initial commit of ebook 19720HEADmain

33 files changed, 6838 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/19720-8.txt b/19720-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..a741b7c
--- /dev/null
+++ b/19720-8.txt
@@ -0,0 +1,3548 @@
+The Project Gutenberg EBook of De zomer in Kaschmir, by F. Michel
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: De zomer in Kaschmir
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: F. Michel
+
+Release Date: November 5, 2006 [EBook #19720]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE ZOMER IN KASCHMIR ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+                     De zomer in Kaschmir.
+
+             Naar het Fransch van Mevr. F. Michel.
+
+
+
+
+I.
+
+    Van Parijs naar Srinagar.--Van Bombay naar Lahore.--Eerste
+    toebereidselen.--Per tonga van Rawal Pindi naar Srinagar.--De
+    bewoners van Kaschmir en hun heerschers.--Terugkeer tot het
+    nomadenleven.
+
+
+Brengt u den zomer in Kaschmir door? De vraag is niet zoo dwaas, als ze
+aan thuiszittende menschen moet schijnen. Ik ken er, die het doen en er
+geen spijt van hebben. De "season" is er alleraardigst. Men vindt er
+van alles, en dit gelukkige land bezit dalen als in Touraine, bronnen
+en beekjes als in Bretagne, boomen en grasvelden als in Engeland,
+bergen als in Zwitserland, ruïnen als in Italië, en als nergens in
+de genoemde landen de vrijheid, ik bedoel het recht om te gaan en te
+komen, naar het u zelf belieft, als koning in uw boot en heer in uw
+eigen tent; volkomen naar uw goedvinden de boot aan den wal brengend
+of haar losmakend, de tent opslaand of afbrekend, zonder dat eenige
+afsluiting, eenig aanplakbord of eenig veldwachter zich met uw doen
+en laten bemoeit. Voeg daar nog bij de groote goedkoopheid van het
+leven, en alles bij elkaar genomen, is dus zulk een reis oneindig
+veel interessanter, hygiënischer en bovendien veel minder kostbaar
+dan een verblijf in de een of andere badplaats, die in de mode is.
+
+Voor wie lust heeft het experiment eens te probeeren, zijn deze
+aanteekeningen opgeschreven. Ze hebben geen andere pretensie dan die
+eene, dat ze eenige inlichtingen geven, welke men zou kunnen noodig
+hebben. Indien er zoo nu en dan enkele indrukken bij worden gegeven,
+zal men ze op den koop toe nemen terwille van de inlichtingen.
+
+Om te beginnen, Srinagar is slechts twintig dagen van Parijs verwijderd
+en kan voor minder dan 2000 francs worden bereikt. Laat ik het u
+voorrekenen: van Marseille zullen de paketbooten van de Messageries
+Maritimes u in veertien dagen en voor 1375 francs naar Bombay
+brengen. Van die stad voert de exprestrein, en daarbuiten bestaat
+er geen heil in Indië, u in vier-en-zestig uren en vijf-en-twintig
+minuten naar Rawal Pindi, waarvoor ge in de eerste klasse bij den
+tegenwoordigen koers van de roepij ongeveer 160 francs betaalt. Zoo
+vlug mogelijk reizend, kunt ge dan binnen twee dagen te Srinagar
+wezen. Een plaats in den postwagen kost 45 roepijen, een particulier
+rijtuig 130.
+
+Als de toerist niet ook den vorigen winter in Indië is geweest,
+zal hij goed doen, te zorgen dat hij in de eerste dagen van Maart
+te Bombay aankomt. Later zou hij de warmte reeds al te drukkend
+vinden. Op zijn weg naar het Noorden zal hij nog tijd hebben, een
+bezoek te brengen aan Ahmedabad en zijn moskeeën; aan den berg Aboe en
+zijn heiligdommen vol wonderen van geciseleerd marmer; de rose stad
+Djaïpoer, van waar een olifant hem naar Amber brengen zal, de oude
+verlaten hoofdstad; dan Agra met het groote wonder van den Tadsj Mahal,
+zeker het mooiste monument, dat ooit door de liefde voor de dooden is
+opgericht; Mathoera, het vaderland van den god Krisjna, met de kaden,
+omzoomd door tempels, waar de apen aan de schildpadden in de rivier
+de offeranden der pelgrims betwisten; het keizerlijke Delhi, waar de
+omgeving, bezaaid met indrukwekkende ruïnen, zoo ver het oog reikt,
+denzelfden indruk van grootheid en verlatenheid maakt als die van
+Rome; Amritsar, de heilige stad der Sikhs, dat in een vijver de gouden
+koepels spiegelt van zijn te hooggeroemden tempel.... tot eindelijk
+hij te Lahore aankomt.
+
+En wat is er daar nog veel te zien! Het mooie museum, de
+schilderachtige straten van de stad der inlanders, het fort van Akbar,
+de moskee van Aureng Zeb, die van Vazir Khan, geheel bedekt met
+prachtige porseleinversieringen; de tuinen van Sjalimar uit den tijd
+der Groote Mogols, en aan den overkant der lange schipbrug de tuinen
+van Shah Dehra, waar Jehan Guir, bij zijn leven een ongeloovige,
+na zijn dood wonderen verricht; verder de tallooze graven, die van
+Lahore en omgeving een groote necropool maken en maanden achtereen
+doel kunnen wezen van telkens andere avondwandelingen.
+
+Daar trekt de aandacht het graf van de arme Anarkali, wier naam
+beteekent Granaatknop en die, naar men zegt, levend begraven werd,
+toen nauwelijks haar jeugd in schoonheid was ontloken, omdat zij een
+enkele maal haar glimlach had geschonken aan dienzelfden Jehan Guir in
+de dagen, toen hij nog niet anders was dan de erfprins Selim. En toch
+was ik nog meer ontroerd bij het zien van het huis, waar generaal
+Allard woonde, een dier officieren van het groote leger, die bij
+wijze van revanche het fortuin van Randjit Singh maakten, en waar hij
+gastvrijheid verleende aan Jacquemond; onder een open koepeltje in
+den tuin droeg een eenvoudige marmeren steen het fransche opschrift:
+"Marie Allard, zes maanden."
+
+Intusschen zal de toerist ook zijn toebereidselen maken voor de reis
+als beschaafde nomade. Hij zal beginnen met zich een lichte tent aan te
+schaffen, die toch dubbel is, naar het model, dat "Zwitsersch huisje"
+heet of Kaboeltent. Dan zal hij meubels voor het kamp aanschaffen,
+waaronder een bed dat uit elkander kan worden genomen, benevens tafels,
+die toegeslagen en stoelen, die gevouwen kunnen worden; keukengerei,
+liefst een reeks aluminiumpannen van verschillende grootte, die in
+elkander passen; een veldkachel, geëmailleerd aardewerk en tuinlampen
+en dan nog dat betrekkelijk zeer klein aantal dingen, die werkelijk
+onmisbaar zijn. Men kan ook gerust met het aanschaffen van een en
+ander wachten tot de aankomst in Kaschmir en het gaat ook wel, een
+deel der goederen te huren van een der agentschappen te Srinagar.
+
+Maar laat men vooral niet verzuimen, reeds te Lahore twee van die
+onwaardeerbare indische bedienden te huren, die zoo goed de kunst
+verstaan het gemak en de rust van hun heer te verzekeren te midden
+van de vele kwellingen der dagelijksche verplaatsingen. De eene
+zal dienst moeten doen als _khitmatgar_ of kamerdienaar, de ander
+zal _khansama_ of kok wezen. Hun maandelijksch salaris bedraagt van
+twaalf tot zestien roepijen, plus een fooi van acht roepijen, als men
+hen ver van hun huis meeneemt en ze voor hun eigen onderhoud moeten
+zorgen. Die Mohammedanen uit Pendsjab zijn in den regel betrouwbare
+personen en geheelonthouders, wat niet altijd het geval is met de
+bedienden, die in de zeehavens op de aankomst van de globetrotters
+wachten. Stel u er vooraf van op de hoogte, dat ze van dezelfde secte
+zijn, om lastige conflicten te voorkomen. De mijnen hadden het onderweg
+best samen kunnen vinden, maar ten slotte kregen ze toch nog herrie.
+
+In den laatsten tijd van mijn verblijf te Srinagar had ik enkele
+uitnoodigingen moeten aannemen en eenige malen gasten moeten
+ontvangen. Het is dan de gewoonte, dat de bedienden elkander ook
+inviteeren, en nu had op een zekeren avond, toen de mijne uit dineeren
+waren, de khansama, die een vroom Sunniet was, met schrik vernomen,
+dat de khitmatgar tot de Sjiïeten behoorde; zoo ontdekten ze, na een
+half jaar in vrede en vriendschap te hebben geleefd, dat ze geslagen
+vijanden waren, omdat meer dan duizend jaren geleden khalief Omar
+het geslacht van Ali, den schoonzoon van den profeet, uitroeide.
+
+Laat de toerist zich gerust op den khitmatgar verlaten, om elken
+morgen op dezelfde plaats op tafel bij zijn bed of in de zakken aan
+de tent de zaken te vinden, die hij noodig heeft. Op elk uur van den
+dag en den nacht wordt de uitroep Koï hai! die zooveel beteekent als
+hei daar! beantwoord en volijverig en verstandig wacht de bediende
+bevelen af met de servet over den schouder als het teeken zijner
+waardigheid. Zorg er slechts voor, dat hij die vaak verwisselt
+voor een schoone! Want hij veegt er niet alleen het bord mee af,
+dat hij u brengt; hij stoft er, zoo noodig, ook uw kleeren mee en bij
+gelegenheid uw schoenen; hij jaagt er met korte, welwillende tikjes het
+ongedierte mee weg, dat, als ge te dicht bij een dorp hebt gekampeerd,
+half verdoofd door het insectenpoeder tusschen uw lakens is te vinden;
+hij ranselt er de koelies mee, als ze te langzaam naar zijn zin de
+tenten opslaan en het kamp in orde brengen, want hij gevoelt zich
+als een karavaanbestuurder, en de goede Kaschmireezen, die door mijn
+bediende worden uitgescholden, een kereltje, dat ze met een vinger
+hadden kunnen omverwerpen, spraken hem altijd eerbiedig met Sirdar aan,
+dus met niet minder dan den titel, door lord Kitchener van Khartoem
+gedragen, toen hij het bevel over het engelsch-egyptisch leger voerde!
+
+Hij beweerde bovendien met trots, van goede familie te zijn; maar
+ongelukken in de familie hadden zijn opleiding in den weg gestaan;
+ook maakte hij geen aanspraak op den titel van dichter, zooals de
+khitmatgar van een mijner vrienden, die in zijn vrijen tijd zich
+amuseerde met het maken van perzische verzen. Hij was ten minste trouw
+en eerlijk en waarheidlievend, wel een verschil met anderen, die alle
+veertien dagen dezelfde schoonmoeder moeten begraven; hij heeft mij
+slechts eenmaal een halven dag verlof gevraagd, en dat was te Lahore,
+om te trouwen! En toen ik hem edelmoedig den geheelen dag aanbood,
+protesteerde hij en beweerde, dat hij liever op tijd terug wou wezen,
+om mij mijn ontbijt voor te zetten.
+
+Wat den khansama betreft, hij zal zijn heer wel een beetje bestelen,
+dat brengt het vak zoo mee. Maar daarvoor vindt men ook overal en
+altijd, zelfs midden in de jungle zijn maal gereed en volkomen goed
+bereid. In regen of wind, aan den hoek van een bosch, op een vuur,
+dat tusschen twee steenen is aangelegd, in omstandigheden, waarin
+de eerste kok uit Europa onmiddellijk zijn voorschoot af zou doen,
+bereiden die indische koks vlug en onberispelijk het klassieke menu
+van soep, entrée, gebraad, groente en nagerecht. Toen de mijne op den
+eersten dag van zijn indiensttreding mij in zijn anglo-indisch taaltje
+kwam vragen, hoe ik het vleesch verlangde, half-paka, three quarters
+paka ya bahout paka, dat is halfgebraden, driekwart gebraden of sterk
+gebraden wist ik, dat ik een virtuoos had gekregen, die gevoel had
+voor fijne onderscheidingen.
+
+Ik moet zeggen, dat hij niet tegenviel; en alles aan het spit,
+want ik had hem eens vooral gezegd, dat mijn grondbeginselen zich
+ertegen verzetten, vleesch in de pan te braden; en ik zie hem nog
+in een plasbui met de parapluie erboven melancholiek de kip voor het
+souper aan het braadspit draaien. Roep bij zulke gelegenheden nooit
+uw smaak of uw maag te hulp, om iemand uw wensch te verklaren; daar
+geven ze niet om. Spreek in vage termen van den ritus of eenvoudig van
+het gebruik, dastoer, waaraan ge u graag zoudt houden en ge kunt er
+zeker van zijn, gehoorzaamd te worden, terwijl ze u er des te hooger om
+zullen stellen, dat ge u houdt aan wat zij voor godsdienstige gebruiken
+zullen houden in den geest van hun eigen geloofsvoorschriften.
+
+Enkele fransche gerechten kwamen aldus onder den dekmantel van
+"french dastoer" zeer aangenaam eenige afwisseling brengen in de
+eeuwige kippeboutjes en de flauwe engelsche groente. Door middel
+van breedvoerige uitleggingen en practische aanwijzingen leerde onze
+kok die gerechten zoo meesterlijk bereiden, dat toen ik hem aan het
+eind van den tocht wegzond, hij van niets minder sprak dan van zich
+op grond van zijn vermeerderde kennis in den dienst te stellen van
+een onder-gouverneur. In Kaschmir moet de toerist zijn personeel
+nog uitbreiden met twee of drie andere bedienden tegen acht of tien
+roepijen per maand. Hij zal vooreerst een bhisjti of waterdrager
+behoeven, die waarschijnlijk ook de functie van masaltsji of wasscher
+van het vaatwerk zal vervullen. Familiën, die wat talrijk zijn, hebben
+bovendien nog vaak een dhobi of waschman bij zich, particulier aan hun
+dienst gebonden. Verder zal er nog een "huisknecht" moeten wezen, een
+man van zoo lage kaste meestal, dat hij ook voor de honden moet zorgen
+en door elkaar eet wat van uw tafel overblijft; onnoodig te zeggen,
+dat hij in de kleine maatschappij weinig in tel is. En als gij dan,
+vermoeid aan het eind der étappe zijt aangekomen en ziet, hoe de kok
+van den bhisjti het water krijgt, dat hij aan de kook brengt op het
+hout, dat de "huisknecht" hem heeft aangebracht, om u een kopje thee
+te bereiden naar den eisch en u dat door den khitmatgar te laten
+brengen, zult ge, als uw geduld ten minste nog niet is uitgeput,
+deze sierlijke verdeeling van arbeid bewonderen.
+
+Lahore is in April nog vol rozen. Maar als de reiziger zich wil
+overtuigen, dat de warmte van Indië geen mythe is, zooals dikwijls
+door wintertoeristen wordt beweerd, laat hij dan maar tot Mei blijven
+en den eersten stofstorm afwachten bij 117 of 120 graden Fahrenheit,
+dat is 48 Celsius in de schaduw, dan zal hij juist als indertijd de
+metgezellen van Alexander verklaren, dat de ervaring zeer voldoende
+is en dat hij u de rest schenkt.
+
+Met des te meer genoegen zal hij dan naar de bergen vertrekken. Hij
+zal reeds ijs moeten meenemen, om zonder bezwaren de negen uren in
+den exprestrein door te komen, die hem van Rawal Pindi scheiden. Die
+exprestrein van Calcutta komt om twee uur in den morgen te Rawal
+Pindi, een der groote militaire stations van Pendsjab. Men doet goed,
+vooraf te hebben geschreven aan den onvermijdelijken Dhanjibhoy,
+transportondernemer, wiens rijtuigen over alle wegen rollen in
+het Noorden van Indië, dat hij u een tonga sture, dat is een klein
+rijtuigje op twee wielen, zeer laag en maar matig veêrend, overdekt met
+een witte huif. Het is de postkoets van dit land, en hij biedt plaats
+aan voor drie personen plus den voerman en de handbagage. De koffers
+en kisten komen gewoonlijk in ekka's achteraan, dat zijn vernuftig
+ingerichte inlandsche voertuigen, die men voor het vervoer van Rawal
+Pindi naar Srinagar huren kan voor 35 of 40 francs en die ook weer met
+den inlandschen pony bespannen, de reis in vier of vijf dagen doen. Men
+laat ter meerdere veiligheid gewoonlijk een der bedienden meegaan.
+
+Zoodra de bagage aan het station is opgeladen, gaat men op weg onder
+het sterrenschijnsel van den onveranderlijk helderen hemel door
+de straten van Rawal Pindi en loopt daarbij gevaar, de slapers te
+overrijden, die op hun tsjarpaïs voor hun deuren liggen te slapen. De
+eerste mijlen worden vlug afgelegd langs den vlakken weg, maar al
+spoedig teekenen zich de silhouetten der bergen af tegen den lichten
+achtergrond van den dageraad. Met welbehagen ademt men de frissche
+lucht in. De weg, die langs de bedding van een stroompje voert, wordt,
+al stijgender en schilderachtiger. Op de hellingen vertoonen zich
+sparren; er hangen wilde rozen bij neer en tot op den top reiken
+de geurige bloemtrossen. In de kloven staat het vol met varens en
+bloeiende aardbeien. Er volgen zwaarder stijgingen, en bij de laatste
+halten gaat de saïce of palfrenier, die gewoonlijk achter op de trede
+staat, naar den voorkant van de tonga en, op den linker disselboom
+gezeten, helpt hij den koetsier de paarden met de zweep tot spoed aan
+te zetten. Zoo worden meer dan zestig kilometer afgelegd in zes uren
+en terzelfdertijd stijgt men tot 2000 meter hoogte.
+
+Mari, het modezomerverblijf voor Pendsjab, ligt over verscheiden
+hoogten verspreid met zijn kerkjes, hotels, europeesche winkels,
+villa's in het groen en zijn mooie wandelwegen, waar elegante ruiters
+en amazonen zich vermeien. Naar het Zuiden weidt de blik over de wijde
+vlakte van khakikleur; naar het Noorden over de hooge, besneeuwde
+toppen, die den weg naar Kaschmir schijnen af te sluiten. Men voelt
+zijn levenskracht toenemen in deze frischheid, die van den Himalaya
+komt, waar de eeuwige sneeuw woont, terwijl men den vorigen dag nog
+meende te zullen stikken in de kunstmatige koelte van de punka's.
+
+Maar nu moeten wij dalen, na zoo lang gestegen te hebben. Halverwege
+de beboschte helling gaat de weg naar beneden langs afgronden, waar
+we slechts van gescheiden zijn door een paar steenblokken aan den
+weg. Bij elk oponthoud steigeren of vallen de paarden, voor ze weer
+verder gaan; daarna draven ze volkomen kalm en rustig, alsof ze, na
+voor den vorm te hebben geprotesteerd, zich in hun lot schikten. We
+hebben voor de daling maar één paard noodig. Alle paarden zijn in
+den drukken tijd bedroevend mager. Maar wij kregen aan de tweede
+pleisterplaats na Mari bij toeval een best paard, goed in het vleesch,
+met glimmende huid en zonder een enkel wondje. Er waren niet minder
+dan vier saïces noodig, om het aan te spannen, waarna het op ieder
+tikje van de zweep antwoordde met een dol achteruitschoppen. Daar de
+koetsier volhield, moest hij wel van zijn kras middel gebruik maken;
+plotseling achteruit gaand, zou hij het rijtuig zoo tegen de steenen
+aan den weg stooten, en als het nog twintig pas verder was gebeurd,
+zouden wij in het dal getuimeld zijn en ze zouden ons met wapens en
+bagage op 500 meter diepte daar beneden hebben gevonden, ons of wat er
+van ons over was. De dorpelingen en de leiders van een karavaan, die
+haar rust hield, zagen al met belangstelling het ongeluk aankomen. Wij
+hebben dadelijk een ander paard verlangd; het ondeugende beest wou
+niets liever, en terwijl men een van zijn collega's bracht, die minder
+slim en niet zoo kwaadaardig was, ging de deugniet, zoodra hij was
+afgespannen, heel alleen weer omhoog en naar zijn gewoon plaatsje in
+den stal terug, om zijn afgebroken maaltijd voort te zetten.
+
+Al dalend kwam de weg toch ten slotte in de diepte van het dal der
+Djhillam of Vitasta. Tot Kohala toe bij de brug volgt de weg de breede,
+witte rivier, die door veel sneeuwwater is gezwollen. Hier is het een
+woedende stroom vol draaikolken en versnellingen, bruisend over de
+rotsachtige bedding en toch is het dezelfde rivier, die in Kaschmir
+zoo kalm is. Zware boomen worden meegesleurd, deelen van de cederwouden
+op de bergen; ze draaien in de kolken en moeten mee naar Pendsjab. De
+ruïnen van de oude hangende brug, die nu door een steenen is vervangen,
+vertellen van de verwoestingen der overstroomingen. Aan de overzijde
+van de brug zijn wij in het gebied van den maharadja van Djammoe en
+Kaschmir, en als om dat te bewijzen, betalen we aan dezen kant der
+rivier een roepij voor het weiderecht aan de engelsche ambtenaren
+en aan de andere zijde anderhalve roepij aan de menschen van den
+maharadja voor het recht van den weg gebruik te maken en de dieren
+te laten grazen. Wat de douanerechten aangaat, ze worden niet geheven
+van de Sahibs of heeren, dat zijn de Europeanen.
+
+De weg liep nu verder langs den linkeroever van de Djhilam en volgde
+dien steeds; het was een goede weg, als hij in goeden staat wordt
+onderhouden, juist als het met de kleinere wegen in Frankrijk het
+geval is. Hij ging en corniche even boven de rivier langs, die in
+het nauwe dal bruiste en kookte, terwijl er telkens dwarsdalen of
+nalla's waren te passeeren. Gewoonlijk waren het liefelijke dalen,
+waar het water in watervallen langs de wanden naar beneden kwam en die
+alle waard zouden zijn te worden bekeken. Ieder dal heeft zijn brug,
+die meestal bij elke plotselinge smelting der sneeuw wordt weggerukt
+en met onverstoorbaar geduld steeds weer door de staatsingenieurs
+wordt hersteld.
+
+Van tijd tot tijd zagen we een van die aardstortingen, die in den
+aanvang van den zomer den weg vaak onbegaanbaar maken. Dan wordt
+juist zoo'n plekje opgeruimd, dat het rijtuig erdoor kan, en men
+werpt het puin eenvoudig in de rivier. Bijna in het midden van Mei
+hebben wij nog tal van koelies bezig gezien aan het herstellen van
+den weg; maar als die nog maar even bruikbaar is, vliegt de tonga
+er met haastigen spoed over. De eene stoot duwt u in een diepen
+kuil en een tweede haalt u er weer uit; de koetsier waarschuwt:
+"Khabardar! Pas op!" en klaar is Kees.
+
+Zoo hebben wij den eersten dag 90 K.M. afgelegd met heel wat
+Khabardars op den koop toe. Natuurlijk kiest de koetsier juist de
+gevaarlijkste punten, om de teugels te laten schieten en op zijn horen
+te blazen. Ongelukken komen echter hoogst zelden voor, en men krijgt
+op het laatst wel aardigheid aan dat dolle rijden over bruggen zonder
+leuningen en aan die vervaarlijke bochten, waar men omheen vliegt. Toch
+zullen zenuwachtige menschen goed doen, vooral bij de bochten zich
+te verdiepen in de beschouwing van den rechter kant van den weg,
+om de Djhilam niet te zien, waar het kleinste ongeluk hen in zou
+storten en waarin de groote dennen, die er als stroohalmen in worden
+rondgedreven, hun een voorspel zijn van hun eigen lot. Die rechter
+kant heeft trouwens ook zijn eigen belangrijkheid; meestal bestaat hij
+uit rolsteenen van verschillende kleuren en uit zandsteen en porphyr,
+geaderd en gepolijst als onze strandkeien; waarschijnlijk is het de
+doorsnede van een oude rivierbedding. Er komen ook dwarstunnels voor,
+en dan gaat men met vreeze en beving onder die hangende blokken door,
+die maar even in hun laagje aarde zijn vastgehecht.
+
+Ongeveer elke twintig kilometer kunt ge, als ge lust hebt, stil
+houden in een bungalow of bangla, zooals de Indiërs zeggen. Sommige
+van die logementen, zooals te Domel, Garhi en Oeri, zijn voldoende
+voorzien. Men loopt geen gevaar, dat daar zich het geval zal voordoen
+van de klassieke indische anecdote, dat de laatste kip juist bij
+uw aankomst in de jungle is verdwenen. Hier zet men u stellig en
+zeker een déjeuner of een diner voor op zijn Engelsch en schenkt den
+liefhebbers buitendien den Kaschmir-Barsac of den Kaschmir-Médoc,
+te Srinagar bereid. Wat de kamers aangaat, die zijn vrij zindelijk,
+maar spaarzaam gemeubeld.
+
+Het dal, dat eerst na Kohala nog al gesloten is, verbreedt zich
+weldra bij de samenvloeiing van de Djhilam met de Kichenganga
+bij Domel. Tegelijkertijd gaat men plotseling niet meer van het
+Zuiden naar het Noorden, maar slaat af, om naar het Zuidoosten af
+te buigen. Een der merkwaardigheden van de etappe van Garhi is de
+touwenbrug. Verbeeldt u aan de beide kanten der ongeveer 80 meter
+breede rivier twee stevige palen met een dwarsbalk en gesteund door
+een groot en hoop van zware steenen. Van den eenen naar den anderen
+oever worden die stellages verbonden door twee touwen van lederen
+riemen, die om elkaar heen zijn gewonden en voor leuning dienen. Aan
+de dwarsbalken hangt een ander gedraaid leer, dat is de weg. De drie
+touwen worden op hun plaats gehouden door houten vorken in den vorm
+van een V, geplaatst op drie meters van elkander.
+
+Op zoo'n wankel geval loopen de menschen uit Kaschmir met zware bossen
+gras of met een melkkan in evenwicht op het hoofd. Wel trekken zij,
+die eenig schoeisel dragen, het uit, als ze over het touw stappen
+en kunnen dan van hun ongeschoeide voeten op de manier van apen
+gebruik maken. Buitendien is er iemand bij de hand, die voor twee
+anna's de menschen, die licht duizelig worden, op zijn rug neemt en
+diegenen, die verschrikt worden door de bruisende watervallen onder
+dien clownsweg, eroverheen draagt. Hij is een soort van Hercules,
+een mensch dragend als een veertje; hij bindt zich zijn klant eerst
+op den rug met een breede sjerp, waarvan hij de einden op zijn borst
+samenknoopt en heeft dan zijn handen vrij voor het balanceeren. Juist
+zulk een brug, maar minder lang, ziet men nog weer bij Oeri beneden
+het fort van de Sikhs, welke muren van gebakken steenen daar als een
+decoratie in het landschap schijnen neergezet.
+
+Maar hoe alle schilderachtige tooneelen te beschrijven, die elk op
+hun beurt worden omlijst door de randen van de rijtuigkap en die men
+maar even in het voorbijgaan gadeslaat? En evenzoo moeten wij er ook
+van afzien, de duizend-en-één incidenten, onderweg voorgevallen, te
+vertellen, als daar waren ontmoetingen met ekka's, met ossenkarren of
+lange slieren kameelen, die al mummelend met hun lippen, voortsjokken
+alsof ze paternosters prevelden.
+
+Dan waren er de dorpen met hun lage hutten, waarvan de veranda's op de
+platte daken waren; de bazars, waar nog oude munten gangbaar zijn met
+grieksche opschriften; de heiligdommen, aangewezen door driehoekige
+vlaggen van verschillende kleuren, om nog niet eens te gewagen van de
+drukte op de onderscheiden pleisterplaatsen. Bovendien zag ik onder
+een groepje struiken bij hun geiten en hun jongen hond, die tegen de
+tonga blafte, twee kleine, mooie herderskinderen, Daphnis en Chloë op
+den onschuldsleeftijd, en Chloë leunde teeder met haar zwart lakensch
+kapje tegen den vuilen tulband van Daphnis.
+
+Zoo is de weg naar dit paradijs al heerlijk, en van Rampoer af kondigt
+alles aan, dat we Kaschmir naderen. De hellingen zijn bedekt met dennen
+en ceders, en langs den weg groeien populieren en platanen. Reeds
+te Brankoetri gaat men voorbij de ruïnen van een tempel. Die van
+Baniyar, die wat beter in stand is gebleven en die nog overeind staat
+midden op zijn vierkant plein, geeft een zeer goed denkbeeld van wat
+die oude gebouwen zijn geweest. Daar verschijnen ook al de irissen,
+die typische bloemen der streek. Plotseling is de rivier verstandig
+geworden en doet zich spiegelglad voor, en de lange kloof, waar wij
+nu al twee dagen doorrijden, komt op eens uit bij het "gelukkige dal"
+en wel door de nauwe poort van Baramoela, tegelijk de eenige uitweg
+voor het water van het dal.
+
+Van Mari naar Baramoela heeft men 200 kilometers af te leggen, dus
+loopend negen dagreizen, en als men per post gaat, een dertigtal
+pleisterplaatsen. De in 1880 begonnen weg was in 1890 voltooid tot
+den ingang van het dal, maar het stuk tusschen Baramoela en Srinagar
+werd eerst in 1897 opgeleverd.
+
+In 1896 waren de bruggen gereed en de stoomrol, die den weg effent
+en een beeld is van onze nivelleerende beschaving, verpletterde
+in het op den weg gebrachte puin menigen steen, ontleend aan oude
+hindoe-ruïnen. De weg gaat door de alluviale vlakte, waar men inderdaad
+geen enkelen steen zou vinden; het bergland is ver verwijderd, en de
+ondernemers vonden het gemakkelijker, de oude steden van het land als
+steengroeven te bezigen. In dat jaar reden de eerste rijtuigen door
+Kaschmir, door de boeren met meer nieuwsgierigheid aangestaard dan bij
+ons de automobielen. Thans rijden alle mogelijke soort van voertuigen
+naar Srinagar en laten halverwege de oude stad de tempelruïnen van
+Patan liggen. Als ge haast hebt, ga dan direct naar de hoofdstad door,
+maar houd dan ten minste stil op de brug, waar de weg over de rivier
+gaat en blaas een weinig uit.
+
+Die Amira-Kadal is de eerste der zeven bruggen boven Srinagar en de
+eenige in europeeschen trant gebouwd; zij is de plaats van samenkomst
+geworden voor de nieuwtjesvrienden der stad. Daar behandelen ze de
+openbare zaak en verspreiden er alle weken het gerucht, dat de Afghanen
+in Lahore zijn binnengevallen en dat de Russen het Pamirplateau hebben
+overschreden. Wij zullen er even rondzien.
+
+Er wordt aan beide zijden een markt gehouden, en het is een druk heen
+en weer loopen van groote kerels met gebruind gelaat, gekleed in een
+wollen kleed, dat zich eenmaal moet herinnerd hebben, wit geweest te
+zijn, en met een katoenen tulband. Het zijn brave menschen op de manier
+van den globetrotter, wel te verstaan, gezegd, die in een station
+van Pendsjab zijn boosheid op een onbeschaamden koelie niet eerder
+dorst luchten, vóór hij geïnformeerd had van welk ras de man was.
+
+De Kaschmireezen zijn in dat opzicht van de goede soort; ze kunnen
+wat verdragen en buigen hun rug onder zweepslagen. Ze zullen niet
+als de Afghanen een slag beantwoorden met een doodelijken steek
+met een mes. Omdat de menschen van Kaschmir zoo sterk en zoo goedig
+zijn, hebben de Engelschen er het besluit uit getrokken, dat ze laf
+waren. Hadden ze misschien liever, dat het moordenaars en roovers
+waren? Het is waar, dat de Engelschen de Afghanen, wier dapperheid
+niet in twijfel kan worden getrokken, verraders noemen.
+
+Dat voortdurend gebruik van slechtklinkende, afkeurende aanduidingen
+toont alleen duidelijk aan, dat de Engelschen niemand goed vinden
+dan zichzelven.
+
+Er zijn Kaschmireezen, die, getroffen door dat verwijt van lafheid,
+beweren dat hun lang kleed, 't welk hun nationaal costuum is, hun
+door de mohammedaansche overheerschers werd voorgeschreven, om ze te
+verweekelijken. Dat klinkt wel goed en zou overtuigend zijn, als zij,
+die het bedacht hebben, van hun kangri afstand konden doen. De kangri
+is de inlandsche warme stoof, een aarden pan, met riet eromheen en
+gevuld met kolen en asch, waar de Kaschmirees, zoodra het maar een
+beetje koud is, onafscheidelijk van is en die hem als zijn schaduw
+altijd vergezelt. Hij brengt heele dagen erop zittend door, houdt
+de stoof des nachts bij zich en door die gewoonte ontstaat menige
+brand in een woning, terwijl de litteekens van brandwonden er vaak
+aan zijn toe te schrijven. Nu heeft de kangri juist behoefte aan
+het lange kleed met wijde mouwen, waar men de stoof onder verbergt,
+en daar dr. M. A. Stein verzekert, dat er reeds sprake van is in oude
+kronieken, moet men afzien van het mooie sprookje van een Kaschmir,
+waar oudtijds alleen helden woonden, die allen zoo dapper waren omdat
+ze broeken droegen.
+
+Maar ge begint al onder de voorbijgangers verschillende typen en
+kleederdrachten te herkennen. Ook als we de sikhs en de menschen uit
+Pendsjab er buiten laten en andere immigranten uit Indië, behooren
+de Kaschmireezen zelven niet allen tot denzelfden godsdienst, noch
+tot dezelfde kaste. In het algemeen kan men zeggen, dat ze Hindoes
+of Mohammedanen zijn. De laatsten zijn verreweg het talrijkst;
+van de honderd twintig duizend inwoners der hoofdstad zijn meer
+dan twee derden aanhangers van den Islam, en buiten de steden is de
+verhouding nog meer in het voordeel van de Mohammedanen. Het schijnt,
+dat die bekeering van de massa der bevolking, die van niet later dan de
+veertiende eeuw dagteekent, zonder eenig geweld is tot stand gekomen en
+niet het gevolg is geweest van een inval van veroveraars. De boeren en
+de arme menschen, die bij verandering enkel konden winnen, namen den
+nieuwen godsdienst aan; de Brahmanen, die er alles bij te verliezen
+hadden, hielden zich aan den eeredienst, hun door hun voorvaderen
+nagelaten en die de eenige rechtvaardiging hunner voorrechten was.
+
+De Mohammedanen noemen hen afgodendienaars, maar zijn zijzelven
+wel zeker ware orthodoxe geloovigen te zijn? Werkelijk hebben ze
+alle indisch bijgeloof behouden onder een vernisje van den Islam,
+en de geleerden uit Mekka verketteren hen op hun beurt met den
+naam heiligenaanbidders. Ofschoon de Brahmanen in de minderheid
+zijn, hebben zij verreweg de meeste ontwikkeling en beschaving, al
+verdienen waarschijnlijk niet allen den naam van pandit of geletterde,
+dien ze elkander algemeen toekennen. Men kan hen dadelijk van hun
+muzelmansche landgenooten onderscheiden door het secteteeken dat ze
+op het voorhoofd dragen, aan den eigenaardigen vorm van hun tulband,
+en aan de sjerp om hun schouders.
+
+Nu ge een eersten indruk hebt gekregen van de Kaschmireezen, zal
+het u interesseeren te weten, wie over hen regeert. Kijkt eerst
+eens stroomaf en dan stroomop. Daar vlak bij den linkeroever die
+opeenhooping van leelijke gebouwen, dat is de Sjer Garhi, zooals
+men het paleis van den maharadja betitelt, en ginder, hooger op den
+rechteroever, onderscheidt ge tusschen de populieren en platanen de
+elegante villa van den engelschen resident. Wie is nu de eigenlijke
+vorst in Kaschmir, de resident of de maharadja? Dat weten zelfs de
+kleine kinderen, en de grijsaards vergissen er zich niet in. Een
+honderdjarige Brahmaan, die ons alle regeeringen opnoemde, die hij
+had bijgewoond in zijn leven, gewaagde van de Afghanen, de Sikhs van
+Randjit-Singh, de Radjpoeti's van Goelab-Singh ... en de Engelschen
+van de koningin. Het is om de volledigheid haast jammer, dat hij er
+ook niet nog de Russen heeft zien heerschen.
+
+Het Kaschmir van de Sikhs heeft Jacquemond in 1831 bezocht en het
+onderkoningschap werd er hem, naar men zegt, aangeboden. Wees maar
+niet bang, dat uw bescheidenheid op een dergelijke proef zal worden
+gesteld; die gelukkige tijd is voorbij! Op den heen- en terugweg had
+onze landgenoot de gelegenheid gehad een Radjpoet te ontmoeten uit
+den stam der Dogra's, die door de gunst van Randjit-Singh het tot
+radja van Djammoe had gebracht. Reeds wierp Goelab-Singh, zoo heette
+de avonturier, begeerige oogen op Kaschmir. Zoo lang Randjit-Singh
+leefde, die den bijnaam had van den leeuw of zooals Jacquemond zegt,
+den vos van Pendsjab, ziet men hem er omheen zwerven, zonder dat hij
+er binnenkomt. Achter elkander verovert hij de aangrenzende landen,
+Kitsjwar, Ladakh, Skardo, en na den dood van den leeuw weet hij slim
+zich te handhaven in de gunst van Sikhs en Engelschen beiden. Eindelijk
+staat bij een verdrag van 16 Maart 1846 de engelsche regeering aan den
+maharadja Goelab-Singh en zijn mannelijke afstammelingen de geheele
+bergachtige streek ten oosten van den Indus af en ten westen van de
+Ravi..... In ruil betaalde de nieuwe maharadja de som van 75 lakh
+roepijen en verbond zich, om jaarlijks een schatting te betalen
+in paarden, geiten en shawls. Er wordt beweerd, dat die laatste
+nog worden ingeleverd en dat keizerin Victoria er haar niet dure
+bruidsgeschenken van maakte. Dat verdrag was van Goelab-Singh een
+meesterstuk. Men zegt, dat hij binnen enkele jaren in de opbrengst
+van het dal de som terugkreeg, die hij ervoor had uitgegeven.
+
+Nooit praat men den Kaschmireezen uit het hoofd, dat om zulke
+voordeelige voorwaarden te bedingen, Goelab-Singh de Engelschen had
+doen gelooven, dat al het hem afgestane land niets anders was dan
+onvruchtbaar heuvel- en bergland, en de redactie van het tractaat doet
+daar wel aan denken. Inderdaad was het hun bedoeling, Goelab-Singh
+af te scheiden van de zaak der Sikhs en in hem een bondgenoot tegen
+die laatsten te krijgen; drie jaren later, toen in 1849 Pendsjab
+definitief werd ingelijfd, bleek het, dat ze vlak naast zich een
+bijna onafhankelijk koninkrijk in het leven hadden geroepen, en een,
+dat nog wel grensde aan chineesch en russisch grondgebied.
+
+Maar genoeg over politiek. Ge zult een zeer goed onderkomen vinden in
+het hotel, dat te Srinagar geopend is ter gelegenheid van de inwijding
+van den nieuwen rijweg. Maar men komt niet in Kaschmir, om zich in
+een hotel op te houden zooals in Zwitserland, en men kan nooit iets
+van het land en zijn bekoorlijkheid te weten komen, als men zich niet
+vrij beweegt en overal rondkijkt in dit prachtige hoekje van Hoog-Azië,
+zoodat men er min of meer het nomadenleven leidt van onze hypothetische
+voorouders, de Ariërs. Dat is, of men het wil bekennen of niet, de
+eigenlijke charme van een verblijf in Kaschmir, die onafhankelijkheid
+van belachelijke en hinderlijke voorschriften van onze maatschappij,
+waar alles tot overtreding wordt, van het houtsprokkelen in het bosch
+tot het water putten uit den oceaan. Hier is de verwezenlijking van wat
+sinds het Paradijs de roeping en de droom van den mensch is gebleven,
+koning te wezen te midden van een bevriende natuur; hier vindt men de
+voldoening, uiting te kunnen geven aan dat instinct van vagabondage,
+dat in ons allen leeft en ons tot onbewuste nomaden stempelt. Het
+teeken en misschien ook het losgeld voor dien terugkeer tot de zeden
+der primitieve menschheid is de enorme belangrijkheid, die het probleem
+van onderdak en voeding aanneemt, een vraagstuk, dat ons geen oogenblik
+bezighoudt in het kunstmatige leven in de beschaafde wereld.
+
+Laat mij daarover nog eenige aanwijzingen geven. Gij zult in de
+winkels te Srinagar, gehouden door de onvermijdelijke Parsi's,
+alle ingemaakte voedingsmiddelen kunnen krijgen uit Europa; maar
+beter doet ge u te voorzien, zooals trouwens de meeste leden der
+vlottende vreemdelingenkolonie doen, op de naburige markten van
+de brug Amira-Kadal. Natuurlijk vindt ge er geen rundvleesch, noch
+voor geld, noch voor goede woorden, tot verdriet der Engelschen, die
+zich schadeloos stellen door massa's corned beef te verorberen. Het
+verbod van rundvleesch wordt streng gehandhaafd door de regeerende
+Hindoedynastie, en het dooden van een koe, dat vroeger met den dood
+werd gestraft, zou thans een inboorling nog op een gevangenisstraf
+van vijftien jaar komen te staan, terwijl een Europeaan erom uit het
+land zou worden gezet.
+
+Maar ook zonder dat vleesch, dat verboden is, omdat het te heilig
+is, en varkensvleesch, dat uw mohammedaansche kok met tegenzin voor
+u klaar maakt, omdat het niet heilig genoeg of te wel onrein is, zal
+uw tafel nog ruim voorzien kunnen zijn van uitmuntend schaapsvleesch,
+sappig wild, groenten, eieren en versche boter; dat is alles op den
+bazar te krijgen. Wees niet onthutst, als uw kok de etenswaren van de
+markt thuis brengt in een stuk berkenschors; dat is het oude papier
+van dit land, zooals uit oude manuscripten blijkt, en men maakt er
+nog veel gebruik van voor huiselijke dingen.
+
+Wenscht ge ten slotte nog iets van de prijzen te weten, die wel zullen
+stijgen, als de stroom van toeristen sterker gaat vloeien, dan zij
+gezegd, dat een kip zes of tien stuivers van ons geld kost; een pond
+boter of een dozijn eieren vier en de rest naar evenredigheid. En toch
+ontmoet men nog menschen, die klagen over de duurte der levensmiddelen
+en pochen op den tijd, toen men voor één roepij een heel schaap
+kon krijgen.
+
+Ziedaar iets over de tafel. Wat de huisvesting aangaat, als ge niet
+vooraf uw maatregelen hebt kunnen treffen te Lahore, doet ge het
+best van een der agentschappen te Srinagar te koopen of te huren
+de noodige tenten en kampmeubelen. Dan laat ge uw linnen huis, dat
+veel geriefelijker is dan ge kunt gelooven, als ge het nooit hebt
+geprobeerd, opslaan aan den oever der rivier of in de buurt der
+residentie onder de schaduw van de boomen der baghs of parken voor
+Europeanen gereserveerd. Daar is de Moensji-Bagh, een boomgaard
+aan de Djhilam, bestemd voor gehuwden en dames alleen; verder de
+Tsjinar-Bagh, een prachtig bosch van platanen aan den uitgang van
+het meer ten gebruike van ongetrouwde mannelijke personen; zoo is het
+koren van het kaf gescheiden. Vooral moet ge zorgen de beschikking te
+krijgen over een dier inlandsche booten, die doenga's worden genoemd;
+die kan u tegelijk als huis en als voertuig dienen bij uw eerste
+uitstapjes. Op deze eerste lentedagen, nu het water nog zoo hoog is,
+kan de boot u door de rivier en de meren in allerlei richting naar de
+interessantste plekken van het dal voeren. Voor wie in de tonga heeft
+gereden over den hobbeligen weg en geradbraakt is door schokken,
+verdoofd door den hoorn en half gestikt door het stof, is de ruil
+niet kwaad van een tonga tegen een doenga.
+
+
+
+
+
+II.
+
+    Door het "Gelukkige dal" in een doenga.--Roeiers en roeisters.--
+    Van Baramoela naar Srinagar.--De hoofdstad van Kaschmir.--Een
+    beetje staathuishoudkunde.--Boven Srinagar.
+
+
+De doenga is een boot, die, plat van onderen, aan beide uiteinden
+puntig uitloopt en tien meter lang is, terwijl er een dak van
+gevlochten riet over is gespannen. Andere matten, die naar believen
+opgerold kunnen worden als stores, sluiten de ruimte aan de kanten af
+en vormen ook de deur en de afscheiding tusschen de binnenruimten. Aan
+de voorzij bevindt zich een kleine veranda; dan volgt een vertrekje,
+dat in mijn boot juist vier meter lang en 1.80 M. breed was, en
+eindelijk een hutje, dat als cabinet de toilette dienst doet. Bij den
+achtersteven is het gezin van den roeier gehuisvest en slaapt in een
+ongeloofelijk kleine ruimte.
+
+Boot en bemanning huurt men per maand voor een twintigtal roepijen,
+en men kan het er wel naar zijn zin hebben, als men zorgt, de geheele
+ruimte aan boord inderdaad voor zich te hebben en die naar eigen
+smaak te kunnen inrichten. De bedienden volgen in een andere boot,
+waar gekookt wordt. Als het uur van de maaltijden slaat, komt de
+tweede boot op zij, en ge wordt uit uw drijvende keuken bediend,
+zonder dat ge u behoeft op te houden.
+
+Een klein, licht bootje, sjikara genoemd, dient voor de jacht op
+watervogels en voor snelle tochten en maakt uw vlootje compleet,
+waarmee ge u nu kunt bewegen op de rivier en de meren van Kaschmir. De
+mode van zulke zware drijvende woningen, die de Engelschen house-boats
+noemen, is ook wel van de Theems naar de Djhilam overgebracht, maar,
+al kan men ze bij de agentschappen in uitstekenden staat huren, dat
+komt veel duurder, en het zijn zulke logge machines, dat als het water
+een beetje laag is, men ieder oogenblik gevaar loopt vast te raken;
+ook heeft de doenga meer locale kleur, en ontkomen aan de handji's
+kan men toch niet.
+
+De handji's zijn de roeiers van Kaschmir; een kaste, die misschien
+verachtelijk, maar stellig veracht is, ofschoon ze een groote rol
+in het volksleven spelen. Tot in de allerlaatste jaren gaat al het
+vervoer te water, en de rivier is steeds vol schepen, van de groote
+vrachtbooten af tot de lichte doenga's voor passagiers toe. De handji's
+van die laatste slaan in den slechtsten reuk; er wordt veel kwaad
+van hun vrouwen gezegd; maar ook haar schoonheid wordt geprezen. Ze
+zullen in haar jeugd wel een tijd van frischheid hebben gehad, maar
+ik moet zeggen, dat het harde leven haar die fraîcheur dan gauw heeft
+ontnomen. Zij roeien altijd door of boomen of trekken aan het touw;
+verder moeten ze rijst stampen en maïs in zware houten vijzels, en
+dan moeten ze nog een heelen hoop kinderen grootbrengen, allerliefste
+kinderen trouwens.
+
+Een heel vertier voor de handji's zijn de kibbelpartijen met collega's
+van andere booten; die twisten zijn in Kaschmir spreekwoordelijk
+geworden. Het répertoire van scheldwoorden is volgens het zeggen
+van diegenen, die ze verstaan, nog veel uitgebreider dan dat van de
+parijsche koetsiers. Meestal doen de vrouwen dapper mee of ook wel
+is het aan haar alleen overgelaten, terwijl de mannen al rookend
+toeluisteren en lachend aanhitsen. Soms valt de avond en duurt de
+strijd nog voort; dan werpt ieder der strijdenden een ketel over
+boord vóór aan de boot ten teeken, dat de twist daaronder gedurende
+den nacht bewaard blijft; des morgens wordt het ding omgekeerd,
+en de vrouwen trekken weer van leêr.
+
+Bij Baramoela al heb ik kennis gemaakt met de naïeve opdringerigheid
+van die zoo belasterde handji's. Ik moest uit de vloot van aan den
+wal vastliggende booten er een paar kiezen. Van alle kanten werden
+aan mijn adres smeekbeden en aanroepingen gericht; sommigen wierpen
+zich in het stof aan mijn voeten of veegden met hun voorhoofd over
+mijn schoeisel, kortom de gansche comedie werd opgevoerd, die ze in
+dergelijke gevallen gereed hebben. En altijd klonk één woord boven
+de andere uit: "Kiline, Hazoer, kiline!" Dat is hun manier, om het
+engelsche woord clean uit te spreken, want zindelijkheid is natuurlijk
+het eerste vereischte voor de uit Europa aangekomenen. Toen ik een
+keuze had gedaan, staakten de andere bootslui dadelijk hun aandrang;
+een anderen keer zouden zij gelukkiger wezen.
+
+Ik heb mij niet over mijn volkje te beklagen gehad, behalve dat ze
+als al hun collega's de verfoeilijke gewoonte hadden, dag en nacht
+te babbelen en geen notitie te nemen van mijn "tsjoep! tsjoep!" het
+hindoesche woord voor "stilte, stilte!" Er waren ook wel oneenigheden
+tusschen de vrouwen van de verschillende booten; maar ze durfden
+mij daar niet veel van te laten merken, en het was vermakelijk,
+soms als ze zich onopgemerkt waanden, de woedende gezichten te zien,
+waarmee ze af en toe tegenover elkander op den grond spuwden, om de
+wederzijdsche minachting te uiten.
+
+Maar toen ik eenmaal onderweg was, wat was het toen een genot,
+des morgens in de doenga te ontwaken, die onmerkbaar over de rivier
+glijdt, die mooie rivier met het klare, stille water! Als een enkel
+lui uurtje reeds zijn waarde heeft, dan kan men begrijpen, wat het
+was, in de vroegte, onder de opgetrokken stores door, de groene
+oevers voorbij te zien glijden. Om de waarheid te zeggen, heeft het
+landschap niets vreemds, en mogelijk komt de populariteit van deze
+reis wel grootendeels doordat ze den Engelschen hun Theems herinnert.
+
+Wij zijn den eersten dag gevaren van Baramoela naar Sopoer in dat
+zachte, nevelachtige weer, dat onze noordelijke zomers dikwijls
+aanbieden; de verte verdween in witten damp, en dichterbij vormden
+de schaduwen, de vette weiden, waar de kudden graasden, de mooie,
+goed bebouwde velden en de wijde vergezichten een landschap, dat even
+goed in Middel-Europa had kunnen liggen.
+
+Tegen den middag scheurde het waas, dat als een tulen gordijn den
+horizon bedekte, en in de nu doorschijnende lucht verschenen, eenig
+om te zien, de met sneeuw bedekte toppen, die het dal insluiten, een
+smaragd in zilver gevat, en die aanblik was alleen de reis wel waard.
+
+Zonder eenige inspanning kan men op deze reis de merkwaardige
+en beroemde ruïnen van Kaschmir bewonderen. Alle oude hoofdsteden
+en bijna alle godsdienstige stichtingen der koningen, waarvan de
+kronieken gewagen, liggen aan de rivier, die de hoofdader van het
+land is, en kunnen dus op de gemakkelijke vaart worden bezichtigd.
+
+Een primitieve brug, kleine hindoesche heiligdommen, een moskee,
+een dorpsbazar, zoowat achthonderd huizen met spitse daken en geen
+platte, als in Indië, ziedaar Baramoela en ziedaar ook, maar in
+kleiner afmeting, Sopoer. Vooral de bruggen trekken door nieuwheid
+de aandacht. Ze zijn geheel van hout gemaakt; de pijlers zijn niet
+anders dan rijen afwisselend op elkander gestapelde balken in de
+lengte en in de breedte. Uit de verte zou men ze kunnen houden voor
+een hoop planken, die liggen te drogen.
+
+Beneden aan den kant, van waar de stroom komt, is een soort van
+uitsteeksel van stevige planken, bezwaard met dikke steenen, dat
+de kracht van den stroom moet breken. Naar boven toe worden de
+palen al breeder en breeder, en de daarover geworpen stukken hout
+komen al dichter en dichter bijeen, tot ze eindelijk dicht genoeg
+elkaar genaderd zijn, dat de dwarsbalken van den vloer der brug er
+gemakkelijk over gaan. Zulke holle bruggen hebben buiten het voordeel
+van hun goedkoopheid en eenvoudigheid nog het gemak, dat ze tegen de
+hooge vloeden kunnen, die door de holten heenstroomen, zonder schade
+aan te richten. Vroeger stonden er veel gebouwtjes en winkels op de
+bruggen, net als op de Beursbrug in Parijs in den ouden tijd en op
+de Ponte Vecchio in Florence; maar overal zijn die bouwsels verbrand
+en men is er niet toe overgegaan, ze weer op te bouwen.
+
+Achter Sopoer krijgt men het Voelar, het grootste meer in Kaschmir, te
+zien. Als er niet enkele open plekken met mooi helder water waren, zou
+men eerder denken aan een onmetelijke weide van vochtminnende grassen,
+vol vogels met schitterende vederen. Overal ziet men waternoten,
+Trapa natans, daar singhara's genoemd, een der voortbrengselen van het
+meer en in tijden van schaarschte door de Kaschmireezen zeer op prijs
+gesteld als voedsel. In platboomde booten zamelen de oeverbewoners
+ook voedsel in voor hun vee op die reuzenweiden van waterleliën en
+lotusbloemen. Zij zingen onder het werk, terwijl ze met hun handen de
+natte bladeren afrukken van de met een kleverig vocht gevulde stelen,
+en de wind voert de zich eindeloos herhalende, melancholieke hindoesche
+liederen zeer ver mee.
+
+De schippers zijn bang voor de Voelar, want het meer wordt dikwijls
+bezocht door hevige onweders en stormen, die van de bergen neerdalen en
+die zeer gevaarlijk worden voor hun platte en hoog geladen schuiten. Ze
+kunnen dan niet anders doen dan maar zoo gauw mogelijk den oever
+trachten te bereiken, vóór de golven in de boot slaan. Het heet,
+dat Goelab-Singh in zoo'n storm omkwam.
+
+In plaats dan ook van het meer over te steken, om den mond van de
+groote rivier te bereiken, haastten mijn handji's zich, om langs
+den zuidelijken oever den ingang van het Noroekanaal te halen. En
+ze hadden goed gedaan, want in den avond overviel ons de storm,
+sloeg onze rieten gordijnen omhoog en dreigde, passagiers en meubels
+eraf te strijken. Gelukkig vonden we beschutting van een heuveltje,
+en al de handji's gingen ijverig aan het vastsjorren van de touwen en
+bevestigen van het rieten dak. Waarna wij niet anders te doen hadden
+dan te gaan slapen, wat zeer goed gelukte, beschermd als we waren
+tegen regen en wind door ons dak van gevlochten riet.
