diff options
| author | nfenwick <nfenwick@pglaf.org> | 2025-03-07 21:17:55 -0800 |
|---|---|---|
| committer | nfenwick <nfenwick@pglaf.org> | 2025-03-07 21:17:55 -0800 |
| commit | 13eaae73c940931caf26fc92170ade37bbeb4c4a (patch) | |
| tree | ef9a1c0aa8bd64e49e48d9acbd4d3f1abf30882d | |
| parent | b4626903c5e972b3a7e401c4291f521b6a6e0160 (diff) | |
| -rw-r--r-- | 42885-0.txt | 397 | ||||
| -rw-r--r-- | 42885-0.zip | bin | 158607 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42885-8.txt | 8344 | ||||
| -rw-r--r-- | 42885-8.zip | bin | 158460 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42885-h.zip | bin | 305054 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42885-h/42885-h.htm | 420 | ||||
| -rw-r--r-- | 42885-h/images/book.png | bin | 364 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42885-h/images/card.png | bin | 249 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 42885-h/images/external.png | bin | 172 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/42885-8.txt | 8344 | ||||
| -rw-r--r-- | old/42885-8.zip | bin | 158460 -> 0 bytes |
11 files changed, 5 insertions, 17500 deletions
diff --git a/42885-0.txt b/42885-0.txt index 24ef43e..e0532c0 100644 --- a/42885-0.txt +++ b/42885-0.txt @@ -1,41 +1,4 @@ -The Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: In het rijk van Siameezen en Maleiers - -Author: Hans Morgenthaler - -Translator: Alice van Nahuys - -Release Date: June 6, 2013 [EBook #42885] - -Language: Dutch - -Character set encoding: UTF-8 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - - - - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - - - - - - - - +*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42885 *** HANS MORGENTHALER @@ -7985,360 +7948,4 @@ heeft!" End of the Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by Hans Morgenthaler -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - -***** This file should be named 42885-0.txt or 42885-0.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/8/8/42885/ - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License available with this file or online at - www.gutenberg.org/license. - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation information page at www.gutenberg.org - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at 809 -North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email -contact links and up to date contact information can be found at the -Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For forty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
\ No newline at end of file +*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42885 *** diff --git a/42885-0.zip b/42885-0.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 414e690..0000000 --- a/42885-0.zip +++ /dev/null diff --git a/42885-8.txt b/42885-8.txt deleted file mode 100644 index 0393120..0000000 --- a/42885-8.txt +++ /dev/null @@ -1,8344 +0,0 @@ -The Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: In het rijk van Siameezen en Maleiers - -Author: Hans Morgenthaler - -Translator: Alice van Nahuys - -Release Date: June 6, 2013 [EBook #42885] - -Language: Dutch - -Character set encoding: ISO-8859-1 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - - - - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - - - - - - - - - - HANS MORGENTHALER - - IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN MALEIERS - - Vertaald door Alice van Nahuys - - - - - Met 32 autotypiën - - MCMXXII - Em. Querido / Amsterdam - - - - - - - -MATA HARI - - - MIJN JUNGLE-BOEK ZAL MIJ ALTIJD WEER AAN NOE KIANG - HERINNEREN: "HEERLIJK-NATUURLIJKE VROUWEN ZIJN ER ONDER - DEZE BRUINE MENSCHEN...!" NOE KIANG HEEFT DERTIG DAGEN - VERGEEFS OP MIJ GEWACHT EN OP DEN EEN-EN-DERTIGSTEN.... EEN - CHINEES GENOMEN - - -Mata hari, oog van den dag, heet de Maleische zon.... - -Zij is de heerlijke, die het oerwoud de kracht geeft om te groeien. - -Als Mata hari in dauw-vochtige pracht uit de glinsterende woudzee -opstijgt, ontwaken duizenden der bontste vlinders; ze broeit in -dagenlang-heeten arbeid dit vreemde leven uit, en al deze bruine -menschen zijn de haren. - -Mata hari is de geweldige, die ons blanken sterk maakt en ziek -tegelijk. - -En telkens, iederen avond, wanneer de donkere, tropische nacht in -zwoel verlangen zijn jubelend lied aanheft, is dat ter eere van -Mata hari, die ter ruste is gegaan, en die iederen komenden ochtend -opnieuw ontwaakt. - -Mata hari gebiedt over een uitgestrekt rijk, waar in de onmetelijke -vrijheid der wildernis, in tijdelooze ongebondenheid, de aandachtige -zijn oude wereld vermag te vergeten en zichzelf te hervinden. - -En ook onder de toovermacht der Maleische zon geworden hem nog vele -groote, kostbare seconden, waarin hij vol intense verwondering is en -vol dankbaarheid, wijl het lot hem ook deze dagen nog schonk.... - - - -Toen ik in den laten herfst van het jaar negentien honderd en zeventien -zigzagsgewijs door de Middellandsche Zee en naar Indië voer, had ik -geen duidelijke voorstelling van dat wat mij daar wachtte. Siameezen, -Chineezen, Maleiers, Boeddhisme en tropische oerwouden, alle de -zinnebeelden dier werelden lagen buiten den engen gezichtskring van -mijn jonge leven. - -Alleen de bergen van mijn eigen land, Zwitserland, droeg ik toen -ter tijd in mijn hart, verder niets.... dan misschien alleen nog de -herinnering aan enkele menschen.... - -En toch is het mij vandaag den dag, alsof ik toen al die heidensche -goedheid van het Oosten voorvoelde, alsof al voordat ze me vertrouwd -werden, die menschenleege streken van den jungle, de verre zee en de -tropenzon, lokkende sterren voor mij zijn geweest van een heerlijke -toekomst, die zich voor mij opendeed, stralend en licht en rijk aan -vrijheid en wonderen. - -Het lijkt mij nu, alsof ik toen al, toen ik de in herfstsneeuw -pralende bergen mijn "vaarwel" toeriep, wist, dat mijn vertrek geen -scheiden en ontrouw-worden beteekende, dat ik niet heenging, maar -huiswaarts keerde, terugging naar mijn eigenlijke vaderland, naar -een mij weliswaar volkomen nieuwe wereld, maar dan toch een wereld -van oud beleven en onbedorven oorspronkelijkheid. - -En dat al van meet aan als een voorgevoel in mij gelegen moet hebben, -wat later tot een blijde overtuiging werd: - -Dat ook in de verre tropische oerwouden en in het van god verlaten -strookje zon-verbrande duinzand ergens aan de kust van Achter-Indië -dezelfde eeuwigheidswaarden liggen als in het rijk der trotsche, -stoere, boven alle tijden en menschenbegrippen hoog uitrijzende -bergen.... - -Mijn streng en hoog beroep, de geologie, bracht mij in het weinig -bekende wonderland der aarde, waar Siam zich dun en smal overbuigt -naar het Malaka-schiereiland, opdringend naar den equator en naar de -zon. Waar de Siameezen onmerkbaar in Maleiers overgaan, in de tinmijnen -duizenden nijvere Chineezen zwoegen, waar in de wijd-verstrooide -dorpen de vertegenwoordigers van bijna alle Oostersche rassen, van -den hoogen, slanken Hindoe tot den kleinen Japanner leven, in het -slik der rijstvelden kudden geweldige waterbuffels grazen en in de -schaduw van overslanke kokos- en arecapalmen in spitsgedaakte hutten -vreedzame bruinen een paradijsbestaan leiden. - -Niet minder dan drie geheel nieuwe en vreemde culturen wachtten mij -daar, de Siameesch-Boeddhistische, de Maleisch-Mohammedaansche en als -verreweg de meest bizarre en spookachtigste.... de Chineesche wereld. - -En tijden gingen voor mij open, wanneer ik zoo avond aan avond, wanneer -de fluweelen nacht uit den jungle opsteeg, tot mijzelf mocht zeggen: -veel merkwaardigs heb ik vandaag ontmoet, weliswaar ook veel wat -moeilijk was, en ik stond tegenover dingen, die ik nimmer begrijpen -zal.... maar, het was een mooie dag. - -De Maleische punt van het koninkrijk Siam is nog zoo oorspronkelijk -en onder de bescherming zijner wouden nog zoo onberoerd gebleven, -als maar weinige der nabij gelegen Indische landen. - -In tegenstelling met de Vereenigde Maleische Staten en de Straits -Settlements, waar, onder Engelschen invloed, Westersche ideeën langs -keurige rechtlijnige automobielwegen tot in het meest afgelegen dal -en dorp doordringen (om het tinerts te halen), is Zuid-Siam heden -ten dage nog zonder straten en wegen. - -Smalle junglepaden helpen het schaarsche binnenlandsche verkeer -bemiddelen; koelies, booten en olifanten; en het heele land is, -afgezien van de weinige rijstvelden om de dorpen en in de aanslibbingen -der rivieren, met dicht, maagdelijk oerwoud bedekt. - -Zelfs de houtvretende trein, die in drie dagen het twaalf honderd -kilometer lange Siameesche deel van het Malaka-schiereiland door-hijgt -en -blaast, soms langgerekt fluitend, omdat de waterbuffels bij -voorkeur op de rails wandelen, was tot nu toe niet in staat het land -veel te ontnemen. Ik geloof dat er wel dozijnen stopplaatsen opgeteld -zouden kunnen worden, waar, behalve de spoorweg-ingenieurs nooit een -blanke in- of uitstapte. - -Kudden wilde olifanten huizen nog vlak langs het spoor. De tijger -stal den hond van een schilderachtig-barrevoets gaanden stationschef -tusschen twee in het spoorboekje staande treinen, wat weliswaar niet -al te veel wil zeggen, daar deze maar drie keer in de week passeeren. - -Granieten bergruggen doorsnijden het Malaka-schiereiland, hier en -daar de grenzen vormend van Birma, Een dezer ketens dringt, zich in -burchtachtige eilanden oplossend, tot ver in de Golf van Siam naar -voren. De bergen zijn onbewoond en zullen nog vele tientallen van -jaren een veilig toevluchtsoord blijven voor het vele wild, dat nu -nog alle bosschen vult, niet zeer lastig is en half tam. - -De Kau-Yai--de Groote Berg--verheft zich ongeveer zeventienhonderd -meter spits-pyramidaal en staat boven de zee zooals de Niesen boven -het Thunermeer. - -Maar heel klein is het vlakke land, dat zoo in steile bergen opsteekt; -gezonde hoogvlakten ontbreken volkomen, en de woningen, dorpen en -bebouwde gebieden liggen bijna zonder uitzondering in de met recht -als door malaria verpest beruchte moeraslanden. - -Tegen de hellingen der groote bergketens, vaak tot ver in het -vlakke land, zitten overblijfselen van een oude sedimentlaag, rondom -afgeknaagde, gedrochtelijke kalktanden en -kaken, die met vreemd-bleeke -gezichten over de golvende woudzee staren. - -De overlaten der rivieren zijn tusschen steile wanden diep ingesneden; -de mondingen, als het vloed is, overstroomd, wemelen van krokodillen. - -Op verre uitgestrektheden vormen roodachtige kleischeifers het -beeld van het landschap, hooger gelegen alleen met mager bamboe en -olifantsgras begroeid, bij droog weer wanhopig dor en onvruchtbaar -en in den regentijd vervloeiend, zich oplossend en alle wegen een -voet diep met taai leem-slik en modder bedekkend. - -Chineesche en Siameesche mijnlieden kwamen op het kantoor van mijn -firma, bijvoorbeeld met een brokje ertsmonster in de hand en vertelden -en verzonnen van onmetelijke schatten, die ergens diep in het woud -lagen; en dan was ik iederen keer de man, die er "eventjes gauw naar -toe" moest, om te zien of de droomen van goud en tin en zilver reden -tot hoop gaven of dat het heusche droomen waren. - -Op de korte mededeeling: "Ik weet tin bij die of die rivier, in die of -die provincie," op een paar stukken erts in de hand van een armzaligen -inboorling, had ik mijn koffers te pakken en als de wind op stap te -gaan; en daardoor kwam ik dieper in het oerwoud en drong ik verder in -het land door dan andere blanken, en was ik meer in aanraking met al -het echte, dan menschen, die misschien tientallen van jaren in een -der Oostersche steden geleefd hebben, of die--weliswaar ook in de -binnenlanden--maar gestadig in een behaaglijken bungalow woonden. - -Al deze ondernemingen waren altijd door veel romantisch vertoon van -gewicht en geheimzinnig gepraat omgeven en maar heel zelden wist ik -bij het begin van de reis, waar de leiders mij heen zouden brengen. En -bij de hebzucht, die den meesten menschen en stellig allen mijnlieden -eigen is, waren daar dan voor hen, die vaak te vermetel het geluk -van den hemel omlaag poogden te halen, hevige teleurstellingen,--maar -ook voor mij. - -Een pleizierig reisje van dien aard, om zoo te zeggen uit mijn -leerjongenstijd, schiet me opeens te binnen. - -De hoofdman van een klein dorpje wilde me naar de Tinpetrivier brengen -(hoe onthou je zulke namen toch soms!), waar hij een ertsmonster mee -vandaan gebracht had. Hij maakte een stuntelig reisplan voor mij op, -dat ik om zijn eigenaardigheid en echtheid tot vandaag den dag nog -heb bewaard. - -Toen ik hem vroeg: "Heb je daar ook hutten en menschen?" lei hij zijn -gezicht in gewichtige ernstplooien: "Nee, non pa!--Daar moeten we in -het open bosch slapen!" Hij zei dat op een toon, zooals bijvoorbeeld -een bergbewoner een stedeling aankondigt: "Tja, daar zal je op stroo -moeten slapen!" - -Mij lokte dat destijds zooveel te meer aan. - -Hij rustte een schare van woudmenschen uit. Zes of zeven jagers en -wortelmenschen met voorladers uit de, er heden ten dage zoo menschelijk -en onschuldig uitziende tijden der eerste Portugeesche immigranten, -vergezelden ons, toen we, zonder veel complimenten te maken, op een -heeten morgen opbraken, om er "eventjes gauw naar toe te gaan." - -Urenlang liep ik stoffig en heet achter mijn menschen aan, mij -duizendmaal bukkend en kronkelend en mij door het gewar van lianen en -boomen heenscheurend en duwend; soms waadden we door beken, dan weer -liepen we op smalle oeverstrookjes; boomstammen met allerlei sierlijk -gekrulde teekens, voor mij vreemd en onbegrijpelijk en voor hen, die -het verstonden de boschtaal zelf met het mes in de schors te snijden, -stonden als wegwijzers aan den weg. Ik had toen nog een buitengewone -achting voor den speurzin der bruinen en vereerde deze woudbewoners, -van wie ik afhankelijk was als een zuigeling van zijn min, tot hun -eigen groote verwondering, en ongeveer op de manier zooals een groen -broekje een beroemdheid aangaapt. Vaak volgden wij het spoor van -olifanten en volgden de groote ovale afdrukken der pooten, die zich -als een vreemdsoortige ketting door het bosch slingerden, uren ver; -nieuwe sporen kwamen erbij of scheidden zich af, en vaak sloot zich het -bladerdak daaroverheen en over ons, zoodat wij zelfs op onze knieën, -en gebukt er nauwelijks doorheen konden kruipen. - -Eénmaal, toen het olifantenspoor heel duidelijk was, klonk er opeens -een ontzettend gestamp en een bende zwarte wilde zwijnen raasde -grauw weg. - -Ik had dien keer amper genoeg proviand meegenomen, geen bed, niet eens -een deken en wilde er alleen maar "gauw eventjes naar toe", zonder -in het minst op mijn lichamelijk welzijn bedacht te zijn--zooals het -menschen, die iets willen bereiken, toch betaamt. - -Toen we tegen den avond de rivier bereikten, onze voeten kapot van -het zand en de bloedzuigers, en het bleek, dat al die inspanning voor -niets was geweest, er geen zweem van erts te vinden was, zag ik het -einde van mijn krachten naderen; en zoodra de mannen een gebrekkige -stellage van bamboe om te slapen voor mij hadden opgericht, viel ik -er moe en teleurgesteld op neer. - -De Siameezen bleven nog een beetje bij het vuur rondspoken, kookten -rijst, die ze, in bananenbladeren verpakt en bamboestengels als kookpot -gebruikend, braadden. Toen rolden ze zich als egels in elkaar en kropen -weg tusschen de wortels van groote boomen of in gaten in den grond. - -Doodmoe sliep ik dadelijk in. Toen ik om middernacht toevallig wakker -werd, was ik alleen. - -Hoe ik ook riep en deed, geen antwoord. Het vuur was uit, het oerwoud -omgaf mij met zijn donkerheid en zelfs geen schijntje van de maan, -geen enkel sterretje glom door de duisternis. De rivier liet zijn -watermassa's aanruischen, mijn stem overdonderend, en ik lei mij -half bewusteloos--een uitweg uit het vreeselijke woud zou er voor -mij nu niet meer zijn--weer op mijn bamboebritsje, dat midden in de -olifantensporen stond.-- - -Bij het aanbreken van den dag kwamen de mannen terug. Elk van hen had -een bosje kikvorschen bij zich, die ze bij het ontbijt opsmikkelden. - -Ze verzekerden mij heel stellig, dat ze niet lang weggeweest waren en -dat de olifanten en overige groote dieren van het oerwoud vast al lang -de vele menschen hadden geroken en er van door waren gegaan. Maar -op den terugweg, nog geen honderd meter achter onze rustplaats, -ontdekten we de versche sporen, die zoo groot waren als badkuipen, -van den meest beruchten, niet in kudden levenden olifant van het -woeste, eenzame dal.-- - - - -Mata hari, oog van den dag, heet de Maleische zon. Hij is de heerlijke, -die het oerwoud de kracht geeft om te groeien. - -Als Mata hari aan den glas-groenen hemel in den blauwen avond verzinkt, -worden angstig vermoede sprookjes tot werkelijkheden; zij broeit -in dagenlang-heeten arbeid dit vreemde leven uit, en al deze bruine -menschen zijn de haren. - -Mata hari is de geweldige, die ons blanken sterk maakt en ziek -tegelijk. - -En in haar rijk ontstaan beelden, die vol gloed en kleur in ons zullen -voortleven, gelijk het nachtlied van den jungle voortklinkt, tot -ver, ver in de matte dagen van terugkomst in het bleeke Europa,--het -eeuwige prijslied op Mata hari, Mata hari, de Maleische zon.---- - - - - - - - -HOLLOEKI, ARIS EN MIJN FAKKELOPTOCHT - - -Toen ik, weliswaar ongedeerd aan de wildernis ontkomen, maar zeer -vermoeid en in een niet bepaald liefelijke stemming, weer onder de -deur van een Chineesch huis in een eenigermate menschwaardig dorpje -zat, kon ik langen tijd een gevoel van "verlorenheid en aan groote -en ruwe krachten prijsgegeven zijn" niet van mij afzetten. - -Half naakt en barrevoets, zooals een schooljongen op een vrijen -middag het bosch in loopt--dat had ik nu gemerkt--kom je in het Oosten -niet ver. - -Wie voor den eersten keer in deze Indische landen reist, voelt -zich met een geweldigen ruk ontworteld, weggerukt uit al het oude; -en zijn vroeger zoo goede en gedegen burgerlijke begrippen van tijd -en afstand, van dag en van nacht verliezen hun beteekenis, worden -'t onderst boven gegooid, en van heel uit verre verte kijkt den -verplaatste zijn oude leven na, dat in zijn puike geregeldheid er -eensdeels mooi en begeerenswaardig, maar er anderdeels al bijna een -klein beetje belachelijk en kleinzielig uitziet. - -Zoo veelbelovend en verleidelijk op het eerste gezicht de -natuurlijkheid der groote, nieuwe wereld den zoo juist aangekomene -lijkt, zoo teleurgesteld is hij, te moeten ontdekken, dat hij de -geschiktheid om in haar eenvoud te leven, allang bijna totaal heeft -verloren; als hij met minderwaardigheidsgevoelens moet merken, dat zijn -maag de bekwaamheid om kikkers en kippenpootjes te verteren, heeft -ingeboet, ja, dat hij het amper met de op de manier der inboorlingen -toebereide rijst kan eens worden. - -Op den naakten vloer te slapen, behaagt zijn beenderen niet, en -iedereen moet daar tot de erkenning komen, dat hij op den duur nooit -de noodige kracht zou bezitten, om behoorlijk en regelmatig zooals -in landen met een koeler klimaat, op zijn uiterlijk te letten. - -Midden in het prachtigste Chineezendorp ben ik, blanke, onmogelijk--tot -deze conclusie kwam ik--en moet te gronde gaan en verhongeren (terwijl -natuurmenschen zich in hun levenskracht verheugen), wanneer ik niet, -tenminste rekening houdend met enkele mijner Europeesche gewoonten, -de allernoodigste hulpmiddelen daar vandaan meebreng. - -Niet zeer gelukkig hurkte ik, bijna als een bedelaar, onder de deur -van een rijken Chinees, die mij schuin aankeek en zeker merkte, -dat die vreemdeling daar rijkelijk genoeg te denken had. Nieuwe, nog -volkomen onbegrijpelijke beelden omgaven mij; mijn Engelsch sprekende -boy, hoewel een grappig jog, op wien je eigenlijk nooit echt kwaad -kon zijn, was niet geschikt voor dit leven van reizen en trekken, -was nooit bij de hand, altijd in de een of andere opiumspelonk, -zooals ik toen dacht. Ik verstond haast geen woord Siameesch en de -toekomst lag in twijfel voor me, met een gewirwar van boomen, heete -dagen, onverstaanbare klanken en, hoewel onschuldige, bijna lieve, -stellig mooie, maar eenigszins kinderlijke, achterlijke menschen. - -Terwijl ik mij zoo in moedeloosheid aan droefgeestige -zelfbespiegelingen overgaf, dook in de dorpsstraat een dier Europeesch -aangedane inboorlingen op, bij wier verschijning mij telkens een -onmiddellijke tegenzin bekroop; en hoe beter ze een der Westersche -talen beheerschten, hoe meer hekel ik dan altijd aan hen had. - -Mijn afkeer tegen zulke aandragers van het Europeanenschap is er met -den tijd niet op verminderd; integendeel, want wat zulke bruinen in -den loop van hun omgang met blanken aannemen, is meestal niets dan -het allerslechtste, precies zoo als de kweekelingen van zendelingen, -die geen voordeel vermogen te trekken uit godsdiensten die ze toch -niet begrijpen. - -In een verschoten, bruin khaki-pak en witte linnen schoenen trad de -man op mij toe, met dat vriendelijke zelfbewustzijn in zijn gezicht, -dat ongeveer zeggen wil: "Mijn heer en meester is in ieder geval net -zoo goed als jij!", sprak mij in vloeiend Maleisch aan--tenminste -geen Engelsch, dacht ik--en had in twee minuten met een soort -opdringerigheid gevraagd: "Waar kom je vandaan, heer? Wat heb je -daar gedaan? Waar ga je nu naar toe?" en al mijn reisgeheimen uit mij -geplozen, zoodat het mij was alsof hij me spiernaakt had uitgekleed -en ik mij even hulpeloos voelde als een aan de nieuwsgierigheid van -vreemde menschen prijsgegeven kind. - -Maar opeens bezon ik me, schold den Maleier tamelijk grof uit, hoewel -niet geheel en al overtuigd dat hij in waarheid zoo slecht was, maar -toch waarschijnlijk wel om de ongelooflijke driestheid waarmee hij -zich aan mij, den heer, dorst op te dringen, en niettegenstaande toen -al het vermoeden in mij begon op te komen, dat deze bruine misschien -eerder uit een soort natuurlijk meevoelen met zijn broedermenschen en -hulpelooze vreemdelingen, dan uit zakelijke nieuwsgierigheid zoo sprak. - -Maar zoo goedmoedig waagde ik in dien tijd nog niet van een inlander -te denken; ik zette een gezicht zoo koel en ernstig als 't mij maar -eenigszins mogelijk was. Men is vaak dat, wat men is, opzettelijk -niet, omdat men weet, dat men het is--bijvoorbeeld om maar iets te -noemen: goedmoedig. - -Later bleek, dat deze bruine zelf ook voor mijnaangelegenheden op het -pad was; hij wierp heel handig met Chineesche katties (gewichtsmaat) -en met kubieke yards om zich heen en doceerde een onfeilbaar middel, -hoe je de koelies voordeelig op hun loon kon beknibbelen, wat ik -allemaal als wijze geleerdheid, met een zekere bewondering voor den -bezitter van deze geleerdheid, in mij opnam. - -Het duurde niet lang of hij bood mij zijn diensten aan. Omdat hij -voor de betrekking welke hij op het oogenblik bekleedde niet genoeg -Chineesch verstond, daarom wilde hij van dienst veranderen, verklaarde -hij me. - -"Die heeft in de gaten gekregen, dat 't met mij goed tin zoeken -is!" dacht ik bitter. - -Maar na kort over- en weergepraat, en nadat de Maleier intusschen al -om mijn in het dorp rondslenterenden boy gestuurd en een half dozijn -andere maatregelen ten mijnen gunste getroffen had, kreeg ik plots een -wijdschen blik op zijn bekwaamheden; vooral zijn Chineesche katties -en de andere vaktermen van den mijnman maakten grooten indruk op me -en daarom zei ik, om niet heelemaal met hem te breken: - -"Ik zou je in elk geval geen satang meer loon geven dan je tot -nu toe gehad hebt!" en ik noemde zoo terloops een tikal per dag, -hoewel, of misschien juist omdat ik wist, dat hij stellig minstens -het dubbele verdiende. - -Op deze wijze slaagde ik er dadelijk in, mij in mijn aanzien voor -hem te herstellen; hij scheen nu te begrijpen, dat ik het ernstig -meende; zijn gezicht verloor den trotschen, gelijkhebberigen trek, -en op een wel aldoor nog doceerenden toon, maar toch al heelemaal van -uit de laagte en alsof hij medelijden met mij had om mijn onkunde in -loonvragen, meende hij beklagend: "Heer, je schijnt niet te weten, -dat wij mijnwerkers geen gewone koelies zijn!" - -Ik bleef ernstig en antwoordde niets. - -Na een paar minuten, waarin wij geen van beiden een woord hadden -gesproken en alleen af en toe elkaar even vlug van terzijde hadden -aangekeken, kwam mijn Engelsch sprekende kok, Ah Tsjan, terug. De -Maleier verslond hem dadelijk met minachtende oogen, met oogen, die -"opium!" zeiden. Ah Tsjan schrompelde onder dit onuitgesproken oordeel -zichtbaar in elkaar. Het was de uitdrukking van een oude vijandschap, -van een kastenhaat, welke nooit zal ophouden te bestaan; heel de -minachting, die een in den jungle levende man voor den stedeling en -weekeling heeft, lag in den blik, dien de Maleier den Chinees toewierp. - -"Die twee zullen wel niet voor denzelfden wagen gespannen kunnen -worden!" dacht ik, maar, al zullen er ook de grootste veranderingen -moeten plaats hebben, erger dan ik het tot nu toe heb gehad, zal 't -wel niet worden. En aldoor nog half afwijzend en ongenaakbaar naar -buiten toe, innerlijk echter al vol blijde gevoelens en verwachtingen, -liet ik zoo langs mijn neus weg en omdat de Maleier zijn verlangen -naar mij al sterker verried, de opmerking ontvallen: "Een goeden -man, die flink met mij het oerwoud in zou gaan, en nooit zou rusten; -een die me zou dienen en voor mij zorgen, alsof ik zijn oude vader -was.... zóó iemand zou ik met graagte toestaan van mijn rijst mee te -eten, zoodat hij zijn heele maandloon ongerept kan opsparen!" - -Nu beloofde de Maleier mij het tin van de hoogste bergen en dat hij -voor mij zijn beenen wel tot aan zijn buik zou willen afloopen, en -dus--men mag en moet zelfs inlanders vertrouwen schenken en kiemen -van hoop in hun hart leggen, zoo goed als men hen ook op hun maandloon -een voorschot geeft--werd, zonder dat ik eigenlijk bepaald toestemde, -het contract gesloten tusschen Aris en zijn meester, die weliswaar -nog lang geen goede meester was, maar dien Aris langzamerhand met -veel moeite en inspanning als zoodanig opvoedde. - - - -Heel de rijkdom aan zalige blikken in het wezen eener betere wereld van -het Oosten, heel de overvloed aan kleine, karakteristieke en voor de -meeste andere blanken onbereikbare blijde momenten en gebeurtenissen, -die nu mijn herinnering aan Azië zoo waardevol maken, zou mij niet in -die mate ten deel gevallen zijn, wanneer Aris, mijn bruine Maleier, -mij niet zoo trouw gediend had en overal op den voet gevolgd was. - -Tsje Aris van Malaka, wien een goede genius de gave had geschonken, -alles te vermoeden en te voorvoelen en mij niet kwalijk te nemen, -dat ik anders scheen te zijn dan de andere meesters, die hij tot -nu toe ontmoet had. Aris, die mij in het Maleisch, die sierlijke, -viool-zoete taal van het Oosten, uit het leven van elk grashalmpje -vertelde en die mij de droomen en wenschen van deze bruine wereld, -hun verlangens in goede en slechte dagen, in vreugde en leed, in -geluk en nood, zoo treffend wist te beschrijven, dat de heetste -marsch in den middag wanneer de zon hoog aan den hemel stond, de -meest moeitevolle boottocht en het langste wachten gedurende de reis -tot een soort genoegen en een vroolijke gebeurtenis werd. - -Vanaf den dag dat ik Aris had gevonden verloor de jungle zijn -verschrikking voor mij en moest ook de avontuurlijkste onderneming -slagen. Aris was het, die mij in de nauwste aanraking bracht met al de -diepzinnige eigenaardigheden; hij, de zwerver Aris, die zich in zijn -kracht wist te verheugen en die mijn Zigeunerleven uit overtuiging -met mij deelde, en niet uit dwang. - -Telkens weer was hij het, die mij hielp. Als ik twijfelde, was zijn -raad bij de hand, als ik niet begreep, lichtte hij mij in en als ik -hoopte, bracht zijn woord, uit het Siameesch in het Maleisch vertalend, -vervulling. - -Aris werd mijn dienaar, mijn tolk, de bemiddelaar in het verkeer met -Chineezen, met adellijke waardigheidsbekleeders, met mijn koelies, -met bootslui en met de mooie Siameesche meisjes. - -Bij al die schijnbaar nietige voorvalletjes, bij ontmoetingen op -reis, aan aanlegplaatsen, bij bezoeken in het dorp, in den omgang met -de schuwe, antediluviaansche oerwoudmenschen, waar het Aziatische -leven veelbeteekenend en klaar als nooit en nergens anders aan den -dag treedt en elk woordje, dat uit den mond van den inlander komt, -vreemde wereld is en een eigen klank bezit,--heeft Aris, zonder dit -te vermoeden, mij rijker bedeeld dan ik hem ooit kon teruggeven. - -Bijna van den eersten dag af aan heb ik in Siam Maleisch -gesproken. Voor ons Europeanen is de taal van het land, het Siameesch, -dat ons, evenals het Chineesch met zijn hooge en lage klanken en -donkere, rauwe keelgeluiden oneindig veel moeite kost, niet zeer -geschikt om haar snel te leeren; en daarom was het voor mij een -buitengewoon geluk, dat ik mij met Maleisch kon helpen en bovendien -nog iemand gevonden had, die niet alleen zooals een gewone vertaler -automatisch zijn ambt vervulde, maar die ook alle fijnheden uit het -Siameesch in zijn moedertaal wist over te brengen. - -Aris was een dichter, die niet alleen van de beteekenis van sierlijk -woordenspel, van mooie gedachten en vroolijke beschrijvingen zelf -wist te genieten, doch die ook de kunst verstond deze in zijn eigen -taal te herhalen. - -En niet alleen heeft Aris mij verstand van olifanten en krokodillen en -alle mogelijke andere grove wonderen van Siam doen krijgen, maar hij -heeft mij vooral de menschen leeren kennen; een prachtige, gelukkige -menschheid in een bijna volkomen wereld heeft Aris mij laten zien; -en dit deed mij dubbel goed in een tijd, dat nood en dood aan het -door haat en ellende gespleten Europa vraten. - -Ik zou een loflied willen zingen op de Maleische taal, maar ik voel mij -onbeholpen, wanneer ik moet uitdrukken, waaruit mijn diepe voorliefde -voor het Maleisch spruit. - -Voor een deel, ja, zal het genoegen dat het je doet een volkomen -vreemde en geheel nieuwe taal binnen den kortst mogelijken tijd zoo -te beheerschen, dat je niet alleen zonder moeite met de ingeborenen -kunt spreken, maar ook de fijnste woordspelingen en (eigen)-aardigheden -dier taal begrijpt en voelt en heel de kinderlijk-naïeve schalkschheid -der beelden, er ook wel het zijne toe bijdragen. - -Maar dat is het niet alleen. Maleisch is zoo vol harmonie en muziek -als zelfs Spaansch niet. Sierlijk smelten vriendelijke woorden -uit den mond van beminnelijke menschen. Open, oneindig trouwhartig -komen de klinkers tot je. En de kortheid van uitdrukking, door het -ontbreken van elke gecompliceerde grammatica, eischt overal gevoel, -dat dan ook werkelijk graag en vaak en altijd in de taal gelegd wordt. - -Dat ondergaan we, als we voor den eersten keer den boy "Ja!" hooren -zeggen; ons eigen Hollandsche "Ja!", alleen opener en met meer nadruk -uit den mond van een ingeborene vernemen. - -En dan vooral de beelden in deze taal! - -Den «sneltrein" noemden mijn Maleiers den "trotschen" trein--(te -trotsch om bij kleine stations te stoppen!). Een blanke, die klein van -gestalte was, duidden zij aan als toean-soekoe--(toean = heer: soekoe -= een kwart). De huig is het "kind van de tong!" Een kleine magneet, -die ik bij mijn werk vaak gebruikte, heette: besiberani--(het dappere -ijzer!) en zoo voort. - -Mata kaki, oog van den voet, beteekent in het Maleisch niet een -eksteroog, daar weten de Maleiers niets van, maar daar wordt de -enkel mee bedoeld. Een sarong soerat is een envelop, een briefomslag; -een sarong kaki een kous (een beenomslag). - -Toen woudmenschen mij eens een prachtigen, pasgevangen goudfazant -brachten, zei ik tegen Aris: "Vlecht van bamboe een sarong--een -kooi--voor hem!" "Licht"- en "donker"-rood noemt de Maleier "jong" -en "oud" rood, "bruin" is voor hem "zoet zwart"! Vertrouwd was ik van -het begin af aan met den orang oetan, den woudmensch; mijn Chineezen -gebruikten deze uitdrukking iederen dag als benaming voor de donkere, -echte, bosch-bewonende Siameezen. - -Bij al deze natuurlijke wonderen der Maleische taal stelde mij nu ook -het toeval bovendien nog mijn dienaar ter beschikking, die bij iedere -gelegenheid, wanneer hij ook sprak of vertelde, de oorspronkelijkste, -echtste bloemen van zijn eigen dichterlijke scheppingen schonk. - -Als ik op reis in de boot zat te eten en deze helde naar links over, -ging Aris aan den rechterkant staan en zoodra het donker werd, kwam -hij met een harsfakkel bij mij zitten tot ik klaar was met eten. - -Telkens wanneer ik mijn waschgerei nam, kwam hij als een schaduw en -ongeroepen, om mij mijn handdoek af te nemen en het water voor mij -uit de diepe bron op te trekken. Eén keer zei hij met een uitnoodigend -gebaar: "Doedoek toean--ga zitten!" en probeerde mij zelfs te wasschen. - -Dat was Aris voor mij--mijn slaaf----? - -Aris was mijn vriend en nu nog, na jaren van scheiding, denk ik in -mijn slaap vaak aan de dagen terug, die ik in het wonderland Siam -heb doorgebracht en zou ik willen uitroepen: "Ai, ai Aris, soedah -makan? boeli djalan?--Heb je al gegeten? Kunnen we op weg gaan?" - -Zijn berustend "Ikoet toean!--Zooals je verlangt, heer!" op al wat -ik zei, werd mij net zoo lief als Holloeki's keukengeroep: "Toean, -makan!--Heer, eten!"---- - -Op een der eerste avonden van ons samenzijn zag ik Aris met een -peinzend gezicht, de beenen gekruist onder zijn lichaam, zitten -mijmeren. Zijn voorhoofd was vochtig en de een of andere verborgen -ergernis rimpelde zich daarop. - -"Aris, waarom ben je niet tevreden?" vroeg ik. - -"Hoe kunnen wij dienaren rustig zijn, wanneer het slecht met onzen -heer gaat!?" - -"Dank je, maar 't gaat heelemaal niet slecht met mij!" antwoordde ik. - -Toen puilden zijn oogen groot uit hun kassen: "Toean, hoe kan 't nou -goed niet je gaan, als je kokkie zoo slecht voor je zorgt....!" en -nadat hij een lange speech voor mij had afgestoken, waarvan de -beteekenis telkens weer hier op neer kwam: "Hoe kan men er in -'s hemelsnaam een kok op na houden, die Engelsch spreekt, een -stadsboy....! foei!" verlangde hij van mij dat ik hem toestond een -nieuwen, tegen den jungle geharden kokkie te zoeken. - -De zachte, kalme wonderjongen, dien hij mij kort daarop bracht, -heette Holloeki. - -Terwijl Aris voor mij sprak en mij van al het moeilijke gedoe met -zakelijke dingen bij den arbeid in het oerwoud, en van de zorgen -om onderdak en middelen van vervoer gedurende de reis ontlastte, -zoodat mij ruimschoots tijd overbleef om te denken, wat allemaal aan -mijn innerlijken mensch ten goede kwam.... even trouwhartig zorgde -Holloeki, mijn kokkie, voor mijn uiterlijk. Hij was het, die 's -avonds mijn Chineesche reismatrasje uitspreidde, de klamboe erboven; -gisteren op een smal bootje, vandaag in een Siameezenhut en morgen -misschien onder het baardige heiligenbeeld van den een of anderen -Konfuciaansch-Chineeschen God. Het kleine, tengergebouwde Chineesje -werd mij langzamerhand met zijn roerende bezorgdheid en met zijn -onbegrensde plichtsgevoel bijna heilig. Ik dacht vaak: zoo vlijtig en -bescheiden als een Chinees moest iedereen zijn. Holloeki's voornaamste -verdienste was, op elk uur van den dag en waar wij ons ook bevonden, -op den aanlegsteiger aan de rivier, in de boot op zee, in de modder -van het oerwoud, in een tempel, het noodige: "makan--eten!" voor mij -klaar te hebben. En ik was vaak meer dan verbaasd, hoe uitstekend -hem dat gelukte, hoe gemakkelijk de kippen onder zijn mes stierven; -en mijn hart juichte vaak dankbaar op, als midden tusschen de herrie -van een stinkend Chineezenwinkeltje Holloeki na veel geharrewar mij -plotseling een zuiver rijstsoepje bracht, dat zoo smakelijk dampte, -dat het uit een betere wereld scheen te komen. - - - -Als iemand vroeger thuis een bescheiden jongeling is geweest, zal -hij zich, plotseling in het Oosten, in de rol van globetrotter en -olifantenkoning, bekleed met de waardigheid van "toean--heer" eerst -ongemakkelijk opgeblazen en gezwollen voelen met al zijn omvangrijke -bagage en het heele gezelschap dat hij zich, zonder dit in den beginne -aangenaam te vinden, moet aanschaffen. - -"Toean, je hebt nog koffertjes noodig, kleine, die de koelies makkelijk -kunnen dragen!" zei Aris vandaag. - -"Toean, twee pannen zijn niet genoeg!" bedelde Holloeki morgen, en -al heerlijker werd mijn karavaan, hoewel ik het liefst ook in Siam -eenvoudig met niets dan mijn rugzak om het bosch ingetrokken was. - -Als ik zoo in den glans van mijn fakkeloptocht plechtig als een radja -aangereden kwam, twee, drie olifanten voorop, met mijn twee bedienden -en een half dozijn koelies, dacht ik vaak: Net een uitstapje van de -heele familie op Zondag, alleen breedsprakiger------! - -Hoezeer ik mij ook beperkte, misschien uit een dommen, aangeboren -afkeer van onnoodige luxe--minder dan vier tot vijf koelies speelden -het zelden klaar met mijn boeltje--vier koelies of een olifant, -een kleine boot, of een buffelwagen. - -Maar van het grootste gewicht waren daarbij altijd het "gele" en het -"roode" blikken trommeltje, "het peti koening" en het "peti merah", -allebei zoo goed als waterdicht, maar--toch niet heelemaal. In hen -zag ik iets als een symbool, dat ik achter de oerwouden nog heerlijke -menschelijke dingen "Europa, beschaving" met het daaraan verbonden -genot had achtergelaten; en ze bevatten een wel-overdachte keur van -dingen daar vandaan: schrijf-gerei, linnengoed, kaarten, van allerhande -gereedschappen en zoo voort. - -Maar ze hadden allebei hun kuren. - -Als ik me over het "gele" heenboog om er gauw even een mijn-plan of -zooiets uit te nemen, dan was dat stellig in het "roode." Om dit te -openen moest ik links op het deksel drukken, bij het "gele" moest -ik aan den rechterkant mijn knie tegen den zijwand duwen en bij het -sluiten ging het net andersom. - -Vaak was het "gele" mijn eet- en het "roode" mijn schrijftafel. Het -eeuwige open- en dichtmaken dwong me mijn sleutelring aan mijn riem -te dragen, net als een pachter. - -En omdat in een der koffertjes, ik mag niet verraden in welk (dat -wist zelfs Aris niet), de Siameesche zilveren tikals bewaard werden, -baarden ze mij des te meer zorg. - -Veel onschuldiger, hoewel even belangrijk, leken mij de Chineesche -draagkorven en stroozakken, waarin het keuken- en eetgerei mee -ging. Zij stonden onder Holloeki's hoede. - -Het eenige liefelijke, mij altijd sympathieke, doch om zijn omvang -door de koelies gehate stuk bagage, was mijn groene beddezak met -het twee centimeter dikke Chineesche matrasje, dat altijd even hard -bleef, of het op den steenen vloer van een tempel of op de stakerige -bamboeschraag in een koeliehuis werd uitgespreid. In dezen zak ontbrak -nooit een lichte reisdeken en mijn "klamboe." - -Spiksplinternieuwe begrippen doen zich aan den jungle-reiziger -voor. Visitekaartjes worden er niet meer afgegeven, -trein-aansluitingen, kapperswinkels, dassen, lakschoenen--dit alles -wordt van nul of geenerlei waarde; van grooter belang wordt: dat de -koelies hun eten hebben, dat de olifanten op tijd reisvaardig zijn, -dat er niet te veel en toch al het noodige, alles wat men in het -oerwoud noodig heeft om te leven, verzorgd is. - -De "klamboe....!" - -Nu achteraf lijkt het mij wonderlijk, hoe je je in de nieuwe -werelden die voor je opengaan, inleeft en hoe gauw je het met de -meest zonderlinge begrippen eens wordt. De "klamboe" werd zooiets -alledaagsch voor me, als bijvoorbeeld "mijn grijze hoed"! Maar de -tropenhelm wordt er niet mee bedoeld, zooals ge misschien vermoedt, -beste lezer, want die heet "topi", maar de "klamboe" dat is het gazen -muskietennet, waarzonder een nacht in den jungle wel eens tot een -verscheuren van het eigen lichaam zou kunnen worden. - -O hard, heerlijk jungle-leven! O kostelijk "eigen heer en meester -zijn"! Hoe heerlijk voor een paar weken, hoe wanhopig zwaar na maanden! - -Hoe moeilijk werd het toch voor een schrijftafel-heilige als ik ben: -Twee jaar lang in de hurkende houding der wilden over den naakten vloer -te schuiven, bij het geflakker van een harsfakkel op het deksel van het -"gele" te zitten schrijven, het potlood met het woudmes geslepen....! - -Hoe bescheiden en eenvoudig ik ook op reis door de oerwouden ging, -hoezeer ik menigmaal elken onnoodigen ballast ook vermeed opdat wij -ons konden blijven bewegen, en liever voor een nacht afstand deed van -mijn bed en van schoon linnengoed, dan mijn karavaan met één enkelen -man te vermeerderen--een klein beetje, iets menschelijks had ik toch -altijd bij mij, veilig verborgen in het gele koffertje--mijn dagboek. - -Door zijn blanke bladzijden sprak ik met thuis. In korte, kernachtige -zinnen schreef ik er dat, wat soms mijn hart bewoog, in neer. Op -lange tochten gedurende de middagrust, 's avonds in het bamboehuis -bij fakkellicht, in de boot en waar ik maar even rust en tijd vond, -lei ik er, verlossing vindend, dat in neer, wat op zoo'n langen heeten -dag aan vreemde, wonderlijke geestesbeelden was gerijpt. - -Ook al de brieven aan mijn twee, drie intiemen thuis bewaarde ik er -in duplo in. En dat was wel het allermooist! Want, als dan eindelijk -na langen tijd het antwoord kwam, vaak pas na weken, misschien wel -na maanden, dan kon ik een tweespraak houden met Europa.... - -O, hoe vaak poogde ik dan, woord voor woord en zin voor zin wikkend -en wegend, mijn vreemde, Aziatische gevoelens, die mij bijna dreigden -te verstikken, aan het wijze, bezadigde antwoord van verstandige, -geduldige vrienden te toetsen. - - - - - - - -TOCHTEN DOOR DEN JUNGLE - - -Ongebreideld en hartstochtelijk te reizen, onbekommerd om -inspanningen en vermoeienissen, altijd vroolijk te zijn en gereed -om voor een twijfelachtig plan een paar dagen ver het oerwoud in te -trekken.------was mijn eerste en heiligste plicht in Siam. - -Vaak bestond mijn voornaamste arbeid hieruit, de plek waarom het ging -vooral als eerste blanke te bereiken. - -Al mijn tochten door den jungle verliepen op dezelfde wijze als de -maan toe- en afneemt. Vanaf het oogenblik van vertrek namen luxe en -comfort af; eerst legden we een goed stuk met het Siameesche spoor af, -dan wel eens op een motorboot nog een of twee dagen verder, de kano -kwam aan de beurt of de buffelkar nam mijn bagage over en ten langen -leste moest ik dan door een paar koelies vergezeld te voet het dichte -oerwoud binnendringen. - -Het avontuur nam meestal regelmatig met den aldoor grooter wordenden -afstand van wet en orde en met den duur der reis toe, doch niet -altijd. Terwijl we vroeger in de bergen de onherbergzaamste streken -opzettelijk opzochten, en vandaar de diepste indrukken mee naar huis -namen, waren mij in Siam de wouddorpen met hun menschen het liefst en -niet het eenzame oerwoud, dat te ongezond was en te verschrikkelijk, -om op den duur begeerenswaardig te blijven. - - - -Hoeveel duizenden mijlen het spoor en de Siameesche rivierboot mij -ook meenamen, hoe ver ik ook op den ronden rug van een olifant door -het land reed--er is iets dat me dwingt, niet al deze hulpkrachten, -scheepslieden en leiders allereerst te danken, doch in de allereerste -plaats voor mijn twee trouwe, weliswaar dunne, maar toch nog stevige -beenen eerbiedig mijn hoed af te nemen. - -De olifanten waren te langzaam, de krokodillen vraten bij voorkeur de -pooten der kleine Siameesche pony's af als we een rivier over trokken, -buffelkarren waren erg stuntelig, en daarom waren voetreizen door -het dichtst van het woud dikwijls het eenige onfeilbare middel om -vooruit te komen. En Siam, het brok van mijn leven, waarboven ik -kortweg "Jungle" zou willen schrijven, en dat een afgerond beeld -in mij vormt, zooals ik mijn jeugd bijvoorbeeld door het eene woord -"Bergen" zou willen karakterizeeren--heel mijn verblijf van twee jaar -in de tropen was een voortdurende, rusteloos-onrustige zwerftocht. - -Aris, die zich van een gewonen mijnkoelie tot den trap van voorman -had opgewerkt, was sterk en de moeilijkste marsch was voor hem een -peuleschilletje. Het speet mij dikwijls, dat de aan zijn beroep -verbonden waardigheid hem niet veroorloofde ook maar den geringsten -last te dragen. - -Niet zoo door den jungle gehard was Holloeki. Hij had zijn jeugd in -de stille huizen van stads-Europeanen doorgebracht, maar de een of -andere verborgen neiging (waar zoo'n peuter van een idee fixe een -mensch al niet toe brengt!) deed hem in dit zwerversbestaan toch ook -een soort vreugde vinden en zijn van een vroegeren meester overgenomen -tropenhoed glansde op zoo'n heeten dag vaak urenlang voor mij uit, -vriendelijk in al dat groen, des te vriendelijker, wijl Holloeki -tegelijkertijd de drager van mijn veldflesch was. - -Ikzelf slenterde zonder eenige bagage achteraan of ver voor de kolonne -uit, niets dan mijn bamboestok in de hand en soms misschien nog mijn -sierlijke Japansche parasol, wanneer ik die tenminste ook niet uit -pure luiheid aan Holloeki overliet. - -De koelies trokken, voordat we op marsch gingen, alles uit wat zij van -hun dunne plunje konden missen; alleen een kort lendendoekje hielden -ze aan. Als ze Chineesche broeken droegen, rolden ze de wijde zijden -pijpen op gelijk gymnasten hun hemdsmouwen, zoo hoog als hun anatomie -het maar eenigszins toeliet. - -Opvallend was het, zoo bang als ze voor regen waren. Zelfs de -visschers op zee hadden watervrees en wikkelden zich geducht in -jassen en doeken, zoodra het regende. Het gaf niets of ik al dacht, -dat voor hen de beste vlucht voor het natworden het volkomen uitkleeden -en weggooien van hun paar armzalige kleedingstukken was. - -Op heete tochten begonnen we onze dagtaak met de uitdrukking op -onze gezichten van boeren, die op onvruchtbaren bodem zaaien, als -boetedoeners, wien niets dan ellende en zware arbeid meer wachtten. - -Dan bestond mijn vreugde en om zoo te zeggen de eenige belooning in -ontmoetingen met menschen uit de wildernis en andere merkwaardige -dingen. - -Men ziet vaak op een gewone rustplek aan den weg, aan een -aanlegsteiger, bij de kruising van twee rivieren meer verschillende -en vooral echtere menschenvormen dan alle schouwburgen ter wereld -ooit in staat zijn ons te bieden. - -Maar wat me daar altijd weer meer pakte dan de extravagante toiletten -en de verwaande geblaseerdheid van een Indischen of Chineeschen -gentleman, waren de natuurfiguren: - -Moeder met kind, de vrouw van den commissaris van politie in het bruin -(en hoe vol waardigheid!) de zwoegende echtgenoot (een haan onder -zijn linker- en een van zijn eigen telgen onder zijn rechterarm -voortsleepend) en meer van dergelijke ongewone en toch vertrouwde -beelden. Niettegenstaande alle waardigheid, die mijn blanke huid mij -zoo maar zonder meer verschafte, waren de landlieden in den omgang -vertrouwelijk met me. Argeloos kwamen zij vaak op mij toe, mij hun -onbedekte ziel als een geschenk aanbiedend. - -"Heer, je hebt harige beenen....! hoe vindt je vrouw dat wel....?" - -Met deze openhartige woorden sprak mij eens een rijstboer aan, toen -ik ergens onderweg in een kraam op de markt zat uit te rusten. - -Hij vroeg me dat medelijdend, vol belangstelling. Zijn stem trilde -zacht. Het leek hem iets ongehoords. Ik voelde, dat hij mij beklaagde -of benijdde. - -"Loeck mi, mai mi?