initial commit of ebook 19712HEADmain

32 files changed, 7033 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/19712-8.txt b/19712-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..ee59874
--- /dev/null
+++ b/19712-8.txt
@@ -0,0 +1,3386 @@
+Project Gutenberg's Per auto door den Kaukasus naar Perzië, by Claude Anet
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Per auto door den Kaukasus naar Perzië
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: Claude Anet
+
+Release Date: November 4, 2006 [EBook #19712]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PER AUTO DOOR DEN KAUKASUS ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+            Per auto door den Kaukasus naar Perzië.
+
+               Naar het Fransch van Claude Anet.
+
+
+
+Reizen, wat is het heerlijk, wat is het schoon! Men hecht eerst
+recht waarde aan de dingen des levens, als men op het punt is,
+ze te verliezen. Zou dat het geheim van de bekoring van het reizen
+wezen? In snelle opeenvolging ontdekt men telkens nieuwe landschappen,
+maakt kennis met oude en jonge steden, betreedt tempels en paleizen en
+vindt eenzaamheid en stilte, waar eens drukte van leven heerschte en
+men voelt, dat het alles u ontsnapt op het oogenblik van het eerste
+aanschouwen.
+
+Wij zijn gereisd naar Midden-Perzië en hebben de rozen van Ispahan
+geplukt. We zijn niet de gewone wegen gegaan, want in plaats van met
+den trein naar Bakoe te stoomen, besloten we een deel van het traject
+en wel een zoo groot mogelijk deel per automobiel af te leggen. Zoo
+zijn we dan ook met onze machines in Bessarabië geweest, een land, dat
+nog lang terra incognita voor auto's blijven zal. De Krim hebben wij
+bezocht, en in den Kaukasus hebben regen en sneeuw ons opgehouden. Toen
+we eenige uitstapjes hadden gedaan rondom Batoem en Koetaïs, hebben
+wij den trein genomen en de auto's deden hetzelfde. In Perzië heeft
+één van ons geprobeerd, over de bergen bij Tabris het hooge plateau
+van Iran te bereiken, terwijl wij anderen in de automobielen de tweede
+heilige stad van het rijk der Shahs, Koem, bezochten. En toen we daar
+waren in de zesde week van onze reis, nadat we groote moeilijkheden
+hadden overwonnen, gevoelden we ons wel ver van Parijs en de onzen;
+maar we hebben te Ispahan een onvergetelijke week doorleefd.
+
+Wij hadden twee jonge vrouwen meegenomen, of eigenlijk hadden zij
+ons meegevoerd, zoo groot en levendig waren haar enthousiasme, haar
+vroolijkheid, haar moed, haar wensch om het doel te bereiken. Zij
+waren gewend aan weelde en niets doen, aan comfort van allerlei aard;
+maar ze hebben met ons meegemaakt de nachten zonder slaap, gedeeld
+de onvoldoende maaltijden, de slechte, vuile herbergen, de koude van
+den vroegen morgen, den ijzigen wind der bergen en de hitte, die des
+middags uit de woestijn opstijgt.... Zij zijn te Ispahan geweest,
+en allen zijn we teruggekeerd.
+
+Hoe konden zeven menschen van gezonde zinnen op het denkbeeld komen,
+per auto naar Perzië te gaan?
+
+De wensch om met zijn auto eens een anderen weg te rijden dan van
+Toulon naar Nice, deed een mijner vrienden, prins Emanuel Bibesco,
+een reis ondernemen langs de Corniche van de Krim. Hij ging er eerst
+heen, zonder van huis te gaan, namelijk door in zijn Baedeker te
+lezen en kaarten te bekijken. Baedeker leerde hem o.a., dat er een
+stoombootdienst bestaat van Sebastopol naar Batoem in den Kaukasus. Op
+dien tijd, het was in Januari 1905, sprak hij er mij over.
+
+Men zou al heel weinig van aardrijkskunde moeten weten, om niet te
+hebben gehoord, dat de Kaukasus een land van prachtige bergen is, en
+dat de Russen er wegen hebben aangelegd. Zoo bereisden wij dan den
+Kaukasus, altijd op dezelfde luie manier, reden door dalen en over
+passen, om in steden uit te rusten. We kwamen op de kaart te Bakoe
+aan de Kaspische Zee. Die hield ons tegen.
+
+Toen kwam Emanuel Bibesco weer bij mij.
+
+"Weet je, waar Resjt ligt?" vroeg hij.
+
+"Resjt in Perzië?"
+
+"Resjt in Perzië!"
+
+"Niet heel ver van de Kaspische Zee, ten zuiden."
+
+"Weet je nog wel, dat wij al te Bakoe zijn geweest?"
+
+"Ik zie nog de kozakken in de straten."
+
+"Er gaan tweemaal 's weeks stoombooten van Bakoe naar Enzeli, de
+haven van Resjt...."
+
+Mijn hart begon onrustig te kloppen.
+
+"En van Resjt naar Teheran," ging hij voort, "hebben de Russen een
+uitmuntenden weg aangelegd van 325 kilometer, waar de automobielen..."
+
+"Zeg maar niets meer. Wanneer gaan we?"
+
+We hebben drie maanden aan de voorbereiding besteed.
+
+                        *  *  *  *  *
+
+Er kwamen slechte berichten uit Rusland, zeer slechte berichten,
+maar niets hield ons terug. In de eerste dagen van April waren wij
+allen te Boekarest. Daar zal ik u voorstellen ons gezelschap, prins
+Georges Bibesco, verdienstelijk sportsman en zoon van een Bibesco, die
+in dubbele mate Franschman heeten mag door de twee oorlogen, waar hij
+aan deel nam, dien van Mexico en dien van 1870; dan zijn zeer jonge
+vrouw, die altijd bloemen had en die evenveel van verzen hield als
+van bloemen, terwijl zij er zelve zeer mooie maakte; verder haar nicht
+mevrouw Michel C. Phérékyde en den man van deze laatste, oud-leerling
+van Louis-le-Grand; prins Emanuel Bibesco, den ontwerper van deze
+reis, die in Rusland en den Kaukasus de verantwoordelijkheid voor
+onze expeditie op zich nam; den heer Leonida, roemeensch sportsman,
+en mijn persoon.
+
+Buitendien onze drie chauffeurs, Keiler, een Zwitser, Eugène, een
+Franschman, die niet van de zee hield, en den melancholieken Giorgi,
+een Roemeen. Zij hadden nog wel eens reden, zich te verbazen dat wij
+op deze wijze voor ons pleizier reisden.
+
+Laat ons vooral ook niet vergeten de drie wakkere automobielen, die
+ons vervoerden, een Mercedes van 40 paardenkrachten, een open wagen
+met kap; dan een Mercedes van twintig paardenkrachten, en een Fiat
+van zestien, alle van hetzelfde jaar en denzelfden aard.
+
+Gedurende twee dagen en twee nachten rolde ik in expresstreinen
+naar het oosten; ik reed over München, Weenen en Boedapesth, maar
+den elfden April ging het dan werkelijk naar Perzië, en wij waren
+tegen negen uur in den morgen bijeen in het hôtel op den boulevard
+te Boekarest. We zagen er schilderachtig uit in onze stofmantels,
+regenmantels, bont, verschillende petten, gevoerde handschoenen,
+laarzen, slobkousen, putties en wat niet al, dat toonde, hoe wij niet
+maar voor een paar dagen op reis gingen. Bloedverwanten en vrienden
+waren bij het vertrek aanwezig.
+
+Buiten stonden automobielen te puffen in de koude lucht. Ze behoorden
+aan leden van de Automobielclub van Roemenië, die ons zouden geleiden
+naar Giurgevo aan de Donau, waar we aan boord van een oostenrijksche
+stoomboot zouden gaan, want deze autoreis begint met de boot.
+
+We zouden onze machines in Galatz weervinden, om door Bessarabië
+te rijden.
+
+De lucht was helder en de barometer stond goed. We moesten den
+volgenden en daarop volgenden dag mooi weer hebben, want de
+bessarabische wegen zijn niet veel meer dan voetpaden door weeke aarde.
+
+Omhelzingen, handdrukken, eerste genietingen van photografietoestellen,
+en we zeiden Boekarest vaarwel. Er liggen zestig kilometer tusschen
+die stad en Giurgevo, kilometers van een goeden roemeenschen weg,
+wat gelijk staat met een middelmatigen franschen. Het land was vlak
+met een paar reeksen niet zeer hooge heuvels. Ik zocht de Donau
+aan den horizon, maar vond ze niet. Te Giurgevo hadden we een zeer
+vroolijk ontbijt. De musici uit de plaats kwamen uit hun schoen- en
+kleermakerswerkplaatsen, trokken hun beste jas aan en maakten muziek
+voor ons; daarna dansten we in de groote societeitszaal. Zullen we
+ook te Teheran dansen?
+
+Laat ons nu naar de Donau gaan, die een paar kilometer van de stad
+is verwijderd. Daar is het gele water, en aan den overkant in de
+verte de bulgaarsche oever. Bij de aanlegplaats der booten vonden
+we onze bagage, die met den trein was gekomen. Ieder van ons zocht
+alles na, om te zien of alle doozen en koffers en valiezen en shawls
+waren meegekomen.
+
+Ik bewonder die reizigers, die, als ze naar verre landen en onbekende
+streken gaan, het nooit over hun bagage hebben. Het schijnt wel, of
+zij geen lichamen van vleesch en bloed hebben, en of ze ongevoelig
+zijn voor kou en regen, dorst en honger. Zulke reizigers zijn wij
+niet. Wij hebben schoon linnen noodig en nog allerlei andere dingen,
+en het meesleepen van al die benoodigdheden is een dagelijksche zorg
+van de reis. Elken dag moesten we valiezen in en uitpakken, dekens
+en shawls oprollen en ontvouwen, als men doodop is van moeheid. De
+lezer wordt verzocht medelijden met ons te hebben, maar bij onze
+manier van reizen is het onvermijdelijk.
+
+Wij zijn met ons zevenen reizigers en drie chauffeurs. We hebben ieder
+recht op twee valiezen, ten onrechte handvaliezen genoemd. Alleen
+onze photografietoestellen vormden een heel bataljon. Ook waren er
+koffers, die op eigen gelegenheid treinen namen of booten of met de
+post reisden. Ze maakten een plezierreisje, en heel zelden ontmoetten
+wij ze op onzen tocht. We vonden ze soms op het onverwachtst en altijd
+met hetzelfde verbaasde genoegen.
+
+Op het dek van de Donaustoomboot waren we zelf verwonderd, dat
+we nu heusch vertrokken waren. Het was een eentonig landschap,
+en de rivier was zoo breed, dat men bijvoorbeeld licht den oever
+van een eiland in de rivier voor den tegenoverliggenden oever der
+rivier kan aanzien. Den 12den April waren we te Braïla, een groote
+roemeensche uitvoerhaven, leelijke en moderne stad, en toen volgde
+Galatz, waar wij ons moesten inschepen op een russische stoomboot,
+die naar Odessa ging. We vonden de auto's op de kade. Ze moesten
+nu aan boord worden gebracht en dat was geen gemakkelijk werk. Een
+platboomd vaartuig kwam langszij met de wagens; maar de stoomboot
+had geen kraan, sterk genoeg, om ze op te hijschen. Een losse brug
+leidde van de kade naar de schuit, en van daar legde men balken en
+planken naar het dek van de stoomboot. Het was een helling van 40
+ten honderd. Georges Bibesco bracht den motor in beweging; de raderen
+draaiden. Dertig arbeiders en russische matrozen tilden het zware ding
+op, en eindelijk was de machine aan boord. De beide andere werden
+op dezelfde manier opgeheschen. De inscheping duurde twee uren, en
+daarbij klonken vrijwat vloeken, russische, roemeensche, turksche en
+zelfs fransche. Onze ooren raken langzamerhand gewend aan het _niet_
+en het _da_ der Slaven. Emanuel Bibesco heeft er spijt van, dat hij
+zoo gemakkelijk talen leert en van zijn onvoorzichtigheid, Russisch
+te leeren, want reeds vallen wij hem lastig met allerlei vragen.
+
+We hadden heel wat vertraging toen we van Galatz vertrokken, iets,
+waarom de kapitein zich niet bekommert. Op de kade zonden vrouwen
+uit het volk afscheidsgroeten toe aan een armen soldaat, die naar
+den oorlog ging, naar het verre, vreemde Mandsjoerije. Een uur
+na het vertrek waren we te Reni, russisch douanestation. Maar onze
+aanbevelingen waren gericht aan de autoriteiten te Ismaïlia, waar wij
+aan wal zouden gaan. Het duurde lang, voor het met de douane in Reni in
+orde was. Ze zeiden, dat ze moesten wachten op den Gouverneur-Generaal
+van Bessarabië. Bij voorbaat waren wij slecht te spreken over de
+russische ambtenaren. De Gouverneur kwam met een geleide van prachtige
+officieren. Hij stapte naar de auto's op het dek, keek er naar en
+had een langdurig onderhoud met den kapitein. Reeds zagen we ons
+den voortgang verhinderd en allerlei moeilijkheden met de douane;
+maar toen de man weg was, hoorden we, dat hij bevel had gegeven, om
+op alle manieren onze reis door zijn gouvernement te vergemakkelijken.
+
+Toen ging het verder de Donau af naar Ismaïlia; we kregen de eerste
+kozakken te zien; een ruiter op een klein paardje reed langs de rivier
+aan den linkerkant. Rechts ligt de roemeensche Dobroedsja, een vlakte,
+begrensd door lage bergen. Links is Bessarabië met kudden schapen,
+oude wilgen, zandige oevers, schaarsch gras, alles overgoten met een
+rosse tint.
+
+Wie heeft ooit kwaad gesproken van de russische douane en politie? Laat
+men zoo iemand naar mij toe zenden. De douane en de politie vlagden
+te onzer eer; er werd geen enkel van onze acht-en-twintig valiezen
+en onze zes koffers geopend, en de chef van de politie bracht zelf
+de wapens naar beneden, die wij invoerden, het verbod daarbij over
+het hoofd ziende.
+
+Een eigenhandige brief van den minister van binnenlandsche zaken
+bezorgde ons die gemakkelijke entree in Rusland. Zonder veel moeite
+werden de auto's van boord gebracht, en op de kade stond het vol
+menschen. Arbeiders en handwerkslieden drongen op ons toe; heldere
+boerenoogen keken ons aan uit gebruinde gezichten; maar de stank,
+die uit de menigte opsteeg, was om iemand ziek te maken. Meer dan
+een uur moesten we het uithouden, terwijl een deel der bagage naar
+Odessa werd afgezonden en het andere op onze rijtuigen werd geladen.
+
+De mensch is toch het vuilste dier der schepping. Hij is het vuilste
+van al wat bestaat, want op de straatsteenen regent het nog nu en dan;
+maar als het regent, kruipt de boer uit Bessarabië weg, en hij kent
+heelemaal het gebruik van water niet.
+
+Eindelijk zijn we onder weg. De marschorde is de volgende. Eerst de
+groote Mercédes, dan de kleinere met Leonida en dan de Fiat met de
+machinisten en de bagage. Zoo zijn wij zeker, dat als we wat krijgen,
+de chauffeurs ons te hulp kunnen komen.
+
+We rijden op russischen grond. Het is zwaar werk. De weg tusschen de
+dunne boomen is vol steenen met hier en daar onverwachte kuilen. En
+daar op tien kilometer afstands van Ismaïlia houdt plotseling de weg
+geheel op. Mijn vrienden waren er niet zoo verbaasd over als ik, en
+ze dreven zonder haperen hun rijtuigen in het veld, de gaten volgend
+vóór ons, waar andere wagens hadden gereden. De grond was zacht, en
+we kwamen niet gauw vooruit. In regen zou dit spoor onberijdbaar wezen.
+
+Zoo ging het verder over de donkere aarde, waar de boeren aan het
+werk waren met spannen ossen, tot de avond viel en het licht van
+onze lantaarns groote vlekken wierp over het eenzame land. Daar zagen
+we eindelijk een groepje huizen, het stadje Bolgrade, waar we onzen
+eersten nacht op russisch grondgebied zouden doorbrengen. Alle honden
+huilden ons tegen, toen wij bij de herberg stilhielden, en toen we het
+binnenplein opreden, stonden eenige gorodovoïs of agenten van politie
+bij den ingang van de poort, om anderen den toegang te beletten,
+want wij werden verwacht.
+
+De binnenplaats was ledig, en op de markt buiten waren veel menschen
+bijeen. Door een merkwaardig verschijnsel van endosmose filtreerden
+de boeren één voor één door de deur, die door de agenten gesloten
+werd gehouden.
+
+Bolgrade! Wij hadden de ergste verwachtingen, en we waren voorbereid
+op vuilheid, ongedierte, middelmatig voedsel, want het was immers een
+gat, dat Bolgrade! En ziedaar wat een verrassing! In een gebouw aan
+de plaats waren vier kamertjes met witte muren en lakens in ijzeren
+ledikanten! Er werd ons een dragelijk maal voorgezet, dat met een
+heerlijk bessarabisch wijntje werd besproeid.
+
+Ons troepje was in de beste conditie. Wat is het goed geweest, dat
+we zijn gegaan, en niet hebben geluisterd naar de ongeluksprofeten,
+die ons allerlei rampen voorspelden!
+
+Den volgenden dag stonden we om zeven uur op voor een langen dag
+in de automobiel. We hebben 250 kilometer te doen, om in Ackermann,
+de groote stad aan den mond van de Dnjester, te gaan logeeren.
+
+De ervaring van den 12den had ons geleerd, dat we niet aan snelheid
+moesten denken, en dat als er regen kwam, we niet vooruit zouden
+kunnen. Dadelijk 's morgens raadpleegden we mijn reisbarometer. Helaas,
+die stond laag, op 740 millimeter. Wijze menschen zouden in Bolgrade
+den trein naar Odessa hebben genomen; maar wij hebben Parijs en onze
+zaken niet verlaten om wijs te wezen; het regent nog niet, en wij
+zullen per auto gaan.
+
+Om negen uur konden we vertrekken. Te laat, want we kenden nog niet
+den tijd, die noodig was om onze acht-en-twintig stuks handbagage te
+pakken en op de auto's vast te maken. Toen we dien kenden, was het
+trouwens hetzelfde, en we gingen voort met te laat te vertrekken,
+daar het ons tot gewoonte was geworden.
+
+Boven Bolgrade ging het eerst tegen een heuvel op en van de hoogte
+overzagen we het vlakke land Bessarabië, zonder boomen, met hier en
+daar een heuvel of een ouden observatiepost van de romeinsche legers
+onder Trajanus. De grens van het groote rijk liep hier langs; aan
+den anderen kant was het gebied der barbaarsche Sarmaten. Op een mijl
+afstands kon men in de totale eenzaamheid de figuur van een enkelen
+herder zien, die bij onze nadering vluchtte. Als een eindelooze
+zee lag het land met kleine golfjes, en de weg was afschuwelijk, vol
+modderkuilen, en nu eens driehonderd meter breed, dan niet breeder dan
+drie meter. Een weg is namelijk in Bessarabië iets, waar geen ingenieur
+aan te pas is gekomen, een ding, dat net doet wat het wil. Als zoo'n
+weg een kloof ziet, loopt hij er pardoes in, net als in een rivier, en
+dat is eigenlijk nog het beste, want als men een brug heet te hebben
+aangelegd, is alles veel moeilijker. Dan zijn er gaten en kuilen
+tusschen de steenen, dat men er een wiel in moet verliezen. We doen
+niet meer dan twintig kilometer in het uur, en we worden geschud,
+alsof we honderd deden op de mooie, gladde wegen van Ile de France.
+
+Daar begon het te regenen, een dichte, harde regen, en al spoedig
+was de weg doorweekt. Onze Mercédes deed al haar best, maar zakte
+al dieper weg en de modderkuilen waren zoo week, dat onze carter [1]
+den grond raakte. De groote Mercédes zat vast. Waren we maar niet zoo
+ver nog van Tatar-Boenar, waar we zouden dejeuneeren! De twee wagens
+van de anderen waren niet in het gezicht. Wat zou hun overkomen zijn?
+
+Na een uur hield de regen op en met verbazende moeite werd de wagen
+uit den kuil getrokken. De dames vonden nog viooltjes in een sloot,
+welkome ontmoeting in de wildernis. Maar toen moesten wij terug, om
+de anderen te zoeken, en we vonden ze in een droevigen toestand; de
+kleine Mercédes worstelde tegen een heuvel op en toen ze eindelijk in
+een armoedig dorp was gekomen, waren er allerlei reparaties noodig. Ten
+laatste arriveerde ook de auto der machinisten, die maar niet konden
+begrijpen, wat wij voor ons pleizier in Bessarabië deden.
+
+In het armoedige dorp La Fontaine aux Fées, werd ons de herberg
+gewezen, tegelijk kruidenierswinkeltje. Er was niets eetbaars en wij
+behielpen ons met harde eieren. Wij hielden raad. Wat te doen? We
+waren nog veertig kilometer verwijderd van Tatar-Boenar, een stadje
+van 5000 inwoners volgens Emanuel, die de boeken en kaarten heeft
+bestudeerd. Zullen wij zoo gelukkig wezen, vandaag nog daar aan te
+komen en dan morgen Ackermann bereiken? Maar beter weêr is er voor
+noodig, dat hebben wij bemerkt.
+
+Zou het niet beter zijn, naar Bolgrade terug en dan toch met den
+trein naar Odessa te gaan?
+
+Er zou iets smadelijks zijn in dien laatsten maatregel, zich te laten
+overwinnen door de bezwaren van den weg en dat op den allereersten
+dag! Neen, de lucht klaarde op; de barometer heeft neiging om te
+stijgen, de grond moet wat opgedroogd zijn, nu het in de laatste drie
+uur niet heeft geregend, dus wij vertrokken naar het onbereikbare
+Tatar-Boenar.
+
+Wij lieten in het dorpje Leonida achter met zijn wagen en zijn
+chauffeur, die ons later zou volgen en tegen half zes gingen we weer
+op weg. De aarde was nog week en kleefde aan de wielen; het ging niet
+veel beter dan des morgens, maar we kwamen toch vooruit. We reden nog
+een eind om, moesten weer de lantaarns aansteken, maar arriveerden
+dan toch in dat Tatar-Boenar, waar we om twaalf uur hadden willen
+zijn. Nu was het tien uur in den avond.
+
+We verdronken bijna in de straten, die slechts modderpoelen waren. De
+commissaris van politie hield ons voor verdachte lieden, en wij
+wilden maar van hem het hôtel hebben, dat ons hier was beloofd. Er
+was intusschen geen hôtel, en bij het zien van het plaatsje moest
+men zich wel afvragen, waarom daar ook een hôtel zou zijn. Sedert het
+ontstaan van het nest is er stellig nooit een West-Europeaan geweest,
+en na ons zal er wel nooit meer een komen.
+
+In een vieze herberg bood men ons het eenige, wat men had, een
+onsmakelijk kamertje met drie bedden, vlak op elkaar. Er was een niet
+te beschrijven reuk, en men kon er niet aan denken daar een oog dicht
+te doen.
+
+Toen sprak Emanuel Bibesco, die onze ontmoediging zag, over Ackermann,
+een stad van 80,000 inwoners, met prachtige hôtels, zindelijke
+bedden, baden en smakelijk eten. Hij beweerde, dat er ons nog geen
+zestig kilometer van scheidden. "Laat ons hier een uur uitrusten,
+laten we soupeeren, daar wij niet geluncht, noch gedineerd hebben,
+en laten we dan om elf uur vertrekken, dan zijn wij om één uur in
+den morgen in dat gezegend Ackermann."
+
+Ik trachtte nog wat verstandigs te zeggen, door erop te wijzen,
+dat we een tocht vóór ons hadden, die even lang was als die van 's
+morgens door een onbekend terrein en mogelijk in den regen, en dat
+alles 's nachts. Maar ik liet mij overreden. Tatar-Boenar had ons te
+erg teleurgesteld. De dames waren bereid voor den nachtelijken tocht,
+en we zouden gaan. Doch eerst soupeeren!
+
+Dat was ook al niet gemakkelijk. Er was niets te eten. Eindelijk kwam
+een blikje verdroogde sardines voor den dag en een stuk worst. Wij
+aten sardines en worst, tot in de kamer naast de onze veel menschen
+kwamen en de reuk zoo ellendig werd, dat men niet eten kon. Om elf
+uur zouden we juist gaan, toen het valies van Emanuel Bibesco bleek
+te ontbreken. Iemand had er zich in den donkeren nacht mee uit de
+voeten gemaakt. Wij lieten den commissaris roepen, die niet verbaasd
+was. Keller zou met hem de herberg doorzoeken. Keller kwam terug,
+verontwaardigd, want men had hem niet overal willen toelaten. Levendige
+discussies; nieuw onderzoek van de herberg. Onnoodig te zeggen, dat
+het kostbare valies niet werd teruggevonden. Het bevatte, behalve
+linnengoed en kleederen, gidsen voor de geheele reis, gidsen, die,
+zooals blijken zou, onmisbaar voor ons waren.
+
+Tegen half twaalf verlieten wij het verfoeilijke Tatar-Boenar met
+een wegwijzer op de trede van onzen wagen, om ons den weg door de
+stad te wijzen.
+
+Het bevel werd gegeven, elkaar niet uit het oog te verliezen. Voorop
+reed de groote Mercédes; ik zat in het rijtuig van de machinisten,
+en Leonida was nog niet weer bij ons.
+
+Wij reden zoo snel mogelijk, zonder veel te vorderen, want de weg
+werd al gauw afschuwelijk. De nacht was stikdonker. Wij verloren
+het voorste rijtuig uit het oog. De chauffeurs werden bang, en onze
+lantaarn ging bijna uit. Voorzichtig ging het verder, maar daar zagen
+we in de verte een licht; dat was onze voorrijder, die ons wachtte.
+
+Hoe laat is het? Eén uur in den morgen. Waar zijn dan de lichten van
+Ackermann? Ik hoor lachen van de dames in den grooten wagen.
+
+Vooruit maar!
+
+Telkens zaten we vast in kuilen, waaruit soms de groote Mercédes
+ons moest helpen. Toen het drie uur was, lachte men niet meer in het
+groote rijtuig. Altijd de woestijn om ons heen en geen Ackermann, geen
+Ackermann! Eindelijk wat daglicht in het Oosten en een paar karren
+op den weg, en toen we nog een half uur hadden afgelegd, verschenen
+voetgangers en huizen, een bedompte voorstad en werklieden, die zich
+naar hun werk begaven. Dat is de stad.
+
+Waar is het hôtel? Er is geen hôtel, maar een vuile herberg, waar ze
+ons kamers geven zonder lucht, die op een binnengalerij uitkomen. Dat
+is nu het beloofde paleis!
+
+Het is twee-en-twintig uren geleden, dat we Bolgrade hebben verlaten;
+wij hebben in dien tijd niet geslapen en maar heel weinig gegeten;
+we hebben doorstaan honger, regen, koude, gebrek aan slaap en
+vermoeienis. We hebben avonturen willen zoeken, welnu daar zijn ze,
+en we zijn er niet bijzonder mee ingenomen.
+
+Twee uur van onrustigen slaap, toen moesten we opstaan, om Leonida te
+ontvangen, die den geheelen nacht had doorgereisd. Hier in Ackermann
+moeten we de Dnjester oversteken, die tien kilometer breed is. Dank
+zij den bevelen van den gouverneur vonden we voor de auto's een schuit
+gereed liggen naast de stoomboot, waar we mee zouden worden overgezet.
+
+Twintig kilometer ver was de overtocht over de rivier in schuine
+richting. Het was donker, want het scheen wel of de lucht op onze
+schouders rustte, en al gauw begon een fijne regen te vallen, die
+ons van het dek jaagde en de oevers voor ons verborg.
+
+Te Ovidiopol had de politie gevlagd te onzer eere en stond erop, dat
+we thee gebruikten, wat we niet konden weigeren, maar wat ons lang
+ophield. Het was al vijf uur; maar we hadden ook maar 38 kilometer
+meer tot Odessa. Eindelijk reden we weg, en voor het oogenblik regende
+het niet.
+
+Ik zal den weg niet beschrijven tusschen Ovidiopol en Odessa. De
+eenvoudige feiten zullen voor zichzelven spreken. Acht-en-dertig
+kilometer liggen tusschen de beide steden. Wij hebben meer dan vier
+uren noodig gehad, om ze af te leggen en we hebben geen ongeluk gehad.
+
+We reisden weer in den nacht en kwamen om half elf aan.
+
+Het kompas heeft diensten moeten bewijzen.
+
+Meen niet, dat gij weet wat regenen is, voordat ge het in het
+gouvernement Cherson hebt bijgewoond. De aardrijkskundigen beweren,
+dat er in een jaar slechts veertig centimeters water te Odessa vallen;
+die hebben wij dan in twee uur tijd in hun geheel ontvangen. Een
+horloge, dat ik in den binnenzak van mijn tweeden overjas had onder
+een caoutchouc regenjas met de kap van het rijtuig omhoog, was bij
+aankomst vol water en modder! En ik was niet van mijn plaats geweest!
+
+Maar dienzelfden avond lagen wij uitgestrekt in mollige fauteuils in
+het Hôtel de Londres te Odessa, en pas ontsnapt aan de gevaren van
+de reis door Bessarabië en Zuid-Rusland, maakten wij toebereidselen
+voor de Krimcampagne.
+
+Ongehaast hebben we Odessa bekeken, want al moesten we eigenlijk
+den 15den naar Sebastopol vertrekken, we waren te moe en besloten te
+wachten op de boot van den 17den.
+
+We gingen in de stad en daarbuiten uit rijden in belachelijk
+kleine rijtuigjes, waar iemand, die wat dik is, haast niet in kan
+zitten. We bekeken de kathedraal en zagen de popen met lang haar als
+van vrouwen. We deden inkoopen van ingemaakt goed voor de Krim en
+brachten zoo drie prettige en nuttige dagen door.
+
+Maandag 17 April namen wij met al onze colli's, onze koffers en de drie
+auto's de boot naar Sebastopol, en het bleek, dat we al een groote
+handigheid hadden verkregen in het inschepen van onze wagens. Den
+volgenden morgen verscheen de kust van de Krim voor onze oogen en in
+de diepte van een baai lag daar de stad. Wij zouden er slechts zoo
+lang blijven, als noodig was, om ons klaar te maken voor het vertrek
+met de auto's naar de kleine tartaarsche plaats Batsji-Seraï. Ons
+program voor den dag was het volgende. Vroeg ontbijten en vertrek
+om elf uur naar Batsji-Seraï op 50 kilometer afstands; van daar in
+het Balbekdal omhooggaan, een pas overtrekken in de bergen boven
+Yalta en naar die bekende badplaats, het russische Nice, afdalen,
+die, naar ons gezegd werd, door het bergland honderd kilometer van
+Batsji is. Maar er worden ons mooie wegen beloofd. Dat werd ook tijd.
+
+Van naam zijn de omstreken van Sebastopol genoeg bekend. Wie heeft
+geen herinneringen aan Alma of den Malakoff? Wij reden door Inkermann
+en bestegen den Malakoff heuvel, van waar we naar het Balbekdal
+zouden gaan. Men heeft de waarheid gesproken, want er waren wegen
+en goede. Het landschap was mooi, en een late lente had nog bloesems
+aan de amandelboomen gelaten. Te Batsji-Seraï wonen vijftien duizend
+Tartaren in een smal dal, een lange, schilderachtige straat, die maar
+niet eindigen wou. Alle inwoners liepen uit, om ons te zien.
+
+Ik heb vaak op deze reis een gevoel, alsof wij alleen door zooveel
+landen trekken, om wat afleiding te bezorgen aan de bewoners van de
+verre steden, die we bezoeken. Wij moesten door een woest dal rijden
+en honderd kilometer afleggen door de bergen en over een pas, om te
+Yalta te komen.
+
+Beneden was het dal dicht bevolkt, en we passeerden huisjes, in
+kleine tuinen gelegen bij velden, waar Tartaren werkten, maar daarna
+volgden eenzaamheid en stilte. Steil beklom de weg den berg. Ik zag
+de groote Mercédes honderd meter beneden mij en merkte hoe zij zonder
+moeite de scherpe bochten nam, en achter ons den wagen met de bagage,
+die er zich ook goed doorheen sloeg. Het werd avond; we zouden zeker
+niet vóór den nacht in Yalta wezen.
+
+Wij stegen nog steeds langs den bezwaarlijken weg. Eindelijk waren we
+buiten het bosch en niet ver van den top van den pas, toen op eens een
+sneeuwmuur van een meter hoog zich voor ons verhief. De groote Mercédes
+nam een aanloop, maar zat al gauw in de sneeuw vast. Wat te doen?
+
+Wij waren maar twintig kilometer van Yalta en toch moesten we omkeeren,
+niettegenstaande den erbarmelijken weg achter ons. Een honderd
+kilometer terug naar Sebastopol en nu in donker! Maar we hadden geen
+keus en daar ging het heen vliegensvlug naar beneden langs afgronden
+en remmend bij de scherpe bochten, terwijl de wind zich tot storm
+had verheven. Tegen elf uur waren we weer op den Malakoffheuvel. Daar
+sprong een band. Terwijl ze aan het repareeren waren, gingen wij op
+shawls op den grond liggen, doodop van vermoeidheid en honger. Daar
+op de kale aarde tusschen de steenen kwamen herinneringen aankloppen
+aan anderen, die er zoo hadden gelegen, vermoeider nog dan wij, zoo
+moe, dat het leven langzaam uit hen heenvloot op een avond als dezen,
+waarop de kogels floten als nu de wind.
+
+Den volgenden morgen liepen wij door Sebastopol en ik trachtte de
+opschriften te lezen op de uithangborden van de winkels.
+
+Waarom hebben de Russen toch zoo'n ingewikkeld letterschrift? Om het
+ons nog moeilijker te maken, hebben ze enkele letters van ons genomen,
+maar hebben die andersom gezet. Hun M is een T, hun P onze R. En
+dan verschillen de gedrukte letters van het loopende schrift en de
+hoofdletters van de gewone en zoo meer. Men mag zich dan ook gelukkig
+rekenen, als men er na een verblijf van eenige weken in is geslaagd,
+de opschriften te ontcijferen. Wat het lezen van een geschreven adres
+betreft, daarop moet men maar niet hopen.
+
+Langs de beroemde Corniche van de Krim reden we in den namiddag naar
+Yalta. Ons eerste uitstapje was naar het klooster Saint-Georges. Om
+daar te komen, moesten we den grooten weg verlaten en vijftien
+kilometer door het veld afleggen. De boer, die ons terecht zou helpen,
+verdwaalde en bij een gracht moesten wij pontonnierswerk verrichten,
+om door vulling met aarde erover te kunnen komen. Onze dames, altijd
+vol moed, droegen mee steenen aan. Ofschoon ik te Parijs wel wat
+bezwaar had gezien in de deelneming van teêre en aan weelde gewende
+vrouwen aan onzen avontuurlijken tocht, hier was ik al lang gerust
+gesteld. Zij hadden steeds haar goed humeur behouden en onzen moed
+aangevuurd. Ik kan dus ieder aanraden, dames mee te nemen, maar men
+moet ze weten te kiezen....
+
+Prachtig was het klooster gelegen, driehonderd meter boven de
+diepblauwe zee, op een steile rots, en het moet voor de monniken
+met de lange haren niet moeilijk wezen, dag aan dag God te loven en
+te prijzen, dat hij hen in zulk een heerlijk oord laat leven. Over
+Balaklava reden we door een mooi en afwisselend land naar Yalta.
+
+Het was er nu rustig, maar het oproer had er huisgehouden, en hier en
+daar was geplunderd. Wij hadden tot nu toe niets van al de onlusten,
+waarvan de couranten vol hadden gestaan, gezien; maar we hadden ons
+wel degelijk op gevaar gewapend. Ieder van ons had een revolver. Dan
+was er in de auto een karabijn en een jachtgeweer, waar we telkens
+onze beenen zeer aan deden; de dames droegen een dolkje, dat alleen
+gediend heeft, om de bladen van Steindhal's "Amour" open te snijden,
+maar dat in geval van nood dienst kan doen. Ik moet bekennen, dat van
+het begin af de wapens in de diepte van onze valiezen hebben gerust,
+want al is het al een groote last, een revolver te koopen, het is
+nog een veel grootere, het wapen in zijn broekzak te dragen.
+
+Kort na onze aankomst hoorden we, dat Maxime Gorki in een villa in
+de buurt woonde. Bij een apotheker kregen we het adres, en ik toog
+er op uit. Door het mooie park van Tsjoekoerlar reed ik er heen en
+het laatste huis van een kronkelende laan met veel villa's was het
+huis, waar Gorki met zijn vrouw woonde. Bij de deur verstond de meid
+mij niet, maar toen ik een paar passen in de vestibule had gedaan,
+verscheen de stoere figuur van den dichter, die toen nog veel van de
+rechtvaardigheid van de russische regeering verwachtte. Wij hebben
+lang en veel over de fransche en russische letteren gesproken en ik
+zal altijd de aangenaamste herinnering aan de gesprekken van hem en
+van zijn vrouw behouden, waarbij mevrouw Gorki onze tusschenpersoon
+was, want Gorki zelf kende geen Fransch.
+
+In de omgeving van Yalta reden wij door een verrukkelijk land. De
+geuren van de lente waren overal, en wat natuurschoon aangaat kan de
+Krim met de beroemdste oorden wedijveren. Men zou hier weken willen
+blijven, maar wij zijn al ten achteren met ons reisplan en nog zoo
+ver van Teheran! Zullen we daar ooit komen?
+
+Livadia, de zomerresidentie van den Czar, was onbewoond; wij zagen
+het park en het eenvoudige woonhuis. Bloemen waren er veel, en
+veel soldaten. Bij elke bocht van een laan stonden soldaten; op de
+grasperken exerceerden ze en ze zaten op de treden der trappen. De
+kleur der uniformen staat niet leelijk tusschen het groen, maar hier
+in Livadia is er te druk gebruik van gemaakt.
+
+Op 21 April gingen we aan boord van de Grand Duc Boris, die van
+Sebastopol kwam en ons over de Zwarte Zee zou voeren. In de hutten
+vonden we al onze bagage, en bij helderen maneschijn zeiden we vaarwel
+aan Yalta met de witte terrassen en de slapende villa's. De boot
+deed Novorossisk aan en Soekhoem en kwam den 24sten in de plaats
+onzer bestemming, Batoem. Het is het best, maar niet stil te staan
+bij die dagen op zee; de mensch is blijkbaar er niet voor bestemd,
+om als een flesch, die omgespoeld moet worden, dagen lang te worden
+geschud. Wat er van ons over was werd in Batoem naar het Hôtel
+International gebracht.
+
+De stad was in den kleinen staat van beleg. De poort van het hôtel
+was op slot en de vensters waren gebarricadeerd. De koetsier schelde;
+een soldaat deed de poort open, stemde er na wat onderhandelen in
+toe ons op te nemen, en liet ons binnen.
+
+De bedienden staakten; er waren geen levensmiddelen, en niemand wou
+ze aan den heer des huizes leveren, die met den dood was gedreigd
+door de revolutionnairen.
+
+We kregen een somberen indruk van de leêge gangen, en in een salon
+op de eerste verdieping dronken we bij een schrale verlichting een
+glas thee, philosofeerend over wat ons mogelijk wachtte. Ziedaar onze
+aankomst in den Kaukasus.
+
+Den volgenden morgen scheen de zon.
+
+Met Emanuel Bibesco ging ik uit; overal soldaten met de bajonet op
+het geweer. Menschen met donkere en dreigende gezichten liepen rond,
+van plundering teruggehouden door de aanwezigheid van al die militaire
+macht. We zagen de meest verschillende typen, weinig Russen, maar
+Armeniërs, Georgiërs, Turken, Joden, Tsjerkessen, Tartaren, Lesghiërs,
+slenterend in de vuile straten aan de haven.
+
+Gelukkig zijn wij nog maar enkele uren in Batoem en hebben er nog
+geen vijanden, of men moest het ons kwalijk nemen, dat we logeeren
+in een hôtel, dat door de revolutionnaire comité's op den index is
+geplaatst. We hooren veel over die comité's in de twee dagen die
+we hier blijven; er zijn er drie, naar het schijnt, een georgisch,
+een armenisch en een russisch. Dat is wel veel voor een enkele stad,
+en de ter dood veroordeelingen, die ze uitspreken, zijn geen ijdele
+bedreigingen.
+
+Er staan in de straten populieren met heerlijk frisch groen. Wij
+reden erlangs, toen we naar den gouverneur-generaal gingen, een man
+van echt mongoolsch type. We kregen van hem slecht nieuws.
+
+De eenige weg van Batoem naar Tiflis gaat over een hoogen pas bij
+Akhaltsikh. Maar door het slechte weer, dat al een maand duurt, zijn
+de sneeuwhoopen zoo hoog, dat alle gemeenschap met Tiflis langs den
+weg verbroken is. Dus is het onmogelijk, ons plan uit te voeren en
+per auto in de hoofdstad van den Kaukasus aan te komen. Een groote
+teleurstelling.
+
+Wij besloten een tocht te doen in het schoone Tsjorokdal, voor we
+per trein naar Tiflis gingen of eigenlijk naar Koetaïs, want van daar
+willen we toch nog beproeven over den Madisonpas Tiflis per motorwagen
+te bereiken.
+
+In twee auto's vertrokken we, maar niet alleen. De ordonnansofficier
+van den gouverneur ging met ons mee. Hij was een Georgiër van origine,
+had te Sint-Petersburg gestudeerd, en daar hij Fransch sprak en het
+land kende, was hij ons een aangenaam reisgenoot. Wij kregen ook een
+kozak, die op de trede van het rijtuig plaats nam.
+
+Het was een krijgshaftige expeditie! Toch reden we door een liefelijk
+dal met goede wegen; toen het enger werd en de bergen dichter naar
+de rivier drongen, hingen de bloeiende rhododendrons boven ons hoofd
+en vormden een troonhemel, en wilde azalea's bedekten de weiden,
+die op de steile hellingen lagen.
+
+Nu hebben we werk voor onzen Kozak, die eindelijk zijn sabel
+eens kan gebruiken. We sturen hem in de azaleavelden en naar
+de rhododendrons. Die sabel is heel geschikt, om bloemen mee te
+snijden. Een geurigen oogst kregen we in de rijtuigen. Het leek wel,
+of we naar een bloemencorso trokken.
+
+De kozak ging weer zitten op de trede en wij zochten weer naar roovers,
+die we niet vonden.
+
+Maar gevaarlijk was het er niettemin. Dienzelfden avond in den trein
+naar Koetaïs bleek het land tusschen Batoem en Koetaïs in opstand,
+en alle voorzorgsmaatregelen waren genomen. Wij hoorden, dat aan het
+station, toen de auto's ingeladen werden, de stakende werklieden, die
+de machinisten fransch hoorden spreken, gezegd hadden: "Uw meesters
+zijn Franschen! Zeg hun, dat ze overal veilig zijn."
+
+Dus zijn wij gerust, want van de zijde van het gouvernement waren
+ons kozakken meegegeven.
+
+Koetaïs heeft een beroemden bazar, waar alle typen zich vertoonen, die
+den Kaukasus bevolken. En het land om Koetaïs had veel te lijden van
+den regen. Het heeft eigenlijk elken dag geregend in den Kaukasus. De
+overvloed van dat hemelvocht heeft een noodlottigen invloed gehad op
+onze reis en op de beslissingen, die we moesten nemen tijdens onze
+week in Tiflis.
+
+Daarheen vertrokken we den 29sten.
+
+Op het perron hoorden we bij aankomst al, dat de helft der stad in
+staking was, dat men de hôtels had gesloten, en dat de bedienden
+weigerden te werken. De trams reden niet. Dat was zoo erg niet, maar
+nu hadden ook de spoorwegbeambten het bijltje erbij neergelegd, en
+onze trein was de laatste, die in langen tijd in Tiflis zou aankomen;
+gelukkig bleek het bericht ongegrond, want een deel van ons gezelschap,
+dat zich bij het vertrek van Koetaïs verlaat had en niet met den
+trein was meegekomen, arriveerde den volgenden morgen.
+
+Tiflis is de hoofdstad van Georgië, tegenwoordige residentie van den
+onderkoning van den Kaukasus; er zijn 200,000 inwoners en de stad
+wordt doorsneden door de Koer, een snelstroomend, grijs water.
+
+Wij willen hier:
+
+1. Tiflis bezien.
+
+2. Per auto den militairen weg van Georgië naar Wladikawkas afleggen.
+
+3. Naar Eriwan gaan per auto, langs het meer Goktsja en een bezoek
+brengen aan den Catholicos van Esjtmiadzin, den armenischen kerkvorst.
+
+4. Noodige inlichtingen inwinnen over onze reis in Perzië en beslissen
+over den te nemen weg.
+
+5. Aanschaffen wat noodig zal zijn voor den tocht door de woestijnen
+van Perzië. Wij weten nu, dat we het moeilijk langer dan twaalf uren
+zonder voedsel kunnen stellen.
+
+Niets meer dan dat.
+
+Wij hadden brieven voor enkele personen in Tiflis en we werden er
+zeer gastvrij ontvangen. We moesten den geheelen dag eten, een goede
+voorbereiding voor den aanstaanden vastentijd in Iran. Wij bekeken de
+bazars in gezelschap van den franschen consul, die ze goed kent. Ook
+werden we naar een karavanseraï gevoerd, waar perzische kooplui
+bibelots, wapens en antieke stoffen te koop aanboden.
+
+De Perzen met hun fijne, bruine, magere gezichten zaten er op
+matten. Ze lieten ons moderne ringen zien, middelmatige wapens,
+ijzeren dieren, met zilver ingelegd, wat nog nieuw werk was uit
+Ispahan, en enkele kaschmireesche stoffen, waarvoor ze buitensporige
+prijzen vroegen.
+
+Wij zullen maar wachten tot we in Perzië zijn met het aanschaffen
+van perzische dingen.
+
+Het plan, om tot Wladikawkas te rijden, moest worden opgegeven, want de
+pas is te hoog en we zouden door de sneeuw worden opgehouden. Daarbij
+was het weêr altijd maar ellendig, en de inwoners van Tiflis zeiden,
+dat ze nooit zulk weêr hebben gehad in het begin van Mei. De
+zeldzaamheid van het verschijnsel is voor ons maar een kale troost.
+
+Wat te doen? Naar Eriwan gaan? De wegen zijn niet berijdbaar.
+
+Wachten? Het regent sinds drie weken; het kan nog wel veertien dagen
+regenen; dan treffen we de groote hitte in Perzië en dan adieu! tocht
+door de woestijn en reis naar Ispahan.