+
+Die stormen trekken even gauw weer af, als ze komen opzetten. In den
+morgen vertrokken wij over het kalme water, dat spiegelglad was. De
+gelegenheid was mooi, om door de binnenvijvers tot in de buurt van de
+ruïnen van Patan te komen. De doenga's gleden voort over de bloeiende
+lelies en door het hooge riet, bevolkt met talings; het water was zoo
+doorschijnend, dat men de blaadjes van het mos op den bodem tellen
+kon. Een klein kanaaltje voerde naar groote alleenstaande platanen,
+die bij het niet op de kaarten aangeduide dorp Panhallan behoorden. De
+kampplaats maakte weinig vertooning; maar we genoten er een prachtig
+panorama, waar men uitzicht had van den Haramoek tot den Toetakoeti
+en van den Kadsjnag tot den Brahma-Sakoel, een onmetelijken kring
+van sneeuwbergen.
+
+Eenige kilometers van daar geraken de oude tempels van Patan, die
+in 1885 bij de laatste aardbeving zooveel geleden hebben, al meer in
+verval. Palhallan, dat prachtig ligt in de schaduw van moerbeiboomen,
+notenboomen, eeuwenoude platanen en populieren, waar zich de wingerd
+omheen slingert, is in het bezit van een merkwaardigheid, namelijk
+zijn reigerbosch. Honderden reigers gaan en komen er, altijd heen en
+weer vliegend van de groote meren naar de hooge boomen, waar ze hun
+nesten hebben. Het is een dwaas gezicht, als ze met de lange pooten
+gaan zitten: andere plukken hun veêren uit of zitten na te denken,
+met den hals in de schouders getrokken, op een verdorden tak; want
+de kruinen der boomen zien er nog al kaal uit, en schijnen te lijden
+onder die al te dichte bevolking.
+
+Men moet zich er wel over verbazen, dat de Kaschmireezen niet van
+hun reigers hetzelfde gebruik hebben gemaakt als de Chineezen en
+Japanners van hun ooievaars, te meer omdat het een koninklijke vogel
+is, waar niet op mag gejaagd worden. Vroeger droegen ook inderdaad
+de aanzienlijken een aigrette van reigerveêren, bevestigd aan een
+edelgesteente, op hun tulband, en de pacht voor de vergunning tot het
+plukken der vogels maakte deel uit van de staatsinkomsten. Nog in de
+laatste jaren moest de pachter 268 roepijen betalen en 2999 veeren
+buitendien inleveren, geen één meer of minder. Maar het is geen mode
+meer, en de aigrettes verschijnen nog alleen bij gelegenheid van een
+bruiloft in het mascaradecostuum der bruid.
+
+Ons drijvend huis begeeft zich weer op weg door de heldere vijvers
+vol bloemen, om naar het Noeroekanaal terug te gaan, dat te Sjadipoer
+uit den hoofdarm van de Vitasta komt; daar juist tegenover vereenigt
+de Sindh zich ermee, zoodat het daar een waar kruispunt van rivieren
+is. Die samenvloeiing is in de oogen der Brahmanen een even heilige
+plaats als de vereeniging van Ganges en Djoemna; op een rond eilandje
+staat een kleine plataan, die gelijkt op den eeuwigen boom, welks stam
+in de kelders van het fort Allahabad nog door de pelgrims vereerd
+wordt. Het heet, dat hij geen ontwikkeling en geen verval kent. Er
+wordt daar op die vereerde plek een uitstekende vischsoort gevangen,
+de mahsir genoemd.
+
+Als men van daar de groote rivier afvoer, zou men spoedig de
+Soembalbrug hebben bereikt en dan door een kort kanaal het groene en
+diepe water van het Manusbalmeertje, waar een vervallen kaschmireesche
+tempel zijn ondergang vindt in den slijkerigen grond. Indien men
+daarentegen de rivier opvaart, doet zich al gauw in de verte het
+sikhsche fort Hari-Parvat voor, de citadel van Srinagar. Op den
+achtergrond ziet men een hoogen berg, die tot scherm dient voor de
+opgaande zon, en waar een brahmaansch heiligdom op is gebouwd, wat
+niet verhindert, dat de Mohammedanen het Takht-i-Soeleiman noemen,
+dat is Troon van Salomo.
+
+Srinagar wordt door de rivier in twee deelen gescheiden en volgt den
+stroom over wel vijf kilometer. Zeven bruggen verbinden de beide
+oevers. Ik kreeg er den indruk van te komen in een half in puin
+liggende stad. Het is, alsof de huizen, waarvan vele gestut worden,
+in den toestand van onstandvastig evenwicht gelaten zijn door de
+laatste aardbeving en nu maar wachten, tot de volgende ze geheel
+omverwerpt. Ze winnen erdoor in schilderachtigheid met hun kleine
+loggia's op de bovenverdieping, de opengewerkte luiken, waarover 's
+winters papier wordt geplakt, om de niet aanwezige vensterglazen te
+vervangen, en vooral de aarden daken, met frissche bloemen en wilde
+grassen begroeid, die bij het minste koeltje wuiven.
+
+Om beurten glijden ons voorbij moskeeën met haar drievoudig, eveneens
+bebloemd dak, en Hindoetempels, waarvan de koepels bedekt zijn met
+lappen zink, helaas, afkomstig van petroleumblikken. Kaden en groote
+trappen, van oude, gebeeldhouwde steenen gemaakt, vertoonen zich aan
+de rivier. Vrouwen dalen erheen af, om haar kruiken te vullen van rood
+of bronskleurig aardewerk; haar kleine houten sandalen, vastgehouden
+door een enkel knopje tusschen den grooten en den volgenden teen,
+klappen op de gladde treden, en het mag een wonder heeten, dat ze den
+nek niet breken. De lange wollen kleedingstukken hebben soms aardige
+fletse tinten van bleekgroen, lichtblauw of donkergranaat. Sjikara's
+bevaren in alle richtingen de rivier, even talrijk als de fiacres in
+de straten van Parijs.
+
+Links hebben we laten liggen den nieuwen bazar, of Maharadsj-gandsj,
+nu nog meer nieuw, daar men bezig is aan het bouwen na een brand,
+die onlangs verwoestingen heeft aangericht. Hier is de zetel van al
+die groote kooplieden van zilveren bibelots en oud koperwerk en email,
+papier maché, houtsnijwerk en borduurwerk, die tot de kunstproducten
+van het land behooren. Heb maar geen hoop, dat ge hun ontkomt. Ze
+zullen u vervolgen te water en te land; met onuitputtelijk geduld gaan
+ze vóór uw boot of uw tent staan, dringen langzamerhand binnen met
+hun koopwaar en rusten niet, vóór ge hun een bestelling hebt gegeven,
+te leveren aan het einde van het seizoen.
+
+Af en toe komen makelaars van de inlandsche banken u zeer beleefd
+vragen of ze uw chéques zullen wisselen, precies zooals de engelsche
+bank, en zelfs bieden ze aan, wat die laatste niet kan, u kaschmireesch
+geld te bezorgen voor de afgelegen steden van Midden-Azië, waar zij
+agenten hebben aangesteld. En dan komen nog de bende van menschen,
+die hun diensten komen aanbieden, kleermakers voor heeren en dames,
+schoenmakers met schoeisel voor de stad en voor de bergen, bontwerkers,
+fabrikanten van reisartikelen en kampbenoodigdheden, die u van top tot
+teen willen uitrusten voor toekomstige expedities, u, uw personeel en,
+als het noodig is, ook uw honden.
+
+Voor die geheele wereld van handwerkslieden en handelaars was de
+dood van de industrie der shawls ongeveer dertig jaar geleden een
+verschrikkelijke slag. Zooals men weet, begon de mode zich omstreeks
+1870 ervan af te wenden; en daar die handel grootendeels in handen
+was van fransche makelaars en de fransch-duitsche oorlog plotseling
+aan hun aankoopen een eind maakte, brachten de goede Kaschmireezen
+natuurlijk hun ondergang met de rampen der Franschen in verband. Het
+nieuws van Sédan werd door het demonstratieve volk met openbaar
+geweeklaag ontvangen, dat, hoewel niet belangeloos er niet minder
+oprecht om was, en misschien waren deze menschen de eenigen, die
+oprecht met ons treurden. Een gedeelte van de wevers van shawls heeft
+sedert dien tijd een broodwinning gevonden in twee tapijtfabrieken,
+waarvan de eene door een Franschman wordt geleid, den heer Dauvergne.
+
+Die economische crisis is overigens niet meer dan een episode in de
+jongste geschiedenis van de ongelukkige hoofdstad in het "Gelukkige
+Dal". Men verwacht niet anders dan dat droevig aanzien, als men aan
+alle rampen denkt, die de stad in den loop der laatste jaren hebben
+geteisterd, hongersnood, cholera, overstrooming en telkens herhaalde
+branden, niets is haar bespaard gebleven, en bovendien heeft de stad
+te lijden gehad onder de verklaarde vijandigheid der nieuwe engelsche
+regeering, die, hoe weldadig ook voor de overige deelen van het land,
+voor Srinagar een ongeluk was. Die opeenhooping van 125.000 inwoners,
+voor het meerendeel mohammedaansche handwerks- en kooplieden, en voor
+het overige Brahmanen, heeft te veel overwicht in een gesloten dal
+van 35 mijlen in de lengte en tien in de breedte, en dat overigens
+achthonderd zielen telt.
+
+Tot zoowat vijftien jaar geleden was het traditie, dat de provincie
+werd geëxploiteerd ten bate van de hoofdstad; maar toen luidde het
+bevel tot de ambtenaren, die den maharadja geleend of hem opgedrongen
+werden door de engelsche regeering, dat ze de rollen moesten omkeeren
+en de stad moesten gebruiken ten voordeele van het platte land. Er
+kan geen beter overzicht worden gegeven van de beide richtingen, dan
+de heer W. Lawrence heeft gedaan in zijn interessant werk "The Valley
+of Kaschmir", Oxford 1895. Hij, die zijn naam heeft verbonden aan de
+verandering, zet daarin het verschil uiteen tusschen de oude en de
+nieuwe richting. Eigenlijk zette men alles op zijn kop in Kaschmir,
+en men moest wel met zulk een zachtzinnige en volgzame bevolking te
+doen hebben, dat zoo'n bruuske en radicale verandering in zoo weinig
+tijd tot stand kwam; overal elders zou ze onlusten hebben verwekt of
+mogelijk een omwenteling, maar hier had ze zonder woelingen plaats,
+al was het dan niet zonder leed, althans voor de stedelingen.
+
+Maar mogelijk was nu hun beurt gekomen, want erkend moet worden,
+dat het leven van de boeren in Kaschmir zeer hard was. Het was al
+een grondbeginsel van de oude indische koningen, dat de landbouwers,
+lieden van een lage kaste, niet meer bezit mochten hebben dan wat juist
+noodig was, om hun zaaigraan te bezorgen voor den volgenden oogst,
+en voedsel in die hoeveelheid, dat ze niet van honger stierven. Hun
+overgang in massa tot het Mohammedanisme is zonder invloed gebleven op
+hun lot. De koningen of de gouverneurs, die den Islam beleden, gingen
+voort, hen te plunderen en de Sikhs volgden dat voorbeeld. Jacquemond
+beschrijft den toenmaligen gouverneur als den Sikh, die in zijn domheid
+voor het tegenwoordige bij machte is, dit ongelukkige land te berooven,
+en die waarschijnlijk bij het neerleggen van zijn functie alles zal
+moeten storten in de schatkist van Randjit-Singh.
+
+Wat Goelab-Singh betreft, die heel gewoon zijn audiënties voor een
+roepij verkocht, hij verstond geen gekheid in zake zijn inkomsten. In
+den tijd van Ranbir-Singh werden er wel enkele pogingen gedaan, om
+hervormingen in te voeren, maar ze hebben schipbreuk geleden door de
+stelselmatige tegenwerking van de ambtenaren, die, zooals natuurlijk
+was onder een indische regeering, brahmanen of pandits waren. Nu waren
+alle pandits, vanaf den patwari in een dorp tot den vazir-vazirat
+of gouverneur van een provincie met daar tusschen de tahsildars of
+districtshoofden, het onderling eens, dat men den muzelmanschen boer
+zooveel mogelijk moest uitzuigen. Het grootste deel der belastingen
+werd in natura betaald, en de staat, die ongegeneerd den boeren
+drie vierden van hun oogst afnam, verkocht dien tegen lagen prijs
+aan de stedelingen. In dien tijd, zoo verzekerde men ons, kon een
+mensch van een roepij in de maand leven. Het is duidelijk, dat in die
+omstandigheden de stedelijke nijverheid een groote vlucht moest nemen,
+dank zij de goedkoopheid van den handenarbeid; maar vroolijk was het
+niet voor de dorpelingen, dat ze alle dagen het grootste deel van
+hun rijst zagen verorberen door de darren van den bijenkorf.
+
+Eindelijk kreeg de heer Lawrence de opdracht, het kadaster te herzien
+en de grondbelasting anders te regelen; hij nam den boer onder zijn
+bescherming en verklaarde tevens den oorlog aan diegenen, die hij zijn
+vijanden noemde, te weten de pandits van de officiëele beambtenklasse;
+ten tweede de dorpshoofden en ten derde de stad Srinagar. Sedert
+blijkt meer en meer, dat het den boer, den zemindar, goed gaat, en de
+andere klassen beweren zelfs, dat hij brutaal vooruitgaat. Hij heeft
+van den Settlement Officer voorwaarden verkregen, beter dan hij ooit
+heeft gekend, en het is niet zijn schuld, als hij er door list niet
+nog zachtere heeft verkregen.
+
+Al zijn er enkele vergissingen begaan, en al zijn eeuwenoude misbruiken
+niet met één slag uit den weg geruimd, zoodat bijvoorbeeld de
+afpersingen der kleine inlandsche ambtenaren niet hebben opgehouden,
+toch is er geen twijfel aan, of de groote meerderheid van de
+beschermelingen van den heer Lawrence kunnen terecht verheugd zijn
+over een stelsel, dat hun voor de eerste maal vergunt, hun rijst te
+behouden en hun belastingen in producten te betalen.
+
+Wat te zeggen van zijn drie vijanden? Met een ervan, de corporatie
+van de lambardars of dorpshoofden, heeft hij onderhandelingen moeten
+houden en om hen kalm te houden, heeft hij hun vijf procent van de
+opbrengst van hun dorpen moeten toestaan. Maar voor de brahmanen
+en met hen de rest der inwoners van Srinagar is hij onverbiddelijk
+gebleken, en het moet gezegd, dat er voor hen groot gevaar heeft
+bestaan, dat zij van honger omkwamen. Zij leven echter nog, zij het
+dan ook in ellende. De pandits zullen zich wel redden; zij hebben
+het wel uitgehouden onder de onderdrukking der afghaansche gouverneurs.
+
+Net als ze ten tijde der mongoolsche heerschappij Perzisch leerden,
+zoo leggen ze zich thans op het Engelsch toe; de jonge lieden doen
+examens en krijgen weer betrekkingen. Natuurlijk doet de periode van
+overgang zich wel eens lastig gevoelen in de gezinnen; toch zullen
+ze ten slotte de regeeringsposten krijgen, waaruit de heer Lawrence
+hen had willen weren, en dat wel om de eenvoudige reden, dat zij de
+verlichtste en ontwikkeldste klasse der bevolking vormen en dus goed-
+of kwaadschiks ook de regeerende klasse zullen zijn.
+
+Het meest zijn voorzeker te beklagen de arme handwerkslieden uit
+Srinagar. Een troost is het ten minste, dat de Settlement Officer niet
+vastgehouden heeft aan zijn aanvankelijken eisch, dat alle belasting
+in geld moest worden opgebracht, en dat de staat niet langer de
+groote leverancier van rijst voor de hoofdstad is. Dat werd in 1891
+besloten, en het gevolg was zulk een hongersnood in het volgend jaar,
+dat men niet ermee durfde voortgaan. In 1893 werd er besloten, nog
+weer 300.000 ezelvrachten of kharvars, dat is 177 engelsche ponden
+koningsrijst naar Srinagar te zenden; in 1896 werd er nog weer de
+helft heengevoerd en de stad was daardoor voor den honger gevrijwaard.
+
+Een nieuwe poging, die drie jaar geleden werd gedaan, is niet beter
+geslaagd en zelfs in dit jaar, 1904, heeft men om de verschrikkelijke
+duurte der levensmiddelen in twee van de vier districten slechts een
+derde van de producten in natura, die verschuldigd waren, geïnd.
+
+Dat de medaille dus haar keerzijde heeft, ligt niet aan den heer
+Lawrence, maar aan het stelsel, dat in geheel Indië wordt toegepast. De
+grondbelasting is er de hoofdbron van inkomsten. Het ligt niet in
+Engelands politiek, de industrie in zijn koloniën aan te moedigen. En
+dat is geen wonder. Men heeft het nog onlangs kunnen constateeren,
+hoe Manchester zich bezwaard gevoelde over de concurrentie der
+engelsch-indische katoenen weefsels. Indië wordt geëxploiteerd als
+een groote landbouwkolonie, en men wil het liefst, dat het land van
+het moederland alle gemaakte goederen koopt, die het noodig heeft. Dat
+is mogelijk niet imperialistisch, maar het is practisch.
+
+De vraag doet zich voor, of de bijzondere omstandigheden in
+Kaschmir het niet noodig maakten, van het stelsel daar af te
+wijken. Het bebouwbare deel van dat land is niet groot genoeg,
+om het een toekomst door den landbouw te waarborgen. Misschien zou
+het wijzer zijn geweest, niet alles ondergeschikt te maken aan den
+wensch, gemakkelijk groote inkomsten uit den grond te halen. De
+handvaardigheid van de Kaschmireezen, hun sinds lang beroemde
+bekwaamheid in de versieringskunst zouden een veel betere bron van
+inkomsten zijn geweest. Het was nog zoo dom niet van de oude koningen
+en gouverneurs, een deel der inkomsten uit den grond op te offeren
+voor het onderhoud der handwerkslieden uit de hoofdstad en voor den
+bloei van hun handwerk. Alleen de rechten voor den uitvoer van shawls
+brachten den staat meer dan zes duizend roepijen op; dus dat kon wel
+als vergoeding gelden.
+
+Wat de shawls nu niet meer opbrachten, zou door andere industrieën
+kunnen zijn overgenomen. Zullen wij wijzen op die, welke de engelsche
+bestuurders hebben trachten te steunen? Dat waren de bierbereiding en
+die van confituren, dingen, die zelfs niet kunnen worden uitgevoerd bij
+gebrek aan middelen van vervoer. Het is een belachelijke zaak, en men
+moet er maar niet bij blijven stilstaan. Toen sultan Zaïn-oel-ab-Din
+in het Dal de fabricatie van papier maché en van shawls invoerde,
+toonde hij vrij wat meer doorzicht. Het is te vreezen, dat ten gevolge
+van het duurder worden van het leven en door de toeneming van het met
+koopwaar rondtrekken ten behoeve der toeristen de kunst, die de glorie
+van Kaschmir is geweest, verloren zal gaan, zooals de industrieën,
+oudtijds in Hindostan wereldberoemd.
+
+Uit dit alles willen wij twee practische besluiten trekken. Het eerste
+is dat het verstandig is, in Srinagar zich te voorzien behalve van den
+pas, dien ieder Europeaan, Aziaat of Australiër moet hebben, van een
+parvana dat is een soort van brief voor benoodigdheden, die men, als
+het noodig is, kan gebruiken, hetzij om zich op de al te druk bezochte
+wegen van koelies te kunnen voorzien, hetzij om het noodige te krijgen
+voor de bedienden in de afgelegen dorpen, waar men veel moeite heeft om
+de boeren te bewegen, u wat van hun rijst tegen goed geld af te staan.
+
+De andere raad, dien wij gaarne zouden geven, is, om geen sjikari
+te nemen als hoofd van de karavaan, of men moest speciaal om te
+jagen naar Kaschmir zijn gekomen. Indien ge een bezoek aan het dal
+verkiest boven die verre, vermoeiende, tochten, laat u dan liever
+vergezellen door een pandit. Onderwezenheid en goede manieren zijn
+op dit oogenblik niet duur in Kaschmir, en ge kunt voor het salaris
+van een indischen bediende een welopgevoeden brahmaan bereid vinden,
+die Engelsch spreekt en in staat is, u niet alleen tot tolk te dienen,
+maar ook als tusschenpersoon in de onderhandelingen met de tahsildars
+en lambardars onderweg en tot secretaris in het Kaschmirsch, zoowel
+als in het Sanskriet en Perzisch. Natuurlijk zal hij met zijn kennis
+van het land telkens uw nieuwsgierigheid kunnen bevredigen, en zoo
+zal hij de reis interessanter maken, want ergens te reizen, zonder
+te begrijpen, is evengoed als niet te zien.
+
+Toen wij de aantrekkelijkheden van Srinagar hadden gezien, was het half
+Juni geworden. Wij zullen er in het najaar terugkeeren, want nu volgt
+de heete tijd en daarmee de muggen, soms ook de malaria. Dikwijls is
+het klimaat van het lage dal vergeleken met dat van Lombardije.
+
+Door de kronkelingen der rivier, die van de hoogte van den
+Takht-i-Soeleiman door het dal de slingeringen teekent, die op de
+shawls te zien zijn, wordt eerst Pandrethan bereikt, de oude hoofdstad,
+indertijd onttroond door Srinagar. Zij lag op de eerste hellingen der
+bergen, veilig voor de overstroomingen der Vitasta. De ruïnen zijn
+niet anders dan een chaos van steenen. Alleen een kleine tempel staat
+nog overeind op zijn vierkant pleintje, dat overstroomd is door het
+water van de naga, zoo noemen de Kaschmireezen de bronnen en fonteinen,
+die vaak slangen met menschenhoofden zijn en als beschermgoden worden
+beschouwd. Op het zoo ontstane vijvertje dreef een bootje. Toen ik daar
+eens in wilde stappen, had ik mijn eerste ontmoeting met een slang,
+maar deze had niets mythisch aan zich, evenmin als die, welke een paar
+dagen later gevonden werd onder het tentgordijn. Na dien tijd heb ik
+ze niet meer gezien en verlangde ook niet naar een volgende ontmoeting.
+
+Toen het beest door stokslagen van de handji's gedood was, vroeg ik
+den pandit, die zulk een moord afkeurt, of de slang vergiftig was,
+en in plaats van zich te bukken, om na te zien, hoe de vorm was en de
+kleur, gaat hij recht overeind staan op zijn pantoffels en met zijn
+neus in de lucht, kijkt hij naar het Noordwesten.... Toch was het
+een antwoord op mijn vraag, want de goede man moest dat in de wolken
+zoeken. Siva resideert namelijk op den Haramoek, draagt als arm-
+en halsbanden slangen en heeft in zijn hoedanigheid van beschermgod
+beloofd, dat de beet van zulk een dier nooit doodelijk zou zijn op
+een plek, waar men den besneeuwden top van zijn woning kon zien. Dus
+moest even worden gekeken, of men van hier den Hamaroektop kon
+onderscheiden. "Zoolang u dien kunt zien," voegde de pandit erbij,
+"kan u gerust wezen; maar anders is er wel gevaar..." Ik zal toch
+maar in elk geval op mijn hoede zijn.
+
+Meer stroomop vertoont Pampoer den voet van een Hindoetempel,
+een moskee, een brug en velden, waar in het najaar saffraan zal
+bloeien. De oogst van deze geliefde lekkernij der Kaschmireezen is
+een staatsmonopolie, en men moet het goudpoeder uit de helmknoppen met
+zijn gewicht aan zilver betalen. Er worden te Pampoer ook uitstekende
+beschuiten gebakken, die op reis zeer te pas komen en naar mijn smaak
+met het beste brood kunnen wedijveren.
+
+Ik zal niet alle halten van onze reis kunnen noemen, maar mij tot de
+belangwekkendste bepalen. Na Pampoer op den rechtschen oever ging
+het naar de zwavelbronnen van Vian en de ruïnen der tempels van
+Ladoe. Van Kakapoer op den linkeroever brengen twee uren wandelens
+u naar den kleinen tempel van Payech, die goed bewaard is gebleven,
+een juweel van de kaschmireesche kunst. Wat de tempels van Narasthan
+betreft, er is een goede dagreis noodig, om ze aan den voet der
+hooge sneeuwbergen te ontdekken; daarentegen liggen de vele ruïnen
+van Avantipoer aan de rivier, ten deele in de aanslibbingen verzonken.
+
+Hooger krijgen wij de samenvloeiing van de Vitasta en de Vesjo, niet
+minder heilig in de oogen der Hindoes uit de streek dan die van de
+Vitasta en de Sindh. Aan den hoogen kant ziet men een plateau, dat
+zonderling door het water is uitgeslepen, en op dien top zou Kacyapa
+duizend jaren in overpeinzing hebben doorgebracht, vóór hij het dal
+liet verdrogen. Men zou hem intusschen kunnen verwijten, dat hij zijn
+werk maar ten halve heeft verricht.
+
+Want als in het begin van den regentijd een hevig onweer komt opzetten,
+en zijn waterhoozen naar Kaschmir voert op het oogenblik van het
+smelten der sneeuw, wordt het Dal plotseling overstroomd en is dan
+bij gebrek aan een voldoend breeden weg van afvoer in gevaar, in
+een meer te worden veranderd. De overstroomingen van Juli 1893 waren
+noodlottig; die van Juli 1903 waren het niet minder, en men schat het
+verlies op een zesde van den oogst. De naga's hadden toen wel dorst,
+en ze schenen hun periodieke schadeloosstelling te moeten hebben.
+
+Aan den voet van de kareva, zoo heet een klein plateau, van Tsadakar
+in een nu droog geworden vijver, is de plaats, waaraan een der
+merkwaardigste legenden van Kaschmir is verbonden en tevens een der
+oudste. In dien grijzen voortijd woonde nog een naga in den plas,
+en boomen spiegelden zich in het effen water; daar kwam een jonge
+Brahmaan op een dag schaduw zoeken en koelte. Toen hij zich gereed
+maakte, zijn proviand aan te spreken, zag hij plotseling een jong
+meisje voor zich staan, dat zoo mooi was, dat hij vergat te eten. Hij
+werd nog verlegener, toen hij bespeurde, dat het mooie kind niet
+anders gebruikte dan lotuswortels. Door een teeder gevoel gedreven,
+noodigde hij haar uit, zijn rijst met hem te deelen, bracht haar te
+drinken in een beker van bladeren en wuifde haar koelte toe, waarna
+hij haar smeekte, hem haar geschiedenis te vertellen en hem te zeggen,
+hoe het kwam, dat zij, zoo bekoorlijk en aanvallig, het blijkbaar
+zoo armoedig had.
+
+Zonder omwegen vertelde hem de nagi, want het was zulk een heilig
+wezen, dat het mooiste meisje ter wereld niet anders kan eten,
+dan wat zij bezit, en wat de oorzaak van haar armoede aanging, daar
+moest hij haar vader maar eens naar vragen. Hij zou hem vinden in
+het naastbijzijnde dorp en hij kon hem herkennen aan zijn van water
+druipend haar. Zoo gebeurde het ook; de watergod vertrouwde aan den
+jongen brahmaan zijn klachten over de hardheid der tijden en vertelde,
+dat hij groot gebrek leed, want de onderaardsche goden hebben ook
+behoefte aan rijst, even goed als de menschen, en storm en onweer
+zijn hun manier om goede oogsten te krijgen.
+
+Nu waren de velden in de buurt gesteld onder de bewaking van een zoo
+streng kluizenaar, dat er geen aartje af kon en hij niets van den
+nieuwen oogst gebruikte, en zoolang hij niet had gegeten, konden
+de naga's er niet aan komen. Zoo leden hij en de zijnen de kwalen
+van Tantalus. De verliefde brahmaan had geen rust, vóór hij den
+vader van zoo'n mooi meisje had verplicht. Hij bedacht den list, om
+eenige rijstkorrels van den nieuwen oogst in de soep van den asceet
+te werpen, als deze den rug gekeerd had. Nauwelijks had de grijsaard
+er een balletje van in zijn mond gestoken, of een hagelbui viel neer,
+en de naga nam den geheelen oogst mee en gaf uit dankbaarheid den
+brahmaan zijn dochter tot vrouw.
+
+De echtgenooten leefden gelukkig; maar hun geluk was slechts van korten
+duur. Op een dag, dat de nagi op het terras was, zag ze een paard,
+dat uit den stal was gevlucht en dat smulde van een hoop rijst, die
+er was neergelegd, om te drogen. Zij riep, dat er iemand zou komen,
+om het weg te jagen, en toen er niemand antwoordde van de bedienden
+liep ze er zelve heen onder het gerinkel van haar zilveren armbanden
+en het paard nam op zijn rug een gouden merkteeken mee van de hand,
+die het geslagen had. Dat was het begin van de ellende. De aanblik
+wekte den hartstocht van den koning van het land. Hij beproefde eerst,
+maar te vergeefs, de jonge vrouw te verleiden. Toen probeerde hij, haar
+van haar man te koopen, maar de brahmaan wilde er niet van hooren, en
+stelde de eer niet op prijs, dien de koning zijn huis wilde bewijzen.
+
+Eindelijk toen de koning, het onderhandelen moede, zijn soldaten
+zond, om de nagi met geweld te vermeesteren, riep de brahmaan zijn
+schoonvader te hulp. De naga steeg verwoed uit zijn vijver op, en in
+minder tijd, dan er noodig is, om het te verhalen, verbrandde hij
+den koning, de stad en al haar inwoners. Daarna kreeg hij tegenzin
+in de wereld en leed aan wroeging, zoodat hij zich in de eenzaamheid
+terugtrok op den weg naar Amarnath, waar hij nog is.
+
+Niet ver van daar op den linkeroever heeft het groote dorp
+Vidjabroer, het By-Bihara van de engelsche kaarten een modernen
+Hindoetempel, gebouwd door Goelab-Singh, waar allermerkwaardigste
+afgodsbeelden worden bewaard en waar men ook in de nabijheid een mooie
+mohammedaansche ziarat beeft met drievoudig dak. Bij elke schrede
+ontmoet men er trouwens sporen der oudheid, en de bazar is vol met
+oude koperen munten. Er werd gekampeerd aan de overzijde van de brug
+onder eeuwenoude platanen, niet ver van het huis waar de maharadja komt
+uitrusten, als hij een of twee dagen te Srinagar komt. Wij hebben er
+het bezoek gehad van een ouden muzelmanschen fakir, die zonder twijfel
+in beschaafde landen zou betiteld zijn als vagebond. De bedienden
+maakten zich van den man meester en zetten hem een schitterend maal
+voor; een ongeloofelijke hoeveelheid rijst, dan tsjapati's, een soort
+van broodjes en versche kaas, ruim bestrooid met suiker, alles genoeg
+om drie mannen te verzadigen; daarna boden ze hem een hoeka aan.
+
+Terwijl onze kok, een zeer vroom Muzelman, hem aankeek met vereerende
+blikken en met het liefdevolle van een moeder voor haar eerstgeborene,
+zat de vuile man kalm te rooken; de pijp alleen uit den mond nemende om
+eenige verwenschingen te slingeren naar het hoofd van de menschheid,
+die hem voedt en kleedt, terwijl hij zich lui in de zon koestert en
+zijn ongedierte verschuift. In physiek opzicht heeft hij niets van
+den fakir zooals men zich dien voorstelt, en zooals hij ook gewoonlijk
+is. Groot en kaal, met woeste wenkbrauwen en onbeschaamde, knippende
+kleine oogen, ziet hij er met zijn stompneus en langen, krullenden
+baard uit als een oude faun. Als de maharadja te Vidjabroer is, vraagt
+hij steeds naar den fakir; maar de oude, die de eerbewijzen minacht,
+onttrekt zich aan de hulde en blijft onvindbaar. Ik zeg u zijn naam
+niet; ik heb vergeten er naar te vragen en heb hem uit mijzelf maar
+Diogenes gedoopt.
+
+Maar reeds wordt de rivier smaller tusschen de met vlas begroeide
+oevers en weldra wordt ze ook ondieper, en de stroom neemt in kracht
+toe. Dat is het oogenblik voor de handji's om hun schutspatroon aan te
+roepen, Dast Guir, hetgeen ze doen onder het boomen of trekken. Op een
+gegeven oogenblik moeten ze in het water loopen, de eenen trekkend,
+de anderen de boot duwend, tot die eindelijk voor de plek van het
+kamp aankomt te Islamabad, een ijver die te lofwaardiger is, daar ze,
+nu wij hier eenmaal zijn, worden ontslagen.
+
+Terwijl de tenten worden opgezet, kwamen de gezinshoofden met het
+schrift van hun getuigschriften aan, waar wij het onze bij moesten
+voegen. Wij zagen zoo terloops curieuse opmerkingen, bijvoorbeeld
+die van een heer, verklarend de boot te verlaten, "omdat hij niet
+langer kan verdragen, te zien hoe de mooie zuster van den bootsman
+altijd paardewerk moet verrichten". Wij voegden onze onderteekeningen
+bij die zonderlinge collectie autografen. Waarna de salams volgden,
+het bedanken en het air van onderworpenheid, toen ze de roepijen
+in ontvangst namen, die welverdiend waren voor twee maanden goeden
+trouwen dienst.
+
+
+
+III.
+
+    Tentleven.--De kleine dalen in het Zuid-Oosten.--Geschiedenissen
+    van dieven en sprookjes.--De ruïnen van Martand.--Brahmanen en
+    Mollahs.
+
+
+Islamabad of, zooals de Hindoes zeggen, Anantnag ligt bijna aan de
+samenvloeiing van de vier onbevaarbare rivieren, Sandran, Bringh,
+Arpat en Lidar, takken van den waaier, waarvan de Vitasta de steel
+is. Het dal van elk dier stroompjes is schilderachtig, het eene nog
+meer dan het andere. Dat hun landschappelijk schoon niet dateert van
+gisteren of heden, blijkt uit de zomerverblijven, die de Mogols er
+hadden gebouwd en waarvan de overblijfselen nog in wezen zijn. Jehan
+Guir vooral was er graag in gezelschap van de schoone Noer-Mahal, wier
+herinnering, tegelijk idyllisch en tragisch, nog hangt onder de door
+haar geplante platanen. En waarlijk, wie in alle hoekjes van dit land
+heeft rondgekeken begrijpt, wat Bernier van dien keizer zegt, namelijk,
+dat hij er zooveel van hield, dat hij het niet kon verlaten en dat hij
+liever zijn heele land zou verliezen dan Kaschmir te moeten opgeven.
+
+Islamabad is het punt van uitgang voor alle uitstapjes, die wel met
+tenten moeten worden ondernomen, omdat er bijna nergens bungalows
+zijn. Ook is die plaats een markt voor alle producten uit de dorpen,
+op Srinagar handel drijvend. De groote boomgaard, die tot kampplaats
+dient, is zeer levendig, evenals de oever der rivier, waar veel schepen
+liggen. Maar des nachts is het hondengeblaf zeer lastig en het belet
+u te slapen, vooral omdat er zich nog andere geluiden bijvoegen,
+als jakhalsgehuil en het balken der kleine pakezels. Daarom bepaalde
+ik mij tot een kort bezoek aan de heilige bronnen en den bazar van
+de stad. Men vindt daar geborduurde stoffen, gaba's genoemd, van
+allerlei tinten en allerlei grootte, vanaf de kleinste tafelkleedjes
+tot gordijnen en portières. Dat borduurwerk is zeer goedkoop en zeer
+decoratief, en de patronen doen denken aan die van de oude shawls. Er
+worden ook kleine sierspinnewieltjes gemaakt, die als bruidsgeschenk
+gegeven worden aan kaschmireesche bruiden en die mooi ingelegd zijn.
+
+Wij vertrokken na twee dagen. In den morgen werden de tenten opgerold,
+waarbij alles door elkander op het gras lag. Het bad verbroedert zich
+met de vliegenkast; het braadspit van den khansama sluit vriendschap
+met den parapluiezak; het beddegoed met de pannen, het lijkt een echte
+trek van een kermistroep aan den grooten weg. En inderdaad gaan ook
+wij nu leven dat onbezorgde nomadenleven, dat zij wijselijk hebben
+behouden uit den tijd onzer voorhistorische voorvaderen. De groote
+moeilijkheid is nu, om al dat goed te verdeelen in pakken van gelijk
+gewicht, ongeveer tachtig pond. Als door een toovermiddel wordt
+alles geschikt. Het linnen der tenten wordt om stokken gewonden;
+het bed, dat uit elkander kan worden genomen, wordt gepakt in het
+draagzeel, en het beddegoed wordt gevrijwaard voor stof en vocht in
+caoutchouclakens. Vaatwerk, keukengerei, mondvoorraad van allerlei aard
+wordt gestopt in de ruimten van groote rieten manden, overtrokken met
+leder, en die zeer licht en toch stevig zijn en ondoordringbaar voor
+vocht. Ze worden in Kaschmir gemaakt. De vouwstoelen liggen opgehoopt
+op de tafels, die eveneens toegeslagen kunnen worden. In het geheel
+waren er twintig pakken, dus moeten wij twintig man hebben of tien
+ponny's, om in de jungle alle behoeften der beschaving achter ons
+aan te sleepen. Het is nog niet veel, als men bedenkt, dat de Groote
+Mogol dertig duizend dragers noodig had, als hij zich op reis begaf!
+
+Het merkwaardige is niet, dat men dragers noodig heeft, maar dat men
+ze ook krijgen kan. Niet alleen is heel Kaschmir als een groot park,
+dat geheel ter beschikking van den bezoeker wordt gesteld, en waar
+hij naar believen zijn tent kan opslaan, maar als het hem lust verder
+te gaan, dan heeft hij het slechts te zeggen. Des morgens vindt hij
+bij de tenten zitten veel brave lieden uit het naastbijzijnde dorp,
+die te zijnen behoeve hun huizen en hun velden in den steek hebben
+gelaten, alleen om hem van dienst te kunnen zijn. Met hun 80 pond
+op den rug, gaan ze, waar hij hen heen brengt. De prijzen zijn vast;
+voor de etappe van 20 kilometer vier anna's; voor de halve twee anna's,
+dat is veertig of twintig centimes fransch geld. Ten gevolge van een
+goeden raad, die mij werd gegeven, had ik een groote hoeveelheid kleine
+geldstukjes van 2 en 4 anna's meegenomen. Ik liet de koelies op een
+rij stellen en zag erop toe, dat ieder kreeg, wat hem toekwam. Dank
+zij dat systeem had ik nooit moeite, dragers te krijgen. Het was
+een aardigheid, den glimlachte zien, waarmee ieder zijn geldstukje
+in ontvangst nam, terwijl de laatsten met een scheef oog toekeken en
+zich het hoofd krabden in hun onrust, of er nog wel genoeg overbleven,
+tot de beurt aan hen kwam.
+
+Te Atsjibal voerde ik voor de eerste maal die comedie op. Aan
+den voet van den berg ontspringen drie bronnen, die dadelijk tot
+drie riviertjes worden, en om er het rechte genot van te hebben,
+hebben de Groote Mogols er bekkens laten aanleggen en terrassen
+met lustverblijven. Dat alles is nu wel zeer vervallen; maar de drie
+watervallen spelen nog, en daar dicht bij wordt ons kamp opgeslagen in
+de schaduw van eeuwenoude platanen tusschen vier bruisende stroompjes,
+die een heerlijke frischheid onderhouden.
+
+Ook hoorde ik te Atsjibal de eerste en laatste geschiedenis van een
+diefstal, die mij in Kaschmir ter oore is gekomen. In dit gelukkige
+land is de veiligheid volmaakt, in ieder geval veel grooter dan in
+Frankrijk, waar ik niet rustig slapen zou in het open veld onder
+een dakje van linnen. Toch is er, een ongehoord feit, den vorigen
+nacht een poging gedaan om een koffer te stelen uit een kamp aan den
+anderen kant van het dorp. Zulk een aanval op particulier eigendom van
+de Sahibs schreeuwde om ernstige wraak; twee inspecteurs van politie
+kwamen dadelijk aangereisd van Islamabad. Wij vernamen 's morgens, dat
+ze den nacht hadden doorgebracht met aan alle bewoners van het dorp
+stokslagen toe te dienen, om hun gauwer de misdaad te doen bekennen,
+die ze toch niet allen kunnen hebben bedreven. Dat zijn, naar het
+schijnt, de gewone manieren van de politie; kan men zich wel luid
+genoeg ertegen verzetten? De lambardar of dorpsburgemeester kwam mij
+schreiend vragen, of ik niet tusschenbeide kon komen. Dat beloofde
+ik; ik ging eens hooren bij den politiedienaar, wat hij dacht dat de
+resident van dit soort van onderzoek wel zou zeggen... Maar ik heb
+het verhaal van den man slecht begrepen. Het schijnt dat het bezwaar
+elders ligt. De dorpelingen beklagen zich in het minst niet, omdat
+ze slagen hebben gekregen. Wie zou dom genoeg wezen, een diefstal te
+bekennen anders dan onder stokslagen? Maar nu wil men een waarborgsom
+van honderd roepijen van hen vorderen, die zij zeker zijn, nooit terug
+te zullen zien. Daartegen komen ze in verzet. Ze willen wel geslagen
+worden, maar ze willen de klappen niet ook nog betalen! Zooveel
+philosofie aan de zijde der geïnteresseerden werpt een koud bad op
+mijn mooie opwelling van verontwaardiging, en ik laat de dorpelingen
+en de politie het verder onder elkander uitmaken.
+
+Wat men na de bronnen van Atsjibal vooral moet gaan zien in het
+Zuidoosten van Kaschmir, zijn die van Koekar-Nag en Ver-Nag. Wegen
+voeren er rechtstreeks heen van Islamabad. Maar het was naar ons
+idee beter, den spoorweg te nemen en de groote toer te doen door
+het Nauburgdal. Om te beginnen rijden wij ten oosten van de bergen
+van Atsjibal langs en maken een eerste uitstapje naar den naga en de
+ruïnen van Kothair. De steenen der oude tempels zijn afgesleten door
+den tijd, maar het ronde bekken van de bron bevat nog het helderste
+water; het lijkt of er een stukje van den hemel in een holte van den
+berg is gevallen.
+
+Wij bestijgen thans het pad, dat een zonnige berghelling tusschen twee
+dalen beklimt. Boven aan den pas openen zich de dalen, die tot het
+gebied van de Bringh behooren. Menschen, die haast hebben, zouden,
+door rechtuit te gaan, Koekar-Nag kunnen bereiken over Sop en zijn
+ijzermijnen. Wij wenden ons daarentegen naar links, om ons kamp op
+te slaan in de schaduw van de populieren van Karpoer. Nog hooger dan
+die van Srinagar, vormen ze in het midden van een kleinen kring van
+bergen een bouquet van boomen. Er zijn oude, die op het punt zijn
+van te bezwijken. Een is over het pad gestort, en daar het onmogelijk
+bleek zoo'n massa in beweging te brengen, heeft men er dwars doorheen
+een weg gebaand.
+
+Den volgenden dag brengt een andere pas ons in het dal van
+Nauburg. Daar zou men alleen aan kunnen verwijten, dat het al
+te mooi is. Het lijkt wel een goed onderhouden park. Een helder
+riviertje kronkelt over gladgepolijste steenen tusschen rijstvelden
+van een onvergelijkelijk mooi groen. Daarboven liggen maïsvelden
+tot aan de boomgaarden, die eerst wijken bij de grens der groote
+dennenwouden. Maar in de op het Noorden gelegen laagten blijven
+kleine sneeuwvelden liggen, en hier en daar heeft men het gezicht
+op de besneeuwde toppen, die in het zomerblauw van den hemel de
+schittering van hun gletschers naast die der witte wolken brengen.
+
+De beste kampplaats is te Laram boven het dorp onder notenboomen. Het
+was er zoo heerlijk koel, dat ik midden in Juli elken avond graag
+bij het vuur kroop. Die avonden bij het kampvuur behooren tot mijn
+liefste reisherinneringen; soms vlamde in den gloed een heele den,
+want er is hout in overvloed. Trouwens we hebben al wat we noodig
+hebben, melk, boter, eieren, kippen, alles wordt ons in het kamp
+gebracht. De honig is verrukkelijk. En die goede Kaschmireezen zijn op
+het snuggere denkbeeld gekomen, heele velden met de fijnste doperwtjes
+te bezaaien en zoowat overal snijboonen te laten opklimmen tegen de
+maïsstengels. Alleen kost het eenige moeite, hun aan het verstand
+te brengen, dat men de erwtjes graag onrijp wil eten en heel jong;
+zij meenen, dat er gewacht moet worden, tot ze flink dik zijn. Later
+vonden we in het dal der Lidar op veel grooter hoogte en veel later
+in den tijd nog heel jonge erwtjes. Dat gaf mij zoo'n verrassing,
+dat ik besloot, daar mijn medemenschen van te vertellen, en dat was
+de eerste aanleiding tot het plan voor dit reisverhaal.
+
+Enkele mijlen achter Laram bereikt men de oevers der Bringh; de
+stroom is ingesloten in een smalle bedding, waar de rotsen dicht
+op aan dringen, wat het water een kleur van donker opaal geeft. Aan
+den overkant van de brug komt men op den weg, die van Kitsjwar naar
+Kaschmir leidt. Op den rechten, zonnigen weg wierpen alleen de boomen
+bij de dorpen wat schaduw, die daarom nog des te meer welkom was. Bij
+een der dorpen hoorde ik een vreemd gezang. Het was een weemoedig
+lied, dat al droeviger en droeviger werd, om eindelijk in een gesnik
+te eindigen. Toen ik naar het zingen had geïnformeerd, bleek het de
+klacht van een moeder, die drie dagen te voren haar zoon door den dood
+had verloren. Voor haar huis gezeten, bij het verlaten spinnewiel,
+verheerlijkte zij in een klagende improvisatie de schoonheid en de
+uitstekende hoedanigheden van den overledene. Elken morgen, tot er
+veertien dagen voorbij waren gegaan, moest zij van zonsopgang af
+zoo haar droefheid toonen, tot een andere vrouw, bloedverwante of
+buurvrouw, stil haar hand op den mond van de klaagster legde en haar
+op die wijze deed begrijpen, dat ze genoeg had geklaagd voor den dag.
+
+Wij sloegen de tenten op dichtbij Vangam in een boomgaard van
+abrikozen, om op een klein uur afstands van daar een bezoek te
+brengen aan een dier bekoorlijke dalen, waaraan het land zoo rijk
+is, en waar de intermitteerende bron Soendbrar werd gevonden. In
+Juli is die niet veel meer dan een diep bekken, een waterbak met wat
+ruwe steenen eromheen; maar in April en Mei kookt en bruist de bron
+driemaal per dag. Dan komen de pelgrims in menigte zich baden in het
+heilig geoordeelde water. Op rijen staande om den kuil, wachten ze de
+komst af; maar als bij het stijgen van het water een dwaas uitroept:
+"Daar is het!" trekt het beleedigde water zich op eens terug,
+zoo werd mij met den grootsten ernst verzekerd. Al in den tijd van
+Bernier was dit wonder van Kaschmir beroemd. Hij bracht er een bezoek
+aan en trachtte het te verklaren. De activiteit van de bron in het
+voorjaar bracht hij in verband met het smelten van de sneeuw op de
+omringende bergen. In plaats van aan een physische oorzaak te denken,
+schrijven de Kaschmireezen de periodieke verschijnselen toe aan een
+veel diepere oorzaak. De godin, want natuurlijk is de bron een fee,
+heeft tot zich zelve gezegd: "In deze eeuw van ijzer zal niemand op
+mij letten, als ik hier altijd ben. Ik zal dus slechts twee maanden
+van het jaar mijn aanwezigheid toonen, dan zal ik des te meer worden
+geëerd...." En de berekening heeft niet gefaald.
+
+Van Vangam brengt een korte tocht ons naar Koekar-Nag. Maar hier
+ontbreken mij inderdaad de woorden, om de bekoorlijkheden van dit
+oord te schilderen. Wat zal ik zeggen? Aan den voet van een heuvel,
+bedekt met pioenen, die als boomen opschoten, ontsprongen een tiental
+bronnen, die samen een helder, klaterend riviertje vormden; aan de
+oevers mengden mossen en varens en vergeet-mij-niet en boterbloemen
+zich met de hoogere sneeuwballen en rhododendrons. Weer hooger klommen
+jasmijn en clematis en rozen tegen de boomen op en hingen in bogen
+boven onze hoofden als in berceaux.... Ik weet wel dat zoo iets ook
+wel elders te vinden is; maar nergens kan het liefelijker, zangeriger,
+geuriger en frisscher wezen. Nu en dan zag ik door het gebladerte den
+blauwen kop van een paradijsvogel, om zijn naam waard hier te leven,
+want men waant zich werkelijk in het antieke Eden.
+
+Slechts af en toe werden we aan het bestaan van andere menschen
+herinnerd. Een grijsaard in lompen, die zijn paard aan den halster
+achter zich aan sleepte, hield zich op bij de tent der bedienden en
+vertelde de nieuwtjes van den dag. De maharadja is van morgen in het
+dal gekomen, en om te beginnen, heeft hij een dracht stokslagen laten
+toedienen aan den tahsildar of onderprefect van Ver-Nag. De reden was,
+dat er niet genoeg gras voor zijn paarden was.
+
+Ongeveer drie mijlen scheiden ons van de residentie van den
+ongelukkigen onderprefect, die, naar gezegd werd, in de herrie
+een deel van zijn baard heeft verloren en niet voor den dag wil
+komen. Wij moeten alleen nog over het kleine bergland trekken, dat
+het dal der Bringh van dat der Sandran scheidt. Op dezen Julidag gaan
+we voorbij den kleinen landelijken tempel van Voetanar. In de verte
+hoorden we al een onwelluidend gezang tusschen de boomen klinken;
+het was de brahmaan van deze plaats, die er knielde voor een zwart
+beeld van Vischnoe met drie hoofden, waarvan een de kop van een wild
+zwijn was. Hij had het beeld al gewasschen, in een shawl gewikkeld
+en het met bloemen behangen. Om hem heen lag al het benoodigde voor
+den dienst, de hoorn, om de booze geesten te verjagen; de klok,
+om de aandacht van den god te trekken, de waaier, om de vliegen te
+verjagen en de cymbalen, om muziek voor hem te maken. Onvermoeid was
+de oude priester aan het psalmen zingen... Wie heeft toch beweerd,
+dat al die goden dood waren?
+
+Vanaf het bergje, dat zich achter Voetanar verheft, heeft men een
+verrassend uitzicht. Aan onze voeten vloeide diep beneden in het
+smalle, met dorpen in boombouquetten bespikkelde dal de Sandran
+over haar rotsachtig bed, omlijst door bloeiende tamarinden in een
+kader van rijstvelden. Midden in een groep populieren, zoo hoog als
+scheepsmasten, lag het groote achthoekige meer van Ver-Nag, het bekken
+eener beroemde bron. Op den achtergrond verheft zich de dreigende
+muur van den Banihal en de beboschte hoogten, die ervoor liggen. Het
+smalle lint, dat erdoor loopt, is de weg naar Djammoe, gereserveerd
+voor den maharadja. Wij zijn nu aan de zuidgrens van Kaschmir.
+
+Boven de booggalerij, waarmee Jehan Guir de beroemde bron van Ver-Nag
+liet omringen, staan aan drie kanten open paviljoens, die als bungalows
+gebruikt worden. De schoone Noer Mahal hield er zeker verblijf, en in
+ieder geval is het een genot er te vertoeven tusschen het blauwe meer
+en den groenen heuvel. Een wirwar van clematis en andere klimplanten is
+tegen den steilen berg op gegroeid en omslingert de dennen. Het diepe
+azuur van het meer laat visschen bij myriaden zien. De watervlakte
+gaat door voor onpeilbaar, ten minste dat beweert de pandit, wat
+hem niet belet even stellig te beweren, dat er op den bodem een oude
+kluizenaar woont.
+
+Ziehier, hoe men dat te weten is gekomen. In dien ouden tijd leefden
+de menschen alleen in Kaschmir in den zomer; zoodra het herfst was
+geworden, haastten ze zich te verhuizen, om hun plaats af te staan aan
+demonen en kabouters, die den geheelen winter als heeren en meesters
+in het dal optraden. Eens lieten de mannen een ouden grijsaard achter,
+die de kracht niet meer had, hen op hun zwerftochten te volgen en
+die hun de kosten van zijn vervoer niet waard scheen. Kabouters en
+demonen gebruikten den indringer als zondebok; maar toen ze eens met
+hem bal speelden, lieten ze hem in de bron vallen. Die onhandigheid
+zou hun duur te staan komen. Onder in het bekken vond de arme, oude
+man een medelijdenden kluizenaar, die hem twee zaken ten geschenke
+gaf, een tooverboek, om de duivelen te bannen, en een kangri of
+kaschmireesche stoof, om zich tegen de kou te beschutten. Gewapend
+met die twee kostbare dingen, bracht de grijsaard een zeer goeden
+winter door en in de lente van het volgend jaar vonden de verbaasde
+bewoners hem levend terug. Hij vertelde hun zijn geheim en van dien
+tijd hebben ze vaste woonplaatsen in het dal.
+
+Door kleine dalen, die al woester werden, kwamen we eindelijk in het
+geheel gesloten dal van Rozloe, waarboven de romantische rotsen en
+toppen van den Soendrinar opsteken. Het land is een leen of djagir,
+vroeger geschonken aan Randjit-Singh. Wij sloegen ons kamp op in het
+centrale dorp Kantsjloe, het Kosroe der kaarten, woonplaats van de
+grootheden van het district, die er nog rechtspraak uitoefenen. Er
+werd ons een kampplaats aangewezen onder notenboomen op een plek,
+die veel van een kerkhof had; maar daar werd niet op gelet.
+
+Pas waren de tenten opgeslagen, of daar kwamen de diplomatieke
+geschenken al voor den dag, vruchten, groenten, honig. Wat zou men
+wel in ruil verwachten of verlangen? Niet veel bijzonders, alleen
+een weinig van dat product der beschaving, dat poeder van pyrethrum
+heet en in de engelsch-indische wereld niet overbodig is, want al is
+men een machtig oostersch vorst, men wordt daar door het ongedierte
+niet ontzien.
+
+Het was zeer druk in het dorp. Toen we inlichtingen vroegen, bleek
+het, dat het een huwelijk gold, en dat er een optocht zou plaats
+hebben. Eerst kwam de bruid, gedragen in een draagstoel, die hermetisch
+was gesloten; dan volgden de muzikanten met tamboerijnen en fluiten,
+waar ze met veel ambitie op bliezen. Hun gruwelmelodie scheen mij een
+verontschuldiging voor het verschrikte gezicht van den bruidegom,
+een knaap van twaalf jaar, in gewaden van goud en rood gestoken en
+met een tulband op het hoofd, waar de aigrette van reigerveeren op
+prijkte. Op een paard gezeten, geleidde hij aldus de jonge vrouw naar
+haar ouders terug, in afwachting van den tijd, waarop ze beiden oud
+genoeg zullen wezen, om echt een huishouding te beginnen.