--heb je ook kinderen?" sprak Aris alle vrouwen aan, -die wij op onze tochten tegenkwamen. En als er een onder was die neen -zei, trok hij een minachtend gezicht: "Dat kan je nog niet eens?" Aan -mannen vroeg hij kort en bondig: "Waar is je vrouw?" - -Er zat een diepe trek van menschelijk meegevoel in Aris. Van nature -en zonder dat hij persoonlijke voordeelen uit zijn intieme vragen -poogde te trekken, sprak hij zoo met de menschen. - -Soms had ik er schik in hem in plechtigen, half poëtischen vorm -te begroeten: - - - Tsje Aris, ana' tsje Hassan - toedjoe kali sa-malam - mau djoempa satoe prampoean, - tapi.... ta boeli. - - -Met dit rijmpje, dat ik uit een Maleisch liedje in elkaar geflanst had, -ontving ik Aris 's ochtends wel eens. - -Het beteekent niets, maar duidt veel aan: "Aris, de zoon -van Hassan, probeerde gisteravond zeven keer een vrouw te -ontmoeten--maar--vergeefs....!" - -Aris kon dit vers niet uitstaan. Hij kon er nooit heelemaal achter -komen, hoe ik het bedoelde, of ik, voelend dat ik de taal volkomen -begon te beheerschen zoo maar wat zei, of.... niet recht snik meer was. - -Heelemaal vanzelf had ik mij aangewend menschen die ik tegenkwam, -vroolijk te begroeten, gelijk het 's lands gebruik wilde, en altijd -zooveel aan geest te doen meetintelen als mij maar eenigszins -mogelijk was. - -De sympathie van een buffelwagenkoetsier verwierf ik tenslotte zoo: - - - Klap ma tjak pa-- - Non mia di kwa.... - - -Als je uit het oerwoud huiswaarts keert, zal het nog eens zoo heerlijk -zijn weer bij je vrouw te slapen. - -Ook de goedkoope wijsheid van simpele rijmpjes, zooals bijvoorbeeld -die der volgende: - - - Fon mai mi--den dai di-- - Fon tok mak--den lambak. - - -waren in staat wonderen te doen. - -"Als er geen regen valt, is het reizen heerlijk, bij regen is het -vreeselijk." - -Andere begrippen hebben de belangstelling van deze menschen. - -Over de kritiek der zuivere rede hoefde ik nooit te praten, van -onzuivere rede heb ik nooit veel gemerkt. - -Alle menschen uit de wildernis, die je onderweg ontmoet, hebben den -blik van het oerwoud, kort en schichtig en norsch. Duizenden wonderen -weerkaatsen hun oogen, en een voortdurend tot den sprong gereed zijn -voor verrassingen spreekt daaruit. - -Ook ik onderging het als een pijnlijk gevoel in wijde verten te -moeten kijken, wanneer ik na vele maanden te hebben doorgebracht in -de dichtheid en verwarring van het oerwoud op de open rijstvelden kwam. - -Vaak ben ik heelemaal alleen, met het kromme kapmes den weg zelf -snijdend, de wildernis ingetrokken en ben dan ook meer dan eens -verdwaald. - -Dat is zoo heerlijk en gaat zoo vlug. Je doorwaadt bijvoorbeeld -een beek (de wegen die regelrecht daarheen leiden, waar je naar -toe zoudt willen, zijn er immers nooit). De beek slingert zich zoo -maar ergens op goed geluk heen, tot je hoofd je duizelt van al de -kompasnaald-dwarrelingen; en dan merk je opeens, dat je verduveld ver -weg bent; en als nu niet heel gauw de verwachte rivier voor den dag -komt, of die en die boom, dien je nog van vroeger kent, dan moet je -den ganschen langen weg, dien je hebt afgelegd, zoekend zien terug -te vinden. - -Dan wordt het oerwoud plots tienmaal zoo dicht; elke liane lijkt -je een slang toe, de apen huilen opeens als wilde katten; je hond -doet je achter iederen struik schrikken; en als je dan in het zand -der beekbedding den weg tracht terug te vinden, langs je eigen, -vreemdsoortig-kronkelende spoor en je vindt dan plotseling vlak -daarnaast het versche spoor van een groot roofdier--dan kan je een -diepen blik slaan in het wezen dier weerlooze wilden, die in de -wildernis geboren zijn en in het oerwoud eens zullen sterven. - -Eén ding heeft me telkens weer opnieuw met verbazing vervuld: Al kwam -ik ook den donkersten, afschrikwekkendsten woudbewoner tegen, één, -wiens huid zoo ruw en rimpelig was als een oude boomstam, één met -verdraaide oogen en woeste lange haren--en ik vroeg zoo iemand dan -naar den weg en de omgeving, dan kreeg ik stellig beter en duidelijker -informaties dan thuis het geval is, wanneer ik buiten wandel. - -En de wildste wilden schreven brieven voor mij met de nauwgezetheid -van graphische kunstenaars. Dat vindt zijn oorzaak hierin, dat al -die vele Siameesche tempels tegelijkertijd ook scholen zijn, waar -de priesters les geven. Schrijven en lezen is voor de Siameezen een -tijdverdrijf zooals bijvoorbeeld het balspel. - -Diepen indruk maakten op mij altijd ontmoetingen met olifanten, -vooral in dorpen, waar ze vaak grooter waren dan een alleenstaande hut. - -Eens ontmoetten wij midden in het bosch een stoetje van zes dieren. Op -vier van hen zaten Siameezen, en toen ik vroeg: "Waar naar toe?" luidde -slagvaardig het antwoord: - -"We gaan wandelen!".... - -Een der groote dieren was een moederolifant met twee sierlijke -baby's. Toen ik vroeg of de jonge olifanten in de gevangenschap waren -geboren, zei Aris: - -"In de gevangenschap worden de olifanten treurig en willen geen -jongen." - -'t Is me, alsof mijn diepe sympathie voor de verstandig knipoogende -dieren vanaf dat oogenblik dateert.... - - - -Jubelende harmonieën, bruisende gemoedsstemmingen en liederen -doortrilden me--zwerftochten zijn voor mij wat voor fijnere menschen -concerten zijn--op dien Nieuwjaarsdag, toen ik vijfendertig kilometer, -vlak langs de kust, naar Sitsjon liep. Het binnenland lag in het -moeras van den regentijd verzonken, en alleen in het knarsende zand, -vlak langs den zoom der golven, was marcheeren mogelijk. - -Over een stillen rivierarm, tusschen slanke stammen door, had een -boot ons van ons nachtkwartier (een Boeddhistischen tempel) naar de -zandstrook aan zee gebracht. En nu waren we op weg. Onder het suizen -van den stormenden moesson, stofregenschuim van de zich tegen den -oever aanstortende golven in het gezicht, in het losse drijfzand, -moeizaam stap voor stap, acht uur lang, op het doel toe. - -Nooit zingt mijn ziel zooals op moeilijke tochten. Leven heet -vol kracht zijn en dat bewijzen. Wij mannen zijn nooit bereid -genoeg.... tot alles bereid.... - -Heel de dagtaak lag voor mij, als een zandstrook, die afgelegd moest -worden, ontegenzeggelijk, in taai-volhardend plichtsbesef, gelijk voor -de meeste menschen de dag vol arbeid ligt. Een door wolken omsluierde -heuvel heel aan het eind van den krijtwitten kustrand was 's ochtends -vroeg voor mij al synoniem met einde, rust en prettigen afloop. - -Soms, als het strand door aangespoelde boomlijken en wortelstokken -onbegaanbaar was, traden we in de schaduw van gesloten kokosboschjes, -die daar als stille tuinen stonden--tuinen der eeuwige natuur--geen -hutten, geen menschen--en dan glinsterden en kaatsten de door de als -veertjes zoo smalle en fijne palmenblâren heenzevende zonnestralen in -duizenden lichtsprankelingen van de leêrachtige struiken en heesters -terug. - -Kleine hagedissen met blauwig-weerschijnende vlieghuiden draafden -vlug als draken op hun sluipgaten toe; groote, bontgekleurde vlinders -fladderden, als speelbal van hun eigen zaligheid, als veelkleurige -flarden, in de wonderlijk-dwarrelende vlucht die hun eigen is, door -de warme lucht, en dan boog opeens ons paadje, dat in het zand haast -wegzonk, weer naar de zee, wier groot en wijd geglinster ons telkens -en telkens weer heftig in het heete gezicht viel. - -Aris, Holloeki en de koelies liepen ver vooruit. Op voetreizen hou ik -er van alleen te zijn. Alleen met mijn gedachten. Hoe weinig menschen -zijn er die waarlijk de kunst van voetreizen maken verstaan! Hoe -velen gaan al rusten, eer ze nog aan het loopen zijn! Hoe weinigen -is het vergund aan een rijke levensreis te mogen terugdenken en met -een milden, heerlijken terugblik op voorbije tijden te groeien. - -Ver van de kust vandaan lag een logge jonk voor anker, een -Chinavaarder, waarvan de naakte raas rusteloos met den wind heen en -weer zwaaiden. Soms bogen ze neer tot op de golven. - -Ik bestudeerde het zand zooals vroeger in de bergen de sneeuw. - -Langzamerhand leerde ik het kennen. De beste grond om op te loopen -was de vochtige streep buiten het bereik der regelmatig tegen het -strand klotsende golven, die alleen door de allergrootste stortgolven -werd geraakt en half vochtig was en zoo proper als een kamervloer -aangeveegd. Hooger op den oever in het droge zand was het loopen -een marteling. - -Iederen keer, wanneer wij door gedeelten los, opgehoopt stuifzand -trokken, haalde ik mijn koelies in, die hijgden onder de zware -vrachten. - -Millioenen glimmende slakkenhuisjes en scherven van schelpen lagen -op het strand, en ik bewonderde de harde voeten mijner mannen, die -er ongedeerd overheen liepen. - -Moeitevolle voetreizen zijn meer dan iets anders geschikt om den dunk -dien men van zich zelf heeft grooter te maken. Ik ben nooit sterker -overtuigd, een bruikbaar mensch te zijn en mijn plicht te hebben -gedaan, dan 's avonds na een ingespannen marsch. - -De zon was meestal verborgen achter wolken, die zich in donkere lagen -over de zee leien, maar af en toe brandde ze plotseling en sterk -er onderuit. Dan glansde telkens het zand zoo wit als sneeuw op, en -de bewogen zee, zelf groen en donker, bruiste nu met haar zilveren -schuimkammen hooger en luider dan te voren, wijl de schaduwen er -overheen lagen en haar als met dompen druk schenen neer te houden. - -'s Middags ging de wind voor een poosje liggen, de Chineesche -driemaster ontplooide zijn spitse zeilen en kruiste, af en toe op -zijn kant liggend, onder den last der bij vlagen nog krachtige bries -in wijduitgehaalde gangen heen langs de kust, met den romp in zee en -met zijn zeilvleugels in den hemel grijpend. - -Later wierp hij nog eens het anker uit, trok de uitgestrekte voelers -moedeloos in en wachtte weer. - -Op voetreizen wordt het mij al vroolijker te moede, hoe langer -ze duren. Hoe heerlijk het vooruitzicht van al de genoegens van -het loopen ook is, beter toch is de zekerheid: nu nog een beetje, -een flink stuk voorbereidend werk is gedaan; nu nog een paar minuten -uithouden, dan ligt de dag met goed resultaat achter ons. - -Gelijk op een oneindig, eeuwig sneeuwveld bewogen wij kleine menschen -ons in de wijde wereld, bijna zonder hoop op een spoedig einde. Onze -gewrichten begonnen al warm te worden, het zweet liep bij stroomen -onder mijn helm uit, gloeiende wasem doortrok mijn kleeren met vocht en -nog was er niets nieuws te bespeuren, geen afwisseling te verwachten, -niets dan zand, zand en zee. - -Maar, zooals vaak in het leven de grootste gebeurtenissen zich -plotseling en onverwachts voordoen, doemde opeens achter het duin het -smalle water eener stille lagune op, waar een hooggestuwde stroom -zijn wateren moeizaam door den zandgordel in de aan-stormende zee -trachtte te storten. - -De koelies zetten hun lasten neer, ik ging behaaglijk in het warme, -naar het binnenzeetje toe-glooiende zand zitten, mijn ellebogen op -mijn knieën, het hoofd steunend in mijn handen en staarde, dankbaar -voor de rust, over het water. - -De zandrug ving ieder briesje op, de bocht lag windstil, de -waterspiegel blonk als een stuk glas, de volle zon brak door de -wolken en hield mij, vermoeiden zwerver, aangenaam warm. Alleen -wanneer ik opstond, beroerde mij een luchtig koeltje dat van zee kwam; -nog aldoor bruisten daarginds in half regelmatige, half ongeregelde -scharen de witte schaapjes-golven op den oever toe. Het Chineesche -schip had ook weer een tochtje gewaagd en praalde trots en blij met -zijn ontplooide zeilenpracht. - -Toen ik, mij weer bukkend in de wind-schaduw, over de kalme binnenzee -keek, teekende zich aan den overkant bij het strandbosch een klein -bootje af, dat zich, heen en weer zwalkend, soms hierheen en dan -weer daarheen sturend, langs een langzamen, onberekenbaren weg op -mij toe bewoog. - -Doch toen ik me al op iets nieuws begon te verheugen, op menschen -en een kort gesprekje, wendde het zich plotseling van mij af en -scheen niets met mij te maken te willen hebben. Het was een klein -visschersbootje. - -Steenrood blaakte de hemel boven den groenen rand der mangroven; de -wolken in het Westen hadden zich tot groote proppen saamgetrokken -en hadden nog gauw (als het ware nog voordat het nacht zou zijn) -een blank brok van het hemelruim afgestaan. Daarin verzonk de zon. - -En in den purperen schijn, die van haar uitging, kwam nu de kano -weer dichter op mij toe en kon ik er duidelijk twee menschen in -onderscheiden, een man en een vrouw. - -Ik zat geheel alleen. Mijn dragers hadden hun vrachten allang weer -opgenomen en waren op weg naar het naaste dorp verdwenen. - -Het zand, waarin ik zat, was droog, de windstille baai lag als een -meer van honing voor mij en midden in zijn eenvoudige wereld dreef -het visschersbootje. - -"Siameezen roeien eer ze kunnen loopen," had ik al eerder gedacht, -op een dag dat een kwajongen van tien jaar mij "redde", toen ik mij in -een klein notedopachtig kanootje in een stroomversnelling eigenhandig -bijna het vroege graf had ingestuurd. - -Als op een meer van zuiver goud bewoog zich het scheepje, nu in de -stralende baan die de ondergaande zon in mijn oogen deed vonkelen; -het bootje zelf en de silhouetten der beide menschen diepzwart tegen -al het licht er achter afstekend; toen, één slag met de riemen en -opeens flitste het zilverig als een springend vischje vanuit den -zonnegloed in de schaduw. - -Telkens weer, op korte afstanden pletste het met looden kogels -zwaargemaakte werpnet in het water. Soms roeide hij, dan roeide zij -weer. Als hij roeide, wachtte zij, met het net in de hand in den snavel -van de boot staande, slank, als gegoten, als een prachtig standbeeld, -en als zij roeide, lei hij afwachtend voorover over den rand der boot. - -Zoo boden deze twee natuurmenschen in hun gemeenschappelijk streven hun -leven recht te doen wedervaren, een beeld van volkomen twee-eenheid. - -Rustig gleed de kano over het water, geen schuimspetje verried het -indompelen der riemen, en alleen het neerpletsen van het net klonk -van tijd tot tijd als een woord der natuur naar mij, wijze, eenzame -op de zandbank over. - -Onbekommerd om de schoonheid der wereld, niet lettend op de zon, -de witte wolkenstapels vergetend--roeiden ze. - -"Roeien jullie voor altijd?" had ik graag gevraagd, maar dacht -in plaats van dit, stil zittend in het zand, vlug drie gedachten -verder.... "Roeiverdwazing!" - -En zoetjes en zonder op iets ook maar te letten en zooals dat scheepje -over het meer van honing dreef, gleden mijn gedachten nu terug langs -den verren ontwikkelingsweg der menschheid naar het--roeitijdperk. - -Was er misschien niet eens een tijd geweest, dat ook mijn voorouders -op deze tree der trap naar het hoogere menschdom stonden, dat ook -voor hen roeien, leven en leven, roeien beteekende; een onschuldige, -ver verleden tijd, toen ook wij prachtige blanke menschen zulke -eenvoudige roeiers waren.... En opeens speet het mij bijna, dat de -Schepper zijn reeks proeven--ontwikkelingsstudiën op het hoogere dier -"mensch"--niet reeds op dat punt had afgebroken. - -Of zou zulk een wereld te vervelend zijn? Niets dan -roeien--roeien--roeien--roeien--paren?!---- - -Als het onze lieve Heer eens plotseling zou invallen, daar weer op -terug te komen? Als hij eens onverwachts zei: "Genoeg van dat bonte -ontwikkelingsspel! 't Is beter dat jullie weer gaan roeien!.... - -Als mijnheer Meier, de millionnair, zijn omvangrijke echtgenoote weer -mee in een roeiboot zou moeten nemen!.... - -En.... zij.... hem!.... - -Rustig gleed het scheepje over de golven. Telkens weer, op korte -afstanden, pletste het met looden kogeltjes zwaar gemaakte -werpnet in het water. Dat klonk iederen keer als een woord -der natuur. Soms roeide hij, soms roeide zij. Als hij roeide, -wachtte zij met het net in de hand, roeide zij, dan lei hij zich -afwachtend over den rand der boot.... monotoon-eenvormig: de boot -met de twee menschen erin, als voor eeuwig gemeenzaam tot roeien -veroordeeld.... verdoemd.... hopeloos! - -Toen riep Aris mij van over het water met zijn klare stem iets toe, -ik stond op, en, heel mijn lichaam vermoeid, maar mijn hart jong en -vol van overmoed, drentelde ik langs de schemerig geworden zandstrook; -en toen ik, dichtbij het dorpje, in de stuntelige boot van een visscher -over de lagune voer, herinnerden schreiende kinderkreten mij eraan, -dat ook deze eenvoudigste menschheid hier rusteloos onderweg was naar -een ver doel. - -Terwijl in het Noord-Oosten zich een dreigende regenwand voor den -helderen hemel schoof, trad ik onder het dak van mijn Chineeschen -gastheer en betrok een dier als op stelten staande hutjes, die achter -de luchtwortels der dichte mangroven stonden. De zee had zich nu ver -teruggetrokken en de naakte, bruin-zwarte oeverzone aan den rand van -het lage water dampte en gistte in ontbinding. - - - -Den volgenden ochtend al vroeg, toen de apen als late nachtbrakers -in de vruchtboomen aan het lawaai schoppen waren, kroop ik onder -mijn klamboe vandaan. Holloeki was al aan het koffie zetten en -Aris trommelde op zijn buik om er een geduchten klomp rijst in te -kunnen herbergen. Na het ontbijt gingen we op stap, ons keerend van -de zee naar het binnenland. In het bosch jubelde de dagwachtvogel -(de Siameesche leeuwerik, die precies als onze Europeesche dagwacht -fluit), de visschershutten bleven achter ons liggen en overstroomde -rijstvelden en kreupelhout dat stijf van het slik stond, namen ons op. - -Eenzame suikerpalmen stonden als schaakstukken in het vierkant om -de doorweekte akkers, waarin de zaairijst in groene eilandjes welig -opkwam. - -Gelijk altijd in de nabijheid der dorpen schrikten wij, zooveel -menschen, heele kudden half-wilde logge buffels op, die in woeste -ploeterende jacht, de kalven angstig blatend, tot hun knieën in de -modder wegzakkend, ergens heen renden. - -De zon stond aan den klaren hemel. 's Nachts was er regen gevallen -en het groen der wouden was er feller door gekleurd. - -Op zonnige ochtenden, wanneer een dag van zwerven voor mij ligt, -springen duizend bronnen van levensvreugde in mij open; ik voel me -sterk, de donkere zorgen zijn op zij gezet, mijn dag staat stralend -voor mij en is vervuld van vreemde, wonderlijke liederen en wijzen, -gelijk de streek, waar ik door trek. - -En ik verheug mij dat ik nog vrij ben en niet terwille van een der -gebruikelijke, weliswaar ook mooie ideeën, in Europa ben blijven -steken. - -Langzamer en trager dan den vorigen dag ging nu de reis dwars door -de velden, vaak langs ongebaande, onbegaanbare wegen, (de weg was -een stroom) met taaie volharding, verbeten, maar toch vroolijk. Wij -wisten allen, dat dit loopen in den tijd der overstrooming, vaak tot -over onze knieën in het water, onze schoenen in de kleverige klei -vastgezogen, zonder humor absoluut ondraaglijk was. - -De koelies houden er hun eigen wijze van loopen op na, den Chineeschen -looppas, telkens een paar stappen hollend, en dan twee of drie op -hun gemak, zoodat ik, die niets te dragen heb, moeite heb om mee te -draven.... door de opspattende modder. - -Zigzagsgewijs trokken we door de vlakke rijstvelden der lage streek, nu -op smalle, glibberige muurtjes van klei, dan over gevelde boomstammen, -die als bruggen over de diepste beken lagen. En van tijd tot tijd, -onaangenaam, niettegenstaande de hitte, tot aan den buik door het -water. - -Dan namen door het oerwoud overwelfde ravijnen ons op, aan den -rand waarvan wij voorzichtig en telkens weer uitglijdend ons van -boom tot boom tastend voortbewogen, voortdurend over kronkelende -wortels struikelend en in gevaar verkeerend in de diepte van den door -buffelhoeven doorploegden bodemloozen afgrond te vallen. - -Iedere stap was inspanning. Iedere ademtocht beteekende vergif in de -longen; de lucht was vochtig-heet en als ik een oogenblikje probeerde -op adem te komen, huiverde ik van de hitte. - -Lang voor den middag was elk gesprek onder den druk der zonnestralen -verstomd. - -Alleen Aris, de sterke, riep soms een in een diep watergat tuimelenden -drager toe: "Ai-i-i-! Broeder, wat moet jij in die olifantenbadplaats -met je bagage? Zie, dat je toean's matrasje niet nat maakt, hoor!" - -Ook ik was op zulke afmattende tochten altijd beter gehumeurd dan in -de stad. Ik weet vandaag den dag nog niet wat eigenlijk de drijfveer -van zulke harde ondernemingen is. Misschien is het de vreugde, -die je zeker wacht, als de moeite en inspanning voorbij zijn, het -voorvoelde "glunderend-zich-mogen-herinneren": wat heb ik toch voor -dingen uitgehaald, toen ik nog jong was.... - -Of zulke daden spruiten voort uit het verlangen naar het echte en -onbegrensde, uit het "zich telkens en telkens weer een nieuw bewijs -van het recht-op-leven te willen verschaffen." - -Pats, pats stapten we als de ganzen achter elkaar aan door de modder, -waterbuffels graasden een eindje verder, wanstaltige dieren, kleine -witte reigers op hun ruggen, die hun het ongedierte uit de borstelhuid -vraten. Elk van ons stond met diepe voren het woord "zwerven" in het -gezicht gegrift, de koelies vloekten zacht en lachten even later, -wanneer een ongeluksvogel in de modder tuimelde. - -Ik heb altijd het gevoel in mij gehad, dat van een man onmogelijk -iets rechtschapens terecht kan komen, wanneer hij heel zijn leven -in de bedomptheid van keurig-geregelde alledaagschheid blijft -voortgaan. Iemand, die niet ook door de lage moerasstreken van onze -lieve planeet is getrokken, kan met den besten wil van de wereld de -pracht van zijn hooggebergten niet waardeeren. - -En zoo diep heeft zich deze meening, dat het goede en mooie en -fijne alleen uit het wanhopige, ruwe en harde kan voortkomen, in mij -vastgezet, deze overtuiging is zoo diep in mij geworteld, dat ik vaak -bij mijn haren van het geregelde, mooie en gewone weggesleurd en naar -het gewelddadige toegetrokken word. Want het is mij bij voorbaat al -alsof daaruit een zekere harmonie, een denkbeeld of stemming van uit -zal gaan, dat daar iets moet ontstaan dat net zoo mooi, verheven en -edel is, als mijn daad onverstandig of ruw. - -En ik ben er van overtuigd, dat, hoe grooter bijvoorbeeld een kunstwerk -is, uit hoe dieper afgrond van zorgen en wanhoop--ja, meestal zelfs -misdaad het is opgebouwd, dat kunstwerken voor mij in het algemeen, -al bij voorbaat, stilzwijgend werken zijn, die iemand schildert, -vormt, schrijft, in plaats van zich dood te sch..... - - - -Nooit vliegen mijn gedachten hooger en stouter dan onder het -loopen. Een koelie voor mij, een troepje loopende menschen achter, -zoo midden in den galoppeerenden stoet, door vlug, luid-kloppend leven -omgeven en zelf erin, lette ik nauwelijks op de hitte en de bezwaren -van den weg, doch dacht, fantaseerde, lachte om mijn korte schaduw, -zong zwijgend of praatte luid met verre vrienden, meer dan tienduizend -mijlen weg. - -Moeras strekte zich rondom ons uit. De zon keek met haar rond gezicht -uit elke vuile poel. Kokend smoorde ze op onze ruggen, en in plaats -dat het woud, waarin wij telkens weer wegdompelden, ons koelte bracht, -drukte daar de druipende, heete lucht nog bedompter op ons. - -.... aan den rand der beschaving. Aan den uitersten rand der -beschaving. In de wildernissen van Indië. Misschien weldra -dood.... Malaria, dysenterie, typhus. Vandaag daarom des te vaster -aan het leven gehecht! Voortdurend kampend met donkere machten en -driften.... god, ster, duivel.... noodlot..... - -'s Avonds was de dorpskoning Pet onze gastheer. Pas den volgenden -ochtend bereikten wij de mijn, waarover ik advies zou uitbrengen. Twee -dagen woelde ik daar rond in mijngangen en schachten. - -En gedurende de drie volgende dagen draafden we langs denzelfden -vreeselijken slik- en zandweg terug naar huis. - -Een korte "rustpoos" in het hoofdkwartier en.... een nieuwe reis. - -Zoo is mijn beroep. - -Als het omstandige dagwerk van een praehistorischen nomade, zwaarder en -moeilijker en--heerlijk gemaakt door de zeldzame, dwingende plichten, -zooals een profeet die wel heeft. - - - -Eens stond ik ongeveer voor het volgende probleem: Liem Tjoeang -wilde mij vanaf de Oostkust van het schiereiland een groote rivier -op naar de bergketen brengen, die nabij de Westkust de waterscheiding -vormt. Na een moeitevollen tocht over de rivier, die dagenlang duurde, -zouden wij het gebergte, dat op zoowat veertig kilometer afstand van de -Westkust ligt bereiken. Een korten, geschikten, zoo mogelijk het heele -jaar met booten bevaarbaren weg daarheen te vinden, was mijn opdracht. - -Het was ondoenlijk de mijn waarom het ging vanaf de Oostkust te -bewerken, om de veel te groote moeilijkheden van transport.... maar -als ik een gunstig gelegen toegang naar het Westen aan zee kon vinden, -dan zou deze plek------gesteld, dat alle overige factoren meewerkten, -er voldoende erts aanwezig was, in goede concentratie, enz.------met -succes te exploiteeren zijn. - -Dus een heel aardige onderneming, een beetje -idealistisch-geographisch avontuur, een beetje werkelijkheid met een -realistisch-economisch-wijzen achtergrond. - -Liem Tjoeang zag er niet als een echte tin-zoeker uit, maar eer als -een gemeenteambtenaar of een klerk. Hij had juist zooveel benul van de -Engelsche taal, dat ik telkens weer meende te moeten probeeren Engelsch -met hem te spreken, maar beter verstond hij toch over Holloeki heen -mijn Maleisch. Onpractisch gekleed in blauw khaki, een das om zijn -hals, had hij voor mijn part met zijn opdracht naar den duivel kunnen -loopen, als ik niet net nog op het laatste oogenblik gezien had, -dat zijn beenen werkelijk van boven tot onder met kwade beet-wonden -van den oerwoud-bloedzuiger bedekt waren. - -Holloeki en hij behoorden tot dezelfde Chineezen-kaste der Hailam, -der inwoners van Hainan, het groote eiland, dat voor de Golf van -Tonkin in de Zuid-Chineesche Zee ligt, en waar bijna alle Chineesche -kokkies en boy's vandaan komen. - -"Ook Liem Tjoeang is vroeger kok geweest," vertelde Holloeki, -"nu doet hij niets anders meer dan de wouden doortrekken om tin te -zoeken. Hij heeft in R. een Siameesche vrouw en van de opbrengst -der rijstvelden die zij bezit, kan Tjoeang heelemaal voor zijn eigen -avonturen leven. "Hij weet een tin-land, dat heel rijk is," voegde -Holloeki er enthousiast en graag zijn "broeder" helpend aan toe. - -Aris toonde geen grooten lust in de zaak: - -"--Wat weet zoo'n Hailamslungel nou van den jungle--!" knorde hij, -"zoo'n soepkoker, zoo'n kippenslachter. Het zijn allemaal menschapen -met kromme pooten en van reizen en van wat er aan werk te doen valt -in de oerwouden heeft zoo'n vent zelfs in zijn slaap geen flauw -benul!".... - -Toen ik bescheiden tusschen zijn groote woorden inwierp: "Ja, -'t is waar, hij is maar een domme opiumschuiver, schijnt aan -grootheidswaanzin te lijden en heeft waarschijnlijk in een opiumroes -voor het eerst gedroomd een rijk mijneigenaar te zijn--maar, zijn -beenen zitten in alle geval vol jungle-wonden; hij is werkelijk zelf -in het oerwoud geweest!".... gaf Aris elken verderen weerstand op: - -"Toean, wij bruine menschen zijn niet zoo verstandig, jij zult het -wel weten; als jij wilt vertrekken, gaat Aris mee!" - -Toen wij in het groote dorp bij de monding der rivier voldoenden -mondvoorraad voor onzen tocht van tien dagen bij elkaar gebracht -hadden en de motorboot van een Chineeschen rijstmolen ons voor een -dagreis was toegezegd, vertrokken we. - -Iedereen lachte er om, dat ik in den regentijd de rivier op wilde. Maar -Liem Tjoeang verzekerde zoo hardnekkig telkens weer: "Boven in de -bergen is het droog!" dat ik hem tenslotte ging gelooven, vooral, -omdat ik vroeger wel gehoord had, dat het weer aan de Oost- en Westkust -vaak heel verschillend is gedurende een en hetzelfde jaargetij. - -Stoer drong ons motorbootje door de hooggewassen golven. Als heele -eilanden dreven brokken van het woud stroomafwaarts; groote boomen, -pas ontworteld en nog groen kolderden voort, alles was grijs van -den regen, de hemel, de lucht; en het vertrek was des te stiller en -bedrukter, omdat Liem Tjoeang voor geen geld wilde verraden, waar we -precies genomen eigenlijk naar toe gingen. - -Op hooge oevers lagen eenzame hutten in laurierblad-donkere -citroen-boschjes; breed-getakte katoenboomen stonden daar -vreemdsoortig-wijdbeens met meterlang afhangende vruchtenschillen en -dikwijls leidden steile voetpaadjes van onzichtbare huisjes door het -leem naar beneden tot aan het water, waar bad- en waschgelegenheden -met een haag van bamboestaven afgezet waren als beschutting tegen -krokodillen. - -Het chocolade-bruine water rimpelde onder den stroomenden regen en -meer dan eens zagen we den hoog-geheven driekantigen kop van een -elegant naar den oever toezwemmende slang uit de golven opsteken. - -Ook ontmoetten we enkele zeldzame booten en af en toe klonk ergens -uit het bosch vandaan de korte vraag: "Pai nai?.... Waar gaan jullie -naar toe?" - -'s Avonds flakkerden een paar lichten op. Uitstappen! Een poosje door -het water waden! In een Siameezenhut liggen! Dat was de eerste dag. - -Op een heel smalle stuntelige rivierboot ging het toen nog zeven -dagen lang verder. Aan den hoogen kant liggend hadden Holloeki en ik -onder het uit rotang gevlochten dak nauwelijks plaats. Aris hurkte -met Liem Tjoeang aan onze voeten, terwijl de drie roeiers buiten, -twee achter en een in de punt van de boot stonden. - -Urenlang gleden we gelijkmatig en langzaam voort; nog was de stroom -breed en kalm. Pas na twee dagen werd hij onstuimig, zoodat de -riemen alleen niet meer voldoende waren en ons vaartuig enkel nog -maar met uiterste inspanning en met behulp van lange stokken bij -rukken voortgeboomd kon worden. - -Vlak langs de binnenoevers der rivierkronkelingen werd het kreupelhout -langs geslopen, waar de strooming gering was; en dan opeens en listig -op een gunstige plek dwars over een draaikolk naar den overkant -gestuurd. Meestal verloren wij bij zulk een oever-wisseling zoowat -een vijftig meter. Den eersten keer, toen plotseling rondom de -boot de razende wateren bruisten en ik daar zoo ingesloten lag en -de bootskoelies elkaar luide commandowoorden toeriepen en bliezen -en snauwden en hijgden en hun spieren spanden, dacht ik aan gevaar, -terwijl het mij later, toen ik het groote drijfvermogen der Siameesche -booten kende, iederen keer als het ware speet, wanneer wij behouden -door zoo'n kolk heen waren. Want juist de stroomversnellingen droegen -er veel toe bij, om deze riviertochten amusant te maken. Niet zelden -moesten wij verscheiden keeren bij een en dezelfde afstooten. - -'s Avonds stopten we dan wel bij een eenzaam huis, omdat daar -de mogelijkheid was, regenwater te krijgen om te koken; soms was -er een soort van geul, waar steeds aanwezige vlotten en menschen -inplaats een brug de twee einden van een goed-begaanbaar junglepad -verbonden. Of we moesten hier al, zooals verderop regelmatig, midden -in de wildernis, bijvoorbeeld op een met gras begroeide open plek, -den nacht doorbrengen. - -Ik sliep meestal samen met Holloeki in de boot, terwijl de anderen -aan den oever een goed onderkomen zochten. - -Eens werd ik op hetzelfde moment, dat het scheepje zonk, wakker. Een -of andere zware droom had mij te ver naar den rand der boot geduwd en -elken keer dat ik diep ademde was er in ons dek op een lekke plek een -drupje water gedrongen, en zoowat tot middernacht was dat voldoende -geweest om de boot tot zinken te brengen. - -Het brood en een paar dingen die er minder op aan kwamen dreven weg, -maar de kist met de zilveren tikals bleef. - -Alles was nat. De suiker weggesmolten. Een kip was verdronken. Den -volgenden dag zocht elk van ons zijn have bijeen om te laten drogen en -voor verrotting te behoeden; Aris zijn feesthemdje, Holloeki Chineesche -medicijnen; Liem Tjoeang pulkte een nat en klevend bundeltje rekeningen -en kwitanties met prachtige, maar angstwekkende Chineesche cijfers -en getallen uit elkaar, als was hij bevreesd, dat een vordering te -vroeg te niet zou gaan en een zijner schuldenaars heil brengen. Toen -ik mijn dagboek en de photo's enkel maar vochtig en niet nat terugvond, -haalde ik opgelucht adem. - -Doch Holloeki zei verwijtend: - -"Toean, hoe kan je zeggen, niet zoo erg, al je tabak en ook je bed -is nat!"-- - -We naderden dichter bij de bergen. Al onstuimiger stroomversnellingen -wisselden met stille, diepe gedeelten af, waaruit met druipsteen -behangen kalkmuren eenige honderden meters opstaken. - -Onbeweeglijk lag ik in de boot, die bij elken slag der riemen -trilde. Uitgeholde boomstammen met krachtig-gespierde jacht-, oerwoud- -en watermenschen schoten langs ons heen; bij een eenzaam huis waren -vischnetten uitgehangen om te drogen en een reusachtige krokodillehuid. - -In de kolkende gedeelten danste en huppelde ons lichte scheepje met -vroolijke sprongen rond, dreigde soms zijn eigen weg te zullen gaan, -bijvoorbeeld een steilen waterval àf in een schuimenden maalstroom -aan den voet eener steile rots; maar het gelukte den vluggen -handigen bruinen altijd weer het vaartuigje op den rechten weg terug -te brengen. Na de lange vaart door het groene, weinig afwisselende -oerwoud was er nu eindelijk iets nieuws te zien. Deze rotsen en bergen -met de omhoog klauterende boomen deden mij goed aan mijn oogen. - -Op een avond hadden we halt gehouden in een inham der rivier. Op het -grint waren de kampvuren al ontstoken om de lastige zandvliegen te -verdrijven en dikke wolken gele rook verspreidden zich over het lage -land stroomafwaarts. - -Hornbillvogels, gelijk suizende blaasbalgen, zetten zich neer -op een grooten boom vlakbij ons, telkens weer even opfladderend, -opvliegend, zoodat hun geel-wit-zwarte lichamen zich tegen den hemel -afteekenden. Vliegende honden, die overdag als levenlooze proppen -zoowat twintig meter hoog aan de takken hangen, ontwaakten en vingen -hun bevende, onrustige vluchten aan. - -Uit verre verte staken in lange, brokkelige rijen scherpgevormde -dolomieten-punten boven het oerwoud uit, en, een eindje van mijn mannen -vandaan zittend, had ik hetzelfde gevoel van absoluut alleenzijn, -als ik het vroeger in den laten herfst in de bergen boven de wolken -wel kende. Weg zijn van alle anderen, van al het slechte, met zichzelf -alleen zijn en met zijn tenminste zoo goed mogelijke goddelijkheid. - -Toen ik aan het vuur der koelies trad, zei Aris: "Vannacht moet er -weer eens iemand in de boot slapen, anders wordt onze bagage gestolen; -oerwoudmenschen kun je nooit vertrouwen...." - -"Holloeki, wil jij?" vroeg ik. - -Holloeki grijnsde, en tenslotte was ik natuurlijk weer de waaghals, -terwijl mijn mannen onder een overhangenden stam een veilig plekje -om te slapen vonden. - -Ik zat lang wakker en overeind. Boven het donkere woud glansde een -bleeke rotswand uit. Ik dacht: Hoe lang zal ik zoo nog moeten reizen, -hoe ver is de terugkeer naar huis en hoe--onzeker. - -Zoo lief en trouw deze boy's ook hun meester aankijken, zoo gevaarlijk -zijn ze ook. Ik kon het met den besten wil van de wereld Holloeki niet -als een zonde aanrekenen, wanneer hij bij het afwasschen de borden -weleens eenvoudig vlug in de beek stak en ze naderhand met een lap -uitwreef. En nog veel minder mocht het mij gelukken hem zijn onbewuste -fouten af te wennen. Maar een dubbele troost vond ik dan altijd weer -in het feit dat hij het water, dat ik werkelijk gebruiken moest, -angstvallig goed kookte, èn in een stelling der bacteriologie, die -in een afgelegen vakje van mijn brein merkwaardig lang was blijven -liggen en nu heel nuttig en van pas af en toe om den hoek riep: -Op metaal sterven microben vlug! - -Nadat we nog twee dagen lang door volkomen onbewoonde hooge puntige -bergen getrokken waren, ten laatste tegen een met vlakke vuursteenen -overdekte, gelijk een bergweg in het licht der zon wit-glanzende -helling waren opgeklauterd, waar de koelies de boot als een handslee -voorttrokken, bereikten we opeens een lieflijke, open vallei met -een heel menschelijk dorpje, dat tusschen de hooge granieten, maar -sierlijk gevormde groote bergketen en het wilde stakige kalklandschap -vredig gebed lag, diep in de bergen. - -Er woonden Siameezen en Chineezen. De eersten hadden de vrouwen en -hutten bijgedragen, de Chineezen de kracht en de bijen-vlijt, en op -deze wijze vormden ze daar een levensgemeenschap achter de bergen, -die alleen daardoor werd verstoord, dat een vretende ziekte aan bijna -elk van hen knaagde! - -In hun afgelegenheid voelden ze, dat ze op den Westkant van het -schiereiland thuis hoorden en spraken vol trots over den weg -daarheen--anders zouden ze immers jammerlijke achterlandbewoners zijn. - -Zelfs een paar reusachtige waterbuffels bezaten ze, die onmogelijk -vanaf de Oostkust de rivier op gekomen konden zijn. - -Maar toen ik den volgenden ochtend opbrak om den weg naar de Westkust -te zoeken, de twee beste gidsen mee, bleven we midden in het woud -steken, en hooge, steile bergen deden de transport-kansen naar het -Westen aan zee volkomen te niet, vooral, omdat de heele streek, -er ook om andere redenen niet zeer herbergzaam uitzag. - -Een eerste, vlugge blik zei me: Valt niet aan te denken! Maar ik deed -toch een heelen tijd alsof.... hoofdzakelijk omdat ik Liem Tjoeangs -hulp voor de terugreis noodig had. - -Hoewel ik gevaar liep Aris' gunst er bij in te boeten en op hem den -indruk van domheid te maken, liet ik toch hier en daar graven, op -plaatsen, waar met den besten wil van de wereld geen erts te hopen -of zelfs maar te verwachten was. En ik ging een paar maal zitten, -veegde mijn bril af, haalde met veel omhaal mijn notitieboekje voor -den dag en schreef er een zinnetje in neer. - -Tjoeang nam me elken keer vol wantrouwen op, Holloeki scheen al -geroken te hebben, dat deze streek maar matig in mijn smaak viel. Het -is verbazend moeilijk, zijn diepste denken voor zijn bedienden te -verbergen. - -Holloeki merkte al aan de manier waarop ik voor mijn bord soep ging -zitten, hoe het ermee zat.... - -Als Liem Tjoeang mijn aanteekeningen, die ik daar schreef, had kunnen -lezen, was ik nu misschien dood. - -De eerste aanteekening, geschreven op een aardheuveltje, op een met -mos-begroeiden steen, heelemaal in doorngekronkel: - -"Maccaroni is eigenlijk het eenig menschelijke op zulke reizen door -de wildernis!" - -En de tweede notitie, bijna net zoo belangrijk: - -"Het huwelijk is misschien de beste troef, die in het spel "leven" -wordt uitgedeeld. En goede troeven bewaart men lang." - -Altijd wanneer het hachelijk en saai in het leven wordt, wanneer -een mensch zichzelf mislukt vindt en de eene teleurstelling na -de andere op hem neerbonkt, ontwaakt in hem een laatste verborgen -(galge-)humor, erbarmt zich over hem en is zoo vriendelijk om het -armzalige menschje ergens anders vandaan, het doet er niet toe vanwaar, -de noodige energie om voort te leven te verschaffen. Het leven is -enorm ver-ziend en voor langeren duur (langeren duur dan het soms -wel schijnt) ingericht. Telkens is er iets dat troost brengt. - -Ook Liem Tjoeang had onder den last van zijn (door mij af-)geknapte -hoop zwaar te torsen. Gelijk een koning was hij het oerwoud -ingetrokken, zeker van zijn toekomst, behaaglijk, als aan den vooravond -van het afsluiten zijner levenszaak, en nu had deze er eigenlijk zeer -onooglijk en heelemaal niet buitengewoon verstandig uitzienden toean -al zijn droomen omvergeworpen.... Als hij een beetje minder fatterig -gekleed was geweest, zou ik medelijden met hem gehad hebben. - -Doch hij vond nog dienzelfden avond een laatste sprankje hoop terug -en het middel om weer opnieuw in een roes te geraken. - -Gedurende den terugtocht den volgenden ochtend zat hij op ons -scheepje met een grauw-blauw-geel-groenachtig gezicht, als iemand, -wiens kortelings pas op een zwaren veldtocht veroverde schoonvader -onverwacht plotseling over den kop is gegaan. - -Door middel van Holloeki deed hij nog een laatste krampachtige poging -om te doorgronden of mijn meening over het land misschien tòch nog -gunstig was. - -Maar inplaats van daar op in te gaan, vroeg ik Holloeki: - -"Kan een krokodil op een boom klauteren?".... - -"Neen toean! Dat kan een krokodil niet.".... - -"Laat hem dan asjeblieft in het water blijven!"... - - - -Kostelijk vond ik de vluchtige bezoeken in Bangkok, de hoofdstad. Zoo -eens drie dagen lang, meer dan duizend kilometer met den trein door de -wouden te suizen, het hart vol van laaiende droomen, het plan voor een -concessie van een rijk stuk land in mijn zak, langs hutten en dorpen, -door woud, woud, bosch, over verre, met zoutkristallen bedekte steppen -dichtbij zee, waaruit uitgeholde, door de golven weggevreten kalkwanden -grauwig omhoogschieten. - -Opeens weer iets van beweging en snelheid in zich te bemerken, te -voelen, dat het koortsdonkere, onontwarbare slakkengang-woud dus toch -niet het eenige op de wereld is. - -Op den derden middag van de reis door de open rijstvelden op Bangkok -toe te vliegen, op het leven toe, langs de in het avondlicht van den -drogen moesson woestijnbergblauwe, als een maanlandschap voor mij -uitliggende Radboeri-heuvels. - -Te zien hoe de dorpen statiger en de menschen veelvuldiger -worden. Vonken-sproeiend snelt de razende trein door den avond.... Op -de groote stad toe.... - -In de duisternis van het door duizenden flakkerlichten -bestraalde station-gewemel aan te komen. Onder te duiken in dit -Siameesch-Chineesch-Maleisch-Hindostansch stemmengeroes. - -En dan naar de stad te varen op den grooten stroom en geheel verward -plotseling in het schelle electrische licht van het moderne Europeesche -hotel te staan.... Nauwelijks twee dagen daar, weer weg. In het -oerwoud. - -Weer de Menam op naar den trein bij het aanbreken van den dag. Tusschen -al de drijvende planken-hutten en vlot-huisjes door, die net zoo goed -als de grootste steenen paleizen een rustig thuis kunnen bieden. Dat -is, wat in de haast aan deze woningen opvalt. Lotosbloemeneilanden, -die langzaam den stroom afdrijven. - -Boven het huizengewemel in huiver-verwekkende koelheid een grasgroene -ochtend. - -Links de glas-en-tegelbouw van den Tjengtempel, grijs als een rotsberg -in de lucht opstekend, en rechts het vele torentjes rijke silhouet -van het paleis des konings, dat met gouden, groene, blauwe en roode -glinsterende tegels in het morgenlicht te fonkelen staat. - -En daarboven: duizenden aasgieren en meeuwen----. Op de maat van den -motor langs den voorkant van een tempel met zijn eeuwenoude, als uit -het hersenstof van oergoden gesneden legenden van "het goede en het -kwade", die je dringend aanzien, tot nadenken dwingend, en die niet -zijn zooals de broze speelgoedtempels in Europa, die men toevallig -kent, doch anders, Oostersch-oeroud en daarom nieuw. - -In den dwang van zijn beroep zoo vluchtig en zonder er zich in te mogen -verdiepen langs al deze wonderen heen te haasten en daarna urenlang -in den trein alleen of wel met onverschillige evenmenschen zich door -het eindelooze, eentonige oerwoud in de wildernis terug te vervelen, -treurig en verbitterd, omdat in het leven tijd en geld en gelegenheid -nooit daar ter beschikking zijn, waar men met deze kostelijke dingen -iets zou kunnen beginnen....! - -Heete dagen en koele nachten bracht ik op zee door. Door lauwe -avonden dreef mijn boot onder den eentonigen slag der riemen -stroomafwaarts. Van den oever klonken luide stemmen aan, als wij -tusschen de in palmentuinen verspreid liggende hutten doorgleden, waar -in den schijn van groote houtvuren bruine vrouwen, in de zwoelheid van -den nacht het bovenlichaam ontbloot, bezig waren met het rhythmische, -als een spel bekorende werk van het rijstdorschen, waar naakte kinderen -ravotten en vanwaar de bedwelmende geuren van zeldzame vruchten en -bloemen zich over ons en het gelukkige land uitgoten. - -Dan lei zich al dat schoone, heerlijke als een zachte deken om mij -heen en door het ononderbroken zachte trillen der boot moe wordend, -viel ik in een diepen slaap, waaruit ik pas werd wakkergeschud, -wanneer Foe Seng, de oude verweerde visscher, aan de monding der -rivier het knarsende zeil uitzette. - -En als ik dan onder het dakje van mijn drijvend huisje te voorschijn -krabbelde, nog een beetje stram en stijf, lag deze schoone wereld -groot en vreemd-hoog voor mij uit; ontzaglijke wolk-kasteelen stonden -aan den hemel, de zee strekte zich oneindig ver uit en door de teêre -nevelsluiers in het Oosten brak stralend de ochtend.... - -Hoe dikwijls ben ik zoo uit den moerassigen, met mangroven begroeiden -benedenloop eener rivier de wijde zee opgevaren, die na al de zwoele, -koortsige onaangenaamheden van het binnenland voor mij openging, -zooals voor iemand de zon over een groot geluk opgaat; de zee, die -met haar frissche bries telkens opnieuw en al sterker het symbool -voor mij werd van al wat sterk en gezond was. - -Meer dan een dozijn keeren heeft Foe Seng mij door de Golf van Siam -in zijn Chineesche jonk met de donkere roodbruine vischvlottenzeilen -gevaren. Soms schoten we koen en pijlsnel op één kant vooruit, -een anderen keer droogden onze beenderen in de windstilte van den -tropenmiddag. Dan teekende het palmenstrand zich scherp en schoon -van kleurschakeering tegen de schitter-witte streep der kust af, -terwijl in dampig-sprokige verte de blauwe Siameesche bergen daar -hoog boven uitrezen. - -Of aan den horizon stak een onweer op en de oude man stuurde op -den oever aan, tot het anker grond greep. Dan lagen we rookend bij -elkaar onder het zonnescherm van gevlochten rotang, golven sprongen -op met witte schuimkammen, het onweer greep ons en schudde ons heen -en weer, en zoodra de zee weer glad en rimpelloos begon te worden, -lei hij zijn koperen opiumpijp weg en vatte het stuur weer aan. - -O, en hoeveel keeren heb ik met Seng in stoïcynsche rust en evenals -hij zonder eenige bekommernis om den tijd voor de monding eener rivier -op den terugkeer van de vloed gewacht, vastgeloopen in het zand....! - -Gelijk een bruine visscher stapte ik dan in de kleine kano, mijzelf -met de pagaai door de avondlijke wateren roeiend. Scharen zwart en -wit gestreepte ooievaars stonden als voetballers voor den aanvang -van het spel in het rond, donkerroode meeuwen met scherp-gekartelde -vleugelpunten krijschten, stoere booglijnen langs den hemel schietend -en schuddebollende kraanvogels zetten zulke diep-ernstige, geleerde -gezichten, dat alleen de brillen ontbraken om ze tot profaxen te maken. - -Aan den oever zochten grijze steltvogels naar voedsel, op bliksemsnelle -pootjes zigzagsgewijs heen en weer rennend als gek-geworden wandelaars. - -Eentonig vloeiden de slappe golven van de eb af en aan. Zware -zeilschepen lagen kiel-droog op hun kant. Lange stangen, het -kenteeken van al deze zee-oevers, staken de lucht in, reeksen palen -van Siameesche vischtuigen staken hooger uit de zee op dan bij hoog -water en vielen daardoor in het oog. - -Zoetjes-aan kwam dan de vloed, langzaam stijgend, de eerste lichte -booten kwamen over de versperring aan de monding der rivier heen, mijn -schipper gaf ook mij een teeken en eindelijk, na een paar uur varen -de rivier op, wenkte mij op vasten bodem een schuilplaats, en werd -ik eindelijk verlost uit de engheid van mijn kleine Chineesche jonk. - - - -Met gloeiende kleuren hebben zich beelden van tochten met buffelwagens -in mijn geheugen geprent. - -Terwijl in het Zuidelijkste deel van Siam regelmatige dagelijksche -regens vallen, keert verder in het Noorden ieder jaar een maandenlange -droge periode weer, die het land in een soort steppe verandert. Dan -denderden en kolderden mijn reiswagens, eigen melodieën zingend, over -de steenhard verbrande rijstvelden. Onder het stof bedekt knarsten en -dreunden de gevaarten over ruwe wegen of tot aan de assen in het weeke, -het wielengeratel dempende zand, door breed-gehoornde waterbuffels of -sterke Indische ossen, met hun vetknobbel in den nek, voortgetrokken. - -Het spaarzame kreupelhout was verzengd, bladeren bedekten den grond -als in een Noordelijken winter. - -Vroeg, wanneer de nacht nog in het oerwoud draalde, togen we op -weg. Boschbranden kleurden den horizon rood, asch-strepen van in -de onbeschrijflijke droogte als lucifers van het eene einde tot het -andere verbrande boomstammen lagen over den weg. Allerwegen tusschen -zwart-geschroeide boschjes smeulde de grond onder een donzige laag -grijze asch. - -Het landschap was als gehuld in zwijgen, was als verziekt; en ook -wanneer de zon opging was nergens eenig leven. Geen vogel zong er, -en wij allen versmachtten bijna, al op den vroegen morgen. Lang -voor den middag werd halt gehouden. Dan renden menschen en dieren -naar de regenputten, waarin het water geel en laag stond. Taaie en -traagzaam voortsluipende uren heb ik gedurende broeiend-heete middagen -doorgebracht. Zoutige, grauwe kleuren lagen over het stoffige lage -land, flikkerende hitte broeide over de kale schaduwlooze, in het -steile licht der zon onherbergzaam en vijandig om ons heen staande -wouden. Mijn huid werd als van leer. Het water verdampte in mijn -beenderen. - -Pas laat op den middag, als de ergste gloed voorbij was, maakten -we ons op om verder te gaan. Vaak lag de volgende regenput meer dan -een dag loopen verder, zoodat het water in bamboestangen meegedragen -moest worden. - -Als stoere beelden uit de oergeschiedenis der menschheid waren -sommige beelden uit dit zwerftochtenbestaan: Grof-getimmerde -wagens. Kampvuren. Nomaden en jagers. Hoevele nachten heb ik daar -halfnaakt op de vlakke aarde gelegen, warm en heet als de aarde zelf -en vol van in den koelen avond opschietend leven. - -Eindelijk sliep ik dan doodelijk vermoeid in, om kort na middernacht, -als de maan hoog en helder aan den hemel stond, weer op te breken. - -Nooit is mij de afhankelijkheid der bruinen van dag en van nacht -en hun tegelijk zoo heerlijke absolute onbekommerdheid om den tijd -meer tot bewustzijn gekomen dan daar; nooit heb ik dieper gevoeld, -dat onstilbare lust tot zwerven tot de primitieve eigenschappen der -menschenziel behoort, dat hij een erfdeel is, ons allen geschonken, -dat wij deze neiging uit verouderde tijden van onze voorvaderen op -onzen levensweg hebben meegekregen.... - -Op een avond zonk de zon bloedrood in het Westen weg en reeds steeg -onnatuurlijk groot de gele schijf der maan op. De lucht was klaar en -droog als in de woestijn. Mijn wagens waren tot een kamp bijeengezet. - -Daar kondigde knarsende wielenmuziek de komst van een nieuwe karavaan -aan. Blauwige damp, de rook der kampvuren, had zich verspreid en hing -in de verdroogde kronen der boomen als een sluier. - -Ik zat tegen een der logge wielen geleund, toen de vreemde voertuigen -vlak naast de mijne zich tot een kring bijeenvoegden. Een-en-twintig -spannen in een stofwolk. Onder de zonnedaken vermoedde ik menschen, -een heel dorp dat naar betere weigronden trok. - -Mannen sprongen van de dissels, ossen loeiden verlost, zigeunerleven -ontwaakte en weldra was de lucht doortrokken van den scherpen reuk -van brandende aarde. - -Uit een der wagens stapte een mooie vrouw. Voor mijn oogen kliefde -ze hout, legde vuur aan, kookte, gaf een zuigeling de borst, en af -en toe sprak ze in karige, maar zeer melodieuze zinnen. Haar huid was -kastanjebruin, haar vrouwengezicht teeder en mild in den maannacht.... - - - Lange avonden werden mij tot droomen, - door den weerschijn van het kampvuur - op de koperbruine, gladde huid eener vrouw zalig vervuld. - Avonden, waarop ik urenlang vol aandacht zat - en fabelachtig diep vermocht te tasten - in het mysterie van het leven. - - -Wanneer ik van deze tochten door de wildernis vermoeid en uitgeput -naar S. in mijn hoofdkwartier terugkeerde, woonde ik in een huis, -dat ik nooit zal vergeten. Het was in den gebruikelijken stijl der -tropische bungalows gebouwd, mijn firma had het van de regeering -gepacht en het was (misschien juist daardoor) in den loop der tijden -erg vervallen. Zon- en maanlicht hadden er vrijen toegang, de witte -mieren bouwden hun brokkelige tunnel-weggetjes muur-op, muur-af en -den houtboorkevers was het al bijna gelukt, den voornaamsten steunbalk -te doen breken. - -Met zijn vele hoekjes en uitbouwsels, met zijn open veranda die zoo -groot was als een danszaal, en het ver-overstekende dak was Rong Pie -Boen, zooals de ruïne heette, alles eerder dan gezellig en 's nachts -een echt spookslot. - -Mijn veldbed stond daar in een bedompt kamertje, van echt Chineeschen -afgesloten bouwtrant (boven den paardenstal) waar het inslapen net -zoo'n geweldig kunststuk was als het "op tijd wakker worden." - -En ook verder heeft dit huis maar weinig vriendelijke herinneringen -in mij achtergelaten. - -Van den vroegen ochtend tot laat in den zwoelen middag kwamen -Chineesche handelslieden om bij mijn firma te loven en te bieden, -soms onbegrijpelijk taai en ernstig en tot in der eeuwigheid pratend, -soms ook zoo vreemd krijschend, dat ik in het begin nooit precies wist, -of het vriendelijk bedoeld was of dat ze vloekten. - -Oude, dorre mijneigenaars met donkergroene armbanden van jaspis kwamen -in inktzwarte, voorname gewaden op bezoek, en mooie jeugdig-frissche -Chineezen, op zijn Europeesch toegetakeld en vonkelend van gouden -zegelringen en horloges, met zijden, maar bespottelijk bovenop de -broekspijpen (ten toon) gelegde sokophouders en andere sieraden. - -In het sombere kantoor zaten twee ambtenaren--ook weer Chineezen--die -ongelooflijk handig en met een onbeschrijfelijk geduld uit het -Siameesch in het Engelsch, uit het Engelsch in het Chineesch, uit het -Siameesch in het Maleisch en heen en weer en heen en weer vertaalden, -brieven schreven om geld en brieven lazen over geld. - -Ook de vele dikke boeken, die in een kast stonden, schreeuwden geld, -en elk woord dat er gesproken werd was geld; den eenen keer waren het -Engelsche ponden, den anderen keer werden Siameesche tikals opgeteld -of iets in Singaporsche dollars uitgerekend. En de andere blanken, -die er buiten mij nog waren--niets dan vroegere Europeanen (dat is -een juiste diagnose voor hen)--ook die waren geld, hoewel meestal -pas in de toekomst. - -Daar sloeg ik soms zoo'n diepen blik in het afschuwelijke nuchtere -bedrijf van "Handelsonderneming in het Oosten," dat ik weg moest -hollen, om bij den aanblik der dichtbije kokospalmen tot bezinning -te komen. Als ik dan door de schaduwrijke lanen der wondermooie -palmentuinstad het vrije, open rijstland betrad, lag er iets als -een doorzichtige inktblauwe middag over het land, of de duistere -overblijfselen van een overgedreven onweer hingen in flarden om de -in ijle nevelen vervagende toppen der woudbergen. - -Inplaats dat ik, van mijn moeitevolle tochten huiswaarts keerend een -thuis vond, bleef alles mij vreemd en koud aan dit vreeselijke huis, -ja, zelfs vijandig, en vervuld van de ziellooze beestigheid, die -zich overal in het Oosten voordoet, waar de invloed der Europeanen -doordringt. Geen vriendenwoord vernam ik daar ooit, nauwelijks een -zweem van meegevoel heb ik er ondervonden, dag-in dag-uit moest ik, -alle wilskracht en zelfbeheersching verzamelend, probeeren anders te -schijnen dan ik in waarheid ben, en krampachtig vermijden ooit iets -te laten doorschemeren van mijn groot verlangen naar "wijsheid", naar -"schoonheid" en naar "goedheid".