diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 36129-0.txt | 5149 | ||||
| -rw-r--r-- | 36129-0.zip | bin | 0 -> 121879 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 |
5 files changed, 5165 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/36129-0.txt b/36129-0.txt new file mode 100644 index 0000000..d7f6fc8 --- /dev/null +++ b/36129-0.txt @@ -0,0 +1,5149 @@ +The Project Gutenberg EBook of Studies, by Ion Dragoumis + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Studies + 10 of his articles published in Noumas + +Author: Ion Dragoumis + +Editor: Dimitris Tagopoulos + +Release Date: May 16, 2011 [EBook #36129] + +Language: Greek + +Character set encoding: UTF-8 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK STUDIES *** + + + + +Produced by Sophia Canoni + + + +Note: The tonic system has been changed from polytonic to +monotonic. The spelling of the book has not been changed +otherwise. Bold words have been included in &&. Each article +has a preface from the editor. This has been included in _. +In 2 places square brackets indicate that some words are +missing. Footnotes have been converted to endnotes. + +Σημείωση: Το τονικό σύστημα έχει αλλάξει από πολυτονικό σε +μονοτονικό. Η ορθογραφία του βιβλίου κατά τα άλλα παραμένει ως έχει. +Λέξεις με έντονους χαρακτήρες έχουν συμπεριληφθεί σε &&. O +πρόλογος κάθε άρθρου έχει στην αρχή και στο τέλος του _. +Σε 2 μέρη που έχουν σημειωθεί με [] λείπουν ορισμένες λέξεις. +Οι υποσημειώσεις των σελίδων έχουν μεταφερθεί στο τέλος του +βιβλίου. + + + +Μ Ε Λ Ε Τ Α I + + + +ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ (ΙΔΑΣ) +2 ΣΕΠΤΕΜΕΡΙΟΥ 1878 — 31 ΙΟΥΛΙΟΥ 1920 + + + +10 άρθρα του +στο «Νουμά» + + + +ΤΑΚΤΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΣΜΕΝΑ +ΑΠΟ ΤΟ Δ. Π. ΤΑΓΚΟΠΟΥΛΟ + + + +ΕΚΔΟΣΗ "ΤΥΠΟΥ„ +ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ 3, ΑΘΗΝΑΙ + + + +ΤΟΥ βιβλίου αυτού τυπώθηκαν εκατό αντίτυπα σε χαρτί +χειροποίητο ολλανδικό, αριθμημένα στο πιεστήριο. + + + +......................................... + +Λευκή ας βαλθή όπου έπεσες κολώνα, +(Πώς έπεσες, γραφή να μην το λέη. . . .) +λευκή με της Πατρίδας την εικόνα· +μόνο εκείνη ταιριάζει να σε κλαίη, + +βουβή, μαρμαρωμένη να σε κλαίη. + + ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ + + + +ΓΙΑ ΤΟΥΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ + + + +Εξόν από τα τρία βιβλία του κι από τρία-τέσσερα ακόμα +φυλλάδιά του, πολιτικά και πατριωτικά πάντοτε, όλη σχεδόν η +άλλη λογοτεχνική εργασία του I. Δραγούμη (Ίδα), δημοσιεύτηκε +στο «Νουμά». Κι από τα τρία ακόμα βιβλία του, το ένα η +«Σαμοθράκη, στο «Νουμά» πρωτοτυπώθηκε (1909 ― 1910), κι από +τις σελίδες του «Νουμά» τραβήχτηκε σε βιβλίο ξεχωριστό. +Γιατί ο Ίδας, αγωνιστής του Δημοτικισμού κρατερός, στάθηκε +πλάι στο «Νουμά», στήριγμα του ακριβό, σωστά δέκα χρόνια, +από τα 1905, που πρωτοφάνηκε στις στήλες του με τη μελέτη +του: «Στην Πόλη», ίσαμε τα 1915 πούβγαλε δικό του, καθαρά +πολιτικό περιοδικό, την «Πολιτική Επιθεώρηση». Μα και την +«Πολιτική Επιθεώρηση» σαν έβγαζε, δεν αποτραβήχτηκε από το +«Νουμά». κι ας έπαψε να στολίζει τις στήλες του με τάρθρα +του, μόνο του απόμεινε φίλος πιστός και υλικός ακόμα +υποστηριχτής. Έτσι, μια δεκάχρονη στενή συνεργασία μαζί του +σ' έναν αγώνα «απεγνωσμένο» και «πολυμέτωπο», όπως είτανε +στην πρώτη περίοδο του «Νουμά» ο δημοτικιστικός αγώνας, +μούδωσε όλον τον καιρό κι όλες τις ευκαιρίες να τονέ +μελετήσω καλά, καταβάθος, και να χαρώ τις τόσες αρετές του, +που στολίζανε την ψυχή του κι αποτελούσανε το χαραχτήρα του. +Θυμάμαι με πόσο πόνο, σαν αυτοχτόνησε ο Περικλής +Γιαννόπουλος, μούπε τα βαθιοστόχαστα τούτα λόγια: + + ― Πάει κι αυτός! Κρίμα!... Κ' είμαστε τόσο λίγοι!.. + +Τόνιωθε πως είταν κι αυτός ένας από τους λίγους, από τους +τόσο λίγους αγνούς ιδεολόγους, που αφίνοντας το ατόφιο τους +καταμέρος, μόνο μια Ιδέα προσκυνούν κι ακολουθούν, και +φεύγοντας, θεληματικά ή άθελα ή και με βία, από τη ζωή, όπως +έφυγε κι αυτός, αφίνουν πίσω τους όχι κείνο που συνηθίσαμε +να λέμε συμβατικά «κενόν», μα αληθινά κάπιο χάος. + +Ο Ίδας, μ' όλα τα ξεχωριστά λογοτεχνικά του χαρίσματα, +θαπομένει στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας +περισσότερο ως π ο λ ε μ ι σ τ ή ς, militant, παρά ως +λογοτέχνης. Η κυρίαρχη γραμμή σ' όλη τη σκέψη του, σ' όλη +την εργασία του, είταν ο αγώνας, ο πόλεμος. Για τούτο, αν +καλοπροσέξει κανείς και κείνες τις σελίδες του ακόμα, που +φαίνονται σε πρώτο διάβασμα, καθαρά λογοτεχνικές, θα ιδεί +πως κάτου κι από τις απαλότερες φράσες κουφοβράζει η +ακράτητη ορμή του πολεμιστή. + +Η Εταιρία «Τύπος» τιμώντας τη μνήμη του ευγενικού αυτού +πολεμιστή, θέλησε, να βγάλει το βιβλίο τούτο, ως μνημόσυνό +του φιλολογικό, κι ανάθεσε τη σύνταξή του και τη φροντίδα +του σε μένα. Τιμή μου που και δεύτερη φορά μου δίνεται η +ευκαιρία να βάλω τόνομά μου πλάι στο δικό του. Στα 1916 τα +Αλεξαντριανά «Γράμματα» βγάλανε μια σύντομη και δυσκολόβρετη +σήμερα μελέτη μου με τον τίτλο «ΙΔΑΣ», και να που και τώρα, +σε μένα μοιραία πέφτει ο κλήρος να βγάλω το επιμνημόσυνο +βιβλίο του. + +Βέβαια, θάπρεπε να μαζωχτούνε στοργικά και να βγούνε σε τόμο +πολυσέλιδο, όλα τάρθρα του κι όλες οι μελέτες του, πούναι +τυπωμένες στο «Νουμά». Τούτο σίγουρα πρέπει να γίνει, μια +μέρα, από τους θαυμαστές του. Σήμερα, το βιβλίο τούτο ας +λογαριαστεί για περίληψη της σκορπισμένης στους τόμους του +«Νουμά» εργασίας του. Και τέτια αληθινά, είναι: Περίληψη. +Γιατί τάρθρα και οι μελέτες που διάλεξα να τυπώσω σ' αυτό αν +και είναι γραμμένα πάνου σε διαφορετικά, τα περισσότερα, +θέματα, είναι κινημένα όλα από την ίδια «αφετηρία», και +καταλήγουνε στο ίδιο «τέρμα»: την εθνικιστική του ιδεολογία. +Μια σ υν έ π ε ι α αξιοθαύμαστη παρατηρεί κανείς σ' όλη την +εργασία του. Ούτε το παραμικρότερο παραστράτισμα. Δεν +ξεχνιότανε ποτέ, ποτέ το θέμα δεν τον παράσερνε. Ακόμα και +στην «Αγνή», σε μιαν όαση ολοπράσινη αγάπης, που απλώνεται +για ξεκούρασμα της ψυχής, μέσα στις αιματοβαμένες σελίδες +του «Ηρώων και Μαρτύρων αίμα» ο ανθρώπινος έρωτας +θαμποσκεπάζεται, αν δεν χάνεται ολότελα, από τον έρωτα της +Πατρίδας. Παντού και πάντοτε ο ιδεολόγος εθνικιστής. Και +στις απαλότερες γραμμές του ακόμα. + +Το μαρτυρικό τέλος του, τον ανέβασε πολύ στην κοινή +συνείδηση, σχεδόν τον εξαΰλωσε ― του πρόστεσε κάτι το +θρυλικό στην τίμια κι ολοφώτεινη ζωή του. Χωρίς να μπορώ να +ξελαγαρίσω κάτι θολό κι άμορφο που καλοθρονιάστηκε επίμονα +μέσα στην ψυχή μου και να ερμηνέψω με λόγια ό,τι τώρα, τούτη +τh στιγμή, που ρίχνω στο χαρτί τις γραμμές μου αυτές, +σφηνώθηκε μέσα στη σκέψη μου, γεννημένο ίσως αυτόματα από +την όλη δράση του κι από την όλη πνευματική του εργασία που +είναι απλωμένη ανάκατα, δίχως τάξη, στη θύμηση μου ― χωρίς +να μπορώ λοιπόν να το ξελαγαρίσω αυτό που μου συμβαίνει, +μούρχεται να πω πως έτσι θάπρεπε να πεθάνει ο άνθρωπος ο +ξεχωριστός, που είχε σ' όλη τη ζωή του οδηγό το ΧΡΕΟΣ και +που έναν αφέντη μοναχά ένιωσε πάντα πάνω του το ΠΡΕΠΕΙ το +αδυσώπητο (1). Δεν ξαίρω, δε μαθεύτηκε, τι είπε σαν τονέ +σωριάζανε καταγίς οι σφαίρες, οι ηρωικές (2). Αν τον άφιναν +οι σφαίρες και οι λογχισμοί να πει μια λέξη, σίγουρα η λέξη +αυτή θα είταν κείνο που βροντοφώναξε μέσα στο πρώτο του +βιβλίο ― και θα το είπε σαν ευκή ολόψυχη προς την Πατρίδα +του, που τόσο την αγάπησε και που τόσο τίμια σ' όλη του τη +ζωή την υπερέτησε: + + ― Σώνουν οι μάρτυρες!.. .. + + Δ. Π. ΤΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ + + + +ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ + + + +_Δημοσιεύτηκε στα φύλλα 129 και 130 του «Νουμά» (Γεννάρης +του 1905) στην επιφυλλίδα, με την υπογραφή «&Τοξότης&», μια +υπογραφή που την έβαλε, εκεί, στο γραφείο μου, χαμογελώντας, +γιατί, μου είπε, γεννήθηκε στο μήνα που ο Ήλιος είναι στον +Τοξότη. Είναι το πρώτο άρθρο του που δημοσίεψε στο «Νουμά», +και στο άρθρο του αυτό μέσα βρίσκεται ολόκληρος ο Ίδας. Το +άρθρο του αυτό, όπως έγραψα αλλού (ΙΔΑΣ, έκδοση Γραμμάτων, +1916) είναι «το προσκέδιο, το πρόγραμμα, το πρώτο κύτταρο +της κατοπινής του εργασίας. Ακόμα κι ολόκληρος ο +&ανθρώπινος& χαραχτήρας του, όλος ο εσωτερικός ο άνθρωπος, +βρίσκεται σ' αυτό. Στον παράγραφο που αρχίζει: «Ένα πρωί στο +δρόμο, είδα την κόρη της Ιωνίας, τη μαυροφόρα...», εξόν που +μας πρωτοπαρουσιάζει την ασύγκριτη κόρη, που θα μας χαρίσει +το κεφάλαιο «Αγνή» στο «Ηρώων και Μαρτύρων αίμα», μας +δείχνει, μας αποκαλύπτει, και τον εαυτό του. Στο άρθρο αυτό, +που περίληψή του βρίσκεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου +του Ίδα: «ΟΣΟΙ ΖΩΝΤΑΝΟΙ», είχα διαπράξει τότε, που τόβαλα +στο «Νουμά», και μιαν ασέβεια. Είχα αφαιρέσει ολάκερο +κεφάλαιο, που περίγραφε σ' αυτό με ζωντάνια και με +πρωτοτυπία, το Προσκύνημα του Χαμίτ, «όχι γιατί δε μου άρεσε +(«ΙΔΑΣ», σελ. 5) μα γιατί τότε κάτι Τουρκομερίτες αναγνώστες +του φύλλου μου γράφανε και μου ξαναγράφανε ξορκίζοντας με να +μην τυπώνω λέξη για το Σουλτάνο, μήπως και παραπέσει κανένα +φύλλο και τους πάρω έτσι στο λαιμό μου»._ + + +ΦΕΥΓΟΝΤΑΣ από την Αθήνα για την Πόλη ένας ποιητής, θα +ένοιωθε γονιμότητα· σαν από βρύσες κρυφές θα ανάβρυζαν μέσα +του παλιές ιστορίες, και λέξεις «θα μουρμούριζαν +διαβαίνοντας. Η γνώση πως ταξιδεύει κατά την Ανατολή, θα του +έλεγε λόγια χρυσά και παραμύθια. Εγώ είμαι γυμνός από +αντιλαλιές, ξερός από αναβρυστικά νερά, και άδειος, και +άγονος. Εγώ βλέπω πως όταν ο ήλιος πέφτει κατεπάνω τους, τα +νησιά και η Αττική είναι τριανταφυλλιά και η θάλασσα πολύ +βαθειά χρωματισμένη. + +Έκαναν δαντέλες τα κύματα που έσπαναν επάνω στα πλευρά του +πλοίου. κ' έπειτα οι δαντέλλες, ανοίγονταν, γίνουνταν +ανθρωπάκια που βαστιούνταν από τα χέρια τους ανάλαφρα και +χόρευαν τρελλούς χορούς. Και χάνουνταν έπειτα και γίνουνταν +άλλοι, και πάλι χάνουνταν. Όταν σήκωσα το κεφάλι, ο ήλιος, +σφαίρα ολόπυρη, κατρακυλούσε επάνω στον ορίζοντα της +θάλασσας της σκοτεινής. Άμα τον αντίκρυσα, στάθηκε· φώτιζε +χαϊδευτικά τα νερά που κουνούσαν, και τα περνούσε με +στενώτατα φύλλα χάλκινα, και αγάλι βούλιαζε από το πολύ +βάρος. + +Μια μέρα ύστερα είμαι στην Ιωνία, κ' επειδή ήταν άλλοτε +λεπτός και πλούσιος ο πολιτισμός της, το όνομά της έχει +μάγια. Εκείνη την ημέρα μόνο η Ιωνία υπάρχει στον κόσμο, τα +νησιά της, τα βουνά της, και η θάλασσά της. Περνώ από τη +Λέσβο τη νύχτα, το φεγγάρι φέγγει στα νερά και τη Σαπφώ μου +φαίνεται πως την ακούω. Στην Πόλη που πηγαίνω, είναι μια +κόρη νόστιμη και λιγερή, που είναι από τα νησιά της Ιωνίας +και τη λένε Σαπφώ. + +*** + +Όταν περνούσα τον Ελλήσποντο, τα ξημερώματα, ο νους μου +στενοχωρημένος, σα φυλακισμένος, χτυπούσε παντού. Έλληνες +ελεεινοί, σας σιχαίνουμαι! + +Μπαίνω στην Πόλη με ρωσικό πλοίο. Με τι άλλο πλοίο μπορούσα +να μπαίνω στην Πόλη, για να νοιώσω τελειότερα το ταπείνωμά +μου; Στην πρώρη είναι ο δικέφαλος αητός, ο ρωσικός· το πλοίο +είναι φορτωμένο Ρώσους στρατιώτες και πεζοναύτες Ρώσους που +γυρίζουν, φαίνεται, από την Ιαπωνία στην Οδέσσα. Τα χώματα +αυτά και τα δέντρα της Θράκης θέλουν να τα βιάσουν σλαυικοί +τράγοι, και τα λερώνουν οι αβάσταχτοι πόθοι τους. Ποιος θα +τα φυλάξει; Έλληνες ελεεινοί, μήπως θα τα φυλάξετε σεις; +Χωρίς πίστη, ακούω και μουρμουρίζει στ' αυτί μου μια φωνή: +«Πάλι με χρόνια με καιρούς, πάλι δική μας θάναι» + +Ήμουν στην πλώρη και φυσούσε υγρασία στο πρόσωπό μου ο +πρωινός αέρας. Κάτι Τούρκοι πίσω μου, κοίταζαν. Περπάτησα +στο κατάστρωμα και είδα μερικούς Έλληνες, που είχαν ξυπνήσει +να δουν, με κανέναν πόθο ίσως, τα Δαρδανέλια και την Πόλη +(3). Ήταν και μια Ρωσίδα φουσκωμένη, που κοίταζε με +βουλιμία. Κοίταζαν και δυο Αμερικάνοι με απλοϊκή περιέργεια. +Ένας Γερμανός στάθηκε κοντά μου και είπε: «Οι Ρώσοι από πάνω +την θέλουν, αν τους αφήσουν οι Άγγλοι από κάτω». Και, +Έλληνες, επειδή είστε ελεεινοί και άκαρδοι, ντράπηκα να του +πω πως θα την πάρουμε μεις. Μέσα μου μονάχα είπα: «Και όμως, +είναι δική μας». + +Μου ήρθε να ορκιστώ τότε στο όνομά της, πως θα κάνω κάτι για +το γένος μου· και μόνον αργότερα συλλογίστηκα πως δεν μπορώ +να κάμω, παρά μόνον ό,τι μ π ο ρ ώ, και τότε χάθηκα στην +απελπισία της αδυναμίας μου και ήμουν κατάκαρδα κουρασμένος. + +*** + +Γεμάτο πίκρα είναι το πρώτο αντίκρυσμα της Πόλης. Μα ο +πλούτος της βράζει μέσα μου. Πού είναι η φτώχεια και ξεραΐλα +που μ' έδερναν τις περασμένες, όταν ταξίδευα! Γυρίζω τα +μεσημέρια στους δρόμους και δεν ξέρω τις ώρες. Από έναν +ανηφορικό δρόμο, που έχει αριστερά πύργους αραδιασμένους +βυζαντινούς, κ' έχουν χτισμένα σπίτια, αναμεταξύ, διαφόρων +χρωμάτων, ανεβαίνω προς την Άγια Σοφιά. + +Μόλις μπήκα, ― δεν κοίταζε ούτε ο Εβραίος που θέλησε κ' +έγινε οδηγός μου, ούτε ο Χότζας Τούρκος, ― κ' έκαμα, χωρίς +να θέλω, το σταυρό μου. + +Μπαίνω σε κάθε τζαμί, που ήταν πρώτα εκκλησιά! Τι δροσιά που +είναι μέσα και τι θύμησες αλάλητες. Μπαίνω και σε τζαμιά που +έχτισαν, με βυζαντινό πάντα σχέδιο, οι Τούρκοι. Αντί +ψηφιδωτά, έχουν συχνά χρωματιστές πλάκες στους τοίχους, με +κλαδιά, φύλλα και λουλούδια, άσπρα και μαβιά και πράσινα. Τα +παράθυρα έχουν κάποτε γιαλιά χρωματιστά, όμορφα, με σχέδια +απλά ή λουλούδια. Η Άγια Ειρήνη είναι κλειστή και ποτέ δεν +την ανοίγουν για τους ξένους οι Τούρκοι, που την έχουν κάμει +τζαμί· ο τρούλλος της όμως φαίνεται καλά απ' έξω. + +Περίεργη είναι η ανάγκη του προσκυνήματος. Μόνο να πάγω ως +στο μέρος που με συγκινεί, μόνο αυτό με φτάνει. + +Αλλού είναι κάτι αρχαιότερα πράματα· η στήλη του Θεοδοσίου, +και σ' άλλη μεριά η καμένη στήλη. Στον Ιππόδρομο είναι ένας +οβελίσκος, και των Πλαταιών το χάλκινο τριπλό φίδι, που δεν +το είδα στους Δελφούς, όταν διάβαζα τον Παυσανία. Τι να +θυμηθώ πρώτα στον Ιππόδρομο; + +Τον Κωνσταντίνο, τον Ιουστινιανό, τους Ισαύρους, ή τον καιρό +που άφιναν και γίνουνταν ερείπια ο τόπος αυτός της ζωής και +της ταραχής; Αυτός ο καιρός είναι πιο σιμά μου. Όταν +ξέπεφτε το κράτος και ο Ιππόδρομος, βασίλευαν οι Κομνηνοί +και οι Παλαιολόγοι και ήταν οι ελληνικότεροι από τους +βασιλιάδες. Πολεμούσαν, οι άτυχοι, πολεμούσαν να βαστάξουν +κάτι, κοίταζαν να βρουν αλλού βοήθεια, και Φράγκοι να γίνουν +ίσως για να σώσουν το κράτος θέλησαν, την αδυναμία τους την +έβλεπαν, τη δύναμη την ένοιωθαν, και τίποτε δεν έκαναν. Σας +αγαπώ, ω τελευταίοι βασιλιάδες, γιατί είστε Έλληνες και +δυστυχισμένοι. Αν με είχαν μάθει καλλίτερα την ιστορία μου, +τη βυζαντινή, εκείνοι που με μάθαιναν τα γράμματα, θα ήξερα +να ξυπνώ περισσότερες ψυχές της περασμένης ζωής. Τώρα, σα +λάβα πυρωμένη, χυμίζει από μέσα μου η αξεδιάλυτη, πλεγμένη +ιστορία των Αυτοκρατόρων. + +*** + +Σκύλοι κοιμούνται στους δρόμους, σκύλους βλέπω στα πόδια μου +μπροστά, και είναι μερικοί άσπροι και οι περισσότεροι +κιτρινωποί. Και κάθε τόσο παραμερίζω για να τους αφήσω να +κοιμηθούν. + +Οι Τούρκοι νοιώθουν τα ερείπια και τη σχέση τους με τη ζωή. +Στους τοίχους τους αρχαίους, τους βυζαντινούς, ακουμπούν τα +σπίτια τους, κι απάνω στους πύργους αφήνουν να φυτρώνουν +δέντρα και χαμόκλαδα. Δεν τους μέλλει, τους ζωντανούς ποιος +έχει χτίσει τα ερείπια, ούτε γιατί, και η αδιαφορία αυτή +είναι η ζωή. Αντί να γκρεμίζουν και να ξαναχτίζουν τοίχους, +μεταχειρίζονται τους παλιούς. Έτσι και στα νεκροταφεία τους +περνοδιαβαίνουν σκύλοι και άνθρωποι και πατούν τα μνήματα· +γυναίκες κάποτε κάθονται ώρες εκεί, όταν ο καιρός είναι +καλός, και κουβεντιάζουν και λέγουν. Και τα κυπαρίσσια δεν +είναι πένθιμα και οι πέτρινες στήλες των τάφων πέφτουν μία +μία και σκεπάζονται, από των ανθρώπων τα βήματα και από το +χώμα της βροχής και των άνεμων. + +*** + +Την ώρα που περπατεί ο κόσμος ο Ελληνικός, ο Τούρκικος, ο +Αρμένικος και των Φραγκολεβαντίνων η σάρα, ― ανακατωμένοι +σαν τα νερά μεγάλου λασπωμένου ποταμού, ― στο Σαυροδρόμι, το +Φανάρι, είναι ήσυχο και λίγες είναι στις πόρτες οι γυναίκες, +λιγοστοί στους δρόμους οι άντρες. Βλέπω κάποιους παπάδες. Οι +πλούσιοι έφυγαν· τους τράβηξε η ζωή και πήγαν κ' έφτειασαν +καινούρια σπίτια στο Πέρα του Γαλατά. Γι' αυτό τα σπίτια, τα +ξύλινα και τα πέτρινα, είναι παλιά και μαυρισμένα στο μεγάλο +δρόμο του Φαναριού, ― σπίτια που είναι σα να μην κάθεται +κανένας μέσα τους, και θέλω να καθίσω εγώ. Τα παράθυρα είναι +βυζαντινά και μετρημένα, δροσιά δεν έχει θέση να περάσει, τ' +απόγεμα είναι πληχτικά κ' η θάλασσα δε βλέπει τον παλιωμένο +δρόμο. Τις ανηφορικές, τις άλλες στράτες, όμως και τα στενά +σοκάκια, εκείνα πού και πού τα βλέπει η θάλασσα. Για να +νοιώσω λίγη ζωή Ελληνική, τρέχω στα σχολεία· αλλ' είναι +κλειστά γιατί είναι καλοκαίρι κ' έχουν τελειώσει τα +μαθήματα. Ο καλόγερος, ο διευθυντής, μόνος μ' ένα παιδί +φυλάγει τη μεγάλη Σχολή του Γένους. Κ' επειδή είμαι ξένος, ο +νέος μ' έδειξε το σχολείο, και ανεβαίνουμε μαζύ στον πύργο +τον υπερήφανο, που περνά και σπίτια και μιναρέδες· βασιλεύει +ο ήλιος μέσα στους ατμούς, και η φορτωμένη μέρα είναι γεμάτη +ζέστη. Και είπα στο νέο: «Ποτέ να μην ξεχάσεις πως ζεις για +το Γένος». Μαζί του έπειτα πήγα στην Παναγία τη Μουχλιώτισσα +και στο αγίασμα του Άη Γιώργη του Ποτηρά. Ο καντηλανάφτης με +πήγε σ' ένα τζαμί εκεί κοντά, που φαίνονται ακόμη μερικά +ψηφιδωτά χριστιανικά στο ταβάνι, αλλ' ο χότζας είχε φύγει +και κανείς άλλος δεν μπορούσε ν' ανοίξει την πόρτα της +παλιάς εκκλησίας. Ακούω φωνές, και τρέχει ο κόσμος, σωρός, +παιδιά και άνδρες Τούρκοι. Λέγει ο καντηλανάφτης: «Πυρκαϊά». + +*** + +Ένα πρωί, στο δρόμο, είδα την κόρη της Ιωνίας, τη μαυροφόρα, +εκείνη που μονάχη με είχε φωτίσει στο ταξίδι, όταν η μεγάλη +ξεραΐλα μ' έδερνε. Ήθελα να της πω πράγματα ευχάριστα, μα +ήταν αλλού ο νους μου, συλλογισμένος, κ' ήμουν σκληρός. Αφού +διηγήθηκε κείνη μερικές παλιές θύμησες, της είπα: «Αυτά μας +αρέσουν, μα δεν μπορούν να μ' εξηγήσουν τον πόνο μου που +βρίσκομαι στην Πόλη. Θέλεις, λες, να γίνεις καλογριά, μα θα +ήσουν πιο σύμφωνη με μένα αν ήθελες να μείνεις δασκάλισσα, +όπως είσαι, και να δώσεις νέα ζωή, πνοή ελληνική στις +Ελληνίδες». Φεύγοντας, με ρώτησε αν θα μπορούσε να με +ξαναϊδεί προτού φύγω από την Πόλη. Αποκρίθηκα: «Όχι, γιατί +πρέπει να πάω στο Φανάρι σήμερα, και αύριο θα δω τα κάστρα +και τους τοίχους, και μεθαύριο θα φύγω». Τότε γύρισε να +φύγει· έπεφτε πολύ φως επάνω της, και ήταν λιγνή και +κατάχλωμη, το δέρμα της είχε χάσει τη δροσεράδα του, και +είπε · «Τότε... χαίρε....» και πέρασε. Ξύπνησε τότε μέσα μου +μια λαχτάρα για την περασμένη γνωριμία μας, και με τράβηξε η +δυστυχία της, και θέλησα να γυρίσω να της πω να έλθει να με +ιδεί όταν θέλει. Και δε γύρισα· κατέβηκα στο Γαλατά, πήρα +ένα καΐκι και πήγα στο Φανάρι. + +*** + +Γνώρισα έναν παπά στο αγίασμα της Άγιας Βλαχέρνας· ήλθε μαζί +μου· περάσαμε από το Γαλατά και φτάσαμε στο Πενταπύργιο, +κοντά στον εξωτερικό τοίχο. Είναι κάτι πύργοι εδώ κ' εκεί, +και έχουν φυτρώσει δέντρα πολλά και πυκνά γύρω τους· ανάμεσα +σε κάτι τάφους τουρκικούς, πνιγμένους μες στον ίσκιο και στη +δροσιά, και μπλεγμένους μέσα στα χαμόκλαδα, είναι κρυμμένο +ένα ήσυχο τζαμί· τόπος ταιριασμένος για την ατάραχη, την +απαλή, τη σιωπηλή την τουρκική τη σκέψη. Σ' έναν πύργο είναι +μια καταχωσμένη πόρτα, που μόλις χωρούσα να περάσω. Σηκώθηκε +ένα κιρκινέζι, ή καμιά κουκουβάγια, και φτερούγισε στα +σκοτεινά κ' έφυγε από μια τρύπα· ένα σταχτί φτερό έπεσε +κοντά μου. Ένα σκυλί, ή ήταν τσακάλι; ή αλεπού; τρόμαξε και +βγήκε σιωπηλά από μια τρύπα, έξω στο φως, και χάθηκε στα +χαμόκλαδα. Ανατρίχιασα. + +Όταν βγήκα από κει μέσα, ηύρα τον παπά, χωρίς ράσα, και +σκαρφάλωνε σ' έναν άλλο πύργο· σκαρφάλωσα και γω· ήταν ψηλός +κι από μέσα είχε μαυρισμένους τους τοίχους· φως έπεφτε από +το χαλασμένο καμαρωτό ταβάνι· στον τοίχο φαίνουνταν οι +τρύπες δυο πατωμάτων και κάτι ντολάπια μικρά, λίγο ψηλότερα +απ' το καθένα. Πριν πάγω στο Πατριαρχείο, πέρασα από το λόφο +που ήταν τα υστερινά παλάτια των αυτοκρατόρων, τα παλάτια +των Βλαχερνών. + +*** + +Σ' ένα σπίτι Ελβετικού ρυθμού, είδα τον Πατριάρχη, και +φαίνουνταν σα να φοβάται τους Τούρκους, να σέβεται τους +Ρώσους, και να μην του πολυαρέσει να μπλέκει με τους +Έλληνες. Αλλά και σα να μην πρέπει να τα χαλάσει με κανένα. + +Δεν είδα το μέγα Λογοθέτη· θα είναι κανένας κύριος με +φράγκικα. Ο Μέγας Χαρτοφύλαξ όμως, ο μικροκαμωμένος, με τα +μακριά τα μαύρα ρούχα και τα γυαλιά του και την ποντικίσια +μύτη του και το μουστάκι και τη γυναικεία του φωνή, +ψευδίζει, και μου λέγει πράγματα βυζαντινά στο δρόμο καθώς +πηγαίναμε. + + ― «Αυτά τα σπίτια είναι το πολύ διακοσίων χρόνων. Να, τούτο +δω είναι του Παναγιώτη Νικουσίου, του διερμηνέως, τον +ξέρετε; Μου έδειξαν ένα σπίτι εκεί πάνω στο λόφο του +Φαναριού, και μου είπαν πως είναι πολύ παλιό. Θα είναι μόλις +τριακοσίων χρόνων. Μη νομίσετε πως τα παλαιότερας βυζαντινά +σπίτια ήταν έτσι. Ζούσαν κλεισμένες οι γυναίκες, χειρότερα +από τις Τούρκισσες· ένα δυο παράθυρα μικρά, και όλο το άλλο +τοίχος.. ..» + + ― «Ναι, τέτοιο είναι του Μπάμπουρα ή Φλάμπουρα το σπίτι, +στο Μελένικο. Το είδα· λεν πως είναι 500 χρόνων». + + ― «Οι δρόμοι αυτοί είναι οι ίδιοι των Βυζαντινών. Οι +Τούρκοι δεν τους έχουν αλλάξει. Αυτός όμως ο μεγάλος δρόμος· +του Φαναριού, βλέπετε, είναι έξω από τα τείχη· πριν ήταν +θάλασσα εδώ· ύστερα έγινε και ο δρόμος και τα σπίτια τούτα. +Δεν ήταν όμως έτσι στρωμένοι οι δρόμοι, ήταν στρωμένοι με +μεγάλες πέτρες. Θα σας δείξω ένα πλακόστρωμα τέτοιο έξω από +τα τείχη, στο δρόμο της Σηλυμβρίας. Τον έστρωσε, λέγουν, ο +Ιουστινιανός». + + ― «Τι είναι, δω;» + + ― «Α, αυτό είναι έμβολος». + + ― «Δηλαδή;» + + ― «Σκεπαστή αγορά, με θολωτά καμαρωτά ταβάνια, καθώς +βλέπετε, η μόνη που μας απέμεινε· μοναδικό δείγμα τέτοιου +χτιρίου. Οι Τούρκοι αυτούς τους έμβολους μιμήθηκαν κ' έκαμαν +τα παζάρια τους. Τίποτε δεν ανεκάλυψαν οι Τούρκοι· όλα τα +έχουν πάρει από κείνους, αρχιτεκτονική, υδραγωγεία, κάστρα, +δρόμους. Εδώ κοντά είναι και η παλαιότερη από τις εκκλησίες +που μένουν ακόμη όρθιες στην Πόλη. Την έχουν κάμει και αυτήν +τζαμί οι Τούρκοι». + +Από το παλιό γεφύρι γύρισα στο Πέρα· στο δρόμο πουλούσαν, σε +καλαθάκια, χαμοκέρασα, σμέουρα, φραγκοστάφυλα και βερύκοκα. +Άλλοι πουλούσαν παγωτά του δρόμου και λεμονάδες παγωμένες, +γιατί ήταν μεγάλη ζέστη. + +*** + +Ύστερα πήγα στο Ζάππειο. Είναι κει για την τελετή ο +Πατριάρχης και η Πρεσβεία· και η Σύνοδος, σε δυο αράδες, +δεξιά κι αριστερά τους. Ο άλλος κόσμος είναι, χαμηλότερα +καθισμένος, αναρίθμητος, στολισμένος και ανακατωμένος. Τα +κορίτσια τραγούδησαν από μακριά, σ' ένα μέρος μισοφωτισμένο +από κίτρινα παραπετάσματα. Τραγουδούσαν οι Ελληνίδες, οι +βυζαντινές· ένοιωθα πως ήταν δροσερές και καλοκαμωμένες οι +αδερφές μου αυτές. Και η κόρη εκείνη της Ιωνίας εδώ +ανατράφηκε· είναι το μεγαλύτερο σχολείο των κοριτσιών του +Γένους. Την είδα μια στιγμή ανάμεσα στον κόσμο, μαυροφόρα +και χλωμή, σαν την Παναγία στον τάφο του Γιου της. + +*** + +Τότε με πήραν οι γνώριμοι μ' ένα καΐκι στο Βόσπορο, και +τράβηξα κουπί. Περάσαμε ανάμεσα σε παλάτια, σπίτια και +περιβόλια. Είναι πάρα πολύ η ζωή που γεμίζει αυτά τα μέρη +και δεν έχω καιρό να ξεκαθαρίσω τις καλλονές από τα ξένα +βάρη, από τα φράγκικα και ασιατικά στολίδια. Το βράδι- +βράδι μόνο, όταν βασίλεψε ο ήλιος κ' έγιναν όλα λεπτότερα +και περασμένα, και μαλάκωσε το φως, και μεγάλωσαν οι ίσκιοι, +οι καλλονές αυτές καθάρισαν μόνες τους και στέκουνταν σαν +ανάγλυφα μπροστά μου. Διά μιας κοίταξα κατά την Ασία· είχαν +ανάψει και άστραφταν όλα τα γυαλιά της Χρυσοπόλεως. + +*** + +Έφαγα σ' ενός το σπίτι που πάντα, μόλις τα πιάσει, χαλνά τα +πράγματα που μαρέσουν, ξεσκεπάζει σκεπασμένα κάλλη, και τα +λόγια του με κρυώνουν. Μ' έκαμε και συλλογίστηκα πρώτα έναν +που μ' άρεσε, και τώρα τον καταφρονούν όλοι, κι αυτός. +Ύστερα, με τα ανόητα χτυπήματά του, γκρέμισε έναν που +πίστευα πως τα λόγια του ήταν αληθινά. Και αργότερα, στο +θέατρο, που μια έπαιζε με όλου του κορμιού τη δύναμη τον +γυναικείο έρωτα, αυτός έλεγε με ηρεμία πως το στόμα της +είναι πολύ μεγάλο. + +*** + +Πέρασαν τα μεσάνυχτα, και τώρα χορεύουν μέσα μου χορό +σατανικό, όλες οι ταραχές της μέρας. Η μια, κουτρώντας με +την άλλη, την ανάβει περισσότερο, και τσούζουν και καίουν σα +λαβωματιές, και όλο ξετρελλαίνουνται και ζωντανότερες +γίνονται, και θέλει η κάθε μια να γεμίσει τον κόσμο και τις +άλλες να τις πνίξει. Κοντεύει να φέξει η αυγή και να χαράξει +άλλη μέρα, κ' εγώ μένω άγρυπνος, με μια θέρμη υπεράνθρωπη, +και τόσο σκληρός που ο ύπνος δε με πιάνει. + +*** + +Πώς ξέρουν και μπερδεύουν τη ζωή οι άνθρωποι! Θα ήταν τόσο +απλό χωρίς αυτούς, και τόσο βαθύτερη, και τόσο πιο αληθινή! +Θα ήμουν σαν το κύμα, θα ήμουν σαν το χορτάρι και σαν τον +άνεμο και σαν το βράχο. Δεν είμαι άνθρωπος, αφού οι άνθρωποι +δε μ' αρέσουν. Μα ενώ έπρεπε να είμαι κάτι άλλο, έχω του +ανθρώπου τη μορφή, και όλα τα πράματα με αναγκάζουν να πάγω +στη θέση μου, να κάνω τον άνθρωπο, να ζω σαν άνθρωπος, να +είμαι άνθρωπος. + +*** + +Παθαίνουμαι στην Πόλη· αν και δεν ενδιαφέρει τους άλλους, +όμως παθαίνουμαι· πρέπει να έβγω απ' αυτή την πυρωμένη +κατάσταση και να νοιώσω τι θέση έχω στην Πόλη ... Θα ιδώ την +Πόλη, το πρωί, από τον Άγιο Στέφανο. + +*** + +Πρωί ― πρωί ήμουν εκεί, κι από το χωριό πήγα στους λόφους, +όπου έχουν χτίσει οι Ρώσοι το μνημείο τους για τη νίκη του +1878. Από κείνους τους λόφους φαίνουνται κάπου κάπου, +μακριά, ύστερ' από τα κίτρινα χωράφια, στην καταχνιά της +ζέστης, ο τοίχος της Πόλης, οι πύργοι, και μερικοί σβησμένοι +μιναρέδες. Ας φύγουν μιαν ώρα αρχήτερα οι Τούρκοι, γιατί δεν +μπορώ να νοιώθω από πάνω μου, σα Μοίρα, τη Σλαυική επιδρομή. +Ας πάρουν δεύτερη φορά την Πόλη, ας την πάρουν Σλαύοι, +όποιος άλλος θέλει, για να έρθει γρηγορώτερα η μέρα που θα +την ξαναπάρουμε μεις. Γιατί θα ζήσει το Γένος ως εκείνη την +ημέρα. Ίσως νοιώσουν τίποτα οι Έλληνες, άμα καταλάβουν πως +την πήραν δεύτερη φορά ξένοι. Κι αν είναι ν' αποκοιμηθούν οι +νυσταγμένοι, μόλις δουν στην Πόλη χριστιανούς, κι ορθόδοξους +μάλιστα, τότε ας πάγει να πνιγεί το Γένος μας στα νερά της +Άσπρης θάλασσας. Αρκετά ζήσαμε, κι αν δεν μπορούμε να +επιθυμήσουμε τίποτε άλλο, παρά μια βρωμοζωή, καλλίτερα να +μην υπάρχουμε. + +Είναι σκληρή η ιδέα πως χάνεται η Πόλη, αλλά δε με ταράζουν +βυζαντινά όνειρα τόσο, όσο η γνώση πως είτε έχουμε είτε δεν +έχουμε την Πόλη, είμαστε μέτριοι, ψόφιοι, κακομοιριασμένοι, +κοιμισμένοι και μέτριοι, μέτριοι. Οι λέξεις «Να πάρουμε την +Πόλη», είναι σύμβολο, που δεν σημαίνει «Να ξαναφτειάσουμε τη +βυζαντινή αυτοκρατορία», αλλά «Να είμαστε δυνατοί». + +Πρέπει να νοιώθω την Πόλη, όπως πρέπει να νοιώθω την αρχαία +Ελλάδα. Δε σημαίνει πως πρέπει να γίνουμε αρχαίοι Έλληνες, +ούτε Βυζαντινοί. Σημαίνει πως πρέπει να ξέρω την περασμένη +μου ζωή, να μη λησμονώ τα παλιά καλούπια που μπόρεσε να +εύρει ο Ελληνισμός για να γίνει κράτος ανάμεσα στα κράτη, +και ξανοίγοντας όσο μπορώ την τωρινή ζωή μου, να ξεκαθαρίζω +το δρόμο, να εύρω το νέο τόπο που θα διαλέξει ο Ελληνισμός +για να γίνει κράτος δυνατό. + +*** + +Το μεσημέρι είχα φτάσει στα τείχη απ' έξω από την Πόλη· ο +πρώτος πύργος είναι μαρμαρένιος, και πλένει τα πόδια του +γλυκά η θάλασσα. Καλοί είναι οι Τούρκοι που άφησαν και δεν +εχάλασαν τα τείχη και τους πύργους. Και δούλεψε μόνη, όσο +θέλησε, η πολυκαιρία. Πίσω, προς την Πόλη, είναι ο μεγάλος +τοίχος με τους μεγάλους τετράγωνους πύργους, αραιά +χτισμένους. Μπροστά είναι ο δεύτερος τοίχος, μικρότερος, με +μικρότερους και πυκνότερα χτισμένους πύργους στρογγυλούς. +Και πιο μπροστά είναι το χαντάκι· ο όχτος του φαίνεται σαν +τρίτος τοίχος, χαμηλότερος. Σε πολλά μέρη το χαντάκι γέμισε +χώμα, και οι άνθρωποι έχουν φυτέψει μέσα ζωηρούς +λαχανόκηπους. Στα τείχη επάνω φυτρώνουν δέντρα και +χαμόκλαδα, που οι ρίζες τους χώνουνται στο ασβέστι, +αναμεταξύ στις πέτρες, σα να πεισμάτωσαν να διαλύσουν και +καλά τους τοίχους. Πότε θα νικήσει τάχα τα βυζαντινά κάστρα +η ζωή; Προχώρεσα και ηύρα την πρώτη πόρτα, και ύστερα άλλη, +και ως στον Κεράτειο κόλπο άλλες πέντε· απ' αυτές τις πόρτες +βγαίνουν από την Πόλη οι δρόμοι οι μεγάλοι, προς όλα τα +θέματα της Ευρώπης. Είδα και κείνη την αγιασμένη πόρτα, που +κοντά εκεί πολέμησε κ' έπεσε ο τελευταίος Κωνσταντίνος. + +*** + +Αριστερά ήταν ένα νεκροταφείο απέραντο των Τούρκων, με +φουντωτά, πυκνά, βαθυπράσινα κυπαρίσσια. Κοίταξα πίσω, και +είδα χαμηλά τη θάλασσα, βαθειά μεσημεριάτικα βαμένη, ανάμεσα +στα τείχη και στα κυπαρίσσια. Κοντά στο δρόμο ήταν ένας +τάφος, χαμόκλαδα γεμάτος και χορτάρια σκονισμένα, και είχε +γύρω κάγκελα και κυπαρίσσια· μόλις μπήκα μέσα, ξαφνίστηκε +και ούρλιασε ένας σκύλος άγρια· σταμάτησα, και με +κατεβασμένη την ουρά ο σκύλος έφυγε. Ήταν μέσα στα χαμόκλαδα +και στα χορτάρια πέντ' έξη βαμένες στήλες, με σαρίκια, +όρθιες, αλλά γερμένες λίγο από διάφορες μεριές. Εκεί είναι +θαμένος ο Αλή Πασσάς από το Τεπελένι. Πάρα πέρα, +τριγυρισμένη από τα Τούρκικα απέραντα νεκροταφεία, είναι η +Ζωοδόχο Πηγή, εκεί που ζωντάνεψαν τα ψάρια που τηγάνιζε ο +καλόγερος στις 29 του Μάη του 1453, ημέρα Τρίτη. Όταν γύρισα +απ' αυτού, ανέβηκα και περπατούσα επάνω στον τοίχο· μέσα +κοίτουνταν η Πόλη, απέραντη, μπερδεμένη με τη ζωή και γεμάτη +σπίτια· απ' έξω ερημιά και νεκροταφεία· απότομα κόβεται η +ζωή. Από μέσα οι Γύφτοι έχουν κολλήσει στους τοίχους τα +σανιδένια χάρβαλά τους, που τα στολίζουν τενεκέδες. Έβλεπα +κάτι στενές αυλές, βρώμικες, και ήταν μέσα στιβαγμένες +γύφτισσες μισόγυμνες, και γυφτόπουλα κουρελιασμένα. Απ' έξω +από τον τοίχο σκύλοι κοιμώνταν στο ρίζωμα των ρημαγμένων +πύργων, κι άλλοι περιδιάβαζαν σαν πεινασμένοι· άλλοι έχωναν +μ' απελπισία τη μούρη τους μες στα σκουπίδια και γύρευαν +φαγί, ανταμωμένοι με τα κοράκια. Κάποτε περιδιάβαζε και +κανένας Γύφτος, γυρεύοντας κουρέλια ή θησαυρούς. Σηκώνουνταν +αγριοπερίστερα κάποτε, καθώς περνούσα. Κάργιες φτερούγιζαν +πολλές μαζί, φωνάζοντας πάντα. Από ψοφίμια, τα σκουπίδια