+
+Wat hoorde ik hier een plaatselijke legenden! Ik had er vermaak in,
+ze uit den mond van den pandit te vernemen. Zoo heet het vooreerst,
+dat de hooge toppen, waar nog hier en daar sneeuw op ligt, bewoond
+worden door Yogini's, half feeën en half toovenaressen; wee hun,
+die in haar betooverde verblijven verdwaalt; hij verliest er op
+zijn minst zijn verstand bij. Er werd ons onder andere verteld,
+dat ze iets hadden gedaan, dat aan een verhaal van Rudyard Kipling
+doet denken, in zijn boek over de jungle. Op een goeden dag in 1894
+vond een Goedjar, toen hij zijn kudde op een Alpenweide liet grazen,
+een jongen van vijftien jaar naakt en stom op een rots zitten. Hij
+bracht hem naar de ziarat van Valtongoe, waar men hem gedurende drie
+maanden te eten gaf op kosten van de weldadigheid der geloovigen,
+toen iemand uit Shahabad, die een pelgrimstocht kwam doen, zijn zoon
+herkende, dien hij sedert twaalf jaren verloren waande. Zonder twijfel
+was hij al dien tijd verborgen gehouden door de Yogini's van de bergen.
+
+Ook woont er te Valtongoe in de zes zomermaanden een naga, van wien het
+heet, dat hij den winter in Indië doorbrengt. En ten slotte bezochten
+wij, voordat we het dal verlieten, den beroemden, waarzeggenden naga
+van Rozloe, waar bij de bron van dien stroomgod des nachts de doode
+boomstammen aan het vechten zijn. Als een ramp het land bedreigt,
+schrijft hij op het droge slijk van de bedding profetische teekens;
+een zwaard kondigt oorlog aan, een wan beteekent hongersnood; maar
+wat de mahamari aangaat, de groote moordenares de cholera, haar komst
+wordt met bloedige letters aangekondigd.
+
+Om van Kantsjloe aan den ingang van het dal der Didar te komen, moet
+men Kaschmir in zijn geheele breedte weer door, en men heeft er drie
+flinke dagreizen voor noodig en moet vier rivieren oversteken. Ik
+passeerde de eerste, de Withavatoer, over dikke steenen; aan den
+oever van de tweede gekomen, de Sandran, was ik niet weinig verbaasd,
+dat de bedding geheel droog was; toen ik vroeg, waar het water was
+gebleven, maakte een Kaschmirees een onduidelijke beweging met de
+hand, en ik begreep, dat het juist voor de besproeiing der velden
+werd gebruikt. Wat de Bringh betreft, zij was zoo vol, dat ik moest
+besluiten van den rug van een koelie gebruik te maken, om er overheen
+te komen. Ik ontmoette bij die plaats een vrouw, die geslagen was door
+haar buurvrouw en zich bij de politie van Islamabad ging beklagen. Zij
+hield als een kostbaar bewijsstuk de drie tanden in de hand, die
+de vrouw haar had uitgeslagen. Zoo kwamen wij van Lokabhavan, onze
+eerste rustplaats, naar de tweede in de koele omgeving van Atsjibal,
+waar wij onze hoofdbagage vonden.
+
+Van Atsjibal naar Martand liep de weg door rijstvelden, besproeid door
+de Arpat. Men gaat er over de rivier door middel van een rustieke brug,
+bestaande uit twee over den stroom geworpen boomen, die toen bedekt
+werden met takken en aarde. Weldra waren wij daarna op de kareva. In
+Juli is de graanoogst al voorbij. Groote bergen koren staan bij de
+dorpen, en op dorschvloeren trappen ossen de korrels eruit. Op de
+velden stonden nog het reeds rijpe vlas en de katoenplant. In de
+maïs en de gerst waren een massa grijze duiven aan het pikken, zoo
+vertrouwelijk, dat de paartjes niet opvlogen, toen we voorbij gingen.
+
+Niet ver van het dorp Martand staat de tempel, die voor een duizendtal
+jaren de mooiste was uit de streek, en waarvan nu nog de ruïnen de
+interessantste van Kaschmir zijn. De ligging is prachtig. Het monument
+ligt aan den voet van den berg, bij het begin van een dier groote
+plateaux van alluviale vorming, die als met een rand van steenen
+de hooge bergen omringen, en die wel gelijken op de overblijfselen
+der bedding van een vroeger meer. De hoogvlakte is hier driehoekig
+en heeft links de uitgetande kam van het gebergte, waar nog sneeuw
+ligt; rechts drie of vier hoogten achter elkaar, die in de verte
+onduidelijk worden, en vóór ons lag het Gelukkige Dal met de heldere
+tinten der rijstvelden, de donkere vlekken van het groen der boomen,
+de zilveren kronkelingen der rivieren. Stelt u dat alles voor, badend
+in het schoone licht van Kaschmir, dat tegelijk zoo doorschijnend
+is en op de hoogten zoo wazig. Hetzij ge des morgens komt, als de
+zon achter u opkomt en de nevels uit het dal optrekt, hetzij des
+avonds het gouden licht der ondergaande zon den hemel doet tintelen,
+ge zult nergens mooier natuurtooneel vinden. Ook zou het moeilijk
+wezen, een beter kader voor dit heerlijk schouwspel te bedenken dan
+die klavervormige bogen, gebouwd door Lalitaditya ter meerdere glorie
+van zijn geliefde godheid, de zon.
+
+Meer dan duizend jaren zijn verloopen, en de indrukwekkende muren staan
+nog overeind te midden van een vierkant plein met een zuilengalerij
+er omheen en met vier poorten, waarvan de grootste naar het Westen
+is gekeerd. Al zijn bij dag de overblijfselen treffend te zien, 's
+nachts in den maneschijn krijgen ze, zooals zoo dikwijls met ruïnen
+het geval is, een weerglans van hun vroegeren luister.... Dien avond
+stond aan het saffierblauw van de lucht de halve maan met haar horens
+omhoog; in het zenith was de hemel donkergrijs en aan den horizon
+lagen rose strepen. Toen was die oude tempel door de grootschheid van
+zijn lijnen als een romeinsch monument uit de oudheid. Twee zuilen,
+die afzonderlijk stonden en nog verbonden waren door hun architraaf,
+verhoogden de illusie. Het is niet een der minste aantrekkelijkheden
+van Kaschmir, dat men er aan Italië wordt herinnerd.
+
+In het dorp Martand waren weinig boomen en dus weinig schaduw. Wij
+dachten erover ons kamp op te slaan onder een groepje sparren dichtbij
+de ruïnen, maar er was geen drinkbaar water, of wij moesten ons willen
+tevreden stellen met het water uit de plassen, dat de vrouwen voor haar
+huishoudingen gebruiken en waar ook het vee van drinkt. Wij besloten
+dus onze tenten op te slaan te Bhavan, een mijl verder gelegen. Een
+weg door een kloof voerde er ons heen, en weldra hadden we een der
+mooiste kampen van Kaschmir betrokken.
+
+Bhavan bezat vroeger, evenals Atsjibal en Ver-Nag, een lusthof, dat
+blijkt uit enkele overblijfselen. Aan den voet van een bijna kalen
+heuvel vormt de sterke bron een eerste bekken, dat zijn water zendt
+naar een tweede grooter bassin, waar men onder het kristalheldere
+water nog den steenen ondergrond kan onderscheiden. Van daar liet de
+naga, of eigenlijk lieten de beide naga's, naar de brahmanen zeggen,
+het water door drie granieten kanalen afvloeien, waarvan het middelste
+een schoonen waterval vertoonde. Het water heeft thans de in verval
+zijnde kanalen verlaten; het verdwaalt tusschen de steenen in een reeks
+kleine watervalletjes en ontsnapt door een zelfgegraven tunnel. Daar,
+bij het frissche, koele water onder de eeuwenoude platanen, die
+gewelven vormen als van een kathedraal, in het gezeefde, zachtgroene
+licht was ons kamp gevestigd.
+
+Mijn eerste bezoek gold de bron, waar tallooze visschen leven
+van de offeranden der geloovigen. Ook de brahmanen van de plaats
+zorgen op die wijze voor hun onderhoud, want Bhavan is een gezochte
+bedevaartplaats. Op sommige tijden gaan de Hindoes uit Kaschmir en
+zelfs uit Pendsjab er in menigte heen, om lijkdiensten te houden
+ter eere van hun gestorven voorouders. De volgende legende werd mij
+dienaangaande verteld. In het begin der tijden had Aditi, vrouw van
+Kacyapa, reeds twaalf zonen ter wereld gebracht, Aditya's genoemd
+naar hun moeder en die twaalf zonnegoden zijn, behoorend bij de
+twaalf maanden. Zij dacht, dat er niets goeds te verwachten was
+van een dertiende zwangerschap en wierp een laatste ei in het meer,
+dat toen nog Kaschmir overdekte. Toch kwam dit geminachte ei uit,
+en er kwam uit te voorschijn een klein onvoldragen zonnegodje, dat
+den naam Martand ontving. Hoe nietig en onbeduidend hij ook was,
+toch ging hij moedig er op uit, om zijn vader en moeder te zoeken,
+en zei tot hen: "Gij hebt aan elk van mijn broeders een maand gegeven;
+ik wil er ook een voor mij hebben." Het zou een moeilijk geval hebben
+kunnen zijn. Maar nu moet men weten, dat de brahmanen behalve den
+zonnekalender ook een maankalender hebben. Twaalf maanmaanden vormen
+slechts driehonderd vier-en-vijftig dagen, terwijl een zonnejaar
+driehonderd vijf-en-zestig dagen en eenige uren telt; daaruit volgt,
+dat iedere twee en een half jaar de maankalender een maand bij den
+zonnekalender ten achter is. Men komt daaraan tegemoet, door dan
+een maanmaand in te lasschen. Die werd nu aan Martand geschonken;
+eigenlijk is ze voor hem uitgevonden, en ten slotte werd die ingevoegde
+maand gewijd aan den dienst van de pitri's of vaderen, de overleden
+voorvaderen. Zoo kan men begrijpen, dat die plechtigheden oneindig
+meer indruk maken, als ze plaats hebben op de plek, waar de god van
+die maand is geboren.
+
+Het is opmerkelijk, met hoeveel ijver de tweehonderd of
+tweehonderd-vijftig dienstdoende brahmanen of poerohita's van
+Bhavan de pelgrims uit Indië ontvangen, voorzien van hun boek der
+bezoekers. Ze houden namelijk een lijst van al degenen voor wie ze
+reeds den dienst hebben verricht, en wie maar in eenigen graad van
+bloedverwantschap staat tot een der ingeschreven personen, valt hun in
+handen. Zij leggen beslag op hem en de pelgrim komt niet van hen af,
+zonder eenige veêren in hun handen te hebben gelaten.
+
+De geheele maand is een tijd van overvloed. Zelfs de visschen uit de
+Nag moeten het zoo goed hebben, dat ze de korrels gekookte rijst en
+maïs weigeren, die hun worden toegeworpen.
+
+Maar de poerohita's nemen het er niet alleen goed van, maar ze zijn
+er ook op verdacht voor de toekomst te zorgen. Ieder van hen rekent
+er op, eenige honderden roepijen op zij te kunnen leggen. Gegeven
+het feit, dat buiten de tijden van hongersnood twee of drie roepijen
+per maand voldoende zijn om in het onderhoud van een man te voorzien,
+en vier of vijf per jaar hem zeer voldoende kleeden, zal die som hen
+wel in staat stellen, om zonder al te veel ongeduld den volgenden
+pelgrimstocht af te wachten.
+
+In het jaar, dat ik er was, gaf een arme, jeugdige weduwe van vijftien
+jaar voor het zieleheil van haar overleden man tweehonderd roepijen;
+de brahmaan, wien dat buitenkansje te beurt was gevallen, werd mij
+aangewezen. Een was er, die mij kwam vertellen, dat hij de poerohita
+was voor de Sahibs en vroeg mij te mogen inschrijven op zijn boekje
+tegen contant geld. Er zijn inderdaad geen erger bedelaars ter wereld,
+en het is merkwaardig, te merken hoe de Hindoes ze verachten tegelijk
+met het aannemen van hun diensten. Voor een Brahmaan van goeden huize
+is de naam poerohita een beleediging.
+
+Maar ieder moet zien aan den kost te komen, en deze goede menschen
+hebben ook weer hun deugden. Zoo was mijn zoogenaamde aalmoezenier
+mij een groot gerief; hij deed al mijn boodschappen, zag toe op den
+inkoop van levensmiddelen en de herstelling van de kampmeubelen,
+zoo lang we te Bhavan waren. Ook wees hij mij den besten bakker aan,
+waar we ons gebak konden laten bakken in den oven. Ze gevoelen, naar
+het schijnt, de behoefte, aan de goden een gedeelte terug te geven
+van wat ze aan de geloovigen hebben afgenomen. Met de ingeschoven
+maand was hun seizoen ten einde. Den 28sten Juli 1896 stelden zij
+elkaar op schatting, om bij wijze van dankdienst een soort van picnic
+te organiseeren. Onder een mooien plataan, aan den oever der rivier,
+was een kleine brandstapel opgericht, en elken dag werden in de vlammen
+bloemen, vruchten, gesmolten boter, honig, rijst, maïs, kandijsuiker
+en dergelijke begeerlijkheden geworpen. Aan den voet van den boom
+klonken steeds liederen uit den mond van godsdienstige zangers, en
+eentonig stegen de beden omhoog van den dienstdoenden priester. Om de
+waarheid te zeggen offerde ik ook mijn penningske, maar had daarvoor
+de gelegenheid, kiekjes te nemen van het belangwekkende tooneel.
+
+A propos van poerohita's ben ik te Bhavan getuige geweest van een
+amusante geschiedenis. Ik heb gezegd, dat ik de diensten van een
+pandit te Srinagar had gehuurd. Op een dag, dat hij een luchtje
+schepte bij de tenten in de schaduw der mooie platanen, op zijn gemak
+neergedoken in zijn meest geliefden zetel, een ouden scheepsstoel,
+die in een veldstoel was herschapen, kwam een brahmaan uit de plaats
+toegesneld en wierp zijn tulband aan des pandits voeten. Dat is de
+plechtigste manier om iemands liefdadigheid in te roepen en zich met
+lijf en ziel onder zijn bescherming te stellen.
+
+Nu leed deze arme man aan zijn ziel. Ziehier zijn geschiedenis, zooals
+de pandit ze mij vertelde. Die brahmaan, eigenlijk een domme stumper,
+had een zeer mooie vrouw en een ondeugenden buurman, die hem haar
+afhandig maakte. Menschen, die de eer der corporatie wilden redden,
+zeiden, dat hij haar met melk dronken had gemaakt op een dag, toen
+ze naar haar vader op bezoek was gegaan en dat hij haar toen in een
+boot had meegenomen naar Srinagar, waar hij haar eenigen tijd bij
+zich hield.
+
+Op een goeden dag verscheen de vrouw weer in het dorp en de goede
+brahmaan nam haar weer tot zich. Tot zoover is de historie vrij
+banaal. Het vermakelijke van de zaak was, dat, daar de buurman
+Mohammedaan was, de vrouw haar kaste had verloren, en dat de arme
+brahmaan nu ook de zijne verloor, omdat hij de reizigster weer in de
+duiventil had toegelaten. Geen zijner collega's wilde meer aan zijn
+tafel aanzitten of iets uit zijn hand aannemen. Zijn huiselijke zorgen
+waren overweldigend, en hij had wel reden, zijn tulband in het stof
+te werpen.
+
+"Gij," zeide hij tot den pandit, "ge zijt een pandit uit de stad, wijs
+en geleerd, ge kent de heilige teksten; zeg, welke boete ik moet doen
+en wees scheidsrechter. Ik zal alles doen, wat gij mij beveelt." Die
+vleierij viel bij den pandit in goede aarde, en dadelijk trok hij zijn
+mooiste kleed aan, om aan den overkant der rivier te gaan onderhandelen
+met de in volle vergadering bijeengekomen poerohita's.
+
+Daarna bracht hij de rest van den dag door met, nog wel in het
+Sanskriet, zijn vonnis op te stellen en er alle noodige consideraties
+bij in acht te nemen. Hij was zoo trotsch op de uitspraak, dat hij
+mij de primeur van het vonnis gaf met de vereischte uitleggingen.
+
+De vrouw werd veroordeeld tot de pradjapati, dat is een soort van
+neuvaine of boetetijd. De drie eerste dagen mag men niet anders eten
+dan des avonds; de drie volgende alleen des morgens, en de drie dan
+volgende niets anders, dan wat men ten geschenke ontvangt. In het kort
+gezegd, men gaat er niet aan dood; maar er staat dan ook geschreven,
+dat aan vrouwen, kinderen en grijsaards slechts lichte straffen mogen
+worden opgelegd. Voor den echtgenoot was de pandit meedoogenloos. Hij
+was te minder geneigd hem te sparen, daar hij het voor zeker hield,
+dat zoo'n geval alleen een zot kan overkomen of een slechtaard,
+maar daarin overdreef hij. Zeker is het, dat de arme brahmaan drie
+dagen lang zonder eten of slapen moest blijven en voortdurend den
+gezegenden naam moest herhalen van "Ram! Ram!" waarna hij, gereinigd
+door het aanhoudend uitspreken van den heiligen naam, geen andere
+verplichtingen meer had, dan het aanbieden van een luisterrijken
+maaltijd aan al zijn collega-brahmanen, waaraan de pandit hem de eer
+zou aandoen, deel te nemen. Het liep af, zooals het orakel in zijn
+wijsheid had beslist, en zoo moest op last van den stadspandit de
+dorpspandit boete doen voor de zonden van zijn vrouw.
+
+Vijf mijlen boven Bhavan ligt, tegenover het Gelukkige Dal Eichmakam,
+oord der zaligen, op de helling van een heuvel een stadje onder de
+oude muren van zijn ziarat of heiligdom. Het lijkt wel wat op een dorp
+in Umbrië, en de ziarat met haar loggia verhoogt de gelijkenis met
+Italië, welke gelijkenis niet te niet gedaan wordt door de spits van
+de pagode. Het is het heiligdom van Zaïn-oed-din, een der discipelen
+van den grooten nationalen heilige van Kaschmir, Noer-oed-din. Hij
+wordt in hooge eer gehouden, vooral door de bootslieden, die er hun
+kinderen heenbrengen als de tijd is gekomen, om hun eerste haarlok
+af te knippen. Ze brengen dan tegelijkertijd gevogelte en rammen,
+die ze op de plaats zelve dooden en nuttigen. Er werd mij gezegd, dat
+meer dan tweehonderd personen zoo leven op kosten der geloovigen. De
+wijze van verdeeling is dood eenvoudig; elk der mollahs ontvangt de
+recette van een dag en ze wisselen elkaar bij beurten af.
+
+De ziarat zag uit de hoogte neer op de noteboomen, waar we onder
+kampeerden. Men volgt, om er te komen, de eenige straat, die steil
+en ongemakkelijk omhoog loopt en waar winkeltjes en stalletjes aan
+staan. Boven dien dorpsbazar voert een trap naar de poort, waar een
+paar oude mollahs bij uw aankomst heen en weer loopen, en de broeder
+portier, gezeten naast de gong, waarop hij slaat om de verloopende
+uren aan te kondigen, de hand ophoudt precies als een italiaansche
+koster. Twee van de zijden van het plein worden ingenomen door het
+klooster of de galerijen, de beide andere door gebouwen en den ingang
+van het heiligdom. Dat is een zeer kleine grot in de rots, nauwelijks
+groot genoeg om vijf of zes personen te bevatten. De priester, wiens
+dag het was om de giften te ontvangen, zat gehurkt bij een soort van
+groote houten kooi, zwart geverfd onder een katoenen hoes, die er
+vuil en onoogelijk uitzag. Het is het ledige graf van den heilige. Na
+zijn verdwijning heeft men op die plaats zijn lans, zijn rozenkrans
+en zijn brood gevonden.
+
+Voordat de bezoekers de ziarat verlaten, vertoont men hun die relieken
+en nog een paar andere; bij de lans behoort een mooie, bewerkte ijzeren
+boog; de rozenkrans bestaat uit een tiental kralen ter grootte van
+een klein ei; het beroemde brood lijkt op een versteende beschuit,
+en dan zijn er nog een houten sandaal en de horens van de geit van
+den heilige. Men moet zien, met welk een vuur priesters en pelgrims
+er hun lippen op drukken en ze tegen hun oogen wrijven. Nog het meest
+verbaasde mij de vrome eerbied, waarmee onze brahmaan die relieken
+van een mohammedaanschen heilige vereert.
+
+Hij slikt blijkbaar alle histories, die hem verteld worden, en die
+hij bij gelegenheid mij oververtelt. De meeste hebben een veel meer
+indischen dan muzelmanschen geur, en het is jammer dat mij de ruimte
+ontbreekt, ze hier te noteeren. Laat het genoeg zijn, te zeggen,
+dat deze suppoosten van den Islam, van wie sommigen een rembrandtiek
+uiterlijk hebben, elkander risji's noemen met een titel uit de
+oude geschiedenis van Indië. In werkelijkheid zijn de pandits en de
+Mohammedanen van Kaschmir vrijwel met hetzelfde sop overgoten. Van
+Bhavan naar Eichmakam gaan is van de pandits in de mollahs vallen.
+
+
+
+
+IV.
+
+    De bedevaart van Amarnath.--Het dal van de Lidar.--De pelgrims
+    uit Indië.--Naar de toppen.--De heilige grot.--In de dholi.--De
+    goedhars of buffelherders.
+
+
+Van de vier bergstroomen, die zich bij Anantnag of Islamabad
+vereenigen, om de hoofdrivier van Kaschmir te vormen, is zonder twijfel
+de Lidar de voornaamste. Haar dal is ook het schilderachtigste en heeft
+de meeste aantrekkelijkheden. Vijftien mijlen is het lang en, beginnend
+bij de gletschers, eindigt het bij de rijstvelden in de vlakte. Eerst
+is de stroom troebel met melkkleurig water en loopt tusschen de kale
+bergtoppen, daarna valt hij van rotsplateau op rotsplateau, vloeit
+door prachtig beboschte kloven, en is ten slotte in de levendige,
+vroolijke vlakte gekomen met een bedding vol steenen en puin.
+
+Veel drukte en veel schuim brengt het riviertje mee, en bij die
+decoratie passen de afwisselende spelers op dat tooneel. Honderden
+pelgrims uit alle hoeken van Indië doorwandelen telkens in de maand
+Augustus het dal van het begin tot het einde, ja tot voorbij de
+bronnen, in gezelschap met het verplichte geleide van brahmanen
+en kaschmireesche koelies. Hun weg leidt langs veel heiligdommen,
+sommige door menschenhanden gebouwd, andere eenvoudige spelingen van de
+natuur, in puin liggende tempels, heilige bronnen, goddelijke rotsen
+of geheimzinnige meren, die ieder zijn eigen legende heeft en zijn
+bijzondere kracht. Zoo heeft het dal van de Lidar voor ieder wat;
+er is plaats voor den hengelaar, voor den bewonderaar van ruïnen en
+landschappelijk schoon, zoowel als voor den reiziger, die staaltjes
+van menschelijkheid wenscht te zien.
+
+Dus is het niet te verwonderen, dat het aantal bezoekers jaar op jaar
+toeneemt; enkelen geven er zelfs de sportieve genoegens van Goelmarg
+voor op, ofschoon dat het officiëele zomerverblijf is, terwijl anderen,
+terugdeinzend voor de lange reis naar Sonamarg, in de buurt van Balgan
+blijven, om de groote hitte te laten voorbijgaan. Evenals zij gaf ik
+aan het vreedzame dorp der herders de voorkeur boven de "gouden weide"
+en zelfs boven "het dal der rozen".
+
+Reeds hebben wij te zamen het geheele lage gedeelte van het dal
+bezocht van Bhavan af, waar veel brahmanen zijn, tot Eichmakam met
+zijn mollahs. Na dit laatste dorp wordt het dal nauwer en voortaan
+volgt de weg den oever van de Lidar. De rivier zelve vormt nu niet meer
+een onontwarbaar net van kanalen, waarvan ik er tusschen Eichmakam en
+Sallar veertig heb geteld, maar zij heeft voortaan een enkele bedding,
+waar in het schuimende water boomen worden meegesleurd.
+
+Wij kwamen te Bhatkote in een harde regenbui. Al wachtend op het
+opslaan der tenten, zocht ik een schuilplaats onder de veranda van
+een kleine moskee. Dat was, als in alle dorpen, een droevig vervallen
+gebouwtje. De mohammedaansche Kaschmirees bekommert zich minder om
+Allah dan om de plaatselijke heiligen en gaat in hoofdzaak liever naar
+de ziarats dan naar de moskeeën. Ik vond geen andere gelegenheid om
+te zitten dan de draagbaar, die alle dooden uit den omtrek grafwaarts
+brengt.
+
+In dien tijd had er een episch voorval plaats onder de mooie
+notenboomen van het kamp. Bhatkote wordt bewoond door maliks of heeren
+van den weg, stellig afstammelingen van den een of anderen kleinen
+radja, die vroeger in het dal regeerde. Hoewel ze Mohammedanen zijn,
+hebben ze het privilege behouden, om de hindoesche pelgrims naar
+Amarnath te geleiden en het vierde deel der offeranden te innen. Een
+zeer oud hoofd, misschien de oudste van het dorp, had het weldra aan
+den stok met den pandit. Deze eischte rijst, die de ander vastberaden
+weigerde, zwerend bij zijn baard en bij den Koran, dat er geen korrel
+meer in het dorp was. De pandit, die op dit stuk geen scherts verstaat,
+dreigde den grijsaard met zijn stok. De bedreiging was niet ernstig
+gemeend, maar de goeie man was er toch zoo verschrikt van, dat hij
+bijna een flauwte kreeg en tegen een boom moest leunen, om niet te
+vallen, zoo beefde hij, terwijl de veldwachter of tsjankidar den
+meer geveinsden dan oprechten toorn van den pandit kalmeerde, door
+hem den baard te streelen en hem waarden vader te noemen.
+
+Een uur later kwam de oude malik, die een mooien tulband had opgezet
+en een groen kleed had aangetrokken, mij met salams begroeten en
+bood mij alles aan, wat we noodig hadden, gevogelte, boter, eieren,
+melk en groenten, tegen een goeden prijs, wel te verstaan. Waarna hij
+mij vertelde, dat hij een zeer oud man was en dat men getracht had,
+hem te vermoorden, toen hij bij onze aankomst gezegd had ons te willen
+begroeten.... Het kostte mij moeite, van hem af te komen.
+
+Daar wij te Bhatkote voor goed de rijstvelden vaarwel zeiden, wilden
+de mijnen, voor we het bergland ingingen, den reeds grooten voorraad
+rijst nog vermeerderen. Door de parvana's of orderbrieven, die we te
+Srinagar hadden ontvangen, te vertoonen, kregen ze nog een weinig,
+maar tegen een roepij voor de acht sers of ongeveer 800 gram, wat
+diefstal leek in de oogen van den pandit, die te Bhavan zestien kreeg
+voor denzelfden prijs, en vier-en-twintig te Islamabad.
+
+Na Bhatkote wordt het landschap al woester; op enkele plaatsen
+wordt het dal een echte kloof, die enkel ruimte liet voor het pad en
+den stroom.
+
+Iets hooger wordt het dal weer breeder, en men komt weldra te
+Ganesj-Bal. Het dorpje van dien naam is in twee deelen verdeeld door de
+rivier. Op den linkeroever en de eerste hellingen vormen drie huizen
+in eenige velden met maïs en zwart koren, het muzelmansche dorp. Aan
+den anderen kant ligt het hindoesche dorp vlak aan het water; het
+bestaat uit twee huizen voor de poerohita's en enkele planken hutten
+voor de pelgrims. De plek is zeer beroemd om het beeld van den god,
+waarnaar het dorp is genoemd. Meen nu niet, dat hier een standbeeld
+wordt bedoeld, maar ga met de oogen des geloofs zoeken midden tusschen
+de versnellingen van de rivier, en ge zult daar een rots aantreffen,
+door het water afgeslepen tot iets wat op een olifantskop lijkt. Dat
+is Ganesj!
+
+Tegen den tijd van den pelgrimstocht worden er twee zwarte vlekken op
+gemaakt, om de oogen te verbeelden, waardoor de gelijkenis treffender
+wordt. Dit beeld is een van de vele natuurbeelden, die in Kaschmir
+zoo talrijk zijn en er druk vereerd worden. Volgens de brahmanen
+hoorde Boet-Sjikan, de beeldenstormer, op zijn verdelgingstocht ook
+van dit beeld spreken en besloot, het te vernielen. Dus begaf hij
+zich op weg. Bij de eerste halte voor den nacht verscheen hem Ganesj
+en sprak: "Ga niet verder; ik raak uw knieën als een teeken. En
+als dat u niet voldoende is, zie dan morgen vroeg naar de Lidar;
+die rood zal wezen." Zoo was het; maar de ongeloovige minachtte die
+waarschuwing des hemels, en voor hij bij de plek van het beeld was
+gekomen, stierf hij. Hij kwam met al de zijnen om onder de steken van
+een wolk van bijen. Op den tienden dag van de veertien lichte dagen
+van Augustus houden de pelgrims op hun weg naar Amarnath er stil. Er
+wordt een brug van planken tusschen den oever en het beeld gelegd. De
+geloovigen bieden het meelkoeken aan met honig, geven daarvan mee
+aan de brahmanen van de plaats en eten zelf de rest op.
+
+Van Ganesj-Bal af ziet men tot Palgam toe een menigte kampen
+opgeslagen. Op de vroegere oevers der rivier, nu ver boven de
+tegenwoordige bedding gelegen, brengen de tenten der Sahibs tal
+van lichte stippen aan tusschen het ernstige groen van dennen en
+sparren. Het spreekt vanzelf, dat met een dergelijken toevloed
+van Europeanen de hulpmiddelen der naburige dorpen al gauw zijn
+uitgeput. Men moet ten minste twee koelies hebben, om voor de fourage
+te zorgen en steeds weer heen en weer te gaan tusschen het kamp en
+Islamabad of Srinagar.
+
+Palgam heeft zijn houten huisjes verspreid aan den voet van het groote,
+met eeuwige sneeuw bedekte gebergte Kolahoi, op de plaats waar de
+beide hoofdarmen van de Lidar uiteengaan. De rechtertak gaat naar
+het Noorden en is de weg naar Amarnath. Het traditioneele tijdstip
+voor het bezoek aan de beroemde grot nadert, en den 17den Augustus
+maakten wij onze laatste toebereidselen voor dat uitstapje.
+
+Wij begonnen met aan den lambardar het meeste van onze bagage toe te
+vertrouwen, en alleen het allernoodigste bij ons te houden, de tenten
+en het ameublement, het keukengerei, proviand voor veertien dagen en
+warme kleederen. Alles zoo zuinig mogelijk berekend, waren het er
+nog vijftien lasten; dus moesten we vijftien dragers hebben. Al is
+het niet moeilijk, koelies te huren, om u van de eene etappe naar
+de andere te begeleiden, de zaak wordt heel anders, als men ze bij
+zich wil houden gedurende een paar weken en ze ver van hun huis en
+hun velden meeneemt. Men moet dan aan de aanlokselen van een goed
+loon en een dagelijksche vergoeding voor voedsel nog een zachten
+druk toevoegen van een of ander officiëel persoon, om de aarzelenden
+over te halen. Alle autoriteiten van het dorp waren op den bewusten
+morgen opgeroepen voor dat doel en gingen aan het disputeeren,
+dat wil zeggen, aan het schreeuwen. Eindelijk trad de lambardar van
+Eichmakam, die tegelijk jelladar is van het geheele dal, en leverde
+ons de vijftien koelies, die we noodig hadden. Zijn hulpvaardigheid was
+niet volkomen belangeloos, en het hooge personage vroeg als belooning
+om ledige flesschen en blikken van conserven. Nu en dan verzendt
+hij zijn correspondentie, een stukje papier, zeer smal opgevouwen
+en in de spleet van een ring gestopt, dien de onderdanen elkander
+overbrengen, tot de brief, van hand tot hand gaande, zijn bestemming
+heeft bereikt. Het meest verrassende is, dat zulke brieven aankomen.
+
+Daar het spoedig volle maan zou zijn, zagen wij den geheelen dag
+een aantal van die vrome bedelaars voorbijgaan, die sadhoes worden
+genoemd en die voor fakirs zouden doorgaan, als het Mohammedanen
+waren. Sommigen zijn wat meer of wat minder netjes in oranje katoen
+gekleed; anderen hebben zich als harlekijns toegetakeld, en enkelen,
+die bijna naakt zijn, hebben hun lichaam met asch ingesmeerd. Allen
+dragen een bedelnap, nu eens van koper, dan weer eenvoudig een
+kokosnoot of een kalebas. Een had de zijne bij wijze van kapsel op
+zijn roode, door asch vaalgetinte haren gezet, hetgeen zoo ongeveer
+alles was, wat hij aan kleederen aanhad. Buiten die sadhoes,
+die voor het meerendeel uit Indië komen, komen geheele familiën
+uit Srinagar, mannen, vrouwen en kinderen, zelfs zuigelingen van
+brahmanengezinnen. Al die menschen gaan niet voor na twee dagen weer
+uit Palgam weg. Dan zal de politie het sein geven, en een sadhoe met
+het vaandel begeeft zich op weg naar Amarnath, waarna alle anderen
+volgen.
+
+Zoo lang kampeeren ze op een eiland, gevormd door twee armen van de
+rivier. Wij zijn ze natuurlijk gaan zien. Ze hebben allerlei soort
+van tenten, de meeste zijn niet anders dan afdakjes van een paar uit
+de jungle gehaalde stokken, waar een lap stof over is gehangen. De
+eerepalm kwam toe aan een bijna naakten asceet, die onder een parapluie
+huisde en een doek erover had gehangen als wand. Een andere, zeer
+oude man met een langen, puntigen witten baard en een krijgshaftig
+uiterlijk, een drukke prater, stelde ons zijn leerlingen voor en
+vertelde, dat hij uit Patiala kwam, een der inlandsche staten van
+Pendsjab.
+
+
+
+Tannin, 18 Aug.
+
+
+Daar zijn we te Tannin sinds twee uren, en we hebben nog net tijd, om
+uit te blazen en te dineeren. Van Palgam is dit een zware tocht. Wij
+zijn heden morgen om zeven uur vertrokken, na onze laatste inkoopen
+te hebben gedaan van enkele paren poelahor of sandalen van gevlochten
+gras, en eenige kangri's, de kaschmireesche stoven. Twee paren sandalen
+en een kangri kosten drie anna's of dertig centimes.
+
+Allen hadden het druk in het kamp der pelgrims. Er waren, die hun
+afdakje afbraken, om zich te wikkelen in een doek, die hun bij
+nacht tot huis diende. Ook waren sommigen bezig, vuurtjes aan te
+leggen. De meest matineusen gingen het hout hakken, dat ze 's avonds
+zouden gebruiken.
+
+Toen we de rustieke bruggen over waren, volgden wij langs de helling
+van den berg een steil pad, juist breed genoeg voor één persoon. Twee
+uren later waren we te Preslang, een ellendig dorp, het laatste aan
+dien weg, en waar niets was te krijgen.
+
+Hoe verder men komt, des te woester en mooier wordt het dal. De stroom
+vliet snel tusschen hooge rotsen door en vormt op enkele plaatsen drie
+verdiepingen van watervallen. Op den linkeroever zijn de hooge, met
+sneeuw bedekte bergen met sparren begroeid, terwijl de rechteroever,
+naar het zuiden gekeerd, kaal was. Maar de schoonheid lag daar in de
+grillige vormen der granietrotsen. Op de eene plaats wees een spitse
+naald omhoog en geleek op een klokketoren; op een andere scheen men
+een vervallen kasteel te zien of het portiek van een grooten tempel.
+
+Wij hadden ons kamp opgeslagen aan de samenvloeiing van twee
+riviertjes, een punt als Palgam in het kleine en woeste; er was een
+boschje bij van dennen en berken. De tenten stonden vlak tegen den
+berg aan, dien we den volgenden morgen vroeg zouden bestijgen. Vooraf
+verlichtte des avonds de maan het landschap, viel op de prachtige
+bergwanden en de toppen en straalde op de donkere bosschen daar
+beneden.
+
+Na het verlaten van het kamp bestegen we eerst den Pich-Bal,
+een minstens vijfhonderd meter hooge rots, die bijna loodrecht
+oprees. Het pad ging recht omhoog tusschen de steenen, en het is
+tevens de weg dien het water neemt in den tijd van het smelten der
+sneeuw. Slechts op enkele punten waren er een paar zigzags, en soms
+waren de rotsblokken zoo hoog, dat men er zich met moeite tegen op
+moest hijschen. Van boven af gezien, was het om medelijden met onze
+arme koelies te krijgen. Naar den grond voorover gebogen, onder den
+last der tenten, die op groote bruine of witte schelpen geleken,
+sleepten ze zich moeielijk voort als doodzieke slakken. De boomgrens
+was al achter ons, en ieder klaagde meer of minder over duizeligheid
+of misselijkheid, de eerste verschijnselen der bergziekte.
+
+Maar toen de reuzendrempel overschreden was, wat was het toen
+heerlijk, dat de karavaan kon uitrusten en zich neervlijen in het
+bloeiende kruid! Wij hadden de marg bereikt, de groote alpenweide,
+die op een reuzentuin geleek, waar duizenden van onze wilde bloemen
+bloeiden. Een optelling zou geen denkbeeld kunnen geven van de
+wondere pracht en frischheid dier kinderen van Flora, daar op de
+hoogten slechts bloeiend voor God.
+
+Het pad liep nu ter halver hoogte de grazige helling in een soort van
+breed dal. Links boven onze hoofden hingen groote, overhangende rotsen,
+die ons schenen te willen verpletteren; rechts beneden ons liep de
+rivier onder tunnels van sneeuw door of kwam daar als een waterval
+weer uit te voorschijn, vullend de ruimte met rumoer en stuivend
+water. Hier en daar hadden enkele berken zich nog weten staande te
+houden. Velen lagen bijna op den grond door den druk der sneeuw, en
+hun verwrongen stammen en takken lagen ter aarde als zilveren slangen.
+
+Plotseling deed zich een prachtige aanblik voor op de gletschers;
+we kampeerden daar juist tegenover op de weide met haar mollig
+grastapijt. Maar met den avond kwamen kou en vocht opzetten, en we
+hebben niet anders dan een vuur van berkentakken, om ons te verwarmen,
+een vuur nog wel, dat telkens in vonken uiteenspat, zonder te vlammen.
+
+
+
+                                                    Cecha-Nag, 20 Aug.
+
+Dezen morgen moesten we weer een berg bestijgen, iets minder hoog, maar
+niet minder moeilijk. Zoo klimmen wij met een marschdag telkens een
+stapje verder als dwergjes, die een trap van reuzen opklauteren. Van
+boomen is er geen sprake meer, behalve dat we een paar kromgegroeide
+jeneverstruiken zagen in een holte van de rotsen.
+
+Eindelijk bereikten wij den oever van een meer. Het moet de naga wezen,
+die vroeger dichtbij Bidsj-Bihara woonde en die zich uit tegenzin tegen
+de wereld naar deze onherbergzame wildernis heeft teruggetrokken. Nag
+of meer, de aanblik is in elk geval grootsch. Een ovaal bekken is
+met het heldere water gevuld en ligt tusschen ruwe rotsen; aan het
+boveneind ligt een reuzengletscher, waarboven met zijn sneeuwkap de
+zwarte top van den Koh-i-Noer opsteekt.
+
+Ik schrijf, gewikkeld in mijn bont en met de kangri onder mijn voeten;
+toch is de zon nog niet ondergegaan. Zij braadt mijn rechterwang,
+terwijl de linker bevriest. Ik had iets dergelijks gelezen in
+een verhaal van een reis door Thibet, en kon het toen bijna niet
+gelooven. Nu is het ervaring, evenals ik nu met kennis van zaken over
+de kangri kan praten, maar dat is iets aangenaams. Toen ik de oogen
+opsloeg, zag ik slechts rotsen en sneeuw. Alles is woest en verlaten,
+en de aanblik doet aan de zee denken. De wolken vullen de smalle kloof,
+waardoor we morgen dezen ons omringenden kring van bergen zullen
+verlaten; men ziet ze dalen langs de hellingen met het vallen van den
+avond. Dadelijk zullen ze ons bereiken. Als de koelies niet praten,
+hoort men niets anders dan het ruischen van de beken, die van alle
+kanten van de gletschers neerdalen, en alleen het scherpe geluid van
+de marmotten doet zich nu en dan hooren. Men krijgt den indruk van een
+landschap, dat eeuwig zoo zal blijven tot aan het einde der dingen,
+als de aarde niet dan een uitgedoofde ster zal wezen, en het is,
+of wij raken aan de reeds afgekoelde oppervlakte onzer planeet.
+
+
+
+                                                    Kel-Nar, 21 Aug.
+
+Toen we van morgen wakker werden, droegen alle toppen in onze buurt
+versche sneeuw. Een ijskoude regen viel op ons neer. Maar daar komen
+toch de pelgrims aan in een ganzenmarsch. Het is om medelijden met
+hen te krijgen, half gekleed slechts, en rillend onder hun katoenen
+lompen. Zeker had diegene, die het eerst den pelgrimstocht naar
+Amarnath in de mode bracht, zin voor het schilderachtige, maar het
+ontbrak hem ook niet aan moed. Het is voor die menschen wel iets anders
+dan voor verwende stedelingen, maar ze wagen er toch hun leven mee,
+en in slechte jaren komen velen van koude om. Het is gelukkig, dat
+zij gesteund worden door het geloof en de hoop, Siva van aangezicht
+tot aangezicht te zien, een aantrekkelijker motief en meer vergefelijk
+dan de nieuwsgierigheid, die mij drijft.
+
+Van een beter oogenblikje gebruik makend, toen het weêr wat helderder
+was, besloten wij op onze beurt te vertrekken. Wij moesten al dadelijk
+over een rivier, waar een sneeuwbrug over lag, die inderdaad veel
+steviger was dan men zou hebben verwacht. Maar daar zijn andere
+stroomen, die ons den weg versperren. Het zou vreemd kunnen schijnen,
+zooveel water op zulke hoogten te vinden, als niet de onuitputtelijke
+gletschers boven ons lagen.
+
+Wanhoopskreten klinken op eens. Het is een koelie, die in de rivier
+ligt te spartelen en erbarmelijk gilt, terwijl hij zich aan een steen
+vastgrijpt. De kameraden komen hem te hulp en brengen hem naar den
+kant. Natuurlijk is het van de vijftien juist degene, die de melk en de
+suiker draagt, die dit onvrijwillig bad te beurt valt. Gelukkig sloot
+de kist goed en de verdere kruidenierswaren zijn droog gebleven. Wat
+de melk aangaat, die hij in de hand had, die is zonder dat we het
+wilden, aan de naga's van de streek ten offer gebracht.
+
+Toen dat incident was afgeloopen, ging het hijschen weer aan den
+gang. Wij moesten stijgen naar den pas van Mahagoenas of van de Groote
+Slang. Er ligt veel sneeuw, wat niet te verwonderen is, want we zijn
+op 14000 voet hoogte. Met moeite worstelden we door de losse steenen;
+de helft van den berg schijnt in den pas te zijn gevallen, en de pandit
+beweert, dat de bliksem dat heeft veroorzaakt. Veel steenen liggen bij
+drieën en vieren, als kleine, door kinderen gebouwde huisjes. Ieder
+pelgrim richt er zoo een op en plaatst er een stuiver bij, dien de
+maliks van Bhatkote dan later inzamelen.
+
+Wij stijgen nog steeds. Hier en daar vertoont zich het edelweiss. Niets
+kan een denkbeeld geven van de troostelooze eenzaamheid van den pas,
+tusschen de granietmuren onder den grijzen hemel, waar de wind,
+die erover heen veegt, ons tot op het gebeente verkilt. Een cairn
+of steenhoop staat op de hoogte, en wij volgen het gebruik, door
+een steen bij den hoop te voegen. Dan gaat het naar beneden langs
+gladde hellingen in een ander dal, waar gras te vinden was, een dal,
+dat wel op het vorige geleek, maar op het noorden, zoodat het water
+niet naar de Lidar, maar naar de Sind afvloeide.
+
+De regen had ons onderweg ingehaald, en weldra ging hij over in
+gesmolten sneeuw, en al spoedig in werkelijke sneeuw. Wij hielden
+stil op de eerste plaats, waar men erover denken kon te kampeeren,
+namelijk te Kel-Nar in de Ibexkloof. Ik wachtte daar twee lange uren in
+de sneeuw op de tenten, die maar niet kwamen. Daar zijn ze eindelijk
+en worden zoo spoedig mogelijk opgeslagen. Niets uit de menschen te
+krijgen. De hindoesche bedienden, die nog nooit sneeuw hadden zien
+vallen, waren verslagen. De koelies, die toch goede wollen dekens
+hebben, schreien en zeggen, dat ze allen zullen sterven. Twee van
+hen ontbraken op het appel, en de nacht viel. Twee anderen willen
+wel tegen een flinke fooi hen gaan zoeken. Tot overmaat van ramp
+was er geen hout om vuur aan te maken; hoogstens kan men met een
+alcohollamp voor mij een kop thee bereiden. Ik gaf bevel tot een
+algemeene verdeeling van de suiker, die hier als een warm voedsel
+wordt beschouwd. Daarna liet ik de koelies onder de dubbele tent
+gaan, waar ze den heelen nacht bromden en klaagden op den doorweekten
+weidegrond. De pooten van mijn veldbed zakten er diep in, terwijl de
+steunpalen van de tenten kraakten en bogen onder den last der sneeuw.
+
+
+
+                                                Pandjtarni, 22 Aug.
+
+Het bleef nog een gedeelte van den nacht sneeuwen; maar van morgen was
+er een prachtige zonneschijn op de versch gevallen sneeuw, en mensch
+en dier werd door de warme stralen verkwikt. Dat gaf weer moed, en het
+bleek dat niemand van ons, zelfs niet de kippen, die we meesleepen,
+is doodgegaan.
+
+De etappe, die nu nog overblijft, is maar kort. Wij blijven dalen
+langs dezelfde helling vol immortellen en gentianen, en gaan vijf
+keeren over het riviertje, dat in de diepte kronkelt. De marmotten,
+gezeten voor hun holen, zien ons voorbijgaan. Tegenover ons, achter
+eenige kale bergen, verheft zich de piek van Amarnath, einde van ons
+uitstapje en doelwit van de bedevaartgangers. De rots hier naast ons is
+geen andere dan de trommel van Siva. De pelgrims zorgen ervoor, dat hij
+klinkt, als ze er voorbijgaan, door er met een steen tegen te kloppen.
+
+Kort daarna komt men te Pandjtarni. De "vijf stroomen" vloeien in
+een onmetelijke bedding, half rotsgrond, half weide, afdalend van een
+tweetal mooie gletschers, die merkwaardige strepen vertoonen. Wij zijn
+gelukkig niet verplicht, als de pelgrims, om in elk ervan een bad te
+nemen. Wij richten ons kamp op aan het eind der weide, dichtbij de plek
+waar de vijf rivieren zich vereenigen, om de Sangam te vormen. Daar
+vernauwt zich het dal weer, en door den open ingang van mijn tent, die
+op het noorden ligt, zie ik slechts een driehoek van bleeke lucht, de
+lucht boven Ladakh of Klein-Thibet. De grens ervan is maar een dagreis
+verwijderd; maar we zijn al te ver in het jaargetijde, en de kloof,
+die naar Saltal voert, is voor het oogenblik niet over te trekken.
+
+Des avonds waren de bedevaartgangers eindelijk aangekomen. De
+ambtenaren van de politie, die door den maharadja tijdelijk in dienst
+waren gesteld, hadden in hun zorg voor het welzijn der pelgrims hen in
+ons kamp teruggehouden, uit vrees dat ze door den sneeuwstorm werden
+overvallen. Nu zijn ze te laat. Tegen het vallen van den avond komen
+ze nog langs het pad in lange rijen achter elkaar aanzetten. Ik ging
+ze om zes uur zien. Ze bestegen den oever, bibberend van hun vijf
+op elkander volgende baden en met het voorhoofd besmeerd met geel en
+rood door de poerohita's, die van twee uur in den namiddag af op hen
+wachtten, neergehurkt aan den oever van de laatste rivier. Er stonden
+al een paar tenten. De kooplui, die de pelgrims volgen, hadden allerlei
+te koop voor diegenen, die geen vuur kunnen aanmaken, òf omdat ze geen
+hout hebben, òf wel omdat hun gelofte het hun verbiedt. Er waren daar
+banketbakkers en kruideniers, die slechte thee en allerlei dingen
+te koop aanboden, welke niet onder de vasten vallen, als amandels,
+pitten van abrikozen, hennip om te rooken en andere kleinigheden in
+zakjes. Onze koelies waren veranderd in kooplieden van hout; zoodra
+de tenten waren opgeslagen, waren ze op avontuur uitgegaan en daar
+komen ze terug met bundels jeneverbeshout.
+
+Het is een vermakelijke bonte drukte; de menschen slaan de tentpalen
+in den grond, anderen halen enorme geelkoperen pannen, waar aanstonds
+de rijst in zal koken, en allen woelen door elkaar aan den voet van
+den berg, dien ze morgen zullen beklimmen.
+
+
+
+                                                   Amarnath, 23 Aug.
+
+Van morgen in de vroegte zijn de pelgrims naar Amarnath vertrokken
+langs hun specialen weg; ze lieten alleen sommige koelies achter
+voor de bewaking van het kamp. Die weg heeft zijn bijzondere
+verdiensten. Vooreerst is hij zeer bezwaarlijk, want men moet een
+bergkam van meer dan 5000 meter overgaan en dan aan den anderen kant
+naar beneden klimmen, zoo goed als het gaat. Bovendien vervult men zijn
+godsdienstplichten op een steile rots, waarvan het heet, dat ze een
+beeld is van Bhairava. Er worden meelkoeken aan het beeld aangeboden
+en suiker, een gebruik, dat te practischer is, omdat de arme pelgrims
+volkomen nuchter naar boven moeten klauteren. Oudtijds beklommen
+velen de punt en wierpen zich van boven neer, om naar hun meening
+ten hemel te stijgen. Die gevaarlijke sprong naar de andere wereld
+is nu door de politie verboden. Laat men thans eens tegenspreken,
+dat de beschaving vorderingen maakt!
+
+Op de andere helling ontdekt men in de rotsen een spleet, die een
+soort van natuurlijke poort vormt. Wie daar doorheen is gegaan, behoeft
+niet meer op aarde terug te keeren, want onder dezen vorm stellen de
+Hindoes zich hun eeuwig heil voor. De pandit vertelde, dat diegenen,
+die iets ernstigs op hun geweten hebben, er niet door kunnen; een
+geheimzinnige macht, die niet te overwinnen is, houdt hen tegen,
+en er wordt verzekerd, dat menigeen zich niet zeer rustig voelt,
+als hij de geheimzinnige proef moet doorstaan. Maar dan heeft men
+ook alleen nog maar de gelukzalige grot te bereiken.
+
+Wat ons, profanen, aangaat, wij volgen op den heenweg het pad, dat de
+pelgrims op den terugweg bewandelen; dien volgen ook bij voorkeur de
+geloovigen, die zich te zwak voelen, en de zieken, die dwaas genoeg
+zijn, hier genezing te komen zoeken. Men moet niet denken, dat die
+nu nog al gemakkelijk is; men is al blij, een plaatsje te vinden voor
+één voet tegelijk en vaak op een afglijdend stuk steen.
+
+Het ergste is, dat als men boven is, men ook weer naar beneden moet
+langs een pad van hetzelfde kaliber, tot men eindelijk de bedding van
+de rivier bereikt. Dat is dan de stroom van Amarnath, de Amaravati
+geheeten. Men loopt in de diepte van deze sombere doodenvallei, nu
+eens over puin, dan over sneeuwtunnels. Aan alle kanten omringen u
+kale bergen, welker kruinen even sterk zijn ingesneden als de golven
+op een dag van storm op zee. Enkele lijken echt golven, die verstard
+zijn, toen ze den hemel bestormden. In een ervan bespeurt men ter
+halver hoogte een spleet, waarheen onophoudelijk stroomen menschen
+opgaan, terwijl andere ervan afdalen. Dat is de grot van den Heer
+der Onsterfelijken.
+
+Op een enkelen dag van het jaar, een dag van volle maan in Augustus,
+vullen de bedevaartgangers het dal met hun bonte scharen, waarin de
+oranje kleur van het gewaad der sadhoes of bedelaars den boventoon
+voert, en met het rumoer van hun uitroepen. Hun eerste daad is
+zich te baden in de rivier Amaravati, die links van de grot drie
+verdiepingen van watervallen vormt. De benedenste schijnt voor de
+vrouwen gereserveerd. De mannen hebben niet anders aan dan een gordel
+van berkeschors om de lendenen geslagen met een koord van dezelfde
+stof; de vrouwen hebben een lap witte stof omgeslagen en allen uiten
+den kreet: "Amarnath-Svani-ki-Jay! Leve de koning der goden!" Met
+dien uitroep stormen ze naar de grot.
+
+Men treedt er binnen langs een soort van leuning langs den
+linkerwand. De groote gapende boog, wijd als de ingang van een
+kathedraal, is rechts half gevuld door puin. De pelgrims smeren
+hun gezicht met leem, anderen zelfs hun geheele lichaam met het
+gipsstof. Men moet ze zien aan den ingang van het hol, de handen
+uitgestrekt, het hoofd achterover, met open mond, in spanning lettend
+op de droppels water, die door het gesteente worden gefiltreerd,
+om er in het voorbijgaan enkele druppels van op te vangen, want dat
+water is niets minder dan ambrozijn. Dan eindelijk zich in hun volle
+lengte op den grond werpend, komen ze de grot binnen.
+
+Het hoofddoel van de bedevaart is de aanschouwing der bevroren
+bronnen, die Siva moeten voorstellen en zelfs zijn familie. Stelt u
+voor in een ruimte, waar de zon nooit binnendringt, soorten van kleine
+glazen koepels. De grootste zou niet anders zijn dan een natuurlijke
+voorstelling van den god. Sommigen beweren, dat de dikte van het ijs
+toeneemt en afneemt met de maan; maar niemand kan het zien. In de ziel
+der pelgrims is geen schaduw van twijfel. Met welk een devotie drukken
+ze zich tegen het blok ijs, er geestdriftig hun voorhoofden tegen
+wrijvend, hun armen, hun naakte bovenlijven; als ze zich aan de eene
+zijde hebben gewreven, beginnen ze aan den anderen kant. Vervolgens
+houden ze in de kille schaduw van de grot een soort van danspartij,
+gewijd door een rhythme van handgeklap.
+
+Onnoodig te zeggen, dat de poerohita's van de party zijn, zij hebben
+de ijsblokken met roode vlaggen versierd, met kleine walmende lampen
+en hebben er bloemen gestrooid. Twee van hen zitten zoo maar op
+Siva; twee anderen houden een touw van gevlochten stroo vast, om
+de opdringende menigte op een afstand te houden. Al die menschen,
+die zoo dweepziek moeten zijn, ontvangen ons zeer vriendelijk. Men
+schijnt het zeer goed te keuren, dat ik mijn onrein lederen schoeisel
+door strooien sandalen heb vervangen. Er wordt mij belangstellend
+gevraagd, of ik den beroemden gletscher al gezien heb of dat ik er
+nog heen ga. Ik zou het in elk opzicht onaangenaam hebben gevonden,
+als ik deze brave menschen in hun geloof had moeten kwetsen. Ieder
+geloof is heilig, zoo lang het oprecht is.