-- - -Deze telkens weerkeerende indrukken, iederen keer wanneer ik voor -een paar dagen in het hoofdkwartier kwam, waren zoo sterk, dat ik -ook 's avonds, als het woeste zakengedoe verstomde, het gevoel van -verlatenheid, het gevoel onder iets vreemd-spookachtigs te lijden, -niet heelemaal van mij af kon zetten. - -Ik herinner me nog zoo goed hoe dat gebeurde. Hoe ik van dag tot -dag stiller en meer vergiftigd werd door dit leven om mij heen, hoe -ik avond aan avond slapeloos te woelen lag op het smalle bed onder -mijn klamboe, mij dof verzettend tegen een ontzaglijke zwarte macht, -die mij al onverbiddelijker wilde neerhalen naar die wereld van -ellende. (Nu weet ik, dat mij destijds een geheimzinnige onbewuste -angst "net zoo te worden als die" kwelde). - -Uit zulke nijpende dagen groeiden onvergetelijke nachten voor mij, -die ik in dit ontzettende huis heb doorgebracht. De kalme wijsheid, -die van dien eenen nacht, dien ik hier tracht te schilderen uitging, -zal ik nooit meer vergeten. - -Weer lag ik in mijn kamertje. Het was bedompt en donker om mij heen en -alleen door een paar spleetjes in den muur drong spaarzaam maanlicht -in bleeke strepen naar binnen. Het heele huis beefde van koortsend -leven. Tjok, tjok lachten de melkig-witte gekkohagedissen van het -plafond af, vleermuizen joegen onder het dak, van tijd tot tijd even -gauw een uitstapje makend door het luchtgat in mijn kamerdeur. Mijn -honden, door de schaduwen van het geweldige gebouw verschrikt, renden -onophoudelijk als door booze geesten bezeten over den houtzolder, -en als ik dacht eindelijk te kunnen inslapen, kraakte het ergens in -het hout; houtwormen, aan de rusteloosheid van den tijd herinnerend, -krabbelden in de muren en dan opeens begon een mug te gonzen, vlak -bij mijn linkeroog--vast al in het net! - -Onder het huis stampten voortdurend de hengsten. Ginds in het dorp -blafte een heele troep half-uitgehongerde paria-honden, die niemand -voedsel geeft en niemand doodslaat, jammerlijk, ellendig en zonder -ophouden. Af en toe vernam ik een stem van de straat, en niet te -stuiten en oneindig in zijn veelheid en veelvoudigheid drong het -piepen en gonzen van den tropennacht door de dunne houten wanden heen, -in een niet te stelpen stroom in alle toonaarden.------ - -Europeanen in het Oosten, die slapeloos neerliggen, zeggen tot den -djaga, den Indischen bewaker van hun huis: Vooruit, haal een meisje! - -Kort en als van-zelf-sprekend zeggen zij dat; en de djaga haalt het -verlangde, zooals bijvoorbeeld een kellner de krant brengt, die je -hebben wilt. - -Zou ik werkelijk nog langer stompzinnig alleen------in dit ongastvrije -huis--------------Ik zou zoo'n bruintje bij mij willen nemen, zooals -men een zeldzamen vogel in een kooi neemt, zooals men weerschijnende -vlinders met een zacht doekje voorzichtig vangt, om vol bewondering -te bekijken en te aanbidden. - -Zou dat niet schitterend zijn? - -Ik zou haar in mijn kamertje willen ontvangen: Zoo ben je daar -eindelijk! en haar liggend en loopend en kruipend bekijken, gelijk -een echte kunstenaar. Zooals een schilder zou ik voor haar willen -gaan zitten, op bed, cigaretten rookend. - -Zou er dan niet een beeld ontstaan, een met Mata hari's kleuren -geschilderd, een met gloed overgoten, levend-echt beeld,--en dat zou -dan voor altijd van mij blijven. Ik zou het met mij mee mogen nemen -door heel mijn leven, met mij mee naar Europa, waar de zon zoo bleek -schijnt, waar niemand van bruinen droomt en alles zoo jammerlijk -wit is. - -Heb ik niet allang het eene na het andere mijner Westersche -vooroordeelen aan het Oosten moeten prijsgeven? Ben ik, -niettegenstaande mijn dertig jaar, niet nog aldoor bereid om "bijdragen -voor mijn algemeene ontwikkeling" te verzamelen?.... - -Ongeduldig stampten de hengsten in den stal. Tjok, tjok klapten -met hun tong de hagedissen op hun klaverbladachtige pooten; late -schouwburgbezoekers--bezoeksters! wauwelden in de dorpsstraat hoog -en luid en zeker van wat de toekomst ze brengen zou. - -Toen moest ik opeens aan het hooge, in het maanlicht nu zeker -spookachtig wit opglanzende grafmonument uit overoude tijden -denken, dat vlak achter het huis stond, kegelvormig en spits en -alsof het speciaal hier neergezet was als vermaner: "O, gij domme, -slechts kort levende menschjes met uw doodelijke verlangens en -angsten".-------------- - - - -Is het zonde, bruin heerlijk te vinden? Is bruin niet bruin, omdat -wit enkel maar wit is! Is het slecht van mij "Ja!" te zeggen, als Tsin -mij vraagt: "Toean, mag ik je een Siameesch sprookje vertellen, mag ik -bonte vlinders voor je vangen, om je pleizier te doen....?" .... ben -ik toen niet met een onverwachten ruk opgestaan, ben ik niet langs -den muur geslopen, heb zachtjes de deur opengemaakt....: - -"Djaga, ga, en roep Tsin!" - -En knikte de djaga toen niet verstolen: "Ja, toean!" - -Ben ik toen dronken geweest, was ik betooverd, toen ik in de schaduw -onder het dak van palmenbladeren zittend in den flonkerenden maannacht -staarde.... zwijgend, bevreesd, hopend en twijfelend. - -En den djaga nakeek, terwijl hij op den bleek-beschenen weg -geruischloos uit het gezicht verdween, terwijl, ik weet niet waar -vandaan, in vage afgescheurde klanken Siameesche muziek aanruischte, -soms week en half weggedoezeld gelijk de nacht die mij omgaf, en -dan weer in aanstormende schelle fluitjuichkreten. O, en deze doffe -gongslagen, die de nachtwind eerst afzonderlijk en daarna in een -al doller wordende roffeling van uit een verren tempel tot aan mijn -oor droeg.... - -Heb ik toen niet duidelijk, heel duidelijk, als door een bril van -zuiver kristal ver voor mij uit gezien, mijn toekomst gezien, tot ze -opeens afknapte.... - -Waarom dit alles, wanneer toch niet....? - -Waarom dit bruin....? - -Wilde ik toen den djaga niet achterna hollen: "Halt! Halt! Roep Tsin -niet!".... en--heb toen toch alleen maar luid en schel gelachen over -mijn eigen lafheid....! - -Heel stil is Tsin bij mij binnengetreden, zooals een dag vol -zonneschijn op een regendag kan volgen.... zij alleen heel een -feeststoet. - -En met haar is een groote rust, het geluk brengende vertrouwen over mij -gekomen: ziezoo leven, nu begrijp ik je eindelijk en verdwaal ik niet -meer en tast niet meer langs je heen. Je zult niet langer over mij, -laffen kerel lachen. En nu moet het eens en voor al uit zijn met dien -vreeselijken angst, die mij dikwijls kwelt, wanneer ik mij voel als -iemand, die naar schoonheid en goedheid verlangend en dorstig naar -vreugde uitziend, toch blindelings het ware leven voorbijrent. Nu -zal ik weten toe te tasten! - -Ik zette een schaaltje rijst met kostelijk geurende kruiden voor -Tsin neer. En toen zat zij daar, haar versnapering met slanke handen -betastend--ongeveer zooals een pianiste vóór het spelen haar vingers -vlug over de toetsen laat glijden.... - -Daarna was ze een poos lang enkel "eten." - -Toen ik haar een cigaret aanbood, was ze een heele poos niets dan -"rooken." En af en toe interesseerde zij zich even voor iets anders, -en heel het kleine beetje leven in dit heerlijke wezen richtte zich -op dit iets, een plooi in mijn kleeren, een haartje in mijn scheiding -of een andere kleinigheid, en opeens, midden onder het bekijken, -schenen haar donkere, als geschilderde oogen deze aangelegenheid te -vergeten, zoo volkomen te vergeten, als wij Europeanen niet meer -in staat zijn te vergeten, en afdwalend naar iets in de verte te -kijken, alsof ze duizendtallen van jaren--het zij vooruitziend of -terugblikkend--vermocht te peilen. Dan was ze als een dichteres. Zoo -kort, zoo vluchtig als een gedachte zijn kan, en toch vol ziel is de -stemming, waarin een dichter zijn werk volbrengt. Dichten is voor een -kort moment natuurlijk zijn, zichzelf zijn--al het overige vergeten. - -En ik voelde, dat ik daar in dit, een woudhert gelijkende, onbeschaafde -schepseltje, een wezen voor mij had, dat, als een bloempje tegen -de berghelling, als een vogeltje op den hoogsten boom van den -jungle, als een vischje in de wijde zee was, dat van haar hetzelfde -geheimzinnige eeuwigheid-uitstralende uitging als van de sneeuw van -een onbetreden bergtop, waar begrippen heerschen, die wij, beschaafde -menschen nauwelijks meer verstaan;--en ik, met al mijn angsten en in -de benauwenis van al de mij drukkende "je moet" en "je zult" en "je -mag niet" wist nu, dat ik nooit meer terug zou mogen keeren tot dien -gelukstoestand van den natuurlijken mensch met zijn onbewuste leven. - -Toen werd ik ernstig. En Tsin's flakkerende oogen, die mij vragend -aankeken en die als twee donkere vlammen in haar kalm gezichtje -stonden, werden treurig; en haar fluweelen wimpers trilden zacht en -zonken deemoedig neer, alsof ze angstig waren en wilden vragen: - -Toean, waarom ben je niet blij? Waarom kan ik het je niet naar den -zin maken? - -Maar ik bleef star en als bezeten door deze ééne gedachte: Tsin, -jij hebt de toekomst voor je! Tsin, lach, wees bij, zing--het leven -ligt voor je open. - -Het werd heel stil in het kleine kamertje; alleen door de smalle -opening boven de deur drong het duizendvoudige, nooit vermoeide, -nooit voldane leven van den tropennacht in machtige volheid naar -binnen. Tjok, tjok, lachten de gekkohagedissen; en het was één -samenvloeiende jubeling overal in het rond: Tsin heeft de toekomst -voor zich! - -En eindelijk zei ik het haar. - -Maar Tsin begreep het niet. Ze sloeg nu haar bruine armen om mijn -linkerknie, sloeg met haar teedere handen het wijde zijden kleed -terug en kuste mij op mijn bovenbeen---- - - - - - - - -WONDEREN UIT DE WOUDDORPEN - - -Telkens weer opende zich voor mij de poort naar de lichte wereld -van den jungle, waar ik, van de bedomptheid van het kantoor bevrijd, -diep kon uitademen; telkens weer vond ik een uitweg daarheen, waar -van de woelige haast van het bedrijf niets meer te bespeuren was -en de waardebepaling van zakelijke spitsvondigheid hoegenaamd niet -meer bestond. - -Ook in Siam speelt de tegenstelling tusschen stad en land een -groote rol. Voor alle oppervlakkige menschen is de stad de zetel -van het schoone, rijke en aangename, terwijl de provincie met haar -eenvormigheid van levenswijze en de ruwheid van het dagelijksch werk -laag in ieders gunst staat, ook in die der Siameezen. - -Misschien wordt daarbij nog meer dan bij ons uiterlijke pronk en sier -voor goede munt aangenomen. - -Aris stond wat zijn psychisch crediet aanging hoog bij mij -aangeschreven, omdat hij begreep dat de stad niet heelemaal waar -was. "Ik hou niet erg van Bangkok!" zei hij vaak tegen me, maar -precies ben ik de reden voor zijn afkeer tegen Bangkok nooit te weten -gekomen. Ik weet niet, wat voor een verschrikkelijke gebeurtenis, -die hij daar beleefd had, niet meer uit zijn herinnering weg wilde. - -Maar hij was daarom heelemaal geen man om een kluizenaarsleven te -leiden, integendeel. De kleine dorpen koesterden zich in zijn liefde. - -Met Holloeki was het in dit opzicht net omgekeerd. Als die maar altijd -in het gekrioel zijner Chineesche broeders kon wegdompelen! Dikwijls -zag ik hem peinzend, den hoed achter in zijn nek, in zijn gele zijden -broek langs de winkels zijner landgenooten slenteren, alsof de eeuwige -Zondag aangebroken en alle werk voor goed voorbij was. - -En als hij mij dan wel eens toevallig ontdekte, als ik in een auto -of in een riksha voorbijreed, dan groette hij beleefd en fijntjes, -ik lachte zachtjes tegen hem, hij glimlachte terug, en dan wisten we -allebei, dat we voor het oogenblik de wildernis en ons harde leven -volkomen hadden vergeten. - -Al de keeren dat ik in Bangkok geweest ben bij elkaar gerekend, heb ik -verscheiden weken in de hoofdstad van Siam doorgebracht.... heelemaal -achterin de Chineesche wijk, waar de huizen en hutten, de -opslagplaatsen, booten en vlotten in hoekige paalbouw-straatjes bij -duizenden opeendringen. - -Op alle tijden van den dag en van den nacht ben ik per auto, in de -door den koelie voortgetrokken riksha, te voet of op alle mogelijke -soorten van scheepjes door de smalle wegjes en doorgangen gekomen, -waar het als in een mierennest van leven krioelde, dikwijls laat in -den nacht van het Europeesche hotel naar huis gaand, heel alleen in de -duistere, door laatste, geheimzinnig wegsluipende gestalten bezochte -straatjes en steegjes. - -Maar belangrijker waren mijn tochten overdag. Telkens weer brachten -deze mij door het oud-roestslopje, dat ik om redenen van doelmatigheid -zoo doopte.... omdat daar heele rijen kramen met ouden rommel stonden. - -Als ik daar doorheen reed, leunde ik altijd heel ver achterover -in een hoek van de riksha en gluurde in alle hutten naar binnen, -waar uit hoopen oud roest Chineesche madonnagezichten verstandig -de straat opkeken, waar zelfs in de gebuktheid van den ouderdom nog -veel vrijheid te bespeuren was, en waar spiernaakte gele Chineesjes -tusschen scherven en afval gewillig en in argelooze onschuldigheid -hun eerste verplichtingen jegens het leven volbrachten. - -Mooie Chineesche jongelingen in blauwe of zwarte broeken--anders niets -aan--op den middag van hun leven staand, rug en buik vol kracht, -werklieden met lichte oogen werkten er bij troepen; lastdragers, -roeispaanschavers, zeilmakers, tobbenmakers, timmermannen met -hun propere ambachten, of, luidruchtiger en minder edel bezig -diegenen, die zich met het gladmaken van deuken in oud golfijzer een -bestaantje hadden weten te verschaffen dat hun genoeg opbracht om te -leven. Honderdduizenden van nijvere armen en beenen werkten, sjouwden, -klapten, liepen, hamerden, smeedden daar dag-in dag-uit in wedstrijd -met elkaar voor hun eigen welzijn en dat der heele menschheid. - -Lange reeksen winkels en werkplaatsen groeiden van het eene bezoek dat -ik in de stad bracht tot het andere als uit den grond op, getuigend -van welstand en geluk. Hoeveel menschen er ook waren, ieder had geluk. - -Zeer weldadig werkte het op mij, te zien, hoe de vrouwen -meededen. Stralend, helder en gezond gaat juffrouw Dawkay als een -zon door het huis, werkt mee, slaat vlug een lachenden blik hier op -dit karwei, geeft gauw even een goeden raad daar; en de Chineesche -huisvrouw in de kloeke schoonheid harer eenvoudige kleeding leek mij -vaak als een garantie om goed te slagen. - -De Chineesche vrouw is voor mij de "vrouw"! Nooit zag ik zoo het -"gezin", nooit zoo "moeder en kind." Ja Seng, ja Tjong Sie, dacht ik -soms, ik voel wel waarom je zoo vroolijk bent. - -En ik kan mij geen gelukkiger, harmonischer beeld van menschelijke -gemeenschap voorstellen, dat beter een opgang en een toekomst van het -menschdom weergeeft, dan zoo'n werkdag in het roestige paradijs, zooals -ik al heel gauw de heele stoffige buurt rondom het oud-roestslopje -noemde. - -Hier, in deze opeengeperstheid, waar de menschenlevens zoo dicht als -nergens anders zijn gezaaid, had ik dikwijls het gevoel: - -O, hoeveel menschen zijn er toch! Hoeveel duizenden, die zonder -grootere zending door het leven moeten gaan! De goede god, die over -dit menschenleger waakt, moet er een zuivere boekhouding op na houden; -of wel, er kan hem onmogelijk veel aan gelegen zijn, of er een meer -of minder is, leeft of te gronde gaat! - -Zulke gedachten maakten mij dikwijls heel vrij. Omgekeerd had ik -nooit stelliger de overtuiging, iemand te zijn en boven het gemiddelde -mijner omgeving te staan, dan hier. Zonder dat ik mij daarop te veel -liet voorstaan. Onbehaaglijk boven alles uitstekend voelde ik mij, -alsof ik aanstoot gaf, weerzin en afgunst verwekte, of den mallen -indruk maakte van een gans in een kippenhok. - -Arbeid is noodig om te leven! dacht ik ook. Maar geen aftobbende, -geestdoodende, want zinnelooze en doellooze arbeid. Want net zoo -veelzeggend waren voor mij de beelden, welke ik 's avonds zag, als de -poorten der werkplaatsen zich sloten, als de Chineesche papa's met -hun jongste op den arm, naakt tegen naakt, rondliepen, duidelijk de -uitdrukking van volmaakte tevredenheid in het gezicht. - -Wanneer de koelies zich rond den rijstketel neerzetten om -gemeenschappelijk te eten, hun bronzen lijven frisch gebaad, -en Chineesche muziek in haar vage zonnigheid zoo afgekeerd van en -verheven boven elke kwaal en alle leed, van de Menam, de heilige -moeder der golven, aanvloeide..... - -Ik kan nu nog wijsjes fluiten die ik daar op de dubbelsnarige viool -gehoord heb, en ik doe dat iederen keer, wanneer mijn gedachten -teruggaan naar Bangkok (dat is altijd een veeg teeken), wanneer de -herinnering weer in mij wakker wordt aan de avonden, waarop ik een -stad zag, die geen stad is, waar, niettegenstaande schijnbaar wanhopige -overbevolking toch het sociale vraagstuk is opgelost, waar de nadeelen -van onze steden ontbreken, ja zelfs voordeelen worden en in prachtige -harmonie tot een bijna volmaakte gelukkigheid der gansche stad leiden. - -Van al deze mooie avonturen en ervaringen weet ik pas sedert kort -iets af, sinds ik weer in het arme bange Europa terug ben. Eigenlijk -begin ik nu pas Bangkok van het juiste standpunt te bezien. Zooals -in alle groote steden raakte ik daar eerst de kluts kwijt, nam -toevalligheden voor ernst op, kon het contact met de werkelijkheid -niet vinden; terwijl buiten in de dorpen het leven mij veel sneller -opnam en naar al wat waar was en belangrijk toedroeg, omdat daar de -omgang en het verkeer met jan en alleman, van het dorpshoofd af tot -den eenvoudigsten daglooner, onvermijdelijk was of zelfs noodig. - - - -Op avonden, die ik gedurende de reis in dorpen of eenzame gehuchten -doorbracht, kwam met onderdanige regelmatigheid na het eten Aris, -vol verwachting, vragend op mij toe: - -"Toean wil je nog een wandelingetje maken?" - -Hij had dadelijk opgemerkt, dat ik graag in zijn gezelschap pratend -van de eene hut naar de andere gaand, wat rondkeek. - -Wij vonden altijd heel snel het bezienswaardige, de stille, vaak -heelemaal tusschen de boomen weggescholen tempels met hun krullerige -versierselen en de gele figuren der priesters met hun harde gezichten -eronder; de markt; verstandige menschen, die ons over ertslagen in de -omgeving wisten in te lichten of wier vriendschappelijke gezindheid -ons op een andere wijze van nut kon zijn. Geduldig wachtte Aris halve -uren lang, wanneer zijn heer, voor hem weliswaar onbegrijpelijk, maar -toch zeker over een of andere belangrijke aangelegenheid zwijgende -samenspraken hield met een der rood-goudige boeddhabeelden in een -tempel. Hij, als Mohammedaan, wien een Boeddha niets aangaat, wist -wel, dat ook onze Europeesche God niet deze hier was, dien de toean -vaak zoo verliefd naliep, maar hij had zich er allang aan gewend, -in mij den "toean poetih"--"den blanken heer" te zien, dien men -rustigjes in zijn eigen vet moest laten gaar koken. - -Maar toch flitste er telkens iets als een verlossing brengend -weerlicht over zijn donker gezicht, als de tempel en de zakelijke -onderhandelingen afgeloopen waren en hij het eindelijk dorst te wagen, -ook van zijn kant met een voorstel voor den dag te komen (altijd -met hetzelfde): "Toean ik weet een heele mooie vrouw; wil je haar -zien....!?" En dan was zijn voorraad vriendelijke zoete benamingen -voor zijn schoone vrouw onuitputtelijk: - -"Ze heeft een huid die zoo zacht is als die van een ree; ze heeft -borsten als melkkoekjes...." - -Of omgekeerd, waarschuwend en ontdaan: - -"Tida bai--Die is niet goed, dor en hard...." Alle menschen maakten -het zich tot een aangename plicht, mij in die huizen te brengen, -waar jonge mooie meisjes woonden. Dat is om zoo te zeggen Aziatisch -eerbetoon jegens den vreemden heer. - -Dikwijls ontving ik bij mij thuis bezoek. Menige, misschien voor -het welzijn van haar kind al te bezorgde, donkerhuidige (of ook wel -gele!) moeder kwam om mij haar dochtertje te laten zien, trad met een -sierlijke buiging bij mij binnen, de handen als in gebed met de palmen -tegen elkaar aangelegd en gracieus ter hoogte van haar gezicht geheven: - -"Nai hang sa bai--Heer, hoe maakt gij het?" - -Ze deed dat meestal met zulk een natuurlijke overgegevenheid, -dat de gedachte aan onderworpenheid hierbij heelemaal niet in mij -opkwam. Bruinen betuigen hun heer hun eerbied, niet omdat ze bevreesd -voor hem zijn, maar wel omdat zij bij zichzelf denken: als wij hem -nederig tegemoet treden, zal hij goed voor ons zijn. - -Op alle uren zochten de menschen mij op, en alleen de etenstijd was -heilig voor hen. Nooit zou iemand het gewaagd hebben, mij aan te -spreken, als ik aan den maaltijd zat. Vooral de vrouwen namen het in -dit geval erg precies. Als een bezoekster te vroeg kwam en er werd -gezegd: mijnheer eet!--dan hurkte ze heel bescheiden en kleintjes -ergens in een hoek neer. Eten.... o heerlijke levensopvatting! is -bij deze menschen een soort offer, aan zijne heiligheid het lichaam -gebracht "Kin kan leeeee-oe?--Heb je je rijst al gegeten?" is de -Siameesche vraaggroet 's ochtends, 's middags, 's avonds en altijd. - -In afgelegen dorpen waren menschen, die opzettelijk telkens juist op -etenstijd in mijn huis kwamen, het goedkoope schouwspel sprakeloos en -met welbehagen, soms ook met iets als een stil afgrijzen genietend, -omdat ze maar niet konden begrijpen, dat een mensch ook nog van iets -anders kon leven dan alleen van rijst en Spaansche peper. - -Zelden dorst een vrouw meer dan met haar oogen te spreken. Het -brutaalst waren ook in Siam, zooals trouwens overal op de heele wereld, -de grootmoeders. Ze mogen zich ook daar meer veroorloven dan jonge -meisjes. Van welk recht zij dan ook heel vaak graag gebruik gemaakt -zouden hebben. - -Ik moest altijd van de hoofdstad vertellen. Zoo'n schitterende, blanke -heer kon alleen in Bangkok thuis zijn, meenden deze menschen, en in -zooiets als een paleis wonen, en natuurlijk zou hij er veel moois en -heerlijks van weten te vertellen. Maar niet van mijn ontdekkingen en -waarnemingen, waarover ik straks al schreef, maar van onschuldiger -dingen moest ik den woud- en dorp-Siameezen vertellen: van de tempels, -van de electrische tram, van de groote prachtige Europeesche winkels en -van het koninklijk paleis met de witte olifanten. Iets anders, dat hun -altijd veel stof tot nadenken gaf, was mijn burgerlijke stand. Hoeveel -vrouwen ik had, vroegen ze met een gezicht vol verwachting, waarin -het antwoord: Wel een stuk of tien! al duidelijk gegrift stond. En -als ik mij dan veroorloofde tegen zoo'n bruine, rimpelige grootmoeder -eens lekker een beetje op te scheppen en haar van mijn twee dozijn -vrouwen vertelde en van mijn een-en-vijftig zoons en dochters, dan -kwam dit ongeveer overeen met dat wat van een prins uit Bangkok viel te -verwachten; en dit feit verhief mij dan hoog in aanzien in hun oogen. - -Terwijl ik in het begin in Siam altijd dadelijk naar de binnenlanden -snelde op mijn onderzoekingstochten, had ik later geleerd, hoe nuttig -het was, eerst met de dorpsbewoners te praten en alles nauwkeurig te -overleggen, voordat ik de oerwouden introk. - -Aan dergelijk voorbereidend werk werden daarom zoo nu en dan een paar -dagen gewijd. En Aris verstond uitmuntend de kunst, de geschikte -gastheeren voor mij op te sporen; het waren meestal eenvoudige, -maar goed op de hoogte van het land zijnde lieden. Bezoeken werden -ontvangen, informaties ingewonnen en zonder dat ik er mij zelf -eigenlijk veel mee inliet, vernam ik door middel van Aris meer -van het waardevolle land in den omtrek dan wanneer ik, zooals de -andere blanken, heel officieel bij den gouverneur was afgestapt. En -bovendien bevond ik mij dan op zoo'n plek zonder opzien te baren, -als het ware zonder veel gewicht te hechten aan mijn verblijf daar, -wat in mijnstreken, waar alle menschen langere ooren hebben dan ergens -anders, ook van buitengewoon veel voordeel was. - -Deze uren behoorden tot de heiligste die ik in Siam heb doorgebracht: -op bezoek te zijn in een eenvoudig huis bij wakkere landlieden. - -Te zien hoe goed, hoe vriendelijk en gelukkig het in zulke hutten -toeging, waar ongeschreven wetten gehandhaafd werden en bij vroolijke -gesprekken veel natuurlijke geestigheid en gezond verstand tot uiting -kwam. Waar zoozeer in tegenspraak met mijn verwachtingen alles veel -ordelijker, nobeler en gezonder toeging, dan ik ooit gewaagd zou -hebben te veronderstellen. - -Ik moet dat telkens weer vaststellen, al zou ik ook in de oogen mijner -medemenschen met een geweldige spade den laatsten vasten grond onder -mijn voeten weggraven. - -Het is niet het dierlijke gebod: Mensch, ga onder wilden wonen! maar -wel het overtuigd zijn van de goedheid, want echtheid van al wat ik -in de Siameesche dorpen gezien heb. Ik weet daar, dat de dingen zijn, -zooals ik ze zie. - -Ik zou natuurlijk nooit willen bestrijden, dat er niet iets edelers -bestaat dan deze kinder-onschuld van het Oosten en geef onmiddellijk -toe, dat een dier geestelijk-fijnzinnige vriendschappen, zooals -ze hier wel voorkomen, hooger te schatten zijn. Maar wijl helaas -al het geestelijke en psychische in ons leven in verhouding tot de -eeuwigheid zoo kort is, als de Zondagen in den langen loop van het -jaar,--en wijl er bovendien, naar het mij schijnt, bijna altijd iets -van onwaarschijnlijkheid aankleeft, bekruipt mij bij al het schoone, -dat ik in de onnatuurlijke wereld "Europa" tegenkom, steeds het meer of -minder zekere gevoel: Pas op, te mooi om waarachtig en levend te zijn!" - -Misschien spruit het hieruit voort, omdat dikwijls juist bij -de teederste vriendschappen en fijnst gesponnen verhoudingen tot -evenmenschen het levenspitje zacht, maar plotseling uitgaat, zooals -bijvoorbeeld bij een tuberkuleuze vrouw, van wie een dom-wreed noodlot -vergt, dat ze kinderen baart. - -Er zijn ook in Siam zulke achtenswaardige families, waar een -klankrijke naam vele generaties lang van invloed blijft, een soort -waardigheid, die niet aan uiterlijke titels of rijkdom beantwoordt, -doch in den aard der menschen zelf haar oorsprong vindt. De dagen, -die ik in Siameesche dorpen doorbracht, waren voor mij vol feestelijk -tot-inzicht-komen en kennis vergaren, dagen waarin ik stemmingen en -verhandelingen wilde neerschrijven, als: "Wij menschen en het geluk", -"Het Paradijs" en zoo voort. - - - -Altijd moet ik weer terugdenken aan de zalige tijden, die ik (om maar -een te noemen) in het huis van den P'hoe yai [1] Ming heb doorgebracht. - -Ming was dorpsdokter, Siameesch wonderdokter van beroep en zuiver -menschelijk beschouwd was hij Moeans vader. Moean zong, als ze -praten wilde. - -Eens op een nacht bereikten wij per motorboot K., een hoofdplaats in -de provincie, waar ik eenige dagen wilde blijven, om inlichtingen te -verkrijgen en een expeditie in de streek voor te bereiden. - -Men bracht mij (ik weet niet wie) in het huis van een Chinees (ik -heb nooit begrepen, hoe hij tot deze eer kwam), ik klauterde een kort -kippenladdertje op, stapte over een stuk golfijzer dat de deur moest -voorstellen, een gezin schoof bij den droeven schijn eener lamp zijn -lichte stroomattenbedden op zij, Aris zei: hier is het goed, en ik -was er. - -Het dorp K. was beroemd om zijn met de hand geweven zijden doeken, -en op zoek naar zulke doeken kwam ik op een dag toevallig in het -bereik van Ming en Moean. - -Toen ik in gezelschap van Aris mijn eerste visite bij Moean maakte, -lag snurkend een robuuste kerel op het erf voor het huis, van wien ik -zoo op het eerste gezicht de grootste krachttoeren verwachtte. Maar -het bleek al heel gauw, dat hij aanzienlijk onschadelijker was, -dan hij er uitzag. - -Toen vroeg Aris naar doeken, doch Moean lachte; ze had maar één mooien -p'ha nong en dien kon mijnheer niet goed meenemen, omdat zij hem net -aanhad. Alle andere doeken waren afgedragen. Die mocht ik meenemen -als ik dat wilde. Maar dat wilde ik niet en ik zei lichtelijk benauwd, -omdat Moean zoo mooi was, tegen Aris: Laten we maar gaan! en toen hij -over dit haastige vertrek ontstemd werd, verklaarde ik doodeenvoudig: -Als ik een doek wil koopen, wil ik alleen een mooien doek koopen! - -'s Avonds kwam ik terug. Nu was Moean niet alleen, doch haar vader Ming -en Meh Pioe, haar moeder, allebei bejaarde menschen, zaten ernstig -en eerbiedwaardig bij haar, en ik voelde me als iemand, die komt, -hoewel hij weet, dat hij niet komen moet. - -Kom boven! zei de vader, en ik beklom de ladder. Het komt dikwijls -voor, dat men vreemden beleefd verzoekt binnen te treden hoewel men -ze eigenlijk de deur zou willen wijzen. - -Ik voelde me niet op mijn gemak. Niemand sprak, en toch leek het -me alsof iedereen wist waarom ik kwam. Eindelijk zei Aris: Om den -doek!.... Omdat Moean zoo mooi is, moest ik aldoor denken. - -Ming en zijn vrouw zeiden niets. Moean zweeg en rolde dikke sigaren uit -bladeren, waarin ze binnenlandsche tabak stopte. Ze had nu een paar -kettingen om, die waren als zilverdroppels; lange, lange kettingen, -die ze tweemaal om haar bruinen hals kon winden en die toch nog ver -over haar borst afhingen. - -Toen ik zelf schuchter om mijn doekje smeekte, glimlachten Papa en -Mama en vooral Moeans twee kleine broertjes moesten lachen; die konden -dat gedoe om zoo'n doek heelemaal niet begrijpen. - -Pas toen er in den loop van het gesprek een paar grappen, die geen -gekheid, maar bittere ernst waren, werden gelanceerd, kreeg ik mijn -evenwicht terug. - -Mama zei: Het mooie kleedingstukje wilden ze onder bepaalde -omstandigheden wel verkoopen, als mijnheer geen gedragen doek wilde -meenemen, maar.... Het verheugde haar dat mijnheer haar deze eer -aandeed en zoo voort maar.... Zooals goede moeders dat weten te doen, -deed zij mij allerlei beloften, welke mij het recht gaven alles wat -heerlijk was te hopen, doch die zij met wreeden wellust telkens door -een "maar" weer bijtijds uit den weg ruimde. - -Terwijl Moean mij uitlegde hoe het spinnewieltje werkte en proeven -van haar bekwaamheid ten beste gaf, heel lief en heel aardig--Meh -Pioe zei trots: mijn dochtertje vreest den blanken heer niet (wat -klonk als een uitnoodiging)--vroeg ik naar den prijs. - -"Veertig tikal!" zei de oude vrouw, en meteen daarop glimlachte ze -preciseerend, "maar ik geef den doek alleen met het meisje erin.... dat -wordt dan tachtig tikal." - -Terwijl ik weinig welwillendheid zou voelen jegens een Europeesche -"moeder met prijslijst", begreep ik in dit geval toch heel goed, -dat Moean deze tachtig min veertig = veertig tikal waard was. - -Op het paalwerk der veranda zat de schoone, werkte met bronzen -handen en voeten, spon en lachte daarbij; tusschen de spitse schuine -daken onder den open hemel en over de verre af-geoogste, met gele -stroostoppels neerliggende velden glansde bleek de maan. De lucht was -mild en vol gevonkel en gekruid door de geuren van den heeten dag die -pas voorbij was--en mijn hoofd duizelde van louter Siameesche getallen -en cijfers. Toen lachte Ming met een veelbeteekenend ondoorgrondelijk -gezicht, half uitnoodigend, misschien niet zeer verheugd of misschien -zelfs wel dreigend: - -"Als gij, heer, hier werkelijk komt werken, dan kun je Moean krijgen!" - -Maar toen ik onder duizend zoo ernstig mogelijk bedoelde eeden -bezwoer, dat ik spoedig terug zou komen en dan in de buurt een huis -zou neerzetten, of hij me Moean maar vast wilde geven, ze kon nu juist -met me mee, en het kostbare doekje zou ik hem terugsturen, zoodra -ik een ander, nog veel mooier voor haar had gekocht------toen ik zoo -welbespraakt als nog nooit te voren mijn stelligste verzekeringen gaf, -deed mama opeens als een doodgewone beleedigde mama en zei kort en -streng: "Plau--daar komt niks van in!" - -Later trok ik in Ming's huis om daar te wonen (omdat Moean zoo mooi -was), zoodra "meneer de dokter" zich ervan overtuigd had, dat ik -niet heerschzuchtig was en ook niet iets onpassends poogde gedaan te -krijgen. Siameezen zijn dikwijls bang voor menschen die hooger staan -dan zij, omdat in hun absoluut despotische land iedere hoogere bijna -onbegrensde macht heeft over degenen die lager staan dan hij. - -Toen Aris hem van allerlei had wijsgemaakt: "Ming, mijn toean vraagt je -om raad in betrekking tot de mijnen; jij kent het land en bent wijs, -hij zal je beloonen, als je hem helpt"... kwam er tenslotte toch nog -een heel aardige vriendschap tusschen ons tweeën tot stand. - -Alle Siameesche bamboehuizen lijken op elkaar. Op hooge palen een ruim -hoofdvertrek, daarnaast een paar door zwakke, doorzichtige schotten -afgedeelde kamertjes, van stoelen en tafels meestal geen spoor, -hoogstens een paar kisten en koffers en in een hoek van het hoofd- -en ontvang- en bijna openbaar vertrek, twee of drie bestofte Boeddha's. - -Zoo was ook het huis van Ming. - -Ming zelf was een kostelijke man. Tegen zijn verzorgde, donkerbruine -lichaam teekende zich het witte borst- en hoofdhaar glanzend -af. Hij droeg alleen een doek, altijd van dezelfde kleur, van -hetzelfde schreeuwende hemelsblauw, als wij het in Zwitserland van de -buikgordels der Italiaansche grondwerkers kennen. Losjes omgebonden, -plooien werpend en meestal met artistieke nonchalance den navel -vrijlatend------scheen Ming begrepen te hebben, hoe uitmuntend dit -blauw bij zijn grijzen, waardigen schedel op het gespierde lichaam -paste. - -En Moean was een echte dochter van haar vader. Ik heb haar als -kunstwerk gewaardeerd en bewonderd als zelden een vrouw. - -Eenvoudigweg, als iets dat volkomen was. Als voor de menschen op de -wereld neergezet door God, den kunstenaar in den hemel. Aanschouw -en aanbid. Voel, begrijp, dat er iets heerlijks is, dat rechtstreeks -van mij komt. - -Je hoeft er alleen maar te zijn, dacht ik, je huiselijke bezigheden -te verrichten, te koken, bamboematten te vlechten, rijst te -stampen.... als je mij maar laat toekijken. - -Sta me toe, bij je te zitten en door jouw aanblik allerhande dingen -te vergeten. Laat mij je in gedachten in den nek kussen, laat mij -met gespreide vingers door je korte haar glijden, antwoord met je -klinkenden lach op mijn gezegden.... maar, blijf hier. - -Wees er alleen voor mij, zooals Mata hari er is voor den jungle! - -Telkens wanneer Moean uit den tuin kwam of van den arbeid op het land, -ging ze naar den hoek van het huis, die de keuken voorstelde en wiesch -met een vluggen straal water haar voeten. Ze deed dat als een echte -dame in Europa, die bij het binnenkomen in haar villa van schoenen -wisselt. Dan zocht ze naar versche betelnoot en zag mij aan: - -"Nai hang sa bai?" Heer, hoe gaat het met je? - -Het is me, alsof de eerste de beste ruwe stalknecht de prachtige -aaa-muziek in dit zinnetje moet hooren. - -"Moean is zacht!" zei Aris eens en verdraaide daarbij zijn -oogen. "Moean is goed.".... - - - -Terwijl in de donkere helft der maand de menschen na het avondeten -met de kippen op stok gaan, wandelt in maanlichte nachten het heele -dorp vaak tot laat na middernacht rond. Schimmenvoorstellingen, -door eenvoudige muziek begeleid, worden op de dorpspleinen gegeven; -de jonge mannen trekken naar de hutten der schoenen toe en de ouderen -verzamelen zich tot betelkauw-kransjes en vertellen elkaar telkens -en telkens weer opnieuw de avonturen, die ze in de wouden, op zee, -in de hoofdstad in den loop der jaren hebben doorgemaakt. - -Aris wijdde mij dikwijls volkomen in alle familiegeheimen in. Niet -alleen vernam ik de namen van alle menschen, dat was nog het minste, -hoe moeilijk ik deze soms ook kon onthouden, hoe zeldzaam ze ook waren. - -Het is niets buitengewoons, dat in Siam een doodgewone kerel "Maan" -heet, of "Zon"! - -Om moeilijk uit te spreken namen toegankelijker te maken, voerde ik -bij mij, in mijn eigen wereld, wel eens benamingen uit mijn dagboek als -omschrijvende hulpnamen in, zooals je bij algebra onoverkomelijkheden -door allerlei ezelsbruggetjes memoreert. - -Op een dag teekende ik op: Vandaag ontmoette ik voor den tweeden keer -"Heerlijk-natuurlijke vrouwen zijn er onder deze bruine menschen"; -of wanneer Aris over juffrouw X of Y sprak, dacht ik onveranderlijk -aan "maar omdat er mos en andere vlekkerige dingen op haar borst -groeiden.".... - -Een in den glans harer valsche diamanten en gouden kettingen, zilver -en feestsieraden schitterende dame droeg een naam, die alleen in het -Fransch uitgesproken decent genoeg is om herhaald te worden--Madame -Constipée. - -Doch daarnaast komen ook net zulke namen voor als bij ons mijnheer -Zwart, mijnheer Rood, mijnheer Vogel, mijnheer Wagenmaker, mijnheer -Meester.... en zooals koelies meer heeten. - -Niet zeer passend leek mij de naam van een klein, tweejarig, -kaal-geknipt meisje: "Juffrouw Haar." - -Een ander meisje, dat er weliswaar Siameesch-donker uitzag, doch in -wier oogen men de medewerking van een Chinees bij haar ontstaan kon -lezen, werd door haar moeder kortweg "Chineesje!" genoemd. (Zij moest -immers wel weten waarom.) - -Meh beteekent in het Siameesch vrouw (moeder). Meh [2] sao is een -kuische vrouw--een meisje. Aardig is de uitdrukking meh mai, dat is een -"nieuwe vrouw," een weduwe of gescheiden vrouw, kortom, een vrouw met -"nieuwe" mogelijkheden (om te trouwen). - -Maar niet alleen dit alles vernam ik in de dorpen, ook veel intiemere -dingen. Van slechte moeders, van wie ik dat nooit gedacht zou -hebben; van gierige Chineesche vrouwen en omgekeerd van onooglijke, -onopvallende maar zeer achtenswaardige mannen. - - - -In Ming's dorp woonden ook veel Chineezen. - -Het is een geluk voor Siam, dat het de Chineezen in zijn land -toelaat. In ieder dorp, dat ik op reis ontmoette, overal waar gewerkt -werd, lag het werk in handen van Chineezen. Zij zijn de handelaren, -zij zijn de visschers, zij zijn het die de ontwikkeling vlijtig -bevorderen en zij trekken en sleepen de trage oerwoudmenschen en -boeren, de Siameezen, mee. - -In ieder dorp zijn de hutten der Chineezen te vinden, op elke rivier -drijven hun woonschuiten, overal zijn zij doelbewust aan het werk. - -Chineezen en Siameezen kunnen goed met elkander overweg, vooral de -mannetjes met de vrouwtjes. - -Doordat ik jarenlang diepgaande studie heb gemaakt van de -erfelijkheidskwestie en rassenbiologie--het is eigenlijk om te lachen, -wat een mensch niet allemaal in den loop van zijn leven doet--zag ik -misschien iets beter en duidelijker deze buitengemeen interessante -voorbeelden van kruisingen dier twee menschsoorten en de resultaten -daarvan. - -De Siamees is het donkere, trage, grove, breede boeren- en -woudelement. De lichtere Chinees brengt bij de kruising een zekere -fijnheid mee, geestelijke perfectionneering en rasverfijning en geeft -zijn nakomelingen temperament en beschaving. - -In de gemengde generatie ontstaan daardoor menschen, die ongeveer -het gemiddelde van Siamees en Chinees zijn. - -Pas in de verdere generaties doen zich dan gesplitstheden voor, -mozaïek-menschen, wier eene kenteeken Siameesch is, terwijl andere -Chineeschen invloed verraden. - -Zoo kan het gebeuren, dat er 1/4 China-3/4 Siam-menschen, vooral -vrouwen, ontstaan, die beeldschoon zijn en in wie werkelijk ras zit. - -Men moet deze in de intiemste kamertjes van Chineesche groote -heeren en kenners zoeken, waar ze enkel en alleen als siervogeltjes -worden gehouden en gekoesterd en verwend en dat ik haar rustig liet -begaan. Tenslotte was ze toch ook Moeans moeder. - -De grootmoeder was het, die 's avonds den laatsten tocht om het huis -deed en een stang als afsluiting onder de deuropening stak, zooals -bij ons een muizenval wordt opgezet. - -Pas nadat ze al haar plichten van iederen avond had volbracht, lei -ze zich op één oor, keek nog een heele poos met groote, open oogen -naar het dak op en wachtte geduldig tot de slaap ook aan haar dag -een einde maakte. - -Op zulke avonden gebeurde het wel, dat de oude Ming, zijn bruinen -buik streelend, tegen den muur lag en telkens over zijn heele gezicht -grijnsde, als hij zag hoezeer zijn dochtertje bij den blanken heer -in den smaak viel. En wis en zeker strekte hij zich vaak op zijn mat -uit met de stellige overtuiging en met de blijde gedachte: Iets goeds -heb ik toch zeker in mijn leven tot stand gebracht. - -Doch bij al dezen paradijs-achtigen eenvoud van leven, niettegenstaande -alle deurloosheid en onbetrouwbaarheid der bamboeschotten,--en hoe -schilderachtig-onzedelijk volgens Westersche begrippen de heilige -familie--en ik er midden in--zich op den kamervloer ook uitstrekte--een -prachtige als het ware innerlijke wet, een onzichtbaar in de menschen -zelf liggend iets hield juist daar bijna elk onbetamelijk woord en -elke dubbelzinnige daad terug, waar men volgens de onhoudbare meening -van Europeesche begrippen chaotisch rondtastende, blind-woelende -dierlijkheid zou mogen verwachten. Zedelijkheid en welvoegelijkheid, -dacht ik, is het handhaven van in een bepaalde menschelijke -gemeenschap als practisch en noodzakelijk of wenschelijk geoordeelde -levensopvattingen en wetten. - -Beschaving schijnt het niet-handhaven van deze dingen te zijn. - -Het is een paskwil van het Westen, den sensitieveren, nerveuzeren -mensch van het avondland nog wetten voor te schrijven, die veel -veeleischender (ja, ronduit hopeloos) zijn, terwijl hij minder in -staat is, ze na te komen. - -Mijn fantasie en al mijn vooroordeelen speelden me soms dwaze parten. - -Op een nacht lag ik op mijn matrasje, terwijl Moean en haar zuster -lachten en gichelden in het kamertje ernaast. De deur stond enkel -aan. Ming was er niet; hij sliep bij familie, hadden ze me gezegd; -en dat was zoo vreemd,--dat ik opeens dacht: "Waar ben ik....?.... ben -ik niet in Siam?" - -Ook Aris was weg en Holloeki wist eigenlijk niet goed wat hij me -zou raden: - -"Ja, toean, misschien is het goed als je naar binnen gaat. Maar -misschien ook niet. Misschien zouden ze je graag je hoofd willen -afsnijden!" - -Op zulke avonden voelde ik me vaak diep-gelukkig en dood-ongelukkig -tegelijk over mijn besluitelooze, geheel onder den dwang van mijn -opvoeding staande, doch van nature oneindig vrije en avontuurlijke -wezen.... - - - ->Dat zijn de gevaarlijke dagen en nachten voor den blanke, die zich -aldoor dieper in deze nieuwe sfeer inleeft, wanneer hij dreigend -en onvermijdelijk het uur voelt naderen, waarop er plotseling -iets in tweeën zal zijn tusschen hem en al de heerlijkheden van -Europa welke hij tot dusverre als zijn hoogste bezit in zijn hart -heeft bewaard. Wanneer zijn oude philosophie en wereldbeschouwing -plotseling aan scherven voor zijn voeten liggen, een nieuwe godheid -voor hem wil opstaan, waartoe hij zich aangetrokken voelt, maar die -toch nog zoo nieuw, zoo vreemd en zoo wonderlijk is, dat hij pas heel -langzaam vertrouwen in haar begint te krijgen en een horde van elkaar -tegensprekende gedachten zijn arme ziel in oneenigheid verscheuren. - -Wanneer de kartelige silhouetten van wanordelijke palmwouden met -romantisch lokkende hutten en menschengestalten erin, zich dieper -in zijn verbeelding beginnen te griffen en het hem is, alsof de kale -nuchtere straten met de strakke huizen en al die rechtlijnige dingen in -Europa zijn tot in het onmetelijke gegroeide honger naar al wat echt -en schoon en natuurlijk is, nooit meer zullen kunnen stillen. Wanneer -hij zònder deze kleurige beelden niet meer leven wil! - -O, in de tropen grijpt het leven den blanken man onbarmhartig aan en -het jaagt hem naar een in hemdsmouwen staande of zelfs nog naaktere -levensopvatting toe. Ik zou willen zeggen: Dat is meer dan bestendig -aan levensgevaar blootgesteld te zijn. Je wilt dat beetje moeizaam -verworven beschaving toch niet aan het Oosten prijsgeven---- - -Een eindeloos geschermutsel tusschen het bekrompen: "Europa en al wat -ik heb aangeleerd niet op te geven--" en het heftig dringende "deze -heele, nieuwe wereld grondig te leeren kennen--" was er aanhoudend -in mij gaande. - -Tot ik bevreesd begon te worden, mij als betooverd voelde, het mij was -of ik ondanks mijzelf de rol vervulde van den held in een avontuurlijk -sprookje, tot ik niet meer ik was, maar een bijna willoos, door buiten -mijzelf omgaande machten gehanteerd werktuig. Tot ik begon te zeggen: -"Tida apa!