+
+Intusschen bleef het maar regenen en wij bleven maar beraadslagen, hoe
+we naar Perzië zouden komen. Het waren discussies aan de maaltijden
+en aan de thee, en ze werden in onze particuliere vertrekken met
+frisschen moed weer opgevat. Emanuel Bibesco was de eerste, die een
+vast besluit nam, namelijk om zijn auto naar Marseille terug te zenden
+met een fransche boot van Batoem.
+
+Waarna ik met energie het plan verdedigde, om, daar wij onzen tocht
+begonnen waren om Perzië te bezoeken, en daar de revolutionnairen
+nog wel treinen lieten loopen naar Bakoe, daarvan gebruik te maken
+en dan met de boot over de Kaspische Zee naar het verlangde land te
+varen. Zondagavond vertrekt een boot, laat ons daarmee gaan en laat
+ons de auto's stil te Tiflis achterlaten.
+
+Binnen een half uur was toen alles in orde en dat plan onverbrekelijk
+vastgesteld. Alleen Leonida verklaarde, dat hij in Teheran wou aankomen
+over land en in een auto, dat hij over Eriwan en Tabris gaan zal en
+dat, al moest hij zijn wagen in brokjes door kameelen laten dragen,
+hij er zal komen.
+
+Georges Bibesco heeft een tolk geëngageerd, den Tsjerkess
+Hassan. Hassan word gecenseerd Russisch te kennen en ook Perzisch en
+Fransch te spreken.
+
+Hij zal ons naar Teheran vergezellen. Kent hij wezenlijk Perzisch? Dat
+weet ik niet; maar wat ik wel weet, is dat hij het Fransch alleen door
+gebaren spreekt en zoo onderhouden we ons ook in het Russisch. Hoe het
+zij, Hassan ziet er met zijn krulharige muts, zijn grooten nationalen
+mantel of boerka en de vier-en-twintig kleine kokertjes op zijn borst,
+die kruit moesten bevatten, maar waarin wij wel poudre de riz voor
+onze dames kunnen doen, zeer indrukwekkend uit. Hij doet aan ons
+prestige goed.
+
+Reizigers hebben beweerd, dat de Kaukasus een land van bergen is,
+en aardrijkskundigen houden vast aan dezelfde stelling. Zij hebben
+een Kasbek bedacht, die zijn top meer dan 5000 M. in de lucht zou
+verheffen, en een Elbroes van 5600 M.
+
+Welnu, ik kan dat formeel tegenspreken. Ik heb drie weken in den
+Kaukasus vertoefd en heb gewoond aan den voet van de plek, waar zij
+beweren, dat de Kasbek zich verheft.
+
+Ik verklaar nog eens, ik heb geen Kasbek gezien. Geen mijner vrienden
+heeft den Kasbek gezien, ofschoon een hunner, om een oogenblik ons de
+baas te wezen, gezworen heeft, dat hij den berg even heeft bemerkt. Hij
+droomde denkelijk. Dus noch de Kasbek, noch de Elbroes bestaan.
+
+Ik zeg hier openlijk, dat, naar mijn ervaring te oordeelen, de
+leerboeken der aardrijkskunde moeten worden herzien. De Kaukasus is
+geen land van hooge bergen; er zijn een paar hooge heuvels, dat is
+alles. Wat de dwaasheid betreft, er een ander Zwitserland van te maken,
+die moet geboren wezen in het brein van den een of anderen jaloerschen
+Rus, die zich verbeeldde, dat Rusland alle vreemde landen overtrof.
+
+Wanneer men naar mijn aanwijzingen de aardrijkskunde van Rusland zal
+herzien, verzoek ik, dat er ook zal worden gezegd, dat nergens de
+hemel dichter bij de aarde is; naar mijn gissing is hij er niet meer
+dan duizend meter van verwijderd en soms nog minder. Buitendien zal
+vermeld moeten worden, dat hij onophoudelijk in water bezig is zich
+op te lossen. Dat is een onverklaarbaar natuurverschijnsel, dat we
+voorloopig maar moeten boeken, tot tijd en wijle, dat we het zullen
+kunnen verklaren.
+
+Twee dagen lang waren we bezig, aankoopen te doen voor onze reis naar
+Perzië en wel allereerst veldbedden.
+
+Als men nooit anders heeft gereisd dan in de groote expresstreinen,
+die internationaal zijn, of op de transatlantische stoombooten, kan
+men maar moeilijk gewennen aan het denkbeeld van een land, waar men
+geen bed vindt om op te slapen. Toen te Parijs een vriend, die in
+Perzië was geweest, mij zei: "Koop een bed", lachte ik. Een bed te
+transporteeren leek mij onuitvoerbaar en onnoodig.
+
+Maar neen, nu zie ik in, dat men een bed moet koopen, wil men in Perzië
+naar bed gaan. Te Parijs heb ik mij een zeildoeken zak laten maken,
+dien ik in Rusland dacht te gebruiken, maar die opgevouwen in mijn
+valies is gebleven.
+
+Te Tiflis kocht ik een bed, om den zak over uit te breiden. Wij vonden
+vrij gemakkelijke bedden, die bij den koopman bijzonder goed in en
+uit elkaar gingen, maar in Perzië ons veel inspanning kostten. Zij
+besloegen, toegeslagen, niet veel meer plaats dan een opgevouwen
+reisdeken en wogen elk elf kilo's. Ze zijn maar smal, en het zijn
+harde rustbedden.
+
+We zullen tijd hebben eraan te wennen.
+
+Een van ons heeft het lumineuse idee, wasdoek over het bed te leggen,
+om de vochtigheid van den grond niet te voelen, want we zullen geen
+kamers met parketvloeren vinden boven kelders.
+
+Met onze zes bedden hebben we zeventig kilo bagage meer. Er zullen
+stevige wagens noodig zijn, om ons door de woestijn te loodsen.
+
+Wij voegen er nog bij veertig kilo conserven, hammen, sardines,
+foie gras, beschuitjes, confituren in massa, daar houden we allen
+veel van, compôte, groenten, worsten en zelfs kaas. De oude tolk,
+die in Perzië heeft gereisd, raadt ons twee ketels te koopen, want
+de Perzen beschouwen ons als onrein en zullen niet willen, dat we
+hun keukengereedschap gebruiken. We koopen de beide ketels en twaalf
+borden en voor ieder van ons een couvert plus nog zout, suiker, thee,
+chocolade en citroenen, theedoeken, om nog eens over te wasschen,
+en handdoeken. Het is, of we een huishouding opzetten en of we als
+groote kinderen moedertje gaan spelen.
+
+Er werd voor ons een zeer groote mand gemaakt, waarvan het gewicht
+bij elke etappe zal verminderen, terwijl, door een onverklaarbaar
+natuurverschijnsel, wij, die door den inhoud van de mand dikker moesten
+worden, elken dag magerder zullen worden op den tocht door de zand-
+en steenwoestijn.
+
+Wij kochten nog allen caoutchouc-regenmantels.
+
+Die hadden we ook meegenomen uit Roemenië; maar door de aanhoudende
+stortregens waren ze lek geworden en we lieten ze in Tiflis.
+
+Van Tiflis naar Bakoe reed de trein achttien uren. Hij ging langzaam,
+maar was gemakkelijk als alle russische treinen. Men is in Rusland niet
+op het idee gekomen, zes personen in een compartiment eerste klasse te
+stoppen. In de coupé zit men hoogstens met zijn tweeën; in de dubbele
+compartimenten met zijn vieren; ofschoon er acht plaatsen zijn; de
+banken zijn verder van elkaar dan in Frankrijk; er is een tafeltje bij
+elk venster en daarbij is de waggon breeder dan bij ons. Tegen den
+avond komt de conducteur de bedden klaar maken, twee boven elkaar,
+en men kan lekker slapen. Er wordt geen supplement betaald zooals
+in de exprestreinen in Europa. Van Batoem naar Bakoe scheelt niet
+veel in afstand van de route Parijs-Marseille; men betaalt voor het
+eerste eind vijftig francs, voor het tweede zes-en-negentig francs;
+maar men doet den eersten afstand in de helft van den tijd.
+
+Tegen den middag kregen we de Kaspische Zee te zien, grijsblauw en
+met schitterlichtjes door de zon.
+
+De oevers waren kaal, met slechts hier en daar lage heuvels.
+
+Maar daar verschijnt links een bosch van zonderlinge boomen,
+waarboven een donkere wolk hangt. Dat zijn de boortorens of derricks
+van Bhala-Khané, die vreemde houten schoorsteenen.
+
+Houdt ge van soldaten, dan moet ge naar Bakoe gaan. De inwoners
+beklagen zich erover, dat ze overdag door de roovers worden bestolen
+en des nachts door de soldaten. Wij gingen in lichte rijtuigen met
+twee paarden en tartaarsche koetsiers rijden naar Bibi-Ebat, een
+petroleum-onderneming aan de zee. Daar krijgen wij het treffende
+schouwspel van een woud van derricks, die er hun geteerde, hoekige
+vormen naar den hemel heffen. Er zijn lanen in dit bosch gemaakt, waar
+het gefluit van den door de buizen jagenden stoom doorheen gaat. Wolken
+zwarte rook worden met kracht uitgeworpen uit de schoorsteenen, en er
+hangt steeds boven Bibi-Ebat een dichte damp. Men hoort aanhoudend
+het knarsen der katrollen, waar de boren aan bevestigd zijn. Buizen
+loopen langs de wegen; de bodem is vet en zwart, en links en rechts
+ziet men meren van petroleum. De petroleumvoorraad onder den grond
+vloeit in een vaste richting. Hier is een derrick, die niets levert,
+en op vijf meter afstands staan er drie of vier, die hun eigenaar een
+fortuin opbrengen. Er worden gangen gegraven, om de aardolie onder
+water te vervolgen.
+
+Wij reden met gematigde snelheid, tot op den terugweg de koetsiers
+grapjes begonnen, en een wedren gaan houden. Zij willen elkander
+voorbijrijden. De voorste gooit zijn rijtuig naar links of rechts,
+om den ander den weg te versperren. Ik weet zeker, dat het een heel
+aardig gezicht moet opleveren voor toeschouwers in een circus, maar
+wij zitten in de rijtuigen en vinden de zaak minder grappig. Twee- of
+driemaal zouden we zóó in een petroleumplas terecht komen. Tevergeefs
+waarschuwen wij de koetsiers.
+
+Ze roepen: "Soeda, Soeda!" en jagen verder. Ik vergeet nooit hun
+gebruinde gezichten en de levendige oogen....
+
+Eindelijk raakte ons rijtuig voor. Wij hadden den ren gewonnen.
+
+Kalm reden we Bakoe weer binnen.
+
+Daar liepen wij te voet door de oude perzische stad, en in het hôtel
+vroeg een respectabel inwoner van Bakoe ons naar onze reisplannen. Toen
+hij hoorde, dat wij naar Perzië gingen, zuchtte hij: "U gaat naar
+Perzië? Wat moet ge u gelukkig voelen! Daar zult ge tenminste veilig
+wezen!"
+
+Om tien uur 's avonds gingen wij scheep, na tot op het laatste
+oogenblik vrees te hebben gekoesterd, dat een plotseling in de haven
+uitgebroken werkstaking ons zou verhinderen naar Perzië te vertrekken.
+
+Het gaat goed. Het anker wordt gelicht en de stoomboot glijdt
+over de stille wateren, waar de duizenden lichten der stad zich
+in spiegelen. De reede van Bakoe bij nacht levert een interessant
+schouwspel op.
+
+Toch zeiden we ze zonder weemoed vaarwel.
+
+Wij gaan eerst in Perzië aan wal.
+
+Op 8 Mei naderden we langzaam het land onzer hope. Vijf uren lagen we
+te Lenkoran voor anker. Dat is een in de boomen verscholen russisch
+stadje. Er achter verheffen zich de groote kruinen van de Ghilanbergen,
+met wouden bedekt. Een blauwachtige damp hangt in de atmosfeer,
+verzacht de omtrekken en geeft aan dit land iets fluweeligs, iets
+onwezenlijk bekoorlijks, dat aan enkele vlaamsche landschappen
+eigen is.
+
+Het is intusschen een der ongezondste streken der aarde en ook een der
+meest woeste. Nog voor enkele jaren huisden er tijgers in die bosschen.
+
+Tijgers! Wat zijn we ver van Ile de France!
+
+Rondom de boot vliegen zwarte cormorans.
+
+Aan het ontbijt gaf een asthmatische russische doktores ons
+inlichtingen over de organisatie van de medische hulp in den russischen
+veldtocht. Als men haar hoort, zou men meenen, dat Rusland in dit
+opzicht, net als in alle andere, aan de spits der beschaving staat. Wij
+behoeven haar gelukkig niet te gelooven.
+
+In den namiddag kwamen we te Astara aan de russische grens. Een
+volle boot met gegalonneerde heeren kwam bij ons aan boord, en de
+passagiers moesten zich aan een nauwkeurig onderzoek onderwerpen,
+terwijl ik voor de honderdste maal onze paspoorten moest vertoonen.
+
+Wij lagen bijna een kilometer uit de kust voor anker, want er was
+weinig water, en onze boot kon niet dichter bij de kust komen.
+
+Des nachts ging het verder, nu naar Enzeli.
+
+Er was maar één ding, dat ons bezig hield, namelijk het weêr van den
+volgenden dag. Als er een hooge zee is, moet de postboot ons naar
+Bakoe terugbrengen. Het zou een bittere teleurstelling wezen.
+
+Wij raadpleegden mijn barometer. Hij ging achteruit, en daar begon ook
+al een flinke regen te vallen, terwijl de boot begon te rollen. Toch
+vielen we in slaap...
+
+Het weer was 's morgens te Enzeli grijs; er vielen af en toe
+regenbuien; een frissche oostenwind zweepte de zee en joeg de golven
+op, die hoog genoeg waren om de kust met schuim te bedekken en het
+schip erg te doen schommelen. Maar de kapitein hield vol, dat wij aan
+wal konden gaan. De kust was in nevelen gehuld; we konden flauwtjes
+lage gebouwen onderscheiden, met een toren en enkele boomen. Wij
+keken onze oogen uit. Dat is Perzië, daar voor ons!
+
+Bootjes kwamen van land en een klein stoombootje, dat al gauw naast ons
+lag en aan onze boot gemeerd werd. Wat gaat het op en neer! Een auto
+hadden wij nooit hier kunnen ontschepen. Het zal een tref zijn, als we
+zelf van de boot af komen zonder een of ander lichaamsdeel te breken!
+
+Onze koffers en valiezen werden zonder ongelukken vastgebonden en
+ontscheept. Toen kwamen wij aan de beurt. Er moest gewacht worden tot
+de kleine boot omhoog ging en naast de onze kwam; als ze dan boven was,
+moest men een der stangen grijpen, waar bij kalmer weêr de zonnetent
+aan vast werd gemaakt; twee matrozen duwen iemand naar den rand,
+men doet een sprong, en twee andere zeelui nemen u in ontvangst,
+terwijl de kleine boot weer neervalt in een golfdal.
+
+De dames brachten het er goed af; nu waren we op een klein dek, waar
+het water overheen sloeg, en tien minuten later waren we te Enzeli
+aan de kade, eindelijk in Perzië!
+
+We bleven eerst op de boot. Beleefde ambtenaren, Belgen, kwamen ons
+begroeten. Het waren heeren van de douane, maar de menigte om hen
+heen was wel echt perzisch. Eenige mannen droegen de nationale muts
+van gekruld lamsvel; anderen een vilten hoed zonder rand, die op het
+hoofd geplakt stond en waaruit aan beide kanten toefen haar uitkwamen,
+die over de ooren hingen. Bij die haren zal de profeet zijn getrouwen
+optrekken naar zijn paradijs, natuurlijk alleen als ze zijn geboden
+hebben opgevolgd.
+
+Die Perzen dragen voor het meerendeel wijde, bruine kleêren. Enkele
+baarden van een lichte mahoniehoutkleur verhoogen voor ons de
+belangwekkendheid van deze exotische menigte. Ze kijken ons zeer
+nieuwsgierig aan, wat wij op dezelfde manier beantwoorden.
+
+Perzië te Enzeli, dat gelijkt op Cochin-China.
+
+Ik ben niet in Cochin-China geweest, maar naar beschrijvingen moet
+het hierop lijken.
+
+Een vlak land, zand, biezen, zeer groene boomen en veel water. Aan
+beide zijden van het breede water, dat de Kaspische Zee in verbinding
+stelt met het groote binnenmeer, de Moerdab, staan strooien hutten
+op palen, en op het houten stoepje voor de hutten zijn goederen
+uitgestald. Platboomde vaartuigen brengen die aan; de beide einden
+van de jonken zijn spits en omhoogloopend, en een groot vierkant zeil
+wappert hoog in den wind.
+
+Het water is grijs, en de lucht hangt laag in grijsheid, en tusschen
+die beide grijze doen de verschillende tinten van bruin van de hutten,
+het touwwerk en de zeilen en dan het groen van het riet genoegelijk
+aan.
+
+Groote vluchten cormorans scheren over de golven; bij honderden
+vliegen ze achter elkaâr aan, maken wendingen en draaien om ons heen.
+
+Het weêr is drukkend, zwaar en vochtig.
+
+Dat lijkt alles op Cochin-China.
+
+Wij voeren over de Moerdab op de kleine paketboot, die twee jonken
+sleepte voor onze bagage.
+
+We dronken thee op het dek en keken naar de evoluties van de cormorans.
+
+Bij de monding van de rivier, de Piré-Bazar, verlieten we de stoomboot
+en gingen aan boord van de jonken. Acht forsche kerels, met den vilten
+hoed zonder rand, zetten zich aan de riemen en roeiden, waarbij ze
+zich van de banken verhieven en weer neervielen. Ze waren al gauw in
+'t zweet gewerkt.
+
+De rivier kronkelde tusschen het riet door en tusschen
+gladiolusstengels. Kleine schildpadden kropen langs den
+oever. Noteboomen stonden er, en er waren een massa vogels, die door
+ons in het minst niet werden verontrust, reigers van allerlei soort,
+snippen, valken en wouwen.
+
+Spoedig werd de rivier te smal voor de riemen. Onze roeiers sprongen
+aan land, en aan een touw, dat ze boven aan den mast vastmaakten,
+trokken ze ons in snellen pas voort.
+
+Waarom moest dat touw zoo hoog worden bevestigd? De mast boog door,
+gaf mee en de acht trekkers vielen met hun neus in het slik.
+
+Toch maakten ze daarna het touw weer vast, zoo hoog, als ze konden
+klimmen.
+
+Een oogenblik later kruisten we een boot, die verschrikkelijk vol was
+met koffers en kleurige kisten, waar gesluierde vrouwen op zaten en
+mannen met rokken. Nu begrepen we de manoeuvre. Het touw van de andere
+boot ging onder het onze door en de booten passeerden aldus elkaâr,
+zonder dat men behoefde op te houden.
+
+Eindelijk waren we aan het doel, Piré-Bazar.
+
+Stel u voor in een wat verwijde bocht van de rivier de meest grootsche
+verwikkeling van een oneindig aantal booten, vlak naast elkander
+gelegen. Onze roeiers vonden toch nog gelegenheid, ons bij de plek
+te brengen, waar we konden landen.
+
+Er werd een plank uitgeworpen naar den oever. Die bestond uit dik,
+kleverig slijk, en daar de kanten steil waren, kostte het ons veel
+moeite, vasten grond onder de voeten te krijgen. Er stonden rijtuigen
+op ons te wachten, en een troep koetsiers en sjouwers, die zeker
+gauw wat van onze bagage zouden hebben geroofd, als wij niet op de
+ontscheping van ieder stuk nauwkeurig toezagen.
+
+Gelukkig kwamen er twee kozakken te paard aan van het russisch
+consulaat-generaal te Resjt.
+
+De weg was vuil en door de overvloedige regens bedorven. Wij zouden
+er met de auto's niet door zijn gekomen.
+
+Halfweg werden we begroet door ruiters, die de gouverneur der stad,
+een der zoons van den Shah, ons tegemoet zond.
+
+Iets verder liet een der hoofdambtenaren, de Salar, admiraal der
+perzische vloot, naar ik begreep, ons prachtig opgetuigde paarden
+brengen, en een der ruiters, die ze vergezelde, stelde ons een brief
+ter hand, waardoor de Salar ons meedeelde, dat hij een van zijn huizen
+te onzer beschikking stelde. Maar we zouden te Resjt de gasten zijn
+van Rusland.
+
+Wij reden stapvoets door de plassen en kuilen. Met de kozakken, die
+voor ons uit reden, de stalknechts, die de rijk opgetuigde paarden aan
+den teugel voerden, want de étiquette wil, dat ze met ons meegaan,
+maar niet bereden worden, en de perzische ruiters, die onze vier
+rijtuigen volgden, hebben we wel een beetje van een buitenlandsch
+circus, dat in een nieuwe stad binnen trekt, en we wisselden van
+wagen tot wagen genoegelijke glimlachjes....
+
+Tegen den middag kwamen we in een tuin, waar een groot huis stond,
+vierkant en van steen op zijn Europeesch opgetrokken. Dat was het
+keizerlijk consulaat van Rusland.
+
+De consul-generaal, de heer Olferieff, ontving er ons op de
+vriendelijkste manier. Hij bood ons wat hij had, groote, ledige kamers,
+en wij zagen dadelijk, dat het veldbed geen weelde was in Perzië,
+maar het allernoodzakelijkste meubelstuk.
+
+Resjt is de hoofdstad van Ghilan, de provincie die in het zuidwesten de
+Kaspische Zee begrenst. Dit land aan den voet van de bergketen, die ons
+scheidt van het hooge Iranplateau, is vochtig, warm, rijk en ongezond.
+
+Een perzisch spreekwoord zegt: "Als gij een vijand hebt, laat hem
+dan benoemen tot gouverneur van Ghilan".
+
+Niets weerspreekt zoo sterk als dit land het denkbeeld, dat men zich
+bij voorbaat van Perzië maakt. Enzeli-Resjt is een paradijs van groen,
+van rustige wateren, rijstvelden, waterlelies, irissen, gewone leliën,
+en ganzebloemen, zoo hoog, dat men ertusschen verdwalen kan.
+
+Toen Pierre Loti uit Ispahan kwam, passeerde hij Resjt. Hij hield
+er zich niet op, hij heeft het niet gezien. Daarom kan ik hem wel
+verklaren, dat Resjt het mooiste van Perzië is. Zoo denkt ook er
+Emanuel Bibesco over.
+
+De stad, die vrij groot is, wordt geheel door water omringd, met
+tuinen ertusschen en lanen van oude boomen. Het is, of men in een park
+is. De bazar, een onoverdekte, is druk en schilderachtig. Wij reden
+erdoor met de gebruikelijke kozakken, al behoeft men hier niet voor
+zijn veiligheid een gewapend geleide, want het is, zooals de inwoner
+van Bakoe zei: "In Perzië zult u veilig zijn". Maar wij zijn gasten
+van Rusland, en wij moeten alles vermijden, wat schaden kon aan het
+prestige der Europeanen.
+
+De bazar bestaat uit smalle straatjes met open winkels. Hier verkoopt
+men fluweel van Resjt, waar prachtig goudborduursel wordt aangebracht
+op fluweelen stoffen, die in de plaats worden vervaardigd. Het is
+rijk, maar niet bijzonder smaakvol. Dan zijn er tapijten, maar niet
+in groote keuze, want de perzische tapijten komen per karavaan aan
+en worden dan direct naar Enzeli en van daar naar Bakoe vervoerd.
+
+Kooplieden zitten op den drempel van hun winkels en rooken de kelyan,
+terwijl in de smalle straat zorgvuldig gesluierde vrouwen en die zelfs
+haar oogen bedekt dragen, de stoffen koopen, waarmee ze zich thuis
+zullen tooien en thuis alleen, want op straat is haar toilet leelijk
+en altijd hetzelfde. Ezeldrijvers drijven kleine ezels door de menigte,
+grijze, zachtmoedige dieren met mooi tuig, en de zonnestralen vallen op
+de blauw porseleinen torens, die in den bazar hier en daar verrijzen.
+
+Wij hebben dan nu eindelijk zonneschijn en rijden voorbij het paleis
+van den gouverneur, den zoon van den Shah, naar een plein, waar een
+groote menigte bijeen was. De rijtuigen hielden stil; rijen gesluierde
+vrouwen zaten voor een gebouw met houten zuilen; mannen en kinderen
+vormden de drie andere zijden van een vierkant, dat in het midden
+open gelaten was. Daar stond een kleine estrade. Er zaten en stonden
+enkele personen. Wij trilden van vreugde, want er was geen twijfel aan,
+wij woonden de voorstelling bij van een van die taziehs of perzische
+mysteriën, die gedeelten uit de kerkelijke geschiedenis te zien geven.
+
+Toen we nader traden, zagen we op de estrade de acteurs en konden
+de neusklanken bijna verstaan. De doodsche vlakte van Kerbela werd
+voorgesteld en een doodvonnis, dat er op ongeloovigen zou worden
+voltrokken. De Perzen, die vóór ons stonden, gingen wat op zij,
+en zoo konden we enkele photografieën nemen.
+
+Maar al gauw hadden alle toeschouwers ons gezien. Mag ik het
+zeggen? Ze hadden veel meer aandacht voor onze aanwezigheid dan voor
+het gewijde drama. Ze keken niet naar het tooneel, maar naar ons. Hun
+onernstige afgetrokkenheid was niet naar den zin van den mollah van
+Resjt, die de voorstelling bijwoonde. Verontwaardigd stond hij op en
+sprak de menigte heftig toe, haar verwijten doende over haar profane
+nieuwsgierigheid voor onreine lieden, vervloekte Europeanen, die door
+geloovige Mohammedanen verafschuwd moeten worden.
+
+De tolk van het consulaat gaf ons een teeken, dat we weg moesten gaan,
+want dat er anders herrie zou komen.
+
+Toen stapten wij weer in de rijtuigen, terwijl al de vrouwenhoofden
+in de zwarte sluiers met een zelfde beweging zich naar ons keerden,
+om ons te zien weggaan.
+
+Wij reden door de omstreken van Resjt langs lanen van eeuwenoude
+olmen naast rivieren met zeegroen water. De zon had alle nevelen
+verspreid. Wij zagen in het Zuiden de hooge bergen, die Emanuel Bibesco
+en ik den volgenden dag zouden beklimmen, om Teheran te bereiken. Ze
+waren bedekt met zware bosschen, en van Resjt uit leken de hoogten,
+die ons scheidden van het centrale plateau van Perzië, ontoegankelijk.
+
+Wij hielden stil voor den tuin van een rijken Pers, zijn
+zomerverblijf. Wij waren al op de hoogte van de gastvrijheid der
+Perzen. Waar ge er lust in hebt, kunt ge binnentreden. De heer des
+huizes trekt zich bescheiden terug, opdat ge zijn huis of zijn tuin
+rustig kunt bezien. Hij komt eerst later voor den dag, om koffie of
+ijs te presenteeren.
+
+Wij wandelden in de lanen onder bloeiende seringenboschjes, die over
+perken met leliën zich wuifden. Daarna brachten we een bezoek aan het
+huis, helaas, naar europeeschen trant gemeubeld, als alle huizen van
+rijke Perzen. Alleen de tapijten zijn die van het land.
+
+De heer des huizes verschijnt; hij spreekt Fransch en laat ons
+ververschingen aanbieden, om daarna met ons te gaan wandelen en ons
+bloemen te geven.
+
+Het gezicht, van het terras, op het boschrijke land was zeer mooi;
+het liep tot de bergen door, die in de verte blauwden. Wij vroegen
+onzen gastheer, of hij deze bezitting bewoonde.
+
+"Ik heb dit landhuis om er des avonds in het voorjaar den nachtegaal
+te hooren zingen," antwoordde hij.
+
+Wij keerden naar het consulaat terug; de zon was ondergegaan. De
+vochtigheid steeg uit den grond en uit de ons omringende rijstvelden
+op. Lichte dampen als doorzichtige feeënsluiers zweefden onder de
+onbewegelijke boomen van dit slapende park. De maan stond hoog aan
+den hemel.
+
+Des avonds klonken langzaam en met een eigenaardig rhythme langs den
+weg, die den tuin begrensde, de klokjes aan den hals der kameelen, die
+in lange rijen van Kaswyn of Hamadan kwamen. De karavanen reizen alleen
+als de zon onder is, want reeds is de hitte overdag te groot. En we
+zagen tusschen de boomen de groote geheimzinnige gedaanten voorbijgaan,
+schommelend als op een onstuimige zee. Dit is wel echt een oostersch
+geluid, dat geklep van de kameeleklokjes.
+
+Wij hadden trouwens de gelegenheid, ze nog vaker in den nacht te
+hooren, want het was de eerste nacht, dien we op onze veldbedden
+doorbrachten. Een harde geschiedenis! Wij zullen er wel aan gewend
+raken.
+
+Den 10den Mei hadden we nog geen bericht van Keller, die zich met de
+groote Mercédes te Bakoe zou inschepen.
+
+Emanuel Bibesco en ik besloten, vooruit te gaan en in een perzisch
+rijtuig naar Teheran te vertrekken. Onze medereizigers zouden misschien
+nog onderweg zich bij ons voegen, en in elk geval zouden we elkaâr
+in de hoofdstad treffen.
+
+Om van Resjt naar Teheran te gaan, zouden we den beroemden, voor enkele
+jaren aangelegden weg volgen, die niet door het gouvernement, maar
+door een russische maatschappij is gemaakt, die er concessie voor had
+gekregen. De weg is 337 wersten lang en stijgt tot meer dan 1500 meter.
+
+Het is een gepachte weg, en rijtuigen en karavanen betalen een recht,
+dat voor een rijtuig met vier paarden acht tomans bedraagt. Een
+toman is nominaal tien krans of francs; maar een ongunstige koers
+heeft dit jaar de krans tot veertig centimen en bij gevolg de toman
+tot vier francs doen dalen. De kosten voor het onderhoud van den weg
+zijn groot, want het klimaat is niet gunstig. Er is een plotselinge
+overgang van de diluviale regens tot een droogte van wel zes maanden;
+in de lente smelt de sneeuw in enkele uren onder den invloed van
+een brandende zon, en de rivieren, die van de kale bergen vloeien,
+worden overvol en zijn onstuimige bergstroomen.
+
+De russische maatschappij verliest dan ook geld op den weg, die haar
+twintig millioen francs heeft gekost. Maar ze hoopt zich schadeloos
+te stellen door de haven van Enzeli, waarvoor ze concessie heeft
+gekregen. Er wordt een lange pier gebouwd, in welker beschutting de
+booten de kade zullen kunnen naderen. Binnen enkele jaren zullen de
+reizigers niet meer met levensgevaar te Enzeli ontscheept worden.
+
+Uit financieel oogpunt is dus de weg voor het oogenblik een slechte
+zaak; maar hij is van groote beteekenis uit politiek oogpunt en hij
+dient wonderlijk goed Ruslands bedoelingen.
+
+Dank zij dien weg, die aan Rusland behoort, zou dat land in geval
+van nood in enkele dagen van Bakoe uit, een leger voor de broze,
+geëmailleerde muren van Teheran brengen kunnen.
+
+In tijd van vrede heeft Rusland een veiligen weg voor zijn
+koopwaren. Geen europeesche transporten worden door den Kaukasus
+toegelaten met bestemming naar Perzië, zoodat Rusland op den heenweg
+alle concurrentie heeft afgesneden, terwijl het op den terugweg
+profiteert van het grootste deel van den perzischen handel.
+
+De reizigers gaan tegenwoordig over Resjt, zoodat men langs een
+russischen weg in de hoofdstad van Perzië komt. Bij elken haltpost
+treft men een postmeester aan, die Russisch spreekt. Bij elke
+afgelegde vijftig kilometers vindt men een douanebureau of zastava,
+tot men aan het kantoor is gekomen van onzen machtigen gastheer,
+den russischen consul-generaal.
+
+Zoo krijgt men den indruk, tusschen de Kaspische Zee en Teheran het
+onmetelijke russische rijk niet te hebben verlaten.
+
+Wij hadden den volgenden morgen ons rijtuig om acht uur 's morgens
+besteld. Een Rus is concessionaris voor de postpaarden en de
+rijtuigen. Hij levert gevaarlijke voertuigen en vermoeide paarden. Een
+rijtuig voor vier personen met weinig bagage kost bijna zevenhonderd
+krans van Resjt naar Teheran, plus tachtig krans tol en twee of drie
+krans fooi aan den nieuwen koetsier, dien men bij elke halt krijgt.
+
+De post doet er ongeveer vijftig uren over en houdt alleen op,
+om van paarden te verwisselen. Maar wij zijn geen postpaketten en
+willen gemakkelijk reizen, dat wil zeggen tweemaal onder weg slapen,
+te Mendjil den eersten avond, te Kaswyn den tweeden. Wij zullen den
+derden dag te Teheran komen, zoo God het wil, in ch' Allah! zooals
+de Perzen zeggen.
+
+Om tien uur is het rijtuig er eindelijk. Het is een oude berline,
+waarvan de veêren met touwen zijn verzekerd; de kap kan niet gesloten
+worden dan voor een vierde deel; wat de portieren betreft, ze zijn
+zeker in geen vijftig jaar open geweest. Wij moesten er uit nood wel
+over heen klimmen.
+
+Onze valiezen werden vastgemaakt naast den koetsier op de
+voorbank. Onze vrienden zien op de toebereidselen toe en benijden ons,
+want nu gaan wij nog eerder dan zij door Perzië reizen!
+
+Alles is gereed; de koetsier, een groote, gebruinde vent, met een
+viltmuts, staat bij de koppen van zijn paarden en fluit hun een
+geheimzinnig deuntje voor, dat we nog vaak zouden hooren op de
+perzische wegen. Hij heeft geweigerd, zich met onze bagage in te
+laten, bewerend, dat als hij zijn plaats vóór de paarden verliet,
+deze op hol zouden gaan.
+
+Nu moet hij wel de teugels nemen. Hij plaatst twee kozakken voor zijn
+paarden, springt op den bok, roept, alles los te laten, wij houden ons
+aan de kap vast.... en de vier paarden loopen sukkelig met hangende
+ooren langs den weg, die naar Teheran voert. Ze zijn nu al vermoeid.
+
+Wij rijden met een snelheid van tien kilometer in het uur. Dat
+is genoeg, om ons alle schokken van de harde berline, waaraan we
+onze beenderen en ons vleesch hebben toevertrouwd, danig te doen
+gevoelen. De veêren van het rijtuig zijn niet anders dan ijdele
+sieraden.
+
+Het was grijs en vochtig weer. Wij volgden stroomop het riviertje
+van Piré-Bazar. Weldra waren we in het bosch. De plantengroei was er
+wonderlijk weelderig; beuken, ahornen met groote bladeren, platanen,
+olmen verheffen hun kruinen in de lucht, terwijl het onderhout dicht
+is en lianen de boomen omslingeren; een diepe beek stroomt langs den
+weg. Kleine zeboes weiden op de open plekken en eten het harde gras,
+maar vluchten het bosch in bij onze nadering.
+
+Wij reden door een paar gehuchten van enkele huizen. Vrouwen in lichte
+stoffen gekleed, werken in de tuinen en bedekken zich het gelaat,
+als ze ons zien. Het landschap gaf een indruk van weelderigheid,
+maar ook van eentonigheid.
+
+Maar op eens werden onze paarden onrustig, sprongen op zij en wierpen
+ons in de sloot. We hadden nog even den tijd, over het portier te
+springen. Onze valiezen, die we zorgvuldig hadden vastgebonden, vielen
+niet in het water. De koetsier, die van den bok gerold was, stond op
+zonder zich te haasten of zich te verbazen. De paarden amuseerden
+zich in het heldere water. Wij wisten nu wat hen had verschrikt,
+want een abominabele stank verstikte ons bijna.
+
+Die kwam van een grooten kameel, aan den weg verrottend. Hij is daar
+neergevallen, en men heeft het beest er laten liggen, zonder het
+zelfs af te maken en zijn lijden daardoor te bekorten. Wij moesten het
+rijtuig ontladen, om het op te halen; gelukkig was er niets gebroken
+en we konden verder gaan op de gewone langzame en pijnlijke manier.
+
+In den namiddag kwamen we bij de eerste uitloopers van het
+bergland. Overal was het met bosch bedekt. Wij reden door een
+eindelooze laan van het heerlijkst groen, en overal was stroomend
+water, dat ruischte en nog den invloed ondervond van den pas afgeloopen
+regentijd. Nu eens roken we de heerlijke geuren van vlier, dan volgde
+er een bosch van eeuwenoude olijfboomen met zilvergrijs gebladerte;
+op een open plek graasden kameelen, en op het gras lagen pakken en
+balen. De karavaan zou eerst tegen den nacht verder trekken.
+
+Wij hebben eindelijk het bosch achter ons en rijden langs rotswanden
+en over een brug; een koude luchtstroom blaast door den bergpas en
+spoedig daarna zijn we aan de zastava Mendjil, waar we zouden slapen
+en waar men ons verwacht, dank zij de hulp van den consul van Resjt.
+
+Het is half elf, dus zijn we twaalf uren tusschen de wielen geweest
+en erg vermoeid.
+
+Wij vonden te Mendjil als meester der zastava een jood, die vriendelijk
+was en wel onderwezen bleek. Zijn zoon had een paar maanden geleden
+het gymnasium te Rostov aan de Don verlaten, toen dat gesloten werd
+evenals alle onderwijsinrichtingen in Rusland.
+
+Al gauw zong de samovar zachte muziek op de tafel en er werd een
+groote schotel pilau binnengebracht, die we heel lekker vonden. Wij
+maakten de mand met provisie open en deelden met onze gastheeren een
+maaltijd, die met grooten smaak gebruikt werd, terwijl buiten de wind,
+die door de bergkloof huilde, het huisje scheen te willen meenemen.
+
+Emanuel Bibesco sprak met hen in het Duitsch. Toen boden ze ons hun
+kamers aan. Een der bedienden moest tot middernacht bij het tolhek
+op wacht staan, om de schatting van de karavanen te innen; de meester
+verving hem dan voor het overige van den nacht.
+
+Wij gingen te bed.
+
+Helaas, van slapen kon niet komen. De jacht op een klein beestje legde
+beslag op de eerste uren van den nacht. En toen we onze maatregelen
+hadden genomen en eindelijk de kaars hadden uitgeblazen, begon een
+dame muis haar werk, knaagde aan het houtwerk, klom bij de gordijnen
+omhoog en sprong op onze bedden... Adieu, slaap! En toch waren we zeer
+vermoeid; maar het muisje wou, dat we ons met haar bezighielden. We
+moesten het licht weer opsteken... Zachtjes lachten we om ons ongeluk,
+want in het vertrek naast ons sliepen onze gastheeren, en die menschen
+waren zoo vriendelijk geweest, dat wij voor niets ter wereld zouden
+willen, dat ze van onzen naren nacht wisten. Doodvoorzichtig liepen
+we op bloote voeten achter het muisje aan, dat we ten laatste vingen
+achter een gordijnplooi...
+
+Het was al bijna morgen; we hadden geen minuut geslapen, en daar was
+al gauw het uur van opstaan, want we hadden een lange dagreis vóór ons.
+
+De dag van den elfden Mei brak aan. De bergpas zag er somber uit. We
+moesten meer dan een uur op den koetsier en de paarden wachten. Het
+landschap vertoonde geen bloemen en water en bosschen meer; het waren
+nu alles rotsen en steenen. Daarbij een brandende zon, en eer een
+half uur voorbij was, moesten we onze reisdekens afleggen en zaten
+in hemdsmouwen onder een parapluie, die ons maar gebrekkig tegen de
+heete zon beschutte.
+
+We hadden de kap van onze antieke berline moeten opzetten. Maar we
+waren onervaren reizigers en wisten dat niet.
+
+Al die uren in de zon maakten ons slaperig; ons hoofd viel op zij, en
+de zon profiteerde ervan, om onze ooren of neuzen te verbranden. Wij
+wilden nog denzelfden avond in Kaswyn wezen. Dus moesten er meer dan
+honderd kilometer door het bergland worden afgelegd. De paarden, die
+alle twee uren verwisseld werden, waren in het algemeen langzaam en
+zeurig. De weg was verlaten, want de karavanen reizen in dezen tijd
+van het jaar alleen des nachts.
+
+Bij elke halt dronken we een paar glazen thee, die altijd klaar staat
+op kolenvuurtjes. En we aten harde eieren, die overal te krijgen waren.
+
+Tegen vijf uur in den avond waren wij honderdvijftig kilometer van
+Resjt verwijderd. Het land veranderde weer van aanzien; het dal
+werd breeder; er kwamen vlakten; de hellingen werden minder steil,
+en weldra zagen we velden van haver en rogge. Het licht bleef steeds
+merkwaardig helder en doorschijnend.
+
+Eindelijk hadden we het hoogste punt van den weg bereikt. We waren op
+zestienhonderd meter hoogte en ontdekten plotseling een nieuw land
+vóór ons, het hooge plateau van Iran, dat zich tot in eindelooze
+verte uitbreidde en waar we zoo naar verlangd hadden.
+
+Links werd het beschermd en van Turkestan gescheiden door een
+reuzenbergland, de Elboersketen, die oostwaarts in den Himalaya
+zich voortzet. De witte toppen rezen naar den hemel. In de verte
+schittert de kegelvormige piek van den Demavend, den heiligen berg,
+wiens krater onder eeuwige sneeuw slaapt. Aan den voet van den Demavend
+ligt Teheran. Vlak vóór ons daalde de weg naar Kaswyn.
+
+Rechts lag het hooge perzische plateau ter hoogte van elf- of
+twaalfhonderd meter; lage ketenen liepen erover van het Oosten naar
+het Westen. Het strekte zich doodsch en eentonig uit in het grijze
+licht. Daar is dan nu het oude Perzië; eindelijk hebben we het bereikt!
+
+Nu voelden we geen vermoeidheid meer. De nacht, die snel in het Oosten
+valt, overviel ons onder weg, en het was tien uur, toen wij in Kaswyn
+binnenreden, een oud beschavingscentrum. In de sjapar khané zouden we
+den nacht doorbrengen. Dat hôtel is eenig in Perzië in zijn soort. Men
+vindt er kamers met bedden en kan er op elk uur eten krijgen tegen
+niet te hooge prijzen. Er werd ons een kip met rijst voorgezet voor
+nog geen franc. Zooiets vergeet men niet, als men van de hôtels in
+den Kaukasus komt, waar andere prijzen worden gevraagd.
+
+Van buiten geeft het hôtel zich allures van een paleis, met de
+zuilengalerij eromheen en den tuin, waarin het is gelegen. Trouwens
+ook de eenvoudigste huizen nemen in Perzië graag iets monumentaals aan,
+met mooie portieken en veel beeldhouwwerk.
+
+Er heerschte te Kaswyn dien avond veel opwinding, want den volgenden
+morgen zou Z.M. de Shah, die Teheran had verlaten voor zijn reis
+naar Europa, een plechtigen intocht houden. De vorst reisde met zijn
+geheele hofhouding. Reeds om zes uur in den morgen werden we door
+rumoer buiten gewekt.
+
+We gingen in den tuin van de sjapar khané. De lucht was heerlijk
+blauw en de atmosfeer aangenaam koel. Een echte heldere feestmorgen.
+
+Vóór onzen tuin strekte zich de lange laan uit, die naar het paleis
+van den gouverneur leidt, een koninklijke weg.
+
+Links, dicht bij ons, lag een donker hoekje onder olmen, die den
+hoofdingang naar de groote moskee overschaduwden. Onder den boog
+van de eerepoort door konden we het binnenplein zien met de fontein
+voor de wasschingen, en boven de muren staken tusschen het frissche
+gebladerte de minarets op, die den hoofdkoepel omgeven.
+
+De keizerlijke stoet zou over het terrein van de sjapar khané trekken
+en zich dan langs den tuin door de groote laan naar den gouverneur
+begeven.
+
+Ik installeerde mij op het dak van een laag paviljoen aan het hek. Dat
+was een best plekje om te zien en te photografeeren.
+
+Het was al vol in de laan.
+
+Er liepen groepen mannen rond in lange gewaden, meestal bruin, soms
+blauw. Een gekleurde gordel omgaf het kleed boven het middel, en op
+het hoofd droegen ze meest de kale vilten muts.
+
+Alleen de mollahs of priesters droegen een witten tulband. Er waren
+veel priesters. Kaswyn is een priesterstad; het zijn knappe figuren met
+mooie gezichten, fijne, regelmatige trekken, een gewelfd voorhoofd,
+langen, fijnen neus. De afstammelingen van den Profeet hadden een
+groenen tulband en een gordel ook van die kleur.
+
+In groepjes zag ik vrouwen met grooten, zwarten sluier, die haar
+geheel omhulde. Onder den sluier is dan nog haar gezicht bedekt met een
+dunnen witten doek, waardoor ze kunnen zien, zonder te worden gezien.
+
+Allen liepen kalm en deftig, zonder ongeduld; er was geen gedrang en
+geschreeuw; kooplieden boden kleine blokjes ijs aan voor twee centimes;
+anderen verkochten gedroogde vruchten of sigaretten.
+
+Aan den voet van het paviljoen, waar ik mij op bevond, zaten een
+half dozijn nog al arme menschen; ze vormden een kring en vertelden
+elkaâr geschiedenissen of grapjes. Het trof mij, hoe waardig dat alles
+toeging. Twee- of driemaal kwamen politie-agenten van den gouverneur
+ze verspreiden; dan gingen ze zonder verzet uiteen, en vijf minuten
+later waren ze terug en hervatten het afgebroken gesprek. In hun
+buurt speelden kinderen, die de gevechten van den nationalen held
+Rustem nabootsten.
+
+Besproeiers goten water op het zware stof van de laan. Dat haalden
+ze uit de goten, die liepen langs wat bij ons de trottoirs zouden
+zijn. Zooals de meeste perzische steden, heeft Kaswyn een waterleiding,
+die van de bergen komt. De Perzen hebben altijd wonderlijk goed de
+kunst verstaan, om de bronnen op te vangen en ze onder den grond naar
+aanmerkelijke afstanden te leiden.
+
+Op de daken der meestal lage huizen waren vrouwen en kinderen
+opgesteld, om te kijken.
+
+Van zeven uur af kwamen lange rijen kameelen uit het keizerlijke kamp,
+dat twintig kilometer van de stad verwijderd was. Ze waren achter
+elkaâr vastgebonden, in groepen van zes. De kameeldrijvers gilden,
+dat de menigte plaats zou maken; de klokjes, die de dieren aan den
+hals hadden, klingelden en ze liepen voort, zonder op te houden,
+met vooruitgestrekten hals. Dat zonderlinge beest boezemde mij veel
+belang in; het heeft iets melancholieks.