+
+Om de waarheid te zeggen, maken de poerohita's een onnoodige drukte en
+duwen de sadhoes heen en weer; om ruim plaats te maken voor de Sahibs,
+die bij gebrek aan geloof roepijen meebrengen. Zij geven mij daarvoor
+in ruil een overvloed van kandij, amandelen, bloemen en hechten om
+mijn linkerpols een armband van roode wol en gele zijde. Een arme,
+oude vrouw vroeg mij een aalmoes en ging dadelijk het ontvangen
+zilverstuk brengen aan brahmanen, die bezig waren te offeren bij een
+klein vuurtje. Van avond wordt de ontvangst gedeeld; een vierde is
+voor de poerohita's van Bhavan, een vierde voor die van Ganesj-Bal,
+een derde vierde deel voor de sadhoes, die het vaandel gedragen hebben,
+en het laatste voor de maliks van Bhatkote.
+
+Later hebben wij de klachten van den ouden malik vernomen, toen we
+weer door dat dorp gingen. Zij hadden voor hun deel maar honderd
+roepijen gekregen. Trouwens ze zeggen elk jaar, dat ze zijn gefopt,
+en dat is niet onmogelijk, om de eenvoudige reden, dat de toegang tot
+de grot, en dus alle toezicht op de financiëele operaties, verboden
+is aan de Mohammedanen.
+
+Toen het bezoek aan den gletscher afgeloopen was, konden
+wij heengaan. Het was voor al die arme stumpers een treurige
+aftocht. Uitgeput door acht dagen van vermoeienis en vasten, waren
+ze hier gekomen, en nu werden ze niet meer gesteund door den wil
+om het doel te bereiken. Zoolang de weg naar beneden liep door het
+dal van Amarnath, ging het nog, want toen had men het gezicht op de
+heilige grot, en wij hoorden geestdriftige kreten. Aan den oever van
+de rivier zagen we vrouwen zich vooroverbuigen, om water te scheppen
+in de holte harer handen en elkander te laten drinken, waarna ze
+elkaar tot driemaal toe omhelsden. Zoo sluiten ze een vriendschapsbond.
+
+Zoo'n verbond, vertelde de pandit, heeft den voorrang boven ieder
+wereldlijk belang en elken familieband; het geldt voor leven en dood.
+
+Weldra verspreidden zich de groepen en de uitroepen werden niet meer
+gehoord. Een der leerlingen van onzen ouden kennis, den sadhoe van
+Patiala, was zoo zwak, dat hij er wel blijven moest, omdat hij geen
+geld had om zich te laten dragen. Toen de weg ging stijgen, zagen we
+niet dan doodvermoeide menschen op de hellingen, zich vasthoudend aan
+sprietjes gras, zoo goed als het ging, hijgend en klagend en de hoop
+opgevend, dat er ooit een eind aan den klim zou komen.
+
+Aan de andere zijde van den berg was de afdaling naar de vijf rivieren
+niet veel beter; velen van hen, die op handen en voeten zoo even
+omhoog kropen, lieten zich nu maar op den rug neerglijden. Beneden
+wachtte hen een laatste bad, even heilig als het koude bad, genomen
+ter eere der voorvaderen, alsof ze den tijd wilden bespoedigen,
+waarop ze bij hen zouden wezen.
+
+Ik moet bekennen even vermoeid te zijn als zij, en als zij, sleep
+ik mij voort, zoo goed en zoo kwaad als het gaat, naar het kamp te
+Pandjtarni. In de achterhoede worden de achterblijvers aangezet tot
+spoed door de politie; het zou hun dood zijn, zoo ze alleen achter
+werden gelaten in deze troostelooze eenzaamheden, waar alles verijsd
+is, tot de goden toe; en nu valt voor een geheel jaar het dal van
+Amarnath terug in stilte en verlatenheid.
+
+Den 24sten Aug., 's morgens, was er te Pandjtarni niets meer te zien
+dan onze tenten op de van witten ijzel glinsterende weide. Ik had in
+zoo ver nog de gevolgen te dragen van mijn vermoeienis van den vorigen
+dag, dat ik mijn vertrek een dag uitstelde. Toen de politiebeambte,
+die voortging met den optocht tot een goed einde te brengen, vóór
+zijn vertrek mij nog zijn diensten kwam aanbieden, vroeg ik hem mij
+een dholi te sturen met een dubbele groep dragers. De dholi is een
+soort van palankijn of vierkanten draagstoel met een dakje van stof
+erover. Veilig hangend tusschen twee lange bamboes, leek het mij nog al
+een dragelijk vervoermiddel; het eenige bezwaar is, dat het veel ruimte
+inneemt. Maar mijn acht niet gedoopte dragers zijn geoefende luidjes,
+en ze brengen mij met de grootste handigheid over de lastigste wegen.
+
+Men volgt op den terugweg hetzelfde pad als in het heengaan, behalve
+dat men gewoonlijk iets afsnijdt door een nog veel hoogeren pas over
+te gaan als dien van den Mahagoenas en niet minder steenachtig. Op
+eens is men dan aan den anderen kant. Aan zijn voeten aanschouwt men
+een onmetelijk wijde kloof, met zonderling gevormde toppen eromheen
+en meer dan 1000 meter diep. Men zou op het eerste gezicht meenen,
+dat het onmogelijk is, zoo steile hellingen af te gaan; men doet het
+intusschen, al is het niet zonder moeite en gevaar. Beneden bij een
+beek, die plotseling uit den grond te voorschijn komt, vormen de
+opnieuw gevonden berken een nestje van groen, dat den naam draagt
+van Astan Marg.
+
+Een heele familie van goedjarsche herders is er met de buffels
+gevestigd. De oude moeder, een goedig mensch, met het hoofd van
+een tooverheks, kwam mij begroeten en bood mij koeken van gestremde
+melk aan, mij noodigend in haar hut. Die was niet veel meer dan een
+groot afdak, gedragen door enkele boomstammen, een zeer eenvoudig
+zomerverblijf; in den winter gaan ze naar beneden naar hun dorpen. Ik
+kon in zake meubels niets ontdekken dan de zakken van geitevel,
+waarin gesmolten boter wordt bewaard en de aarden of bronzen potten,
+waarin ze wordt gesmolten.
+
+In een hoek lag een heel jonge vrouw op een bed van droog gras en
+naast haar lag een baby, die den vorigen dag geboren was. Evenals de
+andere vrouwen, die ik zag, was ze behangen met sieraden, en ik telde
+wel twaalf zilveren ringen in ieder oor. Dus verliest de coquetterie
+nimmer haar rechten, en ik begin te twijfelen aan de hooggeroemde
+eenvoudigheid van de herderinnetjes.
+
+Maar weten ze wel, hoe gelukkig ze zijn? Graag zou ik voor de rest
+van den zomer hun koele, frissche verblijfplaats deelen, die door
+een dichter beschreven zou worden als genesteld aan het hart van
+den reus Himalaya, als een edelgesteente op de borst van de godin
+Parvati. Ongelukkig is onze voorraad niet groot genoeg voor dergelijke
+buitensporigheden, en wij moeten ons weer begeven naar streken van
+een duizend meter lager, waar men reeds zwaarder lucht inademt. Nog
+twee dagen van een daling door een schilderachtige omgeving, en
+mijn dragers zetten mij zacht te Palgam neer. Vandaag heb ik nog
+alleen maar Kaschmir dwars door te gaan, om dan de bestijging van
+den Haramoek te doen.
+
+
+
+
+V.
+
+    De bedevaart naar den Haramoek.--Begrafenis.--Alpinisme
+    en godsdienstige hydrotherapie.--De tempels van
+    Vangath.--Herfsthuiveringen.--Afscheid van Srinagar.
+
+
+De achtste dag van de lichte veertien dagen van Bhadrapada, die in
+het jaar 1896 op den 14den September viel, is de groote dag der dooden
+voor de kaschmireesche pandits. Maar zij brengen dan niet enkel bloemen
+naar een kerkhof, dat meer of minder ver uit de buurt is; ze moeten er
+meer dan 4000 meter voor stijgen langs ruwe wegen door verlaten passen
+naar een meer, omringd door gletschers en steenachtige hellingen aan
+den voet van den reus Haramoek. Daar men liever in de Ganges de asch
+stort van de Hindoes uit Indië, wordt die der Brahmanen en Sikhs uit
+Kaschmir daar gedeponeerd. Zoo is dan ook het meer bij gebrek aan
+beter gekozen als een der bronnen van den grooten, heiligen stroom.
+
+De profanen en de kaarten noemen het Gangabal; de brahmanen zeggen
+dood-eenvoudig de Ganga of de Moekoeta Ganga, de Ganga van den
+diadeem. Het is bekend, dat de groote rivier vloeit van den haardos van
+Siva, en nu is de Haramoek, het enorme rotscomplex, met ijs bedekt,
+dat vijf dalen beheerscht en zeven hooge toppen ten hemel heft,
+niet anders dan de diadeem en tegelijkertijd de woning van den god.
+
+De pandits beweren, zonder te lachen, dat als men de pradakchina,
+dat is de toer rondom het meer, doet in den tijd van droogte, dat men
+dan de haren kan zien, waar de bron onder uit vloeit! Als de achtste
+dag van de lichte veertien dagen van Bhadrapada na het begin van de
+najaarsdagen valt, wordt de plechtigheid van het werpen der asch tot
+het volgende jaar uitgesteld. Dat jaar had het weinig gescheeld,
+of het feest had niet plaats gehad; het najaar begon den negenden
+van de veertien dagen.
+
+In alle huizen waar een doode is geweest, moet een der bloedverwanten,
+zoo na mogelijk, de bestijging doen. Die pelgrimstocht van Gangabal
+heeft dus een zeer bijzonder plaatselijk karakter. Hier komen geen
+pelgrims uit Indië, dat wil dus zeggen, geen sadhoes; enkele Sikhs
+uitgezonderd, ziet men er slechts kaschmireesche brahmanen; het is
+een ware familiebedevaart.
+
+En het is geen kleine zaak voor de pandits. Men weet, hoe vermakelijk
+bang de Kaschmireezen zijn voor de prachtige bergen, te midden waarvan
+ze leven en die ze het liefst uit de verte bewonderen. De bandobast is
+dan ook een ding van belang, en het schijnt alsof men een poolreis gaat
+maken. Er moet een tent worden aangeschaft, dan proviand meegenomen,
+kleeren en dekens in overvloed; verder moet men zich voorzien van
+suiker, peperkorrels en zure vruchten, alles dingen, die in de vasten
+mogen worden gebruikt en die men onderweg neemt, om zich op te monteren
+of te verfrisschen, en vooral niet te vergeten, een reukwerk, geknoopt
+in een punt van het kleed, om bij wijze van opwekkend zout te ruiken,
+als men een aanval krijgt van de bergziekte. Ook is het van groot
+belang kangri's bij zich te hebben en een aantal sandalen van poelahor,
+die zooveel waard zijn voor het loopen op de gladde hellingen.
+
+Eindelijk moeten er koelies worden gehuurd, om dat alles te vervoeren,
+en dan nog de quaestie van de asch. Men ontsluit, om haar mee te nemen,
+het kastje boven de deur in den buitenmuur, waarin ze was geborgen
+vanaf den dag der verbranding van den doode. Het is de gewoonte,
+de enkele overblijfselen van beenderen, die men heeft ingezameld
+onder de asch van den brandstapel, in een aarden vaas te bergen,
+samen met kleine stukjes van de vijf edele dingen, parel, saffier,
+koraal, goud en zilver. Ik heb mij laten vertellen, dat men niet
+zooveel asch meenam als wel mogelijk zou zijn, uit vrees er last van
+te zullen hebben op de dag van de bedevaart, want de dooden kunnen
+den levenden hinder veroorzaken.
+
+Eindelijk, daar zijn onze pandits op weg, niet zonder dat de dragers
+van asch eerst in hun huis een eersten lijkdienst hebben gevierd. Die
+laatste diensten worden trouwens elken dag van den tocht gehouden,
+schenkingen van meelkoeken, water en vruchten aan de geesten der
+afgestorvenen. Bij de Ganga moeten allen aan zulk een lijkdienst
+deelnemen, en zij, die asch hebben heen te brengen, houden er twee. Wij
+haalden te Prang, aan den oever van de Sind, de bonte scharen der
+pelgrims in, die aan het ontbijt waren na hun offerande of onder de
+boomen lagen te rusten. Er waren daar zeer mooie vrouwen van pandits;
+zij gaan inderdaad door voor veel mooier dan haar mohammedaansche
+landgenooten, en zonder twijfel terecht. Het is misschien niet te
+verwonderen, want het waren juist de hoogste klassen, die zich niet
+lieten bekeeren tot het Mohammedanisme.
+
+Bevallig in haar levendig gekleurde kleedjes met wijde mouwen, met
+een witten gordel om het middel, en om het hoofd een langen, witten
+sluier geslagen, die op de schouders afhing, maakten verscheiden van
+haar een bijbelschen indruk. Wat de pandits betreft, de meesten van
+hen leggen op reis het witte kleed af, dat er met den gordel als
+een soort van toga uitziet en hun werkelijk niet kwaad staat; zij
+vervangen het door een costuum, dat veel gelijkt op dat van Kisjtwar,
+een buis met een korte broek, en banden om de beenen gebonden. Bijna
+alle dragen ook nog een groote jas, gevoerd met een voering van
+lamsvel uit Ladakh. Enkele knapen geleken met hun geborduurde mutsen
+en gekleurde wambuizen boven de nauwsluitende broeken op pages uit de
+middeleeuwen. Anderen hadden het betreurenswaardige denkbeeld gehad,
+wonderlijke jassen aan te trekken, meesterstukken van kleermakerskunst
+uit de hoofdstad; er waren hemelsblauwe, bruine, groene, zelfs enkele
+van zwart fluweel, alle van buiten versierd met zakken als die van
+jachtbuizen. Die jeugdige pronkers stellen het jonge Kaschmir voor,
+dat zich in alles het engelsche volk heeft ten voorbeeld gesteld;
+zij begroeten ons in het Bargoensch, dat ze hebben geleerd op de
+school van Srinagar en dat ze nu gebruiken in de hoop, een of ander
+postje bij de karavaan te krijgen. Intusschen willen ze den tocht
+naar Gangabal niet opgeven. Naast hen vervullen de poerohita's hun
+plicht als aalmoezeniers. Verderop zit een groep Sikhs vroolijk te
+praten. In hun nabijheid hingen, over de vork van de in den grond
+gezette stokken, zakjes van verschillende kleuren, bevattend de asch
+van hun dooden. Op die manier voeren ze die naar de Ganga; de pandits
+hangen de zakjes gewoonlijk om den hals. Enkele hadden er tot drie of
+vier; de verschillende kleuren van de zakjes dienen in zulk een geval,
+ze uit elkander te houden, want ze moeten den naam van den ex-eigenaar
+van de asch uitspreken bij het in het water strooien. Des avonds werden
+overal vuren ontstoken, en het kamp had een zoo feestelijk aanzien,
+dat het kwalijk strookte met het plechtige doel van de bedevaart.
+
+Den volgenden morgen ging ieder langs een steenachtig voetpaadje naar
+het dal Sjittagroel; de terugweg wordt genomen door het Vangathdal. Te
+Sjittagroel wonen de maliks, die, zooals de maliks van Bhatkote voor
+Amarnath, zorgen voor het tijdelijk welzijn van deze pelgrims en
+daarvoor een kleine vergoeding ontvangen. Er werd gekampeerd in het
+open veld aan den voet van den berg; er moesten ongeveer 2000 meter
+stijgend worden afgelegd. Een hevig onweer, dat des avonds opkwam,
+had de tenten en de menschen doornat gemaakt. Het was omstreeks
+middernacht een vreemd gezicht, al die bewegende groepen, half in
+de schaduw, half in het flikkerende licht der vuren, hun kleeren
+nog gauw op het oogenblik van het vertrek drogend. Daarna ging de
+processie in ganzenmarsch langs het pad, enkelen met een harsfakkel
+in de hand, anderen met een toorts van berkeschors of zelfs met een
+gewoon windlampje.
+
+Zou des nachts de bestijging wat korter lijken? Ik weet het niet;
+over dag schijnt ze eindeloos. In eens passeert men alle zônes van
+den plantengroei. Eerst stijgt het voetpad door een boschrijk dal
+of eigenlijk ravijn tusschen hooge groene wanden van noteboomen,
+kastanjes, hazelaars en vijgeboomen. Daarna volgen hellingen met
+verspreid staande boomen, meest sparren, half ontworteld door de regens
+en zich krampachtig met hun wortels vasthoudend op de schuinten. Dan
+krijgen we de lijn van de berken, gevolgd door die van het gras,
+waarop de streek van de kale rots volgt.
+
+Men vindt hier ook weer, net als aan den kant van Amarnath, die soort
+van reuzendrempels, die naar de hoogvlakten leiden of de margs, en
+waar nog alleen enkele zeer hooge toppen boven uitsteken. Maar eerst
+krijgen we een kloof met loodrechte rotswanden, waar hier en daar
+een plekje gras zich vertoont, zooals aan den rand der klippen aan
+zee; dat is de Haph-Nar, kloof der spoken. Daar zouden lang geleden
+pelgrims gestorven zijn, die verdwaald waren, en ze waren zoo talrijk,
+dat men in de diepte van de sombere kloof meer dan tachtig pond touw
+van de heilige koorden der brahmanen heeft gevonden! Iets verder gaat
+men door een nauwen doorgang in een rots, en daar staan de maliks,
+om van elken voorbijganger eenige stuivers te ontvangen.
+
+Vervolgens is ieder deelnemer verheugd, als men te Brahmasar is
+aangekomen, de verlangde plek, waar gerust wordt aan den voet van de
+hooge, donkere pyramide van den Haramoek, wiens grootheid over het
+geheele laatste deel der reis heeft gewaakt.
+
+Wat leven hier nog een legenden en wat is het volksgeloof nog
+levendig! Wie twijfelt, of de top bestaat uit een enkelen steen en
+of de aanblik iemand tegen den beet van slangen beveiligt, omdat
+een van die dieren den halsband vormt van den god Siva! De top heet
+onbeklimbaar. In vroeger tijd had een sadhoe twaalf jaren lang zich
+tot taak gesteld, hem te beklimmen, om Siva te zien. Dag op dag steeg
+hij langs het rotspad omhoog; de nacht overviel hem onderweg, en des
+morgens, als hij ontwaakte, bevond hij zich weer op het punt, van waar
+hij den vorigen dag was uitgegaan. Zijn geval is tot een spreekwoord
+geworden in Kaschmir; als bijvoorbeeld een kind den eenen dag vergeet,
+wat hij den vorigen heeft geleerd, dan is het als de bedelmonnik van
+den Haramoek.
+
+Er wordt intusschen verteld, dat eens een schaapherder, die naar
+een verloren schaapje van zijn kudde zocht, zich zeer hoog op den
+berg waagde. Hij bemerkte in een hol in de rots een man en een vrouw,
+die tot de meest geminachte kaste behoorden, bezig een wijfjeshond te
+melken, om hun dorst te lesschen. De man vroeg den herder, of hij mee
+wilde drinken; maar de blinde Mletsja weigerde en ging voorbij. Toch
+had de man nog gelegenheid, hem een droppel melk op het voorhoofd
+te strijken. Onder het afdalen ontmoette de herder den sadhoe en
+vertelde zijn avontuur. Dadelijk sprong de sadhoe op, likte met zijn
+tong den droppel van het voorhoofd des herders en ging heen in blijde
+verrukking. Diegenen, die door den Mohammedaan voor landloopers waren
+gehouden, waren niemand anders geweest dan Siva en zijn vrouw Parvati.
+
+Zou de god werkelijk dit jaar slecht gehumeurd zijn of is Parvati
+jaloersch van al de hulde, die gebracht is aan haar mededingster
+van de Ganga? De koelies zijn natuurlijk nog een heel eind achter,
+en daar breekt een hevig onweer los met hagel; in een oogenblik is
+de grond bedekt met een dikke, witte laag; de donderslagen zijn zoo
+hevig, dat het is, of ze ons de bergen op het hoofd willen gooien;
+tot overmaat van ramp is een ijzige wind opgestoken en loeit door
+den pas. Dat treft niet voor de arme brahmanen, die nog een koud
+bad moeten nemen in de Naga, want geen bad, geen verdienste van den
+pelgrimstocht. Daarbij zijn ze schrikkelijk bang voor zulke onweêren,
+die iemand in een oogwenk voeren uit het klimaat van Indië naar dat
+van Lapland, en vooral voor dien wind, die als het wat later in het
+seizoen is, wel eens noodlottig wordt voor karavanen, overvallen in
+den pas. Allen kruipen samen in de tenten, die al bezet zijn vóór
+zij nog goed en wel zijn opgeslagen.
+
+Den volgenden morgen brandde de zon weer, en deed verlangen naar
+een weinig schaduw tusschen de kale rotsen, tot er 's avonds weer
+kou en onweer volgden. Den dag daarop werd eindelijk het doel der
+reis bereikt; men was aan den oever van het meer Gangabal. Maar
+de bedevaartgangers zijn daarmee nog niet aan het einde van hun
+moeite. Zij hebben evenals te Amarnath hun bijzonderen weg, die langer
+en moeilijker is, maar die in hun oogen het voordeel oplevert van hen
+drie naga's te doen ontmoeten, waardoor ze de gelegenheid krijgen,
+drie koude baden extra te nemen. Werkelijk, ze verdienen al het goede,
+dat ze zoo hoog en tegen zooveel inspanning komen zoeken; maar als
+al die opeenvolgende koude baden op de nuchtere maag hun van veel
+nut zijn bij hun toekomstige wedergeboorte, zal dat, dunkt mij, niet
+beletten, dat ze er in dit leven een flinke verkoudheid mee opdoen.
+
+Een weinig boven Brahmasar slaan ze rechtsaf door een rotspoort. Van
+de drie naga's, waar die heen leidt, zouden twee geboren zijn uit de
+tranen van de schoone Parvati. Dat was in den tijd van haar ijverzucht
+op haar mededingster de Ganga, die altijd verdwaalde tusschen de
+donkere haren van den god. Siva had het verstandigste gedaan, wat er
+in zulke omstandigheden te doen is, hij was weggegaan. Parvati ging
+hem toen berouwvol zoeken. Onderweg informeerde ze, of men haar man
+niet had zien voorbijgaan; hier kreeg ze een ontkennend antwoord,
+en een traan van brandende smart ontvloeide aan haar oogen, ginder
+was het antwoord bevestigend, en een traan van zalige vreugde vloot
+over haar wangen; en zie, daardoor is nu nog de naga van den eersten
+traan warm, terwijl de andere koud is. Wat de derde naga betreft,
+haar donkere kleur heeft haar den naam van Kal-Sar bezorgd.
+
+Intusschen stijgen koelies en profane bezoekers tot den berg, die
+het dal van Sjittagroel op den achtergrond afsluit ter hoogte van
+ongeveer 4000 meter. Ongeduldig om alles te zien, ging ik verder
+naar den top, die over de meren uitzicht geeft; van daar was het een
+wonderschoon landschap. Onder onze voeten aan den voet van den berg
+waren de bekkens van het Noen-Kol te zien, half blauw, half groen,
+al naar de diepte van het water; meer naar links zag men de gletschers
+boven het Gangadal hangen, en van den eenen naar den anderen vloeide
+een zilveren waterval.
+
+Reeds zijn brahmanen en brahminen aan hun gewijde therapie bezig. Het
+doodenmeer weerspiegelde kalm den hemel in zijn afwisselende tinten. De
+harde rotsen, het koude water, de bevroren sneeuw, alles was in den
+zonneschijn van een groote plechtige doodschheid. Eenige panditvrouwen
+gingen ons voorbij en vergaten, zich het gelaat te bedekken, en ik zag,
+dat haar oogen rood waren van het weenen. Dit is inderdaad de plek
+van de scheiding voor goed. Hier worden de laatste lotsbeschikkingen
+getroffen van hen, die eens waren, en hier zal het lot worden beslist
+van hen, die nu nog zijn de Hindoes van Kaschmir. In een kluit aarde,
+genomen van den oever van het meer en in de hand gekneed, neemt men
+de vijf heilige zaken mee en de overblijfselen van de verbranding,
+en het meer omvat het al. Dat duurt nu al eeuwen zoo, en alle dooden
+der aarde zullen het meer niet vullen.
+
+Wij lieten die menschen aan hun gedachten over en aan hun plichten,
+die met den dood in verband stonden, en we daalden af naar Vangath
+bij de daar opgeslagen tenten aan de grens der berken. Tegenover
+ons graasde op een begroeide helling een kudde van wel duizend
+schapen. Alsof ze door een onoverwinnelijke macht gedreven werden,
+liepen ze steeds voort, alleen onder het gaan nu en dan een grasje
+afknabbelend. Velen vormden een lange lijn, waar ze in onafgebroken
+rij elkander volgden. Memand wees hun den weg, maar als ze in de
+eene richting ver genoeg waren gegaan, stuwden de herders ze in een
+andere. En dit ziende, begrijpt men de tochten van de karavanen van
+lastschapen, die over de hooge steppen van Midden-Azië trekken, elk
+met eenige brokken steenthee op den rug. Ze slapen in de open lucht
+aan den voet der rotsen.
+
+De gezinnen der herders slaan een soort van schuilhut op met wat takken
+van jeneverbesstruiken, opgehoopt tegen den wind en den regen. In ruil
+voor een karig loon belasten ze zich ermee, den geheelen zomer zoo de
+schapen van een of meer dorpen te laten grazen. De boeren hebben geen
+bijzonder hoog idee van hun eerlijkheid, en meer dan een eigenaar gaat
+af en toe eens naar boven, om het aantal zijner schapen te tellen,
+onder voorwendsel hun als versnapering een kleinen voorraad zout
+te brengen.
+
+Ook van dit punt hadden we het uitzicht op veel bergen, als de
+golven van de zee een woelige massa vormend en alle met versche sneeuw
+bedekt. De terugweg was over golvende terreinen, daarna volgde een klim
+over steile rotsen en ten slotte hadden we een daling over paden, die
+duizelingwekkend steil waren en vol steenen. Beneden lagen de rivier,
+de tempels, de naga, en een kleine mijl verder het dorp Vangath,
+het einde voor dien dag.
+
+De bloedverwanten van de pelgrims kwamen in menigte ze daar opwachten,
+beladen met allerlei versterkende en verkwikkende middelen voor de
+dapperen, die tot het Gangadal gestegen zijn. Die komen terug, volkomen
+kaal geschoren, want dat schrijft de dienst voor, en de mohammedaansche
+barbiers zorgen wel, die gelegenheid niet te mankeeren. Om daar op die
+enorme hoogten hun kunst uit te oefenen, laten ze zich goed betalen,
+tot wel acht anna's toe of tachtig centimes! Alle brahmanen moeten
+eraan gelooven, behalve zij, wier vader nog leeft en wier vrouw
+zwanger is. Ook degenen, die dooden hebben gebracht naar boven,
+worden geschoren.
+
+De tien of twaalf tempels verbergen onder het groen hun schilderachtige
+ruïnen bij een bron, die verrassend helder is in haar bed van
+steenen. Deze zoo rustige plaatsen waren in den tijd van Avantivarman
+het tooneel van een merkwaardige tragedie, die het de moeite waard
+is, in de vertaling van Dr. Stein te lezen. Die koning was er eens
+zijn godsdienstplichten komen verrichten in den grooten tempel,
+dien hij meende te hebben verrijkt met zijn geschenken. Dus was hij
+zeer verbaasd, te zien, dat de priesters voor het beeld van den god
+niets anders legden dan wat bladeren van oepalakh, een in het wild
+groeiende plant, soort van witte Scabiosa, waarvan de Kaschmireezen
+de bladeren gekookt eten. De vorst kon niet laten, daar een opmerking
+over te maken en de reden te vragen van zooveel zuinigheid. Daarop
+wachtten de poerohita's slechts, om te spreken.
+
+Zij vertelden dat een zeker edelman uit de buurt zich op de
+gunst van den minister had beroepen, om hun de inkomsten van het
+dorp afhandig te maken; daardoor werd de karigheid van hun gave
+verklaard en de schrielheid tegenover den god. De koning deed,
+alsof hij niets had gehoord en ging weg onder voorwendsel van een
+plotselinge ongesteldheid, de plechtigheid onvoltooid latend. Daar
+was ieder vol van. Het bericht ervan drong door tot den minister,
+die er slechts op uit is, zijn plaats te behouden en zich trachtte
+te ontdoen van zulk een dommen gunsteling. Hij liet hem dadelijk het
+hoofd afslaan en het onthoofde lichaam in het heldere water van de bron
+werpen. Waarna hij kalm naar de gezondheid van den koning kwam vragen,
+die volkomen hersteld was. "Nooit," zegt dan de kroniekschrijver,
+"heeft men stellig zulk een minister gezien!" Dat kan zijn, en men moet
+niet overdrijven; maar al zijn de zeden verzacht, te ontkennen is het
+niet, dat er tegenwoordig ook nog ministers zijn, wier portefeuilles
+aan hun lijf schijnen vastgelijmd.
+
+De nabijheid van den tempel en het schoone landschap hielden mij
+terug. Ik bleef eenige dagen in Vangath, en er was daarbij een
+zekere luiheid in mij, die mij weerhield, mij te verwijderen van
+die bergen, welker bekoring zeker altijd ieder zal bijblijven, die
+eens het gras ervan betreden heeft en de zuivere en lichte lucht
+heeft ingeademd. Maar toen kwam de herfst, die zich duidelijk liet
+kennen aan de vergulde tint, die zich op de hellingen legde, en door
+de sneeuw, die op de toppen viel, door de pikante frischheid van de
+morgenlucht en de heldere koude van den maneschijn. En daar kwamen,
+bij de eerste herfstverschijnselen, alle herders naar beneden, die
+zomerbewoners zijn van de hooge weiden; ze komen met hun gezinnen
+en kudden. Elken dag was het een optocht door het kleine dorp van
+een schilderachtigen, luidruchtigen troep; en die menschen leken
+mij even afhankelijk van de seizoenen, als de vluchten trekvogels,
+die boven ons hoofd langs trokken.
+
+Eerst kwamen de Goedjars, want hun buffels verdragen niet goed de
+koude, zooals ze trouwens ook niet tegen groote warmte kunnen. Daarom
+werden ook de open hutten, waar ze daarboven zich in ophouden, het
+eerst verlaten. In zakken hun provisie, boter en kaas, meenemend,
+trekken ze voort en drijven hun zware, domme beesten voor zich uit,
+die toch zulke teêre gestellen hebben en lastig erop gesteld zijn,
+zich in iederen plas op den weg te wentelen. Daarginds naar den kant
+van het Zuiden wacht hen de een of andere lage woning met plat dak,
+staande in een veld van maïs, zooals wij er zooveel hebben gezien,
+toen we naar Kaschmir gingen, op de heuvels langs den weg.
+
+Dan brengen de herders aan de boeren van beneden de schapen terug,
+die voor den zomer aan hun hoede waren toevertrouwd. Maar hoevelen
+zullen er op het appèl ontbreken, die gerekend zullen worden te zijn
+verscheurd door beren of in een afgrond te zijn gevallen, terwijl ze
+eenvoudig verkocht zijn, zoo duur mogelijk, aan toevallig voorbijgaande
+toeristen? Wie zal het zeggen? Het is het geheim van de marg. Er
+zal in de dorpen geschreeuw en getwist zijn naar kaschmireeschen
+trant; maar dan zal alles weer stil wezen; de herder zal zijn loon
+in graan ontvangen en zal tot het volgend voorjaar ontslagen worden;
+en dadelijk nadat hij zijn schaapjes gewasschen, gekamd en geschoren
+heeft, zal de boer ze in zijn huis opsluiten, om hem als kachels te
+dienen, terwijl hij van de wol zeer warme dekens maakt in den loop
+van zijn lange winteravonden.
+
+De nieuwste ontmoeting op weg naar de tempels was die met een
+gezelschap babarkans of geitenhoeders. Zij waren echte nomaden
+en verschenen in Kaschmir slechts als trekvogels, net als de
+zomertoeristen. Ze brengen het koude jaargetijde door op de zuidelijke
+hellingen van den Himalaya. Het zijn heel andere personnages dan
+de gewone herders. Hun geiten zijn hun eigendom, evenals talrijke
+pakpaarden, die hun bagage dragen.
+
+Er wordt verteld van een kreupelen barbakan, die voor zich alleen meer
+dan dertien duizend geiten zou bezitten. Hij is dus een croesus voor
+dat land, want zijn kudde vertegenwoordigt wel een waarde van 50.000
+roepijen. Die geiten zijn zeer groot, en hun huid is zeer gezocht
+voor het maken van emmers. De emmers, die voor water worden gebruikt,
+worden gelooid aan beide kanten, terwijl de voor proviand gebruikte
+aan de binnenzij het haar behouden.
+
+Maar meent niet, dat van dit haar de beroemde shawls worden gemaakt. De
+echte Kaschmireesche geit is hier onbekend; die komt slechts voor op
+de hooge plateaux van Thibet. Daar alleen laat de goede moeder natuur
+onder de vacht van het dier een soort van fijn velletje groeien,
+juist als het dons groeit onder de veeren van de eidergans. Van die
+wol weefde men de shawls en daarvan worden nu nog de zachte en soepele
+stoffen geweven, die pasjminah heten. Er zijn wel pogingen gedaan, om
+in Kaschmir de wolgeit te acclimatiseeren; maar hoe streng de winter
+er ook zij, hij is niet streng genoeg, om de geit er toe te brengen,
+met een zacht wollen laagje den mantel van lange haren te voeren. Dus
+natuurlijk komt die wol niet voor bij de geiten van de barbakans,
+die den kouden tijd in het warmer Indië doorbrengen.
+
+Om op onze herders terug te komen, er waren wel een twintigtal, mannen,
+vrouwen en kinderen. Ze hadden ook een groote wijfjesbuffel bij zich,
+wier melk met meelkoeken hun ontbijt vormde. De mannen waren in dekens
+gehuld op kaschmireeschen trant; de vrouwen droegen alle een kleed
+van blauw katoen met roode streepjes. De wijde broek was nauw aan
+de enkels, en een soort van blouse bedekte het bovenlijf. Onder het
+kleine mutsje, dat ze droegen, kwam het blonde haar uit en viel in
+kleine vlechten op haar schouders. Ze waren niet leelijk met de ovale
+gezichten en den fijnen neus, kleinen mond en langwerpige oogen. Deze
+nomadenvrouwen dragen de kleine kinderen op den rug en niet op de
+heup, zooals de vrouwen in Indië en Kaschmir. Ze hebben een soort
+van wieg gevormd van een lap stof, dien ze zich eerst stevig om het
+middel binden, waarna ze hem met een eind achterom over den schouder
+slaan, zoodat in de holte het kind kan liggen en wat er dan nog over
+is van de stof wordt bij wijze van tulband om het hoofd gerold van de
+moeder, die daar bovenop een aarden of bronzen vaatwerk zet en vlug,
+met de handen vrij, zich over den weg kan bewegen.
+
+Eindelijk moesten wij opbreken als de anderen. In het dal der Sind
+kwamen we op den muildierweg, die van Srinagar naar Leh voert, en we
+hadden nog interessante ontmoetingen. Het waren brave boeddhisten
+uit Ladakh, die naar hun land terugkeerden met hun karavanen van
+yaks, beladen met graan, rijst, zout en aardewerk; ook soms waren
+het Mohammedanen uit Jarkand op weg naar de indische havens, waar
+ze voornemens waren, zich naar Mekka in te schepen. Ze zijn allen
+ongeveer gelijk uitgedost, een bonten muts, een mantel met lange mouwen
+en laarzen van vilt, terwijl altijd dezelfde kleine gesluierde oogen
+knippen in hun gele, platte Mongolengezichten. Al die menschen hebben
+haast en gaan in tegengestelde richting, om weg te komen, voordat de
+sneeuw de passen onbegaanbaar heeft gemaakt en Kaschmir terugvalt in
+zijn lethargische winterrust.
+
+Laten wij dus ook haast maken, om van de laatste mooie dagen te
+profiteeren. Ik kon mijn intrek nemen met een paar vrienden in de villa
+Sjeik-Safaï-Bagh, eigendom van den radja Amar-Singh, een der broeders
+van den koning. Het huis was gebouwd in het midden van een groot park
+van amandelboomen op een vrij hoog terras, zoodat wij uitzicht hadden
+op het wonderschoone meer van Srinagar; de stedelingen praten altijd
+van het Dal, dat is het meer, juist als de Parijzenaars van het Bois,
+als ze het Bois de Boulogne bedoelen. Het "Dal" dan was prachtig in
+dit herfstlicht. De eilandjes en de beroemde drijvende tuinen, echte
+vlotten van bloemen, spiegelden zich in het doorschijnende water,
+dat op het klaarst de bosschen, de bergen en den hemel weerkaatst. En
+het kader is waard, zoo iets schoons te omvatten; men kan zich geen
+grootscher amphitheater van bergen denken dan dat, hetwelk van den
+Hariparvat, met zijn fort gekroond, gaat naar den Takht-i-Soeleiman
+met zijn tempel, terwijl daarachter de witte kegel van den Haramoek
+verrijst.
+
+Alleen de roestkleur der naburige hellingen, de bleekgouden bladeren
+der populieren en de dunne streep van sneeuw, die al over de bergen
+loopt, als om de vormen beter af te teekenen, doen de nadering van
+het slechte jaargetijde vermoeden. Het dal wordt met elken dag mooier,
+als om zich in een zekere coquetterie meer te doen regretteeren door
+diegenen, die ervan moeten scheiden.
+
+De Bagh van Dilavar-Khan, waar Jacquemont verblijf hield, is veel
+dichter bij de stad en er is lang niet zulk een mooi uitzicht,
+maar niettemin ben ik er heengegaan als voor een pelgrimstocht. Het
+hout der veranda is zeer vermolmd, en de vertrekken zijn niet weinig
+vervallen; maar weinige jaren geleden leefde nog een oude bewaker, die
+"Sjakaman"-Sahib had gekend en die zich herinnerde, dat hij een lange,
+magere man was, die de roepijen met handen vol om zich wierp. Het is
+waar, dat op bevel van Randjit-Singh zijn voorraad ervan alle morgens
+werd vernieuwd; hij zou met de 1200 francs, die hem vanwege het museum
+werden uitgekeerd, niet veel dwaasheden hebben kunnen uithalen. Hij
+vertelt in zijn brieven, hoe hij meermalen in Sjeik-Safaï-Bagh, waar
+wij verbleven, een weinig rust had gezocht en zijn oogen te gast liet
+gaan aan het landschap.
+
+Het lijdt geen twijfel, of wij hebben dat huis teruggevonden, zooals
+het in 1831 was; maar het is daarna al gevallen onder het houweel der
+sloopers. Een jaar maakt tegenwoordig meer verschil in Kaschmir dan
+vroeger een eeuw. Niet alleen bestaat niet meer de aardige baraderi,
+maar het bosch van amandelboomen is gekapt en in kleine perceelen
+gesplitst, juist als in Europa met parken gebeurt, en er zijn villa's
+verrezen, die men voor een seizoen kan huren. De radja Amar-Singh
+moet in zulke dingen heel snugger wezen, en hij heeft deze soort van
+speculatie niet beneden zich geacht. De plek is er uiterst geschikt
+voor, en Bernier had reeds op de aanwezigheid van al die goede dingen
+gewezen, als de zuivere lucht, het meer, de eilanden en de nabijheid
+der stad, alsook op de vele bronnen en rivieren.
+
+Daar ons huis op de zachte hellingen was gelegen, die naar den
+zuidelijken oever voeren, was het uitnemend geschikt voor middelpunt
+van uitstapjes naar de prachtige tuinen uit den tijd der Groot-Mogols,
+verspreid in den omtrek. Het is bekend, dat die parken opmerkelijk
+door hun inrichting aan die van Versailles herinneren, met welke ze
+ook in den tijd van den aanleg overeenkomen. Op den westelijken oever
+ligt Nasim-Bagh, dat geen terrassen of fonteinen meer heeft, maar waar
+het bosch van platanen in volle pracht is. Aan den tegenoverliggenden
+kant vindt men Nisjat-Bagh, den tuin der vreugde, waar een witte
+italiaansche villa op den steilen oever staat en zich in het heldere
+water spiegelt.
+
+En achter het wijde bekken, dat meer dan een mijl lang is, omsluit een
+natuurlijk dal de koninklijke residentie Sjahlimar, terwijl aan het
+eind van lange meren, met veel watervallen en omringd door prachtige
+lanen, het liefde-paleisje van Jehan-Guir en Noer-Mahal nog te midden
+van watervallen en fonteinen boven zijn vier op elkander volgende
+terrassen de marmeren kolommen van zijn paviljoens verheft. Men moet
+bij Bernier de enthousiaste beschrijving lezen van al die pracht,
+die nu verbleekt of verdwenen is. Men kan niet dwalen tusschen de
+overblijfselen, zonder met weemoed te denken aan de personen, die zijn
+heengegaan en die er de volle vreugde van het leven hebben genoten,
+bladeren van een anderen zomer, vrouwen van een anderen tijd.
+
+Ook moet men erkennen, dat die keizers en die sultanes zin hadden
+voor de natuur en voor levensgenot; er zijn zeker nergens ter wereld
+beter plaatsen aan te wijzen voor zulke paleizen en siertuinen, als
+daar aan den oever van het groote, heldere, hooggelegen meer, waar men
+als tusschen twee hemelen het goede der aardsche dingen genoot. Maar
+draag er zorg voor, dat ge u alleen aan deze beschouwing wijdt,
+als het seizoen der muskieten er nog niet is of er al is geweest;
+dus alleen in de lente of in het najaar moet men gaan. Het zou anders
+ook al te heerlijk wezen, en de engelen zouden het paradijs verlaten,
+om naar Kaschmir te gaan, als men er in den zomer geen rekening moest
+honden met dat duivelsgebroed.
+
+Welk een menigte mooie plekjes en monumenten zouden er nog voor ons
+te bezoeken zijn! Indien u de bestijging niet afschrikte, zou daar
+vooreerst de tempel zijn boven op den Takht-i-Soeleiman, waar men van
+het terras een zoo magnifiek uitzicht heeft op de bochten der rivier;
+of wel een boot zou ons op een gemakkelijke manier naar de moskee
+van Hazarat-Bal kunnen brengen, waar, naar het heet, een haar van
+den baard des Profeten wordt bewaard. Daarom hebben er op bepaalde
+tijden groote godsdienstige feesten plaats, en veel handelstransacties
+worden afgesloten tusschen de uitoefening der godsdienstplichten,
+zoodat het er op sommige tijden overweldigend druk kan zijn. Niet
+alleen is het een plaats van samenkomst voor kooplieden, bedelaars
+en vrome geloovigen, maar ook de elegante dames uit Srinagar komen
+er in al de glorie van haar beste gewaden zich vertoonen.
+
+Zal ik u nog half te water, half over land voeren naar de brahmaansche
+of mohammedaansche gebouwen der stad, naar den vergulden tempel
+van het koninklijk paleis of naar de moskee van Sjah-Hamadan, te
+herkennen aan haar drie boven elkander gelegen daken, en naar het
+graf van Zaïn-oel ab-Din, waarboven zich een koepel verheft?
+
+Gaan we te zamen een wandeling doen door de voorsteden aan den
+rechteroever tot Jamma-Masjid, en zullen we dan in de portieken en
+op de muren der naburige ziarats de oude zuilen en het beeldhouwwerk
+gaan zien, dat ontleend is aan antieke hindoesche heiligdommen? Of
+willen we tevreden zijn integendeel met den loop der verschillende
+kanalen te volgen, die elkaar kruisen als een net van waterstraten
+door de stad en dan vooral naar het Markanaal gaan, dat soms zoo
+leelijk ruiken kan, maar dat altijd zoo schilderachtig is met de
+zware steenen bruggen en de hooge huizen, die er aan staan?
+
+Hoop maar niet, dat ge in Srinagar gemakkelijker dan elders ontkomt
+aan den last, dat de hoekjes, die het aardigst en interessantst voor
+de oogen zijn, het onaangenaamst zijn voor den neus. Dat is nu eenmaal
+zoo in alle antieke steden en het is een fatale wet, maar hygiëne
+en schilderachtigheid gaan, helaas, niet gemakkelijk samen. Maar, om
+kort te gaan, die uitstapjes worden door iedereen en elken dag gedaan,
+en men vindt daarover de uitvoerigste inlichtingen in de reisgidsen.
+
+Een ervaring, die misschien wat zeldzamer was en dus eerder waard
+is, meegedeeld te worden, is het bezoek, dat ik gelegenheid had te
+brengen in het huis van een groot heer in Kaschmir. Wij waren dien
+morgen weer op expeditie uitgetogen, want hoe kan men anders zulk
+een tocht noemen, met twee of drie booten, waarbij men naar engelsche
+mode een heel eetkamer-ameublement en vaatwerk, proviand en bedienden,
+keukenapparaat en een kok meesleept? Het was afgesproken dat wij ons,
+om te ontbijten, in het park van dat paleis zouden ophouden, een der
+weinige prachttuinen, die nog in Srinagar in wezen zijn gebleven,
+en waar men van de Djhilam komt langs een breede, steenen trap.
+
+Toen onze maaltijd was afgeloopen, liet de eigenaar, zeer correct op
+zijn Europeesch gekleed tusschen zijn muilen en zijn tulband, ons zelf
+zijn bezitting zien. Een monumentale poort, gemaakt naar de afmetingen
+van olifanten, en met paviljoens erboven voor de gasten, gaf aan den
+straatkant toegang tot een eerste binnenplein; twee groote gebouwen,
+door een ander plein gescheiden, en waarvan het meest naar binnen
+gelegene het zenana of vrouwenverblijf was, vormden het woonhuis;
+wij bezochten het eerste. In de kamers voegden zich ongelukkig bij
+de weelde van aziatischen aard in tapijten, divans en geborduurde
+kussens, ook canapé's en meubels van slechten engelschen smaak. In
+een prachtige hooge zaal, met het plafond gedragen door twee rijen
+gebeeldhouwde zuilen, was al dat niet bij elkaar behoorende bijeen,
+en op een perzisch tapijt, dat alle verzamelaars zou doen watertanden,
+lagen tennisbats. Petroleumlampen stonden naast fijn geciseleerde
+bronzen antieke lampjes, en terwijl wij bladerden in perzische
+manuscripten, met verrukkelijke miniaturen verlucht, keken ons van
+de muren in vergulde lijsten afschuwelijke chromo's aan.
+
+En eindelijk was voor ons de tijd van vertrek gekomen. Onze
+doenga's werden losgemaakt en brachten ons met den stroom mee
+naar Baramoela, het punt van uitgang van het Dal, zooals we er
+ook waren binnengegaan. Zachtjes gleden wij door onder de zeven
+bruggen van Srinagar, die in dezen tijd van laag water dubbel hoog
+schijnen. Tempels, moskeeën en paleizen gingen aan ons voorbij,
+en met diepen weemoed namen we van dat alles afscheid.
+
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of De zomer in Kaschmir, by F. Michel
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE ZOMER IN KASCHMIR ***
+
+***** This file should be named 19720-8.txt or 19720-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/7/2/19720/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+*** END: FULL LICENSE ***
+
diff --git a/19720-8.zip b/19720-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..06b2968
--- /dev/null
+++ b/19720-8.zip
diff --git a/19720-h.zip b/19720-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..823a5ff
--- /dev/null
+++ b/19720-h.zip
diff --git a/19720-h/19720-h.htm b/19720-h/19720-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..efb030c
--- /dev/null
+++ b/19720-h/19720-h.htm
@@ -0,0 +1,3274 @@
+
+<!DOCTYPE html
+PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. -->
+<html   lang="nl-1900">
+<head>
+<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1">
+
+<title>The Project Gutenberg eBook of De zomer in Kaschmir</title>
+<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="author" content="F. Michel">
+<meta name="DC.Creator" content="F. Michel">
+<meta name="DC.Title" content="De zomer in Kaschmir">
+<meta name="DC.Date" content="#### 2006">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css">
+
+
+body
+{
+font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+}
+
+h1.docTitle
+{
+font-size:1.6em;
+line-height:2em;
+}
+
+h2.byline
+{
+font-size:1.1em;
+font-weight:normal;
+line-height:1.44em;
+}
+
+span.docAuthor
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:bold;
+}
+
+h2.docImprint
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:normal;
+}
+
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+
+h3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h4.lghead
+{
+margin-left:10%;
+margin-right:10%;
+}
+
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+
+p.poetry
+{
+margin:0 10% 1.58em;
+}
+
+p.line
+{
+margin:0 10%;
+}
+
+p.argument,p.note
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+
+p.argument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+
+div.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 20% 1.58em 0;
+}
+
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+
+p.question
+{
+margin-bottom:0;
+text-align:left;
+}
+
+p.answer
+{
+margin-top:0;
+text-align:right;
+}
+
+p.explanation
+{
+font-size:smaller;
+margin-left:0.9em;
+margin-right:0.9em;
+}
+
+.leftnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+
+a.noteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+
+div.footnotes
+{
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+
+p.footnote
+{
+font-size: 80%;
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+
+p.footnote .label
+{
+float: left;
+text-align:left;
+width:2em;
+}
+
+.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+
+.poem
+{
+margin-left:5%;
+position:relative;
+text-align:left;
+width:90%;
+}
+
+.poem h4
+{
+font-weight:normal;
+margin-left:5em;
+text-decoration:underline;
+}
+
+.poem .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left:-2.5em;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+
+.footnotes .line
+{
+font-size:80%;
+margin:0 5%;
+}
+
+.poem .i0
+{
+display:block;
+margin-left:2em;
+}
+
+.poem .i1
+{
+display:block;
+margin-left:3em;
+}
+
+.poem .i2
+{
+display:block;
+margin-left:4em;
+}
+
+.poem .i3
+{
+display:block;
+margin-left:5em;
+}
+
+.poem .i4
+{
+display:block;
+margin-left:6em;
+}
+
+.poem .i5
+{
+display:block;
+margin-left:7em;
+}
+
+.poem .i6
+{
+display:block;
+margin-left:8em;
+}
+
+.poem .i7
+{
+display:block;
+margin-left:9em;
+}
+
+.poem .i8
+{
+display:block;
+margin-left:10em;
+}
+
+.poem .i9
+{
+display:block;
+margin-left:11em;
+}
+
+span.corr
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+
+.letterspaced
+{
+letter-spacing:0.2em;
+}
+
+.smallcaps
+{
+font-variant:small-caps;
+}
+
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+
+h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+
+h1,h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+
+h1.label,h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h5,h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+
+p,p.initial
+{
+text-indent:0;
+}
+
+.poem .stanza
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+
+p.quote,div.blockquote,div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+
+
+
+
+
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+
+.figureHead, .noteref, span.leftnote, p.legend, .versenum
+{
+color: #001FA4;
+}
+
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+
+
+</style></head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of De zomer in Kaschmir, by F. Michel
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: De zomer in Kaschmir
+       De Aarde en haar Volken, 1907
+
+Author: F. Michel
+
+Release Date: November 5, 2006 [EBook #19720]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE ZOMER IN KASCHMIR ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+
+<div class="body"><a id="d0e65"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e65">41</a>]</span><div class="&#xA; div1">
+<h2>De zomer in Kaschmir.</h2>
+<p align="left" class="byline"><i>Naar het Fransch van Mevr. <span class="smallcaps">F. Michel</span>.</i></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-041.jpg" alt="Ekka&#8217;s en Tonga&#8217;s op den weg naar Kaschmir." width="720" height="538"><p class="figureHead">Ekka&#8217;s en Tonga&#8217;s op den weg naar Kaschmir.</p>
+</div><p>
+
+
+
+</p>
+<div class="div2">
+<h3 class="label">I.</h3>
+<div class="argument">
+<p>Van Parijs naar Srinagar.&#8212;Van Bombay naar Lahore.&#8212;Eerste toebereidselen.&#8212;Per tonga van Rawal Pindi naar Srinagar.&#8212;De bewoners
+van Kaschmir en hun heerschers.&#8212;Terugkeer tot het nomadenleven.
+</p>
+</div>
+<p>Brengt u den zomer in Kaschmir door? De vraag is niet zoo dwaas, als ze aan thuiszittende menschen moet schijnen. Ik ken er,
+die het doen en er geen spijt van hebben. De &#8220;season&#8221; is er alleraardigst. Men vindt er van alles, en dit gelukkige land bezit
+dalen als in Touraine, bronnen en beekjes als in Bretagne, boomen en grasvelden als in Engeland, bergen als in Zwitserland,
+ru&iuml;nen als in Itali&euml;, en als nergens in de genoemde landen de vrijheid, ik bedoel het recht om te gaan en te komen, naar het
+u zelf belieft, als koning in uw boot en heer in uw eigen tent; volkomen naar uw goedvinden de boot aan den wal brengend of
+haar losmakend, de tent opslaand of afbrekend, zonder dat eenige afsluiting, eenig aanplakbord of eenig veldwachter zich met
+uw doen en laten bemoeit. Voeg daar nog bij de groote goedkoopheid van het leven, en alles bij elkaar genomen, is dus zulk
+een reis oneindig veel interessanter, hygi&euml;nischer en bovendien veel minder kostbaar dan een verblijf in de een of andere
+badplaats, die in de mode is.
+
+</p>
+<p>Voor wie lust heeft het experiment eens te probeeren, zijn deze aanteekeningen opgeschreven. Ze hebben geen andere pretensie
+dan die eene, dat ze eenige inlichtingen geven, welke men zou kunnen noodig hebben. Indien er zoo nu en dan enkele indrukken
+bij worden gegeven, zal men ze op den koop toe nemen terwille van de inlichtingen.
+
+</p>
+<p>Om te beginnen, Srinagar is slechts twintig dagen van Parijs verwijderd en kan voor minder dan 2000 francs worden bereikt.
+Laat ik het u voorrekenen: van Marseille zullen de paketbooten van de Messageries Maritimes u in veertien dagen en voor 1375
+francs naar Bombay brengen. Van die stad voert de exprestrein, en daarbuiten bestaat er geen heil in Indi&euml;, u in vier-en-zestig
+uren en vijf-en-twintig minuten naar Rawal Pindi, waarvoor ge in de eerste klasse bij den tegenwoordigen koers van de roepij
+ongeveer 160 francs betaalt. Zoo vlug mogelijk reizend, kunt ge dan binnen twee dagen te Srinagar wezen. Een plaats in den
+postwagen kost 45 roepijen, een particulier rijtuig 130.
+
+</p>
+<p>Als de toerist niet ook den vorigen winter in Indi&euml; is geweest, zal hij goed doen, te zorgen dat hij in de eerste dagen van
+Maart te Bombay aankomt. Later zou hij de warmte reeds al te drukkend vinden. Op zijn weg naar het Noorden zal hij nog tijd
+hebben, een bezoek te brengen aan Ahmedabad <a id="d0e93"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e93">42</a>]</span>en zijn moskee&euml;n; aan den berg Aboe en zijn heiligdommen vol wonderen van geciseleerd marmer; de rose stad Dja&iuml;poer, van waar
+een olifant hem naar Amber brengen zal, de oude verlaten hoofdstad; dan Agra met het groote wonder van den Tadsj Mahal, zeker
+het mooiste monument, dat ooit door de liefde voor de dooden is opgericht; Mathoera, het vaderland van den god Krisjna, met
+de kaden, omzoomd door tempels, waar de apen aan de schildpadden in de rivier de offeranden der pelgrims betwisten; het keizerlijke
+Delhi, waar de omgeving, bezaaid met indrukwekkende ru&iuml;nen, zoo ver het oog reikt, denzelfden indruk van grootheid en verlatenheid
+maakt als die van Rome; Amritsar, de heilige stad der Sikhs, dat in een vijver de gouden koepels spiegelt van zijn te hooggeroemden
+tempel.... tot eindelijk hij te Lahore aankomt.