και +τα κουρέλια που σύναζαν τους σκύλους και τα όρνια, έβγαζε η +μεσημεριάτικη λάβρα μια βρώμα θεόρατη. Ο ήλιος είχε πιει το +ζουμί των χορταριών, και αφού τάφησε ξερά, τα έκαψε ύστερα. +Κάτι κακομοιριασμένα χαμόκλαδα ξεροψήνουνταν στον ήλιο, και +πάντα με δρόσιζε κανένα βαθύ κυπαρίσσι, μέσα ή έξω από τον +τοίχο. Κατέβηκα πάλι έξω, και από μια μεγάλη πόρτα μπήκα +στην Πόλη. Από κει βγαίνει ο δρόμος που πάει στην +Αδριανούπολη, και ο δρόμος αυτός μέσα στην Πόλη, τη +διαπερνά, και από το ψήλωμα παίρνει τις ράχες των λόφων και +πάγει κάτω. Πήγα στο Κεχριέ τζαμί, άλλοτε εκκλησία, που στον +πρόναο έχουν αφήσει οι Τούρκοι τα μωσαϊκά. Έχουν ανοιχτά +χρώματα, πολλή ζωή και όχι πολύ σωστήν ανατομία. Τα άλλα +ψηφιδωτά της εκκλησίας τα χάλασαν οι Τούρκοι, αλλά ο χότζας +λέγει πως τα χάλασε η πυρκαϊά. Από κει φαίνεται ψηλότερα έν' +άλλο τζαμί, μεγάλο, μαυρισμένο από την πολυκαιρία και +ραγισμένο από τους σεισμούς, κλειστό και με γυαλιά και +παράθυρα σπασμένα. Παλαιά σπίτια, σχεδόν ακατοίκητα, παλαιοί +δρόμοι, πεσμένοι τοίχοι, ερημιά και ανωμαλία, τέτοιο είναι +το μέρος εκείνο. Πήρα ένα δρόμο κατηφορικό κοντά στον τοίχο +και από μέσα, ως που έφτασα σ' ένα παλάτι όμορφο, του +Πορφυρογέννητου, χτίριο βυζαντινό. Άλλο από εκκλησία, μεγάλο +σπίτι βυζαντινό άλλοτε δεν είδα. Για να φανεί από την άλλη +του πλευρά, πέρασα, από μια ξύλινη σκεπαστή είσοδο, από μιαν +αυλή γεμάτη γυαλιά σπασμένα, χώματα, σανίδια και κάρβουνα· +δεξιά, κοντά στα τείχη, ήταν ένας φούρνος πυρωμένος κ' +έφτειαναν μπουκάλες, εργάτες που ψήνονταν κ' έλυωναν στην +ανθρακιά. Αφού πέρασα την αυλή είδα το χαριτωμένο παλάτι, +ολόκληρο, σχεδόν κολλημένο στο μεγάλο τοίχο. Είχε δυο +πατώματα και δυο σειρές καμαρωτά παράθυρα. Το επάνω πάτωμα +εφτά και το κάτω έξ. Το ισόγεια είχε στην αράδα έξ καμαρωτές +πόρτες. Ο τοίχος ήταν στολισμένος με κεραμιδένια σχέδια. +Βυζαντινές πριγκήπισσες και βασιλιάδες ξύπνησαν πάλι μέσα +μου. Από το δεύτερο πάτωμα έβγαινε στον πρώτο πύργο του +τοίχου μια βασιλοπούλα και, επειδή ήταν αντηλιά πολλή, είχε +ανοίξει το χέρι της, σα στέγη, από πάνω από τα μάτια της, +και κοίταξε έξω από την Πόλη, πέρα. + +*** + +Πάλι βγήκα έξω από τα τείχη. Πάλι, νεκροταφείο τούρκικο με +κυπαρίσσια ήταν απέναντι μου. Πάνω σε μια πλάκα τάφου ήταν +ξαπλωμένος ένας σκύλος, σαν ανάγλυφο. Πέρασα, ήταν +καταπράσινος ο τόπος από άλλα δέντρα. Δεξιά είδα μιαν άλλη +θάλασσα, τον κόλπο τον Κεράτειο. Οι πύργοι ήταν πολυγωνικοί +κι ο τοίχος μονός, τώρα, ψηλός και καλοχτισμένος· πέρασα +αρκετά μακριά από τους πύργους του Ισαακίου Αγγέλου και του +Ανεμά, επειδή ανάμεσα στο δρόμο και στον τοίχο, σε κείνο το +μέρος, φυτρώνουν περιβόλια. Ένα δυο σπίτια ξύλινα, σαν +κυψέλες γεμάτες ανθρώπους, ήταν κολλημένα στον τοίχο. Κι +από την τελευταία πόρτα, προτού φτάσω στη θάλασσα, μπήκα +πάλι στην Πόλη. Πέρασα το Γαλατά, τη Βλαχέρνα, το Φανάρι, σ' +έναν ατέλειωτο δρόμο, και τα πόδια μου πονούσαν. Το σώμα μου +έκαιε και αγέρας δε φυσούσε. + +Κοίταξα όλα τα μαυρισμένα σπίτια, για να ιδώ αν είναι +βυζαντινά και να ποτιστώ από τον τύπο τους, αλλ' ήμουν +κατακομένος, τα μάτια μου πονούσαν κ' έτσουζαν και μου +ήρχονταν να πέσω. + +Είμαι όλος άρνηση στην Πόλη και αντιλογία. Η διήγηση των +άλλων για την Πόλη μου χαρίζει χίλια δώρα και δεν τα +δέχουμαι. Η φράση, που την ακούω από μικρός, «Θα πάρουμε την +Πόλη», μου λέγει ψέματα. Η Πόλη δεν είναι η Χάλκη, η +Πρίγκηπο, τα Θεραπιά, δεν είναι τα Γλυκά Νερά της Ασίας. Η +Πόλη δεν είναι οι δερβίσηδες, που άλλοι γυρίζουν σα σβούροι, +άλλοι ουρλιάζουν σα λύκοι. Δεν είναι οι χοτζάδες, οι +χαμάληδες, οι χανούμισσες, ούτε η πολύχρωμη ανακατωσούρα, +που αρέσει μερικών ζωγράφων. Η Πόλη δεν είναι ο Σουλτάνος, +το Γιλδίζ, το προσκύνημα, και τα παλάτια του στο Βόσπορο, +και οι θησαυροί του στο Σταμπούλ. Ούτε οι Αρμένηδες, ούτε οι +Λεβαντίνοι. Η Πόλη δεν είναι ίσως ούτε καν οι Έλληνες οι +τωρινοί με το εμπόριό τους, ούτε οι Ελληνίδες που περιφέρουν +την παχουλή τους χάρη και τα στολίδια τους στο Σταυροδρόμι, +στα θέατρα και στα καφενεία. Ακόμης λιγώτερο είναι η +Πρεσβεία και το Προξενείο, που έχουν μεταφερθεί εκεί με +άπειρη πεζότητα και γραφειοκρατική ανοστιά από την Ελλάδα. Η +Πόλη είναι άραγε πια και το Οικουμενικό Πατριαρχείο; + +Πήγαινα κάθε μέρα στο Φανάρι και στην Πόλη την καθαυτό, κ' +εκεί έπαιρνα ό,τι εύρισκα δικό μου. Την Αγιά Σοφιά, με το +Σταυρό που έκαμα την έκαμα δική μου, την πήρα πίσω τη Μεγάλη +Εκκλησιά. Τις εκκλησιές, τις πέτρες και τους πύργους, τα +φίλησα, τα τείχη τα αγάπησα μέσα στο λιοπύρι του μεσημεριού. +Και σκληρά σκληρά στάθηκα στους ρωσικούς τους λόφους του +Άγιου Στέφανου, εκεί που δεν είναι άλλο καλλίτερο μέρος για +να σταθεί το Γένος όλο, να κοιτάζει την παρμένη Πόλη. +Σκληρότατα οι Ρώσοι ξεδιάλυσαν τα όνειρά μου τα βυζαντικά +και μ' έδεσαν αλύπητα με την τωρινή κατάστασή μου. Η Πόλη, +δεν είναι η Πόλη όπως την ήξερα· είμαι ε γ ώ. Δεν υπάρχει +πια η Πόλη. Στην Πόλη ξύπνησαν και άναψαν μέσα μου όλες οι +παλιές οι ταραχές μου και αποκάηκαν, και δεν απόμεινε μέσα +μου παρά η στάχτη. + +Ήμουν κουρασμένος και ψυχρός, και κοίταζα με απονιά την +Πόλη, όταν έβγαινε το πλοίο μου από το Βόσπορο· και ίσως +ήμουν έτοιμος να θελήσω μεγάλα έργα ελληνικά για τα ερχόμενα +χρόνια. + + + + +ΤΟ ΕΘΝΟΣ, ΟΙ ΤΑΞΕΣ ΚΑΙ Ο ΕΝΑΣ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αρ. 271 του «Νουμά» (25 του Νοέβρη 1907). +Την εποχή εκείνη είχε ανάψει στο «Νουμά» η σοσιαλιστική +συζήτηση. Αφορμή της, το βιβλιαράκι του Γ. Σκληρού «&Το +κοινωνικόν μας ζήτημα ― » ή σωστότερα το τετρασέλιδο άρθρο +που μας έστειλε τότε από το Starnburg ο κ. Αλέξ. Δελμούζος, +και που με τον τίτλο «&Στους δημοτικιστάς&» και με υπογραφή +«&Α. Ντέλος&» δημοσιεύτηκε στον αριθ. 257 του «Νουμά» (19 +Αυγ. 1907). Ο κ. Δελμούζος στο άρθρο του εκείνο, καθώς και +στο δεύτερό του που με τον τίτλο «Για το ζήτημα» (Schloss ― +Bieberstein, 10.9.97) δημοσιεύτηκε στον αριθ. 261 (16 Σεπτ. +1907) του «Νουμά» σύσταινε στους δημοτικιστές να προσέξουν +το βιβλιαράκι του Σκληρού και μας εξόρκιζε νανοίξουμε τις +στήλες μας σε μια τέτια, σοσιαλιστική δηλαδή, συζήτηση, «για +για να χυθεί στον κύκλο μας νέα ζωή». Στον αγώνα αυτόν τότε +κατέβηκαν, πάνοπλοι, όλοι σκεδόν οι δικοί μας, χωρισμένοι σε +δυο στρατόπεδα. Από τη μια μεριά, τη σοσιαλιστική, με αρχηγό +το Γ. Σκληρό, ο Πέτρος Βασιλικός (Κ. Χατζόπουλος), Α. +Δελμούζος, Μ. Σ. Ζαβιτσιάνος, Ν. Γιαννιός, Ηλ. Βουτιερίδης +κλπ. Κι από την άλλη μεριά, την εθνικιστική, με αρχηγό τον +Ίδα, ο Έρμονας, ο Στέφ. Ραμάς και άλλοι. Η συζήτηση αυτή +κράτησε δυο περίπου χρόνια στις στήλες του «Νουμά» και ήταν +η πρώτη επιστημονική συζήτηση πούγινε στην Ελλάδα για το +σοσιαλισμό. Ο Δραγούμης, εξόν από τούτο το άρθρο του, έγραψε +τη μελέτη του «Κοινωνισμός και Κοινωνιολογία» που θα +δημοσιευτεί στις κατοπινές σελίδες, κι ένα δυο άρθρα ακόμα._ + +ΑΠΟ τότε που διάβαζα το βιβλιαράκι που επιγράφεται «Το +Κοινωνικόν μας ζήτημα», μου ήρθε να αποκριθώ ευτύς, γιατί +χοροπηδούσε μέσα μου πολλή αντιλογία. Όχι πως δε λέει σωστά +πράματα, μπορεί μάλιστα κι ολάκερο να είναι σωστό και +λογικό. Αλλά κάτι έχει όλο το σύστημα του κ. Σκληρού, που +δεν έρχεται στην ιδιοσυγκρασία [...] κάτω της γραφής, κάθε +φιλοσοφικό σύστημα [...] αποτέλεσμα χωριστής ιδιοσυγκρασίας. + +Και ο κ. Σκληρός, όπως ο κάθε άνθρωπος, είναι ψυχολογικό +φαινόμενο. Και γω το ίδιο. Θα έπρεπε να βρεθεί κάποιος έξω +από τον τόπο και το χρόνο, για να μας ζυγίσει όλους και να +μας κρίνει. Έχουμε ο καθένας μας διαφορετικές +ιδιοσυγκρασίες, ψυχολογίες, φιλοσοφίες, ή ίσως, καλλίτερα, +είμαστε διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, ψυχολογικά φαινόμενα, +φιλοσοφικά συστήματα. Τον κ. Σκληρό, ας πούμε, τον έχει +ρουφήξει η ψιλόλογη επιστήμη, εμένα η πολύμορφη, η πλούσια +ζωή. + +Για να νοιώσεις τη φιλοσοφία ενός ανθρώπου, πρέπει πρώτα να +μελετήσεις τα προηγούμενα, δηλαδή τον άνθρωπο, το ψυχολογικό +φαινόμενο. + +Και συμπέρασμα: όλων οι αντίληψες είναι σωστές ― γιατί είναι +αναγκαίες ― και κανενός αντίληψη δεν είναι π ι ο σ ω σ τ ή. + +Και δε θαπαντούσα τίποτα στο βιβλιαράκι εκείνο, αν δεν +έβγαιναν παραμορφωτές του, σαν τον κ. Π. Βασιλικό. + +*** + +Έχει πολλά προτερήματα το βιβλιαράκι. Είναι χυμένο σ' έ ν α +σύστημα, έχει ενότητα και πάστρα, και γυρεύει να ταιριάξει +την τωρινή ε λ λ α δ ι κ ή κοινωνία (μεταχειρίζομαι τη λέξη +ε λ λ α δ ι κ ή ή ε λ λ α δ ί ν ι κ η κι' όχι Ε λ λ η ν ι κ ή, +η διάκριση αυτή θα μας χρειαστεί παραπέρα), σ' ένα +κοινωνιολογικό σύστημα, γερμανικό, υποθέτω. Ίσως το σύστημα +είναι όμορφο, συμμετρικό, ευχάριστο, αλλά πάντα σύστημα +μένει, δηλαδή θα αφίνει και κάποιο έξω, θάχει και τα στραβά +του. + +Εγώ δε γνώρισα το Χέγκελ, ούτε έμαθα τι πάει να πει +δ ι α λ ε χ τ ι κ ή και μ ε τ α φ υ σ ι κ ή μέθοδο. Είμαι πραχτικός +άνθρωπος, Ρωμιός, Τουρκομερίτης, ραγιάς καταγίνουμαι σε +πολιτικά, εδώ, στην Τούρκικη Ελλάδα, που δεν καταδέχτηκε να +στοχαστεί γι' αυτήν ο κ. Σκληρός. Ίσως εμάς δε μας +καταφρόνεσε, γιατί δε θα μας γνωρίζει, αλλά περιγέλασε +κείνους από τους Ελλαδίτες που καταγίνουνται με μας. + +Όλα αυτά τα ονομάζει μεγάλη ιδέα! + +Το βιβλιαράκι του κ. Σκληρού το έκρινε αρκετά καλά ο Ραμάς, +και συμφωνώ μαζί του σε πολλά, όπως σε τούτο: ότι ο ανοιχτός +και άγριος πόλεμος αναμεταξύ μια κοινωνική τάξη και μιαν +άλλη, είναι σημάδι πως διαλύνεται μια κοινωνία, αφού δεν +μπορούν οι τάξες αυτές να βρουν πια κανέναν τρόπο για να τα +ταιριάξουν και να ζήσουν μαζί, ― αφού αδιάκοπα, σαν εχτροί, +μαλλιοτραβιούνται, ενώ μπορούσαν φιλικά να ξεδιαλίσουν τους +λογαριασμούς τους, ― αφού στα άτομα δεν αρέσει σ' άλλο +τίποτα να καταγίνουνται, παρά στον ξετσίπωτο κομματικό, +κοινωνικό πόλεμο μεταξύ τους. Ο κ. Σκληρός αναφέρνει τη +Γαλλία, από την επανάσταση και δώθε. Μα και πριν βρίσκουνταν +τάξες στη Γαλλία (όπως και στην Αγγλία είταν και είναι), που +ζούσαν μ' έναν ανταγωνισμό αναμεταξύ τους, φυσικό κι όχι +υπερβολικό, και με μιαν αλληλεγγύη τέλεια. + +Κοινωνικές τάξες θα βρίσκουνται πάντα στη γη επάνω, αλλού +πιο ξεχωρισμένες η μια από την άλλη, άλλου λιγώτερο +ξεχωριστές, και πότε θα παλεύουν λιγώτερο αναμεταξύ τους, +πότε περισσότερο, πότε και καθόλου, γιατί θα έχουνε φτάσει +σε μιαν ισορροπία (αλληλεγγύη φρόνιμη και σοφή), που +δικαιώματα και χρέη θα είναι κανονισμένα και θα εμποδίζουν +τα αλληλοφαγώματα. Είναι καιροί που ξεσπάνουν πάλι και +μαλώνουν άγρια οι τάξες μεταξύ τους (και με τουφέκια και +δίχως τουφέκια), είναι και καιροί που μαλώνουν ατέλειωτα και +δεν μπορούν νάβρουνε ισορροπία. Αυτοί είναι οι καιροί της +κοινωνικής αρρώστιας. Κι από τις τάξες όλες άλλες διοικούν +κι άλλες υποτάζονται, και κάποτε τούτες ρίχνουνε κάτου τις +άλλες και διοικούν αυτές. + +Αυτά δεν είναι καινούρια πράματα, ούτε αξιοθαύμαστα. Πάντα +έτσι είταν στις κοινωνίες και θα είναι. + +Και σε τούτο συμφωνώ με το Ραμά, ότι η κοινωνιολογία είναι +μπερδεμένη ακόμα, πολύπλοκη, όχι καλά μελετημένη επιστήμη, +ώστε τα συμπεράσματά της δεν μπορούν ούτε πρέπει να βγαίνουν +σε φετφάδες. Πολλά, πάρα πολλά στοιχεία των κοινωνιών έχουν +να μελετηθούν ακόμα. + +Συμφωνώ με το Ραμά και σ' ένα άλλο: ότι ξέχασε ο Σκληρός τον +α γ ρ ό τ η ν. + +Αλλά θύμωσε ο Π. Βασιλικός που ο Ραμάς είπε τη γνώμη του +ευσυνείδητα, και ξεσπάθωσε και χτύπησε δεξιά, και χτύπησε +ζερβιά, και άφρισε, έβγαλε φλόγες από το στόμα του, +πυροβόλησε στον αέρα ― για να υποστηρίξει κάποιον Μαρξ, όπως +θάκανε κανένας κομματάρχης για το Μερκούρη. + +Μας ερμηνεύει λοιπόν αυτό το τι θα πει ε ξ έ λ ι ξ η και +π ρ ό ο δ ο. + +Μα και πάλι εγώ αισθάνομαι σαν το δισταχτικό το Ραμά, που +δεν ξέρει καλά καλά αν «εξέλιξη» και «πρόοδο» είναι το ίδιο +πράμα. Μα εγώ παθαίνω και χειρότερα. Από μεγάλη μου +στενομυαλιά, ούτε τι θα πει το καθένα χωριστά μπορώ να +νοιώσω. Π ρ ό ο δ ο ; προβαίνει, κανένας ή κάτι, κατά κάποιο +σημάδι; Τι είναι αυτό το σημάδι; Άραγε μην πάει να πει +προκοπή; ή μήπως κι όταν πάει να χαντακωθεί κανένας, κι αυτό +το λένε πρόοδο; και γιατί να μην το λένε έτσι, αφού είναι +πρόοδο να χαντακώνεται η Γαλλία, όπως χαντακώνεται; Και η +λέξη « ε ξ έ λ ι ξ η » ξέρω πως πάει να πει επάνω ― κάτω +αλλαγή. Την ανακάλυψαν οι Άγγλοι σοφοί του καιρού μας, για +να εκφράσουν τις λογικές παραδοξολογίες τους, που μπορεί να +είναι λιγάκι αλήθειες και λιγάκι ψευτιές. + +Ο κ. Βασιλικός με τρομερή φούρια ξεσηκώθηκε, ανασκουμπώθηκε +και ξεσπάθωσε. Η ριζοσπαστική του αυτή επαναστατική φούρια +άξιζε καλλίτερο περιεχόμενο. Αν και δεν ξέρω. Ο ριζοσπάστης +αυτός, μόλις έφτασε να ξεστομίσει τη λ έ ξ η «επανάσταση», +βιάστηκε να βάλει αποκάτω μια σημειωσούλα για να ορμηνέψει, +τον κατατρομαγμένο κοσμάκη, πως επανάσταση δε θα πει ν' +αδράξει ο λαός τα τουφέκια, παρά έχει τη «νεώτερη κοινωνική +της σημασία» (;). + +Αν δεν έβαζε αυτή την εξήγηση, πολλά μπορούσε να υποθέσει ο +κ. Εισαγγελέας και να τονέ χώσει άξαφνα μέσα. Και ίσαμε κει +δεν πήγαινε το θάρρος του κ. Βασιλικού. + +Αραδιάζει έπειτα πολλά ο κ. Βασιλικός, βρίζει τους Ρωμιούς +γιατί δεν έχουν όρεξη να φαν πολύ, τις Ρωμιές γιατί δε +γίνουνται όλες φοιτήτριες να τρέξουν, στις Ευρώπες, ― +γυρεύει σιδηρόδρομους, τραμ, ηλεκτρικά και δεν ξέρω τι άλλο, +γνώρισε τους βαλκανικούς λαούς και τους βρήκε καλλίτερους +από μας, (πιο «προοδευτικούς» βέβαια), γιατί έχουνε μέσα +στις Σκουψίνες και Σομπράνιες τους μερικούς +ψευτοσοσιαλιστές, ψευτοριζοσπάστες, ψυυτοφιλελεύτερους, που +δεν ξέρουν τι τους γίνεται και με λίγα χρήματα ή λίγο κνούτι +ακολουθούν όποιον και νάναι.... + +Δε βλέπω τίποτα άξιο να ενθουσιάσει κανέναν αυτού μέσα. Δεν +είμαι κακόπιστος, όχι, ξέρω τι θέλετε να πήτε, ξέρω πως από +τον πόλεμο αναμεταξύ στις κοινωνικές τάξες προσμένετε την +αναγέννηση της μικρής Ελλάδας. Αυτό ίσως ― μ' όλη τη +μικρότητά του ― μπορούσε να ενθουσιάσει κανένα. Τι λέτε; Να +δήτε άξαφνα το Ελληνικό Βασίλειο να μεταμορφωθεί μονομιάς σε +Κάτω χώρες. Θα πίναμε όλοι πολλή μπίρα, θα τρώγαμε +λαχαναρμιά και λουκάνικα μπόλικα, θα καπνίζαμε ηδονικά +ολλαντέζικα χοντρά πούρα και θα ζούσαμε με περίσσια +«ευμάρεια». Δε θα βρίσκουνταν πια κρασάδες για να τσιρίζουν +και να κάνουν παράπονα στην Κυβέρνηση, ούτε να ταράζουν την +ησυχία του κ. Βασιλικού, γιατί θα είχαν πνιγεί από τους +μπιράδες. + + ― Κ' έπειτα;.... + + ― Ε, έπειτα «θα εβαίνομεν προς την. . . Πρόοδον». + + ― Ουφ! Λίγο καθαρόν αέρα, γιατί σκάνω! + +*** + +Θα μιλήσω λίγο σοβαρά με τον κ. Σκληρό που τον εκτιμώ για το +καθάριο μυαλό του, και την ησυχία που συζητεί όλα, και +καθίζει στο κάθε τι το σύστημά του. Θα τον ήθελα μονάχα +λιγάκι πιο άνθρωπο σωστό και λιγώτερο σκλάβο της επιστήμης. +Σε κανενός τις θεωρίες ο άνθρωπος δεν ταιριάζει να +σκλαβώνεται, ούτε στις δικές του. Και της επιστήμης υπάρχουν +σύνορα. Πρέπει να τα βλέπει ο αληθινά σοφός. Από τα λόγια +μου αυτά καταλαβαίνει ο αναγνώστης, πως δε μου πολυαρέσουν +οι θεωρίες και τα συστήματα, ούτε και σαστίζω μπροστά στην +επιστήμη, ούτε ξιππάζομαι όπως τα 999/1000 των συγκαιρινών +μου Ευρωπαίων. Την επιστήμη δεν την πολυπιστεύω, και η +υπερβολική πίστη του κόσμου σ' αυτήν, μου φαίνεται εμένα σαν +καμιά αρρώστια του καιρού μας ― ίσως σύμπτωμα κι αυτό +ξεπεσμού μερικών λαών της Ευρώπης. Το επιστημονικό πνεύμα, +αφού ξαπλώθηκε στους αρχαίους λαούς, τους έφαγε. Να δούμε +μάς τι θα μας κάμει. · + +Μου φαίνεται πως φρόνημο θα είταν να βάζαμε κάποια σύνορα· +ε μ ε ί ς, οι πολλοί, να ζούμε και να συλλογιζόμαστε ολότελα, +έξω από τη μολυσμένη ατμόσφαιρα της επιστήμης, ― όσο για +τους ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς, αυτοί να κρατούν την επιστήμη +για τον εαυτό τους και ό,τι χρειαζόμαστε απ' αυτούς να τους +το γυρεύουμε. Ενώ αυτοί έχουν τώρα πλημμυρίσει τον κόσμο. + +Θα μου πει βέβαια ο κ. Σκληρός: «Και λοιπόν δεν παραδέχεσαι +πως θα φανερωθούν και στην Ελλάδα πόλεμοι άγριοι μια μέρα +ανάμεσα στις κοινωνικές τάξες;» + +Και θα του αποκριθώ: «Είμαι, κ. Σκληρέ, πολιτικός. Μεις οι +πολιτικοί πηγαίνουμε σύμφωνα με τις περίστασες, ― δηλαδή +βλέποντας και κάνοντας. Ο καλός πολιτικός, με το δυνατό +ψυχολογικό του μάτι, προβλέπει πολλά που είναι να γίνουν, +και προετοιμάζεται να τα δεχτεί, να τα διορθώσει όσο μπορεί, +να τα μπαλώσει προσωρινά, να τα ξερριζώσει τελειωτικά αν +μπορεί και είναι ανάγκη, να τα σπρώξει να μεγαλώσουν, να +δυναμώσουν, να πάρουνε δρόμο, αν κρίνει πως έτσι πρέπει. Τι +πράμα όμως κανονίζει όλες αυτές τις πράξες του; Πώς ξέρει +και διαγνώνει σε κάθε περίσταση τ ι π ρ έ π ε ι; Αν είναι +πολιτικός όπως χρειάζονται τα κράτη, θα έχει νόμο απαράβατο +και σταθερό το αυστηρό πολιτικό συμφέρο του κράτους, δηλαδή +την αυτοσυντηρησία του κράτους, και τη νίκη της εθνικής +ζωής, ας είναι και εις βάρος άλλων κρατών. Αυτό ήθελαν να +πουν και οι Ρωμαίοι ― οι μεγάλοι πολιτικοί ― με το salus +populi suprema lex esto. Αλλά πρόσεχε δω, κύριε Σκληρέ, εδώ +είναι ο κόμπος. Πρέπει λοιπόν να θυσιαστούν τα συμφέροντα +της κάθε τάξης; οι προλετάριοι πρέπει, να αρρωστήσουν, να +μείνουν δίχως ψωμί, γυμνοί, χωρίς σπίτια, να χαντακωθούν, να +χαθούν ολότελα, να πεθάνουν; (Βλέπω δάκρυα στα μάτια σου, κ. +Σκληρέ, γιατί; μην είσαι και συ σπλαχνικός, φιλάνθρωπος, +μαλακός; ― και τότε είσαι καθαυτό του καιρού μας φαινόμενο, +ή μήπως, επειδή παίρνω άλλη βάση στις σκέψες μου από σένα, +λυπήθηκες που σε βγάζω από το σύστημά σου;) + +Ναι, αν είναι ανάγκη να ζήσουν έτσι οι εργάτες, αν το κράτος +έχει γενικώτερες δουλειές να κοιτάξει, αν δεν είναι σοβαρός +κίντυνος για το κράτος, ― ας ζήσουν ακόμα έτσι. Αν πάλε +είναι να σηκωθούν, ας κάμουν το σηκωμό τους, και θα πάρουν +με το «έτσι το θέλω» άλλο κανένα κόκκαλο για να ζήσουν. Αν ο +σηκωμός αυτός καταντήσει μεγάλος, σαν τη γαλλική επανάσταση, +θα αλλάξει η τάξη που κυβερνά και θάρθει να κυβερνήσει άλλη +τάξη. Αυτό όμως δε μ' ενδιαφέρει. Όποια τάξη κι αν θέλει ας +έρθει, αν μπορεί, να κυβερνήσει, σύμφωνα με τα συμφέροντα +της και τα ιδανικά της. Φτάνει το κράτος να ζει, να στέκεται +στα πόδια του, να μπορεί να έχει τη θέση του ανάμεσα στα +τόσα άλλα κράτη. Κάθε τάξη που κυβερνά ένα κράτος, πρέπει +μεταξύ στα ιδανικά της, (στις φαντασίες της, να πούμε,), να +έχει και την εικόνα του κράτους, τη συνείδηση, πως κάτι τι +κοινό έχουν όλοι όσοι κάνουν το κράτος, και όλες οι τάξες +της κοινωνίας, και ότι και οι άλλες τάξες, μ' όλες τους τις +διαφορές, έχουν κάποια κοινά αισθήματα, κοινές ιδέες, κοινές +παράδοσες, κοινά συμφέροντα, κοινές ανάγκες, και τη μεγάλη +ανάγκη της αλληλεγγύης αναμεταξύ τους. Δεν μπορεί να τα +παραγνωρίσει αυτά η τάξη που κυβερνά, γιατί αλλοιώς δε +στέκεται. + +Η διαφορά μεταξύ σένα, κ. Σκληρέ, και τους δημοτικιστές, +μπορεί να είναι, καθώς λες, πως τούτοι είναι μ ε τ α φ υ σ ι κ ο ί +ενώ συ είσαι δ ι α λ ε χ τ ι κ ό ς (όπως λέγει, ο +Χέγκελ). Αλλά η διαφορά μεταξύ των δυνώ μας, είναι, κ. +Σκληρέ, ότι συ ταράζεσαι πάρα πολύ με τα συμφέροντα μιας +τάξης ή και δυο, ή και με τα μαλλιοτραβήγματά τους, ― ίσως +είσαι και συ σπλαχνικός, χωρίς να το πολυνοιώθεις, (η +υπερβολική ψυχοπονιά είναι κι αυτή σημάδι του καιρού μας) ― +ενώ ο αληθινά σκληρός είμαι ε γ ώ, ο πολιτικός, που δε με +ταράζουν, αν και τα βλέπω, τα μαλλιοτραβήγματα από τάξη σε +στάξη, είτε από άτομο σε άτομο, και κοιτάζω προπάντων τη ζωή +του έθνους. Τις τάξες τις λογαριάζω κι αυτές, αφού κι αυτές +είναι μέσα στο έθνος, αλλ' ούτε τόσο τις ξεχωρίζω, όπως συ, +ούτε τις επαναστάσεις τους τις θεωρώ απαραίτητες, αφού +ανταγωνισμός υπάρχει και μπορεί ελεύτερα πάντα να γίνεται. +Συ παίρνεις βάση και αρχή για τις σκέψες σου τις κοινωνικές +τάξες. Παίρνεις ένα μεγαλωτικό φακό και ξεδιαλύνεις τους +οικονομικούς λόγους που πλάθουνε τις τάξες. Και απ' αυτού +προχωρείς και βγάζεις συμπεράσματα λογικά και σύμφωνα με την +αρχή σου. Αλλ' ο φακός σου μεγαλώνει πάρα πολύ εκείνα που μ' +επιμονή παρατηράς. Πιάνεις τα πλήθη και χάνεσαι αυτού μέσα, +και όλα από κει γυρεύεις να τα βρεις. Τη μεγάλη δύναμη, που +μια εξαιρετική ιδιοφυία μπορεί να μαζέψει στα χέρια της, δε +φαίνεσαι να τη διακρίνεις καλά, ούτε την υπερβολική σπρωξιά, +που μπορεί, την κατάλληλη στιγμή, να δώσει σ' ένα έθνος +ολάκερο ― όχι μονάχα σε μια τάξη ― μια ιδέα, και όταν δεν +προέρχεται από το στομάχι. + +Εγώ για βάση της σκέψης μου βάζω το salus populi, τη +σωτηρία, τη ζωή όλου του έθνους που με γέννησε. Αγαπώ όλες +τις τάξες του έθνους μου και κάποτε δεν τις ξεχωρίζω, τα +παλέματα των ατόμων, καθώς και των ομάδων, της κοινωνίας +μου, δεν τα πολυλογαριάζω· παντού και πάντα υπάρχουν. Δε +συλλογίζουμαι συχνά τα στομαχικά συμφέροντα. Δε λυπούμαι +κείνους που, μην ξέροντας να βρουν ψωμί, πεθαίνουν από την +πείνα. Άξιος ο μισθός τους. Έτσι δε με πολυσκοτίζουν ούτε οι +άρρωστοι και οι αρρώστιες τους. Πιστεύω πως όταν ο +ανταγωνισμός μεταξύ στις τάξες ― που υπάρχει πάντα ― μπει +στην πρώτη γραμμή και γίνει η πρώτη φροντίδα και σκέψη των +ανθρώπων ενός κράτους, και γίνει αυτό ιδανικό κι όλα, το +κράτος αυτό δεν είναι πια για να ζήσει. Μπορεί το έθνος να +εξακολουθεί να ζει, μα το κράτος θα χαντακωθεί. Πιστεύω και +τούτο, πως μια ιδέα, άμα καταφέρει ένας ή πολλοί να τη +βάλουν στο κεφάλι ενός έθνους, όχι μόνο δύσκολα βγαίνει, +αλλά όσο υπάρχει, μπορεί να σπρώξει το έθνος, να +αναποδογυρίσει βουνά, και τα δικά του τα συμφέροντα το κάθε +άτομο για καιρό να τα ξεχάσει. Και πιστεύω πως έ ν α ς +άνθρωπος μπορεί ναξίζει περισσότερο από τα πλήθη των +ανθρώπων: Μ' αρέσει ο άνθρωπος, δε μ' αρέσουνε τα πλήθη με +τη χοντροκοπιά τους. Έχουν βέβαια δύναμη τα πλήθη, αλλά και +ο ένας άνθρωπος έχει δύναμη πιο τρανή και πιο όμορφη. Δεν +πίστεψα ποτέ πως οι μεγάλοι άντρες έπεσαν από τον ουρανό, +ούτε πως ξέρουν «εξ αποκαλύψεως» μυστικά που δεν τα ξέρει το +πλήθος. Ξέρω και πως, για να βγει ένας Σαιξπήρος, χρειάστηκε +για έναν αιώνα οι δραματογράφοι και θεατρίνοι να πληθύνουν +τόσο στην Αγγλία, που να καταντήσουν τάξη και προλετάριοι. +Αλλά πιστεύω πως οι κοινωνίες τίποτε άλλο δε χρησιμεύουν, +παρά για να ξεφυτρώνουν από μέσα τους εξαιρετικοί άνθρωποι, +και για τούτο ονομάζω τις κοινωνίες μ α γ ε ρ ι ά +α ν θ ρ ώ π ω ν. Στις κοινωνίες επάνω ακουμπούν οι λιγοστοί +που φανερώνονται εξαιρετικοί άνθρωποι, από τις κοινωνίες +παίρνουν τη δύναμη τους, το είναι τους, όλα, μα είναι +διαφορετικοί από την κοινωνία, κι αυτό μ' αρέσει. + +Βλέπεις, μας χωρίζουν, τον κ. Σκληρό και μένα, οι +ιδιοσυγκρασίες μας. + +Αλλά τώρα θα μιλήσω για ένα τελευταίο ζήτημα, που δε με +φαίνεται να το σκέφτηκε καλά ο κ. Σκληρός. + +*** + +Σ' όλο το βιβλιαράκι αναφέρνεται η Ελλάδα ως διδόμενο ως +βάση ασάλευτη. Μα ποιος λέει πως είναι η Ελλάδα +πραγματικότητα; + +Μη φοβάστε, δε με ταράζουνε βυζαντινά όνειρα, δεν έχω στο +νου μου τη Μεγάλη Ιδέα. Έκαμε τη δουλειά κι αυτή για μιαν +ώρα, και την ώρα εκείνη είτανε πραγματικότητα. + +Αλλά ρωτώ τον κ. Σκληρό τι θα έλεγε αν βρίσκουνταν αυτός σε +κάτι περίστασες που βρέθηκα εγώ έξαφνα. Φέρω παραδείγματα, +γεγονότα, κρίσες δεν κάνω, παρατηρώ μονάχα. + +1). Το Ελληνικό το Κράτος είναι κει πέρα με τα σύνορά του. +Έξω απ' αυτό βρίσκονται άλλα κράτη. Σε μιαν επαρχία ενός από +τα τριγυρινά κράτη γίνεται σφαγή ανθρώπων, κι αυτοί οι +άνθρωποι είναι Έλληνες, κι όσοι σώθηκαν από τη σφαγή, +φεύγουν όπως όπως στο Ελληνικό κράτος. + +2). Σ' ένα νησί ενός ξένου κράτους βαρυέστησαν πια να +τυραννιούνται οι κάτοικοι (Έλληνες) από τους ανθρώπους του +μονοπωλίου των καπνών ― που σκλάβωσαν μες το χρήμα τους και +τους ίδιους τους επίσημους τυράννους (Τούρκους), και τους +κάνουν ό,τι θέλουν, διοικούν αυτοί το νησί αντί για τους +Τούρκους, ― λοιπόν βαρυέστησαν οι κάτοικοι και σηκώθηκαν στο +πόδι και είπαν πως θέλουν να ενωθεί το νησί τους με την +Ελλάδα. + +3). Σ' ένα άλλο νησί, μισοανεξάρτητο και προνομιούχο, θέλει +να χώσει τη μούρη του πάρα πολύ ένας βεζύρης από την Πόλη, +και οι κυβερνήτες του νησιού δεν τους αρέσει αυτό και +σηκώνουν το νησί στο πόδι, γυρεύουνε βοήθεια από τους +αδερφούς τους, από την Ελλάδα, και ζητούν ένωση κι αυτοί. + +4). Ένα χωριό στη Θράκη (Τούρκικο κράτος), φτωχό και +κακομοιριασμένο, που μόλις μπορεί και ζει με την +ψωροκαλλιέργεια που κάνει, ζητάει ως τόσο δάσκαλο και +σκολειό, γιατί οι γερόντοι θέλουν τα παιδιά τους να μάθουνε +γράμματα, σαν κάτι καλό τους φαίνεται αυτό. Μα αυτοί δεν +έχουν αρκετά χρήματα για να πληρώνουν το δάσκαλο, ούτε έχει +περισσευούμενα να τους στείλει η εκκλησιαστική αρχή. Λοιπόν +παρακαλούν οι χωριάτες να τους σταλθούν από την Ελλάδα +χρήματα. Κι αυτό το κάνουν όχι ένα, όχι δυο, μόνον άπειρα +χωριά. + +5). Ένα χωριό στη Μακεδονία (Τούρκικο κράτος) το βασανίζουνε +συμμορίες βουλγάρικες, ή να γίνει βουλγάρικο ή να ξεσπιτωθεί +και ν' αδειάσει τον τόπο, σκοτώνουνε κάθε χωρικό που +αντιστέκεται. Γυρεύει το χωριό βοήθεια από την Ελλάδα, γιατί +η νόμιμη αρχή του, ο Τούρκος, δεν το προστατεύει. Κι αυτό +γίνεται όχι σ' ένα, όχι σε δυο, μα σε πεντακόσια χωριά. + +6). Στην Ήπειρο (Τούρκικο κράτος) τούρχεται έξαφνα του +Σουλτάνου και 100 ρωμαίικα χωριά, κεφαλοχώρια, τα κάνει +τσιφλίκια δικά του, και λέει στους χωρικούς: «ή θα γίνετε +δουλοπάροικοι, σκλάβοι μου, ή να ξεσπιτωθήτε και αμέτε όπου +θέλετε». Και τα χωριά αυτά γράφουνε, στον Πατριάρχη +απελπιστικά γράμματα, μα ο Πατριάρχης δεν έχει αρκετή δύναμη +για να πάρει πίσω τα χωριά. Πιάνουν λοιπόν κι αυτοί κάτω +στην Ελλάδα και γυρεύουν προστασία. + +Κάθε μέρα χωριά Ελληνικά, άνθρωποι Έλληνες, ελληνικές +επαρχίες (κοινωνίες), στρέφουν κατά την Ελλάδα και γυρεύουν +προστασία, βοήθεια, υποστήριξη, και στο τέλος ένωση. + +Αυτά, κ. Σκληρέ, δεν είναι μεγάλες ιδέες, ούτε μικρές. Είναι +πραγματικότητες. + +Και τότε η μικρή Ελλάδα, το μικρό κράτος, που μιλείτε γι +αυτό σα νάτανε τελειωτικό, τι πρέπει να κάμει, κατά τη γνώμη +σας; Να απαντήσει τάχα στα ελληνικά νησιά, στα Ελληνικά +χωριά, στους Έλληνες: «Είστε ξένο κράτος, τι γυρεύετε από +μένα; Σεις λέγεστε Τουρκιά, εγώ Ελλάδα, τα σύνορά μου δεν τα +βλέπετε; είναι ο Πηνειός και ο Άραχθος. Δε σας γνωρίζω. +Πηγαίνετε στους άρχοντές σας. Μη μας σκοτίζετε, εμάς εδώ +πέρα, έχουμε άλλες δουλειές· οι προλετάριοι γυρεύουν κι +αυτοί ψωμί· ο Φαρδαύλης φρενιάζει· το κεφάλαιο δεν ακούει· η +βουρζουαζία κοιμάται». + +Ίσως θα είταν κι αυτό μια πολιτική. Μα έλα που παθαίνονται +πολλοί στην Ελλάδα, άμα μάθουν καμιά τέτοια είδηση από +κείνες που περιγράφω. Μπορεί να τους ονομάσει ο κ. Σκληρός +με καταφρόνια, π α τ ρ ι ώ τ ε ς, όμως είναι γεγονός πως +κάποιοι κάπως ταράζονται. Και μπορεί μια μέρα να σηκώσουν +πολλούς στο πόδι. + +Ε! Τι σημαίνουν όλ' αυτά τα πράματα; Δε σου φαίνεται, κ. +Σκληρέ, πως σα να λέγουν ότι αυτό το μικρούτσικο Ελληνικό +κράτος, που μας έφτειασαν οι ξένοι βασιλιάδες και +διπλωμάτες, δ ε ν ε ί ν α ι φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ά +φ τ ε ι α σ μ έν o; Ότι πότε από δω, πότε από κει, του μηνούν +του κράτους αυτού τα εθνικά νεύρα πως μιαν άκρη του έθνους +παθαίνει πάλι, μιαν άλλη άκρη γυρεύει κάτι, μιαν άλλη πονεί, +εκείνη χαίρεται, ετούτη στεναχωριέται; Ότι, στα τωρινά τα +χρόνια τουλάχιστο, ψέμα δεν είναι, δεν είναι ιδέα, παρά +είναι αλήθεια η ενότητα μιας φυλής; Ότι η Ελληνική φυλή +είναι μεγαλύτερη από το Ελληνικό το κράτος, ότι όσο δεν +ενώνεται η φυλή, κανένα κράτος ελληνικό δε θα είναι +τελειωτικό, ούτε θάχει ησυχία από «εξωτερικά ζητήματα;» Ότι +τα εξωτερικά ζητήματα της Ελλάδας δεν είναι σαν τα εξωτερικά +ζητήματα της Αγγλίας, αλλά είναι ε σ ω τ ε ρ ι κ ά ζητήματα; +Ότι, ο κλεφτοπόλεμος της Μακεδονίας είναι όμοια εσωτερικό +ζήτημα όπως είναι και τα κινήματα των σταφιδοπαραγωγών του +Πύργου και οι τσαρλαταναρίες του Φαρδούλη; Ότι ο επιστήμονας +που πιάνει και εξετάζει την Ελλάδα σαν κανένα Βέλγιο ή +Ολλαντία ή Αγγλία, και βγάζει συμπεράσματα, ο επιστήμονας +αυτός δε δουλεύει επιστημονικά; + +Λένε Μεγάλη Ιδέα τη φαντασία και την ελπίδα πως θα αναστηθεί +μια μέρα το Βυζαντινό κράτος με πρωτεύουσα την Πόλη; Ίσως! +Αλλά Μεγάλη Ιδέα δεν είναι ότι μόνη η Θράκη, όση απομένει +στην Τουρκιά, είχει μαζί με την Πόλη σχεδόν ένα εκατομμύριο +Έλληνες. Αυτά είναι αριθμοί. Τι θέλουν οι Έλληνες αυτοί, δεν +ξέρω. Μα σεις που μιλείτε για τόσα γενικά εθνικά ζητήματα, +δε στοχαστήκατε πως ίσως σας διαβάσουν και μερικοί απ' +αυτούς, και βλέποντας πως μικραίνετε όσο μπορείτε τα σύνορα +του έθνους και πως μιλείτε για μια μικρούτσικη Ελλάδα, και +πως μιλείτε σα νάταν τελειωμένη η Ελλάδα και να μην είχε να +σκεφτεί πια για τίποτε άλλο, παρά για τους προλεταρίους της +― δε στοχαστήκατε, λέω, πως ίσως τολμήσουν και σας ρωτήσουν; +«Ε και μας τι μας έκαμες, τους άλλους; Σε ποιο κράτος θα +είμαστε προλετάριοι ή διοικούσα τάξη; Πού μας βάζεις; Ποιος +σου είπε πως θ' αφήσουμε την Ελλάδα ήσυχη, εμείς, να +γίνεται, Βέλγιο της Ανατολής; Μεις τη χρειαζόμαστε γι' άλλα, +για τη ζωή μας που κιντυνεύει από εχτρούς που δεν τους +βλέπεις επειδή βρίσκουνται έξω από τα σύνορα του κράτους. Τη +χρειαζόμαστε και για να καλλιτερέψουμε την τύχη μας. Πώς συ +ορίζεις τα πράματα, χωρίς να μας ξετάσεις και μας, να δεις +τι είμαστε, και τι θέλουμε, και από τι παθαίνουμε, και π ώ ς +βλέπουμε το κράτος το Ελληνικό; Τους Έλληνες από την Ελλάδα +που, σαν και σένα, στοχάζονται την Ελλάδα ξετελειωμένο +κράτος, ολοστρόγγυλο, σαν ολλανδέζικο τυρί, με σύνορα κι όλα +τάλλα σημάδια ενός κράτους, ― σας ονομάζουμε μεις +Ε λ λ α δ ι κ ο ύ ς, με κάποια καταφρόνια. Και αυτό το όνομα +που σας δίνουμε, αποδείχνει πως ο τρόπος που νοιώθετε την +Ελλάδα σεις, δεν είναι αληθινός. Για να σας δίνουμε αυτό το +παρατσούκλι, πάει να πει πως νοιώθουμε πως έχετε ή θέλετε να +έχετε άλλη ψυχή από τη δική μας. Και πάντα δεν το +παραδεχόμαστε. Η ψυχή η δική μας θέλει, την ύπαρξη του +έθνους, τη ζωή του έθνους, την ένωση του έθνους όλου σ' ένα +κράτος. Κι ό,τι λέει η ψυχή μας, αυτό είναι και η αλήθεια +(4)». + +Αν πιστεύει αλήθεια ο κ. Σκληρός, ότι πόλεμος