+
+Die nu voorbijgingen, droegen tenten, pakken tapijten en zakken
+haver en gerst. Muilezels bij honderden volgden, daarna kwamen
+bagagewagens met tallooze koffers, europeesche en kleurige perzische
+kisten. Bedienden van het hof in scharlaken liverei met gouden
+brandebourgs, soldaten en ambtenaren van de keizerlijke post met den
+zilveren leeuw op hun hooge muts van lamsvel dienden tot geleide
+voor de bagage. Die optocht duurde wel drie uren; er moeten wel
+vijftienhonderd kameelen en evenveel muildieren zijn voorbijgegaan. Ze
+hebben de wonderlijkste dingen op den rug; ik zag een schommelstoel
+met rieten zitting boven op den bult van een dromedaris; een kolossale
+muziekdoos op een muilezel, die eronder gebukt ging, een grammophoon
+en een aardglobe.
+
+Daar kwam een klein, grijs mannetje aan met een bril en een
+puntbaardje, op een nietig ezeltje, beladen met een reuzenknapzak vol
+geheimzinnige voorwerpen, waartusschen dreigend en hemelwaarts wijzend,
+een onmetelijk groote kijker opstak. Dat was de sterrenwichelaar
+van Z.M.
+
+Om de schilderachtigheid en het levendige van het tooneel nog te
+vergrooten hielden ook de hoofden der bergstammen en de gouverneurs
+der groote dorpen uit de buurt hun intocht in Kaswyn, om den Shah op
+zijn doortocht te begroeten. Zij zijn gezeten op levendige, kleine
+paardjes, mooi opgetuigd, hebben het geweer en bandoulière en stappen
+in groepen van twaalf of twintig in de laan voort.
+
+De Shah, die ons dit schouwspel bezorgt, reist tegenwoordig nog juist
+als vroeger Xerxes en Darius reisden. Niets of haast niets is veranderd
+in 2500 jaar, en als hij uit moet gaan, is dat een heele optrek.
+
+Het is niet voldoende, dat hij een paar dozijn hovelingen bij zich
+heeft. Hij heeft een gevolg van bij de vijf duizend personen, de
+bevolking van een kleine stad, die gevoed en geherbergd moet worden. De
+ministers en de hooge ambtenaren verlaten den souverein niet, evenmin
+als de hovelingen, die hij gewend is elken dag te zien. De harem
+blijft te Teheran; perzische vrouwen reizen niet in den vreemde.
+
+Daar diegenen, die met den Shah reizen, personen van gewicht
+zijn, hebben zijzelf ook weer een gevolg, dat met hun rang
+overeenkomt. Ieder van die heeren wordt vergezeld door een talrijken
+stoet van dienstbaren. In Perzië heeft iemand van rang minstens een
+twintigtal lieden, wier eenige bezigheid is, elkaâr, op hun hurken
+gezeten, eindelooze geschiedenissen te vertellen. Ieder hoveling
+heeft twee tenten noodig, een, waarin hij slaapt, en een andere,
+die vooruit wordt gezonden voor het kamp van den volgenden dag,
+en zijn domestieken moeten ook hun tenten hebben.
+
+Hij neemt verscheiden rijpaarden mee en evenveel palfreniers als
+paarden, dan kameelen, ezels voor het dragen van de tenten en de
+meubels, veel tapijten, een weelde, die een Pers niet ontberen kan,
+tapijten uit Kerman, Yezd of Ispahan, die bij de halten op den
+grond worden uitgespreid; twee of drie koffers, waarop in heldere
+kleuren allerlei versieringen zijn aangebracht. En daar de reis
+door de woestijn plaats heeft, moeten ook levensmiddelen worden
+meegenomen. Eindelijk waken een duizendtal soldaten voor de veiligheid
+van den Shah.
+
+De reis om aan den russischen spoorweg te komen duurt twee maanden,
+want Z.M. houdt er niet van, meer dan twintig kilometer per dag af
+te leggen. En bij die snelheid zucht Zij nog, en als men in steden
+als Kaswyn of Resjt is aangekomen, wordt verscheiden dagen uitgerust.
+
+Aan den oever van de Kaspische Zee neemt de Shah niet de boot. Hij
+houdt niet van de zee en in het algemeen niet van water. Een
+waarzegster heeft hem eens voorspeld, dat hij door het water sterven
+zou. En sedert dien tijd vermijdt de Shah de zee, de rivieren en
+zelfs de beekjes. Wij zijn over de Moerdab gevaren; daar waagt de
+Shah zich niet op. Hij volgt een zandigen weg, die pas is gebaand en
+die langs een grooten omweg naar Enzeli voert. Onze automobiel zal
+daarvan profiteeren.
+
+Wat moet de waarzegster lachen, als de Shah, in plaats van op een der
+uitstekende stoombooten van de russische maatschappij naar Bakoe over
+te steken, over land de lastige reis doet langs de Kaspische Zee op
+een nauwelijks gebaanden weg door een streek, die veel koortsachtiger
+is dan Perzië. De tocht naar Bakoe duurt dan drie weken en met de
+boot slechts vijftien uren.
+
+Aan de russische grens laat hij dan 4500 personen en een onnoemelijk
+aantal kameelen en muildieren achter. Er blijven dan slechts een
+vijftigtal ministers en hovelingen over, om mee naar Europa te
+gaan. Dat leger van volgelingen wordt gevreesd in de landen, die
+worden doorreisd. De bedienden van den Shah dragen een schitterende
+uniform, maar ze ontvangen zelden hun loon. Zonder dat is men van
+oordeel, dat het al genoeg eer is, de keizerlijke uniform te mogen
+dragen. Zij moeten zich maar zien te redden. Als ze aankomen, nemen
+soms de bewoners de vlucht, en de kameeldrijvers verlaten den weg
+met kameelen en muilezels.
+
+De moderne en allerkluchtigste verschijning in dit tooneel is de
+automobiel van den Shah, want de vorst heeft een stoomautomobiel en
+twee fransche chauffeurs.
+
+Waarvoor gebruikt hij zijn auto?
+
+Niets zou aardiger wezen dan dat de groote koning van de snelste
+en nieuwste manier van reizen gebruik maakte, en bijvoorbeeld in
+Teheran in de auto stapte, om in een enkelen dag de 350 kilometers
+af te leggen, die de hoofdstad van de Kaspische Zee scheiden. Het zou
+mooi zijn, dat Zijne Majesteit de snelste man uit zijn rijk was. Men
+kan zich zoo voorstellen, wat een legenden dit bijgeloovige volk
+zou spinnen rondom een souverein, die de buitengewone macht bezat,
+om des morgens in Teheran en des avonds in Resjt te wezen.
+
+Dat heeft de Shah niet begrepen. En buitendien heeft hij pijn in
+de lenden.
+
+Hij bedient zich van de automobiel, zooals gij en ik een ziekenwagentje
+zouden gebruiken. Hij rijdt erin door zijn tuinen. Op den weg legt
+hij twintig of vijf-en-twintig kilometer per dag af. En dat gaat
+niet in een half uurtje. De soldaten moeten het rijtuig in stap
+kunnen volgen....
+
+Zoo houdt de Shah, die om zeven uur in den morgen in de automobiel
+is vertrokken voor een reis van 800 kilometers, om tien uur op en
+heeft dan een twintigtal achter zich.
+
+Overigens wisselt hij nog af en gebruikt de auto maar om den anderen
+dag. Ik denk, dat hij nu wel in het rijtuig zijn zal, om zijn getrouwe
+onderdanen van Kaswyn niet te verschrikken.
+
+Eindelijk klonk tegen tien uur een kanonschot. De Shah is de stadspoort
+doorgegaan. Dadelijk daarna zien we een wolk van menschen aankomen, te
+voet en te paard, met lange stokken gewapend. Dat zijn de voorloopers
+van Z.M., die de menigte ordelijk opstellen. De belangstelling is
+trouwens maar matig.
+
+Dan gaat een peloton voorbij van lieden van het keizerlijke huis,
+in scharlaken liverei met gouden brandebourgs; een majordomus
+stapt voor hen uit, een korte, dikke man, die onhandig zwaait met
+een dikken staf van tamboer-majoor; dan volgt een fanfarecorps te
+paard en perzische kozakken met een rooden generaal aan de spits,
+en eindelijk in een rijtuig met zes paarden de Koning der Koningen
+onder de half opgeslagen kap.
+
+Hij was op zijn Europeesch gekleed en zag er zeer vermoeid uit;
+een oude afgeleefde dorpsnotaris leek hij wel.
+
+Het kanon bulderde, maar de menigte juichte niet. Zij bleef
+onverschillig. Dat schijnt altijd zoo te zijn. De Perzen zijn nooit
+geestdriftig geweest tegenover de koningen of shahs, die hen nu al
+vijf-en-twintig eeuwen en meer regeeren.
+
+Tegen den middag waren wij weer op weg van Kaswyn naar Teheran. Wij
+kruisen nog de achterhoede van den Shah en ontmoeten al maar weer
+kameelen en muilezels. De weg, die tot Teheran door de woestijn
+leidt, is gruwelijk eentonig. Mijlen en mijlen lang gaat hij steeds
+rechtuit. De Elboersketen verrijst aan den linkerkant. Rechts ligt het
+eindelooze plateau van Iran. Er was geen boom, geen struik; niets dan
+steenen en zand, zoo ver het oog reikte. Aan de eene zij stonden de
+palen van de russische telefoon en telegraaf, en aan de andere die
+van de indo-europeesche telegraaf, die uit Tabris en Odessa komt.
+
+Alle 26 of 30 kilometer een posthuis met een paar boomen. Het duurt
+telkens wel een uur, eer we met de versche paarden wegrijden. Ondanks
+het voorbijgaan van den Shah waren we nog al gelukkig met het
+krijgen van paarden. Maar de ongelukkige beesten waren uitgeput
+van vermoeienis, en wij kwamen langzaam voort. Wij hoopten zonder
+tusschenpoozen de honderd-vijftig kilometer te kunnen afleggen,
+die ons van Teheran scheidden.
+
+Toen we van Kaswyn vertrokken, hoopten we vóór middernacht in de
+hoofdstad te wezen. Nu is het vijf uur en we denken er niet voor het
+aanbreken van den morgen te zullen zijn. Maar we hielden vast aan
+ons besluit, om niet in een zastava te overnachten, en niet in een
+sjapar khané.
+
+De warmte en de weerkaatsing van het felle zonlicht op den weg
+vermoeiden ons zeer. Wij kropen beiden onder de witte parasol van mijn
+metgezel. Te vergeefs beloofden we vorstelijke fooien aan de koetsiers,
+we komen toch nooit met grooter snelheid dan tien kilometer in het
+uur vooruit.
+
+Bij elke halt stapten we uit, om onze beenen te strekken. Het werd
+donker en we waren nog onder weg. Daar moesten we over een rivier. Een
+der bogen van de brug was ingestort. De koetsiers verklaren, dat
+ze de doorwaadbare plek in donker niet kunnen vinden. Te vergeefs
+beloofde Emanuel Bibesco aan den postmeester, die Russisch verstaat,
+een zeer groote belooning; geen enkele koetsier durft op den bok
+klimmen. Zij zeggen maar, dat het onmogelijk is; dat wij door den
+stroom worden meegesleurd.
+
+En zoo waren we genoodzaakt, de bagage af te laden voor een nacht in
+een sjapar khané.
+
+Ons humeur was ver van prettig.
+
+Het huis was nog al groot; wij liepen onder een poort door, dan door
+een tuin en langs gebouwen, terwijl een vriendelijke maan ons mooie
+boomen en bloemen vertoonde. Toen gingen we een trap op met te hooge
+treden en kwamen op terrasjes, waar een zilveren licht speelde. Daar
+werd ons een deur geopend van een kamertje met gewitte muren en dat
+er zeer zindelijk uitzag. Er stonden twee ijzeren ledikanten met twee
+stroozakken, een tafel en twee stoelen.
+
+Wij waren doodop van den langen dag in den zonneschijn, vroegen naar
+een samovar, haalden conserven voor den dag en sloegen de veldbedden
+op. Het was vochtig; we waren zeker aan een plas of een moeras.
+
+Het was over middernacht, eer wij, in onze shawls gewikkeld, te rusten
+lagen. Ondanks de bedekking rilden we.
+
+Maar we konden niet slapen, want onder het terras klonk een
+onophoudelijk gekwaak van kikkers. Hun muziek dreunde door den
+nacht; er waren soli en er waren koren, en nooit hoorde ik ze zoo
+krachtig en hoog. En nu begrijp ik die heeren in de Middeleeuwen,
+die in den nacht hun lijfeigenen het water lieten slaan, om niet
+door de kikkers uit den slaap te worden gehouden. Ik had tot hier
+toe in dezen voorzorgsmaatregel een gril van dwingelandij gezien,
+het egoïst gevoel van een meester, die slaapt, terwijl anderen voor
+hem waken. De perzische kikkers, die bij het maanlicht uit den treure
+zingen, rechtvaardigen de wreedste maatregelen, die eertijds genomen
+werden, om aan de europeesche zusteren het zwijgen op te leggen.
+
+Toch won eindelijk de vermoeidheid het van al het andere.
+
+Het moet nog geen half uur geweest zijn nadat we in slaap gekomen
+waren, daar werden we wakker door een geluid in de kamer.
+
+Wat is dat? Dieven? Wij zijn in zulk een diepen slaap, dat we ons
+wel zouden willen laten bestelen, mits het maar zachtjes gebeurde.
+
+Neen, het was de postmeester met een primitieve lantaren in de
+hand. Hij probeert, ons iets in het Perzisch uit te leggen. Wij willen
+nergens naar luisteren. We jagen hem weg en slapen weer in.
+
+Voor korten tijd, want een uur later komt die hardnekkige man weer
+ter plaatse.
+
+Weer worden we wakker en vinden hem voor ons staan, zwaaiend met
+zijn lantaarn en vertelt onder drukke gebaren een historie, die wij
+ten laatste, nu hij ze voor de derde maal herhaalt, begrijpen. Hij
+verklaart blijkbaar, dat wij moeten vertrekken, om bij het aanbreken
+van den dag aan de doorwaadbare plaats van de rivier te zijn, want
+dat naarmate de zon hooger komt, het water ook zal rijzen en dat,
+als we nog langer wachten, we er niet over zullen kunnen.
+
+Daar hij niet wegging, moesten wij wel opstaan.
+
+Wij waren verstijfd; de vochtigheid had een laag fijne druppeltjes
+afgezet in de kamer; ik had een papier met potloodaanteekeningen
+buiten laten liggen, en het schrift was geheel uitgewischt. Rillend
+maakten we ons een kop thee.
+
+Toen moesten de bedden uit elkaar worden genomen en in hun bergplaats
+worden geborgen; de shawls worden opgerold, de proviand worden
+ingepakt, de valiezen gesloten en naar buiten gebracht, en wijzelf
+moesten de trap afgaan met de te hooge treden!
+
+Wij zaten in het rijtuig, maar de paarden zijn niet aangespannen. En
+ten slotte gingen wij, die vóór het dag was opstonden en bijna niet
+hadden geslapen, pas weg om zes uur.
+
+Na enkele kilometers te hebben afgelegd, waarbij we de zon zagen opgaan
+achter de in nevelen gehulde bergen, waren we aan den oever der rivier.
+
+Zij stroomde snel tusschen haar steile oevers. Er was een brug over,
+maar de middelste pijler was door het water meegesleurd. Men had ter
+eere van den Shah een houten hulpbrug gemaakt voor voetgangers. De
+rijtuigen moesten door het water gaan en langs den oever dalen en
+klimmen. Er werden hulppaarden voorgespannen, de koetsiers gilden,
+het water spoelde om de wielen, en wij zagen ons rijtuig oversteken,
+terwijl wij van de houten brug toekeken.
+
+Den geheelen dag gingen wij langzaam verder op den eentonigen weg. De
+warmte was erg, en geen koeltje bracht verlichting. Maar eindelijk
+wees de koetsier ons een streep boomen; dat is Teheran. De steden
+in Europa kondigen zich aan den reiziger aan door huizen en grootere
+gebouwen; in de steden van Azië daarentegen verbergen de hooge boomen
+de lage huizen en uit de verte ziet men, als de gids u een stad wijst,
+niets anders dan groen.
+
+In plaats van den gordel van voorsteden, die vaak een indruk van
+armoede maken, omringen tuinen de steden in het Oosten.
+
+De zon heeft ons echter zoo gebrand, dat wij ons over niets meer
+kunnen verheugen.
+
+Langzaam naderen we de stad. De weg werd druk. Soldaten te paard en
+te voet kwamen terug uit het kamp van den Shah; ezeldrijvers dreven
+troepen kleine ezels, met brandhout beladen, voort, en een ruiter
+had een toegedekten valk op zijn hand. Stofwolken deden iemand pijn
+aan de oogen.
+
+Nog een uur, en wij waren voor de poorten van Teheran.
+
+De koetsier voerde ons door breede straten, tusschen muren zonder
+vensters. Het was affreus. Waren wij dat van zoo ver komen zoeken? Is
+dat Teheran? Wij hadden een paar wanhopige oogenblikken.
+
+Daar verschenen eindelijk eenige winkels. Het zijn geen perzische
+gelegenheden. Wij vernamen, dat de heer Bedrossian ons wel een pak
+europeesche kleeren wil aanmeten, tegen betaling wel te verstaan,
+en dat de heer Élijan ons op amerikaansche manier een kies wil trekken.
+
+Emanuel Bibesco is aan zwarte melancholie ten prooi.
+
+Ten laatste kwamen we aan het hôtel. Men kwam binnen door een aardige
+binnenplaats, beplant met zware boomen en bezet met mooie bloemen,
+terwijl aan de vier zijden portieken waren, waar kamers op uitkwamen.
+
+Het was het Hôtel Anglais, gehouden door den heer Reitz.
+
+Wij richtten er ons in. Er waren bedden, bedienden en warm water. Wij
+leerden zulke dingen op prijs stellen.
+
+Na een bad te hebben genomen, ging ik naar de fransche legatie.
+
+Den volgenden morgen was het ontwaken verkwikkend in die
+zindelijke kamer met de open vensters en de heerlijke lucht, die
+binnenstroomde. Wij zouden acht dagen in Teheran blijven, en we
+hadden wel wat rust en goede dagen verdiend. Emanuel Bibesco wil nog
+niets anders zien dan de europeesche voorstad van Teheran. Hij zegt,
+dat Teheran een groote bedriegerij is, installeert zich prettig in
+het hôtel, knoopt kennis aan met de jonge Engelschen van de Bank en
+de indo-europeesche telegraaf, spreekt den geheelen dag Engelsch en
+wil verder niets zien. Men moet niet met Ispahan bij hem aankomen;
+die stad wil hij niet kennen; wat hij van Perzië kent, zijn de
+verschrikkelijke vermoeienissen, die men er ondervindt op reis. Dat
+is hem genoeg, en hij is mild met zijn overwegingen, dat hoe korter
+een dwaasheid duurt, des te beter.
+
+De morgens waren heerlijk.
+
+Ik ging niet weg van het balkon, waar mijn kamer op uitkwam. Om
+zeven uur bracht de perzische bediende, Mahmoed, dien ik riep door
+in de handen te klappen, water voor het bad; ik bleef blootsvoets
+en in mijn pyama aan mijn ontbijt en wachtte op kooplieden. Vóór
+mij lag de tuin met roode rozen onder den blauwen hemel. Een koele,
+droge frischheid was in de lucht, en in de kamer waren reine matten,
+klare katoentjes en ook al enkele kostbare stoffen, die ik had gekocht.
+
+Tegen tien uur kwamen de dellals of rondtrekkende kooplieden, want
+onze aanwezigheid was spoedig in Teheran bekend geworden.
+
+Ze lieten hun ezel aan de poort van het hôtel en brachten hun waren
+boven. Coupes van geciseleerd koper, vazen, aardewerk van allerlei vorm
+en soort, degens, geweren en émail. Er moest nauwkeurig toegekeken
+worden, want negen van de tien dingen waren waardeloos. Ik vroeg
+aan de dellals mij stukken te brengen met metaalweerschijn op witten
+of crême ondergrond uit den mongoolschen tijd of nog ouder, als ze
+die kunnen krijgen; ik zou ook tevreden wezen met metaalinlegsel op
+blauwen grond, dat uit den tijd van Shah Abbas dateert, eind 16de
+eeuw. Zij beloven er moeite voor te zullen doen. Zij zeggen, wel te
+weten, waar zulk een "khelly antic" stuk te vinden is, dat honderden
+tomans (een toman is vier francs) waard is.
+
+En den volgenden dag komen ze met een doos, die ze met allerlei
+voorzorgen opendoen en halen er een voorwerp uit, dat in watten is
+gewikkeld; ik beef van ongeduld. Zij onthullen het en ik zie een
+valsch, waardeloos ding. Zij vragen er vierhonderd francs voor, een
+enorme som in Teheran; ik bied hun één franc. Toen lachen ze en roepen:
+"O, Meneer is op de hoogte". Ze nemen mij die vrijheid volstrekt niet
+kwalijk, en morgen komen ze weer met een ander valsch stuk.
+
+Maar op een dag bood een oude koopman mij een werkelijk niet kwade
+coupe aan. Ik onderzocht nauwkeurig en alles leek echt, maar de
+prijs.... Hij vroeg zestig tomans, dat was verontrustend. Als hij wist,
+dat het stuk echt was, zou hij wel 250 tomans hebben gevraagd, en het
+dan voor tachtig of honderd hebben gelaten. Eenige dagen later liet
+ik het aan een kenner zien, die niet op zich durft nemen, te zeggen,
+dat het echt is, maar mij aanraadt, het te koopen als ik het voor
+een veertigtal tomans krijgen kan.
+
+Toen de koopman terugkomt, verklaar ik hem, dat de coupe valsch
+is. "Nist antic" zeg ik beslist. Waarna hij, zonder een poging tot
+tegenspraak het inpakt en weggaat. Ik heb hem niet teruggezien.
+
+Wat er nog wel te krijgen is, zijn potten en vazen met blauw décor
+zonder weerschijn, die honderdvijftig of tweehonderd jaar oud zijn. Ik
+koop die niet zonder veel gesjacher voor één of twee tomans. Ik
+heb er al gauw een schoorsteenmantel van vol en een tafel. Emanuel
+Bibesco ontdekt een stuk wit aardewerk, met koper gemonteerd, een
+prachtig stuk.
+
+Wie oude gebouwen in Teheran gaan zoeken, worden teleurgesteld. Er
+zijn geen oude porseleinen muren en poorten; die men er ziet,
+zijn modern, weensch maaksel. Teheran is nog maar hoofdstad sinds
+de troonsbestijging der Kadjaren, welke dynastie door een eunuch
+was gesticht.
+
+Maar men kan eenige aangename uren slijten in den bazar. Die is
+overwelfd en boven in de gewelven laat een opening een weinig licht
+door. Het is er koud, stoffig en donker, waar men eerst aan wennen
+moet.
+
+Acht dagen, nadat we onze vrienden te Resjt hadden verlaten, voegden
+zij zich weer bij ons. Zij hadden het best gehad, en de auto had hen
+afgehaald. Die was na een moeilijke inscheping te Bakoe goed en wel in
+Enzeli aangekomen, was van daar naar Resjt gereden, en om vier uur in
+den namiddag waren de beide paren met Keller en den Tsjerkess Hassan
+uit Resjt vertrokken met hun zessen in de groote Mercédes. Dezen
+keer hadden ze elk maar één toiletzak mogen meenemen, want in de
+auto moesten de vier veldbedden worden geborgen en de dekens. Met
+de knieën tot de kin opgetrokken, waren ze het hooge plateau gaan
+beklimmen, hadden te Mendjil gedineerd, en waren tegen elf uur in
+Yusbasjaï aangekomen.
+
+De Sjah was er gekampeerd, en een engelsche dokter, die
+Z.M. vergezelde, wou voor een nacht zijn tent wel aan de vreemdelingen
+leenen. Zij verlieten in den morgen om acht uur hun kamp, ontbeten
+te Kaswyn en deden van Kaswyn tot hier de reis in een beetje meer dan
+vijf uur. En wij hadden er vier-en-twintig over gedaan! De auto was ook
+door de rivier gegaan en was op dat kritieke oogenblik gephotografeerd.
+
+Daar waren we nu weer allen bijeen. Of er ook veel te vertellen
+was! Van Leonida waren geen berichten.
+
+Nu straks samen naar Ispahan! Rozen plukken!
+
+Eerst brachten we nog een bezoek aan het paleis van den Shah. Ik
+zal precies zeggen hoe wij het er vonden. Men moet niet meenen,
+dat de Koning der Koningen in een pracht van een oostersch paleis
+een leven leidt als uit een sprookje. Hij logeert op zijn Europeesch,
+en deze perzische monarch heeft een zeer slechten smaak, waardoor hij
+de voorkeur geeft aan weensche artikelen uit een guldensbazar boven
+kunstvoorwerpen uit Perzië.
+
+Het is waar, men laat u den vermaarden pauwentroon zien; maar die komt
+niet uit Delhi en nooit heeft de Groote Mogol erop getroond. Hij is te
+Ispahan vervaardigd in het begin der 19de eeuw, en er wordt verteld,
+dat vele der kostbare steenen, waarmee hij versierd was, door minder
+kostbare steenen zijn vervangen.
+
+Maar de tuinen van het Gulistanpaleis zijn prachtig. Er is veel
+stroomend water, dat over steenen van blauw émail loopt; dan ziet
+men wondermooie porseleinen bekkens naast de heerlijkste vakken van
+bloemen en rozenheggen....
+
+Daar de Shah niet thuis was, werden we ontvangen door den Valyat
+of kroonprins, gouverneur van Tabris, die het regentschap waarneemt
+tijdens de afwezigheid van zijn vader. Er moest eerst onderhandeld
+over ons toilet. Volgens de étiquette moesten wij verschijnen in rok
+en witte das en met een hoogen hoed. Die hadden wij niet bij ons,
+en daar ieder wist, dat wij per auto in Perzië waren, stemde Zijne
+Hoogheid erin toe, dat wij met onze automobielpetten zouden worden
+toegelaten. Die vraag van de hoofdbedekking is niet onbelangrijk,
+want bij tractaat van 1827 is vastgesteld, dat de Europeanen zich
+niet het hoofd zouden ontblooten in tegenwoordigheid van Z.M., die
+zelf nooit zijn lamsvelmuts aflegt.
+
+Dus kwamen wij in het paleis onder het beminnelijke geleide van
+den russischen consul, en als gewoonlijk werden ons eerst in een
+voorvertrek ververschingen aangeboden, waarna wij in een onmetelijke
+zaal binnentraden, waar in den versten hoek de Valyat zat, die bij
+onze intrede opstond. Het is een man van 38 jaar, die wel 45 lijkt,
+klein, dik en verlegen, met knippende oogen achter een gouden bril.
+
+Er was een russische tolk, en er volgde een kort, alleronbelangrijkst
+gesprek, waarna de audiëntie was afgeloopen en wij heengingen. We
+hadden onze petten niet afgezet. Men mag enkel achteruitgaand zich
+retireeren en zoo voerden wij alle zes een figuur uit een quadrille
+uit in dat reuzensalon, met de oogen op den Valyat gericht, de hand
+aan de klep van onze pet, waarbij wij zoo goed mogelijk de hinderpalen
+vermeden, die zich op onze weg voordeden in den vorm van tafeltjes
+en ornamenten, en waarbij we groote moeite hadden, ons lachen in te
+houden, als een van ons tegen een meubel stiet.
+
+In de verschillende legaties ontving men ons uiterst vriendelijk. Het
+was amusant, daar zoo gemakkelijk door Europa te reizen. Wij
+déjeuneerden in Rusland, dronken thee in het huis van Zijne Britsche
+majesteit, dineerden vroolijk in Frankrijk en deden een walsje bij
+den Grooten Turk.
+
+Onze koffers hadden zich in Teheran weer bij ons gevoegd. We reden
+in onze auto tot groote verbazing der Perzen, en de morgens werden
+dikwijls met de dellals gesleten. Het verveelde ons nooit, de drukte op
+de straten en in den bazar gade te slaan, te rijden door de omstreken
+tegen den avond en dan terug te keeren naar de drukte van Teheran.
+
+Sedert wij in Iran zijn, hebben we nog geen enkele wolk aan den
+hemel gezien. Op den dag welft zich in onveranderlijk blauw een
+koepel over ons, die in den nacht verandert in een violet gewelf
+met sterren bespikkeld. En de tegenstelling is groot tusschen deze
+stralende perzische dagen en die van den eersten tijd onzer reis,
+toen we steeds sombere luchten hadden met nevel, wolken en regen.
+
+Het kost haast moeite ons los te rukken, maar wij moeten Ispahan
+zien. Toen wij vertelden, dat het ons plan was, bleek er groote
+verbazing bij de buitenlandsche kolonie. Wie dacht daar nu ooit aan in
+Teheran! En ze noemden ons de bezwaren, het gebrek aan levensmiddelen,
+de vermoeienis van den tocht door de woestijn. De dames zouden het
+nooit uithouden. Het was dwaasheid.
+
+Maar wij zijn niet van zoo ver gekomen, om niet anders te zien dan
+de half-europeesche stad, die Teheran heet.
+
+Er liggen tusschen Teheran en Ispahan ongeveer 480 kilometer, langs
+den weg, dien de rijtuigen volgen. Wij hebben al zooveel kilometers
+verslonden sinds ons vertrek uit Boekarest, dat die 480 er als
+dessert ook nog wel bij kunnen, en het verwondert ons, dat niemand
+van de legaties zich op dat dessert heeft getracteerd buiten nu en
+dan een Engelschman.
+
+Wij dachten, dat men eens voor een weekje naar Ispahan ging in het
+seizoen van de rozen, maar neen, dat gebeurt niet.
+
+Wij zullen het dan toch maar doen en maken ons voor het vertrek gereed.
+
+Dat is geen kleinigheid.
+
+Wij weten het nu vooruit. Er moet proviand zijn voor ons zessen,
+want er is onderweg niets te krijgen. Wij rekenen ruim en stellen
+vier dagen, om in Ispahan te komen, maar omdat het een woestijnreis
+is, stellen we acht dagen. Wij vullen dus weer de groote mand met
+conserven, te Tiflis gekocht, en er mag niets vergeten worden, want
+als we vertrokken zijn, is het te laat.
+
+Er moet een bediende mee, want de Tsjerkess Hassan, die tot Teheran
+is meegegaan, bleek evenmin Perzisch als Fransch te kennen. Die werd
+dus naar den Kaukasus teruggezonden.
+
+We namen een leerling-tolk mee, een 18-jarigen jongen, die eigenlijk
+maar twaalf jaar leek. Hij was al tweemaal in Ispahan geweest; Aimé
+heette hij en hij had heldere, schelmsche oogen. Al wat hij deed,
+deed hij goed, al kon zijn kleeding netter zijn en al waschte hij
+zich zelden.
+
+Dan hebben we rijtuigen noodig.
+
+We hebben maar één auto en zijn met ons zevenen, met Aimé mee. Daarbij
+al de bagage, de benzine en de proviand. Het is jammer, dat Leonida nog
+maar altijd in de bergen van Tabris is; nu zijn we wel genoodzaakt de
+groote Mercédes te Teheran achter te laten, waar Keller haar grondig
+zal schoonmaken.
+
+Wij vernamen, dat er geen drie landauers te krijgen waren, daar
+er maar twee aanwezig waren, en dat er na Koem ook niet voor drie
+gelegenheid was, want er zijn maar acht paarden op de halten en ieder
+rijtuig moet er vier hebben. Er was echter een ongemakkelijke break
+met twee banken zonder kussens of bekleeding, met een dak erboven,
+op vier ijzeren stangen rustend. Die moesten we wel nemen, en te Koem
+was een diligence te krijgen, die gemakkelijker zou wezen.
+
+Wij besloten, omdat het warm zou zijn, des morgens om vier uur te
+beginnen, dan tot tien uur te reizen, daarna te ontbijten en te rusten
+en om vier uur weer te beginnen, zoo meenden we in vier dagen er te
+zullen kunnen zijn.
+
+Zondagmorgen, 21 Mei ging het erop los.
+
+De break, die als diligence dienst deed, was er om vier uur niet. Wij
+zonden Aimé naar de post, en na een heele poos kwam de wagen. Het
+duurde tot zeven uur, vóór alles goed en wel gereed was. Vooraf
+spraken we nog af, niet te rusten op het midden van den dag en in
+Koem te overnachten op 150 kilometer afstands, waar we tegen den
+avond hoopten te zullen aankomen.
+
+We waren nu echt in de woestijn, zand en nog eens zand, met af en toe
+kleine heuvelreeksen, rotsachtig en met steile hellingen. De rit in
+den postwagen was een ware marteling, want het ding schudde en hotste
+erbarmelijk, en we zaten te ongemakkelijk, om een onzer ledematen
+rust te geven. Elke twee of drie uren was er een haltpost. Tegen den
+middag ontbeten wij en haalden in de gloeiende zonnehitte den voorraad
+uit onze mand. Dat was zwaar werk. De sjapar khané, waar we waren,
+had wel een kaal kamertje voor ons, vol muskieten. Er waren noch
+tafels, noch stoelen; maar wij beginnen op de hoogte te komen van
+de perzische gebruiken, en we aten dus, zittend op onze valiezen,
+conserven, die in de zon nagestoofd waren. Ook ontdekken we dat
+sardines zulke temperaturen niet kunnen verdragen en genoten willen
+worden in gematigder klimaat.
+
+Dan ging men, na het drinken van slappe thee, verder door een
+troosteloos landschap over den rotsachtigen zandbodem van het plateau.
+
+Geen planten en geen rivier, en altijd een fijne stof om
+ons heen. Telkens verliezen we een uur bij de wisseling van
+paarden. Beloften noch bedreigingen vermogen iets op de koetsiers. Men
+zou ze slaan! Maar zoo ver zijn we nog niet.
+
+De eenige episode, die de eentonigheid verbrak, was de verschijning
+van een troep gieren, die het karkas van een kameel nazocht. Georges
+Bibesco schoot er een, en de jonge Aimé apporteerde als een jonge hond.
+
+Om zeven uur in den avond waren we in een klein dorp, Aliabad. We
+hielden er stil, om te dineeren. Er was een bekoorlijke tuin, en als
+groote weelde een tafel en tabouretten. Aimé maakte de groente voor
+ons warm in onzen ketel, want de bewoners van Aliabad verafschuwen
+ons als onrein.
+
+Ze zouden misschien niet denzelfden weerzin hebben tegen den inhoud
+onzer valiezen, en één van ons moest op wacht staan bij de diligence.
+
+Bij kaarslicht aten we in den tuin. Daar verklaarde ons Emanuel
+Bibesco, dat hij na dezen verschrikkelijken dag zich niet goed voelt,
+dat hij niet met ons verder zou gaan, maar hier wou blijven wachten,
+tot wij hem een wagen uit Koem zenden, om hem naar Teheran terug
+te brengen.
+
+Wat een wanhoop! Onmogelijk, onzen vriend hier alleen te laten in
+dit dorp, waarvan de bewoners ons zelfs geen water willen geven;
+aan den anderen kant durven we ook niet de verantwoordelijkheid op
+ons nemen van hem mee te voeren naar Koem.
+
+Toen haalden we hem over, mee te gaan tot de volgende halt. Als we
+er kunnen logeeren, willen wij er ook blijven, want we zijn nog maar
+halfweg Koem en kunnen al niet meer.
+
+In den nacht gaat het dan verder. We voelen ons gebeukt en gemalen. Aan
+de volgende vuile sjapar khané gekomen, besloten we er te blijven,
+hoe ellendig het er ook was.
+
+Om vijf uur werden we wakker door het gegons van duizenden muggen. Ik
+ging opstaan en vond in den tuin een beek, die zich iets verder
+stortte in een breeden plas. Er was niemand op, en de perzische
+vrouwen, die den vorigen avond gekomen waren en een pelgrimstocht
+deden, sliepen in haar wagen. Ik snelde naar den vijver, kleedde
+mij uit en nam een bad, het eerste in de open lucht van dit jaar,
+en het is aardig, dat in de perzische woestijn te gebruiken.
+
+Op deze plek was het echter niets woestijnachtig; het landschap was
+zelfs mooi, en de anderen, die ook een bad namen, herstelden zich met
+mij van de vermoeienis van den vorigen dag, zoodat Emanuel Bibesco
+besloot, met ons naar Koem te gaan.
+
+Tegen acht uur vertrokken wij naar Koem, dat zestig kilometer
+verwijderd is. We hebben nog pas een paar minuten gereden, of we weten
+al, dat het lijden van den vorigen dag weer begonnen is. En we zijn
+nu al 24 uren ten achter bij onze voornemens.
+
+We dachten om twaalf uur in Koem te wezen, maar bij het langzaam rijden
+vorderen we te weinig, en reeds was het middag, zonder dat nog in de
+verte iets van Koem te zien was, noch van den vergulden koepel van
+Sint-Fatmeh, waar de hoop van zooveel geloovigen naar uitgaat. Werd
+Koem ooit door eenige reizigers met vuriger verlangen gezocht dan
+door ons?
+
+Het was drie uur, toen we boomen aan den horizon zagen, waarboven
+minarets uitstaken. Dat was de verlangde stad.
+
+Wij stapten af aan de sjapar khané, die een grooten tuin had, vol
+bloemen en boomen. Een welverdiende rust viel ons hier ten deel. Eerst
+morgen om vier uur willen we van hier gaan.
+
+Aimé werd naar den bazar gezonden om proviand en ijs, en wij bekeken
+intusschen de diligence, die hier voor ons beschikbaar was en die ten
+minste vrijwat geriefelijker was dan de zoogenaamde break. Er was een
+compartiment voor zes personen vóórin en een ander voor vier achterin.
+
+Daarna installeerden we ons in den tuin in de zware schaduw van
+moerbeiboomen en, liggend op den rug, wachtten we tot de rijpe vruchten
+ons in den mond vallen.
+
+De bagage en de veldbedden werden bij ons gebracht. In Perzië is het
+zaak, zijn valies niet uit het oog te verliezen.
+
+Er was maar één kamer in de sjapar khané. Maar wij waren zoo verrukt
+van ons zitje, dat wij besloten, buiten te overnachten. Alleen Emanuel
+Bibesco geeft aan de kamer in de herberg de voorkeur.
+
+Eerst aten wij nog een heerlijk rijstgerecht, met melk klaargemaakt,
+dat wij met confituren smakelijker maakten en besloten toen, twee
+uren te rusten vóór we Koem gingen zien.
+
+De veldbedden werden opgeslagen en we genoten de rust in de schaduw der
+moerbeiboomen. De een sliep als een marmot; de ander ging schrijven,
+en een derde droomen. De dalende zon bescheen een grooten muur, die den
+tuin omsloot en waarboven de gouden koepel zich verhief van de moskee,
+waar de heilige Fatmeh rust, die Koem tot bedevaartplaats maakt. Alleen
+Medsjed, waar de imam Reza is begraven, is nog heiliger dan Koem.
+
+In de schemering gingen wij naar den overdekten en donkeren
+bazar. Enkele beleedigingen werden ons in het voorbijgaan toegeroepen,
+want Koem is bij zijn heiligheid zeer dweepziek. De menigte houdt
+niet van Europeanen en vooral niet van ongesluierde vrouwen. Ze
+kijken onze dames aan met nieuwsgierigheid en minachting. Jongens
+liepen achter ons aan. De bazar was zoo smal, dat als er iemand op
+een paard aankwam, men niet voorbij kon.
+
+Wij verlieten den bazar en kwamen op een kerkhof. Er waren veel
+menschen om ons heen, en de nieuwsgierigheid werd lastig. Toch
+probeerden wij de groote moskee achter op het kerkhof te naderen,
+maar dat scheen heiligschennis in de oogen der menigte, zoodat wij
+door een straatje afsloegen naar de rivier dicht bij onze sjapar khané.
+
+Het was donker, en toen de tafel gedekt was onder de boomen, volgde
+er een vroolijke maaltijd met kaarsen, die lichte stipjes teekenden
+in den nacht.
+
+Wij maakten toebereidselen voor onzen nacht in de open lucht. De beide
+paren kozen de beschutting van de groote moerbeiboomen, en ik nam een
+verder verwijderden. De shawls werden op de veldbedden uitgespreid
+en uit vrees voor dieven maakten we de valiezen aan de bedden vast.
+
+Wij ontkleedden ons bij het onzekere licht der kaarsen, dat in den
+wind flakkerde; geld en revolver werden onder het hoofdkussen gelegd,
+en de kleêren op het bed.
+
+Daar lagen we, wenschten elkander goeden nacht, en de kaarsen werden
+uitgeblazen.
+
+De opwinding van de reis, de nieuwheid van in de open lucht te
+kampeeren in het midden van Perzië, joegen den slaap op de vlucht.
+
+Ik lag wakker en keek naar de vier minarets van de Fatmeh-moskee,
+waar lichten waren ontstoken, om aan de pelgrims, die onderweg waren,
+het doel van hun tocht te laten zien. Aimé lag op een deken, en pas
+had hij zich uitgestrekt, of hij snorkte. Een warme wind streek over
+ons heen, bewoog de takken, er vielen moerbeien van de boomen, en de
+lucht was vol ongewone geluiden.
+
+Er moeten wolken zijn, want ik zie geen sterren meer.
+
+Plotseling kwam er een sterkere windstoot, geritsel van de bladeren,
+dan een druppel op mijn gezicht, nog een en weer een... het regent!
+
+Wanhoop! Zullen we in den nacht moeten opstaan en ons weer
+aankleeden? O, waarom houdt de regen niet op! Een minuut van spanning;
+neen, de druppels vallen dichter op de bladeren en op mij.
+
+Toen volgde in de duisternis bij den kletterenden regen een verwarde
+vlucht; ieder van ons was half gekleed, de dames in shawls gewikkeld,
+de mannen, de veldbedden versleepend, waar de valiezen op werden
+gestapeld. In onze nachthemden of pyama's liepen wij door den grooten
+tuin onder de boomen door, die bij elke windvlaag ons met een bad
+van druppels besproeiden.
+
+In de sjapar khané gingen de Bibesco's hun neef wekken en installeerden
+zich in zijn kamertje met hun drieën. Het gezin Phérékyde en ik,
+we schikten ons zoo goed mogelijk in het portiek. De bagage en de
+voorraden werden tusschen de bedden opgestapeld. Zouden we nu kunnen
+slapen? Het is al middernacht. Over een uur of vier zullen we moeten
+opstaan.
+
+Onder de opgehangen lamp trachtten wij in slaap te komen. Een
+verontrustend geluidje heel dichtbij verschrikte ons. Het leek wel,
+of er muizen bezig waren. Inderdaad waren het muizen, knabbelend aan
+onzen voorraad. Twee-, driemaal joegen we ze weg; ze kwamen terug, en
+onze waakzaamheid verslapte. Wij legden ons weer neer, en onderwierpen
+ons aan de schade, die ze kunnen aanrichten, vastbesloten, ze met
+rust te laten, als ze ons maar niet in de ooren beten.
+
+Daar doet een luid gerinkel ons opspringen. Een kat had drie kisten
+met conserven omgegooid en twee glazen gebroken, en is toen gaan eten;
+hij had eerst de muizen voor ons weggejaagd. Op onze bedden zittend,
+keken we zonder kwaadheid naar de kat.
+
+Maar moeilijk is het wel, in zoo'n portiek te slapen. Regendruppels
+kunnen ons van den weg bereiken, en daar rijdt een rijtuig binnen. Er
+komen twee Perzen uit, kijken naar ons en praten met hun koetsier.
+
+Eindelijk gaan ze heen.
+
+Nu komt de beurt aan den hond, dien ik al in den tuin had gezien. Hij
+is achter ons aan gegaan, en op het oogenblik toen ik net wat doezelig
+werd, voelde ik een warmen adem op mijn gezicht.
+
+Ik joeg den hond weg, die even daarna de plaats van de kat innam
+bij den voorraad proviand. Maar alles is ons onverschillig, zoo moe
+waren we.
+
+Een oogenblik later luid klokjesgebengel. Een kameelenkaravaan verlaat
+de karavanserai; een van de dieren, nieuwsgieriger dan de andere,
+treedt uit de rij, om te onderzoeken, hoe Europeanen er uitzien,
+die niet slapen. Het lijkt een goedige, gezellige kameel, die zeker
+heel wat aan zijn collega's te vertellen zal hebben. Hij mag ter
+herinnering aan ons meenemen wat de muizen, de kat, de hond en de ezel,
+die er ook nog is geweest, van onzen voorraad hebben overgelaten.
+
+Zoo halen we zonder slaap, maar niet zonder afleiding en vermaak,
+half vier in den morgen. Wij zullen dan ten minste om vier uur klaar
+wezen. Wij staan op en overzien de verwoesting. De menagerie heeft
+een aangebroken blikje paté de foie gras opgepeuzeld, dan wat rijst,
+brood en vier-en-twintig harde eieren, die gekookt waren voor de
+dagreis van heden. Dat het hun wel bekome!
+
+Woensdag was de derde dag van de woestijnreis van Teheran naar
+Ispahan. Hoewel we niet geslapen hebben, zijn we toch niet vroeg,
+want bij de vlucht door den tuin voor den regen zijn er kleinigheden
+zoekgeraakt. Die moesten opgezocht. De lucht was weer onverbiddelijk
+blauw.
+
+Vandaag moeten de honderd kilometers worden afgelegd, die ons van
+Kosjan scheiden. Het zal weer heel wat inhebben.
+
+De weg is kaal en leelijk en stijgt nu en dan, en de diligence is
+toch niet veel gemakkelijker dan de break. Ook worden de muggen al
+lastiger. Maar wij leven nog. De sjapar khané's waren minder goed
+dan tusschen Teheran en Koem, en we bleven maar buiten in de hitte
+ontbijten. Toen het avond werd, waren we nog niet te Kasjan, maar tegen
+negen uur daagde het stadje op. We logeerden er door de tusschenkomst
+van den engelschen consul in het huis van de indische telegraaf. De
+chef van den post ontving ons vriendelijk, we werden getracteerd
+op ijskoude dranken en gebruikten een uitstekende pilau. Maar onze
+gastheer kan de drukkende hitte niet verminderen en hij kan aan de
+muggenplaag geen eind maken. Onze nacht was dan ook weer ellendig en
+we hadden afgesproken om, vóór het dag was, op te breken.
+
+Met de grootste moeite stonden we den vierden dag op, en vier uur te
+laat kwamen we eerst weg. Hoe kan het ook anders!