--Vooruit dan maar!" en dacht: "Leven, je bent wonderlijk, -doch neem mij dan maar, als het niet anders gaat!" - -Tot ik mij gewillig in mijn lot schikte, dat mij gebiedend naar het -hevigst avontuur drong, met de verontschuldigende gedachte: Want ik -ben als het potlood in de hand van een verdwaasden god, die, al wat -zijn strenge gebieder hem zal voorhouden, voelbaar, tastbaar zal maken. - -Sinds ik uit het Oosten ben teruggekeerd, word ik verscheurd door -chaotisch door elkander woelende, elkaar wederkeerig opvretende -levensopvattingen. - -Nooit heb ik zoo fel tegenover mijn eigen geestesleven gestaan als -ginds in Siam, in het Oosten, waar het leven zoo open en blij en als -een juichend lied aan den dag treedt. Waar de levenswetten eenvoudiger -zijn, maar worden nagekomen, waar niet zoo'n leger van gecompliceerde -voorschriften en beschouwingen over goed en kwaad ontdoken behoeven -te worden. Waar het op het "hoe" van het leven minder aankomt. - -Nooit heb ik de school, die diep in mij woont en mèt haar de -onderwijzers, vuriger gehaat en vervloekt en heel mijn opvoeding met -al haar voorschriften zwaarder op mij voelen drukken, dan destijds in -het Oosten onder menschen die er geen vooroordeelen op nahouden, die -onbewust en onbelemmerd leven, zooals het goed is en gelukkig maakt. - -Vreeselijk is deze Europeesche school van voorgeschreven en overgenomen -opvattingen, vreeselijk zijn deze plichten en doelen, die iemand -worden ingepompt gedurende een langen ontwikkelingstijd en den -ontvankelijken Europeaan zoo wreed in bezit nemen en beheerschen, -dat zij hem misschien wel tot een achtbare positie, misschien zelfs -tot geld en roem, doch nooit, nooit tot zelfvoldaanheid, achting voor -zichzelf en tot geluk kunnen brengen, omdat een week mensch, iemand -die voor deze leeringen werkelijk toegankelijk is, er niets anders -door bereikt, dan zijn eigen onvolmaaktheid al brandender te voelen. - -Europa vergt te veel van zijn menschen en gunt ze te weinig. Het -recht op en de mogelijkheid tot de billijkste levensvreugden onthoudt -het hun. - -In Azië, ver, is dat anders. In de eerste plaats geeft het leven -iedereen het noodigste om te leven: een stuk lendendoek, rijst in -den buik, een vrouw en de betelnoot-pruim. Iedereen ontvangt dit -stilzwijgend als eerste voorschot op de afrekening van het noodlot. In -het Oosten kent men geen zorgen voor woning, verwarming of kleeren -en zelden kent men er honger. En voor deze gelukkigen slaat zelfs -geen klok; het halve dagloon is meer dan genoeg voor alles wat ze -behoeven. Geen verterende, niet te stillen verlangens kwellen deze -menschen.-- - -Vandaar die onuitputtelijke bron van stoïcijnsche levensrust en -kracht. Een koelie werkt, omdat hij de resultaten er van ziet, het -tot iets brengt, waarop hij naderhand uitrustend teren kan. - -De eenvoudigste bruine kan door werken tot welstand geraken, en zijn -opkomst is zoo zeker, als deze het voor den gemiddelden Europeaan -niet is. Ook geestelijk gesproken! Want welk ontwikkeld mensch in -Europa zou tot zichzelf kunnen zeggen: ziezoo, nu ga ik werken en -zal ik boven de anderen uitstijgen en gelukkig worden.... - -Vroolijk doet de Aziaat zijn werk. Hij weet waarom. Een koelie denkt: -Als ik morgen acht uur vlijtig werk, dan kan ik dat en dat.... - -De Europeesche arbeider vloekt: Al ploeter ik ook jaar-in, jaar-uit, -dan kan ik nog niet eens.... - -Azië is een wereld vol harmonie; zijn menschen zijn van top tot teen -in evenwicht. - -Europa!?.... - -In het avondland, lijkt het mij, geschiedt al het werken met de -grimmige, verbeten wanhoop, geen andere mogelijkheid meer te hebben -dan als een razende te "werken". - -Europa is ongeneeslijk-overbevolkt. Voor zijn menschen is het een -kwelling er te wonen. - -Azië daarentegen is vreugde. - -En "koelies," "bruinen" of "inboorlingen" beteekent niet zoo maar -kortweg "minder goed", "armzalig" of iets dergelijks. - -Het is niet zoo eenvoudig "bruin" met "wit" te vergelijken. In de -eerste plaats moet hij, die over "bruinen" spreekt, zich nooit deze -vreeselijke, troostelooze beelden van het Europeesche proletariaat -met het hopelooze martelaarschap van nood en ontbering vormen. - -Menigmaal had ik dolgraag zoo'n troepje half-bevroren fabrieksarbeiders -in mijn nieuwe wereld neer willen zetten en tot hen willen zeggen: -Kijk, zoo leven ze daar. Het zijn weliswaar maar bruinen, maar.... zoo -gelukkig leven ze daar aan den equator!.... - -En als dan soms van uit het Westen de ontzettendste geruchten in mijn -vredige wereld doordrongen, wanneer ik te midden dier harmonie der -Oostersche samenleving van de nieuwste successen en vorderingen van -Europa hoorde.... noodkreten, klachten, smartelijk gejammer.... dan -was dit telkens opnieuw een wenk voor mij om te twijfelen, met -de oude voorstellingen mijner opvoeders te breken en het door -Europeesche leeraren zoo stevig opgetrokken gebouw van opvattingen, -doelmatigheden en verstandigheid omver te werpen, zooals men een oud, -niet meer bewoonbaar huis afbreekt, eer men er voor eeuwig dood en -begraven onder komt te liggen. - -In de stille werelden van het Oosten heb ik leeren twijfelen; als -een openbaring is de gedachte in mij opgedoemd, dat het niets dan -een gril is, Europa als kernpunt te beschouwen, al de opvattingen -van zijn jonge cultuur als het eenige, het beste en als voorbeeld -te willen doen gelden; en mij zelve en mijn blanke pracht leerde ik -onder bruinen heel anders zien. - -En telkens weer kiemt in mijn weliswaar nog niet gevestigde -levensbeschouwing (een soort boeddhistische hemel-hel-balans-religie, -die ik nog altijd hoop een beetje in evenwicht te brengen), de -ontzaglijk deemoedigende vraag op: "Is Europa werkelijk waar?" - - - -Dat je daar zoo opeens de held van alle vrouwen moet zijn, was voor -mij het bizondere onder bruinen, nadat je vroeger onder millioenen -"allemaal evenveel kans hebbenden" absoluut onopgemerkt bleef. - -De sympathie, die elke vrouw daar opeens voor onze oude witte huid -zoo opvallend verraadt, werkt eerst verrassend, daarna aangenaam en -ten slotte naargelang. - -Je bent daar allen bruinen echtgenooten, bruigoms, pretendenten -met of zonder bewijs van domicilie zoo verbluffend vlug een heel -geweerschot voor, zoodat, wie aanleg mocht hebben voor romantiek, -er beter aan doet thuis te blijven en wie het niet heeft--heelemaal. - -Op Aris maakte het zichtbaar een diepen indruk, dat zijn toean niet -blindelings uitgebreid gebruik maakte van dit voorrecht, doch dat hij, -zooals de Maleier dat bij zichzelf uitlegde--zelf een blanke--blijkbaar -de voorkeur gaf aan een blanke vrouw.... - -Wat echter natuurlijk niet heelemaal juist was. Ik heb mij menigmaal -met een Siameesch rijst-deerntje geamuseerd--en miss Yonarin, die -in het dorp woonde waar ik mijn hoofdkwartier had, iederen keer en -opzettelijk-graag genegeerd, als ik haar toevallig op straat tegenkwam. - -Aris bezat zooveel aan klassengeest, kastegevoel en zuiver inzicht, -dat hij het in tegenstelling met menigen anderen toean in den zijne wel -fijn vond, dat deze er niet zoo maar op los leefde, doch blijkbaar meer -voor zijnsgelijken voelde, evenals een dame van zuiver onvermengd ras -uit de goede Chineesche kringen, die alleen voor haar stam-broeders -liefde over heeft, of hoogstens nog voor de voorvaderen van dezen, -wanneer voorvaderen tenminste niet boven zulke nietige dingen als -aardsche liefde verheven zijn!-- - -Wanneer een vrouw of een meisje in een dorp meer ondernemingsgeest -blijkt te hebben dan de goede zeden veroorloven, wordt er heel -eenvoudig van haar gezegd: Ze houdt er zeven mannen op na! Doch niemand -ziet haar daarom met den nek aan. Dat "zeven" wordt op een toon gezegd, -waarop men bij ons bijvoorbeeld van iemand zou vertellen, "ze heeft -voor den tweeden keer tweelingen gekregen".... vol verbazing, men -kan het niet zoo heelemaal vatten, maar denkt: wel, zij is nu eenmaal -anders, we kunnen niet allemaal even gul met talenten bedeeld zijn. - -Het wordt me bijna een beetje onbehaaglijk te moede, Europa te -moeten vertellen, dat zelfs de deernen van de straat in Bangkok -iets goddelijks en reins zijn; dat volgens mijn meening elke om zoo -te zeggen eerbare Europeesche vrouw die negen en meer jaren school -heeft gehad, een veel grootere deern is dan zoo'n jong, mooi Siameesch -meisje, dat met haar bekoorlijkheidje speelt, omdat ze nergens anders -van weet. - -Ik schreef eens enthousiast in mijn dagboek: In Siam schijnen geen -lichtekooien te zijn! Later zag ik mij genoodzaakt, een vraagteeken -achter dezen zin te zetten, naderhand weer een uitroepteeken, -enzoovoort, zoolang er plaats in het boek was.... maar ik ben er tot -vandaag den dag over in twijfel gebleven, hoe ik dat eigenlijk zal -zeggen; terwijl ik het toch precies weet, wanneer men mij over blanke -vrouwen vraagt. - -De enkele mensch speelt in Siam zulk een ondergeschikte rol en kan -zoo makkelijk aan den kost komen en zijn weg vinden, dat het ontstaan -van een nieuw mensch daar lang niet van zulk een belangrijkheid -en beteekenis is als bij ons, waar het kind het verschrikkelijke -van het huwelijk is--1o. het verschrikkelijke als op zichzelfstaand -feit en 2o. het verschrikkelijk dure, en geweldige bedragen aan hulp -en bescherming verslindende, en maar al te vaak levenslang niet te -bevredigende geval. - -Hier is weer het heele verschil tusschen Azië en Europa in twee woorden -te zeggen. Zoo'n bruin wezentje leeft in het begin van lucht en melk -(die hij werkelijk krijgt, wat veel waard schijnt te zijn) en later -van rijst. Een zevenjarig kind in Siam kan zich beter nuttig maken -en beter den weg door het leven vinden, dan een vijfentwintigjarige -student bij ons. - -Dat geeft een onschuldiger kleur aan heel de onzalige geschiedenis die -"Leven" heet. - -Als ik Aris goed heb begrepen, dan hechten de Siameezen echter toch -ook veel waarde aan levensformaliteiten. Dat een man het bijvoorbeeld -niet zijn leven lang bij een en dezelfde echtgenoote uithoudt, -vinden ze weliswaar zeer begrijpelijk, maar bij het sluiten van een -huwelijk hopen ze toch allemaal met elkaar, de vader, de moeder en de -jonge vrouw, heel vurig: Als mijnheer het nu tenminste maar een paar -weken uithoudt en niet morgen al weer wegloopt! Dat ze zoo denken, -is minder om de lastige gevolgen voor de jonge moeder, dan wel omdat -het niet goed zou staan en een slecht licht op de familie--der vrouw -zou kunnen werpen. - - - -Vaak en lang heb ik mij ingespannen om uit te visschen, wat zoo'n -huwelijk onder eenvoudige woudmenschen eigenlijk tot stand brengt, -wat er in werkelijkheid aan ten grondslag ligt en waaruit het bestaat. - -Met het trouwen, dacht ik bij mezelf, is het stellig totaal anders -gesteld dan bij ons blanken. Al komt het ook wel voor, dat de een haar -bijvoorbeeld om een bijbehoorenden rijst-akker neemt (waarvoor hij -overigens zijn schoonvader volgens oerwoudbegrippen een heel vermogen -moet betalen) of dat een ander de zijne trouwt, omdat hij op een andere -wereldsch-aardsche wijze er zij bij denkt te spinnen,--het was toch -buitengewoon moeilijk teekenen van een hoogere, ware beweegreden te -vinden. Want te vermoeden, dat zoo'n primitieve koelie iets verstond -van bekoorlijkheid of innerlijke waarde--dat leek mij toch wel een -beetje al te gezocht.... - -Dat Nai Khan en zijn Meh bij elkaar hoorden, merkte ik pas, toen ik -ze samen het bosch zag ingaan. (Vaak spelen zich al te persoonlijke -dingen immers daar af, omdat bamboemuren--niet behoorlijk sluiten). - -Den ochtend na deze gewichtige ontdekking begon ik dadelijk mijn -goddelooze strooptochten door de geheimzinnige wereld van dit -woudhuwelijk. - -"Als ik zoo'n bruin vrouwtje had als jij," dacht ik, toen ik Nai Khan's -werkplaats in den Mijnberg onderzocht, waar hij half naakt en tot aan -zijn knieën in het water stond te hameren, "als ik zoo'n vrouwtje had, -zou ik niet dag-in dag-uit acht uren lang zoo hard ploeteren...." - -Nai Khan had altijd iets vermoeids in zijn oogen, alsof hij onder het -harde werk toch alleen maar aan haar dacht. En het was mij, alsof -hij nooit, nooit lachte. Met zijn fijn gebouwde leden was hij een -levend verwijt tegen het tot ruw werk veroordeelende noodlot. Want -hoe bespottelijk slecht pasten deze zware breekijzers toch bij zijn -donkere droom-oogen. - -Pas na heel lang wachten en langs uiterst voorzichtige omwegen waagde -ik het, ook haar een beetje in het licht van mijn eigen wijze van -bespiegelen te bekijken. (Toen hij veilig aan het werk was.) - -Of ze wel zou lachen, als ik lachte....? - -Ja, ze lachte. - -Toen probeerde ik haar te photografeeren. "Siameesche vrouw bij -het rijststampen" schreef ik al in gedachten onder het kiekje--maar -toen holde ze plotseling weg; en ik weet vandaag den dag nog niet, -of ze beleedigd was of geschrokken; wat ik me alleen nog precies -herinner, is, dat ik toen zijn zwarte oogen in langen tijd niet kwijt -kon raken--. - -Dikwijls hielden mij andere gewichtige plichten van verdere -ontdekkingstochten af, doch ik nam mijn taak absoluut niet van den -lichtsten kant op.--Zoo stelde ik mij gedurende twaalf dagen in -de buurt van hun huisje op, als hij moe en hongerig van zijn werk -kwam--maar--niets--niets bepaalds. - -Pas kort geleden hadden mijn pogingen eindelijk meer succes. Laat in -den middag, na afloop der dagtaak, was hij aan het voetballen. Een -van bamboespaanders gevlochten bal wordt door een paar in een kring -staande koelies met handen en voeten en soms zelfs met het hoofd -rondgestooten, zonder dat hij daarbij den grond mag aanraken. - -Nai Khan was een vurig en goed speler. Ik bewonderde de kracht en de -lenigheid van het tengergebouwde slanke kereltje en zijn, mij na het -harde dagwerk onbegrijpelijken lust voor dit vermoeiende spel. - -Toen hij nu zoo echt midden in het spel was, zag ik opeens zijn vrouw -op weg gaan naar het bad.... Ze liep met veerkrachtige, wiegelende -schreden, haar knieën lichtelijk naar buiten gekeerd, de bovenbeenen -echter volkomen recht, gelijk alle oerwoudvrouwen. Haar schoonen doek -droeg ze als een tulband op het hoofd, de brandende zon scheen over -haar bruine schouders en haar borstdoek teekende zich verblindend -wit tegen haar rug af. Maar het mooiste was, zooals bij elke loopende -Siameesche vrouw, het licht- en schaduwspel in haar naakte knieholten, -en ik moest haar nakijken, zooals ik misschien nooit te voren een -blanke vrouw heb nagekeken.... - -Ze ging een paar stappen voorbij de spelenden, toen hurkte ze neer -aan den rand van den weg, geduldig wachtend,--wachtend op haar heer -en gebieder. - -En het duurde een heele poos tot ook deze zijn badgerei opnam en -klaar was om met haar mee te gaan.... - -Is dat niet net als bij ons thuis! dacht ik toen, wanneer je -bijvoorbeeld tegen je vrouw zegt: "Kom me om zes uur van de zaak halen, -dan ga ik met je mee boodschappen doen in de stad." - -Dat zeg je tegen je vrouw. (Meestal.) Je hebt dan wel altijd nog -even gauw iets dat dringender is te doen, maar daarna heb je toch -wel een beetje tijd voor haar en tenslotte straalt een trotsch -"ik-heb-schik-in-haar" uit elken stap dien je te zamen met haar doet. - -Nai Khan en zijn Meh liepen niet gearmd, ze reikten elkaar niet eens -de hand--(oerwoudwegen zijn geen strandboulevards!).... - -Maar toen ik ze daar zoo samen werkelijk als één wezen door den -woud-avond zag schrijden, toen kon ik toch niet anders dan deze twee -gelukkige menschen toewenschen: Mogen jullie het beste plekje vinden -om te baden en.... heel, heel helder worden....! - - - - - - - -IN DE EENZAAMHEID DER OERWOUDEN - - -We waren op weg naar het dal van den Nam Dam, de Zwarte Rivier. Aris -was er al, Holloeki en ik, werktuig en levensmiddelen op een buffelkar -meevoerend, volgden hem. Niettegenstaande den regen. - -De rijweg door het brokkelige bamboewoud was week geworden. Het slik -reikte den loggen buffels tot aan den buik. Alles was grijs van modder -en slijk, wij, de dieren en heel de troostelooze streek. - -Als verdrinkend gras keken de groene puntjes van de jonge rijst -uit het water der weinige akkers langs den weg op, en hier en daar -dreven vrouwen haar kudden door de rijstvelden, op deze eenvoudige -wijze ploegend. - -Soms regende het haastig en snel met groote droppels; dan weer poogde -de zon, als in een reusachtig spinneweb hangend, door de wolken te -dringen, bleek en vaal en toch met een kracht die verwonderlijk was. - -Regen in de tropen is het meest verschrikkelijke voor den blanke en zoo -erg als een sneeuwstorm in het hooge Noorden. Wel bezwijkt de mensch -hieronder niet zoo plots en snel als onder zoo'n sneeuwstorm, doch -meestal pas na weken, maar omdat hij hieronder onmerkbaar wegkwijnt -en zijn einde bijna ongeweten nadert, is deze tropische regentijd -des te verraderlijker. - -In een kokkie, die eigenlijk in een geriefelijken bungalow zou kunnen -leven, moet het ten zeerste geprezen worden, wanneer hij zijn toean -in den soms onbegaanbaren, onontwarbaren jungle vergezelt. Duizenden -zouden dat voor geen geld van de wereld doen. De jungle is voor hen -het zinnebeeld van het allerergste. - -Maar gelukkigerwijze bestaan overal waar menschen zijn op aarde, -ook verhoudingen tusschen dezen, wier duur en hechtheid niet -alleen aan geld en dergelijke stoffelijke waarden is verbonden; -en ook in het Oosten vindt men voorbeelden van ongelooflijk trouwe, -verwonderlijk-geduldige en merkwaardig-vlijtige bedienden, zoo goed -als onbegrijpelijk strenge en nijdige meesters, die toch gedurende -langen tijd dezelfde dienaren bezitten. - -Holloeki, voelde ik, zou door dik en dun met mij meegaan, omdat hij -een zeker vertrouwen in mij had gekregen. Ik was zijn toean. Deze -toean was zoo en zoo goed. Nu had deze heer het besluit genomen in -het woud iets te gaan zoeken. Dat was weliswaar krankzinnigenwerk -in dien regen, maar ik ben zijn boy, zei Holloeki tot zichzelf, en -ik ga met hem mee, al zijn er ook nog zooveel hinderpalen. Als mijn -meester werkelijk de heer is, dien ik tot nu toe in hem gezien heb, -dan zal het wel goed zijn. - -Niet omdat ik elk oogenblik hard en streng was en hoogmoedig als -een koning, hielden mijn "slaven" het in het oerwoud bij mij uit, -maar omdat er een soort wet schijnt te zijn: dat het lagere het -hoogere diene en het kleine zich in den dienst van het groote -stelle------daarom dienden Holloeki en Aris mij zoo trouw, dacht -ik. Zuiver en alleen uit het gezonde gevoel: Zoo moet het zijn en -zal het hem en ons en allen tot heil worden. - -Met binnensmondsche kreten stuurde onze voerman de kar, die -voortdurend in watergaten zakte, het bosch in, en zijn Oeh, -Oeh, Oeiii!------! waarmee hij de buffels tot de uiterste -krachtsinspanning aanspoorde, wrong zich moeizaam door zijn diepe -keel heen------moeizaam, uit haat tegen den afschuwelijken weg -en de ongemakken van den grauwen, smerigen dag; wanhopig gerekt -Oehoehoehoehoeiiii-ee! wat ben ik een stommerd geweest, dit werk -aan te nemen en de goederen voor dien toean zoo diep in de wouden te -brengen------voor dertig tikals. - -Tot de zwaarste uren voor den jungle-reiziger behooren die, waarin hij, -met heel zijn hebben en houden al midden in de wildernis, dezen strijd -zijner gidsen, voermannen en dragers om hun psychisch evenwicht moet -meemaken en in twijfel blijft of ze zullen volhouden of hem met zijn -boeltje in het moeras zullen laten steken. Dan kan een krachtig woord -alles evenzeer ten goede als ten kwade keeren. - -Het liep tegen den avond en de weg was nog ver. "De weg!" Ik wist dat -het breed-uitgehouwen, voor buffelwagens berijdbare gedeelte weldra -voorbij was. Tot daar zou de voerman meegaan. Ik zelf snelde nu alleen -vooruit, twee uren ver naar Aris' legerplaats, om de koelies te roepen, -die de bagage dienzelfden avond nog naar het bivak aan den voet der -bergen moesten sleepen. - -Het is nooit donkerder en somberder in het oerwoud dan bij regen; -nooit koeler, nooit heeter. Van alle takken en twijgen druppelt het, -je kleeren zijn tot den laatsten draad nat, en je voelt je koud en -zwoel op hetzelfde oogenblik, bijna als in koorts. - -Dampend van inspanning, over en over met modder bedekt en zoo moe -dat ik dreigde neer te vallen, bereikte ik het kamp. Zwaar lagen de -wolken in de boomkronen, zeurig luidden de eerste ontwaakte krekels -den nacht in en het regende weer zachtjes, toen Aris mij begroette: - -"Veel wilde olifanten! Toean, veel bloedzuigers.... maar ook veel -erts!" - -Toen herinnerde ik me weer de zalige vreugde, die me had vervuld, -toen ik na twintig vergeefsche pogingen om goed mijnland in het -oerwoud zelf te vinden, hier eindelijk het groote succes meende te -mogen aanschouwen. Hoe het mij gelukt was een slimmen Chinees te -verschalken, vlug naar de hoofdstad te vertrekken en het land met -een concessie te beleggen. - -Nu zou het waardevolle niettegenstaande regen, muskieten en koorts -en in weerwil van alle gevaren, onderzocht en ontgonnen worden. - -Alleen taai-volhardend werken brengt resultaten, zei een stem -in mij. En het leek me juist wel goed dat ik hier een harde noot -te kraken zou hebben. En juist daarom, omdat het hierblijven bij -regenweer iets buitengewoons, ja krankzinnigs was, zou ik nu voor -niets ter wereld wijken. Den jungle kon men (gelukkig) nog niet in -zijden bedjes leeren kennen. - -Aris, die van tin en mijnland meer verstand had dan menige blanke, -begreep mijn ondernemingslust. Over afstanden van vele kilometers -beken doorwadend, hadden we telkens weer in ieder waschbekken meer dan -genoeg van de blauw-zwarte ertskorrels gevonden. Het was nu alleen nog -een vraag van nader onderzoek, of tusschen de waterloopen ook grond -lag die ertshoudend was, of de tinsteen met de diepte toenam enz., -om de plek waardevol te maken voor de toekomst. - -Nooit ben ik met mijzelf en met mijn leven meer tevreden, dan -wanneer ik iets gedaan heb of op het punt ben te gaan doen, dat iets -eigens heeft en dat de groote hoop niet doet. Maar ook nooit ben ik -ongelukkiger dan op die momenten. - -Het dappere, moedige in mij zegt: Het heeft absoluut geen zin, dat -je van allerlei doet wat anderen ook kunnen. Je moet iets groots, -iets nieuws scheppen. Met hen die meer geregelde werkkracht bezitten -en in staat zijn langere werkdagen te maken, kun jij je toch niet -meten. Jij moet daar beginnen, waar de anderen ophouden. - -En daarop antwoordt dan meestal zacht en schuchter de lafaard en -gezelligheid-zoeker in mij: Zeker, dat is waar, maar hoe goed je -trotsche kennis ook is en hoe prachtig ook, al is het tegelijk moeilijk -en gevaarlijk, het denkbeeld----het kost je je kracht en gezondheid, -ja misschien je leven en is daarom slecht. - -Er zijn menschen, die den verstandigen arbeid vervloeken en in het -onverstandige des te grooter dingen presteeren, die er de voorkeur -aan geven ter wille van een groote gedachte te sterven, in plaats -van in een alledaagsch geluk te leven. - -In hen leveren het goede en het kwade, vreugde en leed en leven -en dood onophoudelijk woeste worstelingen; ze zijn vol tweespalt, -soms onbevredigd, soms blij, nooit vast en rimpelloos van stemming; -en al wat er in hen gebeurt, is de koppige uiting van het tegendeel. - -Uit de worsteling hunner twee halve werelden ontstaan hun -werken, die dikwijls vreemdsoortig zijn; uit hun afschuw voor het -slechte----misdaden, uit hun minachting voor regelmatig-dor, banaal -werk----daden, die nochtans uit een groote hoeveelheid inspanning en -offers zijn opgebouwd. Niemand worstelt zoo hardnekkig om het stralende -hooge licht te bereiken als zij, die steeds het oogenblik vlak voor -zich zien waarop het halsoverkop en onafwendbaar den verkeerden kant -met hen uitgaat. - -Voor zulke menschen is het eenvoudigste leven een foltering, al -het mooi-geregelde verdacht, al het goede te goed; en wanneer zoo -iemand, die licht en donker tegelijk is, zoo iemand met brandend-heete -verlangens en vol gistenden twijfel in de ophitsende eng-omslotenheid -van den jungle geraakt en in de gewelddadigheid van het tropische -klimaat, dan zal in den kortst mogelijken tijd zijn leven bedorven -zijn, wanneer niet ergens een goede beschermengel de zware plicht op -zich laadt, met zijn klare licht over hem te waken. - - - -Van mijn bivak aan de Zwarte Rivier stond ik op slag midden in den -maagdelijken jungle. Het dal, waar de rivier zich doorheen slingerde, -was smal, en overal in het rond schaarden zich onafzienbaar en met -knoestig doornig hout bedekt, de eene berg naast den anderen. - -Mijn kamp stond in de nabijheid van een geweldigen yangboom, die -ons het noodige hars voor de fakkels leverde. Als brievenbussen -waren smalle nisjes, net spleetjes, in zijn stam gehouwen, waarin -de brandbare vloeistof zich verzamelde, en vanaf den voet van dezen -boom leidden naar alle richtingen wildpaden het woud in. In het leven -der bruinen speelt zoo'n boom net zoo'n belangrijke rol als een heel -kerkdorp in een Europeesche streek. - -Een eenvoudig dakje op palen dat als hut dienst deed, wachtte daar -op mij. Als een vliegende marktkraam in de stad. Muren waren er -niet aan. Alleen een brits met een dak. Het laatste was gevormd door -twee lagen in de lengte gespleten bamboestaven, de onderste laag als -dakpijpen met den hollen kant naar boven gelegd en de bovenste laag -van bamboestaven daar zoo overheen, dat ze om en om de voegen der -onderste stangen bedekte. Eikenbladeren, die wel een halven meter -lang waren en net gelakt leken, hielpen mij een plekje verzekeren, -waar mijn matrasje en het "gele" en het "roode" eenigszins droog -bleven, als het niet te erg regende. - -Vlak er tegenaan was ook voor Holloeki een klein loofhutje gebouwd, -waar onder moeizaam keukengeploeter de houterige bus-erwtjes uit -Hongkong werden overmand. Als ik vermoeid en hongerig van mijn werk -kwam, keek ik graag vanaf mijn bamboeschraag daarheen en de blauwe -rookwolkjes na, die van Holloeki's werkzaamheid getuigden en wachtte -begeerig op het luid schallende: "Toean, makan!" - -Niet ver beneden het kamp stroomde de Zwarte Rivier voorbij, -meestal als een klaar, doorzichtig stroompje over de met donker mos -begroeide steenen kabbelend; doch nu na den gutsenden regen zwol ze -vaak ontzettend onverwacht tot een bruisenden geel-groenen stroom -aan. Dan klonk donderend en razend haar gebrul op en vermengde zich -met het duizendvoudige stemmengeruisch van den jungle. - -Bamboe hing in dichte boschjes overal over den grond en tusschen -dunnere plekken door zag men op de woeste, onbegaanbare woudbergen. - -Niet ver van mijn slaap-hut verwijderd hadden ook mijn koelies en -werklieden een schuilplaats gezocht. Die was nog eenvoudiger dan de -mijne, en ze lagen daar 's nachts, de een naast den ander zoo goed -als op den naakten grond en bijna in het water. Ik leefde wekenlang -met hen samen, heelemaal op hen aangewezen. - -Aan de in het Oosten dagelijksch gebruikte uitdrukking "koelie" -(een Maleisch woord, dat ongeoefende arbeider beteekent) moet zich -zeker iedere pas-aangekomen Europeaan eerst wennen. Maar ook iedereen -zal weldra met aangename verbazing merken, dat aan dit woordje niet -dat kleineerende en geringschattende kleeft, dat het Westen eraan -verbindt. Wie diep genoeg in de oerwouden is geweest, voor dien zal van -"koelie" weldra al het onaangename afgevallen zijn, en telkens wanneer -hij het woordje hoort, zal in hem de duidelijke voorstelling van een -"dienstbaren geest" opdoemen. - -Voor de menschen van den jungle en de woud-Siameezen, met wie ik het -meest in aanraking kwam, vond ik de benaming van "koelie" absoluut -niet geschikt, zoo min als het heelemaal in den haak zou zijn onze -onafhankelijke bergbewoners en Alpenherders "arbeiders" te noemen. Het -onvrije van den "fabrieksarbeider" bijvoorbeeld ligt daar te dicht bij. - -Ik heb nooit duidelijker het gevoel gehad, iemand te zijn, bij mijn -medemenschen gewaardeerd te worden, en nooit ben ik met meer liefde -en deelnemende zorgzaamheid behandeld, dan wanneer ik met mijn koelies -in het oerwoud was. - -Dikwijls heb ik mij heelemaal alleen aan een wild-vreemden gids -toevertrouwd, die mij diep in het bosch bracht en er mij weer gezond -en wel uithielp. Die urenlang voor mij uitloopend en den weg effenend -zorgvuldig op elk takje lette en op elken doorn die den heer misschien -zou kunnen verwonden,--en toch bestond onze wederzijdsche verhouding -schijnbaar alleen uit de belachelijke nietige omstandigheid, dat ik -hem 's avonds na het werk een tikal, een Siameesch geldstuk gaf. - -De belangrijkste onder al mijn menschen, was Nai Dehng--meneer Rood, -de slanke met zijn veertien baardharen en de getatoueerde zwembroek, -waarvan het sierlijke kantpatroon bij elken stap, dien hij deed, onder -zijn lendendoek te voorschijn kwam. Hij behoorde tot een stam der meer -noordelijke Lau-volken, doch was tegenwoordig P'hoe Yai in het dichtbij -liggende wouddorpje Tong Qoeang en kende als zoodanig zijn omgeving -beter dan iemand anders. Doch hij ging alleen bij hooge uitzondering, -bijvoorbeeld bij bizonder lastige grens-kwesties met mij mee. - -Ook eenige der andere menschen stamden uit Tong Qoeang. Ik bewonderde -de sterke kerels, die na afloop der zware dagtaak nog kracht genoeg -hadden (of was het zwakheid--!), om naar huis te gaan om bij hun -familie te overnachten. Ze moesten een stevigen marsch van twee uur -doen, maar waren 's ochtends vroeg altijd weer op tijd terug. - -Zij zorgden gelijktijdig voor den aanvoer der levensmiddelen, -verrichtten bodediensten en waren, als de gelegenheid zich voordeed, -woud-brievenbestellers. Zoodra mijn aanwezigheid bekend was geworden, -doken zoo nu en dan menschen op, vaak tochten afleggend van dagen, -om werk te zoeken. De regelmatige tikal per dag bleek hen gelokt te -hebben. Doch meestal was het enthousiasme slechts van korten duur. - -"Woud-Siameezen willen liever bijna verhongeren en daarbij vrij zijn, -in plaats veel geld te verdienen, maar regelmatig te moeten werken," -zei Aris. - -"Net als de dichters!" dacht ik. - -Zoodra zoo'n man een paar tikals op zak heeft, pakt hij zijn lichte -bundeltje en neemt afscheid: "Heer, ik ga heen!" - -Het is merkwaardig met die koelies. Hoe ver en tegengesteld al hun -denkbeelden van de onze ook zijn, er zijn toch zulke onder hen, die -bij de eerste ontmoeting al dadelijk sympathiek zijn, naast anderen -die het nooit worden. - -Tsjoey leek van uit de verte een pracht van een man, maar had, toen -ik hem van dichtbij bekeek, de ontstoken oogen van een armzalig, -bijna uitsluitend van kruiden en insecten levend woudmensch. - -Siang's vader was waarschijnlijk een Chinees. Telkens wanneer ik hem -zag, dacht ik: Mooie, zachte kerel, heb je soms ook een zuster? Breng -me dan naar haar toe, laat me haar zien! - -Doch de meesten van hen waren, om kort te gaan, onbelangrijk. Onder -koelies komen heel zelden persoonlijkheden voor. - -Krot viel door zijn natuur-wezen op. Hij was misschien de eenvoudigste -en meest echte wilde, dien ik ooit zag: sterk als Hercules en -goedmoedig als een kind. Zijn lange haar hield hij met een rotangsnoer -boven zijn voorhoofd bijeen, zijn oogen straalden van een vreemd -innerlijk vuur en wanneer hij zijn mond opende, was het, alsof het -oerwoud zelf sprak. "Krap!" was zijn woord. Het is voor ons blanken -bijna onmogelijk "krap" diep en donker genoeg uit te spreken. "Krap" -beteekent: "Ja, heer!", "tot uw dienst." - -Krot was zoo eenvoudig en oorspronkelijk, dat zelfs de overige koelies -hem niet goed begrepen en voor dom hielden. Maar dat was hij niet. - -Zijn huid was donker, maar verzorgd. Hij verzuimde het ook op den -koudsten ochtend niet zijn bad te nemen, masseerde al zijn spieren -en wreef zijn pikzwarte haar in met het vet van den yken, het kleine -Siameesche hert. De regen liep van zijn gladde huid af als het water -van een zeehond. Zorgvuldig maakte hij na elken maaltijd zijn tanden -schoon. - -Hij was als een dier in de beste beteekenis van het woord. Niets ging -bij hem boven het oerwoud. Ik herinner mij, dat hij op een droevigen -regenavond, terwijl iedereen blij was met een droog plekje bij het -vuur, op mij toetrad: "Heer, ik ga het woud in!" en voor een paar -dagen verdween! - -Geheel onverwachts en alsof hij nauwelijks even weggeweest was, dook -hij dan eensklaps weer op. Hij had een vrouw in het dorp------dat -wil zeggen, toen niemand anders deze vrouw meer begeerde, hing ze -zich aan zijn hals. Misschien was het woud hem daarom zoo lief. - -Ik mocht Krot graag lijden. Niemand verstond zoo de kunst met het mes -om te gaan en de sporen van het wild te herkennen en op te zoeken, -als hij. Vaak maakten wij met ons tweeën tochten die dagen duurden -in de bergen, en nooit heeft iemand met meer recht en trotscher en -smakelijker om mijn onervaren vragen naar de geheimen van den jungle -gelachen dan hij. Een gevoel van afgrijzen bekroop me pas voor Krot, -toen ik zag, dat uit het vleeschballetje dat hij bij zijn rijst at, -de wormen verschrikt wegliepen. - - - -Het eerste werk in het oerwoud bestond altijd daaruit, dat rooilijnen -werden uitgezet. De grenzen van het stuk land, dat ontgonnen zou -worden, moesten pas voor pas worden uitgesneden en junglewegjes -gebaand worden, omdat het woud anders volkomen ondoordringbaar was. - -Dagelijks ben ik zoo aan den Nam Dam, het kromme mes tusschen mijn -gordel, gelijk de inboorlingen op avontuur uitgegaan. - -Tot de diepste vreugden, welke het leven heeft te bieden, behooren -ontdekkingen in Nieuwland. En al is het door nog niemand betreden -vlekje grond ook nog zoo klein, het zal altijd een bizonder tuintje -van geluk zijn, en rijker aan schoonheid en wonderen dan de prachtigste -gekweekte jardin public van een geraffineerd menschdom. - -Het feit, dat voor mij wel al Chineezen en Siameezen aan de Zwarte -Rivier naar tin hadden gezocht, doch nooit een blanke, was al reden -genoeg, om deze streek voor mij tot een paradijs te maken, al was -het er dan ook een met doornen. - -Om een grenslijn van vijfenzeventig sen lengte (1 sen = 40 meter) -en twee meter breedte door het oerwoud aan te geven, hadden drie -tot vier koelies meerdere dagen werk. Hier had ik vijfhonderd sen -te snijden dwars over heuvels en bergen, door duistere kloven, en -dikwijls was er van te voren een loop van twee uren noodig om de -plaats waar gewerkt werd te bereiken. - -Pas nadat zoo'n mijnland toegankelijk gemaakt was en overal in -het rond lijnen waren ingesneden, kon met het boren van schachten, -teneinde den bodem te onderzoeken, begonnen worden. - -In de vroege ochtenduren was de hemel vaak klaar. In alle kleuren -glinsterden waterdroppels op de bladeren. Een sluier van neveldampen -lag over het wouddal, waar de stroom doorheen kronkelde, naar de -wijde vlakte en de zee toe, en de lucht was frisch. - -Apen turnden, klauterden en gilden op hooge doerian-boomen rond; -groote en kleine, bijna wit, met zijig haar en donkere met lichte -menschengezichten. En wanneer wij dan het woud introkken, vol -vertrouwen en sterk en een mooien dag verwachtend, dan kakelden -en kraaiden de wilde kippen en hanen, alsof wij ons niet midden in -de wildernis, doch in de nabijheid van een welvarend boerendorpje -bevonden. - -Zonnestralen flitsten licht en lachend over het gebladerte van -weelderige, saprijke jungle-planten, en je voelde in de koele lucht -hoe heerlijk het vrije boschleven bij mooi weer was. - -Maar eer het middag was, betrok de hemel meer en meer; dikke, door -den wind voortgestuwde wolken joegen van over de bergen aan, wierpen -hier en daar een eerste stortbui neer en het duurde dan meestal niet -lang meer of door het heele dal bruiste het neerplassen der gesloten, -tot den volgenden ochtend niet meer ophoudende regenstralen. - -Dan verborg ik me afwachtend in een hollen boom of onder groot-bladerig -struikgewas, maar sedert ik eens na een onbeduidende afkoeling door -een koortshuivering bevangen was, aarzelde ik nooit lang meer en -rende naar het kamp terug, als er toch geen kans was dat het opklaarde. - -Het was niets buitengewoons, dat 's avonds de een of ander van mijn -koelies koorts had; koorts die soms tot waanzin steeg, die zijn oogen -glazig-star maakte en zijn adem hoestend en fluitend, bijna rochelend -deed zijn----maar den volgenden dag was alles meestal weer goed. - -In koortsverwekkende streken staan de menschen zoo in de macht der -malaria, dat ze zich zelfs niet trachten te verweren. Als de koorts -opkomt, aanvaarden ze haar even stoïcynsch als elk ander ongeluk, -dat niet is tegen te houden, rollen zich in elkaar, lijden stom en -zwijgend en wachten tot het weer over is. Dan lachen ze bijna en -kunnen niet begrijpen, dat het ze zoo stevig te pakken heeft gehad. - -Ik deelde regelmatig kinine uit. De menschen kenden het en namen het -dankbaar in. - -Ochtend aan ochtend trokken we naar ons werk, baanden ons een weg -door het woud, waadden urenlang door de rivier (een voetbad tot aan -en soms over den buik behoort in Siam tot het dagelijksch brood -van den geoloog), hier een beetje rond-gravend en krabbend, daar -een paar mannen bij een pas begonnen schacht achterlatend, zoekend -naar tin, erts en goud. Ieder van ons had een kokosnootschaal bij -zich, en dikwijls zat ik zelf urenlang aan het water en draaide het -waschbekken met het zand en de aarde erin net zoolang in het rond, -tot het bezonken erts alleen overbleef. - -"Hier is het beter, daar is niet veel te verwachten, als we dieper -konden graven, zouden we meer vinden!" dat waren zoo de gesprekken, -die Aris en ik met elkaar hadden. De wil, om ons werk grondig -te verrichten, misschien ook wel verlangens die veel overeenkomst -hadden met die van den naar goud zoekenden avonturier, hielden ons -geheel gevangen. - -Ik zat vaak in het water en vergat onder het ruischen der beek den -tijd en het eten, om van mijn vaderland maar heelemaal te zwijgen, -en als ik dan plotseling opkeek, stond het oerwoud zoo om mij -heen, de ondoordringbare, onontwarbare jungle met zijn duizenden -takken en twijgen en stammen, met zijn luchtwortels, lianen en -klimplanten-geslinger, dat het vermoeiend was en absoluut onmogelijk -leek, iets nader te willen bekijken. Of de wind schudde de boomen -met geheimzinnig gesuizel heen en weer, exotische vogels zaten aan -den oever, roode visschen zwommen geruischloos door het water, zoodat -het mij leek alsof ik een betooverde prins uit een sprookje was. - -Soms hadden we goede vondsten, wanneer het erts in zwarte korrels in -het zand lag, tot groote schatten bijeengevloeid; of teleurstellingen -vielen ons ten deel------als wij na dagenlang zoeken eindelijk -resultaten verwachtten en er was niets te vinden. - -Dikwijls liet ik Aris met de koelies vooruitgaan en volgde ik zelf -zoowat een uur later. Eens had ik verschillende manschappen op één -lijn aan het werk gezet; drie schachten op een afstand van telkens -honderdzestig meter werden er geboord. - -Toen ik op een ochtend op de middelste arbeidsplek kwam, stonden de -arbeiders van de verst verwijderde schacht opgewonden met de andere -mannen bijeen, heftig iets besprekend. - -"Aris!"-- - -"Toean!" - -"Waarom zijn de koelies niet op hun plaats?" - -"Ze kunnen het vandaag niet wagen ginds te gaan werken------tijger!" - -Volgens hetgeen Aris mij vertelde, moet het er dwaas uitgezien -hebben. Toen de eerste man, klaar om met het werk te beginnen, in -het gat naar beneden wilde kruipen, snelde met luchtige sprongen een -tijger over het terrein weg. De koelie in de schacht klauterde bevend -van angst van beneden naar boven en van boven naar beneden en wist -niet, of hij nog verder in zijn schuilplaats zou wegkruipen of dat -hij weg zou hollen. - -Natuurlijk werd aan deze schacht toen toch voortgewerkt. Want Siam is -in betrekking tot den tijger een onschuldig sprookjesland. Ik heb nooit -gehoord, dat er een mensch is aangevallen of zelfs opgevreten. Hoewel, -uit de sporen op te maken die je overal tegenkomt, het land vol van -dit roofdier is. Het schijnt, dat het ontbreken van uitgestrekte -gecultiveerde landstreken en plantages en aan den anderen kant het -voorhanden zijn van veel wild en groote kudden buffels, den tijger -nog niet tot driestheden, zooals in andere Indische landen, heeft -gedwongen. - -Een zwarte panter kwam in een mijnstreek iederen avond tot op honderd -meter afstand van de hutten, lei zich daar als een kat op den uitkijk, -alsof we voor hem dat plekje, waar wij een nieuw huis dachten neer te -zetten, hadden kaal gekapt; en vandaar uit oriënteerde hij zich over -den hoenderhof, doch liep verkeerd, was weldra in de val en werd met -genoegen door de koelies met den koevoet doodgeslagen. - -Zelf ben ik er maar één keer een tegengekomen en misschien was het -toen zelfs nog maar een luipaard. Hij lag vijftig meter van den -rijweg vandaan in het gras. Vlak er naast graasde een troep koeien -en een vrouw plantte rijst. Holloeki zei eensklaps: "kijk eens, -toean, daarginds------een kat!" en wij vonden het nauwelijks noodig -ons dichter bij den buffelwagen, waar wij achteraan liepen, aan te -sluiten, hoewel ik, zooals altijd in Siam, volkomen ongewapend was. - - - -Toen het grenzen snijden voor een groot gedeelte gereed was gekomen, -nam ik een aantal Chineezen aan, en deze mijnkundigen begonnen volgens -de regelen der kunst gaten en gangen te graven. Voor hen werd een -hut gebouwd. - -Chineezen zijn wel iets volhardender en geschikter voor regelmatigen -arbeid, maar ook veeleischender en minder opgewassen tegen de -ontberingen die het leven in de oerwouden meebrengt, dan de Siameezen. - -Aris had mij van te voren als waarschuwing gezegd, dat de Chineezen -niet graag voor dezen zwaren arbeid te vinden zouden zijn, zoo ver van -alle wereld (ik moest hun behalve hun loon nog gratis te eten geven -en een Chineeschen kok voor hen huren), maar wat het overige betrof, -zou hij, Aris, de zaak wel inpikken---- - -Ik was niet erg verbaasd, toen ik op een dag midden tusschen het -troepje knorrige koelies een vrouwtje ontdekte. - -Eerst dacht ik, dat ze bij den Chineeschen kok hoorde; maar niet heel -lang dacht ik dat---- - -Was dat geen dappere vrouw? Zooals zij met deze mannen in het woeste -oerwoud leefde, hun harde, ruwe leven deelde, met hen woonde, voor -hen waschte, naaide, kookte en--er voor hen was. Was dat tenslotte -iets anders, dan wanneer men een troep muildieren een---- - -Iederen avond trad zij met veerkrachtige schreden uit het huisje, -ging in de duisternis van het woud baden; op een keer hoorde ik haar -bij een Chineesche viool zingen en onze oerwoudnederzetting weerklonk -van haar gelach. - -Maar de idylle duurde niet lang---- - -Plotseling verklaarde Aris zeer streng: "Die vrouw moet weg!"----"Ja, -goed, wat mij betreft!" zei ik zonder nadenken, omdat ik van zulke -dingen werkelijk weinig verstand heb, "het lijkt mij ook alsof ze -zoo maar met iederen koelie het bosch intrekt!" - -"Itoe tiada apa------dat is niet het ergste," verdedigde zich Aris nu, -"maar----ze neemt niet eens een mat mee om op te liggen------!" - -Mèt de vrouw gingen ook de Chineezen heen en ik moest me weer met -Siameezen behelpen. - - - -Aan den Nam Dam was ik werkelijk volkomen in het rijk der -olifanten. Soms kwam 's ochtends vroeg, eer ik nog goed en wel wakker -was, een koelie met een stapel groente uit het bosch terug, of een -andere bezigheid had hem een paar passen achter het kamp gebracht, -bijvoorbeeld het dagelijksche werk van "boeang nasi--rijst wegwerpen," -zooals in het Maleisch een onaesthetische handeling fijngevoelig wordt -aangeduid, en terugkomend meldde deze dan regelmatig: Vannacht zijn -de olifanten daar en daar langs gegaan, bij dien vruchtboom hebben ze -al etend een heel bamboeboschje omvergetrapt; of, hun frissche spoor -kruist de beek op de plek, waar wij gisteren een nieuwe schacht zijn -begonnen te graven. Ik was er net zoo aan gewend, iederen ochtend -het nieuwste over de olifanten te hooren, als je in de stad met een -vluchtigen blik even gauw de laatste berichten in de ochtendeditie -van je krant nagaat. - -Op een stormachtigen ochtend, toen de wind door het oerwoud huilde, -zei Aris: "Vandaag kunnen we niet werken. De olifanten zijn ook bang -geworden en zijn met hun allen naar het dal gegaan, allemaal achter -elkaar, zoodat er een hard-gestampt wegje is ontstaan, en zijn naar -de plek getrokken, waar alleen maar spaarzaam bamboe staat." Het was -werkelijk gevaarlijk. Woudreuzen vielen dreunend neer, het heele -dal met hun doodsgebrul vervullend en overal in het rond stortten -krakend doode takken--zelf al statige boomen--door het lianen- en -slingerplantengewar neer, soms heele kleine kreupelboschjes uit den -grond rukkend. - -Wij lagen den ganschen dag bang en verschrikt in het kamp onder -den grooten Yangboom, die, zelf nog kern-gezond, ons als beschermer -moest dienen. - -Telkens weer ontmoette ik onderweg naar het werk de versche sporen -van wilde olifanten. Onwaarschijnlijk groot, bijna niet te gelooven, -gaapten mij soms de ovale gaten uit den modderigen bodem langs de -oevers aan, voegden zich tot lange kettingen, vormden hard-gestampte -paden langs de hellingen en werden af en toe zoo opmerkelijk en als -het ware behoorend bij het beeld der streek, dat ik ieder oogenblik -het verschijnen van den aanstichter van al deze merkwaardigheden -verwachtte. - -Maar ik ben den wilden olifant nooit persoonlijk tegengekomen. Het -is mij eigenlijk nooit volkomen duidelijk geworden, wat er wel zou -gebeuren, wanneer we in de engheid van het woud plots tegenover -hem stonden. - -Soms, als we geruischloos door het dichte geboomte liepen, de een -achter den ander, voorgegaan door Dehng, kraakte er ergens naast ons -weleens een tak of een bamboestengel onder den tred van een groot -dier; dan kwam er leven op de duistere gelaten mijner Siameezen, -en meer dan eens holden ze met hun allen zoo snel mogelijk naar de -plek toe, zoodat ik heelemaal alleen bleef. - -Toen ik Krot vroeg: "Wat gebeurt er, als we den olifant -tegenkomen------? Rent hij ons dan allemaal te pletter------?" kreeg -ik geen duidelijk antwoord. Krot lachte half en zette een half-ernstig -gezicht, en de beteekenis zijner keel-geluiden was: - -Iemand, die den olifant in het bosch alleen tegenkomt moet oppassen -en doet het beste met zich te verontschuldigen, te bidden en weg -te hollen. - -Twee of meer mannen bij elkaar kunnen het wagen te blijven kijken, en -naar gelang hij goed gehumd is of kwaad, zal de olifant het misschien, -zeer waarschijnlijk, tamelijk zeker, mogelijkerwijs, op een loopen -zetten of niet.