είναι ζωή, +όπως το πιστεύω κ' εγώ, αν θέλει κίνηση κι αγώνες, ας +θυμηθεί το τι κίνηση κι αγώνες και στρατιωτικούς και +πολιτικούς και οικονομολογικούς χρειάστηκε να κάμουν οι +Ιταλοί προτού καταφέρουν την ένωσή τους. Εκεί θα βρει +ομοιότητες. Οι Έλληνες οι τωρινοί ― Ελλαδίτες και +Τουρκομερίτες, ― βρίσκουνται στη θέση που είταν οι Ιταλοί +πριν από τα 1868. + + + +“Ο ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ TOΥ ΓΥΦΤΟΥ„ + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 245 του «Νουμά» (29 του Απρίλη +1907) με την υπογραφή ΙΩΝ και με την ακόλουθο σημείωση: «Το +κριτικώτατο αυτό γράμμα στάλθηκε στον ποιητή Παλαμά από +κάποιο φίλο σημαντικό, που μας έδωσε την άδεια και το +δημοσιεύουμε»._ + +Φίλε ποιητή, + +ΠΩΣ μπορώ να κρίνω ένα τέτοιο ποίημα; Δε θα σας πω τη γνώμη +μου, μα μερικά μου συναισθήματα, σαν το διάβαζα. Πριν να μου +το στείλετε σεις, το είχα πάρει και το διάβαζα ανάκατα. +Ύστερα το ξαναδιάβαζα πάλι έτσι. Και τώρα το πήρα από την +αρχή. Σαν όλα τα αληθινά και βαθειά έργα τέχνης, το πρώτο +κοίταγμα δεν αρκεί· όσο περισσότερο το κοιτάζω, τόσο μ' +αρέσει περισσότερο, και τόσο βρίσκω περισσότερους θησαυρούς +μέσα του. Γιατί είναι πλούσιο, πάρα πολύ πλούσιο, το ποίημά +σας, ― όπως άλλως τε και όλα τα ποιήματά σας. Είσθε +δημιουργός δηλαδή φιλόσοφος, δηλαδή ποιητής. Η επική διήγηση +του ποιήματος μόλις διακρίνεται, γιατί η λυρική μουσική τη +σκεπάζει, την πνίγει, κάποτε. Ο Γύφτος είναι σα μια πρόφαση, +για να πήτε πιο ξάστερα και πιο ελεύθερα εκείνο που +στοχάζεσθε. Αλλά τι καλά διαλεγμένη που είναι η πρόφαση +αυτή. Και σ ε ι ς βέβαια δεν τον ε δ ι α λ έ ξ α τ ε το +Γύφτο, αλλά τονέ ν ο ι ώ σ α τ ε κατάβαθα, και μόνος απ' +όλα τα άλλα έθνη σάς συντάραξε και σας μίλησε στην ψυχή. Κι +από μέσα από τους Γύφτους εφτειάσατε, εντείνοντας, +δυναμώνοντας κάθε Γύφτικια χορδή, εφτειάσατε ένα Γύφτο +ξεχωριστό, μεγαλήτερο, ωραιότερο, δυνατώτερο ― και στο στόμα +του βάλατε την ελληνική, τη νεοελληνική, τη βαθύτατη ψυχή +σας. Βάλατε την ψυχή τη νεοελληνική, που βαρέθηκε στους +περασμένους πολιτισμούς, επειδή είδε διάφανα πως πέθαναν και +πάνε, κ' επειδή έχει κάτι μέσα της, έχει κάτι καινούρια να +δημιουργήσει, ― γιατί η ψυχή αυτή κουράστηκε μονάχα από τη +θύμηση των περασμένων, αλλά δεν κουράστηκε από τη δημιουργία +των ερχόμενων. Όταν ήμουν στη Βενετία, μ' έπιασε μια λαχτάρα +τρομερή ναν την έβλεπα να βούλιαζε, μαζί με τα παλάτια της +και μ' όλες τις θύμησες, και μ' όλη την ιστορία της, και μου +ήρθε έπειτα ένας πόθος, κάτι να γεννήσω καινούριο κι όμορφο, +όσο άσκοπο κι αν φαίνονταν. Κ' είναι, βέβαια, όλα άσκοπα στη +ζωή αυτή, αλλά η δημιουργική δύναμη δεν της μέλει, και όλο +γκρεμίζει και ξαναφτειάνει τα ίδια και τα ίδια. Μ' αρέσει η +αίσθηση που δίνει το ποίημά σας, πως όλα αιώνια περνούν και +όλα αιώνια ξαναγυρνούν αλλαγμένα. Το ονομάζω αυτό εγώ, το +δράμα του αιώνιου περάσματος, ή το δράμα της αιωνιότητας. +Άμα ο άνθρωπος είναι τόσο καθαρόματος ή ανοιχτομάτης, που να +έχει, πάντα το δράμα αυτό, ο άνθρωπος αυτός α ξ ί ζ ε ι, +γιατί είναι ανώτερος από κάθε του πράξη, και ουδέ χάνεται +μένοντας ανάμεσα στους ανθρώπους. + + Όμως η ψυχή μου είναι παρθένα. + +Πάντα μ ό ν ο ς θα είναι, μα η μοναξιά και η ερημιά του θα +είναι χαρά του. + +Όλα περνούν αγύριστα, + + Μα η Ελλάδα μια και αγύριστη· + πάει, και να την κλαις! + +Όλα όμως ξαναγυρνούν, όσο αλλαγμένα κι αν είναι. + + Όπου τόποι, όπου γεράματα, θα σπείρουμε + μιαν Ελλάδα, και μια νιότη. + +Ξανάρχεται η άνοιξη, η ίδια, και όμως όχι η ίδια. Θα ήταν +απαράλλαχτη, αν δεν είχαμε μνημονικό οι άνθρωποι, κι αν +ξεχνούσαμε ολότελα. Αλλά η ιστορία μας είναι μέσα στο αίμα +μας (από την αρχή ως τώρα) και το φαρμακώνει. Πρέπει να +μάθουμε να ξεχνούμε. Είναι πολύ όμορφο εκείνο το «Κι όποιος +δούλος σας θα γίνη...» στο τέλος της στροφής. + +Αλλά και τι δεν είναι όμορφο και δυνατό και σκληρό στο στόμα +του Γύφτου; + + Σαν κ' εμάς είν' η φυλή σας· δε θαράξη + πουθενά! + +Κάθε «Λόγος» του ποιήματος είναι ένα ολάκαιρο και ξεχωριστό +ποίημα. Μερικοί είναι δυνατώτεροι από τους άλλους. Ο +«Ερχομός» του Γύφτου είναι πολύ μουσικός και τρέχει σαν +ποτάμι. Άπειρα πράγματα λέει ο στίχος ο όμορφος: + + Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρη. + +Δείχνει όλη την εξάντληση της Πόλης. Δεν είχε πια τη δύναμη +να θέλει τίποτα. Ο «Δουλευτής» είναι πολύ δυνατό. Η «Αγάπη» +δεν εξαντλεί όλο το βάθος κι όλο το πάθος της αγάπης, ίσως +επειδή την έχει από καιρό ξεπεράσει ο Γύφτος. Αλλά είναι +γιομάτο ιδέες χτυπητές. Και τους «Θεούς» τους έχει ξεπεράσει +ο Γύφτος, όχι όμως και τους «Αρχαίους». Ο «Θάνατος των +αρχαίων», το πέρασμα κείνο των ειδώλων, είναι θαυμάσιο. Η +περιγραφή, σ' όλο το ποίημα, μου μιλούν κατευθεία, και είναι +χτυπητά βάλμένες και πλασμένες (είναι το επικό μέρος). Ο +στίχος κι ο ρυθμός, ο πλούτος και το ανυπόταχτο των ρυθμών +και στίχων, με μαγεύουν σ' όλο το ποίημα. Και ότι όλα, +ιδέες, εικόνες, στοχασμοί, αισθήματα, στίχοι ρυθμοί, +μουσική, σκοτάδια και φώτα, ίσκιοι και φεγγοβολιές, είναι +π ρ ο σ ω π ι κ ά και δ ι κ ά σας, το λέει το τετράστιχο +αυτό, το όμορφο, και που ταιριάζει στον καθένα, που ξέρει να +τραγουδά κατά κάποιο δικό του τρόπο: + + Ξέρω απ' όλα τα τραγούδια, + μα για να τα πω, + τα ταιριάζω τα τραγούδια, + στο δικό μου το σκοπό. + +Οι τρεις λόγοι: ο «Θάνατος των θεών», ο «Θάνατος των +αρχαίων» και «Γύρω σε μια φωτιά», συγγενεύουν μεταξύ τους +και είναι αχώριστα· και τα τρία, το καθένα δηλαδή χωριστά, +περιέχονται το ένα στο άλλο. Αλλά η σειρά τους είναι σωστή, +και μετά το θάνατο των περασμένων και των ειδώλων, έπρεπε να +θανατωθούν και κείνοι που θέλησαν να ξαναφέρουν ταποθαμένα +και να τα ζωντανέψουν. Έπρεπε να καθαριστεί ο αέρας κι απ' +αυτούς, τους Παραβάτες. + +Το «Πανηγύρι της Κακάβας» είναι ωραιότατο και σε τραντάζει η +δύναμή του. Η περιγραφή των Γύφτων τρέχει σαν ποτάμι, όπως +και στον «Ερχομό». Μόνο μου φάνηκε πως οι Γύφτισσες δεν +είναι αρκετά ζωγραφισμένες, αν και το λίγο που λέτε γι' +αυτές είναι πανέμορφο. Και γι' αυτό ίσως θα ήθελα +περισσότερα, για να χορτάσω την ομορφιά τους. ― Τι δύναμη +βρίσκεται μέσα στην ξαφνική εμφάνιση του Αποκρισάρη του +Βασιλιά, τι δύναμη μέσα στα λόγια του ξεχωριστού Γύφτου +έπειτα, και τι δύναμη στο άμυαλο, πολύβοο ξανάρχισμα του +πανηγυριού, μόλις απόσωσαν τα λόγια τους ο μαντάτορας του +Βασιλιά κι ο αντίλογος του Γύφτου! Τι δύναμη και τι ομορφιά! + +Μ' άρεσε έπειτα ο «Προφητικός», που η σκληρή προφητεία του +βγήκε αλήθεια («Και θαρθή μια μέρα, μαύρη μέρα!»), και που +μας αφήνει στο τέλος μιαν ελπίδα πως θα ξαναφυτρώσουν πάλι +μια μέρα τα φτερά της φυλής. Και πλατύτερη ελπίδα μάς δίνει +ο «Αναστάσιμος», που προφητεύει μιαν πλατύτερη ψυχή. + +Το «Παραμύθι του Αδάκρυτου» είναι μονάχο του ένα διαμάντι. +Δεν ξέρω τι σχέση ιδιαίτερη έχει με τάλλα, γιατί το διάβασα +χώρια, μα βέβαια έχει σχέση στενή, αφού διδάσκει την +ελευθερία και προλέγει μια γενιά ανώτερη απ' όλες τις +περασμένες, σκληρή και άπονη, νικήτρα του παντός. + +Αν σκοπός ενός έργου τέχνης είναι να ξελευτερώνει τον +άνθρωπο, το ποίημα «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» τον επέτυχε το +σκοπό του. Αλλά είναι βαθύ, και όσο περισσότερο το διαβάζω, +τόσο θέλω περισσότερο να το διαβάζω, και πάντα βρίσκονται +καινούρια πετράδια ατίμητα μέσα του. Καμμιά φορά το νόημα, +στο πρώτο διάβασμα, είναι σκοτεινό, και μπορεί να μείνει +σκοτεινό όσο κι αν το διαβάσει κανείς· τότε όμως ενεργεί η +μουσική του στίχου, και η suggestion που μια λέξη, μια +φράση, ένα απλό επίθετο, ξυπνά μέσα μας και χύνει φως +απροσδόκητο. Μάλιστα, συχνά μ' αρέσει περισσότερο η +suggestion, αυτή, παρά τα ξάστερα και ευκολοδιάλυτα νοήματα, +που ενίοτε λένε λιγώτερα πράγματα και χύνουν λιγώτερο φως. + +Με συγχωρείς γι' αυτή την άταχτη πολυλογία μου, μα καθώς σας +είπα, δεν είναι κρίση αυτή, ούτε είμαι άξιος να κάνω κρίσες, +παρά είναι απλά συναισθήματα. Μπορούσα σε κάθε στίχο σχεδόν, +να σταματήσω και να πω τα συναισθήματα που μου γεννά. Μα τι +σημαίνει; Όσοι συνηθίζουν να στοχάζονται βαθύτερα, δεν +μπορούν, παρά να βρουν πλούτο αμύθητο στο ποίημά σας και +δύναμη περίσσια. Αυτωνών μιλά το ποίημα με χίλιες μύριες +φωνές, και μετά το διάβασμα βγαίνουν, σαν από λουτρό, +καθαρότεροι, πιο ελεύθεροι, πιο έτοιμοι για μια νέα ζωή. + + + +ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 274 (16 του Δεκέβρη 1907) του +«Νουμά», με υπογραφή: ΙΔΑΣ και με ημερομηνία 26 του Νοέμβρη +1907. Παίρνει το Γλωσσικό ζήτημα από τη δική του την άποψη, +την εθνικιστική, και πλαταίνοντας τα σύνορά του το +αποδείχνει για την κυριώτερη δημιουργική δύναμη μιας +καινούριας Ελλάδας._ + +ΟΙ Έλληνες οι καλλίτεροι, οι πιο ζουμεροί, οι πιο ζωντανοί, +είναι όλοι τους δημοτικιστές, ή είναι έτοιμοι να δεχτούνε τη +δημοτική. Τι πάει να πει αυτό; Μήπως το ζήτημα το γλωσσικό +δεν είναι μόνο γλωσσικό; + +Με το να πληθαίνουν κάθε ώρα οι δημοτικιστές, μήπως +σημαίνει, πως σιγά-σιγά αλλάζει το μυαλό των Ελλήνων, κι +αρχίζει και νοιώθει πράματα που δεν τα ένοιωθε πριν; + +Τι γίνεται; + +Οι Έλληνες μέρα με την ημέρα γίνονται πραγματικώτεροι, πιο +σύμφωνοι με τον εαυτό τους, τον αληθινό, τον τωρινό. +Ξεπετιούνται και ξελευτερώνουνται από μερικές βαρειές +σκλαβιές, από σιδερένιες φορεσιές που τους κάθισε ο +φιλελληνισμός των ξένων, η αρχαιομανία των γραμματισμένων, +κι ο βυζαντινισμός των Φαναριωτών ― λαϊκών και παπάδων. + +Οι Φιλέλληνες και οι γραμματισμένοι μας είπαν πως είμαστε +Περικλήδες, Θεμιστοκλήδες, Σωκράτηδες, Αριστοτέληδες και +Σοφοκλήδες. Μας μασκάρεψαν με κράνη και περικεφαλαίες, με +δόρατα, σάνταλα, χιτώνες, θώρακες ― όλα χάρτινα και ξύλινα, +χρυσωμένα με χρυσόχαρτα κολλημένα. ― Από την άλλη μεριά, η +παράδοση κ' οι Φαναριώτες, ενεργούσαν. Αυτοί πάλι έλεγαν: +«Θα πάρουμε την Πόλη», «ο μαρμαρωμένος Βασιλιάς κ' η +κόκκινη, μηλιά», «η Αγιά Σοφιά», το βυζαντινό κράτος ― η +Μεγάλη Ιδέα. + +Οι Φιλέλληνες κ' οι γραμματισμένοι Ρωμιοί έπλασαν και την +αντίληψη της μικρής Ελλάδας, εκείνην που έχουν οι Ελλαδικοί +σήμερα, τοποθέτησαν την τωρινή Ελλάδα επάνω στην κλασική +Ελλάδα, και είπαν: «Τα σύνορά της θα είναι και σύνορά σας, +για να είναι η εικόνα σας πανομοιότυπη». Η βυζαντινή +παράδοση πάλι, έφτειασε τη φαντασία μιας πολύ μεγάλης +Ελλάδας, με κέντρο την Πόλη, ― ξαναδημιούργησε κι ανάστησε +τη βυζαντινή αυτοκρατορία στα κεφάλια των Ελλήνων. + +Όλ' αυτά πέφτουνε τώρα, γκρεμίζουνται. Με την ελεεινότητα +του Ελληνικού κράτους, που μας έκανε κορόιδο, χάσαμε την +πίστη μας σ' αυτά που μας έλεγαν οι Φιλέλληνες, οι +Γραμματισμένοι και οι Φαναριώτες, και μαζί χάσαμε σκεδόν και +την πίστη στον εαυτό μας, στη δύναμη της φυλής μας. Αυτό το +τελευταίο είναι κακό μεγάλο, μα είναι η φυσική αντίδραση. +Πρέπει να περάσει. + +Και τώρα καθένας αγάλι αγάλι ξυπνά και λέει: + +«Όσα μας είπαν είναι λοιπόν ψευτιές, θέλουμε μεις αλήθεια. +Οι Φιλέλληνες, οι Δασκαλογραμματισμένοι, και οι Φαναριώτες +είπανε ψέματα στους γονιούς μας, και επειδή είταν απλοϊκοί +άνθρωποι, τους επίστεψαν. Μα εμείς πια δε θέλουμε να +γελιούμαστε. Πού είναι η αλήθεια; Δεν ήμαστε Περικλήδες, +Σοφοκλήδες και Σωκράτηδες, κάτω οι χάρτινες περικεφαλαίες +και τα ξύλινα δόρατα. Αυτά είναι ψευτιές. Δε θα πάρουμε την +Πόλη. Πέθανε ο μαρμαρωμένος Βασιλιάς. Μεις είμαστε μικροί, +ανάξιοι, τιποτένιοι (υπερβολή). Έλα, ας πιάσουμε να δούμε τι +έχουμε και δεν έχουμε. Η αρχαία γλώσσα δεν υπάρχει, είναι +ψέμα. Το σκολειό που μας μαθαίνει πως υπάρχει, λέει ψέματα. +Έπειτα το σχολειό όλο θεωρίες μας διδάσκει, ενώ μεις θέλουμε +πραγματικότητες, θετικά, πραχτικά πράματα. Να κάνουμε πρέπει +σκολειά πραχτικά, εμπορικά, επαγγελματικά, που δε θα μας +μαθαίνουν άχρηστες γνώσες. Ούτε καιρό γι' αυτές έχουμε ούτε +όρεξη. Ο κόπος μας ας πάει αλλού. Γλώσσα θα μεταχειριζόμαστε +αυτή που έχουμε και μιλούμε. Αυτή μας σώνει, άλλη δε +χρειαζόμαστε. Ό,τι κι αν θέλουμε να πούμε, μ' αυτή θα το +λέμε. Όποιος λέει πως μας χρειάζεται άλλη γλώσσα, καλλίτερη, +λέει ψέματα. Το κράτος δε θα προκόψει με τα σκολειά και +ταρχαία γράμματα. Με το να λέμε και να ξαναλέμε πως ο +Περικλής είταν παπούλης μας, και πως είτανε μεγάλος +άνθρωπος, δεν πάει να πει πως κ' εμείς είμαστε ή γινήκαμε +μεγάλοι. Το κράτος θέλει στρατό και στόλο. Τάλλα όλα είναι +κουρουφέξαλα. Ναι, η Μεγάλη Ιδέα είναι φαντασία, και γι' +αυτό έπεσε στην υπόληψή μας, αλλά βέβαια μένει η +πραγματικότητα ότι πολλά ελληνικά χώματα είναι σκλαβωμένα +στον Τούρκο και πρέπει να ξεσκλαβωθούν και να ενωθούν με τη +μικρή Ελλάδα. Γιατί ούτε η κλασική Ελλάδα με τα κλασικά της +σύνορα (που τα φύλαγε, σαν κέρβερος, ο στενόμυαλος +Δημοστένης), είναι κανένα πρότυπο για τη σημερινή Ελλάδα, +ούτε πάλε η απέραντη βυζαντινή αυτοκρατορία, με τα +αναρίθμητα έθνη της, μπορεί να γίνει παράδειγμα για μια +τωρινήν Ελλάδα. Η δική μας η τωρινή Ελλάδα θέλει σύνορα εκεί +που τελειώνει η Ελληνική φυλή. Για να φτειαστεί η Ελλάδα +αυτή, χρειάζεται να δουλέψουμε. Η ελευτεριά δεν πέφτει από +τον ουρανό σαν το μ ά ν α. Τι, περιμένουμε; Από τ ώ ρ α +πρέπει ναρχίσουμε να δουλεύουμε, δούλοι κ' ελεύτεροι, για να +ενωθεί η φυλή μας σ' έ ν α κράτος. Μα και οι νόμοι και τα +συστήματα, που μας φόρτωσαν εμάς τους Ελλαδίτες, οι πρώτοι +και κατοπινοί μας νομοθέτες ― νομοθέτες θεότυφλοι, ― είναι +στραβά κι ανάποδα. Σύντριψαν την αυτοδιοίκηση, που ύπαρχε +χιλιάδες χρόνια, και μας έντυσαν με ρούχα που δε μας +έρχονται. Για, ας ανοίξουμε τα μάτια μας να δούμε. Όταν +ήρθαν και μας πλάκωσαν οι βαυαρέζικοι κι άλλοι νόμοι, τι +είχαμε; Είχαμε, κοινότητες και τοπική αυτοδιοίκηση. Ας +δοκιμάσουμε, τώρα που ανοίξαμε τα μάτια μας, να +ξαναφτειάσουμε κείνο, που έτσι αστόχαστα κλωτσοπατήσαμε +τότε. Ας αφήσουμε να ξαναφυτρώσουν μονάχες τους οι +κοινότητες....» + +Κ' έτσι και σ' όλα τάλλα. Η γλωσσική αλλαγή φέρνει κι άλλα +κρυφά κουσούρια ― χρυσά κι ατίμητα κουσούρια ― σ' όποιον την +παθαίνει. Η δημοτική γλώσσα είναι μιαν αρρώστια ― χρυσή και +αξιαγάπητη αρρώστια που δεν έρχεται μονάχη, παρά φέρνει μαζί +της χίλια μύρια καλά, σέρνει σωρούς κι αρμαθιές τις ιδέες, +τις αντίληψες, τα φώτα, τις σκέψες, τα αισθήματα, ― +καινούρια, δροσερά, ανοιξιάτικα, και τι όμορφα! Τέτοια +είναι, που μόνο να τα συγκρίνεις με τους σωρούς και τους +μεγαλόπρεπους όγκους της αρχαιοπρέπειας των περασμένων +γενεών, αμέσως διαγνώνεις πως τούτα είναι ψ ό φ ι α, ενώ τα +σημερινά είναι ζ ω ν τ α ν ά. Και αν θέλει ρώτημα, τι είναι +καλλίτερο απ' τα δυο, η ζωή γιά η ν έ κ ρ α, ας βρεθεί +κανείς να πει πως καλλίτερα έχει τη νέκρα, την αρχαιόπρεπη, +κι ας έρθει εδώ μπροστά μου να το μολογήσει ― να τον ονομάσω +ευτύς κ' ήσυχα ― ήσυχα «Ψ ο φ ί μ ι! ». + +Να πώς το γλωσσικό ζήτημα δεν είναι ξερά ξερά γλωσσικό +ζήτημα, παρά είναι κοινωνικό ζήτημα. + +Πιστεύω πως οι άνθρωποι που θα πρωτοστατήσουν στο έθνος μας, +σε τούτης τη γενιά ― δηλαδή στη γενιά που φύτρωσε ύστερα από +το 97, ― θα είναι όλοι ή δημοτικιστές δηλωμένοι, ή έτοιμοι +για να δεχτούν τη ζωντανή, τη δημοτική γλώσσα. + + + +Ο ΕΥΓΕΝΙΚΩΤΕΡΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΕΝΟΣ ΛΑΟΣ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 275 του «Νουμά» (23 του Δεκέβρη +1907). Στο βιβλίο του «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» πούβγαλαν τ' +Αλεξαντριανά «Γράμματα» στα 1914 μπορεί σε δεύτερη έκδοση, +να μπει το άρθρο αυτό για πρόλογο, αφού πολλά σημεία του +άρθρου δείχνονται πιο ξάστερα στο βιβλίο του εκείνο_. + +ΓΝΩΡΙΣΑ μια Ρώσσα, νέο κορίτσι. Μοιάζει όλες τις Ρώσσες. +Επειδή βρίσκομαι σε τόπο Ελληνικό, περιτριγυρισμένος από +Έλληνες κ' Ελληνίδες, μου φανερώθηκε χτυπητότερη η Ρώσσα. +Μου φάνηκε σα μάζα αδούλευτη, άμορφη, ασχημάτιστη, ζεστή, +ζωντανή, ζουμερή, που μπορεί κάθε μορφή να μεταλλάξει, που +θα κατασταλάξει βέβαια κάποτε, σε μακρυνότερους καιρούς, και +θα βρει τον τελειωτικό της τύπο ― το καλούπι της, μα τώρα +ακόμα είναι σαν τη μαλακή, τη διαλυμένη ουσία των άστρων, +που δεν έπηξαν ακόμα, και στριφογυρίζουνε γύρω στον ήλιο σα +μισολυωμένες σβούρες. Η Ρώσσα είναι μάζα που δεν έπηξε. +Μπορεί να γίνεται μονομιάς ό,τι θέλεις, θρήσκα, άθεη, +συντηρητική, επαναστάτρια, κοιμισμένη, ριζοσπαστική, +φουριόζα. Μπορεί, μόλις αγναντέψει κάποιον, να τον +ερωτευτεί, και μόλις απαντήσει κάποιον άλλο, να ξαπολύκει +τον πρώτο και μονοστιγμίς να ερωτευτεί το δεύτερο. Ό,τι έχει +μέσα της το βγάζει, στο φόρο, ή, καλλίτερα, βγαίνει μονάχο +του, άθελα. Ό,τι στοχάζεται, το λέει, δεν κρύβει τίποτα. Δεν +ξέρει καλά καλά τι λέει και τι φτειάνει, δεν ορίζει τον +εαυτό της. Είναι της στιγμής, και στη στιγμή παθαίνεται, +ακράτητη, Και δεν ντρέπεται, δειλή δεν είναι. Και δεν +υποψιάζεται μην τύχει κι ο αντικρυνός της την κρίνει, ακόμα +λιγώτερο μην πάει και την κατακρίνει. Άμα της το πεις πως +την κρίνουν έτσι για αλλοιώς, θα φανεί σα να ξυπνά εκείνη τη +στιγμή. θα σκοτιστεί λιγάκι, θα συλλογιστεί και θα πει: «Και +τι με νοιάζει εμένα;». Κ' ευτύς θα ξαναπιάσει τις ομιλίες, +θα λέει, θα ρωτά, θα ξεχύνει τα σωτικά της στον καθένα. Λέει +και είναι σα να μη συλλογίζεται ολότελα τι θα πει. Τα λόγια +της έρχονται κουτρουβαλιαστά το ένα πάνου στ' άλλο, σα να +μην έβγαιναν από κεφάλι, μα από μηχανή. Είναι όμως ζωντανά +τα λόγια της, γιατί είναι ζωντανή κι αυτή η ίδια, καίει, +βράζει, θερμαίνεται, παθαίνεται και σε αφαρπάζει. Η Ρώσσα +δεν έχει πήξει ακόμα. + +Αμέσως έπειτα είδα την Ελληνίδα. Τα φούμαρα έχουν από καιρό +ξεθυμαίνει. Δεν είναι μάζα, είναι μορφή, και οι γραμμές της +είναι ξεκομμένες, ζωγραφιστές. Ο σκελετός της είναι +ξετελειωμένος, και η Ελληνίδα είναι πηγμένη. Ζει βέβαια κι +αυτή, και ίσως καίει, μα καίει όμορφα, σαν το λυχνάρι, όχι +σαν την τρελλή τη φωτιά. Μετρημένη σ' όλα, λογαριάζει, το +τ ι θα πει, το π ώ ς θα το πει, το γ ι α τ ί θα το πει, το +π ό τ ε θα το πει. Θα ερωτευτεί α φ ο ύ λογαριάσει και +της έρθει στο λογαριασμό ο άντρας που απαντά. Πάντα ορίζει +τον εαυτό της, και στις τρέλλες της ακόμα. Ζουμερή δεν +είναι, είναι ξερή. Η δροσιά της είναι η χάρη της, ενώ της +άλλης η δροσεράδα είναι το ασυλλόγιστο και σύγκαιρα +στοχαστικό της σκέψης. Μπορεί και η Ελληνίδα, να μην είναι +πάντα δειλή, μα πάντα κρύβει τη σκέψη της, δε βγάζει από τα +σωτικά της ό,τι και νάναι. Και την κρίση του αντικρυνού της +τη φοβάται. Όλα είναι πιο κατακαθισμένα μέσα της, τίποτα δε +μνήσκει στην επιφάνεια, παρά μονάχα η χάρη της, ― η μορφή, ― +γιατί η μορφή είναι το παν, η σκέψη δε σημαίνει τίποτα. + +Και μονομιάς, σα φως, ένοιωσα το χάσμα που μας χωρίζει από +τ' άλλα έθνη, προ πάντων τα βορεινά (γιατί με τους νότιους +θάχουμε, δε γίνεται, κάποιες ομοιότητες). Και είδα, φως +φανερό, την ενέργεια ενός παλιού, προαιώνιου πολιτισμού, το +βάρος γενεών και χρόνων, επάνω στην Ελληνίδα. Η μορφή της, +πώς να μην είναι ορισμένη, σίγουρη κι αλάθευτη, που μπήκε +στο αίμα της, στα νεύρα της, στα κόκκαλά της η ιστορία της +όλη ― και την πότισε; + +*** + +«Ο λαός ο Ελληνικός όλος, από το μικρό ίσαμε το μεγάλο, +είναι πολιτισμένος». Μου το είπε ένας Βούλγαρος. Η ζωή του +Ελληνικού λαού είναι απλή, πολλά πράματα δεν του +χρειάζονται, οι πολυτέλειες και τα ακροπρεπίδια τα πολλά δεν +του αρέσουν, μα έχει τη λεπτότητα κάθε ευγενικής καταγωγής, +κάθε μακρυνού, αιώνιου κι αδιάκοπου πολιτισμού. Οι Πελασγοί +ήταν πολιτισμένοι, οι Έλληνες πολιτισμένοι, οι Μακεδόνες κι +αυτοί πολιτισμένοι, κ' οι Βυζαντινοί πολιτισμένοι. Τόσοι +αιώνες πολιτισμός, μπήκε πια στο αίμα, στα νεύρα και στα +κόκκαλα του Ελληνικού λαού. Ο σκελετός και τα νεύρα του +Έλληνα κατάντησαν παλιά και πολιτισμένα. Μα, σαν τα παλιά τα +κεραμίδια, είναι δοκιμασμένα κι αντιστέκονται. Και τούτο +είναι σύγκαιρα κ' η δύναμη κ' η αδυναμία της φυλής. (Η +χοντρή η δύναμη των δυτικών λαών μπορεί να είναι ίσα ίσα +τούτο, ότι είναι λιγώτερο πολιτισμένοι στ' αλήθεια από τους +Έλληνες). + +Άμα θέσει κανείς τα ζητήματα έτσι, βγαίνουνε μόνα τους +διάφορα συμπεράσματα: + +α'.) Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, όπως και κάθε άλλος ξένος +πολιτισμός, δεν μπορεί ναλλάξει τον Έλληνα, ούτε κι αν +αιώνες ενεργήσει επάνω του. Είναι λοιπόν περιττό να πολεμούν +ο κ. Δαμβέργης και ο κ. Μιστριώτης για να κρατήσει ο +Ελληνικός λαός «τα πάτρια». ― «Τα πάτρια» τα κρατεί ο +Ελληνικός λαός μονάχος του, χωρίς να το θέλει και δίχως να +το πολυξέρει. Και είναι μάλιστα υπερβολικά συντηρητικός +ίσως. Το σακάκι, η ρεπούμπλικα, ο κορσές και το τρισμέγιστο +καπέλλο ― ταψί με τα ψεύτικα κεράσια και τριαντάφυλλα, δεν +αλλάζουν ούτε τον Έλληνα ούτε την Ελληνίδα, όπως δεν τον +αλλάζουν μήτε οι φράγκικες ιδέες. Αυτά μοναχά τον +ασχημαίνουν. Θα πάρει απ' όλ' αυτά ό,τι του χρειάζεται, +μικρά πράματα όμως. Τα άλλα θα ξεθυμαίνουν μόνα τους. Θα +γίνουν καπνός, στάχτη, αέρας. Και είναι αλήθεια καπνός, +στάχτη, αέρας για τον Έλληνα ό,τι δεν μπορεί να το χωνέψει +και να το κάμει δικό του. Χάνουν τον καιρό τους οι κύριοι +αυτοί, σκοτίζουνται και λυπούνται άδικα, γιατί είτε το +θέλουν, είτε δεν το θέλουν, είτε αυτοί, είτε και άλλοι τόσοι +«πάτριοι» ή «απάτριοι», ο Έλληνας θα μείνει Έλληνας. + +β'.) Είναι στενόμυαλοι και κοντόφθαλμοι όσοι Έλληνες θέλουν +και καλά να μας καθίσουν φράγκικες ιδέες, συστήματα και +συνήθια. Κι αυτοί τίποτα δεν κάνουν. Κι αυτοί τον καιρό τους +χάνουν. Φαντάζουνται πως ο φράγκικος πολιτισμός μπορεί να +μας κάμει άλλους, και θαρρούν πως ο φράγκικος πολιτισμός +είναι ευγενικώτερος και καλλίτερος από τον ελληνικό, ή +νομίζουν ίσως πως ελληνικός πολιτισμός δεν υπάρχει. Αν σεις +έχετε καλλίτερα τις φράγκικες ιδέες και τα συνήθια, γενήτε +Φράγκοι κι αφήστε μας στην ησυχία μας. Δεν είστε άξιοι για +να μένετε μεταξύ μας. + +γ'.) Κανείς μας δεν ταιριάζει να παθαίνεται πάρα πολύ για τα +πολιτικά ζητήματα, τα τρεχούμενα. Κανείς δεν πρέπει να χάνει +την πίστη του στη δύναμη του Έθνους. Πρέπει να βλέπουμε +μακρύτερα. Δε θα χαθεί η φυλή κι αν πέσει ακόμα σε ξένα +χέρια. Και να χάσει την ανεξαρτησία του (τη δήθεν +ανεξαρτησία του), το τωρινό το κράτος, η Ελλαδούλα, ― η +φυλή, δε θα χαθεί. Φτάνει να νοιώσει κάθε Έλληνας την +ελληνική του υπόσταση και να περηφανεύεται γι' αυτή. +Περήφανος για τη γενιά μου την ελληνική, την ευγενικότατη, +χαρούμενος γιατί βλέπω ξάστερα το έθνος μου τυραννισμένο, +και φτενό, και εφτάψυχο, έμορφο στη μοναξιά του και στην +ερημιά του, και στην εγκατάλειψη, ― μ' αρέσει να χώνουμαι +στη ζωή του και να κοιτάζω από τι πέρασε, ― μ' αρέσει να το +ξέρω πως τυραννιέται, γιατί θέλω να φανερώσει, πάλι όλη την +απέθαντη δύναμη που κρύβει. Π ρ έ π ε ι, να βασανιστεί, για +να δείξει την αξιοσύνη του. Και είναι καιρός να τηνέ δείξει. + +δ'.) Η ανατροφή πρέπει να ξεπλακώσει τα Ελληνόπουλα από τους +όγκους τις ανωφέλευτες γνώσες που τους φόρτωσαν ως τώρα οι +δάσκαλοι, να καθαρίσει το μυαλό τους από τα αρχαιόπρεπα βάρη +που έχωσαν στα κεφάλια των πατέρων τους η αμάθεια και +κουταμάρα διαφόρων δασκάλων του Γένους και νομοθετών του +Κράτους, να ξεζαρώσει το νου τους το σκοτισμένο, να τους +ανοίξει τα μάτια, να τους ελευτερώσει. Η ανατροφή θα +ξεσκλαβώσει τους Έλληνες, ώστε να μπορέσουν να σηκώσουν +κεφάλι, να σταθούν ίσια, να κουνηθούν, να τανυσθούν, να +φυτρώσουν ελεύτερα σαν τα δέντρα, ― να φουντώσουν, να +θεριέψουν και ν' απλώσουν τα κλαριά τους. Στην ανατροφή αυτή +θα βρούνε κόπους πολλούς, μα θα χαίρουνται, γιατί θα τους +νικούν. Και στο τέλος, όλοι οι Έλληνες, θα συμπληρώνουν τις +σπουδές τους, όχι το σκολείο των πολιτικών επιστημών στο +Παρίσι, αλλά στον Ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ρ α τ ό ή σ τ η +Μ α κ ε δ ο ν ί α, ― γιατί στην ανατροφή των Ελλήνων +χρειάζονται προ πάντων οι κίντυνοι, και ο πόλεμος. Πρέπει ο +Έλληνας να βρεθεί σε κόσμο επικίντυνο, σε κόσμο αλύπητο, +περιτριγυρισμένο από γκρεμούς και βάραθρα, από διαβόλους και +Βουλγάρους, από τριβόλους και παγίδες, από στοιχειά κι από +αίματα, ― σε κόσμο ζωής αληθινής. Πρέπει να αναγκαστούν οι +Έλληνες νακονίσουν το μυαλό τους, τα πόδια τους, τα χέρια +τους, να ξεσκουριάσουν τ' άρματα τους, να είναι αδιάκοπα, +κάθε στιγμή, έτοιμοι, ξυπνητοί, ανασκουμπωμένοι για πόλεμο +με θηρία. Πρέπει να αναγκαστούν οι Έληνες ναγναντεύουν το +θάνατο ― γιατί ο θάνατος είναι αλήθεια δυνατώτερη από κάθε +άλλη και καθαρίζει τον άνθρωπο από τη ψευτιά που μ' αυτή +συνήθισε να ζει. Οι ψ ε ύ τ ι κ ο ι Έλληνες, με την ανατροφή +αυτή, θα γίνουν Έλληνες α λ η θ ι ν ο ί, ― άνθρωποι, γιατί +έχουν τη ζύμη για να γίνουν, μα τους λείπει η ανατροφή. + + + +Α' ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΚΛΑΒΩΜΕΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΟΥΣ +ΕΛΛΗΝΕΣ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 383 του «Νουμά» (17 του Φλεβάρη +1908). Είχε πρωτοτυπωθεί σε φυλλάδιο ξεχωριστό στην Πόλη, +όπου τότε έμενε ο Δραγούμης ως Γραμματέας της Ελλ. +Πρεσβείας. Ύστερ' από λίγους μήνες έβγαλε πάλι σε φυλλάδιο, +τη Β' &Προκήρυξή& του, με τον τίτλο «Η ΜΙΚΡΗ ΠΑΤΡΙΔΑ» και +ύστερ' από ένα χρόνο πρωτοτύπωσε στο «Νουμά» την Γ' +Προκήρυξη «στους ξεσκλαβωμένους και στους αξεσκλάβωτους +Έλληνες, γιατί ελεύτεροι Έλληνες δεν υπάρχουν πια ή ακόμη» +με τον τίτλο «ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ». Και οι τρεις αυτές +&Προκήρυξες& που κλειούν όλη την εθνικιστική και πολιτική +ιδεολογία του Δραγούμη, εκρίθηκε απαραίτητο να δημοσιευτούνε +σε τούτο το βιβλίο, στη σειρά, κατά τη χρονολογική τους +τάξη._ + +ΕΛΛΗΝΙΚΑ χ ώ μ α τ α είναι κείνα που χιλιάδες χρόνια τώρα +τα κατοικούν και τα δουλεύουν Έλληνες, εκείνα που μέσα τους +είναι θαμένα τα κόκκαλα από χιλιάδες Ελληνικές γενεές. + +Η ελεύθερη Ελλάδα, με τα νησιά, της και την Κρήτη, η Ήπειρο, +η Μακεδονία, η Θράκη, ένα μέρος της Μικρασίας και όλα τα +νησιά του Μαρμαρά και της Άσπρης Θάλασσας είναι ελληνικά +χώματα. + +Τα ελληνικά χώματα τα ορίζουν άλλα οι Έλληνες και άλλα οι +Τούρκοι. + +Οι Έλληνες ορίζουν τα λιγώτερα, δηλαδή την Ελλάδα και την +Κρήτη. Και οι Τούρκοι όλα τ' άλλα. Μόνο η Σάμο είναι +μισοανεξάρτητη. Την Κύπρο την ορίζουν, μαζί με τον Τούρκο, +οι Άγγλοι. + +Γύρω τριγύρω στα ελληνικά χώματα ζούνε λογής άλλα έθνη. + +Καθώς βλέπετε στο χάρτη (5), στα βορεινά κατοικούν οι +Αρβανίτες, οι Σέρβοι και οι Μαυροβουνιώτες, οι Βούλγαροι και +οι Ρωμάνοι. Πάνω από τη Μικρασία, στα βορεινά, κατοικούν οι +Ρώσσοι, έπειτα χαμηλότερα οι Αρμεναίοι, οι Πέρσες και κάτω +κάτω οι Άραβες. + +Κοντά στα ελληνικά χώματα, πέρα από την Κέρκυρα, κατοικούν +οι Ιταλοί, στη δική τους τη χερσόνησο. + +Λοιπόν πολλοί λαοί βρίσκονται γύρω μας. Κ' επειδή ξέρουν πως +η Τουρκιά γρήγορα θα αποτραβηχτεί από την Ευρώπη, όλοι αυτοί +οι γειτονικοί μας λαοί κοιτάζουν ποιος να πρωταρπάξει τους +τόπους, που, φεύγοντας, θ' αφήσουν οι Τούρκοι. Και οι τόποι +αυτοί είναι η Ήπειρο, η Μακεδονία, η Θράκη, η Αλβανία και η +Παλιά Σερβία. Από τους τόπους αυτούς οι τρεις πρώτοι, καθώς +το είπαμε, είναι ελληνικοί. Πολλοί από τους γειτόνους μας +λοιπόν έχουνε βάλει στο μάτι κ' ελληνικά χώματα. + +Οι πιο χειρότεροι μας εχθροί, δηλαδή οι πιο επικίνδυνοι, +είναι οι Σ λ ά β ο ι. Και Σλάβοι είναι οι Ρώσσοι, Σέρβοι, +Μαυροβουνιώτες, Βούλγαροι, και άλλοι, που κατοικούν μες στην +Αυστρία. Αυτοί όλοι πασκίζουν να μας τυλίξουν από παντού, να +μας ρημάξουν και να μας πνίξουν. Οι Ρ ώ σ σ ο ι, που έχουν +και το μεγαλύτερο σλαβικό κράτος, μας έχουν στήσει φανερό +πόλεμο. Μα και οι Α υ σ τ ρ ι α κ ο ί μας κατατρέχουν πιο +κρυφά και πιο επιτήδεια. Και οι δυο τους βάζουν τους +μικρότερους σλαβικούς λαούς, ― πότε τον ένα, πότε τον άλλο, +(δηλαδή τους Σέρβους και Βουλγάρους), ― να μας χτυπούν, να +μας βασανίζουν, να μας αδυνατίζουν, για ν' αρπάξουν +ευκολώτερα, μόλις παρουσιαστεί περίσταση, τα ελληνικά τα +χώματα. Οι Αυστριακοί βάζουν κι άλλους (τους Αλβανούς, τους +Εβραίους, τους Φραγκολεβαντίνους και τους Ρουμάνους). Οι +Ρώσσοι πάλι κατεβαίνουν κι από την Ασία, για να μας +περικυκλώσουν. Στον Άγιο Τάφο, στην Ιερουσαλήμ, έχουνε +στρατόπεδο από καλογέρους και προσκυνητάδες, και όλο κι +αγοράζουν τόπους, χτίζουνε μοναστήρια και προσκυνήματα. Και +αλλού, όπου και νάβρουν, αγοράζουν τόπους και χτίζουνε +μοναστήρια, στο Άγιον Όρος, κοντά στη Θεσσαλονίκη +(Μακεδονία), στον Άγιο Στέφανο, κοντά στην Πόλη (Θράκη), +στον Τσεσμέ, κοντά στη Σμύρνη, (Μικρασία). Τι τα θέλουν τα +τόσα μοναστήρια οι άγιοι τούτοι άνθρωποι, ο Θεός το ξέρει. +Μα πρέπει, να το ξέρουμε και μεις. Σκοπός των Ρώσσων είναι +να πάρουν την Πόλη και τα Στενά, (Βόσπορο και Δαρδανέλλια.), +να φτάσουν κι από την Ευρώπη κι από την Ασία ως στην Άσπρη +Θάλασσα, και να μην αφήσουν το Ελληνικό το έθνος να +μεγαλώσει. + +Σ τ η Μ α κ ε δ ο ν ί α κ α ι σ τ η Θ ρ ά κ η είναι +βαλμένοι οι Βούλγαροι, να μας σφάζουν και να μας ρημάζουν. +Σκοτώνουν ανθρώπους, καιν αμπέλια, χωράφια, δέντρα, +καταστρέφουν εκκλησιές και σκολειά, κάνουνε στάχτη χωριά +ολάκερα. Τώρα, σ' αυτά τα μέρη, γίνεται κ' ένα άλλο κακό, +που πρέπει κι αυτό να το ξέρουμε. Από τα μέρη της Ευρωπαϊκής +Τουρκιάς οι Τούρκοι σιγά σιγά φεύγουνε κατά την Ασία, γιατί +νοιώθουν πως σε λίγο δε θα μείνει πια ψωμί γι' αυτούς στην +Ευρώπη. Φεύγοντας, αφίνουν τα χωράφια και τα τσιφλίκια τους, +και τα παίρνουν οι Σλάβοι. Αλλά, από τα ίδια μέρη, και δικοί +μας φεύγουνε στην ξενιτιά για να μαζέψουν τους θησαυρούς του +Κροίσου, που θα τους βρούνε τάχα εκεί, σκορπισμένους στους +δρόμους. Τη θέση λοιπόν των δικών μας πάλε οι Σλάβοι τη +παίρνουν, για οι Εβραίοι, γιατί και τούτοι αγοράζουνε μεγάλα +τσιφλίκια και φέρνουν Σλάβους χωριάτες να τους τα οργώσουν. +Το κατάλαβε η σλαβική προπαγάντα και σαν καλό της φάνηκε να +κατεβαίνουν Σλάβοι στα νότια και να ζυγώνουν στην Άσπρη +Θάλασσα, στη Θράκη και στη Μακεδονία, σε τόπους δηλαδή +ελληνικούς, και ναγοράζουνε χτήματα. Αυτός είναι μεγάλος +κίντυνος για το έθνος μας, για όσους έχουνε μάτια και +βλέπουν. Γυρεύουν οι Σλάβοι σιγά σιγά να μας πάρουν