+
+</p>
+<p>En wat is er daar nog veel te zien! Het mooie museum, de schilderachtige straten van de stad der inlanders, het fort van Akbar,
+de moskee van Aureng Zeb, die van Vazir Khan, geheel bedekt met prachtige porseleinversieringen; de tuinen van Sjalimar uit
+den tijd der Groote Mogols, en aan den overkant der lange schipbrug de tuinen van Shah Dehra, waar Jehan Guir, bij zijn leven
+een ongeloovige, na zijn dood wonderen verricht; verder de tallooze graven, die van Lahore en omgeving een groote necropool
+maken en maanden achtereen doel kunnen wezen van telkens andere avondwandelingen.
+
+</p>
+<p>Daar trekt de aandacht het graf van de arme Anarkali, wier naam beteekent Granaatknop en die, naar men zegt, levend begraven
+werd, toen nauwelijks haar jeugd in schoonheid was ontloken, omdat zij een enkele maal haar glimlach had geschonken aan dienzelfden
+Jehan Guir in de dagen, toen hij nog niet anders was dan de erfprins Selim. En toch was ik nog meer ontroerd bij het zien
+van het huis, waar generaal Allard woonde, een dier officieren van het groote leger, die bij wijze van revanche het fortuin
+van Randjit Singh maakten, en waar hij gastvrijheid verleende aan Jacquemond; onder een open koepeltje in den tuin droeg een
+eenvoudige marmeren steen het fransche opschrift: &#8220;Marie Allard, zes maanden.&#8221;
+
+</p>
+<p>Intusschen zal de toerist ook zijn toebereidselen maken voor de reis als beschaafde nomade. Hij zal beginnen met zich een
+lichte tent aan te schaffen, die toch dubbel is, naar het model, dat &#8220;Zwitsersch huisje&#8221; heet of Kaboeltent. Dan zal hij meubels
+voor het kamp aanschaffen, waaronder een bed dat uit elkander kan worden genomen, benevens tafels, die toegeslagen en stoelen,
+die gevouwen kunnen worden; keukengerei, liefst een reeks aluminiumpannen van verschillende grootte, die in elkander passen;
+een veldkachel, ge&euml;mailleerd aardewerk en tuinlampen en dan nog dat betrekkelijk zeer klein aantal dingen, die werkelijk onmisbaar
+zijn. Men kan ook gerust met het aanschaffen van een en ander wachten tot de aankomst in Kaschmir en het gaat ook wel, een
+deel der goederen te huren van een der agentschappen te Srinagar.
+
+</p>
+<p>Maar laat men vooral niet verzuimen, reeds te Lahore twee van die onwaardeerbare indische bedienden te huren, die zoo goed
+de kunst verstaan het gemak en de rust van hun heer te verzekeren te midden van de vele kwellingen der dagelijksche verplaatsingen.
+De eene zal dienst moeten doen als <i>khitmatgar</i> of kamerdienaar, de ander zal <i>khansama</i> of kok wezen. Hun maandelijksch salaris bedraagt van twaalf tot zestien roepijen, plus een fooi van acht roepijen, als men
+hen ver van hun huis meeneemt en ze voor hun eigen onderhoud moeten zorgen. Die Mohammedanen uit Pendsjab zijn in den regel
+betrouwbare personen en geheelonthouders, wat niet altijd het geval is met de bedienden, die in de zeehavens op de aankomst
+van de globetrotters wachten. Stel u er vooraf van op de hoogte, dat ze van dezelfde secte zijn, om lastige conflicten te
+voorkomen. De mijnen hadden het onderweg best samen kunnen vinden, maar ten slotte kregen ze toch nog herrie.
+
+</p>
+<p>In den laatsten tijd van mijn verblijf te Srinagar had ik enkele uitnoodigingen moeten aannemen en eenige malen gasten moeten
+ontvangen. Het is dan de gewoonte, dat de bedienden elkander ook inviteeren, en nu had op een zekeren avond, toen de mijne
+uit dineeren waren, de khansama, die een vroom Sunniet was, met schrik vernomen, dat de khitmatgar tot de Sji&iuml;eten behoorde;
+zoo ontdekten ze, na een half jaar in vrede en vriendschap te hebben geleefd, dat ze geslagen vijanden waren, omdat meer dan
+duizend jaren geleden khalief Omar het geslacht van Ali, den schoonzoon van den profeet, uitroeide.
+
+</p>
+<p>Laat de toerist zich gerust op den khitmatgar verlaten, om elken morgen op dezelfde plaats op tafel bij zijn bed of in de
+zakken aan de tent de zaken te vinden, die hij noodig heeft. Op elk uur van den dag en den nacht wordt de uitroep Ko&iuml; hai!
+die zooveel beteekent als hei daar! beantwoord en volijverig en verstandig wacht de bediende bevelen af met de servet over
+den schouder als het teeken zijner waardigheid. Zorg er slechts voor, dat hij die vaak verwisselt voor een schoone! Want hij
+veegt er niet alleen het bord mee af, dat hij u brengt; hij stoft er, zoo noodig, ook uw kleeren mee en bij gelegenheid uw
+schoenen; hij jaagt er met korte, welwillende tikjes het ongedierte mee weg, dat, als ge te dicht bij een dorp hebt gekampeerd,
+half verdoofd door het insectenpoeder tusschen uw lakens is te vinden; hij ranselt er de koelies mee, als ze te langzaam naar
+zijn zin de tenten opslaan en het kamp in orde brengen, want hij gevoelt zich als een karavaanbestuurder, en de goede <span class="corr" title="Bron: Kasjmireezen">Kaschmireezen</span>, die door mijn bediende worden uitgescholden, een kereltje, dat ze met een vinger hadden kunnen omverwerpen, spraken hem
+altijd eerbiedig met Sirdar aan, dus met niet minder dan den titel, door lord Kitchener van Khartoem gedragen, toen hij het
+bevel over het engelsch-egyptisch leger voerde!
+
+</p>
+<p>Hij beweerde bovendien met trots, van goede familie te zijn; maar ongelukken in de familie hadden zijn opleiding in den weg
+gestaan; ook maakte hij geen aanspraak op den titel van dichter, zooals de khitmatgar van een mijner vrienden, die in zijn
+vrijen tijd zich amuseerde met het maken van perzische verzen. Hij was ten minste trouw en eerlijk en waarheidlievend, wel
+een verschil met anderen, die alle veertien dagen dezelfde schoonmoeder moeten begraven; hij heeft mij slechts eenmaal een
+halven <a id="d0e118"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e118">43</a>]</span>dag verlof gevraagd, en dat was te Lahore, om te trouwen! En toen ik hem edelmoedig den geheelen dag aanbood, protesteerde
+hij en beweerde, dat hij liever op tijd terug wou wezen, om mij mijn ontbijt voor te zetten.
+
+</p>
+<p>Wat den khansama betreft, hij zal zijn heer wel een beetje bestelen, dat brengt het vak zoo mee. Maar daarvoor vindt men ook
+overal en altijd, zelfs midden in de jungle zijn maal gereed en volkomen goed bereid. In regen of wind, aan den hoek van een
+bosch, op een vuur, dat tusschen twee steenen is aangelegd, in omstandigheden, waarin de eerste kok uit Europa onmiddellijk
+zijn voorschoot af zou doen, bereiden die indische koks vlug en onberispelijk het klassieke menu van soep, entr&eacute;e, gebraad,
+groente en nagerecht. Toen de mijne op den eersten dag van zijn indiensttreding mij in zijn anglo-indisch taaltje kwam vragen,
+hoe ik het vleesch verlangde, half-paka, three quarters paka ya bahout paka, dat is halfgebraden, driekwart gebraden of sterk
+gebraden wist ik, dat ik een virtuoos had gekregen, die gevoel had voor fijne onderscheidingen.
+
+</p>
+<p>Ik moet zeggen, dat hij niet tegenviel; en alles aan het spit, want ik had hem eens vooral gezegd, dat mijn grondbeginselen
+zich ertegen verzetten, vleesch in de pan te braden; en ik zie hem nog in een plasbui met de parapluie erboven melancholiek
+de kip voor het souper aan het braadspit draaien. Roep bij zulke gelegenheden nooit uw smaak of uw maag te hulp, om iemand
+uw wensch te verklaren; daar geven ze niet om. Spreek in vage termen van den ritus of eenvoudig van het gebruik, dastoer,
+waaraan ge u graag zoudt houden en ge kunt er zeker van zijn, gehoorzaamd te worden, terwijl ze u er des te hooger om zullen
+stellen, dat ge u houdt aan wat zij voor godsdienstige gebruiken zullen houden in den geest van hun eigen geloofsvoorschriften.
+
+
+</p>
+<p>Enkele fransche gerechten kwamen aldus onder den dekmantel van &#8220;french dastoer&#8221; zeer aangenaam eenige afwisseling brengen
+in de eeuwige kippeboutjes en de flauwe engelsche groente. Door middel van breedvoerige uitleggingen en practische aanwijzingen
+leerde onze kok die gerechten zoo meesterlijk bereiden, dat toen ik hem aan het eind van den tocht wegzond, hij van niets
+minder sprak dan van zich op grond van zijn vermeerderde kennis in den dienst te stellen van een onder-gouverneur. In Kaschmir
+moet de toerist zijn personeel nog uitbreiden met twee of drie andere bedienden tegen acht of tien roepijen per maand. Hij
+zal vooreerst een bhisjti of waterdrager behoeven, die waarschijnlijk ook de functie van masaltsji of wasscher van het vaatwerk
+zal vervullen. Famili&euml;n, die wat talrijk zijn, hebben bovendien nog vaak een dhobi of waschman bij zich, particulier aan hun
+dienst gebonden. Verder zal er nog een &#8220;huisknecht&#8221; moeten wezen, een man van zoo lage kaste meestal, dat hij ook voor de
+honden moet zorgen en door elkaar eet wat van uw tafel overblijft; onnoodig te zeggen, dat hij in de kleine maatschappij weinig
+in tel is. En als gij dan, vermoeid aan het eind der &eacute;tappe zijt aangekomen en ziet, hoe de kok van den bhisjti het water
+krijgt, dat hij aan de kook brengt op het hout, dat de &#8220;huisknecht&#8221; hem heeft aangebracht, om u een kopje thee te bereiden
+naar den eisch en u dat door den khitmatgar te laten brengen, zult ge, als uw geduld ten minste nog niet is uitgeput, deze
+sierlijke verdeeling van arbeid bewonderen.
+
+</p>
+<p>Lahore is in April nog vol rozen. Maar als de reiziger zich wil overtuigen, dat de warmte van Indi&euml; geen mythe is, zooals
+dikwijls door wintertoeristen wordt beweerd, laat hij dan maar tot Mei blijven en den eersten stofstorm afwachten bij 117
+of 120 graden Fahrenheit, dat is 48 Celsius in de schaduw, dan zal hij juist als indertijd de metgezellen van Alexander verklaren,
+dat de ervaring zeer voldoende is en dat hij u de rest schenkt.
+
+</p>
+<p>Met des te meer genoegen zal hij dan naar de bergen vertrekken. Hij zal reeds ijs moeten meenemen, om zonder bezwaren de negen
+uren in den exprestrein door te komen, die hem van Rawal Pindi scheiden. Die exprestrein van Calcutta komt om twee uur in
+den morgen te Rawal Pindi, een der groote militaire stations van Pendsjab. Men doet goed, vooraf te hebben geschreven aan
+den onvermijdelijken Dhanjibhoy, transportondernemer, wiens rijtuigen over alle wegen rollen in het Noorden van Indi&euml;, dat
+hij u een tonga sture, dat is een klein rijtuigje op twee wielen, zeer laag en maar matig ve&ecirc;rend, overdekt met een witte
+huif. Het is de postkoets van dit land, en hij biedt plaats aan voor drie personen plus den voerman en de handbagage. De koffers
+en kisten komen gewoonlijk in ekka&#8217;s achteraan, dat zijn vernuftig ingerichte inlandsche voertuigen, die men voor het vervoer
+van Rawal Pindi naar Srinagar huren kan voor 35 of 40 francs en die ook weer met den inlandschen pony bespannen, de reis in
+vier of vijf dagen doen. Men laat ter meerdere veiligheid gewoonlijk een der bedienden meegaan.
+
+</p>
+<p>Zoodra de bagage aan het station is opgeladen, gaat men op weg onder het sterrenschijnsel van den onveranderlijk helderen
+hemel door de straten van Rawal Pindi en loopt daarbij gevaar, de slapers te overrijden, die op hun tsjarpa&iuml;s voor hun deuren
+liggen te slapen. De eerste mijlen worden vlug afgelegd langs den vlakken weg, maar al spoedig teekenen zich de silhouetten
+der bergen af tegen den lichten achtergrond van den dageraad. Met welbehagen ademt men de frissche lucht in. De weg, die langs
+de bedding van een stroompje voert, wordt, al stijgender en schilderachtiger. Op de hellingen vertoonen zich sparren; er hangen
+wilde rozen bij neer en tot op den top reiken de geurige bloemtrossen. In de kloven staat het vol met varens en bloeiende
+aardbeien. Er volgen zwaarder stijgingen, en bij de laatste halten gaat de sa&iuml;ce of palfrenier, die gewoonlijk achter op de
+trede staat, naar den voorkant van de tonga en, op den linker disselboom gezeten, helpt hij den koetsier de paarden met de
+zweep tot spoed aan te zetten. Zoo worden meer dan zestig kilometer afgelegd in zes uren en terzelfdertijd stijgt men tot
+2000 meter hoogte.
+
+</p>
+<p>Mari, het modezomerverblijf voor Pendsjab, ligt over verscheiden hoogten verspreid met zijn kerkjes, hotels, europeesche winkels,
+villa&#8217;s in het groen en zijn mooie wandelwegen, waar elegante ruiters en amazonen zich vermeien. Naar het Zuiden weidt de
+blik over de wijde vlakte van khakikleur; naar het Noorden over de hooge, besneeuwde toppen, die den weg naar Kaschmir schijnen
+af te sluiten. Men voelt <a id="d0e134"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e134">44</a>]</span>zijn levenskracht toenemen in deze frischheid, die van den Himalaya komt, waar de eeuwige sneeuw woont, terwijl men den vorigen
+dag nog meende te zullen stikken in de kunstmatige koelte van de punka&#8217;s.
+
+</p>
+<p>Maar nu moeten wij dalen, na zoo lang gestegen te hebben. Halverwege de beboschte helling gaat de weg naar beneden langs afgronden,
+waar we slechts van gescheiden zijn door een paar steenblokken aan den weg. Bij elk oponthoud steigeren of vallen de paarden,
+voor ze weer verder gaan; daarna draven ze volkomen kalm en rustig, alsof ze, na voor den vorm te hebben geprotesteerd, zich
+in hun lot schikten. We hebben voor de daling maar &eacute;&eacute;n paard noodig. Alle paarden zijn in den drukken tijd bedroevend mager.
+Maar wij kregen aan de tweede pleisterplaats na Mari bij toeval een best paard, goed in het vleesch, met glimmende huid en
+zonder een enkel wondje. Er waren niet minder dan vier sa&iuml;ces noodig, om het aan te spannen, waarna het op ieder tikje van
+de zweep antwoordde met een dol achteruitschoppen. Daar de koetsier volhield, moest hij wel van zijn kras middel gebruik maken;
+plotseling achteruit gaand, zou hij het rijtuig zoo tegen de steenen aan den weg stooten, en als het nog twintig pas verder
+was gebeurd, zouden wij in het dal getuimeld zijn en ze zouden ons met wapens en bagage op 500 meter diepte daar beneden hebben
+gevonden, ons of wat er van ons over was. De dorpelingen en de leiders van een karavaan, die haar rust hield, zagen al met
+belangstelling het ongeluk aankomen. Wij hebben dadelijk een ander paard verlangd; het ondeugende beest wou niets liever,
+en terwijl men een van zijn collega&#8217;s bracht, die minder slim en niet zoo kwaadaardig was, ging de deugniet, zoodra hij was
+afgespannen, heel alleen weer omhoog en naar zijn gewoon plaatsje in den stal terug, om zijn afgebroken maaltijd voort te
+zetten.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-044.jpg" alt="Groep platanen bij Srinagar. Doenga op den voorgrond." width="720" height="509"><p class="figureHead">Groep platanen bij Srinagar. Doenga op den voorgrond.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Al dalend kwam de weg toch ten slotte in de diepte van het dal der Djhillam of Vitasta. Tot Kohala toe bij de brug volgt de
+weg de breede, witte rivier, die door veel sneeuwwater is gezwollen. Hier is het een woedende stroom vol draaikolken en versnellingen,
+bruisend over de rotsachtige bedding en toch is het dezelfde rivier, die in Kaschmir zoo kalm is. Zware boomen worden meegesleurd,
+deelen van de cederwouden op de bergen; ze draaien in de kolken en moeten mee naar Pendsjab. De ru&iuml;nen van de oude hangende
+brug, die nu door een steenen is vervangen, vertellen van de verwoestingen der overstroomingen. Aan de overzijde van de brug
+zijn wij in het gebied van den maharadja van Djammoe en Kaschmir, en als om dat te bewijzen, betalen we aan dezen kant der
+rivier een roepij voor het weiderecht aan de engelsche ambtenaren en aan de andere zijde anderhalve roepij aan de menschen
+van den maharadja voor het recht van den weg gebruik te maken en de dieren te laten grazen. Wat de douanerechten aangaat,
+ze worden niet geheven van de Sahibs of heeren, dat zijn de Europeanen.
+
+</p>
+<p>De weg liep nu verder langs den linkeroever van de Djhilam en volgde dien steeds; het was een goede weg, als hij in goeden
+staat wordt onderhouden, juist als het met de kleinere wegen in Frankrijk het geval is. Hij ging en corniche even boven de
+rivier langs, die in het nauwe dal bruiste en kookte, terwijl er telkens dwarsdalen of nalla&#8217;s waren te passeeren. <a id="d0e147"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e147">45</a>]</span>Gewoonlijk waren het liefelijke dalen, waar het water in watervallen langs de wanden naar beneden kwam en die alle waard zouden
+zijn te worden bekeken. Ieder dal heeft zijn brug, die meestal bij elke plotselinge smelting der sneeuw wordt weggerukt en
+met onverstoorbaar geduld steeds weer door de staatsingenieurs wordt hersteld.
+
+</p>
+<p>Van tijd tot tijd zagen we een van die aardstortingen, die in den aanvang van den zomer den weg vaak onbegaanbaar maken. Dan
+wordt juist zoo&#8217;n plekje opgeruimd, dat het rijtuig erdoor kan, en men werpt het puin eenvoudig in de rivier. Bijna in het
+midden van Mei hebben wij nog tal van koelies bezig gezien aan het herstellen van den weg; maar als die nog maar even bruikbaar
+is, vliegt de tonga er met haastigen spoed over. De eene stoot duwt u in een diepen kuil en een tweede haalt u er weer uit;
+de koetsier waarschuwt: &#8220;Khabardar! Pas op!&#8221; en klaar is Kees.
+
+</p>
+<p>Zoo hebben wij den eersten dag 90 K.M. afgelegd met heel wat Khabardars op den koop toe. Natuurlijk kiest de koetsier juist
+de gevaarlijkste punten, om de teugels te laten schieten en op zijn horen te blazen. Ongelukken komen echter hoogst zelden
+voor, en men krijgt op het laatst wel aardigheid aan dat dolle rijden over bruggen zonder leuningen en aan die vervaarlijke
+bochten, waar men omheen vliegt. Toch zullen zenuwachtige menschen goed doen, vooral bij de bochten zich te verdiepen in de
+beschouwing van den rechter kant van den weg, om de Djhilam niet te zien, waar het kleinste ongeluk hen in zou storten en
+waarin de groote dennen, die er als stroohalmen in worden rondgedreven, hun een voorspel zijn van hun eigen lot. Die rechter
+kant heeft trouwens ook zijn eigen belangrijkheid; meestal bestaat hij uit rolsteenen van verschillende kleuren en uit zandsteen
+en porphyr, geaderd en gepolijst als onze strandkeien; waarschijnlijk is het de doorsnede van een oude rivierbedding. Er komen
+ook dwarstunnels voor, en dan gaat men met vreeze en beving onder die hangende blokken door, die maar even in hun laagje aarde
+zijn vastgehecht.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-045.jpg" alt="Sher-Garhi, het paleis van den Maharadja te Srinagar." width="720" height="510"><p class="figureHead">Sher-Garhi, het paleis van den Maharadja te Srinagar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Ongeveer elke twintig kilometer kunt ge, als ge lust hebt, stil houden in een bungalow of bangla, zooals de Indi&euml;rs zeggen.
+Sommige van die logementen, zooals te Domel, Garhi en Oeri, zijn voldoende voorzien. Men loopt geen gevaar, dat daar zich
+het geval zal voordoen van de klassieke indische anecdote, dat de laatste kip juist bij uw aankomst in de jungle is verdwenen.
+Hier zet men u stellig en zeker een d&eacute;jeuner of een diner voor op zijn Engelsch en schenkt den liefhebbers buitendien den
+Kaschmir-Barsac of den Kaschmir-M&eacute;doc, te Srinagar bereid. Wat de kamers aangaat, die zijn vrij zindelijk, maar spaarzaam
+gemeubeld.
+
+</p>
+<p>Het dal, dat eerst na Kohala nog al gesloten is, verbreedt zich weldra bij de samenvloeiing van de Djhilam met de Kichenganga
+bij Domel. Tegelijkertijd gaat men plotseling niet meer van het Zuiden naar het Noorden, maar slaat af, om naar het Zuidoosten
+af te buigen. Een der merkwaardigheden van de etappe van Garhi is de touwenbrug. Verbeeldt u aan de beide kanten der ongeveer
+80 meter breede rivier twee stevige palen met een dwarsbalk en gesteund door een groot en hoop van zware steenen. Van den
+eenen naar den anderen oever worden die stellages verbonden <a id="d0e162"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e162">46</a>]</span>door twee touwen van lederen riemen, die om elkaar heen zijn gewonden en voor leuning dienen. Aan de dwarsbalken hangt een
+ander gedraaid leer, dat is de weg. De drie touwen worden op hun plaats gehouden door houten vorken in den vorm van een V,
+geplaatst op drie meters van elkander.
+
+</p>
+<p>Op zoo&#8217;n wankel geval loopen de menschen uit Kaschmir met zware bossen gras of met een melkkan in evenwicht op het hoofd.
+Wel trekken zij, die eenig schoeisel dragen, het uit, als ze over het touw stappen en kunnen dan van hun ongeschoeide voeten
+op de manier van apen gebruik maken. Buitendien is er iemand bij de hand, die voor twee anna&#8217;s de menschen, die licht duizelig
+worden, op zijn rug neemt en diegenen, die verschrikt worden door de bruisende watervallen onder dien clownsweg, eroverheen
+draagt. Hij is een soort van Hercules, een mensch dragend als een veertje; hij bindt zich zijn klant eerst op den rug met
+een breede sjerp, waarvan hij de einden op zijn borst samenknoopt en heeft dan zijn handen vrij voor het balanceeren. Juist
+zulk een brug, maar minder lang, ziet men nog weer bij Oeri beneden het fort van de Sikhs, welke muren van gebakken steenen
+daar als een decoratie in het landschap schijnen neergezet.
+
+</p>
+<p>Maar hoe alle schilderachtige tooneelen te beschrijven, die elk op hun beurt worden omlijst door de randen van de rijtuigkap
+en die men maar even in het voorbijgaan gadeslaat? En evenzoo moeten wij er ook van afzien, de duizend-en-&eacute;&eacute;n incidenten,
+onderweg voorgevallen, te vertellen, als daar waren ontmoetingen met ekka&#8217;s, met ossenkarren of lange slieren kameelen, die
+al mummelend met hun lippen, voortsjokken alsof ze paternosters prevelden.
+
+</p>
+<p>Dan waren er de dorpen met hun lage hutten, waarvan de veranda&#8217;s op de platte daken waren; de bazars, waar nog oude munten
+gangbaar zijn met grieksche opschriften; de heiligdommen, aangewezen door driehoekige vlaggen van verschillende kleuren, om
+nog niet eens te gewagen van de drukte op de onderscheiden pleisterplaatsen. Bovendien zag ik onder een groepje struiken bij
+hun geiten en hun jongen hond, die tegen de tonga blafte, twee kleine, mooie herderskinderen, Daphnis en Chlo&euml; op den onschuldsleeftijd,
+en Chlo&euml; leunde teeder met haar zwart lakensch kapje tegen den vuilen tulband van Daphnis.
+
+</p>
+<p>Zoo is de weg naar dit paradijs al heerlijk, en van Rampoer af kondigt alles aan, dat we Kaschmir naderen. De hellingen zijn
+bedekt met dennen en ceders, en langs den weg groeien populieren en platanen. Reeds te Brankoetri gaat men voorbij de ru&iuml;nen
+van een tempel. Die van Baniyar, die wat beter in stand is gebleven en die nog overeind staat midden op zijn vierkant plein,
+geeft een zeer goed denkbeeld van wat die oude gebouwen zijn geweest. Daar verschijnen ook al de irissen, die typische bloemen
+der streek. Plotseling is de rivier verstandig geworden en doet zich spiegelglad voor, en de lange kloof, waar wij nu al twee
+dagen doorrijden, komt op eens uit bij het &#8220;gelukkige dal&#8221; en wel door de nauwe poort van Baramoela, tegelijk de eenige uitweg
+voor het water van het dal.
+
+</p>
+<p>Van Mari naar Baramoela heeft men 200 kilometers af te leggen, dus loopend negen dagreizen, en als men per post gaat, een
+dertigtal pleisterplaatsen. De in 1880 begonnen weg was in 1890 voltooid tot den ingang van het dal, maar het stuk tusschen
+Baramoela en Srinagar werd eerst in 1897 opgeleverd.
+
+</p>
+<p>In 1896 waren de bruggen gereed en de stoomrol, die den weg effent en een beeld is van onze nivelleerende beschaving, verpletterde
+in het op den weg gebrachte puin menigen steen, ontleend aan oude hindoe-ru&iuml;nen. De weg gaat door de alluviale vlakte, waar
+men inderdaad geen enkelen steen zou vinden; het bergland is ver verwijderd, en de ondernemers vonden het gemakkelijker, de
+oude steden van het land als steengroeven te bezigen. In dat jaar reden de eerste rijtuigen door Kaschmir, door de boeren
+met meer nieuwsgierigheid aangestaard dan bij ons de automobielen. Thans rijden alle mogelijke soort van voertuigen naar Srinagar
+en laten halverwege de oude stad de tempelru&iuml;nen van Patan liggen. Als ge haast hebt, ga dan direct naar de hoofdstad door,
+maar houd dan ten minste stil op de brug, waar de weg over de rivier gaat en blaas een weinig uit.
+
+</p>
+<p>Die Amira-Kadal is de eerste der zeven bruggen boven Srinagar en de eenige in europeeschen trant gebouwd; zij is de plaats
+van samenkomst geworden voor de nieuwtjesvrienden der stad. Daar behandelen ze de openbare zaak en verspreiden er alle weken
+het gerucht, dat de Afghanen in Lahore zijn binnengevallen en dat de Russen het Pamirplateau hebben overschreden. Wij zullen
+er even rondzien.
+
+</p>
+<p>Er wordt aan beide zijden een markt gehouden, en het is een druk heen en weer loopen van groote kerels met gebruind gelaat,
+gekleed in een wollen kleed, dat zich eenmaal moet herinnerd hebben, wit geweest te zijn, en met een katoenen tulband. Het
+zijn brave menschen op de manier van den globetrotter, wel te verstaan, gezegd, die in een station van Pendsjab zijn boosheid
+op een onbeschaamden koelie niet eerder dorst luchten, v&oacute;&oacute;r hij ge&iuml;nformeerd had van welk ras de man was.
+
+</p>
+<p>De Kaschmireezen zijn in dat opzicht van de goede soort; ze kunnen wat verdragen en buigen hun rug onder zweepslagen. Ze zullen
+niet als de Afghanen een slag beantwoorden met een doodelijken steek met een mes. Omdat de menschen van Kaschmir zoo sterk
+en zoo goedig zijn, hebben de Engelschen er het besluit uit getrokken, dat ze laf waren. Hadden ze misschien liever, dat het
+moordenaars en roovers waren? Het is waar, dat de Engelschen de Afghanen, wier dapperheid niet in twijfel kan worden getrokken,
+verraders noemen.
+
+</p>
+<p>Dat voortdurend gebruik van slechtklinkende, afkeurende aanduidingen toont alleen duidelijk aan, dat de Engelschen niemand
+goed vinden dan zichzelven.
+
+</p>
+<p>Er zijn Kaschmireezen, die, getroffen door dat verwijt van lafheid, beweren dat hun lang kleed, &#8217;t welk hun nationaal costuum
+is, hun door de mohammedaansche overheerschers werd voorgeschreven, om ze te verweekelijken. Dat klinkt wel goed en zou overtuigend
+zijn, als zij, die het bedacht hebben, van hun kangri afstand konden doen. De kangri is de inlandsche warme stoof, een aarden
+pan, met riet eromheen en gevuld met kolen en asch, waar de Kaschmirees, zoodra het maar een beetje koud is, onafscheidelijk
+van is en die hem als zijn schaduw altijd vergezelt. Hij brengt heele dagen erop zittend <a id="d0e186"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e186">47</a>]</span>door, houdt de stoof des nachts bij zich en door die gewoonte ontstaat menige brand in een woning, terwijl de litteekens van
+brandwonden er vaak aan zijn toe te schrijven. Nu heeft de kangri juist behoefte aan het lange kleed met wijde mouwen, waar
+men de stoof onder verbergt, en daar dr. M. A. Stein verzekert, dat er reeds sprake van is in oude kronieken, moet men afzien
+van het mooie sprookje van een Kaschmir, waar oudtijds alleen helden woonden, die allen zoo dapper waren omdat ze broeken
+droegen.
+
+</p>
+<p>Maar ge begint al onder de voorbijgangers verschillende typen en kleederdrachten te herkennen. Ook als we de sikhs en de menschen
+uit Pendsjab er buiten laten en andere immigranten uit Indi&euml;, behooren de Kaschmireezen zelven niet allen tot denzelfden godsdienst,
+noch tot dezelfde kaste. In het algemeen kan men zeggen, dat ze Hindoes of Mohammedanen zijn. De laatsten zijn verreweg het
+talrijkst; van de honderd twintig duizend inwoners der hoofdstad zijn meer dan twee derden aanhangers van den Islam, en buiten
+de steden is de verhouding nog meer in het voordeel van de Mohammedanen. Het schijnt, dat die bekeering van de massa der bevolking,
+die van niet later dan de veertiende eeuw dagteekent, zonder eenig geweld is tot stand gekomen en niet het gevolg is geweest
+van een inval van veroveraars. De boeren en de arme menschen, die bij verandering enkel konden winnen, namen den nieuwen godsdienst
+aan; de Brahmanen, die er alles bij te verliezen hadden, hielden zich aan den eeredienst, hun door hun voorvaderen nagelaten
+en die de eenige rechtvaardiging hunner voorrechten was.
+
+</p>
+<p>De Mohammedanen noemen hen afgodendienaars, maar zijn zijzelven wel zeker ware orthodoxe geloovigen te zijn? Werkelijk hebben
+ze alle indisch bijgeloof behouden onder een vernisje van den Islam, en de geleerden uit Mekka verketteren hen op hun beurt
+met den naam heiligenaanbidders. Ofschoon de Brahmanen in de minderheid zijn, hebben zij verreweg de meeste ontwikkeling en
+beschaving, al verdienen waarschijnlijk niet allen den naam van pandit of geletterde, dien ze elkander algemeen toekennen.
+Men kan hen dadelijk van hun muzelmansche landgenooten onderscheiden door het secteteeken dat ze op het voorhoofd dragen,
+aan den eigenaardigen vorm van hun tulband, en aan de sjerp om hun schouders.
+
+</p>
+<p>Nu ge een eersten indruk hebt gekregen van de Kaschmireezen, zal het u interesseeren te weten, wie over hen regeert. Kijkt
+eerst eens stroomaf en dan stroomop. Daar vlak bij den linkeroever die opeenhooping van leelijke gebouwen, dat is de Sjer
+Garhi, zooals men het paleis van den maharadja betitelt, en ginder, hooger op den rechteroever, onderscheidt ge tusschen de
+populieren en platanen de elegante villa van den engelschen resident. Wie is nu de eigenlijke vorst in Kaschmir, de resident
+of de maharadja? Dat weten zelfs de kleine kinderen, en de grijsaards vergissen er zich niet in. Een honderdjarige Brahmaan,
+die ons alle regeeringen opnoemde, die hij had bijgewoond in zijn leven, gewaagde van de Afghanen, de Sikhs van Randjit-Singh,
+de Radjpoeti&#8217;s van Goelab-Singh ... en de Engelschen van de koningin. Het is om de volledigheid haast jammer, dat hij er ook
+niet nog de Russen heeft zien heerschen.
+
+</p>
+<p>Het Kaschmir van de Sikhs heeft Jacquemond in 1831 bezocht en het onderkoningschap werd er hem, naar men zegt, aangeboden.
+Wees maar niet bang, dat uw bescheidenheid op een dergelijke proef zal worden gesteld; die gelukkige tijd is voorbij! Op den
+heen- en terugweg had onze landgenoot de gelegenheid gehad een Radjpoet te ontmoeten uit den stam der Dogra&#8217;s, die door de
+gunst van Randjit-Singh het tot radja van Djammoe had gebracht. Reeds wierp Goelab-Singh, zoo heette de avonturier, begeerige
+oogen op Kaschmir. Zoo lang Randjit-Singh leefde, die den bijnaam had van den leeuw of zooals Jacquemond zegt, den vos van
+Pendsjab, ziet men hem er omheen zwerven, zonder dat hij er binnenkomt. Achter elkander verovert hij de aangrenzende landen,
+Kitsjwar, <span class="corr" title="Bron: Ladak">Ladakh</span>, Skardo, en na den dood van den leeuw weet hij slim zich te handhaven in de gunst van Sikhs en Engelschen beiden. Eindelijk
+staat bij een verdrag van 16 Maart 1846 de engelsche regeering aan den maharadja Goelab-Singh en zijn mannelijke afstammelingen
+de geheele bergachtige streek ten oosten van den Indus af en ten westen van de Ravi..... In ruil betaalde de nieuwe maharadja
+de som van 75 lakh roepijen en verbond zich, om jaarlijks een schatting te betalen in paarden, geiten en shawls. Er wordt
+beweerd, dat die laatste nog worden ingeleverd en dat keizerin Victoria er haar niet dure bruidsgeschenken van maakte. Dat
+verdrag was van Goelab-Singh een meesterstuk. Men zegt, dat hij binnen enkele jaren in de opbrengst van het dal de som terugkreeg,
+die hij ervoor had uitgegeven.
+
+</p>
+<p>Nooit praat men den Kaschmireezen uit het hoofd, dat om zulke voordeelige voorwaarden te bedingen, Goelab-Singh de Engelschen
+had doen gelooven, dat al het hem afgestane land niets anders was dan onvruchtbaar heuvel- en bergland, en de redactie van
+het tractaat doet daar wel aan denken. Inderdaad was het hun bedoeling, Goelab-Singh af te scheiden van de zaak der Sikhs
+en in hem een bondgenoot tegen die laatsten te krijgen; drie jaren later, toen in 1849 Pendsjab definitief werd ingelijfd,
+bleek het, dat ze vlak naast zich een bijna onafhankelijk koninkrijk in het leven hadden geroepen, en een, dat nog wel grensde
+aan chineesch en russisch grondgebied.
+
+</p>
+<p>Maar genoeg over politiek. Ge zult een zeer goed onderkomen vinden in het hotel, dat te Srinagar geopend is ter gelegenheid
+van de inwijding van den nieuwen rijweg. Maar men komt niet in Kaschmir, om zich in een hotel op te houden zooals in Zwitserland,
+en men kan nooit iets van het land en zijn bekoorlijkheid te weten komen, als men zich niet vrij beweegt en overal rondkijkt
+in dit prachtige hoekje van Hoog-Azi&euml;, zoodat men er min of meer het nomadenleven leidt van onze hypothetische voorouders,
+de Ari&euml;rs. Dat is, of men het wil bekennen of niet, de eigenlijke charme van een verblijf in Kaschmir, die onafhankelijkheid
+van belachelijke en hinderlijke voorschriften van onze maatschappij, waar alles tot overtreding wordt, van het houtsprokkelen
+in het bosch tot het water putten uit den oceaan. Hier is de verwezenlijking van wat sinds het Paradijs de roeping en de droom
+van den mensch is gebleven, koning te wezen te midden van een bevriende natuur; hier vindt men de voldoening, uiting <a id="d0e203"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e203">48</a>]</span>te kunnen geven aan dat instinct van vagabondage, dat in ons allen leeft en ons tot onbewuste nomaden stempelt. Het teeken
+en misschien ook het losgeld voor dien terugkeer tot de zeden der primitieve menschheid is de enorme belangrijkheid, die het
+probleem van onderdak en voeding aanneemt, een vraagstuk, dat ons geen oogenblik bezighoudt in het kunstmatige leven in de
+beschaafde wereld.
+
+</p>
+<p>Laat mij daarover nog eenige aanwijzingen geven. Gij zult in de winkels te Srinagar, gehouden door de onvermijdelijke Parsi&#8217;s,
+alle ingemaakte voedingsmiddelen kunnen krijgen uit Europa; maar beter doet ge u te voorzien, zooals trouwens de meeste leden
+der vlottende vreemdelingenkolonie doen, op de naburige markten van de brug Amira-Kadal. Natuurlijk vindt ge er geen rundvleesch,
+noch voor geld, noch voor goede woorden, tot verdriet der Engelschen, die zich schadeloos stellen door massa&#8217;s corned beef
+te verorberen. Het verbod van rundvleesch wordt streng gehandhaafd door de regeerende Hindoedynastie, en het dooden van een
+koe, dat vroeger met den dood werd gestraft, zou thans een inboorling nog op een gevangenisstraf van vijftien jaar komen te
+staan, terwijl een Europeaan erom uit het land zou worden gezet.
+
+</p>
+<p>Maar ook zonder dat vleesch, dat verboden is, omdat het te heilig is, en varkensvleesch, dat uw mohammedaansche kok met tegenzin
+voor u klaar maakt, omdat het niet heilig genoeg of te wel onrein is, zal uw tafel nog ruim voorzien kunnen zijn van uitmuntend
+schaapsvleesch, sappig wild, groenten, eieren en versche boter; dat is alles op den bazar te krijgen. Wees niet onthutst,
+als uw kok de etenswaren van de markt thuis brengt in een stuk berkenschors; dat is het oude papier van dit land, zooals uit
+oude manuscripten blijkt, en men maakt er nog veel gebruik van voor huiselijke dingen.
+
+</p>
+<p>Wenscht ge ten slotte nog iets van de prijzen te weten, die wel zullen stijgen, als de stroom van toeristen sterker gaat vloeien,
+dan zij gezegd, dat een kip zes of tien stuivers van ons geld kost; een pond boter of een dozijn eieren vier en de rest naar
+evenredigheid. En toch ontmoet men nog menschen, die klagen over de duurte der levensmiddelen en pochen op den tijd, toen
+men voor &eacute;&eacute;n roepij een heel schaap kon krijgen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-048.jpg" alt="Typen van pandits of brahmanen uit Kaschmir." width="720" height="438"><p class="figureHead">Typen van pandits of brahmanen uit Kaschmir.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Ziedaar iets over de tafel. Wat de huisvesting aangaat, als ge niet vooraf uw maatregelen hebt kunnen treffen te Lahore, doet
+ge het best van een der agentschappen te Srinagar te koopen of te huren de noodige tenten en kampmeubelen. Dan laat ge uw
+linnen huis, dat veel geriefelijker is dan ge kunt gelooven, als ge het nooit hebt geprobeerd, opslaan aan den oever der rivier
+of in de buurt der residentie onder de schaduw van de boomen der baghs of parken voor Europeanen gereserveerd. Daar is de
+Moensji-Bagh, een boomgaard aan de Djhilam, bestemd voor gehuwden en dames alleen; verder de Tsjinar-Bagh, een prachtig bosch
+van platanen aan den uitgang van het meer ten gebruike van ongetrouwde mannelijke personen; zoo is het koren van het kaf gescheiden.
+Vooral moet ge zorgen de beschikking te krijgen over een dier inlandsche booten, die doenga&#8217;s worden genoemd; die kan u tegelijk
+als huis en als voertuig dienen bij uw eerste uitstapjes. Op deze eerste lentedagen, nu het water nog zoo hoog is, kan de
+boot u door de rivier en de meren in allerlei richting naar de interessantste plekken van het dal voeren. Voor wie in de tonga
+heeft gereden over den hobbeligen weg en geradbraakt is door schokken, verdoofd door den hoorn en half gestikt door het stof,
+is de ruil niet kwaad van een tonga tegen een doenga.
+
+<a id="d0e218"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e218">49</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-049.jpg" alt="De derde van de zeven bruggen van Srinagar." width="720" height="448"><p class="figureHead">De derde van de zeven bruggen van Srinagar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+</div>
+<div class="div2">
+<h3 class="label">II.</h3>
+<div class="argument">
+<p>Door het &#8220;Gelukkige dal&#8221; in een doenga.&#8212;Roeiers en roeisters.&#8212;Van Baramoela naar Srinagar.&#8212;De hoofdstad van Kaschmir.&#8212;Een
+beetje staathuishoudkunde.&#8212;Boven Srinagar.
+</p>
+</div>
+<p>De doenga is een boot, die, plat van onderen, aan beide uiteinden puntig uitloopt en tien meter lang is, terwijl er een dak
+van gevlochten riet over is gespannen. Andere matten, die naar believen opgerold kunnen worden als stores, sluiten de ruimte
+aan de kanten af en vormen ook de deur en de afscheiding tusschen de binnenruimten. Aan de voorzij bevindt zich een kleine
+veranda; dan volgt een vertrekje, dat in mijn boot juist vier meter lang en 1.80 M. breed was, en eindelijk een hutje, dat
+als cabinet de toilette dienst doet. Bij den achtersteven is het gezin van den roeier gehuisvest en slaapt in een ongeloofelijk
+kleine ruimte.
+
+</p>
+<p>Boot en bemanning huurt men per maand voor een twintigtal roepijen, en men kan het er wel naar zijn zin hebben, als men zorgt,
+de geheele ruimte aan boord inderdaad voor zich te hebben en die naar eigen smaak te kunnen inrichten. De bedienden volgen
+in een andere boot, waar gekookt wordt. Als het uur van de maaltijden slaat, komt de tweede boot op zij, en ge wordt uit uw
+drijvende keuken bediend, zonder dat ge u behoeft op te houden.
+
+</p>
+<p>Een klein, licht bootje, sjikara genoemd, dient voor de jacht op watervogels en voor snelle tochten en maakt uw vlootje compleet,
+waarmee ge u nu kunt bewegen op de rivier en de meren van Kaschmir. De mode van zulke zware drijvende woningen, die de Engelschen
+house-boats noemen, is ook wel van de Theems naar de Djhilam overgebracht, maar, al kan men ze bij de agentschappen in uitstekenden
+staat huren, dat komt veel duurder, en het zijn zulke logge machines, dat als het water een beetje laag is, men ieder oogenblik
+gevaar loopt vast te raken; ook heeft de doenga meer locale kleur, en ontkomen aan de handji&#8217;s kan men toch niet.
+
+</p>
+<p>De handji&#8217;s zijn de roeiers van Kaschmir; een kaste, die misschien verachtelijk, maar stellig veracht is, ofschoon ze een
+groote rol in het volksleven spelen. Tot in de allerlaatste jaren gaat al het vervoer te water, en de rivier is steeds vol
+schepen, van de groote vrachtbooten af tot de lichte doenga&#8217;s voor passagiers toe. De handji&#8217;s van die laatste slaan in den
+slechtsten reuk; er wordt veel kwaad van hun vrouwen gezegd; maar ook haar schoonheid wordt geprezen. Ze zullen in haar jeugd
+wel een tijd van frischheid hebben gehad, maar ik moet zeggen, dat het harde leven haar die fra&icirc;cheur dan gauw heeft ontnomen.
+Zij roeien altijd door of boomen of trekken aan het touw; verder moeten ze rijst stampen en ma&iuml;s in zware houten vijzels,
+en dan moeten ze nog een heelen hoop kinderen grootbrengen, allerliefste kinderen trouwens.
+
+</p>
+<p>Een heel vertier voor de handji&#8217;s zijn de kibbelpartijen met collega&#8217;s van andere booten; die twisten zijn in Kaschmir spreekwoordelijk
+geworden. Het r&eacute;pertoire van scheldwoorden is volgens het zeggen van diegenen, die ze verstaan, nog veel uitgebreider dan
+dat van de parijsche koetsiers. Meestal doen de vrouwen dapper mee of ook wel is het aan haar alleen overgelaten, terwijl
+de mannen al rookend toeluisteren en lachend aanhitsen. Soms valt de avond <a id="d0e240"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e240">50</a>]</span>en duurt de strijd nog voort; dan werpt ieder der strijdenden een ketel over boord v&oacute;&oacute;r aan de boot ten teeken, dat de twist
+daaronder gedurende den nacht bewaard blijft; des morgens wordt het ding omgekeerd, en de vrouwen trekken weer van le&ecirc;r.
+
+</p>
+<p>Bij Baramoela al heb ik kennis gemaakt met de na&iuml;eve opdringerigheid van die zoo belasterde handji&#8217;s. Ik moest uit de vloot
+van aan den wal vastliggende booten er een paar kiezen. Van alle kanten werden aan mijn adres smeekbeden en aanroepingen gericht;
+sommigen wierpen zich in het stof aan mijn voeten of veegden met hun voorhoofd over mijn schoeisel, kortom de gansche comedie
+werd opgevoerd, die ze in dergelijke gevallen gereed hebben. En altijd klonk &eacute;&eacute;n woord boven de andere uit: &#8220;Kiline, Hazoer,
+kiline!&#8221; Dat is hun manier, om het engelsche woord clean uit te spreken, want zindelijkheid is natuurlijk het eerste vereischte
+voor de uit Europa aangekomenen. Toen ik een keuze had gedaan, staakten de andere bootslui dadelijk hun aandrang; een anderen
+keer zouden zij gelukkiger wezen.
+
+</p>
+<p>Ik heb mij niet over mijn volkje te beklagen gehad, behalve dat ze als al hun collega&#8217;s de verfoeilijke gewoonte hadden, dag
+en nacht te babbelen en geen notitie te nemen van mijn &#8220;tsjoep! tsjoep!&#8221; het hindoesche woord voor &#8220;stilte, stilte!&#8221; Er waren
+ook wel oneenigheden tusschen de vrouwen van de verschillende booten; maar ze durfden mij daar niet veel van te laten merken,
+en het was vermakelijk, soms als ze zich onopgemerkt waanden, de woedende gezichten te zien, waarmee ze af en toe tegenover
+elkander op den grond spuwden, om de wederzijdsche minachting te uiten.
+
+</p>
+<p>Maar toen ik eenmaal onderweg was, wat was het toen een genot, des morgens in de doenga te ontwaken, die onmerkbaar over de
+rivier glijdt, die mooie rivier met het klare, stille water! Als een enkel lui uurtje reeds zijn waarde heeft, dan kan men
+begrijpen, wat het was, in de vroegte, onder de opgetrokken stores door, de groene oevers voorbij te zien glijden. Om de waarheid
+te zeggen, heeft het landschap niets vreemds, en mogelijk komt de populariteit van deze reis wel grootendeels doordat ze den
+Engelschen hun Theems herinnert.
+
+</p>
+<p>Wij zijn den eersten dag gevaren van Baramoela naar Sopoer in dat zachte, nevelachtige weer, dat onze noordelijke zomers dikwijls
+aanbieden; de verte verdween in witten damp, en dichterbij vormden de schaduwen, de vette weiden, waar de kudden graasden,
+de mooie, goed bebouwde velden en de wijde vergezichten een landschap, dat even goed in Middel-Europa had kunnen liggen.
+
+</p>
+<p>Tegen den middag scheurde het waas, dat als een tulen gordijn den horizon bedekte, en in de nu doorschijnende lucht verschenen,
+eenig om te zien, de met sneeuw bedekte toppen, die het dal insluiten, een smaragd in zilver gevat, en die aanblik was alleen
+de reis wel waard.
+
+</p>
+<p>Zonder eenige inspanning kan men op deze reis de merkwaardige en beroemde ru&iuml;nen van Kaschmir bewonderen. Alle oude hoofdsteden
+en bijna alle godsdienstige stichtingen der koningen, waarvan de kronieken gewagen, liggen aan de rivier, die de hoofdader
+van het land is, en kunnen dus op de gemakkelijke vaart worden bezichtigd.
+
+</p>
+<p>Een primitieve brug, kleine hindoesche heiligdommen, een moskee, een dorpsbazar, zoowat achthonderd huizen met spitse daken
+en geen platte, als in Indi&euml;, ziedaar Baramoela en ziedaar ook, maar in kleiner afmeting, Sopoer. Vooral de bruggen trekken
+door nieuwheid de aandacht. Ze zijn geheel van hout gemaakt; de pijlers zijn niet anders dan rijen afwisselend op elkander
+gestapelde balken in de lengte en in de breedte. Uit de verte zou men ze kunnen houden voor een hoop planken, die liggen te
+drogen.
+
+</p>
+<p>Beneden aan den kant, van waar de stroom komt, is een soort van uitsteeksel van stevige planken, bezwaard met dikke steenen,
+dat de kracht van den stroom moet breken. Naar boven toe worden de palen al breeder en breeder, en de daarover geworpen stukken
+hout komen al dichter en dichter bijeen, tot ze eindelijk dicht genoeg elkaar genaderd zijn, dat de dwarsbalken van den vloer
+der brug er gemakkelijk over gaan. Zulke holle bruggen hebben buiten het voordeel van hun goedkoopheid en eenvoudigheid nog
+het gemak, dat ze tegen de hooge vloeden kunnen, die door de holten heenstroomen, zonder schade aan te richten. Vroeger stonden
+er veel gebouwtjes en winkels op de bruggen, net als op de Beursbrug in Parijs in den ouden tijd en op de Ponte Vecchio in
+Florence; maar overal zijn die bouwsels verbrand en men is er niet toe overgegaan, ze weer op te bouwen.
+
+</p>
+<p>Achter Sopoer krijgt men het Voelar, het grootste meer in Kaschmir, te zien. Als er niet enkele open plekken met mooi helder
+water waren, zou men eerder denken aan een onmetelijke weide van vochtminnende grassen, vol vogels met schitterende vederen.
+Overal ziet men waternoten, Trapa natans, daar singhara&#8217;s genoemd, een der voortbrengselen van het meer en in tijden van schaarschte
+door de Kaschmireezen zeer op prijs gesteld als voedsel. In platboomde booten zamelen de oeverbewoners ook voedsel in voor
+hun vee op die reuzenweiden van waterleli&euml;n en lotusbloemen. Zij zingen onder het werk, terwijl ze met hun handen de natte
+bladeren afrukken van de met een kleverig vocht gevulde stelen, en de wind voert de zich eindeloos herhalende, melancholieke
+hindoesche liederen zeer ver mee.
+
+</p>
+<p>De schippers zijn bang voor de Voelar, want het meer wordt dikwijls bezocht door hevige onweders en stormen, die van de bergen
+neerdalen en die zeer gevaarlijk worden voor hun platte en hoog geladen schuiten. Ze kunnen dan niet anders doen dan maar
+zoo gauw mogelijk den oever trachten te bereiken, v&oacute;&oacute;r de golven in de boot slaan. Het heet, dat Goelab-Singh in zoo&#8217;n storm
+omkwam.
+
+</p>
+<p>In plaats dan ook van het meer over te steken, om den mond van de groote rivier te bereiken, haastten mijn handji&#8217;s zich,
+om langs den zuidelijken oever den ingang van het Noroekanaal te halen. En ze hadden goed gedaan, want in den avond overviel
+ons de storm, sloeg onze rieten gordijnen omhoog en dreigde, passagiers en meubels eraf te strijken. Gelukkig vonden we beschutting
+van een heuveltje, en al de handji&#8217;s gingen ijverig aan het vastsjorren van de touwen en bevestigen van het rieten dak. Waarna
+wij niet anders te doen hadden dan te gaan slapen, wat zeer goed gelukte, beschermd als we waren tegen regen en wind door
+ons dak van gevlochten riet.
+<a id="d0e264"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e264">51</a>]</span></p>
+<p>Die stormen trekken even gauw weer af, als ze komen opzetten. In den morgen vertrokken wij over het kalme water, dat spiegelglad
+was. De gelegenheid was mooi, om door de binnenvijvers tot in de buurt van de ru&iuml;nen van Patan te komen. De doenga&#8217;s gleden
+voort over de bloeiende lelies en door het hooge riet, bevolkt met talings; het water was zoo doorschijnend, dat men de blaadjes
+van het mos op den bodem tellen kon. Een klein kanaaltje voerde naar groote alleenstaande platanen, die bij het niet op de
+kaarten aangeduide dorp Panhallan behoorden. De kampplaats maakte weinig vertooning; maar we genoten er een prachtig panorama,
+waar men uitzicht had van den Haramoek tot den Toetakoeti en van den Kadsjnag tot den Brahma-Sakoel, een onmetelijken kring
+van sneeuwbergen.
+
+</p>
+<p>Eenige kilometers van daar geraken de oude tempels van Patan, die in 1885 bij de laatste aardbeving zooveel geleden hebben,
+al meer in verval. Palhallan, dat prachtig ligt in de schaduw van moerbeiboomen, notenboomen, eeuwenoude platanen en populieren,
+waar zich de wingerd omheen slingert, is in het bezit van een merkwaardigheid, namelijk zijn reigerbosch. Honderden reigers
+gaan en komen er, altijd heen en weer vliegend van de groote meren naar de hooge boomen, waar ze hun nesten hebben. Het is
+een dwaas gezicht, als ze met de lange pooten gaan zitten: andere plukken hun ve&ecirc;ren uit of zitten na te denken, met den hals
+in de schouders getrokken, op een verdorden tak; want de kruinen der boomen zien er nog al kaal uit, en schijnen te lijden
+onder die al te dichte bevolking.
+
+</p>
+<p>Men moet zich er wel over verbazen, dat de Kaschmireezen niet van hun reigers hetzelfde gebruik hebben gemaakt als de Chineezen
+en Japanners van hun ooievaars, te meer omdat het een koninklijke vogel is, waar niet op mag gejaagd worden. Vroeger droegen
+ook inderdaad de aanzienlijken een aigrette van reigerve&ecirc;ren, bevestigd aan een edelgesteente, op hun tulband, en de pacht
+voor de vergunning tot het plukken der vogels maakte deel uit van de staatsinkomsten. Nog in de laatste jaren moest de pachter
+268 roepijen betalen en 2999 veeren buitendien inleveren, geen &eacute;&eacute;n meer of minder. Maar het is geen mode meer, en de aigrettes
+verschijnen nog alleen bij gelegenheid van een bruiloft in het mascaradecostuum der bruid.