+
+De lezer denke even na, en in plaats van boos te worden, zal hij
+medelijden met ons krijgen. Na een heelen nacht wakens en een dag
+van geradbraakt worden in de diligence komen we aan de plaats van
+rust. Eerst tegen middernacht komen we te liggen. De warmte, de
+muggen, de uitputting beletten ons te slapen; eindelijk overwint de
+vermoeidheid voor korten tijd en we vallen in een onrustigen slaap,
+telkens afgebroken en niet verkwikkend, ook door de hardheid van de
+zeelen der veldbedden.
+
+Aimé, die ons zou wekken, sliep. Een van ons, die nog al conscientieus
+was, keek op zijn horloge. Hij kan de oogen haast niet opendoen. Het
+is vier uur. We moeten opstaan. Toen denkt hij, dat een oogenblik
+langer of korter niets aan den aard van den dag, die volgen gaat,
+verandert en denkt aan de dames, die misschien slapen en nog meer
+dan hijzelf behoefte zullen hebben aan rust.
+
+Hij voelt zich verteederd over haar ongelukkig lot, over haar
+dapperheid, en onder die verteedering door gaat de wijzer van het
+horloge zijn gang, en zie, het is vijf uur.
+
+Op dat oogenblik wordt Aimé, die in een of ander hoekje op een matje
+sliep, wakker, rekt zich uit, gaat overeind zitten en staat weldra op
+zijn slappe beenen. Hij behoeft niet veel toilet te maken en komt ons
+wekken in de verschillende kamers, en ieder van ons zegt tot zichzelf,
+dat hij of zij het vlugst met aankleeden is en wel een kwartier aan
+die, en een kwartier aan die andere mag gunnen--en blijft in het bed.
+
+Zoo wordt de vertraging grooter; het pakken op de diligence duurt lang;
+het water kookt nog niet voor de thee....
+
+Om acht uur gaan we van Kasjan weg, waar we slechts den puntigen koepel
+der moskee zien en vervallen straten. Het rijtuig van den gouverneur
+brengt ons een eind heen, en eerst bij het begin der woestijn stappen
+we weer in de diligence.
+
+Het is nu alles fijn, rood zand zonder steenen over licht golvend
+terrein. De wielen van het rijtuig zakken vijftien centimeter in
+den grond, en nu en dan moeten we door de droge bedding van een zeer
+breede rivier. De ongelukkige paarden doen wat ze kunnen, maar houden
+op oogenblikken uitgeput stil.
+
+Toen stapten wij in de brandende zon uit en duwden de wielen, maar
+we kwamen op die manier verschrikkelijk langzaam voort. Om tien uur
+waren we nog geen zes kilometer van Kasjan, en de eerste rustplaats
+is nog twintig kilometer ver.
+
+Op dat oogenblik raakte de diligence positief vast in het zand, en de
+paarden weigerden te trekken. Wij moeten wachten tot ze zijn uitgerust.
+
+Wij bekijken de plek des ongeluks.
+
+We zijn midden in de woestijn; loodrecht valt de zon op ons, en de
+weerkaatsing op het zand is gruwelijk.
+
+Links zijn lage duinen; rechts doet zich een uitkijk voor op een
+bekoorlijke oase. Groene boomen wiegelen door een koeltje heen en
+weer. Daar er boomen zijn, moet er water in de buurt wezen. Wij sterven
+van dorst, en twee van ons maken de paarden van voor het rijtuig los
+en rijden naar de oase, die geen kilometer ver lijkt. Maar ze zijn
+nog geen vijf minuten weg, of daar zijn ze al terug, want het is
+overal zand en het groen is een illusie geweest, een luchtspiegeling.
+
+De vermoeidheid overmant ons. Een van ons slaapt onder de diligence. De
+anderen stappen uit en voelen het zand, dat zoo heet is dat men het
+niet in de hand kan houden. Wij moeten vlak bij onzen wagen blijven.
+
+Toen zonden we Aimé te paard uit, om versche paarden uit Kasjan te
+halen, want de onze kunnen niet meer.
+
+Hij komt niet terug. Twee uren lang wachtten we onbewegelijk in dit
+warmste deel der woestijn op het midden van den dag, als geen Pers
+zich buiten waagt.
+
+Rondom alles zand en bedriegelijke fata morgana's. Geen zuchtje
+wind. Onbewegelijk bakken wij onder het dakje van de diligence.
+
+Daar komt om twaalf uur Aimé terug met drie paarden en een tweeden
+koetsier.
+
+Met groote moeite krijgen ze nu de diligence in beweging; maar we
+komen slechts stapvoets vooruit. Twee uren hebben we noodig, om de
+eerste halt te halen.
+
+Vreeselijk was die vierde dag, onuitsprekelijk van ellende. In den
+avond reden we maar sukkelend voort van negen tot één uur bij prachtig
+sterrenlicht. Aimé beloofde nachtrust in de volgende sjapar khané. Op
+steenen gezeten in het licht van de opkomende maan, aten we harde
+eieren, biscuits en zetten thee, in afwachting dat de paarden uitgerust
+zijn. Onze leden waren verstijfd door zooveel uren in de diligence.
+
+Nu, bij het begin van den vijfden dag, hebben wij, naar het schijnt,
+het middel om niet te laat op weg te gaan, dat is heelemaal niet te
+gaan slapen.
+
+Wij legden dekens op de banken van de coupé, dat de dames konden liggen
+en daarop rolden we verder over het ongelijke zand. We waren doodop,
+maar hadden nu ten minste geen last van de warmte en vorderden op
+den weg naar Ispahan.
+
+In het achtercompartiment van den wagen veranderden wij elke vijf
+minuten van houding, leunend tegen elkaar en strekten afwisselend
+onze beenen op elkaars knieën uit. Aan slapen viel natuurlijk niet
+te denken.
+
+We zullen in de halt de schade inhalen.
+
+De minuten gingen langzaam voorbij. Tegen vijven kwam de
+dageraad. Venus schitterde als een brillant in het Oosten; de andere
+sterren verbleekten.
+
+Nu zijn we aan de wisselplaats. Wij springen uit den wagen, om uit te
+rusten en eindelijk te slapen! O, wanhoop! Er is slechts een stal en
+geen kamer, niet de minste schuilplaats zoo groot als een scheepshut,
+geen boom zelfs om ons tegen de zon te beschermen!
+
+Minuten van ellende en van kwaadheid; maar wat hielp het?
+
+Er was weer een heldere beek voor een bad, en geitemelk werd voor
+ons gemelkt van kleine, zwarte geiten, die van de bergen kwamen.
+
+Tegen zeven uur ging het verder. In 24 uur hebben we nu die vervloekte
+diligence bijna niet verlaten.
+
+We gaan het bergland in.
+
+De paarden trekken wat ze kunnen; onze weg stijgt met steile
+hellingen. Twee-, driemaal reeds hebben we moeten uitstappen en de
+wielen duwen, en nu weigeren de paarden ons verder te brengen. Gisteren
+vast in het zand, vandaag in de bergen. Wij zullen alle emoties moeten
+hebben van een reis in Perzië per diligence.
+
+Weer zenden we Aimé met een der paarden naar de volgende halt op een
+uur afstands. Dus even rust.
+
+De zon stijgt en het begint al heet te worden.
+
+We worden er nu stil onder. Wanneer zullen we Ispahan zien?
+
+De versche paarden. Het zijn kwade beesten, die schoppen in plaats
+van te trekken. Wij hebben een koetsier op den bok en een ander vóór
+de paarden, die niet vooruit willen. Toen gingen de koetsiers duwen.
+
+Van het imposante landschap zagen we op deze wijze niets. En het
+was toch iets heel bijzonders, het leek een maanlandschap met die
+lavabergen en die reeksen van uitgedoofde kraters, langs welker
+hellingen gele zwavel te zien was, tusschen rotswanden van alle tinten
+tusschen bruin en geel. Verlaten was het alles, dor en steenachtig,
+een doode wereld, versteend in haar doodsstrijd.
+
+Bij de eerste sjapar khané konden we nog in de open lucht ontbijten,
+maar den verderen dag was weer de hitte ondragelijk en om de honderd
+kilometers tusschen ons en Ispahan vlugger af te leggen, besloten
+we maar weer des nachts te reizen. Maar om drie uur in den morgen
+gingen we toch maar schuilen in de ellendige herberg en sliepen tot
+acht uur. Als we niet wisten, dat Ispahan niet ver meer was, bleven
+we hier, want we kunnen haast niet verder.
+
+Het was nu alles vlakte en zand. Eindelijk tegen één uur ontdekten
+we aan den horizon een lijn van boomen.
+
+"Ispahan!" roept Aimé van den bok.
+
+Ispahan! Wij naderen langzaam; nu kunnen we al tusschen de boomen
+koepels onderscheiden van de moskeeën, een blauwe aan den linkerkant
+is hooger dan de andere; het is de koninklijke moskee.
+
+Bij de laatste wisselplaats wacht ons een coupé met vier paarden,
+waaruit een Pers in een deftige, zwarte jas stapt. Hij stelt ons
+een brief ter hand van Zijne Hoogheid Zil es Sultan, den broeder van
+den Shah en gouverneur van Ispahan, die ons gastvrijheid aanbood in
+een van zijn paleizen en ons zijn rijtuigen aan de poort der stad
+tegemoet zendt.
+
+Wij nemen de rijtuigen aan en danken voor de paleizen, want we worden
+verwacht aan het russische consulaat.
+
+We gaan weer op weg. Nu rijden we langs velden met witte papavers,
+die een koelen gordel om Ispahan leggen; irrigatiekanalen kruisen
+ieder oogenblik den weg.
+
+Wij zien er bleek en afgemat uit. We wekken onszelven echter op in
+de oude diligence, want onze energie is nog onverflauwd, en we zijn
+niet ver van Ispahan.
+
+Daar zijn de poorten der stad. Een generaal en honderd kozakken in het
+rood wachten ons en escorteeren twee landauers in groot gala, geheel
+van glas. De carroezar of burgemeester is er, om ons te ontvangen.
+
+Wij gevoelen, dat onze oude wagen veel beter in overeenstemming
+is met ons uiterlijk dan de koetsen van Zil es Sultan. Zes dagen
+in de woestijn hebben hun sporen achtergelaten op onze gezichten
+en onze kleêren. Wij hadden aan een bescheiden inkomst in Ispahan
+stellig de voorkeur gegeven; maar de koetsen zijn er, en wij moeten
+instappen. De roode kozakken rijden voor ons uit en zoo gaat het door
+straten en bazars.
+
+De menigte verdrong zich op onzen weg. Zij kreeg door wolken stof,
+die het geleide te paard opwierp Europeanen te zien, die ongekapt en
+ontredderd waren; maar wij zagen er toch triomfantelijk uit, want we
+waren in Ispahan.
+
+We gingen in het russische consulaat binnen, een paleis zonder
+vensters, waarvan de vier gebouwen een tuin vol dichte boomen en rozen
+insluiten. Blonde, stevige kozakken stonden er omheen geschaard met
+opgeheven sabel. De zaakgelastigde, de heer Tsjirkine, kwam ons met
+bloemen in de hand tegemoet.
+
+Wij zijn zeer stoffig, maar vol waardigheid.
+
+We komen in een salon, waar tafels zijn en tapijten, een divan,
+fauteuils en stoelen. Onze laatste halt was een soort van kalkoven,
+en wij weten nu wat comfort beteekent.
+
+Stoelen lijken een groote triomf der beschaving, en we kijken ze met
+bewondering en verteedering aan.
+
+Bedienden brachten ons geparfumeerde thee, kleine schijfjes citroen en
+ijs! In onze kamers vonden wij waschtafels, water, keurig ingerichte
+badgelegenheden met kranen van warm en koud water!
+
+We zijn nog gebeukt door de planken van de diligence en hebben in
+drie dagen niet meer dan zes uren geslapen. En nu strekken we ons,
+gewasschen en gekleed, onder de boomen van den tuin uit in den geur van
+alle rozen van Ispahan, die op onze komst schijnen te hebben gewacht.
+
+Wij hebben het Paradijs gevonden.
+
+Het regende in den avond, een heerlijke frischheid onder de oude
+platanen. Al vroeg gingen we naar bed op onze getrouwe veldbedden,
+want het consulaat heeft geen bedden over. In het Oosten begrijpt
+men overal dat woord van Jezus: "Neem uw beddeke op en wandel."
+
+Wat is het goed geweest, dat wij onze bedden hebben meegenomen!
+
+Wij veroorloofden ons den volgenden dag allerlei weelde, en weelde
+bestaat nu voor ons in nietsdoen. In plaats van de stad te bekijken,
+blijven we in den mooien tuin onder de schaduw der platanen, wier
+stammen oprijzen uit boschjes van roode rozen.
+
+Wij zijn nog verwezen van de zesdaagsche vermoeienis, en we zouden
+altijd zoo willen blijven liggen in den geur der rozen en tot onszelven
+zeggen: "Ik ben in Ispahan."
+
+Des morgens is Ispahan nog koeler en heerlijker dan Teheran, het ligt
+dan ook op de hoogte van Sanct-Moritz.
+
+Geen geluid van de ons omringende stad dringt tot ons door. Alleen
+honden loopen door de struiken, er gaan perzische bedienden voorbij,
+en de oude bewaker van den hammam gooit af en toe wat hout op het vuur.
+
+Er zijn in dezen tuin van rechte lanen en jonge boomen een oneindige
+verscheidenheid van rozen, zwarte en purperen, witte en rose, de
+meeste al op het punt de bladeren te laten vallen. Binnen acht dagen
+zal er van de rozenglorie niet veel meer over wezen.
+
+Aimé waardeert zeer de gastvrijheid, die ons wordt aangeboden. Hij zegt
+'s morgens tot mij: "Ik heb thee gedronken, en ik heb wijn gehad;
+ik heb van alles gegeten en ze hebben mij ijs gegeven, en toen ben
+ik onder de tafel gaan liggen slapen."
+
+De kleeding van Aimé, die nooit veel om zijn toilet gaf, heeft iets om
+zich voor te geneeren in dezen mooien tuin van het consulaat. Aimé
+draagt de perzische lange jas, die al vol gaten was toen we
+vertrokken. De zware reis heeft er niet veel van overgelaten. Een
+mouw is half verdwenen en de boord aan den hals is er af. De katoenen
+broek is vol gaten en de twee gele dingen, die hij aan de voeten had
+en die in veel vroeger tijd schoenen waren geweest, maakte hij met
+touwen vast; een teen stak brutaal door het leer heen, en de zolen
+gaapten geducht. Nu is een der laarzen in de woestijn gebleven; hij
+loopt nu mank met een blooten voet. Hij lijkt wel wat op een bedelaar,
+die de waakzaamheid van den portier heeft verschalkt en stil in het
+consulaat is binnengedrongen.
+
+Het is vernederend voor ons, door zulk een bediende ons te laten
+vertegenwoordigen. Wij zenden hem dus naar den bazar, om zich een jas
+en een broek en een nieuw buisje te koopen met een paar witte schoenen,
+zooals in Ispahan worden gemaakt, en waar hij al acht dagen over
+praat als over het toppunt van élégance in zake perzisch schoeisel.
+
+Aimé komt met een groot pak terug en met een lange rekening. Den
+volgenden dag ontmoet ik hem in zijn oude kleeren; ik stuur hem weg,
+om zich aan te kleeden; hij verdwijnt en wij krijgen hem den heelen
+dag niet weer te zien. Den dag daarop en de volgende dagen dezelfde
+historie. Hij wil zich niet in de nieuwe kleeren steken, en wij worden
+maar steeds vernederd in onzen bediende.
+
+"Zeg, jij, wil je mij wel eens zeggen", vroeg ik hem op den dag van
+ons vertrek, "waarom jij hebt geweigerd, de kleêren te dragen, die
+wij voor je hebben gekocht?"
+
+"Och, Meneer", zei hij met zijn slepende stem, "waarvoor zou ik ze
+aantrekken? Ik ken hier niemand. Ik bewaar ze voor Teheran, waar
+ieder weet wie ik ben."
+
+Wij gingen plechtig onze opwachting maken bij Zil es Sultan, de
+Schaduw van den Souverein, die voor onzen luisterrijken intocht in
+Ispahan heeft gezorgd.
+
+Hij is de oudste broeder van den Shah, maar daar hij niet de zoon
+was van een wettige vrouw, mocht hij zijn vader niet opvolgen. Dat
+is jammer voor Perzië, want hij is een zeer verstandig man met veel
+energie. Hij is voorstander van den engelschen invloed, en hij vindt
+de Engelschen veel minder gevaarlijk voor Perzië dan de Russen. Hij
+is geabonneerd op de _Times_ en op de _Temps_ en laat zich beide
+voorvertalen door zijn zoons, die een franschen gouverneur hebben
+gehad en ontwikkelde, flinke, aardige jongens zijn.
+
+Wij werden in het zomerpaleis ontvangen. Men komt er door een van die
+echt perzische tuinen met jonge, dichtopeenstaande boomen, rechte
+lanen, vijvers met irissen aan den kant, die ons zoo aantrekkelijk
+voorkomen. De russische zaakgelastigde stelt ons voor en daar zitten
+we in een kring in een perzisch salon, een lang en smal vertrek, met
+aan beide kanten de ramen open. Het is op zijn Europeesch gemeubeld.
+
+De jonge prinsen Bahram Mirza en Akhbar Mirza spelen voor tolk, en
+toen de officiëele complimenten zijn gewisseld, neemt het gesprek een
+vrijen en belangwekkenden gang. Zil es Sultan, die nooit uit Perzië
+is geweest [2], is goed op de hoogte van de europeesche politiek. Hij
+weet, hoeveel milliarden wij aan Rusland hebben geleend en vertelt
+ons anecdoten over onze staatslieden. Hij spreekt over den fameusen
+heer Combes. Zou men het gelooven? De roem van den heer Combes is
+wel universeel.
+
+Maar het is heel natuurlijk, dat de perzische staatslui zich voor
+Combes' politiek interesseeren, want de eenige macht, die zich tegen
+de in naam absolute macht van den Shah verzet, is die der priesters,
+der mollahs, en Zil es Sultan, die in termen vol lof over Frankrijk
+sprak, zeide, dat Perzië een minister als Combes noodig had, om de
+mollahs tot rede te brengen.
+
+Wij gebruikten thee, ijs en koffie en gingen in de galakoetsen heen.
+
+Wij bezochten ook de Medresseh, de oude theologische school,
+waar nu een drukbezocht park is. Er zijn weinig mooier parken. Wij
+wandelden op de terrassen der gebouwen en zagen de oude kamers van
+leeraren en leerlingen. Alles was nu onbewoond. Er werden in den
+tuin ververschingen aangeboden, en eerst was het er zeer vol met een
+menigte, die alleen uit mannen bestond. Ze drongen in den aanvang om
+ons heen, want niet alleen zijn wij vreemdelingen en christenen, maar
+ook hadden wij vrouwen bij ons, die haar jonge gezichten ongesluierd
+laten zien. De kozakken van het consulaat duwen zonder geweld de
+nieuwsgierigen terug, en deze hervatten langzaam hun gebabbel aan
+den oever van de waterplassen en hun rustig rooken, door slokjes
+thee of koffie afgebroken, en wij wandelen verder ongestoord onder
+de eeuwenoude platanen.
+
+Des morgens kwamen de dellals weer, om ons een en ander te verkoopen,
+als te Teheran, en in den namiddag gingen we rijden en brachten
+bezoeken aan paleizen, als dat van de Veertig Zuilen en dat van
+Ali Kapoe.
+
+Op een avond zouden we bij Zil es Sultan dineeren. Uit den aard der
+zaak was ons toilet gebrekkig. Wij hadden in het eenige valies, dat
+ieder van ons gegund was, slechts plaats voor het linnengoed en een
+extra paar laarzen. De vernuftige Aimé had in persoon blouses voor
+de dames gewasschen en gestreken en met de roode rozen was dat geheel
+in orde. Twee van ons hadden zwarte jacquets, welk een weelde!
+
+Een ander, minder gelukkig, heeft geen ander overhemd dan een
+nachthemd, gelukkig van zijde. Hij knoopt onder den kraag van zijn hemd
+een groote lavallière, die uitgespreid wordt over een khaki vest, om
+met haar zwart er deftigheid aan bij te zetten. Op het vest volgt een
+grijze, vermoeide broek, die rust op tennisschoenen met gaten. Ik had
+een korte broek aan en kousen van de soort alsof ik op een bergtocht
+moest, maar ik heb een overhemd en onberispelijke boord en manchetten.
+
+Wij défileeren voor de gardes van het paleis en leggen in onze
+démarche al de waardigheid, die aan onze kleeding ontbreekt. Ik zal
+nooit vergeten de voor een hof geschikte révérences van de dames
+in de korte reisjaponnen en evenmin den prachtigen turkoois, dien
+onze gastheer op de borst droeg. Die steen was intens donkerblauw,
+groot als een kippenei en was gevat in een kring van diamanten.
+
+Tijdens het diner speelde een orkest onder de boomen van den tuin
+melancholieke melodieën. Zij pasten bij onze stemming, want den
+volgenden dag zou het echtpaar Phérékyde ons verlaten. Hij moet op
+een bepaalden datum in Roemenië zijn en hij is voorzichtig, wetend
+wat de reis door de woestijn beteekent. Er is den 11den Juni een boot
+te Enzeli, en die hoopt hij te nemen. Daarom moeten ze weg.
+
+Wat ons betreft, wij zouden liefst geen plannen maken; wij hebben
+te veel moeite gehad om Ispahan te bereiken en zouden er in het
+oneindige willen blijven. Het denkbeeld van de terugreis vervult ons
+met schrik. Desniettemin zullen wij de stad der rozen moeten verlaten
+en we bepalen ons vertrek op Vrijdag 3 Juni in den namiddag. Georges
+Bibesco heeft naar Keller getelegrafeerd, om de Mercédes naar Koem
+te brengen. Zoo vermijden wij de laatste etappe van 150 kilometer,
+die wij in 25 lijdensuren per diligence hebben afgelegd.
+
+De landauer, die de Phérékydes besteld hadden, zou er om drie uur
+zijn. Hij is er niet.
+
+Om vijf uur komt hij eindelijk en men begint de bagage op te
+laden. Phérékyde onderzocht de wielen en ontdekt, dat een der wielen
+onrustbarend wiegelt en dan ook al gauw van de as afloopt. Tegen
+zeven uur was eerst alles klaar, en de vrienden vertrokken op een
+nieuwe woestijnreis.
+
+Om acht uur gingen wij aan tafel. Wij spraken over de afwezigen. Waar
+zijn ze? Welke avonturen zullen ze beleven? Wij zien ze in onze
+verbeelding gebeukt op de slechte wegen. Kwartier vóór negen, toen
+wij juist ons maal eindigden, ging de deur van de eetzaal open,
+en op den drempel verschenen onze beide reizigers.
+
+Zij zijn een uur bezig geweest, om de poort te bereiken door den
+smallen, vollen bazar en toen ze er waren, raakte weer een wiel
+los. Toen bestegen ze de afgespannen paarden en gingen naar ons terug.
+
+Phérékyde is ongerust, dat hij de boot niet op tijd zal bereiken te
+Enzeli. De heer Tsjirkine stuurt een boodschap naar de post, waar ze
+voor den volgenden morgen om vijf uur een rijtuig beloven. En wij
+gingen toen nog charades opvoeren met enkele wederwaardigheden van
+onze reis in Perzië.
+
+Op Vrijdag 3 Juni sloeg voor ons het uur van vertrek. De angst om
+Ispahan te verlaten was groot. We zagen er tegen op als tegen een
+berg. Nu zouden we weer verliezen wat met zooveel moeite was veroverd,
+de kalme uren van de morgens onder de platanen en tusschen de rozen
+van het consulaat, de stilte en rust op den middag, als de zon op
+het felst brandt, de avondwandelingen in de verlaten tuinen, waar
+paleizen slapen, die nooit ontwaken zullen op de roepstem van een
+prinses, de tochten door interessante ruïnen en de schoonheid der
+heldere sterrennachten.
+
+Ispahan verlaten is weer terugvinden de vermoeienis van de reis, den
+zwaren trek door de woestijn, de drukkende warmte, het niet ophoudende
+stof, de onvoldoende maaltijden in de weinige schaduw van een enkelen
+boom, de nachten zonder slaap in stallen met muizen, de verveling
+aan de wisselplaatsen, de twisten met de koetsiers. Dat alles zal
+zich herhalen zonder het opwekkend vooruitzicht van het onbekende.
+
+Toch moeten wij gaan. De laatste aankoopen zijn gedaan. Meubelmakers
+pakken voor ons in.
+
+Om vier uur zijn de vier landauers voor. Wij zullen ons daarin
+installeeren. Er zijn echte bedden in aangebracht. De heer Tsjirkine,
+die ons zoo goed ontvangen heeft, doet ons uitgeleide te paard met
+alle kozakken van het consulaat tot buiten de poorten; de vice-consul
+van Engeland voegt zich bij hem met acht prachtige hindoesche ruiters,
+de lansiers van Bengalen.
+
+Voor de laatste maal gaan wij door de drukke bazars en de stille
+straten van Ispahan. Op een paar kilometer afstands van de stad neemt
+ons escorte afscheid van ons. Boven de boomen zien we nog heel lang
+den grooten koepel van de groote moskee.
+
+En in den langzamen draf van onze paarden over het zand verwijderen
+we ons van Ispahan, dat we nooit zullen terugzien en wenden ons naar
+het Noorden, naar Teheran, naar Europa.
+
+Dag en nacht gaat het nu voort door de woestijn en de bergen, bijna
+zonder ons op te houden. Overdag zijn onze landauers gesloten en bij
+nacht geopend. Wij blijven liggen op onze gemakkelijke matrassen en
+stappen alleen uit aan de halten, waarbij een paar uur worden verloren,
+want nu zijn bakhtiaarsche prinsen ons voor en nemen de paarden weg.
+
+Wij hoorden aan een wisselplaats, dat onze vrienden Phérékyde een
+ongeluk hebben gehad, en dat midden in de woestijn een wiel van
+hun rijtuig gebroken is. Zij hebben op den middag zes kilometer
+te voet moeten afleggen door het zand, om een sjapar khané te
+bereiken. Zes-en-dertig uren hebben ze er moeten wachten, tot het rad
+hersteld was in het stadje Natanz, dat 30 kilometer verder lag. Ze
+zijn ons dus nauwelijks één dag voor.
+
+Te Kasjan, waar we lang op paarden moesten wachten, hielden
+we een siesta op onze veldbedden, maar ze werd verstoord door
+muskieten. Eindelijk was Koem bereikt, waar Keller en de Mercédes ons
+wachtten. Er was nog nooit een automobiel in Koem geweest. Om drie uur
+lieten we ons dan ook voor ons vertrek photografeeren aan den oever
+der rivier met als achtergrond, o heiligschennis, de heilige moskee!
+
+Wij lieten Aimé met de bagage in Koem; hij zal 24 uur na ons in
+Teheran komen, en wij gaan op weg.
+
+Hoe zal ik een denkbeeld geven van het genot, daar voort te vliegen
+met een snelheid van veertig kilometer in het uur in een uitmuntende
+automobiel op veêrende kussens! In zijn blijdschap over de herwonnen
+snelheid leidt Georges Bibesco ons in vliegende vaart over alle
+oneffenheden, die ons in het heengaan zoo hebben geradbraakt. Als
+het zoo voortgaat, zijn we nog dezen avond in Teheran en kunnen we,
+met het oponthoud erbij gerekend, in vijf uur de honderd-vijftig
+kilometer verslinden, die ons van de hoofdstad scheiden.
+
+Werkelijk deden we er vijf en een half uur over, terwijl we er in
+het heengaan 25 uren lijdens voor hadden doorgestaan.
+
+Wij hadden drukke dagen met vaarwel zeggen, in Teheran, van de vrienden
+die we er hadden gemaakt, en met het per post expediëeren van onze
+bagage, die ons te Enzeli zal bereiken, zoodat de beide dagen omvlogen.
+
+Wij troffen er ook de Phérékydes, die ons hun avonturen vertelden en
+toen onmiddellijk in hun landauwer naar Resjt gingen.
+
+Wij gingen naar Goelah-ek, waar de russische legatie in den zomer is
+en naar Sjimran, waar de engelsche zaakgelastigde in den warmsten
+tijd verblijf houdt. Dat zijn aan den voet der bergen heerlijke
+parken met veel water en frisch groen, waar zelfs in de hondsdagen
+een verrukkelijke temperatuur heerscht.
+
+Op Donderdag 8 Juni waren we weer per auto op weg naar Resjt en de
+Kaspische Zee.
+
+Het kostte veel moeite, om voor dezen laatsten tocht in genoegzame
+hoeveelheid benzine te krijgen, en eindelijk slaagden we er in, het
+voêr voor de auto te erlangen tegen een prijs, die overeenkwam met
+drie francs de liter.
+
+We zouden de 350 kilometer graag in twaalf uren afleggen met rust
+voor het déjeûner. Op die wijze zouden we wel vermoeid, maar vóór
+den nacht in Resjt aankomen. Maar er kwamen allerlei tegenspoeden
+door mankementen aan onzen wagen, en het was al half vier, toen we
+in Kaswyn arriveerden. Wij waren moe en hongerig, en het duurde nog
+anderhalf uur, eer we wat te eten en een samovar kregen.
+
+Op het oogenblik dat we zouden vertrekken, werd de lucht verduisterd
+door een opkomend onweer en wolken stof; maar het liep met een korte
+bui af en in het bergland, waar we reden, was het prachtig weêr. Onze
+lampen werden in den avond aangestoken; het was tien uur, toen we te
+Mendjil waren en drie uur in den nacht, toen Resjt was bereikt. Ik
+geloof, dat we nog nooit op de geheele reis zoo vermoeid waren geweest
+als toen. Spreken konden we haast niet meer.
+
+Aan het consulaat zouden we slapen, maar de muggen lieten ons geen
+rust.
+
+Den 10den Juni namen we van Perzië afscheid en lagen voor anker te
+Lenkoran aan de Kaspische Zee. Georges Bibesco en ik namen een bad
+in het lauwe water van den grooten plas. We stapten in Bakoe aan wal
+en namen den trein naar Tiflis, zonder ons meer op te houden.
+
+In het hôtel de Londres vonden wij Leonida, die sinds twee dagen terug
+is van zijn reis in zijn automobiel. Hij heeft gevaarlijke avonturen
+beleefd. Over Tabris en Zendjan is hij gereisd, soms zonder dat er
+een weg was. De brief van den gouverneur baande dikwijls voor hem
+een doorgang, als de kozakken bezwaren maakten om hem door te laten.
+
+Maar de meer dan slechte wegen noodzaakten hem eindelijk naar Tabris
+terug te gaan en over Delyan en Akstafa te reizen, waar hij den trein
+naar Tiflis nam. Den 12den Juni waren we samen op het perron te Tiflis,
+klaar om in den trein naar Batoem te stappen. Wij zeiden Tiflis zonder
+leedwezen vaarwel, waar men van niets anders hoort dan van troebelen
+en politieke moorden.
+
+De trein was vol; groote beweging aan het station. Toen wij een praatje
+maakten vóór onzen waggon met kolonel Tamamsjef, die ons uitgeleide
+deed, voelde ik mij aan mijn overjas trekken. Ik keerde mij om en zag
+een man naast mij geknield. De mantel, dien hij droeg, getuigde niet
+van grooten nood, en zijn muts was niet erg versleten. Voor ik iets
+kon zeggen, vatte hij mijn hand en kuste die tweemaal; ik voelde zijn
+lippen en walgde van afkeer en ging haastig op zij. Waarom verlaagt
+die man zich zoo? Ik zou hem willen slaan; maar de man verroert zich
+niet en blijft met opgeheven handen liggen. Ik zocht naar geld in
+mijn zakken en gaf hem enkele zilverstukken; toen vatte hij een slip
+van mijn jas en kuste die weer.
+
+Ik kan niet zeggen, hoe dat tooneel mij tegenstond. Als ik er nog
+aan denk, kan ik er van griezelen en ik zou liever willen, dat de
+man mij dreigend om geld had gevraagd.
+
+Te Batoem waren wij slechts vervuld van de gedachte, karrevoerders
+te krijgen voor het vervoer van onze koffers, kisten met voorwerpen
+van waarde uit Perzië en onze valiezen van het station naar de
+haven. Gelukkig waren de kruiers niet in staking en om elf uur waren
+we aan boord van de _Circassie_ van de Paketpostmaatschappij.
+
+Wij vonden er een fransch ontbijt, een kapitein die Marseillaan was,
+veiligheid, rust en de moedertaal!
+
+Op geen tien meter van ons verwijderd, aan den wal, was het terrein
+der stakers, der kozakkenpatrouilles, der onheilspellende gezichten
+van opstandelingen, die aan de kaden rondliepen. Welk een veilig
+gevoel aan boord te wezen!
+
+Het was donker weer, en al gauw begon het te regenen, zoodat de bergen
+aan ons oog werden onttrokken. Het regent in de bergachtige omgeving
+van Batoem zoowat driehonderd dagen per jaar; er valt jaarlijks 2.60
+meter water, dat is meer dan drie maal zooveel als te Parijs.
+
+Tegen zes uur lichtten we het anker. De zee was kalm.
+
+Met onze boot deden we de havens aan van de zuidkust der Zwarte Zee,
+een ideale reis, waarop we ons geheel herstelden van de vermoeienissen
+der perzische reis te midden van het meest afwisselend decor, dat
+voor onze oogen voorbijging. De boot voer alleen des nachts, en als
+de dag aanbrak, waren we weer in een andere haven.
+
+Wij sliepen tien uren op de bedden van de boot, smalle bedden wel
+is waar, maar dan toch bedden, en als ik wakker werd, zag ik de
+mooie heuvels naar de zee glooiend, met hun sierlijke villa's in het
+weelderigste groen, met hier en daar ook een spitse minaret en hooge
+muren van oude interessante ruïnen.
+
+In Trebizonde gingen we aan land, om nog eens een kijkje in Azië te
+nemen. Het is een rijke, drukke stad. De bazars zijn niet overdekt,
+en wij doolden rond in den doolhof van straatjes, waar ijverige
+werkers, op hun hurken gezeten, leder bewerken en hout of kostbare
+metalen. Trebizonde roept het verleden in herinnering. Xenophon
+rustte er uit met zijn Tienduizenden; de stad maakte deel uit van het
+Byzantijnsche Rijk en de Grieken bouwden er kerken, die nog in wezen
+zijn. Toen kwamen de Turken onder Mohammed II en bouwden moskeeën,
+waar wij tot onze groote verbazing vrij mochten binnentreden.
+
+Wij deden nog allerlei aardige stadjes aan, en namen er noten en
+eieren en andere waren in, die de kapitein moest vervoeren, tot we
+eindelijk, voldaan over onze reis, in de mooiste stad ter wereld,
+Konstantinopel, aankwamen.
+
+
+
+
+AANTEEKENINGEN
+
+
+[1] De Franschen gebruiken dus ook het woord carter voor gearcase,
+zooals Henri Meijer in de _Kampioen_ opgeeft en welk woord bestrijding
+vond bij Henri Polak. (Vert.)
+
+[2] In den winter van 1905 op 1906 heeft hij met zijn beide zoons
+een bezoek aan Frankrijk gebracht.
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Per auto door den Kaukasus naar Perzië, by 
+Claude Anet
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PER AUTO DOOR DEN KAUKASUS ***
+
+***** This file should be named 19712-8.txt or 19712-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/7/1/19712/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+*** END: FULL LICENSE ***
+
diff --git a/19712-8.zip b/19712-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..0d49c59
--- /dev/null
+++ b/19712-8.zip
diff --git a/19712-h.zip b/19712-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..73e0b11
--- /dev/null
+++ b/19712-h.zip
diff --git a/19712-h/19712-h.htm b/19712-h/19712-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..1708453
--- /dev/null
+++ b/19712-h/19712-h.htm
@@ -0,0 +1,3631 @@
+
+<!DOCTYPE html
+PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. -->
+<html   lang="nl-1900">
+<head>
+<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1">
+
+<title>The Project Gutenberg eBook of Per auto door den Kaukasus naar Perzi&euml;</title>
+<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="author" content="Claude Anet">
+<meta name="DC.Creator" content="Claude Anet">
+<meta name="DC.Title" content="Per auto door den Kaukasus naar Perzi&euml;">
+<meta name="DC.Date" content="#### 2006">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css">
+
+
+body
+{
+font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+}
+
+h1.docTitle
+{
+font-size:1.6em;
+line-height:2em;
+}
+
+h2.byline
+{
+font-size:1.1em;
+font-weight:normal;
+line-height:1.44em;
+}
+
+span.docAuthor
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:bold;
+}
+
+h2.docImprint
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:normal;
+}
+
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+
+h3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h4.lghead
+{
+margin-left:10%;
+margin-right:10%;
+}
+
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+
+p.poetry
+{
+margin:0 10% 1.58em;
+}
+
+p.line
+{
+margin:0 10%;
+}
+
+p.argument,p.note
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+
+p.argument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+
+div.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 20% 1.58em 0;
+}
+
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+
+p.question
+{
+margin-bottom:0;
+text-align:left;
+}
+
+p.answer
+{
+margin-top:0;
+text-align:right;
+}
+
+p.explanation
+{
+font-size:smaller;
+margin-left:0.9em;
+margin-right:0.9em;
+}
+
+.leftnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+
+a.noteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+
+div.footnotes
+{
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+
+p.footnote
+{
+font-size: 80%;
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+
+p.footnote .label
+{
+float: left;
+text-align:left;
+width:2em;
+}
+
+.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+
+.poem
+{
+margin-left:5%;
+position:relative;
+text-align:left;
+width:90%;
+}
+
+.poem h4
+{
+font-weight:normal;
+margin-left:5em;
+text-decoration:underline;
+}
+
+.poem .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left:-2.5em;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+
+.footnotes .line
+{
+font-size:80%;
+margin:0 5%;
+}
+
+.poem .i0
+{
+display:block;
+margin-left:2em;
+}
+
+.poem .i1
+{
+display:block;
+margin-left:3em;
+}
+
+.poem .i2
+{
+display:block;
+margin-left:4em;
+}
+
+.poem .i3
+{
+display:block;
+margin-left:5em;
+}
+
+.poem .i4
+{
+display:block;
+margin-left:6em;
+}
+
+.poem .i5
+{
+display:block;
+margin-left:7em;
+}
+
+.poem .i6
+{
+display:block;
+margin-left:8em;
+}
+
+.poem .i7
+{
+display:block;
+margin-left:9em;
+}
+
+.poem .i8
+{
+display:block;
+margin-left:10em;
+}
+
+.poem .i9
+{
+display:block;
+margin-left:11em;
+}
+
+span.corr
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+
+.letterspaced
+{
+letter-spacing:0.2em;
+}
+
+.smallcaps
+{
+font-variant:small-caps;
+}
+
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+
+h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+
+h1,h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+
+h1.label,h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h5,h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+
+p,p.initial
+{
+text-indent:0;
+}
+
+.poem .stanza
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+
+p.quote,div.blockquote,div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+
+
+
+
+
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+
+.figureHead, .noteref, span.leftnote, p.legend, .versenum
+{
+color: #001FA4;
+}
+
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+
+
+</style></head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+Project Gutenberg's Per auto door den Kaukasus naar Perzië, by Claude Anet
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Per auto door den Kaukasus naar Perzië
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: Claude Anet
+
+Release Date: November 4, 2006 [EBook #19712]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PER AUTO DOOR DEN KAUKASUS ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+
+<div class="body"><a id="d0e69"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e69">85</a>]</span><div class="&#xA; div1">
+<h2>Per auto door den Kaukasus naar Perzi&euml;.</h2>
+<p align="left" class="byline"><i>Naar het Fransch van <span class="smallcaps">Claude Anet</span>.</i></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-085.jpg" alt="De breede en eenige straat van Batsji-Sera&iuml;." width="720" height="298"><p class="figureHead">De breede en eenige straat van Batsji-Sera&iuml;.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/ir1907-085.gif) no-repeat top left;&#xA; &#xA; padding-top: 55px;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 100px;&#xA; height: 90px;&#xA; background: url(images/ir1907-085.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; background-position: 0px -55px;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">R</span>eizen, wat is het heerlijk, wat is het schoon! Men hecht eerst recht waarde aan de dingen des levens, als men op het punt
+is, ze te verliezen. Zou dat het geheim van de bekoring van het reizen wezen? In snelle opeenvolging ontdekt men telkens nieuwe
+landschappen, maakt kennis met oude en jonge steden, betreedt tempels en paleizen en vindt eenzaamheid en stilte, waar eens
+drukte van leven heerschte en men voelt, dat het alles u ontsnapt op het oogenblik van het eerste aanschouwen.
+
+</p>
+<p>Wij zijn gereisd naar Midden-Perzi&euml; en hebben de rozen van Ispahan geplukt. We zijn niet de gewone wegen gegaan, want in plaats
+van met den trein naar Bakoe te stoomen, besloten we een deel van het traject en wel een zoo groot mogelijk deel per automobiel
+af te leggen. Zoo zijn we dan ook met onze machines in Bessarabi&euml; geweest, een land, dat nog lang terra incognita voor auto&#8217;s
+blijven zal. De Krim hebben wij bezocht, en in den Kaukasus hebben regen en sneeuw ons opgehouden. Toen we eenige uitstapjes
+hadden gedaan rondom Batoem en Koeta&iuml;s, hebben wij den trein genomen en de auto&#8217;s deden hetzelfde. In Perzi&euml; heeft &eacute;&eacute;n van
+ons geprobeerd, over de bergen bij Tabris het hooge plateau van Iran te bereiken, terwijl wij anderen in de automobielen de
+tweede heilige stad van het rijk der Shahs, Koem, bezochten. En toen we daar waren in de zesde week van onze reis, nadat we
+groote moeilijkheden hadden overwonnen, gevoelden we ons wel ver van Parijs en de onzen; maar we hebben te Ispahan een onvergetelijke
+week doorleefd.
+
+</p>
+<p>Wij hadden twee jonge vrouwen meegenomen, of eigenlijk hadden zij ons meegevoerd, zoo groot en levendig waren haar enthousiasme,
+haar vroolijkheid, haar moed, haar wensch om het doel te bereiken. Zij waren gewend aan weelde en niets doen, aan comfort
+van allerlei aard; maar ze hebben met ons meegemaakt de nachten zonder slaap, gedeeld de onvoldoende maaltijden, de slechte,
+vuile herbergen, de koude van den vroegen morgen, den ijzigen wind der bergen en de hitte, die des middags uit de woestijn
+opstijgt.... Zij zijn te Ispahan geweest, en allen zijn we teruggekeerd.
+
+</p>
+<p>Hoe konden zeven menschen van gezonde zinnen op het denkbeeld komen, per auto naar Perzi&euml; te gaan?
+
+</p>
+<p>De wensch om met zijn auto eens een anderen weg te rijden dan van Toulon naar Nice, deed een mijner vrienden, prins Emanuel
+Bibesco, een reis ondernemen langs de Corniche van de Krim. Hij ging er eerst heen, zonder van huis te gaan, namelijk <a id="d0e93"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e93">86</a>]</span>door in zijn Baedeker te lezen en kaarten te bekijken. Baedeker leerde hem <span class="abbr" title="onder andere"><abbr title="onder andere">o.a.</abbr></span>, dat er een stoombootdienst bestaat van Sebastopol naar Batoem in den Kaukasus. Op dien tijd, het was in Januari 1905, sprak
+hij er mij over.
+
+</p>
+<p>Men zou al heel weinig van aardrijkskunde moeten weten, om niet te hebben gehoord, dat de Kaukasus een land van prachtige
+bergen is, en dat de Russen er wegen hebben aangelegd. Zoo bereisden wij dan den Kaukasus, altijd op dezelfde luie manier,
+reden door dalen en over passen, om in steden uit te rusten. We kwamen op de kaart te Bakoe aan de Kaspische Zee. Die hield
+ons tegen.
+
+</p>
+<p>Toen kwam Emanuel Bibesco weer bij mij.
+
+</p>
+<p>&#8220;Weet je, waar Resjt ligt?&#8221; vroeg hij.
+
+</p>
+<p>&#8220;Resjt in Perzi&euml;?&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Resjt in Perzi&euml;!&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Niet heel ver van de Kaspische Zee, ten zuiden.&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Weet je nog wel, dat wij al te Bakoe zijn geweest?&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Ik zie nog de kozakken in de straten.&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Er gaan tweemaal &#8217;s weeks stoombooten van Bakoe naar Enzeli, de haven van Resjt....&#8221;
+
+</p>
+<p>Mijn hart begon onrustig te kloppen.
+
+</p>
+<p>&#8220;En van Resjt naar Teheran,&#8221; ging hij voort, &#8220;hebben de Russen een uitmuntenden weg aangelegd van 325 kilometer, waar de automobielen...&#8221;
+
+
+</p>
+<p>&#8220;Zeg maar niets meer. Wanneer gaan we?&#8221;
+
+</p>
+<p>We hebben drie maanden aan de voorbereiding besteed.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p>Er kwamen slechte berichten uit Rusland, zeer slechte berichten, maar niets hield ons terug. In de eerste dagen van April
+waren wij allen te Boekarest. Daar zal ik u voorstellen ons gezelschap, prins Georges Bibesco, verdienstelijk sportsman en
+zoon van een Bibesco, die in dubbele mate Franschman heeten mag door de twee oorlogen, waar hij aan deel nam, dien van Mexico
+en dien van 1870; dan zijn zeer jonge vrouw, die altijd bloemen had en die evenveel van verzen hield als van bloemen, terwijl
+zij er zelve zeer mooie maakte; verder haar nicht mevrouw Michel C. Ph&eacute;r&eacute;kyde en den man van deze laatste, oud-leerling van
+Louis-le-Grand; prins Emanuel Bibesco, den ontwerper van deze reis, die in Rusland en den Kaukasus de verantwoordelijkheid
+voor onze expeditie op zich nam; den heer Leonida, roemeensch sportsman, en mijn persoon.
+
+</p>
+<p>Buitendien onze drie chauffeurs, Keiler, een Zwitser, Eug&egrave;ne, een Franschman, die niet van de zee hield, en den melancholieken
+Giorgi, een Roemeen. Zij hadden nog wel eens reden, zich te verbazen dat wij op deze wijze voor ons pleizier reisden.
+
+</p>
+<p>Laat ons vooral ook niet vergeten de drie wakkere automobielen, die ons vervoerden, een Mercedes van 40 paardenkrachten, een
+open wagen met kap; dan een Mercedes van twintig paardenkrachten, en een Fiat van zestien, alle van hetzelfde jaar en denzelfden
+aard.