το +χ ώ μ α . + +Στην Ή π ε ι ρ ο και στη Μ α κ ε δ ο ν ί α μνήσκουν και +κάμποσοι Ελληνόβλαχοι, σκόρπιοι σε διάφορες πολιτείες και +χωριά. Αυτούς, με την αφορμή τάχα πως είναι συγγενείς τους, +βάλθηκαν οι Ρουμάνοι να μας τους πάρουν και να τους κάμουν +Ρουμάνους. Φωνάζουν οι κακόμοιροι οι Βλάχοι πως δεν είναι +Ρουμάνοι, πως δε θέλουν να είναι άλλο παρά Έλληνες. Οι +Ρουμάνοι, τίποτε. Με το ζόρι θα τους κάμουν δικούς τους. +Τους Ρουμάνους σ' αυτό τους το φέρσιμο τους υποστηρίζουν και +άλλοι, οι Γερμανοί, οι Αυστριακοί και οι Τούρκοι, που +γυρεύουν με κάθε τρόπο να μας αδυνατίσουν. ― Για την ίδια +αιτία έχουνε βάλει οι Γερμανοαυστριακοί και τους Εβραίους να +μας χτυπούν στη Μακεδονία, Αυτοί φυσικά, εμπορικός και +τραπεζιτικός λαός, μας κάνουν συναγωνισμό μέσα σ' όλη την +Τουρκιά. Αυτούς λοιπόν ηύραν κ' έκαμαν πλάτες τους οι +ΓερμανοΑυστριακοί για να διαδώσουν το εμπόριο τους και τα +προϊόντα τους, και σύγκαιρα να μας αδυνατίσουν εμάς. + +Στην Α λ β α ν ί α κάθονται οι Αρβανίτες, συγγενικός μας +λαός, που εχθρεύεται τους Σλάβους. Όμως κι αυτούς έχουνε +φαρμακώσει οι Αυστριακοί εναντίο μας, και οι Ιταλοί το ίδιο, +γιατί και οι δυο τους γυρεύουν να πάρουν την Αρβανιτιά. Μας +βάζουν λοιπόν ζιζάνια και τρωγόμαστε με τους Αρβανίτες, τους +κολακεύουν αυτούς, &τους& λεν πως είμαστε εχθροί τους και +τους αναγκάζουν να μας κυνηγούν στην Ήπειρο για να μας +αδυνατίσουν. Αλλά τους γέλασαν τους Αρβανίτες πως είμαστε +εχθροί τους, πως δε θέλουμε να προκόψουν μήτε να φτιάσουν κι +αυτοί το έθνος τους. Τους Αρβανίτες εμείς τους αγαπούμε, +είναι αδέρφια μας και θέλουμε το καλό τους, και έχουμε, όπως +κ' εκείνοι, εχθρούς τους Σλάβους. Λοιπόν πάντα αδελφικά μαζί +τους πρέπει να ζούμε, μαζύ να πολεμούμε τους Σλάβους. + +Κοντά σ' όλους αυτούς είναι και οι Τ ο ύ ρ κ ο ι. Ορίζουν +ακόμα τους τόπους που τους έχουνε στο μάτι τα γειτονικά +μικρά και μεγάλα έθνη. Μα οι Τούρκοι, είναι ξένοι +καταχτητές, ήρθαν και θα φύγουν πάλι. Αυτοί τουλάχιστο δε +θέλησαν ή δεν κατάφεραν ποτέ να πάρουν τη θρησκεία, τη +γλώσσα, τον εθνισμό μας. Ενώ οι άλλοι λαοί που μας +περιτριγυρίζουν και το θέλουν και το καταφέρνουν, Γι' αυτό +είναι και πιο επικίνδυνοι από τους Τούρκους. Αλλά οι Τούρκοι +δεν ξέρουν να φυλάξουν το έθνος μας από τις επιβολές, των +τριγυρινών εθνών. Και δυστυχώς οι Τούρκοι δεν ξέρουν ούτε να +κυβερνήσουν δίκαια τους λαούς που κατάχτησαν, και γι' αυτό +όλοι όσοι έχουν να κάμουνε μαζί τους, έ ν α μονάχα +γυρεύουν, πώς να τους ξεφορτωθούν μια ώρα αρχήτερα. Σεις οι +σκλαβωμένοι Έλληνες, που σας ορίζουν οι Τούρκοι, ξέρετε πόσο +δυνατή είναι η λαχτάρα σας για να ξεσκλαβωθήτε από τα χέρια +τους. + +Ούτε έγινε, ούτε και τώρα γίνεται ό,τι έπρεπε, για να +ξεσκλαβωθούνε τα ελληνικά χώματα, και να ενωθεί όλη η +Ελληνική φυλή, να κάμει έ ν α, μ ε γ ά λ ο, ε λ ε ύ θ ε ρ ο +κ α ι δ υ ν α τ ό Ελληνικό κράτος. Όπως είμαστε +κομματιασμένοι, εμείς οι Έλληνες, μένουμε αδύνατοι, δε +δουλεύουμε όλοι μαζί μ' ένα σκοπό, δεν πολεμούμε όπως έπρεπε +τους εχθούς μας. Κι όμως και καιρό είχαμε, και χρήματα δε +μας λείψανε, για ν' αγωνιστούμε, να καταφέρουμε την ένωσή +μας. Θα πει πως δεν είμαστε αρκετά άνθρωποι, αρκετά +ανεξάρτητοι, για να σηκώσουμε κεφάλι κατεπάνω στον Τούρκο. +Κ' έχουμε χρέος να γίνουμε άνθρωποι, γιατί γύρω μας είναι +κίνδυνοι, που χρειάζονται άνθρωποι, δυνατοί, αληθινοί +Έλληνες, για να τους νικήσουν. + +Ας πάρουμε πρώτα εκείνους που έχουν και μπορούν να δώσουν +χρήμα για το κοινό καλό. Απ' αυτούς πολλοί είναι φιλάργυροι, +δε δίνουν ποτέ τους τίποτε, ούτε για την ψυχή των αποθαμένων +τους ― άλλοι σκορπούν τα χρήματά τους για δική τους +διασκέδαση, ― άλλοι χαρίζουν χρήματα, (δωρεές και +κληροδοτήματα) για το έθνος τάχα, ― άλλοι με τα χρήματά τους +κάνουν επιχείρησες γεωργικές, εμπορικές, ναυτικές, +βιομηχανικές, που δίνουνε δουλειά σε αναρίθμητα χέρια. Τα +δυο τελευταία είδη είναι τα καλλίτερα. Ας κοιτάξουμε ως τόσο +μια στιγμή εκείνους, που δίνουν για φιλάνθρωπα έργα. Τους +κοστίζει να δίνουν και να μην ακούγεται τόνομά τους, και +ίσως δίνουνε μόνο και μόνο για ν' ακούγεται. Γι' αυτό τους +αρέσουν τόσο τα χτίρια που φαίνουνται σαν παντοτεινά κι +αχάλαστα, και μπορεί κανείς να γράψει επάνω με χρυσά +γράμματα τόνομά του. Κάποτε δίνουν κι άμα τους τύχει κανένα +δυστύχημα και γυρεύουν να βρούνε συχώρεση, γι' αμαρτίες. Δε +μας μέλει το πώς και γιατί δίνουν, φτάνει που δίνουν και δεν +είναι σαν άλλους τσιγκούνηδες. Αλλά πρέπει άλλο να +προσέχουμε, δηλαδή το π ο ύ δίνουμε τα χρήματά μας. +Δυστυχώς οι πλούσιοί μας τα χρήματά τους τ' αφίνουν οι +περισσότεροι σε νοσοκομεία, και λένε πως τ' αφίνουνε στο +έθνος, σα νάταν το έθνος άρρωστο. Όπως πάμε, θα καταντήσουν +τα νοσοκομεία του έθνους να έχουν τόσα κρεβάτια, όσα +κρεβάτια χρειάζονται, για να μπει σε κρεβάτια όλο το έθνος, +δηλαδή δέκα εκατομμύρια άνθρωποι. Και τότε πια θα ησυχάσουν +οι πλούσιοι μας ή θα ξενιτευτούν, για να μπορέσουν και τάλλα +έθνη να τ' αρρωστήσουν και να τα χώσουν σε κρεβάτια μέσα. +Αλήθεια η φιλανθρωπία μας τελειωμό δεν έχει! + +Ως τόσο, απ' αυτά που είπαμε παραπάνω, από τους κίνδυνους +του έθνους, καταλαβαίνετε, πιστεύω, και μονάχοι σας, πού θα +ήταν καλλίτερα να μαζεύουνταν και να πήγαιναν τα χρήματά +μας. Για να το δήτε όμως πιο ξάστερα, σας τα βάζω κάτω ένα +ένα τα έργα που μπορούν και πρέπει να γίνουν με τα χρήματά +μας και με την ενέργειά μας. + +Α'). Χρειάζεται ν' αγοράζουμε τσιφλίκια στα υπόδουλα μέρη +και να βάζουμε δικούς μας χωριάτες να τα δουλεύουν, να +βγάζουν το ψωμί τους και να κερδίζουν κιόλας. Τα μέρη αυτά +είναι πλούσια, γιατί και το χώμα είναι καλό, και δάση +βρίσκουνται και βουνά, και νερά πολλά τρεχάμενα και +στεκάμενα, κ' έτσι μπορεί το χρήμα να βγάλει κι άλλες +δουλειές στη μέση, χτηνοτροφία, βιομηχανία και μεταλλουργία, +(χαλιά, υφάσματα μάλλινα και μεταξωτά, νήματα, τυριά, +βουτύρατα, κρασιά, ψάρια, ζάχαρη, γυαλί, μάρμαρα κτλ.). Έτσι +και τα χώματα τα Ελληνικά θα μένουνε σ' ελληνικά χέρια, και +ο λαός θα βρίσκει καλή δουλειά και θα γλυκαίνεται και θα +μνήσκει στον τόπο του και θα πληθαίνει και θα πλουταίνει, +χωρίς να πηγαίνει σε ξένους τόπους για νάβρει καλλίτερα. + +Β'). Το ίδιο να κάνουμε και στο ελεύθερο βασίλειο. Να γίνουν +μεγάλες επιχείρησες, γεωργικές, βιομηχανικές, εμπορικές, +ναυτικές. Η Θεσσαλία μπορεί να θρέψει χιλιάδες ανθρώπους +ακόμη. Έχει όμως ανάγκη από υδραυλικά έργα για να γίνει +καλλίτερη και σιγουρότερη η καλλιέργεια και η εσοδιά. +Είμαστε ναυτικό έθνος, και όμως μια ατμοπλοϊκή εταιρία της +προκοπής για επιβάτες από την Αθήνα στην Πόλη, στη +Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη δεν υπάρχει. Και μεταλλεία άπειρα +έχει ο τόπος μας, και πόσα άλλα. Πρέπει να βρίσκει δουλειά ο +λαός. Ο τόπος μας έχει να μας θρέψει, έννοια σας, φτάνει να +ξέρουμε νανοίγουμε δουλειές, και τότε θα βρίσκουμε γλύκα +στον τόπο μας. + +Γ'). Σα θέλει κανείς και καλά να χτίσει χτίρια για να μείνει +τ' όνομά του αθάνατο, ας χτίσει στρατώνες και αποθήκες, +υδραγωγεία, γεφύρια, ας φτειάσει δρόμους και σιδερόδρομους, +ας ναυπηγήσει πολεμικά καράβια. Θα πείτε, γιατί να μη χτίσει +και σκολειά; Μα γι' αυτό θα μιλήσουμε αμέσως παρακάτω. + +Δ'). Σκολειά στην Ελλάδα δε χρειαζόμαστε· έχουμε αρκετά, και +δημοτικά, και γυμνάσια και πανεπιστήμιο. Τα γυμνάσια στην +Ελλάδα είναι πάρα πολλά μάλιστα. Να ήταν τρόπος να έδιναν οι +πλούσιοί μας χρήματα για να κλειστούνε μερικά. Γιατί τα +γυμνάσια βγάζουν ανθρώπους όχι της δουλειάς, μα χασομέρηδες +και ακαμάτες που γυρεύουνε θέσες. Κ' οι τέτοιο άνθρωποι +είναι ψώρα σ' έναν τόπο. ― Και μολονότι το πανεπιστήμιο που +έχομε, κι αυτό πολύ μας πέφτει, βρέθηκε κάποιος πλούσιος να +μας φτειάσει και δεύτερο. Κρίμα στα χρήματα! + +Σκολειά χρειαζόμαστε αλλού. Σκολειά ― όχι με χτίρια +μεγαλόπρεπα, παρά απλά, παστρικά κι αερικά ― όχι γυμνάσια, +παρά δημοτικά σκολειά, γι' αγόρια και για κορίτσια και +νηπιαγωγεία, ― όχι με πολλούς δασκάλους και δασκάλες, παρά +μ' ένα, δυο ή τρεις το πολύ, μα καλούς, καλοπληρωμένους, να +αγαπούνε τα παιδιά και τη δουλειά τους, και να ξέρουνε τι +περιμένει το έθνος απ' αυτούς και από τα σκολειά του, ― +τέτοια σκολειά χρειάζουνται στην Τουρκιά (στην Ανατολή και +τη Ρούμελη) και μάλιστα εκεί που δε μιλούν ακόμα οι Έλληνες +καλά τα ελληνικά, παρά ανακατώνουν και τούρκικα και σλαβικά. + +Ε'). Χρήματα χρειάζεται και ο στρατός και ο στόλος. Να, +λοιπόν πού μπορούσαν να πηγαίνουνε κάμποσα χρήματά μας. +Γιατί, σημειώστε το καλά, δε μιλούμε μονάχα στους πλούσιους, +μιλούμε σ' όλους, και σε κείνους που μόνο μια δεκάρα μπορούν +για το γενικό καλό να χαρίσουν το χρόνο. Όλοι μας έχουμε +χρέος να βοηθήσουμε για ναγοράζονται και να δουλεύονται +τσιφλίκια και χωράφια να γίνονται, σκολειά εκεί που +χρειάζονται, να βρίσκεται πάντα έτοιμος και καλογυμνασμένος +ο στρατός, να δουλεύεται το χώμα το Ελληνικό όσο μπορεί +περισσότερο και καλλίτερα, και ούτε μια σπιθαμή γης να μη +μείνει ανόργωτη. + +Πλούτος δεν είναι το χρήμα. Πλούτος είναι η δ ο υ λ ε ι ά +. Ποτέ δεν είμαστε φτωχοί, όσο μπορούμε και δουλεύουμε. Και +πρέπει πρώτ' απ' όλα να δουλεύουμε στον τόπο μας και να τον +καλοδουλεύουμε τον τόπο μας σαν κάτι που το αγαπούμε +περισσότερο από κάθε άλλο πράμα. Πρέπει να καταλάβουμε, +μικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί, πως το ξενίτεμα δεν +είναι καλό πράμα, όσο έμεινε αδούλευτος ο τόπος μας και το +έθνος μας δεν έγινε δυνατό και μεγάλο για να μπορεί να ζήσει +δίχως τη βοήθεια όλων των παιδιών του. Μας χρειάζεται σιμά +της η πατρίδα, να μας έχει στο χέρι. Δεν είναι σωστό να της +ξεφεύγουμε. Έπειτα, καθώς είπαμε, τα ελληνικά τα χώματα +μ π ο ρ ο ύ ν να μας θρέψουν, είναι λογής λογής, και τα +περισσότερα πλουτοφόρα. Αντί να πηγαίνουμε στην Αμερική και +στην Αφρική, μπορούμε, όσοι δεν είμαστε ευχαριστημένοι με τη +δουλειά στον τόπο μας, να πηγαίνουμε σ' άλλους ελληνικούς +τόπους κι όχι στη ξενιτιά. Όλη η ελληνική γη θέλει δούλεμα +γερό. Της λείπουν τα χέρια, γιατί τα παιδιά της την αφίνουν +και φεύγουν, και γιατί τα ελληνικά κεφάλαια μένουν τα +περισσότερα νεκρά. Αν εξακολουθήσει να γίνεται αυτό, +θάρθουνε σίγουρα, σήμερα αύριο, ξένοι να εκμεταλλευτούν τον +τόπο μας. Κοιτάξετε, άρχισε να γίνεται αυτό που λέμε. Οι +Γερμανοί με τα όλα τους, σαν ακρίδες, έπεσαν στη Μικρασία. +Αφού οι ξένοι έρχονται να δουλέψουνε στον τόπο μας, θα πει +πως ο τόπος μας έχει αξία, και πλούτο, και δουλειά, για να +θρέψει πολλούς ανθρώπους. + +Πρέπει να καταλάβουμε και τούτο· πως χρέος μας απαράβατο +είναι να κάνουμε όλοι το στρατιωτικό μας, για να είμαστε +γυμνασμένοι κ' έτοιμοι για κάθε αγώνα, και προ πάντων για +τον αγώνα που πρέπει ναρχίσει για την ένωση της φυλής. + +Και τους φόρους έχουμε χρέος να τους πληρώνουμε ταχτικά, οι +ελεύθεροι Έλληνες, όπως οι σκλαβωμένοι τις συνεισφορές τους +για το στρατό και το στόλο. + +Λέμε πως το έθνος μας είναι φτωχό και χρήματα δεν έχει για +να πορεύεται και να κάμει και τους μεγάλους σκοπούς. Κι όμως +το έθνος μας θα είναι πλούσιο, αν τα παιδιά του όλα είναι +γερά και της δουλειάς, αν δε βαρυούνται τον κόπο, αν +δουλεύουνε και κερδίζουν, αν κάνουν πρόθυμα το στρατιωτικό +τους, και αν πληρώνουν τα δοσίματα που τους ζητεί το έθνος +για να προκόψει κι αυτό το ίδιο και το κάθε άτομο. + +Φτωχοί και πλούσιοι, μικροί και μεγάλοι, όλοι μας, αυτά να +έχουμε στο νου, κι αυτά να τα κάνουμε πράξη, κ' η προκοπή +θαρθεί μονάχη της. + + + + +Η ΜΙΚΡΗ ΠΑΤΡΙΔΑ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 292 (11 του Μάη 1908) του «Νουμά». +Είχε πρωτοβγεί στην Πόλη τις μέρες κείνες σε φυλλάδιο +ξεχωριστό κ' είταν η Β' ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ &στους σκλαβωμένους και +στους ελευθερωμένους Έλληνες&. Δεν ξαίρω αν τις Προκήρυξες +αυτές τις έβγαζε το Δημοτικιστικό «&Αδερφάτο&» της Πόλης, ή +η «&Οργάνωσις της Κωνσταντινουπόλεως&», που ο Δραγούμης +είταν ένας από τους ιδρυτές και τους κυριώτερους μοχλούς +της_. + + +Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ή το χωριό που μας γέννησε, είναι η μ ι κ ρ ή +μ α ς π α τ ρ ί δ α, είτε σε νησί βρίσκεται, είτε σε κάμπο ― +σε μεσόγειο ή σε παραθαλάσσιο. + +Στα χωριά τα σπίτια είναι γνώριμα, και οι άνθρωποι σα να +συγγενεύουν. Όλοι ξέρουν όλους, και τα τριγυρινά τους +πράγματα. Άλλο από γειτονιές δεν υπάρχει. + +Χαράματα σηκώνεται ο άντρας, βουτά μια κομμάτα ψωμί στο +κρασί του, και με το δισάκκι και την τσάπα, με το ζώο που θα +οργώσει και με το παιδί του, πάει στο χωράφι, στ' αμπέλι ή +στο μποστάνι. Σηκώνεται κ' η γυναίκα του και πάει στη βρύση +για νερό. Το κορίτσι νοικοκυρεύει το σπίτι και την αυλή, +πλένει, υφαίνει, λευκαίνει το πανί. Τη χωριάτισσα πότε τη +βλέπεις στον αργαλειό, πότε στο ληνό με γυμνά ποδάρια να +πατά σταφύλια, πότε μ' ανασκουμπωμένα μανίκια, σκυμένη, να +ζυμώνει ψωμί στη σκάφη, κ' έπειτα να το βάζει στο φούρνο, +στην αυλή, πότε ν' αρμέγει την αγελάδα, πότε να γνέθει. +Άλλοτε πάλι συνδαυλίζει τη φωτιά και κοιτάζει τη χύτρα. +Φρύγανα από το βουνό φέρνουν τα παιδιά. + +Τις αγελάδες του χωριού και τ' άλογα τα παίρνουνε δυο τρία +παλληκάρια πρωί πρωί και τα βόσκουν. Πλανιώνται όλη μέρα τα +ζώα στα λιβάδια, κι ακούς τα κουδουνίσματα τους στη σιγαλιά. +Το βράδι τα γυρίζουν στο χωριό οι αγελαραίοι, κοπαδιαστά. +Βοσκοί στο βουνό βόσκουν τα γιδοπρόβατα. Το καλοκαιριάτικο +μεσημέρι σταλίζουν τα πρόβατα στον ίσκιο του μεγάλου πεύκου, +αποσταμένα από το λιοπύρι. Και βράδι-βράδι τα οδηγούν στις +στάνες. + +Σα νυχτώσει, βλέπει ο δραγάτης φωτιές, σαν άστρα στο βουνό. +Ώρες ώρες ακούει γαυγίσματα μαντρόσκυλων. Έπεσε να κοιμηθεί +το χωριό, και ο δραγάτης όλο φυλάγει, περιδιαβάζοντας στ' +αμπέλια και στα περιβόλια, με τ' όπλο στον ώμο. Ποιος ξένος +μπήκε στη βραγιά και πώς απέρασε τους φράχτες; + +Το χωριό κοιμάται δίχως ονείρατα. Ο νέος όμως, που είδε στο +χορό, την κυριακή τ' απόγεμα, στ' αλώνια, ο νέος που είδε +την όμορφη την κόρη τη στολισμένη, προτού αποκοιμηθεί το +βράδι, ονειρεύεται. Ίσως και κείνη να τον ξεδιάλεξε· τα +μάτια τους σα ν' αντικρύστηκαν μια στιγμή, την κυριακή τ' +απόγεμα στο χορό, στ' αλώνια. Και θα την πάρει. + +Έρχεται, πάλε η Κυριακή στο χωριό. Νωρίς γεμίζει η εκκλησιά +από κορίτσια, γυναίκες, παιδιά, και άντρες, και γέροντες. Ο +δάσκαλος ψέλνει στα δεξιά, και δυο τρία σκολιταρούδια του +κρατούν το ίσο. Στ' αριστερά είναι ένας χωριανός και ψέλνει +με τη μύτη κι αυτός. Ο παπάς, με το κοντό το ράσο, λειτουργά +και θυμιάζει. Οι γέροι, έχουν τα στασίδια τους και κάθονται. +Στο παγκάρι οι επίτροποι πουλούν αγιοκέρια. Τ' αγοράζουν οι +χριστιανοί και τα στήνουνε στα μανουάλια, προτού ασπαστούν +τα εικονίσματα. Έπειτα γυρίζουν οι επίτροποι με τους +δίσκους: «για την εκκλησιά, για τον παπά, για το σκολειό +μας», και ακούς δεκάρες και κουδουνίζουν, Και σαν περνούνε +τ' άγια, σκύβουν πολύ χαμηλά και σταυροκοπιούνται, γέροι, +γυναίκες, άντρες, παιδιά, νιές και παλληκάρια. «Μνησθείη +αυτών Κύριος ο Θεός εν τη Βασιλεία αυτού πάντοτε».... + +Τις μικροδιαφορές που τυχαίνει να έχουν ανάμεσό τους οι +χωριανοί, τις ξεδιαλύνουν οι δημογέροντες ― έφοροι του +σκολειού κ' επίτροποι της εκκλησιάς. Άμα βέβαια έχουνε +μεγάλες διαφορές, τότε πηγαίνουν κάτω στη χώρα, να τους +δικάσει κριτής, ειρηνοδίκης ή δικαστήριο. Μα πάντα καλλίτερα +έχουν να μην κατεβαίνουν για τέτοιες δουλειές στη χώρα. Και +μπελάς είναι και έξοδα γίνονται. Ενώ στο χωριό, με τη +βοήθεια των γερόντων, άμα λείπουν τα πείσματα, όλα +συμβιβάζουνται. + +Οι γέροντες έχουν και άλλα να σκεφτούν. Θα συμφωνήσουν το +δάσκαλο και τη δασκάλα, θα διορίσουν τον καντηλανάφτη, το +δραγάτη, θα φροντίσουν για το σκολειό αν θέλει διόρθωμα, την +εκκλησιά, αν θέλει καθάρισμα ή στόλισμα, τους δρόμους, αν +είναι να φτειαστεί ή να σιαχτεί κανένας. + +Με την κοινότητα ο δάσκαλος κάνει συμβόλαιο και το +υπογράφουν. Του δίνουνε μιστό και σπίτι, και ξύλα για +κάψιμο. Καμιά φορά του τάζουν και τόσα κοιλά σιτάρι. Πόσες +φορές θα ήταν καλλίτερα να του έδιναν κριθάρι! Ο μισθός του +γίνεται καλλίτερος αν κάνει και τον ψάλτη. Και τη δασκάλα +την περιποιούνται οι χωριανοί, εξόν αν τύχει καμιά +φανταγμένη, που δεν τους καταδέχεται, μόνο παραπονιέται +αδιάκοπα για το κάθε τι και φορεί μεγάλα καπέλλα φτερωτά. + +Ο παπάς είναι χωριανός, σαν τους άλλους, με λίγα γράμματα. +Σπάνια τον αλλάζουν, με την άδεια βέβαια πάντα και την +ευλογία του Δεσπότη. Έχει και αυτός το χωράφι του, το αμπέλι +του, τη γυναίκα του, το σπίτι του και την αγελάδα του. Η +παπαδιά είναι σαν τις άλλες γυναίκες του χωριού. Και +λειτουργάει ο παπάς κάθε κυριακή και σκόλη. Τον βλέπεις σε +κάθε λείψανο, στεφάνωση και βάφτιση. Είναι ήσυχος άνθρωπος, +κανένα δε θέλει να κακοκαρδίσει, δεν πολυανακατεύεται στα +μαλώματα και στους θυμούς των χωριανών, και χαίρεται σαν του +φιλούν το χέρι. + +Ο Δεσπότης θα περάσει μια φορά το χρόνο και θα λειτουργήσει. +Μετά το Ευαγγέλιο «κηρύττει τον λόγον του Θεού» με λόγια που +κανένας ίσως δεν τα καταλαβαίνει. Του μετρούν τα κανονικά +του και τα τυχερά του, και ό,τι καθυστερούμενα έχει να +πάρει, τα ζητεί. Αν είναι τίποτα ζητήματα, τα ξεδιαλύνει ή +δεν τα ξεδιαλύνει και φεύγει. + +Η ποταμιά κοντά στο χωριό είναι βαθειά, ντυμένη πλατάνια, +πικροδάφνες και δάφνες. Εκεί πλένουν οι γυναίκες τα ρούχα. +Από την άλλη τη μεριά σηκώνεται το βουνό που βγάζουν την +πέτρα για τα σπίτια, και το δάσος που κάνουν τα κάρβουνα. + +Σαν πάρει ο χωριανός τη ράχη του βουνού κι ανέβει στην +κορυφή, βλέπει κάτω τις στέγες του χωριού του, και +αγναντεύει άλλα χωριά που τα έχει ακουστά, και την πολιτεία +εκεί δα πέρα, κοντά στη θάλασσα. Και μικραίνει το χωριό του. +Νοιώθει πως δεν είναι μοναχό στον κόσμο, και πως ο τόπος +είναι μεγάλος. Και τότε ― τότε του έρχεται να γνωρίσει και +τάλλα τα χωριά, και να κατεβεί στη χώρα, να ζυγώσει στη +μεγάλη λίμνη με τ' αρμυρό νερό. + +Γνώρισε την πολιτεία, και αρχή αρχή του φάνηκε καλή. Σα να +είναι πιο ελεύθερα τα πράματα εδώ. Χωράφια δε βλέπει, μήτε +λιβάδια, μα βρίσκει καπηλειά πολλά, και πίνει κρασί με +πολλούς συντρόφους. Και δεν ντρέπεται πολύ πολύ τους +πολίτες, γιατί δεν τονέ γνωρίζουν. Του μάθανε να βρίσκει και +γυναίκες για μια βραδιά, με λιγοστά χρήματα. Αγάλι αγάλι η +πολιτεία τον ποτίζει τα φαρμάκια της, αρχίζει και +στενοχωριέται. Σαν άρρωστος είναι, και ξαναθυμάται το χωριό +του. + +Εδώ, στην πολιτεία, είναι σαν το ξερριζωμένο πλατάνι της +ρεματιάς, που αποζητάει το χώμα και τις πέτρες που το +γέννησαν. + +Και μακρύτερα μπορεί να πάγει. Η θάλασσα κοντά. Καράβια +περνούν κάθε μέρα. Στο χέρι του είναι· ποιος θα τον +εμποδίσει; Ας πάγει κι αυτός στην ξενιτιά να γίνει πλούσιος. +Και φεύγει. Και νοιώθει πως ο τόπος που άφησε, με τα χωριά +και τις πολιτείες του, ήταν πατρίδα, η πατρίδα του, ― +η μ ε γ ά λ η π α τ ρ ί δ α. Βρίσκονται στον κόσμο και άλλοι +τόποι, ξένοι τόποι, που μιλούν οι άνθρωποι άλλες γλώσσες και +έχουν άλλα συνήθια. Τα σπίτια τους είναι διαφορετικά κι +αλλοιώτικες οι εκκλησιές. Οι πολιτείες μπορεί να είναι +μεγάλες, μεγαλόπρεπες, και φαίνονται σαν πλούσιες. Αυτός +όμως κάθεται σε μια σοφίτα σκοτεινή, με τέσσερες άλλους +μέσα. Πού είναι το σπίτι του το νοικοκυρεμένο, στο χωριό! Το +χρήμα δεν είναι χυτό στους δρόμους. Δε σκύβει να μαζέψει +χρυσάφι, παρά και αυτού δουλειά αναγκάζεται να γυρέψει. Αφού +είδε κι απόειδε, κατάφερε τέλος και τον πήραν εργάτη σ' ένα +σιδερόδρομο, με δυο τρία φράγκα την ημέρα. Δεν είναι προκοπή +αυτή! + +Ο ξενιτεμένος θυμάται το χωριό του και αποζητά το σπίτι του +πατέρα του, της μάννας του το χάδι, το ψωμί το σπιτίσιο, το +καλό κρασί του αμπελιού τους. Σα να μην τα χάρηκε αρκετά. +Και θυμάται τα βώδια, το αλέτρι, το χώμα, τις αγελάδες, τα +δέντρα, και τις πέτρες του βουνού, και τα λιθάρια του +δρόμου. Του φαίνεται πως δεν τα δούλεψε όσο έπαιρνε. + +Φεύγουν όμως και άλλοι από το χωριό. + +Εκείνοι που αφίνουν το χωριό τους και παν σε μεγαλύτερα +κέντρα για να σπουδάσουν, εκείνοι που, με κάποια υποστήριξη, +είτε της οικογένειας είτε των φίλων, του βουλευτή τους ή του +Δεσπότη, εξακολουθούν τις σπουδές τους, και από το χωριάτικο +σχολειό της χώρας, στο γυμνάσιο, κ' έπειτα στο πανεπιστήμιο. +Οι χωριάτες δεν ξέρουν τι κάνουν στέλνοντας τα παιδιά τους +σε ανώτερα σχολεία. «Για να γίνεις άνθρωπος, λεν του παιδιού +τους, πρέπει να πας στο Γυμνάσιο να μάθεις γράμματα». Και +αφού τελειώσει το Γυμνάσιο, το στέλνουν και στο +Πανεπιστήμιο. Φαντάζονται πως αν γίνει γιατρός ή δικηγόρος ο +γιός τους, θα τιμηθεί τάχα η οικογένεια. Μα δε νοιώθουν πως +τιμή είναι η δουλειά, κι ούτε το γυμνάσιο, ούτε το επάγγελμα +κάνουν τον άνθρωπο. Άνθρωπος είναι εκείνος που έχει +οικογενειακή ανατροφή, είτε σε πολιτεία ανατράφηκε είτε σε +χωριό, είτε ξέρει γράμματα, είτε δεν ξέρει. Άνθρωπος είναι +εκείνος που παίρνει τη δουλειά του πατέρα του και την +καλλιτερεύει. + +Του χωριάτη ο γιος πρέπει να μείνει χωριάτης, του παπουτσή +παπουτσής, του φούρναρη φούρναρης. Και πάλι του εμπόρου ο +γιός έμπορος, και του τραπεζίτη τραπεζίτης. Και μόνο έτσι +καλλιτερεύει η εργασία του καθενός. + +Ο γιός μαθαίνει από τον πατέρα του, καλλίτερα παρά από κάθε +άλλον, την τέχνη που έχει να κάνει όλη του τη ζωή. Και ο +πατέρας πάλι μ ι α τέχνη μονάχα ξέρει να διδάξει στο παιδί +του, την τέχνη που ξέρει, τ η δ ι κ ή τ ο υ την τέχνη. Και +τότε ο γιός, εξακολουθώντας την τέχνη του πατέρα του, μπορεί +να την καλλιτερέψει. Μονομιάς ο άνθρωπος από παπουτσής δε +γίνεται στρατηγός ουδέ τραπεζίτης. Και του παπουτσή ο γιός +δε γίνεται πρωθυπουργός. Μπορεί όμως ο γιός του παπουτσή να +μεγαλώσει το εμπόριο που έμαθε από τον πατέρα του και να +γίνει μεγαλέμπορος. Μπορεί και άλλη σχετική τέχνη να πιάσει, +να γίνει δερματέμπορος. Και ταμπάκικο μπορεί νανοίξει. +Μπορεί καινούριες τέχνες ν' ανακαλύψει, και να βγάλει στη +μέση καινούριους τρόπους εργασίας, καινούρια μέσα. Και θα +βάλει τότε κι αυτός στις νέες τούτες τέχνες και δουλειές το +παιδί του. Και σ' άλλους πολλούς πατριώτες του θα δώσει +δουλειά. + +Αυτοί γίνουνται οι πιο χρήσιμοι άνθρωποι σε μια κοινωνία, +όσοι κάνουν τη δουλειά του πατέρα τους, καλλιτερεύοντας και +μεγαλώνοντάς τηνα. Όσοι αφήνουν την τέχνη του πατέρα τους +και την καταφρονούν, οι περισσότεροι χάνονται, δεν κάνουν +τίποτε καλό, ούτε στον εαυτό τους, ούτε στους άλλους. Θα +καταντήσουν είτε υπάλληλοι με μεγάλες απαιτήσεις και +τιποτένιο μισθό, είτε τεμπέληδες δασκάλοι για ν' +αποστραβώσουν τους άλλους, είτε μπεκρήδες, ακαμάτες και +παραλυμένοι ― δηλαδή η ψώρα μιας κοινωνίας. Δάσκαλοι δεν +πρέπει να βγαίνουν από τους τέτοιους ανθρώπους. Στην Ελλάδα +απ' αυτούς βγαίνουν και οι κομματάρχες, γιατί με τη βοήθεια +του βουλευτή τους θα βρούνε καμιά θεσούλα κυβερνητική να +κουτσοζήσουν, οι τιποτένιοι! + +Ο γεωργός που με η δουλειά του και τη δουλειά του πατέρα +του, γίνεται πλούσιος και καταπιάνεται στο μικροεμπόριο, +εκείνος με τον καιρό, ή το παιδί του, φυσικά θα κατασταλάξει +μια μέρα στη χώρα, για να μεγαλώσει το εμπόριό του. + +Μα να φεύγουν οι φτωχοί ζευγολάτες από το χωριό τους για να +παν στις πολιτείες και στην ξενιτιά, είτε για να πλουταίνουν +είτε για να σπουδάσουν και να γίνουν μεγάλοι άνθρωποι, ― +αυτό ποτέ δε βγαίνει σε καλό τους. Κανείς απ' αυτούς δεν +έγινε ποτέ ούτε πλούσιος, ούτε βγήκε μεγάλος. Οι εξαίρεσες +είναι τόσο σπάνιες, που μήτε λογαριάζονται. + +Οι γονιοί οι γνωστικοί, όσοι νοιώθουν από κόσμο, δε θα +σπρώξουν ποτέ τα παιδιά τους σε τέτοιο στραβό δρόμο, παρά θα +τα αναθρέψουν έτσι, που να μείνουν σιμά τους, και θα τα +μάθουν από μικρά την τέχνη τους. Έτσι μονάχα τα παιδιά θα +γίνουν ά ν θ ρ ω π ο ι, δηλαδή χρήσιμοι στην Κοινωνία και +στον εαυτό τους. Γιατί οι γνωστικοί ξέρουν πως ο άνθρωπος δε +γίνεται ούτε με τα πολλά γράμματα, ούτε με τα πολλά χρήματα. +Γίνεται με την οικογενειακή ανατροφή και με τη δουλειά. + +*** + +Σ' όποια μικρή πατρίδα κι αν γεννήθηκε ή κι αν ζει ο +Έλληνας, όπου κι αν βρίσκεται, σε πολιτεία ή σε χωριό, +πρέπει να ενδιαφέρεται και να φροντίζει για την κ ο ι ν ό τ η τ ά +του, πρέπει να θέλει να φανεί χρήσιμος και σ' αυτήν, +όπως θέλει να είναι χρήσιμος στον εαυτό του. Και όταν φανεί +χρήσιμος στην κοινότητά του, πάλι στον εαυτό του θα είναι +χρήσιμος. Πρέπει να νοιώθει πάντα πως, θέλοντας και μη, +είναι δεμένος με τους τριγυρινούς του, τους πατριώτες του, +και να τους βοηθεί. Μόνο εκείνος που βοηθεί τους άλλους, +μπορεί με το δίκιο του να γυρεύει και απ' αυτούς βοήθεια. +Πάλι καλό δικό που θα κάμει βοηθώντας τους. Η αλληλοβοήθεια +είναι δύναμη και του καθενός ανθρώπου και της κοινότητας +όλης. Εκείνος που δε βοηθεί, δεν είναι άξιος να τον βοηθούν +και οι άλλοι, και δεν την πειράζει την κοινότητα αν τύχει +και χαθεί. + +Ο άνθρωπος του κάθε τόπου, εκείνος και καλύτερα μπορεί να +φροντίζει για τον τόπο του, γιατί εκείνος και πιο κοντά +είναι, και κάθε μέρα τον βλέπει, δηλαδή τον ξέρει καλλίτερα +από κάθε άλλον και τον πονεί περισσότερο. + +Σαν τι βοήθεια όμως πρέπει να δίνει στους τριγυρινούς του, +και σαν τι φροντίδα να δείχνει για τον τόπο του; + +Πρέπει: + +Α'). Να βοηθεί τον άλλο νάβρει δουλειά. Ο άλλος αυτός φυσικά +πρέπει νάναι άξιος να δουλέψει. Αν είναι ακαμάτης, ανίκανος, +ποιος του φταίει αν χαθεί; Ο καθένας ας κοιτάζει να +μεγαλώσει την εργασία του, για να μπορέσει και σ' άλλους +συντοπίτες του να δώσει δουλειά. Όσο μεγαλώνουν οι δουλειές +του καθενός, τόσο χωρούν και παίρνουν και άλλους. Διψά η +δουλειά γι' ανθώπους. + +Β'). Να φροντίζει για τη νεώτερη γενεά. Τα σκολειά να +καλλιτερέψουν, Όχι να γίνουν με περισσότερες τάξες ή +πιότερους δασκάλους, παρά να τα επιβλέπουν καλλίτερα οι +έφοροι, να είναι πάντα καθαρά, αερικά, καλά χτισμένα, και +ό,τι μαθαίνουν τα παιδιά να το μαθαίνουν αληθινά. Πολλά +γράμματα δε θέλει ο πολύς κόσμος. Τα παιδιά φτάνει να +μαθαίνουν καλά λιγοστά πράματα, ό,τι τους χρειάζεται για τις +δουλειές του χωριού ή για την τέχνη τους, όχι άλλο. Πρέπει +να μαθαίνουν και την εθνική τους ιστορία, για να ξέρουν τι +είναι οι ίδιοι, ποιοι τους γέννησαν, και ποιοι είναι οι +τωρινοί εχτροί του έθνους. Περισσότεροι δάσκαλοι δεν +χρειάζονται, αλλά καλλίτεροι. Φαντάζεστε τι θα ήταν για το +έθνος ένα διδασκαλείο, που θα έβγαζε δασκάλους ― ανθρώπους. +Έπειτα και τούτο να πρσσέχουμε: το χωριό που έχει δημοτικό +σκολειό ή τετρατάξια αστική σχολή, δεν έχει ανάγκη +σχολαρχείο ή εφτατάξια αστική σχολή. Και ακόμη λιγώτερο του +χρειάζεται γυμνάσιο. Θα ήταν πια τρέλλα να του φτειάσουν και +πανεπιστήμιο. + +Μα η νεώτερη γενιά δεν ανατρέφεται μονάχα με το σκολειό. Των +παιδιών ταιριάζουν κυνήγια, παιχνίδια, περίπατοι, και να +ρίχνουν στο σημάδι και να πηδούν στις τρεις, και να +παραβγαίνουν στο τρέξιμο και στο κολύμπι, και να παλεύουν, +και να ρίχνουν το λιθάρι, και να καβαλικεύουν άλογα. Άμα τα +παιδιά δεν τα κάνουν αυτά μονάχα τους, πρέπει οι +γεροντότεροι να τους κεντούν και να τους σπρώχνουν σ' αυτά. +Οι γέροι είναι άχρηστοι, και μάλιστα επικίνδυνοι, αν, επειδή +κουράστηκαν αυτοί και αποκοιμιούνται, θέλουν ν' αποκοιμήσουν +και τα παιδιά τους. Τα παιδιά είναι η μελλούμενη ζωή του +έθνους. Πρώτα απ' όλα αυτήν πρέπει να σεβόμαστε. + +Γ'). Να φροντίζει για κοινοτικά έργα ― να φυλάγονται τα +χωράφια και τ' αμπέλια από καλούς δραγάτες, τα δάση από +δασοφύλακες εμπιστεμένους να σιάζονται οι τοπικοί δρόμοι, ή +να φτειάνονται καινούργιοι αν χρειάζονται, να χτίζονται +πετρογέφυρα, να διορθώνονται τα σκολειά, και για όλ' αυτά να +συνάζονται χρήματα. + +*** + +Κοντά στη Σπάρτη είναι ένα χωριό, που το λένε Βαμπακού. +Μερικοί χωρικοί φύγανε στην ξενιτιά και ξαναγύρισαν πίσω, +άλλος με δίχως χρήματα, άλλος με λιγοστά. Αλλά γνωστικοί +άνθρωποι, και κείνοι που έφυγαν κι όσοι μείνανε στο χωριό. +Σύναξαν λοιπόν κάμποσα χρήματα, και επειδή ο δήμαρχος ήταν +κομματάρχης του βουλευτή και ίσως όχι πολύ τίμιος άνθρωπος, +και επειδή ο δήμος όλος μαζί δεν είναι τόσο συμμαζεμένος σαν +ένα χωριό μοναχό, και επειδή το κράτος είναι πολύ μακριά και +δε βλέπει τόσο καλά τις καθημερινές ανάγκες των χωριανών, +όπως τις βλέπουν οι ίδιοι οι χωριανοί, ― γι' αυτά όλα +πάσκισαν κ' έκαναν κοινότητα στο χωριό τους και την ορίζουν +αυτοί, για να είναι και βέβαιοι πως το χρήμα που σύναξαν για +το κοινό δε θα πάγει στα χαμένα. + +Από τα 1898 στη Βαμπακού υπάρχει κοινότητα που φροντίζει για +όλα τα γενικά ζητήματα του χωριού ― διορθώνει το σκολειό, +μεταφέρνει το νεκροταφείο έξω από το χωριό, για την υγεία +του τόπου, ― αρχίζει υδραυλικά έργα για να ποτίζονται +καλλίτερα τ' αμπέλια και τα περιβόλια, ― σιάχνει τους +τοπικούς δρόμους και τα γεφύρια ― βάζει καλούς δραγάτες, και +θα καταπιαστεί με τον καιρό κι άλλα πολλά χρήσιμα έργα. + +Άμα τα χωριά προκόψουν, ούτε στην Αμερική θα πηγαίνουν οι +χωριανοί για να πλουταίνουν, ούτε στις πολιτείες για να +σπουδάσουν, ούτε στην Αθήνα για να βρίσκουν θέσες. + +Αυτό που κάνει η Βαμπακού στην Ελλάδα, επειδή έτυχε να έχει +γνωστικούς χωριάτες που καταλαβαίνουν το συμφέρο τους, αυτό +το ίδιο το κάνουν όλες στην Τουρκιά οι ελληνικές κοινότητες, +από τα παλιά χρόνια. Ο Τούρκος, φρόνιμος, άφησε τους Έλληνες +να κυβερνιώνται μόνοι τους, κατά πώς θέλουν αυτοί. Δε +σκοτίζεται για τα εσωτερικά τους ζητήματα. Γυρεύει μονάχα τα +δοσίματα, βρίσκει λογής αφορμές και βάζει τον κόσμο σε +μπελάδες, και για κανενός το καλό δε νοιάζεται. Και στη +Βουλγαρία, ως τα τώρα, όπου βρίσκουνταν Έλληνες ήταν κ' +ελληνικές κοινότητες, κι όταν αποφάσισαν οι Βούλγαροι να +ξεπατώσουν τον Ελληνισμό από την Ανατολική Ρωμυλία, +κατασύντριψαν τις κοινότητες, άρπαξαν δηλαδή εκκλησιές και +σκολειά, έδιωξαν δεσποτάδες, παπάδες και δασκάλους, ρήμαξαν +κοινοτικά χτήματα, τρόμαξαν τον κόσμο ― κ α ι π α ν ο ι +κ ο ι ν ό τ η τ ε ς. Οι Έλληνες αυτοί, οι κακότυχοι, μη +βρίσκοντας πια κοινότητες να ζήσουν, άφηκαν τα σπίτια τους +και τα χωράφια τους κ' έφυγαν σε τόπους πιο φιλόξενους. + +Στην