+
+</p>
+<p>Ons drijvend huis begeeft zich weer op weg door de heldere vijvers vol bloemen, om naar het Noeroekanaal terug te gaan, dat
+te Sjadipoer uit den hoofdarm van de Vitasta komt; daar juist tegenover vereenigt de Sindh zich ermee, zoodat het daar een
+waar kruispunt van rivieren is. Die samenvloeiing is in de oogen der Brahmanen een even heilige plaats als de vereeniging
+van Ganges en Djoemna; op een rond eilandje staat een kleine plataan, die gelijkt op den eeuwigen boom, welks stam in de kelders
+van het fort Allahabad nog door de pelgrims vereerd wordt. Het heet, dat hij geen ontwikkeling en geen verval kent. Er wordt
+daar op die vereerde plek een uitstekende vischsoort gevangen, de mahsir genoemd.
+
+</p>
+<p>Als men van daar de groote rivier afvoer, zou men spoedig de Soembalbrug hebben bereikt en dan door een kort kanaal het groene
+en diepe water van het Manusbalmeertje, waar een vervallen kaschmireesche tempel zijn ondergang vindt in den slijkerigen grond.
+Indien men daarentegen de rivier opvaart, doet zich al gauw in de verte het sikhsche fort Hari-Parvat voor, de citadel van
+Srinagar. Op den achtergrond ziet men een hoogen berg, die tot scherm dient voor de opgaande zon, en waar een brahmaansch
+heiligdom op is gebouwd, wat niet verhindert, dat de Mohammedanen het Takht-i-Soeleiman noemen, dat is Troon van Salomo.
+
+</p>
+<p>Srinagar wordt door de rivier in twee deelen gescheiden en volgt den stroom over wel vijf kilometer. Zeven bruggen verbinden
+de beide oevers. Ik kreeg er den indruk van te komen in een half in puin liggende stad. Het is, alsof de huizen, waarvan vele
+gestut worden, in den toestand van onstandvastig evenwicht gelaten zijn door de laatste aardbeving en nu maar wachten, tot
+de volgende ze geheel omverwerpt. Ze winnen erdoor in schilderachtigheid met hun kleine loggia&#8217;s op de bovenverdieping, de
+opengewerkte luiken, waarover &#8217;s winters papier wordt geplakt, om de niet aanwezige vensterglazen te vervangen, en vooral
+de aarden daken, met frissche bloemen en wilde grassen begroeid, die bij het minste koeltje wuiven.
+
+</p>
+<p>Om beurten glijden ons voorbij moskee&euml;n met haar drievoudig, eveneens bebloemd dak, en Hindoetempels, waarvan de koepels bedekt
+zijn met lappen zink, helaas, afkomstig van petroleumblikken. Kaden en groote trappen, van oude, gebeeldhouwde steenen gemaakt,
+vertoonen zich aan de rivier. Vrouwen dalen erheen af, om haar kruiken te vullen van rood of bronskleurig aardewerk; haar
+kleine houten sandalen, vastgehouden door een enkel knopje tusschen den grooten en den volgenden teen, klappen op de gladde
+treden, en het mag een wonder heeten, dat ze den nek niet breken. De lange wollen kleedingstukken hebben soms aardige fletse
+tinten van bleekgroen, lichtblauw of donkergranaat. Sjikara&#8217;s bevaren in alle richtingen de rivier, even talrijk als de fiacres
+in de straten van Parijs.
+
+</p>
+<p>Links hebben we laten liggen den nieuwen bazar, of Maharadsj-gandsj, nu nog meer nieuw, daar men bezig is aan het bouwen na
+een brand, die onlangs verwoestingen heeft aangericht. Hier is de zetel van al die groote kooplieden van zilveren bibelots
+en oud koperwerk en email, papier mach&eacute;, houtsnijwerk en borduurwerk, die tot de kunstproducten van het land behooren. Heb
+maar geen hoop, dat ge hun ontkomt. Ze zullen u vervolgen te water en te land; met onuitputtelijk geduld gaan ze v&oacute;&oacute;r uw boot
+of uw tent staan, dringen langzamerhand binnen met hun koopwaar en rusten niet, v&oacute;&oacute;r ge hun een bestelling hebt gegeven, te
+leveren aan het einde van het seizoen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-053.jpg" alt="Mohammedaansche vrouw uit Kaschmir." width="489" height="720"><p class="figureHead">Mohammedaansche vrouw uit Kaschmir.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Af en toe komen makelaars van de inlandsche banken u zeer beleefd vragen of ze uw ch&eacute;ques zullen wisselen, precies zooals
+de engelsche bank, en zelfs bieden ze aan, wat die laatste niet kan, u kaschmireesch geld te bezorgen voor de afgelegen steden
+van Midden-Azi&euml;, waar zij agenten hebben aangesteld. En dan komen nog de bende van menschen, die hun diensten komen aanbieden,
+kleermakers <a id="d0e288"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e288">52</a>]</span>voor heeren en dames, schoenmakers met schoeisel voor de stad en voor de bergen, bontwerkers, fabrikanten van reisartikelen
+en kampbenoodigdheden, die u van top tot teen willen uitrusten voor toekomstige expedities, u, uw personeel en, als het noodig
+is, ook uw honden.
+
+</p>
+<p>Voor die geheele wereld van handwerkslieden en handelaars was de dood van de industrie der shawls ongeveer dertig jaar geleden
+een verschrikkelijke slag. Zooals men weet, begon de mode zich omstreeks 1870 ervan af te wenden; en daar die handel grootendeels
+in handen was van fransche makelaars en de fransch-duitsche oorlog plotseling aan hun aankoopen een eind maakte, brachten
+de goede Kaschmireezen natuurlijk hun ondergang met de rampen der Franschen in verband. Het nieuws van S&eacute;dan werd door het
+demonstratieve volk met openbaar geweeklaag ontvangen, dat, hoewel niet belangeloos er niet minder oprecht om was, en misschien
+waren deze menschen de eenigen, die oprecht met ons treurden. Een gedeelte van de wevers van shawls heeft sedert dien tijd
+een broodwinning gevonden in twee tapijtfabrieken, waarvan de eene door een Franschman wordt geleid, den heer Dauvergne.
+
+</p>
+<p>Die economische crisis is overigens niet meer dan een episode in de jongste geschiedenis van de ongelukkige hoofdstad in het
+&#8220;Gelukkige Dal&#8221;. Men verwacht niet anders dan dat droevig aanzien, als men aan alle rampen denkt, die de stad in den loop
+der laatste jaren hebben geteisterd, hongersnood, cholera, overstrooming en telkens herhaalde branden, niets is haar bespaard
+gebleven, en bovendien heeft de stad te lijden gehad onder de verklaarde vijandigheid der nieuwe engelsche regeering, die,
+hoe weldadig ook voor de overige deelen van het land, voor Srinagar een ongeluk was. Die opeenhooping van 125.000 inwoners,
+voor het meerendeel mohammedaansche handwerks- en kooplieden, en voor het overige Brahmanen, heeft te veel overwicht in een
+gesloten dal van 35 mijlen in de lengte en tien in de breedte, en dat overigens achthonderd zielen telt.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-052.jpg" alt="Kinderen van roeiers, verstoppertje spelend in een hollen plataan." width="434" height="597"><p class="figureHead">Kinderen van roeiers, verstoppertje spelend in een hollen plataan.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Tot zoowat vijftien jaar geleden was het traditie, dat de provincie werd ge&euml;xploiteerd ten bate van de hoofdstad; maar toen
+luidde het bevel tot de ambtenaren, die den maharadja geleend of hem opgedrongen werden door de engelsche regeering, dat ze
+de rollen moesten omkeeren en de stad moesten gebruiken ten voordeele van het platte land. Er kan geen beter overzicht worden
+gegeven van de beide richtingen, dan de heer W. Lawrence heeft gedaan in zijn interessant werk &#8220;The Valley of Kaschmir&#8221;, Oxford 1895. Hij, die zijn naam heeft verbonden aan de verandering, zet daarin het verschil uiteen tusschen de oude en
+de nieuwe richting. Eigenlijk zette men alles op zijn kop in Kaschmir, en men moest wel met zulk een zachtzinnige en volgzame
+bevolking te doen hebben, dat zoo&#8217;n bruuske en radicale verandering in zoo weinig tijd tot stand kwam; overal elders zou ze
+onlusten hebben verwekt of mogelijk een omwenteling, maar hier had ze zonder woelingen plaats, al was het dan niet zonder
+leed, althans voor de stedelingen.
+
+</p>
+<p>Maar mogelijk was nu hun beurt gekomen, want erkend moet worden, dat het leven van de boeren in Kaschmir zeer hard was. Het
+was al een grondbeginsel van de oude indische koningen, dat de landbouwers, lieden van een lage kaste, niet meer bezit mochten
+hebben dan wat juist noodig was, om hun zaaigraan te bezorgen voor den volgenden oogst, en voedsel in die hoeveelheid, dat
+ze niet van honger stierven. Hun overgang in massa tot het Mohammedanisme is zonder invloed gebleven op hun lot. De koningen
+of de gouverneurs, die den Islam beleden, gingen voort, hen te plunderen en de Sikhs volgden dat voorbeeld. Jacquemond beschrijft
+den toenmaligen gouverneur als den Sikh, die in zijn domheid voor het tegenwoordige bij machte is, dit ongelukkige land te
+berooven, en die waarschijnlijk bij het neerleggen van zijn functie alles zal moeten storten in de schatkist van Randjit-Singh.
+
+
+</p>
+<p>Wat Goelab-Singh betreft, die heel gewoon zijn audi&euml;nties voor een roepij verkocht, hij verstond geen gekheid in zake zijn
+inkomsten. In den tijd van Ranbir-Singh werden er wel enkele pogingen gedaan, om hervormingen in te voeren, maar ze hebben
+schipbreuk geleden door de stelselmatige tegenwerking van de ambtenaren, die, zooals natuurlijk was onder een indische regeering,
+brahmanen of pandits waren. Nu waren alle pandits, vanaf den patwari in een dorp tot den vazir-vazirat of gouverneur van een
+provincie met daar tusschen de tahsildars of districtshoofden, het onderling eens, dat men den muzelmanschen boer zooveel
+mogelijk moest uitzuigen. Het grootste deel der belastingen werd in natura betaald, en de staat, die ongegeneerd den boeren
+drie vierden van hun oogst afnam, verkocht dien tegen lagen prijs aan de stedelingen. In dien tijd, zoo verzekerde men ons,
+kon een mensch van een roepij in de maand leven. Het is duidelijk, dat in die omstandigheden de stedelijke <a id="d0e308"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e308">54</a>]</span>nijverheid een groote vlucht moest nemen, dank zij de goedkoopheid van den handenarbeid; maar vroolijk was het niet voor de
+dorpelingen, dat ze alle dagen het grootste deel van hun rijst zagen verorberen door de darren van den bijenkorf.
+
+</p>
+<p>Eindelijk kreeg de heer Lawrence de opdracht, het kadaster te herzien en de grondbelasting anders te regelen; hij nam den
+boer onder zijn bescherming en verklaarde tevens den oorlog aan diegenen, die hij zijn vijanden noemde, te weten de pandits
+van de offici&euml;ele beambtenklasse; ten tweede de dorpshoofden en ten derde de stad Srinagar. Sedert blijkt meer en meer, dat
+het den boer, den zemindar, goed gaat, en de andere klassen beweren zelfs, dat hij brutaal vooruitgaat. Hij heeft van den
+Settlement <span class="corr" title="Bron: officer">Officer</span> voorwaarden verkregen, beter dan hij ooit heeft gekend, en het is niet zijn schuld, als hij er door list niet nog zachtere
+heeft verkregen.
+
+</p>
+<p>Al zijn er enkele vergissingen begaan, en al zijn eeuwenoude misbruiken niet met &eacute;&eacute;n slag uit den weg geruimd, zoodat bijvoorbeeld
+de afpersingen der kleine inlandsche ambtenaren niet hebben opgehouden, toch is er geen twijfel aan, of de groote meerderheid
+van de beschermelingen van den heer Lawrence kunnen terecht verheugd zijn over een stelsel, dat hun voor de eerste maal vergunt,
+hun rijst te behouden en hun belastingen in producten te betalen.
+
+</p>
+<p>Wat te zeggen van zijn drie vijanden? Met een ervan, de corporatie van de lambardars of dorpshoofden, heeft hij onderhandelingen
+moeten houden en om hen kalm te houden, heeft hij hun vijf procent van de opbrengst van hun dorpen moeten toestaan. Maar voor
+de brahmanen en met hen de rest der inwoners van Srinagar is hij onverbiddelijk gebleken, en het moet gezegd, dat er voor
+hen groot gevaar heeft bestaan, dat zij van honger omkwamen. Zij leven echter nog, zij het dan ook in ellende. De pandits
+zullen zich wel redden; zij hebben het wel uitgehouden onder de onderdrukking der afghaansche gouverneurs.
+
+</p>
+<p>Net als ze ten tijde der mongoolsche heerschappij Perzisch leerden, zoo leggen ze zich thans op het Engelsch toe; de jonge
+lieden doen examens en krijgen weer betrekkingen. Natuurlijk doet de periode van overgang zich wel eens lastig gevoelen in
+de gezinnen; toch zullen ze ten slotte de regeeringsposten krijgen, waaruit de heer Lawrence hen had willen weren, en dat
+wel om de eenvoudige reden, dat zij de verlichtste en ontwikkeldste klasse der bevolking vormen en dus goed- of kwaadschiks
+ook de regeerende klasse zullen zijn.
+
+</p>
+<p>Het meest zijn voorzeker te beklagen de arme handwerkslieden uit Srinagar. Een troost is het ten minste, dat de Settlement
+Officer niet vastgehouden heeft aan zijn aanvankelijken eisch, dat alle belasting in geld moest worden opgebracht, en dat
+de staat niet langer de groote leverancier van rijst voor de hoofdstad is. Dat werd in 1891 besloten, en het gevolg was zulk
+een hongersnood in het volgend jaar, dat men niet ermee durfde voortgaan. In 1893 werd er besloten, nog weer 300.000 ezelvrachten
+of kharvars, dat is 177 engelsche ponden koningsrijst naar Srinagar te zenden; in 1896 werd er nog weer de helft heengevoerd
+en de stad was daardoor voor den honger gevrijwaard.
+
+</p>
+<p>Een nieuwe poging, die drie jaar geleden werd gedaan, is niet beter geslaagd en zelfs in dit jaar, 1904, heeft men om de verschrikkelijke
+duurte der levensmiddelen in twee van de vier districten slechts een derde van de producten in natura, die verschuldigd waren,
+ge&iuml;nd.
+
+</p>
+<p>Dat de medaille dus haar keerzijde heeft, ligt niet aan den heer Lawrence, maar aan het stelsel, dat in geheel Indi&euml; wordt
+toegepast. De grondbelasting is er de hoofdbron van inkomsten. Het ligt niet in Engelands politiek, de industrie in zijn koloni&euml;n
+aan te moedigen. En dat is geen wonder. Men heeft het nog onlangs kunnen constateeren, hoe Manchester zich bezwaard gevoelde
+over de concurrentie der engelsch-indische katoenen weefsels. Indi&euml; wordt ge&euml;xploiteerd als een groote landbouwkolonie, en
+men wil het liefst, dat het land van het moederland alle gemaakte goederen koopt, die het noodig heeft. Dat is mogelijk niet
+imperialistisch, maar het is practisch.
+
+</p>
+<p>De vraag doet zich voor, of de bijzondere omstandigheden in Kaschmir het niet noodig maakten, van het stelsel daar af te wijken.
+Het bebouwbare deel van dat land is niet groot genoeg, om het een toekomst door den landbouw te waarborgen. Misschien zou
+het wijzer zijn geweest, niet alles ondergeschikt te maken aan den wensch, gemakkelijk groote inkomsten uit den grond te halen.
+De handvaardigheid van de Kaschmireezen, hun sinds lang beroemde bekwaamheid in de versieringskunst zouden een veel betere
+bron van inkomsten zijn geweest. Het was nog zoo dom niet van de oude koningen en gouverneurs, een deel der inkomsten uit
+den grond op te offeren voor het onderhoud der handwerkslieden uit de hoofdstad en voor den bloei van hun handwerk. Alleen
+de rechten voor den uitvoer van shawls brachten den staat meer dan zes duizend roepijen op; dus dat kon wel als vergoeding
+gelden.
+
+</p>
+<p>Wat de shawls nu niet meer opbrachten, zou door andere industrie&euml;n kunnen zijn overgenomen. Zullen wij wijzen op die, welke
+de engelsche bestuurders hebben trachten te steunen? Dat waren de bierbereiding en die van confituren, dingen, die zelfs niet
+kunnen worden uitgevoerd bij gebrek aan middelen van vervoer. Het is een belachelijke zaak, en men moet er maar niet bij blijven
+stilstaan. Toen sultan Za&iuml;n-oel-ab-Din in het Dal de fabricatie van papier mach&eacute; en van shawls invoerde, toonde hij vrij wat
+meer doorzicht. Het is te vreezen, dat ten gevolge van het duurder worden van het leven en door de toeneming van het met koopwaar
+rondtrekken ten behoeve der toeristen de kunst, die de glorie van Kaschmir is geweest, verloren zal gaan, zooals de industrie&euml;n,
+oudtijds in Hindostan wereldberoemd.
+
+</p>
+<p>Uit dit alles willen wij twee practische besluiten trekken. Het eerste is dat het verstandig is, in Srinagar zich te voorzien
+behalve van den pas, dien ieder Europeaan, Aziaat of Australi&euml;r moet hebben, van een parvana dat is een soort van brief voor
+benoodigdheden, die men, als het noodig is, kan gebruiken, hetzij om zich op de al te druk bezochte wegen van koelies te kunnen
+voorzien, hetzij om het noodige te krijgen voor de bedienden in de afgelegen dorpen, <a id="d0e333"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e333">55</a>]</span>waar men veel moeite heeft om de boeren te bewegen, u wat van hun rijst tegen goed geld af te staan.
+
+</p>
+<p>De andere raad, dien wij gaarne zouden geven, is, om geen sjikari te nemen als hoofd van de karavaan, of men moest speciaal
+om te jagen naar Kaschmir zijn gekomen. Indien ge een bezoek aan het dal verkiest boven die verre, vermoeiende, tochten, laat
+u dan liever vergezellen door een pandit. Onderwezenheid en goede manieren zijn op dit oogenblik niet duur in Kaschmir, en
+ge kunt voor het salaris van een indischen bediende een welopgevoeden brahmaan bereid vinden, die Engelsch spreekt en in staat
+is, u niet alleen tot tolk te dienen, maar ook als tusschenpersoon in de onderhandelingen met de tahsildars en lambardars
+onderweg en tot secretaris in het Kaschmirsch, zoowel als in het Sanskriet en Perzisch. Natuurlijk zal hij met zijn kennis
+van het land telkens uw nieuwsgierigheid kunnen bevredigen, en zoo zal hij de reis interessanter maken, want ergens te reizen,
+zonder te begrijpen, is evengoed als niet te zien.
+
+</p>
+<p>Toen wij de aantrekkelijkheden van Srinagar hadden gezien, was het half Juni geworden. Wij zullen er in het najaar terugkeeren,
+want nu volgt de heete tijd en daarmee de muggen, soms ook de malaria. Dikwijls is het klimaat van het lage dal vergeleken
+met dat van Lombardije.
+
+</p>
+<p>Door de kronkelingen der rivier, die van de hoogte van den Takht-i-Soeleiman door het dal de slingeringen teekent, die op
+de shawls te zien zijn, wordt eerst Pandrethan bereikt, de oude hoofdstad, indertijd onttroond door Srinagar. Zij lag op de
+eerste hellingen der bergen, veilig voor de overstroomingen der Vitasta. De ru&iuml;nen zijn niet anders dan een chaos van steenen.
+Alleen een kleine tempel staat nog overeind op zijn vierkant pleintje, dat overstroomd is door het water van de naga, zoo
+noemen de Kaschmireezen de bronnen en fonteinen, die vaak slangen met menschenhoofden zijn en als beschermgoden worden beschouwd.
+Op het zoo ontstane vijvertje dreef een bootje. Toen ik daar eens in wilde stappen, had ik mijn eerste ontmoeting met een
+slang, maar deze had niets mythisch aan zich, evenmin als die, welke een paar dagen later gevonden werd onder het tentgordijn.
+Na dien tijd heb ik ze niet meer gezien en verlangde ook niet naar een volgende ontmoeting.
+
+</p>
+<p>Toen het beest door stokslagen van de handji&#8217;s gedood was, vroeg ik den pandit, die zulk een moord afkeurt, of de slang vergiftig
+was, en in plaats van zich te bukken, om na te zien, hoe de vorm was en de kleur, gaat hij recht overeind staan op zijn pantoffels
+en met zijn neus in de lucht, kijkt hij naar het Noordwesten.... Toch was het een antwoord op mijn vraag, want de goede man
+moest dat in de wolken zoeken. Siva resideert namelijk op den Haramoek, draagt als arm- en halsbanden slangen en heeft in
+zijn hoedanigheid van beschermgod beloofd, dat de beet van zulk een dier nooit doodelijk zou zijn op een plek, waar men den
+besneeuwden top van zijn woning kon zien. Dus moest even worden gekeken, of men van hier den Hamaroektop kon onderscheiden.
+&#8220;Zoolang u dien kunt zien,&#8221; voegde de pandit erbij, &#8220;kan u gerust wezen; maar anders is er wel gevaar...&#8221; Ik zal toch maar
+in elk geval op mijn hoede zijn.
+
+</p>
+<p>Meer stroomop vertoont Pampoer den voet van een Hindoetempel, een moskee, een brug en velden, waar in het najaar saffraan
+zal bloeien. De oogst van deze geliefde lekkernij der Kaschmireezen is een staatsmonopolie, en men moet het goudpoeder uit
+de helmknoppen met zijn gewicht aan zilver betalen. Er worden te Pampoer ook uitstekende beschuiten gebakken, die op reis
+zeer te pas komen en naar mijn smaak met het beste brood kunnen wedijveren.
+
+</p>
+<p>Ik zal niet alle halten van onze reis kunnen noemen, maar mij tot de belangwekkendste bepalen. Na Pampoer op den rechtschen
+oever ging het naar de zwavelbronnen van Vian en de ru&iuml;nen der tempels van Ladoe. Van Kakapoer op den linkeroever brengen
+twee uren wandelens u naar den kleinen tempel van Payech, die goed bewaard is gebleven, een juweel van de kaschmireesche kunst.
+Wat de tempels van Narasthan betreft, er is een goede dagreis noodig, om ze aan den voet der hooge sneeuwbergen te ontdekken;
+daarentegen liggen de vele ru&iuml;nen van Avantipoer aan de rivier, ten deele in de aanslibbingen verzonken.
+
+</p>
+<p>Hooger krijgen wij de samenvloeiing van de Vitasta en de Vesjo, niet minder heilig in de oogen der Hindoes uit de streek dan
+die van de Vitasta en de Sindh. Aan den hoogen kant ziet men een plateau, dat zonderling door het water is uitgeslepen, en
+op dien top zou Kacyapa duizend jaren in overpeinzing hebben doorgebracht, v&oacute;&oacute;r hij het dal liet verdrogen. Men zou hem intusschen
+kunnen verwijten, dat hij zijn werk maar ten halve heeft verricht.
+
+</p>
+<p>Want als in het begin van den regentijd een hevig onweer komt opzetten, en zijn waterhoozen naar Kaschmir voert op het oogenblik
+van het smelten der sneeuw, wordt het Dal plotseling overstroomd en is dan bij gebrek aan een voldoend breeden weg van afvoer
+in gevaar, in een meer te worden veranderd. De overstroomingen van Juli 1893 waren noodlottig; die van Juli 1903 waren het
+niet minder, en men schat het verlies op een zesde van den oogst. De naga&#8217;s hadden toen wel dorst, en ze schenen hun periodieke
+schadeloosstelling te moeten hebben.
+
+</p>
+<p>Aan den voet van de kareva, zoo heet een klein plateau, van Tsadakar in een nu droog geworden vijver, is de plaats, waaraan
+een der merkwaardigste legenden van Kaschmir is verbonden en tevens een der oudste. In dien grijzen voortijd woonde nog een
+naga in den plas, en boomen spiegelden zich in het effen water; daar kwam een jonge Brahmaan op een dag schaduw zoeken en
+koelte. Toen hij zich gereed maakte, zijn proviand aan te spreken, zag hij plotseling een jong meisje voor zich staan, dat
+zoo mooi was, dat hij vergat te eten. Hij werd nog verlegener, toen hij bespeurde, dat het mooie kind niet anders gebruikte
+dan <span class="corr" title="Bron: lotoswortels">lotuswortels</span>. Door een teeder gevoel gedreven, noodigde hij haar uit, zijn rijst met hem te deelen, bracht haar te drinken in een beker
+van bladeren en wuifde haar koelte toe, waarna hij haar smeekte, hem haar geschiedenis te vertellen en hem <a id="d0e356"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e356">56</a>]</span>te zeggen, hoe het kwam, dat zij, zoo bekoorlijk en aanvallig, het blijkbaar zoo armoedig had.
+
+</p>
+<p>Zonder omwegen vertelde hem de nagi, want het was zulk een heilig wezen, dat het mooiste meisje ter wereld niet anders kan
+eten, dan wat zij bezit, en wat de oorzaak van haar armoede aanging, daar moest hij haar vader maar eens naar vragen. Hij
+zou hem vinden in het naastbijzijnde dorp en hij kon hem herkennen aan zijn van water druipend haar. Zoo gebeurde het ook;
+de watergod vertrouwde aan den jongen brahmaan zijn klachten over de hardheid der tijden en vertelde, dat hij groot gebrek
+leed, want de onderaardsche goden hebben ook behoefte aan rijst, even goed als de menschen, en storm en onweer zijn hun manier
+om goede oogsten te krijgen.
+
+</p>
+<p>Nu waren de velden in de buurt gesteld onder de bewaking van een zoo streng kluizenaar, dat er geen aartje af kon en hij niets
+van den nieuwen oogst gebruikte, en zoolang hij niet had gegeten, konden de naga&#8217;s er niet aan komen. Zoo leden hij en de
+zijnen de kwalen van Tantalus. De verliefde brahmaan had geen rust, v&oacute;&oacute;r hij den vader van zoo&#8217;n mooi meisje had verplicht.
+Hij bedacht den list, om eenige rijstkorrels van den nieuwen oogst in de soep van den asceet te werpen, als deze den rug gekeerd
+had. Nauwelijks had de grijsaard er een balletje van in zijn mond gestoken, of een hagelbui viel neer, en de naga nam den
+geheelen oogst mee en gaf uit dankbaarheid den brahmaan zijn dochter tot vrouw.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-056.jpg" alt="Het dorp Vidjabroer met zijn brug." width="720" height="552"><p class="figureHead">Het dorp Vidjabroer met zijn brug.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>De echtgenooten leefden gelukkig; maar hun geluk was slechts van korten duur. Op een dag, dat de nagi op het terras was, zag
+ze een paard, dat uit den stal was gevlucht en dat smulde van een hoop rijst, die er was neergelegd, om te drogen. Zij riep,
+dat er iemand zou komen, om het weg te jagen, en toen er niemand antwoordde van de bedienden liep ze er zelve heen onder het
+gerinkel van haar zilveren armbanden en het paard nam op zijn rug een gouden merkteeken mee van de hand, die het geslagen
+had. Dat was het begin van de ellende. De aanblik wekte den hartstocht van den koning van het land. Hij beproefde eerst, maar
+te vergeefs, de jonge vrouw te verleiden. Toen probeerde hij, haar van haar man te koopen, maar de brahmaan wilde er niet
+van hooren, en stelde de eer niet op prijs, dien de koning zijn huis wilde bewijzen.
+
+</p>
+<p>Eindelijk toen de koning, het onderhandelen moede, zijn soldaten zond, om de nagi met geweld te vermeesteren, riep de brahmaan
+zijn schoonvader te hulp. De naga steeg verwoed uit zijn vijver op, en in minder tijd, dan er noodig is, om het te verhalen,
+verbrandde hij den koning, de stad en al haar inwoners. Daarna kreeg hij tegenzin in de wereld en leed aan wroeging, zoodat
+hij zich in de eenzaamheid terugtrok op den weg naar Amarnath, waar hij nog is.
+
+<a id="d0e371"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e371">57</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-057.jpg" alt="Brahmanen bij de heilige bron Valtongoe." width="720" height="454"><p class="figureHead">Brahmanen bij de heilige bron Valtongoe.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Niet ver van daar op den linkeroever heeft het groote dorp Vidjabroer, het By-Bihara van de engelsche kaarten een modernen
+Hindoetempel, gebouwd door Goelab-Singh, waar allermerkwaardigste afgodsbeelden worden bewaard en waar men ook in de nabijheid
+een mooie mohammedaansche ziarat beeft met drievoudig dak. Bij elke schrede ontmoet men er trouwens sporen der oudheid, en
+de bazar is vol met oude koperen munten. Er werd gekampeerd aan de overzijde van de brug onder eeuwenoude platanen, niet ver
+van het huis waar de maharadja komt uitrusten, als hij een of twee dagen te Srinagar komt. Wij hebben er het bezoek gehad
+van een ouden muzelmanschen fakir, die zonder twijfel in beschaafde landen zou betiteld zijn als vagebond. De bedienden maakten
+zich van den man meester en zetten hem een schitterend maal voor; een ongeloofelijke hoeveelheid rijst, dan tsjapati&#8217;s, een
+soort van broodjes en versche kaas, ruim bestrooid met suiker, alles genoeg om drie mannen te verzadigen; daarna boden ze
+hem een hoeka aan.
+
+</p>
+<p>Terwijl onze kok, een zeer vroom Muzelman, hem aankeek met vereerende blikken en met het liefdevolle van een moeder voor haar
+eerstgeborene, zat de vuile man kalm te rooken; de pijp alleen uit den mond nemende om eenige verwenschingen te slingeren
+naar het hoofd van de menschheid, die hem voedt en kleedt, terwijl hij zich lui in de zon koestert en zijn ongedierte verschuift.
+In physiek opzicht heeft hij niets van den fakir zooals men zich dien voorstelt, en zooals hij ook gewoonlijk is. Groot en
+kaal, met woeste wenkbrauwen en onbeschaamde, knippende kleine oogen, ziet hij er met zijn stompneus en langen, krullenden
+baard uit als een oude faun. Als de maharadja te Vidjabroer is, vraagt hij steeds naar den fakir; maar de oude, die de eerbewijzen
+minacht, onttrekt zich aan de hulde en blijft onvindbaar. Ik zeg u zijn naam niet; ik heb vergeten er naar te vragen en heb
+hem uit mijzelf maar Diogenes gedoopt.
+
+</p>
+<p>Maar reeds wordt de rivier smaller tusschen de met vlas begroeide oevers en weldra wordt ze ook ondieper, en de stroom neemt
+in kracht toe. Dat is het oogenblik voor de handji&#8217;s om hun schutspatroon aan te roepen, Dast Guir, hetgeen ze doen onder
+het boomen of trekken. Op een gegeven oogenblik moeten ze in het water loopen, de eenen trekkend, de anderen de boot duwend,
+tot die eindelijk voor de plek van het kamp aankomt te Islamabad, een ijver die te lofwaardiger is, daar ze, nu wij hier eenmaal
+zijn, worden ontslagen.
+
+</p>
+<p>Terwijl de tenten worden opgezet, kwamen de gezinshoofden met het schrift van hun getuigschriften aan, waar wij het onze bij
+moesten voegen. Wij zagen zoo terloops curieuse opmerkingen, bijvoorbeeld die van een heer, verklarend de boot te verlaten,
+&#8220;omdat hij niet langer kan verdragen, te zien hoe de mooie zuster van den bootsman altijd paardewerk moet verrichten&#8221;. Wij
+voegden onze onderteekeningen bij die zonderlinge collectie autografen. Waarna de salams volgden, het bedanken en het air
+van onderworpenheid, toen ze de roepijen in ontvangst namen, die welverdiend waren voor twee maanden goeden trouwen dienst.
+
+
+
+</p>
+</div>
+<div class="div2">
+<h3 class="label">III.</h3>
+<div class="argument">
+<p>Tentleven.&#8212;De kleine dalen in het Zuid-Oosten.&#8212;Geschiedenissen van dieven en sprookjes.&#8212;De ru&iuml;nen van Martand.&#8212;Brahmanen en
+Mollahs.
+</p>
+</div>
+<p>Islamabad of, zooals de Hindoes zeggen, Anantnag ligt bijna aan de samenvloeiing van de vier onbevaarbare rivieren, Sandran,
+Bringh, Arpat en <a id="d0e393"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e393">58</a>]</span>Lidar, takken van den waaier, waarvan de Vitasta de steel is. Het dal van elk dier stroompjes is schilderachtig, het eene
+nog meer dan het andere. Dat hun landschappelijk schoon niet dateert van gisteren of heden, blijkt uit de zomerverblijven,
+die de Mogols er hadden gebouwd en waarvan de overblijfselen nog in wezen zijn. Jehan Guir vooral was er graag in gezelschap
+van de schoone Noer-Mahal, wier herinnering, tegelijk idyllisch en tragisch, nog hangt onder de door haar geplante platanen.
+En waarlijk, wie in alle hoekjes van dit land heeft rondgekeken begrijpt, wat Bernier van dien keizer zegt, namelijk, dat
+hij er zooveel van hield, dat hij het niet kon verlaten en dat hij liever zijn heele land zou verliezen dan Kaschmir te moeten
+opgeven.
+
+</p>
+<p>Islamabad is het punt van uitgang voor alle uitstapjes, die wel met tenten moeten worden ondernomen, omdat er bijna nergens
+bungalows zijn. Ook is die plaats een markt voor alle producten uit de dorpen, op Srinagar handel drijvend. De groote boomgaard,
+die tot kampplaats dient, is zeer levendig, evenals de oever der rivier, waar veel schepen liggen. Maar des nachts is het
+hondengeblaf zeer lastig en het belet u te slapen, vooral omdat er zich nog andere geluiden bijvoegen, als jakhalsgehuil en
+het balken der kleine pakezels. Daarom bepaalde ik mij tot een kort bezoek aan de heilige bronnen en den bazar van de stad.
+Men vindt daar geborduurde stoffen, gaba&#8217;s genoemd, van allerlei tinten en allerlei grootte, vanaf de kleinste tafelkleedjes
+tot gordijnen en porti&egrave;res. Dat borduurwerk is zeer goedkoop en zeer decoratief, en de patronen doen denken aan die van de
+oude shawls. Er worden ook kleine sierspinnewieltjes gemaakt, die als bruidsgeschenk gegeven worden aan kaschmireesche bruiden
+en die mooi ingelegd zijn.
+
+</p>
+<p>Wij vertrokken na twee dagen. In den morgen werden de tenten opgerold, waarbij alles door elkander op het gras lag. Het bad
+verbroedert zich met de vliegenkast; het braadspit van den khansama sluit vriendschap met den parapluiezak; het beddegoed
+met de pannen, het lijkt een echte trek van een kermistroep aan den grooten weg. En inderdaad gaan ook wij nu leven dat onbezorgde
+nomadenleven, dat zij wijselijk hebben behouden uit den tijd onzer voorhistorische voorvaderen. De groote moeilijkheid is
+nu, om al dat goed te verdeelen in pakken van gelijk gewicht, ongeveer tachtig pond. Als door een toovermiddel wordt alles
+geschikt. Het linnen der tenten wordt om stokken gewonden; het bed, dat uit elkander kan worden genomen, wordt gepakt in het
+draagzeel, en het beddegoed wordt gevrijwaard voor stof en vocht in caoutchouclakens. Vaatwerk, keukengerei, mondvoorraad
+van allerlei aard wordt gestopt in de ruimten van groote rieten manden, overtrokken met leder, en die zeer licht en toch stevig
+zijn en ondoordringbaar voor vocht. Ze worden in Kaschmir gemaakt. De vouwstoelen liggen opgehoopt op de tafels, die eveneens
+toegeslagen kunnen worden. In het geheel waren er twintig pakken, dus moeten wij twintig man hebben of tien ponny&#8217;s, om in
+de jungle alle behoeften der beschaving achter ons aan te sleepen. Het is nog niet veel, als men bedenkt, dat de Groote Mogol
+dertig duizend dragers noodig had, als hij zich op reis begaf!
+
+</p>
+<p>Het merkwaardige is niet, dat men dragers noodig heeft, maar dat men ze ook krijgen kan. Niet alleen is heel Kaschmir als
+een groot park, dat geheel ter beschikking van den bezoeker wordt gesteld, en waar hij naar believen zijn tent kan opslaan,
+maar als het hem lust verder te gaan, dan heeft hij het slechts te zeggen. Des morgens vindt hij bij de tenten zitten veel
+brave lieden uit het naastbijzijnde dorp, die te zijnen behoeve hun huizen en hun velden in den steek hebben gelaten, alleen
+om hem van dienst te kunnen zijn. Met hun 80 pond op den rug, gaan ze, waar hij hen heen brengt. De prijzen zijn vast; voor
+de etappe van 20 kilometer vier anna&#8217;s; voor de halve twee anna&#8217;s, dat is veertig of twintig centimes fransch geld. Ten gevolge
+van een goeden raad, die mij werd gegeven, had ik een groote hoeveelheid kleine geldstukjes van 2 en 4 anna&#8217;s meegenomen.
+Ik liet de koelies op een rij stellen en zag erop toe, dat ieder kreeg, wat hem toekwam. Dank zij dat systeem had ik nooit
+moeite, dragers te krijgen. Het was een aardigheid, den glimlachte zien, waarmee ieder zijn geldstukje in ontvangst nam, terwijl
+de laatsten met een scheef oog toekeken en zich het hoofd krabden in hun onrust, of er nog wel genoeg overbleven, tot de beurt
+aan hen kwam.
+
+</p>
+<p>Te Atsjibal voerde ik voor de eerste maal die comedie op. Aan den voet van den berg ontspringen drie bronnen, die dadelijk
+tot drie riviertjes worden, en om er het rechte genot van te hebben, hebben de Groote Mogols er bekkens laten aanleggen en
+terrassen met lustverblijven. Dat alles is nu wel zeer vervallen; maar de drie watervallen spelen nog, en daar dicht bij wordt
+ons kamp opgeslagen in de schaduw van eeuwenoude platanen tusschen vier bruisende stroompjes, die een heerlijke frischheid
+onderhouden.
+
+</p>
+<p>Ook hoorde ik te Atsjibal de eerste en laatste geschiedenis van een diefstal, die mij in Kaschmir ter oore is gekomen. In
+dit gelukkige land is de veiligheid volmaakt, in ieder geval veel grooter dan in Frankrijk, waar ik niet rustig slapen zou
+in het open veld onder een dakje van linnen. Toch is er, een ongehoord feit, den vorigen nacht een poging gedaan om een koffer
+te stelen uit een kamp aan den anderen kant van het dorp. Zulk een aanval op particulier eigendom van de Sahibs schreeuwde
+om ernstige wraak; twee inspecteurs van politie kwamen dadelijk aangereisd van Islamabad. Wij vernamen &#8217;s morgens, dat ze
+den nacht hadden doorgebracht met aan alle bewoners van het dorp stokslagen toe te dienen, om hun gauwer de misdaad te doen
+bekennen, die ze toch niet allen kunnen hebben bedreven. Dat zijn, naar het schijnt, de gewone manieren van de politie; kan
+men zich wel luid genoeg ertegen verzetten? De lambardar of dorpsburgemeester kwam mij schreiend vragen, of ik niet tusschenbeide
+kon komen. Dat beloofde ik; ik ging eens hooren bij den politiedienaar, wat hij dacht dat de resident van dit soort van onderzoek
+wel zou zeggen... Maar ik heb het verhaal van den man slecht begrepen. Het schijnt dat het bezwaar elders ligt. De dorpelingen
+beklagen zich in het minst niet, omdat ze slagen hebben gekregen. Wie zou dom genoeg wezen, een diefstal te bekennen anders
+dan onder stokslagen? Maar nu wil men een waarborgsom van <a id="d0e405"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e405">59</a>]</span>honderd roepijen van hen vorderen, die zij zeker zijn, nooit terug te zullen zien. Daartegen komen ze in verzet. Ze willen
+wel geslagen worden, maar ze willen de klappen niet ook nog betalen! Zooveel philosofie aan de zijde der ge&iuml;nteresseerden
+werpt een koud bad op mijn mooie opwelling van verontwaardiging, en ik laat de dorpelingen en de politie het verder onder
+elkander uitmaken.
+
+</p>
+<p>Wat men na de bronnen van Atsjibal vooral moet gaan zien in het Zuidoosten van Kaschmir, zijn die van Koekar-Nag en Ver-Nag.
+Wegen voeren er rechtstreeks heen van Islamabad. Maar het was naar ons idee beter, den spoorweg te nemen en de groote toer
+te doen door het Nauburgdal. Om te beginnen rijden wij ten oosten van de bergen van Atsjibal langs en maken een eerste uitstapje
+naar den naga en de ru&iuml;nen van Kothair. De steenen der oude tempels zijn afgesleten door den tijd, maar het ronde bekken van
+de bron bevat nog het helderste water; het lijkt of er een stukje van den hemel in een holte van den berg is gevallen.
+
+</p>
+<p>Wij bestijgen thans het pad, dat een zonnige berghelling tusschen twee dalen beklimt. Boven aan den pas openen zich de dalen,
+die tot het gebied van de Bringh behooren. Menschen, die haast hebben, zouden, door rechtuit te gaan, Koekar-Nag kunnen bereiken
+over Sop en zijn ijzermijnen. Wij wenden ons daarentegen naar links, om ons kamp op te slaan in de schaduw van de populieren
+van Karpoer. Nog hooger dan die van Srinagar, vormen ze in het midden van een kleinen kring van bergen een bouquet van boomen.
+Er zijn oude, die op het punt zijn van te bezwijken. Een is over het pad gestort, en daar het onmogelijk bleek zoo&#8217;n massa
+in beweging te brengen, heeft men er dwars doorheen een weg gebaand.
+
+</p>
+<p>Den volgenden dag brengt een andere pas ons in het dal van Nauburg. Daar zou men alleen aan kunnen verwijten, dat het al te
+mooi is. Het lijkt wel een goed onderhouden park. Een helder riviertje kronkelt over gladgepolijste steenen tusschen rijstvelden
+van een onvergelijkelijk mooi groen. Daarboven liggen ma&iuml;svelden tot aan de boomgaarden, die eerst wijken bij de grens der
+groote dennenwouden. Maar in de op het Noorden gelegen laagten blijven kleine sneeuwvelden liggen, en hier en daar heeft men
+het gezicht op de besneeuwde toppen, die in het zomerblauw van den hemel de schittering van hun gletschers naast die der witte
+wolken brengen.
+
+</p>
+<p>De beste kampplaats is te Laram boven het dorp onder notenboomen. Het was er zoo heerlijk koel, dat ik midden in Juli elken
+avond graag bij het vuur kroop. Die avonden bij het kampvuur behooren tot mijn liefste reisherinneringen; soms vlamde in den
+gloed een heele den, want er is hout in overvloed. Trouwens we hebben al wat we noodig hebben, melk, boter, eieren, kippen,
+alles wordt ons in het kamp gebracht. De honig is verrukkelijk. En die goede Kaschmireezen zijn op het snuggere denkbeeld
+gekomen, heele velden met de fijnste doperwtjes te bezaaien en zoowat overal snijboonen te laten opklimmen tegen de ma&iuml;sstengels.
+Alleen kost het eenige moeite, hun aan het verstand te brengen, dat men de erwtjes graag onrijp wil eten en heel jong; zij
+meenen, dat er gewacht moet worden, tot ze flink dik zijn. Later vonden we in het dal der Lidar op veel grooter hoogte en
+veel later in den tijd nog heel jonge erwtjes. Dat gaf mij zoo&#8217;n verrassing, dat ik besloot, daar mijn medemenschen van te
+vertellen, en dat was de eerste aanleiding tot het plan voor dit reisverhaal.
+
+</p>
+<p>Enkele mijlen achter Laram bereikt men de oevers der Bringh; de stroom is ingesloten in een smalle bedding, waar de rotsen
+dicht op aan dringen, wat het water een kleur van donker opaal geeft. Aan den overkant van de brug komt men op den weg, die
+van Kitsjwar naar Kaschmir leidt. Op den rechten, zonnigen weg wierpen alleen de boomen bij de dorpen wat schaduw, die daarom
+nog des te meer welkom was. Bij een der dorpen hoorde ik een vreemd gezang. Het was een weemoedig lied, dat al droeviger en
+droeviger werd, om eindelijk in een gesnik te eindigen. Toen ik naar het zingen had ge&iuml;nformeerd, bleek het de klacht van
+een moeder, die drie dagen te voren haar zoon door den dood had verloren. Voor haar huis gezeten, bij het verlaten spinnewiel,
+verheerlijkte zij in een klagende improvisatie de schoonheid en de uitstekende hoedanigheden van den overledene. Elken morgen,
+tot er veertien dagen voorbij waren gegaan, moest zij van zonsopgang af zoo haar droefheid toonen, tot een andere vrouw, bloedverwante
+of buurvrouw, stil haar hand op den mond van de klaagster legde en haar op die wijze deed begrijpen, dat ze genoeg had geklaagd
+voor den dag.
+
+</p>
+<p>Wij sloegen de tenten op dichtbij Vangam in een boomgaard van abrikozen, om op een klein uur afstands van daar een bezoek
+te brengen aan een dier bekoorlijke dalen, waaraan het land zoo rijk is, en waar de intermitteerende bron Soendbrar werd gevonden.
+In Juli is die niet veel meer dan een diep bekken, een waterbak met wat ruwe steenen eromheen; maar in April en Mei kookt
+en bruist de bron driemaal per dag. Dan komen de pelgrims in menigte zich baden in het heilig geoordeelde water. Op rijen
+staande om den kuil, wachten ze de komst af; maar als bij het stijgen van het water een dwaas uitroept: &#8220;Daar is het!&#8221; trekt
+het beleedigde water zich op eens terug, zoo werd mij met den grootsten ernst verzekerd. Al in den tijd van Bernier was dit
+wonder van Kaschmir beroemd. Hij bracht er een bezoek aan en trachtte het te verklaren. De activiteit van de bron in het voorjaar
+bracht hij in verband met het smelten van de sneeuw op de omringende bergen. In plaats van aan een physische oorzaak te denken,
+schrijven de Kaschmireezen de periodieke verschijnselen toe aan een veel diepere oorzaak. De godin, want natuurlijk is de
+bron een fee, heeft tot zich zelve gezegd: &#8220;In deze eeuw van ijzer zal niemand op mij letten, als ik hier altijd ben. Ik zal
+dus slechts twee maanden van het jaar mijn aanwezigheid toonen, dan zal ik des te meer worden ge&euml;erd....&#8221; En de berekening
+heeft niet gefaald.
+
+</p>
+<p>Van Vangam brengt een korte tocht ons naar <span class="corr" title="Bron: Koeker-Nag">Koekar-Nag</span>. Maar hier ontbreken mij inderdaad de woorden, om de bekoorlijkheden van dit oord te schilderen. Wat zal ik zeggen? Aan den
+voet van een heuvel, bedekt met pioenen, die als boomen opschoten, ontsprongen een tiental bronnen, die samen een helder,
+klaterend riviertje vormden; aan de oevers mengden mossen en varens en vergeet-mij-niet en boterbloemen zich met de hoogere
+sneeuwballen <a id="d0e424"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e424">60</a>]</span>en rhododendrons. Weer hooger klommen jasmijn en clematis en rozen tegen de boomen op en hingen in bogen boven onze hoofden
+als in berceaux.... Ik weet wel dat zoo iets ook wel elders te vinden is; maar nergens kan het liefelijker, zangeriger, geuriger
+en frisscher wezen. Nu en dan zag ik door het gebladerte den blauwen kop van een paradijsvogel, om zijn naam waard hier te
+leven, want men waant zich werkelijk in het antieke Eden.
+
+</p>
+<p>Slechts af en toe werden we aan het bestaan van andere menschen herinnerd. Een grijsaard in lompen, die zijn paard aan den
+halster achter zich aan sleepte, hield zich op bij de tent der bedienden en vertelde de nieuwtjes van den dag. De maharadja
+is van morgen in het dal gekomen, en om te beginnen, heeft hij een dracht stokslagen laten toedienen aan den <span class="corr" title="Bron: tahsildan">tahsildar</span> of onderprefect van Ver-Nag. De reden was, dat er niet genoeg gras voor zijn paarden was.
+
+</p>
+<p>Ongeveer drie mijlen scheiden ons van de residentie van den ongelukkigen onderprefect, die, naar gezegd werd, in de herrie
+een deel van zijn baard heeft verloren en niet voor den dag wil komen. Wij moeten alleen nog over het kleine bergland trekken,
+dat het dal der Bringh van dat der Sandran scheidt. Op dezen Julidag gaan we voorbij den kleinen landelijken tempel van Voetanar.
+In de verte hoorden we al een onwelluidend gezang tusschen de boomen klinken; het was de brahmaan van deze plaats, die er
+knielde voor een zwart beeld van Vischnoe met drie hoofden, waarvan een de kop van een wild zwijn was. Hij had het beeld al
+gewasschen, in een shawl gewikkeld en het met bloemen behangen. Om hem heen lag al het benoodigde voor den dienst, de hoorn,
+om de booze geesten te verjagen; de klok, om de aandacht van den god te trekken, de waaier, om de vliegen te verjagen en de
+cymbalen, om muziek voor hem te maken. Onvermoeid was de oude priester aan het psalmen zingen... Wie heeft toch beweerd, dat
+al die goden dood waren?
+
+</p>
+<p>Vanaf het bergje, dat zich achter Voetanar verheft, heeft men een verrassend uitzicht. Aan onze voeten vloeide diep beneden
+in het smalle, met dorpen in boombouquetten bespikkelde dal de Sandran over haar rotsachtig bed, omlijst door bloeiende tamarinden
+in een kader van rijstvelden. Midden in een groep populieren, zoo hoog als scheepsmasten, lag het groote achthoekige meer
+van Ver-Nag, het bekken eener beroemde bron. Op den achtergrond verheft zich de dreigende muur van den Banihal en de beboschte
+hoogten, die ervoor liggen. Het smalle lint, dat erdoor loopt, is de weg naar Djammoe, gereserveerd voor den maharadja. Wij
+zijn nu aan de zuidgrens van Kaschmir.
+
+</p>
+<p>Boven de booggalerij, waarmee Jehan Guir de beroemde bron van Ver-Nag liet omringen, staan aan drie kanten open paviljoens,
+die als bungalows gebruikt worden. De schoone Noer Mahal hield er zeker verblijf, en in ieder geval is het een genot er te
+vertoeven tusschen het blauwe meer en den groenen heuvel. Een wirwar van clematis en andere klimplanten is tegen den steilen
+berg op gegroeid en omslingert de dennen. Het diepe azuur van het meer laat visschen bij myriaden zien. De watervlakte gaat
+door voor onpeilbaar, ten minste dat beweert de pandit, wat hem niet belet even stellig te beweren, dat er op den bodem een
+oude kluizenaar woont.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-060.jpg" alt="Ru&iuml;ne van een tempel te Khotair." width="434" height="596"><p class="figureHead">Ru&iuml;ne van een tempel te Khotair.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Ziehier, hoe men dat te weten is gekomen. In dien ouden tijd leefden de menschen alleen in Kaschmir in den zomer; zoodra het
+herfst was geworden, haastten ze zich te verhuizen, om hun plaats af te staan aan demonen en kabouters, die den geheelen winter
+als heeren en meesters in het dal optraden. Eens lieten de mannen een ouden grijsaard achter, die de kracht niet meer had,
+hen op hun zwerftochten te volgen en die hun de kosten van zijn vervoer niet waard scheen. Kabouters en demonen gebruikten
+den indringer als zondebok; maar toen ze eens met hem bal speelden, lieten ze hem in de bron vallen. Die onhandigheid zou
+hun duur te staan komen. Onder in het bekken vond de arme, oude man een medelijdenden kluizenaar, die hem twee zaken ten geschenke
+gaf, een tooverboek, om de duivelen te bannen, en een kangri of kaschmireesche stoof, om zich tegen de kou te beschutten.
+Gewapend met die twee kostbare dingen, bracht de grijsaard een zeer goeden winter door en in de lente van het volgend jaar
+vonden de verbaasde bewoners hem levend terug. Hij vertelde hun zijn geheim en van dien tijd hebben ze vaste woonplaatsen
+in het dal.
+
+</p>
+<p>Door kleine dalen, die al woester werden, kwamen we eindelijk in het geheel gesloten dal van Rozloe, waarboven de romantische
+rotsen en toppen van den Soendrinar opsteken. Het land is een leen of djagir, vroeger geschonken aan Randjit-Singh. Wij sloegen
+ons kamp op in het centrale dorp Kantsjloe, het Kosroe der kaarten, woonplaats van de grootheden van het district, die er
+nog rechtspraak uitoefenen. Er werd ons een kampplaats aangewezen <a id="d0e446"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e446">61</a>]</span>onder notenboomen op een plek, die veel van een kerkhof had; maar daar werd niet op gelet.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-061-1.jpg" alt="Rustieke tempel te Voetanar." width="666" height="479"><p class="figureHead">Rustieke tempel te Voetanar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Pas waren de tenten opgeslagen, of daar kwamen de diplomatieke geschenken al voor den dag, vruchten, groenten, honig. Wat
+zou men wel in ruil verwachten of verlangen? Niet veel bijzonders, alleen een weinig van dat product der beschaving, dat poeder
+van pyrethrum heet en in de engelsch-indische wereld niet overbodig is, want al is men een machtig oostersch vorst, men wordt
+daar door het ongedierte niet ontzien.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-061-2.jpg" alt=" Jeugdige bruidegom en muzikanten bij een bruiloft te Rozloe." width="720" height="513"><p class="figureHead"> Jeugdige bruidegom en muzikanten bij een bruiloft te Rozloe.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Het was zeer druk in het dorp. Toen we inlichtingen vroegen, bleek het, dat het een huwelijk gold, en dat er een optocht zou
+plaats hebben. Eerst kwam de bruid, gedragen in een draagstoel, die hermetisch was gesloten; dan volgden de muzikanten met
+tamboerijnen en fluiten, waar ze met veel ambitie op bliezen. Hun gruwelmelodie scheen mij een verontschuldiging voor het
+verschrikte gezicht van den bruidegom, een knaap van twaalf jaar, in gewaden van goud en rood gestoken en met een tulband
+op het hoofd, waar de aigrette van reigerveeren op prijkte. Op een paard gezeten, geleidde hij aldus de jonge vrouw naar haar
+ouders terug, in afwachting van den tijd, waarop ze beiden oud genoeg zullen <a id="d0e462"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e462">62</a>]</span>wezen, om echt een huishouding te beginnen.