+
+</p>
+<p>Gedurende twee dagen en twee nachten rolde ik in expresstreinen naar het oosten; ik reed over M&uuml;nchen, Weenen en Boedapesth,
+maar den elfden April ging het dan werkelijk naar Perzi&euml;, en wij waren tegen negen uur in den morgen bijeen in het <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span> op den boulevard te Boekarest. We zagen er schilderachtig uit in onze stofmantels, regenmantels, bont, verschillende petten,
+gevoerde handschoenen, laarzen, slobkousen, putties en wat niet al, dat toonde, hoe wij niet maar voor een paar dagen op reis
+gingen. Bloedverwanten en vrienden waren bij het vertrek aanwezig.
+
+</p>
+<p>Buiten stonden automobielen te puffen in de koude lucht. Ze behoorden aan leden van de Automobielclub van Roemeni&euml;, die ons
+zouden geleiden naar Giurgevo aan de Donau, waar we aan boord van een oostenrijksche stoomboot zouden gaan, want deze autoreis
+begint met de boot.
+
+</p>
+<p>We zouden onze machines in Galatz weervinden, om door Bessarabi&euml; te rijden.
+
+</p>
+<p>De lucht was helder en de barometer stond goed. We moesten den volgenden en daarop volgenden dag mooi weer hebben, want de
+bessarabische wegen zijn niet veel meer dan voetpaden door weeke aarde.
+
+</p>
+<p>Omhelzingen, handdrukken, eerste genietingen van photografietoestellen, en we zeiden Boekarest vaarwel. Er liggen zestig kilometer
+tusschen die stad en Giurgevo, kilometers van een goeden roemeenschen weg, wat gelijk staat met een middelmatigen franschen.
+Het land was vlak met een paar reeksen niet zeer hooge heuvels. Ik zocht de Donau aan den horizon, maar vond ze niet. Te Giurgevo
+hadden we een zeer vroolijk ontbijt. De musici uit de plaats kwamen uit hun schoen- en kleermakerswerkplaatsen, trokken hun
+beste jas aan en maakten muziek voor ons; daarna dansten we in de groote societeitszaal. Zullen we ook te Teheran dansen?
+
+
+</p>
+<p>Laat ons nu naar de Donau gaan, die een paar kilometer van de stad is verwijderd. Daar is het gele water, en aan den overkant
+in de verte de bulgaarsche oever. Bij de aanlegplaats der booten vonden we onze bagage, die met den trein was gekomen. Ieder
+van ons zocht alles na, om te zien of alle doozen en koffers en valiezen en shawls waren meegekomen.
+
+</p>
+<p>Ik bewonder die reizigers, die, als ze naar verre landen en onbekende streken gaan, het nooit over hun bagage hebben. Het
+schijnt wel, of zij geen lichamen van vleesch en bloed hebben, en of ze ongevoelig zijn voor kou en regen, dorst en honger.
+Zulke reizigers zijn wij niet. Wij hebben schoon linnen noodig en nog allerlei andere dingen, en het meesleepen van al die
+benoodigdheden is een dagelijksche zorg van de reis. Elken dag moesten we valiezen in en uitpakken, dekens en shawls oprollen
+en ontvouwen, als men doodop is van moeheid. De lezer wordt verzocht medelijden met ons te hebben, maar bij onze manier van
+reizen is het onvermijdelijk.
+
+</p>
+<p>Wij zijn met ons zevenen reizigers en drie chauffeurs. We hebben ieder recht op twee valiezen, ten onrechte handvaliezen genoemd.
+Alleen onze photografietoestellen vormden een heel bataljon. Ook waren er koffers, die op eigen gelegenheid treinen namen
+of booten of met de post reisden. Ze maakten een plezierreisje, en heel zelden ontmoetten wij ze op onzen tocht. We vonden
+ze soms op het onverwachtst en altijd met hetzelfde verbaasde genoegen.
+
+</p>
+<p>Op het dek van de Donaustoomboot waren we zelf <a id="d0e153"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e153">87</a>]</span>verwonderd, dat we nu heusch vertrokken waren. Het was een eentonig landschap, en de rivier was zoo breed, dat men bijvoorbeeld
+licht den oever van een eiland in de rivier voor den tegenoverliggenden oever der rivier kan aanzien. Den 12den April waren
+we te Bra&iuml;la, een groote roemeensche uitvoerhaven, leelijke en moderne stad, en toen volgde Galatz, waar wij ons moesten inschepen
+op een russische stoomboot, die naar Odessa ging. We vonden de auto&#8217;s op de kade. Ze moesten nu aan boord worden gebracht
+en dat was geen gemakkelijk werk. Een platboomd vaartuig kwam langszij met de wagens; maar de stoomboot had geen kraan, sterk
+genoeg, om ze op te hijschen. Een losse brug leidde van de kade naar de schuit, en van daar legde men balken en planken naar
+het dek van de stoomboot. Het was een helling van 40 ten honderd. Georges Bibesco bracht den motor in beweging; de raderen
+draaiden. Dertig arbeiders en russische matrozen tilden het zware ding op, en eindelijk was de machine aan boord. De beide
+andere werden op dezelfde manier opgeheschen. De inscheping duurde twee uren, en daarbij klonken vrijwat vloeken, russische,
+roemeensche, turksche en zelfs fransche. Onze ooren raken langzamerhand gewend aan het <i>niet</i> en het <i>da</i> der Slaven. Emanuel Bibesco heeft er spijt van, dat hij zoo gemakkelijk talen leert en van zijn onvoorzichtigheid, Russisch
+te leeren, want reeds vallen wij hem lastig met allerlei vragen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-087.jpg" alt="Op de Corniche van de Krim." width="720" height="324"><p class="figureHead">Op de Corniche van de Krim.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>We hadden heel wat vertraging toen we van Galatz vertrokken, iets, waarom de kapitein zich niet bekommert. Op de kade zonden
+vrouwen uit het volk afscheidsgroeten toe aan een armen soldaat, die naar den oorlog ging, naar het verre, vreemde Mandsjoerije.
+Een uur na het vertrek waren we te Reni, russisch douanestation. Maar onze aanbevelingen waren gericht aan de autoriteiten
+te Isma&iuml;lia, waar wij aan wal zouden gaan. Het duurde lang, voor het met de douane in Reni in orde was. Ze zeiden, dat ze
+moesten wachten op den Gouverneur-Generaal van Bessarabi&euml;. Bij voorbaat waren wij slecht te spreken over de russische ambtenaren.
+De Gouverneur kwam met een geleide van prachtige officieren. Hij stapte naar de auto&#8217;s op het dek, keek er naar en had een
+langdurig onderhoud met den kapitein. Reeds zagen we ons den voortgang verhinderd en allerlei moeilijkheden met de douane;
+maar toen de man weg was, hoorden we, dat hij bevel had gegeven, om op alle manieren onze reis door zijn gouvernement te vergemakkelijken.
+
+
+</p>
+<p>Toen ging het verder de Donau af naar Isma&iuml;lia; we kregen de eerste kozakken te zien; een ruiter op een klein paardje reed
+langs de rivier aan den linkerkant. Rechts ligt de roemeensche Dobroedsja, een vlakte, begrensd door lage bergen. Links is
+Bessarabi&euml; met kudden schapen, oude wilgen, zandige oevers, schaarsch gras, alles overgoten met een rosse tint.
+
+</p>
+<p>Wie heeft ooit kwaad gesproken van de russische douane en politie? Laat men zoo iemand naar mij toe zenden. De douane en de
+politie vlagden te onzer eer; er werd geen enkel van onze acht-en-twintig valiezen en onze zes koffers geopend, en de chef
+van de politie bracht zelf de wapens naar beneden, die wij invoerden, het verbod daarbij over het hoofd ziende.
+
+</p>
+<p>Een eigenhandige brief van den minister van binnenlandsche zaken bezorgde ons die gemakkelijke entree in Rusland. Zonder veel
+moeite werden de auto&#8217;s van boord gebracht, en op de kade stond het vol menschen. Arbeiders en handwerkslieden drongen op
+ons toe; heldere boerenoogen keken ons aan uit gebruinde gezichten; maar de stank, die uit de menigte opsteeg, was om iemand
+ziek te maken. Meer dan een uur moesten we het uithouden, terwijl een deel der bagage naar Odessa werd afgezonden en het andere
+op onze rijtuigen werd geladen.
+
+</p>
+<p>De mensch is toch het vuilste dier der schepping. Hij is het vuilste van al wat bestaat, want op de straatsteenen regent het
+nog nu en dan; maar als het regent, kruipt de boer uit Bessarabi&euml; weg, en hij kent heelemaal het gebruik van water niet.
+
+</p>
+<p>Eindelijk zijn we onder weg. De marschorde is de volgende. Eerst de groote Merc&eacute;des, dan de <a id="d0e178"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e178">88</a>]</span>kleinere met Leonida en dan de Fiat met de machinisten en de bagage. Zoo zijn wij zeker, dat als we wat krijgen, de chauffeurs
+ons te hulp kunnen komen.
+
+</p>
+<p>We rijden op russischen grond. Het is zwaar werk. De weg tusschen de dunne boomen is vol steenen met hier en daar onverwachte
+kuilen. En daar op tien kilometer afstands van Isma&iuml;lia houdt plotseling de weg geheel op. Mijn vrienden waren er niet zoo
+verbaasd over als ik, en ze dreven zonder haperen hun rijtuigen in het veld, de gaten volgend v&oacute;&oacute;r ons, waar andere wagens
+hadden gereden. De grond was zacht, en we kwamen niet gauw vooruit. In regen zou dit spoor onberijdbaar wezen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-088.jpg" alt="De kleine huurrijtuigjes van Odessa." width="720" height="502"><p class="figureHead">De kleine huurrijtuigjes van Odessa.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Zoo ging het verder over de donkere aarde, waar de boeren aan het werk waren met spannen ossen, tot de avond viel en het licht
+van onze lantaarns groote vlekken wierp over het eenzame land. Daar zagen we eindelijk een groepje huizen, het stadje Bolgrade,
+waar we onzen eersten nacht op russisch grondgebied zouden doorbrengen. Alle honden huilden ons tegen, toen wij bij de herberg
+stilhielden, en toen we het binnenplein opreden, stonden eenige gorodovo&iuml;s of agenten van politie bij den ingang van de poort,
+om anderen den toegang te beletten, want wij werden verwacht.
+
+</p>
+<p>De binnenplaats was ledig, en op de markt buiten waren veel menschen bijeen. Door een merkwaardig verschijnsel van endosmose
+filtreerden de boeren &eacute;&eacute;n voor &eacute;&eacute;n door de deur, die door de agenten gesloten werd gehouden.
+
+</p>
+<p>Bolgrade! Wij hadden de ergste verwachtingen, en we waren voorbereid op vuilheid, ongedierte, middelmatig voedsel, want het
+was immers een gat, dat Bolgrade! En ziedaar wat een verrassing! In een gebouw aan de plaats waren vier kamertjes met witte
+muren en lakens in ijzeren ledikanten! Er werd ons een dragelijk maal voorgezet, dat met een heerlijk bessarabisch wijntje
+werd besproeid.
+
+</p>
+<p>Ons troepje was in de beste conditie. Wat is het goed geweest, dat we zijn gegaan, en niet hebben geluisterd naar de ongeluksprofeten,
+die ons allerlei rampen voorspelden!
+
+</p>
+<p>Den volgenden dag stonden we om zeven uur op voor een langen dag in de automobiel. We hebben 250 kilometer te doen, om in
+Ackermann, de groote stad aan den mond van de Dnjester, te gaan logeeren.
+
+</p>
+<p>De ervaring van den 12den had ons geleerd, dat we niet aan snelheid moesten denken, en dat als er regen kwam, we niet vooruit
+zouden kunnen. Dadelijk &#8217;s morgens raadpleegden we mijn reisbarometer. Helaas, die stond laag, op 740 millimeter. Wijze menschen
+zouden in Bolgrade den trein naar Odessa hebben genomen; maar wij hebben Parijs en onze zaken niet verlaten om wijs te wezen;
+het regent nog niet, en wij zullen per auto gaan.
+
+</p>
+<p>Om negen uur konden we vertrekken. Te laat, want we kenden nog niet den tijd, die noodig was om onze acht-en-twintig stuks
+handbagage te pakken en op de auto&#8217;s vast te maken. Toen we dien kenden, was het trouwens hetzelfde, en we gingen voort met
+te laat te vertrekken, daar het ons tot gewoonte was geworden.
+
+
+</p>
+<p><a id="d0e202"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e202">89</a>]</span></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-089.jpg" alt="Rivierovertocht in de bosschen boven Yalta." width="720" height="234"><p class="figureHead">Rivierovertocht in de bosschen boven Yalta.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Boven Bolgrade ging het eerst tegen een heuvel op en van de hoogte overzagen we het vlakke land Bessarabi&euml;, zonder boomen,
+met hier en daar een heuvel of een ouden observatiepost van de romeinsche legers onder Trajanus. De grens van het groote rijk
+liep hier langs; aan den anderen kant was het gebied der barbaarsche Sarmaten. Op een mijl afstands kon men in de totale eenzaamheid
+de figuur van een enkelen herder zien, die bij onze nadering vluchtte. Als een eindelooze zee lag het land met kleine golfjes,
+en de weg was afschuwelijk, vol modderkuilen, en nu eens driehonderd meter breed, dan niet breeder dan drie meter. Een weg
+is namelijk in Bessarabi&euml; iets, waar geen ingenieur aan te pas is gekomen, een ding, dat net doet wat het wil. Als zoo&#8217;n weg
+een kloof ziet, loopt hij er pardoes in, net als in een rivier, en dat is eigenlijk nog het beste, want als men een brug heet
+te hebben aangelegd, is alles veel moeilijker. Dan zijn er gaten en kuilen tusschen de steenen, dat men er een wiel in moet
+verliezen. We doen niet meer dan twintig kilometer in het uur, en we worden geschud, alsof we honderd deden op de mooie, gladde
+wegen van Ile de France.
+
+</p>
+<p>Daar begon het te regenen, een dichte, harde regen, en al spoedig was de weg doorweekt. Onze Merc&eacute;des deed al haar best, maar
+zakte al dieper weg en de modderkuilen waren zoo week, dat onze carter<a id="d0e211src" href="#d0e211" class="noteref">1</a> den grond raakte. De groote Merc&eacute;des zat vast. Waren we maar niet zoo ver nog van Tatar-Boenar, waar we zouden dejeuneeren!
+De twee wagens van de anderen waren niet in het gezicht. Wat zou hun overkomen zijn?
+
+</p>
+<p>Na een uur hield de regen op en met verbazende moeite werd de wagen uit den kuil getrokken. De dames vonden nog viooltjes
+in een sloot, welkome ontmoeting in de wildernis. Maar toen moesten wij terug, om de anderen te zoeken, en we vonden ze in
+een droevigen toestand; de kleine Merc&eacute;des worstelde tegen een heuvel op en toen ze eindelijk in een armoedig dorp was gekomen,
+waren er allerlei reparaties noodig. Ten laatste arriveerde ook de auto der machinisten, die maar niet konden begrijpen, wat
+wij voor ons pleizier in Bessarabi&euml; deden.
+
+</p>
+<p>In het armoedige dorp La Fontaine aux F&eacute;es, werd ons de herberg gewezen, tegelijk kruidenierswinkeltje. Er was niets eetbaars en wij behielpen ons met harde eieren.
+Wij hielden raad. Wat te doen? We waren nog veertig kilometer verwijderd van Tatar-Boenar, een stadje van 5000 inwoners volgens
+Emanuel, die de boeken en kaarten heeft bestudeerd. Zullen wij zoo gelukkig wezen, vandaag nog daar aan te komen en dan morgen
+Ackermann bereiken? Maar beter we&ecirc;r is er voor noodig, dat hebben wij bemerkt.
+
+</p>
+<p>Zou het niet beter zijn, naar Bolgrade terug en dan toch met den trein naar Odessa te gaan?
+
+</p>
+<p>Er zou iets smadelijks zijn in dien laatsten maatregel, zich te laten overwinnen door de bezwaren van den weg en dat op den
+allereersten dag! Neen, de lucht klaarde op; de barometer heeft neiging om te stijgen, de grond moet wat opgedroogd zijn,
+nu het in de laatste drie uur niet heeft geregend, dus wij vertrokken naar het onbereikbare Tatar-Boenar.
+
+</p>
+<p>Wij lieten in het dorpje Leonida achter met zijn wagen en zijn chauffeur, die ons later zou volgen en tegen half zes gingen
+we weer op weg. De aarde was nog week en kleefde aan de wielen; het ging niet veel beter dan des morgens, maar we kwamen toch
+vooruit. We reden nog een eind om, moesten weer de lantaarns aansteken, maar arriveerden dan toch in dat Tatar-Boenar, waar
+we om twaalf uur hadden willen zijn. Nu was het tien uur in den avond.
+
+</p>
+<p>We verdronken bijna in de straten, die slechts modderpoelen waren. De commissaris van politie hield ons voor verdachte lieden,
+en wij wilden maar van hem het h&ocirc;tel hebben, dat ons hier was beloofd. Er was intusschen geen <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span>, en bij het zien van het plaatsje moest men zich wel afvragen, waarom daar ook een h&ocirc;tel zou zijn. Sedert het ontstaan van
+het nest is er stellig nooit een West-Europeaan geweest, <a id="d0e238"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e238">90</a>]</span>en na ons zal er wel nooit meer een komen.
+
+</p>
+<p>In een vieze herberg bood men ons het eenige, wat men had, een onsmakelijk kamertje met drie bedden, vlak op elkaar. Er was
+een niet te beschrijven reuk, en men kon er niet aan denken daar een oog dicht te doen.
+
+</p>
+<p>Toen sprak Emanuel Bibesco, die onze ontmoediging zag, over Ackermann, een stad van 80,000 inwoners, met prachtige <span class="corr" title="Bron: hotels">h&ocirc;tels</span>, zindelijke bedden, baden en smakelijk eten. Hij beweerde, dat er ons nog geen zestig kilometer van scheidden. &#8220;Laat ons
+hier een uur uitrusten, laten we soupeeren, daar wij niet geluncht, noch gedineerd hebben, en laten we dan om elf uur vertrekken,
+dan zijn wij om &eacute;&eacute;n uur in den morgen in dat gezegend Ackermann.&#8221;
+
+</p>
+<p>Ik trachtte nog wat verstandigs te zeggen, door erop te wijzen, dat we een tocht v&oacute;&oacute;r ons hadden, die even lang was als die
+van &#8217;s morgens door een onbekend terrein en mogelijk in den regen, en dat alles &#8217;s nachts. Maar ik liet mij overreden. Tatar-Boenar
+had ons te erg teleurgesteld. De dames waren bereid voor den nachtelijken tocht, en we zouden gaan. Doch eerst soupeeren!
+
+
+</p>
+<p>Dat was ook al niet gemakkelijk. Er was niets te eten. Eindelijk kwam een blikje verdroogde sardines voor den dag en een stuk
+worst. Wij aten sardines en worst, tot in de kamer naast de onze veel menschen kwamen en de reuk zoo ellendig werd, dat men
+niet eten kon. Om elf uur zouden we juist gaan, toen het valies van Emanuel Bibesco bleek te ontbreken. Iemand had er zich
+in den donkeren nacht mee uit de voeten gemaakt. Wij lieten den commissaris roepen, die niet verbaasd was. Keller zou met
+hem de herberg doorzoeken. Keller kwam terug, verontwaardigd, want men had hem niet overal willen toelaten. Levendige discussies;
+nieuw onderzoek van de herberg. Onnoodig te zeggen, dat het kostbare valies niet werd teruggevonden. Het bevatte, behalve
+linnengoed en kleederen, gidsen voor de geheele reis, gidsen, die, zooals blijken zou, onmisbaar voor ons waren.
+
+</p>
+<p>Tegen half twaalf verlieten wij het verfoeilijke Tatar-Boenar met een wegwijzer op de trede van onzen wagen, om ons den weg
+door de stad te wijzen.
+
+</p>
+<p>Het bevel werd gegeven, elkaar niet uit het oog te verliezen. Voorop reed de groote Merc&eacute;des; ik zat in het rijtuig van de
+machinisten, en Leonida was nog niet weer bij ons.
+
+</p>
+<p>Wij reden zoo snel mogelijk, zonder veel te vorderen, want de weg werd al gauw afschuwelijk. De nacht was stikdonker. Wij
+verloren het voorste rijtuig uit het oog. De chauffeurs werden bang, en onze lantaarn ging bijna uit. Voorzichtig ging het
+verder, maar daar zagen we in de verte een licht; dat was onze voorrijder, die ons wachtte.
+
+</p>
+<p>Hoe laat is het? E&eacute;n uur in den morgen. Waar zijn dan de lichten van Ackermann? Ik hoor lachen van de dames in den grooten
+wagen.
+
+</p>
+<p>Vooruit maar!
+
+</p>
+<p>Telkens zaten we vast in kuilen, waaruit soms de groote Merc&eacute;des ons moest helpen. Toen het drie uur was, lachte men niet
+meer in het groote rijtuig. Altijd de woestijn om ons heen en geen Ackermann, geen Ackermann! Eindelijk wat daglicht in het
+Oosten en een paar karren op den weg, en toen we nog een half uur hadden afgelegd, verschenen voetgangers en huizen, een bedompte
+voorstad en werklieden, die zich naar hun werk begaven. Dat is de stad.
+
+</p>
+<p>Waar is het h&ocirc;tel? Er is geen h&ocirc;tel, maar een vuile herberg, waar ze ons kamers geven zonder lucht, die op een binnengalerij
+uitkomen. Dat is nu het beloofde paleis!
+
+</p>
+<p>Het is twee-en-twintig uren geleden, dat we Bolgrade hebben verlaten; wij hebben in dien tijd niet geslapen en maar heel weinig
+gegeten; we hebben doorstaan honger, regen, koude, gebrek aan slaap en vermoeienis. We hebben avonturen willen zoeken, welnu
+daar zijn ze, en we zijn er niet bijzonder mee ingenomen.
+
+</p>
+<p>Twee uur van onrustigen slaap, toen moesten we opstaan, om Leonida te ontvangen, die den geheelen nacht had doorgereisd. Hier
+in Ackermann moeten we de Dnjester oversteken, die tien kilometer breed is. Dank zij den bevelen van den gouverneur vonden
+we voor de auto&#8217;s een schuit gereed liggen naast de stoomboot, waar we mee zouden worden overgezet.
+
+</p>
+<p>Twintig kilometer ver was de overtocht over de rivier in schuine richting. Het was donker, want het scheen wel of de lucht
+op onze schouders rustte, en al gauw begon een fijne regen te vallen, die ons van het dek jaagde en de oevers voor ons verborg.
+
+
+</p>
+<p>Te Ovidiopol had de politie gevlagd te onzer eere en stond erop, dat we thee gebruikten, wat we niet konden weigeren, maar
+wat ons lang ophield. Het was al vijf uur; maar we hadden ook maar 38 kilometer meer tot Odessa. Eindelijk reden we weg, en
+voor het oogenblik regende het niet.
+
+</p>
+<p>Ik zal den weg niet beschrijven tusschen Ovidiopol en Odessa. De eenvoudige feiten zullen voor zichzelven spreken. Acht-en-dertig
+kilometer liggen tusschen de beide steden. Wij hebben meer dan vier uren noodig gehad, om ze af te leggen en we hebben geen
+ongeluk gehad.
+
+</p>
+<p>We reisden weer in den nacht en kwamen om half elf aan.
+
+</p>
+<p>Het kompas heeft diensten moeten bewijzen.
+
+</p>
+<p>Meen niet, dat gij weet wat regenen is, voordat ge het in het gouvernement Cherson hebt bijgewoond. De aardrijkskundigen beweren,
+dat er in een jaar slechts veertig centimeters water te Odessa vallen; die hebben wij dan in twee uur tijd in hun geheel ontvangen.
+Een horloge, dat ik in den binnenzak van mijn tweeden overjas had onder een caoutchouc regenjas met de kap van het rijtuig
+omhoog, was bij aankomst vol water en modder! En ik was niet van mijn plaats geweest!
+
+</p>
+<p>Maar dienzelfden avond lagen wij uitgestrekt in mollige fauteuils in het H&ocirc;tel de Londres te Odessa, en pas ontsnapt aan de
+gevaren van de reis door Bessarabi&euml; en Zuid-Rusland, maakten wij toebereidselen voor de Krimcampagne.
+
+</p>
+<p>Ongehaast hebben we Odessa bekeken, want al moesten we eigenlijk den 15den naar Sebastopol vertrekken, we waren te moe en
+besloten te wachten op de boot van den 17den.
+
+</p>
+<p>We gingen in de stad en daarbuiten uit rijden in belachelijk kleine rijtuigjes, waar iemand, die wat dik is, haast niet in
+kan zitten. We bekeken de <a id="d0e287"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e287">91</a>]</span>kathedraal en zagen de popen met lang haar als van vrouwen. We deden inkoopen van ingemaakt goed voor de Krim en brachten
+zoo drie prettige en nuttige dagen door.
+
+</p>
+<p>Maandag 17 April namen wij met al onze colli&#8217;s, onze koffers en de drie auto&#8217;s de boot naar Sebastopol, en het bleek, dat
+we al een groote handigheid hadden verkregen in het inschepen van onze wagens. Den volgenden morgen verscheen de kust van
+de Krim voor onze oogen en in de diepte van een baai lag daar de stad. Wij zouden er slechts zoo lang blijven, als noodig
+was, om ons klaar te maken voor het vertrek met de auto&#8217;s naar de kleine tartaarsche plaats Batsji-Sera&iuml;. Ons program voor
+den dag was het volgende. Vroeg ontbijten en vertrek om elf uur naar Batsji-Sera&iuml; op 50 kilometer afstands; van daar in het
+Balbekdal omhooggaan, een pas overtrekken in de bergen boven Yalta en naar die bekende badplaats, het russische Nice, afdalen,
+die, naar ons gezegd werd, door het bergland honderd kilometer van Batsji is. Maar er worden ons mooie wegen beloofd. Dat
+werd ook tijd.
+
+</p>
+<p>Van naam zijn de omstreken van Sebastopol genoeg bekend. Wie heeft geen herinneringen aan Alma of den Malakoff? Wij reden
+door Inkermann en bestegen den Malakoff heuvel, van waar we naar het Balbekdal zouden gaan. Men heeft de waarheid gesproken,
+want er waren wegen en goede. Het landschap was mooi, en een late lente had nog bloesems aan de amandelboomen gelaten. Te
+Batsji-Sera&iuml; wonen vijftien duizend Tartaren in een smal dal, een lange, schilderachtige straat, die maar niet eindigen wou.
+Alle inwoners liepen uit, om ons te zien.
+
+</p>
+<p>Ik heb vaak op deze reis een gevoel, alsof wij alleen door zooveel landen trekken, om wat afleiding te bezorgen aan de bewoners
+van de verre steden, die we bezoeken. Wij moesten door een woest dal rijden en honderd kilometer afleggen door de bergen en
+over een pas, om te Yalta te komen.
+
+</p>
+<p>Beneden was het dal dicht bevolkt, en we passeerden huisjes, in kleine tuinen gelegen bij velden, waar Tartaren werkten, maar
+daarna volgden eenzaamheid en stilte. Steil beklom de weg den berg. Ik zag de groote Merc&eacute;des honderd meter beneden mij en
+merkte hoe zij zonder moeite de scherpe bochten nam, en achter ons den wagen met de bagage, die er zich ook goed doorheen
+sloeg. Het werd avond; we zouden zeker niet v&oacute;&oacute;r den nacht in Yalta wezen.
+
+</p>
+<p>Wij stegen nog steeds langs den bezwaarlijken weg. Eindelijk waren we buiten het bosch en niet ver van den top van den pas,
+toen op eens een sneeuwmuur van een meter hoog zich voor ons verhief. De groote Merc&eacute;des nam een aanloop, maar zat al gauw
+in de sneeuw vast. Wat te doen?
+
+</p>
+<p>Wij waren maar twintig kilometer van Yalta en toch moesten we omkeeren, niettegenstaande den erbarmelijken weg achter ons.
+Een honderd kilometer terug naar Sebastopol en nu in donker! Maar we hadden geen keus en daar ging het heen vliegensvlug naar
+beneden langs afgronden en remmend bij de scherpe bochten, terwijl de wind zich tot storm had verheven. Tegen elf uur waren
+we weer op den Malakoffheuvel. Daar sprong een band. Terwijl ze aan het repareeren waren, gingen wij op shawls op den grond
+liggen, doodop van vermoeidheid en honger. Daar op de kale aarde tusschen de steenen kwamen herinneringen aankloppen aan anderen,
+die er zoo hadden gelegen, vermoeider nog dan wij, zoo moe, dat het leven langzaam uit hen heenvloot op een avond als dezen,
+waarop de kogels floten als nu de wind.
+
+</p>
+<p>Den volgenden morgen liepen wij door Sebastopol en ik trachtte de opschriften te lezen op de uithangborden van de winkels.
+
+
+</p>
+<p>Waarom hebben de Russen toch zoo&#8217;n ingewikkeld letterschrift? Om het ons nog moeilijker te maken, hebben ze enkele letters
+van ons genomen, maar hebben die andersom gezet. Hun M is een T, hun P onze R. En dan verschillen de gedrukte letters van
+het loopende schrift en de hoofdletters van de gewone en zoo meer. Men mag zich dan ook gelukkig rekenen, als men er na een
+verblijf van eenige weken in is geslaagd, de opschriften te ontcijferen. Wat het lezen van een geschreven adres betreft, daarop
+moet men maar niet hopen.
+
+</p>
+<p>Langs de beroemde Corniche van de Krim reden we in den namiddag naar Yalta. Ons eerste uitstapje was naar het klooster Saint-Georges.
+Om daar te komen, moesten we den grooten weg verlaten en vijftien kilometer door het veld afleggen. De boer, die ons terecht
+zou helpen, verdwaalde en bij een gracht moesten wij pontonnierswerk verrichten, om door vulling met aarde erover te kunnen
+komen. Onze dames, altijd vol moed, droegen mee steenen aan. Ofschoon ik te Parijs wel wat bezwaar had gezien in de deelneming
+van te&ecirc;re en aan weelde gewende vrouwen aan onzen avontuurlijken tocht, hier was ik al lang gerust gesteld. Zij hadden steeds
+haar goed humeur behouden en onzen moed aangevuurd. Ik kan dus ieder aanraden, dames mee te nemen, maar men moet ze weten
+te kiezen....
+
+</p>
+<p>Prachtig was het klooster gelegen, driehonderd meter boven de diepblauwe zee, op een steile rots, en het moet voor de monniken
+met de lange haren niet moeilijk wezen, dag aan dag God te loven en te prijzen, dat hij hen in zulk een heerlijk oord laat
+leven. Over Balaklava reden we door een mooi en afwisselend land naar Yalta.
+
+</p>
+<p>Het was er nu rustig, maar het oproer had er huisgehouden, en hier en daar was geplunderd. Wij hadden tot nu toe niets van
+al de onlusten, waarvan de couranten vol hadden gestaan, gezien; maar we hadden ons wel degelijk op gevaar gewapend. Ieder
+van ons had een revolver. Dan was er in de auto een karabijn en een jachtgeweer, waar we telkens onze beenen zeer aan deden;
+de dames droegen een dolkje, dat alleen gediend heeft, om de bladen van Steindhal&#8217;s &#8220;Amour&#8221; open te snijden, maar dat in geval
+van nood dienst kan doen. Ik moet bekennen, dat van het begin af de wapens in de diepte van onze valiezen hebben gerust, want
+al is het al een groote last, een revolver te koopen, het is nog een veel grootere, het wapen in zijn broekzak te dragen.
+
+
+</p>
+<p>Kort na onze aankomst hoorden we, dat Maxime <a id="d0e313"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e313">92</a>]</span>Gorki in een villa in de buurt woonde. Bij een apotheker kregen we het adres, en ik toog er op uit. Door het mooie park van
+Tsjoekoerlar reed ik er heen en het laatste huis van een kronkelende laan met veel villa&#8217;s was het huis, waar Gorki met zijn
+vrouw woonde. Bij de deur verstond de meid mij niet, maar toen ik een paar passen in de vestibule had gedaan, verscheen de
+stoere figuur van den dichter, die toen nog veel van de rechtvaardigheid van de russische regeering verwachtte. Wij hebben
+lang en veel over de fransche en russische letteren gesproken en ik zal altijd de aangenaamste herinnering aan de gesprekken
+van hem en van zijn vrouw behouden, waarbij mevrouw Gorki onze tusschenpersoon was, want Gorki zelf kende geen Fransch.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-092.jpg" alt="Het paleis der khans in Batsji-Sera&iuml;." width="720" height="506"><p class="figureHead">Het paleis der khans in Batsji-Sera&iuml;.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>In de omgeving van Yalta reden wij door een verrukkelijk land. De geuren van de lente waren overal, en wat natuurschoon aangaat
+kan de Krim met de beroemdste oorden wedijveren. Men zou hier weken willen blijven, maar wij zijn al ten achteren met ons
+reisplan en nog zoo ver van Teheran! Zullen we daar ooit komen?
+
+</p>
+<p>Livadia, de zomerresidentie van den Czar, was onbewoond; wij zagen het park en het eenvoudige woonhuis. Bloemen waren er veel,
+en veel soldaten. Bij elke bocht van een laan stonden soldaten; op de grasperken exerceerden ze en ze zaten op de treden der
+trappen. De kleur der uniformen staat niet leelijk tusschen het groen, maar hier in Livadia is er te druk gebruik van gemaakt.
+
+
+</p>
+<p>Op 21 April gingen we aan boord van de Grand Duc Boris, die van Sebastopol kwam en ons over de Zwarte Zee zou voeren. In de
+hutten vonden we al onze bagage, en bij helderen maneschijn zeiden we vaarwel aan Yalta met de witte terrassen en de slapende
+villa&#8217;s. De boot deed Novorossisk aan en Soekhoem en kwam den 24sten in de plaats onzer bestemming, Batoem. Het is het best,
+maar niet stil te staan bij die dagen op zee; de mensch is blijkbaar er niet voor bestemd, om als een flesch, die omgespoeld
+moet worden, dagen lang te worden geschud. Wat er van ons over was werd in Batoem naar het H&ocirc;tel International gebracht.
+
+</p>
+<p>De stad was in den kleinen staat van beleg. De poort van het h&ocirc;tel was op slot en de vensters waren gebarricadeerd. De koetsier
+schelde; een soldaat deed de poort open, stemde er na wat onderhandelen in toe ons op te nemen, en liet ons binnen.
+
+</p>
+<p>De bedienden staakten; er waren geen levensmiddelen, en niemand wou ze aan den heer des huizes leveren, die met den dood was
+gedreigd door de revolutionnairen.
+
+</p>
+<p>We kregen een somberen indruk van de le&ecirc;ge gangen, en in een salon op de eerste verdieping dronken we bij een schrale verlichting
+een glas thee, philosofeerend over wat ons mogelijk wachtte. Ziedaar onze aankomst in den Kaukasus.
+
+</p>
+<p>Den volgenden morgen scheen de zon.
+
+</p>
+<p>Met Emanuel Bibesco ging ik uit; overal soldaten met de bajonet op het geweer. Menschen met donkere en dreigende gezichten
+liepen rond, van plundering teruggehouden door de aanwezigheid van al die militaire macht. We zagen de meest verschillende
+<a id="d0e336"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e336">93</a>]</span>typen, weinig Russen, maar Armeni&euml;rs, Georgi&euml;rs, Turken, Joden, Tsjerkessen, Tartaren, Lesghi&euml;rs, slenterend in de vuile straten
+aan de haven.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-093-1.jpg" alt="Reisgelegenheid in den Kaukasus." width="574" height="380"><p class="figureHead">Reisgelegenheid in den Kaukasus.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Gelukkig zijn wij nog maar enkele uren in Batoem en hebben er nog geen vijanden, of men moest het ons kwalijk nemen, dat we
+logeeren in een h&ocirc;tel, dat door de revolutionnaire comit&eacute;&#8217;s op den index is geplaatst. We hooren veel over die comit&eacute;&#8217;s in
+de twee dagen die we hier blijven; er zijn er drie, naar het schijnt, een georgisch, een armenisch en een russisch. Dat is
+wel veel voor een enkele stad, en de ter dood veroordeelingen, die ze uitspreken, zijn geen ijdele bedreigingen.
+
+</p>
+<p>Er staan in de straten populieren met heerlijk frisch groen. Wij reden erlangs, toen we naar den gouverneur-generaal gingen,
+een man van echt mongoolsch type. We kregen van hem slecht nieuws.
+
+</p>
+<p>De eenige weg van Batoem naar Tiflis gaat over een hoogen pas bij Akhaltsikh. Maar door het slechte weer, dat al een maand
+duurt, zijn de sneeuwhoopen zoo hoog, dat alle gemeenschap met Tiflis langs den weg verbroken is. Dus is het onmogelijk, ons
+plan uit te voeren en per auto in de hoofdstad van den Kaukasus aan te komen. Een groote teleurstelling.
+
+</p>
+<p>Wij besloten een tocht te doen in het schoone Tsjorokdal, voor we per trein naar Tiflis gingen of eigenlijk naar Koeta&iuml;s,
+want van daar willen we toch nog beproeven over den Madisonpas Tiflis per motorwagen te bereiken.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-093-2.jpg" alt="Kozak en officier bij ons in het rijtuig." width="720" height="509"><p class="figureHead">Kozak en officier bij ons in het rijtuig.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>In twee auto&#8217;s vertrokken we, maar niet alleen. De ordonnansofficier van den gouverneur ging met ons mee. Hij was een Georgi&euml;r
+van origine, had te Sint-Petersburg gestudeerd, en daar hij Fransch sprak en het land kende, was hij ons een aangenaam reisgenoot.
+Wij kregen ook een kozak, die op de trede van het rijtuig plaats nam.
+
+</p>
+<p>Het was een krijgshaftige expeditie! Toch reden we door een liefelijk dal met goede wegen; toen het enger werd en de bergen
+dichter naar de rivier <a id="d0e360"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e360">94</a>]</span>drongen, hingen de bloeiende rhododendrons boven ons hoofd en vormden een troonhemel, en wilde azalea&#8217;s bedekten de weiden,
+die op de steile hellingen lagen.
+
+</p>
+<p>Nu hebben we werk voor onzen Kozak, die eindelijk zijn sabel eens kan gebruiken. We sturen hem in de azaleavelden en naar
+de rhododendrons. Die sabel is heel geschikt, om bloemen mee te snijden. Een geurigen oogst kregen we in de rijtuigen. Het
+leek wel, of we naar een bloemencorso trokken.
+
+</p>
+<p>De kozak ging weer zitten op de trede en wij zochten weer naar roovers, die we niet vonden.
+
+</p>
+<p>Maar gevaarlijk was het er niettemin. Dienzelfden avond in den trein naar Koeta&iuml;s bleek het land tusschen Batoem en Koeta&iuml;s
+in opstand, en alle voorzorgsmaatregelen waren genomen. Wij hoorden, dat aan het station, toen de auto&#8217;s ingeladen werden,
+de stakende werklieden, die de machinisten fransch hoorden spreken, gezegd hadden: &#8220;Uw meesters zijn Franschen! Zeg hun, dat
+ze overal veilig zijn.&#8221;
+
+</p>
+<p>Dus zijn wij gerust, want van de zijde van het gouvernement waren ons kozakken meegegeven.
+
+</p>
+<p>Koeta&iuml;s heeft een beroemden bazar, waar alle typen zich vertoonen, die den Kaukasus bevolken. En het land om Koeta&iuml;s had veel
+te lijden van den regen. Het heeft eigenlijk elken dag geregend in den Kaukasus. De overvloed van dat hemelvocht heeft een
+noodlottigen invloed gehad op onze reis en op de beslissingen, die we moesten nemen tijdens onze week in Tiflis.
+
+</p>
+<p>Daarheen vertrokken we den 29sten.
+
+</p>
+<p>Op het perron hoorden we bij aankomst al, dat de helft der stad in staking was, dat men de <span class="corr" title="Bron: hotels">h&ocirc;tels</span> had gesloten, en dat de bedienden weigerden te werken. De trams reden niet. Dat was zoo erg niet, maar nu hadden ook de spoorwegbeambten
+het bijltje erbij neergelegd, en onze trein was de laatste, die in langen tijd in Tiflis zou aankomen; gelukkig bleek het
+bericht ongegrond, want een deel van ons gezelschap, dat zich bij het vertrek van Koeta&iuml;s verlaat had en niet met den trein
+was meegekomen, arriveerde den volgenden morgen.
+
+</p>
+<p>Tiflis is de hoofdstad van Georgi&euml;, tegenwoordige residentie van den onderkoning van den Kaukasus; er zijn 200,000 inwoners
+en de stad wordt doorsneden door de Koer, een snelstroomend, grijs water.
+
+</p>
+<p>Wij willen hier:
+
+</p>
+<p>1. Tiflis bezien.
+
+</p>
+<p>2. Per auto den militairen weg van Georgi&euml; naar Wladikawkas afleggen.
+
+</p>
+<p>3. Naar Eriwan gaan per auto, langs het meer Goktsja en een bezoek brengen aan den Catholicos van Esjtmiadzin, den armenischen
+kerkvorst.
+
+</p>
+<p>4. Noodige inlichtingen inwinnen over onze reis in Perzi&euml; en beslissen over den te nemen weg.
+
+</p>
+<p>5. Aanschaffen wat noodig zal zijn voor den tocht door de woestijnen van Perzi&euml;. Wij weten nu, dat we het moeilijk langer
+dan twaalf uren zonder voedsel kunnen stellen.
+
+</p>
+<p>Niets meer dan dat.
+
+</p>
+<p>Wij hadden brieven voor enkele personen in Tiflis en we werden er zeer gastvrij ontvangen. We moesten den geheelen dag eten,
+een goede voorbereiding voor den aanstaanden vastentijd in Iran. Wij bekeken de bazars in gezelschap van den franschen consul,
+die ze goed kent. Ook werden we naar een karavansera&iuml; gevoerd, waar perzische kooplui bibelots, wapens en antieke stoffen
+te koop aanboden.
+
+</p>
+<p>De Perzen met hun fijne, bruine, magere gezichten zaten er op matten. Ze lieten ons moderne ringen zien, middelmatige wapens,
+ijzeren dieren, met zilver ingelegd, wat nog nieuw werk was uit Ispahan, en enkele kaschmireesche stoffen, waarvoor ze buitensporige
+prijzen vroegen.
+
+</p>
+<p>Wij zullen maar wachten tot we in Perzi&euml; zijn met het aanschaffen van perzische dingen.
+
+</p>
+<p>Het plan, om tot Wladikawkas te rijden, moest worden opgegeven, want de pas is te hoog en we zouden door de sneeuw worden
+opgehouden. Daarbij was het we&ecirc;r altijd maar ellendig, en de inwoners van Tiflis zeiden, dat ze nooit zulk we&ecirc;r hebben gehad
+in het begin van Mei. De zeldzaamheid van het verschijnsel is voor ons maar een kale troost.
+
+</p>
+<p>Wat te doen? Naar Eriwan gaan? De wegen zijn niet berijdbaar.
+
+</p>
+<p>Wachten? Het regent sinds drie weken; het kan nog wel veertien dagen regenen; dan treffen we de groote hitte in Perzi&euml; en
+dan adieu! tocht door de woestijn en reis naar Ispahan.
+
+</p>
+<p>Intusschen bleef het maar regenen en wij bleven maar beraadslagen, hoe we naar Perzi&euml; zouden komen. Het waren discussies aan
+de maaltijden en aan de thee, en ze werden in onze particuliere vertrekken met frisschen moed weer opgevat. Emanuel Bibesco
+was de eerste, die een vast besluit nam, namelijk om zijn auto naar Marseille terug te zenden met een fransche boot van Batoem.
+
+
+</p>
+<p>Waarna ik met energie het plan verdedigde, om, daar wij onzen tocht begonnen waren om Perzi&euml; te bezoeken, en daar de revolutionnairen
+nog wel treinen lieten loopen naar Bakoe, daarvan gebruik te maken en dan met de boot over de Kaspische Zee naar het verlangde
+land te varen. Zondagavond vertrekt een boot, laat ons daarmee gaan en laat ons de auto&#8217;s stil te Tiflis achterlaten.
+
+</p>
+<p>Binnen een half uur was toen alles in orde en dat plan onverbrekelijk vastgesteld. Alleen Leonida verklaarde, dat hij in Teheran
+wou aankomen over land en in een auto, dat hij over Eriwan en Tabris gaan zal en dat, al moest hij zijn wagen in brokjes door
+kameelen laten dragen, hij er zal komen.
+
+</p>
+<p>Georges Bibesco heeft een tolk ge&euml;ngageerd, den Tsjerkess Hassan. Hassan word gecenseerd Russisch te kennen en ook Perzisch
+en Fransch te spreken.
+
+</p>
+<p>Hij zal ons naar Teheran vergezellen. Kent hij wezenlijk Perzisch? Dat weet ik niet; maar wat ik wel weet, is dat hij het
+Fransch alleen door gebaren spreekt en zoo onderhouden we ons ook in het Russisch. Hoe het zij, Hassan ziet er met zijn krulharige
+muts, zijn grooten nationalen mantel of boerka en de vier-en-twintig kleine kokertjes op zijn borst, die kruit moesten bevatten,
+maar waarin wij wel poudre de riz voor onze dames kunnen doen, zeer indrukwekkend uit. Hij doet aan ons prestige goed.
+
+</p>
+<p>Reizigers hebben beweerd, dat de Kaukasus een <a id="d0e419"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e419">95</a>]</span>land van bergen is, en aardrijkskundigen houden vast aan dezelfde stelling. Zij hebben een Kasbek bedacht, die zijn top meer
+dan 5000 M. in de lucht zou verheffen, en een Elbroes van 5600 M.
+
+</p>
+<p>Welnu, ik kan dat formeel tegenspreken. Ik heb drie weken in den Kaukasus vertoefd en heb gewoond aan den voet van de plek,
+waar zij beweren, dat de Kasbek zich verheft.
+
+</p>
+<p>Ik verklaar nog eens, ik heb geen Kasbek gezien. Geen mijner vrienden heeft den Kasbek gezien, ofschoon een hunner, om een
+oogenblik ons de baas te wezen, gezworen heeft, dat hij den berg even heeft bemerkt. Hij droomde denkelijk. Dus noch de Kasbek,
+noch de Elbroes bestaan.
+
+</p>
+<p>Ik zeg hier openlijk, dat, naar mijn ervaring te oordeelen, de leerboeken der aardrijkskunde moeten worden herzien. De Kaukasus
+is geen land van hooge bergen; er zijn een paar hooge heuvels, dat is alles. Wat de dwaasheid betreft, er een ander Zwitserland
+van te maken, die moet geboren wezen in het brein van den een of anderen jaloerschen Rus, die zich verbeeldde, dat Rusland
+alle vreemde landen overtrof.