Τουρκιά οι ελληνικές κοινότητες θα βρίσκουνταν καλά, αν +δεν ήταν οι Τούρκοι τόσο ελεεινοί. Στη Βουλγαρία οι Έλληνες +θα ζούσανε καλά, αν τους άφιναν οι Βούλγαροι τις κοινότητές +τους. Και στην Ελλάδα θα ζούσανε καλλίτερα οι Έλληνες, αν το +κράτος καταλάβαινε πως το φυσικό του Ρωμιού είναι να ζει σε +κοινότητες ιδιοκυβέρνητες. Ω Κράτος, μην του παίρνεις του +Ρωμιού το ενδιαφέρο για το χωριό του, μην του κάνεις σ υ +σκολειά, μη του διορίζεις σ υ τους δασκάλους, μην του +φυλάς σ υ ταμπέλια, τα χωράφια, τα δάση, μην του φτειάχνεις +σ υ τους τοπικούς δρόμους, γιατί τον λύνεις έτσι από τους +δεσμούς του με το χωριό του. Συ έχεις άλλες δουλειές +γενικώτερες. Αυτές να κοιτάζεις! Εμάς μονάχα να μας +επιθεωρείς, να μας παίρνεις στρατιώτες, να μας ζητάς φόρους +και να μας βοηθείς, αν μπορείς, να βρίσκουμε κεφάλαια για +μεγάλες επιχείρησες. + +Όπου βρεθούνε δέκα Ρωμιοί φτειάνουν κοινότητα. Συνάζουν +πρώτα χρήματα για την εκκλησιά. Άμα τη χτίσουνε φέρνουν +παπά. Έπειτα και τις γυναίκες τους. Ύστερα, με τους δίσκους +της εκκλησιάς, συνάζουν χρήματα και φτειάνουνε σχολειό. +Τέλος φέρνουνε δάσκαλο για τα παιδιά τους ― και ν ά τ η ν η +κ ο ι ν ό τ η τ α. + +Πρέπει, στην Ελλάδα ναφίσουν ελεύθερα ξανά τις κοινότητες να +φυτρώσουν. Με την τ ο π ι κ ή α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η ― +όπου καθένας θα κυβερνά το χωριό του, και στο κράτος μονάχα +θα πληρώνει τους φόρους, θα δίνει ό,τι μπορεί για τα μεγάλα +εθνικά έργα, και θα κάνει το στρατιωτικό του ― το κράτος θα +έχει καιρό να σκεφτεί και να φροντίσει για τα γενικώτερα +συμφέροντα του έθνους. Και έτσι, επειδή περισσότεροι θα +κυβερνούν τα χωριά τους, λιγώτεροι θα καταπιάνουνται να +κυβερνήσουν το κράτος, και ίσως καλλίτεροι. + +Ο Ε λ λ η ν ι σ μ ό ς ε ί ν α ι μ ι α ο ι κ ο γ έ ν ε ι α +α π ό Ε λ λ η ν ι κ έ ς κ ο ι ν ό τ η τ ε ς. Αυτό +πρέπει να το ιδούμε ξάστερα όλοι. + +Και είδες σε μιαν οικογένεια, σαν όλοι είναι γεροί και +δουλεύει ο καθένας, πόση ευτυχία και πόση χαρά βασιλεύει, +και τι προκοπή; Ο καθένας ξέρει τη θέση του, δε λαθεύει, και +βοηθεί και τους άλλους. Κ' είδες σ' άλλην οικογένεια, που +είναι ποιος άρρωστος, ποιος αδύνατος, και κανείς δε +δουλεύει, πόση γρίνια και δυστυχία σωριάζεται; Ο καθένας +ρίχνει τα λάθη στου αλλουνού τη ράχη, και δε βοηθούνται +αναμεταξύ τους, και μαλώνουν ατέλειωτα. + +Έτσι και το έθνος. Είναι μιαν οικογένεια από κοινότητες. +Όταν οι κοινότητές του ― οι πολιτείες και τα χωριά του ― +έχουν υγεία, δουλειά και προκοπή, κοίταξε πως προκόβει και +το έθνος όλο. Όταν πάλε οι κοινότητές του είναι +αρρωστιάρικες, και οι άνθρωποι μισοδουλεύουν, δεν είναι +ευχαριστημένοι, γκρινιάζουν, παραπονιούνται, +μαλλιοτραβούνται, και γίνονται κόμματα, κοίταξε το έθνος όλο +πως παραλεί και στενοχωριέται και δε σαλεύει πια. + +Το έθνος μας ολάκερο πάλι με κ ο ι ν ό τ η τ ε ς πρέπει να +κυβερνηθεί, και μόνο με κοινότητες θα προκόψει. + +Η δ ο υ λ ε ι ά θα ζωντανέψει ή θα δυναμώσει τις +κοινότητες. Και άμα ζωντανέψουν και δυναμώσουν αυτές, τότε +θα θεριέψει το Έ θ ν ο ς. + + + +ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ + + + +_Είναι η «Γ' ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ» του που την απευθύνει «&στους +ξεσκλαβωμένους και στους αξεσκλάβωτους Έλληνες, γιατί +ελεύτεροι Έλληνες δεν υπάρχουν πια ή ακόμη&». Γράφτηκε στη +Ρώμη στις 7 του Σεπτέβρη 1909 και δημοσιεύτηκε στον αριθ. +361 του «Νουμά» (11 του Οχτώβρη 1909). Όταν κυκλοφόρησε το +φύλλο, ύστερα από λίγες μέρες ο κ. Γ. Φιλάρετος έγραψε στο +«Ριζοσπάστη» του άρθρο φλογερό εναντίο του και ζήτησε από +τον τότε παντοδύναμο «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» την πάψη του +γιατί τόλμησε, λέει να γράψει στη Δημοτική γλώσσα ενώ είτανε +δημόσιος υπάλληλος! Σ' απάντηση της αστείας αυτής φοβέρας, +μούστειλε ο Δραγούμης την παρακάτω παλληκαρίσια επιστολή, +που δημοσιεύτηκε ως «Δήλωση» του στην πρώτη σελίδα, πρώτη +στήλη, του αριθ. 372 του «Νουμά» (27 του Δεκέβρη 1909): + + Λόντρα 16/29 του Δεκέβρη +1909 +&Φίλε Ταγκόπουλε&, + +Ο κ. Φιλάρετος, νομικός άνθρωπος, καλεί με το «Ριζοσπάστη» +του το «Στρατιωτικό Σύνδεσμο» να λάβει τα μέτρα του «κατά +των υπό του δημοσίου ταμείου πληρωνομένων αηδών και +επιβλαβών μαλλιαρών». + +Μα μου φαίνεται ο ποινικός νόμος δεν τιμωρεί εκείνους που +γράφουν τη γλώσσα της μάννας τους, ούτε υπάρχει κανένα +έγκλημα στο νόμο που να λέγεται «μαλλιαροσύνη». Όσο για το +σύνταγμα, αυτό αναφέρει ότι η συνείδηση των Ελλήνων είναι +ελεύθερη. + +Ωστόσο, επειδή κάθε καλός νομικός ξαίρει και άλλα μονοπάτια +των νόμων, και μπορεί να είναι ανάγκη να πιει κανείς από μας +τους δημοτικιστές το «κώνειον» για να σωθεί το Έθνος, θέλω +να ξαίρει ο κ. Φιλάρετος ότι «ο υπό το ψευδώνυμον Ίδας» +είμαι εγώ που υπογράφομαι όπως θα δήτε παρακάτω, και ότι δεν +είμαι «μαλλιαρός πρόξενος» τώρα, παρά «μαλλιαρός +διπλωμάτης», και ότι την προκήρυξή μου της 7 του Σεπτέβρη +την έστειλα όχι «δήθεν εκ Ρώμης», παρά αληθινά από τη Ρώμη +όπου είμουν τότε διορισμένος, και ότι τέλος, τώρα βρίσκουμαι +εδώ διορισμένος. Έτσι, ξαίροντας ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος +που βρίσκομαι και ποιος είμαι, θα μπορέσει, αν θέλει, +ευκολώτερα να με καταδιώξει. + + Με τιμή + I. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ + + +Το παλληκαρίσιο αυτό γράμμα πόσο συνταιριασμένο είναι με +κείνα που λέει, σε τούτη ακριβώς την «Προκήρυξη» του, πως +«&άμα είναι γεμάτος ο άνθρωπος από ένα σκοπό τα εμπόδια του +φαίνονται παιγνίδια και οι άνθρωποι μύγες!&» + +Σαν τονέ ρώτησα, τότε που πρωτοβγήκε βουλευτής στη Φλώρινα, +ποιο πρόγραμμα πολιτικό θα ζητήσει να εφαρμόσει μέσα στη +Βουλή, μου είπε: + + ― Μου είταν εύκολο σε δέκα δεκαπέντε αράδες να δώσω το +πρόγραμμά μου. Μα το πρόγραμμά μου το πολιτικό βρίσκεται +πλατιά χαραγμένο στην προκήρυξη μου «&Στρατός και άλλα&», +καθώς και στα βιβλία μου. Φυσικά, μπαίνοντας κανείς στην +πράξη, μπορεί ναλλάξει στη μορφή μερικές από τις ιδέες του, +μα στην ουσία θα τις αφήσει απείραχτες._ + +ΓΥΡΕΥΟΥΝ στρατό. Ας τον κάνουν, αυτό θέλουμε και μεις. Και +για να γίνει, χρειάζονται όχι μόνο χρήματα παρά και +στρατιωτικό πνεύμα και στρατιωτικός χαραχτήρας. Μα έπειτα; +Γιατί χρειάζεται ο στρατός; Ξεκαθάρισαν τάχα καλά στο μυαλό +τους τι είναι να κάνει ο στρατός που θα γίνει; Και πώς +σχετίζεται ο στρατός με όλα τα άλλα; Αν τους ρωτήσεις, θα +σου πουν: η τιμή του κράτους το απαιτεί, ή η μεγάλη ιδέα. +Όμως το κράτος είναι χάρβαλο και τιμή δεν έχει, όσο για τη +μεγάλη ιδέα γίνηκε ψέμα. Και ίσως ήλθε τέλος ο καιρός να +γίνουμε οι Έλληνες ά ν θ ρ ω π ο ι. Το μυαλό μας είναι +χαλασμένο, ο χαραχτήρας μας σαπισμένος ή σκλαβωμένος, η +πολιτική μας υπόσταση ανήθικη, η ύπαρξη μας όλη μικρεμένη, +στραβωμένη και κακομοιριασμένη. Δεν είμαστε ελεύτεροι, όμως +είμαστε ζωντανοί και διόλου εκφυλισμένοι. Τα κορμιά μας +είναι γερά. Ο εκφυλισμός, καθώς βεβαιώνουν οι γιατροί, είναι +φαινόμενο μόνο σωματικό, και τον φέρνει η σύφιλη, η φθίση +και οι θέρμες. Ευτυχώς οι Έλληνες, αν βγάλεις μερικούς +Ελληνικούς τόπους, όπου τα βαλτονέρια βγαίνουν θέρμες, +είμαστε όλο υγεία. Εκφυλισμός στο χαραχτήρα και στο μυαλό +δεν μπορεί να υπάρξει. Σ' αυτά υπάρχουν μονάχα κάποιες +αρρώστιες κι αδυναμίες. Μα κι αυτές γιατρεύονται. Φτάνει τα +σώματα να είναι γερά. + +1 + +ΧΑΡΒΑΛΟ. Το κράτος αυτό, η μικρή Ελλάδα, με τα σύνορά της τα +κατεβασμένα στους κάμπους της Θεσσαλίας, ή πρέπει να +μεγαλώσει ή θα χαθεί. Να διορθωθεί και να γίνει, τέλειο +κράτος, σαν το Βέλγιο, δε γίνεται. Γιατί το παίρνουμε για +οριστικό το κράτος αυτό, και απαιτούμε να διοικηθεί τέλεια, +και χανόμαστε σε άγονες προσπάθειες για να το στολίσουμε σα +νύφη με τιμή και όλα τα χρειαζούμενα προικιά, δεν το ξέρω. +Πολλές αιτίες θα μπαίνουν στη μέση για να βρισκόμαστε σε μια +τέτοια διάθεση. Ένα ξέρω μονάχα, πως το κράτος αυτό είναι +προσωρινό, και για τέτοιο πρέπει να το λογαριάζουμε. + +Και γιατί είναι προσωρινό; Γιατί δεν μπορεί να ζήσει τόσο +μικρό που είναι, αν δεν αφεθεί ήσυχο από τους Έλληνες που +ζουν έξω από τα σύνορά του. Και οι Έλληνες αυτοί δε θα το +αφήσουν ήσυχο. Λέτε να είναι τόσο κακοί πατριώτες; Όχι, μα +νοιώθουν πως πρέπει εκεί να κολλήσουν κι αυτοί, με τα +αμπελοχώραφά τους, τα χωριά τους, τις πολιτείες, τα δάση, +και τις βοσκές που ορίζουν. + +Κανένας μικροπολιτικός, όπως είναι όλοι επάνω-κάτω όσοι +διοίκησαν ως τώρα το κράτος, μπορεί να πει, (με το νου του +βέβαια): «Κρίμα να υπάρχουν οι έξω Έλληνες! Δεν παν στο +διάολο! Καλά είμαστε όπως είμαστε. Το κράτος είναι τσιφλίκι +μας». Ναι, βέβαια, κρίμα είναι, μα τι να γίνει που υπάρχουν; +Ο διάβολος δεν τους θέλει. Λοιπόν να μείνει το κράτος ήσυχο +απ' αυτούς με κανένα τρόπο δε γίνεται. + +Τι εμποδίζει όμως αυτό να είναι το κράτος, κράτος αληθινό; +Εμποδίζει πολύ. Το κράτος γι' αυτούς πρέπει να ξοδεύει +χρήματα για στρατό, για ναυτικό, για σκολειά στην Τουρκιά, +για προπαγάντα, για προξενεία. Και τα χρήματα δεν τα +πληρώνουν αυτοί, παρά ο λαός που κατοικεί μέσα στα σύνορα +του κράτους. Μα ο λαός αυτός τα πληρώνει, για να γίνουν +προπάντων διάφορα άλλα πράματα, που τα έχει ανάγκη αυτός. Ο +λαός θέλει, συγκοινωνίες, σιδεροδρόμους, δρόμους, +τηλέγραφους, ταχυδρομεία, επιχωμάτωση βάλτων, υδραυλικά +έργα, σκολειά, δικαστήρια, λιμάνια, φάρους, χωροφύλακες, +δραγάτες, αστυνόμους τελωνεία και άλλα. Άραγε φτάνουν τα +χρήματα που πληρώνει αυτός, φτάνουν για να γίνουν όλα αυτά, +και να γίνουν μαζί και όλα τάλλα, όσα χρειάζονται οι έξω από +τα σύνορα Έλληνες; Οι προϋπολογισμοί του κράτους γι' αυτό +προπάντων δεν βγαίνουν σωστοί, και έχουν ελλείμματα, και γι' +αυτό γίνηκαν τόσα δάνεια. Τι να πρωτοκάνει το κράτος; Ποιους +να πρωτοκοιτάξει; Τους μέσα Έλληνες και τις ανάγκες τους ή +τους έξω και τις δικές τους ανάγκες; + +Γι' αυτό πρέπει να μεγαλώσει το κράτος, να κάνει καινούρια +σύνορα, πλατύτερα, και να πάρει μέσα στα σύνορα του τα +καινούρια τους περισσότερους τουλάχιστο από τους έξω +Έλληνες. Όσοι περισσότεροι από τους έξω Έλληνες γίνουν μέσα +Έλληνες, τόσο καλλίτερα θα μπορέσουν να σιαχτούν τα +οικονομικά του κράτους, όχι μόνο γιατί το κράτος δε θα έχει +πια να κοιτάζει τόσους πολλούς εξωμερίτες, μα γιατί θα γίνει +και μεγαλύτερος ο τόπος και πιο πλούσιος. + +Ο μικροπολιτικός που μίλησε και πρωτήτερα, θα μας διακόψει +εδώ και θα μας πει: «Δόξα σου ο Θεός που αναγνωρίζετε και +σεις την αδυναμία μας να επαρκέσουμε! Και όμως, μολαταύτα, +εμείς δεν επάψαμε ποτέ να θέλουμε να μεγαλώσει το κράτος, +και όλο πασκίζουμε να το μεγαλώσουμε». + +Αυτά είναι λ ό γ ι α του μικροπολιτικού. Μην τα πιστεύετε, +όπως ούτε ο ίδιος δεν τα πιστεύει. Πρώτα πρώτα δε +χρειάζονται μόνο χρήματα για να υπάρξει ένα κράτος. Έπειτα +είναι βέβαιο ότι γίνονται κατάχρησες και σπατάλες στο χρήμα. +Και τώρα ας δούμε αν έκανε ο μικροπολιτικός φαφλατάς τίποτε +για να μεγαλώσει το κράτος. + +Επειδή το έθνος αισθάνεται πως πρέπει να ενωθεί για να ζήσει +όπως του ταιριάζει, ο μικροπολιτικός του Ελλαδικού κράτους +δεν τολμά να του αντείπει, και κάνει πως προσπαθεί να +μεγαλώσει το κράτος, δηλαδή κ ά ν ε ι πως κάνει εθνική +πολιτική. Όμως άλλο από ευχές απλές, από ευσεβείς πόθους, +από λόγια παχειά και από σπασμωδικά κινήματα (όταν +παραφουσκώνει το ρέμα) δεν έκανε ποτέ ο μικροπολιτικός. Ποτέ +του δεν προσπάθησε να τον κάνει δουλειά του συστηματική τον +αγώνα για την ένωση της φυλής. Ποτέ του δεν έκανε ούτε καν +σχέδιο εξωτερικής πολιτικής, ούτε σύμφωνο ούτε ασύμφωνο με +τις ανάγκες ή τους πόθους του Έθνους. Και αν λέει πως έχει +σχέδιο εξωτερικής πολιτικής, μην τον πιστεύετε, σας γελά, +είναι ψέματα. Ούτε καν στοχάστηκε ποτέ να κάνει τέτοιο +σχέδιο. Ούτε συλλογίστηκε ποτέ αυτό το ζήτημα περισσότερο +από πέντε λεπτά κάθε έξη μήνες, ή όταν τύχει μεγάλη σφίξη. +Ούτε ξέρει τίποτα για τις ανάγκες του έθνους. Ούτε καν τη +γεωγραφία των Ελληνικών τόπων ξέρει. Ούτε θέλησε ποτέ να την +μάθει. Κι όταν του είπαν πως δεν κάνει τίποτε, οχυρώθηκε +πίσω από την αχρηματία του κράτους και τις σοφές συμβουλές +των μεγάλων της γης. Και για να γελάσει καλλίτερα το έθνος, +στολίστηκε με όλη τη σοβαρότητα, το μυστικισμό και την +«εμβρίθεια», που του ταιριάζει τόσο άσκημα, και είπε +υποκριτικά, με τεχνητή ανυπομονησία: «Για όνομα Θεού, μην +τύχει, και κουνηθήτε. Ούτε να αναφέρετε καν τέτοια ζητήματα. +Μπορείτε, με μια απροσεξία σας να καταστρέψετε το παν». Και +το π α ν αυτό είναι ένα π α ν ― μ έ γ ι σ τ ο +μ η δ ε ν ι κ ό. + +Δεν έχουμε βέβαια αναρίθμητα χρήματα, μα πρώτα γίνονται +σπατάλες, κ' έπειτα, μ' αυτά που έχουμε, μπορούμε να κάνουμε +πολλά, αν θέλουμε να κάνουμε πολλά. Και με την οργάνωση των +έξω από τα σύνορα κοινοτήτων, μπορούμε να βρούμε και άλλα +χρήματα, πόρους ταχτικούς, (αφίνω τους εχτάχτους), για τον +αγώνα του έθνους, για την ένωσή του. + +Πότε περιμένουμε ναρχίσουμε να το κάνουμε όλοι ― μέσα και +έξω Έλληνες ― δουλειά μας αυτό, δεν ξέρω. Μα αν δεν το +κάνουμε δουλειά μας, δε θα γίνει ποτέ πραγματικότητα, και +τότε περιττό είναι να υπάρχει και να βουρλίζεται και το +χάρβαλο αυτό που λέγεται Ελλαδικό Βασίλειο. + +Και με τον αγώνα αυτόν για την ένωση θα διορθωθούν κάπως, +εξόν από τα οικονομικά, και οι χαραχτήρες, γιατί δε φτάνει +μόνο χρήμα για να φτειαστεί κράτος. Δεν είμαστε δυνατοί +οικονομολόγοι, (δηλαδή στενόμυαλοι θετικιστές), για να +στοχαζόμαστε τον κόσμο μόνο οικονσμολογικώς. Οι χαραχτήρες +τονώνονται με την κακοπέραση και τον αγώνα, και χαλαρώνονται +με την ησυχία και την καλοπέραση. + +Ως τόσο, και έτσι που είναι το κράτος, και ως που να +μεγαλώσει, μπορεί κάπως καλλίτερα να διοικηθεί, αν δηλαδή +διοικηθεί φ υ σ ι κ ώ τ ε ρ α, Ε λ λ η ν ι κ ώ τ ε ρ α, και +τότε θα περιοριστούν μερικές χάρες που φέρνουν σπατάλες, και +θα εντοπισθούν μερικά ρουσφέτια επαρχιακά στις επαρχίες +τους, αντί να μολύνουν όλο τον οργανισμό του κράτους. Μα πώς +θα γίνει αυτό, θα το δείξουμε στον παράγραφο 4. + +Τώρα μονάχα πρέπει λοιπόν να σημειώσουμε, πως το χάρβαλο +κράτος το Ελλαδικό, είναι προσωρινό, και έγινε για να είναι +εργαστήρι, για να κατορθωθεί η ένωση του έθνους. Έχει κανείς +καμιάν αντίρρηση για τη λέξη «Χάρβαλο»; Τι θέλει να του +ζωγραφίσουμε τα χάλια που ξέρει; Όσο για τη λέξη, +«προσωρινό», δε δεχόμαστε καμιάν αντιλογία. Το κράτος αυτό +π ρ έ π ε ι να μεγαλώσει. + +2 + +ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ. Μα τότε, αφού πρέπει να μεγαλώσει το κράτος, +γιατί είναι ψέμα η Μεγάλη Ιδέα; Δεν είναι τάχα το ίδιο πράμα +η μεγάλη ιδέα και η ιδέα που λέμε εδώ πέρα, πως πρέπει +δηλαδή το κράτος να κάνει σύνορα πλατυτέρα και να πάρει στα +σύνορα του μέσα και τους εξωμερίτες τους περισσότερους; Όχι. + +Η μεγάλη ιδέα είναι μια θύμηση που απόμεινε, χώθηκε βαθειά +και φώλιασε μέσα στην ψυχή του Ρωμιού, από τον καιρό που οι +Τούρκοι, στα 1453 πήρανε την Πόλη. Είναι η θύμηση πως ο +Ρωμιός, με την Πόλη πρωτεύουσα, ώριζε την Ανατολή στα +περασμένα χρόνια, το Ανατολικό δηλαδή κράτος με τους πολλούς +λαούς, που το κληρονόμησε σιγά σιγά από τους αρχαίους +Ρωμαίους. Και την κληρονόμησε τότε φυσικά ο Ρωμιός την +Ανατολή, ως κράτος από τους Ρωμαίους, αφού την είχε πρώτα +καταχτήσει ο ίδιος και με τον Μέγα Αλέξαντρο, αλλά προ +πάντων με τον πολιτισμό του, που στον αρχαίο καιρό ήταν ο +πρώτος πολιτισμός, και που τύλιξε ακόμα και τη χριστιανική +θρησκεία στα δίχτυα του, την έβαλε κι αυτήν μέσα στο σακκί, +και την έκανε όργανο ηθικής επιβολής. Ο Ελληνισμός λοιπόν, +απλωμένος ίσον ανώτερος πολιτισμός, σ' όλη την Ανατολή, +έγινε Χριστιανισμός, και κράτησε την Ανατολή με τη θρησκεία +στα χέρια του. Ο ίδιος Ελληνισμός, ο πιο ξύπνος και πιο +άξιος λαός της Ανατολής, μπήκε στο νόημα του τι θα πει +μηχανισμός του Ρωμαϊκού Ανατολικού κράτους, τον κατάλαβε +καλά, και τον πήρε κι αυτόν στα χέρια του. + +Μα, αφού έζησε πάμπολα χρόνια, άρχισε και ξέπεφτε το +Ανατολικό κράτος (όπως κάθε πολιτικός οργανισμός), και ήρθαν +οι Τούρκοι και το άρπαξαν. + +Τετρακόσια χρόνιοι έμειναν έπειτα οι Έλληνες σχεδόν +απολιθωμένοι και μαζί τους πέτρωσε και το μίσος για τον +αντίχριστο τον Τούρκο, και η θύμηση, η γλυκόπικρη, πως +άλλοτε ώριζαν αυτοί την Ανατολή, που την έφτειασαν αυτοί με +τον πολιτισμό τους και κληρονόμησαν αυτοί την πολιτική της +κυριαρχία από τους Ρωμαίους. Και σιγά σιγά η θύμηση αυτή +ξυπνούσε μέσα τους και γινόταν γλυκύτατη ελπίδα και φαντασία +ζωηρή. Αυτή η ελπίδα κ' η φαντασία τους σήκωσε στο πόδι στα +1821. Να ορμήσουν κατεπάνω στον Τούρκο και να του ξαναπάρουν +την Πόλη και την Αγιά Σοφιά, και να τον διώξουν τον άπιστο +από την Ανατολή ολότελα. Καθώς βλέπετε, είχε, και κάτι τι +χριστιανικό και σταυροφορικό η ορμή αυτή. Οι Έλληνες +αγωνίστηκαν και σαν Χριστιανοί και σαν έθνος, που γυρεύει να +κάνει κράτος δικό του, ανεξάρτητο. + +Μα δεν ήταν πια οι Ρωμαίοι αυτού για να τους δείξουν πώς +φτειάνονται και πώς κυβερνιούνται τα μεγάλα κράτη τους +πολλούς λαούς. + +Στο αναμεταξύ αυτό σταμάτησε και ο Ελληνικός πολιτισμός εκεί +που τον άφησαν οι άνθρωποι του 1453, ενώ ο ευρωπαϊκός +πολιτισμός ίσα ίσα από κείνον τον καιρό άρχισε κ' έπαιρνε +ολοένα δρόμο και κυρίευε τον κόσμο. Και έτσι στα 1770 και +στα 1821 που ξύπνησαν και σηκώθηκαν πρώτοι από τους +Ανατολικούς λαούς οι Έλληνες και χτύπησαν τον Τούρκο, δεν +είχαν πια στην Ανατολή την ηθική επιβολή που είχαν άλλοτε. +Και οι άλλοι χριστιανικοί λαοί της Ανατολής ξυπνούσαν σιγά +σιγά και δυνάμονε μέσα τους, σύμφωνα με το πνεύμα του 19ου +αιώνα, η εθνική συνείδηση. Άμα είδαν τους Έλληνες σηκώθηκαν +και αυτοί έπειτα και χτύπησαν τον Τούρκο. Τον χτύπησαν κι +αυτοί και σαν Χριστιανοί, και σαν έθνη που θέλουν την +πολιτική τους αυθυπαρξία. + +Ως τόσο οι Έλληνες, που δεν κατάφεραν, για τους λόγους που +αναφέραμε, να πάρουν την Πόλη και να ξανακάνουν το Ανατολικό +τους κράτος, όμως κατώρθωσαν να πλάσουν, με τη βοήθεια της +Ευρώπης, που τους συμπάθησε για τον αγώνα τους, ένα +μικρούτσικο κράτος σ' έναν τόπο που κατοικούσαν πυκνά +ελληνικής φυλής άνθρωποι. + +Τώρα τελευταία στην Τουρκιά συνέβηκε ένα περιστατικό, που +μπορεί και να αλλάξει κάμποσο, μετά καιρό, το Τούρκικο +κράτος. Ξύπνησαν μερικοί Τούρκοι, με τη μανία να γίνουν κι +αυτοί Ευρωπαίοι. Οι νεοφώτιστοι από τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό +νέοι Τούρκοι κατάφεραν και έκαναν βουλή και γερουσία στην +Τουρκιά, νομίζοντας πως αυτό θα σώσει το κράτος τους από +την καταστροφή. Και χάρισαν μερικά ψίχουλα ισοπολιτείας +στους χριστιανικούς λαούς, που κατοικούν μέσα στο κράτος +τους. + +Αμέσως κατέβηκε στο νου των γραμματισμένων Ρωμιών μια θύμηση +κ' ένας συλλογισμός ― μήπως κάνουν και τίποτε άλλο οι +τωρινοί Έλληνες από εύκολους συλλογισμούς; ― Και είπαν οι +γραμματισμένοι: «Όπως στο Ρωμαϊκό αρχαίο κράτος, άμα δόθηκε +ισοπολιτεία σ' όλους τους λαούς, οι Έλληνες κατάφεραν κ' +έκαναν το Ανατολικό τμήμα του σιγά σιγά κράτος Ελληνικό, +παίρνοντας την πολιτική εξουσία στα χέρια τους, ― έτσι και +στο Τούρκικο το κράτος, που κι αυτό κατάχτησε την Ανατολή, +αφού τώρα δόθηκε η ισοπολιτεία, οι Έλληνες πάλι θα πάρουν +σιγά σιγά την πολιτική εξουσία στα χέρια τους και θα κάνουν +πάλι το κράτος Ελληνικό. Δηλαδή θα ξαναγίνει η Βυζαντινή +Αυτοκρατορία. Η ιστορία επαναλαμβάνεται κατά γράμμα». Μακάρι +να μπορούσε να γίνει! + +Μα είπαμε πως οι Έλληνες δεν έχουν πια την επιβολή που είχαν +με τον πολιτισμό τους, τον καιρό των Ρωμαίων. Τώρα κανένας +ανατολικός λαός δεν έχει τους Έλληνες ανώτερους από τον +εαυτό του. Είμαστε όλοι ισοπεδωμένοι μπροστά στους +Ευρωπαίους. Λοιπόν γιατί θα υπακούσουν στους Έλληνες, που +τους σιχαίνονται κιόλας όλοι τους, επειδή απ' αυτούς όλοι +έχουν κάτι ν' αρπάξουν (τα απομεινάρια της πρωτητερινής τους +πολιτικής και θρησκευτικής κυριαρχίας; Μήπως έχουν τάχα +λόγχες οι Έλληνες για να εξουσιάσουν τους άλλους και να +επιβάλλουν το κράτος τους; Μήπως έχουν λάμψη άλλη; Τίποτε. +Μονάχα που δεν είναι κακοί έμποροι. Μα και γι' αυτό ακόμα +πρέπει να χαντακωθούν. Πώς θα ζήσουν οι άλλοι; Ώστε το +Τούρκικο το κράτος δε θα γίνει με τον καιρό Βυζαντινή +Αυτοκρατορία. Και είναι όχι περιττό, μα βλαβερώτατο, για το +έθνος, να κατασκορπά την ενέργεια του δεξιά κι' αριστερά, +άσκοπα. + +Και να γιατί πάει η Μεγάλη Ιδέα! Αν ήταν δυνατή η μεγάλη +Ιδέα, γιατί δεν ήρθε στο νου των Ιταλών, που αυτοί τέλος +πάντων έπλασαν το Ανατολικό κράτος με πρωτεύουσα την Πόλη;· + +Οι ιδέες πρέπει να συμφωνούν με τα πράματα, και για να +συμφωνούν πρέπει να βγαίνουν απ' αυτά. Τα τωρινά πράματα λεν +πως η Βυζαντινή Αυτοκρατορία με τον πολυσύνθετο και δυνατό +μηχανισμό της, δεν ανασταίνετε, ή δεν ξαναγεννιέται. Αλλού +πρέπει να γυρέψουν τα ιδανικά τους οι Έλληνες, και αλλού να +συγκεντρώσουν την ενέργεια τους και να τη ρίξουν όλη +μαζωμένη. Πάει και η Πόλη και η Αγιά Σοφιά! Πάει η Κόκκινη +Μηλιά και ο Βασιλιάς ο Μαρμαρωμένος! Αυτός θα μείνει αιώνια +μαρμαρωμένος, τώρα που θα τον στήσουν άγαλμα μαρμαρένιο, για +παράδειγμα ― όμορφο, πολύ όμορφο, και συγκινητικό παράδειγμα +― σ' ένα λόφο της Αθήνας. + + +3 + +ΝΕΟ ΙΔΑΝΙΚΟ. Και άμα βγάλουμε από τη θύμησή μας για πάντα +την Πόλη και το Βυζαντινό κράτος, και ξερριζώσουμε τη μικρή +σπίθα της ελπίδας που τρεμολάμπει ακόμα, τι θα απομείνει +στην ψυχή του Έθνους; Ποια ιδέα θα πάρει τη θέση της Μεγάλης +Ιδέας; Ποιο είναι το ιδανικό που θα βάλει το έθνος να +σαλέψει πάλι, να ζωντανέψει, να κουνηθεί σύσωμο προς κάποια +διεύθυνση; + +Το Ελλαδικό κράτος, είπαμε, αναγκαστικά θα μεγαλώσει, για να +υπάρξει. Το Τ ο ύ ρ κ ι κ ο κ ρ ά τ ο ς λ ο ι π ό ν +π ρ έ π ε ι ν α δ ι α λ υ θ ε ί τουλάχιστο στην Ευρώπη και +στα νησιά, αφού το Ελληνικό κράτος θα μεγαλώσει πάντα εις +βάρος του Τούρκικου. Ας κρατήσουν οι Τούρκοι την Πόλη. +Καλλίτερα αυτοί. Οι Έλληνες άρα πρέπει να πάρουν από το +Τούρκικο κράτος όσα μπορούν περισσότερα, (μαλώνοντας ή +συναγροικούμενοι με τους άλλους λαούς της Ανατολής), τη +Μακεδονία, την Ήπειρο, τα Νησιά, ως την Κύπρο. + +Πρέπει να θέλει κανείς εκείνο που μπορεί και να μη φουσκώνει +τα μυαλά του με ονείρατα και στείρους πόθους μεγαλείων που +δε γίνονται. Πρέπει να ξεκαθαρίζει κανείς το τι θέλει. + +Τα ονείρατα κ' οι υπερβολικοί πόθοι παραλύουν και τον +άνθρωπο και τα έθνη. Αν γίνει πάλι άξιο το έθνος, είναι δική +του πάλι αργότερα και η Πόλη, και η Ανατολή και ό,τι άλλο +θέλει. + +Σ' έναν ξένο, που για να μ' ευχαριστήσει, μου επαινούσε τους +αρχαίους Έλληνες, αποκρίθηκα πως εμείς οι τωρινοί Έλληνες δε +θεωρούμε δικά μας τα έργα που έκαναν εκείνοι, και μας αρέσει +να πλάσουμε εμείς άλλα. Και μου είπε τότε αυτός, πολύ σοφά: +― Έ χ ε τ ε κ α ι ρ ό μ π ρ ο σ τ ά σ α ς! + +Αντί λοιπόν τη Μεγάλη Ιδέα που βούλιαξε και πάει, γιατί +είναι αδύνατο από μας να γίνει πράγμα, να ένα ιδανικό για +τους Έλληνες πραγματικό, η έ ν ω σ η τ ω ν +π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ω ν Ε λ λ η ν ι κ ώ ν τ ό π ω ν σ' +έ ν α κ ρ ά τ ο ς Ε λ λ η νι κ ό α ξ ι ο σ έ β α σ τ ο . +Ένα τέτοιο ιδανικό, που το προτείνουμε όχι μόνο στο Ελλαδικό +κράτος το μικρό και στους Έλληνες του, άλλα σ' όλους τους +Έλληνες της γης, μπορεί να γεμίσει τις ζωές γενεών ανθρώπων. + +Την ιδέα από την πράξη τη χωρίζει μια τρίχα. Από το ένα στο +άλλο είναι ένα βήμα: Και το βήμα θα το κάνει και την τρίχα +θα την περάσει η απόφαση. Άμα ξεδιαλύνει κανείς καλά, μα +καλά, το τι θέλει ― αν αληθινά θέλει τίποτε ― εύκολα βρίσκει +τον τρόπο για να το καταφέρει. Άμα είναι γεμάτος ο άνθρωπος +από ένα σκοπό, τα εμπόδια του φαίνονται παιγνίδια και οι +άνθρωποι μύγες. + +Ώστε το πρόβλημα του Ελληνισμού δεν είναι το να διοικηθεί +τέλεια η Μικρή Ελλάδα, ούτε το να καταφερθεί η Μεγάλη Ιδέα. +Άλλο είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι να ενωθεί μιαν ώρα +αρχήτερα η Ελληνική φυλή σ' ένα κράτος δυνατό, για να ζήσει +καλλίτερα και να δείξει η φυλή τη δύναμή της. Ο αγώνας όλων +μας ας είναι αυτός, και ας μη σκορπίζεται σε άσκοπες +ενέργειες η δύναμη της φυλής. + +Και τώρα ξεκαθαρίζονται τα χρέη του καθενός: + +1) Οι Έλληνες του κράτους πρέπει να προσπαθήσουν να +διοικηθούν όσο γίνεται φυσικώτερα, αν όχι για τίποτε άλλο +παρά μόνο για να κάνουν στρατό, που θα βοηθήσει την ένωση +της φυλής. Η φυσικώτερη διοίκηση για τους Έλληνες είναι η +τοπική αυτοδιοίκηση, που θα ελαφρώσει το κράτος από πολλά +βάρη και πολλές σκοτούρες, αφίνοντάς το πιο ήσυχο για να +κοιτάξει το στρατό του και την εξωτερική του πολιτική. + +2) Οι εξωμερίτες Έλληνες πρέπει να οργανώσουν τις κοινότητές +τους έτσι, που να διατηρούν μονάχοι τους όλα τα σκολειά τους +και να είναι έτοιμοι πάντα για να υπερασπίζονται από κείνους +που επιβουλεύονται την ύπαρξή τους και για να σηκωθούν +ενάντια στον Τούρκο (στην Ευρώπη και στα Νησιά). + +3) Παράλληλα μ αυτά τα χρέη, όλοι μαζί οι Έλληνες έχουν +χρέος να μεταρρυθμίσουν την παιδεία τους. Και αυτή θα +μεταρρυθμιστεί προ πάντων με το να πάρουν τη φυσική τους +γλώσσα, τη ζωντανή, όργανο διδασκαλίας, και να μιλούν και να +γράφουν τη γλώσσα τους ελεύτερα, και πάντα, χωρίς ντροπή μην +τους ονομάσει κανείς αγράμματους. + +Ο αγώνας για την ένωση της φυλής, γινόμενος απ' όλους τους +Έλληνες, θα σιάξει το χ α ρ α χ τ ή ρ α μ α ς τ ο ν +α ν θ ρ ώ π ι ν ο. Ο ίδιος αγώνας, μαζί και με την τοπική +αυτοδιοίκηση, θα σιάξουν, όσο παίρνει, και τ ο ν +π ο λ ι τ ι κ ό μ α ς χ α ρ α χ τ ή ρ α . Το ελεύτερο +μεταχείρισμα της φυσικής μας γλώσσας θα βάλει σε τάξη το +φορτωμένο και στραβωμένο και μαραντζιασμένο μ υ α λ ό μ α ς, +και θα ταφήσει ελεύθερο να γεννοβολήσει. + +Το ένα απ' αυτά να γίνει μονάχα, δε φτάνει. Πρέπει, να +γίνονται όλα μαζί και παράλληλα, γιατί είναι όλα σχετικά και +στενά δεμένα. Και το ένα φέρνει το άλλο. + +4 + +ΦΥΣΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ. Φυσική διοίκηση στο Ρωμέικο από τότε που +φανερώθηκε στον κόσμο, είναι η τοπική αυτοδιοίκηση. Οι +αρχαίοι ζούσαν σε πολιτείες, που η κάθε μια με τα τριγυρινά +χωριά της ήταν και κράτος ιδιαίτερο με πολιτική αυθυπαρξία, +η Αθήναι, η Σπάρτη, η Θήβα, τα Μέγαρα, η Κόρινθο, η Κέρκυρα, +η Αίγινα, η Συρακούσα, κτλ. Ύστερα παρουσιάστηκε ένας +βασιλιάς Αλέξαντρος, Έλληνας εξαιρετικός και μοναδικός, και +υπόταξε τις πολιτείες αυτές, μαζί με τόσους άλλους λαούς. +Αυτός πήρε από τις πολιτείες την πολιτική τους ανεξαρτησία, +αλλά τους άφησε την αυτονομία, δηλαδή τοπική αυτοδιοίκηση. + +Έπειτα οι Ρωμαίοι, πολιτικοί ανοιχτομάτες, που δεν παν να +αφανίσουν εκείνο που σε κάθε τόπο υπάρχει, παρά το +μεταχειρίζονται για τους δικούς των τους πολιτικούς σκοπούς, +οι Ρωμαίοι, σαν τον Αλέξαντρο, άφησαν τις Ελληνικές +πολιτείες να κυβερνιούνται μοναχές τους, και αυτοί κράτησαν +την πολιτική κυριαρχία. Ας σηκωνόταν η Σπάρτη να χτυπήσει +τις Ρωμαϊκές λεγεώνες! + +Το Βυζαντινό κράτος ήταν συνέχεια του Ρωμαϊκού και άφησε κι +αυτό τοπική αυτοδιοίκηση στις ελληνικές πολιτείες. + +Οι Βενετσάνοι, άλλοι πάλε τετραπερασμένοι πολιτικοί κι +αυτοί, όταν κατάχτησαν τα νησιά και τις παραθαλάσσιες +πολιτείες τις ελληνικές, έκαναν γραφτές συνθήκες μαζί τους +και τις άφησαν κι αυτοί να διοικούνται οι ίδιες, +προσκυνώντας μονάχα το βενετσιάνικο λεοντάρι. + +Οι Φράγκοι όπου πέρασαν, τα ίδια έκαναν, χωρίς συνθήκες +όμως. + +Οι Τούρκοι, πιο βάρβαροι, μα όχι λιγώτερο πολιτικοί, +αναγνώρισαν την τοπική αυτοδιοίκηση στους Ελληνικούς τόπους, +μη μπορώντας μήτε να κάνουν τους χριστιανούς μουσουλμάνους, +μήτε να τους κόψουν τη γλώσσα, (όπως σκόπευαν), μήτε να +μπουν στο νόημα της χριστιανικής διοίκησης, μη θέλοντας +κιόλας να φορτωθούν ξένες έννοιες. Κάθονται ήσυχοι οι +χριστιανοί, κάνουν τις διάφορες αγγαρείες, πληρώνουν τους +φόρους, κανονικούς και ακανόνιστους; Τι άλλο ήθελε ο +κυρίαρχος; + +Αυτά γίνονταν αιώνες, και ως τα τώρα. + +Τώρα ήλθε το Ελλαδικό το κράτος, και μ' ένα βαυαρέζικο νόμο +αποκεφάλισε τη φυσική Ελληνική διοίκηση, ισοπέδωσε τάχα τις +πολιτείες, τα χωριά και τους ανθρώπους, κατάστρεψε δηλαδή +τις κοινότητες, και έχωσε τους ισοπεδωμένους Έλληνες σ' ένα +στενό παπούτσι, που είναι μονάχα η τελευταία διοικητική +διαίρεση του κράτους και λέγεται δήμος. Δηλαδή τι έκανε το +κράτος; Όχι μόνον αφαίρεσε τα 9/10 από τα δικαιώματα και τα +χρέη που είχαν οι πολιτείες και τα χωριά, αλλά και +αναποδογύρισε τον οργανισμό τους. Ο Καποδίστριας, πιο +έξυπνος, είχε αφήσει τις κοινότητες, γιατί δεν πάει ένας +κυβερνήτης να αφανίζει τη βάση που στέκεται επάνω ο λαός +του. Όταν πάω να φορέσω ένα ρούχο, δεν του αλλάζω τα φάδια +του! + +Και οι Βούλγαροι, οι έξυπνοι, ένοιωσαν ποια είναι η δύναμη +του Ρωμιού, η κοινότητά του. Και επειδή είναι στην τωρινή +Βουλγαρία λιγοστοί Ρωμιοί, (καμιά εκατοστή χιλιάδες), και +αποφάσισαν να τους βγάλουν από τη μέση ή να τους +αφομοιώσουν, σοφίστηκαν, τι νομίζετε; Ο,τι σοφίστηκε και το +Ελλαδικό κράτος. Να αφανίσουν δηλαδή τις Ελληνικές +κοινότητες. Χωρίς κανένα νόμο βαυαρέζικο αυτοί, έσβυσαν μια +μέρα τις κοινότητες, άρπαξαν εκκλησίες, σκολειά, κοινοτικές +περιουσίες, έκαψαν χωριά, έδιωξαν τους δεσποτάδες, εμπόδισαν +τους δασκάλους, τους παπάδες, τους εφόρους, και παν και οι +κοινότητες και η ελληνική ζωή! + +Στην Τουρκιά όμως ακόμη υπάρχει η τοπική αυτοδιοίκηση, με +τον τύπο της κοινότητας. Στην Αίγυπτο κάθε μέρα γ ί ν ε τ α ι. +Στην Αμερική το ίδιο. Όπου δέκα Έλληνες, εκεί και +κοινότητα. Κυβερνούνε τα ιδιαίτερα τους μοναχοί τους, και +υποτάζονται κατά τα άλλα στους νόμους του κράτους όπου +βρίσκονται. Δηλαδή τι κάνουν οι δέκα Έλληνες που βρέθηκαν +μαζί; Πρώτα φέρνουν τις γυναίκες τους ή παίρνουν γυναίκες. +Έπειτα χτίζουν το σπίτι τους, μια καλύβα. Ύστερα κάνουν +παιδιά και παράδες, και μαζεύουν χρήματα και για το κοινό, +και χτίζουν πρώτα ένα εκκλησιδάκι, και τέλος φτειάνουν και +το σκολειό για τα παιδιά τους, δηλαδή φέρνουν έναν +κουτσοδάσκαλο. Τις μικροδιαφορές που έχουν αναμεταξύ τους, +μοναχοί τους τις ξεδιαλύνουν. Και ποτέ δεν αμφισβητούν την +πολιτική κυριαρχία