-- - -Eens werd ik midden in den nacht wakker. - -Een dof geluid, dat buiten alle voorstelling en ervaring lag, was -hoorbaar. Een vreemde, onbestemde macht, die er anders niet was. Ik -schoof nieuwsgierig over de slapende lichamen der mannen naar voren. - -Mijn hutje en de schuin naar de beek afdalende open plek lag in het -duister en de hoogste toppen der bergen waren door het trillende, -zwakke schijnsel der achter wolken opgekomen maan belicht. - -Het kampvuur was geheel uitgebrand. Enkele krekels sjirpten, de Zwarte -Rivier ruischte als altijd, verder was de nacht rustig. - -Daar kraakte opeens, nog ver, maar toch duidelijk te vernemen, -splinterend hout,------het werd weer voor een paar minuten stil en -toen, heel dichtbij, opnieuw het kraken en knappen van brekend bamboe. - -Gelijk de voorboden van een naderend onheil, naakte er iets -onweerstaanbaars.---- - -Een koelie draaide zich steunend om. - -Aris zat op. Nog half in slaap, maar toch volkomen wakker, fluisterde -hij: - -"Toean, de olifanten!" - -We luisterden samen in den donkeren nacht, weer was er een luid -gekraak en dof gestamp als van reuzen te hooren------. - -"Olifanten zijn bang voor vliegen die om de woonplaatsen der menschen -zijn!" hoorde ik Aris nog stamelen en onder het zachte zingen van -het oerwoud sliep ik spoedig weer in. - -Toen ik 's ochtends aan de dichtst bijzijnde plek kwam, waar -gewerkt werd, waren overal in het rond bamboestangen zoo dik als -een arm als lucifertjes doorgebroken en vertrapt en als touwen in -elkaar verward. Het regenscherm over het arbeidsterrein hadden de -dieren afgerukt en er een grooten hoop rijst, die geen rijst was, -in reuzenballen over uitgestrooid. - -"Tjang hak mot!" vloekte Aris woedend in het Siameesch. "De olifant -moet nu ook alles bederven!"---- - - - -In Aris' geestelijk leven nam zijn toean, weliswaar zeer aarzelend en -in langzame ontwikkeling, al duidelijker vorm aan. Aris bestudeerde -zijn meester. Dat merkte ik, wanneer hij, meenend dat ik niet op hem -lette, voor mij zat en mij aanstaarde; ik hoorde het uit zijn woorden, -als hij met derden over den toean sprak, en voelde het vooral heel -duidelijk, als ikzelf met hem praatte. Dan nam ik ook waar, dat het al -een heel zonderling beeld was, dat hij zich van zijn toean had gevormd. - -Op een dag stuurde Dehng, het dorpshoofd van Tong Qoeang mij een -bode, om mij mede te deelen, dat hij zoo even bezoek had ontvangen -van Mr. Smith, een blanke. Deze heer was voor twee dagen zijn gast. - -Aris bracht mij met een plechtig gezicht deze "blijde" boodschap over. - -Ik zei alleen: "Heel goed dat ik het weet, ik was juist van plan naar -het dorp te gaan." - -Toen lag er weer in Aris' gezicht dat hulpelooze, bijna schaamachtige -niet-begrijpen; hij dacht elk oogenblik, dat zijn toean naar het dorp -zou vliegen, uit blijdschap, een Europeaan te ontmoeten, en was na -al zijn lange studies er toch van overtuigd, dat zijn toean dat nooit -zou doen. - -"Zijn heer zoop haast nooit, hield niet van het gezelschap zijner -blanke broeders en zag er toch, ook wanneer hij heelemaal voor zijn -eigen genot kon leven, altijd uit of hij zich verveelde en ergerde." - -"Jij bent een nog onopgelost raadsel voor me, toean, in ieder geval -het zonderlinge product van een merkwaardige beschaving------!" - -Ongaarne gaf Aris' trotsche voorhoofd dit met een paar zware rimpels -toe. Zijn heer binnenkort volledig te kennen, dat was zijn grootste -streven. - -Het bizonder goed (hahahaha! goed!) gelukte eindproduct van een lange -reeks geraffineerde opvoedingsmethoden------dacht ik stil bij mijzelf. - - - -Een heele maand lang rende ik zoo dagelijks met de vreugde van een -naïeven jongeling, die nog denkt, dat het leven alleen maar mooi is, -het oerwoud in. - -Daar had ik weer eens een brok leven van waarlijk groote -merkwaardigheid, ver van het gezwets der stad, ongewoon, dat wil -zeggen waardevol----volkomen in overeenstemming met dat, wat mijn -philosophie mij altijd had voorgeschreven. Iederen ochtend was het -mogelijk, dat ik een of ander wild dier kon tegenkomen, iedere dag -kon de ontdekking van een bizonder rijk mijnland brengen, iedere avond -werd niet dan na hardnekkige lichamelijke inspanningen bereikt.... - -Vaak, wanneer ik tot aan mijn hals in een moddergat zat en als een -wild zwijn daarin wroette, dacht ik lachend: - -Vreemd,--hoe ben ik aan dezen dierlijken lust gekomen? Ben ik -niet in propere schoolvertrekken opgegroeid? Waarom bevalt het mij -hier? Komt dit niet als het ware een veroordeeling van mijn heele -verleden nabij--? - -Maar zoo volkomen tevreden en blij met mijn leven werd ik aan de -duistere Zwarte Rivier toch niet. - -Ik voelde mij al te zeer onder den dwang van een vreemd bestaan, dat -toch niet geheel en al bij mij scheen te passen. Mijn gezonde jeugd -kwam mij voor den geest, en nu was ik zoo aan de vergankelijkheid -overgeleverd, in een weliswaar rustige, mij bekorende wereld en als -eenige meester in een omtrek van honderden mijlen----maar toch aan -de vernietiging prijsgegeven, als een plant in een donkere kamer. - -En meer en meer begon ik te lijden. - -Wel beloofde het werk nog resultaten en "zonder hardnekkig onderzoeken -komt er tenslotte van het beste ding niets terecht", maar het leven -daar in de eenzaamheid en in het slijk werd toch langzamerhand zelfs -voor mij, die nooit veel verstand van parket en salon had gehad, -te hard. - -Vreeselijk is het tropische oerwoud in den regentijd. Van alle takken -strekken bloedzuigers hun slanke lichamen in de lucht, begeerig -naar slachtoffers. Gedurende den arbeid in beken en vochtige spleten -vloekte elk oogenblik een der mannen zachtjes en nam dan zoo'n zuiger -van zijn bloote voeten. - -Wanneer wij op de hellingen, waar staand water zeldzaam was, onze -erts-monsters in de gele plassen van groote olifantensporen wiesschen, -moest voortdurend een koelie de bloedzuigers van de handen en armen -van dengeen die aan het werk was, afhalen. Vaak had ik zelf dozijnen -etterende bijt-wonden in mijn beenen en veel bloed ging er verloren, -bloed, dat nergens kostbaarder is dan in de tropen. - -Vooral als nieuweling in den jungle had ik veel te lijden van de -bloedzuigers; toen ik nog in woede geraakte om elk beest, dat mij beet -en ik ze eenvoudig afrukte. Later, toen ik ze met een brandende sigaar -plaagde tot ze vrijwillig loslieten, zoodat de afgerukte koppen niet -meer in de wonden bleven zitten, ging het beter.... Door de gaatjes -van mijn rijgschoenen kropen ze naar binnen of van boven in mijn -boordje langs mijn rug, wat vooral heel akelig was. - -Later droeg ik mijn linnen schoenen aan mijn bloote voeten----je kunt -toch geen tien keer op een dag je kousen aan- en uittrekken----smeerde -mijn beenen in, net als de inboorlingen, en als er dan eens één poogde -te bijten, achterhaalde zijn noodlot hem al heel gauw. - -In tijden van slecht weer was het zoo donker aan den Nam Dam, -dat de gevaarlijke koortsmuggen zich midden op den dag in de lucht -waagden. Ja, het was zoo erg----ik heb daar nooit andere muggen gezien -dan anopheles, terwijl ik me niet kan herinneren, ergens in het land -deze soort te hebben waargenomen gedurende de twee jaren die ik er -heb doorgebracht. - -Bij wijze van voorzorg gebruikte ik zooveel kinine als ik -kon verdragen. Maar dan werd ik hardhoorig; mijn maag, anders al -opstandig door het eeuwige "chicken and rice" weigerde dan absoluut -zijn medewerking. Het eene hielp het andere--achteruit; in den jungle -gaat het met de gezondheid altijd naar omlaag; wie beneden normaal -is gezonken met zijn lichaamskrachten, zal dit in het oerwoud nooit -te boven komen. - -En als wij 's avonds na al het getob en gezwoeg van den dag in ons -ongeriefelijk, rottend-vochtig kamp lagen, vielen legioenen luizen -en wandluizen en vlooien van alle soorten op ons aan; de gistende, -kiemen dragende koortslucht zelf knaagde aan ons, ondermijnde onze -slecht gevoede lichamen, en al maar woelde ik slapeloos op mijn -matrasje heen en weer----een slachtoffer van de "binatang haloes." - -Dat is een diersoort, die geen enkele zoöloog kent. Het zijn -verscheurende roofdieren volgens de Maleische taal. Binatang beteekent -wild dier, bijvoorbeeld een tijger en haloes is de fijnste uitdrukking -voor nietig en klein. Aris sleurde met dit heerlijke woord al die voor -het bloote oog niet zichtbare en anders alleen maar microscopisch waar -te nemen levende wezens in het daglicht, welke in deze streken op de -huid der menschen wonen en zoovele mijner nachten hebben bedorven. - -Door dit alles voelde ik mij zelden meer prettig. Het was met mij -zooals wanneer tegen het voorjaar een lange winter den menschen in het -gebeente zit met influenza. Vermoeidheid in de ledematen, triestheid -in het hart voelend, was ik niet gezond en niet ziek, slap en gedrukt. - -Ik wist, dat ons aller leven op het spel stond. Ik voelde bijna iets -als medelijden met de koelies, die den ganschen dag in het water -werkten. Iederen nacht hoestten ze, enkelen gaven bloed op. Allen -waren mager. - -Bij het beklimmen van een berg hijgde ik zelf als een koe. In de -koele nachten lag ik in zweet te baden en midden op den dag beving -mij soms een vreemde huivering. Vaak stapte ik nog forsch, alsof er -niets gaande was, 's ochtends naar mijn werk----maar na een of twee -uur al van door het water waden en loopen en wasschen en tusschen -kreupelhout en doornen voortkruipen, werd het donker voor mijn oogen, -en een onbedwingbare lusteloosheid dreef mij terug naar het kamp. - -Op een middag, toen ik zoo mismoedig terugkwam, was Dehng er met -een brief. - -"Uit je vaderland, toean," zei Holloeki. - -Het is verwonderlijk, hoe sluw brieven mij in het binnenland -nareisden. Als ik over een uitgestrektheid van een heele streek, zoo -groot als heel Zwitserland, de eenige blanke was, dan vond een brief -mij juist daarom. Van het laatste spoorwegstation was deze brief met -een reizenden, Chineeschen varkenskoopman tot halverwege Tong Qoeang -gevorderd, daar wist een koelie dat Dehng mij kende en eindelijk lei -deze de kostbaarheid in een droge bananenbladscheede en liep expres -twee uren om mij te vinden. - -De meest onschuldige schriftuur heeft voor woudmenschen, vooral voor -hen, die eenig vermoeden van overheid hebben, iets opwindends, zoo -als bij ons bijvoorbeeld een dwangbevel van het belastingkantoor. - -Frater ursus, Victor montium. - -Poeta et Scienciator--Artista et Exploratore------! zoo luidde -de aanhef, toen ik den brief opende--, van een onbekende -dame------------------! - -Poeta, Exploratore--------Orang-oetan----dacht ik. - -Kunnen ze me hier zelfs niet met rust laten, in het verre, verre -oerwoud, waar ik ben en waar ik thuishoor. Wat voor rechten meent -Europa op mij te hebben------?! - -De woorden hielden mij wakker tot diep in den nacht. Ik dacht -over het leven na. Over alles wat het leven mooi maakt: rijkdom is -aardig, liefde is goed, roem, o ja, ook daarom heb ik vroeger veel -gegeven--. Alles, tenminste in een of anderen spookachtigen vorm, -al overbekend. - -Pas toen de halve nacht om was, gelukte het me, den brief zoo te zien, -als hij gezien moest worden: - -Een prachtig, fijnzinnig bewijs van sympathie, een moederlijk-bezorgde -stem uit Europa, een wekkende vermaning: Hé, jij daar in het moeras, -hou dapper het hoofd omhoog! Maar vergeet ons daardoor niet, ook al -is het water daar nog zoo lekker warm--. - -En sta ons toe, je met een groetje, al is het ook half zonder elkaar -te kennen, in je stellig dikwijls ruwe en harde leven te helpen----. - -Den volgenden ochtend al vroeg, toen het nog donker was, wekte de koude -mij--Victor montium--Orang-oetan--en toen ik opsprong van mijn harde -matras, waren alle wolken van den hemel weggeveegd en beloofde het -een mooie dag te zullen worden. Aan den blijden brief denkend, riep ik: - -"Aris, ik wil den berg op!" - - - -Daarboven ging de wereld als ten tweeden male voor mij open. Ik juichte -en de mooiste dagen uit mijn jeugd stonden mij voor den geest. En ik -dacht aan mijn verblijf van twee weken op dien anderen Siameeschen -berg, den Ronpiboen Hill in het Zuiden, waar ik avond aan avond naar -het wegdonkeren der reusachtige vlakte keek en in den weerschijn zat -van de achter de bergen in zee wegzinkende zon. - -Toen keerde ik naar het bivak terug, stak een zwarte Birmeesche -sigaar op, liet twee harsfakkels in orde maken, dronk thee met whisky -vermengd, ging met mijn rug tegen de deurpost zitten en schreef, het -"gele" als schrijfbureau gebruikend: - - - 12 Januari...... - - Beste Bernard! - -Vandaag is het Zondag, winter bij jullie en ik vermoed dat jij ergens -hoog boven de wolken vertoeft. Jij zult nu, zooals wij dat zoo vaak -tezamen mochten doen, op prettige ski's door de besneeuwde pracht -der wintersche berglanden glijden, jij zult----gelukkig zijn. - -Of je daarbij ook zoo aan mij denkt, als ik vandaag aan jou!?! Aan -mij, die ver verwijderd moet zijn van de bergen, de sneeuw en het ijs; -aan hem, die nu onder steiler zon in ziek-heete lucht den gezondheid -en kracht brengenden winter ontbeert. - -O, ik wilde dat je dit hier ook kon aanschouwen! Er bestaat zonder -sneeuw toch ook nog andere schoonheid! - -Vandaag ben ik met Aris, mijn Maleischen dienaar, ver in de -oerwoudbergen doorgedrongen. We hebben ons door steekpalmenwoud -en lianen heen moeten houwen en langs een steil-omhoog gaande -witte kwarts-rots die zoo smal als een muur was een top -bereikt------eindelijk eens boven het woud! - -Hoe prachtig! Ik hing in de hoogste takken van een knoestigen boom, -terwijl Aris van kroon tot kroon ging om het uitzicht vrij te maken. - -Dit zachte woudgegolf! Hoe week, hoe onschuldig en toch, welk een -zware arbeid achter ons. - -Scherp en onverwacht rees de berg uit de wijde palmenvlakte op, en -wijl er een klare dag over dit alles lag, glansde heel in de verte -aan de witte kust de Golf van Siam op; en tegelijkertijd kon ik over -de bergen heen een blauwen zoom van de Indische Oceaan vermoeden. - -Daarboven is in mij iets tot klaarheid gekomen, iets, dat ik tot nu -toe niet dan heel dof in mij had gevoeld: Niet alleen de vreugde om de -overwinning van den eigen, grooter en grooter wordenden innerlijken -last is het, wat je telkens en telkens weer den berg doet beklimmen, -neen, alleen al het geschenk "blik in de diepte" weegt tegen al de -moeite op------weer eens op deze bultige wereld neer te mogen zien! - -In het wilde land is dit van nog grooter waarde. Van duizend meter kijk -je daar dieper naar omlaag dan in het Berner Oberland van vierduizend -meter hoogte. Hier ben je de eenige, die zoo hoog klautert; jij alleen -denkt hier wat te moeten zoeken, en niemand van al die andere menschen -in heel het land zou op je berg iets kunnen vinden--. - -Dit prachtige, groene, golvende tapijt, in zijn onmetelijkheid -uit louter zoet-vermoede kokos- en betelpalmwaaiers geweven! Met -zon-verbrande, stroo-gele rijstvelden als tusschenzetsels. - -Hoe week en frisch ligt het neer, als Mata hari in den vroegen ochtend -ver, ver, heel in de verte als een roode schijf uit de zee opstijgt! - -Of welk een wonderbaarlijkheid, als de zwart-gele wolken van een -boschbrand door den stormwind er schuin over heen gezwiept worden, -als het tropen-onweer er zich steil boven opstapelt, of 's avonds de -eenzame kalk-kegel heel in de verte in de vlakte bij het avondlicht -bleek over de palmenzee heenstaart, en berg na berg naar het Zuiden -vervaagt, regenblauw en klaar en zwaar als onder Italiaansche -luchten---- - -Zoo geheel onder den dwang van het oerwoud en den harden arbeid werd -ik dikwijls niet al te best gehumeurd wakker; de malaria deed mijn -lever zwellen, zoodat ik hem als een hard kussen onder mijn ribben -voelde zitten. - -Het is eigenlijk diep-treurig in zulk een toestand te geraken, en wie -eenmaal zoo ver is, zal vroeg of laat iets verschrikkelijks doen; -een groote lust bekruipt hem soms, juist diegenen te plagen en te -beleedigen, die het 't best met hem meenen. De boy, de kokkie vooral, -moet dan voorbereid zijn op bijna ongelooflijk leelijke dingen, -die zijn heer hem aandoet met een wreedheid die des te grooter is, -omdat de toean het immers in vergelijking met den kokkie toch in alle -geval nog eenigszins goed heeft in het oerwoud. - -"Maoe makan!--ik wil eten!" roep je dan bijvoorbeeld en zoodra -Holloeki de borden en lepels en vorken keurig heeft neergelegd, en -het smakelijkste eten zoo vriendelijk mogelijk voor den toean klaar -staat, toont deze opeens een verschrikkelijk kleine belangstelling -voor al die heerlijkheden, keert zich minachtend af (al duidelijker -blikken van minachting naar den boy slingerend, die heel deemoedig -en een beetje angstig het opkomende onweer in den toean waarneemt) -en dan, als hij het lang genoeg onaangeroerd heeft gelaten, pakt de -toean plots den schotel op en smijt met de een of andere beleedigende -opmerking de kip of de ham of wat het ook is in de modder: "Dat kan -zelfs een hond niet vreten----maak eieren klaar!" - -En tegen dat de eieren komen, ben je òf over je roes heen en grien je -inwendig bijna uit stil medelijden met den kokkie en uit wanhoop over -je zelf, en glimlach je vriendelijk en bemoedigend tegen Holloeki, het -levendig betreurend, dat die prachtige kip nu naar de maan is, òf--en -dan is het een moeilijker geval--de eieren vliegen onverbiddelijk de -kip na. - -Hier is het niet de kwestie van meer of minder beschaving, die -je hebt of niet hebt; van ontwikkeling, van ruziezoekerij of hoe -ze al die trekken in het karakter der menschen noemen. Dat is -geleuter uit de stad. De tropenkolder is de negatieve uitkomst in -het evenwichtssysteem kracht-zwakheid, en vergeven en begrepen op -het moment, dat de wederwaardigheden en tobberijen de uiterste grens -van hetgeen de betreffende instaat is te verdragen, overschrijden, -zoodat de oerwoud-waanzin zichtbaar en open uitbreekt net als elke -andere ziekte. - -Op zoo'n kribbigen ochtend--ik had om de "binatong haloes" den halven -nacht slapeloos en rookend bij het kampvuur gezeten--stelde Holloeki -hopeloos vast: - -"Nu is ook onze toean krankzinnig!" - -Aris stemde wijsgeerig toe: "Wat wil je, alle blanken zijn zoo!" En -toen ging hij, als om den kokkie te troosten, voort: "Maar onze -meester is tenminste nog goedaardig-gek en niet bezopen-gek!" - -Holloeki zuchtte: "Ja, gelukkig!" - - - -Dikwijls kwam ik vele lange dagen niet tot rust. Onder den druk der -in mijn moede lichaam smeulende koorts flakkerden mijn gedachten -ziek en verward door mijn brein; ik wilde een voetreis gaan maken, -ergens naar toe loopen, of wel neerliggen en heel rustig zijn en -mij behaaglijk voelen--maar sprong het volgende oogenblik al weer -van mijn bamboeschraag op en liep om de enge omgehakte plek mijner -woudnederzetting heen als een pas gevangen tijger langs de tralies -van zijn hok. - -"Sufferd," schold ik mijzelf uit, "waarom ben je zoo, en waarom -heb jij zoo'n oerstom vak uitgekozen en moet je, inplaats zooals de -andere blanken in de stad een vroolijk leventje te leiden, in dezen -beestachtigen modderpoel verkwijnen!" En dan drong ik bij het eerste -beste wildpad in het dichte struikgewas, alleen en grimmig, het mes -in mijn hand en begon half uit noodweer en als laatste hulpmiddel -tegen de wanhoop, en half uit waardeering voor mijn ellendig leven -en in bitteren galgenhumor het Maleische orang-oetanliedje te zingen: - - - Hidoep matjam orang oetan, tengah di batang pokok - Lama t'ada nampa' perempoean------(bis) - ------perempoean, Yang bai' - Sa-pandjang hari di-hoetan - Tidoer keras, t'ada tilam---- - Aris, lekas pigi tjahari perempoean - ------Anak darak baik! - - -of vrij vertaald: - - - Leven als een orang oetan midden tusschen boomstammen, - Sinds lang al niets goeds en niets teeders meer gezien - ------geen mooie vrouw. - Heel den dag in het woud - Een hard bed zonder matras---- - Aris, maak voort, haal gauw - ------een vroolijk meisje! - - -Dan voelde ik niets dan walging voor mijn koelies, al de humor van mijn -lieve bedienden hielp niets, de wereld lag dof en benauwend om mij -heen, het oerwoud woekerde met duizenden knoestige takken en wortels -dicht over mijn leven heen, en uit alle boomen ruischten zwaarmoedige -melodieën aan, zoodat ik mij voelde alsof ik levend was begraven en -voor eeuwig van al wat schoon, lieflijk en goed was, vervreemd. - -Om wanhopig te worden zijn vooral deze traagzaam om-kruipende avonden, -wanneer je als beschaafd, welopgevoed mensch in de verliederlijkte -bamboekongsi met je koelies samenwoont Wanneer het eeuwige "woud -en anders niets dan woud" zich om je ziel begint te winden als een -verstikkende massa; wanneer de korte, eerst zoo vroolijke vragen -der Siameezen "waarheen?", "van waar?", "hoe gaat het?" tot leege, -zinnelooze echo's worden; wanneer de eene dag na den anderen komt en -vergaat in geestloos-eentonige gelijkvormigheid en uit je ziel dat -verlangen wegslijt, dat verterende heimwee naar menschen die je in -den geest gelijk zijn. - -Wanneer je tegen je noodlot in verzet begint te komen en het overwicht -dier tevreden Aziaten-gezichten, die geen zenuwen schijnen te hebben, -je bloed aan het koken brengt; wanneer je zoudt willen zijn als zij en -met één dier bescheiden lieden je vervelende leven zoudt willen ruilen; -bijvoorbeeld met Ah Tsaoe, dien mooien Chinees met zijn levensopvatting -als van een vroolijk varken, dat zich in zelfverdediging zoo goed -mogelijk door het leven heenvreet, vandaag hier een hap verdienend, -morgen daar een stelend; zooals er maar één onder millioenen is, -een die geen verplichtingen heeft, volkomen vrij is, en naar wiens -daden geen haan kraait. Die in de eerste beste hut geluk en nieuwe -levenskracht vindt, iemand die tot lijfspreuk heeft: "Geniet en neem -wat je krijgen kunt aan heerlijkheden, opium, goed eten en vrouwen -en als je verrekt, dan was dat van te voren zoo bepaald." - -Of zoo'n Siamees, die den dag in de schaduw zittend verdroomt en den -nacht bij de vrouwen. - -Dat je een koelie zoudt willen zijn, die zich zonder schâ kan -onderdompelen in de geheimzinnig-lokkende pracht van een kronkelig -Chineesch dorp. Dat het als een wanhoop op je neerkomt, dat je luid -en krijschend in het oerwoud zoudt willen roepen: "O God, sta mij bij -en geef me iemand, die met me leeft, die zich met me verheugt en met -mij lacht------ - -Als het zoover met mij was gekomen, als ik op het punt was in het -moeras van het oerwoud weg te zinken, onder te gaan als een loodklomp -in zee, als de zon niet meer wilde schijnen en eeuwige regen de vlucht -op den berg met het kracht gevende uitzicht niet toeliet of als zelfs -dit laatste sterkende middel niet meer hielp, dan trok ik een schoon -khaki-pak aan en verliet mijn bivak. - -"Maoe pigi kampong--Aris, ik wil naar het dorp!" - -Aris trok altijd eerst een gezicht, eer hij bereid was mij onder zulke -omstandigheden te vergezellen. Half verbaasd, half lachend en toch -bang grijnsde hij, omdat hij wist, dat ik in het dorp mijn eer en -waardigheid en in het algemeen heel mijn blanke persoonlijkheid als -een te nauw, hinderlijk kleedingstuk zou afgooien en onbegrijpelijk -domme streken zou doen, absoluut niet zooals een andere toean, die -zich, om hun "gedrukte stemmingen" te boven te komen en tot herstel -van hun levensevenwicht--verstandig amuzeeren. - -Een zoo'n ochtend van vlucht herinner ik mij als een bizonder -prettigen. - -Na langen tijd was voor den eersten keer de zon weer door de wolken -gebroken, en de helverlichte grond tusschen de bamboeboschjes was -vervuld van het vroolijk gekakel der woudkippen. Wilde duiven kirden -eenzaam in de hoogste boomen, roek, roek, roek, terwijl ik met lange -stappen van het licht-dalende pad genietend, den jungle ontvluchtend -op Toeng Qoeang toeschreed. - -In het dorpje ging ik naar een vrouw, die ik nog van vroeger kende--om -het met haar eens te worden omtrent den koop van een paar steenen, -zoo groot als een vuist, met goudkorrels; voorwerpen, die ik voor -mijn verzameling wilde zien te krijgen. - -Het vrouwtje was eer mooi dan iets anders; wel al oud, tegen de -dertig, en ging bij de menschen door voor ondeugend. Ik kon met haar -beter praten dan met honderd anderen--zij was de vrouw van Krot, -den oerwoudmensch. - -Ik wist al, dat ze bij haar dorpsgenooten niet goed stond aangeschreven -en het leelijk had verkorven. Dehng, het dorpshoofd van Toeng Qoeang, -had niet genoeg vingers aan zijn handen om al haar vroegere mannen op -te tellen en al wie over haar sprak, liet glimlachend de tanden zien. - -Aris fluisterde mij toe: - -"Toean, neem haar maar,------Krot is in het bosch!" - -------Ze was om zoo te zeggen een geestige vrouw in bruin, levendiger -dan de meeste Siameesche vrouwen waren, wel voorzien van zenuwen, vol -dubbelzinnigheid in haar wezen, maar zonder een zweem van gemeenheid, -al leek het mij ook, alsof ze uit ervaring in verwachting lachte, -toen ik voor den eersten keer kwam. - -Het grappig-onschuldige gebabbel met het vrouwtjesdier----ik hielp -haar goudproeven op de Chineesche weegschaal wegen----haar moeder lag -knipoogend in hetzelfde vertrek op haar buik----stemde mij vroolijk -(iederen keer wanneer ik er heen ging) en toen we tegen den avond den -terugtocht naar het oerwoud aanvaardden, was ik uitmuntend gehumeurd -en maakte gekheid met Aris. - -Maar voordat wij het kamp bereikten, moesten we zes maal tot aan -onzen buik door de Zwarte Rivier, doordat in de bergen een onweer was -losgebroken, zoodat de goede stemming van 's middags bij ons allebei -helaas heel gauw vervloog. - -Ik zat wachtend op mijn avondeten, op een boomstronk, toen Aris met -opgewonden woorden plots begon: - -"Nu zullen we voortaan niet meer zooveel reizen! Toean, je leven is te -hard, kijk eens naar de andere blanken hier in het land; die hebben -een huis en een vrouw en wonen ergens heel goed en gaan alleen maar -van tijd tot tijd de oerwouden in. - -Maar jij, jij reist zonder je rust te gunnen, je loopt meer dan goed -voor je is, en je gezondheid wordt vernield door dit onbestendige -leven in het oerwoud. - -Zelfs wij, bruine menschen houden dat op den duur niet uit. Zie -je niet hoe de koorts aan Holloeki vreet, hoe mager hij is -geworden------silaka!" - -Dat was waarschijnlijk de langste rede die Aris ooit tot mij gericht -heeft. Ik zag duidelijk, dat ze rechtstreeks uit zijn hart kwam, -en op mijn krachten was ik inderdaad al lang niet meer trotsch. Het -klonk daardoor dan ook werkelijk kleinmoedig, toen ik antwoordde: -"Ja, het is waar. Ik zal dan maar bij den "Grooten Berg" een huisje -laten neerzetten en er een paar maanden een rustig leven leiden." - -"Dat heb je al zoovaak gezegd, toean.... maar nooit gedaan!" - -"Zijn wij geen zwervers, Aris! Is dit vrije leven ook niet -heerlijk? Wil je zooals de anderen, de stadsmenschen, neerzitten en -zwak worden?" riep ik geprikkeld en lei mij neer om te gaan slapen. - -"Pas op, de toean is kwaad!" hoorde ik Holloeki in het Siameesch -(opdat ik het niet zou verstaan) Aris toefluisteren. - -Het regende triestig. Geruischloos en troosteloos viel druppel na -druppel der vreeselijke natheid in het woud neer, van blad tot blad -over het dak van de hut rollend, ritselend in het gebladerte op -den grond. - -Ik trok mijn deken dichter om mijn schouders. Al dat vochtige stemde -kil en huiverig. Uit de diepte van den woudgrond ruischte de Zwarte -Rivier suizelend aan---- - -Aris' vlammende redevoering had mijn hart--om de waarheid te -zeggen--met een blijden schijn vervuld, en elk zijner woorden drong -nu, terwijl ik langzaam insliep, dieper in mijn innerlijk door, als -de laatste vurig opstralende vonken van een vuurpijl in den donkeren -nachthemel---- - -Maar pas vele dagen met nieuwe ellende en nieuw getob later was ik -zoover, dat ik mij weer binnen het bereik dier lieflijke vragen en -verklaringen omtrent een eigen huis dorst te wagen. - -Vrijwillig, onvrijwillig, als door een zeldzame macht gedwongen, -kwam ik er op terug. - -"Aris, wat zei je laatst op dien avond toch, toen we uit Toeng Qoeang -terugkwamen?" - -"Ja, toean, je hebt een huis en een vrouw noodig!" - -"Foei, Aris!" - -"Heelemaal geen foei, toean, ik weet het!" - -"Onzin, zwijg!" En wijl er gedachten in mij begonnen te leven, die -ergens heen moesten, begon ik te prediken: - -"Aris, luister eens, wij zwervers, die geen vaste woonplaats -hebben zooals boeren en winkeliers, wier leven vandaag net zoo is -als gisteren en morgen net zal zijn zooals vandaag, wij, die bij het -lied van den dagwachtvogel de bergen intrekken en bidden in de pracht -van een zonsopgang over uitgestrekte velden----wij zouden nooit in -de stilte van een eigen bungalow rustig kunnen blijven zitten, wij -zouden voort moeten trekken en zouden--jegens haar zouden wij vroeg -of laat slecht worden------" - -Buiten adem door de overtuiging, die er in mijn wijze woorden lag, -lang-opgespaarde overtuiging, die nu gewelddadig (al was het dan ook -tamelijk te onpas) naar buiten brak, keek ik Aris aan. - -Hij had er niets van begrepen! En ik merkte al gauw, dat niet in -de eerste plaats het welzijn van zijn toean deze bezorgdheid gold, -doch vooral zijn eigen onbevredigd wezen. - -Het schijnt, dat ook over hen die geboren zwervers zijn en over hen die -als echte zigeuners alles in de wereld willen beleven, vroeg of laat -het noodlot komt, met een bijna onweerstaanbaar heimwee het verlangen -naar een regelmatig leven, naar een eigen vrouw en een eigen huis. - -"Maar ik wil een vrouw!" barstte Aris heftig uit. - -"Ze weet het al. Ik heb al een contract in mijn zak. Toean, je weet -dat ik tweehonderd tikals van je te goed heb, en als je mij er nog -honderd bij wilt voorschieten, dan kan ik S'pia koopen. S'pia is goed!" - -Aris stond daar voor mij in zijn nog tot ver boven zijn knieën natte -en met aarde bevlekte werkbroek, met slijkspatten in zijn gezicht, -en zijn oogen zagen er bedroefd en meelijwekkend uit. - -"O, jij pracht van een laki-laki (echtgenoot)!" zei ik tegen hem. - -Maar hij toonde op dit moment weinig lust in grappen. Alles heeft zijn -grenzen. Aris' humor bleek ergens anders, toen hij verder aandrong. - -"Toean, S'pia is goed. Ze bezit een eigen huisje, twintig rai -rijstvelden en haar vader is een achtenswaardig man. Als je mij helpt -om S'pia te krijgen, toean, zal ik je dienen zoolang je in Siam -blijft en zal ik verder met je blijven reizen en trekken, overal, -waar je mij ook beveelt heen te gaan." - -Toen blafte ik hem tamelijk grof toe: - -"Wreedaard, woudzwijn, dat je bent, hoe kan je van S'pia verlangen dit -onbestendige leven met je te deelen; jij, die op een goeien dag plots -dood zou kunnen zijn, door een olifant doodgetrapt, in zee verdronken -of door de koorts opgevreten. Aris, slechte kerel die je bent, heb -je geen medelijden met haar? En kom er me niet meer mee aan, ik geef -je het geld niet. Zoodra je haar hebt, zal ze van je verlangen, dat -je bij haar thuis blijft hokken, haar een handje helpt bij het rijst -planten en met haar in de schaduw gaat liggen. - -Wil je in de plaats daarvan niet liever met mij meegaan? De verre -bergen in het Noorden leeren kennen, waar de lucht koel en gezond is -en mooie vrouwen leven, in vergelijking waarmee S'pia maar een kale -bamboerat is. - -Kan je je niet veel beter een goeien ouden dag verzekeren, door je -bereisdheid, je kennis van het land, door je vak? En is dat niet beter? - -En je toean wil je zoo maar, of het niets is in den steek laten?" - -En mij van hem afwendend, sprak ik binnensmonds, als tegen mijzelf, -voort (dat is een uitstekend middel in den omgang met ondergeschikten): - -"Silaka! Al deze menschen zijn toch even slecht! Geen enkele die -beter is dan de eerste beste domme koelie!" - -Doch ook deze beleediging bracht Aris niet van de wijs. - -"Toean, ik verlang maar voor een klein oogenblikje je aandacht," -bedelde hij opnieuw. - -"Ik heb het huwelijkscontract kant en klaar in mijn zak. Als je me -driehonderd tikals geeft, kan ik voor S'pia's vader de drie gewenschte -geiten en zes mooie doeken koopen, en de huwelijksceremoniën zijn -dan in een ommezien voorbij. S'pia zal thuis blijven; ze heeft me -toegestaan dadelijk met je mee te mogen gaan, wanneer en waarheen je -mij beveelt je te volgen"---- - -Nu zat ik toch deerlijk in de klem. Toch schoot me nog een laatste -uitvlucht te binnen. - -"Aris," zei ik heel langzaam en ik lei op ieder woord sterk den nadruk: -"Jij op reis, en je vrouw ver weg, midden in het dorp--onder--allemaal -jonge----menschen------!" - -Doch Aris stelde mij onmiddellijk gerust: "Ik kan gerust weggaan, -toean, S'pia is niet gevaarlijk mooi----" en om niet als een stommerik -voor me te staan, voegde hij er haastig aan toe: "niet erg mooi----maar -toch wel week!"---- - -Toen zag ik in, dat ik het verloren had en dacht alleen nog maar: -"voordeelig, werkelijk practisch!" en gaf hem het geld. - - - -Het werd al moeilijker in het oerwoud. Het werd twijfelachtig -of de plek wel dat wat ze op het eerste gezicht beloofd had, zou -bevatten. Slechte, onbegrijpelijk geringe resultaten hadden we, -vlak naast goede. Met het koortsklimaat moest ook rekening gehouden -worden. De half-vergroeide grenzen van een oude, misschien nog geldige -concessie, toebehoorend aan een Siamees, grepen tot diep in de plek -waar wij werkten en sneden er het rijkste brok van het heele dal uit. - -Het was de vraag of er ooit menschen zouden zijn, die het bij -geregelden arbeid hier konden uithouden. Zelfs de sterkste Siameezen -werden ziek. Of ik wilde of niet, ik moest er al meer over nadenken, -hoe onzinnig het was, bij de al geringer wordende uitzichten bij deze -moeizame poging te volharden.---- - -Op een ochtend toen ik wakker werd, stond Aris besluiteloos bij -den kokkie. - -Ik keek op de klok. - -"Waarom ga je niet met de mannen aan den gang?" - -"Ze zijn er niet toean."-- - -"Wat, nog niet uit het dorp terug? Dan zullen we weer nieuwe koelies -moeten zoeken, als de anderen het werk beu zijn."-- - -Twee minuten later kwam Aris terug met de boodschap: "Toean, Krot is -daarnet aangekomen. De andere drie hebben vannacht buikpijn gehad, -en twee van hen zijn al gestorven--." - -Nu wist ik, dat de cholera, die in de groote steden al sedert weken -sluipend haar slachtoffers besprong, zich ook over het land had -uitgebreid. - - - - - - - -"TROPENWEE" - - -In het oerwoud ging het met mijn gezondheid al dreigender achteruit; -al zeldzamer werden de koortsvrije dagen.... toen, op een ochtend, -pakten Aris en Holloeki, energiek ingrijpend in mijn leven, mij op -den rug van P'hang noi, den ouden olifant.... maar nu is het dan -ook hoog tijd!.... en net zooals je een zak vuil waschgoed naar de -waschvrouw stuurt, brachten ze mij het dal uit, naar het open land, -naar het dorp, terug bij de menschen. - -Een jonge olifant droeg mijn uitrusting. Holloeki stapte er met twee -Siameezen achteraan, tot over zijn knieën in de modder, terwijl Aris -aan den Nam Dam achterbleef om het werk te regelen en mij later in -te lichten. - -Op onzen terugtocht naar de zee kwamen wij door Toeng Qoeang, dat -leeg en verlaten neerlag. Alleen een paar tot geraamten vermagerde, -armzalige honden en een schurftige kat jankten langs de hutten. Maar -de inwoners waren allen voor de cholera het oerwoud in gevlucht. - -Iederen keer, wanneer met den drogen moesson de epidemie komt, pakken -de menschen hun boeltje, nemen hun leven in hun handen, snellen -de wildernis in, zoo dicht mogelijk bij de bergen, waar het water -frisch en helder stroomt en leiden zoo een nomadenleven tot de ziekte -afneemt. Velen onder hen keeren nooit terug, sterven in het oerwoud. - -Hutten, waarin zich sterfgevallen hebben voorgedaan, worden nooit meer -betrokken, doch aan het toeval overgelaten, geteekend door rondom er -aan opgehangen mandjes met zoenoffers voor de verschrikkelijke geesten. - -Eens ontdekte ik, ver, bij de grens van Birma, te midden van den -wirwar der hooge bergen een eenzaam dorpje, dat een half jaar te -voren was uitgestorven, toen de vreeselijke ziekte heerschte. De -jungle had het nu in den loop van zes maanden volledig heroverd; -struiken en heesters, twee-, drie-man hoog, overwoekerden het, zoodat -we de oude dorpswegen nauwelijks terug konden vinden; en alle hutten -waren door uit oude stronken nieuw opgroeiend geboomte opengebroken. - -Bij de laatste hutten van Toeng Qoeang, waar Dehng woonde, zag ik -een afgrijselijk beeld. De oude grootmoeder lag als een wassen lijk, -als een mummie uit een voorwereldlijk graf voor de deur van het huis, -doch leefde nog. Dehng zelf, hoewel ook al doodelijk getroffen, zat -nog rechtop; maar zijn oogen glinsterden, zijn wangen waren hol en -terwijl hij--nog met een half-hoopvol glimlachje--over het vreemde -spook sprak, dat in hem huishield, was het makkelijk te voorspellen, -dat hij morgen niet meer zou lachen------ - -"Breek jullie mijn provisiekistje maar open en drink zooveel jullie -kunt van mijn groene pepermuntlikeur!" zei ik tot de mannen, die -nog half in leven waren en--gaf het teeken om verder te trekken. Het -stond helaas niet in mijn macht om meer te helpen. - -Het is daarom zooveel treuriger bruine menschen te zien sterven, omdat -wij niet kunnen weten welke voorstelling zij van den dood hebben; -Boeddhisten sterven misschien in de verwachting na het eindelijk "uit -deze harde wereld weg te mogen gaan" misschien een nog jammerlijker -wezen te zullen worden; maar zoo'n Siamees, wien door zijn religie -verteld wordt, dat hij den volgenden keer misschien als os, als kikker -of misschien zelfs wel als slang zal leven of een rat zal bewonen, -die men verzuipt---- - -Vermoeid en ongemakkelijk en door mijn zwakheid zeer onbeholpen -schommelde ik door het oerwoud, en het harde houten zadel drukte mijn -uitgeputte leden meer dan een gezond mensch. - -En ook verder was het een droevige tocht. Ik schaamde me bijna, -nu werkelijk niet tot iets beters in staat te zijn dan boven op een -olifant vastgekleefd te zitten en taai te hopen bijtijds in de gezonde -zeelucht te komen, eer het met mij gedaan was. - -Bij elken zwaai, bij elken nieuwen stoot ontwaakten wrevelige, angstige -gedachten in mij, en de twee dagen van reizen eer P'hang noi mij -eindelijk midden tusschen de dubbele rij hutten en kippenhokken op de -markt van Sitsjon neerzette, leken mij eindeloos toe. (Markt noemt men -die gedeelten in het centrum van een dorp, waar de Chineesche winkels -en kramen dicht opeengedrongen staan, bijna zooals in een stad.) - -Ik strompelde Nai Sih's huis binnen, waar ik dadelijk op een ligstoel -neerviel. - -"Holloeki!"-- - -"Toean!"-- - -"Zie, dat je ergens een bus melk te pakken krijgt----merk Switzerland." - -Het krot, waarin ik lag, was winkel, woonkamer en voorraadschuur -tegelijk, en alle dorpsbewoners liepen er in en uit, zonder zich den -minsten dwang aan te doen. Mijn koelies hadden het zich gemakkelijk -gemaakt; ze zaten op rijstzakken of lagen op den vloer. Het was smerig -in het vertrek, roode kringen van betelnootspeeksel kleefden op den -drempel gelijk bloedvlekken, en ik voelde mij in mijn door de ziekte -aangelaaide gevoeligheid, zoo armzalig alsof ik in een Europeesche -werkmanskroeg zat. - -Op den in orde en helderheid grootgebrachten blanke maakt het vuil -en heel de onzuiverheid van zoo'n Siameesch-Chineesch huis in het -begin een walgelijken indruk. Later went hij zich er wel aan, een -romantische manier van alles te bekijken ontwaakt in hem, dringt zich -bemiddelend op den voorgrond en het gevaarlijke "Tida apa--alles -is eender," doemt op; het groote "zich laten gaan en alles, alles -in lankmoedigheid aanvaarden," dat in heete landen het gemoed zoo -welkom is, en dat zich langzaam-aan zoodanig van hem meester maakt, -dat hij zich in de allerergste wanordelijkheid op zijn gemak begint -te gevoelen, tot Europa ten laatste voor hem die lang in het Oosten -heeft geleefd, absoluut onmogelijk wordt. - -Nai Sih's vrouw, die dubbel zoo dik en licht was (in tweeërlei opzicht, -van huidkleur en geest) als haar heer en meester, kwam behoedzaam, -alsof ze mijn moeder was, aantrippelen en vroeg naar mijn welzijn: -"Nai hang tjep!--Ben je ziek, heer?" - -In het kamertje er naast lagen twee stroomatrassen naast elkaar, als -een lits-jumeaux, elk met een houten blok als kussen, en daarboven, -aan den muur, had mijnheer Sih in bruine onschuld een reeks blanke -plaatjes met gedecolleteerde meisjes uit cigarettendoosjes vastgeprikt -(blijkbaar omdat ze in zijn smaak vielen), een wandversiering, van -welker primitiefheid de brave familie geen flauw vermoeden had. - -Toen kwam Holloeki: "Toean, je veldbed is klaar!" - -Over het zandige dorpsplein voor Nai Sih's huis rolden afgejakkerde -honden jammerlijk blaffend voort. Onder tien dieren waren er niet -meer dan twee, die niet bij elken stap dien ze deden van honger en -ellende door hun beenen zakten. - -Vele dagen achtereen strompelde ik van mijn bed naar den ligstoel, -dien ik vlak bij de deur liet neerzetten, zoodat mijn blik een gedeelte -van het dorp beheerschte. - -Sitsjon bestond bijna alleen uit twee rijen hutten. Kokospalmen -wuifden boven de huisjes uit, hoog en vreemd, en met zware vruchten -behangen. Het straat-dorpje was door visschers en schippers bewoond, -die de rijst van het binnenland naar de dichtstbijzijnde groote -dorpen over de baai brachten en van daar allerlei waren, doeken en -zoo, mee aan land brachten. Meer dan de helft der hutten stond op -palen, omdat de zee de kleine rivier waaraan Sitsjon lag iederen dag, -gedurende zes lange uren tot midden in het dorp opstuwde. - -Op het Malakka-schiereiland is het mogelijk den regentijd te ontwijken, -zooals men in den regentijd in de bergen boven den nevel de kou -ontvlucht. - -Terwijl we eenige dagen te voren aan de Zwarte Rivier heel de -troosteloosheid der zondvloed ondergingen, begon hier, iets -noordelijker en aan de Oostkust de droge moesson al. - -Met vermoeiende regelmatigheid ging de zon ochtend na ochtend -op. Hoe prachtig haar vroege goud in de kronen der palmen lag, hoe -aangenaam haar eerste schijn na den koelen nacht ook over het gele zand -straalde--even vreeselijk en wreed werd haar middaggloed. Het huis van -mijn gastheer, als zijnde dat van een rijk man, droeg een luifeltje -van golfijzer en daardoor brandde de zon nog gloeiender naar binnen. - -Wanneer de middag over het land lag, drukte hij zijn stempel op -het doen van alle menschen. Wie het zich ook maar eenigszins kon -veroorloven, kroop in de schaduw. Dan lag mijnheer Sih op zijn buik -naast zijn vrouw, languit op den koelen houten vloer uitgestrekt, -iedereen in het dorp steunde "ron--heet" en iedere lach, elk onnoodig -gepraat was verstomd onder de drukkende hitte. - -Als in den schouwburg zoo lag ik in mijn ligstoel, en het leven -trok langs mij heen in kleurige beelden. Zonder zich buitenmatig te -moeten inspannen, beheerschte mijn blik den ingang tot de hutten in de -buurt van mijn woning en weldra onderscheidde ik onder de menschen, -die op den zandigen weg voorbijstapten, sommigen, die voor mij van -beteekenis werden, naast anderen, die nooit zouden terugkomen en maar -voor een paar minuten op het dorpsplein halt hielden. - -Het twaalfjarige Chineesche meisje, dat in haar zwarte broekje, -in haar zijden overjakje en met haar olie-gladde vlechtje er zoo -heldertjes uitzag als een zoo pas afgeregende blauwe pruim, zou -stellig nog menigmaal voorbij mijn deur naar school toe wandelen, -dacht ik, terwijl die zwervers ginds onder den dorpsboom wier heele -vermoeide houding zei: wij komen ergens uit den jungle vandaan en -gaan weer op een andere plek terug het oerwoud in--weldra uit mijn -wereld zouden verdwijnen. - -Het waren eenvoudige mannen, wier gansche bezit uit twee doeken, -de broek- en de halsflarden bestond, uit een afgedankte Engelsche -blikken cigarettendoos, waarin misschien een pruim tabak, een paar -betelnoten en wat kopergeld zaten. Oude, witharige mannetjes als zij -waren, met draderige baardjes, afgematten blik en door het kauwen -vermoeide hanglippen, schenen zij te wachten, tot het koel genoeg -werd om den terugtocht te aanvaarden. - -Of een troepje oerwoud-vrouwen kwam er aan, de een achter de ander aan, -de ouden (en vertrouwden?) de mooie jongen in haar midden nemend. Ze -traden in deze vier-houten-hutten-stad als boerendochters uit het -afgelegen Emmendal in de Bondstraat in Bern------reusachtig kleurig -en vroolijk gestemd, om zich heen koekeloerend en door iedereen -bekoekeloerd. Het een of andere zuinige zaakje bracht ze na twee uur -loopen door het meedoogenlooze oerwoud hier: omzet 33 bananen à 2 -satang; zuivere winst--66 stuiver. - -Ontzettend en onverbiddelijk rijst in de tropen de zon boven de aarde -op en broeit dag-in dag-uit steil en gewelddadig over het land, zoodat -de mensch geen uitweg vindt, nergens haar ontloopen kan en dof-klagend -lijdt. De heete tijd talmde boven het dorpje als een ongeluk. Alle -menschen klaagden over pijn in heel hun lichaam en zelfs de donkerste -inboorlingen verdroegen de overdreven hitte moeilijk. - -In deze tijden staat het water in de drinkplaatsen laag en troebel, -en de cholera maakt haar verwoestende reizen naar het Zuiden, uit het -reuzenlichaam van Azië omlaag kruipend naar het Malakka-schiereiland, -als een duizendpootig opdoemend en weer verdwijnend menschen-vretend -spooksel. - -Op een morgen keek ik naar een hevige vechtpartij op het dorpsplein, -"om een gebroken bord," waarbij gele gal en fiksche klappen -rondvlogen. Maar toen kwamen een paar blauwe Chineesche vrouwen -"zonder voeten" tusschen de vechtenden aanstrompelen, en weldra ging -ieder weer rustig aan zijn werk. Chineesche drift is mooi. Omdat ze -echt is. Al wat echt is, is mooi. Altijd. Nai Nok, meneer Vogel, -in de tweede hut schuin tegenover de mijne, speelde onwrikbaar en -taai-volhardend op een fluit, en in een der weinige winkels zat een -oud verschrompeld vrouwtje, dat eigenlijk niet veel reden meer had -om vroolijk te zijn; maar ze lachte heel den dag en was vroolijker -dan menig mooi jong meisje. Ze scheen van een reusachtige taaiheid te -zijn, dit rimpelige, gebroekte Chineesche wijfje met haar gele leêren -gezicht. Ze was er altijd, alle dagen, sinds jaren misschien al. Om -acht uur 's ochtends was ze er, om elf uur; 's avonds om zes uur -zat ze in haar hut, de handen op een harer knieën gevouwen en aan de -afschuwelijke nauwkeurigheid en plichtsgetrouwheid van een Europeesch -vrouwtje achter een snoepgoedstalletje herinnerend. Urenlang zat ze -alleen, met blij-stralend gezicht naar iets in de wereld starend, en -maar heel zelden verkocht ze een paar Chineesche bonbons, betelnoten -of vuurroode pepervruchten. - -"Waarop," dacht ik, "zou die in het leven nog wachten------?" - -Op een keer, niemand was meer aan het werk, toen ik me wat beter -voelde en op een driepoot voor Nai Sih's winkeldeur zat, kwam een -oude Chineesche heer, goudsmid van zijn vak, op mij toe en hield mij -zijn klein, tweejarig dochtertje voor, dat volkomen naakt was en in -haar spannend huidje stak als het vleesch in een versche, volgestopte -leverworst. "Neem haar, als je haar hebben wilt!" begreep ik. - -Ik was onthutst en het kostte eenige moeite, eer Holloeki hem aan -zijn verstand kon brengen, dat ik met dit kleine wezentje niets kon -aanvangen, omdat ik binnenkort terug naar Europa ging en geen tijd -had om hier te wachten tot het--groot genoeg was, "en trouwens," -ging ik zelf toen voort, daar de Chinees Maleisch bleek te verstaan: -"T'a boedak ambil--t'ada soesoe!