+
+</p>
+<p>Wanneer men naar mijn aanwijzingen de aardrijkskunde van Rusland zal herzien, verzoek ik, dat er ook zal worden gezegd, dat
+nergens de hemel dichter bij de aarde is; naar mijn gissing is hij er niet meer dan duizend meter van verwijderd en soms nog
+minder. Buitendien zal vermeld moeten worden, dat hij onophoudelijk in water bezig is zich op te lossen. Dat is een onverklaarbaar
+natuurverschijnsel, dat we voorloopig maar moeten boeken, tot tijd en wijle, dat we het zullen kunnen verklaren.
+
+</p>
+<p>Twee dagen lang waren we bezig, aankoopen te doen voor onze reis naar Perzi&euml; en wel allereerst veldbedden.
+
+</p>
+<p>Als men nooit anders heeft gereisd dan in de groote expresstreinen, die internationaal zijn, of op de transatlantische stoombooten,
+kan men maar moeilijk gewennen aan het denkbeeld van een land, waar men geen bed vindt om op te slapen. Toen te Parijs een
+vriend, die in <span class="corr" title="Bron: Perzie">Perzi&euml;</span> was geweest, mij zei: &#8220;Koop een bed&#8221;, lachte ik. Een bed te transporteeren leek mij onuitvoerbaar en onnoodig.
+
+</p>
+<p>Maar neen, nu zie ik in, dat men een bed moet koopen, wil men in Perzi&euml; naar bed gaan. Te Parijs heb ik mij een zeildoeken
+zak laten maken, dien ik in Rusland dacht te gebruiken, maar die opgevouwen in mijn valies is gebleven.
+
+</p>
+<p>Te Tiflis kocht ik een bed, om den zak over uit te breiden. Wij vonden vrij gemakkelijke bedden, die bij den koopman bijzonder
+goed in en uit elkaar gingen, maar in Perzi&euml; ons veel inspanning kostten. Zij besloegen, toegeslagen, niet veel meer plaats
+dan een opgevouwen reisdeken en wogen elk elf kilo&#8217;s. Ze zijn maar smal, en het zijn harde rustbedden.
+
+</p>
+<p>We zullen tijd hebben eraan te wennen.
+
+</p>
+<p>Een van ons heeft het lumineuse idee, wasdoek over het bed te leggen, om de vochtigheid van den grond niet te voelen, want
+we zullen geen kamers met parketvloeren vinden boven kelders.
+
+</p>
+<p>Met onze zes bedden hebben we zeventig kilo bagage meer. Er zullen stevige wagens noodig zijn, om ons door de woestijn te
+loodsen.
+
+</p>
+<p>Wij voegen er nog bij veertig kilo conserven, hammen, sardines, foie gras, beschuitjes, confituren in massa, daar houden we
+allen veel van, comp&ocirc;te, groenten, worsten en zelfs kaas. De oude tolk, die in Perzi&euml; heeft gereisd, raadt ons twee ketels
+te koopen, want de Perzen beschouwen ons als onrein en zullen niet willen, dat we hun keukengereedschap gebruiken. We koopen
+de beide ketels en twaalf borden en voor ieder van ons een couvert plus nog zout, suiker, thee, chocolade en citroenen, theedoeken,
+om nog eens over te wasschen, en handdoeken. Het is, of we een huishouding opzetten en of we als groote kinderen moedertje
+gaan spelen.
+
+</p>
+<p>Er werd voor ons een zeer groote mand gemaakt, waarvan het gewicht bij elke etappe zal verminderen, terwijl, door een onverklaarbaar
+natuurverschijnsel, wij, die door den inhoud van de mand dikker moesten worden, elken dag magerder zullen worden op den tocht
+door de zand- en steenwoestijn.
+
+</p>
+<p>Wij kochten nog allen caoutchouc-regenmantels.
+
+</p>
+<p>Die hadden we ook meegenomen uit Roemeni&euml;; maar door de aanhoudende stortregens waren ze lek geworden en we lieten ze in Tiflis.
+
+
+</p>
+<p>Van Tiflis naar Bakoe reed de trein achttien uren. Hij ging langzaam, maar was gemakkelijk als alle russische treinen. Men
+is in Rusland niet op het idee gekomen, zes personen in een compartiment eerste klasse te stoppen. In de coup&eacute; zit men hoogstens
+met zijn twee&euml;n; in de dubbele compartimenten met zijn vieren; ofschoon er acht plaatsen zijn; de banken zijn verder van elkaar
+dan in Frankrijk; er is een tafeltje bij elk venster en daarbij is de waggon breeder dan bij ons. Tegen den avond komt de
+conducteur de bedden klaar maken, twee boven elkaar, en men kan lekker slapen. Er wordt geen supplement betaald zooals in
+de exprestreinen in Europa. Van Batoem naar Bakoe scheelt niet veel in afstand van de route Parijs-Marseille; men betaalt
+voor het eerste eind vijftig francs, voor het tweede zes-en-negentig francs; maar men doet den eersten afstand in de helft
+van den tijd.
+
+</p>
+<p>Tegen den middag kregen we de Kaspische Zee te zien, grijsblauw en met schitterlichtjes door de zon.
+
+</p>
+<p>De oevers waren kaal, met slechts hier en daar lage heuvels.
+
+</p>
+<p>Maar daar verschijnt links een bosch van zonderlinge boomen, waarboven een donkere wolk hangt. Dat zijn de boortorens of derricks
+van Bhala-Khan&eacute;, die vreemde houten schoorsteenen.
+
+</p>
+<p>Houdt ge van soldaten, dan moet ge naar Bakoe gaan. De inwoners beklagen zich erover, dat ze overdag door de roovers worden
+bestolen en des nachts door de soldaten. Wij gingen in lichte rijtuigen met twee paarden en tartaarsche koetsiers rijden naar
+Bibi-Ebat, een petroleum-onderneming aan de zee. Daar krijgen wij het treffende schouwspel van een woud van derricks, die
+er hun geteerde, hoekige vormen naar den hemel heffen. Er zijn lanen in dit bosch gemaakt, waar het gefluit van den door de
+buizen jagenden stoom doorheen gaat. Wolken zwarte rook worden met kracht uitgeworpen uit de schoorsteenen, en er hangt steeds
+boven Bibi-Ebat een dichte damp. Men hoort aanhoudend het knarsen der katrollen, waar de boren aan bevestigd zijn. Buizen
+loopen langs de wegen; de bodem is vet en zwart, <a id="d0e464"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e464">96</a>]</span>en links en rechts ziet men meren van petroleum. De petroleumvoorraad onder den grond vloeit in een vaste richting. Hier is
+een derrick, die niets levert, en op vijf meter afstands staan er drie of vier, die hun eigenaar een fortuin opbrengen. Er
+worden gangen gegraven, om de aardolie onder water te vervolgen.
+
+</p>
+<p>Wij reden met gematigde snelheid, tot op den terugweg de koetsiers grapjes begonnen, en een wedren gaan houden. Zij willen
+elkander voorbijrijden. De voorste gooit zijn rijtuig naar links of rechts, om den ander den weg te versperren. Ik weet zeker,
+dat het een heel aardig gezicht moet opleveren voor toeschouwers in een circus, maar wij zitten in de rijtuigen en vinden
+de zaak minder grappig. Twee- of driemaal zouden we z&oacute;&oacute; in een petroleumplas terecht komen. Tevergeefs waarschuwen wij de
+koetsiers.
+
+</p>
+<p>Ze roepen: &#8220;Soeda, Soeda!&#8221; en jagen verder. Ik vergeet nooit hun gebruinde gezichten en de levendige oogen....
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-096.jpg" alt="De rivier de Koer in Tiflis." width="720" height="419"><p class="figureHead">De rivier de Koer in Tiflis.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Eindelijk raakte ons rijtuig voor. Wij hadden den ren gewonnen.
+
+</p>
+<p>Kalm reden we Bakoe weer binnen.
+
+</p>
+<p>Daar liepen wij te voet door de oude perzische stad, en in het h&ocirc;tel vroeg een respectabel inwoner van Bakoe ons naar onze
+reisplannen. Toen hij hoorde, dat wij naar Perzi&euml; gingen, zuchtte hij: &#8220;U gaat naar Perzi&euml;? Wat moet ge u gelukkig voelen!
+Daar zult ge tenminste veilig wezen!&#8221;
+
+</p>
+<p>Om tien uur &#8217;s avonds gingen wij scheep, na tot op het laatste oogenblik vrees te hebben gekoesterd, dat een plotseling in
+de haven uitgebroken werkstaking ons zou verhinderen naar Perzi&euml; te vertrekken.
+
+</p>
+<p>Het gaat goed. Het anker wordt gelicht en de stoomboot glijdt over de stille wateren, waar de duizenden lichten der stad zich
+in spiegelen. De reede van Bakoe bij nacht levert een interessant schouwspel op.
+
+</p>
+<p>Toch zeiden we ze zonder weemoed vaarwel.
+
+</p>
+<p>Wij gaan eerst in Perzi&euml; aan wal.
+
+</p>
+<p>Op 8 Mei naderden we langzaam het land onzer hope. Vijf uren lagen we te Lenkoran voor anker. Dat is een in de boomen verscholen
+russisch stadje. Er achter verheffen zich de groote kruinen van de Ghilanbergen, met wouden bedekt. Een blauwachtige damp
+hangt in de atmosfeer, verzacht de omtrekken en geeft aan dit land iets fluweeligs, iets onwezenlijk bekoorlijks, dat aan
+enkele vlaamsche landschappen eigen is.
+
+</p>
+<p>Het is intusschen een der ongezondste streken der aarde en ook een der meest woeste. Nog voor enkele jaren huisden er tijgers
+in die bosschen.
+
+</p>
+<p>Tijgers! Wat zijn we ver van Ile de France!
+
+</p>
+<p>Rondom de boot vliegen zwarte cormorans.
+
+</p>
+<p>Aan het ontbijt gaf een asthmatische russische doktores ons inlichtingen over de organisatie van de medische hulp in den russischen
+veldtocht. Als men haar hoort, zou men meenen, dat Rusland in dit opzicht, net als in alle andere, aan de spits der beschaving
+staat. Wij behoeven haar gelukkig niet te gelooven.
+
+</p>
+<p>In den namiddag kwamen we te Astara aan de russische grens. Een volle boot met gegalonneerde heeren kwam bij ons aan boord,
+en de passagiers moesten zich aan een nauwkeurig onderzoek onderwerpen, terwijl ik voor de honderdste maal onze paspoorten
+moest vertoonen.
+
+</p>
+<p>Wij lagen bijna een kilometer uit de kust voor anker, want er was weinig water, en onze boot kon niet dichter bij de kust
+komen.
+
+</p>
+<p>Des nachts ging het verder, nu naar Enzeli.
+
+</p>
+<p>Er was maar &eacute;&eacute;n ding, dat ons bezig hield, namelijk het we&ecirc;r van den volgenden dag. Als er een hooge zee is, moet de postboot
+ons naar Bakoe terugbrengen. Het zou een bittere teleurstelling wezen.
+
+</p>
+<p>Wij raadpleegden mijn barometer. Hij ging achteruit, en daar begon ook al een flinke regen te vallen, terwijl de boot begon
+te rollen. Toch vielen we in slaap...
+
+<a id="d0e509"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e509">97</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-097.jpg" alt="Onze perzische booten, op het Moerdabmeer voor anker." width="720" height="281"><p class="figureHead">Onze perzische booten, op het Moerdabmeer voor anker.</p>
+</div><p>
+
+
+
+</p>
+<p>Het weer was &#8217;s morgens te Enzeli grijs; er vielen af en toe regenbuien; een frissche oostenwind zweepte de zee en joeg de
+golven op, die hoog genoeg waren om de kust met schuim te bedekken en het schip erg te doen schommelen. Maar de kapitein hield
+vol, dat wij aan wal konden gaan. De kust was in nevelen gehuld; we konden flauwtjes lage gebouwen onderscheiden, met een
+toren en enkele boomen. Wij keken onze oogen uit. Dat is Perzi&euml;, daar voor ons!
+
+</p>
+<p>Bootjes kwamen van land en een klein stoombootje, dat al gauw naast ons lag en aan onze boot gemeerd werd. Wat gaat het op
+en neer! Een auto hadden wij nooit hier kunnen ontschepen. Het zal een tref zijn, als we zelf van de boot af komen zonder
+een of ander lichaamsdeel te breken!
+
+</p>
+<p>Onze koffers en valiezen werden zonder ongelukken vastgebonden en ontscheept. Toen kwamen wij aan de beurt. Er moest gewacht
+worden tot de kleine boot omhoog ging en naast de onze kwam; als ze dan boven was, moest men een der stangen grijpen, waar
+bij kalmer we&ecirc;r de zonnetent aan vast werd gemaakt; twee matrozen duwen iemand naar den rand, men doet een sprong, en twee
+andere zeelui nemen u in ontvangst, terwijl de kleine boot weer neervalt in een golfdal.
+
+</p>
+<p>De dames brachten het er goed af; nu waren we op een klein dek, waar het water overheen sloeg, en tien minuten later waren
+we te Enzeli aan de kade, eindelijk in Perzi&euml;!
+
+</p>
+<p>We bleven eerst op de boot. Beleefde ambtenaren, Belgen, kwamen ons begroeten. Het waren heeren van de douane, maar de menigte
+om hen heen was wel echt perzisch. Eenige mannen droegen de nationale muts van gekruld lamsvel; anderen een vilten hoed zonder
+rand, die op het hoofd geplakt stond en waaruit aan beide kanten toefen haar uitkwamen, die over de ooren hingen. Bij die
+haren zal de profeet zijn getrouwen optrekken naar zijn paradijs, natuurlijk alleen als ze zijn geboden hebben opgevolgd.
+
+
+</p>
+<p>Die Perzen dragen voor het meerendeel wijde, bruine kle&ecirc;ren. Enkele baarden van een lichte mahoniehoutkleur verhoogen voor
+ons de belangwekkendheid van deze exotische menigte. Ze kijken ons zeer nieuwsgierig aan, wat wij op dezelfde manier beantwoorden.
+
+
+</p>
+<p>Perzi&euml; te Enzeli, dat gelijkt op Cochin-China.
+
+</p>
+<p>Ik ben niet in Cochin-China geweest, maar naar beschrijvingen moet het hierop lijken.
+
+</p>
+<p>Een vlak land, zand, biezen, zeer groene boomen en veel water. Aan beide zijden van het breede water, dat de Kaspische Zee
+in verbinding stelt met het groote binnenmeer, de Moerdab, staan strooien hutten op palen, en op het houten stoepje voor de
+hutten zijn goederen uitgestald. Platboomde vaartuigen brengen die aan; de beide einden van de jonken zijn spits en omhoogloopend,
+en een groot vierkant zeil wappert hoog in den wind.
+
+</p>
+<p>Het water is grijs, en de lucht hangt laag in grijsheid, en tusschen die beide grijze doen de verschillende tinten van bruin
+van de hutten, het touwwerk en de zeilen en dan het groen van het riet genoegelijk aan.
+
+</p>
+<p>Groote vluchten cormorans scheren over de golven; bij honderden vliegen ze achter elka&acirc;r aan, maken wendingen en draaien om
+ons heen.
+
+</p>
+<p>Het we&ecirc;r is drukkend, zwaar en vochtig.
+
+</p>
+<p>Dat lijkt alles op Cochin-China.
+
+</p>
+<p>Wij voeren over de Moerdab op de kleine paketboot, die twee jonken sleepte voor onze bagage.
+
+</p>
+<p>We dronken thee op het dek en keken naar de evoluties van de cormorans.
+
+</p>
+<p>Bij de monding van de rivier, de Pir&eacute;-Bazar, verlieten we de stoomboot en gingen aan boord van de jonken. Acht forsche kerels,
+met den vilten hoed zonder rand, zetten zich aan de riemen en roeiden, waarbij ze zich van de banken verhieven en weer neervielen.
+Ze waren al gauw in &#8217;t zweet gewerkt.
+<a id="d0e547"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e547">98</a>]</span></p>
+<p>De rivier kronkelde tusschen het riet door en tusschen gladiolusstengels. Kleine schildpadden kropen langs den oever. Noteboomen
+stonden er, en er waren een massa vogels, die door ons in het minst niet werden verontrust, reigers van allerlei soort, snippen,
+valken en wouwen.
+
+</p>
+<p>Spoedig werd de rivier te smal voor de riemen. Onze roeiers sprongen aan land, en aan een touw, dat ze boven aan den mast
+vastmaakten, trokken ze ons in snellen pas voort.
+
+</p>
+<p>Waarom moest dat touw zoo hoog worden bevestigd? De mast boog door, gaf mee en de acht trekkers vielen met hun neus in het
+slik.
+
+</p>
+<p>Toch maakten ze daarna het touw weer vast, zoo hoog, als ze konden klimmen.
+
+</p>
+<p>Een oogenblik later kruisten we een boot, die verschrikkelijk vol was met koffers en kleurige kisten, waar gesluierde vrouwen
+op zaten en mannen met rokken. Nu begrepen we de manoeuvre. Het touw van de andere boot ging onder het onze door en de booten
+passeerden aldus elka&acirc;r, zonder dat men behoefde op te houden.
+
+</p>
+<p>Eindelijk waren we aan het doel, Pir&eacute;-Bazar.
+
+</p>
+<p>Stel u voor in een wat verwijde bocht van de rivier de meest grootsche verwikkeling van een oneindig aantal booten, vlak naast
+elkander gelegen. Onze roeiers vonden toch nog gelegenheid, ons bij de plek te brengen, waar we konden landen.
+
+</p>
+<p>Er werd een plank uitgeworpen naar den oever. Die bestond uit dik, kleverig slijk, en daar de kanten steil waren, kostte het
+ons veel moeite, vasten grond onder de voeten te <span class="corr" title="Bron: krijen">krijgen</span>. Er stonden rijtuigen op ons te wachten, en een troep koetsiers en sjouwers, die zeker gauw wat van onze bagage zouden hebben
+geroofd, als wij niet op de ontscheping van ieder stuk nauwkeurig toezagen.
+
+</p>
+<p>Gelukkig kwamen er twee kozakken te paard aan van het russisch consulaat-generaal te Resjt.
+
+</p>
+<p>De weg was vuil en door de overvloedige regens bedorven. Wij zouden er met de auto&#8217;s niet door zijn gekomen.
+
+</p>
+<p>Halfweg werden we begroet door ruiters, die de gouverneur der stad, een der zoons van den Shah, ons tegemoet zond.
+
+</p>
+<p>Iets verder liet een der hoofdambtenaren, de Salar, admiraal der perzische vloot, naar ik begreep, ons prachtig opgetuigde
+paarden brengen, en een der ruiters, die ze vergezelde, stelde ons een brief ter hand, waardoor de Salar ons meedeelde, dat
+hij een van zijn huizen te onzer beschikking stelde. Maar we zouden te Resjt de gasten zijn van Rusland.
+
+</p>
+<p>Wij reden stapvoets door de plassen en kuilen. Met de kozakken, die voor ons uit reden, de stalknechts, die de rijk opgetuigde
+paarden aan den teugel voerden, want de &eacute;tiquette wil, dat ze met ons meegaan, maar niet bereden worden, en de perzische ruiters,
+die onze vier rijtuigen volgden, hebben we wel een beetje van een buitenlandsch circus, dat in een nieuwe stad binnen trekt,
+en we wisselden van wagen tot wagen genoegelijke glimlachjes....
+
+</p>
+<p>Tegen den middag kwamen we in een tuin, waar een groot huis stond, vierkant en van steen op zijn Europeesch opgetrokken. Dat
+was het keizerlijk consulaat van Rusland.
+
+</p>
+<p>De consul-generaal, de heer Olferieff, ontving er ons op de vriendelijkste manier. Hij bood ons wat hij had, groote, ledige
+kamers, en wij zagen dadelijk, dat het veldbed geen weelde was in Perzi&euml;, maar het allernoodzakelijkste meubelstuk.
+
+</p>
+<p>Resjt is de hoofdstad van Ghilan, de provincie die in het zuidwesten de Kaspische Zee begrenst. Dit land aan den voet van
+de bergketen, die ons scheidt van het hooge Iranplateau, is vochtig, warm, rijk en ongezond.
+
+</p>
+<p>Een perzisch spreekwoord zegt: &#8220;Als gij een vijand hebt, laat hem dan benoemen tot gouverneur van Ghilan&#8221;.
+
+</p>
+<p>Niets weerspreekt zoo sterk als dit land het denkbeeld, dat men zich bij voorbaat van Perzi&euml; maakt. Enzeli-Resjt is een paradijs
+van groen, van rustige wateren, rijstvelden, waterlelies, irissen, gewone leli&euml;n, en ganzebloemen, zoo hoog, dat men ertusschen
+verdwalen kan.
+
+</p>
+<p>Toen Pierre Loti uit Ispahan kwam, passeerde hij Resjt. Hij hield er zich niet op, hij heeft het niet gezien. Daarom kan ik
+hem wel verklaren, dat Resjt het mooiste van Perzi&euml; is. Zoo denkt ook er Emanuel Bibesco over.
+
+</p>
+<p>De stad, die vrij groot is, wordt geheel door water omringd, met tuinen ertusschen en lanen van oude boomen. Het is, of men
+in een park is. De bazar, een onoverdekte, is druk en schilderachtig. Wij reden erdoor met de gebruikelijke kozakken, al behoeft
+men hier niet voor zijn veiligheid een gewapend geleide, want het is, zooals de inwoner van Bakoe zei: &#8220;In Perzi&euml; zult u veilig
+zijn&#8221;. Maar wij zijn gasten van Rusland, en wij moeten alles vermijden, wat schaden kon aan het prestige der Europeanen.
+
+</p>
+<p>De bazar bestaat uit smalle straatjes met open winkels. Hier verkoopt men fluweel van Resjt, waar prachtig goudborduursel
+wordt aangebracht op fluweelen stoffen, die in de plaats worden vervaardigd. Het is rijk, maar niet bijzonder smaakvol. Dan
+zijn er tapijten, maar niet in groote keuze, want de perzische tapijten komen per karavaan aan en worden dan direct naar Enzeli
+en van daar naar Bakoe vervoerd.
+
+</p>
+<p>Kooplieden zitten op den drempel van hun winkels en rooken de kelyan, terwijl in de smalle straat zorgvuldig gesluierde vrouwen
+en die zelfs haar oogen bedekt dragen, de stoffen koopen, waarmee ze zich thuis zullen tooien en thuis alleen, want op straat
+is haar toilet leelijk en altijd hetzelfde. Ezeldrijvers drijven kleine ezels door de menigte, grijze, zachtmoedige dieren
+met mooi tuig, en de zonnestralen vallen op de blauw porseleinen torens, die in den bazar hier en daar verrijzen.
+
+</p>
+<p>Wij hebben dan nu eindelijk zonneschijn en rijden voorbij het paleis van den gouverneur, den zoon van den Shah, naar een plein,
+waar een groote menigte bijeen was. De rijtuigen hielden stil; rijen gesluierde vrouwen zaten voor een gebouw met houten zuilen;
+mannen en kinderen vormden de drie andere zijden van een vierkant, dat in het midden open gelaten was. Daar stond een kleine
+estrade. Er zaten <a id="d0e597"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e597">99</a>]</span>en stonden enkele personen. Wij trilden van vreugde, want er was geen twijfel aan, wij woonden de voorstelling bij van een
+van die taziehs of perzische mysteri&euml;n, die gedeelten uit de kerkelijke geschiedenis te zien geven.
+
+</p>
+<p>Toen we nader traden, zagen we op de estrade de acteurs en konden de neusklanken bijna verstaan. De doodsche vlakte van Kerbela
+werd voorgesteld en een doodvonnis, dat er op ongeloovigen zou worden voltrokken. De Perzen, die v&oacute;&oacute;r ons stonden, gingen
+wat op zij, en zoo konden we enkele photografie&euml;n nemen.
+
+</p>
+<p>Maar al gauw hadden alle toeschouwers ons gezien. Mag ik het zeggen? Ze hadden veel meer aandacht voor onze aanwezigheid dan
+voor het gewijde drama. Ze keken niet naar het tooneel, maar naar ons. Hun onernstige afgetrokkenheid was niet naar den zin
+van den mollah van Resjt, die de voorstelling bijwoonde. Verontwaardigd stond hij op en sprak de menigte heftig toe, haar
+verwijten doende over haar profane nieuwsgierigheid voor onreine lieden, vervloekte Europeanen, die door geloovige Mohammedanen
+verafschuwd moeten worden.
+
+</p>
+<p>De tolk van het consulaat gaf ons een teeken, dat we weg moesten gaan, want dat er anders herrie zou komen.
+
+</p>
+<p>Toen stapten wij weer in de rijtuigen, terwijl al de vrouwenhoofden in de zwarte sluiers met een zelfde beweging zich naar
+ons keerden, om ons te zien weggaan.
+
+</p>
+<p>Wij reden door de omstreken van Resjt langs lanen van eeuwenoude olmen naast rivieren met zeegroen water. De zon had alle
+nevelen verspreid. Wij zagen in het Zuiden de hooge bergen, die Emanuel Bibesco en ik den volgenden dag zouden beklimmen,
+om Teheran te bereiken. Ze waren bedekt met zware bosschen, en van Resjt uit leken de hoogten, die ons scheidden van het centrale
+plateau van Perzi&euml;, ontoegankelijk.
+
+</p>
+<p>Wij hielden stil voor den tuin van een rijken Pers, zijn zomerverblijf. Wij waren al op de hoogte van de gastvrijheid der
+Perzen. Waar ge er lust in hebt, kunt ge binnentreden. De heer des huizes trekt zich bescheiden terug, opdat ge zijn huis
+of zijn tuin rustig kunt bezien. Hij komt eerst later voor den dag, om koffie of ijs te presenteeren.
+
+</p>
+<p>Wij wandelden in de lanen onder bloeiende seringenboschjes, die over perken met leli&euml;n zich wuifden. Daarna brachten we een
+bezoek aan het huis, helaas, naar europeeschen trant gemeubeld, als alle huizen van rijke Perzen. Alleen de tapijten zijn
+die van het land.
+
+</p>
+<p>De heer des huizes verschijnt; hij spreekt Fransch en laat ons ververschingen aanbieden, om daarna met ons te gaan wandelen
+en ons bloemen te geven.
+
+</p>
+<p>Het gezicht, van het terras, op het boschrijke land was zeer mooi; het liep tot de bergen door, die in de verte blauwden.
+Wij vroegen onzen gastheer, of hij deze bezitting bewoonde.
+
+</p>
+<p>&#8220;Ik heb dit landhuis om er des avonds in het voorjaar den nachtegaal te hooren zingen,&#8221; antwoordde hij.
+
+</p>
+<p>Wij keerden naar het consulaat terug; de zon was ondergegaan. De vochtigheid steeg uit den grond en uit de ons omringende
+rijstvelden op. Lichte dampen als doorzichtige fee&euml;nsluiers zweefden onder de onbewegelijke boomen van dit slapende park.
+De maan stond hoog aan den hemel.
+
+</p>
+<p>Des avonds klonken langzaam en met een eigenaardig rhythme langs den weg, die den tuin begrensde, de klokjes aan den hals
+der kameelen, die in lange rijen van Kaswyn of Hamadan kwamen. De karavanen reizen alleen als de zon onder is, want reeds
+is de hitte overdag te groot. En we zagen tusschen de boomen de groote geheimzinnige gedaanten voorbijgaan, schommelend als
+op een onstuimige zee. Dit is wel echt een oostersch geluid, dat geklep van de kameeleklokjes.
+
+</p>
+<p>Wij hadden trouwens de gelegenheid, ze nog vaker in den nacht te hooren, want het was de eerste nacht, dien we op onze veldbedden
+doorbrachten. Een harde geschiedenis! Wij zullen er wel aan gewend raken.
+
+</p>
+<p>Den 10<sup>den</sup> Mei hadden we nog geen bericht van Keller, die zich met de groote Merc&eacute;des te Bakoe zou inschepen.
+
+</p>
+<p>Emanuel Bibesco en ik besloten, vooruit te gaan en in een perzisch rijtuig naar Teheran te vertrekken. Onze medereizigers
+zouden misschien nog onderweg zich bij ons voegen, en in elk geval zouden we elka&acirc;r in de hoofdstad treffen.
+
+</p>
+<p>Om van Resjt naar Teheran te gaan, zouden we den beroemden, voor enkele jaren aangelegden weg volgen, die niet door het gouvernement,
+maar door een russische maatschappij is gemaakt, die er concessie voor had gekregen. De weg is 337 wersten lang en stijgt
+tot meer dan 1500 meter.
+
+</p>
+<p>Het is een gepachte weg, en rijtuigen en karavanen betalen een recht, dat voor een rijtuig met vier paarden acht tomans bedraagt.
+Een toman is nominaal tien krans of francs; maar een ongunstige koers heeft dit jaar de krans tot veertig centimen en bij
+gevolg de toman tot vier francs doen dalen. De kosten voor het onderhoud van den weg zijn groot, want het klimaat is niet
+gunstig. Er is een plotselinge overgang van de diluviale regens tot een droogte van wel zes maanden; in de lente smelt de
+sneeuw in enkele uren onder den invloed van een brandende zon, en de rivieren, die van de kale bergen vloeien, worden overvol
+en zijn onstuimige bergstroomen.
+
+</p>
+<p>De russische maatschappij verliest dan ook geld op den weg, die haar twintig millioen francs heeft gekost. Maar ze hoopt zich
+schadeloos te stellen door de haven van Enzeli, waarvoor ze concessie heeft gekregen. Er wordt een lange pier gebouwd, in
+welker beschutting de booten de kade zullen kunnen naderen. Binnen enkele jaren zullen de reizigers niet meer met levensgevaar
+te Enzeli ontscheept worden.
+
+</p>
+<p>Uit financieel oogpunt is dus de weg voor het oogenblik een slechte zaak; maar hij is van groote beteekenis uit politiek oogpunt
+en hij dient wonderlijk goed Ruslands bedoelingen.
+
+</p>
+<p>Dank zij dien weg, die aan Rusland behoort, zou dat land in geval van nood in enkele dagen van Bakoe uit, een leger voor de
+broze, ge&euml;mailleerde muren van Teheran brengen kunnen.
+
+</p>
+<p>In tijd van vrede heeft Rusland een veiligen weg voor zijn koopwaren. Geen europeesche transporten <a id="d0e644"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e644">100</a>]</span>worden door den Kaukasus toegelaten met bestemming naar Perzi&euml;, zoodat Rusland op den heenweg alle concurrentie heeft afgesneden,
+terwijl het op den terugweg profiteert van het grootste deel van den perzischen handel.
+
+</p>
+<p>De reizigers gaan tegenwoordig over Resjt, zoodat men langs een russischen weg in de hoofdstad van Perzi&euml; komt. Bij elken
+haltpost treft men een postmeester aan, die Russisch spreekt. Bij elke afgelegde vijftig kilometers vindt men een douanebureau
+of zastava, tot men aan het kantoor is gekomen van onzen machtigen gastheer, den russischen consul-generaal.
+
+</p>
+<p>Zoo krijgt men den indruk, tusschen de Kaspische Zee en Teheran het onmetelijke russische rijk niet te hebben verlaten.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-100.jpg" alt="Zastava, waar de Shah logeerde." width="720" height="564"><p class="figureHead">Zastava, waar de Shah logeerde.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Wij hadden den volgenden morgen ons rijtuig om acht uur &#8217;s morgens besteld. Een Rus is concessionaris voor de postpaarden
+en de rijtuigen. Hij levert gevaarlijke voertuigen en vermoeide paarden. Een rijtuig voor vier personen met weinig bagage
+kost bijna zevenhonderd krans van Resjt naar Teheran, plus tachtig krans tol en twee of drie krans fooi aan den nieuwen koetsier,
+dien men bij elke halt krijgt.
+
+</p>
+<p>De post doet er ongeveer vijftig uren over en houdt alleen op, om van paarden te verwisselen. Maar wij zijn geen postpaketten
+en willen gemakkelijk reizen, dat wil zeggen tweemaal onder weg slapen, te Mendjil den eersten avond, te Kaswyn den tweeden.
+Wij zullen den derden dag te Teheran komen, zoo God het wil, in ch&#8217; Allah! zooals de Perzen zeggen.
+
+</p>
+<p>Om tien uur is het rijtuig er eindelijk. Het is een oude berline, waarvan de ve&ecirc;ren met touwen zijn verzekerd; de kap kan
+niet gesloten worden dan voor een vierde deel; wat de portieren betreft, ze zijn zeker in geen vijftig jaar open geweest.
+Wij moesten er uit nood wel over heen klimmen.
+
+</p>
+<p>Onze valiezen werden vastgemaakt naast den koetsier op de voorbank. Onze vrienden zien op de toebereidselen toe en benijden
+ons, want nu gaan wij nog eerder dan zij door Perzi&euml; reizen!
+
+</p>
+<p>Alles is gereed; de koetsier, een groote, gebruinde vent, met een viltmuts, staat bij de koppen van zijn paarden en fluit
+hun een geheimzinnig deuntje voor, dat we nog vaak zouden hooren op de perzische wegen. Hij heeft geweigerd, zich met onze
+bagage in te laten, bewerend, dat als hij zijn plaats v&oacute;&oacute;r de paarden verliet, deze op hol zouden gaan.
+
+</p>
+<p>Nu moet hij wel de teugels nemen. Hij plaatst twee kozakken voor zijn paarden, springt op den bok, roept, alles los te laten,
+wij houden ons aan de kap vast.... en de vier paarden loopen sukkelig met hangende ooren langs den weg, die naar Teheran voert.
+Ze zijn nu al vermoeid.
+
+</p>
+<p>Wij rijden met een snelheid van tien kilometer in het uur. Dat is genoeg, om ons alle schokken van de harde berline, waaraan
+we onze beenderen en ons vleesch hebben toevertrouwd, danig te doen gevoelen. De ve&ecirc;ren van het rijtuig zijn niet anders dan
+ijdele sieraden.
+
+</p>
+<p>Het was grijs en vochtig weer. Wij volgden stroomop het riviertje van Pir&eacute;-Bazar. Weldra <a id="d0e671"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e671">101</a>]</span>waren we in het bosch. De plantengroei was er wonderlijk weelderig; beuken, ahornen met groote bladeren, platanen, olmen verheffen
+hun kruinen in de lucht, terwijl het onderhout dicht is en lianen de boomen omslingeren; een diepe beek stroomt langs den
+weg. Kleine zeboes weiden op de open plekken en eten het harde gras, maar vluchten het bosch in bij onze nadering.
+
+</p>
+<p>Wij reden door een paar gehuchten van enkele huizen. Vrouwen in lichte stoffen gekleed, werken in de tuinen en bedekken zich
+het gelaat, als ze ons zien. Het landschap gaf een indruk van weelderigheid, maar ook van eentonigheid.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-101.jpg" alt="De auto v&oacute;&oacute;r het gouverneurspaleis in Kaswyn." width="720" height="616"><p class="figureHead">De auto v&oacute;&oacute;r het gouverneurspaleis in Kaswyn.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Maar op eens werden onze paarden onrustig, sprongen op zij en wierpen ons in de sloot. We hadden nog even den tijd, over het
+portier te springen. Onze valiezen, die we zorgvuldig hadden vastgebonden, vielen niet in het water. De koetsier, die van
+den bok gerold was, stond op zonder zich te haasten of zich te verbazen. De paarden amuseerden zich in het heldere water.
+Wij wisten nu wat hen had verschrikt, want een abominabele stank verstikte ons bijna.
+
+</p>
+<p>Die kwam van een grooten kameel, aan den weg verrottend. Hij is daar neergevallen, en men heeft het beest er laten liggen,
+zonder het zelfs af te maken en zijn lijden daardoor te bekorten. Wij moesten het rijtuig ontladen, om het op te halen; gelukkig
+was er niets gebroken en we konden verder gaan op de gewone langzame en pijnlijke manier.
+
+</p>
+<p>In den namiddag kwamen we bij de eerste uitloopers van het bergland. Overal was het met bosch bedekt. Wij reden door een eindelooze
+laan van het heerlijkst groen, en overal was stroomend water, dat ruischte en nog den invloed ondervond van den pas afgeloopen
+regentijd. Nu eens roken we de heerlijke geuren van vlier, dan volgde er een bosch van eeuwenoude olijfboomen met zilvergrijs
+gebladerte; op een open plek graasden kameelen, en op het gras lagen pakken en balen. De karavaan zou eerst tegen den nacht
+verder trekken.
+
+</p>
+<p>Wij hebben eindelijk het bosch achter ons en rijden langs rotswanden en over een brug; een koude luchtstroom blaast door den
+bergpas en spoedig daarna zijn we aan de zastava Mendjil, waar we zouden slapen en waar men ons verwacht, dank zij de hulp
+van den consul van Resjt.
+
+</p>
+<p>Het is half elf, dus zijn we twaalf uren tusschen de wielen geweest en erg vermoeid.
+
+</p>
+<p>Wij vonden te Mendjil als meester der zastava een jood, die vriendelijk was en wel onderwezen bleek. Zijn zoon had een paar
+maanden geleden het gymnasium te Rostov aan de Don verlaten, toen dat gesloten werd evenals alle onderwijsinrichtingen in
+Rusland.
+
+</p>
+<p>Al gauw zong de samovar zachte muziek op de <a id="d0e694"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e694">102</a>]</span>tafel en er werd een groote schotel pilau binnengebracht, die we heel lekker vonden. Wij maakten de mand met provisie open
+en deelden met onze gastheeren een maaltijd, die met grooten smaak gebruikt werd, terwijl buiten de wind, die door de bergkloof
+huilde, het huisje scheen te willen meenemen.
+
+</p>
+<p>Emanuel Bibesco sprak met hen in het Duitsch. Toen boden ze ons hun kamers aan. Een der bedienden moest tot middernacht bij
+het tolhek op wacht staan, om de schatting van de karavanen te innen; de meester verving hem dan voor het overige van den
+nacht.
+
+</p>
+<p>Wij gingen te bed.
+
+</p>
+<p>Helaas, van slapen kon niet komen. De jacht op een klein beestje legde beslag op de eerste uren van den nacht. En toen we
+onze maatregelen hadden genomen en eindelijk de kaars hadden uitgeblazen, begon een dame muis haar werk, knaagde aan het houtwerk,
+klom bij de gordijnen omhoog en sprong op onze bedden... Adieu, slaap! En toch waren we zeer vermoeid; maar het muisje wou,
+dat we ons met haar bezighielden. We moesten het licht weer opsteken... Zachtjes lachten we om ons ongeluk, want in het vertrek
+naast ons sliepen onze gastheeren, en die menschen waren zoo vriendelijk geweest, dat wij voor niets ter wereld zouden willen,
+dat ze van onzen naren nacht wisten. Doodvoorzichtig liepen we op bloote voeten achter het muisje aan, dat we ten laatste
+vingen achter een gordijnplooi...
+
+</p>
+<p>Het was al bijna morgen; we hadden geen minuut geslapen, en daar was al gauw het uur van opstaan, want we hadden een lange
+dagreis v&oacute;&oacute;r ons.
+
+</p>
+<p>De dag van den elfden Mei brak aan. De bergpas zag er somber uit. We moesten meer dan een uur op den koetsier en de paarden
+wachten. Het landschap vertoonde geen bloemen en water en bosschen meer; het waren nu alles rotsen en steenen. Daarbij een
+brandende zon, en eer een half uur voorbij was, moesten we onze reisdekens afleggen en zaten in hemdsmouwen onder een parapluie,
+die ons maar gebrekkig tegen de heete zon beschutte.
+
+</p>
+<p>We hadden de kap van onze antieke berline moeten opzetten. Maar we waren onervaren reizigers en wisten dat niet.
+
+</p>
+<p>Al die uren in de zon maakten ons slaperig; ons hoofd viel op zij, en de zon profiteerde ervan, om onze ooren of neuzen te
+verbranden. Wij wilden nog denzelfden avond in Kaswyn wezen. Dus moesten er meer dan honderd kilometer door het bergland worden
+afgelegd. De paarden, die alle twee uren verwisseld werden, waren in het algemeen langzaam en zeurig. De weg was verlaten,
+want de karavanen reizen in dezen tijd van het jaar alleen des nachts.
+
+</p>
+<p>Bij elke halt dronken we een paar glazen thee, die altijd klaar staat op kolenvuurtjes. En we aten harde eieren, die overal
+te krijgen waren.
+
+</p>
+<p>Tegen vijf uur in den avond waren wij honderdvijftig kilometer van Resjt verwijderd. Het land veranderde weer van aanzien;
+het dal werd breeder; er kwamen vlakten; de hellingen werden minder steil, en weldra zagen we velden van haver en rogge. Het
+licht bleef steeds merkwaardig helder en doorschijnend.
+
+</p>
+<p>Eindelijk hadden we het hoogste punt van den weg bereikt. We waren op zestienhonderd meter hoogte en ontdekten plotseling
+een nieuw land v&oacute;&oacute;r ons, het hooge plateau van Iran, dat zich tot in eindelooze verte uitbreidde en waar we zoo naar verlangd
+hadden.
+
+</p>
+<p>Links werd het beschermd en van Turkestan gescheiden door een reuzenbergland, de Elboersketen, die oostwaarts in den Himalaya
+zich voortzet. De witte toppen rezen naar den hemel. In de verte schittert de kegelvormige piek van den Demavend, den heiligen
+berg, wiens krater onder eeuwige sneeuw slaapt. Aan den voet van den Demavend ligt Teheran. Vlak v&oacute;&oacute;r ons daalde de weg naar
+Kaswyn.
+
+</p>
+<p>Rechts lag het hooge perzische plateau ter hoogte van elf- of twaalfhonderd meter; lage ketenen liepen erover van het Oosten
+naar het Westen. Het strekte zich doodsch en eentonig uit in het grijze licht. Daar is dan nu het oude Perzi&euml;; eindelijk hebben
+we het bereikt!
+
+</p>
+<p>Nu voelden we geen vermoeidheid meer. De nacht, die snel in het Oosten valt, overviel ons onder weg, en het was tien uur,
+toen wij in Kaswyn binnenreden, een oud beschavingscentrum. In de sjapar khan&eacute; zouden we den nacht doorbrengen. Dat <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span> is eenig in Perzi&euml; in zijn soort. Men vindt er kamers met bedden en kan er op elk uur eten krijgen tegen niet te hooge prijzen.
+Er werd ons een kip met rijst voorgezet voor nog geen franc. Zooiets vergeet men niet, als men van de h&ocirc;tels in den Kaukasus
+komt, waar andere prijzen worden gevraagd.
+
+</p>
+<p>Van buiten geeft het <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span> zich allures van een paleis, met de zuilengalerij eromheen en den tuin, waarin het is gelegen. Trouwens ook de eenvoudigste
+huizen nemen in Perzi&euml; graag iets monumentaals aan, met mooie portieken en veel beeldhouwwerk.
+
+</p>
+<p>Er heerschte te Kaswyn dien avond veel opwinding, want den volgenden morgen zou <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span> de Shah, die Teheran had verlaten voor zijn reis naar Europa, een plechtigen intocht houden. De vorst reisde met zijn geheele
+hofhouding. Reeds om zes uur in den morgen werden we door rumoer buiten gewekt.
+
+</p>
+<p>We gingen in den tuin van de sjapar khan&eacute;. De lucht was heerlijk blauw en de atmosfeer aangenaam koel. Een echte heldere feestmorgen.
+
+
+</p>
+<p>V&oacute;&oacute;r onzen tuin strekte zich de lange laan uit, die naar het paleis van den gouverneur leidt, een koninklijke weg.
+
+</p>
+<p>Links, dicht bij ons, lag een donker hoekje onder olmen, die den hoofdingang naar de groote moskee overschaduwden. Onder den
+boog van de eerepoort door konden we het binnenplein zien met de fontein voor de wasschingen, en boven de muren staken tusschen
+het frissche gebladerte de minarets op, die den hoofdkoepel omgeven.
+
+</p>
+<p>De keizerlijke stoet zou over het terrein van de sjapar khan&eacute; trekken en zich dan langs den tuin door de groote laan naar
+den gouverneur begeven.
+
+</p>
+<p>Ik installeerde mij op het dak van een laag paviljoen aan het hek. Dat was een best plekje om te zien en te photografeeren.
+
+
+</p>
+<p>Het was al vol in de laan.
+
+</p>
+<p>Er liepen groepen mannen rond in lange gewaden, <a id="d0e749"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e749">103</a>]</span>meestal bruin, soms blauw. Een gekleurde gordel omgaf het kleed boven het middel, en op het hoofd droegen ze meest de kale
+vilten muts.
+
+</p>
+<p>Alleen de mollahs of priesters droegen een witten tulband. Er waren veel priesters. Kaswyn is een priesterstad; het zijn knappe
+figuren met mooie gezichten, fijne, regelmatige trekken, een gewelfd voorhoofd, langen, fijnen neus. De afstammelingen van
+den Profeet hadden een groenen tulband en een gordel ook van die kleur.
+
+</p>
+<p>In groepjes zag ik vrouwen met grooten, zwarten sluier, die haar geheel omhulde. Onder den sluier is dan nog haar gezicht
+bedekt met een dunnen witten doek, waardoor ze kunnen zien, zonder te worden gezien.
+
+</p>
+<p>Allen liepen kalm en deftig, zonder ongeduld; er was geen gedrang en geschreeuw; kooplieden boden kleine blokjes ijs aan voor
+twee centimes; anderen verkochten gedroogde vruchten of sigaretten.
+
+</p>
+<p>Aan den voet van het paviljoen, waar ik mij op bevond, zaten een half dozijn nog al arme menschen; ze vormden een kring en
+vertelden elka&acirc;r geschiedenissen of grapjes. Het trof mij, hoe waardig dat alles toeging. Twee- of driemaal kwamen politie-agenten
+van den gouverneur ze verspreiden; dan gingen ze zonder verzet uiteen, en vijf minuten later waren ze terug en hervatten het
+afgebroken gesprek. In hun buurt speelden kinderen, die de gevechten van den nationalen held Rustem nabootsten.
+
+</p>
+<p>Besproeiers goten water op het zware stof van de laan. Dat haalden ze uit de goten, die liepen langs wat bij ons de trottoirs
+zouden zijn. Zooals de meeste perzische steden, heeft Kaswyn een waterleiding, die van de bergen komt. De Perzen hebben altijd
+wonderlijk goed de kunst verstaan, om de bronnen op te vangen en ze onder den grond naar aanmerkelijke afstanden te leiden.
+
+
+</p>
+<p>Op de daken der meestal lage huizen waren vrouwen en kinderen opgesteld, om te kijken.