του κράτους όπου βρέθηκαν. Κυβερνούν +μονάχα τα δικά τους, όσα μεταξύ τους, έξω από ξένους, +ταιριάζει να γίνονται. Και αυτό το ξέρουν καλά οι Έλληνες, +όσο και να τρώγονται αναμεταξύ τους. + +Αφότου η Ελλάδα έκανε αυτή την ασύγκριτη στραβοκεφαλιά, και +κατάργησε τις κοινότητες, σα να ήταν παλιοπάπουτσα, αφότου +συγκέντρωσε όλες τις δουλειές στο κράτος, που το διαίρεσε σε +δήμους, πάει κατά διαβόλου. Αυτά που θαυμάζουν τους Άγγλους, +χωρίς να ξέρουν γιατί, ας θαυμάσουν στην Αγγλία την τοπική +αυτοδιοίκηση, που αν και τρισμέγιστο κράτος, δεν την +κατάργησε, παρά την άφησε, την υποστήριξε και τη +μεταχειρίζεται. + +Αφού οι Ρωμιοί της Καλαμάτας, ας πούμε από αιώνες τώρα +συνήθισαν να κυβερνούν τις τοπικές δουλειές τους μοναχοί +τους, τι έρχεται κι ανακατεύεται το κράτος; Τι έχει να κάνει +στην Καλαμάτα; Το πολύ να γυρέψει φόρους λογικούς, και να +τους εισπράξει με το καλό ή με το κακό, να διατηρεί +χωροφύλακες, να επιθεωρεί τα σκολειά, τις εκκλησιές και τα +τοπικά δικαστήρια, να κάνει κανένα ανώτερο δικαστήριο ή +σχολείο, αν είναι ανάγκη, να αναλάβει κανένα μεγάλο δημόσιο +έργο από κείνα που το κοινό της Καλαμάτας μοναχό του δεν +μπορεί να καταφέρει, δρόμο, σιδερόδρoμο, λιμάνι, φάρο, +στρατώνα. Οι Ρωμιοί της Καλαμάτας όλα τα άλλα ξέρουν να τα +κάνουν, και καλλίτερα μάλιστα από το Κράτος, γιατί τους +ενδιαφέρουν περισσότερο και πιο αληθινά, ξέρουν να +συμβιβάσουν οι ίδιοι τις μικροδιαφορές τους, ξέρουν να +κάνουν τοπικούς δρόμους, μικρά γεφύρια, νεκροταφεία, +νοσοκομεία, βρύσες, φυλάγουν πολύ καλά μοναχοί τους τα +αμπελοχώραφά τους και τα δάση τους, φτειάνουν και συντηρούν +οι ίδιοι τα σκολειά τους και τις εκκλησιές τους. Γιατί +ανακατεύεται και σ' αυτά το κράτος; Ποιος το προσκάλεσε; Αν +το κράτος πρέπει να χώνει κι αυτού τη μύτη του, ας +επιβλέπει, μονάχα κι ας καταγίνεται με όσα άλλα η κοινότητα +δεν μπορεί να κάνει. + +Μα λοιπόν, θα πει κανείς, αφού όλα μπορούν και τα +καταφέρνουν μονάχοι τους οι Καλαματιανοί, ποια είναι η +δουλειά του κράτους; τι ανάγκη να υπάρχει κράτος; Πρώτα +πρώτα δεν είπαμε πως όλα μπορούν να τα καταφέρουν οι ίδιοι. +Μπορούν να κυβερνήσουν μοναχοί τους μερικά, τα τοπικά τους. +Π ρ έ π ε ι όμως να υπάρχει και Ελληνικό κράτος, γιατί αν +δεν υπάρχει, θα υπάρξει άλλο κράτος, ξένο κράτος, που θα +έλθει να εκμεταλλευτεί τις Ελληνικές κοινότητες και να τις +ορίζει. Ελληνικό κράτος πρέπει να υπάρχει για να διατηρεί +την ενότητα της φυλής. Οι Έλληνες πρέπει να υπακούουν +πολιτικώς σε Έλληνες και όχι σε ξένους, όπως οι Ιταλοί +υπακούουν σε Ιταλούς, οι Άγγλοι σε Άγγλους κτλ. Μονάχα έτσι +θα καταφέρει κάτι να κάνει ως έθνος. Και το λέμε αυτό, +γιατί, ξέρουμε πως οι Έλληνες έχουν τη φιλοδοξία να +δημιουργήσουν κάτι, και ως άτομα και ως έθνος. + +Του Ρωμιού δεν του λείπει η αξιοσύνη να κυβερνιέται πολιτικά +ο ίδιος, μα πρέπει μονάχα πρώτα να νοιώσει, με τι τρόπο +έζησαν και ζουν οι Έλληνες στον κόσμο, ποιος κοινοτικός +οργανισμός τους βαστά. Οι Έλληνες ζουν π ά ν τ α σ ε +κ ο ι ν ά ι δ ι ο κ υ β έ ρ ν η τ α . Λοιπόν ο Έλληνας ή οι +Έλληνες, που θα κυβερνήσουν πολιτικά τους Έλληνες, πρέπει +όχι να καταστρέψουν τα κοινά αυτά, παρά να τα αφήσουν, να τα +περιποιηθούν, να τα μεταχειρίζονται, να τα εκμεταλλεύονται +πολιτικά. Μ' άλλα λόγια είναι ανάγκη να κάνουν ίσα ίσα το +αντίθετο από κείνο που έκανε ως τώρα το Ελλαδικό κράτος. + +Μα πώς λοιπόν φανταζόμαστε πως μπορεί και πρέπει να είναι +ένα Ελληνικό κράτος; Τι δουλειά θα κάνει; Αν δούμε πρώτα τι +δουλειές σε κάθε τόπο Ελληνικό μπορεί και καταφέρνει η +κοινότητα μοναχή της, και απ' αυτό θα συμπεράνουμε τι +απομένει στο κράτος να κάνει. + +&Στο κράτος λοιπόν απομένει να καταφέρει τα ακόλουθα:& + +α') Χτίζει εκκλησιές και τις διατηρεί, με παπάδες, +καντηλανάφτες κλπ. + +β') Χτίζει σκολειά (με τα χρήματα που δίνουν είτε οι +πλούσιοι του τόπου, είτε ο κοσμάκης στους δίσκους της +εκκλησιάς, ― γι' αυτό δα πρέπει να υπάρχει η εκκλησιά, ― ή +με ταχτικές συνεισφορές), πληρώνει δασκάλους για την +κατώτερη, κάποτε και για τη μέση παιδεία. + +γ') Φυλάγει με δραγάτες και δασοφύλακες κοινούς, αμπέλια, +χωράφια, βοσκές και δάση, και φυλάγει με τσοπάνηδες κοινούς +και αγελαραίους, γιδοπρόβατα, αγελάδες, βώδια και άλογα των +ανθρώπων. + +δ') Κάνει και νοσοκομεία με το χρήμα του πλούσιου που το +συμπληρώνει με συνεισφορές, ή από την κοινοτική περιουσία +που διαχειρίζεται. + +ε') Κάνει και συντηρεί νεκροταφεία, τοπικούς δρόμους μέσα +στην πολιτεία και στα περίχωρα, υδραγωγεία, βρύσες και μικρά +γεφύρια. + +στ') Με τη δημογεροντία της συμβιβάζει ή δικάζει ιδιωτικές +μικροδιαφορές και τιμωρεί μικροκλεψιές, δαρσίματα και +τέτοια. + +ζ') Έχει τοπικούς ταχυδρόμους για την πολιτεία μέσα και για +τα τριγυρινά χωριά, (μπορεί να έχει και τοπικά τηλέφωνα +κτλ.). + +η') Βαστά ληξιαρχικά βιβλία. + +&Η κοινότητα η Ελληνική μπορεί και καταφέρνει μοναχή της τα +ακόλουθα:& + +1) Να επιβλέπει, αν θέλει, όλα αυτά που κάνει η κοινότητα +μοναχή της, δηλαδή τα σχολειά, την τοπική ασφάλεια, τη +συγκοινωνία, τα φιλανθρωπικά καταστήματα, την υγεία του +τόπου, την πρόχειρη δικαιοσύνη, κτλ. + +2) Να μαζεύει φόρους λογικούς για τις ανάγκες του Κράτους. + +3) Να κάνει ανώτερα σχολεία, ειδικά σχολεία, πανεπιστήμια +και διδασκαλεία, όσα και όπου μονάχα είναι ανάγκη. + +4) Να έχει χωροφυλακή για τις μεγάλες αταξίες που μπορεί να +τύχει να συμβούν, είτε εξ αιτίας τα μαλώματα μεταξύ ανθρώπων +της ίδιας κοινότητας, είτε μεταξύ δύο ή τριών κοινοτήτων. Η +χωροφυλακή θα ανακατώνεται, μόνον όταν προσβάλλεται η +υπόσταση του κράτους. Η χωροφυλακή θα βοηθεί και στη σύναξη +των φόρων, όταν είναι ανάγκη, θα φυλάγει και τις δημόσιες +φυλακές. + +5) Να κάνει ανώτερα δικαστήρια όσα και όπου είναι μονάχα +ανάγκη. Είδαμε πως η κατώτερη δικαιοσύνη μένει χρέος της +κοινότητας. + +6) Να διατηρεί στρατό και στόλο, όσος χρειάζεται για την +ασφάλεια του κράτους από εξωτερικούς εχθρούς, για την +περίσταση που θα πρέπει να γίνει πόλεμος για να μεγαλώσει το +κράτος, και για να χρησιμεύει το κράτος για φόβητρο και για +δύναμη που μπορεί να τραβήξει φιλίες και συμμαχίες άλλων +κρατών, και να εμποδίσει τον αφανισμό του έθνους από τους +αλλοφύλους. + +7) Να διατηρεί αντιπροσώπους, λιγοστούς μα διαλεμμένους, στα +ξένα κράτη, όπου έχει συμφέροντα, και να φροντίζει προπάντων +για τη διάδοση των Ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό. + +8) Να κάνει, είτε απ' ευθείας, είτε με συμβόλαια με ιδιώτες, +τα μεγάλα δημόσια έργα, δημόσιους δρόμους, γεφύρια, +σιδεροδρόμους, γεωργικούς σταθμούς, υδραυλικά έργα, +τηλεγραφεία, ταχυδρομεία, λιμάνια, τελωνεία, φάρους, και με +αυτά και άλλα μέσα (φόρους προστατευτικούς κτλ.) να κοιτάζει +πώς να προστατέψει την εγχώρια παραγωγή και βιομηχανία, το +εμπόριο και το εμπορικό ναυτικό. Αυτά θα τα αναλάβει το +κράτος, όπου και όταν οι κοινότητες και οι εταιρίες δεν +μπορούν να τα καταφέρουν μοναχές τους. + +9) Να έχει νομοθετικό σώμα, μια βουλή από 50 ανθρώπους, που +να τους εκλέγουν όλους οι Έλληνες όλου του κράτους, και όχι +κάθε επαρχία χωριστά από δυο τρεις. Η εκλογή θα γίνεται με +απλή ή διπλή ψηφοφορία. (Ίσως η διπλή είναι καλλίτερη, +δηλαδή μ' έναν τέτοιο τρόπο: κάθε κοινότητα να εκλέγει δυο +τρεις αντιπροσώπους της, που αυτοί θα εκλέγουν έπειτα τους +βουλευτές.). + +&Απ' όλα αυτά θα βγουν τα ακόλουθα αποτελέσματα&: + +Ι. Θα ενδιαφέρονται περισσότερο οι πολλοί για τον τόπο τους, +και θα περιμένουν από την κοινότητα να τους βολέψει τα +συμφέροντά τους, και γι' αυτό θα προσπαθούν να κυβερνιέται +το κοινό τους όσο γίνεται καλλίτερα. Θα πασκίζουν να τα +βολεύουν αναμεταξύ τους τα οικογενειακά, και δε θα τα +περιμένουν αδιάκοπα όλα από το κράτος. + +II. Τα ρουσφέτια θα ελαττωθούν ή θα εντοπισθούν στις +κοινότητες και δε θα μολύνουν όλη τη διοίκηση του κράτους. +Να λείψει, ολότελα το πολιτικό ρουσφέτι δεν είναι δυνατό, μα +θα περιοριστούν πρώτα πρώτα οι θέσες που θα έχει να δώσει το +κράτος, γιατί πολλές θέσες θα τις δίνουν οι κοινότητες. +Πολλοί λοιπόν από τους τωρινούς θεσιθήρες θα γυρεύουν και θα +βρίσκουν θέσες από την κοινότητα και όχι από το κράτος, και +αντί να μαλλιοτραβιέται το κράτος μ' αυτούς, καλλίτερα να +μαλλιοτραβιέται μονάχα η κοινότητα. Το ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό, +αντί να γίνεται μεταξύ κράτος και πολίτη, θα περιοριστεί στην +κοινότητα, όπου είναι και φυσικό του να γίνεται. + +III. Θα περιοριστούν οι φιλόδοξοι μικροπολιτικοί και τωρινά +κομματάρχες, μικροραδιούργοι και δημοκόποι, στα +μικροπολιτικά ― δηλαδή στην κοινότητά τους που είναι αρκετό +στάδιο για ραδιουργίες και μικροσυμφέροντα. Θα τους βαστά +δεμένους στην κοινότητα το συμφέρον, και από την κοινότητα +θα βρίσκουν το δίκιο τους ή το άδικό τους. Ας τρώγονται εκεί +αναμεταξύ τους για τοπικά συμφέροντα όσο θέλουν, αντί να +τρώγονται, όπως τώρα, πάλι για τοπικά τους συμφέροντα, με το +κράτος. Και δε θα βρίσκουν τρόπο να απλώσουν την επιρροή +τους και στα πολιτικά του κράτους, αφού δε θα βγάζει κανένα +βουλευτή δικό της η κοινότητα. Και το κράτος θα στέκεται από +πάνω και θα επιτηρεί, και θα επεμβαίνει μονάχα όταν αυτό το +ίδιο κινδυνεύει από τους σπαραγμούς των κοινοτήτων, ή όταν +από τους μικροπολιτικούς σατραπίσκους και ντερεμπέηδες +ολοφάνερα αδικείται πάρα πολύ ο λαός του τόπου. + +IV. Οι φιλόδοξοι και επίδοξοι υποψήφιοι βουλευτές θα είναι +λιγώτεροι και ίσως καλλίτεροι. Πολλοί, όπως είπαμε, θα +προτιμούν να τρώγονται με τα μικροπολιτικά και τις +μικροραδιουργίες του τόπου τους. Θα ξέρουν πως κι αν γίνουν +βουλευτές (που πρέπει ο λαός όλου του κράτους να τους +εκλέξει, και όχι μόνο η κοινότητα ή η επαρχία τους), δε θα +μπορέσουν εύκολα να επωφεληθούν το βουλευτηλίκι για τα +συμφέροντά τους τα τοπικά. Και γι' αυτό γίνονται βουλευτές +τώρα, για να καταφέρουν καλλίτερα τις δουλειές τους στον +τόπο τους. Από τάλλο μέρος θα τους είναι δυσκολώτερο να +στοχαστούν να βάλουν κάλπη για βουλευτές, γιατί οι +βουλευτές, επειδή θα εκλέγονται απ' όλους τους Έλληνες, +(έστω και με έμμεση ψηφοφορία), θα πρέπει να είναι κάπως +γνωστοί σ' όλο το Ελληνικό, για κάποιο καλό τους έργο, ή να +δίνουν τουλάχιστο κάποιες ελπίδες. Και θα φιλοτιμηθούν +μερικοί καλοί να δείξουν την αξία τους για να γίνουν +βουλευτές. Και αυτοί οι βουλευτές δε θα έχουν κανέναν +ιδιαίτερο σύνδεσμο ή υποχρέωση με καμιά κοινότητα ή επαρχία. + +V. Ο προϋπολογισμός του κράτους θα ελαφρωθεί από διάφορα +βάρη που τώρα έχει, χωρίς να ελαττωθούν πάρα πολύ οι φόροι +που τώρα επιβάλλει. Οι κοινότητες δε θα είναι σαν τους +δήμους που τα περιμένουν όλα από το κράτος, που τους +αφαίρεσε κάθε πρωτοβουλία. Η κοινότητα ξέρει πάντα και +βρίσκει χρήματα για τα συμφέροντα του κοινού, που ο καθένας +τα βλέπει ποιά είναι, γιατί τα έχει μπροστά του, και τα +βλέπει και ξέρει καλά π ω ς σχετίζονται με τα ατομικά του +συμφέροντα. Ο ψωμάς και ο παπουτσής είναι καλός κριπής και +πολιτικός για τα πολιτικά του σπιτιού του και του κοινού, μα +όχι πάντα καλός για τα πολιτικά του κράτους, που βρίσκονται +πολύ μακρύτερα απ' αυτόν. Παρακάτω αναφέρουμε παραδείγματα. +Το καλλίτερο όμως παράδειγμα είναι οι κοινότητες που +βρίσκονται όξω από τα σύνορα του Ελλαδικού κράτους. Οι +Έλληνες εκεί πληρώνουν ταχτικώτατα και τους φόρους που +επιβάλλει το Κράτος όπου μνήσκουν και τα δοσίματα που +επιβάλλουνε τα συμφέροντα του κοινού. Πολύ συχνά δίνουνε +χρήματα και για το Ελλαδικό κράτος που αντιπροσωπεύει γι' +αυτούς (τόσο ελεεινά αλλοίμονο) την ιδέα του μεγαλείου του +έθνους. Ο Ρωμιός είναι φιλόδοξος και για το έθνος του, και +δίνει, ο κακόμοιρος, δίνει. Κανείς δεν μπορεί να πει, ύστερ' +απ' αυτά, πως το έθνος μας είναι φτωχό. + +Να σημειωθούν και τα παρακάτω, για να είμαστε συνεννοημένοι. + +Δεν είναι ζήτημα ναλλάξουν όνομα οι δήμοι και να ονομαστούν +κοινότητες ή κοινά. Με το όνομα δεν αλλάζουν και τα πράματα. +Ας μείνει το όνομα δήμος, αν θέλετε, και δήμαρχος και +συμβούλιο. Ή ας ονομαστεί το κύτταρο της τοπικής +ιδιοκυβέρνιας, αν προτιμάτε: «Ναβουχοδονόσωρ»! Το ζήτημα +είναι ναλλάξουν τα πράματα. Να μείνουν δηλαδή οι μικρότερες +τοπικές περιφέρειες ι δ ι ο κ υ β έ ρ ν η τ ε ς, και να μην +είναι η κοινότητα μονάχα η μικρότερη υποδιαίρεση του +διοικητικού οργανισμού του κράτους. Η μικρότερη διοικητική +διαίρεση ας είναι η επαρχία ή ο νομός, ή και τίποτε άλλο. + +Επίσης δεν είναι ζήτημα αν τα υπουργεία είναι εφτά ή +εβδομήντα εφτά. Ο αριθμός των υπουργείων έχει τόση σημασία +όση και ο αριθμός των υπαλλήλων. Μπορεί δέκα υπάλληλοι να +κάνουν δουλειά εκατό ανθρώπων και εκατό να μην κάνουν τη +δουλειά ενός. Σκοπός είναι να ξεκαθαρίσει και να ξέρει το +κράτος τι δουλειά έχει να κάνει και τι δουλειά πρέπει ν' +αφήσει στις κοινότητες να κάνουν, και μονάχα το πνεύμα της +εργασίας ν' αλλάξει. Και θα μπει σίγουρα νέο πνεύμα, δηλαδή +κ α θ α ρ ό π ν ε ύ μ α σε κείνους που θα διευθύνουνε τις +υπηρεσίες του κράτους, άμα ξέρουν καλά ποια είναι η δουλειά +τους και ποια δεν είναι η δουλειά τους. Τώρα στο κεφάλι, +τους όλα είναι σαλάτα και κουρκούτι, ανάκατα με λέξες, +λέξες, λέξες. + +Και τούτο το σημάδι ας το δείξουμε, για να φανεί ξάστερα +πόσο λάθεβε ο νομοθέτης, που αφάνισε τα κοινά και μας κάθισε +τους δήμους, και πόσο φυσικό είναι στο Ρωμιό να κυβερνά ο +ίδιος τα τοπικά του, όπως κυβερνά ο ίδιος και το σπίτι του. +Να το σημάδι. + +Κάτω στο Μωριά ξεφύτρωσαν, κοντά στη Σπάρτη, διάφορες μικρές +κοινότητες σα μανιτάρια, ενάντια στο νόμο. (η Βαμβακού και +άλλες), που μη έχοντας εμπιστοσύνη ούτε στο δήμαρχο, ούτε +στο κράτος που τους τον κάθισε, κυβερνούν οι ίδιες τα τοπικά +τους συμφέροντα μ' ένα συμβούλιο από προεστούς, και +ανεξάρτητα από το δήμο (χωρίς μάλιστα ν' ανακατεύουν ολότελα +το δήμαρχο), και λοιπόν ανεξάρτητα από το κράτος. Και ποιά +είναι τα τοπικά τους κοινά συμφέροντα; Εκείνα που είπαμε· +έχουν δική τους περιουσία και κοιτάζουν τα σκολειά, τις +εκκλησιές, τα νεκροταφεία, τα υδραγωγεία, τους δραγάτες, +τους δρόμους, τα γεφύρια κτλ. Αφού όλα στην Ελλάδα ζουν εν +παρανομίαις, γιατί να μη ζήσει και η παράνομη κοινότητα; + +Να το λοιπόν το σημάδι: η κοινότητα που γεννιέται άθελα και +ατόφεια, χωρίς να ρωτήσει κανένα νόμο, φυτρώνει, φουντώνει, +καταστρατηγεί το νόμο, και ζει και βασιλεύει. + +Στη Θεσσαλία, και απ' ένα δυο παλιές κοινότητες της +Ακαρνανίας και της Εύβοιας, ο νομοθέτης, δεν ξέρω πώς, +υποθέτω όμως από την αντίσταση των κατοίκων, άφησε την +κοινοτική περιουσία να υπάρχει, μα πολύ στραβά ανακάτωσε στη +διοίκησή της και τους δημάρχους. Το ότι αρχίζει να γίνεται +φως, το λένε κάτι νομοσχέδια που άρχισαν από το 1896 και +ξεπροβάλλουν δειλά και συμβιβαστικά που φαίνονται σα να +δείχνουν πως μερικοί νομάρχες και βουλευτές ― πολύ λίγοι ― +άρχισαν να νοιώθουν πώς κάτι τρέχει μες στο δήμο και κάτι +δεν πάει καλά στη σχέση του κάθε χωριού με το κράτος, και +ότι σ' αυτό φταίει ο οργανισμός των δήμων και ο νόμος του +1833. Μα και τα νομοσχέδια αυτά ανακατώνουν δήμους και +κοινότητες μαζί και τα κάνουν μια σαλάτα. + +Εδώ δε χρειάζονται συμβιβασμοί, παρά μονάχα χτυπήματα και +τσεκουριές γερές στο δήμο, και θα πέσει μόνος του. Ο λαός +παντού, σε κάθε τόπο, ας το κάνει αυτό, αν δεν το κάνει ο +νομοθέτης. Καθεστώς που είναι ψεύτικο, δε στέκεται στα πόδια +του. + +Λοιπόν λέμε πώς το προσωρινό αυτό Ελλαδικό κράτος, για να +βολευτεί λιγάκι ― προσωρινά πάντα, πρέπει να ξαναφανερωθεί +μέσα του η τοπική αυτοδιοίκηση, κ' έτσι θα λυθούν τα χέρια +του για τα σπουδαιότερα ή γενικώτερα χρέη του. + +5 + +ΟΙ ΕΞΩΜΕΡΙΤΕΣ. Στην έξω από τα σύνορα του Ελλαδικού κράτους +Ελλάδα η τοπική αυτοδιοίκηση υπάρχει. Οι Τούρκοι την άφησαν +να στέκεται. Οι Έλληνες στην Αίγυπτο, στη Ρωσσία, στην +Αμερική, την ξαναδημιουργούν κάθε μέρα. Παντού, όπου κι αν +πηγαίνουν, αυτό κάνουν. Και το κράτος το Ελλαδικό σ' αυτά τα +μέρη την επισημοποιεί. Οι Ελληνικές κοινότητες στην Αίγυπτο +επικυρώθηκαν με Βασιλικά Διατάγματα του Γεωργίου του Πρώτου. +Και δεν ανοίγουν τα στραβά τους να δουν, οι τυφλοί νομοθέτες +του Ελλαδικού κράτους. + +Αφίνουμε τις άλλες κοινότητες. Μόνο για την Τουρκιά, (ή την +αλύτρωτη Ελλάδα), θα πούμε λίγα λόγια. Οι μεγάλες κοινότητες +αυτού, πρέπει να καταφέρουν να συνδεθούν κάπως περισσότερο +με τις μικρότερες. Ο μόνος σχεδόν σύνδεσμος των κοινοτήτων +αναμεταξύ τους τώρα είναι ο δεσπότης και η «θεόσωστος» +επαρχία του, δηλαδή το λιβάδι του. Λοιπόν ή ο δεσπότης είναι +ανάγκη να φωτιστεί και να γίνει άνθρωπος, πράμα δύσκολο, ή +οι μεγάλες κοινότητες πρέπει να κοιτάξουν λιγάκι γύρω, τους, +να ιδούν τι κάνουν οι μικρότερες κοινότητες, και να +φιλοδοξήσουν να τις περιλάβουν μέσα στην περιοχή τους ή στον +οργανισμό τους. Έτσι θα τις βοηθήσουν να ζουν καλλίτερα, και +καλλίτερα θα τις εκμεταλλεύονται εμπορικώς. Έτσι θα βρουν +και οι μικρότερες κοινότητες πόρους αρκετούς για τα σκολειά +τους, αν όχι και για άλλες ανάγκες τους, που και τώρα τις +κοιτάζουν μοναχές τους, και οι μεγάλες θα προκόψουν +καλλίτερα. Έτσι θα οργανωθούν και πιο βολετά οι κοινότητες +για να υπερασπίζονται από κάθε επίθεση, είτε νόμιμη, είτε +παράνομη, του Τουρκικού κράτους, ή των άλλων εθνών που +κατοικούν μες στην Τουρκιά και που κοιτάζουν πώς να μας +πάρουν το ψωμί από το στόμα και να μας ξεπατώσουν +αδιάντροπα. Έτσι θα προετοιμαστούν οι Έλληνες της Τουρκιάς +και για να μπορέσουν να σηκωθούν στο πόδι ενάντια στο +Τούρκικο κράτος, όταν έρθει ο καιρός και η περίσταση (και +μεις όλοι πρέπει να τον φέρομε τον καιρό και την περίσταση, +γιατί βέβαια δε θα έρθει εξ ουρανού), και αποφασιστεί το +πράμα απ' όλους τους Έλληνες. Έτσι και οι εξωμερίτες θα +βοηθήσουν τον αγώνα για την ένωση της φυλής. Έτσι θα +σιαχτεί, μ' αυτόν τον αγώνα, και ο χαραχτήρας τους, όσο +παίρνει. + +Περισσότερα εδώ γι' αυτό το ζήτημα δεν ταιριάζει να πούμε. + + + +6 + + +ΦΥΣΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Μα τώρα είναι κάτι άλλο για όλο το έθνος να +πούμε· πρέπει τέλος πάντων ν' α λ λ ά ξ ε ι κ α ι τ ο +μ υ α λ ό τ ο υ α ν θ ρ ώ π ου λιγάκι, ίσως όχι ναλλάξει +καθαυτό, μα να ξεσκλαβωθεί από μια βαρειά σκλαβιά που το +πλακώνει αιώνες τώρα και το κάνει να μαραγκιάζει και +μαραίνεται ― η ε π ί σ η μ η γ λ ώ σ σ α. Το μυαλό του +Ρωμιού πρέπει να ξεκαθαριστεί απ' αυτή τη σκουριά. + +Βέβαια τα έργα που έγραψαν Όμηρος, Πίνδαρος, Αισχύλος, +Δημόκριτος, Θουκυδίδης, Πλάτωνας, Μέναντρος, Λουκιανός, +είναι έξοχα. Κανείς δεν αντιλέγει. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν +οι πρώτοι αληθινοί άνθρωποι που και τους Θεούς τους +κατέβασαν στη γη για να τους δουν καλλίτερα. Οι αρχαίοι +Έλληνες στην τέχνη έπλασαν, πρώτοι απ' όλους τους λαούς της +γης, τον τ έ λ ε ι ο ά ν θ ρ ω π ο. Κοιτάξτε τα αγάλματά +τους και τους ήρωες τους. Είναι και οι πρώτοι που άρχισαν να +παρατηρούν σωστά και να μαζεύουν υλικό για τις τωρινές +επιστήμες. Ύστερ' απ' αυτούς οι λαοί δεν κάνουν άλλο, παρά +να συμπληρώνουν τις επιστήμες που άρχισαν να τις +καταλαβαίνουν εκείνοι, και να επαναλαβαίνουν την τέχνη τους, +πλάθοντας κι αυτοί, όσο γίνεται πιο τέλεια, τον τύπο +«άνθρωπος». Ως αυτού πάει καλά. + +Μα τι έκαναν οι άλλοι λαοί για να συμπληρώσουν την επιστήμη +και να δημιουργούν τέχνη; Μεταχειρίστηκαν ένα όργανο. Δεν +είπαν πως επειδή οι πρώτοι αληθινοί επιστήμονες και οι +πρώτοι τέλειοι τεχνίτες μεταχειρίζουνταν όργανο την ελληνική +γλώσσα (ή το ελληνικό μάρμαρο) γι' αυτό είναι ανάγκη κι +αυτοί να μεταχειριστούν το ίδιο όργανο για να φτάσουν στο +ίδιο αποτέλεσμα. Όχι. Είπαν οι λαοί, ο καθένας χωριστά και +με το νου του, θα συμπληρώνουμε ατέλειωτα την επιστήμη και +θα πλάθουμε τέχνη με ό,τι όργανο έχουμε μεις. Εμείς έχουμε +όργανο μια γλώσσα, τη δική μας γλώσσα. Κουτσή στραβή, αυτήν +έχουμε, αυτήν και θα μεταχειριστούμε. Την τελειότητα στην +τέχνη, και τη σωστή παρατήρηση στις επιστήμες, τα έδωσε +στους Έλληνες εκείνους όχι η γλώσσα τους, αφού η γλώσσα +είναι όργανο μονάχα και τίποτε άλλο, τους τα έδωσε το +πνεύμα, ο νους τους, το μυαλό. Με μυαλό και μεις, και με μια +γλώσσα που την ξέρουμε καλά, με τη γλώσσα που την ξέρουμε +ίσα ίσα καλλίτερα από κάθε άλλη επειδή είναι δική μας, μ' +αυτή τη γλώσσα θα σπουδάσουμε επιστήμες και θα πλάθουμε +τέχνες. Το είπαν και το έκαναν. + +Στην αρχή είχαν κι αυτοί κάποιες αμφιβολίες, γιατί δεν τα +είχαν καλά καλά ξεκαθαρισμένα τα πράματα στο μυαλό τους, και +προσπαθούσαν, με μια γλώσσα πεθαμένη, ― τη λατινική, (που +μέσον αυτής εγνώρισαν και θαύμασαν την ελληνική αρχαιότητα), +― να κάνουν τη δουλειά τους. Μα γρήγορα είδαν πως τίποτα δε +βγαίνει με το σύστημα αυτό. Και είπαν. Είναι άσκοπο και +περιττό να ξεθάφτουμε πεθαμένες λαλιές για να κάνουμε μ' +αυτές ζωντανά έργα. Η δική μας η γλώσσα σιγά σιγά πρέπει να +γίνει και θα γίνει άξια για να εκφράσει ό,τι έχουμε στο νου +μας. Μόνο με τη γλώσσα που αντιπροσωπεύει σωστότερα από κάθε +άλλη τα νοήματά μας, μ' αυτήν και όχι με άλλη θα εκφράσουμε +καλλίτερα εκείνο που θέλουμε. Μόνον αυτή είναι ολότελα +ταιριασμένη με τη δική μας σκέψη, δηλαδή με τα τωρινά +ζωντανά πράματα. + +Και έτσι, ο καθένας μεταχειρίστηκε τη γλώσσα που μιλούσε. Μ' +αυτήν έγραψε, μ' αυτήν δίδαξε στο σκολειό, μ' αυτήν μίλησε +στη Βουλή κτλ. κτλ. Και πέρασαν αιώνες. Και δούλεψαν και +δουλεύουν, και έπλασαν και πλάθουν, και αφίνουν τη γλώσσα +τους και τρέχει, και ζουν και βασιλεύουν. + +Και στους αιώνες αυτούς που πέρασαν, τι έκανε το έθνος το +Ελληνικό; + +Θαμπωμένο από την αίγλη των έργων των προγόνων του που +αναφέραμε, δεν πρόφτασε να εξετάσει και να ξεκαθαρίσει τα +πράματα, δεν κατάφερε να καλοστοχαστεί και είπε: «Η γ λ ώ σ α +τ ω ν π ρ ο γ ό ν ω ν, αυτή ήταν έξοχη, αφού σ' αυτήν +εγράφτηκαν τα έξοχα τα έργα, που ο κόσμος αντιλαλεί εξαιτίας +τους και που και μάς ακόμη μάς περιχύνουν με τέτοια +φεγγοβολή!» Είπε και θαύμασε! Και ήταν μονάχα σα να έλεγε: +«Τ ο μ ά ρ μ α ρ ο τ ω ν π ρ ο γ ό ν ω ν (δηλαδή το +μάρμαρο της Πεντέλης και της Πάρος), αυτό ήταν έξοχο, αφού +μ' αυτό έγιναν τα έξοχα τα έργα, οι ναοί, τα αγάλματα, τα +ανάγλυφα». Και είπε και τη συνέχεια: «Φυρί φυρί θα γράψω +εκείνη τη γλώσσα, έτσι θα γίνω και γω κάτι και θακουστεί και +το δικό μου τόνομα στον κόσμο, σαν εκείνων». Γιατί, αφού +ξέπεσε ο αρχαίος πολιτισμός, το έθνος είχε πάντα τη +φιλοδοξία ν' ακουστεί πάλι στον κόσμο, και δε συλλογίστηκε +πως εκείνοι που έπλαθαν τα έξοχα τα έργα μια φιλοδοξία είχαν +μονάχα, το π ώ ς ν α π λ ά σ ο υ ν, και αδιαφορούσαν για +το θόρυβο και για τα λόγια του κόσμου. Να αμέσως μια διαφορά +μεταξύ εκείνων και μας. + +Ο χριστιανισμός ως τόσο στην Ανατολή, με τη βοήθεια του +Ελληνικού μυαλού και της καλαισθησίας του, ξεχάνοντας τους +αρχαίους ναούς και σπάνοντας τα αγάλματα των αρχαίων θεών, +από αντιπάθεια έπλασε βέβαια κάτι: τ η Β υ ζ α ν τ ι ν ή +Ε κ κ λ η σ ί α. Και ο λαός, ο ατίμητος, ο πλούσιος πάντα +λαός, χαμπάρι μην έχοντας από τις αρχαίες τελειότητες και +μην ξέροντας καν τους αρχαίους αλλοιώς παρά από την παράδοση +(ο βασιλιάς Αλέξαντρος, οι Νεράιδες, ο Χάρος, η θρησκεία των +αποθαμένων), δε εμποδίστηκε να δημιουργήσει, και έπλασε κι +αυτός από ζωή κάτι τέλειο: τ α Δ η μ ο τ ι κ ά Τ ρ α γ ο ύ δ ι α. +Και οι σοφολογιώτατοι γραμματισμένοι του έθνους, και +πανιερώτατοι και πανασιολογιώτατοι αρχηγοί της εκκλησίας +κολλημένοι στο γράμμα και όχι στο πνεύμα, αιώνες τώρα +παρασύρουν το έθνος στην πιο τρανή, στην πιο κουτή +παλαβωμάρα, στη μεγαλύτερη τρέλλα που μπορούσε ποτέ το έθνος +να κάνει: να αποκηρύξει δηλαδή το ζωντανό εαυτό του και να +προσκολληθεί σα στρείδι στη γλώσσα των αποθαμένων του. + +Πολλοί τώρα θα πουν πως σύγκριση του Ελληνικού με τάλλα έθνη +σε τούτο το ζήτημα δε χωρεί, γιατί για κείνα η λατινική ή η +ελληνική γλώσσα ήταν ξένες, ενώ για μας είναι προγονική. +Έχουν όμως άδικο όσοι το λεν και το ξαναλέν αυτό. Πρώτα +πρώτα οι Ιταλοί είχαν προμάμμη τους τη λατινική και την +άφησαν. Έπειτα κάθε γλώσσα που πέθανε, είτε ξένη είναι είτε +προγονική, είναι... πεθαμένη. Αυτό δεν το κατάλαβαν οι +Έλληνες και πολέμησαν αιώνες ως και το μυαλό τους να +σαβανώσουν και να απομουμιώσουν, για να απολιθωθούν εις +α ρ χ α ί ο υ ς Έ λ λ η ν ας. Και καταλαβαίνω η τρέλλα αυτή να +βαστάει διακόσια, τριακόσια, ας είναι και πεντακόσια χρόνια. +Μα δυο χιλιάδες χρόνια; Τι είδος μάγια έστησαν στους +παθολογικούς στο μυαλό απογόνους τους οι φυσιολογικοί +μεγάλοι Έλληνες που ζούσαν τον 5ον και 4ον αιώνα πριν από το +Χριστό; Δεν το νοιώθω. Και τι λογής μεθύσι αρχαιοπρέπειας +ήταν αυτό, που δεν κουράστηκε να οργιάζει δυο χιλιάδες +χρόνια; Ίσως ο Βάκχος θα το ξέρει. + +Θα πουν όμως άλλοι πως, από κάμποσο καιρό και δώθε, γινήκαμε +πιο λογικοί, γιατί θελήσαμε να ταιριάσουμε την πεθαμένη +γλώσσα με τη ζωντανή. Το αποτέλεσμα του σοφού αυτού +συμβιβασμού θα σας το περιγράψουμε σε λίγο. + +Μα δε νομίζετε, αγαπητοί μου Έλληνες, πως έφτασε πια η ώρα +να γιατρευτούμε απ' όλα αυτά; Και η παθολογική κατάσταση και +η τρέλλα έχουν τα όριά τους. Αρκετά οργιάσαμε στο φανταχτερό +μεθύσι της αρχαιομανίας. Δεν κουραστήκαμε πια; + +Η τρέλλα, η αρρώστεια, ή το σαράκι που μας τρώγει, είναι +βαθύτερα παρ' ό,τι το θαρρούμε. Μας γύρισε το μυαλό στραβά +σε κάθε είδος στοχασμό, και του στράβωσε κάθε δρόμο. Και +προπάντων το σκολειό που, αφημένο στην αδειανή σοφία και +διάκριση των γραμματισμένων, μ ο ρ φ ώ ν ε ι τάχα τον +Έλληνα, ενώ τον αποστραβώνει και τον π α ρ α μ ο ρ φ ώ ν ε ι +αλήθεια, το σκολειό μας είναι το χαραχτηριστικώτερο και το +χειρότερο σημάδι της κατάντιας του μυαλού μας, το σκολειό +που φροντίζει να τη φορτώσει και στα παιδιά μας, για να μην +τύχει και χαθεί, μόνο να ζήσει, η στραβωμάρα αυτή εις αιώνα +τον άπαντα! + +Και γιατί; + +1). Σκοπό έβαλε το σκολειό, από το δημοτικό στο +Πανεπιστήμιο, να μάθει του παιδιού μ ι α γ λ ώ σ σ α και +μάλιστα νεκρή, για να την κάνει με τον καιρό δική του +γλώσσα. Ενώ κάθε γλώσσα δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο, +παρά όργανο και όχι σκοπός της διδασκαλίας. Η γλώσσα στο +σκολειό πρέπει να είναι μέσο για να μάθουμε άλλα πράματα. + +2). Εξόν από τον τρομερό και άσκοπο κόπο που επιβάλλει στο +παιδί, να μάθει δηλαδή μια γλώσσα, που δεν είναι δική του, +και να τη βάλει στη θέση της δικής του, παραφορτώνει κιόλας +και παραγεμίζει το μυαλό του παιδιού μ' έναν αρμαθό άταχτες, +περιττές κι ασύνταχτες γνώσες, με το σκοπό να κάνει το παιδί +άξιο για τι νομίζετε; Για να α ν α β ε ί σε ανώτερα +σκολεία. Και ποια η ανάγκη να παν σε ανώτερα σκολειά όλα τα +Ελληνόπουλα, ο ζευγολάτης, ο εργάτης, ο ναυτικός, ο +χωριάτης; Η γλώσσα δεν τους άφησε να το στοχαστούν. Ένας +πολύ σπουδαίος λόγος για να παν σε ανώτερα σκολειά όλοι οι +Έλληνες, είναι για να μπορέσουν να ξεμάθουν τη γλώσσα τους +ολότελα και να απομάθουν την αττική διάλεχτο! Αν ήταν +δυνατό, θα ανάγκαζαν οι δάσκαλοι τον Έλληνα να μην πάψει +ποτέ να πηγαίνει στο σχολειό ως που να γίνει αρχαίος λίθος ή +μούμια. Και οι γνώσες αυτές όλες, που αποθηκεύει ο Ρωμιός +ανάκατα στο μυαλό του, μαζεύοντάς τες από τα σκολειά του, +είναι μια μεγάλη φουσκαλίδα, που αφού σκάσει αφίνει το μυαλό +του άδειο. Και αν, κατά περίσταση, δε σκάσει, εξακολουθεί, +να φουσκώνει, και αποβλακώνει ή αποστραβώνει τον άνθρωπο. +Είναι άραγε ανάγκη να πούμε, ότι σκοπός κάθε σχολειού είναι +να δίνει του παιδιού λίγες μα στερεές γνώσες, ανάλογες με +τις ανάγκες του, δηλαδή με τη ζωή που θα κάνει το καθένα άμα +μεγαλώσει; Και να του ξυπνάει, ακόμη μέσα του ό,τι +ικανότητες τυχαίνει να έχει; + +3). Και είναι βέβαια, ακόμη και τώρα, τελικός σκοπός της +παιδείας, το να μάθει ο Ρωμιός την αττική γλώσσα, για να +γίνει στο τέλος αρχαίος Έλλην, μα τώρα που έβαλαν νερό στο +κρασί τους οι δάσκαλοι, προσπαθούν να φτάσουν στο αποτέλεσμα +αυτό από άλλο δρόμο. Είδαν πως απότομα δεν μπορεί να γίνει η +μεταμόρφωση, αφότου πέθανε μάλιστα κι ο Οβίδιος, και +στοχάστηκαν να την καταφέρουν σιγά κι αγάλι αγάλι, με τέχνη +και διπλωματία δασκαλοπαπαδίστικη. Ανάμεσα στη ζωντανή και +στην πεθαμένη έβαλαν μιαν άλλη γλώσσα, ένα ανακάτωμα από +ζωντανά και πεθαμένα κομματάκια. Και ανάγκασαν το παιδί να +μάθει πρώτα αυτήν, και απ' αυτή σιγά σιγά ύστερα, ολοένα +προσθέτοντας, με την ίδια τέχνη και διπλωματία, πεθαμένα +στοιχεία και αφαιρώντας ζωντανά, να φτάσει στη νεκρική +τελειότητα. Η μέση αυτή γλώσσα, που έγινε και η επίσημη +γλώσσα του κράτους, ― φυσική γλώσσα ενός τραγελαφικού +κράτους, ― λέγεται «καθαρεύουσα» και θα ήταν καλλίτερα να +λεγόταν «βρώμα». + +Επειδή τώρα το παιδί ξέρει και τρίτη ελληνική γλώσσα, τη +γλώσσα της μάνας του («το ειδεχθές εκείνο και βαρβαρικόν +ιδίωμα»), που ο δάσκαλος πολεμάει καλά και σώνει να του την +ξερριζώσει, και που μοιάζει βέβαια εξωτερικώς ορθογραφικώς +και φθογγολογικώς με τη γλώσσα την αττική, που γυρεύει στο +τέλος να του την μπίξει στο μυαλό, ― μπερδεύει, όλες αυτές +τις γλώσσες μέσα στο μυαλό του το παιδί, και σα βγει από το +σκολειό τις μεταχειρίζεται και όλες μαζύ και καμιά. Το τι +σαλάτα γίνεται στην ομιλία, στο γράψιμο και λοιπόν και στο +μυαλό του νέου Ρωμιού, είναι αφάνταστο. Δηλαδή δ ε ν τ ο +φ α ν τ α ζ ο μ α σ τ ε ε μ ε ί ς που το βλέπουμε κάθε μέρα +και το έχουμε για πολύ φυσικό, και μάλιστα για το μόνο +σωστό. Έτσι έπρεπε να είναι. Αμήν. Έπειτα ένας που κάνει +τόσον κόπο, όλα τα νειάτα του, για να μάθει κάτι, αφού το +κουτσομάθει και νομίσει πια πως το καλοξέρει, είναι +περήφανος φυσικά γι' αυτό και δε θα θελήσει ποτέ να +παραδεχτεί (εξόν αν είναι έξυπνος) ότι όλοι αυτοί οι κόποι +που έκανε παν χαμένοι και αυτά που έμαθε όχι δεν είναι +τέλεια, παρά είναι χειρότερα κι από τη νούλα. Γι' αυτό +βλέπουμε τις «Αρσακειάδες» και τις «Ζαππίδες», καθώς τις +λένε, να περπατούν τόσο περήφανες στο δρόμο, και να έχουν +τόσες απαιτήσεις για γαμπρούς αντάξιους της καθαρεύουσας, +που αυτές πια την έχουν ξεσκολισμένη. Γι' αυτό βλέπουμε και +τους νέους υφηγητές του πανεπιστημίου να κοκορεύονται