+
+</p>
+<p>Wat hoorde ik hier een plaatselijke legenden! Ik had er vermaak in, ze uit den mond van den pandit te vernemen. Zoo heet het
+vooreerst, dat de hooge toppen, waar nog hier en daar sneeuw op ligt, bewoond worden door Yogini&#8217;s, half fee&euml;n en half toovenaressen;
+wee hun, die in haar betooverde verblijven verdwaalt; hij verliest er op zijn minst zijn verstand bij. Er werd ons onder andere
+verteld, dat ze iets hadden gedaan, dat aan een verhaal van Rudyard Kipling doet denken, in zijn boek over de jungle. Op een
+goeden dag in 1894 vond een Goedjar, toen hij zijn kudde op een Alpenweide liet grazen, een jongen van vijftien jaar naakt
+en stom op een rots zitten. Hij bracht hem naar de ziarat van Valtongoe, waar men hem gedurende drie maanden te eten gaf op
+kosten van de weldadigheid der geloovigen, toen iemand uit Shahabad, die een pelgrimstocht kwam doen, zijn zoon herkende,
+dien hij sedert twaalf jaren verloren waande. Zonder twijfel was hij al dien tijd verborgen gehouden door de Yogini&#8217;s van
+de bergen.
+
+</p>
+<p>Ook woont er te Valtongoe in de zes zomermaanden een naga, van wien het heet, dat hij den winter in Indi&euml; doorbrengt. En ten
+slotte bezochten wij, voordat we het dal verlieten, den beroemden, waarzeggenden naga van Rozloe, waar bij de bron van dien
+stroomgod des nachts de doode boomstammen aan het vechten zijn. Als een ramp het land bedreigt, schrijft hij op het droge
+slijk van de bedding profetische teekens; een zwaard kondigt oorlog aan, een wan beteekent hongersnood; maar wat de mahamari
+aangaat, de groote moordenares de cholera, haar komst wordt met bloedige letters aangekondigd.
+
+</p>
+<p>Om van Kantsjloe aan den ingang van het dal der Didar te komen, moet men Kaschmir in zijn geheele breedte weer door, en men
+heeft er drie flinke dagreizen voor noodig en moet vier rivieren oversteken. Ik passeerde de eerste, de Withavatoer, over
+dikke steenen; aan den oever van de tweede gekomen, de Sandran, was ik niet weinig verbaasd, dat de bedding geheel droog was;
+toen ik vroeg, waar het water was gebleven, maakte een Kaschmirees een onduidelijke beweging met de hand, en ik begreep, dat
+het juist voor de besproeiing der velden werd gebruikt. Wat de Bringh betreft, zij was zoo vol, dat ik moest besluiten van
+den rug van een koelie gebruik te maken, om er overheen te komen. Ik ontmoette bij die plaats een vrouw, die geslagen was
+door haar buurvrouw en zich bij de politie van Islamabad ging beklagen. Zij hield als een kostbaar bewijsstuk de drie tanden
+in de hand, die de vrouw haar had uitgeslagen. Zoo kwamen wij van Lokabhavan, onze eerste rustplaats, naar de tweede in de
+koele omgeving van Atsjibal, waar wij onze hoofdbagage vonden.
+
+</p>
+<p>Van Atsjibal naar Martand liep de weg door rijstvelden, besproeid door de Arpat. Men gaat er over de rivier door middel van
+een rustieke brug, bestaande uit twee over den stroom geworpen boomen, die toen bedekt werden met takken en aarde. Weldra
+waren wij daarna op de kareva. In Juli is de graanoogst al voorbij. Groote bergen koren staan bij de dorpen, en op dorschvloeren
+trappen ossen de korrels eruit. Op de velden stonden nog het reeds rijpe vlas en de katoenplant. In de ma&iuml;s en de gerst waren
+een massa grijze duiven aan het pikken, zoo vertrouwelijk, dat de paartjes niet opvlogen, toen we voorbij gingen.
+
+</p>
+<p>Niet ver van het dorp Martand staat de tempel, die voor een duizendtal jaren de mooiste was uit de streek, en waarvan nu nog
+de ru&iuml;nen de interessantste van Kaschmir zijn. De ligging is prachtig. Het monument ligt aan den voet van den berg, bij het
+begin van een dier groote plateaux van alluviale vorming, die als met een rand van steenen de hooge bergen omringen, en die
+wel gelijken op de overblijfselen der bedding van een vroeger meer. De hoogvlakte is hier driehoekig en heeft links de uitgetande
+kam van het gebergte, waar nog sneeuw ligt; rechts drie of vier hoogten achter elkaar, die in de verte onduidelijk worden,
+en v&oacute;&oacute;r ons lag het Gelukkige Dal met de heldere tinten der rijstvelden, de donkere vlekken van het groen der boomen, de zilveren
+kronkelingen der rivieren. Stelt u dat alles voor, badend in het schoone licht van Kaschmir, dat tegelijk zoo doorschijnend
+is en op de hoogten zoo wazig. Hetzij ge des morgens komt, als de zon achter u opkomt en de nevels uit het dal optrekt, hetzij
+des avonds het gouden licht der ondergaande zon den hemel doet tintelen, ge zult nergens mooier natuurtooneel vinden. Ook
+zou het moeilijk wezen, een beter kader voor dit heerlijk schouwspel te bedenken dan die klavervormige bogen, gebouwd door
+Lalitaditya ter meerdere glorie van zijn geliefde godheid, de zon.
+
+</p>
+<p>Meer dan duizend jaren zijn verloopen, en de indrukwekkende muren staan nog overeind te midden van een vierkant plein met
+een zuilengalerij er omheen en met vier poorten, waarvan de grootste naar het Westen is gekeerd. Al zijn bij dag de overblijfselen
+treffend te zien, &#8217;s nachts in den maneschijn krijgen ze, zooals zoo dikwijls met ru&iuml;nen het geval is, een weerglans van hun
+vroegeren luister.... Dien avond stond aan het saffierblauw van de lucht de halve maan met haar horens omhoog; in het zenith
+was de hemel donkergrijs en aan den horizon lagen rose strepen. Toen was die oude tempel door de grootschheid van zijn lijnen
+als een romeinsch monument uit de oudheid. Twee zuilen, die afzonderlijk stonden en nog verbonden waren door hun architraaf,
+verhoogden de illusie. Het is niet een der minste aantrekkelijkheden van Kaschmir, dat men er aan Itali&euml; wordt herinnerd.
+
+
+</p>
+<p>In het dorp Martand waren weinig boomen en dus weinig schaduw. Wij dachten erover ons kamp op te slaan onder een groepje sparren
+dichtbij de ru&iuml;nen, maar er was geen drinkbaar water, of wij moesten ons willen tevreden stellen met het water uit de plassen,
+dat de vrouwen voor haar huishoudingen gebruiken en waar ook het vee van drinkt. Wij besloten dus onze tenten op te slaan
+te Bhavan, een mijl verder gelegen. Een weg door een kloof voerde er ons heen, en weldra hadden we een der mooiste kampen
+van Kaschmir betrokken.
+
+</p>
+<p>Bhavan bezat vroeger, evenals Atsjibal en Ver-Nag, een lusthof, dat blijkt uit enkele overblijfselen. Aan den voet van een
+bijna kalen heuvel <a id="d0e480"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e480">63</a>]</span>vormt de sterke bron een eerste bekken, dat zijn water zendt naar een tweede grooter bassin, waar men onder het kristalheldere
+water nog den steenen ondergrond kan onderscheiden. Van daar liet de naga, of eigenlijk lieten de beide naga&#8217;s, naar de brahmanen
+zeggen, het water door drie granieten kanalen afvloeien, waarvan het middelste een schoonen waterval vertoonde. Het water
+heeft thans de in verval zijnde kanalen verlaten; het verdwaalt tusschen de steenen in een reeks kleine watervalletjes en
+ontsnapt door een zelfgegraven tunnel. Daar, bij het frissche, koele water onder de eeuwenoude platanen, die gewelven vormen
+als van een kathedraal, in het gezeefde, zachtgroene licht was ons kamp gevestigd.
+
+</p>
+<p>Mijn eerste bezoek gold de bron, waar tallooze visschen leven van de offeranden der geloovigen. Ook de brahmanen van de plaats
+zorgen op die wijze voor hun onderhoud, want Bhavan is een gezochte bedevaartplaats. Op sommige tijden gaan de Hindoes uit
+Kaschmir en zelfs uit Pendsjab er in menigte heen, om lijkdiensten te houden ter eere van hun gestorven voorouders. De volgende
+legende werd mij dienaangaande verteld. In het begin der tijden had Aditi, vrouw van Kacyapa, reeds twaalf zonen ter wereld
+gebracht, Aditya&#8217;s genoemd naar hun moeder en die twaalf zonnegoden zijn, behoorend bij de twaalf maanden. Zij dacht, dat
+er niets goeds te verwachten was van een dertiende zwangerschap en wierp een laatste ei in het meer, dat toen nog Kaschmir
+overdekte. Toch kwam dit geminachte ei uit, en er kwam uit te voorschijn een klein onvoldragen zonnegodje, dat den naam Martand
+ontving. Hoe nietig en onbeduidend hij ook was, toch ging hij moedig er op uit, om zijn vader en moeder te zoeken, en zei
+tot hen: &#8220;Gij hebt aan elk van mijn broeders een maand gegeven; ik wil er ook een voor mij hebben.&#8221; Het zou een moeilijk geval
+hebben kunnen zijn. Maar nu moet men weten, dat de brahmanen behalve den zonnekalender ook een maankalender hebben. Twaalf
+maanmaanden vormen slechts driehonderd vier-en-vijftig dagen, terwijl een zonnejaar driehonderd vijf-en-zestig dagen en eenige
+uren telt; daaruit volgt, dat iedere twee en een half jaar de maankalender een maand bij den zonnekalender ten achter is.
+Men komt daaraan tegemoet, door dan een maanmaand in te lasschen. Die werd nu aan Martand geschonken; eigenlijk is ze voor
+hem uitgevonden, en ten slotte werd die ingevoegde maand gewijd aan den dienst van de pitri&#8217;s of vaderen, de overleden voorvaderen.
+Zoo kan men begrijpen, dat die plechtigheden oneindig meer indruk maken, als ze plaats hebben op de plek, waar de god van
+die maand is geboren.
+
+</p>
+<p>Het is opmerkelijk, met hoeveel ijver de tweehonderd of tweehonderd-vijftig dienstdoende brahmanen of poerohita&#8217;s van Bhavan
+de pelgrims uit Indi&euml; ontvangen, voorzien van hun boek der bezoekers. Ze houden namelijk een lijst van al degenen voor wie
+ze reeds den dienst hebben verricht, en wie maar in eenigen graad van bloedverwantschap staat tot een der ingeschreven personen,
+valt hun in handen. Zij leggen beslag op hem en de pelgrim komt niet van hen af, zonder eenige ve&ecirc;ren in hun handen te hebben
+gelaten.
+
+</p>
+<p>De geheele maand is een tijd van overvloed. Zelfs de visschen uit de Nag moeten het zoo goed hebben, dat ze de korrels gekookte
+rijst en ma&iuml;s weigeren, die hun worden toegeworpen.
+
+</p>
+<p>Maar de poerohita&#8217;s nemen het er niet alleen goed van, maar ze zijn er ook op verdacht voor de toekomst te zorgen. Ieder van
+hen rekent er op, eenige honderden roepijen op zij te kunnen leggen. Gegeven het feit, dat buiten de tijden van hongersnood
+twee of drie roepijen per maand voldoende zijn om in het onderhoud van een man te voorzien, en vier of vijf per jaar hem zeer
+voldoende kleeden, zal die som hen wel in staat stellen, om zonder al te veel ongeduld den volgenden pelgrimstocht af te wachten.
+
+
+</p>
+<p>In het jaar, dat ik er was, gaf een arme, jeugdige weduwe van vijftien jaar voor het zieleheil van haar overleden man tweehonderd
+roepijen; de brahmaan, wien dat buitenkansje te beurt was gevallen, werd mij aangewezen. Een was er, die mij kwam vertellen,
+dat hij de poerohita was voor de Sahibs en vroeg mij te mogen inschrijven op zijn boekje tegen contant geld. Er zijn inderdaad
+geen erger bedelaars ter wereld, en het is merkwaardig, te merken hoe de Hindoes ze verachten tegelijk met het aannemen van
+hun diensten. Voor een Brahmaan van goeden huize is de naam poerohita een beleediging.
+
+</p>
+<p>Maar ieder moet zien aan den kost te komen, en deze goede menschen hebben ook weer hun deugden. Zoo was mijn zoogenaamde aalmoezenier
+mij een groot gerief; hij deed al mijn boodschappen, zag toe op den inkoop van levensmiddelen en de herstelling van de kampmeubelen,
+zoo lang we te Bhavan waren. Ook wees hij mij den besten bakker aan, waar we ons gebak konden laten bakken in den oven. Ze
+gevoelen, naar het schijnt, de behoefte, aan de goden een gedeelte terug te geven van wat ze aan de geloovigen hebben afgenomen.
+Met de ingeschoven maand was hun seizoen ten einde. Den 28sten Juli 1896 stelden zij elkaar op schatting, om bij wijze van
+dankdienst een soort van picnic te organiseeren. Onder een mooien plataan, aan den oever der rivier, was een kleine brandstapel
+opgericht, en elken dag werden in de vlammen bloemen, vruchten, gesmolten boter, honig, rijst, ma&iuml;s, kandijsuiker en dergelijke
+begeerlijkheden geworpen. Aan den voet van den boom klonken steeds liederen uit den mond van godsdienstige zangers, en eentonig
+stegen de beden omhoog van den dienstdoenden priester. Om de waarheid te zeggen offerde ik ook mijn penningske, maar had daarvoor
+de gelegenheid, kiekjes te nemen van het belangwekkende tooneel.
+
+</p>
+<p>A propos van poerohita&#8217;s ben ik te Bhavan getuige geweest van een amusante geschiedenis. Ik heb gezegd, dat ik de diensten
+van een pandit te Srinagar had gehuurd. Op een dag, dat hij een luchtje schepte bij de tenten in de schaduw der mooie platanen,
+op zijn gemak neergedoken in zijn meest geliefden zetel, een ouden scheepsstoel, die in een veldstoel was herschapen, kwam
+een brahmaan uit de plaats toegesneld en wierp zijn tulband aan des pandits voeten. Dat is de plechtigste manier om iemands
+liefdadigheid in te roepen en zich met lijf en ziel onder zijn bescherming te stellen.
+
+</p>
+<p>Nu leed deze arme man aan zijn ziel. Ziehier <a id="d0e498"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e498">64</a>]</span>zijn geschiedenis, zooals de pandit ze mij vertelde. Die brahmaan, eigenlijk een domme stumper, had een zeer mooie vrouw en
+een ondeugenden buurman, die hem haar afhandig maakte. Menschen, die de eer der corporatie wilden redden, zeiden, dat hij
+haar met melk dronken had gemaakt op een dag, toen ze naar haar vader op bezoek was gegaan en dat hij haar toen in een boot
+had meegenomen naar Srinagar, waar hij haar eenigen tijd bij zich hield.
+
+</p>
+<p>Op een goeden dag verscheen de vrouw weer in het dorp en de goede brahmaan nam haar weer tot zich. Tot zoover is de historie
+vrij banaal. Het vermakelijke van de zaak was, dat, daar de buurman Mohammedaan was, de vrouw haar kaste had verloren, en
+dat de arme brahmaan nu ook de zijne verloor, omdat hij de reizigster weer in de duiventil had toegelaten. Geen zijner collega&#8217;s
+wilde meer aan zijn tafel aanzitten of iets uit zijn hand aannemen. Zijn huiselijke zorgen waren overweldigend, en hij had
+wel reden, zijn tulband in het stof te werpen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-064-1.jpg" alt="In den tempel te Martand." width="509" height="705"><p class="figureHead">In den tempel te Martand.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>&#8220;Gij,&#8221; zeide hij tot den pandit, &#8220;ge zijt een pandit uit de stad, wijs en geleerd, ge kent de heilige teksten; zeg, welke
+boete ik moet doen en wees scheidsrechter. Ik zal alles doen, wat gij mij beveelt.&#8221; Die vleierij viel bij den pandit in goede
+aarde, en dadelijk trok hij zijn mooiste kleed aan, om aan den overkant der rivier te gaan onderhandelen met de in volle vergadering
+bijeengekomen poerohita&#8217;s.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-064-2.jpg" alt="Altaar in den tempel te Voetanar." width="327" height="556"><p class="figureHead">Altaar in den tempel te Voetanar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Daarna bracht hij de rest van den dag door met, nog wel in het Sanskriet, zijn vonnis op te stellen en er alle noodige consideraties
+bij in acht te nemen. Hij was zoo trotsch op de uitspraak, dat hij mij de primeur van het vonnis gaf met de vereischte uitleggingen.
+
+
+</p>
+<p>De vrouw werd veroordeeld tot de pradjapati, dat is een soort van neuvaine of boetetijd. De drie eerste dagen mag men niet
+anders eten dan des avonds; de drie volgende alleen des morgens, en de drie dan volgende niets anders, dan wat men ten geschenke
+ontvangt. In het kort gezegd, men gaat er niet aan dood; maar er staat dan ook geschreven, dat aan vrouwen, kinderen en grijsaards
+slechts lichte straffen mogen worden opgelegd. Voor den echtgenoot was de pandit meedoogenloos. Hij was te minder geneigd
+hem te sparen, daar hij het voor zeker hield, dat zoo&#8217;n geval alleen een zot kan overkomen of een slechtaard, maar daarin
+overdreef hij. Zeker is het, dat de arme brahmaan drie dagen lang zonder eten of slapen moest blijven en voortdurend den gezegenden
+naam moest herhalen van &#8220;Ram! Ram!&#8221; waarna hij, gereinigd door het aanhoudend uitspreken van den heiligen naam, geen andere
+verplichtingen meer had, dan het aanbieden van een luisterrijken maaltijd aan al zijn collega-brahmanen, waaraan de pandit
+hem de eer zou aandoen, deel te nemen. Het liep af, zooals het orakel in zijn wijsheid had beslist, en zoo moest op last van
+den stadspandit de dorpspandit boete doen voor de zonden van zijn vrouw.
+
+<a id="d0e518"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e518">129</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-129.jpg" alt="Pandjari en het kamp der pelgrims tegenover den Mahagoenaspas" width="720" height="545"><p class="figureHead">Pandjari en het kamp der pelgrims tegenover den Mahagoenaspas</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/iv1907-129.gif) no-repeat top left;&#xA; &#xA; padding-top: 55px;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 85px;&#xA; height: 90px;&#xA; background: url(images/iv1907-129.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; background-position: 0px -55px;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">V</span>ijf mijlen boven Bhavan ligt, tegenover het Gelukkige Dal Eichmakam, oord der zaligen, op de helling van een heuvel een stadje
+onder de oude muren van zijn ziarat of heiligdom. Het lijkt wel wat op een dorp in Umbri&euml;, en de ziarat met haar loggia verhoogt
+de gelijkenis met Itali&euml;, welke gelijkenis niet te niet gedaan wordt door de spits van de pagode. Het is het heiligdom van
+Za&iuml;n-oed-din, een der discipelen van den grooten nationalen heilige van Kaschmir, Noer-oed-din. Hij wordt in hooge eer gehouden,
+vooral door de bootslieden, die er hun kinderen heenbrengen als de tijd is gekomen, om hun eerste haarlok af te knippen. Ze
+brengen dan tegelijkertijd gevogelte en rammen, die ze op de plaats zelve dooden en nuttigen. Er werd mij gezegd, dat meer
+dan tweehonderd personen zoo leven op kosten der geloovigen. De wijze van verdeeling is dood eenvoudig; elk der mollahs ontvangt
+de recette van een dag en ze wisselen elkaar bij beurten af.
+
+</p>
+<p>De ziarat zag uit de hoogte neer op de noteboomen, waar we onder kampeerden. Men volgt, om er te komen, de eenige straat,
+die steil en ongemakkelijk omhoog loopt en waar winkeltjes en stalletjes aan staan. Boven dien dorpsbazar voert een trap naar
+de poort, waar een paar oude mollahs bij uw aankomst heen en weer loopen, en de broeder portier, gezeten naast de gong, waarop
+hij slaat om de verloopende uren aan te kondigen, de hand ophoudt precies als een italiaansche koster. Twee van de zijden
+van het plein worden ingenomen door het klooster of de galerijen, de beide andere door gebouwen en den ingang van het heiligdom.
+Dat is een zeer kleine grot in de rots, nauwelijks groot genoeg om vijf of zes personen te bevatten. De priester, wiens dag
+het was om de giften te ontvangen, zat gehurkt bij een soort van groote houten kooi, zwart geverfd onder een katoenen hoes,
+die er vuil en onoogelijk uitzag. Het is het ledige graf van den heilige. Na zijn verdwijning heeft men op die plaats zijn
+lans, zijn rozenkrans en zijn brood gevonden.
+
+</p>
+<p>Voordat de bezoekers de ziarat verlaten, vertoont men hun die relieken en nog een paar andere; bij <a id="d0e530"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e530">130</a>]</span>de lans behoort een mooie, bewerkte ijzeren boog; de rozenkrans bestaat uit een tiental kralen ter grootte van een klein ei;
+het beroemde brood lijkt op een versteende beschuit, en dan zijn er nog een houten sandaal en de horens van de geit van den
+heilige. Men moet zien, met welk een vuur priesters en pelgrims er hun lippen op drukken en ze tegen hun oogen wrijven. Nog
+het meest verbaasde mij de vrome eerbied, waarmee onze brahmaan die relieken van een mohammedaanschen heilige vereert.
+
+</p>
+<p>Hij slikt blijkbaar alle histories, die hem verteld worden, en die hij bij gelegenheid mij oververtelt. De meeste hebben een
+veel meer indischen dan muzelmanschen geur, en het is jammer dat mij de ruimte ontbreekt, ze hier te noteeren. Laat het genoeg
+zijn, te zeggen, dat deze suppoosten van den Islam, van wie sommigen een rembrandtiek uiterlijk hebben, elkander risji&#8217;s noemen
+met een titel uit de oude geschiedenis van Indi&euml;. In werkelijkheid zijn de pandits en de Mohammedanen van Kaschmir vrijwel
+met hetzelfde sop overgoten. Van Bhavan naar Eichmakam gaan is van de pandits in de mollahs vallen.
+
+
+</p>
+</div>
+<div class="div2">
+<h3 class="label">IV.</h3>
+<div class="argument">
+<p>De bedevaart van Amarnath.&#8212;Het dal van de Lidar.&#8212;De pelgrims uit Indi&euml;.&#8212;Naar de toppen.&#8212;De heilige grot.&#8212;In de dholi.&#8212;De goedhars
+of buffelherders.
+</p>
+</div>
+<p>Van de vier bergstroomen, die zich bij Anantnag of Islamabad vereenigen, om de hoofdrivier van Kaschmir te vormen, is zonder
+twijfel de Lidar de voornaamste. Haar dal is ook het schilderachtigste en heeft de meeste aantrekkelijkheden. Vijftien mijlen
+is het lang en, beginnend bij de gletschers, eindigt het bij de rijstvelden in de vlakte. Eerst is de stroom troebel met melkkleurig
+water en loopt tusschen de kale bergtoppen, daarna valt hij van rotsplateau op rotsplateau, vloeit door prachtig beboschte
+kloven, en is ten slotte in de levendige, vroolijke vlakte gekomen met een bedding vol steenen en puin.
+
+</p>
+<p>Veel drukte en veel schuim brengt het riviertje mee, en bij die decoratie passen de afwisselende spelers op dat tooneel. Honderden
+pelgrims uit alle hoeken van Indi&euml; doorwandelen telkens in de maand Augustus het dal van het begin tot het einde, ja tot voorbij
+de bronnen, in gezelschap met het verplichte geleide van brahmanen en kaschmireesche koelies. Hun weg leidt langs veel heiligdommen,
+sommige door menschenhanden gebouwd, andere eenvoudige spelingen van de natuur, in puin liggende tempels, heilige bronnen,
+goddelijke rotsen of geheimzinnige meren, die ieder zijn eigen legende heeft en zijn bijzondere kracht. Zoo heeft het dal
+van de Lidar voor ieder wat; er is plaats voor den hengelaar, voor den bewonderaar van ru&iuml;nen en landschappelijk schoon, zoowel
+als voor den reiziger, die staaltjes van menschelijkheid wenscht te zien.
+
+</p>
+<p>Dus is het niet te verwonderen, dat het aantal bezoekers jaar op jaar toeneemt; enkelen geven er zelfs de sportieve genoegens
+van Goelmarg voor op, ofschoon dat het offici&euml;ele zomerverblijf is, terwijl anderen, terugdeinzend voor de lange reis naar
+Sonamarg, in de buurt van Balgan blijven, om de groote hitte te laten voorbijgaan. Evenals zij gaf ik aan het vreedzame dorp
+der herders de voorkeur boven de &#8220;gouden weide&#8221; en zelfs boven &#8220;het dal der rozen&#8221;.
+
+</p>
+<p>Reeds hebben wij te zamen het geheele lage gedeelte van het dal bezocht van Bhavan af, waar veel brahmanen zijn, tot Eichmakam
+met zijn mollahs. Na dit laatste dorp wordt het dal nauwer en voortaan volgt de weg den oever van de Lidar. De rivier zelve
+vormt nu niet meer een onontwarbaar net van kanalen, waarvan ik er tusschen Eichmakam en Sallar veertig heb geteld, maar zij
+heeft voortaan een enkele bedding, waar in het schuimende water boomen worden meegesleurd.
+
+</p>
+<p>Wij kwamen te Bhatkote in een harde regenbui. Al wachtend op het opslaan der tenten, zocht ik een schuilplaats onder de veranda
+van een kleine moskee. Dat was, als in alle dorpen, een droevig vervallen gebouwtje. De mohammedaansche Kaschmirees bekommert
+zich minder om Allah dan om de plaatselijke heiligen en gaat in hoofdzaak liever naar de ziarats dan naar de moskee&euml;n. Ik
+vond geen andere gelegenheid om te zitten dan de draagbaar, die alle dooden uit den omtrek grafwaarts brengt.
+
+</p>
+<p>In dien tijd had er een episch voorval plaats onder de mooie notenboomen van het kamp. Bhatkote wordt bewoond door maliks
+of heeren van den weg, stellig afstammelingen van den een of anderen kleinen radja, die vroeger in het dal regeerde. Hoewel
+ze Mohammedanen zijn, hebben ze het privilege behouden, om de hindoesche pelgrims naar Amarnath te geleiden en het vierde
+deel der offeranden te innen. Een zeer oud hoofd, misschien de oudste van het dorp, had het weldra aan den stok met den pandit.
+Deze eischte rijst, die de ander vastberaden weigerde, zwerend bij zijn baard en bij den Koran, dat er geen korrel meer in
+het dorp was. De pandit, die op dit stuk geen scherts verstaat, dreigde den grijsaard met zijn stok. De bedreiging was niet
+ernstig gemeend, maar de goeie man was er toch zoo verschrikt van, dat hij bijna een flauwte kreeg en tegen een boom moest
+leunen, om niet te vallen, zoo beefde hij, terwijl de veldwachter of tsjankidar den meer geveinsden dan oprechten toorn van
+den pandit kalmeerde, door hem den baard te streelen en hem waarden vader te noemen.
+
+</p>
+<p>Een uur later kwam de oude malik, die een mooien tulband had opgezet en een groen kleed had aangetrokken, mij met salams begroeten
+en bood mij alles aan, wat we noodig hadden, gevogelte, boter, eieren, melk en groenten, tegen een goeden prijs, wel te verstaan.
+Waarna hij mij vertelde, dat hij een zeer oud man was en dat men getracht had, hem te vermoorden, toen hij bij onze aankomst
+gezegd had ons te willen begroeten.... Het kostte mij moeite, van hem af te komen.
+
+</p>
+<p>Daar wij te Bhatkote voor goed de rijstvelden vaarwel zeiden, wilden de mijnen, voor we het bergland ingingen, den reeds grooten
+voorraad rijst nog vermeerderen. Door de parvana&#8217;s of orderbrieven, die we te Srinagar hadden ontvangen, te vertoonen, kregen
+ze nog een weinig, maar tegen een roepij voor de acht sers of ongeveer 800 gram, wat diefstal leek in de oogen van den pandit,
+die te Bhavan zestien kreeg voor denzelfden prijs, en vier-en-twintig te Islamabad.
+<a id="d0e556"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e556">131</a>]</span></p>
+<p>Na Bhatkote wordt het landschap al woester; op enkele plaatsen wordt het dal een echte kloof, die enkel ruimte liet voor het
+pad en den stroom.
+
+</p>
+<p>Iets hooger wordt het dal weer breeder, en men komt weldra te Ganesj-Bal. Het dorpje van dien naam is in twee deelen verdeeld
+door de rivier. Op den linkeroever en de eerste hellingen vormen drie huizen in eenige velden met ma&iuml;s en zwart koren, het
+muzelmansche dorp. Aan den anderen kant ligt het hindoesche dorp vlak aan het water; het bestaat uit twee huizen voor de poerohita&#8217;s
+en enkele planken hutten voor de pelgrims. De plek is zeer beroemd om het beeld van den god, waarnaar het dorp is genoemd.
+Meen nu niet, dat hier een standbeeld wordt bedoeld, maar ga met de oogen des geloofs zoeken midden tusschen de versnellingen
+van de rivier, en ge zult daar een rots aantreffen, door het water afgeslepen tot iets wat op een olifantskop lijkt. Dat is
+Ganesj!
+
+</p>
+<p>Tegen den tijd van den pelgrimstocht worden er twee zwarte vlekken op gemaakt, om de oogen te verbeelden, waardoor de gelijkenis
+treffender wordt. Dit beeld is een van de vele natuurbeelden, die in Kaschmir zoo talrijk zijn en er druk vereerd worden.
+Volgens de brahmanen hoorde Boet-Sjikan, de beeldenstormer, op zijn verdelgingstocht ook van dit beeld spreken en besloot,
+het te vernielen. Dus begaf hij zich op weg. Bij de eerste halte voor den nacht verscheen hem Ganesj en sprak: &#8220;Ga niet verder;
+ik raak uw knie&euml;n als een teeken. En als dat u niet voldoende is, zie dan morgen vroeg naar de Lidar; die rood zal wezen.&#8221;
+Zoo was het; maar de ongeloovige minachtte die waarschuwing des hemels, en voor hij bij de plek van het beeld was gekomen,
+stierf hij. Hij kwam met al de zijnen om onder de steken van een wolk van bijen. Op den tienden dag van de veertien lichte
+dagen van Augustus houden de pelgrims op hun weg naar Amarnath er stil. Er wordt een brug van planken tusschen den oever en
+het beeld gelegd. De geloovigen bieden het meelkoeken aan met honig, geven daarvan mee aan de brahmanen van de plaats en eten
+zelf de rest op.
+
+</p>
+<p>Van Ganesj-Bal af ziet men tot Palgam toe een menigte kampen opgeslagen. Op de vroegere oevers der rivier, nu ver boven de
+tegenwoordige bedding gelegen, brengen de tenten der Sahibs tal van lichte stippen aan tusschen het ernstige groen van dennen
+en sparren. Het spreekt vanzelf, dat met een dergelijken toevloed van Europeanen de hulpmiddelen der naburige dorpen al gauw
+zijn uitgeput. Men moet ten minste twee koelies hebben, om voor de fourage te zorgen en steeds weer heen en weer te gaan tusschen
+het kamp en Islamabad of Srinagar.
+
+</p>
+<p>Palgam heeft zijn houten huisjes verspreid aan den voet van het groote, met eeuwige sneeuw bedekte gebergte Kolahoi, op de
+plaats waar de beide hoofdarmen van de Lidar uiteengaan. De rechtertak gaat naar het Noorden en is de weg naar Amarnath. Het
+traditioneele tijdstip voor het bezoek aan de beroemde grot nadert, en den 17den Augustus maakten wij onze laatste toebereidselen
+voor dat uitstapje.
+
+</p>
+<p>Wij begonnen met aan den lambardar het meeste van onze bagage toe te vertrouwen, en alleen het allernoodigste bij ons te houden,
+de tenten en het ameublement, het keukengerei, proviand voor veertien dagen en warme kleederen. Alles zoo zuinig mogelijk
+berekend, waren het er nog vijftien lasten; dus moesten we vijftien dragers hebben. Al is het niet moeilijk, koelies te huren,
+om u van de eene etappe naar de andere te begeleiden, de zaak wordt heel anders, als men ze bij zich wil houden gedurende
+een paar weken en ze ver van hun huis en hun velden meeneemt. Men moet dan aan de aanlokselen van een goed loon en een dagelijksche
+vergoeding voor voedsel nog een zachten druk toevoegen van een of ander offici&euml;el persoon, om de aarzelenden over te halen.
+Alle autoriteiten van het dorp waren op den bewusten morgen opgeroepen voor dat doel en gingen aan het disputeeren, dat wil
+zeggen, aan het schreeuwen. Eindelijk trad de lambardar van Eichmakam, die tegelijk jelladar is van het geheele dal, en leverde
+ons de vijftien koelies, die we noodig hadden. Zijn hulpvaardigheid was niet volkomen belangeloos, en het hooge personage
+vroeg als belooning om ledige flesschen en blikken van conserven. Nu en dan verzendt hij zijn correspondentie, een stukje
+papier, zeer smal opgevouwen en in de spleet van een ring gestopt, dien de onderdanen elkander overbrengen, tot de brief,
+van hand tot hand gaande, zijn bestemming heeft bereikt. Het meest verrassende is, dat zulke brieven aankomen.
+
+</p>
+<p>Daar het spoedig volle maan zou zijn, zagen wij den geheelen dag een aantal van die vrome bedelaars voorbijgaan, die sadhoes
+worden genoemd en die voor fakirs zouden doorgaan, als het Mohammedanen waren. Sommigen zijn wat meer of wat minder netjes
+in oranje katoen gekleed; anderen hebben zich als harlekijns toegetakeld, en enkelen, die bijna naakt zijn, hebben hun lichaam
+met asch ingesmeerd. Allen dragen een bedelnap, nu eens van koper, dan weer eenvoudig een kokosnoot of een kalebas. Een had
+de zijne bij wijze van kapsel op zijn roode, door asch vaalgetinte haren gezet, hetgeen zoo ongeveer alles was, wat hij aan
+kleederen aanhad. Buiten die sadhoes, die voor het meerendeel uit Indi&euml; komen, komen geheele famili&euml;n uit Srinagar, mannen,
+vrouwen en kinderen, zelfs zuigelingen van brahmanengezinnen. Al die menschen gaan niet voor na twee dagen weer uit Palgam
+weg. Dan zal de politie het sein geven, en een sadhoe met het vaandel begeeft zich op weg naar <span class="corr" title="Bron: Armarnath">Amarnath</span>, waarna alle anderen volgen.
+
+</p>
+<p>Zoo lang kampeeren ze op een eiland, gevormd door twee armen van de rivier. Wij zijn ze natuurlijk gaan zien. Ze hebben allerlei
+soort van tenten, de meeste zijn niet anders dan afdakjes van een paar uit de jungle gehaalde stokken, waar een lap stof over
+is gehangen. De eerepalm kwam toe aan een bijna naakten asceet, die onder een parapluie huisde en een doek erover had gehangen
+als wand. Een andere, zeer oude man met een langen, puntigen witten baard en een krijgshaftig uiterlijk, een drukke prater,
+stelde ons zijn leerlingen voor en vertelde, dat hij uit Patiala kwam, een der inlandsche staten van Pendsjab.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p class="alignright">Tannin, 18 Aug.
+
+
+</p>
+<p>Daar zijn we te Tannin sinds twee uren, en we hebben nog net tijd, om uit te blazen en te dineeren. <a id="d0e582"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e582">132</a>]</span>Van Palgam is dit een zware tocht. Wij zijn heden morgen om zeven uur vertrokken, na onze laatste inkoopen te hebben gedaan
+van enkele paren poelahor of sandalen van gevlochten gras, en eenige kangri&#8217;s, de kaschmireesche stoven. Twee paren sandalen
+en een kangri kosten drie anna&#8217;s of dertig centimes.
+
+</p>
+<p>Allen hadden het druk in het kamp der pelgrims. Er waren, die hun afdakje afbraken, om zich te wikkelen in een doek, die hun
+bij nacht tot huis diende. Ook waren sommigen bezig, vuurtjes aan te leggen. De meest matineusen gingen het hout hakken, dat
+ze &#8217;s avonds zouden gebruiken.
+
+</p>
+<p>Toen we de rustieke bruggen over waren, volgden wij langs de helling van den berg een steil pad, juist breed genoeg voor &eacute;&eacute;n
+persoon. Twee uren later waren we te Preslang, een ellendig dorp, het laatste aan dien weg, en waar niets was te krijgen.
+
+
+</p>
+<p>Hoe verder men komt, des te woester en mooier wordt het dal. De stroom vliet snel tusschen hooge rotsen door en vormt op enkele
+plaatsen drie verdiepingen van watervallen. Op den linkeroever zijn de hooge, met sneeuw bedekte bergen met sparren begroeid,
+terwijl de rechteroever, naar het zuiden gekeerd, kaal was. Maar de schoonheid lag daar in de grillige vormen der granietrotsen.
+Op de eene plaats wees een spitse naald omhoog en geleek op een klokketoren; op een andere scheen men een vervallen kasteel
+te zien of het portiek van een grooten tempel.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-132.jpg" alt="Het Amarnathdal, uit de grot gezien." width="493" height="702"><p class="figureHead">Het Amarnathdal, uit de grot gezien.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Wij hadden ons kamp opgeslagen aan de samenvloeiing van twee riviertjes, een punt als Palgam in het kleine en woeste; er was
+een boschje bij van dennen en berken. De tenten stonden vlak tegen den berg aan, dien we den volgenden morgen vroeg zouden
+bestijgen. Vooraf verlichtte des avonds de maan het landschap, viel op de prachtige bergwanden en de toppen en straalde op
+de donkere bosschen daar beneden.
+
+</p>
+<p>Na het verlaten van het kamp bestegen we eerst den Pich-Bal, een minstens vijfhonderd meter hooge rots, die bijna loodrecht
+oprees. Het pad ging recht omhoog tusschen de steenen, en het is tevens de weg dien het water neemt in den tijd van het smelten
+der sneeuw. Slechts op enkele punten waren er een paar zigzags, en soms waren de rotsblokken zoo hoog, dat men er zich met
+moeite tegen op moest hijschen. Van boven af gezien, was het om medelijden met onze arme koelies te krijgen. Naar den grond
+voorover gebogen, onder den last der tenten, die op groote bruine of witte schelpen geleken, sleepten ze zich moeielijk voort
+als doodzieke slakken. De boomgrens was al achter ons, en ieder klaagde meer of minder over duizeligheid of misselijkheid,
+de eerste verschijnselen der bergziekte.
+
+</p>
+<p>Maar toen de reuzendrempel overschreden was, wat was het toen heerlijk, dat de karavaan kon uitrusten en zich neervlijen in
+het bloeiende kruid! Wij hadden de marg bereikt, de groote alpenweide, die op een reuzentuin geleek, waar duizenden van onze
+wilde bloemen bloeiden. Een optelling zou geen denkbeeld kunnen geven van de wondere pracht en frischheid dier kinderen van
+Flora, daar op de hoogten slechts bloeiend voor God.
+
+</p>
+<p>Het pad liep nu ter halver hoogte de grazige helling in een soort van breed dal. Links boven onze hoofden hingen groote, overhangende
+rotsen, die ons schenen te willen verpletteren; rechts beneden ons liep de rivier onder tunnels van sneeuw door of kwam daar
+als een waterval weer uit te voorschijn, vullend de ruimte met rumoer en stuivend water. Hier en daar hadden enkele berken
+zich nog weten staande te houden. Velen lagen bijna op den grond door den druk der sneeuw, en hun verwrongen stammen en takken
+lagen ter aarde als zilveren slangen.
+
+</p>
+<p>Plotseling deed zich een prachtige aanblik voor op de gletschers; we kampeerden daar juist tegenover op de weide met haar
+mollig grastapijt. Maar met den avond kwamen kou en vocht opzetten, en we hebben niet anders dan een vuur van berkentakken,
+om ons te verwarmen, een vuur nog wel, dat telkens in vonken uiteenspat, zonder te vlammen.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p class="alignright">Cecha-Nag, 20 Aug.
+
+
+</p>
+<p>Dezen morgen moesten we weer een berg bestijgen, iets minder hoog, maar niet minder moeilijk. Zoo <a id="d0e611"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e611">133</a>]</span>klimmen wij met een marschdag telkens een stapje verder als dwergjes, die een trap van reuzen opklauteren. Van boomen is er
+geen sprake meer, behalve dat we een paar kromgegroeide jeneverstruiken zagen in een holte van de rotsen.
+
+</p>
+<p>Eindelijk bereikten wij den oever van een meer. Het moet de naga wezen, die vroeger dichtbij Bidsj-Bihara woonde en die zich
+uit tegenzin tegen de wereld naar deze onherbergzame wildernis heeft teruggetrokken. Nag of meer, de aanblik is in elk geval
+grootsch. Een ovaal bekken is met het heldere water gevuld en ligt tusschen ruwe rotsen; aan het boveneind ligt een reuzengletscher,
+waarboven met zijn sneeuwkap de zwarte top van den Koh-i-Noer opsteekt.
+
+</p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-133.jpg" alt="De Koh-i-Noer en zijn gletschers." width="720" height="514"><p class="figureHead">De Koh-i-Noer en zijn gletschers.</p>
+</div><p>
+
+</p>
+<p>Ik schrijf, gewikkeld in mijn bont en met de kangri onder mijn voeten; toch is de zon nog niet ondergegaan. Zij braadt mijn
+rechterwang, terwijl de linker bevriest. Ik had iets dergelijks gelezen in een verhaal van een reis door Thibet, en kon het
+toen bijna niet gelooven. Nu is het ervaring, evenals ik nu met kennis van zaken over de kangri kan praten, maar dat is iets
+aangenaams. Toen ik de oogen opsloeg, zag ik slechts rotsen en sneeuw. Alles is woest en verlaten, en de aanblik doet aan
+de zee denken. De wolken vullen de smalle kloof, waardoor we morgen dezen ons omringenden kring van bergen zullen verlaten;
+men ziet ze dalen langs de hellingen met het vallen van den avond. Dadelijk zullen ze ons bereiken. Als de koelies niet praten,
+hoort men niets anders dan het ruischen van de beken, die van alle kanten van de gletschers neerdalen, en alleen het scherpe
+geluid van de marmotten doet zich nu en dan hooren. Men krijgt den indruk van een landschap, dat eeuwig zoo zal blijven tot
+aan het einde der dingen, als de aarde niet dan een uitgedoofde ster zal wezen, en het is, of wij raken aan de reeds afgekoelde
+oppervlakte onzer planeet.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p class="alignright">Kel-Nar, 21 Aug.
+
+</p>
+<p>Toen we van morgen wakker werden, droegen alle toppen in onze buurt versche sneeuw. Een ijskoude regen viel op ons neer. Maar
+daar komen toch de pelgrims aan in een ganzenmarsch. Het is om medelijden met hen te krijgen, half gekleed slechts, en rillend
+onder hun katoenen lompen. Zeker had diegene, die het eerst den pelgrimstocht naar Amarnath in de mode bracht, zin voor het
+schilderachtige, maar het ontbrak hem ook niet aan moed. Het is voor die menschen wel iets anders dan voor verwende stedelingen,
+maar ze wagen er toch hun leven mee, en in slechte jaren komen velen van koude om. Het is gelukkig, dat zij gesteund worden
+door het geloof en de hoop, Siva van aangezicht tot aangezicht te zien, een aantrekkelijker motief en meer vergefelijk dan
+de nieuwsgierigheid, die mij drijft.
+
+</p>
+<p>Van een beter oogenblikje gebruik makend, toen het we&ecirc;r wat helderder was, besloten wij op onze beurt te vertrekken. Wij moesten
+al dadelijk over een rivier, waar een sneeuwbrug over lag, die <a id="d0e629"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e629">134</a>]</span>inderdaad veel steviger was dan men zou hebben verwacht. Maar daar zijn andere stroomen, die ons den weg versperren. Het zou
+vreemd kunnen schijnen, zooveel water op zulke hoogten te vinden, als niet de onuitputtelijke gletschers boven ons lagen.
+
+
+</p>
+<p>Wanhoopskreten klinken op eens. Het is een koelie, die in de rivier ligt te spartelen en erbarmelijk gilt, terwijl hij zich
+aan een steen vastgrijpt. De kameraden komen hem te hulp en brengen hem naar den kant. Natuurlijk is het van de vijftien juist
+degene, die de melk en de suiker draagt, die dit onvrijwillig bad te beurt valt. Gelukkig sloot de kist goed en de verdere
+kruidenierswaren zijn droog gebleven. Wat de melk aangaat, die hij in de hand had, die is zonder dat we het wilden, aan de
+naga&#8217;s van de streek ten offer gebracht.
+
+</p>
+<p>Toen dat incident was afgeloopen, ging het hijschen weer aan den gang. Wij moesten stijgen naar den pas van Mahagoenas of
+van de Groote Slang. Er ligt veel sneeuw, wat niet te verwonderen is, want we zijn op 14000 voet hoogte. Met moeite worstelden
+we door de losse steenen; de helft van den berg schijnt in den pas te zijn gevallen, en de pandit beweert, dat de bliksem
+dat heeft veroorzaakt. Veel steenen liggen bij drie&euml;n en vieren, als kleine, door kinderen gebouwde huisjes. Ieder pelgrim
+richt er zoo een op en plaatst er een stuiver bij, dien de maliks van Bhatkote dan later inzamelen.
+
+</p>
+<p>Wij stijgen nog steeds. Hier en daar vertoont zich het edelweiss. Niets kan een denkbeeld geven van de troostelooze eenzaamheid
+van den pas, tusschen de granietmuren onder den grijzen hemel, waar de wind, die erover heen veegt, ons tot op het gebeente
+verkilt. Een cairn of steenhoop staat op de hoogte, en wij volgen het gebruik, door een steen bij den hoop te voegen. Dan
+gaat het naar beneden langs gladde hellingen in een ander dal, waar gras te vinden was, een dal, dat wel op het vorige geleek,
+maar op het noorden, zoodat het water niet naar de Lidar, maar naar de Sind afvloeide.
+
+</p>
+<p>De regen had ons onderweg ingehaald, en weldra ging hij over in gesmolten sneeuw, en al spoedig in werkelijke sneeuw. Wij
+hielden stil op de eerste plaats, waar men erover denken kon te kampeeren, namelijk te Kel-Nar in de Ibexkloof. Ik wachtte
+daar twee lange uren in de sneeuw op de tenten, die maar niet kwamen. Daar zijn ze eindelijk en worden zoo spoedig mogelijk
+opgeslagen. Niets uit de menschen te krijgen. De hindoesche bedienden, die nog nooit sneeuw hadden zien vallen, waren verslagen.
+De koelies, die toch goede wollen dekens hebben, schreien en zeggen, dat ze allen zullen sterven. Twee van hen ontbraken op
+het appel, en de nacht viel. Twee anderen willen wel tegen een flinke fooi hen gaan zoeken. Tot overmaat van ramp was er geen
+hout om vuur aan te maken; hoogstens kan men met een alcohollamp voor mij een kop thee bereiden. Ik gaf bevel tot een algemeene
+verdeeling van de suiker, die hier als een warm voedsel wordt beschouwd. Daarna liet ik de koelies onder de dubbele tent gaan,
+waar ze den heelen nacht bromden en klaagden op den doorweekten weidegrond. De pooten van mijn veldbed zakten er diep in,
+terwijl de steunpalen van de tenten kraakten en bogen onder den last der sneeuw.
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p class="alignright">Pandjtarni, 22 Aug.
+
+
+</p>
+<p>Het bleef nog een gedeelte van den nacht sneeuwen; maar van morgen was er een prachtige zonneschijn op de versch gevallen
+sneeuw, en mensch en dier werd door de warme stralen verkwikt. Dat gaf weer moed, en het bleek dat niemand van ons, zelfs
+niet de kippen, die we meesleepen, is doodgegaan.
+
+</p>
+<p>De etappe, die nu nog overblijft, is maar kort. Wij blijven dalen langs dezelfde helling vol immortellen en gentianen, en
+gaan vijf keeren over het riviertje, dat in de diepte kronkelt. De marmotten, gezeten voor hun holen, zien ons voorbijgaan.
+Tegenover ons, achter eenige kale bergen, verheft zich de piek van Amarnath, einde van ons uitstapje en doelwit van de bedevaartgangers.
+De rots hier naast ons is geen andere dan de trommel van Siva. De pelgrims zorgen ervoor, dat hij klinkt, als ze er voorbijgaan,
+door er met een steen tegen te kloppen.
+
+</p>
+<p>Kort daarna komt men te Pandjtarni. De &#8220;vijf stroomen&#8221; vloeien in een onmetelijke bedding, half rotsgrond, half weide, afdalend
+van een tweetal mooie gletschers, die merkwaardige strepen vertoonen. Wij zijn gelukkig niet verplicht, als de pelgrims, om
+in elk ervan een bad te nemen. Wij richten ons kamp op aan het eind der weide, dichtbij de plek waar de vijf rivieren zich
+vereenigen, om de Sangam te vormen. Daar vernauwt zich het dal weer, en door den open ingang van mijn tent, die op het noorden
+ligt, zie ik slechts een driehoek van bleeke lucht, de lucht boven Ladakh of Klein-Thibet. De grens ervan is maar een dagreis
+verwijderd; maar we zijn al te ver in het jaargetijde, en de kloof, die naar Saltal voert, is voor het oogenblik niet over
+te trekken.
+
+</p>
+<p>Des avonds waren de bedevaartgangers eindelijk aangekomen. De ambtenaren van de politie, die door den maharadja tijdelijk
+in dienst waren gesteld, hadden in hun zorg voor het welzijn der pelgrims hen in ons kamp teruggehouden, uit vrees dat ze
+door den sneeuwstorm werden overvallen. Nu zijn ze te laat. Tegen het vallen van den avond komen ze nog langs het pad in lange
+rijen achter elkaar aanzetten. Ik ging ze om zes uur zien. Ze bestegen den oever, bibberend van hun vijf op elkander volgende
+baden en met het voorhoofd besmeerd met geel en rood door de poerohita&#8217;s, die van twee uur in den namiddag af op hen wachtten,
+neergehurkt aan den oever van de laatste rivier. Er stonden al een paar tenten. De kooplui, die de pelgrims volgen, hadden
+allerlei te koop voor diegenen, die geen vuur kunnen aanmaken, &ograve;f omdat ze geen hout hebben, &ograve;f wel omdat hun gelofte het
+hun verbiedt. Er waren daar banketbakkers en kruideniers, die slechte thee en allerlei dingen te koop aanboden, welke niet
+onder de vasten vallen, als amandels, pitten van abrikozen, hennip om te rooken en andere kleinigheden in zakjes. Onze koelies
+waren veranderd in kooplieden van hout; zoodra de tenten waren opgeslagen, waren ze op avontuur uitgegaan en daar komen ze
+terug met bundels jeneverbeshout.
+<a id="d0e651"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e651">135</a>]</span></p>
+<p>Het is een vermakelijke bonte drukte; de menschen slaan de tentpalen in den grond, anderen halen enorme geelkoperen pannen,
+waar aanstonds de rijst in zal koken, en allen woelen door elkaar aan den voet van den berg, dien ze morgen zullen beklimmen.
+
+</p>
+<hr><p>
+
+</p>
+<p class="alignright">Amarnath, 23 Aug.
+
+
+</p>
+<p>Van morgen in de vroegte zijn de pelgrims naar Amarnath vertrokken langs hun specialen weg; ze lieten alleen sommige koelies
+achter voor de bewaking van het kamp. Die weg heeft zijn bijzondere verdiensten. Vooreerst is hij zeer bezwaarlijk, want men
+moet een bergkam van meer dan 5000 meter overgaan en dan aan den anderen kant naar beneden klimmen, zoo goed als het gaat.
+Bovendien vervult men zijn godsdienstplichten op een steile rots, waarvan het heet, dat ze een beeld is van Bhairava. Er worden
+meelkoeken aan het beeld aangeboden en suiker, een gebruik, dat te practischer is, omdat de arme pelgrims volkomen nuchter
+naar boven moeten klauteren. Oudtijds beklommen velen de punt en wierpen zich van boven neer, om naar hun meening ten hemel
+te stijgen. Die gevaarlijke sprong naar de andere wereld is nu door de politie verboden. Laat men thans eens tegenspreken,
+dat de beschaving vorderingen maakt!
+
+</p>
+<p>Op de andere helling ontdekt men in de rotsen een spleet, die een soort van natuurlijke poort vormt. Wie daar doorheen is
+gegaan, behoeft niet meer op aarde terug te keeren, want onder dezen vorm stellen de Hindoes zich hun eeuwig heil voor. De
+pandit vertelde, dat diegenen, die iets ernstigs op hun geweten hebben, er niet door kunnen; een geheimzinnige macht, die
+niet te overwinnen is, houdt hen tegen, en er wordt verzekerd, dat menigeen zich niet zeer rustig voelt, als hij de geheimzinnige
+proef moet doorstaan. Maar dan heeft men ook alleen nog maar de gelukzalige grot te bereiken.
+
+</p>
+<p>Wat ons, profanen, aangaat, wij volgen op den heenweg het pad, dat de pelgrims op den terugweg bewandelen; dien volgen ook
+bij voorkeur de geloovigen, die zich te zwak voelen, en de zieken, die dwaas genoeg zijn, hier genezing te komen zoeken. Men
+moet niet denken, dat die nu nog al gemakkelijk is; men is al blij, een plaatsje te vinden voor &eacute;&eacute;n voet tegelijk en vaak
+op een afglijdend stuk steen.
+
+
+</p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-135.jpg" alt="Bad der pelgrims te Amarnath." width="430" height="638"><p class="figureHead">Bad der pelgrims te Amarnath.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Het ergste is, dat als men boven is, men ook weer naar beneden moet langs een pad van hetzelfde kaliber, tot men eindelijk
+de bedding van de rivier bereikt. Dat is dan de stroom van Amarnath, de Amaravati geheeten. Men loopt in de diepte van deze
+sombere doodenvallei, nu eens over puin, dan over sneeuwtunnels. Aan alle kanten omringen u kale bergen, welker kruinen even
+sterk zijn ingesneden als de golven op een dag van storm op zee. Enkele lijken echt golven, die verstard zijn, toen ze den
+hemel bestormden. In een ervan bespeurt men ter halver hoogte een spleet, waarheen onophoudelijk stroomen menschen opgaan,
+terwijl andere ervan afdalen. Dat is de grot van den Heer der Onsterfelijken.
+
+</p>
+<p>Op een enkelen dag van het jaar, een dag van volle maan in Augustus, vullen de bedevaartgangers het dal met hun bonte scharen,
+waarin de oranje kleur van het gewaad der sadhoes of bedelaars den boventoon voert, en met het rumoer van hun uitroepen. Hun
+eerste daad is zich te baden in de rivier Amaravati, die links van de grot drie verdiepingen van watervallen vormt. De benedenste
+schijnt voor de vrouwen gereserveerd. De mannen hebben niet anders aan dan een gordel van berkeschors om de lendenen geslagen
+met een koord van dezelfde stof; de vrouwen hebben een lap witte stof omgeslagen en allen uiten den kreet: &#8220;Amarnath-Svani-ki-Jay!