+
+</p>
+<p>Van zeven uur af kwamen lange rijen kameelen uit het keizerlijke kamp, dat twintig kilometer van de stad verwijderd was. Ze
+waren achter elka&acirc;r vastgebonden, in groepen van zes. De kameeldrijvers gilden, dat de menigte plaats zou maken; de klokjes,
+die de dieren aan den hals hadden, klingelden en ze liepen voort, zonder op te houden, met vooruitgestrekten hals. Dat zonderlinge
+beest boezemde mij veel belang in; het heeft iets melancholieks.
+
+</p>
+<p>Die nu voorbijgingen, droegen tenten, pakken tapijten en zakken haver en gerst. Muilezels bij honderden volgden, daarna kwamen
+bagagewagens met tallooze koffers, europeesche en kleurige perzische kisten. Bedienden van het hof in scharlaken liverei met
+gouden brandebourgs, soldaten en ambtenaren van de keizerlijke post met den zilveren leeuw op hun hooge muts van lamsvel dienden
+tot geleide voor de bagage. Die optocht duurde wel drie uren; er moeten wel vijftienhonderd kameelen en evenveel muildieren
+zijn voorbijgegaan. Ze hebben de wonderlijkste dingen op den rug; ik zag een schommelstoel met rieten zitting boven op den
+bult van een dromedaris; een kolossale muziekdoos op een muilezel, die eronder gebukt ging, een grammophoon en een aardglobe.
+
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-103.jpg" alt="De groote laan in Kaswyn." width="720" height="317"><p class="figureHead">De groote laan in Kaswyn.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Daar kwam een klein, grijs mannetje aan met een bril en een puntbaardje, op een nietig ezeltje, beladen met een reuzenknapzak
+vol geheimzinnige voorwerpen, waartusschen dreigend en hemelwaarts wijzend, een onmetelijk groote kijker opstak. Dat was de
+sterrenwichelaar van <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span>
+
+</p>
+<p>Om de schilderachtigheid en het levendige van het tooneel nog te vergrooten hielden ook de hoofden der bergstammen en de gouverneurs
+der groote dorpen uit de buurt hun intocht in Kaswyn, om den Shah op zijn doortocht te begroeten. Zij zijn gezeten op levendige,
+kleine paardjes, mooi opgetuigd, hebben het geweer en bandouli&egrave;re en stappen in groepen van twaalf of twintig in de laan voort.
+
+
+</p>
+<p>De Shah, die ons dit schouwspel bezorgt, reist tegenwoordig nog juist als vroeger Xerxes en Darius reisden. Niets of haast
+niets is veranderd in 2500 jaar, en als hij uit moet gaan, is dat een heele optrek.
+
+</p>
+<p>Het is niet voldoende, dat hij een paar dozijn hovelingen bij zich heeft. Hij heeft een gevolg van bij de vijf duizend personen,
+de bevolking van een kleine stad, die gevoed en geherbergd moet worden. <a id="d0e783"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e783">104</a>]</span>De ministers en de hooge ambtenaren verlaten den souverein niet, evenmin als de hovelingen, die hij gewend is elken dag te
+zien. De harem blijft te Teheran; perzische vrouwen reizen niet in den vreemde.
+
+</p>
+<p>Daar diegenen, die met den Shah reizen, personen van gewicht zijn, hebben zijzelf ook weer een gevolg, dat met hun rang overeenkomt.
+Ieder van die heeren wordt vergezeld door een talrijken stoet van dienstbaren. In Perzi&euml; heeft iemand van rang minstens een
+twintigtal lieden, wier eenige bezigheid is, elka&acirc;r, op hun hurken gezeten, eindelooze geschiedenissen te vertellen. Ieder
+hoveling heeft twee tenten noodig, een, waarin hij slaapt, en een andere, die vooruit wordt gezonden voor het kamp van den
+volgenden dag, en zijn domestieken moeten ook hun tenten hebben.
+
+</p>
+<p>Hij neemt verscheiden rijpaarden mee en evenveel palfreniers als paarden, dan kameelen, ezels voor het dragen van de tenten
+en de meubels, veel tapijten, een weelde, die een Pers niet ontberen kan, tapijten uit Kerman, Yezd of Ispahan, die bij de
+halten op den grond worden uitgespreid; twee of drie koffers, waarop in heldere kleuren allerlei versieringen zijn aangebracht.
+En daar de reis door de woestijn plaats heeft, moeten ook levensmiddelen worden meegenomen. Eindelijk waken een duizendtal
+soldaten voor de veiligheid van den Shah.
+
+</p>
+<p>De reis om aan den russischen spoorweg te komen duurt twee maanden, want <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span> houdt er niet van, meer dan twintig kilometer per dag af te leggen. En bij die snelheid zucht Zij nog, en als men in steden
+als Kaswyn of Resjt is aangekomen, wordt verscheiden dagen uitgerust.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-104.jpg" alt="Een teheransch paleis." width="613" height="720"><p class="figureHead">Een teheransch paleis.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Aan den oever van de Kaspische Zee neemt de Shah niet de boot. Hij houdt niet van de zee en in het algemeen niet van water.
+Een waarzegster heeft hem eens voorspeld, dat hij door het water sterven zou. En sedert dien tijd vermijdt de Shah de zee,
+de rivieren en zelfs de beekjes. Wij zijn over de Moerdab gevaren; daar waagt de Shah zich niet op. Hij volgt een zandigen
+weg, die pas is gebaand en die langs een grooten omweg naar Enzeli voert. Onze automobiel zal daarvan profiteeren.
+
+
+</p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/o1907-104.gif" alt="Ornament" width="235" height="18"></div><p>
+
+<a id="d0e805"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e805">161</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-161.jpg" alt="Perzische kopjes uit de 18de eeuw." width="720" height="150"><p class="figureHead">Perzische kopjes uit de 18<sup>de</sup> eeuw.
+</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Wat moet de waarzegster lachen, als de Shah, in plaats van op een der uitstekende stoombooten van de russische maatschappij
+naar Bakoe over te steken, over land de lastige reis doet langs de Kaspische Zee op een nauwelijks gebaanden weg door een
+streek, die veel koortsachtiger is dan Perzi&euml;. De tocht naar Bakoe duurt dan drie weken en met de boot slechts vijftien uren.
+
+
+</p>
+<p>Aan de russische grens laat hij dan 4500 personen en een onnoemelijk aantal kameelen en muildieren achter. Er blijven dan
+slechts een vijftigtal ministers en hovelingen over, om mee naar Europa te gaan. Dat leger van volgelingen wordt gevreesd
+in de landen, die worden doorreisd. De bedienden van den Shah dragen een schitterende uniform, maar ze ontvangen zelden hun
+loon. Zonder dat is men van oordeel, dat het al genoeg eer is, de keizerlijke uniform te mogen dragen. Zij moeten zich maar
+zien te redden. Als ze aankomen, nemen soms de bewoners de vlucht, en de kameeldrijvers verlaten den weg met kameelen en muilezels.
+
+
+</p>
+<p>De moderne en allerkluchtigste verschijning in dit tooneel is de automobiel van den Shah, want de vorst heeft een stoomautomobiel
+en twee fransche chauffeurs.
+
+</p>
+<p>Waarvoor gebruikt hij zijn auto?
+
+</p>
+<p>Niets zou aardiger wezen dan dat de groote koning van de snelste en nieuwste manier van reizen gebruik maakte, en bijvoorbeeld
+in Teheran in de auto stapte, om in een enkelen dag de 350 kilometers af te leggen, die de hoofdstad van de Kaspische Zee
+scheiden. Het zou mooi zijn, dat Zijne Majesteit de snelste man uit zijn rijk was. Men kan zich zoo voorstellen, wat een legenden
+dit bijgeloovige volk zou spinnen rondom een souverein, die de buitengewone macht bezat, om des morgens in Teheran en des
+avonds in Resjt te wezen.
+
+</p>
+<p>Dat heeft de Shah niet begrepen. En buitendien heeft hij pijn in de lenden.
+
+</p>
+<p>Hij bedient zich van de automobiel, zooals gij en ik een ziekenwagentje zouden gebruiken. Hij rijdt erin door zijn tuinen.
+Op den weg legt hij twintig of vijf-en-twintig kilometer per dag af. En dat gaat niet in een half uurtje. De soldaten moeten
+het rijtuig in stap kunnen volgen....
+
+</p>
+<p>Zoo houdt de Shah, die om zeven uur in den morgen in de automobiel is vertrokken voor een reis van 800 kilometers, om tien
+uur op en heeft dan een twintigtal achter zich.
+
+</p>
+<p>Overigens wisselt hij nog af en gebruikt de auto maar om den anderen dag. Ik denk, dat hij nu wel in het rijtuig zijn zal,
+om zijn getrouwe onderdanen van Kaswyn niet te verschrikken.
+
+</p>
+<p>Eindelijk klonk tegen tien uur een kanonschot. De Shah is de stadspoort doorgegaan. Dadelijk daarna zien we een wolk van menschen
+aankomen, te voet en te paard, met lange stokken gewapend. Dat zijn de voorloopers van <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span>, die de menigte ordelijk opstellen. De belangstelling is trouwens maar matig.
+
+</p>
+<p>Dan gaat een peloton voorbij van lieden van het keizerlijke huis, in scharlaken liverei met gouden brandebourgs; een majordomus
+stapt voor hen uit, een korte, dikke man, die onhandig zwaait met een dikken staf van tamboer-majoor; dan volgt een fanfarecorps
+te paard en perzische kozakken met een rooden generaal aan de spits, en eindelijk in een <a id="d0e839"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e839">162</a>]</span>rijtuig met zes paarden de Koning der Koningen onder de half opgeslagen kap.
+
+</p>
+<p>Hij was op zijn Europeesch gekleed en zag er zeer vermoeid uit; een oude afgeleefde dorpsnotaris leek hij wel.
+
+</p>
+<p>Het kanon bulderde, maar de menigte juichte niet. Zij bleef onverschillig. Dat schijnt altijd zoo te zijn. De Perzen zijn
+nooit geestdriftig geweest tegenover de koningen of shahs, die hen nu al vijf-en-twintig eeuwen en meer regeeren.
+
+</p>
+<p>Tegen den middag waren wij weer op weg van Kaswyn naar Teheran. Wij kruisen nog de achterhoede van den Shah en ontmoeten al
+maar weer kameelen en muilezels. De weg, die tot Teheran door de woestijn leidt, is gruwelijk eentonig. Mijlen en mijlen lang
+gaat hij steeds rechtuit. De Elboersketen verrijst aan den linkerkant. Rechts ligt het eindelooze plateau van Iran. Er was
+geen boom, geen struik; niets dan steenen en zand, zoo ver het oog reikte. Aan de eene zij stonden de palen van de russische
+telefoon en telegraaf, en aan de andere die van de indo-europeesche telegraaf, die uit Tabris en Odessa komt.
+
+</p>
+<p>Alle 26 of 30 kilometer een posthuis met een paar boomen. Het duurt telkens wel een uur, eer we met de versche paarden wegrijden.
+Ondanks het voorbijgaan van den Shah waren we nog al gelukkig met het krijgen van paarden. Maar de ongelukkige beesten waren
+uitgeput van vermoeienis, en wij kwamen langzaam voort. Wij hoopten zonder tusschenpoozen de honderd-vijftig kilometer te
+kunnen afleggen, die ons van Teheran scheidden.
+
+</p>
+<p>Toen we van Kaswyn vertrokken, hoopten we v&oacute;&oacute;r middernacht in de hoofdstad te wezen. Nu is het vijf uur en we denken er niet
+voor het aanbreken van den morgen te zullen zijn. Maar we hielden vast aan ons besluit, om niet in een zastava te overnachten,
+en niet in een sjapar khan&eacute;.
+
+</p>
+<p>De warmte en de weerkaatsing van het felle zonlicht op den weg vermoeiden ons zeer. Wij kropen beiden onder de witte parasol
+van mijn metgezel. Te vergeefs beloofden we vorstelijke fooien aan de koetsiers, we komen toch nooit met grooter snelheid
+dan tien kilometer in het uur vooruit.
+
+</p>
+<p>Bij elke halt stapten we uit, om onze beenen te strekken. Het werd donker en we waren nog onder weg. Daar moesten we over
+een rivier. Een der bogen van de brug was ingestort. De koetsiers verklaren, dat ze de doorwaadbare plek in donker niet kunnen
+vinden. Te vergeefs beloofde Emanuel Bibesco aan den postmeester, die Russisch verstaat, een zeer groote belooning; geen enkele
+koetsier durft op den bok klimmen. Zij zeggen maar, dat het onmogelijk is; dat wij door den stroom worden meegesleurd.
+
+</p>
+<p>En zoo waren we genoodzaakt, de bagage af te laden voor een nacht in een sjapar khan&eacute;.
+
+</p>
+<p>Ons humeur was ver van prettig.
+
+</p>
+<p>Het huis was nog al groot; wij liepen onder een poort door, dan door een tuin en langs gebouwen, terwijl een vriendelijke
+maan ons mooie boomen en bloemen vertoonde. Toen gingen we een trap op met te hooge treden en kwamen op terrasjes, waar een
+zilveren licht speelde. Daar werd ons een deur geopend van een kamertje met gewitte muren en dat er zeer zindelijk uitzag.
+Er stonden twee ijzeren ledikanten met twee stroozakken, een tafel en twee stoelen.
+
+</p>
+<p>Wij waren doodop van den langen dag in den zonneschijn, vroegen naar een samovar, haalden conserven voor den dag en sloegen
+de veldbedden op. Het was vochtig; we waren zeker aan een plas of een moeras.
+
+</p>
+<p>Het was over middernacht, eer wij, in onze shawls gewikkeld, te rusten lagen. Ondanks de bedekking rilden we.
+
+</p>
+<p>Maar we konden niet slapen, want onder het terras klonk een onophoudelijk gekwaak van kikkers. Hun muziek dreunde door den
+nacht; er waren soli en er waren koren, en nooit hoorde ik ze zoo krachtig en hoog. En nu begrijp ik die heeren in de Middeleeuwen,
+die in den nacht hun lijfeigenen het water lieten slaan, om niet door de kikkers uit den slaap te worden gehouden. Ik had
+tot hier toe in dezen voorzorgsmaatregel een gril van dwingelandij gezien, het ego&iuml;st gevoel van een meester, die slaapt,
+terwijl anderen voor hem waken. De perzische kikkers, die bij het maanlicht uit den treure zingen, rechtvaardigen de wreedste
+maatregelen, die eertijds genomen werden, om aan de europeesche zusteren het zwijgen op te leggen.
+
+</p>
+<p>Toch won eindelijk de vermoeidheid het van al het andere.
+
+</p>
+<p>Het moet nog geen half uur geweest zijn nadat we in slaap gekomen waren, daar werden we wakker door een geluid in de kamer.
+
+
+</p>
+<p>Wat is dat? Dieven? Wij zijn in zulk een diepen slaap, dat we ons wel zouden willen laten bestelen, mits het maar zachtjes
+gebeurde.
+
+</p>
+<p>Neen, het was de postmeester met een primitieve lantaren in de hand. Hij probeert, ons iets in het Perzisch uit te leggen.
+Wij willen nergens naar luisteren. We jagen hem weg en slapen weer in.
+
+</p>
+<p>Voor korten tijd, want een uur later komt die hardnekkige man weer ter plaatse.
+
+</p>
+<p>Weer worden we wakker en vinden hem voor ons staan, zwaaiend met zijn lantaarn en vertelt onder drukke gebaren een historie,
+die wij ten laatste, nu hij ze voor de derde maal herhaalt, begrijpen. Hij verklaart blijkbaar, dat wij moeten vertrekken,
+om bij het aanbreken van den dag aan de doorwaadbare plaats van de rivier te zijn, want dat naarmate de zon hooger komt, het
+water ook zal rijzen en dat, als we nog langer wachten, we er niet over zullen kunnen.
+
+</p>
+<p>Daar hij niet wegging, moesten wij wel opstaan.
+
+</p>
+<p>Wij waren verstijfd; de vochtigheid had een laag fijne druppeltjes afgezet in de kamer; ik had een papier met potloodaanteekeningen
+buiten laten liggen, en het schrift was geheel uitgewischt. Rillend maakten we ons een kop thee.
+
+</p>
+<p>Toen moesten de bedden uit elkaar worden genomen en in hun bergplaats worden geborgen; de shawls worden opgerold, de proviand
+worden ingepakt, de valiezen gesloten en naar buiten gebracht, en wijzelf moesten de trap afgaan met de te hooge treden!
+
+</p>
+<p>Wij zaten in het rijtuig, maar de paarden zijn niet aangespannen. En ten slotte gingen wij, die v&oacute;&oacute;r het dag was opstonden
+en bijna niet hadden geslapen, pas weg om zes uur.
+<a id="d0e887"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e887">163</a>]</span></p>
+<p>Na enkele kilometers te hebben afgelegd, waarbij we de zon zagen opgaan achter de in nevelen gehulde bergen, waren we aan
+den oever der rivier.
+
+</p>
+<p>Zij stroomde snel tusschen haar steile oevers. Er was een brug over, maar de middelste pijler was door het water meegesleurd.
+Men had ter eere van den Shah een houten hulpbrug gemaakt voor voetgangers. De rijtuigen moesten door het water gaan en langs
+den oever dalen en klimmen. Er werden hulppaarden voorgespannen, de koetsiers gilden, het water spoelde om de wielen, en wij
+zagen ons rijtuig oversteken, terwijl wij van de houten brug toekeken.
+
+</p>
+<p>Den geheelen dag gingen wij langzaam verder op den eentonigen weg. De warmte was erg, en geen koeltje bracht verlichting.
+Maar eindelijk wees de koetsier ons een streep boomen; dat is Teheran. De steden in Europa kondigen zich aan den reiziger
+aan door huizen en grootere gebouwen; in de steden van Azi&euml; daarentegen verbergen de hooge boomen de lage huizen en uit de
+verte ziet men, als de gids u een stad wijst, niets anders dan groen.
+
+</p>
+<p>In plaats van den gordel van voorsteden, die vaak een indruk van armoede maken, omringen tuinen de steden in het Oosten.
+
+</p>
+<p>De zon heeft ons echter zoo gebrand, dat wij ons over niets meer kunnen verheugen.
+
+</p>
+<p>Langzaam naderen we de stad. De weg werd druk. Soldaten te paard en te voet kwamen terug uit het kamp van den Shah; ezeldrijvers
+dreven troepen kleine ezels, met brandhout beladen, voort, en een ruiter had een toegedekten valk op zijn hand. Stofwolken
+deden iemand pijn aan de oogen.
+
+</p>
+<p>Nog een uur, en wij waren voor de poorten van Teheran.
+
+</p>
+<p>De koetsier voerde ons door breede straten, tusschen muren zonder vensters. Het was affreus. Waren wij dat van zoo ver komen
+zoeken? Is dat Teheran? Wij hadden een paar wanhopige oogenblikken.
+
+</p>
+<p>Daar verschenen eindelijk eenige winkels. Het zijn geen perzische gelegenheden. Wij vernamen, dat de heer Bedrossian ons wel
+een pak europeesche kleeren wil aanmeten, tegen betaling wel te verstaan, en dat de heer &Eacute;lijan ons op amerikaansche manier
+een kies wil trekken.
+
+</p>
+<p>Emanuel Bibesco is aan zwarte melancholie ten prooi.
+
+</p>
+<p>Ten laatste kwamen we aan het <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span>. Men kwam binnen door een aardige binnenplaats, beplant met zware boomen en bezet met mooie bloemen, terwijl aan de vier
+zijden portieken waren, waar kamers op uitkwamen.
+
+</p>
+<p>Het was het H&ocirc;tel Anglais, gehouden door den heer Reitz.
+
+</p>
+<p>Wij richtten er ons in. Er waren bedden, bedienden en warm water. Wij leerden zulke dingen op prijs stellen.
+
+</p>
+<p>Na een bad te hebben genomen, ging ik naar de fransche legatie.
+
+</p>
+<p>Den volgenden morgen was het ontwaken verkwikkend in die zindelijke kamer met de open vensters en de heerlijke lucht, die
+binnenstroomde. Wij zouden acht dagen in Teheran blijven, en we hadden wel wat rust en goede dagen verdiend. Emanuel Bibesco
+wil nog niets anders zien dan de europeesche voorstad van Teheran. Hij zegt, dat Teheran een groote bedriegerij is, installeert
+zich prettig in het h&ocirc;tel, knoopt kennis aan met de jonge Engelschen van de Bank en de indo-europeesche telegraaf, spreekt
+den geheelen dag Engelsch en wil verder niets zien. Men moet niet met Ispahan bij hem aankomen; die stad wil hij niet kennen;
+wat hij van Perzi&euml; kent, zijn de verschrikkelijke vermoeienissen, die men er ondervindt op reis. Dat is hem genoeg, en hij
+is mild met zijn overwegingen, dat hoe korter een dwaasheid duurt, des te beter.
+
+</p>
+<p>De morgens waren heerlijk.
+
+</p>
+<p>Ik ging niet weg van het balkon, waar mijn kamer op uitkwam. Om zeven uur bracht de perzische bediende, Mahmoed, dien ik riep
+door in de handen te klappen, water voor het bad; ik bleef blootsvoets en in mijn pyama aan mijn ontbijt en wachtte op kooplieden.
+V&oacute;&oacute;r mij lag de tuin met roode rozen onder den blauwen hemel. Een koele, droge frischheid was in de lucht, en in de kamer
+waren reine matten, klare katoentjes en ook al enkele kostbare stoffen, die ik had gekocht.
+
+</p>
+<p>Tegen tien uur kwamen de dellals of rondtrekkende kooplieden, want onze aanwezigheid was spoedig in Teheran bekend geworden.
+
+
+</p>
+<p>Ze lieten hun ezel aan de poort van het <span class="corr" title="Bron: hotel">h&ocirc;tel</span> en brachten hun waren boven. Coupes van geciseleerd koper, vazen, aardewerk van allerlei vorm en soort, degens, geweren en
+&eacute;mail. Er moest nauwkeurig toegekeken worden, want negen van de tien dingen waren waardeloos. Ik vroeg aan de dellals mij
+stukken te brengen met metaalweerschijn op witten of cr&ecirc;me ondergrond uit den mongoolschen tijd of nog ouder, als ze die kunnen
+krijgen; ik zou ook tevreden wezen met metaalinlegsel op blauwen grond, dat uit den tijd van Shah Abbas dateert, eind 16<sup>de</sup> eeuw. Zij beloven er moeite voor te zullen doen. Zij zeggen, wel te weten, waar zulk een &#8220;khelly antic&#8221; stuk te vinden is,
+dat honderden tomans (een toman is vier francs) waard is.
+
+</p>
+<p>En den volgenden dag komen ze met een doos, die ze met allerlei voorzorgen opendoen en halen er een voorwerp uit, dat in watten
+is gewikkeld; ik beef van ongeduld. Zij onthullen het en ik zie een valsch, waardeloos ding. Zij vragen er vierhonderd francs
+voor, een enorme som in Teheran; ik bied hun &eacute;&eacute;n franc. Toen lachen ze en roepen: &#8220;O, Meneer is op de hoogte&#8221;. Ze nemen mij
+die vrijheid volstrekt niet kwalijk, en morgen komen ze weer met een ander valsch stuk.
+
+</p>
+<p>Maar op een dag bood een oude koopman mij een werkelijk niet kwade coupe aan. Ik onderzocht nauwkeurig en alles leek echt,
+maar de prijs.... Hij vroeg zestig tomans, dat was verontrustend. Als hij wist, dat het stuk echt was, zou hij wel 250 tomans
+hebben gevraagd, en het dan voor tachtig of honderd hebben gelaten. Eenige dagen later liet ik het aan een kenner zien, die
+niet op zich durft nemen, te zeggen, dat het echt is, maar mij aanraadt, het te koopen als ik het voor een veertigtal tomans
+krijgen kan.
+
+</p>
+<p>Toen de koopman terugkomt, verklaar ik hem, dat de coupe valsch is. &#8220;Nist antic&#8221; zeg ik beslist. Waarna hij, zonder een poging
+tot tegenspraak het <a id="d0e941"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e941">164</a>]</span>inpakt en weggaat. Ik heb hem niet teruggezien.
+
+</p>
+<p>Wat er nog wel te krijgen is, zijn potten en vazen met blauw d&eacute;cor zonder weerschijn, die honderdvijftig of tweehonderd jaar
+oud zijn. Ik koop die niet zonder veel gesjacher voor &eacute;&eacute;n of twee tomans. Ik heb er al gauw een schoorsteenmantel van vol
+en een tafel. Emanuel Bibesco ontdekt een stuk wit aardewerk, met koper gemonteerd, een prachtig stuk.
+
+</p>
+<p>Wie oude gebouwen in Teheran gaan zoeken, worden teleurgesteld. Er zijn geen oude porseleinen muren en poorten; die men er
+ziet, zijn modern, weensch maaksel. Teheran is nog maar hoofdstad sinds de troonsbestijging der Kadjaren, welke dynastie door
+een eunuch was gesticht.
+
+</p>
+<p>Maar men kan eenige aangename uren slijten in den bazar. Die is overwelfd en boven in de gewelven laat een opening een weinig
+licht door. Het is er koud, stoffig en donker, waar men eerst aan wennen moet.
+
+</p>
+<p>Acht dagen, nadat we onze vrienden te Resjt hadden verlaten, voegden zij zich weer bij ons. Zij hadden het best gehad, en
+de auto had hen afgehaald. Die was na een moeilijke inscheping te Bakoe goed en wel in Enzeli aangekomen, was van daar naar
+Resjt gereden, en om vier uur in den namiddag waren de beide paren met Keller en den Tsjerkess Hassan uit Resjt vertrokken
+met hun zessen in de groote Merc&eacute;des. Dezen keer hadden ze elk maar &eacute;&eacute;n toiletzak mogen meenemen, want in de auto moesten
+de vier veldbedden worden geborgen en de dekens. Met de knie&euml;n tot de kin opgetrokken, waren ze het hooge plateau gaan beklimmen,
+hadden te Mendjil gedineerd, en waren tegen elf uur in Yusbasja&iuml; aangekomen.
+
+</p>
+<p>De Sjah was er gekampeerd, en een engelsche dokter, die <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span> vergezelde, wou voor een nacht zijn tent wel aan de vreemdelingen leenen. Zij verlieten in den morgen om acht uur hun kamp,
+ontbeten te Kaswyn en deden van Kaswyn tot hier de reis in een beetje meer dan vijf uur. En wij hadden er vier-en-twintig
+over gedaan! De auto was ook door de rivier gegaan en was op dat kritieke oogenblik gephotografeerd.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-164.jpg" alt="Jonge vrouw met een aap spelend. Perzisch miniatuur uit de 16e eeuw." width="501" height="720"><p class="figureHead">Jonge vrouw met een aap spelend. Perzisch miniatuur uit de 16<sup>e</sup> eeuw.
+</p>
+<p>(Uit de verzameling van den schrijver). </p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Daar waren we nu weer allen bijeen. Of er ook veel te vertellen was! Van Leonida waren geen berichten.
+
+</p>
+<p>Nu straks samen naar Ispahan! Rozen plukken!
+
+</p>
+<p>Eerst brachten we nog een bezoek aan het paleis van den Shah. Ik zal precies zeggen hoe wij het er vonden. Men moet niet meenen,
+dat de Koning der Koningen in een pracht van een oostersch paleis een leven leidt als uit een sprookje. Hij logeert op zijn
+Europeesch, en deze perzische monarch heeft een zeer slechten smaak, waardoor hij de voorkeur geeft aan weensche artikelen
+uit een guldensbazar boven kunstvoorwerpen uit Perzi&euml;.
+
+</p>
+<p>Het is waar, men laat u den vermaarden pauwentroon zien; maar die komt niet uit Delhi en nooit heeft de Groote Mogol erop
+getroond. Hij is te Ispahan vervaardigd in het begin der 19de eeuw, en er wordt verteld, dat vele der kostbare steenen, waarmee
+hij versierd was, door minder kostbare steenen zijn vervangen.
+
+</p>
+<p>Maar de tuinen van het Gulistanpaleis zijn prachtig. Er is veel stroomend water, dat over steenen van blauw &eacute;mail loopt; dan
+ziet men wondermooie porseleinen bekkens naast de heerlijkste vakken van bloemen en rozenheggen....
+
+</p>
+<p>Daar de Shah niet thuis was, werden we ontvangen door den Valyat of kroonprins, gouverneur van Tabris, die het regentschap
+waarneemt tijdens de afwezigheid van zijn vader. Er moest eerst onderhandeld over ons toilet. Volgens de &eacute;tiquette moesten
+wij verschijnen in rok en witte das en met een hoogen hoed. Die hadden wij niet bij ons, en daar ieder wist, dat wij per auto
+in Perzi&euml; waren, stemde Zijne Hoogheid erin toe, dat wij met onze automobielpetten zouden worden toegelaten. Die vraag van
+de hoofdbedekking is niet onbelangrijk, want bij tractaat van 1827 is vastgesteld, dat de Europeanen zich niet het hoofd zouden
+ontblooten in tegenwoordigheid van <span class="abbr" title="Zijne Majesteit"><abbr title="Zijne Majesteit">Z.M.</abbr></span>, die zelf nooit zijn lamsvelmuts aflegt.
+<a id="d0e981"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e981">165</a>]</span></p>
+<p>Dus kwamen wij in het paleis onder het beminnelijke geleide van den russischen consul, en als gewoonlijk werden ons eerst
+in een voorvertrek ververschingen aangeboden, waarna wij in een onmetelijke zaal binnentraden, waar in den versten hoek de
+Valyat zat, die bij onze intrede opstond. Het is een man van 38 jaar, die wel 45 lijkt, klein, dik en verlegen, met knippende
+oogen achter een gouden bril.
+
+</p>
+<p>Er was een russische tolk, en er volgde een kort, alleronbelangrijkst gesprek, waarna de audi&euml;ntie was afgeloopen en wij heengingen.
+We hadden onze petten niet afgezet. Men mag enkel achteruitgaand zich retireeren en zoo voerden wij alle zes een figuur uit
+een quadrille uit in dat reuzensalon, met de oogen op den Valyat gericht, de hand aan de klep van onze pet, waarbij wij zoo
+goed mogelijk de hinderpalen vermeden, die zich op onze weg voordeden in den vorm van tafeltjes en ornamenten, en waarbij
+we groote moeite hadden, ons lachen in te houden, als een van ons tegen een meubel stiet.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-165.jpg" alt="In de diligence op den vijfden dag van de marteling." width="720" height="618"><p class="figureHead">In de diligence op den vijfden dag van de marteling.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>In de verschillende legaties ontving men ons uiterst vriendelijk. Het was amusant, daar zoo gemakkelijk door Europa te reizen.
+Wij d&eacute;jeuneerden in Rusland, dronken thee in het huis van Zijne Britsche majesteit, dineerden vroolijk in Frankrijk en deden
+een walsje bij den Grooten Turk.
+
+</p>
+<p>Onze koffers hadden zich in Teheran weer bij ons gevoegd. We reden in onze auto tot groote verbazing der Perzen, en de morgens
+werden dikwijls met de dellals gesleten. Het verveelde ons nooit, de drukte op de straten en in den bazar gade te slaan, te
+rijden door de omstreken tegen den avond en dan terug te keeren naar de drukte van Teheran.
+
+</p>
+<p>Sedert wij in Iran zijn, hebben we nog geen enkele wolk aan den hemel gezien. Op den dag welft zich in onveranderlijk blauw
+een koepel over ons, die in den nacht verandert in een violet gewelf met sterren bespikkeld. En de tegenstelling is groot
+tusschen deze stralende perzische dagen en die van den eersten tijd onzer reis, toen we steeds sombere luchten hadden met
+nevel, wolken en regen.
+
+</p>
+<p>Het kost haast moeite ons los te rukken, maar wij moeten Ispahan zien. Toen wij vertelden, dat het ons plan was, bleek er
+groote verbazing bij de buitenlandsche kolonie. Wie dacht daar nu ooit aan in Teheran! En ze noemden ons de bezwaren, het
+gebrek aan levensmiddelen, de vermoeienis van den tocht door de woestijn. De dames zouden het nooit uithouden. Het was dwaasheid.
+
+
+</p>
+<p>Maar wij zijn niet van zoo ver gekomen, om niet anders te zien dan de half-europeesche stad, die Teheran heet.
+
+</p>
+<p>Er liggen tusschen Teheran en Ispahan ongeveer 480 kilometer, langs den weg, dien de rijtuigen volgen. Wij hebben al zooveel
+kilometers verslonden <a id="d0e1003"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1003">166</a>]</span>sinds ons vertrek uit Boekarest, dat die 480 er als dessert ook nog wel bij kunnen, en het verwondert ons, dat niemand van
+de legaties zich op dat dessert heeft getracteerd buiten nu en dan een Engelschman.
+
+</p>
+<p>Wij dachten, dat men eens voor een weekje naar Ispahan ging in het seizoen van de rozen, maar neen, dat gebeurt niet.
+
+</p>
+<p>Wij zullen het dan toch maar doen en maken ons voor het vertrek gereed.
+
+</p>
+<p>Dat is geen kleinigheid.
+
+</p>
+<p>Wij weten het nu vooruit. Er moet proviand zijn voor ons zessen, want er is onderweg niets te krijgen. Wij rekenen ruim en
+stellen vier dagen, om in Ispahan te komen, maar omdat het een woestijnreis is, stellen we acht dagen. Wij vullen dus weer
+de groote mand met conserven, te Tiflis gekocht, en er mag niets vergeten worden, want als we vertrokken zijn, is het te laat.
+
+
+</p>
+<p>Er moet een bediende mee, want de Tsjerkess Hassan, die tot Teheran is meegegaan, bleek evenmin Perzisch als Fransch te kennen.
+Die werd dus naar den Kaukasus teruggezonden.
+
+</p>
+<p>We namen een leerling-tolk mee, een 18-jarigen jongen, die eigenlijk maar twaalf jaar leek. Hij was al tweemaal in Ispahan
+geweest; Aim&eacute; heette hij en hij had heldere, schelmsche oogen. Al wat hij deed, deed hij goed, al kon zijn kleeding netter
+zijn en al waschte hij zich zelden.
+
+</p>
+<p>Dan hebben we rijtuigen noodig.
+
+</p>
+<p>We hebben maar &eacute;&eacute;n auto en zijn met ons zevenen, met Aim&eacute; mee. Daarbij al de bagage, de benzine en de proviand. Het is jammer,
+dat Leonida nog maar altijd in de bergen van Tabris is; nu zijn we wel genoodzaakt de groote Merc&eacute;des te Teheran achter te
+laten, waar Keller haar grondig zal schoonmaken.
+
+</p>
+<p>Wij vernamen, dat er geen drie landauers te krijgen waren, daar er maar twee aanwezig waren, en dat er na Koem ook niet voor
+drie gelegenheid was, want er zijn maar acht paarden op de halten en ieder rijtuig moet er vier hebben. Er was echter een
+ongemakkelijke break met twee banken zonder kussens of bekleeding, met een dak erboven, op vier ijzeren stangen rustend. Die
+moesten we wel nemen, en te Koem was een diligence te krijgen, die gemakkelijker zou wezen.
+
+</p>
+<p>Wij besloten, omdat het warm zou zijn, des morgens om vier uur te beginnen, dan tot tien uur te reizen, daarna te ontbijten
+en te rusten en om vier uur weer te beginnen, zoo meenden we in vier dagen er te zullen kunnen zijn.
+
+</p>
+<p>Zondagmorgen, 21 Mei ging het erop los.
+
+</p>
+<p>De break, die als diligence dienst deed, was er om vier uur niet. Wij zonden Aim&eacute; naar de post, en na een heele poos kwam
+de wagen. Het duurde tot zeven uur, v&oacute;&oacute;r alles goed en wel gereed was. Vooraf spraken we nog af, niet te rusten op het midden
+van den dag en in Koem te overnachten op 150 kilometer afstands, waar we tegen den avond hoopten te zullen aankomen.
+
+</p>
+<p>We waren nu echt in de woestijn, zand en nog eens zand, met af en toe kleine heuvelreeksen, rotsachtig en met steile hellingen.
+De rit in den postwagen was een ware marteling, want het ding schudde en hotste erbarmelijk, en we zaten te ongemakkelijk,
+om een onzer ledematen rust te geven. Elke twee of drie uren was er een haltpost. Tegen den middag ontbeten wij en haalden
+in de gloeiende zonnehitte den voorraad uit onze mand. Dat was zwaar werk. De sjapar khan&eacute;, waar we waren, had wel een kaal
+kamertje voor ons, vol muskieten. Er waren noch tafels, noch stoelen; maar wij beginnen op de hoogte te komen van de perzische
+gebruiken, en we aten dus, zittend op onze valiezen, conserven, die in de zon nagestoofd waren. Ook ontdekken we dat sardines
+zulke temperaturen niet kunnen verdragen en genoten willen worden in gematigder klimaat.
+
+</p>
+<p>Dan ging men, na het drinken van slappe thee, verder door een troosteloos landschap over den rotsachtigen zandbodem van het
+plateau.
+
+</p>
+<p>Geen planten en geen rivier, en altijd een fijne stof om ons heen. Telkens verliezen we een uur bij de wisseling van paarden.
+Beloften noch bedreigingen vermogen iets op de koetsiers. Men zou ze slaan! Maar zoo ver zijn we nog niet.
+
+</p>
+<p>De eenige episode, die de eentonigheid verbrak, was de verschijning van een troep gieren, die het karkas van een kameel nazocht.
+Georges Bibesco schoot er een, en de jonge Aim&eacute; apporteerde als een jonge hond.
+
+</p>
+<p>Om zeven uur in den avond waren we in een klein dorp, Aliabad. We hielden er stil, om te dineeren. Er was een bekoorlijke
+tuin, en als groote weelde een tafel en tabouretten. Aim&eacute; maakte de groente voor ons warm in onzen ketel, want de bewoners
+van Aliabad verafschuwen ons als onrein.
+
+</p>
+<p>Ze zouden misschien niet denzelfden weerzin hebben tegen den inhoud onzer valiezen, en &eacute;&eacute;n van ons moest op wacht staan bij
+de diligence.
+
+</p>
+<p>Bij kaarslicht aten we in den tuin. Daar verklaarde ons Emanuel Bibesco, dat hij na dezen verschrikkelijken dag zich niet
+goed voelt, dat hij niet met ons verder zou gaan, maar hier wou blijven wachten, tot wij hem een wagen uit Koem zenden, om
+hem naar Teheran terug te brengen.
+
+</p>
+<p>Wat een wanhoop! Onmogelijk, onzen vriend hier alleen te laten in dit dorp, waarvan de bewoners ons zelfs geen water willen
+geven; aan den anderen kant durven we ook niet de verantwoordelijkheid op ons nemen van hem mee te voeren naar Koem.
+
+</p>
+<p>Toen haalden we hem over, mee te gaan tot de volgende halt. Als we er kunnen logeeren, willen wij er ook blijven, want we
+zijn nog maar halfweg Koem en kunnen al niet meer.
+
+</p>
+<p>In den nacht gaat het dan verder. We voelen ons gebeukt en gemalen. Aan de volgende vuile sjapar khan&eacute; gekomen, besloten we
+er te blijven, hoe ellendig het er ook was.
+
+</p>
+<p>Om vijf uur werden we wakker door het gegons van duizenden muggen. Ik ging opstaan en vond in den tuin een beek, die zich
+iets verder stortte in een breeden plas. Er was niemand op, en de perzische vrouwen, die den vorigen avond gekomen waren en
+een pelgrimstocht deden, sliepen in haar wagen. Ik snelde naar den vijver, kleedde mij uit en nam een bad, het eerste in de
+open lucht van dit jaar, en het is aardig, dat in de perzische woestijn te gebruiken.
+<a id="d0e1051"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1051">167</a>]</span></p>
+<p>Op deze plek was het echter niets woestijnachtig; het landschap was zelfs mooi, en de anderen, die ook een bad namen, herstelden
+zich met mij van de vermoeienis van den vorigen dag, zoodat Emanuel Bibesco besloot, met ons naar Koem te gaan.
+
+</p>
+<p>Tegen acht uur vertrokken wij naar Koem, dat zestig kilometer verwijderd is. We hebben nog pas een paar minuten gereden, of
+we weten al, dat het lijden van den vorigen dag weer begonnen is. En we zijn nu al 24 uren ten achter bij onze voornemens.
+
+
+</p>
+<p>We dachten om twaalf uur in Koem te wezen, maar bij het langzaam rijden vorderen we te weinig, en reeds was het middag, zonder
+dat nog in de verte iets van Koem te zien was, noch van den vergulden koepel van Sint-Fatmeh, waar de hoop van zooveel geloovigen
+naar uitgaat. Werd Koem ooit door eenige reizigers met vuriger verlangen gezocht dan door ons?
+
+</p>
+<p>Het was drie uur, toen we boomen aan den horizon zagen, waarboven minarets uitstaken. Dat was de verlangde stad.
+
+</p>
+<p>Wij stapten af aan de sjapar khan&eacute;, die een grooten tuin had, vol bloemen en boomen. Een welverdiende rust viel ons hier ten
+deel. Eerst morgen om vier uur willen we van hier gaan.
+
+</p>
+<p>Aim&eacute; werd naar den bazar gezonden om proviand en ijs, en wij bekeken intusschen de diligence, die hier voor ons beschikbaar
+was en die ten minste vrijwat geriefelijker was dan de zoogenaamde break. Er was een compartiment voor zes personen v&oacute;&oacute;rin
+en een ander voor vier achterin.
+
+</p>
+<p>Daarna installeerden we ons in den tuin in de zware schaduw van moerbeiboomen en, liggend op den rug, wachtten we tot de rijpe
+vruchten ons in den mond vallen.
+
+</p>
+<p>De bagage en de veldbedden werden bij ons gebracht. In Perzi&euml; is het zaak, zijn valies niet uit het oog te verliezen.
+
+</p>
+<p>Er was maar &eacute;&eacute;n kamer in de sjapar khan&eacute;. Maar wij waren zoo verrukt van ons zitje, dat wij besloten, buiten te overnachten.
+Alleen Emanuel Bibesco geeft aan de kamer in de herberg de voorkeur.
+
+</p>
+<p>Eerst aten wij nog een heerlijk rijstgerecht, met melk klaargemaakt, dat wij met confituren smakelijker maakten en besloten
+toen, twee uren te rusten v&oacute;&oacute;r we Koem gingen zien.
+
+</p>
+<p>De veldbedden werden opgeslagen en we genoten de rust in de schaduw der moerbeiboomen. De een sliep als een marmot; de ander
+ging schrijven, en een derde droomen. De dalende zon bescheen een grooten muur, die den tuin omsloot en waarboven de gouden
+koepel zich verhief van de moskee, waar de heilige Fatmeh rust, die Koem tot bedevaartplaats maakt. Alleen Medsjed, waar de
+imam Reza is begraven, is nog heiliger dan Koem.
+
+</p>
+<p>In de schemering gingen wij naar den overdekten en donkeren bazar. Enkele beleedigingen werden ons in het voorbijgaan toegeroepen,
+want Koem is bij zijn heiligheid zeer dweepziek. De menigte houdt niet van Europeanen en vooral niet van ongesluierde vrouwen.
+Ze kijken onze dames aan met nieuwsgierigheid en minachting. Jongens liepen achter ons aan. De bazar was zoo smal, dat als
+er iemand op een paard aankwam, men niet voorbij kon.
+
+</p>
+<p>Wij verlieten den bazar en kwamen op een kerkhof. Er waren veel menschen om ons heen, en de nieuwsgierigheid werd lastig.
+Toch probeerden wij de groote moskee achter op het kerkhof te naderen, maar dat scheen heiligschennis in de oogen der menigte,
+zoodat wij door een straatje afsloegen naar de rivier dicht bij onze sjapar khan&eacute;.
+
+</p>
+<p>Het was donker, en toen de tafel gedekt was onder de boomen, volgde er een vroolijke maaltijd met kaarsen, die lichte stipjes
+teekenden in den nacht.
+
+</p>
+<p>Wij maakten toebereidselen voor onzen nacht in de open lucht. De beide paren kozen de beschutting van de groote moerbeiboomen,
+en ik nam een verder verwijderden. De shawls werden op de veldbedden uitgespreid en uit vrees voor dieven maakten we de valiezen
+aan de bedden vast.
+
+</p>
+<p>Wij ontkleedden ons bij het onzekere licht der kaarsen, dat in den wind flakkerde; geld en revolver werden onder het hoofdkussen
+gelegd, en de kle&ecirc;ren op het bed.
+
+</p>
+<p>Daar lagen we, wenschten elkander goeden nacht, en de kaarsen werden uitgeblazen.
+
+</p>
+<p>De opwinding van de reis, de nieuwheid van in de open lucht te kampeeren in het midden van Perzi&euml;, joegen den slaap op de
+vlucht.
+
+</p>
+<p>Ik lag wakker en keek naar de vier minarets van de Fatmeh-moskee, waar lichten waren ontstoken, om aan de pelgrims, die onderweg
+waren, het doel van hun tocht te laten zien. Aim&eacute; lag op een deken, en pas had hij zich uitgestrekt, of hij snorkte. Een warme
+wind streek over ons heen, bewoog de takken, er vielen moerbeien van de boomen, en de lucht was vol ongewone geluiden.
+
+</p>
+<p>Er moeten wolken zijn, want ik zie geen sterren meer.
+
+</p>
+<p>Plotseling kwam er een sterkere windstoot, geritsel van de bladeren, dan een druppel op mijn gezicht, nog een en weer een...
+het regent!
+
+</p>
+<p>Wanhoop! Zullen we in den nacht moeten opstaan en ons weer aankleeden? O, waarom houdt de regen niet op! Een minuut van spanning;
+neen, de druppels vallen dichter op de bladeren en op mij.
+
+</p>
+<p>Toen volgde in de duisternis bij den kletterenden regen een verwarde vlucht; ieder van ons was half gekleed, de dames in shawls
+gewikkeld, de mannen, de veldbedden versleepend, waar de valiezen op werden gestapeld. In onze nachthemden of pyama&#8217;s liepen
+wij door den grooten tuin onder de boomen door, die bij elke windvlaag ons met een bad van druppels besproeiden.
+
+</p>
+<p>In de sjapar khan&eacute; gingen de Bibesco&#8217;s hun neef wekken en installeerden zich in zijn kamertje met hun drie&euml;n. Het gezin Ph&eacute;r&eacute;kyde
+en ik, we schikten ons zoo goed mogelijk in het portiek. De bagage en de voorraden werden tusschen de bedden opgestapeld.
+Zouden we nu kunnen slapen? Het is al middernacht. Over een uur of vier zullen we moeten opstaan.