τόσο +και να περνούν για τέλειοι γαμπροί, που μόνο η προίκα τους +λείπει. + +Η γλώσσα αύτη ως τόσο, η νεοελληνική, που καταντά να μας +αφήνει στο μυαλό μας το σκολειό (χωρίς να έχει μάλιστα σκοπό +α υ τ ή ν να μας μάθει), και μας τη συμπληρώνει η σπουδαία +εφημερίδα και ο σπουδαιότερος ρήτορας, λέγεται Βαβυλωνία! +Γλώσσα χωρίς χρώμα, ή χαμαιλέοντας, γλώσσα χωρίς σύνταξη +δική της ή φραγκαττική φρασεολογία, γλώσσα δίχως γραμματική +ορισμένη ή αστοιχείωτη, γλώσσα δίχως ζωή ή τεχνητή, δίχως +πνεύμα ή ανόητη, και χωρίς νόημα ή βλαβερή, ― όχι γλώσσα +παρά άρνηση κάθε γλώσσας, γιατί ούτε την αττική μαθαίνουμε, +ούτε τη γλώσσα της μάνας μας μάς αφίνουν, που μας τη +βρωμίζουν αδιάντροπα, ούτε καν τη φράγκικη, ― α υ τ ή τη +γλώσσα που δεν είναι γλώσσα, α υ τ ή ν αφίνουν σαν κατακάθι +στο μυαλό μας τα σκολειά του Γένους. Μα το χειρότερο +αποτέλεσμα δεν είναι η γλώσσα καθαυτό. + +Το χειρότερο είναι η σαλάτα του μυαλού, όπου μαζεύονται και +παλεύουν αναμεταξύ τους οι λέξες, και επομένως τα νοήματα, +και βρίσκεται η λέξη συνήθως να μην αντιπροσωπεύει κανένα +νόημα, τόσα πολλά νοήματα αλλάζει κάθε στιγμή, σύμφωνα με +την ελεύθερη θέληση του κάθε γραμματισμένου. Και αποτέλεσμα +ο κ ρ ο τ α λ ι σ μ ό ς, δηλαδή το να μασσά κανείς λόγια +για να ακούει ο ίδιος ή άλλοι τον κρότο των συλλαβών, και +τίποτε άλλο. Η λεγόμενη καθαρεύουσα, ο σοφός αυτός +συμβιβασμός τάχα της αττικής με τη ζωντανή γλώσσα, ο +τραγέλαφος, είναι η καλλίτερη γλώσσα για να μιλά κανείς +μέρες ή να γράφει τόμους, χωρίς να λέγει απολύτως τίποτα. +Λοιπόν η γλώσσα αυτή φέρνει και τη χ ι λ ι ο μ ε τ ρ ί τ ι δ α, +δηλαδή το να μιλά κανείς και να γράφει χιλιόμετρα. Και το +μυαλό του Ρωμιού συνήθισε έτσι, από το περίφημο σκολειό και +από τους λόγους των ρητόρων και τα άρθρα των εφημερίδων, +στην εύκολη σκέψη, δηλαδή στην άρνηση της σκέψης, και +τεμπελιάζει και δε στοχάζεται τίποτα αληθινά, αφού φτάνει να +βάζει κανείς λέξες τη μια κοντά στην άλλη χωρίς λόγο, σειρά +και αφορμή, και να γεμίζει τον αέρα με ήχους ή το χαρτί με +μυγοχέσματα, για να λέγεται γραμματισμένος, σοφός ή +επιστήμονας, για να βρει νύφη με προίκα, ή για να γίνει +ρήτορας στη Βουλή των Ελλήνων. (Αυτός δα δεν είναι τάχα και +ο σκοπός του σκολειού, να μας μαθαίνει να γράφουμε, να +διαβάζουμε, και να ρητορεύουμε σε μια γλώσσα που, επειδή δεν +καταφέρνει να γίνει αρχαία, έχει τουλάχιστο τη υποκρισία να +ντύνεται όσο μπορεί περισσότερο με τίτλους της αρχαίας και +να τυλίγεται όσο μπορεί καλλίτερα μέσα σ' αυτούς, για να μη +φανεί η γδύμνια του μυαλού μας;). + +Ο στοχασμός καταργείται, δε χρειάζεται. Η λογική +αναποδογυρίζεται, είναι περιττή. Ο συλλογισμός είναι σειρά +φράσες που περπατούν κοντά και καταπόδι, σαν κανένα καραβάνι +καμήλες στην έρημο, η μια κατόπι από την άλλη, και τις +σέρνει, ποιος φαντάζεστε; Ένας γάιδαρος! Η έρημο είναι το +μυαλό μας. Ο γάιδαρος η λογική μας. Και το σύνολον υποκρισία +και ψευτιά και αδειοσύνη και αδιαντροπιά και κολοκύθια με τη +ρήγανη! + +Έτσι κατάντησε το μυαλό του Ρωμιού, ψεύτικο ή κούφταλο. +Εξαιρούνται βέβαια οι .... εξαιρέσεις, που ή δεν πέρασαν από +ελληνικό σκολειό, ή δε διαβάζουν ελληνικές εφημερίδες, ή +ξέμαθαν ό,τι έμαθαν, ή τα πέταξαν όλα από πάνω τους και +ξανάκαναν μόνοι τους, οι στοχαστικοί, την ανατροφή του +μυαλού τους. Και ανάμεσα σ' αυτούς βλέπουμε τους καλλίτερους +τωρινούς Έλληνες, την ελπίδα για τη μελλούμενη τύχη του +έθνους. Μόνο πρέπει να ανασκουμπωθούν αυτοί, να παραβλέψουν +τις ψιλοκοπιές που τους χωρίζουν, να τινάξουν την τεμπελιά +από πάνω τους, να ενωθούν να θεωρήσουν κ ο ι ν ων ι κ ό +ζ ή τ η μ α σ ο β αρ ό το ζήτημα της γλώσσας που θα +μεταχειρίζεται, στο εξής το έθνος στα σκολειά του και +παντού, να προσπαθήσουν με κάθε τρόπο να αφανίσουν τη σχεδόν +τραγική επιρροή των γραμματισμένων, και να ξαναδώσουν στον +Έλληνα την καθαρή συνείδηση πως ο εαυτός του είναι πάλι +καλλίτερος από κάθε πεθαμένο πρόγονο, όσο μεγάλος και να +είναι, αφού το λέει μάλιστα και ο Εκκλησιαστής: «κάλλιο +σκύλος ζωντανός, παρά νεκρό λιοντάρι»! + +Θα πουν βέβαια και θα ξαναπούν μερικοί, πως δεν είναι καιρός +τώρα για τέτοια ζητήματα, τώρα που έχουμε τόσα άλλα +«σπουδαιότερα» να κοιτάξουμε, και θα αναφέρουν το +Μακεδονικό, το Κρητικό, το στρατιωτικό, το πολιτικό ζήτημα +κτλ. Και θα τους ρωτήσουμε αυτούς αν το έχουν για μικρό και +ασήμαντο το ζήτημα να καθαριστούν τα ακάθαρτα, χάρις στην +καθαρεύουσα, μυαλά του έθνους, και αν δεν είναι σπουδαίο, να +στοχαζόμαστε καλά. Άλλως τε το είπαμε και παραπάνω, το είπε +και κάποιος αρχαίος: «και τούτο δει ποιείν, κακείνο μη +αφιέναι». + +Αυτή είναι η αρρώστεια, αυτή η σκλαβιά του μυαλού μας, που +δεν τη νοιώθουμε πια, τόσο τη συνηθίσαμε. Αν νομίζετε πως +πρέπει να τη φυλάξουμε κι αυτή σα μια παράδοση παλιά του +Έθνους, μ' όσα κι αν μας φέρνει κακά, να τη φυλάξουμε. Μα +προσέχετε, η παράδοση αυτή δεν είναι του έθνους παράδοση, +είναι μονάχα των γραμματισμένων του έθνους και της +εκκλησίας. Αν η Ανατολική Εκκλησία θέλει να την κρατήσει, ας +την κρατήσει. Και η Δυτική Εκκλησία κρατεί τη λατινική. Μα +τα δημοτικά τραγούδια, που είναι η ζωή και η τέχνη, αυτά, +είναι του έθνους η παράδοση. Και κοιτάξτε σε τι γλώσσα είναι +γραμμένα. Με την παράδοση των γραμματισμένων θα καταντήσει +το μυαλό μας τέτοιο, που θα δουλεύει λιγώτερο και από τώρα, +που δεν καταγίνεται πια παρά σε μικροκατεργαριές, για να +πορεύεται ο μικράνθρωπος το ψωμί του, ή για να φαντάζει και +να κοκορεύεται. Καμιά φορά οι πρόληψες είναι χρήσιμες για τη +συντήρηση του ανθρώπου και των εθνών. Και αυτή η παράδοση +είναι μια πρόληψη, σπουδαία μάλιστα, αφού έχει καταντήσει +θρησκεία. Μα σε τούτη την περίσταση και ύστερα από τόσους +κόπους που βασίλευσε και οργίασε, είναι τέλος πάντων καιρός +να χαντακωθεί, άλλοιώς θα χαντακωθούμε εμείς που την έχουμε +στήσει, κατά διαταγή των γραμματισμένων, σαν είδωλο μες στο +μυαλό μας, που κάτω κάτω δε μας φταίει και τίποτε το +κακόμοιρο. + +Είναι παράδοξο αλήθεια ο έξυπνος ελληνικός λαός να καταντά +θεληματικά κουτός από σεβασμό προς το γράμμα, προς τα +γράμματα και προς το γραμματισμένον. Και θα ήταν συγκινητική +η πεισματάρικη θυσία που τόσους αιώνες τώρα εξακολουθεί και +προσφέρει στους αρχαίους και θαυμαστούς προγόνους και στα +περασμένα μεγαλεία μια ολιγαρχία του έθνους, που σέρνει το +λαό από τη μύτη, ― αν δεν ήταν κρίμα ένας τέτοιος λαός να +χάνεται σε τέτοιες άσκοπες θυσίες, την ώρα που οι θυσίες +όλες έπρεπε να γίνονται γ ι α ν α ζ ή σ ε ι τ ώ ρ α, +θυσίες άλλες, θυσίες στη ζωή και στη νίκη. + +Παράλληλο με το ξ ε σ κ λ ά β ω μ α τ ω ν χ α ρ α κ τ ή ρ ω ν +που φέρνει ο πόλεμος, ο αγώνας για την πολιτική ένωση +της φυλής, σ' ένα κράτος ελληνικό μεγάλο, αντρειώνοντας και +εξευγενίζοντάς τους, είναι τ ο ξ ε σ κ λ ά β ω μ α τ ο υ +μ υ α λ ο ύ, που φέρνει το ξεφόρτωμα από την αττική και από +την καθαρεύουσα, και το ελεύθερο μεταχείρισμα της ζωντανής +γλώσσας παντού και πάντα. Όσο για την τοπική αυτοδιοίκηση, +αύτη χρησιμεύει γ ι α ν α σ υ ν τ η ρ ε ί τους Ελληνικούς +τόπους σε κάποια δ ι οι κ η τ ι κ ή ι σ ο ρ ρ ο π ί α με +το πολιτικό τους περιβάλλον. + +Προτείνουμε λοιπόν στο έθνος ολόκληρο, καθαρά και ξάστερα, +το ακόλουθο πρόγραμμα: + +α') Αγώνα οργανωτικό, πολεμικό, και επαναστατικό, για να +ενωθεί η φυλή σ' ένα κράτος ελληνικό, άλλο από το τωρινό +μικρό και πρόσκαιρο κράτος, που είναι χάρβαλο. + +β') Να υποστηρίξει παντού, σ' όλους τους Ελληνικούς τόπους, +προπάντων όμως μέσα στο Ελλαδικό κράτος, όπου καταπατείται, +την τοπική αυτοδιοίκηση. + +γ') Να μιλά και να γράφει τη γλώσσα της μάνας του, και μόνον +αυτήν να έχει εθνική του γλώσσα, και να αναγκάσει και τους +δασκάλους μ' αυτήν να μαθαίνουν τα παιδιά γράμματα. + +Ω έθνος μαργωμένο, πού είναι η περηφάνεια σου; Μην έχεις +πεποίθηση σε κανένα, μήτε στους Μεγάλους ξένους της γης, +μήτε στους Μεγάλους προγόνους σου, π α ρ ά μ ό ν ο σ τ ο ν +ε α υ τ ό σ ο υ. Από κανένα μην περιμένεις τίποτε, π α ρ ά +μ ό ν ο ν α π ό τ ο ν εα υ τ ό σ ο υ. + + + +ΚΟΙΝΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ + + + +_Δημοσιεύτηκε στον αριθ. 295 του «Νουμά». (11 του Μάη 1908). +Γράφτηκε σε απάντηση του άρθρου του Γ. Σκληρού «ΟΙ +ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΑΔΕΣ ΣΤΟΥΣ ΝΑΤΣΙΟΝΑΛΙΣΤΕΣ» που δημοσιεύτηκε στους +αριθ. 291, 292 και 293 του «Νουμά» (Απρίλης του 1908). Είταν +το πρώτο άρθρο του Σκληρού αυτό, ύστερ' από το φυλλάδιο του +το «Κοινωνικόν μας ζήτημα», που άναψε τη σοσιαλιστική +συζήτηση στο «Νουμά». Όπως λέει στην αρχή του άρθρου του ο +Σ., από «σοβαρούς βιωτικούς περισπασμούς» εμποδίστηκε να +κατέβει νωρίτερα με συστηματική πολεμική με τους κριτικούς +του για το «Κοινωνικόν μας ζήτημα», και κατεβαίνει στον +αγώνα για να πει βιαστικά μερικά λόγια «από φόβο μήπως η +μακρύτερη σιωπή μου παρεξηγηθεί και αυξήσει, το θάρρος +μερικών κριτικών μου να διαστρέφουν, να στρεβλώνουν τις +ιδέες μου όπως τους κατέβει». Ο Σκληρός κρίνοντας, στο άρθρο +του αυτό, το άρθρο του Ίδα: «ΤΟ ΕΘΝΟΣ, ΟΙ ΤΑΞΕΣ ΚΑΙ Ο ΕΝΑΣ» +τονέ χαραχτηρίζει ως «&υποκειμενικό ιδεολόγο και ουτοπιστή&» +που «βάση της σκέψης του δεν έβαλε την παρατήρηση της +&εξωτερικής αντικειμενικότητας&», αλλά μια εσωτερική +επιθυμία. Κατά το Σ. ο Ίδας «παίρνει μόνο τα επίσημα +&σκηνικά της ζωής& χωρίς να σπουδάσει τη &γένεσή τους& και +παραβλέπει προ πάντων τα &παρασκήνια&, αυτά που μπορούν να +εξηγήσουν την πραγματική έννοια της ζωής». Έτσι, κατά το Σ. +«ορισμένη εποχή του &φεουδαλικού καθεστώτος& εδημιούργησε το +Κράτος και κατόπι με τη φορά της εξελίξεως οι &αστοί έρριξαν +στη μέση την ιδέα του &έθνους& και της &πατρίδας& για να +φέρουν αντιπερισπασμό πρώτα στους φεουδάλους και κατόπι +στους προλετάριους, σκεπάζοντας συνάμα μ' αυτές τα +οικονομικά τους συμφέροντα». Στο παράπονο του Ίδα: «δε μας +ξαίρεις εμάς τους Τουρκομερίτες και για τούτο μας ξέχασες +στο βιβλίο σου», ο κ Σ. απαντάει: «Σας ξαίρω και σας +παραξαίρω κ. Ίδα, και ίσως νάμαι περισσότερο τουρκομερίτης +από σας. Εκεί γεννήθηκα και δεκαοχτώ χρονάκια έζησα στα βάθη +της Μικράς Ασίας. Εκεί είδα με τα μάτια μου όχι μόνο την +τυραννία του τούρκικου φεουδαλικού καθεστώτος, αλλά και τη +φαυλότητα του &ρωμαίικου φεουδαλικού θεοκρατικού& +καθεστώτος. Εκεί είδα σε τι απαίσιο σκοτάδι πλέει ο λαός +μας, δουλεύοντας σαν είλωτας όχι μόνο στον τούρκο, αλλά και +στο δικό του τον καλόγερο, το καθαρό αυτό απομεινάρι του +απαίσιου φεουδαλικού Βυζάντιου. Εκεί ένιωσα κατάβαθα πως ο +κλήρος μας με τα περιώνυμα &φεουδαλικά του προνόμια&, στα +οποία στηρίζουν όλα τους τα μεγάλα σχέδια οι +&μεγαλοπράγμονες τουρκομερίτες πολιτικοί μας&, είναι ο +&καλύτερος και φυσικώτερος σύμμαχος του φεουδάλου +σουλτάνου&, μοιραζόμενος μαζί του αθόρυβα τα πλιάτσικα του +δυστυχισμένου λαού, που τον βαστάν και οι δυο τους σε +κτηνώδη κατάσταση. Αλί στο Έθνος που στηρίζει τις ελπίδες +του σε φεουδαλικό κλήρο και καθεστώς! &Όταν με καιρό +κηρυχτεί η αστική επανάσταση στην Τουρκιά, η μόνη που θα +πάρει το μέρος του φεουδάλου σουλτάνου θάναι η φυσική του +σύμμαχος Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία&». Στο τέλος του +συσταίνει να γίνει λιγάκι «ψιλόλογος επιστήμονας» γιατί έτσι +θα τον πολεμήσει αποτελεσματικώτερα, αφού «θα τον καταλάβει +καλύτερα». ― Στο άρθρο του αυτό, κάτω από την υπογραφή του ο +Ίδας πρόσθεσε «&Ανθρωποΐδας& πίθηκος» και στη σημείωσή του +δικαιολογιέται έτσι: «Το παρατσούκλι αυτό δικαιολογείται από +τον τρόπο που με χαρακτηρίζει, με καλωσύνη, ο κ. Σκληρός +δηλαδή «&Κοινός άνθρωπος& που δεν έχασε ακόμη το φυσικό του +εγωισμό και τη φυσική του θηριώδη κατάσταση». Ενώ «&ευγενής +πολιτισμένος άνθρωπος& είναι κείνος που θέλει συνειδητά να +υποβοηθήσει το εξανθρωπιστικό έργο της εξέλιξης!» Και ποιος +τη γνωρίζει την κ. Εξέλιξη; Δεν ξαίρω. Εγώ όμως δεν τη +γνωρίζω»._ + +ΤΟ τελευταίο άρθρο του κ. Σκληρού, που επιγράφεται «Οι +σοσιαλιστάδες στους νατσιοναλίστες», με αναγκάζει να μπω +πάλι λιγάκι στα μελάνια, πράμα που δεν το κάνω συχνά. Ούτε +τα γραψίματα, ούτε τα λόγια τα πολλά, ούτε τα +«ξελαρυγγίσματα» μ' αρέσουν, όπως φαίνεται να πιστεύει ο κ. +Σκληρός. Μα αυτό είναι άλλο ζήτημα. + +Θέλω να πω, ― επειδή με προκαλούν, ― μερικά λόγια για το +«σύστημά» μου, όπως είπε για το δικό του ο κ. Σκληρός. + +Η κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ί α (sociologie) είναι επιστήμη. + +Ο κ ο ι ν ω ν ι σ μ ό ς (socialisme) είναι πόθος. + +Η κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ί α είναι μελέτη όσο γίνεται πιο +αντικειμενική. (Ο άνθρωπος, δηλαδή το όργανο που μελετά, δεν +μπορεί ποτέ να είναι ολότελα αντικειμενικός). + +Ο κ ο ι ν ω ν ι σ μ ό ς είναι κάτι τι όλως διόλου +υποκειμενικό, επάνω κάτω εκείνο που λέει ο κ. Σκληρός +«υποκειμενική κοινωνιολογία», είναι δηλαδή η κοινωνιολογία, +όπως τη νοιώθει ο σοσιαλιστής. + +Την κ ο ι ν ω ν ι ο λ ο γ ί α τη μ ε λ ε τ ά ο +επιστήμονας, δηλαδή μια τάξη ανθρώπων. + +Τον κ ο ι ν ω ν ι σ μ ό τον α ι σ θ ά ν ε τ α ι ο +προλετάριος, δηλαδή άλλη τάξη ανθρώπων. + +Επειδή ο κοινωνισμός είναι κοινωνικό φαινόμενο, το μελετά +κ α ι αυτό ο κοινωνιολόγος. Είναι λοιπόν και ο κοινωνισμός +ένα από τα άπειρα ζητήματα που ξεδιαλύνει και μελετά η +κοινωνιολογία. + +Αν τύχει από μεγάλη ψυχοπονιά και συμπάθεια να αισθάνεται ο +κοινωνιολόγος σαν τους προλετάριους, μπορεί να γίνει +κοινωνιστής, θεωρητικός όμως. Δεν ξέρω αν μπορεί να συμβεί +και το αντίθετο, δηλαδή ένας σοσιαλιστής να είναι και +κοινωνιολόγος, γιατί τότε θα πρέπει να έχει αφήσει την +«υποκειμενική κοινωνιολογία», που του αρέσει, και να έχει +γίνει επιστήμονας, πράμα που δε συμβιβάζεται πολύ πολύ με +συμπάθειες και αντιπάθειες. + +Ο κοινωνισμός ή σοσιαλισμός είναι η λαϊκή έκφραση μερικών +κοινωνικών θεωριών. Γεννήθηκε από τις ανάγκες και τα +αισθήματα των εργατικών, που γυρεύουν να καλλιτερέψουν την +τύχη τους, να δουλεύουν δηλαδή λιγώτερο, να κερδίζουν +περισσότερο, και να γλεντούν και να ξεκουράζουνται όσο +μπορούν περισσότερο ― γιατί είναι αλήθεια κατακουρασμένοι +άνθρωποι. Αλλά γιατί το ιδανικό των εργατών να γίνει όλων +των ανθρώπων ιδανικό, αυτό δεν το νοιώθω. + +Ο σοσιαλισμός γίνηκε έπειτα θεωρία στα κεφάλια των +θεωρητικών, μελετήθηκε από τους κοινωνιολόγους που τον +έβαλαν στη θέση του (τον ταξινόμησαν), κατάντησε ουτοπία +(δηλαδή μεταφυσικό φαινόμενο σε μερικά άλλα κεφάλια, που +τονέ γενίκεψαν υπερβολικά), και αρματωμένος σαν τον αστακό +με τα θεωρητικά επιχειρήματα, κατέβηκε σαν ουρανοκατέβατος +πάλι σε μια τάξη του λαού, στην εργατική τάξη, και την +ξεσήκωσε. Γιατί είναι συμπαθητική θεωρία, κολακεύει την +ελπίδα της ευτυχίας ( = ησυχίας). + +Αλλοιώς όμως μιλεί ένας επιστήμονας σ' άλλους επιστήμονες, +και αλλοιώς ένας πολιτικός (έστω και κοινωνιολόγος) στο λαό. +Στους επιστήμονες ο κοινωνιολόγος θα πει πως ο σοσιαλισμός +είναι φαινόμενο που παρουσιάζεται στις κοινωνίες άμα +κουραστεί η εργατική τάξη από το να μνήσκει σκλαβωμένη στα +ιδανικά και στις ανάγκες άλλης τάξης. Στο λαό θα πει ο +πολιτικός, με επιστημονικοφανή ίσως επιχειρήματα, ότι ο +σοσιαλισμός είναι το τέλειο, «το άκρον άωτον της προόδου και +εξελίξεως», le dernier cri και ε π ο μ έ ν ω ς η ευτυχία. +Είναι, βέβαια κατ' ανάγκη ο πολιτικός στα λόγια του +αποκλειστικός, και μόνο με την αποκλειστικότητα ξεσηκώνονται +και σαλεύουν οι κοινωνικές τάξες. Ο αποκλεισμός όμως δεν +είναι επιστήμη, και άρα ο σοσιαλισμός που θέλει να +αποκλείσει τις ανάγκες και τα ιδανικά κάθε άλλης τάξης, δεν +είναι επιστημονικό επιχείρημα, αλλά α ί σ θ η μ α +(υποκειμενική κοινωνιολογία). + +Με κατηγορεί ο κ. Σκληρός πως έχω «αφηρημένες ψύχωσες». +Ίσως, μα δεν είναι λιγώτερο ευγενικές από μιαν άλλη επίσης +«αφηρημένη ψύχωση» που ξέρω, το θεωρητικό σοσιαλισμό. Γιατί, +καθώς είπα, και ο σοσιαλισμός από αίσθημα μεταμορφώνεται και +γίνεται θεωρία ιδανικό, ψύχωση, και ουτοπία, όπως κάθε άλλο +ανθρώπινο αίσθημα, όσο και αν προέρχεται από συγκεκριμένους +λόγους. + +Και με κατηγορεί ο κ. Σκληρός, και λέει πως κάθομαι στην +ησυχία μου, και για τις «αφηρημένες μου ψυχώσεις» στέλνω +τους «συγκεκριμένους ανθρώπους στο μακελειό, κόβοντας και +ράβοντας με ελαφρή συνείδηση την τύχη και την ευτυχία τους». +Δε με συγκινεί πολύ αυτός ο χαρακτηρισμός μου. Όπως εγώ +στέλνω στο μακελειό συγκεκριμένους ανθρώπους για τα ιδανικά +μου, έτσι και ο κ. Σκληρός στέλνει στο μακελειό ― ο +κακούργος! ― άλλους συγκεκριμένους ανθρώπους για τα δικά του +ιδανικά, που τα νομίζει πιο σύμφωνα με τη συγκεκριμένη +ευτυχία των συγκεκριμένων ανθρώπων. Γιατί όταν αυγατίσουν οι +προλετάριοι στον Ελληνισμό και τους σηκώσουν στο πόδι τα +σοσιαλιστικά αισθήματα, ένστικτα ή ιδανικά, θα κάμουν και +απεργίες και σηκωμούς, και μπορεί και να σκοτωθούν πολλοί, +μαλώνοντας με το πισωδρομικό κράτος. Όσο για την ευτυχία των +ανθρώπων δε φροντίζω, γιατί, ούτε τη δική μου ευτυχία δε +γυρεύω. Το αν κάθομαι στην ησυχία μου ή όχι, εκείνοι που με +γνωρίζουν μπορούν να κρίνουν. + +Ο σοσιαλισμός λοιπόν είναι το ιδανικό, η ψύχωση, η λαχτάρα +του εργάτη σε μερικές εποχές της ζωής των κοινωνιών. Ο κ. +Σκληρός γυρεύει την πάλη ανάμεσο στις τάξες, αυτό θεωρεί +ιδανικό, και όχι το σοσιαλισμό. Επειδή όμως πιστεύει πως η +πάλη αυτή θα πάει μπροστά με το να υποστηρίζονται τα ιδανικά +του εργάτη, δηλαδή ο σοσιαλισμός, ― ξεγελιέται και γενικεύει +και λέει τον εαυτό του σοσιαλιστή, και βγάζει το σοσιαλισμό +κοινωνιολογία και πανάκεια των νέων κοινωνιών. + +Εκείνος όμως, που καταλαβαίνει τα κοινωνικά ζητήματα, και +νοιώθει πως μικρά και μεγάλα α ρ χ ί ζ ο υ ν από +οικονομικούς λόγους, δε σημαίνει πως είναι και +σοσιαλιστής..... + +Του κ. Σκληρού το ιδανικό δεν είναι ο σοσιαλισμός, παρά, +όπως λέει ο ίδιος, «εκπολιτιστικά ιδεώδη που συμπίπτουν με +τη συγκεκριμένη ευτυχία των συγκεκριμένων ανθρώπων.» + +*** + +Αφού έθεσα έτσι τα ζητήματα, τώρα ας αναλύσω τον εαυτό μου, +και ας κοιτάξω πώς σχετίζομαι με όλ' αυτά ε γ ώ, το Ελληνικό +άτομο του 1908. + +Με συμβουλεύει ο κ. Σκληρός να γίνω σκληρός, και +σκληρότητα, κατά τη γνώμη του, είναι «να αναλώνει κανείς +αμείλικτα τα ένστικτά του, τσαλαπατώντας τις πρόληψές του, +συντρίβοντας τις αφηρημένες ψύχωσές του». Πού να ξέρει, πως +από μικρός άλλο τίποτε δεν κάνω παρά να αναλύνω με λύσσα και +ευσυνειδησία τον εαυτό μου και να σημειώνω τις ανάλυσες σα +συνταγές χημικού που αναλύνει τα σώματα (6). + +Λοιπόν δεν είμαι «πατριώτης». Αλλά γεννήθηκα Έλληνας και +Έλληνας θα μείνω, θέλοντας και μη, ως που να πεθάνω. +Αναγνωρίζω τη σκλαβιά μου και δε νομίζω πως υπάρχει +ε λ ε ύ τ ε ρ η θ έ λ η σ η, γιατί αν ύπαρχε θα μπορούσα +να γίνω κοσμοπολίτης. + +Ο κ. Σκληρός, που ξεπέρασε τάχα τον εθνισμό, αν τον +ξεπέρασε, γιατί βάλθηκε και καλά να συλλογίζεται την +Ελληνική κοινωνία και δε στοχάζεται κοσμοπολίτικα; Γιατί του +έρχεται τόσο φυσικά να μιλά για την κοινωνία μας; Δε μιλεί +βέβαια στους Έλληνες με «πατριωτικά ξελαρυγγίσματα» όπως οι +ουτοπιστές πατριώτες, αλλά με «σοσιαλιστικές θεωρίες», όπως +οι θεωρητικοί σοσιαλιστές. Το ίδιο κάνει: μιλεί στους +Έλληνες, ελληνικά. + +Αλλά, τέλος πάντων, υπόθεσε πως είμαι εγώ, ή ο Α ή ο Β, +«πατριώτης», Και μεις τότε είμαστε μιαν ανάγκη, όπως είναι ο +κ. Σκληρός. Το να υπάρχω κ α ι εγώ, είναι αρκετή +δικαιολογία της ύπαρξής μου. Αν υπάρχουν σοσιαλιστές, υπάρχω +όμως και εγώ. Έχουμε ίσα δικαιώματα να ζήσουμε, και οποίος +νικήσει. + + + +Επειδή ψυχολόγησα πολύ τον εαυτό μου, είδα πως έχει τάσες +θεωρητικές, και επειδή το θ ε ω ρ η τ ι κ ό άνθρωπο τονέ +βλέπω μ ι σ ό ν άνθρωπο, γι' αυτό ανάγκασα τον εαυτό μου +να ανακατωθεί με τους ανθρώπους για να γίνει και μ η +θ ε ω ρ η τ ι κ ό ς. Θα είναι και το φυσικό μου τέτοιο: να είμαι +δηλαδή μισός θεωρητικός και μισός μη θεωρητικός. Είμαι σα +δυο άνθρωποι: ένας που ζει και ένας άλλος που κ ο ι τ ά ζ ε ι +απ' όξω τη ζωή μου. Και έτσι νοιώθω καλλίτερα και τον +εαυτό μου και τους άλλους. + +Όταν όμως ανακατώθηκα με τους ανθρώπους, κατάντησα πολιτικός +τους. Φαίνεται, είμαι φυσικά «αρχικός», όπως έλεγαν οι +αρχαίοι. Αλλά δεν έγινα δούλος της πολιτικής. Την ονομάζω +και αυτήν, όπως και τον έρωτα και την επιστήμη, ― β ά ρ α θ ρ ο, +γιατί τις περισσότερες φορές χάνεται ο άνθρωπος μέσα +της. + +Πριν ανακατωθώ με τους ανθρώπους, επειδή μ' άρεζε, σπούδαζα +την κοινωνιολογία στα βιβλία. Τώρα τη σπουδάζω στην κοινωνία +μέσα. Και επειδή γύρω μου έτυχε να έχω μ ι α κοινωνία, την +Ελληνική, μ' αυτήν καταγίνομαι. + +Αλλά έζησα και σ' άλλους τόπους και σ' άλλους χρόνους, και +παράβολα, σύγκρινα, και είδα τη ν έ κ ρ α της τωρινής +κοινωνίας, της Ελληνικής. Δε μ' άρεσε η νέκρα της, και +γύρεψα πως μπορούσε κανείς να ζωντανέψει την κοινωνία μου. + +Πρώτα πρώτα ένοιωσα πως κοινωνία Ελληνική δεν είναι η +κοινωνία που ζει μέσα στα σύνορα του Ε λ λ α δ ι κ ο ύ +κράτους, παρά όλοι οι Έλληνες που βρίσκονται στον κόσμο, +όσοι δεν έγιναν ακόμη ούτε ξένοι, ούτε κοσμοπολίτες, γιατί +κάτι τους συνδέει όλους αυτούς αναμεταξύ τους. + +Και είδα την Ελληνική αυτή κοινωνία ― λιμνοθάλασσα +αποκοιμισμένη. + +Κατάλαβα πως πρέπει να κουνηθούν μεγάλες μάζες της κοινωνίας +αυτής. Και διάλεξα τον πιο σύντομο δρόμο για να φτάσω σ' +αυτό το αποτέλεσμα. Πήγα και ηύρα τους Έλληνες που +κακοπερνούσαν περισσότερο, τους Μακεδονίτες, τους Ηπειρώτες, +τους Θράκες, και έβαλα ν' αστράψει μπροστά στα μάτια, τους +μ ι α ν ε λ π ί δ α, η ελπίδα να γλυτώσουνε από την +κακοπέραση. Αιτία της κακοπέρασης ολοφάνερη ― ο Τούρκος. Άμα +τον ξεφορτωθούνε αυτόν αμέσως θα καλοπεράσουν. Δηλαδή τι +κάνω; Κολακεύω: α') Τον πόθο του γλυτωμού από το βάρος του +Τούρκου, και β') την ελπίδα καλλίτερης τύχης. Μέσο για να +φτάσουμε στο ξεσήκωμα των δούλων ― η αλληλοβοήθεια. Και +άρχισα να διοργανώνω τους ανθρώπους με κοινή ενέργεια. + +Είχα και ένα παράδειγμα ζωντανό μπροστά μου. Οι Βούλγαροι +στα 1903 πώς έκαμαν και σήκωσαν τόσα χωριά στη Μακεδονία, +και δικά τους και μη δικά τους, κατεπάνω στον Τούρκο; Είπαν +στους χωριανούς πως άμα διώξουν τους Τούρκους μπέηδες, τα +τσιφλίκια θα γίνουνε δικά τους (των χωριανών δηλαδή). Και +μάλιστα τους τα ξεμοίρασαν από πριν στους χωριανούς, και +τους έδειξαν του καθενός το κομμάτι που θα πάρει. + +Αυτό ηύρα κατάλληλο μέσο και γρήγορο για να κουνηθεί ένα +μέρος τουλάχιστο της Ελληνικής κοινωνίας. Τώρα βρίσκονται +άλλοι που προτείνουν να ξεσηκώσουν τις εργατικές τάξες του +Ε λ λ α δ ι κ ο ύ κράτους κατεπάνω στο κεφάλαιο. Δεν το +αποκλείνω και αυτό ως καλό μέσο, μα μου φαίνεται πως γ ι α +τ ώ ρ α πιο γρήγορα μπορεί να πιάσει το άλλο. Γιατί; Γιατί +η βιομηχανία δεν είναι αρκετή στο Ελλαδικό βασίλειο για να +βγάλει πολλούς προλετάριους, και ίσως οι εργάτες στην +Ελλάδα, συγκριτικά με άλλες κοινωνίες, ζουν καλά. Πιο μακριά +είναι ο εργάτης στην Ελλάδα από το σοσιαλισμό, παρά ο δούλος +Ρωμιός από ένα σηκωμό κατεπάνω στον Τούρκο. Δε φοβούμαι τις +νέες ιδέες, ούτε το αίστημα του σοσιαλισμού, όπως υποθέτει ο +κ. Σκληρός. Νομίζω όμως πως ακόμα δεν ήρθε φυσικά η ώρα του. + +Δηλαδή τι κάνω; Αφίνω την Ε λ λ α δ ι κ ή κοινωνία να +σκουληκιάζει για την ώρα, αφού δεν έχει αρκετή βιομηχανία +για να γεννήσει προλετάριους, και παίρνω το λαό του δούλου +Ελληνισμού, και προσπαθώ να τον σηκώσω κατεπάνω στους +«τυράννους», όποιοι και αν είναι. + +Τους Δεσποτάδες του Φαναριού, αν δεν μπορέσω να τους φέρω +στα νερά μου, θα τους χτυπήσω κι αυτούς, γιατί είναι πάντα +έτοιμοι να συμμαχήσουν με τον Τούρκο. Το ίδιο θα γίνει και +με τους κοτζαμπασήδες .. + +Τώρα κάνω κ' ένα άλλο. Πατριώτης, είπα, δεν είμαι. Ως τόσο +τον πατριωτισμό, όπου υπάρχει γύρω μου, θα τον εκμεταλλευτώ +σ υ ν ε ι δ η τ ά. (το έκαμε και ο Μπίσμαρκ), και μ' αυτό θα +προκαλέσω αγώνες, γιατί πιστεύω πως οι αγώνες εξυγιαίνουν +τους ανθρώπους και ξυπνούν τους κοιμισμένους. Το να ταράζω +τα νεύρα των πατριωτών της Ελληνικής κοινωνίας (σε κάθε +κοινωνία υπάρχουν ουτοπιστές πατριώτες), τους ξεσηκώνω, και +φωνάζουν και αυτοί. Αν δεν κάνουν άλλο τίποτε οι φωνές τους, +όμως καταστρέφουν ολότελα την πίστη του Έλληνα στο ελεεινό +Ε λ λ α δ ι κ ό κράτος. Όλα αυτά ετοιμάζουν την κοινωνική +επανάσταση. + +Με τον κ. Σκληρό δεν είμαι σύμφωνος ότι το έθνος δεν είναι +ανθρωπινό, παρά είναι σκιά έθνους. Συμφωνώ όμως ότι το +κράτος είναι ελεεινό. + +Το κίνημα των οργανωμένων ραγιάδων θα ξεσπάσει σίγουρα +έπειτα και στην Ε λ λ α δ ι κ ή κοινωνία, χτυπώντας και +κει κατακέφαλα κάθε παλιανθρωπάκο και τυραννίσκο, που θα +θελήσει, άμα ελευτερωθούν και αυτοί να τους εκμεταλλευτεί. + +Αλλά κάνω και ένα άλλο ακόμη. Επειδή πιστεύω, όπως ο κ. +Σκληρός, ότι «μόνο μια μεγάλη οικονομική εξέλιξη θα +ζωντανέψει το δυστυχισμένο τόπο», κοιτάζω να βρω τρόπο να +κουνήσω τα κεφάλαια προς τη διεύθυνση των επιχειρήσεων, για +να φουντώσει η βιομηχανία και το εμπόριο. Αυτό θα αυγατίσει +και τους προλετάριους, και τ ό τ ε, θα είναι πια καιρός να +σηκωθούν και αυτοί για να γυρέψουν τύχη καλλίτερη. + +Θα πει ο κ. Σκληρός, πως ένα άτομο και δυο δε θα σπρώξουν το +κεφάλαιο να κουνηθεί. Ο ίδιος όμως στο άρθρο του, σε μιαν +ερώτηση δική του: «Και π ο ι ο ς θα τους αναγκάσει αυτούς +(εννοώ τους πολιτικούς και την κυβερνήτρα τάξη) ναφήσουν το +χουζούρι τους;» ― απαντά: «Οι άλλες τάξες, ο λαός». Αλλά +λίγο παρακάτω προσθέτει: «Τότε μόνο μπορεί το άτομο να +παίζει σπουδαίο ρόλο, όταν στηριχτεί, σε καμιά κοινωνική +ομάδα, υποστηρίζοντας κυρίως τα συμφέροντά της. Έτσι έκαμαν +και οι μεγάλοι πολιτικοί», και αναφέρνει με τόνομά τους τον +Μπίσμαρκ και τον Καβούρ. + +Δεν είπα ποτέ, ούτε σκέφτηκα το εναντίο, γιατί δεν μπορώ να +φανταστώ κανένα άτομο, και προπάντων άτομο πολιτικό, +ξεκάρφωτο από την κοινωνία όπου μεγάλωσε και ζει και +πολιτεύεται. Όχι μόνο ο Καβούρ και ο Μπίσμαρκ, παρά και ο +Περικλής και ο Καίσαρ ακούμπησαν στις κοινωνικές τάξες για +να αναδειχτούνε. + +Αλλά, ενώ ο κ. Σκληρός θα στηριχτεί στους προλετάριους, που +ακόμα δεν υπάρχουν ή δεν είναι σωστοί προλετάριοι, εγώ, άλλο +άτομο, θα στηριχτώ στην τάξη των βιομήχανων και εμπόρων, και +θα υποστηρίξω τα συμφέροντά της, θα προσπαθήσω να τους +συνασπίσω, να τους δείξω τη δύναμη της αλληλοβοήθειας και +της αλληλεγγύης. + +Και φέρνω ένα μικρούτσικο παράδειγμα: εδώ που είμαι γνωρίζω +έναν που πασκίζει να φτειάσει μια coopérative de crédit +από Έλληνες κεφαλαιούχους κ' εμπόρους. Αυτή άμα γίνει, θα +βοηθήσει την Ελληνική βιομηχανία και το εμπόριο και τη +ναυτιλία. + +Αυτή η υποστήριξη της βιομηχανίας θα φέρει φυσικά την +ανάπτυξη της τάξης των εργατών (προλετάριων). Και τότε θα +είναι ευχαριστημένος ο κ. Σκληρός. + +Όταν έγραψα στο άλλο μου άρθρο πως κ α ι οικονομικούς +αγώνες έκαμε η Ιταλία πριν από την ένωση της, ίσα ίσα τον +Καβούρ είχα στο νου μου. + +Λοιπόν, από μια μεριά θα στηριχτώ στους δούλους και θα τους +βοηθήσω για να γυρέψουν και να επιτύχουν καλύτερη τύχη, και +από την άλλη, θα προσπαθήσω να ενωθούν κεφάλαια σ' όλο τον +Ελληνισμό, για να αρχίσουν μεγάλες επιχείρησες εμπορικές, +ναυτιλιακές, βιομηχανικές. + +Αυτό είναι με λίγα λόγια το πολιτικό-κοινωνικό πρόγραμμα +ενός σύγχρονου Ρωμιού. Δεν αναφέρνω και μερικές άλλες +προσπάθειές μου (και αυτές κοινωνικές), όπως είναι η +προπαγάντα για τη διάδοση της δημοτικής, και για την αλλαγή +του συστήματος στην εκπαίδεψη. + +*** + +Θέλω να παρατηρήσω εδώ και το εξής: ο σοσιαλισμός πηγαίνει +πλάγι στον κοσμοπολιτισμό. Και τον κοσμοπολιτισμό τον +προβλέπω, έρχεται. Μα δεν τονέ φοβούμαι ούτε αυτόν, ούτε τον +σέβομαι υπερβολικά, ούτε ξιππάζομαι μπροστά του. Θα έρθει +και ίσως περάσει πάλι όπως τόσα άλλα. Και, το κάτω κάτω της +γραφής, ο άνθρωπος είναι τόσο μικρό πράμα στον κόσμο τον +απέραντο! + +Θα ήμουν ανόητος να αρνηθώ τον κοσμοπολιτισμό ή το +σοσιαλισμό, ή να βαλθώ να τα πολεμήσω. Αλλά επειδή έτυχε να +γεννηθώ Έλληνας, και επειδή οι Έλληνες την τωρινή στιγμή δε +βρίσκονται α κ ό μ α στο στάδιο του σοσιαλισμού και επειδή +περιτριγυρίζονται από έθνη με σύνορα που θέλουν να μας +φάγουν, να μας εξαφανίσουν αν μπορούν, και επειδή εμένα δε +μου καλοέρχεται να φαγωθώ από Βουλγάρους ή Ρώσσους (είμαι, +βλέπετε, κ' εγώ μια ανάγκη, αφού υπάρχω), ― για τούτο θέλω +π ρ ώ τ α ν α ε ξ α σ φ α λ ι σ τ ε ί η ε λ λ η ν ι κ ή +μ ο υ υ π ό σ τ α σ η (μας το απαιτούν, βλέπετε, μας το +επιβάλλουν τα τριγυρινά μισοάγρια έθνη), έ π ε ι τ α ν' +α ν α π τ ύ ξ ω τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς μ ο υ +δ υ ν ά μ ε ι ς, και ύστερα ας διαλυθεί, ας κοσμοπολιτιστεί, +ας σοσιαλιστεί, ας κάμει ό,τι θέλει το έθνος μας. + +Αν ήμουν Ιταλός και ζούσα πριν από τα 1868 θα έλεγα το ίδιο. +Αν ήμουν Ιταλός σημερινός θα πάσκιζα ίσως να γενικέψω το +σοσιαλισμό στο έθνος μου, και τον κοσμοπολιτισμό σ' όλους +τους ανθρώπους. + +Ο κ. Σκληρός, χωρίς να το πολυπαραδέχεται, είναι Έλληνας ως +στο κόκκαλο, και γι' αυτό συλλογίζεται π ρ ώ τ α π ρ ώ τ α +πώς να διορθώσει την Ελληνική κοινωνία. Αδιάφορο αν η +διάγνωση του δεν ήταν εντελώς σωστή. Κατά τη γνώμη μου, δεν +έπρεπε να μιλήσει μόνο για την Ε λ λ α δ ι κ ή κ ο ι ν ω ν ί α, +έπειτα δεν έπρεπε να βιαστεί να γυρέψει προλετάριους +εκεί που δεν υπάρχουν, ύστερα δεν ήταν σωστό, νομίζω, να +γενικέψει το σοσιαλισμό και να τον κάμει απόλυτη +οικονομολογική και κοινωνιολογική θεωρία. Και έπρεπε να +ξεχωρίσει πιο καθαρά την κοινωνιολογία από τον κοινωνισμό. + +Προσθέτω ότι εγώ τουλάχιστο δεν πιστεύω να διορθώνεται καμιά +κοινωνία. Οι κοινωνίες ζουν ζωντανά ή κοιμισμένα. Η Ελληνική +κοινωνία δε θέλει διόρθωμα, παρά ξύπνημα, αν ξυπνιέται, +γιατί είναι σα μαραμένη. Για να αλλάξεις μια κοινωνία πρέπει +να αλλάξεις το χαραχτήρα των ατόμων της. Μα πώς γίνεται +αυτό, αφού το χαραχτήρα μας, μας τον έφτειασαν οι αιώνες; +Και πάλε οι αιώνες, με τη βοήθεια των πρώτων της φυλής, θα +τον αλλάξουν. + +Ο Έλληνας είναι συντηρητικός και δεν τον έβλαψε πολύ που +έμεινε τέτοιος. Αυτή η συντηρητικότητά του έσωσε τον εθνισμό +του. Μα ίσως