----(Ik kan dat schepseltje toch -immers niet overnemen, omdat ik geen melk voor haar heb)." - -En toen begreep ik pas, dat hij zijn lieveling alleen maar door mij -wilde laten photografeeren. - -De derde hut links aan den overkant was vol met kleine kinderen, -en een dikke, vette moeder woonde daar, met geweldige, wiebelende -hangborsten, waar ze zoo plomp mee te koop liep, dat ik bijna mijn -blik moest afwenden. Met haar ronde vleeschgezicht en haar verwarde, -tot op haar schouders afhangende haren was zij het goede motief voor -een titelplaat bij een brochure, uitgegeven door een vereeniging -ter bevordering van de natuurgeneeswijze: "Gezegende spijsvertering -en vruchtbaarheid!" - -Af en toe kwam ze naar buiten rennen en liet een natuurkreet los: -"Hee-loek-maa-nii! Loek-hee-maa-niiii!" en dan kwam er een dreumes -of een hond of een kip aangedribbeld; en dikwijls scheen zij enkel -en alleen uit een in elk opzicht bevredigd-zijn zoo te krijschen. - -Ik martelde lang en vergeefs mijn brein af met de vraag, waar toch de -vader van dit gezin mocht zijn, tot hij op een avond verscheen. "Het -is een bootsman, die in zijn stuntelige jonk dwars over de Golf naar -China vaart," verklaarde Holloeki mij. Toen hij thuis kwam, stak zijn -familie kaarsjes aan en bracht den goden offers.---- - - - -Op een middag, dat het weer ontzaglijk heet was, dacht ik: "Goed, -nu wil ik een heele poos ziek zijn! Zou Noe Kiang dan komen om mij -te verplegen? Of die slanke in haar witte hemdje, die altijd lacht -en zulke blinkende tanden heeft en zulk mooi lang haar, dat je van -verbazing haar al te groote, bijna een beetje uitpuilende oogen door -al de overige schoonheid vergeet?" - -Iederen ochtend kwamen er marktvrouwen van het land en brachten -groenten en visch. Onder hen was een Maleische in een rood-blauwe -sarong en een witte kabaai. Ik vond haar sympathiek, omdat ze een -ietwat menschelijker taal sprak dan de Siameesche vrouwen. Wanneer -ik als Maleier op de wereld was gekomen, dacht ik, zou ik misschien -mooi kunnen dichten. - -Mijn oude kennis, de "timmerman met de knuppelpijp" sprak met haar. Hij -droeg een blauwe, dunne broek, die boven zijn gespierden buik was -dichtgebonden. Hij was een prachtkerel en scheen haar bedoelingen -uitstekend te begrijpen. Ik vroeg mij langen tijd af, of hij het op -de laatste harsfakkel welke zij te koop had, had voorzien of zij op -zijn--twee tikals. - -"Holloeki, ik wil een beetje slapen; als ik wakker word, kun je me -citroenlimonade geven!"-------- - - - -De zon stond met verzengenden gloed aan den hemel. - -Ik voelde hoe ze mij uitteerde, hoe ze in mijn heupgewrichten -vrat------ - -Toen was de timmerman weg. De mooie Maleische was er nog. Nu had ze -oogen als smeulende kolen------van uit de verte. Als ze nog een paar -keer voorbijkomt, word ik opeens gezond. - -Tropen-dagen zijn eindeloos. De zon staat van 's ochtends tot 's -avonds steil aan den hemel. Ze is er of ze is weg. Als ze weg is, -is het nacht. - -Alle leven in de tropen is in hevigheid aanwezig of het ontbreekt -volkomen. Leven en dood staan in heete landen zoo dicht naast elkaar -als dag en nacht------ - - - -Plechtige avonden vol wijding heb ik in Sitsjon doorgebracht: wanneer -de Chineezen den hamer en het werktuig terzijde legden, naar hun viool -grepen en korte hortende muziek alle straten en mijn huis met haar -juichende zig-zag-melodieën vervulde, wanneer ik voor de winkeldeur -zat en vol verwondering in alle hutten staarde, waar flakkerende -olielampjes van de simpelste dingen heele sprookjes maakten. - -Dan ben ik wel als in een droom door het dorp gegaan. Holloeki -vertelde mij van dezen Indiër, dat hij "banjak oentoeng" had, dat -"hij veel verdiende" en van dien Chinees, dat hij al eens in Bangkok -geweest was, een mooie vrouw had, maar geen geld bezat. Op zulk -een wandeling ontdekte ik de woning van Zwartbroekje, het propere -Chineesche pruimpje, of ik zag waar een mijner andere oude kennissen -gehuisvest was. Dan voelde ik iederen keer deelnemend: zoo, is dat -jouw schamele paleis. - - - -Later betrok ik het paviljoentje van een voornamen Chinees, dat onder -palmen dichtbij zee lag, buiten, voor het dorp. - -Het was nog nieuw, eenvoudig gebouwd en helder. Op de kleine veranda -stonden een paar rieten meubelen, ik had na langen tijd voor het eerst -weer eens een tafel en onderging het met een dankbaar hart, dat ik -voor enkele dagen volkomen uit de kwellingen van mijn zwerversbestaan -verlost was. - -Met een ruk stond toen de herinnering aan vroeger tijden in mij -overeind en ik dacht op dit stille plekje eindelijk, mijn moede ziel -ontlastend, neer te schrijven, wat mij sedert weken en maanden zoo -vervulde, heel die bonte reeks van avonturen zwart op wit te fixeeren, -opdat het mij met nieuwe kracht vrij en vroolijk te moede zou worden. - -Dadelijk, den eersten avond al, ging ik aan de keurige tafel met de -lichte lamp zitten, maar--inplaats dat ik doen kon, wat ik meende te -moeten doen, dwaalden mijn gedachten telkens weer af: telkens weer ging -ik in den ligstoel liggen en keek naar buiten naar de zee of luisterde -naar de stemmen, die op weg naar het dorp langs mij heen trokken. En -het was mij, alsof mijn diepste wezen een ongeluk was wedervaren: -en een bang vermoeden bekroop mij, dat ook ik misschien al verteerd -werd door de dierlijke onbestendigheid en rusteloozen zwerflust, -die een diepe karaktertrek is van allen die den jungle bewonen. - -Ochtend aan ochtend zag ik de zon uit de zee opkomen. Als ik uit -mijn kamertje kwam, vlamde een laaiende gloed over den hemel, en een -zachte, koele bries herinnerde mij aan den winter in de bergen. In -den vroegen morgen stond de zee laag en likte haar kracht verterend -met duizenden glinsterende tongen naar het glimmend-vochtige, groenige -strand. Spiegelende lichtglansen lagen in de verte over de open zee, -en de steil-opgaande wanden der rotsachtige bergen, die aan weerszijden -de golf omgaven, waren zacht-rood getint. - -En als de zon dan hooger steeg, fonkelden de glanzingen der golven -heel den middag door de fijn-getakte palmen als vloeibaar zilver -naar binnen.---- - -Met al deze beelden, dacht ik, op mijn veldbed liggend, ben ik -rijker dan honderdduizenden, die ze nooit zullen aanschouwen. En -om dit alles zijn ze veel armer dan ik. Heele werelden blijven hun -onthouden. Daarom moet ik lijden, ervoor betalen. Het leven is een -strenge meester. Het schenkt ons niets. Hij, die tot genieten wordt -uitverkoren, moet sterk zijn en dulden. - -Maar het leven blijft ook zelden iets schuldig. Alleen, moeilijk te -onderscheiden--soms bijna niet te onderscheiden--is vaak zijn wijze -van beloonen.---------------- - -In het zalige bewustzijn volkomen los te zijn van de ruwe wereld, -lag ik in luchtige zijden kleeren op de veranda van mijn huisje en -keek naar het vlijtige gedoe van mijn kokkie of verslond met hongerige -oogen iedere kleurige menschelijke gestalte, die in rhythmischen gang -voorbij mijn tuintje schreed. - -Op een ochtend bezocht mij een dezer mooi gebouwde -visschersvrouwen. Wijl Holloeki naar de markt was, onderhandelde ik -zelf met haar. Ze droeg een donkerblauwen broek-rok en een gelen -borstdoek, maar ook al was ze in lompen gehuld bij mij gekomen, -dan nog hadden haar oogen haar tot koningin gemaakt. Ik ging op -de bovenste tree van de ladder zitten, en zij kwam vertrouwelijk en -lachend dichterbij toen ik haar wenkte, het mandje met versch gevangen -visschen en schaaldieren gracieus op haar heup houdend. - -"Nai hang soe pla?" vroeg ze, zoo dicht voor mij neerhurkend, dat ik -haar warme lichaam voelde. - -Ik bekeek lang en alsof ik er wel verstand van had, de eene visch na -de andere, en vroeg toen aan het mooie vrouwtje, zooals ik dat van -Aris had geleerd: - -"Heb je ook een man? Heb je kinderen?" en tenslotte kocht ik alle -visch van haar, met het mandje erbij. - -Toen Holloeki terugkwam, maakte hij me natuurlijk een scène. Maar ik -zweeg op al de verwijten, die hij me om mijn geldverkwisting maakte -en ten laatste haalde ik mijn dagboek te voorschijn en schreef: - -Er schijnen menschen te zijn voor wie de liefde een soort ridderlijke -dienst is, aan de schoonheid op de knieën bewezen. - -En ze moet dat zijn en blijven. - -Met een dezer mooie bruine natuur-visschersvrouwen over een -paar visschen te onderhandelen en tenslotte meer van haar te -koopen dan ik kan verteren, vind ik voor mij van veel grooter nut -dan------dan------. Het was weer mijn vermoeide hoofd. Midden in de -grootste gedachten staakte het;--dan------. De rest van den zin is -zonder belang----. De gedachte in den aanvang is goed genoeg en wel -waard, het slot in het geheel niet af te denken.-- - -Toen overvielen me plotseling opnieuw en als uit een klaren hemel -nood en ellende. - -Holloeki had mij als middagmaal groene Chineesche boonen gegeven; -ze waren erg houterig en lang niet zacht genoeg en dadelijk na het -eten had ik al een gevoel alsof ik vergif had ingenomen. Eerst begon -het met een soort lichtheid in het hoofd, een mij vrijer voelen, -alsof na een paar glazen wijn de gedachten, van hun aardsche zwaarte -bevrijd, levendig door het hoofd wentelen en toen opeens--wat ging -dat toch gauw--voelde ik duidelijk: Aha, koorts! en een gesuis in -mijn schedel en een al sterker wordend ruischen in mijn bloed nam -zoo gestadig toe en groeide zoo gelijkmatig door mijn heele, anders -al zoo vermoeide lichaam, dat ik, toen het kwaad pas was begonnen, -al wist, dat het dezen keer ernst was. - -Ik ging in mijn ligstoel liggen, mijn hoofd zoo hoog mogelijk en -rookte en wachtte op de dingen die zich nu zouden voordoen. Als -voorzorgsmaatregel nam ik wat kinine en calomel. Een zwaar-bewolkte -middaglucht lag over de golf. De torenbergen stonden zwart-blauw -achter de loodkleurige golven en het krijschen der meeuwen en gieren -klonk heesch en hatelijk naar binnen. - -Zonder dat ik het beletten kon, schoten wilde, buitensporige gedachten -door mijn brein. Overmoedige lachkrampen maakten zich van mij meester: -"Het gastspel waartoe wij op aarde, ongevraagd en door de schuld onzer -ouders verplicht worden, is geen comedie, maar een treurspel----ha, -ha, hi------!" - -Ik stak een nieuwe zwarte Birmaansche sigaar op, morgen zou ik -misschien niet meer mogen rooken, en nam nog eens kinine. - -Op de golf voer een visschersboot met regelmatige, vervelende -riemslagen dichtbij den oever heen en weer. - -"Holloeki, als ik weer gezond ben, klim ik op gindsche rotsen; ik -ben in de bergen geboren." - -Ik wou, dat er iemand kwam om mij te verplegen. Doch hier komt -ongeroepen net zoo min een mooie vrouw tot me als in Europa, en als -ik haar roep, wil ze--veertig tikals per maand---- - -Alles berust op wederkeerigheid, zelfs de liefde--als er tenminste -liefde bestaat------ - -Toen kwamen er wolken over het land gezweept, de wind wierp koel -regenstuifsel op de veranda, en een huivering doorvoer me, zoodat ik -me tandenklapperend in een wollen deken moest wikkelen. - -Het leven vergt een inspanning, waartegen niemand is opgewassen. - -Later doemde een bruine gestalte voor mij op in een wit buis, ik was -blij dat ik hem herkende: dat was Aris, eindelijk ook van de Zwarte -Rivier terug. - -"Goeien dag, toean------!" - -Ik antwoordde niets. Hij moest zien, hoe slecht het met me ging. Het is -een eigenaardig feit, dat we soms menschen, die we graag mogen lijden, -juist onvriendelijk behandelen als we ze het liefst om hun hals zouden -willen vallen; een wreede, in heel veel menschen aanwezige zwakheid -is het, te meenen dat juist diegenen onder onze vrienden ons lijden -moeten helpen dragen, die ze het diepst weten mee te voelen. - -Aris was doodelijk verschrikt door deze zwijgende begroeting. - -"Daar, kijk eens in wat voor een toestand je toean zich -bevindt!" verweet mijn knorrig gezicht hem. Zacht zei hij tegen den -kokkie, toen hij, van den eersten schrik bekomen, nog verder de treden -naar de veranda opkwam: "Onze toean zijn hoofd is rood!" - -Het is altijd iets akeligs, als de koorts zich van een mensch meester -maakt. Ik weet niet, wat verschrikkelijker is voor een zieke, -zich midden in een aanval te bevinden, of dit zachte, gestadig -en onophoudelijk toenemen der koorts in zich te bespeuren, dat, -als er niets komt wat haar tegengaat, in enkele uren het einde kan -brengen. "Holloeki, waar heb je die boonen gekocht?" - -"Bij een vriend in het dorp, heel goedkoop, toean!"-- - -De kinine begon ondertusschen te werken. Duizenden watervallen -ruischten in mijn ooren, heete koortsgloed hamerde in mijn slapen. Toen -moest ik lachen: - -"Dehng is dood, is 't niet, Aris?" vroeg ik nieuwsgierig en -triomfantelijk tegelijk, omdat ik wist, hoe makkelijk het was een -cholerapatiënt te diagnostiseeren. - -Maar wijl Aris ook mij niet zoo heelemaal meer vertrouwde en hij door -dit onverwachte weerzien nog heelemaal als verdoofd was, ontweek hij -schuw mijn vragenden blik. Doch zijn woorden: "Toean, blanke menschen -sterven niet zoo makkelijk!" die hij angstig en beklemd stamelde, -hield een duidelijker bevestiging van mijn vermoeden in, dan wanneer -hij eenvoudigweg "Ja!" geantwoord had. - -Dat werd een stille middag. Aris en Holloeki zaten tegen den muur, -radeloos, hun van koorts woelenden toean voor zich, en vooral de -Maleier, die verreweg de gevoeligste was, zat versuft en treurig naar -de glinsterende zee te staren. - -"Dehng's vrouw is ook dood. Van de zeven menschen in zijn huis leeft -er nog een!" hoorde ik hem den kokkie in het oor fluisteren---- - - - -Ik had opgehouden met rooken. Het was intusschen avond geworden. In -het dorpje, achter groote flardende bananenbladeren gingen de eerste -lichten aan. Holloeki werkte niet. Aris zat werkeloos onder aan de -trap. Het was donker en droef op aarde. - -"Aris' gezicht is vaal," dacht ik, "maar zijn oogen stralen!" - -Ik wist nu: Onophoudelijk zou ook ik gedurende den nacht -wegschrompelen, mijn blik zou leeg worden, zooals ook Dehng's blik -leeg was geworden, mijn wangen zouden invallen en over enkele uren -was ik dood. - -Maar eigenlijk was me dat een beetje onverschillig. Wat zou het helpen, -mij tegen deze, alle menschelijke krachten te boven stijgende machten, -als koorts en cholera te verweren. Ik was nog maar door één vurig -verlangen bezield: te mogen vergeten, weldra zou het met dien onzin -gedaan zijn. - -Toen droegen mijn bedienden mij naar mijn bed. Mijn hersens waren -een en al denken.--Ik zag in de verte, heelemaal tot in Zwitserland. - -Op zekeren avond zou er ginds in het dagblad staan: "gestorven in -Achter-Indië aan de koorts." Eenigen mijner kennissen zouden "Zoo, -zoo," zeggen en een medelijdend-benepen gezicht zetten, anderen zouden -juist het tegenovergestelde doen; doch bijna bij allemaal, misschien -wel bij allemaal (tenminste in het geheim) zou een zelfgenoegzaam -blaasje uit hun bierglas-ziel opborrelen, hun heele weldoorvoede -lichaam zou met een ruk van "zichzelf voor een dergelijk noodlottig -einde veilig weten" zeggen: "Waarom is hij daar ook naar toe gegaan?" - -"Aris!" - -"Toean!" - -"In het gele koffertje liggen een paar belangrijke dingen, geef ze, -als ik dood ben, aan mijn landgenoot in Thalerng------voor mijn vader!" - -Er was wind komen opzetten. Een regenbui zwiepte door het duister, -trommelde kletterend op het dak van palmenbladeren, en de echo der -geluiden verdubbelde en vermengde zich met de kolking van mijn hamerend -bloed. Vensters en deuren stonden wijd open. Op verren afstand, -over de zee, ver achter de zwarte kustgebergten, bijna in China, -weerlichtte het bleek en vaag.---- - -Aris en Holloeki dempten hun stemmen tot fluisteren toe; het was mij -opeens, als was ik weer een klein knaapje, als zouden mijn ouders -daarbuiten angstig voor hun zieke kind bidden------ - -De ontzetting zat mijn twee bedienden in den nek. Het spooksel der -cholera hing boven ons huisje. In de fijn-getakte pijnboomen loerde -het, in de manen der kokospalmen; en de zee zong dien avond hol en -anders dan op zonnige, gelukkige dagen. - - - -Ver van de Zwitsersche bergen te sterven heeft voor onze dierbaren -thuis iets bijna niet voor te stellen vreeselijks. Te weten, dat -hij ergens aan de kust van Achter-Indië, verlaten en eenzaam, alleen -onder wilden, zijn leven heeft gelaten. - -In zoo'n dorp, dat uit louter mangroven en moeras bestaat, waar het -regenwater dat van het dak druipt het eenige zuivere is en de modder -uit heel het achterland zich met den afval van het dorp vermengt tot -één akelige, soms natte, soms droge, reusachtige mestvaalt, waarop -doode honden, katten en--bijna zou men denken ook menschen--liggen, -door eb en vloed nu dorp-in en dan weer dorp-uit gedragen, soms in -de zon verdorrend en dan weer rottend. - -Vanuit de in warme behaaglijkheid en in een gevoel van saamhoorigheid -bijna verdrinkende burgerlijkheid bekeken, zit er aan de groote, -wijde wereld wel iets van leegte; de eenige, die daarheen trok, -denken de menschen thuis, zweeft in den liefdeloozen vreemde als een -eenzame planeet in de ijzige kou van het wereldruim------ - -Maar------of dat juist is? - -Zijn hier niet ook deelnemende menschen om mij heen, zit de kokkie -niet, wachtend op mijn wenschen, bij mij; komt zelfs juffrouw Sih -niet uit het dorp, om te informeeren (natuurlijk op haar manier) -hoe het met mij gaat? En bracht ze niet Noe Kiang op den koop toe mee? - -O, ik zou me prachtige, gloedvolle droomen kunnen voorstellen, die mij -over den weemoed van het sterven------heen konden zetten. Tenslotte -ben je toch een kerel en voel je je sterk genoeg om ook zonder bijstand -alles te doorstaan. - -Visschers met hun netten liepen langs het strand naar hun -werk. Fakkellichten glommen op. De zee was in duisternis gedompeld -en de bezige bruine lichamen der mannen leken in de kleine wereld, -die het schelle licht scherp om hen heen afkringde, als poppen, -waarmee een vreemd groot kind speelde. Alle geruchten waren gedempt, -wekten in mij weliswaar indrukken van bewegingen--ik zag gestalten -opdoemen en rondloopen--doch zonder de geluiden, die mijn verstand -als bij hen behoorend wilde verklaren, werkelijk te hooren. - -Dan verwijderden ze zich, gingen naar huis om te slapen: morgen was -er weer een dag------voor hen. - -Niets dan de nacht bleef nu buiten, donker en koel en toch vol warmen -adem. De wind floot klagend zachte melodieën, en in een oneindig, -altijd nieuw, altijd weer ander, en toch altijd hetzelfde sterke -rhythme, zongen de golven, al maar slaand tegen het vlakke strand. En -het lied dat zij zongen, het wisselend, gelijk de hoop in de harten der -menschen dan aanzwellend en dan weer wegstervend ruischen, sloop bij -mij naar binnen in mijn houten huis, niet te stuiten en net zoolang -totdat mijn vermoeide brein uit het gemurmel der golven zich zijn -eigen melodieën puurde, waarop de woorden zich, weliswaar op bekende -wegen, maar toch als op een moeilijken tocht niet dan langzaam en -traag aaneenrijden: - - - Wenn der Schnee von den Alpen niedertaut - Aus dem See blau der Himmel widerschaut, - Wenn die Glocken laüten von den Alpen her, - Schau ich doch die liebe Heimat nimmer mehr-- - ------------------------ - - -En opeens was het mij, alsof ik een oude vertrouwde stem hoorde, die -van alle kanten aanzwol, van den zandigen dorpsweg, uit de kartelige -kronen der palmen, uit de donkere wolken van ver, ver weg over zee, -een vrouwestem, die klonk als het zuiver geklingel eener bel, die -zacht en gedempt klaagde: - -Lief vaderland, dierbaar vaderland, zie ik u dan nimmer meer------? - -Toen kwam er in mijn eenzaamheid een wanhopig verlangen in mij op; -Holloeki moest mijn dagboek brengen, en met duizelende zinnen begon -ik bij den schijn der kaarsen een korten groet neer te schrijven: - -Lieve Allemaal. - -Het gaat mij nog altijd tamelijk goed. Het is hier natuurlijk wel -eenigszins anders dan bij jullie witte gletschers.--Maar toch wil en -moet ik nog een poosje hier blijven. Ook al valt me dat zwaar. Dat -alles zal dan later, wanneer het tot herinnering geworden is, des te -waardevoller zijn. En tenslotte is men toch op de wereld om van zijn -leven zoo mogelijk iets goeds te maken------. - -Er bestaat maar één plicht: De volgzame dienaar van zijn bestemming -te zijn------en het te blijven----ook al zou dat komisch of misschien -wel ontzettend worden---- - - - -------maar toen overweldigde mij het wantrouwen tegen mijn eigen brief, -en ik rukte met een vastberaden greep deze valsche bladzijde er uit.-- - - - -------ik zonk weg in den maalstroom mijner phantasieën; -koortsgevoelens en zwarte schaduwen vielen op mij aan, alle -werkelijkheid en heldere gedachten verscheurend. Nu sliep ik, was -dan zoo goed als wakker, dwaalde rond door vreemde werelden, viel -in bewusteloosheid.-------------------- - -Opeens zat ik in een hall die veel had van een ridderzaal, welke -geheel met blauwe zijde gestoffeerd was; blauwe vlammetjes, uit de -groote tafel en uit het plafond te voorschijn flitsend, verspreidden -een zoeten schijn. Op stoelen met blauwe kussens bedekt rondom -tegen de muren zaten menschen, veel menschen, en allen droegen mijn -gezicht. Met ingelegde, stralende saffier-kristallen stond boven de -deur geschreven: Familieraad! - -En een in de vergadering, een oude man, wiens sneeuwwitte baard in de -blauwheid van het vertrek helder opstraalde, stond op en sprak tot -de jongens, die zijn kleinzoons schenen te zijn: Er was eens een in -onze familie----een vreemd heerschap. Hij wilde het leven trotseeren -en alles doen, wat voor de menschen niet heilzaam is. Tenslotte stierf -hij in den jungle. - -Denk er aan, doe het hem niet na. Maar bespot hem niet nog in zijn -graf. Want hij was au fond een goede kerel. - -Het was een innerlijke stem, die hem zoo beval te leven. En het -schijnt het noodlot der beste families te zijn, van tijd tot tijd -zulke dwarsdrijvers en luchtsprongnaturen te moeten voortbrengen------. - -Toen werd ik wakker. Koele, bleeke schijn kondigde een nieuwen dag -aan. De zee ruischte door mijn venster naar binnen, en ik nam er -werktuigelijk kennis van, dat ik nog niet dood was-------------------- - -De vermoeidheid van dien zieken tijd, waaruit al mijn zenuwen als -ouder geworden, gerijpt en een nuance fijner gestemd, klaarden, -hield nog vele dagen aan. Ik was wit geworden in mijn gezicht, mijn -oogen lagen diep in hun kassen, en als ik in den spiegel keek, zag -mij iemand aan, die niet meer van deze wereld scheen te zijn. - -Maar de koorts was nu voor goed gebroken, en niettegenstaande ik er -ellendig uitzag, stormde nieuw leven in mij aan. - -'s Ochtends en 's avonds woei er een frissche bries van zee aan, -Holloeki voerde mij met versterkende ziekenkostjes, kookte kruidige -kippensoepjes, en het was hem gelukt in een Chineeschen winkel een -heelen stapel bussen Berner alpenmelk op den kop te tikken. Ik gaf -mij alle denkbare moeite uitsluitend voor mijn herstel te leven, -rookte weinig, luierde uit overtuiging en slurpte de eene bus na de -andere der kostelijke vloeistof naar binnen, zooals de versmachtende -in de woestijn het laatste water uit zijn zak. - -Zoo sterkte ik weer aan onder Holloeki's vriendschappelijke verpleging; -wel heel, heel langzaam, maar toch vlugger dan ik ooit gedacht had. En -op een goeden dag stond weer mijn oude zwerflust in mij overeind, -die een diep in mij wortelend verlangen is en evenzeer bij mijn arm -geteisterd lichaam behoort als mijn hersens en mijn hart, en die mij -telkens weer zal voortjagen zoolang dit leeft, zoolang die denken en -zoolang dat slaat. - - - - - - - -GEWELDENAARSNATUREN - - -Toen de draaglasten verdeeld waren, braken we op. Achter den tempel -van Canboeri op zandig-stoffige wegjes verdwenen de koelies de een -na den ander verder in het oerwoud. - -Holloeki marcheerde aan het hoofd naast den leider, ik zelf -slenterde achter de karavaan aan, samen met Aris. Ik gevoelde mij erg -onbehaaglijk dien ochtend. Ik had Aris voor het hoofd gestooten. Zoo -vaak zijn gezicht mij aanzag, scheen het zonder woorden te vragen: -"Toean, hoe kan je dat nou doen------?" Hoe dikwijls had hij mij niet -al verklaard: - -"Toean, als we koelies noodig hebben, laten we ze dan zelf uitkiezen; -dan worden ze door ons betaald en kunnen wij ze bevelen!" - -En nu vandaag, nu we toch een onderneming voor ons hadden, die -in de blauwe verte der Siameesch-Birmaansche grensbergen vaag en -vol geheimenis op ons wachtte------nu was de toean op het voorstel -ingegaan van zoo'n adellijk heerschap uit de stad, een man, die toch -stellig geen benul had van oerwoud en bivak en reizen, en had zich -mannen laten geven en had bovendien de betaling der manschappen na -den terugkeer aan hem overgelaten. Dat was nu toch al te sterk! - -"Toean, hoe kunnen we nu toch macht over die mannen hebben------?" - -Hoewel ik zijn verontwaardiging begreep, zei ik enkel kort: - -"Aris, denk je heusch, dat jouw toean ooit iets doet, dat niet -weldoordacht is?" En bij mijzelf dacht ik: "Er bestaat waarschijnlijk -geen enkel land op de heele wereld, waar je het iedereen naar den -zin kunt maken." - -Was ook ik niet een ondergeschikte, die bevelen kreeg, soms -verstandige, soms ook, die meer dan dom waren. Dezen keer moest ik -me schikken naar dien Siameeschen graaf uit Bangkok, omdat hij een -heelen berg vol erts aan mijn firma wilde verkoopen. Hier was een -beetje vertrouwen stellig op zijn plaats, als ik toch al tientallen -van keeren alleen op de woorden van den een of anderen onbekende -doelloos het oerwoud ingetrokken was en eigenlijk altijd reden had, -teleurstellingen te duchten. - -Op het laatste oogenblik voor het vertrek had Aris ontdekt, dat deze -voorname man zelf "geen flauw vermoeden had van de preciese ligging -van den Olifantsberg", dat hij onbemiddeld was en zonder het geld -van mijn firma nooit in staat geweest zou zijn een expeditie uit -te rusten om den ertsberg volgens voorschrift en zooals de wet des -konings het beveelt, in bezit te nemen en in kaart te brengen. Ook had -Aris met zijn speurneus al lang menschen ontdekt, die ons omtrent den -"Olifantsberg" beter konden inlichten dan dit stadsmensch, dat daar -nooit van te voren was geweest en ons iets te koop aanbood wat hij -niet eens bezat en nauwelijks van hooren-zeggen kende. - -Menschen uit den jungle, zooals alle menschen met een moeilijk -vak, zijn trotsch op hun handwerk. Het was dus vanzelfsprekend -dat Aris op dezen stedeling, die nauwelijks rechtop kon staan, -(om van reizen en zelf-meetrekken maar heelemaal te zwijgen), heel -minachtend neerkeek. "Nee, toean, dat mogen we niet doen. Wat heeft -dat nu voor waarde. Dat mijnland kunnen we zelf ontdekken, zonder -dezen laffen stadsgek eerst complimenten te maken en hem ten slotte -nog een onverdiende fooi te bezorgen." - -De voorname man, die van een adellijke zelfs den vorm niet had--het -was een soort oud, giftig aardmannetje--was mij van vroeger niet erg -goedgezind, omdat ik over een zijner andere mijnlanden een voor hem -onvoordeelig rapport had uitgebracht. En nu was het dus te verwachten, -dat hij al het mogelijke zou doen om te verhinderen, dat wij hem -voor zijn neus den "Olifantsberg" wegkaapten. Vooral omdat hij wist, -dat Aris en ik, wat het oerwoud betrof, geen kinderen waren. - -Daarom, om hem niet wantrouwend te maken, had ik mij met zijn -schikkingen betreffende de koelies onmiddellijk accoord verklaard en -alleen niet verkozen, dat zijn particuliere bediende met ons meeging, -een kerel, die mij al eens eerder in het oerwoud meer schade dan -voordeel had gedaan. "Hij moest mij maar laten begaan, ik zou de nog -zeer vage zaak onderzoeken en dan wel zorgen dat hij zijn aandeel -kreeg," zei ik tot den grijsaard. - -Hij ging ermee accoord: "Goed heer, Ong, mijn bediende, gaat niet -mee"---- - -Aan dit alles dacht ik onder het loopen. Het was een frissche ochtend -in November, met een zachten Noordoostenwind, ongeveer zooals een -midzomerdag thuis, en ik begon mijn zwerftocht, die een paar dagen -zou duren, krachtiger en vroolijker dan ik het anders in het heete -Siam vermocht. Eerst ontmoetten wij allerlei lieden, die naar de markt -van Canboeri gingen; kwamen nog langs eenzame hutten; daarna werd het -stiller, verlatener; de weg verloor zich in het stof, en ik was diep -in gedachten verzonken, die nooit kleuriger en levendiger door mijn -ziel trekken dan op zoo'n ochtend van loopen, als ik wel nog frisch -ben, maar de eerste teekenen van vermoeidheid zich toch al beginnen -aan te kondigen. - -Wij waren nog geen drie uur op weg, toen Aris opeens achter mij een -nijdig gebrom liet hooren; en toen ik omkeek, kwam daar warempel, -hijgend onder zijn draaglast, de bediende van den ouden graaf al -aanstappen. - -Ik lette niet verder op hem, hopend, dat hij spoedig een anderen weg -zou inslaan. Maar ik kon een verdenking toch niet van mij afzetten, -namelijk, dat hij door zijn meester gestuurd was, met onze karavaan -zou meeloopen en moest bespionneeren, wat ik als zaakkundige ginds bij -den berg deed, en de hoofd-gedachte: De graaf wilde zeker een zijner -eigen getrouwen sturen om op de plaats zelf een plattegrond ervan te -maken; een ruwe schets, naar den vermoedelijken stand der omliggende -bergen en dalen en naar de opgaande zon georiënteerd. En deze schets -zou de spion zijn meester dan op de een of andere manier door een -overhaasten terugtocht ter hand stellen, voordat ik, blanke, terug -was, en op deze manier zou die oude vent dan het waardevolle land, -dat nog vrij kroonland was, met een concessie beleggen, en mij zouden -intusschen mijn koelies ergens in het oerwoud op een dwaalspoor brengen -of misschien wel in den steek laten, zoodat ik te laat terugkwam----. - -Toen nu deze man zich 's avonds in denzelfden tempel als wij ter ruste -wilde begeven en de woordbreuk van den ouden graaf heel duidelijk -bleek en ik begon te merken, waar de geschiedenis op uit zou draaien, -werd ik helsch en liet den kerel openlijk zeggen, dat hij moest maken -dat hij wegkwam, of ik zou zijn meester met geen enkel woord vertellen, -wat voor kansen de Olifantsberg bood. - -Doch Aris kwam met het drastische antwoord terug: "De vent gaat toch -mee----al zouden we hem doodslaan...." - -Hij was half-ras China-Siam, van lenigen lichaamsbouw en had een -Chineesch "Spreek-heer-je-knecht-luistert"-gezicht. Maar dat was niet -echt. Als ik hem in zijn groene spleetoogen zag en merkte dat hij zoo -maar in het wilde weg iets had beweerd, knepen de smalle spleetjes -nog schuiner weg. En zoo duister en donker als zijn huid was, klonk -zijn naam: Tsjong Ong. - -Ook over de mannen, die ik als dragers mee had, was nog al wat -te vertellen. Maar niet veel goeds. Terwijl ik vroeger met lieve, -dienstvaardige bruinen, die elkaar in bereidwilligheid evenaarden, te -doen had, was hier eigenlijk ieder op zichzelf een fel, scherp-gevormd -gecompliceerd karakter. Allemaal wilde, ruwe gandja-rookers, kerels -met hartstochten, menschen, die verslaafd waren aan opium en nog -ergere zonden, eigengerechtigde venten, die zich onder de heerschappij -van den hennep hadden aangewend bruut om hun eigen recht te vechten; -ik-menschen, die, vóór alles wilden rooken en allang den egoïstischen -trek van den rookwellusteling in heel hun doen en laten meedroegen. - -De gids, die ons den weg zou wijzen, was de ergste. Zijn groote -pijp van bamboe zwaaide hij dag en nacht door de lucht. Hij had een -ineengedrongen gestalte, zijn stem klonk heesch en hij praatte op -zijn eigen wijze met mij, kwam vlak voor mij staan en staarde met -zijn dierlijke, als in koorts dwalende oogen langs mij heen. De oude -papieren tropenhelm, die hij had opgezet, gaf hem een soort nimbus -en macht over de anderen. Als hij halt hield om omstandig zijn groote -waterpijp te rooken, wat onder het marcheeren niet mogelijk was, konden -Aris noch ik onzen wil laten gelden, doch moesten wij toezien en dulden -dat het al bij den aanvang met de orde in het gezelschap misliep. - -Ik had me daar in een merkwaardig avontuur begeven. In sprookjesachtige -verten lag nog mijn doel. Het was me alleen bekend, dat jaren geleden -een aantal blanken een expeditie naar die streek had ondernomen. Ze -reisden goed gewapend en rijkelijk van al wat noodig was voorzien de -rivier op bij gunstigen waterstand. - -En ik was nu zoo dom en overmoedig of bescheiden, hetzelfde te voet -te probeeren, met zeven mij volkomen onbekende mannen, bijna zonder -proviand, ongewapend en zooals men een wandeling gaat maken. - -Dag aan dag legden wij ongeveer vijftien mijlen af, 's morgens met -de zon op weg gaand, door open bamboe- en doornbosschen, waar de weg -zich verloor, en het was mij een raadsel, hoe de mannen telkens weer -konden zeggen: we loopen goed. Soms was de weg----voor mij onmerkbaar, -alleen daardoor te herkennen, dat van een of anderen tak een half -jaar te voren een twijgje was afgesneden, naar de gids zei. - -Onophoudelijk ging het in koelie-tred van het laatste dorp verder -in de eenzaamheid der oerwouden, waar geen hutten meer waren, geen -menschen woonden en waar een eenzame zwerver spoedig te gronde ging. - -Waar niets dan verlaten heuvelen, droge kalksteenen aan den rand van -den weg stonden, waar het woud nu kaal en dood was en groote vlakten -taai, al erg verdroogd olifantsgras zich moeizaam van den eenen -natten moesson tot den anderen in het leven trachtten te houden. Veel -heerlijker dan het ons beschavingsmenschen meestal bewust wordt, -is het gevoel van eigen kracht. Ik heb deze ontdekking in den jungle -telkens weer opnieuw gedaan. Dezen keer, op dezen tocht, voelde ik -me sterk genoeg, om elke verstandelijke overweging uit te lachen en -de vreemde onderneming tot aan het einde te volbrengen, wat er ook -gebeuren mocht. De koorts was nog éénmaal uit mijn lichaam geweken, -de winter-moesson had de hitte gebroken, en ik was weer geheel en al -van den ouden, goddelijken ondernemingslust en de energie vervuld, -welke ik vroeger in de bergen had bezeten, maar veel te hoog aansloeg -en cultiveerde. - -Tsjong Ong liep nog altijd achter ons aan (de eerste twee dagen -had ik vergeefs gehoopt, dat hij ons ergens op een kruispunt zou -verlaten). Onder het loopen hield hij zich weliswaar achteraf, bleef -urenlang onzichtbaar, maar zoodra we rust hielden, dook hij weer -op. Hij was van een ongelukkige, narrige driestheid, en inplaats -zich tenminste niet nog gehater te maken dan absoluut noodig was, -praatte hij gewichtig, stond mijn mannen in den weg en deed precies -alsof hij bij mijn karavaan hoorde. - -Het was zoo wat midden op den derden dag van reizen, we waren door -schaarsch bamboewoud en over wijde vlakten met geel gras, waar magere -koeien en half-wilde buffels weidden, aan een ravijn gekomen, waarin -het spaarzame water als tot een kleinen vijver was gestuwd. Daar -gebeurde het, dat, waarschijnlijk toevallig en ongewild, de rampzalige -kerel mij zijn bundeltje goed vlak voor de voeten lei en zoo dicht -op mij toe trad, toen we halt hielden, dat ik geheel onwillekeurig en -zonder dat het verstandigste overleg hier iets had kunnen verhinderen, -zoodra hij zijn stomme stem verhief, zijn prulleboel opnam en het -in een wijden boog wegwierp. Dat ging akelig-vlug in zijn werk; alle -onheilvolle daden, waarvan men later bijna berouw zou willen hebben, -gaan vlug in hun werk. Eer het bundeltje goed en wel uit mijn hand was, -merkte ik dat ik te ver gegaan was. Vervloekt slank en even boven mij -uitstekend, stond Ong voor me, het mes in de vuist. Een roofdier in een -Chineesche broek. En er lag een vreemde zwoelheid over ons tweeën en -de overigen, die opzagen en zwijgend onzen tweestrijd, die weliswaar -enkel uit gebaren en stomme oogentaal bestond, volgden. Dat ik zijn -eigendom had weggeworpen, dat was te veel voor dezen wilde, dat deed -hem meer pijn dan booze woorden. Nu was er iets in hem gebroken. - -Maar Tsjong Ong, de halve slaaf, trouw tot in den dood, van een echten -Aziatischen despoot, die aan het bevel van zijn meester hechtte als -een hond, droop tenslotte toch zonder een woord, hoewel knorrend, -voor den nimbus van den blanke af. Maar omkeeren wilde hij ook nu nog -niet. Elk zelfstandig oordeel miste hij; hij begreep niet, dat van nu -af zijn meegaan zijn ouden meester meer zou schaden dan helpen, omdat -ik, blanke, nadat de haat eindelijk tot een openlijke uitbarsting -was gekomen, nu onder geen enkele omstandigheid zijn meester meer -zou willen helpen. - -Doch aan den anderen kant sloeg ik veel te weinig acht op het voorval -en had er geen vermoeden van, welk een diep beleedigden vijand ik nu -achter mij had, toen we dieper het land introkken. Het oerwoud werd -al woester en onherbergzamer, en het wegje smaller, en ik voelde de -eenzaamheid en de menschenleege streek om mij heen als een diepe smart. - - - -Des avonds sliepen wij in het ravijn van Sadong onder den blooten -hemel. Midden op de bedding der beek, op het grint, spreidde Aris -mijn zeildoek uit, het matrasje er op; rechts daarvan maakte hij -op een stapel varens zijn bed klaar en aan mijn linkerkant dat voor -Holloeki. De koelies droegen hoopen hout aan, rammelden wat met hun -kookpannen en richtten zich in om tegen een kouden nacht beveiligd -te zijn. - -De beek-bedding lag tusschen steile oevers, diep in-gevreten, en -de boomen stonden aan beide zijden hoog en zwaar. Weer begon het -duizendvoudige zingen en juichen rondom in het oerwoud, en vanaf de -bergen streek een koele wind aan. Ik was vermoeid en bevond mij in -een dier gelukkige feestelijke stemmingen, zooals ze na een langen -marsch en een ruwe dagtaak in zulke eenzame landstreken den zwerver -wel overkomen. Hoe eenvoudiger de wereld om hem heen, hoe dichter -het geluk voor het grijpen ligt! - -Toen na het avondeten de maan boven de kronen der boomen opkwam en -zilverige nevelwolkjes langs alle hellingen van het oerwoud zweefden, -vroeg Aris, zijn pijp aanstekend: - -"Toean, hoeveel steenen wel vandaag?" - -Hij bedoelde hoeveel kilometersteenen--die hem van de spoorbaan bekend -waren--hebben wij afgelegd. - -Toen ik zei: "Wel bijna dertig!" werd hij trotsch. Aris was zoo, -was idealist en verstond de kunst, zich over zijn kracht te verheugen. - -Tsjong Ong had ik absoluut vergeten. Een eindje van ons vandaan -had hij zijn eigen vuur aangelegd; hij scheen zich beter te willen -gedragen, en mij kwam het kleingeestige, enghoofdige mannetje zoo -onbeteekenend voor en zoo ouderwetsch-primitief, dat ik niets kwaads -van hem duchtte. Als iemand zoo stompzinnig aan het bevel van zijn -meester hing--, hoe zou die zich dan tot een pittige, zelfstandige -daad kunnen opwerken? Wel bewoog hij drukker en meer dan noodig met -zijn lange mes en praatte dikwijls luid met zichzelf--maar--dat doen -ten slotte meer menschen, die veel alleen zijn. - -Af en toe zaten een paar der dragers bij zijn vuur, zelfgenoegzaam -hun pijpen rookend; later was hij alleen. Onophoudelijk ruischte de -beek over de blanke kiezelsteenen. Aris sliep misschien al, Holloeki -had al de kookpannen en potjes en andere kostbaarheden allang in de -manden gepakt, het meerendeel der mannen rustte al, toen ook ik mij -neerlei, toen ook mij het ritselende beekje in het rijk der droomen -zong.-------------------- - -Toen wij den volgenden ochtend met fiksche stappen door het gouden -oerwoud verder trokken, kwam Aris geheimzinnig op mij toe, en zijn -gezicht stond star, en zijn oogen waren geel, toen hij haastig -uitstiet: - -"Toean, er is gisteravond bij het vuur geducht over je gesproken! De -kokkie weet het. Een koelie heeft het hem vannacht allemaal -verraden. Toean, je mag den Olifantsberg niet levend bereiken!" - -Het ligt in den aard der Maleische taal, die enkelvoud en meervoud -niet altijd precies onderscheidt, dat ik niet dadelijk begreep, -hoe groot de samenzwering was. - -Eén enkelen man zou ik nooit vreezen, maar toch kon ik de verdenking -niet van mij afzetten, dat misschien al mijn dragers met den gids -erbij, dat misschien de heele troep met hun opiumoogen van plan -was--------kortom, ik verwachtte niet bepaald keurige onthullingen. - -De gids, een soort hercules, een krachtmensch in bruin, zong -woeste heesche krijgs- en jachtliederen, waarin telkens het donkere -woordje tai = dood, voorkwam, en soms had hij er schik in, mij pal -in het gezicht te krijschen, zoodat ik onwillekeurig dacht dat hij -vloekte,--of lief tegen me te doen, zoo aardig en verdacht-vriendelijk, -alsof hij--een echte, voorzichtige Boeddhist--een binnenkort volgende -slechtheid ten opzichte van mij al bij voorbaat door goedheid wilde -delgen. - -Doch Aris verklaarde telkens weer als ik vroeg, wat zeggen ze nu, -luister eens, waarover praten die twee nu met elkaar, waarom neemt -die sterke kerel nu zijn mes ter hand--telkens weer berichtte Aris: - -"Niets, toean, ik geloof vast dat alleen Ong woedend is en alle -anderen ons misschien wel goed gezind zijn----." - -Maar ik vond nu het vriendelijkste woord van den één even angstwekkend -en vijandigheid verradend als het onmenschelijke gegrom van den ander; -en toen op een keer de heele horde, wetend dat we definitief den weg -kwijt waren, radeloos en dadeloos om mij heen stond, toen dacht ik: -Hu--wat zouden die woudmenschen het leuk vinden, dezen blanke aan -een boom te binden en aan den tijger over te laten. - -Nu spraken alle boomen tot mij en in de meest onschuldige dingen meende -ik teekenen van naderend onheil te voelen; en het dozijn spleetoogen, -deze schare vreemde Aziatengezichten, die mij daar zoo koud omgaven, -maakten opeens den indruk op mij mijn noodlot te zijn. Verraad zei -ieder blad dat viel, en elke wolk, die voor een oogenblik het vage -schemerlicht van het oerwoud nog duisterder maakte. - -Hoewel, die eene krachtkerel, die altijd nog zoo eerbiedig tegen mij -sprak, zou stellig aan mijn kant staan------en toch, hoe eenvoudig -en makkelijk zou het voor deze bende zijn een voorwendsel voor -handtastelijkheden te vinden, hoe vlug kwam somtijds Aris' drift -op----een paar messteken, en in de zwijgzaamheid van het eindelooze -oerwoud zou mijn laatste geheim voor eeuwig goed bewaard blijven. - -En opeens moest ik aan mijn boek in het gele koffertje denken. Nu -zouden die bladzijden dan ergens in het bamboegewarrel verrotten, de -wind zou blad na blad omslaan en al mijn ontberingen en inspanningen -zouden vergeefsch geweest zijn. En het meest plaagde mij de gedachte, -dat ik nu hen die ik liefhad in mijn vaderland niet zou kunnen toonen, -dat ik een ander was geworden, grooter; hoe ik in de ruwe wereld -daarginds, hoe ik in de eenzaamheid der oerwouden tot een nieuwe -levensbeschouwing gekomen, hoe ik gegroeid was. - -Aan hen, die mij vaak klein en moedeloos hadden gezien, wilde ik -toch zoo graag eens toonen, hoe ik nu tot grooter rust en kracht was -gekomen, hoe ik nu het sterke geloof in de wereld in mij droeg, het -rustige weten dat er een streek op aarde was, waar de gecompliceerdheid -der wetten het leven der menschen nog niet vergiftigt, waar ik de -mogelijkheid nog voorvoelde, gelukkig te worden en kalm en rustig -op mijn eigen leven neer te zien. Waar ik fatalistisch alles, alles -leerde aanvaarden, zonder aan arbeidskracht in te boeten, zonder neer -te zinken, door nood en dood heilig er naar strevend het allerhoogste -te bereiken, mijn eigen weg gaand en zonder mij erom te bekommeren -welken prijs ik daarvoor moest betalen. - -Van al deze belangrijke ervaringen en successen zou ik nooit -meer mededeeling mogen doen; er zou altijd een beetje de schijn -van een vluchteling, van een voor het leven en voor zichzelf -de wereld ingetrokkene aan mij blijven hangen. "Verrek aan den -Sacramentostroom!" zooals het zoo scherp in het Zwitsersche -landverhuizerslied heet. - -Al deze gedachten gaven mij een groote innerlijke vastheid en een -taaie begeerigheid om voort te leven; en zoo afgemeten-zeker als mijn -stappen, werden nu mijn korte bevelen, en ik nam mij zelf daar nu waar -alsof ik een ander was, alsof ik voor mijn eigen persoonlijkheid stond -en er schik in had, hoe hij daar zoo zeker en dapper tusschen al die -kerels stond, een hard besluit om de lippen en met rustige oogen, -die van de geestelijke superioriteit van den blanke getuigden. - -Even weinig vriendelijk moest den mannen Aris' gezicht lijken. Hij -liet het wit of eigenlijk het geel zijner ook-spleetoogen spelen -als een verraden Maleische zeeroover uit de vijftiende eeuw, toen -hij vastbesloten en voornaam tot mij zei: "Baiklah, kita poen darah -merah! Kaloe toean mesti mati, kita mati dahoeloe!----Welnu, ook ons -bloed is rood! Toean, als jij moet sterven----dan sterven wij eerst!" - -En het was een prachtig verdrag, dat we daar met elkander sloten. Ik -beloofde hem, geducht wraak te nemen, als hem ook maar een haartje -gekrenkt zou worden. Ik geloof, dat de koelies ons verbond bevroedden -en ik denk niet, dat er een onder hen den moed had gevonden, ook -maar te vermoeden, dat ik niet toch nog ergens in het geheim een -schietwapen of iets anders ter mijner verdediging had. - -Wat echter niet het geval was. Met bamboewandelstokken stonden Aris, -Holloeki en ik tegenover deze ellenlange messen dragende kerels. Iets -van het wonderlijkste, dat de lieve Heer mij in mijn wieg beliefde -te schenken, is een fiksche dosis van een soort lichtzinnigheid, of -misschien beter gezegd, goedgeloovigheid, hoop in de toekomst: "We -zullen wel zien----!" Hoe zou daarzonder het leven te dragen zijn! Of -misschien was het niets dan luiheid die mij er schuw voor had gemaakt -door al de wetsvoorschriften heen te dringen, die zelfs in Siam noodig -zijn om verlof te krijgen: "een geweer bij zich te mogen dragen." - -Inderdaad heb ik twee jaar lang op al mijn reizen nooit een wapen -gedragen. - -Mijn leven lag nu in Aris' hand. Heel makkelijk had hij het zijne tegen -het mijne kunnen uitspelen. Hij wist, dat ik weerloos was. Als hij mij -trouw bleef en ik moest sterven, dan zou ook hij moeten sterven. Zeven -tegen drie. Ai, hoe begon ik toen ook zijn gezicht anders te bekijken, -hoe leek mij ook dit, het gezicht van mijn besten en eenigen vriend -opeens twijfelachtig. Zijn niet juist de beste menschen en zulke, -die uiterlijk zonder zweem van iets ergs zijn, in den grond vaak -misdadigersnaturen! - -Had ik niet ook hem wel eens ruw moeten behandelen en grof tegen -hem uitvallen! Zou hij mij altijd vergeven hebben? Bevond hij zich -hier niet zelf in een oog om oog, tand om tand------in een handeling -eischenden toestand? Of zou hij niet vergeten hebben, dat ik zijn -hoogsten droom naar een huis en een vrouw in vervulling had gebracht? - -Holloeki was minder bij deze aangelegenheid betrokken. Hij was -klein en van minder belang en verloor zijn humor niet. (Wat zijn -geweldige bamboeknuppel bewees). Misschien was zijn vereering -en opvatting van het wezen van iederen blanke grenzenloos hoog, -misschien was hij er benieuwd naar, hoe het zijn zou, als ze den -toean doodsloegen. Waarschijnlijk was dat de uiting der Chineesche -"harteloosheid", der concentratie van alle belangstelling alleen op -leden hunner eigen familie en al hun vele voorvaderen. In elk geval -scheen hij ervan overtuigd, dat er ook voor hem iets goeds uit het -koffertje zou vallen, zoodra de toean dood was. - -Wanneer Ong met zijn messen rondtastte, troostte hij mij: - -"Tida apa! Dat hindert niets! Ong is misschien niet dapper genoeg -voor den dood!" - -Wijl het een twijfelachtige onderneming is, zielestemmingen van -Chineezen te willen onderzoeken, vertrouwde ik meer op Aris, die -door zijn toornig gezicht van zijn houding ten mijnen gunste had -blijk gegeven en zeker niet veel sympathie meer van de anderen te -wachten was. - -Goed, dat ik bij kracht was en van begin af aan streng met de kerels -had omgesprongen. Een toean moest voor zijn koelies altijd iets -hebben dat hun angst inboezemt, iets van een god, die tegelijk een -duivel is.