+Leve de koning der goden!&#8221; Met dien uitroep stormen ze naar de grot.
+
+</p>
+<p>Men treedt er binnen langs een soort van leuning langs den linkerwand. De groote gapende boog, wijd als de ingang van een
+kathedraal, is rechts half gevuld door puin. De pelgrims smeren hun gezicht met leem, anderen zelfs hun geheele lichaam met
+het gipsstof. Men moet ze zien aan den ingang van het hol, de handen uitgestrekt, het hoofd achterover, met open mond, in
+spanning lettend op de droppels water, die door het gesteente worden gefiltreerd, om er in het voorbijgaan enkele druppels
+van op te vangen, want dat water is niets minder dan ambrozijn. Dan eindelijk zich in hun volle lengte op den grond werpend,
+komen ze de grot binnen.
+
+</p>
+<p>Het hoofddoel van de bedevaart is de aanschouwing der bevroren bronnen, die Siva moeten voorstellen en zelfs zijn familie.
+Stelt u voor in een ruimte, waar de zon nooit binnendringt, soorten van kleine glazen koepels. De grootste zou niet anders
+zijn dan een natuurlijke voorstelling van den god. Sommigen beweren, dat de dikte van het ijs toeneemt en afneemt met de maan;
+maar niemand kan het zien. In de ziel der pelgrims is geen schaduw <a id="d0e676"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e676">136</a>]</span>van twijfel. Met welk een devotie drukken ze zich tegen het blok ijs, er geestdriftig hun voorhoofden tegen wrijvend, hun
+armen, hun naakte bovenlijven; als ze zich aan de eene zijde hebben gewreven, beginnen ze aan den anderen kant. Vervolgens
+houden ze in de kille schaduw van de grot een soort van danspartij, gewijd door een rhythme van handgeklap.
+
+</p>
+<p>Onnoodig te zeggen, dat de poerohita&#8217;s van de party zijn, zij hebben de ijsblokken met roode vlaggen versierd, met kleine
+walmende lampen en hebben er bloemen gestrooid. Twee van hen zitten zoo maar op Siva; twee anderen houden een touw van gevlochten
+stroo vast, om de opdringende menigte op een afstand te houden. Al die menschen, die zoo dweepziek moeten zijn, ontvangen
+ons zeer vriendelijk. Men schijnt het zeer goed te keuren, dat ik mijn onrein lederen schoeisel door strooien sandalen heb
+vervangen. Er wordt mij belangstellend gevraagd, of ik den beroemden gletscher al gezien heb of dat ik er nog heen ga. Ik
+zou het in elk opzicht onaangenaam hebben gevonden, als ik deze brave menschen in hun geloof had moeten kwetsen. Ieder geloof
+is heilig, zoo lang het oprecht is.
+
+</p>
+<p>Om de waarheid te zeggen, maken de poerohita&#8217;s een onnoodige drukte en duwen de sadhoes heen en weer; om ruim plaats te maken
+voor de Sahibs, die bij gebrek aan geloof roepijen meebrengen. Zij geven mij daarvoor in ruil een overvloed van kandij, amandelen,
+bloemen en hechten om mijn linkerpols een armband van roode wol en gele zijde. Een arme, oude vrouw vroeg mij een aalmoes
+en ging dadelijk het ontvangen zilverstuk brengen aan brahmanen, die bezig waren te offeren bij een klein vuurtje. Van avond
+wordt de ontvangst gedeeld; een vierde is voor de poerohita&#8217;s van Bhavan, een vierde voor die van Ganesj-Bal, een derde vierde
+deel voor de sadhoes, die het vaandel gedragen hebben, en het laatste voor de maliks van Bhatkote.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-136.jpg" alt="De sadhoe of bedelaar van Patiala en eenige pelgrims." width="508" height="720"><p class="figureHead">De sadhoe of bedelaar van Patiala en eenige pelgrims.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Later hebben wij de klachten van den ouden malik vernomen, toen we weer door dat dorp gingen. Zij hadden voor hun deel maar
+honderd roepijen gekregen. Trouwens ze zeggen elk jaar, dat ze zijn gefopt, en dat is niet onmogelijk, om de eenvoudige reden,
+dat de toegang tot de grot, en dus alle toezicht op de financi&euml;ele operaties, verboden is aan de Mohammedanen.
+
+</p>
+<p>Toen het bezoek aan den gletscher afgeloopen was, konden wij heengaan. Het was voor al die arme stumpers een treurige aftocht.
+Uitgeput door acht dagen van vermoeienis en vasten, waren ze hier gekomen, en nu werden ze niet meer gesteund door den wil
+om het doel te bereiken. Zoolang de weg naar beneden liep door het dal van Amarnath, ging het nog, want toen had men het gezicht
+op de heilige grot, en wij hoorden geestdriftige kreten. Aan den oever van de rivier zagen we vrouwen zich vooroverbuigen,
+om water te scheppen in de holte harer handen en elkander te laten drinken, waarna ze elkaar tot driemaal toe omhelsden. Zoo
+sluiten ze een vriendschapsbond.
+
+</p>
+<p>Zoo&#8217;n verbond, vertelde de pandit, heeft den voorrang boven ieder wereldlijk belang en elken familieband; het geldt voor leven
+en dood.
+
+</p>
+<p>Weldra verspreidden zich de groepen en de uitroepen werden niet meer gehoord. Een der leerlingen van onzen ouden kennis, den
+sadhoe van Patiala, was zoo zwak, dat hij er wel blijven moest, omdat hij geen geld had om zich te laten dragen. Toen de weg
+ging stijgen, zagen we niet dan doodvermoeide menschen op de hellingen, zich vasthoudend aan sprietjes gras, zoo goed als
+het ging, hijgend en klagend en de hoop opgevend, dat er ooit een eind aan den klim zou komen.
+
+
+<a id="d0e695"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e695">137</a>]</span></p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-137-1.jpg" alt="De moskee van Sjah Hamadan te Srinagar." width="720" height="351"><p class="figureHead">De moskee van Sjah Hamadan te Srinagar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Aan de andere zijde van den berg was de afdaling naar de vijf rivieren niet veel beter; velen van hen, die op handen en voeten
+zoo even omhoog kropen, lieten zich nu maar op den rug neerglijden. Beneden wachtte hen een laatste bad, even heilig als het
+koude bad, genomen ter eere der voorvaderen, alsof ze den tijd wilden bespoedigen, waarop ze bij hen zouden wezen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure floatLeft" style="width: 291px"><img border="0" src="images/p1907-137-2.jpg" alt="Mohammedaansche bedelaar." width="291" height="384"><p class="figureHead">Mohammedaansche bedelaar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Ik moet bekennen even vermoeid te zijn als zij, en als zij, sleep ik mij voort, zoo goed en zoo kwaad als het gaat, naar het
+kamp te Pandjtarni. In de achterhoede worden de achterblijvers aangezet tot spoed door de politie; het zou hun dood zijn,
+zoo ze alleen achter werden gelaten in deze troostelooze eenzaamheden, waar alles verijsd is, tot de goden toe; en nu valt
+voor een geheel jaar het dal van Amarnath terug in stilte en verlatenheid.
+
+</p>
+<p>Den 24sten Aug., &#8217;s morgens, was er te Pandjtarni niets meer te zien dan onze tenten op de van witten ijzel glinsterende weide.
+Ik had in zoo ver nog de gevolgen te dragen van mijn vermoeienis van den vorigen dag, dat ik mijn vertrek een dag uitstelde.
+Toen de politiebeambte, die voortging met den optocht tot een goed einde te brengen, v&oacute;&oacute;r zijn vertrek mij nog zijn diensten
+kwam aanbieden, vroeg ik hem mij een dholi te sturen met een dubbele groep dragers. De dholi is een soort van palankijn of
+vierkanten draagstoel met een dakje van stof erover. Veilig hangend tusschen twee lange bamboes, leek het mij nog al een dragelijk
+vervoermiddel; het eenige bezwaar is, dat het veel ruimte inneemt. Maar mijn acht niet gedoopte dragers zijn geoefende luidjes,
+en ze brengen mij met de grootste handigheid over de lastigste wegen.
+
+</p>
+<p>Men volgt op den terugweg hetzelfde pad als in het heengaan, behalve dat men gewoonlijk iets afsnijdt door een nog veel hoogeren
+pas over te gaan als dien van den Mahagoenas en niet minder steenachtig. Op eens is men dan aan den anderen kant. Aan zijn
+voeten aanschouwt men een onmetelijk wijde kloof, met zonderling gevormde toppen eromheen en meer dan 1000 meter diep. Men
+zou op het eerste gezicht meenen, dat het onmogelijk is, zoo steile hellingen af te gaan; men doet het intusschen, al is het
+niet zonder moeite en gevaar. Beneden bij een beek, die plotseling uit den grond te voorschijn komt, vormen de opnieuw gevonden
+berken een nestje van groen, dat den naam draagt van Astan Marg.
+
+</p>
+<p>Een heele familie van goedjarsche herders is er met de buffels gevestigd. De oude moeder, een goedig mensch, met het hoofd
+van een tooverheks, kwam mij begroeten en bood mij koeken van gestremde melk aan, mij noodigend in haar hut. Die was niet
+veel meer dan een groot afdak, gedragen door enkele boomstammen, een zeer eenvoudig zomerverblijf; in den winter gaan ze naar
+beneden naar hun dorpen. Ik kon in zake meubels niets ontdekken dan de zakken van geitevel, waarin gesmolten boter wordt bewaard
+<a id="d0e716"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e716">138</a>]</span>en de aarden of bronzen potten, waarin ze wordt gesmolten.
+
+</p>
+<p>In een hoek lag een heel jonge vrouw op een bed van droog gras en naast haar lag een baby, die den vorigen dag geboren was.
+Evenals de andere vrouwen, die ik zag, was ze behangen met sieraden, en ik telde wel twaalf zilveren ringen in ieder oor.
+Dus verliest de coquetterie nimmer haar rechten, en ik begin te twijfelen aan de hooggeroemde eenvoudigheid van de herderinnetjes.
+
+
+</p>
+<p>Maar weten ze wel, hoe gelukkig ze zijn? Graag zou ik voor de rest van den zomer hun koele, frissche verblijfplaats deelen,
+die door een dichter beschreven zou worden als genesteld aan het hart van den reus Himalaya, als een edelgesteente op de borst
+van de godin Parvati. Ongelukkig is onze voorraad niet groot genoeg voor dergelijke buitensporigheden, en wij moeten ons weer
+begeven naar streken van een duizend meter lager, waar men reeds zwaarder lucht inademt. Nog twee dagen van een daling door
+een schilderachtige omgeving, en mijn dragers zetten mij zacht te Palgam neer. <span class="corr" title="Bron: Van daag">Vandaag</span> heb ik nog alleen maar Kaschmir dwars door te gaan, om dan de bestijging van den Haramoek te doen.
+
+
+
+</p>
+</div>
+<div class="div2">
+<h3 class="label">V.</h3>
+<div class="argument">
+<p>De bedevaart naar den Haramoek.&#8212;Begrafenis.&#8212;Alpinisme en godsdienstige hydrotherapie.&#8212;De tempels van Vangath.&#8212;Herfsthuiveringen.&#8212;Afscheid
+van Srinagar.
+</p>
+</div>
+<p>De achtste dag van de lichte veertien dagen van Bhadrapada, die in het jaar 1896 op den 14den September viel, is de groote
+dag der dooden voor de kaschmireesche pandits. Maar zij brengen dan niet enkel bloemen naar een kerkhof, dat meer of minder
+ver uit de buurt is; ze moeten er meer dan 4000 meter voor stijgen langs ruwe wegen door verlaten passen naar een meer, omringd
+door gletschers en steenachtige hellingen aan den voet van den reus Haramoek. Daar men liever in de Ganges de asch stort van
+de Hindoes uit Indi&euml;, wordt die der Brahmanen en Sikhs uit Kaschmir daar gedeponeerd. Zoo is dan ook het meer bij gebrek aan
+beter gekozen als een der bronnen van den grooten, heiligen stroom.
+
+</p>
+<p>De profanen en de kaarten noemen het Gangabal; de brahmanen zeggen dood-eenvoudig de Ganga of de Moekoeta Ganga, de Ganga
+van den diadeem. Het is bekend, dat de groote rivier vloeit van den haardos van Siva, en nu is de Haramoek, het enorme rotscomplex,
+met ijs bedekt, dat vijf dalen beheerscht en zeven hooge toppen ten hemel heft, niet anders dan de diadeem en tegelijkertijd
+de woning van den god.
+
+</p>
+<p>De pandits beweren, zonder te lachen, dat als men de pradakchina, dat is de toer rondom het meer, doet in den tijd van droogte,
+dat men dan de haren kan zien, waar de bron onder uit vloeit! Als de achtste dag van de lichte veertien dagen van Bhadrapada
+na het begin van de najaarsdagen valt, wordt de plechtigheid van het werpen der asch tot het volgende jaar uitgesteld. Dat
+jaar had het weinig gescheeld, of het feest had niet plaats gehad; het najaar begon den negenden van de veertien dagen.
+
+</p>
+<p>In alle huizen waar een doode is geweest, moet een der bloedverwanten, zoo na mogelijk, de bestijging doen. Die pelgrimstocht
+van Gangabal heeft dus een zeer bijzonder plaatselijk karakter. Hier komen geen pelgrims uit Indi&euml;, dat wil dus zeggen, geen
+sadhoes; enkele Sikhs uitgezonderd, ziet men er slechts kaschmireesche brahmanen; het is een ware familiebedevaart.
+
+</p>
+<p>En het is geen kleine zaak voor de pandits. Men weet, hoe vermakelijk bang de Kaschmireezen zijn voor de prachtige bergen,
+te midden waarvan ze leven en die ze het liefst uit de verte bewonderen. De bandobast is dan ook een ding van belang, en het
+schijnt alsof men een poolreis gaat maken. Er moet een tent worden aangeschaft, dan proviand meegenomen, kleeren en dekens
+in overvloed; verder moet men zich voorzien van suiker, peperkorrels en zure vruchten, alles dingen, die in de vasten mogen
+worden gebruikt en die men onderweg neemt, om zich op te monteren of te verfrisschen, en vooral niet te vergeten, een reukwerk,
+geknoopt in een punt van het kleed, om bij wijze van opwekkend zout te ruiken, als men een aanval krijgt van de bergziekte.
+Ook is het van groot belang kangri&#8217;s bij zich te hebben en een aantal sandalen van poelahor, die zooveel waard zijn voor het
+loopen op de gladde hellingen.
+
+</p>
+<p>Eindelijk moeten er koelies worden gehuurd, om dat alles te vervoeren, en dan nog de quaestie van de asch. Men ontsluit, om
+haar mee te nemen, het kastje boven de deur in den buitenmuur, waarin ze was geborgen vanaf den dag der verbranding van den
+doode. Het is de gewoonte, de enkele overblijfselen van beenderen, die men heeft ingezameld onder de asch van den brandstapel,
+in een aarden vaas te bergen, samen met kleine stukjes van de vijf edele dingen, parel, saffier, koraal, goud en zilver. Ik
+heb mij laten vertellen, dat men niet zooveel asch meenam als wel mogelijk zou zijn, uit vrees er last van te zullen hebben
+op de dag van de bedevaart, want de dooden kunnen den levenden hinder veroorzaken.
+
+</p>
+<p>Eindelijk, daar zijn onze pandits op weg, niet zonder dat de dragers van asch eerst in hun huis een eersten lijkdienst hebben
+gevierd. Die laatste diensten worden trouwens elken dag van den tocht gehouden, schenkingen van meelkoeken, water en vruchten
+aan de geesten der afgestorvenen. Bij de Ganga moeten allen aan zulk een lijkdienst deelnemen, en zij, die asch hebben heen
+te brengen, houden er twee. Wij haalden te Prang, aan den oever van de Sind, de bonte scharen der pelgrims in, die aan het
+ontbijt waren na hun offerande of onder de boomen lagen te rusten. Er waren daar zeer mooie vrouwen van pandits; zij gaan
+inderdaad door voor veel mooier dan haar mohammedaansche landgenooten, en zonder twijfel terecht. Het is misschien niet te
+verwonderen, want het waren juist de hoogste klassen, die zich niet lieten bekeeren tot het Mohammedanisme.
+
+</p>
+<p>Bevallig in haar levendig gekleurde kleedjes met wijde mouwen, met een witten gordel om het middel, en om het hoofd een langen,
+witten sluier geslagen, die op de schouders afhing, maakten verscheiden <a id="d0e747"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e747">139</a>]</span>van haar een bijbelschen indruk. Wat de pandits betreft, de meesten van hen leggen op reis het witte kleed af, dat er met
+den gordel als een soort van toga uitziet en hun werkelijk niet kwaad staat; zij vervangen het door een costuum, dat veel
+gelijkt op dat van Kisjtwar, een buis met een korte broek, en banden om de beenen gebonden. Bijna alle dragen ook nog een
+groote jas, gevoerd met een voering van lamsvel uit Ladakh. Enkele knapen geleken met hun geborduurde mutsen en gekleurde
+wambuizen boven de nauwsluitende broeken op pages uit de middeleeuwen. Anderen hadden het betreurenswaardige denkbeeld gehad,
+wonderlijke jassen aan te trekken, meesterstukken van kleermakerskunst uit de hoofdstad; er waren hemelsblauwe, bruine, groene,
+zelfs enkele van zwart fluweel, alle van buiten versierd met zakken als die van jachtbuizen. Die jeugdige pronkers stellen
+het jonge Kaschmir voor, dat zich in alles het engelsche volk heeft ten voorbeeld gesteld; zij begroeten ons in het Bargoensch,
+dat ze hebben geleerd op de school van Srinagar en dat ze nu gebruiken in de hoop, een of ander postje bij de karavaan te
+krijgen. Intusschen willen ze den tocht naar Gangabal niet opgeven. Naast hen vervullen de poerohita&#8217;s hun plicht als aalmoezeniers.
+Verderop zit een groep Sikhs vroolijk te praten. In hun nabijheid hingen, over de vork van de in den grond gezette stokken,
+zakjes van verschillende kleuren, bevattend de asch van hun dooden. Op die manier voeren ze die naar de Ganga; de pandits
+hangen de zakjes gewoonlijk om den hals. Enkele hadden er tot drie of vier; de verschillende kleuren van de zakjes dienen
+in zulk een geval, ze uit elkander te houden, want ze moeten den naam van den ex-eigenaar van de asch uitspreken bij het in
+het water strooien. Des avonds werden overal vuren ontstoken, en het kamp had een zoo feestelijk aanzien, dat het kwalijk
+strookte met het plechtige doel van de bedevaart.
+
+</p>
+<p>Den volgenden morgen ging ieder langs een steenachtig voetpaadje naar het dal Sjittagroel; de terugweg wordt genomen door
+het Vangathdal. Te Sjittagroel wonen de maliks, die, zooals de maliks van Bhatkote voor Amarnath, zorgen voor het tijdelijk
+welzijn van deze pelgrims en daarvoor een kleine vergoeding ontvangen. Er werd gekampeerd in het open veld aan den voet van
+den berg; er moesten ongeveer 2000 meter stijgend worden afgelegd. Een hevig onweer, dat des avonds opkwam, had de tenten
+en de menschen doornat gemaakt. Het was omstreeks middernacht een vreemd gezicht, al die bewegende groepen, half in de schaduw,
+half in het flikkerende licht der vuren, hun kleeren nog gauw op het oogenblik van het vertrek drogend. Daarna ging de processie
+in ganzenmarsch langs het pad, enkelen met een harsfakkel in de hand, anderen met een toorts van berkeschors of zelfs met
+een gewoon windlampje.
+
+</p>
+<p>Zou des nachts de bestijging wat korter lijken? Ik weet het niet; over dag schijnt ze eindeloos. In eens passeert men alle
+z&ocirc;nes van den plantengroei. Eerst stijgt het voetpad door een boschrijk dal of eigenlijk ravijn tusschen hooge groene wanden
+van noteboomen, kastanjes, hazelaars en vijgeboomen. Daarna volgen hellingen met verspreid staande boomen, meest sparren,
+half ontworteld door de regens en zich krampachtig met hun wortels vasthoudend op de schuinten. Dan krijgen we de lijn van
+de berken, gevolgd door die van het gras, waarop de streek van de kale rots volgt.
+
+</p>
+<p>Men vindt hier ook weer, net als aan den kant van Amarnath, die soort van reuzendrempels, die naar de hoogvlakten leiden of
+de margs, en waar nog alleen enkele zeer hooge toppen boven uitsteken. Maar eerst krijgen we een kloof met loodrechte rotswanden,
+waar hier en daar een plekje gras zich vertoont, zooals aan den rand der klippen aan zee; dat is de Haph-Nar, kloof der spoken.
+Daar zouden lang geleden pelgrims gestorven zijn, die verdwaald waren, en ze waren zoo talrijk, dat men in de diepte van de
+sombere kloof meer dan tachtig pond touw van de heilige koorden der brahmanen heeft gevonden! Iets verder gaat men door een
+nauwen doorgang in een rots, en daar staan de maliks, om van elken voorbijganger eenige stuivers te ontvangen.
+
+</p>
+<p>Vervolgens is ieder deelnemer verheugd, als men te Brahmasar is aangekomen, de verlangde plek, waar gerust wordt aan den voet
+van de hooge, donkere pyramide van den Haramoek, wiens grootheid over het geheele laatste deel der reis heeft gewaakt.
+
+</p>
+<p>Wat leven hier nog een legenden en wat is het volksgeloof nog levendig! Wie twijfelt, of de top bestaat uit een enkelen steen
+en of de aanblik iemand tegen den beet van slangen beveiligt, omdat een van die dieren den halsband vormt van den god Siva!
+De top heet onbeklimbaar. In vroeger tijd had een sadhoe twaalf jaren lang zich tot taak gesteld, hem te beklimmen, om Siva
+te zien. Dag op dag steeg hij langs het rotspad omhoog; de nacht overviel hem onderweg, en des morgens, als hij ontwaakte,
+bevond hij zich weer op het punt, van waar hij den vorigen dag was uitgegaan. Zijn geval is tot een spreekwoord geworden in
+Kaschmir; als bijvoorbeeld een kind den eenen dag vergeet, wat hij den vorigen heeft geleerd, dan is het als de bedelmonnik
+van den Haramoek.
+
+</p>
+<p>Er wordt intusschen verteld, dat eens een schaapherder, die naar een verloren schaapje van zijn kudde zocht, zich zeer hoog
+op den berg waagde. Hij bemerkte in een hol in de rots een man en een vrouw, die tot de meest geminachte kaste behoorden,
+bezig een wijfjeshond te melken, om hun dorst te lesschen. De man vroeg den herder, of hij mee wilde drinken; maar de blinde
+Mletsja weigerde en ging voorbij. Toch had de man nog gelegenheid, hem een droppel melk op het voorhoofd te strijken. Onder
+het afdalen ontmoette de herder den sadhoe en vertelde zijn avontuur. Dadelijk sprong de sadhoe op, likte met zijn tong den
+droppel van het voorhoofd des herders en ging heen in blijde verrukking. Diegenen, die door den Mohammedaan voor landloopers
+waren gehouden, waren niemand anders geweest dan Siva en zijn vrouw Parvati.
+
+</p>
+<p>Zou de god werkelijk dit jaar slecht gehumeurd zijn of is Parvati jaloersch van al de hulde, die gebracht is aan haar mededingster
+van de Ganga? De koelies zijn natuurlijk nog een heel eind achter, en daar breekt een hevig onweer los met hagel; in een <a id="d0e763"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e763">140</a>]</span>oogenblik is de grond bedekt met een dikke, witte laag; de donderslagen zijn zoo hevig, dat het is, of ze ons de bergen op
+het hoofd willen gooien; tot overmaat van ramp is een ijzige wind opgestoken en loeit door den pas. Dat treft niet voor de
+arme brahmanen, die nog een koud bad moeten nemen in de Naga, want geen bad, geen verdienste van den pelgrimstocht. Daarbij
+zijn ze schrikkelijk bang voor zulke onwe&ecirc;ren, die iemand in een oogwenk voeren uit het klimaat van Indi&euml; naar dat van Lapland,
+en vooral voor dien wind, die als het wat later in het seizoen is, wel eens noodlottig wordt voor karavanen, overvallen in
+den pas. Allen kruipen samen in de tenten, die al bezet zijn v&oacute;&oacute;r zij nog goed en wel zijn opgeslagen.
+
+</p>
+<p>Den volgenden morgen brandde de zon weer, en deed verlangen naar een weinig schaduw tusschen de kale rotsen, tot er &#8217;s avonds
+weer kou en onweer volgden. Den dag daarop werd eindelijk het doel der reis bereikt; men was aan den oever van het meer Gangabal.
+Maar de bedevaartgangers zijn daarmee nog niet aan het einde van hun moeite. Zij hebben evenals te Amarnath hun bijzonderen
+weg, die langer en moeilijker is, maar die in hun oogen het voordeel oplevert van hen drie naga&#8217;s te doen ontmoeten, waardoor
+ze de gelegenheid krijgen, drie koude baden extra te nemen. Werkelijk, ze verdienen al het goede, dat ze zoo hoog en tegen
+zooveel inspanning komen zoeken; maar als al die opeenvolgende koude baden op de nuchtere maag hun van veel nut zijn bij hun
+toekomstige wedergeboorte, zal dat, dunkt mij, niet beletten, dat ze er in dit leven een flinke verkoudheid mee opdoen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure floatLeft" style="width: 365px"><img border="0" src="images/p1907-140.jpg" alt="Toeristenolifant uit Dja&iuml;poer." width="365" height="397"><p class="figureHead">Toeristenolifant uit Dja&iuml;poer.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Een weinig boven Brahmasar slaan ze rechtsaf door een rotspoort. Van de drie naga&#8217;s, waar die heen leidt, zouden twee geboren
+zijn uit de tranen van de schoone Parvati. Dat was in den tijd van haar ijverzucht op haar mededingster de Ganga, die altijd
+verdwaalde tusschen de donkere haren van den god. Siva had het verstandigste gedaan, wat er in zulke omstandigheden te doen
+is, hij was weggegaan. Parvati ging hem toen berouwvol zoeken. Onderweg informeerde ze, of men haar man niet had zien voorbijgaan;
+hier kreeg ze een ontkennend antwoord, en een traan van brandende smart ontvloeide aan haar oogen, ginder was het antwoord
+bevestigend, en een traan van zalige vreugde vloot over haar wangen; en zie, daardoor is nu nog de naga van den eersten traan
+warm, terwijl de andere koud is. Wat de derde naga betreft, haar donkere kleur heeft haar den naam van Kal-Sar bezorgd.
+
+</p>
+<p>Intusschen stijgen koelies en profane bezoekers tot den berg, die het dal van Sjittagroel op den achtergrond afsluit ter hoogte
+van ongeveer 4000 meter. Ongeduldig om alles te zien, ging ik verder naar den top, die over de meren uitzicht geeft; van daar
+was het een wonderschoon landschap. Onder onze voeten aan den voet van den berg waren de bekkens van het Noen-Kol te zien,
+half blauw, half groen, al naar de diepte van het water; meer naar links zag men de gletschers boven het Gangadal hangen,
+en van den eenen naar den anderen vloeide een zilveren waterval.
+
+</p>
+<p>Reeds zijn brahmanen en brahminen aan hun gewijde therapie bezig. Het doodenmeer weerspiegelde kalm den hemel in zijn afwisselende
+tinten. De harde rotsen, het koude water, de bevroren sneeuw, alles was in den zonneschijn van een groote plechtige doodschheid.
+Eenige panditvrouwen gingen ons voorbij en vergaten, zich het gelaat te bedekken, en ik zag, dat haar oogen rood waren van
+het weenen. Dit is inderdaad de plek van de scheiding voor goed. Hier worden de laatste lotsbeschikkingen getroffen van hen,
+die eens waren, en hier zal het lot worden beslist van hen, die nu nog zijn de Hindoes van Kaschmir. In een kluit aarde, genomen
+van den oever van het meer en in de hand gekneed, neemt men de vijf heilige zaken mee en de overblijfselen van de verbranding,
+en het meer omvat het al. Dat duurt nu al eeuwen zoo, en alle dooden der aarde zullen het meer niet vullen.
+
+</p>
+<p>Wij lieten die menschen aan hun gedachten over en aan hun plichten, die met den dood in verband stonden, en we daalden af
+naar Vangath bij de daar opgeslagen tenten aan de grens der berken. Tegenover ons graasde op een begroeide helling een kudde
+van wel duizend schapen. Alsof ze door een onoverwinnelijke macht gedreven werden, liepen ze steeds voort, alleen onder het
+gaan nu en dan een grasje afknabbelend. Velen vormden een lange lijn, waar ze in onafgebroken rij elkander volgden. Memand
+wees hun den weg, maar als ze in de eene richting ver genoeg waren gegaan, stuwden de herders ze in een andere. En dit ziende,
+begrijpt men de tochten van de karavanen van lastschapen, die over de hooge steppen van Midden-Azi&euml; trekken, elk met eenige
+brokken steenthee op den rug. Ze slapen in de open lucht aan den voet der rotsen.
+
+</p>
+<p>De gezinnen der herders slaan een soort van schuilhut op met wat takken van jeneverbesstruiken, opgehoopt tegen den wind en
+den regen. In ruil voor een karig loon belasten ze zich ermee, den geheelen zomer zoo de schapen van een of meer dorpen te
+laten grazen. De boeren hebben geen bijzonder hoog idee van hun eerlijkheid, en meer dan een eigenaar gaat af en toe eens
+naar boven, om het aantal zijner schapen te tellen, onder voorwendsel <a id="d0e782"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e782">141</a>]</span>hun als versnapering een kleinen voorraad zout te brengen.
+
+</p>
+<p>Ook van dit punt hadden we het uitzicht op veel bergen, als de golven van de zee een woelige massa vormend en alle met versche
+sneeuw bedekt. De terugweg was over golvende terreinen, daarna volgde een klim over steile rotsen en ten slotte hadden we
+een daling over paden, die duizelingwekkend steil waren en vol steenen. Beneden lagen de rivier, de tempels, de naga, en een
+kleine mijl verder het dorp Vangath, het einde voor dien dag.
+
+</p>
+<p>De bloedverwanten van de pelgrims kwamen in menigte ze daar opwachten, beladen met allerlei versterkende en verkwikkende middelen
+voor de dapperen, die tot het Gangadal gestegen zijn. Die komen terug, volkomen kaal geschoren, want dat schrijft de dienst
+voor, en de mohammedaansche barbiers zorgen wel, die gelegenheid niet te mankeeren. Om daar op die enorme hoogten hun kunst
+uit te oefenen, laten ze zich goed betalen, tot wel acht anna&#8217;s toe of tachtig centimes! Alle brahmanen moeten eraan gelooven,
+behalve zij, wier vader nog leeft en wier vrouw zwanger is. Ook degenen, die dooden hebben gebracht naar boven, worden geschoren.
+
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-141.jpg" alt="Mohammedaanschen te Srinagar met hoeka of pijp en kangri of stoof." width="504" height="720"><p class="figureHead">Mohammedaanschen te Srinagar met hoeka of pijp en kangri of stoof.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>De tien of twaalf tempels verbergen onder het groen hun schilderachtige ru&iuml;nen bij een bron, die verrassend helder is in haar
+bed van steenen. Deze zoo rustige plaatsen waren in den tijd van Avantivarman het tooneel van een merkwaardige tragedie, die
+het de moeite waard is, in de vertaling van Dr. Stein te lezen. Die koning was er eens zijn godsdienstplichten komen verrichten
+in den grooten tempel, dien hij meende te hebben verrijkt met zijn geschenken. Dus was hij zeer verbaasd, te zien, dat de
+priesters voor het beeld van den god niets anders legden dan wat bladeren van oepalakh, een in het wild groeiende plant, soort
+van witte Scabiosa, waarvan de Kaschmireezen de bladeren gekookt eten. De vorst kon niet laten, daar een opmerking over te
+maken en de reden te vragen van zooveel zuinigheid. Daarop wachtten de poerohita&#8217;s slechts, om te spreken.
+
+</p>
+<p>Zij vertelden dat een zeker edelman uit de buurt zich op de gunst van den minister had beroepen, om hun de inkomsten van het
+dorp afhandig te maken; daardoor werd de karigheid van hun gave verklaard en de schrielheid tegenover den god. De koning deed,
+alsof hij niets had gehoord en ging weg onder voorwendsel van een plotselinge ongesteldheid, de plechtigheid onvoltooid latend.
+Daar was ieder vol van. Het bericht ervan drong door tot den minister, die er slechts op uit is, zijn plaats te behouden en
+zich trachtte te ontdoen van zulk een dommen gunsteling. Hij liet hem dadelijk het hoofd afslaan en het onthoofde lichaam
+in het heldere water van de bron werpen. Waarna hij kalm naar de gezondheid van den koning kwam vragen, die volkomen hersteld
+was. &#8220;Nooit,&#8221; zegt dan de kroniekschrijver, &#8220;heeft men stellig zulk een minister gezien!&#8221; Dat kan zijn, en men moet niet overdrijven;
+maar al zijn de zeden verzacht, te ontkennen is het niet, dat er tegenwoordig ook nog ministers zijn, wier portefeuilles aan
+hun lijf schijnen vastgelijmd.
+
+</p>
+<p>De nabijheid van den tempel en het schoone landschap hielden mij terug. Ik bleef eenige dagen in Vangath, en er was daarbij
+een zekere luiheid in mij, die mij weerhield, mij te verwijderen van die bergen, welker bekoring zeker altijd ieder zal bijblijven,
+die eens het gras ervan betreden heeft en de zuivere en lichte lucht heeft ingeademd. Maar toen kwam de herfst, die zich duidelijk
+liet kennen aan de vergulde tint, die zich op de hellingen legde, <a id="d0e799"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e799">142</a>]</span>en door de sneeuw, die op de toppen viel, door de pikante frischheid van de morgenlucht en de heldere koude van den maneschijn.
+En daar kwamen, bij de eerste herfstverschijnselen, alle herders naar beneden, die zomerbewoners zijn van de hooge weiden;
+ze komen met hun gezinnen en kudden. Elken dag was het een optocht door het kleine dorp van een schilderachtigen, luidruchtigen
+troep; en die menschen leken mij even afhankelijk van de seizoenen, als de vluchten trekvogels, die boven ons hoofd langs
+trokken.
+
+</p>
+<p>Eerst kwamen de Goedjars, want hun buffels verdragen niet goed de koude, zooals ze trouwens ook niet tegen groote warmte kunnen.
+Daarom werden ook de open hutten, waar ze daarboven zich in ophouden, het eerst verlaten. In zakken hun provisie, boter en
+kaas, meenemend, trekken ze voort en drijven hun zware, domme beesten voor zich uit, die toch zulke te&ecirc;re gestellen hebben
+en lastig erop gesteld zijn, zich in iederen plas op den weg te wentelen. Daarginds naar den kant van het Zuiden wacht hen
+de een of andere lage woning met plat dak, staande in een veld van ma&iuml;s, zooals wij er zooveel hebben gezien, toen we naar
+Kaschmir gingen, op de heuvels langs den weg.
+
+</p>
+<p>Dan brengen de herders aan de boeren van beneden de schapen terug, die voor den zomer aan hun hoede waren toevertrouwd. Maar
+hoevelen zullen er op het app&egrave;l ontbreken, die gerekend zullen worden te zijn verscheurd door beren of in een afgrond te zijn
+gevallen, terwijl ze eenvoudig verkocht zijn, zoo duur mogelijk, aan toevallig voorbijgaande toeristen? Wie zal het zeggen?
+Het is het geheim van de marg. Er zal in de dorpen geschreeuw en getwist zijn naar kaschmireeschen trant; maar dan zal alles
+weer stil wezen; de herder zal zijn loon in graan ontvangen en zal tot het volgend voorjaar ontslagen worden; en dadelijk
+nadat hij zijn schaapjes gewasschen, gekamd en geschoren heeft, zal de boer ze in zijn huis opsluiten, om hem als kachels
+te dienen, terwijl hij van de wol zeer warme dekens maakt in den loop van zijn lange winteravonden.
+
+</p>
+<p>De nieuwste ontmoeting op weg naar de tempels was die met een gezelschap babarkans of geitenhoeders. Zij waren echte nomaden
+en verschenen in Kaschmir slechts als trekvogels, net als de zomertoeristen. Ze brengen het koude jaargetijde door op de zuidelijke
+hellingen van den Himalaya. Het zijn heel andere personnages dan de gewone herders. Hun geiten zijn hun eigendom, evenals
+talrijke pakpaarden, die hun bagage dragen.
+
+</p>
+<p>Er wordt verteld van een kreupelen barbakan, die voor zich alleen meer dan dertien duizend geiten zou bezitten. Hij is dus
+een croesus voor dat land, want zijn kudde vertegenwoordigt wel een waarde van 50.000 roepijen. Die geiten zijn zeer groot,
+en hun huid is zeer gezocht voor het maken van emmers. De emmers, die voor water worden gebruikt, worden gelooid aan beide
+kanten, terwijl de voor proviand gebruikte aan de binnenzij het haar behouden.
+
+</p>
+<p>Maar meent niet, dat van dit haar de beroemde shawls worden gemaakt. De echte Kaschmireesche geit is hier onbekend; die komt
+slechts voor op de hooge plateaux van Thibet. Daar alleen laat de goede moeder natuur onder de vacht van het dier een soort
+van fijn velletje groeien, juist als het dons groeit onder de veeren van de eidergans. Van die wol weefde men de shawls en
+daarvan worden nu nog de zachte en soepele stoffen geweven, die pasjminah heten. Er zijn wel pogingen gedaan, om in Kaschmir
+de wolgeit te acclimatiseeren; maar hoe streng de winter er ook zij, hij is niet streng genoeg, om de geit er toe te brengen,
+met een zacht wollen laagje den mantel van lange haren te voeren. Dus natuurlijk komt die wol niet voor bij de geiten van
+de barbakans, die den kouden tijd in het warmer Indi&euml; doorbrengen.
+
+</p>
+<p>Om op onze herders terug te komen, er waren wel een twintigtal, mannen, vrouwen en kinderen. Ze hadden ook een groote wijfjesbuffel
+bij zich, wier melk met meelkoeken hun ontbijt vormde. De mannen waren in dekens gehuld op kaschmireeschen trant; de vrouwen
+droegen alle een kleed van blauw katoen met roode streepjes. De wijde broek was nauw aan de enkels, en een soort van blouse
+bedekte het bovenlijf. Onder het kleine mutsje, dat ze droegen, kwam het blonde haar uit en viel in kleine vlechten op haar
+schouders. Ze waren niet leelijk met de ovale gezichten en den fijnen neus, kleinen mond en langwerpige oogen. Deze nomadenvrouwen
+dragen de kleine kinderen op den rug en niet op de heup, zooals de vrouwen in Indi&euml; en Kaschmir. Ze hebben een soort van wieg
+gevormd van een lap stof, dien ze zich eerst stevig om het middel binden, waarna ze hem met een eind achterom over den schouder
+slaan, zoodat in de holte het kind kan liggen en wat er dan nog over is van de stof wordt bij wijze van tulband om het hoofd
+gerold van de moeder, die daar bovenop een aarden of bronzen vaatwerk zet en vlug, met de handen vrij, zich over den weg kan
+bewegen.
+
+</p>
+<p>Eindelijk moesten wij opbreken als de anderen. In het dal der Sind kwamen we op den muildierweg, die van Srinagar naar Leh
+voert, en we hadden nog interessante ontmoetingen. Het waren brave boeddhisten uit Ladakh, die naar hun land terugkeerden
+met hun karavanen van yaks, beladen met graan, rijst, zout en aardewerk; ook soms waren het Mohammedanen uit Jarkand op weg
+naar de indische havens, waar ze voornemens waren, zich naar Mekka in te schepen. Ze zijn allen ongeveer gelijk uitgedost,
+een bonten muts, een mantel met lange mouwen en laarzen van vilt, terwijl altijd dezelfde kleine gesluierde oogen knippen
+in hun gele, platte Mongolengezichten. Al die menschen hebben haast en gaan in tegengestelde richting, om weg te komen, voordat
+de sneeuw de passen onbegaanbaar heeft gemaakt en Kaschmir terugvalt in zijn lethargische winterrust.
+
+</p>
+<p>Laten wij dus ook haast maken, om van de laatste mooie dagen te profiteeren. Ik kon mijn intrek nemen met een paar vrienden
+in de villa Sjeik-Safa&iuml;-Bagh, eigendom van den radja Amar-Singh, een der broeders van den koning. Het huis was gebouwd in
+het midden van een groot park van amandelboomen op een vrij hoog terras, zoodat <a id="d0e817"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e817">143</a>]</span>wij uitzicht hadden op het wonderschoone meer van Srinagar; de stedelingen praten altijd van het Dal, dat is het meer, juist
+als de Parijzenaars van het Bois, als ze het Bois de Boulogne bedoelen. Het &#8220;Dal&#8221; dan was prachtig in dit herfstlicht. De
+eilandjes en de beroemde drijvende tuinen, echte vlotten van bloemen, spiegelden zich in het doorschijnende water, dat op
+het klaarst de bosschen, de bergen en den hemel weerkaatst. En het kader is waard, zoo iets schoons te omvatten; men kan zich
+geen grootscher amphitheater van bergen denken dan dat, hetwelk van den Hariparvat, met zijn fort gekroond, gaat naar den
+Takht-i-Soeleiman met zijn tempel, terwijl daarachter de witte kegel van den Haramoek verrijst.
+
+</p>
+<p>Alleen de roestkleur der naburige hellingen, de bleekgouden bladeren der populieren en de dunne streep van sneeuw, die al
+over de bergen loopt, als om de vormen beter af te teekenen, doen de nadering van het slechte jaargetijde vermoeden. Het dal
+wordt met elken dag mooier, als om zich in een zekere coquetterie meer te doen regretteeren door diegenen, die ervan moeten
+scheiden.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure floatRight" style="width: 424px"><img border="0" src="images/p1907-143.jpg" alt="Mar-kanaal te Srinagar." width="424" height="525"><p class="figureHead">Mar-kanaal te Srinagar.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>De Bagh van Dilavar-Khan, waar Jacquemont verblijf hield, is veel dichter bij de stad en er is lang niet zulk een mooi uitzicht,
+maar niettemin ben ik er heengegaan als voor een pelgrimstocht. Het hout der veranda is zeer vermolmd, en de vertrekken zijn
+niet weinig vervallen; maar weinige jaren geleden leefde nog een oude bewaker, die &#8220;Sjakaman&#8221;-Sahib had gekend en die zich
+herinnerde, dat hij een lange, magere man was, die de roepijen met handen vol om zich wierp. Het is waar, dat op bevel van
+Randjit-Singh zijn voorraad ervan alle morgens werd vernieuwd; hij zou met de 1200 francs, die hem vanwege het museum werden
+uitgekeerd, niet veel dwaasheden hebben kunnen uithalen. Hij vertelt in zijn brieven, hoe hij meermalen in Sjeik-Safa&iuml;-Bagh,
+waar wij verbleven, een weinig rust had gezocht en zijn oogen te gast liet gaan aan het landschap.
+
+</p>
+<p>Het lijdt geen twijfel, of wij hebben dat huis teruggevonden, zooals het in 1831 was; maar het is daarna al gevallen onder
+het houweel der sloopers. Een jaar maakt tegenwoordig meer verschil in Kaschmir dan vroeger een eeuw. Niet alleen bestaat
+niet meer de aardige baraderi, maar het bosch van amandelboomen is gekapt en in kleine perceelen gesplitst, juist als in Europa
+met parken gebeurt, en er zijn villa&#8217;s verrezen, die men voor een seizoen kan huren. De radja Amar-Singh moet in zulke dingen
+heel snugger wezen, en hij heeft deze soort van speculatie niet beneden zich geacht. De plek is er uiterst geschikt voor,
+en Bernier had reeds op de aanwezigheid van al die goede dingen gewezen, als de zuivere lucht, het meer, de eilanden en de
+nabijheid der stad, alsook op de vele bronnen en rivieren.
+
+</p>
+<p>Daar ons huis op de zachte hellingen was gelegen, die naar den zuidelijken oever voeren, was het uitnemend geschikt voor middelpunt
+van uitstapjes naar de prachtige tuinen uit den tijd der Groot-Mogols, verspreid in den omtrek. Het is bekend, dat die parken
+opmerkelijk door hun inrichting aan die van Versailles herinneren, met welke ze ook in den tijd van den aanleg overeenkomen.
+Op den westelijken oever ligt Nasim-Bagh, dat geen terrassen of fonteinen meer heeft, maar waar het bosch van platanen in
+volle pracht is. Aan den tegenoverliggenden kant vindt men Nisjat-Bagh, den tuin der vreugde, waar een witte italiaansche
+villa op den steilen oever staat en zich in het heldere water spiegelt.
+
+</p>
+<p>En achter het wijde bekken, dat meer dan een mijl lang is, omsluit een natuurlijk dal de koninklijke residentie Sjahlimar,
+terwijl aan het eind van lange meren, met veel watervallen en omringd door prachtige lanen, het liefde-paleisje van Jehan-Guir
+en Noer-Mahal nog te midden van watervallen en fonteinen boven zijn vier op elkander volgende terrassen de marmeren kolommen
+van zijn paviljoens verheft. Men moet bij Bernier de enthousiaste beschrijving lezen van al die pracht, die nu verbleekt of
+verdwenen is. Men kan niet dwalen tusschen de overblijfselen, zonder met weemoed te denken aan de personen, die zijn heengegaan
+en die er de volle vreugde van het leven hebben genoten, bladeren van een anderen zomer, vrouwen van een anderen tijd.
+
+</p>
+<p>Ook moet men erkennen, dat die keizers en die sultanes zin hadden voor de natuur en voor levensgenot; er zijn zeker nergens
+ter wereld beter plaatsen aan te wijzen voor zulke paleizen en siertuinen, als daar aan den oever van het groote, heldere,
+hooggelegen meer, waar men als tusschen twee hemelen het goede der aardsche dingen genoot. Maar draag er zorg voor, dat ge
+u alleen aan deze beschouwing wijdt, als het seizoen der muskieten er nog niet is of er al is geweest; dus alleen in de lente
+of in het najaar moet men gaan. Het zou anders ook al te heerlijk wezen, en de engelen zouden het paradijs verlaten, om naar
+Kaschmir te <a id="d0e836"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e836">144</a>]</span>gaan, als men er in den zomer geen rekening moest honden met dat duivelsgebroed.
+
+</p>
+<p>Welk een menigte mooie plekjes en monumenten zouden er nog voor ons te bezoeken zijn! Indien u de bestijging niet afschrikte,
+zou daar vooreerst de tempel zijn boven op den Takht-i-Soeleiman, waar men van het terras een zoo magnifiek uitzicht heeft
+op de bochten der rivier; of wel een boot zou ons op een gemakkelijke manier naar de moskee van Hazarat-Bal kunnen brengen,
+waar, naar het heet, een haar van den baard des Profeten wordt bewaard. Daarom hebben er op bepaalde tijden groote godsdienstige
+feesten plaats, en veel handelstransacties worden afgesloten tusschen de uitoefening der godsdienstplichten, zoodat het er
+op sommige tijden overweldigend druk kan zijn. Niet alleen is het een plaats van samenkomst voor kooplieden, bedelaars en
+vrome geloovigen, maar ook de elegante dames uit Srinagar komen er in al de glorie van haar beste gewaden zich vertoonen.
+
+
+</p>
+<p>Zal ik u nog half te water, half over land voeren naar de brahmaansche of mohammedaansche gebouwen der stad, naar den vergulden
+tempel van het koninklijk paleis of naar de moskee van Sjah-Hamadan, te herkennen aan haar drie boven elkander gelegen daken,
+en naar het graf van Za&iuml;n-oel ab-Din, waarboven zich een koepel verheft?
+
+</p>
+<p>Gaan we te zamen een wandeling doen door de voorsteden aan den rechteroever tot Jamma-Masjid, en zullen we dan in de portieken
+en op de muren der naburige ziarats de oude zuilen en het beeldhouwwerk gaan zien, dat ontleend is aan antieke hindoesche
+heiligdommen? Of willen we tevreden zijn integendeel met den loop der verschillende kanalen te volgen, die elkaar kruisen
+als een net van waterstraten door de stad en dan vooral naar het Markanaal gaan, dat soms zoo leelijk ruiken kan, maar dat
+altijd zoo schilderachtig is met de zware steenen bruggen en de hooge huizen, die er aan staan?
+
+</p>
+<p>Hoop maar niet, dat ge in Srinagar gemakkelijker dan elders ontkomt aan den last, dat de hoekjes, die het aardigst en interessantst
+voor de oogen zijn, het onaangenaamst zijn voor den neus. Dat is nu eenmaal zoo in alle antieke steden en het is een fatale
+wet, maar hygi&euml;ne en schilderachtigheid gaan, helaas, niet gemakkelijk samen. Maar, om kort te gaan, die uitstapjes worden
+door iedereen en elken dag gedaan, en men vindt daarover de uitvoerigste inlichtingen in de reisgidsen.
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p1907-144.jpg" alt="Kaschmireesche kunstvoorwerpen." width="492" height="368"><p class="figureHead">Kaschmireesche kunstvoorwerpen.</p>
+</div><p>
+
+
+</p>
+<p>Een ervaring, die misschien wat zeldzamer was en dus eerder waard is, meegedeeld te worden, is het bezoek, dat ik gelegenheid
+had te brengen in het huis van een groot heer in Kaschmir. Wij waren dien morgen weer op expeditie uitgetogen, want hoe kan
+men anders zulk een tocht noemen, met twee of drie booten, waarbij men naar engelsche mode een heel eetkamer-ameublement en
+vaatwerk, proviand en bedienden, keukenapparaat en een kok meesleept? Het was afgesproken dat wij ons, om te ontbijten, in
+het park van dat paleis zouden ophouden, een der weinige prachttuinen, die nog in Srinagar in wezen zijn gebleven, en waar
+men van de Djhilam komt langs een breede, steenen trap.
+
+</p>
+<p>Toen onze maaltijd was afgeloopen, liet de eigenaar, zeer correct op zijn Europeesch gekleed tusschen zijn muilen en zijn
+tulband, ons zelf zijn bezitting zien. Een monumentale poort, gemaakt naar de afmetingen van olifanten, en met paviljoens
+erboven voor de gasten, gaf aan den straatkant toegang tot een eerste binnenplein; twee groote gebouwen, door een ander plein
+gescheiden, en waarvan het meest naar binnen gelegene het zenana of vrouwenverblijf was, vormden het woonhuis; wij bezochten
+het eerste. In de kamers voegden zich ongelukkig bij de weelde van aziatischen aard in tapijten, divans en geborduurde kussens,
+ook canap&eacute;&#8217;s en meubels van slechten engelschen smaak. In een prachtige hooge zaal, met het plafond gedragen door twee rijen
+gebeeldhouwde zuilen, was al dat niet bij elkaar behoorende bijeen, en op een perzisch tapijt, dat alle verzamelaars zou doen
+watertanden, lagen tennisbats. Petroleumlampen stonden naast fijn geciseleerde bronzen antieke lampjes, en terwijl wij bladerden
+in perzische manuscripten, met verrukkelijke miniaturen verlucht, keken ons van de muren in vergulde lijsten afschuwelijke
+chromo&#8217;s aan.
+
+</p>
+<p>En eindelijk was voor ons de tijd van vertrek gekomen. Onze doenga&#8217;s werden losgemaakt en brachten ons met den stroom mee
+naar Baramoela, het punt van uitgang van het Dal, zooals we er ook waren binnengegaan. Zachtjes gleden wij door onder de zeven
+bruggen van Srinagar, die in dezen tijd van laag water dubbel hoog schijnen. Tempels, moskee&euml;n en paleizen gingen aan ons
+voorbij, en met diepen weemoed namen we van dat alles afscheid.
+
+
+</p>
+</div>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of De zomer in Kaschmir, by F. Michel
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DE ZOMER IN KASCHMIR ***
+
+***** This file should be named 19720-h.htm or 19720-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/1/9/7/2/19720/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card
+donations.  To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+*** END: FULL LICENSE ***
+
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
+
diff --git a/19720-h/images/iv1907-129.gif b/19720-h/images/iv1907-129.gif
new file mode 100644
index 0000000..d2319a7
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/iv1907-129.gif
diff --git a/19720-h/images/p1907-041.jpg b/19720-h/images/p1907-041.jpg
new file mode 100644
index 0000000..bb18445
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-041.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-044.jpg b/19720-h/images/p1907-044.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d82fdfc
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-044.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-045.jpg b/19720-h/images/p1907-045.jpg
new file mode 100644
index 0000000..8f8efdb
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-045.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-048.jpg b/19720-h/images/p1907-048.jpg
new file mode 100644
index 0000000..850fb1c
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-048.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-049.jpg b/19720-h/images/p1907-049.jpg
new file mode 100644
index 0000000..dd4785b
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-049.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-052.jpg b/19720-h/images/p1907-052.jpg
new file mode 100644
index 0000000..79e526b
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-052.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-053.jpg b/19720-h/images/p1907-053.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0d356a5
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-053.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-056.jpg b/19720-h/images/p1907-056.jpg
new file mode 100644
index 0000000..4436272
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-056.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-057.jpg b/19720-h/images/p1907-057.jpg
new file mode 100644
index 0000000..0c1e8b8
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-057.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-060.jpg b/19720-h/images/p1907-060.jpg
new file mode 100644
index 0000000..24db5c5
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-060.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-061-1.jpg b/19720-h/images/p1907-061-1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d3cbad9
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-061-1.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-061-2.jpg b/19720-h/images/p1907-061-2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..8b96c4e
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-061-2.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-064-1.jpg b/19720-h/images/p1907-064-1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..838c867
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-064-1.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-064-2.jpg b/19720-h/images/p1907-064-2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..62d8db5
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-064-2.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-129.jpg b/19720-h/images/p1907-129.jpg
new file mode 100644
index 0000000..43c16ab
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-129.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-132.jpg b/19720-h/images/p1907-132.jpg
new file mode 100644
index 0000000..2a3c3ba
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-132.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-133.jpg b/19720-h/images/p1907-133.jpg
new file mode 100644
index 0000000..1183caa
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-133.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-135.jpg b/19720-h/images/p1907-135.jpg
new file mode 100644
index 0000000..8a5f695
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-135.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-136.jpg b/19720-h/images/p1907-136.jpg
new file mode 100644
index 0000000..6be675d
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-136.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-137-1.jpg b/19720-h/images/p1907-137-1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..bbb2a09
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-137-1.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-137-2.jpg b/19720-h/images/p1907-137-2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..6636653
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-137-2.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-140.jpg b/19720-h/images/p1907-140.jpg
new file mode 100644
index 0000000..b444c14
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-140.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-141.jpg b/19720-h/images/p1907-141.jpg
new file mode 100644
index 0000000..6dbdfd7
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-141.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-143.jpg b/19720-h/images/p1907-143.jpg
new file mode 100644
index 0000000..9c60cbc
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-143.jpg
diff --git a/19720-h/images/p1907-144.jpg b/19720-h/images/p1907-144.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d6be137
--- /dev/null
+++ b/19720-h/images/p1907-144.jpg
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..036b02b
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #19720 (https://www.gutenberg.org/ebooks/19720)