αυτό δεν πολυσημαίνει, αδιάφορο, είναι γεγονός. +Όπως το γλωσσικό ζήτημα που οι Ιταλοί το έλυσαν από τον 15ον +αιώνα, οι Έλληνες έμειναν τόσο πίσω που στον 20όν αιώνα να +μην το έχουνε λύσει ακόμα, έτσι και στάλλα ζητήματα έμειναν +πίσω. Αυτό όμως δε θα πει πως είναι κατώτεροι από άλλους +λαούς. + +Ο κ. Σκληρός λέει πως είναι σκεπτικιστής ― όπως όλοι οι. . . +σοσιαλιστές. Μα ίσως εγώ είμαι πιο σκεπτικιστής ακόμα, και +το σοσιαλισμό που τον παραδέχεται αυτός για τελειωτική +σχεδόν εξέλιξη, εγώ αμφιβάλλω και διστάζω να τον παραδεχτώ +για σχετική προκοπή. Όλα είναι σχετικά. Έτσι και για την +επιστήμη. Δεν την περιφρονώ, όπως νομίζει ο κ. Σκληρός, αλλά +υποψιάζομαι τη σημερινή επιστημονική διάθεση των πολλών που +χαντακώνει κάθε ενέργεια άλλη και στενεύει πολλά ανθρώπινα +μυαλά. + +Ότι τ ώ ρ α ο σοσιαλισμός δίνει και παίρνει σε μερικούς +τόπους, το βλέπω και δεν είμαι τυφλός. Και συνταράζει τις +μάζες τις λαϊκές. Μα ό,τι κυριαρχεί τ ώ ρ α σ ε μ ε ρ ι κ ο ύ ς +τόπους της Ευρώπης, δεν είναι και τέλειο, ούτε +τελειωτικό. Ίσως ο κ. Σκληρός, περιτριγυρισμένος, όπως +είναι αυτή τη στιγμή, από θεωρίες, αισθήματα, ψύχωσες και +ιδανικά κοινωνικών κύκλων της Γερμανίας, επηρρεάστηκε +υπερβολικά από μερικούς κύκλους και λησμόνησε άλλους +κύκλους, και λησμόνησε ολότελα πως κάθε έθνος έχει τα φυσικά +του και δεν μπορεί να τα παραβλέψει ένας επιστήμονας. + +Παντού ίσως βρίσκονται σοσιαλιστές, αλλοιώς όμως αισθάνονται +και αλλοιώς πολιτεύονται στη Γαλλία, διαφορετικά στη +Γερμανία, και αλλοιώτικα στην Αγγλία ή στη Ρωσσία ή όπου +αλλού. Αλλά και τα αποτελέσματα του σοσιαλισμού στα διάφορα +έθνη είναι διαφορετικά. Έχουνε βέβαια κάτι τι κοινό οι +σοσιαλιστές σ' όλα τα έθνη ― τον πόθο να καλλιτερέψουν την +τύχη τους, δηλαδή να ξεκουράζονται όσο μπορούν περισσότερο, +― αλλά δεν παρατηρεί τάχα πως έχουν και διαφορές, κα| ότι οι +διαφορές αυτές βγαίνουν από τη διαφορά των χαρακτήρων και +του πολιτισμού του κάθε έθνους; Είναι δυνατό το συγκαιρινό +αίσθημα των λαών για τα σοσιαλιστικά ιδανικά. Μα είναι +επίσης δυνατό και το αίσθημα, όχι του πατριωτισμού, αλλά της +διαφοράς που υπάρχει αναμεταξύ Γάλλους, Άγγλους, Γερμανούς +κτλ. Η διαφορά φτάνει ως στον πόλεμο αναμεταξύ στα έθνη ― +για την επικράτηση. Η κληρονομικότητα είναι τρισμέγιστη +δύναμη. Αν με τον καιρό σβυστούνε οι διαφορές, ― αν οι +συγκοινωνίες γίνουν τόσο γρήγορες και τέλειες, που να μπορεί +ο άνθρωπος σήμερα να γεννιέται στο Τουμποκτού και αύριο να +βρίσκεται στο βόρειο πόλο, μεθαύριο στη Νέα Υόρκη, και την +άλλη μέρα στην Τεχεράνη, ― αν οι επιγαμίες μεταξύ των +ανθρώπων των τωρινών εθνών γίνουν πυκνότερες, ― αν +καταργήσουμε τα κλίματα, γινόμενοι νομάδες, όπως μπορεί +μπορεί μια μέρα να συμβεί, ― τότε βέβαια, ύστερα από αιώνες, +θα καταντήσουμε κοσμοπολίτες, τότε βέβαια και η +κληρονομικότητα θα αρχίσει να γίνεται κοινή σ' όλους τους +ανθρώπους, και δε θα υπάρχουν χωριστές κληρονομικότητες, και +χωριστά επομένως έθνη, αλλά μια κληρονομικότητα και έ ν α +έθνος ― η α ν θ ρ ω π ό τ η . + +Όμως πάντα θα υπάρχουν μάζες ανθρώπινες, που θα +ξεχωρίζουνται με σύνορα αναμεταξύ τους, και τους ανθρώπους +της κάθε μάζας θα τους συνδέουν κάποια συμφέροντα κοινά. Δε +θα είναι έθνη, μα θα είναι μάζες. Μονάχα οι λέξες αλλάζουν! + +Και η Α ν ά γ κ η, η Μοίρα η παντοτεινή, θα ορίζει αιώνια +και θα κυβερνά τους ανθρώπους. + + + +ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΜΑ + + + +_Το άρθρο αυτό. με την υπογραφή «Βρούτος» τυπώθηκε στον +αριθμό 197 του «Νουμά» (29 του Δεκέβρη 1912). Έκαμε δυνατή +εντύπωση. Όλοι το νιώσανε που είναι του Δραγούμη. Ένας +μάλιστα, ο μακαρίτης δικηγόρος Σπύρος Συνοδινός, ήρθε ύστερ' +από λίγες μέρες στο γραφείο μου, και αγόρασε καμιά +τριανταριά φύλλα, για λογαριασμό του «Δικηγορικού +Συλλόγου», λέγοντάς μου κομπαστικά: + + ― Κ' εγώ είμαι φαυλοκράτης σαν το Δραγούμη! + +Άμα του το είπα αυτό, στο Υπουργείο των Εξωτερικών ένα +δειλινό, μου αποκρίθηκε γελώντας · + + ― Αυτά είναι που σε κάνουνε να συλλογίζεσαι να πης λεύτερα +στον τόπο τούτο τη γνώμη σου! + +Στο άρθρο του αυτό απάντησα με δικό μου άρθρο, με τίτλο +«Τιμή και όχι ανάθεμα» και με υπογραφή «Γράκχος Γραικός» +στον αριθ. 499. Το άρθρο μου αυτό το τέλιωνα έτσι: «Εγώ +τουλάχιστο δεν απελπίζουμε πια για τίποτε. Ύστερ' απ' αυτά +που είδα, που ακόμα δα θαρρώ πως τα ονειρεύουμαι, καρτερώ να +ιδώ κ' άλλα μεγαλύτερα. Γιατί ίσαμε τα προχτές ήμουνα ο πιο +απαισιόδοξος ίσως Ρωμηός. Σε τίποτα δεν πίστευα, όλα τα +κορόιδευα και τα πιο ιερά ακόμα. Άκουγα Μεγάλη Ιδέα και μέσα +μου Μεγάλη Μωρία την έλεγα. Τους Πατριώτας τους μετέφραζα σε +Πατριδοκάπηλους. Μου μιλούσανε για πόλεμο και στα χείλια μου +ανέβαινε μια λέξη στερεότυπη: Υποχώρηση. Μούλεγε κανείς πως +μπορεί καμιά μέρα να φτάσουμε ίσαμε την Ελασώνα και εγώ +έσκυβα στο χάρτη να ιδώ καταπού πέφτει ο Καβομαλιάς. Έβλεπα +που φέρνανε τα καινούρια κανόνια και μουρμούριζα γιατί αντί +κανόνια να μη φέρνουν ατμάροτρα και θεριστικές μηχανές. Και +σαν πρωτοήρθε ο «Αβέρωφ» στο Φάληρο τονέ χαιρέτησα για +περιττή πολυτέλεια και τον ήθελα νάνε καλύτερα ένα πελώριο +υπερωκεάνειο. Σας μιλάω ειλικρινά πιστεύτε με. Σήμερα άλλαξε +η μανταλιτέ μου, σήμερα όλα τα πιστεύω. Η πατρίδα μας θα +γίνει μεγάλη δύναμη μια μέρα, θα θαλασσοκρατάει στην +Ανατολή, θα θαυματουργήσει η πατρίδα μας. Θα μπούμε και στην +Πόλι, παιδιά. Πιστεύτε το. Εγώ όλα τα πιστεύω πια, μια και +πίστεψα στον εαυτό μου. Και αυτό το χρωστάω στο Βενιζέλο. +Του χρωστάω λοιπόν Τιμή και όχι Ανάθεμα». + +Το άρθρο μου αυτό, το κάπως προφητικό, που δε μου το +υπαγόρεψε ούτε πολιτικός νους, ούτε διπλωματική γνώση και +πείρα, μα απλούστατα μια πίστη σε ό,τι γινότανε τότε, το +επιδοκίμασε ο Ίδας και με συνεχάρηκε γι' αυτό. + + ― Καλή η απάντησή σου, μου είπε, αν και σε μερικά ξακολουθώ +νάχω τις γνώμες μου και τις επιφυλάξεις μου!.. + +Συχαρητήρια πήρε κι ο μακαρίτης Στέφανος Γρανίτσας που +βρισκότανε τότε στα Γιάννενα και που, καθώς μούλεγε +αργότερα, τονέ συνεχάρηκε ο κ. Βενιζέλος, θαρρώντας πως το +άρθρο είναι δικό του, για την απάντησή του στο «Τιμή και +Ανάθεμα» του Δραγούμη._ + +ΔΟΞΑ και τιμή στον Ελληνικό στρατό και στο ναυτικό για τις +νίκες και τις επιτυχίες τους! Ξεπλύθηκε η ατιμία του 1897! + +Ανάθεμα και καταφρόνια στην παιδιάτικη απρονοησία, στην +κοντόφθαλμη διπλωματία, στην υποχωρητική ολιγάρκεια των +ανιστόρητων Ελλαδικών πολιτικών! + +Δυο πολιτικά προγράμματα είχαν μπρος τους για να διαλέξουν, +προγράμματα βασισμένα το καθένα σε κάποια διανοητικότητα, +διαφορετική από την άλλη. + +Η μια πολιτική, Ελλαδική, κρατική. Η άλλη, Πανελλήνια, +εθνική. + +Η πρώτη ανταποκρίνεται στην έννοια και στην ιδανική αντίληψη +του Κράτους. Η άλλη στην έννοια και στα ιδανικά του Έθνους. + +Η μια, παίρνοντας αρχή και αφετηρία τον πυρήνα της μικρής +Ελλάδας. Η άλλη, την ψυχή του Ελληνισμού. Κάθε οργανισμός, +πολιτικός, κοινωνικός ή ψυχικός, όπως θέλεις πες τον, +γίνεται κέντρο, που γύρω του μορφώνονται ιδέες και +συγκεντρώνεται, ό,τι μπορεί το κέντρο να τραβήξει +περισσότερο. + +Η μια επίστευε και φώναζε, να μεγαλώσει όπως όπως η Ελλάδα. +Η άλλη έλεγε· να ζήσει και να προκόψει το Ελληνικό Έθνος και +να συγκυριαρχήσει με τον Τούρκο στην Ανατολή, παίρνοντας +αγάλι αγάλι τη θέση του Τούρκου, για να γίνει ξανά το θάμα +της Ανατολικής Αυτοκρατορίας. + +Η μια θέλει την Ελλάδα Βέλγιο νοικοκυρεμένο με 5 +εκατομμύρια, η άλλη θέλει τα 10 εκατομμύρια Ρωμιοί να +κυριαρχούν στην Ανατολή και αδιαφορεί για το Ελλαδικό +βασίλειο όσο δεν κάνει και αυτό την πολιτική που χρειάζεται +γι' αυτό το σκοπό και μόνο. + +Όσοι υποστηρίζουν την πολιτική του Κράτους, ονομάζουν τον +εαυτό τους θετικιστές και τους άλλους τους λεν ονειροπόλους +και ιδεολόγους. Αυτοί όμως οι άλλοι αποκρίνονται πως και οι +ιδέες είναι πραγματικότητα και πως κάποιος πλατύτερος +θετικισμός πρέπει να τις περιλαβαίνει και αυτές και να τις +λογαριάζει, αφού είναι δύναμη αλογάριαστη οι ιδέες, και αφού +ιδέες χρησιμεύουν πάντα για βάση κάθε θετικισμού, όπως και +κάθε φιλοσοφίας, όπως και κάθε πολιτικού προγράμματος. + +Όσοι υποστηρίζουν την πολιτική του Έθνους, ονομάζουν τους +άλλους αφιλοσόφητους και ανιστόρητους και τρομαχτικά ρηχούς. + +Πού είναι η αλήθεια; Δεν το ξέρω. Ίσως να βρίσκεται και στις +δυο πολιτικές και στα δυο προγράμματα και στις δυο +ιδεολογίες. Μα ας μη μας στενοχωρεί πολύ το βρέσιμο της +αλήθειας. Δική μας δουλειά δεν είναι, είναι δουλειά κάποιου +θεού, που δεν υπάρχει. Και ας θυμούμαστε τον Πιλάτο, που +ρωτούσε: «Και τι εστι αλήθεια;» + +Ας πάρουμε μονάχα τα γεγονότα. Οι πολιτικές, οι δύο, πάλευαν +αναμεταξύ τους, ποια να νικήσει την άλλη. Στα κεφάλια των +σύγχρονων πολιτικών της Ελλάδας νίκησε και κυριάρχησε στα +1912 η πολιτική του Κράτους, η Ελλαδική. Εκείνο που θα +εξετάσουμε λοιπόν, είναι αν η πολιτική του Κράτους, αυτή που +επικράτησε σε τούτη την περίσταση, την έκαναν καλά ή άσκημα +οι πολιτικοί της Ελλάδας. + +* * * + +Και είπε ο Πρωθυπουργός του Κράτους: «Θα πάρω τη συνεννόηση +των Βουλγάρων και των Ρωμιών που τώρα τρία χρόνια μέσα στην +Τουρκιά κάνει θάματα με το άλλο πρόγραμμα, το ιδεολογικό, +και θα τη μεταχειριστώ όπως ξέρω εγώ, για το δικό μου το +πραγματολογικό πρόγραμμα. Μαζύ με το Βούλγαρο θα χτυπήσω την +Τουρκιά και θα μοιραστώ μαζύ με τον πρωθυπουργό της +Βουλγαρίας, τα χώματα της Ευρωπαϊκής μεριάς της Οθωμανικής +Αυτοκρατορίας. Έτσι θα μεγαλώσω το Κράτος κάμποσα +τετραγωνικά χιλιόμετρα, ας είναι και λίγα, έτσι θα ξεφύγω +και το Κρητικό ζήτημα, που με στενοχωρεί πολύ αυτή την ώρα, +και μπορεί να με ρίξει από την εξουσία». + +Το ίδιο ― χωρίς το Κρητικό ζήτημα ― είπε και ο Βούλγαρος +πρωθυπουργός ή ο Βασιλιάς: «Θωρώ μεγάλη έξαψη στο λαό μου. +Χρόνια τώρα τους γελώ και τους λέω πως με το σήμερα και με +το αύριο θα φάω την Τουρκιά και θα κάνω τη Μακεδονία και την +Αδριανούπολη Βουλγαρία. Αν δε με βοηθήσουν οι άλλοι, +Έλληνες, Σέρβοι και Μαυροβουνιώτες, θα ξανακάνω τις +συνηθισμένες μου μπλόφες, που μπορεί όμως καμιά μαύρη μέρα +να μου βγουν και σε κακό, τέλος πάντων. Αν όμως, καθώς +φαίνονται πρόθυμοι, με βοηθήσουν, τότε θα τον κάνω τον +πόλεμο, που τους τάζω τόσα χρόνια τώρα». + +Και είπε ο ένας στον άλλον: «Έλα να συμμαχήσουμε και να +πετάξουμε την Τουρκιά από την Ευρώπη. Η ώρα είναι κατάλληλη +τώρα που οι Τούρκοι έχουν στημένο πόλεμο με την Ιταλία. Δε +θα βρεθεί καλλίτερη περίσταση!». (Σα να έλειπαν οι +περίστασες στα έθνη που δε ζουν όσον καιρό μονάχα οι +πρωθυπουργοί και οι βασιλιάδες, σα να μην ήταν βέβαιο, ― +όπως και έγινε, ― πως οι Τούρκοι θα έκλειναν μονοστιγμίς +ειρήνη με τους Ιταλούς μόλις θα βρίσκουνταν στην ανάγκη να +αντικρύσουν άλλους εχθρούς). + +Μα κανένας τους δεν είπε: «Έλα να μοιραστούμε πρώτα τα +χώματα και τους πληθυσμούς που ανήκουν δικαιωματικά, σύμφωνα +με το δόγμα των εθνικοτήτων, στον καθένα μας, και άμα +συμφωνήσουμε, κάνουμε τον πόλεμο». + +Θα σου πουν πως δεν είχαν καιρό να χάνουν σε τέτοιες +ψιλοδουλειές. Θα σου πούνε κιόλα πως δε θα συμφωνούσαν ποτέ +τους. Θα σου πουν ίσως και πως δε θα γίνονταν ο πόλεμος +καθόλου αν προσπαθούσαν να συνεννοηθούν για τη μοιρασιά από +πρωτήτερα. + +Ε, μα τότε γιατί τον έκαναν; Ας μη γίνουνταν ποτέ πόλεμος. +Μήπως δεν έμενε πάντα το άλλο πολιτικό πρόγραμμα για να το +ακολουθήσουν; Μήπως ήταν τάχα μπρος βαθύ και πίσω ρέμα; + +Κάποιος θα είχε συμφέρο για να γίνει, ο πόλεμος. Ποιος τάχα +να είχε από τους δυο το μεγαλήτερο συμφέρο; Και τι λογής +συμφέροντα ήταν στη μέση; + +Μπορεί να πουν και το άλλο, πως οι Βούλγαροι με τους Σέρβους +θα έκαναν τον πόλεμο και δίχως εμάς. Μα αυτό δεν είναι +αλήθεια, γιατί μόνο σαν είπαμε εμείς πως δεχόμαστε να +πολεμήσουμε μαζύ τους, μονάχα τότε αποφάσισαν στ' αλήθεια να +πολεμήσουν. Ειδεμή θα τον ξέφευγαν τον πόλεμο, όπως και +τόσες άλλες φορές ως τώρα. + +Αγκαλά μπορεί να σε βεβαιώσουν ― αν δουν πως δε σε πείθουν +τα άλλα τους επιχειρήματα ― πως δεν πίστευαν να νικηθούν +έτσι οι Τούρκοι, τόσο γρήγορα και τόσο τελειωτικά, πως αυτοί +έστησαν πόλεμο της Τουρκιάς για να μεταρρυθμίσει το Κράτος +της μόνο και να καλυτερέψει η τύχη των ομογενών τους, και αν +ήξεραν από πριν πως θα ξεπατωθούν οι Τούρκοι τόσο γρήγορα, +βέβαια θα είχαν συμφωνήσει μεταξύ τους για τη μοιρασιά. Μα +γι' αυτό όμως ίσια ίσια υπάρχουν πολιτικοί και γι' αυτό +πολιτικοί και όχι μπαλωματήδες ή κομπογιανίτες διευθύνουν τα +κράτη και τα έθνη, για να π ρ ο β λ έ π ο υ ν. Και πρόβλεψη +θα πει, να βάζεις κάτω όλες τις πιθανότητες, να παίρνεις μια +καλοστημένη ζυγαριά, να τις ζυγίζεις όλες, και έπειτα να +κάνεις ό,τι είναι να κάνεις. Μα και όταν λεν πως δεν +επρόβλεπαν τέτοιο κατρακύλισμα της Τουρκιάς, δε μιλούν +ειλικρινά. + +Το πρόβλεπαν, σαν πολιτικοί που είναι, και αν δεν είχαν +όρεξη να καλοξετάσουν τα ζητήματα οι δικοί μας, ήταν γνωστό +όμως πως οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι γι' αυτό μονάχα θα +πολεμούσαν, για να ξεπατώσουν ήγουν την Τουρκιά και να +μοιραστούν τη λεία. Λίγο τους έννοιαζε αυτούς για +μεταρρύθμισες και τέτοια. Και αφού τέτοιας λογής ήταν η +πρόθεση των άλλων, ανάγκη πάσα να ταιριάζαμε και μεις την +πολιτική μας ανάλογα. + +Ως τόσο καλά. Έγινε ό,τι έγινε. Διώχτηκε, ξεπαστρεύτηκε ο +Τούρκος από την Ευρώπη, εξόν από μιαν ασήμαντη λουρίδα γης +στη Θράκη. Τώρα έρχεται η μοιρασιά στη μέση, το φάσμα το +αθώρητο, το τρομερό. Είπαμε πως ο πόλεμος έγινε για να +πάρουμε Οθωμανικά χώματα, να τα μοιραστούμε, να τα κάνουμε +δικά μας. Μα τα χώματα αυτά δεν έχουν άραγε κατοίκους απάνω; +Είναι ακατοίκητα, ή τα κατοικούσαν μονάχα Τουρκαλάδες; Πώς +θα γίνει τώρα, που στη Θράκη έχουμε, εχτός από την +Κωνσταντινούπολη και την περιοχή της, 400,000 Έλληνες; Πώς +θα γίνει που στην περιφέρεια των Σερρών, της Δράμας, της +Καβάλας, και στο Μοναστήρι (που θα γίνουν Βουλγάρικα), +έχουμε άλλες 300,000 Έλληνες; Τί θα γίνουν οι άνθρωποι +αυτοί, που από τώρα κιόλα άρχισαν οι Βούλγαροι, με τρόπο +ακατονόμαστο (όποιος δεν τα ξέρει, ας πάει να τα μάθει), να +τους βασανίζουν για να χάσουν τα ελληνικά τους χώματα, τα +χώματα που κατάχτησε με τη βοήθειά μας ο Βουλγάρικος +στρατός; Οι άνθρωποι είναι σα σημαίες, και όταν άλλοι +άνθρωποι πετούν τις σημαίες κάτω και τις τσαλαπατούν, οι +άνθρωποι τούτοι είναι βάρβαροι και τύραννοι. + +Γι' αυτό κάναμε τον πόλεμο; Δεν ξέρω, μα σ' ένα γράμμα που +έλαβα από κείνα τα μέρη, διαβάζω τούτο: «Εσείς, με το να +έχετε φτάσει στη Θεσσαλονίκη, ησυχάσατε και ξεκουράζεστε +τώρα απάνω στις δάφνες σας. Εγώ, με τους Βουλγάρους που +παίρνουν τις Σαράντα Εκκλησιές, την Αδριανούπολη, τη Βίζα, +το Σκοπό, το Διδυμότειχο, την Αίνο, το Σουφλί, τη +Γιουμουλτζίνα, την Ξάνθη, το Δεδεαγάτς, όλη την Θράκη την +Ελληνική και βρίσκονται απ' όξω από την Πόλη, και ακόμα τη +Δράμα, την Καβάλα, το Μελένικο, το Νευροκόπι, τις Σέρρες, τη +Στρούμνιτσα, το Γεύγελι, και είναι μαζύ μας στη Θεσσαλονίκη, +και ίσως πάρουν και το Μοναστήρι και τη Φλώρινα, με τους +Βουλγάρους, που η μια γενιά είναι χωριάτες και η άλλη, τα +παιδιά των χωριατών, με όλα τα καλά και όλα τα κακά του +χωριάτη, που κατέβασαν εκατό χιλιάδες ταύρους και βώδια στις +Ρωμέικες πολιτείες και στα χωριά, και χωριάτικα βάλθηκαν από +τώρα να ξεκάνουν τους Ρωμιούς, με βρισιές, αρπαγές, +ληστείες, ξύλο, αγγαρείες, βούρδουλα, ατίμωσες, και +απαγορεύουν τη γλώσσα μας και αρπάζουν ή κλείνουν από τώρα +τα σκολειά και τις εκκλησιές μας, εγώ, έρχονται ώρες που +ντρέπομαι για λογαριασμό μας και μου φαίνεται πως έτσι που +τα κάναμε, δεν κάναμε παρά τον προαγωγό στους Βουλγάρους +μέσα στα σπίτια μας. Μας ρωτήσατε αν τους θέλουμε; Μα δε +σκοτίζεσθε σεις για μας, γι' αυτό δε σας θέλουμε πια ούτε +και σας. Θέλουμε την ελευτεριά μας και την αυτονομία μας, +γιατί σεις μας καθίσατε έναν καινούριο βάρβαρο απάνω στο +κεφάλι μας». + +Μα ίσως δεν πρέπει να είμαστε τόσο αισθηματικοί. «Ζώμεν εν +εποχή μεγάλου και επιστημονικού θετικισμού» και (προσθέτω +εγώ) μεγάλης επιπολαιότητας. + +Εγώ εξετάζω αν μπορούσαμε να τα πάρουμε αυτά τα μέρη με το +στρατό μας και το στόλο μας, αφού αποφασίσαμε να +ακολουθήσουμε την πολιτική την Ελλαδική, και λέω πως τα +περισσότερα μπορούσαμε. Και εξετάζω ακόμα αν μπορούσαμε να +επιμείνουμε να μας δώσουν τώρα οι Βούλγαροι ανταλλάγματα, +αφού πρόφτασαν αυτοί και τα πήραν. + +Ήτανε γνωστό, σ' όσους μελετούν και στοχάζονται (και ο +πολιτικός έχει θαρρώ, χρέος να μελετά και να στοχάζεται), πως +οι Βούλγαροι θα προσπαθούσαν να κάνουν κατοχή στα μέρη που +τους παραχώρησε η Ρωσσία με τη συνθήκη του Άγιου Στέφανου +στα 1878, και κάτι περισσότερο. Λοιπόν η συνθήκη αυτή δίνει +στους Βουλγάρους το μεγαλήτερο κομμάτι της Μακεδονίας και +της Θράκης. Μα αν ήταν να μας αφήσουν οι Βούλγαροι εκείνα τα +μέρη μονάχα που απόμεναν για την Ελλάδα έξω από τη γραμμή +του Άγιου Στέφανου, δεν είχαμε ανάγκη να κάνουμε μαζύ με +τους Βουλγάρους τον πόλεμο. Ας τον έκαναν μοναχοί τους, +γιατί και έτσι να τον έκαναν και να νικούσαν, πάλι θα μας +άφηναν αυτά τα ίδια μέρη, και θα τους λέγαμε και σπολλάτη. Ο +πόλεμος ήταν περιττό ξόδιασμα χρημάτων και ανθρώπων, αν +σκοπός του ήτανε να ευκολύνει τους Βουλγάρους να κάνουν τη +Μεγάλη Βουλγαρία του Άγιου Στέφανου. + +Ήταν αναπόφευγο λοιπόν, υποθέτω, εμείς ― αφού δεν είχαμε +ορίσει από πριν τα πράματα με τους καλούς μας συμμάχους ― να +κοιτάξουμε να πάρουμε πρωτήτερα όσα μπορούσαμε περισσότερα +από τα μέρη που ήταν βέβαιο πως θα βιάζουνταν να τα +καταχτήσουν οι Βούλγαροι. Ο Διάδοχος με το στρατό του έκαμε +ό,τι μπόρεσε, και έφτασε στα Βοδενά, στη Γουμέντσα, στη +Θεσσαλονίκη, πήρε τη Χαλκιδική, το Λαγκαδά, τη Νιγρίτα, τις +Ελευθερές, και έστειλε ευζωνάκια στο Γεύγελι και ιππικό στις +Σέρρες. Έπειτα ανέβηκε και έπιασε το Όστροβο και τη Φλώρινα, +και ο στρατός του πρόβηκε τέλος και ως στην Κορυτσά. Τα μέρη +αυτά, εχτός από τη Θεσσαλονίκη, και τη Χαλκιδική, τα δίνει +όλα η συνθήκη του Άγιου Στέφανου στους Βουλγάρους. Λοιπόν ο +Διάδοχος έκανε καλά το μέρος του, το πολύ μπορούσε να είχε +προφτάσει ίσως να πάρει και το Μοναστήρι. + +Μα η Κυβέρνηση, που τα σχέδια της τα άλλαζε κατά τους +ανέμους που φυσούσαν, αντί να στέλνει αποβατικά σώματα να +πιάνει νησιά, την ώρα που ο λόγος δεν ήταν για τα νησιά παρά +για την Ευρωπαϊκή Τουρκία (Μακεδονία, Θράκη, Ήπειρο), θα +έκανε ό,τι έπρεπε, αν εκείνους που έστειλε στη Χίο και στη +Μυτιλήνη, τους έστελνε στην Καβάλα (και από κει Δράμα, +Σέρρες, Ξάνθη), και στο Δεδεαγάτς, όπου δε θα έβρισκαν +μεγάλη αντίσταση, γιατί ο Τούρκος ήταν απασχολημένος αλλού. +Και αν ακόμα δεν ήταν να τα κρατήσει όλα αυτά τα μέρη η +Ελλάδα, πάλι θα είχαμε στο χέρι κάτι να ανταλλάξουμε αν τα +είχαμε πάρει. Τώρα πια δεν έχουμε τίποτα να ανταλλάξουμε με +τους Βουλγάρους, παρά μόνο επιχειρήματα, σαν το ακόλουθο: +«πως ο στόλος μας βοήθησε τους συμμάχους». Ενώ αλλοιώς, αντί +για επιχειρήματα, θα είχαμε τόπους να ανταλλάξουμε, και το +εγχείρημα της κατοχής τόπων είναι κάπως πιο δυνατό από όλα +τα λόγια και από όλα τα λογικώτερα επιχειρήματα της +θετικιστικής λογικής. + +Μα ήταν α ν ά γ κ η να πάρουμε τα νησιά, γιατί αν μας +κατηγορήσει κανένας αργότερα πως δεν κερδίσαμε και μεγάλα +πράματα από τον πόλεμο και τη συμμαχία μας με τους +Βουλγάρους, θα έχουμε να παρατάξουμε καμιά εικοσαριά ονόματα +νησιών που πήραμε και μπορούμε να κάνουμε έτσι αίσθηση στον +κοσμάκη. Θα του πούμε: «Μα πώς δεν κερδίσαμε πολλά, αφού +πήραμε την Τένεδο, την Ίμπρο, τη Θάσο, τη Σαμοθράκη, τη +Λήμνο, τον Άη-Στράτη, τα Ψαρά, τη Χίο, τη Μυτιλήνη, τα +Μοσχονήσια, την Ικαρία, τις Κορσιές κτλ. κτλ;». + +Και οι θετικιστές έχουν τις ουτοπίες τους. Τώρα που +διαπραγματευόμαστε το ζήτημα της μοιρασιάς και το ζήτημα της +ειρήνης, δεν κοιτάζουμε τι είναι να πάρουμε περισσότερο, +αφού είμαστε θετικιστές, παρά γυρεύουμε να σιγουρέψουμε +προπάντων την ομοσπονδία τη Βαλκανική. Κοντεύουμε να +ξεχάσουμε τη μοιρασιά για χάρη της μελλούμενης πιθανής +ομοσπονδίας. Πάμε να πιάνουμε τη σκιά και αφήνουμε το κρέας. + +Μα, ας είναι, δεν μπορεί, θα μας απομείνουν και κάμποσα +μέρη. Δεν ταιριάζει να παραπονιόμαστε ολοένα. + +Και όταν οι καλοσυνείδητες ή όχι εφημερίδες και οι +καλόπιστοι ή κακόπιστοι αντιπολιτευόμενοι στη Βουλή σηκωθούν +και αρχίσουν να τον χτυπούν αλύπητα, θα ανεβεί στο βήμα ή θα +βγει σ' ένα μπαλκόνι ο πρωθυπουργός ― ο πρώτος πολίτης του +κράτους ― και θα μιλήσει στους «άνδρας Αθηναίους» έτσι: +«Μήπως παράλαβα την Ελλάδα μεγάλη και σας την παραδίνω +μικρή; Μήπως είχε πολλούς κατοίκους, πολλά πλούτη, πολλούς +τόπους, και γω σας τα λιγόστεψα όλα αυτά; Η Ελλάδα, κύριοι, +από 64,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα που ήταν, είναι, τώρα +84,000, και από 2.700,000 κατοίκους που είχε, έχει τώρα +4,000,000. Πού είναι η ζημία, και πού η προδοσία; Δεν +επρόσθεσα στην Ελλάδα, που είναι ο ομφαλός του Ελληνισμού, +τα Γιάννενα, τη Βέροια, τα Ψαρά, τη Χίο, τη Νιάουσα, τους +Άγιους Σαράντα; κτλ κτλ. (άλλα σαράντα ονόματα). + +Και αλήθεια προδοσία δεν υπάρχει. Μα η ελαφρομυαλιά, η +ασύγκριτη, είναι κάτι αξιοθαύμαστο. Ως τόσο οι «άνδρες +Αθηναίοι» ― ο ομφαλός του ομφαλού της Ρωμιοσύνης ― και οι +κύριοι συμπολιτευόμενοι βουλευτές θα χειροκροτήσουν, και στα +πραχτικά της Βουλής και στις συμπολιτευόμενες εφημερίδες θα +βλέπεις, ω αναγνώστα, σημειωμένα «παρατεταμένα +χειροκροτήματα» και «ουρανομήκεις ζητωκραυγάς». Και έτσι, +πάει λέοντας. + +Ποιος από τους Ελλαδίτες δεν έχει Ελλαδική αντίληψη; Ποιος +έχει να στενοχωρεθεί για κείνο που μπορούσε να είχε γίνει +και δεν έγινε, ή για κείνα που δεν τα κατάφεραν καλά, ή για +τους αναρίθμητους Έλληνες που θα πρέπει ή να γίνουν +Βούλγαροι ή να φύγουν από τους τόπους που είναι πατρίδα +τους, πατρίδα άλλο τόσο Ελληνική, όσο Ελληνικός είναι και ο +Μωρηάς ή η Ρούμελη; Και ποιος άλλος, παρά κακόβουλοι εχθροί +του πρωθυπουργού και του κόμματος, για προσωπικούς λόγους, +μπορούν να ξεστομίσουν καν την αμφιβολία τους; «Μα την ώρα +που η Ελλάδα από 64,000 χιλιόμετρα γίνεται 84,000, τι +γίνεται η Βουλγαρία και η Σερβία;». Αν η Βουλγαρία, γίνεται +τζάμπα και με τη βοήθειά μας, μ ε γ ά λ η Β ο υ λ γ α ρ ί α, +διπλή δηλαδή παρ' ό,τι ήταν, και με λιμάνια στο Αιγαίο, +και βάζουμε στο κεφάλι μας για τα μελλούμενα χρόνια του +Έθνους μπελάδες χίλιες μύριες φορές χειρότερους από τον +μπελά των Τούρκων, κατεβάζοντας τους Σλαύους εμείς και +δυναμώνοντάς τους, τι μας μέλει εμάς τους Ελλαδίτες; Δεν +πάει να γίνει ό,τι θέλει και Βουλγαρία και Σερβία, αφού +εμείς είμαστε ευχαριστημένοι με το κράτος μας και μας +παινούνε κιόλας οι Ευρωπαίοι για τον πρωθυπουργό μας; Και αν +μάλιστα μας λάχει και η Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η ― πράμα όχι +αδύνατο ούτε και πολύ σπουδαίο, γιατί θα πάρουμε μόνη την +πολιτεία και λίγα χιλιόμετρα γύρω, και σε δέκα χρόνια μέσα +τα Σερβικά και Βουλγάρικα λιμάνια στην Αδριατική και στην +Άσπρη θάλασσα θα ρουφήξουν όλο το τωρινό εμπόριο της +Θεσσαλονίκης, ― ε, τότε ποιος μας πιάνει; + +Το όνομα «Θεσσαλονίκη» είναι μάγια φορτωμένο, αντιλαλεί σαν +κανόνι, και λάμπει στα μάτια του λαού σαν το άστρο της +αυγής, και μόνο αυτή να κάνουμε δική μας, ο Βενιζέλος δεν +πέφτει από την Πρωθυπουργία, ― πράμα αδιάφορο. + +Ποιος θα κοτήσει τότε να βγάλει τσιμουδιά; + +Ως τόσο τα 3/4 της Μακεδονίας, όλη η Θράκη, εχτός από την +Πόλη, θα είναι Βουλγαρία, και ο Αρβανίτης θα αρπάξει στο +δικό του κράτος τη μισή Ήπειρο. + + + + +ΠΙΝΑΚΑΣ + + + + Για τούτο το Βιβλίο (του Δ. Π. Ταγκόπουλου) .. σελ. 5 + Στην Πόλη (1904) ............................... » 9 + Το Έθνος, οι Τάξες και ο Ένας (1907) ........... » 22 + Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (ί907) ................ » 34 + Τι είναι το Γλωσσικό ζήτημα (1907) ............. » 39 + Ο ευγενικώτερα πολιτισμένος λαός (1907) ........ » 43 + Α' Προκήρυξη προς τους σκλαβωμένους και + τους ελευθερωμένους Έλληνες (1908) ............. » 48 + Η Μικρή Πατρίδα (Β' Προκήρυξη κτλ.) (l908) ..... » 56 + Στρατός και άλλα (Γ' Προκήρυξη κτλ.) (1909)..... » 66 + Κοινωνισμός και Κοινωνιολογία (1908) ........... » 95 + Τιμή και Ανάθεμα (1912) ........................ » 107 + + + +ΕΚΔΟΣΕΙΣ +ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ "ΤΥΠΟΣ„ +ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ, 3 ― ΑΘΗΝΑΙ. + + + + +1. &Η ΜΙΝΙΟΝ& του &Γκαίτε&. Το χαριτωμένο επεισόδιο της +&Μινιόν& βγαλμένο από το περιώνυμο ρομάντσο του Γκαίτε: «&Τα +μαθητικά χρόνια του Βίλελμ Μάιστερ&». Μετάφρ. Ηλ. +Βουτιερίδη ................................................. Δρ. 2.50 + +2. &Η ΜΠΑΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ ΤΟΥ ΡΙΝΤΙΓΓ&, το υπέροχο αυτό +έργο του &Οσκάρ Ουάιλδ&, σε αριστοτεχνική έμμετρη μετάφραση +του αρχισυντάκτου του «Νουμά» κ. Κ. Καρθαίου. Η μετάφραση +αυτή εκρίθηκε ως ανώτερη κι' από τη Γερμανική κι' από τη +Γαλλική μετάφραση............................................. » 2.50 + +3. &ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ&. Μικρά χαραχτηριστικά σκίτσα που +τάγραψε μέσα στη φυλακή ο κ. Δ. Π. Ταγκόπουλος................ » 3. ― + +4. &ΓΥΡΙΣΜΟΙ&. Ποιήματα του ποιητή κ. Ρώμου +Φιλλύρα ...................................................... » 3. ― + +5. &ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΚΑΙ ΣΙΣΥΦΟΣ&. Δράμα φιλοσοφικοκοινωνικό της +Πολωνέζας ποιήτριας &Μαρίας Κονοπνίτσκη&, συμβολίζον τον +πόλεμο του Πνεύματος και της Ύλης. Μετάφρ. από το Ρωσσικό +του Στ. Κανονίδη ............................................. » 2. ― + +6. &ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ& της Μυρτιώτισας σ' έκδοση +καλλιτεχνική ................................................. » 4. ― + +7. &ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ Η ΔΟΞΑ...& Εντυπώσεις και εικόνες του νεαρού +λογίου και δημοσιογράφου κ. Κ. Καραμούζη από την Ελληνική +Σμύρνη........................................................ » 3. ― + +8. &ΔΡΑΜΑΤΑ& Τόμος Α' του κ. Δ. Π. Ταγκόπουλου, πάνω σε +θέματα κοινωνικά: &Ζωντανοί και Πεθαμένοι& (προγονοπληξία) ― +&Αλυσίδες& (πολιτική συναλλαγή) ― &Στην Οξώπορτα& (κοινωνική +αλληλεγγύη) ............................................... Δρ. 6. ― + +9. &ΑΔΟΛΦΟΣ& ρομαντικό διήγημα του Γάλλου συγγραφέως +&Βενιαμίν Κωνστάν& Μετάφρ. Κ. Ουράνη ..........................» 3.50 + +10. &ΚΑΝΑΡΙΝΑΚΙ&. Η ζωή των Ευελπίδων γραμμένη από ένα +συνάδελφό τους ............................................... » 3. ― + +11. &ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ& του μεγάλου Ρώσσου συγγραφέως &Τσέχωφ&. +Μετάφρασις Αθ. Μίχα .......................................... » 3.50 + +12. &ΝΟΣΤΑΛΓΙΕΣ&. Νέος καλλιτεχνικός τόμος ποιημάτων του +ποιητή Κώστα Ουράνη .......................................... » 5. ― + + +&ΕΤΟΙΜΑΖΟΝΤΑΙ:& + +&ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗ& (τακτοποιημένα και φροντισμένα +από το Δ. Π. Ταγκόπουλο). Τόμ. Α'. <Αθηναϊκαί σελίδες». + +&ΤΡΙΑΝΤΑΔΥΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ& του Δημοσθ. Βουτυρά. + +&Ο ΠΑΤΕΡΑΣ& κι άλλα διηγήματα του Κώστα Παρορίτη. + +&ΔΙΑΛΕΧΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ& του Γρ. Ξενόπουλου. + +&ΕΚΛΕΧΤΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ& του Αργύρη Εφταλιώτη (τακτoποιημένες και +φροντισμένες από τον Δ. Π. Ταγκόπουλο. + +&ΥΜΝΟΙ&. Ποιήματα Ρήγα Γκόλφη. + +&ΟΙ ΑΛΑΝΙΑΡΗΔΕΣ& του Δημοσθ. Βουτυρά. + +&ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ&. Έκδοση Β'. (με νέα ανέκδοτα σκίτσα). + +&ΤΑ ΣΩΖΟΜΕΝΑ& του Κάλβου, με κριτική μελέτη του Αρ. Καμπάνη. + +&ΠΟΙΗΜΑΤΑ& του Κ. Καρθαίου. + +*** + +1) « ... .ούτε ζύγισα τα χρήσιμα πράγματα για να ιδώ ποια +είναι τα πιο χρήσιμα. Αυτό που σου είπα, &πρέπει& να γίνει». +(Ηρώων και Μαρτύρων αίμα, σελ. 64). + +2) .... Όταν τον είδομεν νεκρόν, το αίμα έρρεεν ακόμα από +τα άγρια τραύματά του, αλλά το πρόσωπόν του, με το +αλησμόνητον μειδίαμα του, έλεγεν ακόμη· «Άφες αυτοίς ου γαρ +οίδασι τι ποιούσι». Εν τη βαθεία στοργή, την οποίαν, ως κ' +εκείνος, έχομεν προς τον στρατόν μας, θέλομεν μάλιστα, παρά +την οδύνην μας, να εξάρωμεν το γεγονός ότι οι κακουργήσαντες +δεν ανήκουσιν εις σώμα του τακτικού στρατεύματος». (Από το +υπέροχο άρθρο του κ. Αθ. Σουλιώτη Νικολαΐδη που δημοσιεύτηκε +στην «Πολιτική Επιθεώρηση» ― σελ. 209 210. 29.8.920.) + +3) Εδώ, φοβάμαι, πως θάναι κάπιο χοντρό λάθος· τυπογραφικό. +Είναι αδύνατο μπαίνοντας κανείς στην Πόλη, να ιδή μαζί +Δαρδανέλλια και Πόλη. Ίσως το χειρόγραφο αντί &Δαρδανέλλια& +νάχε &Βόσπορο&. + +4) Για τους «Ελλαδικούς» στις 6 του Μάη 1907 δημοσιεύτηκε +στο φύλλο του «Νουμά» ένα άρθρο δικό μου σχετικό με αυτό το +μέρος του σημερινού μου άρθρου. + +5) Το φυλλάδιο είχε και χάρτη στο τέλος πούδειχνε όσα +αναφέρονται σε τούτο τον παράγραφο. + +6) Έχω γράψει μάλιστα πολύ νέος ένα μυθιστόρημα, που δεν το +δημοσίεψα, και που είναι μια ψυχολογική ανάλυση του εαυτού +μου σ' όλα τα στάδια που πέρασα από τότε που μικρός άρχιζα +να νιώθω τον έρωτά μου. Εκεί μέσα θα έβλεπε ο κ. Σκληρός +όλες τις τρεχούμενες ουτοπίες, σοσιαλιστικές, +κοσμοπολίτικες, ανθρωπιστικές, χρησιμοθεωρικές, πατριωτικές +και πόθους και λαχτάρες και σκεπτικισμό πολύ. + Ι.Δ. + + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Studies, by Ion Dragoumis + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK STUDIES *** + +***** This file should be named 36129-8.txt or 36129-8.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/3/6/1/2/36129/ + +Produced by Sophia Canoni + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: http://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/36129-0.zip b/36129-0.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3c33436 --- /dev/null +++ b/36129-0.zip diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..962020b --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #36129 (https://www.gutenberg.org/ebooks/36129) |