-------- - - - -Gelukkig bleek toen als eenigermate waarschijnlijk, dat alleen de -eene--Tsjong Ong--mij werkelijk diep-vijandig gezind was. De anderen -schenen zich meer uitsluitend in afwachting van een frisch en vroolijk -bedrijf en in halve onverschilligheid te bevinden. Maar kwam het tot -bloedvergieten, dan zouden ze heel gauw partij kiezen. Dat was wel -heel zeker. - - - -Ik voel vandaag den dag nog de heete zon in mijn rug, nog zie ik, -hoe wij, de laatste sporen van den weg verloren, aan den oever -stonden, rondom hooge bergen, met eeuwige, ondoordringbare wouden -bedekt, ontoegankelijk en vijandig. Ik zie nog dien stroom voor mij, -soms onstuimig en over scherpe rotsen schuimend, dan weer tot lange, -rimpellooze meren gestuwd, die diep-groen--ondoorgrondelijk leken. Het -was 's middags drie uur geworden, het gevoel kwam al dringender in -mij op, dat het niet lang meer zou duren of het was avond; dan zou -het nacht worden en lag het laatste dorp met zijn beschutting en orde -al meer dan honderd kilometer achter mij. - -De dragers streden met de gidsen en telkens meende er een, dat hij den -goeden weg gevonden had, en telkens weer opnieuw poogden dan de mannen -met haastige schreden een uitweg te vinden uit deze eenzame streek. - -De hoeveelheden rijst waren klein geworden. Het vleesch was opgegeten -en aan omkeeren, met welke gedachte ik mij al inniger bezighield, -viel niet te denken. Dan zou er vele dagreizen lang geen rijst -voor de koelies te vinden zijn en de ruwe horde van menschen zou -krankzinnig-wild worden, en zou---- - -Eten is hier in de natuur te belangrijk en een soort godsdienst, -waaraan niet getornd mag worden. Het gebeurt nooit, dat een koelie -om een of andere utiliteitsreden zijn eten uitstelt, en vooral -niet, wanneer het hem boven zijn loon gratis is toegezegd. En ik -was dwaas genoeg geweest om dit te doen. Het was mij, alsof ik de -geprikkelde brommende magen om mij heen hoorde, die geen welwillend -begrip over hadden voor het feit, dat ook ik de laatste vezels van -mijn verwaaid idealisme al bijeen had moeten schrapen en tot het -culinaire, voor een Europeanen-maag weinig aanlokkelijke menu van -"varens met bamboerattengebraad" was overgegaan. - -Daar lagen complicaties en moeilijkheden voor mij, die aan het -vraagteekenachtige van het begrip "noodlot" deden denken. - -Zag misschien daarom in haar onvruchtbaarheid de wereld er te goudener -om uit? Het licht der zon, die in de tropen meestal te steil en te -hoog staat om in de oogen te schijnen, straalde nu op dezen laten -Novembermiddag vlak en fel in mijn gezicht. Een rotswand schitterde -uit de geslotenheid der opeendringende wouden op, ver en toch dichtbij -in zijn lichtheid en gelijk een kasteel van marmer. - -En toen opeens, terwijl we weer radeloos op den steilen oever stonden, -boven een der diepe, den indruk van meren makende, verbreedingen -in den stroom, riep ons van over het water geheel onverwachts een -woudmensch iets toe en kon ons den weg wijzen. - -Het dorp, waar wij heen wilden, was nog twee dagen ver en alleen -menschen die de omgeving kenden, zouden in staat zijn den weg over de -bergen te vinden. Doch we moesten maar met hem meegaan, hij zou ons een -plek wijzen waar de woudmenschen altijd heengingen om te rusten; daar -konden wij den nacht doorbrengen en den volgenden dag zouden wij een -andere nederzetting bereiken, waar waarschijnlijk rijst te vinden was. - -Er waren twee of drie woudhutten, zei hij; Birmaansche nomaden hadden -een vliegend dorpje aangelegd, om bamboe te hakken, dat zij op groote -vlotten naar het dal brengen, om in de lage streken der rijstvelden, -waar de menschen weinig bouwmateriaal hebben, te verkoopen. - -Hoe vaak ben ik vanuit de eenzaamheid bij de menschen gekomen! Ik -heb mij nooit zóó over menschen verheugd, als over degenen, die ik -nu op het punt stond te ontmoeten. Lieten het de meest primitieve -wilden zijn,--ik was al blij, niet meer aan de willekeur mijner eigen -mannen overgeleverd te zijn. We zouden toch stellig onder hen ook -wel menschen vinden, die Aris' en mijn partij zouden kiezen. - -Over een paar in elkander vervlochten bamboestangen staken wij, de -een na den ander, de rivier over. Tsjong Ong, dien ik niet weerde -en niet hielp, om strengheid noch zwakheid te verraden, zwom met -bioscoop-heldachtige avontuurlijkheid over den diepen stroom, zijn -bundeltje rijst op een paar takken voor zich uitschuivend, de zwarte -pijpen van zijn broek tot onder zijn buik opgestroopt, het scherpe, -vonkelende mes tusschen zijn tanden.-- - -"Toean," zei Aris, toen we op een verlaten heuvel-nest van witte -mieren zaten, midden tusschen de drie, vier loofhutten, waar naakte -kinderen rondspartelden en een jonge vrouw, die niets dan een korten -lendendoek droeg, het avondlijke huiswerk verrichtte. - -"Toean, hoeveel jaren tel ik al! Ik heb met mijn vader door heel -Java gereisd, ben bij de koppesnellers in Borneo geweest, ik ben -van Singapore af het heele Malakkaschiereiland doorgetrokken, maar -zooiets heb ik nog nooit gezien. Zulke eenvoudige hutten, zulke -onbedekte menschen." - -"Dat zijn Birmanen, Aris, die hooren eigenlijk achter de bergen thuis." - -De slanke jonge wilde stampte rijst en bij elken slag, waarin zij -heel de pracht van haar lenig lichaam lei, sprongen haar zilveren -halsspangen rhythmisch op en neer, en haar stevige, kleine borsten -deinden mee op de maat. - -Terwijl een Chinees hier misschien niet beter had weten te doen, -dan zijn minachting voor deze naakte natuurmenschen te uiten--Aris -was zoo niet. Hij verstond het, bij dezen aanblik vreugde te gevoelen. - -"In welke nieuwe streek we ook mogen komen, het is overal en altijd -min of meer gek in dit land!" was de beteekenis zijner verbaasde -gedachten, die hij voor mij zat uit te kramen. - -Soms nam hij als de eenige die in staat was te voelen zooals ik, naast -zulke primitieve wezens een eigenaardige waardige houding aan en begon -met mij te spreken, alsof ook hij een blanke was, als moesten deze -natuurmenschen voelen, dat hij, niettegenstaande zijn bruine huid, -beter was dan zij. Nu zei hij met de vanzelfsprekende gelatenheid -van een hofphotograaf: - -"Wat jammer dat het al te donker is om te photografeeren!"-- - -"Aris!--Waar is Tsjong Ong?" - -"Toean, Ong doet ons nu niets, maar vannacht moeten we waken, we -zijn nogal tamelijk ver in het woud en Ong's mes is heel spits en -scherp.--Silaka!"-- - -Dat was een plechtige, bange nacht. De minuten talmden voorbij, een -voor een, behaaglijk zich rekkend en zonder zich te haasten. Zwijgend -lag ik naast Aris, in den rug eenigermate gedekt door een dak, -terwijl Tsjong Ong, met het mes in zijn hand, bij het vuur tegen -de koelies zat te bluffen. We waren gansch en al bevangen door deze -weinig spraakzame uiterlijke kalmte. - -Vreemd was het oogenblik, toen het onder de woudmenschen bekend werd, -dat een der zoo pas aangekomenen, mij, blanke, wilde vermoorden. Hoe -dit gerucht van hut tot hut ging, tot de onze kwam, het dorpshoofd ter -oore kwam, wien ongeschreven wetten bevolen, mij te beschermen. Hoe -zijn vrouw, een woudmensch met zware ronde drijftolachtige houten -dingen in de uitgerekte oorlellen, met haar toren-kapsel boven het -lage orang-oetan-voorhoofd en zilveren spangen om haar hals--hoe die -er op eens van opzag, hoe ze mij toen plotseling met groote, schuwe -oogen opnam en scheen te overwegen of deze vreemdeling werkelijk -verdiende vermoord te worden. En haar hard gezicht, dat niet ja en -niet nee zei. En hoe ik het toch als iets aangenaams onderging, dat -zij, een vrouw, belangstelling voor mij toonde en hoe ik, als het -ware redding van haar verwachtend, telkens weer naar haar moest kijken. - -En deze gevoelens: wanneer je, het oerwoud-Siameesch maar half -begrijpend, al het mogelijke (en onmogelijke) meent te verstaan en -met je verhitte phantasie tracht aan te vullen; die beraadslagingen -van het dorpsopperhoofd met zijn vrouw in de Birmaansche taal, in -klanken, die ik nooit te voren vernomen had, in weer geheel nieuwe -en geheel vreemde gorgelende keelklanken. - -"Met zoo'n mes is een kop er in een ommezien af!" meende een kerel -bij het vuur, waar de koelies van de laatste rijst met alle mogelijke -hulpmiddelen, wortelen, kikkers en dergelijke, één dikke algemeene brei -bereidden en de laatste kip slachtten. Ze hakten deze lekkernij in -kleine stukjes, de beentjes en bijna ook de veeren mee--zeker zag ik -ze de in kleine schijfjes gesneden kippenpootjes vreten. Woudmenschen -hebben ruwe kelen. - -Uit deze opgewekte overpeinzingen ontwaakte mijn oude humor, en een -vroolijke inval drong zich aan mij op; misschien was het een droom. - -Ik stelde mij voor, hoe romantisch het zou zijn, als mijn gastvrouw, -het woudmensch met de houtblokken in haar ooren, besloot mij te -redden. Als ze mij midden in den nacht een teeken gaf, haar te -volgen. Ik zag mij al door het nachtelijke oerwoud achter haar aan de -bergen beklimmen. Ik betrad reeds de kalksteengrot met de stalaktieten, -waar zij mij verborg. - -Iederen dag bracht ze mij versche rijst en groente. En op een -ochtend een jongen, sterken jager, die mij terug bij de menschen zou -brengen. Ik dankte mijn niet zeer lieflijke schutsgodin hartelijk; -en toen ik haar een paar zilveren tikals gaf, deed ze twee van haar -armspangen af en stak ze aan mijn polsen.----Maar toen voor een -oogenblik haar breede gezicht in het zooeven aangeblazen vuur opdook, -verdween bij dezen aanblik alle hoop op vervulling van mijn droom.-- - -Het was gauw licht en gauw donker. De kampvuren, waar de dragers -omheen lagen, laaiden op en doofden uit. Rookwolkjes trokken dun -en fijn door de boomen, de kleine, half van bamboe gezuiverde plek -tusschen de armzalige woningen was een levende, voortdurend wisselende -dans van lichtplekken en schaduwen, was geen dag en toch ook niet -heelemaal nacht. - -Af en toe drongen slaperige vreemde geluiden van de andere hutten tot -mij door; twee, drie buffels wroetten telkens weer in den grond bij een -boom, en van tijd tot tijd sneed de smartelijke kreet van een vervolgd -hert door het zwijgende, in het licht der halve maan slapende oerwoud. - -Hier en daar verhief zich een der bruinen geruischloos van den grond, -half in lompen gehuld, en dan spande zich op-wakend elke spier in -mij, om gereed te zijn, indien het gezicht van Tsjong Ong, dien gek, -zich uit den doek zou wikkelen.---- - -Ook trokken heele lange reeksen van beelden uit mijn leven door -mijn ziel. Waarom ben ik zoo'n zwerver? Waarom word ik altijd weer -aangetrokken door oorden, waar geen andere blanken zijn? Waarom kan -ik, rustelooze, alleen daar gelukkig zijn, waar het leven zoo moeizaam -afgedwongen moet worden en elk oogenblik uit kan zijn! Wat dreef mij -naar deze verre woudbergen? - -Ik, dwaas! En ik had toch vrienden achtergelaten, die niet zoo waren, -en ik achtte hen en hun praestaties. En begrijpend gluurde ik telkens -weer naar hen, die het huiselijk leven in het vaderland als iets -kostbaars en moois wisten te waardeeren en te hanteeren. - -O, het is iets vreeselijks in mij, iets atavistisch, iets ontembaars, -dat verlangt naar het wilde, het verre en onbegrensde, iets dat -opbruist, dat afwisseling wil hebben en mij altijd weer zal dwingen -en dringen tot zwerven en trekken. - -Of was dit hier soms ook maar een haartje beter soort bivak, dan dat -van vroeger, wanneer ik "ergens heel alleen in de gletschers onder -een steen lag?"--Nu, dat ik toch in alle geval niet meer alleen -met door phantasie opgejaagd jeugdverlangen door het woud zwierf, -doch----voor mijn werk, mijn doel en mijn toekomst---- - -Ong lag onder zijn witten doek bij het vuur, half verborgen achter -een bamboestruik: Aris haalde zwaar adem en zoog de nachtlucht gretig -in als een dier, alsof hij nu nog eens zoo vast wilde slapen, omdat -hij in de tweede helft van den nacht de wacht moest houden. - -Kostelijk mooi was het in alle geval! Dat stond bij mij vast, al kwam -het niet in mij op, te zingen. - -En het was mij, alsof ik plotseling ver in mijn toekomst zag; en het -leek mij, alsof het toch mogelijk zou kunnen worden, dat ik mij eens -nog tot waarlijk menschelijke hoogte zou mogen verheffen. - -----maar, in elk geval moest ik om dat punt te bereiken nog een zeer -steile trap opklimmen, dacht ik later, met veel, heel veel treden.---- - -Toen schudde ik Aris wakker en sliep zelf, wel onrustig en met groote -tusschenpoozen, maar toch tot laat in den ochtend. - - - -Ik ben al allerlei zware zwerfdagen begonnen, op ongebaande wegen -en waar avonturen van het ergste soort zoo maar op mij schenen te -wachten---- - -Maar iets anders is het, wanneer het gevaar dat je bedreigt, "mensch" -heet. Te weten, dat hier, waar de een op den ander is aangewezen om -tot een goed einddoel te geraken, hier in dit donkere, wilde oerwoud, -dat zelfs geen inboorling alleen durft te doorkruisen, hier in dit -woeste, stekelige doornbosch, in deze duistere kloven, waar de zon -nooit in doordringt, hier te weten: Vannacht heeft een van je mannen -zijn mes expres voor jou gewet---- - -Om den krankzinnigen kerel niet noodeloos te prikkelen, trok ik met -mijn twee getrouwen een flink eind vooruit, de koelies tusschen -hem en ons latend. Maar Ong wist wel, dat nu zijn oogenblik was -gekomen. Hij werd al theatraler. Zijn dor gezicht weerkaatste zijn door -het gandja-rooken verhitte brein; het bevel van zijn meester loerde -achter iedere spier en elke rimpel herhaalde de misdadig-wantrouwende -woorden van den ouden Siameeschen dwerg: Zoo noodig---- - -En al dichter naderden wij de beslissende plek, al noodzakelijker -werd nu een daad. Langs laag-uitgehouwen sakaypaadjes, waar de kleine -inboorlingen nauwelijks rechtop konden loopen en de levende tunnelboog -van het oerwoud zich over ons heensloot, sleepten en hijgden de -koelies voort, druipend van het zweet en dikwijls viel er een neer. De -eeltig-harde teenen tastten over de harde gestampte leem-treden. Eén -keer vlood schuw een groot dier, of het een hert of een panter was, -weet ik niet, met veel geritsel vlak voor onze voeten weg en vluchtte -ongezien in de veilige geborgenheid der hooge, door geen mensch ooit -betreden bergkammen. Soms kropen we langs gladgespoelde rotsen aan den -oever voort, dan weer daalden we in zwarte ravijnen neer, kruisten -scherpe steile heuvel-ribben, een anderen keer zagen we tusschen -boomen door in de diepe woudkloof, waar het kronkelende zilveren lint -der rivier onbekommerd om menschelijke zorgen, tijden en tijden niet -achtend, eeuwig zich gelijk en sterk en vrij naar de zee toeruischte. - -Ik was aan het eind van mijn krachten, niet van mijn lichaamskrachten, -doch van mijn geestelijken weerstand. Sedert uren liep, zwaaiend met -zijn mes, Tsjong Ong op enkele meters afstand achter mij aan, blind van -woede, krankzinnig en onophoudelijk loerend op mijn leven. En bij al de -moeilijkheden van den weg, waarbij ik in de rivier dreigde te storten, -waarbij de doornen en twijgen en het geslinger van het dichte woud mij -hinderden, bij al het "koortsig-naar-een-onbepaald-doel-toehaasten" -kwam nog de aalachtige lenigheid van dezen ras-Chinees, die begeerig -aasde op een eerste zwakheid, waardoor hij mij in de hand zou -krijgen. Ik voelde mij als een tot brekens toe gespannen veer. - -Maar Aris was altijd vlakbij mij. Soms was ik bevreesd, dat het -mes hèm zou treffen. Dan pakte mij iederen keer een aanval van -woede. De koelies, vermoeid en vreeselijk afgebeuld door de zware -lasten, bevonden zich in een dier roekelooze gemoedstoestanden, -waarin zinnelooze ruwheid en heftige moordlust uit de geringste -aanleiding ontwaken. - -Doch plotseling kwam er ontspanning. We stonden voor een hutje aan -de rivier. Er was een dorp in de nabijheid; regel, orde, gezag. Ik -heb mij meer dan eens moeten verbazen, hoe ver en tot in welk een -verre wildernis het Siameesche oog der wet zijn nuttige blikken weet -te werpen. Ong werd opeens klein. - -En eindelijk, op den negenden dag van de reis stond ik boven op -den Olifantsberg, het geweer van een dorpsopperhoofd in de hand, -hamerend en zwaar zilvererts kloppend, en teekenend en schrijvend, -en heel het geheimzinnige werktuig dat de Europeesche geest is, -spelen latend. Steenen, die waardeloos waren, werden verpakt naast -ertsmonsters, om den spion op een dwaalspoor te brengen. - -Maar ook hij, Tsjong Ong, stond fierder dan ooit op de plek. Vier -van de koelies hadden nu openlijk zijn partij gekozen. - -Een van dezen--een vroegere soldaat--had geleerd hoe plattegronden -geteekend werden. - -Bovendien moest ik al heel gauw merken, dat hier, zoo ver verwijderd -van de hoofdstad, mijn blanke huid een onbetrouwbare talisman bleek -te zijn. Door een vreemdsoortig gemanoeuvreer, niettegenstaande al -mijn zilverlingen, kreeg Tsjong Ong van uur tot uur meer vasten voet -in het hart van het dorpsopperhoofd; en toen wij ons twee dagen later -gereed maakten om de terugreis de rivier af op een bamboevlot door -de menschenleege streek te aanvaarden, was ik overtuigder dan ooit, -dat er iets zou gebeuren. - -Vreemd, dacht ik, terwijl ik het vlot betrad, waarom wachten die -kerels zoo lang, waar is de plek, waar ik sterf....------ - -Zou het eenvoudiger zijn den heer een stoot te geven met een der -roeispanen, onvoorzien, maar zoo dicht mogelijk bij een dier bruisende -stroomversnellingen------? - -Toen we den woudburgemeester verlieten, zei ik daarom vol berekening -tot hem en zoo luid, dat ook al de koelies het hoorden: "Nou, ik dank -je! En vergeet je heele leven niet, dat je vandaag, op den negenden -November, mij, blanke, dit bamboevlot hebt zien betreden." - -Ik verheugde me, afgezien van een meer en meer toenemende nerveuze -onrust, die zich in al mijn gebaren en gedachten en in heel mijn -doen en laten poogde te weerspiegelen, in een gevoel van groote -behaaglijkheid; zoo ongeveer als een kapitein op een salonboot zich -moet voelen, toen we daar zoo den stroom af naar iets onbekends -toedreven. - -Dat was misschien een der schoonste ochtenden van mijn heele leven. Ik -zat gemakkelijk op mijn beddezak, een zeildoek tegen de zon boven mij -gespannen, en heel mijn hopen en verlangen en de dankbaarheid van mijn -hart was op de schoonheid der wereld gericht. In slingerende bochten, -soms statig-langzaam, soms onstuimig-vlug dreven we stroom-afwaarts, -soms in de schaduw, en dan weer glinsterde mij de rivier het beeld -der zon, in duizend scherven geslagen, stralend in het gezicht. - -Koningsadelaars in heel de onwaarschijnlijkheid van hun kleurig -gevederte schitterden door de lucht, hornbillvogels ruischten als -draken van hooge boomen op, en langs beide oevers krijschten apen -met de argeloosheid die hun leven eigen is. - -Om mijzelf was ik nooit minder bezorgd dan nu, omdat daaraan te denken -onaangenaam was en een snel korter wordende spanne tijds een groote -verandering, het eindelijk ontkomen aan den ban der geweldenarij of -het definitieve einde zou brengen. Dankbaar was ik van ganscher harte, -dat deze ochtend nog zoo mooi was. - -Mijn zeven koelies op het vlot zaten stompzinnig bijeen. Met hun -draaglasten hadden ze tegelijk het laatste restje van gehoorzaamheid -neergelegd. Ik bemerkte, overal waar ik rondzag, gloeiende haat en -koppigheid onder de strakke hardheid hunner starre gezichten. - -Aris was zwijgzaam. Zijn gelaat was gezwollen, zijn oogen verglaasd van -het waken. Nu greep hij zelf naar de lange stuurstangen en spande heel -de kracht van zijn aan harden arbeid gewende lichaam in, wanneer wij in -de schuimende bocht van een stroomversnelling kwamen of vlug-besloten -een smalle, onstuimige afkorting afschoten, inplaats de langzame, -zekere vaargeul der rivier te volgen. - -Ik zat zoo diep in de beschouwing der oerwoudwereld om mij heen -verdiept, en ons scheepje gleed meestal zoo zacht en schijnbaar zoo -weinig menschelijke hulp behoevend voort, dat ik heel verbaasd was, -toen het plotseling een verraderlijken stoot kreeg en een der groote -stangen wegsloeg. - -Tsjong Ong was niet bij ons. De rust van een halven nacht offerend, -had hij een stuntelig, veel te smal en daarom gevaarlijk vlotje (het -waren nauwelijks zes of zeven bamboestangen) voor hem alleen gebrekkig -saamgebonden, en hierop schommelde hij, door kreten en gebaren zichzelf -moed insprekend, achter ons aan, een speelbal der golven. - -Een paar keer scheelde het niet veel of---- - -Het gedoe van dezen vermetele maakte op mijn mannen denzelfden indruk, -als misschien een geleerde of een krankzinnige op het gewone volk. Mijn -koelies vermoedden iets dat niet te breidelen, niet te stuiten viel -in dezen kerel, maar konden zich noch tot onbeperkte bewondering, -noch tot volkomen afkeuring van Tsjong Ong opwerken. - -Ook daar in de groene meer-achtige kom, waar het oerwoud zich in -het gladde water spiegelde en ons ietwat plompe vaartuig bijna stil -bleef liggen, werkte Aris zonder ophouden. We wisten allebei niet, -waarheen de tocht eigenlijk ging. Zooals alle rivieren, slingerde ook -deze zich door de menschenleege woestenij, met kronkelende bochten, -ver, veraf van den weg waarlangs we den Olifantsberg bereikt hadden; -en onze koelies hadden stellig een vast beraamd plan------. - -Aris wilde zoo ver mogelijk varen den eersten dag; hij hoopte tot -over het ravijn van Sadong heen te komen, zoo mogelijk tot in de -nabijheid der eerste dorpen. - -Drie lange dagen, door kort bivak in het struikgewas aan den oever -onderbroken, voeren wij de rivier af. De koelies, half in muiterij, -half beu van deze vreemde, henzelf eigenlijk weinig aangaande -onderneming, roeiden onwillig, wachtten alleen nog op hun loon. - -Weer kozen ze, zooals dat bij gewelddadige, maar laffe menschen -vaak is--de meest wijze partij, zoodra de eerste eenzame hutten -opdoemden. Alleen deze laatste nacht stond nog onder den ban van dit -avontuurlijkste reisje, dat ik ooit in Siam heb ondernomen. - -We waren ergens in de heesters aan den oever voor den nacht aan -land gegaan. Ook Ong's vlot lag daar. Doch de nacht was nu donker en -zonder maanlicht, en opeens was nu mijn weerstandskracht uitgeput. De -trillende lichten der kampvuren wierpen de schaduwen der boschjes in -phantastische vormen overal heen, en ik kon Tsjong Ong nu niet meer -zooals vroeger in het licht der maan bewaken. - -Elke schaduw kon zijn wrekend mes brengen, ik voelde al de koele kling -in mijn nek, huiverde en trok in Aris' gezelschap, mijn waardigheid -door een verstandig woord bewarend, in een hut aan den oever, -barricadeerde de deur en sliep,--sliep, sliep------. - - - -Het lukte Tsjong Ong tenslotte toch nog het plan van den Olifantsberg -een halven dag voordat ik terug was aan zijn meester te overhandigen, -en gebruikmakend van de regeeringstelegraaf heeft de oude Siameesche -graaf zeker zijn mijn verzekerd. - -Maar gewonnen heeft hij toch niets. Wel weet hij nu waar de berg ligt, -maar wat voor ontginningsmogelijkheden hij biedt, wàt de Olifantsberg -waard is, dat zal hij nooit van zijn leven vernemen (en zelf kan hij -niets ondernemen), dat zal mijn geheim blijven--van mij en van de -grenzenlooze, menschenleege oerwouden. - - - - - - - -VAN BRUINE EN GELE MENSCHEN - - - ....MAAR HUN ZIELEN ZIJN ALS ONZE ZIELEN, GEHEEL ZOOALS - DE ONZE EN DRAGEN DROOMEN EN VERLANGENS DOOR HET LEVEN, - DIE VAN DE ONZE MINDER VERSCHILLEN DAN DE BLADEREN DER - BOOMEN VAN ELKAAR.... - - HERMAN HESSE: "Herinnering aan Indië." - - - - - - - -AZIATEN - - -CHINEESCHE VROUWEN EN MEISJES - -Opgedragen aan een Dame in Zwitserland - - -Dikwijls, wanneer ik hier iets moois, iets nieuws, iets zeldzaams vind, -denk ik aan jou.---- - -Weet je dat wel, jij hebt iets Chineesch aan je! Je oogen, je wangen, -heel je gezicht en zooals je op de wijze der Chineesche vrouwen je -haar glad achterovergestreken draagt--iets van forschheid, frischheid, -feestelijkheid, gaat er van je uit, iets, dat aan oorspronkelijkheid -doet denken, toen Eva nog vrij was, aan--tijden toen er van een -vijgeblad nog geen sprake was! Dat schoot me vandaag op het station -van Soerastra-Dhani te binnen, toen er een troep vrouwen uit Kanton -bijeenstond. - -En toen--neem me asjeblieft niet kwalijk--enkele minuten later had ik -het gevoel: Hier achter in Siam moeten toch wel een heele reeks mij tot -nu toe onbekende instellingen leven, om een waarlijk verwonderlijke -vruchtbaarheid en een ongehoord rijke kinderzegen--eenigszins binnen -de perken te houden. - - - - -HOMO SAPIENS - -Voor den Aziaat is het smeulende heden iets heerlijks--en toch heeft -hij de toekomst voor zich.---- - -De homo sapiens daarentegen weet (of durft) met zijn heden niets -bepaalds te beginnen, doch offert aan de toekomst, die hij meestal in -het geheel niet heeft, de verschillende onaangenaamheden des levens, -tot hij door kommer en verdriet [3] gebukt aan het graf staat.---- - - - - -CHINEESCH DINER - -Wanneer een bekoorlijke dame tot mij zegt: "Maar eet dan toch van -mijn sinaasappels, als u veel van sinaasappels houdt----!" - -Dan wil ik van deze dame ook dadelijk permissie om haar om den hals -te mogen vallen! - -Ik ken geen land, dat aan mijn verlangen meer beantwoordt dan Siam. - -Men doet het daarginds weliswaar bijna net zoo min als hier, -maar----alleen al dit zacht en teeder voorgevoel van steeds dichtbije -mogelijkheden, dit zalige "zich in een minder gecompliceerde wereld -weten" werkt bevrijend, en eveneens het diepe besef, Europa met zijn -onzekere zeden achter zich te hebben gelaten, waar men zich toch -altijd weer opnieuw vergiste. - -Het is zooals het "wonen in de stad" in tegenstelling met het "in -de provincie verbannen te zijn"--waar wetenschap, geestelijk leven, -kunst en andere aangenaamheden als mogelijkheid tenminste aanwezig -zijn, ook al maakt men er waarschijnlijk nooit werkelijk gebruik van. - - - - - - - -MEH LIENG - - -I. - -Toen we al bijna klaar waren met het avondeten, kwam Meh Lieng en -hurkte nog gauw bij ons aan tafel, hier en daar van een laatsten -zuur-zoeten schotel iets snoepend.---- - -Ze scheen vandaag al bizonder goed gemutst, had waarschijnlijk een -of ander nieuw avontuur voor (of liever tegen) mij op touw gezet, -en was dezen keer bijna zoo goed als zeker van den goeden afloop. - -Maar, zooals dat bij vrouwen zoo gaat------het lieve apensnoetje van -madame lei zich toen toch op zijn onverwachtst plots in zware plooien -en opeens begon ze te jammeren------buikpijn! - -"Baaahhhnja sakit peroet!" jammerde ze in het Maleisch.------"Ik wil -veel olie drinken. Ik wil------mijn buik spoelen------!" - - - -Ik heb Meh Lieng de wonderolie eigenhandig mogen ingeven. (Ze dronk -het uit de flesch.) - -Toen ik de stroperige vloeistof over haar mooie tong liet druppelen, -zag ik schitterende witte tandjes.---- - -Ik prees: "Meh Lieng------dapper!" - -Door dezen lof werd madame een en al enthousiasme en verklaarde -mij stralend van geluk voor dessert en ter harer verlichting: -"Over een half uur is 't misschien al over------Saja poenja peroet -lekas------mijn buik is vlug------!" - - - - -II. - -Meh Lieng had iets van het beangstigende, altijd met verrassingen -[4] dreigende van een dame van de groote wereld over zich.---- - -Toen zij met echte wilde-vrouwen-gracie den aanval van menschelijke -vergankelijkheid had doorstaan, richtte madame de onschuldige en -vriendelijke vraag tot mij: - -"Toean, ga je mee in het rijtuig van mijn oudsten broer een beetje -lucht happen?"---- - -Maar in plaats mij dit rijtoertje onder de palmen en den verrustigenden -sterrenhemel te gunnen, liet zij zich toen door mij uitnoodigen om -mee te gaan naar den Siameeschen schouwburg, en plotseling, ik weet -niet hoe dat zoo gebeurde, zaten we daar. In een leeg tempelachtig -gebouw----veel te vroeg gekomen. - -Onder het rooken van natuurblad-cigaretten vertelde Meh Lieng mij -over het stuk. Ze droeg een donkerrooden p'hanong, gele, smalle, -leeren pantoffeltjes aan haar bloote voeten en een lichten, bijna, -maar niet heelemaal witten sluier. - -Ik kon er mij niet volledig van overtuigen of zij eigenlijk een -Siameesche met een tikje Chineesch bloed was of omgekeerd. Haar -verschijning was Maleisch-Arabisch, en ik dacht aan de duizend en -een nachten. - -------toen begon de zaal vol te loopen. Indiërs, Chineezen, Maleiers, -Siameezen, wandelden naar binnen. Het zevenenvijftig man sterke, -zeer sterke orkest had zijn zevenenvijftig rijstbuiken volgestopt en -was tot onbaatzuchtige opofferingen en krachtdaden bereid. - -Gongen, pauken, koperen piano's, fluiten en pijpen, houten trommels -en dubbel-snarige violen werkten zoo hevig samen, dat er toch in elk -geval een flinke dosis van een zeker soort muzikale begaafdheid noodig -was, om dat mooi te vinden. Ik, die moeite heb, om de eenvoudigste -Europeesche melodie te onthouden, bewonderde oprecht het telkens -weer samen stemmen van al die verschillende instrumenten, zelfs in -de meest warrelende klank-duikelingen en -watervallen, terwijl er -toch schijnbaar zonder noten werd gespeeld. - -Madame kreeg het warm. - -Ik begon mij te vlassen op de voorstelling; Meh Lieng zou alles -voor mij in het Maleisch vertalen! Ze was goed thuis in de opera. Ze -verstond de kunst om uit deze klanken-salade verschillende noten van -bizondere beteekenis op te diepen, waarnaar je den tijd kon afmeten, -dien het nog zou duren eer de voorstelling begon: "Psjeng!"----geduld, -nog een half uur, "Pioetsj!"----nog maar een kwartiertje! "Bam, -bam!"--aha, de artisten zijn klaar, het spel gaat beginnen! - -Ook Siameesche drama's behandelen de oude stof. In het begin was het -uitgangspunt van het lintwormachtige stuk dat dien avond gegeven werd: -"Twee koningen en een koningin!" Later, kort na een vreemdsoortige, -onverklaarbare geboorte, waarin een groene bierflesch de rol van -zuigeling speelde, herdoopte ik het drama in "Banjak bini----Banjak -soesah.------Wie vele vrouwen heeft, heeft vele zorgen!"--------Heet -lag de avond over het rumoerige tooneel. Consumptie was veroorloofd, -maar alleen de allerkleinste. Een tante met hangborsten klauterde -telkens weer over de balustrade der loge. Tamil-vrouwen met fluweelige -oogen, vulden half-gesluierd een heele bank met heet leven. - -Meh Lieng's stemmetje, rap als een spinnewieltje en scherp als haar -kleine tandjes, vertelde: "Sekarang radja nember satoe manoe bekin -prerang sama radja nember doea------Nu wil de eerste koning oorlog -voeren tegen den tweede------!" - -------ik was op het punt hopeloos in het niet te onderscheiden gewarrel -van klanken, geuren en beelden weg te zinken----maar toen kondigde -zich op eens de wonderolie aan--en--redde mij.---- - - -(Uit het Diertjesboek.) - - - - -MEH LIENGS MALEISCHE RAADSELS EN LIEDJES - -Perempoean: - -Kalau toean mati dahoeloe, nanti saja pintoe koeboer------ - -Zij: (Als je vóór mij sterft, o toean, wacht ik aan de deur van het -kerkhof------) - -Djantan: - -Djangan djawab pintoe koeboer, pintoe soerga saja nantiii------! - -Hij: (Wacht jij maar op antwoord aan de deur van het kerkhof------ik, -ik wacht aan de deur van den hemel------!) - - - Dari mana poenai melajang? - Dari sawah toeroen ka-padi! - Dari mana data sajang? - Dari mata toeroen ka-hati! - - (Vanwaar komt de duif aangevlogen? - Van het vochtige veld der rijpende rijst! - En de liefde, vanwaar komt die? - Van de oogen daalt ze neer in het hart!) - - Isap rokok, tembakau tjina, - Asap-njah k'loear seperti boenga. - Ajoha adik abang bertanja: - Djin-djin di sjari siapa jang poenja? - - (Sigaren en Chineesche tabak! - Als bloemen kronkelt zich de rook! - Ajohah! vraagt de jongste den oudsten broeder: - Van wie heb jij een ringetje aan je vinger?) - - Berapa tinggi poetjoek pisang? - Tinggi lagi asap api! - Berapa tinggi goenoeng Ledang? - Tinggi lagi harap hati! - - (Hoe hoog is de bananenloot? - Hooger dan de rook van het vuur! - Hoe hoog is de berg "Ledang"? - Hooger dan de hoop in het hart!) - - - - - - - -AH TSJAN - - -Heel, heel in het begin van mijn Oostersche levensperiode, toen ik -voor den eersten keer zoo bediend en verzorgd en verwend werd, na het -eten alleen maar even om mijn tabakspijp hoefde te roepen, 's ochtends -vroeg bij het wakker worden de koffie als vanzelf bij mij aan mijn bed -kwam, en bijna elk oogenblik een dier zwijgende bedienden wachtend op -een wenk van mij tegen den muur stond------destijds dacht ik kort en -bondig: "Deze kokkies en boys zijn buitengewoon!" De vriendelijkheid, -waarmee ze hun meesters bedienden, de blijheid--heel hun doen en het -toch volkomen ontbreken van elke slaafschheid of kruiperigheid deed -mij goed. - -Zonder dat ik ooit te voren in mijn leven gelegenheid had gehad -ook maar de kleinste rol als meester en meerdere in te studeeren, -noch ooit den geringsten aanleg tot heerschen in mij had bespeurd, -werd ik plotseling op de handen gedragen als was ik een koning. Het -is maar één keer gebeurd dat een van deze in het wit gekleede, stille -bedienden-scharen achter mijn rug een half-onderdrukt jongensachtig -lachje wegslikte. Het was in een der eerste hotels van het heele -Oosten. Maar ik kon het me best verklaren------daar hoorde ik niet -thuis! - -Nooit anders is buiten mijn wil mijn waardigheid als toean, -welke te bewaren mij in het algemeen moeilijker valt dan duizenden -anderen heeren om haar ook maar voor één oogenblikje te vergeten, -verongelukt. De bescheiden Chineesche logica, volgens welke een toean -eenvoudig een toean is en daarmee basta!--kwam mij altijd van pas. Ik -geloof, dat Chineesche boys vaak zoo goed voor hun meesters zorgen, -omdat elk van hen graag den keurigsten en den mooisten toean wil -hebben, om zich in zijn afglans te koesteren. - - - -In die tijden van het allereerste begin was Holloeki nog niet bij mij, -maar een andere Chinees had de eer mij te voederen en te verzorgen. - -"Ah Tsjan, Hongkong- en Kantonman"----aldus staat zijn naam onder de -kiek, die ik als herinnering aan hem nog steeds bewaar. - -Als ik tevreden over hem was, noemde ik hem Ah Tsjannetje, maar -meestal minder vriendelijk en bijna ruw Ah Tsjan(ae). Dit "ae" had -zijn eigen beteekenis. - -Ah Tsjan was een zeer bereisd jongmensch, geheel en al in den zin der -opgaande zon van zijn land, en kon niet alleen beter koken dan ik, -maar zoowat alles. Eens had het leven hem als scheepsjongen heel in -Hamburg doen belanden; hij had ook in Bangkok bij Duitschers gediend -en daardoor sprak hij een komiek, allerdwaast Engelsch, dat niet is -weer te geven. Bovendien probeerde hij met een vreemdsoortig accent -aan elk woordje dat er maar even voor in aanmerking kwam een "ae" -te hangen. Inplaats "I like" zei hij "I like(ae)" en zoo voort. En -zooals de meeste Chineesche tongen struikelde ook de zijne over de -moeilijke Westersche "r". - -Bovendien was Ah Tsjan(ae) een echte grillig-hartstochtelijke Chinees -en paste daarom goed bij mij. Zijn opgewekte geestige beweeglijkheid -stelde mij schadeloos voor de betrouwbaarheid en orde en al die -andere goede eigenschappen, die een boy moet bezitten------ik haat -knechtenzielen. - -Af en toe, meestal geheel onverwacht, stroomde hij over van -vertrouwelijkheid, hurkte naast mij neer en begon familieverhalen -en dingen uit zijn leven te vertellen. Hij, de jonge, onooglijke -Chinees had al meer achter den rug, dan menige groote, trotsche, -prachtige Europeaan. - -Op een keer ruimde hij in mijn bijzijn zijn Japansche reismand op. Wat -daar toen niet te voorschijn kwam! (Naast een paar potloodstompjes en -andere kleinigheden van mij, die hij in de haast vergeten had.) Een -heele Chineesche reisrommeltentoonstelling! - -"All this I like(ae) ve(l)y much three hundred dollar!" verklaarde -hij. "I have(ae) got(ae) mamma in Bangkok. She plenty rich. My father -San Francisco, my blappa [5] carpenter!--And this here belongs my wife, -she Kanton, same country I; she no good." En hij pakte een portret -uit! "Met groet en kus, je Julius"--ansichtkaart in het Chineesch. Een -pikzwarte opgedirkte, wit-gepoederde dame met lak-roode lippen. Ik kon -nog net even gauw zeggen: "I congratulate you!" en verdwijnen---------- - - - -Het volgende is een knipsel uit een briefje, dat Ah Tsjan aan zijn -"Mamma" schreef. Hieruit valt de verklaring niet moeilijk af te -leiden, waarom Ah Tsjan altijd een gezicht vertoonde dat straalde -van tevredenheid. - -"------Master plenty good. I make(ae) plenty money, and eat(ae) his -rice all the same. He never make(ae) I write(ae) how much, when go -market. Master only give(ae) money, I buy. - -He eat(ae) plenty eggs, ten pieci one day, and like(ae) ve(l)y much -carony. [6] - -Master funny man. Sometime(ae) night he speak(ae): Ah Tsjan(ae), -make(ae) light!----and he take(ae) paper and write(ae) plenty and -then start(ae) laugh(ae). - -He never bad with me, but when sun hot and sick little he no more -speak(ae). - -He belongs Swiss. - -He no drink(ae). - -He go plenty jungle. He speak(ae), like(ae). Sometime(ae) he ask(ae) -me: Ah Tsjan(ae) do you like(ae) jungle?----Then I speak(ae): No, -no! I like(ae) much more better nice house, I like(ae) Bangkok. Bangkok -ve(l)y, ve(l)y ve(l)y nice! But master only laugh(ae): Ah Tsjan(ae), -Bangkok no good, all big town no good, plenty bad people! Master -like(ae) "orang-oetan"-people in jungle ve(l)y much. Sometime(ae) he -go dirty siamese hut and speak(ae) black men. But he never take(ae) -woman. But he like siamese girl, yes, I know, I------have(ae) seen. Why -he not take(ae) sleep nice girl? I think(ae), he mad a little-- - - - -Eens sloot Ah Tsjan vriendschap in een Chineesch dorpshotel, waar wij -den nacht doorbrachten. In de kamer naast de onze sliep een Chineesch -gezelschap van een man of zeven, acht, bestaande uit een dikke oude -moeder, waarschijnlijk den erbij behoorenden vader, twee, drie jonge -mannen en een paar bekoorlijke dochters (met geoliede kapsels), -die Ah Tsjan in de oogen staken. - -Den volgenden ochtend, toen ik op het station van R. op den trein -wachtte, kwam Ah Tsjan plotseling met een doodernstig gezicht op mij -toe en zei klaaglijk-bedelend tegen mij: "Master, this woman"--hij -bedoelde die oude Chineesche moeder met haar grijze haren en haar -rijstbuik--"beg(ae), you give(ae) her little money. She not can -take(ae) one ticket. She speake(ae)," ging hij voort, "will give(ae) -you something" en de oude vrouw, die intusschen op haar halve voeten -was komen aantrippelen, begon inderdaad al aan een van haar prachtige -ringen te draaien. - -Maar daar ik destijds nog nieuw was in dit vreemde land en mijn chef -vlak naast mij stond, meende ik deze heele geschiedenis met een streng -gezicht te moeten negeeren. - -Eens philosofeerde ik met Ah Tsjan over zielsverhuizing. - -Het was toen de griep in Siam heerschte (de Chineezen stierven als -vliegen in den laten herfst). Toen vroeg ik: - -"Ah Tsjan, do you like(ae) die?" - -Waarop hij ontsteld antwoordde: - -"Master, how can! Anybody man no like(ae) die!" - -"Die, no matter," ging ik voort, "lateron dead man return dog, -buffalo, cattle." - -Ah Tsjan (glimlachend): "Yes sometime(ae) dead man come(ae) back -beast." - - -Pauze. - -Ah Tsjan, in Bangkok zijn tweeduizend menschen aan de griep -gestorven. Nu zullen daaruit tweeduizend honden ontstaan of buffels, -niet waar? - -No, no Master! - -Jawel, zeker! - -No master, look see, Europe now big fighting. Sometime(ae) die 50.000 -pieci men. But not come(ae) back 50.000 cattle--Europe plenty hungry! - - - -Een Chineesche boy kan oneindig vriendelijk worden en voorkomend, -wanneer hij door een brandend verlangen wordt gekweld, 's meesters -toestemming noodig heeft om zijn verlangen te stillen. - -Zonder zijn bedoeling ook maar eenigszins onder stoelen of banken -te steken, kwam Ah Tsjan soms op het gekste tijdstip en gekleed om -door een ringetje te halen bij mij praten, mij wat vertellen, iets -interessants, dat zijn meester aan het lachen moest maken of op een -andere manier aangenaam zou aandoen, en zoodra hij de uitwerking zijner -woorden van mijn gezicht kon aflezen, knoopte hij er zijn verzoek aan -vast (dat meestal op permissie om uit te mogen gaan uitdraaide), net -zooals wij als jongens aan een goed rapport een wensch vastknoopten. - -"Have(ae) got(ae) friend, knife not can go inside----" "ik heb een -onverwondbare vriend," wilde hij daarmee zeggen. - -"Zou je hem vanavond willen opzoeken?" vroeg ik hem spottend terug. - -Een leuke vriendelijkheid (en aardige toespeling op mijn magerheid) -was: "Master, you and I all the same--not have(ae) got(ae) much -beef------!" - -Of plotseling en schijnbaar zonder eenigen grond trad hij op mij toe -en sprak: "Bangkok-women belong cut(ae) hair, all dress like men, can -only know here a little (op zijn jongensborst wijzend) boy or girl." - -Ik kwam al heel gauw tot de ontdekking, dat hij 's nachts vaak uit -was. 's Avonds, zoo na het "afdrogen", verdween hij gewoonlijk, en ik -geloof, dat als ik niet zoo'n vasten slaap gehad had, ik hem pas zoowat -tegen het aanbreken van den dag had kunnen hooren binnensluipen. Maar, -om alle verstandige menschen de handen van ontzetting ineen te doen -slaan--ik moet bekennen, dat ik soms mijn menschen liever liet begaan, -dan voor paedagoog te spelen. Hoe vaak was ik zelf niet liever ergens -anders gaan slapen,--voor mijn part op de maan,--dan op zoo'n eenzame -bamboeschraag in een gebrekkige kongsi te kruipen. - -Er ging een gerucht rond, dat Ah Tsjan plenty opium rookte. Hij, -zoo goed als elke andere Chinees, was daartoe ook wel in staat. Maar -of Ah Tsjan waarlijk zoo dom was, vroeg ik mij af en hier in Siam een -opiumroes noodig had. Hij, met de zilverblanke tinnen knoopen aan zijn -buis en de khaki-kniebroek; Ah Tsjan, die altijd zoo keurig was; Ah -Tsjan, met zijn zoo voornaam klinkende en bijna toovermacht bezittende -wijze van spreken in echt grootsteedsch, Bangkoksch dialect------. - -Hoewel, toen ik hem er eens mee plaagde, verklaarde hij mij -plechtig: "No, I no like(ae) woman" en toen ik het eerst niet goed -wilde gelooven, ging hij voort: "Yes master, I no more like(ae) -woman--have(ae) had before plenty fifty pieci!"-- - -En een anderen keer, toen ik mij vroolijk maakte over zijn -deugdzaamheid en hem vroeg: "Ah Tsjan(ae), no like(ae) gamblac, -[7] no like(ae) woman, no like(ae) opium--Ah Tsjan(ae), what do you -like(ae)?"----toen antwoordde hij trouwhartig en zoo vrijuit, dat -ik het bijna moest gelooven: "Like(ae) house, where people plenty -tell story----!" - -Zooals in alle mooie, buiten de wet vallende menschelijke -levensverhoudingen----en zoo was immers de verhouding tusschen mij -en mijn boy--vielen er om een haverklap conflicten met Ah Tsjan -voor. Zijn invallen gingen tot in het ongelooflijke over, zijn eens -zoo grappige gezegden werden mij onverdraaglijk, en opeens moest Ah -Tsjan plaats maken voor Holloeki. - -Holloeki heeft minder scherts verstaan en was in buitengewone -omstandigheden minder slagvaardig, maar hij heeft mij trouwer en -langer gediend dan Ah Tsjan. Hij was zoo precies en nauwkeurig als -een jaar-in, jaar-uit de uren afbellende schoolklok, en ik moest -hem menigmaal bewonderen, wanneer hij zelfs onder de lastigste -omstandigheden op reis nooit hulpeloos tegenover een mijner wenschen -stond en nooit wanhoopte onder het moeizaamst gezwoeg in het oerwoud. - -Maar als ik nu zoo in de stilte over deze tijden zit te peinzen, dan -lijkt het me toch bijna, alsof Ah Tsjannetje in zijn drie maanden -meer voor mij heeft beteekend dan Holloeki, de modeljongen, in al -zijn zeventien. - - - - - - - -BIJ PET DEN DORPSKONING - - -I. - -Pet is koning. - -Zijn huis staat minder scheef dan al de andere in het dorp en is het -gebruikelijke pied-à-terre voor de reizigers. - -Ik heb er drie nachten gewoond. - -In de bruine pracht van een strak-spannenden buik weerspiegelt zich -Pet's majesteit. Wie met hem spreekt, kruipt vrijwillig, en ik heb -nooit kunnen vergeten------Pet verstaat de kunst om twee vrouwen in -eendracht naast elkander te----voeden.------------ - -Pet's huis heeft een ruime benedenverdieping, welker eenig meubilair -uit het algemeene betelkauw-gerei alsmede de door het gebruik rood -geworden kwispedoor bestaat. Behalve dit bevinden zich daar in twee -schuinloopende hoeken nog twee britjes, net tingeltangeltooneeltjes -in een zevenderangsch werkliedenkroeg---- - -En voor mij zijn dat werkelijke, echte tooneelen zooals in een -schouwburg, links in een hoek, rechts in een hoek---- - -Dat zijn de plekjes, waar Pet's vrouwen den dag door-kauwen. - -Ieder à drie tot vier kinderen. - -Juist nu, terwijl ik daar zoo op mijn pakje beddegoed neerzit, kruipt -de eene op handen en voeten den harden leemen grond opdweilend rond, -zoodat ik onwillekeurig moet denken "geit"! en de andere lacht me -verleidelijk toe--! - -Maar Pet, die dubbel rijke----arme, werpt een langen blik naar mijn -whiskeyflesch.---- - - - - -II. - -Iederen keer, wanneer Pet's "vrouw-nummero-twee" zoo vriendelijk -is,--vriendelijk, zonder het zelf te vermoeden--haar borstdoek -weg te leggen, of (eigenlijk nog beter!), na het vooraf luchtig te -hebben uitgeklopt hem opnieuw om te doen------moet ik aan mijn bleeke -vaderland denken, waar--o, welk een smaad!--de koe het symbool voor -melk is.---- - - - - -III. - -Pet's familie gaat zonder scherp afgeteekende grenzen in de -dorpsinwoners over. - -In zijn huis hangen ineengedrongen jongens rond; jonge mannen, mannen, -grootvaders komen een kwartiertje babbelen, gaan weer heen, rooken -even gauw wat, brengen boodschappen, halen orders. - -Dat kunnen Pet's zoons zijn, vaders, broers, neven, ooms------wanneer -Pet afwezig is, zijn zij------plaatsvervangers.