+
+</p>
+<p>Onder de opgehangen lamp trachtten wij in slaap te komen. Een verontrustend geluidje heel dichtbij verschrikte ons. Het leek
+wel, of er muizen bezig waren. Inderdaad waren het muizen, knabbelend aan <a id="d0e1102"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1102">168</a>]</span>onzen voorraad. Twee-, driemaal joegen we ze weg; ze kwamen terug, en onze waakzaamheid verslapte. Wij legden ons weer neer,
+en onderwierpen ons aan de schade, die ze kunnen aanrichten, vastbesloten, ze met rust te laten, als ze ons maar niet in de
+ooren beten.
+
+</p>
+<p>Daar doet een luid gerinkel ons opspringen. Een kat had drie kisten met conserven omgegooid en twee glazen gebroken, en is
+toen gaan eten; hij had eerst de muizen voor ons weggejaagd. Op onze bedden zittend, keken we zonder kwaadheid naar de kat.
+
+
+</p>
+<p>Maar moeilijk is het wel, in zoo&#8217;n portiek te slapen. Regendruppels kunnen ons van den weg bereiken, en daar rijdt een rijtuig
+binnen. Er komen twee Perzen uit, kijken naar ons en praten met hun koetsier.
+
+</p>
+<p>Eindelijk gaan ze heen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-168.jpg" alt="Met roode Kozakken en gala-landauers in Ispahan." width="720" height="491"><p class="figureHead">Met roode Kozakken en gala-landauers in Ispahan.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Nu komt de beurt aan den hond, dien ik al in den tuin had gezien. Hij is achter ons aan gegaan, en op het oogenblik toen ik
+net wat doezelig werd, voelde ik een warmen adem op mijn gezicht.
+
+</p>
+<p>Ik joeg den hond weg, die even daarna de plaats van de kat innam bij den voorraad proviand. Maar alles is ons onverschillig,
+zoo moe waren we.
+
+</p>
+<p>Een oogenblik later luid klokjesgebengel. Een kameelenkaravaan verlaat de karavanserai; een van de dieren, nieuwsgieriger
+dan de andere, treedt uit de rij, om te onderzoeken, hoe Europeanen er uitzien, die niet slapen. Het lijkt een goedige, gezellige
+kameel, die zeker heel wat aan zijn collega&#8217;s te vertellen zal hebben. Hij mag ter herinnering aan ons meenemen wat de muizen,
+de kat, de hond en de ezel, die er ook nog is geweest, van onzen voorraad hebben overgelaten.
+
+</p>
+<p>Zoo halen we zonder slaap, maar niet zonder afleiding en vermaak, half vier in den morgen. Wij zullen dan ten minste om vier
+uur klaar wezen. Wij staan op en overzien de verwoesting. De menagerie heeft een aangebroken blikje pat&eacute; de foie gras opgepeuzeld,
+dan wat rijst, brood en vier-en-twintig harde eieren, die gekookt waren voor de dagreis van heden. Dat het hun wel bekome!
+
+
+</p>
+<p>Woensdag was de derde dag van de woestijnreis van Teheran naar Ispahan. Hoewel we niet geslapen hebben, zijn we toch niet
+vroeg, want bij de vlucht door den tuin voor den regen zijn er kleinigheden zoekgeraakt. Die moesten opgezocht. De lucht was
+weer onverbiddelijk blauw.
+
+</p>
+<p>Vandaag moeten de honderd kilometers worden afgelegd, die ons van Kosjan scheiden. Het zal weer heel wat inhebben.
+
+</p>
+<p>De weg is kaal en leelijk en stijgt nu en dan, en de diligence is toch niet veel gemakkelijker dan de break. Ook worden de
+muggen al lastiger. Maar wij leven nog. De sjapar khan&eacute;&#8217;s waren minder goed dan tusschen Teheran en Koem, en we bleven maar
+buiten in de hitte ontbijten. Toen het avond werd, waren we nog niet te Kasjan, maar tegen negen uur daagde het stadje op.
+We logeerden er door de tusschenkomst van den engelschen consul in het huis van de indische telegraaf. De chef van den post
+ontving ons vriendelijk, we werden getracteerd op ijskoude dranken en gebruikten een uitstekende pilau. Maar onze gastheer
+kan de drukkende hitte niet verminderen en hij kan aan de muggenplaag geen eind maken. Onze nacht was dan ook weer ellendig
+en we hadden afgesproken om, v&oacute;&oacute;r het dag was, op te breken.
+
+<a id="d0e1129"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1129">169</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-169.jpg" alt="Gesprongen band in de woestijn bij middaghitte." width="720" height="288"><p class="figureHead">Gesprongen band in de woestijn bij middaghitte.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Met de grootste moeite stonden we den vierden dag op, en vier uur te laat kwamen we eerst weg. Hoe kan het ook anders!
+
+</p>
+<p>De lezer denke even na, en in plaats van boos te worden, zal hij medelijden met ons krijgen. Na een heelen nacht wakens en
+een dag van geradbraakt worden in de diligence komen we aan de plaats van rust. Eerst tegen middernacht komen we te liggen.
+De warmte, de muggen, de uitputting beletten ons te slapen; eindelijk overwint de vermoeidheid voor korten tijd en we vallen
+in een onrustigen slaap, telkens afgebroken en niet verkwikkend, ook door de hardheid van de zeelen der veldbedden.
+
+</p>
+<p>Aim&eacute;, die ons zou wekken, sliep. Een van ons, die nog al conscientieus was, keek op zijn horloge. Hij kan de oogen haast niet
+opendoen. Het is vier uur. We moeten opstaan. Toen denkt hij, dat een oogenblik langer of korter niets aan den aard van den
+dag, die volgen gaat, verandert en denkt aan de dames, die misschien slapen en nog meer dan hijzelf behoefte zullen hebben
+aan rust.
+
+</p>
+<p>Hij voelt zich verteederd over haar ongelukkig lot, over haar dapperheid, en onder die verteedering door gaat de wijzer van
+het horloge zijn gang, en zie, het is vijf uur.
+
+</p>
+<p>Op dat oogenblik wordt Aim&eacute;, die in een of ander hoekje op een matje sliep, wakker, rekt zich uit, gaat overeind zitten en
+staat weldra op zijn slappe beenen. Hij behoeft niet veel toilet te maken en komt ons wekken in de verschillende kamers, en
+ieder van ons zegt tot zichzelf, dat hij of zij het vlugst met aankleeden is en wel een kwartier aan die, en een kwartier
+aan die andere mag gunnen&#8212;en blijft in het bed.
+
+</p>
+<p>Zoo wordt de vertraging grooter; het pakken op de diligence duurt lang; het water kookt nog niet voor de thee....
+
+</p>
+<p>Om acht uur gaan we van Kasjan weg, waar we slechts den puntigen koepel der moskee zien en vervallen straten. Het rijtuig
+van den gouverneur brengt ons een eind heen, en eerst bij het begin der woestijn stappen we weer in de diligence.
+
+</p>
+<p>Het is nu alles fijn, rood zand zonder steenen over licht golvend terrein. De wielen van het rijtuig zakken vijftien centimeter
+in den grond, en nu en dan moeten we door de droge bedding van een zeer breede rivier. De ongelukkige paarden doen wat ze
+kunnen, maar houden op oogenblikken uitgeput stil.
+
+</p>
+<p>Toen stapten wij in de brandende zon uit en duwden de wielen, maar we kwamen op die manier verschrikkelijk langzaam voort.
+Om tien uur waren we nog geen zes kilometer van Kasjan, en de eerste rustplaats is nog twintig kilometer ver.
+
+</p>
+<p>Op dat oogenblik raakte de diligence positief vast in het zand, en de paarden weigerden te trekken. Wij moeten wachten tot
+ze zijn uitgerust.
+
+</p>
+<p>Wij bekijken de plek des ongeluks.
+
+</p>
+<p>We zijn midden in de woestijn; loodrecht valt de zon op ons, en de weerkaatsing op het zand is gruwelijk.
+
+</p>
+<p>Links zijn lage duinen; rechts doet zich een uitkijk voor op een bekoorlijke oase. Groene boomen wiegelen door een koeltje
+heen en weer. Daar er boomen zijn, moet er water in de buurt wezen. Wij sterven van dorst, en twee van ons maken de paarden
+van voor het rijtuig los en rijden naar de oase, die geen kilometer ver lijkt. Maar ze zijn nog geen vijf minuten weg, of
+daar zijn ze al terug, want het is overal zand en het groen is een illusie geweest, een luchtspiegeling.
+
+</p>
+<p>De vermoeidheid overmant ons. Een van ons slaapt onder de diligence. De anderen stappen uit en voelen het zand, dat zoo heet
+is dat men het niet in de hand kan houden. Wij moeten vlak bij onzen wagen blijven.
+
+</p>
+<p>Toen zonden we Aim&eacute; te paard uit, om versche paarden uit Kasjan te halen, want de onze kunnen niet meer.
+
+</p>
+<p>Hij komt niet terug. Twee uren lang wachtten we onbewegelijk in dit warmste deel der woestijn <a id="d0e1167"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1167">170</a>]</span>op het midden van den dag, als geen Pers zich buiten waagt.
+
+</p>
+<p>Rondom alles zand en bedriegelijke fata morgana&#8217;s. Geen zuchtje wind. Onbewegelijk bakken wij onder het dakje van de diligence.
+
+
+</p>
+<p>Daar komt om twaalf uur Aim&eacute; terug met drie paarden en een tweeden koetsier.
+
+</p>
+<p>Met groote moeite krijgen ze nu de diligence in beweging; maar we komen slechts stapvoets vooruit. Twee uren hebben we noodig,
+om de eerste halt te halen.
+
+</p>
+<p>Vreeselijk was die vierde dag, onuitsprekelijk van ellende. In den avond reden we maar sukkelend voort van negen tot &eacute;&eacute;n uur
+bij prachtig sterrenlicht. Aim&eacute; beloofde nachtrust in de volgende sjapar khan&eacute;. Op steenen gezeten in het licht van de opkomende
+maan, aten we harde eieren, biscuits en zetten thee, in afwachting dat de paarden uitgerust zijn. Onze leden waren verstijfd
+door zooveel uren in de diligence.
+
+</p>
+<p>Nu, bij het begin van den vijfden dag, hebben wij, naar het schijnt, het middel om niet te laat op weg te gaan, dat is heelemaal
+niet te gaan slapen.
+
+</p>
+<p>Wij legden dekens op de banken van de coup&eacute;, dat de dames konden liggen en daarop rolden we verder over het ongelijke zand.
+We waren doodop, maar hadden nu ten minste geen last van de warmte en vorderden op den weg naar Ispahan.
+
+</p>
+<p>In het achtercompartiment van den wagen veranderden wij elke vijf minuten van houding, leunend tegen elkaar en strekten afwisselend
+onze beenen op elkaars knie&euml;n uit. Aan slapen viel natuurlijk niet te denken.
+
+</p>
+<p>We zullen in de halt de schade inhalen.
+
+</p>
+<p>De minuten gingen langzaam voorbij. Tegen vijven kwam de dageraad. Venus schitterde als een brillant in het Oosten; de andere
+sterren verbleekten.
+
+</p>
+<p>Nu zijn we aan de wisselplaats. Wij springen uit den wagen, om uit te rusten en eindelijk te slapen! O, wanhoop! Er is slechts
+een stal en geen kamer, niet de minste schuilplaats zoo groot als een scheepshut, geen boom zelfs om ons tegen de zon te beschermen!
+
+
+</p>
+<p>Minuten van ellende en van kwaadheid; maar wat hielp het?
+
+</p>
+<p>Er was weer een heldere beek voor een bad, en geitemelk werd voor ons gemelkt van kleine, zwarte geiten, die van de bergen
+kwamen.
+
+</p>
+<p>Tegen zeven uur ging het verder. In 24 uur hebben we nu die vervloekte diligence bijna niet verlaten.
+
+</p>
+<p>We gaan het bergland in.
+
+</p>
+<p>De paarden trekken wat ze kunnen; onze weg stijgt met steile hellingen. Twee-, driemaal reeds hebben we moeten uitstappen
+en de wielen duwen, en nu weigeren de paarden ons verder te brengen. Gisteren vast in het zand, vandaag in de bergen. Wij
+zullen alle emoties moeten hebben van een reis in Perzi&euml; per diligence.
+
+</p>
+<p>Weer zenden we Aim&eacute; met een der paarden naar de volgende halt op een uur afstands. Dus even rust.
+
+</p>
+<p>De zon stijgt en het begint al heet te worden.
+
+</p>
+<p>We worden er nu stil onder. Wanneer zullen we Ispahan zien?
+
+</p>
+<p>De versche paarden. Het zijn kwade beesten, die schoppen in plaats van te trekken. Wij hebben een koetsier op den bok en een
+ander v&oacute;&oacute;r de paarden, die niet vooruit willen. Toen gingen de koetsiers duwen.
+
+</p>
+<p>Van het imposante landschap zagen we op deze wijze niets. En het was toch iets heel bijzonders, het leek een maanlandschap
+met die lavabergen en die reeksen van uitgedoofde kraters, langs welker hellingen gele zwavel te zien was, tusschen rotswanden
+van alle tinten tusschen bruin en geel. Verlaten was het alles, dor en steenachtig, een doode wereld, versteend in haar doodsstrijd.
+
+
+</p>
+<p>Bij de eerste sjapar khan&eacute; konden we nog in de open lucht ontbijten, maar den verderen dag was weer de hitte ondragelijk en
+om de honderd kilometers tusschen ons en Ispahan vlugger af te leggen, besloten we maar weer des nachts te reizen. Maar om
+drie uur in den morgen gingen we toch maar schuilen in de ellendige herberg en sliepen tot acht uur. Als we niet wisten, dat
+Ispahan niet ver meer was, bleven we hier, want we kunnen haast niet verder.
+
+</p>
+<p>Het was nu alles vlakte en zand. Eindelijk tegen &eacute;&eacute;n uur ontdekten we aan den horizon een lijn van boomen.
+
+</p>
+<p>&#8220;Ispahan!&#8221; roept Aim&eacute; van den bok.
+
+</p>
+<p>Ispahan! Wij naderen langzaam; nu kunnen we al tusschen de boomen koepels onderscheiden van de moskee&euml;n, een blauwe aan den
+linkerkant is hooger dan de andere; het is de koninklijke moskee.
+
+</p>
+<p>Bij de laatste wisselplaats wacht ons een coup&eacute; met vier paarden, waaruit een Pers in een deftige, zwarte jas stapt. Hij stelt
+ons een brief ter hand van Zijne Hoogheid Zil es Sultan, den broeder van den Shah en gouverneur van Ispahan, die ons gastvrijheid
+aanbood in een van zijn paleizen en ons zijn rijtuigen aan de poort der stad tegemoet zendt.
+
+</p>
+<p>Wij nemen de rijtuigen aan en danken voor de paleizen, want we worden verwacht aan het russische consulaat.
+
+</p>
+<p>We gaan weer op weg. Nu rijden we langs velden met witte papavers, die een koelen gordel om Ispahan leggen; irrigatiekanalen
+kruisen ieder oogenblik den weg.
+
+</p>
+<p>Wij zien er bleek en afgemat uit. We wekken onszelven echter op in de oude diligence, want onze energie is nog onverflauwd,
+en we zijn niet ver van Ispahan.
+
+</p>
+<p>Daar zijn de poorten der stad. Een generaal en honderd kozakken in het rood wachten ons en escorteeren twee landauers in groot
+gala, geheel van glas. De carroezar of burgemeester is er, om ons te ontvangen.
+
+</p>
+<p>Wij gevoelen, dat onze oude wagen veel beter in overeenstemming is met ons uiterlijk dan de koetsen van Zil es Sultan. Zes
+dagen in de woestijn hebben hun sporen achtergelaten op onze gezichten en onze kle&ecirc;ren. Wij hadden aan een bescheiden inkomst
+in Ispahan stellig de voorkeur gegeven; maar de koetsen zijn er, en wij moeten instappen. De roode kozakken rijden voor ons
+uit en zoo gaat het door straten en bazars.
+
+</p>
+<p>De menigte verdrong zich op onzen weg. Zij kreeg door wolken stof, die het geleide te paard opwierp <a id="d0e1231"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1231">171</a>]</span>Europeanen te zien, die ongekapt en ontredderd waren; maar wij zagen er toch triomfantelijk uit, want we waren in Ispahan.
+
+
+</p>
+<p>We gingen in het russische consulaat binnen, een paleis zonder vensters, waarvan de vier gebouwen een tuin vol dichte boomen
+en rozen insluiten. Blonde, stevige kozakken stonden er omheen geschaard met opgeheven sabel. De zaakgelastigde, de heer Tsjirkine,
+kwam ons met bloemen in de hand tegemoet.
+
+</p>
+<p>Wij zijn zeer stoffig, maar vol waardigheid.
+
+</p>
+<p>We komen in een salon, waar tafels zijn en tapijten, een divan, fauteuils en stoelen. Onze laatste halt was een soort van
+kalkoven, en wij weten nu wat comfort beteekent.
+
+</p>
+<p>Stoelen lijken een groote triomf der beschaving, en we kijken ze met bewondering en verteedering aan.
+
+</p>
+<p>Bedienden brachten ons geparfumeerde thee, kleine schijfjes citroen en ijs! In onze kamers vonden wij waschtafels, water,
+keurig ingerichte badgelegenheden met kranen van warm en koud water!
+
+</p>
+<p>We zijn nog gebeukt door de planken van de diligence en hebben in drie dagen niet meer dan zes uren geslapen. En nu strekken
+we ons, gewasschen en gekleed, onder de boomen van den tuin uit in den geur van alle rozen van Ispahan, die op onze komst
+schijnen te hebben gewacht.
+
+</p>
+<p>Wij hebben het Paradijs gevonden.
+
+</p>
+<p>Het regende in den avond, een heerlijke frischheid onder de oude platanen. Al vroeg gingen we naar bed op onze getrouwe veldbedden,
+want het consulaat heeft geen bedden over. In het Oosten begrijpt men overal dat woord van Jezus: &#8220;Neem uw beddeke op en wandel.&#8221;
+
+
+</p>
+<p>Wat is het goed geweest, dat wij onze bedden hebben meegenomen!
+
+</p>
+<p>Wij veroorloofden ons den volgenden dag allerlei weelde, en weelde bestaat nu voor ons in nietsdoen. In plaats van de stad
+te bekijken, blijven we in den mooien tuin onder de schaduw der platanen, wier stammen oprijzen uit boschjes van roode rozen.
+
+
+</p>
+<p>Wij zijn nog verwezen van de zesdaagsche vermoeienis, en we zouden altijd zoo willen blijven liggen in den geur der rozen
+en tot onszelven zeggen: &#8220;Ik ben in Ispahan.&#8221;
+
+</p>
+<p>Des morgens is Ispahan nog koeler en heerlijker dan Teheran, het ligt dan ook op de hoogte van Sanct-Moritz.
+
+</p>
+<p>Geen geluid van de ons omringende stad dringt tot ons door. Alleen honden loopen door de struiken, er gaan perzische bedienden
+voorbij, en de oude bewaker van den hammam gooit af en toe wat hout op het vuur.
+
+</p>
+<p>Er zijn in dezen tuin van rechte lanen en jonge boomen een oneindige verscheidenheid van rozen, zwarte en purperen, witte
+en rose, de meeste al op het punt de bladeren te laten vallen. Binnen acht dagen zal er van de rozenglorie niet veel meer
+over wezen.
+
+</p>
+<p>Aim&eacute; waardeert zeer de gastvrijheid, die ons wordt aangeboden. Hij zegt &#8217;s morgens tot mij: &#8220;Ik heb thee gedronken, en ik
+heb wijn gehad; ik heb van alles gegeten en ze hebben mij ijs gegeven, en toen ben ik onder de tafel gaan liggen slapen.&#8221;
+
+
+</p>
+<p>De kleeding van Aim&eacute;, die nooit veel om zijn toilet gaf, heeft iets om zich voor te geneeren in dezen mooien tuin van het
+consulaat. Aim&eacute; draagt de perzische lange jas, die al vol gaten was toen we vertrokken. De zware reis heeft er niet veel van
+overgelaten. Een mouw is half verdwenen en de boord aan den hals is er af. De katoenen broek is vol gaten en de twee gele
+dingen, die hij aan de voeten had en die in veel vroeger tijd schoenen waren geweest, maakte hij met touwen vast; een teen
+stak brutaal door het leer heen, en de zolen gaapten geducht. Nu is een der laarzen in de woestijn gebleven; hij loopt nu
+mank met een blooten voet. Hij lijkt wel wat op een bedelaar, die de waakzaamheid van den portier heeft verschalkt en stil
+in het consulaat is binnengedrongen.
+
+</p>
+<p>Het is vernederend voor ons, door zulk een bediende ons te laten vertegenwoordigen. Wij zenden hem dus naar den bazar, om
+zich een jas en een broek en een nieuw buisje te koopen met een paar witte schoenen, zooals in Ispahan worden gemaakt, en
+waar hij al acht dagen over praat als over het toppunt van &eacute;l&eacute;gance in zake perzisch schoeisel.
+
+</p>
+<p>Aim&eacute; komt met een groot pak terug en met een lange rekening. Den volgenden dag ontmoet ik hem in zijn oude kleeren; ik stuur
+hem weg, om zich aan te kleeden; hij verdwijnt en wij krijgen hem den heelen dag niet weer te zien. Den dag daarop en de volgende
+dagen dezelfde historie. Hij wil zich niet in de nieuwe kleeren steken, en wij worden maar steeds vernederd in onzen bediende.
+
+
+</p>
+<p>&#8220;Zeg, jij, wil je mij wel eens zeggen&#8221;, vroeg ik hem op den dag van ons vertrek, &#8220;waarom jij hebt geweigerd, de kle&ecirc;ren te
+dragen, die wij voor je hebben gekocht?&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Och, Meneer&#8221;, zei hij met zijn slepende stem, &#8220;waarvoor zou ik ze aantrekken? Ik ken hier niemand. Ik bewaar ze voor Teheran,
+waar ieder weet wie ik ben.&#8221;
+
+</p>
+<p>Wij gingen plechtig onze opwachting maken bij Zil es Sultan, de Schaduw van den Souverein, die voor onzen luisterrijken intocht
+in Ispahan heeft gezorgd.
+
+</p>
+<p>Hij is de oudste broeder van den Shah, maar daar hij niet de zoon was van een wettige vrouw, mocht hij zijn vader niet opvolgen.
+Dat is jammer voor Perzi&euml;, want hij is een zeer verstandig man met veel energie. Hij is voorstander van den engelschen invloed,
+en hij vindt de Engelschen veel minder gevaarlijk voor Perzi&euml; dan de Russen. Hij is geabonneerd op de <i>Times</i> en op de <i>Temps</i> en laat zich beide voorvertalen door zijn zoons, die een franschen gouverneur hebben gehad en ontwikkelde, flinke, aardige
+jongens zijn.
+
+</p>
+<p>Wij werden in het zomerpaleis ontvangen. Men komt er door een van die echt perzische tuinen met jonge, dichtopeenstaande boomen,
+rechte lanen, vijvers met irissen aan den kant, die ons zoo aantrekkelijk voorkomen. De russische zaakgelastigde stelt ons
+voor en daar zitten we in een kring in een perzisch salon, een lang en smal vertrek, met aan beide kanten de ramen open. Het
+is op zijn Europeesch gemeubeld.
+
+</p>
+<p>De jonge prinsen Bahram Mirza en Akhbar Mirza spelen voor tolk, en toen de offici&euml;ele complimenten <a id="d0e1287"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1287">172</a>]</span>zijn gewisseld, neemt het gesprek een vrijen en belangwekkenden gang. Zil es Sultan, die nooit uit Perzi&euml; is geweest<a id="d0e1289src" href="#d0e1289" class="noteref">2</a>, is goed op de hoogte van de europeesche politiek. Hij weet, hoeveel milliarden wij aan Rusland hebben geleend en vertelt
+ons anecdoten over onze staatslieden. Hij spreekt over den fameusen heer Combes. Zou men het gelooven? De roem van den heer
+Combes is wel universeel.
+
+</p>
+<p>Maar het is heel natuurlijk, dat de perzische staatslui zich voor Combes&#8217; politiek interesseeren, want de eenige macht, die
+zich tegen de in naam absolute macht van den Shah verzet, is die der priesters, der mollahs, en Zil es Sultan, die in termen
+vol lof over Frankrijk sprak, zeide, dat Perzi&euml; een minister als Combes noodig had, om de mollahs tot rede te brengen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-172.jpg" alt="Een halt tusschen Kasjan en Ispahan." width="720" height="491"><p class="figureHead">Een halt tusschen Kasjan en Ispahan.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Wij gebruikten thee, ijs en koffie en gingen in de galakoetsen heen.
+
+</p>
+<p>Wij bezochten ook de Medresseh, de oude theologische school, waar nu een drukbezocht park is. Er zijn weinig mooier parken.
+Wij wandelden op de terrassen der gebouwen en zagen de oude kamers van leeraren en leerlingen. Alles was nu onbewoond. Er
+werden in den tuin ververschingen aangeboden, en eerst was het er zeer vol met een menigte, die alleen uit mannen bestond.
+Ze drongen in den aanvang om ons heen, want niet alleen zijn wij vreemdelingen en christenen, maar ook hadden wij vrouwen
+bij ons, die haar jonge gezichten ongesluierd laten zien. De kozakken van het consulaat duwen zonder geweld de nieuwsgierigen
+terug, en deze hervatten langzaam hun gebabbel aan den oever van de waterplassen en hun rustig rooken, door slokjes thee of
+koffie afgebroken, en wij wandelen verder ongestoord onder de eeuwenoude platanen.
+
+</p>
+<p>Des morgens kwamen de dellals weer, om ons een en ander te verkoopen, als te Teheran, en in den namiddag gingen we rijden
+en brachten bezoeken aan paleizen, als dat van de Veertig Zuilen en dat van Ali Kapoe.
+
+</p>
+<p>Op een avond zouden we bij Zil es Sultan dineeren. Uit den aard der zaak was ons toilet gebrekkig. Wij hadden in het eenige
+valies, dat ieder van ons gegund was, slechts plaats voor het linnengoed en een extra paar laarzen. De vernuftige Aim&eacute; had
+in persoon blouses voor de dames gewasschen en gestreken en met de roode rozen was dat geheel in orde. Twee van ons hadden
+zwarte jacquets, welk een weelde!
+
+</p>
+<p>Een ander, minder gelukkig, heeft geen ander overhemd dan een nachthemd, gelukkig van zijde. Hij knoopt onder den kraag van
+zijn hemd een groote lavalli&egrave;re, die uitgespreid wordt over een khaki vest, om met haar zwart er deftigheid aan bij te zetten.
+Op het vest volgt een grijze, vermoeide broek, die rust op tennisschoenen met gaten. Ik had een korte broek aan en kousen
+van de soort alsof ik op een bergtocht moest, maar ik heb een overhemd en onberispelijke boord en manchetten.
+
+</p>
+<p>Wij d&eacute;fileeren voor de gardes van het paleis en leggen in onze d&eacute;marche al de waardigheid, die aan onze kleeding ontbreekt.
+Ik zal nooit vergeten de voor een hof geschikte r&eacute;v&eacute;rences van de dames in de korte reisjaponnen en evenmin den prachtigen
+turkoois, dien onze gastheer op de borst droeg. Die steen was intens donkerblauw, groot <a id="d0e1311"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1311">173</a>]</span>als een kippenei en was gevat in een kring van diamanten.
+
+</p>
+<p>Tijdens het diner speelde een orkest onder de boomen van den tuin melancholieke melodie&euml;n. Zij pasten bij onze stemming, want
+den volgenden dag zou het echtpaar Ph&eacute;r&eacute;kyde ons verlaten. Hij moet op een bepaalden datum in Roemeni&euml; zijn en hij is voorzichtig,
+wetend wat de reis door de woestijn beteekent. Er is den 11den Juni een boot te Enzeli, en die hoopt hij te nemen. Daarom
+moeten ze weg.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-173.jpg" alt="Op den Delijanpas." width="720" height="700"><p class="figureHead">Op den Delijanpas.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Wat ons betreft, wij zouden liefst geen plannen maken; wij hebben te veel moeite gehad om Ispahan te bereiken en zouden er
+in het oneindige willen blijven. Het denkbeeld van de terugreis vervult ons met schrik. Desniettemin zullen wij de stad der
+rozen moeten verlaten en we bepalen ons vertrek op Vrijdag 3 Juni in den namiddag. Georges Bibesco heeft naar Keller getelegrafeerd,
+om de Merc&eacute;des naar Koem te brengen. Zoo vermijden wij de laatste etappe van 150 kilometer, die wij in 25 lijdensuren per
+diligence hebben afgelegd.
+
+</p>
+<p>De landauer, die de Ph&eacute;r&eacute;kydes besteld hadden, zou er om drie uur zijn. Hij is er niet.
+
+</p>
+<p>Om vijf uur komt hij eindelijk en men begint de bagage op te laden. Ph&eacute;r&eacute;kyde onderzocht de wielen en ontdekt, dat een der
+wielen onrustbarend wiegelt en dan ook al gauw van de as afloopt. Tegen zeven uur was eerst alles klaar, en de vrienden vertrokken
+op een nieuwe woestijnreis.
+
+</p>
+<p>Om acht uur gingen wij aan tafel. Wij spraken over de afwezigen. Waar zijn ze? Welke avonturen zullen ze beleven? Wij zien
+ze in onze verbeelding gebeukt op de slechte wegen. Kwartier v&oacute;&oacute;r negen, toen wij juist ons maal eindigden, ging de deur van
+de eetzaal open, en op den drempel verschenen onze beide reizigers.
+
+</p>
+<p>Zij zijn een uur bezig geweest, om de poort te bereiken door den smallen, vollen bazar en toen ze er waren, raakte weer een
+wiel los. Toen bestegen ze de afgespannen paarden en gingen naar ons terug.
+
+</p>
+<p>Ph&eacute;r&eacute;kyde is ongerust, dat hij de boot niet op tijd zal bereiken te Enzeli. De heer Tsjirkine stuurt <a id="d0e1332"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1332">174</a>]</span>een boodschap naar de post, waar ze voor den volgenden morgen om vijf uur een rijtuig beloven. En wij gingen toen nog charades
+opvoeren met enkele wederwaardigheden van onze reis in Perzi&euml;.
+
+</p>
+<p>Op Vrijdag 3 Juni sloeg voor ons het uur van vertrek. De angst om Ispahan te verlaten was groot. We zagen er tegen op als
+tegen een berg. Nu zouden we weer verliezen wat met zooveel moeite was veroverd, de kalme uren van de morgens onder de platanen
+en tusschen de rozen van het consulaat, de stilte en rust op den middag, als de zon op het felst brandt, de avondwandelingen
+in de verlaten tuinen, waar paleizen slapen, die nooit ontwaken zullen op de roepstem van een prinses, de tochten door interessante
+ru&iuml;nen en de schoonheid der heldere sterrennachten.
+
+</p>
+<p>Ispahan verlaten is weer terugvinden de vermoeienis van de reis, den zwaren trek door de woestijn, de drukkende warmte, het
+niet ophoudende stof, de onvoldoende maaltijden in de weinige schaduw van een enkelen boom, de nachten zonder slaap in stallen
+met muizen, de verveling aan de wisselplaatsen, de twisten met de koetsiers. Dat alles zal zich herhalen zonder het opwekkend
+vooruitzicht van het onbekende.
+
+</p>
+<p>Toch moeten wij gaan. De laatste aankoopen zijn gedaan. Meubelmakers pakken voor ons in.
+
+</p>
+<p>Om vier uur zijn de vier landauers voor. Wij zullen ons daarin installeeren. Er zijn echte bedden in aangebracht. De heer
+Tsjirkine, die ons zoo goed ontvangen heeft, doet ons uitgeleide te paard met alle kozakken van het consulaat tot buiten de
+poorten; de vice-consul van Engeland voegt zich bij hem met acht prachtige hindoesche ruiters, de lansiers van Bengalen.
+
+</p>
+<p>Voor de laatste maal gaan wij door de drukke bazars en de stille straten van Ispahan. Op een paar kilometer afstands van de
+stad neemt ons escorte afscheid van ons. Boven de boomen zien we nog heel lang den grooten koepel van de groote moskee.
+
+</p>
+<p>En in den langzamen draf van onze paarden over het zand verwijderen we ons van Ispahan, dat we nooit zullen terugzien en wenden
+ons naar het Noorden, naar Teheran, naar Europa.
+
+</p>
+<p>Dag en nacht gaat het nu voort door de woestijn en de bergen, bijna zonder ons op te houden. Overdag zijn onze landauers gesloten
+en bij nacht geopend. Wij blijven liggen op onze gemakkelijke matrassen en stappen alleen uit aan de halten, waarbij een paar
+uur worden verloren, want nu zijn bakhtiaarsche prinsen ons voor en nemen de paarden weg.
+
+</p>
+<p>Wij hoorden aan een wisselplaats, dat onze vrienden Ph&eacute;r&eacute;kyde een ongeluk hebben gehad, en dat midden in de woestijn een wiel
+van hun rijtuig gebroken is. Zij hebben op den middag zes kilometer te voet moeten afleggen door het zand, om een sjapar khan&eacute;
+te bereiken. Zes-en-dertig uren hebben ze er moeten wachten, tot het rad hersteld was in het stadje Natanz, dat 30 kilometer
+verder lag. Ze zijn ons dus nauwelijks &eacute;&eacute;n dag voor.
+
+</p>
+<p>Te Kasjan, waar we lang op paarden moesten wachten, hielden we een siesta op onze veldbedden, maar ze werd verstoord door
+muskieten. Eindelijk was Koem bereikt, waar Keller en de Merc&eacute;des ons wachtten. Er was nog nooit een automobiel in Koem geweest.
+Om drie uur lieten we ons dan ook voor ons vertrek photografeeren aan den oever der rivier met als achtergrond, o heiligschennis,
+de heilige moskee!
+
+</p>
+<p>Wij lieten Aim&eacute; met de bagage in Koem; hij zal 24 uur na ons in Teheran komen, en wij gaan op weg.
+
+</p>
+<p>Hoe zal ik een denkbeeld geven van het genot, daar voort te vliegen met een snelheid van veertig kilometer in het uur in een
+uitmuntende automobiel op ve&ecirc;rende kussens! In zijn blijdschap over de herwonnen snelheid leidt Georges Bibesco ons in vliegende
+vaart over alle oneffenheden, die ons in het heengaan zoo hebben geradbraakt. Als het zoo voortgaat, zijn we nog dezen avond
+in Teheran en kunnen we, met het oponthoud erbij gerekend, in vijf uur de honderd-vijftig kilometer verslinden, die ons van
+de hoofdstad scheiden.
+
+</p>
+<p>Werkelijk deden we er vijf en een half uur over, terwijl we er in het heengaan 25 uren lijdens voor hadden doorgestaan.
+
+</p>
+<p>Wij hadden drukke dagen met vaarwel zeggen, in Teheran, van de vrienden die we er hadden gemaakt, en met het per post expedi&euml;eren
+van onze bagage, die ons te Enzeli zal bereiken, zoodat de beide dagen omvlogen.
+
+</p>
+<p>Wij troffen er ook de Ph&eacute;r&eacute;kydes, die ons hun avonturen vertelden en toen onmiddellijk in hun landauwer naar Resjt gingen.
+
+
+</p>
+<p>Wij gingen naar Goelah-ek, waar de russische legatie in den zomer is en naar Sjimran, waar de engelsche zaakgelastigde in
+den warmsten tijd verblijf houdt. Dat zijn aan den voet der bergen heerlijke parken met veel water en frisch groen, waar zelfs
+in de hondsdagen een verrukkelijke temperatuur heerscht.
+
+</p>
+<p>Op Donderdag 8 Juni waren we weer per auto op weg naar Resjt en de Kaspische Zee.
+
+</p>
+<p>Het kostte veel moeite, om voor dezen laatsten tocht in genoegzame hoeveelheid benzine te krijgen, en eindelijk slaagden we
+er in, het vo&ecirc;r voor de auto te erlangen tegen een prijs, die overeenkwam met drie francs de liter.
+
+</p>
+<p>We zouden de 350 kilometer graag in twaalf uren afleggen met rust voor het d&eacute;je&ucirc;ner. Op die wijze zouden we wel vermoeid,
+maar v&oacute;&oacute;r den nacht in Resjt aankomen. Maar er kwamen allerlei tegenspoeden door mankementen aan onzen wagen, en het was al
+half vier, toen we in Kaswyn arriveerden. Wij waren moe en hongerig, en het duurde nog anderhalf uur, eer we wat te eten en
+een samovar kregen.
+
+</p>
+<p>Op het oogenblik dat we zouden vertrekken, werd de lucht verduisterd door een opkomend onweer en wolken stof; maar het liep
+met een korte bui af en in het bergland, waar we reden, was het prachtig we&ecirc;r. Onze lampen werden in den avond aangestoken;
+het was tien uur, toen we te Mendjil waren en drie uur in den nacht, toen Resjt was bereikt. Ik geloof, dat we nog nooit op
+de geheele reis zoo vermoeid <a id="d0e1372"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1372">175</a>]</span>waren geweest als toen. Spreken konden we haast niet meer.
+
+</p>
+<p>Aan het consulaat zouden we slapen, maar de muggen lieten ons geen rust.
+
+</p>
+<p>Den 10den Juni namen we van Perzi&euml; afscheid en lagen voor anker te Lenkoran aan de Kaspische Zee. Georges Bibesco en ik namen
+een bad in het lauwe water van den grooten plas. We stapten in Bakoe aan wal en namen den trein naar Tiflis, zonder ons meer
+op te houden.
+
+</p>
+<p>In het h&ocirc;tel de Londres vonden wij Leonida, die sinds twee dagen terug is van zijn reis in zijn automobiel. Hij heeft gevaarlijke
+avonturen beleefd. Over Tabris en Zendjan is hij gereisd, soms zonder dat er een weg was. De brief van den gouverneur baande
+dikwijls voor hem een doorgang, als de kozakken bezwaren maakten om hem door te laten.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-175.jpg" alt="De tuinen der medresseh in Ispahan." width="560" height="720"><p class="figureHead">De tuinen der medresseh in Ispahan.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Maar de meer dan slechte wegen noodzaakten hem eindelijk naar Tabris terug te gaan en over Delyan en Akstafa te reizen, waar
+hij den trein naar Tiflis nam. Den 12den Juni waren we samen op het perron te Tiflis, klaar om in den trein naar Batoem te
+stappen. Wij zeiden Tiflis zonder leedwezen vaarwel, waar men van niets anders hoort dan van troebelen en politieke moorden.
+
+
+</p>
+<p>De trein was vol; groote beweging aan het station. Toen wij een praatje maakten v&oacute;&oacute;r onzen waggon met kolonel Tamamsjef, die
+ons uitgeleide deed, voelde ik mij aan mijn overjas trekken. Ik keerde mij om en zag een man naast mij geknield. De mantel,
+dien hij droeg, getuigde niet van grooten nood, en zijn muts was niet erg versleten. Voor ik iets kon zeggen, vatte hij mijn
+hand en kuste die tweemaal; ik voelde zijn lippen en walgde van afkeer en ging haastig op zij. Waarom verlaagt die man zich
+zoo? Ik zou hem willen slaan; maar de man verroert zich niet en blijft met opgeheven handen liggen. Ik zocht naar geld in
+mijn zakken en gaf hem enkele zilverstukken; toen vatte hij een slip van mijn jas en kuste die weer.
+
+</p>
+<p>Ik kan niet zeggen, hoe dat tooneel mij tegenstond. Als ik er nog aan denk, kan ik er van griezelen en ik zou liever willen,
+dat de man mij dreigend om geld had gevraagd.
+
+</p>
+<p>Te Batoem waren wij slechts vervuld van de gedachte, karrevoerders te krijgen voor het vervoer van onze koffers, kisten met
+voorwerpen van waarde uit Perzi&euml; en onze valiezen van het station naar de haven. Gelukkig waren de kruiers niet in staking
+en om elf uur waren we aan boord van de <i>Circassie</i> van de Paketpostmaatschappij.
+
+</p>
+<p>Wij vonden er een fransch ontbijt, een kapitein <a id="d0e1398"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1398">176</a>]</span>die Marseillaan was, veiligheid, rust en de moedertaal!
+
+</p>
+<p>Op geen tien meter van ons verwijderd, aan den wal, was het terrein der stakers, der kozakkenpatrouilles, der onheilspellende
+gezichten van opstandelingen, die aan de kaden rondliepen. Welk een veilig gevoel aan boord te wezen!
+
+</p>
+<p>Het was donker weer, en al gauw begon het te regenen, zoodat de bergen aan ons oog werden onttrokken. Het regent in de bergachtige
+omgeving van Batoem zoowat driehonderd dagen per jaar; er valt jaarlijks 2.60 meter water, dat is meer dan drie maal zooveel
+als te Parijs.
+
+</p>
+<p>Tegen zes uur lichtten we het anker. De zee was kalm.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-176.jpg" alt="Ali-Kapoe." width="578" height="382"><p class="figureHead">Ali-Kapoe.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Met onze boot deden we de havens aan van de zuidkust der Zwarte Zee, een ideale reis, waarop we ons geheel herstelden van
+de vermoeienissen der perzische reis te midden van het meest afwisselend decor, dat voor onze oogen voorbijging. De boot voer
+alleen des nachts, en als de dag aanbrak, waren we weer in een andere haven.
+
+</p>
+<p>Wij sliepen tien uren op de bedden van de boot, smalle bedden wel is waar, maar dan toch bedden, en als ik wakker werd, zag
+ik de mooie heuvels naar de zee glooiend, met hun sierlijke villa&#8217;s in het weelderigste groen, met hier en daar ook een spitse
+minaret en hooge muren van oude interessante ru&iuml;nen.
+
+</p>
+<p>In Trebizonde gingen we aan land, om nog eens een kijkje in Azi&euml; te nemen. Het is een rijke, drukke stad. De bazars zijn niet
+overdekt, en wij doolden rond in den doolhof van straatjes, waar ijverige werkers, op hun hurken gezeten, leder bewerken en
+hout of kostbare metalen. Trebizonde roept het verleden in herinnering. Xenophon rustte er uit met zijn Tienduizenden; de
+stad maakte deel uit van het Byzantijnsche Rijk en de Grieken bouwden er kerken, die nog in wezen zijn. Toen kwamen de Turken
+onder Mohammed&nbsp;II en bouwden moskee&euml;n, waar wij tot onze groote verbazing vrij mochten binnentreden.
+
+</p>
+<p>Wij deden nog allerlei aardige stadjes aan, en namen er noten en eieren en andere waren in, die de kapitein moest vervoeren,
+tot we eindelijk, voldaan over onze reis, in de mooiste stad ter wereld, Konstantinopel, aankwamen.
+
+
+</p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/o1907-176.gif" alt="Ornament." width="192" height="16"></div><p>
+
+
+</p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e211" href="#d0e211src" class="noteref">1</a></span> De Franschen gebruiken dus ook het woord carter voor gearcase, zooals Henri Meijer in de <i>Kampioen</i> opgeeft en welk woord bestrijding vond bij Henri Polak. (<i>Vert.</i>)
+</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1289" href="#d0e1289src" class="noteref">2</a></span> In den winter van 1905 op 1906 heeft hij met zijn beide zoons een bezoek aan Frankrijk gebracht.
+</p>
+</div>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Per auto door den Kaukasus naar Perzië, by 
+Claude Anet
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PER AUTO DOOR DEN KAUKASUS ***
+
+***** This file should be named 19712-h.htm or 19712-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/7/1/19712/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+*** END: FULL LICENSE ***
+
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
+
diff --git a/19712-h/images/ir1907-085.gif b/19712-h/images/ir1907-085.gif
new file mode 100644
index 0000000..037ba26
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/ir1907-085.gif
diff --git a/19712-h/images/o1907-104.gif b/19712-h/images/o1907-104.gif
new file mode 100644
index 0000000..2fd6c5c
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/o1907-104.gif
diff --git a/19712-h/images/o1907-176.gif b/19712-h/images/o1907-176.gif
new file mode 100644
index 0000000..d02d0bb
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/o1907-176.gif
diff --git a/19712-h/images/p1907-085.jpg b/19712-h/images/p1907-085.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c5152d0
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-085.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-087.jpg b/19712-h/images/p1907-087.jpg
new file mode 100644
index 0000000..67cfe53
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-087.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-088.jpg b/19712-h/images/p1907-088.jpg
new file mode 100644
index 0000000..54c5b53
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-088.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-089.jpg b/19712-h/images/p1907-089.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2fd96b3
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-089.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-092.jpg b/19712-h/images/p1907-092.jpg
new file mode 100644
index 0000000..77a9fef
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-092.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-093-1.jpg b/19712-h/images/p1907-093-1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..49c3a9a
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-093-1.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-093-2.jpg b/19712-h/images/p1907-093-2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..4310f39
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-093-2.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-096.jpg b/19712-h/images/p1907-096.jpg
new file mode 100644
index 0000000..f846c99
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-096.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-097.jpg b/19712-h/images/p1907-097.jpg
new file mode 100644
index 0000000..3dd9251
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-097.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-100.jpg b/19712-h/images/p1907-100.jpg
new file mode 100644
index 0000000..31a3069
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-100.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-101.jpg b/19712-h/images/p1907-101.jpg
new file mode 100644
index 0000000..53fbdc7
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-101.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-103.jpg b/19712-h/images/p1907-103.jpg
new file mode 100644
index 0000000..cfd7a15
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-103.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-104.jpg b/19712-h/images/p1907-104.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c753a7d
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-104.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-161.jpg b/19712-h/images/p1907-161.jpg
new file mode 100644
index 0000000..bf765d4
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-161.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-164.jpg b/19712-h/images/p1907-164.jpg
new file mode 100644
index 0000000..9f81178
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-164.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-165.jpg b/19712-h/images/p1907-165.jpg
new file mode 100644
index 0000000..37adf6d
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-165.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-168.jpg b/19712-h/images/p1907-168.jpg
new file mode 100644
index 0000000..00bf85a
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-168.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-169.jpg b/19712-h/images/p1907-169.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2799a4a
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-169.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-172.jpg b/19712-h/images/p1907-172.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0cbd2ad
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-172.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-173.jpg b/19712-h/images/p1907-173.jpg
new file mode 100644
index 0000000..16744d6
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-173.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-175.jpg b/19712-h/images/p1907-175.jpg
new file mode 100644
index 0000000..544c324
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-175.jpg
diff --git a/19712-h/images/p1907-176.jpg b/19712-h/images/p1907-176.jpg
new file mode 100644
index 0000000..934a276
--- /dev/null
+++ b/19712-h/images/p1907-176.jpg
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..9b2ad26
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #19712 (https://www.gutenberg.org/ebooks/19712)