---- - -Onder anderen Loem. - -Als vergankelijk vleesch beschouwd, zooals men ook een stuk vee -bekijkt, is Loem een prachtexemplaar van een man. Hoe hij aan zijn -naam is gekomen, die "gat" beteekent, is een van de vele, nog niet -opgeloste Siameesche raadsels. - -Loem rookt, en tweemaal op een dag, een keer 's ochtends en een keer -'s avonds, maakt hij zich gereed om aan zijn werk te gaan, klautert in -een suikerpalm naast het huis om een zorgvuldig in schors gewikkelden -knop te----kietelen! - -Dat gebeurt zoo, dat hij dezen knop zoowat een kwartier lang heen en -weer beweegt, zooals men een houten pin, die men uit den grond wil -rukken, al maar heen en weer duwt. - -Toen ik Loem vroeg: "Tham a'rai--Wat doe je?" riep hij: "Tham nam -tan----Ik maak suiker!" - - - - -IV. - -Wat, Pien, Sali, Prom, Tsju, Kin enzoovoort zijn koningskinderen. - -Eenigen van hen zijn jongens, de anderen meisjes. Ik kan de namen -niet goed meer uit elkaar houden. Pien is geheel naakt, en Tsju draagt -niets dan een strook van schors om de heupen. - -Sali is een schakeering minder donker dan haar broertjes en zusjes. - -De heeren der schepping herkent men bovendien daaraan, dat ze zilveren -been- en armspangen dragen. - -Doch de hoofdpersoon in deze kleine menschenwereld is Wat, een mollig -juffertje, met een rond rijstbuikje, van nog geen drie jaar. Ook -zij is geheel naakt------alleen haar toekomst is bedekt door een -vijgeblaadje, dat sierlijk uit zilver gesneden en met zwarte was -prachtig ingelegd is---- - -Zoo mogelijk moet Wat later koningin worden! - - - - - - - -ONG EH - - -In een ver wouddal aan den Kau-Yai, den grooten berg, heb ik een -tijdlang bij Ong Eh, een grijzen Chinees gewoond, aan wien ik niet -minder vriendelijk terugdenk dan aan een mijner grootouders. Bejaarde -lieden, dunkt mij, zijn menschen in den meest menschelijken vorm; -in hen zijn de hartstochten vervaagd, en dikwijls is al het slechte -en kwade in het op- en neergaan van hun lange leven bezweken. - -Den drie-en-zestigjarigen Ong Eh met het streng-gevormde, gladgeschoren -ascetengezicht, de grijze, tot een dunner wordende vlecht gedraaide -haren en de verstandig kijkende oogen, vond ik een der sympathiekste -onder al de vele Chineezen die ik ontmoette. - -Bij de twintig jaar leefde hij destijds al aan den Kau-Yai, had zich -met taai volhardende Chineesche vlijt zijn huis en zijn tuintje, -dat op den duur tot een tuin werd, verdiend en leidde daar van de -karige opbrengst zijner bananen en boonen en suikerriet een eenvoudig -leven. Negentien keer was reeds de regentijd met zijn bruisende -wateren gekomen, had zijn beetje aarde weggesleept of steenen en -slik over het vruchtbare land gedragen----iederen keer verhielp -hij de aangebrachte schade, en ieder jaar kwam ook weer de droogte, -zoodat hij nauwelijks water genoeg te drinken had en 's ochtends en -'s avonds met den gieter zijn tuinbedden moest nagaan. - -Ong Eh's doelbewuste arbeid scheen geheel de uiting te zijn van een -idealistisch, gelukkig-tevreden leven. - -Maar zoo heel beschouwend en idyllisch zijn Chineezen niet -aangelegd. Om zoo'n beetje groente zou hij zijn oude dagen toch zeker -niet in den vreemde--want dat is Siam immers voor een Chinees--hebben -doorgebracht. Neen, hij wist, dat er in den grond onder zijn tuin -tinerts lag en hij wachtte er op, dat er iemand kwam om hem zijn land -af te koopen. Drieduizend Singapore-dollars, een aardig sommetje, was -zijn prijs. En hierin had zijn groote voorliefde voor het tuiniersvak -zijn oorsprong gevonden. - -Ik woonde gedurende een paar weken in Eh's huis, welks deuren allemaal -gewend waren, naar den kant waar de zon opkwam en waarin ik toch nooit -het gevoel kwijt raakte, alsof het mèt de zon zou ondergaan. Over -een steile trap en door een valluik kwam men op de groote, oneffen -zolderkamer, waar men Ong Eh vaak achter drie groote kisten, die zijn -schatten verborgen, rookend, lezend, den tijd langs zich heen latend -trekken of ook wel slapend kon vinden. - -Hij was de oudste man in het dal en als zoodanig tegelijkertijd -opperpriester en plaatsingsbureau voor de koelies in de enkele in -het oerwoud verspreid liggende mijnen. - -Iederen avond boog hij ootmoedig voor zijn goden, onder wier altaar -mijn reismatrasje was neergelegd, en offerde hun in deemoed een -paar kaarsjes en wierookwolkjes, en hij werd eens zeer ontstemd, -toen ik die "dwaze lichtjes" uitblies, omdat ze mij hinderden bij -het inslapen. Hij was een maniak. Iederen ochtend werd hij precies -op tijd wakker, hing zijn beddegoed op, spuwde eens flink (door een -kwastgat in den houten vloer) en ging eindelijk rijst koken. De half -gare rijst zette hij in een hoek (altijd precies in denzelfden) en -tusschen het koken en het gaar worden in gunde hij zich iederen dag -precies driemaal een pijp tabak. - -'s Ochtends wandelde hij rond in den tuin, somstijds diep in gepeinzen -verzonken, doch meestal luid met zichzelf pratend. Van tijd tot -tijd zag ik hem aankomen, zijn linker broekspijp ongelooflijk hoog -(heelemaal tot boven aan toe) opgerold of het lijfje, dat behalve -de broek zijn eenige kleedingstuk was, tot aan zijn harige borst -afgeslagen. Wat dit buik-zonnen beteekende heb ik nooit kunnen -ontdekken. - -Als hij in zijn drie geheimzinnige schatkisten muisde, ritselde en -rinkelde het vreemdsoortig. Op een dag liet hij mij, een half dozijn -over elkaar heen geknoopte smerige gescheurde lappen openmakend, het -heiligste zien wat hij bezat, een glashelderen, kleinen kogel, dien -een Maleier zoogenaamd in een schelp had gevonden. En hij vertelde -mij, dat hij tweehonderd dollar voor het wonderding had betaald. Ik -dacht: Jij goeie, oude slimmerd, wat mag er in jouw sluwe brein zijn -omgegaan, eer zich de overtuiging er voor goed in had vastgezet, dat -deze parel een half vermogen waard is. Want ik zag onmiddellijk dat -dit kogeltje niet een echte parel was, maar uit een "kogelfleschje" -stamde. En vanaf dat oogenblik was het met de betoovering, die er -van zijn drie kisten uitging, gedaan. - -Vredige avonden heb ik in Eh's huis doorgebracht, wanneer ik na den -arbeid in den jungle een pijp rookend op mijn plekje uitgestrekt -lag. Dan drukte Ong Eh soms zijn grooten, gaffelvormigen hoornen bril -op zijn overhoekige jukbeenderengezicht (om nog een stichtelijk uurtje -te hebben) en begon mij eentonig met bijna tandelooze kaken uit een -soort Chineesche Odyssee voor te prevelen. - -Ong Eh was mij van meet af zeer genegen en ik voelde al duidelijker: -hij mag me wel. - -Zijn warme begroeting zei me dat, wanneer hij, mij bij mijn pols -grijpend, over mijn blanke hand streelde, zijn twee veel te lange -scheptanden vertelden mij van zijn genegenheid, als hij mij van uit -de verte toeriep: - -"Toean, di?--Is het land goed?" en ik merkte het, als hij Holloeki -een bosje verschgeplukte spinazie voor mij bracht. - -Hij hield van mij op deze manier: Misschien is dit de vreemdeling, -die mijn tuin koopt, zoodat ik geld genoeg zal hebben om terug naar -China te gaan, nog voordat ik dood ben.---- - -Zijn voorliefde voor mij was dus menschelijk. Zooals elke liefde. Doen -wij zelf ook niet al wat goed is alleen daarom, omdat wij hopen net -zooveel of duizendmaal meer aan schoonheid en aan geluksgevoel terug te -winnen! Is onze reinste en beste en schijnbaar onbaatzuchtigste liefde -in wezen niet ook maar een middel, dat in ons innerlijk harmonieën -en gelukzaligheden wil wekken, die de beste vergoeding zijn, welke -er in het leven der menschen is! - -Het was roerend, hoe Ong Eh soms mijn hand greep: - -"Toean, is het land goed, ik zou zoo graag mijn vaderland nog eens -terugzien----?!" - -En Aris verklaarde mij later: "Alle Chineezen smeeken om een zoon, -die, als zij zelf niet levend in hun land kunnen weerkeeren, tenminste -hun gebeente eens naar China kan terugbrengen. De meisjes achten ze -geringer, daarom kan men die koopen." - - - -Maar op een ochtend was Eh dood. - -Men vond hem achter zijn kisten. - -De mare van zijn overlijden ging snel en opwindend als een onweer -door het dal. Van alle kanten kwamen zijn vereerders aangeloopen, -angstig trachtend bij de hemelvaart van den heilige mee te werken. - -O, wonderlijk-zwaar beeld: Chineesche begrafenis! Leven en -dood! Drieëndertig mijnkoelies droegen de baar, waarop de doode -lag. Een man met offer-gebraad voor de goden opende den stoet, een -hamerde op een gong en onder het geknetter van vuurwerk ging het op -een draf (opdat vooral geen booze geesten op het laatste oogenblik een -hekserij konden bedrijven) over heg en steg langs en door de onstuimige -beek naar den jungle------Ong Eh ruste in de eeuwige zaligheden----! - -Half zingend en vreemdsoortig-onsamenhangend krijschend verdween -de lijkstoet. - -Een wegje was van te voren door het oerwoud gekapt en midden in het -dichtste geslinger van teeder wuivende rotangpalmen een laag graf -gedolven. Het was precies noord-zuid gericht. Wolkjes van heilige -vuurstaafjes trilden door de lucht en de stralende zon bescheen Ong -Eh's graf. - -Siameesche en Chineesche priesters prevelden lange gebeden, elk der -aanwezigen wierp een handvol aarde in de groeve en toen ik ontroerd -door het woud naar huis wandelde, nog geheel onder den indruk der -plechtige ter-aarde-bestelling, dacht ik: minstens zoo mooi als -wanneer bij ons een beroemd professor sterft!-- - -Ong Eh zal weder opstaan! Op een dag zal daarginds ergens in het -Rijk van het Midden zijn zoon een ernstig gezicht zetten, ernstig -met zichzelf pratend rondloopen, zal plotseling, een besluit nemend, -in een zeilboot stappen en over de Golf van Siam hierheen varen. - -Dan zal Ong Eh's verbleekte gebeente nog één keer wit in het licht -der tropische zon opschijnen naar den "grooten Berg," voordat het -den verren terugtocht naar het land der vaderen aanvaardt.---- - -Zoo is het den menschen beschoren. Ook zwervers, die het leven naar -vreemde werelden voert, zouden ergens thuis willen hooren. Zelfs -Chineezen hebben een vaderland.--Het heet China. - - - - - - - -IN HOEY YOT - - -TSJAOE MO LE - -Maar daar hield nu toch alles bij op! Nu moest ik me er warempel nog -toe leenen om den Chineezen van Hoey Yot te laten zien, dat ik, blanke, -beter Chineesch Nieuwjaar wist te vieren dan zijzelf als Chineezen. Van -de manier waarop zij het deden------luieren en met feestelijke kleeren -pronken----had ik genoeg. Dat was geen Chineesch Nieuwjaar! - -Zoo kwam ik op het denkbeeld "Tsjaoe mo le." "Tsjaoe mo le" is een -spel, dat het "nog-jong-zijn" van den speler wil bewijzen en verder -niets is dan een leuk soort buiteling. "Tsjaoe mo le--luchtsprong" zou -al te blufferig klinken. (In de gladde geasphalteerde stationsstraat -in Zürich kan men na middernacht heele kettingen van wel tot twintig -van zulke jeugd-bewijzen netjes aan elkaar hangen.) - -Op het kleine oerwouddorpsplein daarentegen moest ik me met -zes tevreden stellen. Maar------eigenlijk heeft een alleen -het al gedaan. Zelfs degenen, die zich al in hun huizen hadden -teruggetrokken, klapperden nog eens op hun houten sandalen aan, -om het te bestaren. Zooveel achting als op dien avond, is mij nooit -te voren ten deel gevallen. Kaarsrecht stond mijn eer en trotscher -dan ooit. Dat beviel mijn Chineezen beter dan wanneer ik ze boorgaten -liet maken op plaatsen, waar ze toch geen erts vonden.----Nog toen het -al donker was, toen de kikkers in het moeras met hun concert allang -weer waren aangevangen en de lucht van het nachtelijk krekel-gezang -trilde, hoorde ik, terwijl ik voor mijn schrijftafeltje zat, hoe aan -den overkant in het huis van den voorman beraadslaagd werd, hoe de -toean toch wel dit "Tsjaoe mo le" deed. Maar het allerbeste: - -Li Tiang's vrouw heeft dit alles gadegeslagen. Zat ze voor mij -nu voor haar huisdeur in een scharlakenrooden-en-witten mantel -(zolderkamertjes-beddetijk), ging ze om mijnentwille den zandbodem -nazien, of er niets verloren was gegaan bij het spel, was ik nu -misschien toch eindelijk de oppertoean, hoewel de andere blanke in -Hoey Yot een dikkeren buik had en lichter haar op zijn hoofd?---- - - - - -DE TIJGERVAL - -Toen ik op een avond laat in het donker nog iets achter mijn hutje -zocht, kwam Hoeng Song, mijn nachtwaker, vlug op mij toe en gaf mij -een veelbeteekenenden wenk. - -Daar was iets niet in orde! - -Behoedzaam bracht hij mij bij een vreemdsoortige opstelling van -stevige, krom gespannen en gebonden touwen en knuppels. - -"Haha, jij vindt het dus noodig en nuttig, achter mijn bed een -tijgerval op te stellen! Beste kerel!" dacht ik. - -Van zijn lange rede in het Siameesch over werking en doel der machine -verstond ik destijds tot mijn spijt nog niets. Ik voelde alleen maar -vaag: Dus is het toch waar, dat hij den vorigen nacht achter mijn -huis een zwarten panter heeft gezien, en het gebruik, alle kippen en -honden op te sluiten, zoodra het donker wordt, is dus blijkbaar niet -zoo belachelijk als het mij tot nu toe leek. - -Maar omgekeerd was het mij, nieuweling, toch ook weer half en half een -raadsel, hoe er een tijger of een ander eenigszins groot dier in dezen -val kon blijven hangen. Hierin zou een panter eerder woest worden en -mijn heele huisje mitsgaders het heele stangengedoe omverrennen! - -Dus ging ik dien avond meer verontrust dan gerustgesteld slapen. Mijn -eenige troost, dien ik tot mijn beschikking had, bestond uit de jaren -geleden gemaakte waarneming: Nachtwakers kent men nooit heelemaal! - -Doch het werd inmiddels ochtend, zonder dat mij het verwachte groote -gemiauw en geblaas had gewekt en na dien nacht nog zoowat een keer -of veertien. - -Pas toen ik me over de voorzichtigheidsgrap van Hoeng Song begon -vroolijk te maken klakte op een keer plots midden in den stikduisteren -nacht, nauwelijks een paar meter achter mijn hoofd, het vreeselijke -ding dicht. - -Ik sprong op als iemand die gegeeseld wordt en rende naar buiten, -waar Hoeng Song al met een knuppel in zijn vuist rondsprong om -den--Chinees, die aan verlangen naar mijn zilveren tabaksdoos -leed----snel te bevrijden. - - - - -OP EEN AVOND, - -toen ik in de beek achter het dorpje baadde------wie kwam daar toen -plotseling aantrippelen?---- - -De vrouw van den nachtwaker----! - -Op klaaglijke jammertonen krijschte ze om haar man, die ergens in -het oerwoud was.---- - -Dat klonk zoo 's avonds in den schemerenden jungle net zooals wanneer -men in de bergen zoekt naar iemand die verdwaald is en dien men -misschien zelfs wel dood zou kunnen vinden. - -Doch Hoeng Song kwam weldra welbehouden terug met een bos -geneeskrachtige wortelen. - -Vreemd, ook wanneer ik alleen het oerwoud in ga, is het heele dorp bang -voor een ongeluk. Maar wanneer weerlooze marktvrouwen en onbeschermde -kinderen een verren tocht dikwijls even voor het vallen van den avond -aanvaarden, dan is dat iets vanzelfsprekends. - -------Alsof het van deze sierlijke schepseltjes minder jammer is, -dan van Hoeng Song, den nachtwaker, of van mij. - - - - -HET BAD - -Gisteren------heeft Li Tiang, mijn Chineesche meesterknecht, mij een -zekere plek om te baden zeer, zeer warm aanbevolen: - -"Veel water, niet ver weg en goed achter de boomen!" herhaalde hij -telkens opnieuw. - -Kunt gij raden, waarom----------? --------ik geloof, omdat daar, -waar ik gewoonlijk baad,----zijn vrouw mij zien kan (als zij zich -een beetje moeite geeft). - -Is dat niet slecht van hem, haar van dit pretje te berooven? Moet niet -het "een-blanke-zien-baden" de schoonste droom dier bruine vrouwen -zijn! Zal zij ooit in haar leven iets lichters vinden------?! - -Vandaag------heb ik haar zien baden! - -Li Tiang's jonge vrouw is prachtig! Tusschen vier en vijf uur -'s middags. Twee-derde van het edelste China, één-derde Siameesch -bruin. De zon drong juist met schuine stralen door het loover en -scheen tot op den bodem van den stillen vijver. Ze is waarschijnlijk -nog geen zeventien jaar. Door het glas-heldere water zag ik alle de -fijnste bizonderheden.---- - -Morgen wil ik, moet ik------weer op mijn oude plekje baden! - - - - -TIN-SPOELSTERS - -Ik heb een gezelligen middag gehad------hurkend bij de tin-spoelsters -in de beek en half omdat ik moest, half omdat ik ze wilde beluisteren, -hielp ik flink mee. Wie dit "goudwasschen" niet van jongs af aan als -handwerk heeft beoefend, kan vermoeide knieën krijgen en de zon brandt -hem heet in den rug. - -Al deze vrouwen hier waren zoo goed als naakt, hadden heur rok-doek -tot op "mannen-zwembroekjes-uiterste-grens" geheschen en draaiden de -vlakke houten borden met vlijtige handen.---- - -Telkens wanneer het zand in mijn eigen waschkom verdween en het tinerts -als een zwaar hoopje zuiver achterbleef, schonk ik deze kostbaarheid -met een paar vriendelijke woorden aan de eerste de beste die naast -mij zat. Als antwoord sloeg ik dan meestal een blik te meer in deze -eenvoudige menschen. - -Zelf als uitgewasschen, blootgelegd en al het bijkomstige weg, zaten -ze om mij heen als zich van de werkelijkheid losgezaagd hebbende -levens. Vijf of zes. Rimpelige oudjes, met plooien in den buik, -sporen van zwaren arbeid op den rug, soms een halven teen missend, -een heel leven achter zich hebbend, grootmoeder------overgrootmoeder -misschien.---- - -Ze spraken enkel over het re tiboek (het tinerts), over het gebrek -aan water, over de hitte, alles beschouwd in het licht van den satang, -het Siameesche geld. - -Eén enkele was er onder die niet meepraatte------en haar heb ik het -meeste geschonken, hoewel ze als antwoord enkel maar lachte.------Deze -was nog geen moeder.---- - - - - -VERDORDE ZIELEN - -Van Tarsala op weg naar Hoey Yot, ontmoette ik bij een bocht van den -weg plotseling drie vrouwen. - -"Mai mi p'ha!--Ik heb mijn borstdoek niet om!" verontschuldigde -zich tot mijn groote verwondering een der drie, druk krijschend, -half lachend, half beschaamd, verrast. - -Ze kwamen er aan, zooals marktvrouwen loopen, alleen die eene op dat -oogenblik niet. Het bizondere was: Zij strekte op dat moment nog -bovendien juist haar beide armen omhoog, om de mand op haar hoofd -vast te grijpen. - -Misschien verbeelding, maar zij leek mij zóó werkelijk nog iets -naakter dan de anderen.---- - -Om haar te troosten, riep ik haar daarom toe: "Mai pen a'rai!--'t -Hindert niets!" en dacht (in stilte en alleen voor mijzelf): Hoewel -jij het eigenlijk bitter noodig zoudt hebben!-- - - - - -KLEEREN - -Het gebeurt hier ook wel eens, dat je tot je vriend zegt: "Zeg, -kijk eens, wie is die mooie vrouw daar------?!" - -En de vriend antwoordt dan, geblaseerd: "Och, dat is immers Meh -Dehng (juffrouw Meier), maar ze heeft alleen--een schoonen doek -aan vandaag.---- - - - - -TOONEEL - -Vandaag heeft er weer eens een geprobeerd mij over mijn hondje heen in -vriendschap te naderen. (Dat is ook hier een voor de hand liggende weg, -dien al velen hebben ingeslagen.) "Hond-wijfje!" zei ze en wees op -"Hoedli." - -Omdat er echter mos en ander vlekkige dingen op haar borst groeiden -en ze ook verder heelemaal niet bezienswaardig was, antwoordde ik -enkel kort: - -"Hond-wijfje goed!------Mensch-wijfje niet zoo goed----!" waarna -ze------heenging. - -------Zoo ontbreekt het ons hier in de wildernis ook niet aan -blijspelen en kluchten die het harde werkleven verzachten. Dikwijls -zijn het weliswaar maar simpele natuur-eenacters, maar ze weten toch -meestal heel goed het "zielespel-zijn-willende-tooneel-in-de-stad" -te vervangen. - - - - -EENVOUDIGE WERELDEN - -In een driemaal te wijde Chineesche zijden broek zit ik voor mijn -hut.---- - -Een grootmoeder kruipt op handen en voeten eerbiedig om mij -heen------zoekt versch betelnootkauwsel.---- - -Haar kleinzoon speelt op een grashalmfluit een mager wijsje: -"ti-toe-ti--ti-toe-ti--telkens weer ti-toe-ti------." - -Anders niets----------------! ----dan laat hij mij zien, dat je op -deze fluit ook door een--neusgat kunt blazen----! - - - - -TSJE ARIS - - -Toen ik alweer bijna een jaar in Europa terug was, kreeg ik het -volgende briefje van Aris in het Maleisch, maar met Latijnsche letters -geschreven, zoodat ik het zelf, hoewel met wat moeite, lezen kon: - - - Op Siameeschen bodem den .... November 19.... - -Goeden dag, o Heer, en wees gegroet door uw trouwen dienaar Aris. - - Heer, - -Zoojuist, toen uw brief in het land Siam aankwam, regende het wat -minder dan eerst, maar de prijs van de ongepelde rijst is toch -wat lager dan vroeger, omdat de Groote Koning van Siam niet meer -veroorlooft, dat de rijst van het land Siam naar andere landen -uitgevoerd wordt, en ik, uw dienaar, o heer, heb dit jaar den tijd -gebruikt om mijn rijstvelden in orde te maken, en ik heb wee span -ossen gekocht en een nieuw huis gekocht, en daar ik, uw dienaar, -hoop, dat gij, heer, op Siameeschen grond terugkomt, ben ik niet in -iemands dienst getreden. - -Niet waar, heer, gij zult zeker terugkomen, en ik heb er op gewacht, -want gij zijt goed, heer, en ik herinner mij en vereer steeds de -wijsheid van mijn heer, die reeds vleesch en bloed wordt in uw dienaar. - -Een andere blanke heeft mij, uw dienaar, reeds geroepen en bevolen, -hem uw geheimen en vondsten in het oerwoud te verraden. Hij zal mij -hetzelfde loon geven als gij, maar ik wil het niet, want ik wacht tot -gij, o heer, terugkomt, en wijl uw hulp tegenover mij, uw dienaar, -zoo goed was, en ik u dit nooit kan vergelden, hoop ik, dat Allah, -God de Heer, u geluk zal geven, dat groot is, gelijk hij het mij -gaf van toen ik nog geen vrouw had tot nu, dat ik een vrouw bezit en -rijstvelden en een eigen huis, - -en misschien drie of vier maanden na dezen brief zal ik een zoon -hebben. - -Vaarwel en wees gegroet door - - - Uw dienaar - Aris. - - - - - - - -NOE KIANG - - -TOEAN, MAKAN! ETEN, HEER! - -Wonderlijk natuurlijke vrouwen zijn er onder deze bruine menschen. Zij -zijn als levend geworden droomgestalten met het ovale gezichtje in -het kort geknipte haar. En die zachte, zachte armen.---- - -Zij neemt eieren uit een kistje en legt ze in een draagmand.-- - -"Toean, makan!"-- - -"Ja!" - -Die ronde, bruine schouders------! - -In Nai Sih's winkel zit ik tusschen knapen en oude lieden, en voor -de deur, maar drie pas ver, neemt Noe Kiang eieren uit een kistje en -legt ze in een draagmand. - -Het eene ei na het andere. Hoe "veel tijd over hebbend," statig en -gracieus, hoe rhythmisch--in volmaakte schoonheid. Of ze het vermoedt, -dat ik haar arm bijna opeet------? - -"Toean, makan!" - -"Ja, ja Holloeki, wacht even------er zijn nog minstens------honderd -eieren in het kistje----!" - - - - -DE MAAN KOMT OP. - -Op de maan wachtend zit ik voor mijn bamboehuisje. Weer is een heete, -klare dag voorbij. - -Het kleine dorpje, geheel in de tuinen liggend, schijnt te slapen. In -den flakkerenden schijn van smeulende vuren drukken de huisjes zich -in den grond. De nacht steunt er zwaar bovenop. Warrige hoopen van -kokos- en betelpalmen staan zwart voor den sterrenhemel. - -De palmen over het dorpje zijn het zinnebeeld van al de menschenlevens -daarin, sierlijk gegroeide gelukkige naast kromme. Deze, door -den wind ontredderd, draagt een woest gorgonenhoofd, en gene is, -niettegenstaande de stormen die over hem heen gingen, in de kalme -hoogten van een rustigen ouden dag gegroeid. Een bizonder slanke werd -door het lot vroegtijdig het hoofd afgerukt. Arme schoone! - -Ik wacht heel rustig, in den aanblik van den avond -verzonken. Glimwormpjes fonkelen in de warme lucht hier en daar op, -sprongsgewijze, gelijk mooie gedachten in middagdroomen opduiken. Een -vleermuis fladdert hoekig rond. Hoek, hoek roept een dier in de verte -en aarzelend wordt 't lichter.---- - -Daar ijlt uit het slanke bamboe een donkere gestalte op mij toe, -en in zilveren glans stijgt de maan boven de palmen uit. - -"Noe Kiang------------?!" - -"--------------------Toean!" - - - - -NOE KIANG - -De eerste maal, dat ik Noe Kiang zag, wandelde ze juist op haar -grootmoeder heen en weer--werkelijk. - -Het oudje lag uitgestrekt in Nai Sih's huis en Noe Kiang wandelde -met bloote voeten, zich met de handen aan den wand in evenwicht -houdend, van de teenen af langzaam en met volharding, stap voor stap -de magere beenen van de grootmoeder op, trad haar met voorzichtige -zorgvuldigheid op de maag, op de verwelkte borsten, en stapte -omhoog naar den hals.--Toen ik mij, ten zeerste verwonderd over -het doen van het mooie meisje, naar de beteekenis van de seance -informeerde, luidde het antwoord: Grootmoeder kwam vandaag van diep -uit het oerwoud. Ze heeft veel geloopen en heeft spierpijn. Noe Kiang -masseert haar met haar voeten. Noe Kiang is de liefste meisjesnaam, -die ik in Siam tegenkwam. Noe beteekent: "Muis." Kiang beteekent: -"Langs den wand sluipen." - - - - -MELAJOE! - -Wat hier het mooiste is? - -Het woud met zijn orchideeën en varenplantwonderen? - -Of deze bruine jongens met hun stralende oogen, als zij met zijïge -poezen in de zon spelen, naakt, zoodat hun zilveren voet- en armspangen -glinsteren en glanzen----? - -De door den storm gebogen kokospalmen aan het strand van de zee? - -Het kostelijkste is, als Noe Kiang "ja" zegt. - -Dit Maleische "Ja!" Deze eenige klank, die aan de taal van het -vaderland herinnert. Dat witte woordje in den mond eener bruine -vrouw. En hoe ze het uitspreekt! Hoeveel open trouwhartigheid, welk -een wereld van gevoel weet Noe Kiang erin te leggen, zoodat ik het -elken keer weer opmerk, mij opnieuw verbazen moet, dat aldoor weer -nieuwe verwachtingen in mij ontwaken, hoewel in den diepsten grond -van mijn hart een zachte stem probeert te klagen: bij bruine vrouwen -moet je niet het laatste willen zoeken--! - - - - -KERSTMIS IN DEN JUNGLE - -Noek! Noek! vandaag vieren wij blanken een feest! Wil je mij helpen -den heelen dag lang rond te luieren en heelemaal niet te werken--? - -"Toean!"-- - -"Noe Kiang, wat glanzen je witte tandjes lief!" - -"O, Toean!"-- - -"------als sneeuw------!" - - - - -GESPREK - -"Noe Kiang------!"-- - -"Toean------! Wat zeg je, toean------?" - -"Men zegt, dat Noe Kiang naar Kedah wil gaan------om -te------trouwen------!"-- - -"Ja, toean, dat is waar!"-- - - -PAUZE - - -"Toean----Wil jij je niet voorgoed in het land Siam vestigen----? Wil -je hier geen vrouw nemen----? Zou je geen zoon willen--? Toean----! wil -je of wil je niet------?"-- - -"Ik kan niet willen----Noe Kiang------ik moet------naar Europa -terug!"-- - - -PAUZE - - -"Noe Kiang, wanneer wil je naar Kedah gaan?"-- - -"Ik wil heelemaal niet naar Kedah!"-- - - -PAUZE. - - -"Toean, als je naar Europa terug wilt gaan, dan wil ik naar Kedah. Als -je niet naar Europa terug gaat------dan gaat Noe Kiang niet naar -Kedah----! Toean, wil je of wil je niet----?"-- - - -PAUZE - - -"O, Noe Kiang------de toean kan niet willen, ik moet------terugkeeren -naar mijn vaderland------"-- - - - - -UIT DE VERTE - ---------toen ik mij vandaag nog wat in de lauwe avondlucht wilde -verkwikken, kwam ik Ah Tsaoe tegen, mijn vroegeren voorarbeider, -dien ik in langen tijd niet gezien had---- - -"Tsjeng Noei zendt den toean haar groeten--!" - -"Tsjeng Noei--ik kan mij dien naam niet herinneren------!"-- - -"Tsjeng Noei------zoo heet Noe Kiang nu! Zij is kort geleden naar -Kedah verhuisd als de vrouw van een rijken Chinees. Ik heb haar in -Hohkien-Chineesche kleederdracht, met gouden pijlen in het haar gezien, -en ze hoopt spoedig moeder van een Chineesje te worden----!" - - - - - - - -DE NACHT BIJ PRIESTER NIANG - - -De zon was in stralenden gloed achter de oerwouden verzonken, en de -avond begon de wijde wildernis met zijn blauwe schaduwen te omvangen, -toen wij de woning van een zonderlingen heilige bereikten. - -Aris kende Priester Niang nog van vroeger. Het was mij 's ochtends -al opgevallen, dat mijn Maleier giechelend bij een paar Chineezen -naar ons nachtkwartier geïnformeerd had en ik wist, Aris' gezicht -langzamerhand tot in het laatste vouwtje kennend, dat er iets -merkwaardigs ging gebeuren. - -Wederom waren we sinds weken onderweg, trokken van het eene dorpje -naar het andere, van de eene Siameesche hut naar de volgende en -zwierven door het land gelijk vagebonden. - -Nu was ik blij verrast, een goed getimmerd huis te vinden, dat er -proper uitzag en vriendelijk en gastvrij midden in een vruchtentuin -lag. - -Niang, de priester, was een man met een hooge Noord-Indische gestalte, -met een ronden kaal geschoren schedel, waaruit een paar verstandige -oogen keken, die aanhoudend schenen te willen zeggen: Denk er aan, -wij zijn uit een andere wereld! - -Onder het huis lag een kwade zwarte hond aan den ketting en twee -vrouwen vlochten daar een mat. De eene, dacht ik, is waarschijnlijk -Niang's zuster, de andere ook een familielid. - -"Aris, deze priester heeft het goed, de vrouwen zorgen voor -hem en hij kan zich schitterend aan zijn hoog beroep, het -"niet-anders-doen-dan-denken," wijden." - -Doch Aris lachte terug: "Veel erger, dit zijn allebei werkelijk -Niang's vrouwen! 's Ochtends drijft hij de buffels in het veld, -'s avonds haalt hij ze terug, anders doet hij niets, en zijn loon -zijn deze twee stille, werkzame vrouwen met heur hertenoogen." - -Ik trok mij vroeg in mijn klamboe terug, die Holloeki binnen in -het huis had opgehangen. Ik hield er van, daar 's avonds in te -liggen. Zooals alle sluiers, had ook deze de goede eigenschap, dat -men, zelf bijna ongezien, de dingen er buiten des te rustiger kon -bekijken. En tot zonderlinge beschouwingen noodigde het muskietennet -mij altijd uit, zoolang ik in Siam reisde. Op dien avond hield mij -de priester bezig, die tegen de voorschriften van zijn godsdienst -scheen te leven. - -Een onrustige nieuwsgierigheid plaagde mij: Waar zal hij slapen? Zijn -dit werkelijk zijn vrouwen? Waarom hebben de Chineezen vanmorgen -gelachen, toen Aris met hen sprak? - -En ik kon het gevoel niet van mij afzetten, dat daar iets zeer -gewichtigs aan het gebeuren was, dat deze magere bruine met zijn valen -schedel en de als naar binnen toe levende oogen een ontwakende god -moest zijn, die, de zede-voorschriften der oude religie wegwerpend, -zijn eigen wijze had gevonden om zalig te worden. En in het -schemerlicht werd de houten hut voor mij tot den, een nieuwen geest -gewijden en van de diepste ontroeringen die het menschdom kent, -doorbeefden tempel.-- - -Daarna vergat ik weer alles wat mij door den geest gegaan was; in -tijden van zwerftochten worden mijn gedachten ongehoorzaam en dwalend -en hebben moeite om in den eenmaal gevormden kring te blijven. - -------later hield mij een eentonig-prevelend gerucht wakker, Niang -bad nu met zijn vrouwen bij den flakkerenden schijn van een gebrekkig -kokosolievlammetje. - -Naderhand ging de eene na de andere, schuw en gebukt langs mij heen -sluipend, in de kamer vlak naast mijn bed en na een poosje waarin niets -gebeurde en het mij was alsof de tijd stil stond, blies de priester het -licht uit en trok zich ook in het vertrek----bij de vrouwen terug.---- - -Weer omgaf mij heel de tooverwereld van een tropischen nacht in een -huis in de wildernis. Klein gedierte liet zijn jachtkreet weerklinken, -het zoemde rondom mij, terwijl ik lang half te waken en half te droomen -lag, vergeefs wachtend op gezonden slaap. Zwaar en dik broeide de -lucht in het kleine vertrek, bijna om ziek te worden. Door het kleine -getraliede venstertje drong een afglans van buiten naar binnen, -waar nu in het volle licht der maan de wereld prachtig lag uitgespreid. - -Mij plaagden duizend vlugge gedachten en koortsachtig voelde ik mij -in de hand van het leven; het kookte angstig in mijn bloed: de vraag -naar het doel en de reden van het bestaan, en morgen zou de dag weer -heet zijn, en deze gelukkige bruine daar in de kamer, en------. - -"Zeg, Aris!" riep ik opeens naar de veranda, "de goeie God is -onrechtvaardig! Waarvoor is dàt nu weer goed: dien kerel geeft hij -twee vrouwen en hij is nog wel een Boeddhistisch priester en heeft -op geen enkele het recht; en ik, blanke, die toch stellig een veel -beter mensch ben, mag toekijken!" - -Aris troostte mij door den wand terug: - -"Ja, toean; 't is werkelijk krankzinnig!" en na een poosje ging -hij voort: "Zoo zijn de Siameezen! Er zijn er wel die tien en meer -vrouwen bezitten----!" - -Bij deze op minachtenden toon geuite woorden hoorde ik hem nog lang -in de duisternis rondspoken, en het was mij alsof ik nu in het licht -der maan op zijn gezicht de plechtig-godvruchtige overtuiging las, -toen hij voortpredikte: - -"Toean, dan zijn wij Maleiers toch betere menschen. Onze Allah, -onze Mohammedaansche godsdienst, de Islam veroorlooft ons niet meer -dan------vier vrouwen te hebben------niet meer dan vier------!" - -Na een poosje, waarin ik ernstig over de wijsheid van den godsdienst, -die in mijn vaderland gebruikelijk is, had nagedacht, riep ik Aris -weer toe: - -"Onze blanke Allah is toch ook niet kwaad. Hij zegt in de -Heilige Schrift: Zoo iemand twee van iets heeft, twee stuks, twee -exemplaren----dan moet hij daarvan een afstaan aan dengene die niets -heeft----!" - -Aris begreep het dadelijk: - -"Toean, jullie God is volkomen!" - -De nacht lag in het venstertje als een melkvlek, zooals het -lichte oog van een betere toekomst door de zwartheid der ellende -straalt. Rusteloos woelde ik onder mijn net. Dwang hield mij destijds -vast, zware arbeid onder de zon, karig brood.---- - -Soms liet een der mannen buiten een steunend geluid hooren. Aris -praatte vreemdsoortig in zijn slaap, als uit een vreemde wereld -sprekend, als een dier dat van de maan droomt. - -Eindelijk, lang na middernacht, kwam de slaap over mij, weldadig -en verrustigend, en de wederwaardigheden van mijn leven verdwenen, -gleden uit mijn denkvermogen weg, zacht en stil, zonder dat ik wist -waarheen.---- - -"Vier vrouwen, niet meer dan vier," wervelde het nog door mijn brein, -heel vaag maar, zonder dat ik in staat was iets duidelijks te denken; -ik voelde mij opgeheven, als zwevend, als vliegend in de zon.---- - -En toen begon zich voor mijn oogen, als uit een nevelmuur zich -losmakend en langzaam en onmerkbaar nader tredend en al duidelijker -gestalte aannemend, een vreemdsoortig beeld te verheffen, en de nevel -nam vorm aan, een dicht heen-en-weer-gegolf van witte wollige veeren -van den heiligen reiger ontstond eruit, en midden uit deze weeke -donzige omlijsting glimlachte mij een gezicht toe: Net een leuke -grootvader. Een gezellige oude heer. Witte rijp van levenservaring -boven zijn voorhoofd, een, die meesmuilend zeggen kan (maar dit nooit -werkelijk doet): ik heb het leven overwonnen, het heeft mij nooit -heelemaal verslagen------de wereld is toch goed! - -"God------!?!" voelde ik vaag. - -Half ontwakend hoorde ik hoe Aris de maan toeblafte. Een koele -windstoot kwam van het venster. Een of ander klein dier door een -bleek-phosphoresceerende lichtstreep verschrikt, ritselde heen. Toen -draaide een slapende op de veranda zijn vermoeide lichaam zoo zwaar -om, dat het heele huis ervan beefde. - -In de kamer van den priester, dacht ik, liggen nu in eenen God vereend, -drie menschenlichamen------misschien houdt de maan de wacht.---- - -Maar daar stond alweer die oude heer voor mij en zijn gezicht -glimlachte mild, toen hij zei: "Jij hebt vermetel over godsdiensten -gepraat------! - -Hierbij waren zijn goedige oogen liefdevol op mij gevestigd en ik -weet niet hoe het kwam, ik voelde, dat het makkelijk was vertrouwen -in dezen grijsaard te hebben. En zonder dat ik bij machte was mijn -gedachten tegen te houden, begon ik te klagen: - -"O, waarom zijt ge zoo gierig tegen mij en laat mij heelemaal zonder -vrouwen?" - -En het vreemde denkbeeld van het viervoudige wezen der vrouw kwam in -mij op, toen ik hem haastig en een beetje onbedachtzaam smeekte: - -"Goede man, ik zou ook vier vrouwen willen hebben------" - -"Een eerste, die ik elken dag anders zou kleeden; vandaag in het -rood, morgen in gele en blauwe zijde, maar meestal zou ik haar in -het eenvoudige voorname zwart der Chineesche gewaden kleeden------!" - -"Een andere", ging ik voort, "zou ik willen hebben om--uit te -kleeden------!" - -Bij dezen onbezonnen geuiten wensch voelde ik iets als berouw en een -onbehaaglijk gevoel voor den ouden heer, die voor mij toch tenslotte -nog nieuw en geheel onbekend was en daarom voegde ik er ter mijner -geruststelling en om hem in te lichten haastig aan toe (weliswaar -half ongelegen en verstoord): - -"Ik ben namelijk een bewonderaar van al het schoone. Vrouwen zijn er -vóór alles om zoo mooi mogelijk te zijn. Misschien is dat alles!" En -toen maakte ik het kort: - -"Als ge nog een derde voor mij zoudt weten, die voor mij spreekt, -zoodat ik mij ongestoord aan mijn gedachten kan overgeven, en -een vierde, die geduldig en zwijgend naar mij luistert en al mijn -verlangens en klachten in zich opneemt, gelijk de zee het water der -groote rivieren opneemt, dan------zou ik misschien tevreden zijn." - -Toen verdween het beeld weer en ik zonk in vergetelheid, in -verlangenloosheid, niets meer voelend,--zooals het in den dood moet -zijn. Ik weet niet hoe lang ik zoo heb gelegen.-- - -Maar opeens rees weer de nevelmuur voor mij op en beefde en borrelde en -de veeren van den witten reiger teekenden zich helderder en duidelijker -af, en vlugger, dan ik dorst te hopen, stond weer de vriendelijke -oude heer voor mij: - -"Hier, wat denk je van deze vrouw------?" en------reeds zat ik -tegenover haar, op rijk geborduurde kleeden, groene kussens in den -rug, terwijl groen licht sterk van alle kanten aanvloeide.--De mooie -vrouw zag mij nieuwsgierig aan, met heldere oogen, die in een ovaal -gezichtje van de gelijkmatigheid van een marmeren beeld zaten. Haar -handen en voeten waren zoo smal en tenger als fijne rotangtwijgjes -en goudig als honing. Ze droeg niets dan een sarong, die met een -Maleischen knoop over haar jonge borsten was dichtgemaakt, ook zij -groen, met vlammende zwarte arabesken beschilderd, en citroengele -bloemen en vogeltjes waren over den doek heengestrooid met heel de -fijnheid der Oostersche kunst. - -En nog iets zag ik, iets vreemds: vlak achter haar stond (het is -zoo moeilijk zich geheel van Westersche begrippen los te maken) -een dikbuikige gele reiskoffer, en de witharige heer zei slim, -dat hij daarin maar meteen de meest verschillende kostbare gewaden -voor de schoone vrouw had meegebracht, en dat ik het hem maar niet -kwalijk moest nemen, wanneer de tweede niet kwam,----deze hier was -voor alles geschikt.---- - -En waarlijk, ik ontdekte nu op een der slippen, waarmee de zijden -sarong over haar borst bevestigd was, in duidelijk leesbare letters: -"Trekken, asjeblieft!" - -Dat leek naar Europeesch-Westersche begrippen werkelijk overweldigend. - -Ik was al bijna op het punt, den mij vreeselijk lijkenden knoop los -te maken, toen ik mij op het laatste oogenblik bedacht: "Ai, ai, -wat zal daaruit worden----en daarom in alle bescheidenheid, maar toch -met een diepen zucht besloot: "Dat zal ik maar laten!" - -Toch bedankte ik den grijsaard vriendelijk voor zijn attentie. - -Bij al deze wonderlijke gebeurtenissen (ik was zoo verbaasd, als -nooit te voren in mijn leven) bekroop mij al stelliger het gevoel: Nu -ben je stellig gestorven----! Zoo geheel naar wensch, en volgens het -programma en zonder onaangenaamheden kan het toch stellig alleen maar -in den hemel toegaan. En ik begon, mij snel in mijn nieuwe positie -schikkend, te overleggen: - -Daar ik in het paradijs waarschijnlijk voor eenigen tijd zal -moeten verblijven, zou het misschien wel raadzaam zijn, goede -voorzorgsmaatregelen te nemen en daarom vroeg ik haastig aan den -ouden heer: - -"Maar zeg, waar is nummer drie nu------ Ik vraag excuus voor deze -uitdrukking----ik bedoel de vrouw, met wie ik een beetje verstandig -kan babbelen..------" - -Op deze vraag scheen de lieve heer juist gewacht te hebben, want hij -viel mij in de rede: - -"Weet je, voor die daar (en naar de veranda wijzend, waar -Aris en de Siameezen lagen), voor deze kinderlijke menschen is -dat goed genoeg. Vier vrouwen, voor mijn part tien. Zij zijn -nog wankelmoedig-onbestendig, hun grillen en wenschen zijn nog -zonder eenige richting, bijna ongedekt en gelijkend op die der -dieren. Dieren hebben oppervlakkig lief. De liefde pakt en verlaat -hen in een ommezien. Zij kunnen niet aan een enkele vrouw gebonden -zijn en blijven.-- - -Maar voor jou, als blanke, heb ik iets anders bedacht. - -En luister dan: Meer leven heb je achter je in den ketting van je dagen -dan deze bruinen en deze mooie jonge vrouw, die heb ik zorgvuldig en -alleen voor jou door honderdduizenden vroegere levens heengeleid. - -Gedurende honderd millioen jaren heb ik de goede zede in haar -gecultiveerd, had zij niets anders te doen dan zich te leeren kleeden, -zoo natuurlijk en mooi als de rozen in den tuin, als de lotosbloemen -in den vijver van het paradijs openbloeien---- - -Door honderd levens maakte zij zich vertrouwd met de hooge gedachte, -den knoop van haar sarong alleen voor jou los te maken.---- - -En gedurende de andere millioenen jaren heeft ze zich in het lezen -der zielen geoefend, leerde ze woorden afwegen; en nu is ze heerlijk -volgroeid en volleerd en zal net zoo spreken en zwijgen als jij, -en jullie zult met je tweeën één taal zijn en één gedachte.------" - -Bij deze profetische woorden werd het mij stralend en blij te moede -(zoo iets was mij volkomen nieuw) en ik dacht alleen met iets van -een duizel in het hoofd: laat ik toch maar in alle geval opletten! - -Toen begon ik te vertellen; haar, die in groen en in geel en in zwart -vlak naast mij zat, haar, de schoone met het zuivergelijnde gezicht -lei ik in afgeronde beelden de beteekenis van het leven uit. - -Haar oogen waren die van een kind; heel, heel klaar, gelijk het water -van een bergmeer; en elk woord, dat ze sprak, woelde zich los uit -den grond van haar hart en was blij en omlijnd en vol vorm als edel -kristal. En ze zag mij aan, al mijn gedachten van mijn lippen aflezend -en soms ging zij, een half aangevangen zin van mijn tong overnemend, -voort, en al wat mijn ontroerde ziel probeerde uit te spreken aan -diepe gevoelens, werd in haar mond als door mij gedacht en door haar -veredeld tot gedichten. - -Ik zweefde in een zee van licht, zonder herinnering aan tijd en aarde, -en al mijn verlangens waren van mij afgevallen, hadden allen invloed -en alle macht over mij verloren!-- - -Toen nam de oude heer, die zich gedurende ons gesprek vriendelijk in -zijn donzen wolk teruggetrokken had, weer menschelijke vormen aan, -maar dezen keer was de zachte, vertrouwen inboezemende glimlach uit -zijn gezicht verdwenen: - -"Luister!" zei hij ernstig, "deze vrouw, die je bevalt, die je in -geel en groen, in rood en in blauw wenscht te kleeden, deze vrouw, -met wie je verstandig kunt redeneeren, en in wier ziel jouw woorden -tot gedichten worden------verneem------Zij wil je toebehooren en de -jouwe worden. Gedurende de zevenhonderd levens, die zij als heilige -boom in het tempelwoud van Bang Pla doorbracht, als witte duif in -Wat Tsjeng, als reiger aan zee, in het oerwoud, in de bergen en in -de open steppe------gedurende al deze lange tijden heeft zij den -moed en de wijsheid verzameld om je zonder vrees toe te behooren, -en nu is ze bereid, jouw leven in haar leven op te nemen. - -Leg het in haar hand! Zij weet, dat het een menschenleven -is. Vertel! Zij zal begrijpen. - -Wees moedig! zei de oude man, de witte rijp der levenservaring op -zijn voorhoofd, en met een stralenden blik, waarin de kracht lag, -over millioenen van jaren en levens en lotsbepalingen heen te zien, -alles te verklaren en nooit te verzaken.---- - -En de donzen veeren van den heiligen reiger groeiden weer voller, -en de schoone vrouw met de glanzende oogen zat weer voor mij, dezen -keer in elegante zwarte nauw-sluitende Chineesche kleeding, en haar -smal gezicht was overwaasd met een teeder rood van brandend verlangen: - -"O, vertel me toch," zei ze, "en de toekomst gaat voor je open, -zoo heerlijk, alsof de zon in den ochtend over de onmetelijkheid der -wouden opgaat--." - -Maar midden in haar geestvervoering zweeg ze opeens, scheen aan -iets heel vers te denken en vroeg mij plots vol deelname: "Waarom, -arme man, ben je in den hemel pas tot een vrouw gekomen------?!" - -Nu voer het opnieuw door mij heen, dat ik nu in het paradijs moest -zijn, en van een duizelingwekkende hoogte zag ik opeens mijzelf, -kruipend, op de oude morsige aarde maar eigenlijk kroop ik niet, en -de modder zag er van hier niet meer als modder uit. De honderdduizend -draden van het al kruisten door elkaar heen; van alle kanten aankomend -liepen ze op mij, menschje van de aarde, toe, onbarmhartig trekkend -en rukkend, zoodat ik onwillekeurig dacht: - -"Het is jammer dat het leven---- - -------dat het leven zoo vreeselijk is!" klonk het voltooiend van -haar lippen. - -Toen wist ik eensklaps, dat de mooie vrouw waarlijk mijn hemelsche -vrouw was en haar vraag schoot mij weer te binnen: "Waarom, arme man, -ben je in den hemel pas tot een vrouw gekomen------?" - -En vlug een cigaret aanstekend (om het gevoel van onbehaaglijkheid -dat mij bekroop te verbergen) kwam ik eindelijk dapper en luid met -mijn bekentenis voor den dag: - -"Omdat op aarde de goede vrouwen te goed en de slechte te slecht voor -mij waren----! Het leven op aarde is een buiteling, een jammerklacht, -een valsch gejubel in het beste geval------!" - -Nu zagen haar klare oogen mij lang aan, en vol medelijden, en bijna, -alsof ze bang waren, nog meer van beneden te vernemen; maar ten -langen laatste zei deze heerlijke vrouw toch vol overtuiging: -"Ik vrees niets!" zoodat ik haar bijna geloofde. - -Maar er was een gevoel in mij dat sterker was, een wurgend, drukkend -gevoel van angst------"ik------ben------nog------niet------klaar -met spreken------!" - -"Daar beneden jong geweest te zijn, wil zeggen, lasten te dragen. Wel -ken ik nu eindelijk de laatste vragen, om met mijn wereldbeschouwing -het ware doel te bereiken en misschien eindelijk zalig naar het -eeuwige vaderland in hemelsche harmonie op te gaan, maar------welke -aan mij verwante, schoone ziel zou niet ------------------------ - - - Neen, neen, juist daarom, omdat jij, heerlijke vrouw, - Door de wereldsche beschikking als gelijkwaardige mij geschonken - werd---- - Juist daarom zul je nooit meer voor mij mogen worden, - Juist daarom------ben je ook------te goed------!" - - ------------------------- - -De lange wimpers overschaduwden haar glanzende oogen, toen de mooie -vrouw in diepe treurnis en zeer plechtig verklaarde: - -"Ik ben niet meer bang voor je. Het leven daar beneden op de aarde -is voor hen, die zelf daar zijn, niet te doorgronden. Niet wat er -aan glans en geluk en zichtbare daden daar gebeurt, wordt hier in -den hemel afgemeten; niet datgene, wat iemand doet en is en schijnt, -helpt zijn ziel in de eeuwigheden----zielen zijn veel hoogere wezens, -zijn------eeuwig onkwetsbaar of nooit geweest----. Laat mij hier in den -hemel je aardsche lasten dragen------jij moet nu zingen------en denk -niet, dat het voor mij te zwaar wordt-------- ------------------------ -Bij deze heerlijke woorden ontdekte ik pas voor den eersten keer, -wat voor iets kostelijks de vrouwen zijn. Maar het was een beetje -laat geworden met deze ontdekking, erg laat. - -Zonder dat ik bij machte was het te verhinderen, verloor ik de mooie -vrouw in de groene sarong en met het ovale marmeren gezicht uit -het oog. - -Al strekte ik ook nog zoo smeekend mijn armen naar haar uit---- - -Zooals op een doffen dag de uren ongebruikt vergaan, gleed zij heen; -niets dan de veeren van den witten reiger bleven nog een poosje -achter, toen losten ook deze zich op, eerst in nevelen en toen zacht -verfladderend grijs in grijs------en afgemat en bedrukt en hopeloos -stond ik plots voor een nieuwen, nuchteren ochtend op aarde. - - - -Met smeulende onrust in het hart, rende ik voort achter de dragers -aan, door de dorre oerwouden, op ongebaande wegen, over heg en steg; -en de gloeiende zon broeide onbarmhartig over den dag. Alleen Aris -bleef sterk en goed gestemd. Voortdurend gaf hij beschrijvingen ten -beste (voor mijn opvoeding bedoelde hij!) "Beelden uit het leven -van een anderen blanke in het naakte land", bij wien hij vroeger -gediend had. Zijn woorden tooverden een keurigen bungalow voor mijn -verblinde oogen, het huis van den anderen toean, midden in een zwerm -kleine bamboehutten die als kippetjes om een haan heen draaiden. En -tientallen beeldschoone vrouwen van alle rassen drentelden daar -tusschen door------. - -Toen viel ik heftig uit: "Zwijg!" wat Aris maar niet kon begrijpen! - - - - - - - -INHOUD - - - blz. - Mata Hari 1 - Holloeki, Aris en mijn Fakkeloptocht 11 - Tochten door den Jungle 33 - Wonderen uit de Wouddorpen 95 - In de eenzaamheid der Oerwouden 141 - "Tropenwee" 195 - Geweldenaarsnaturen 227 - Van bruine en gele Menschen 267 - Aziaten 269 - Meh Lieng 272 - Ah Tsjan 277 - Bij Pet, den Dorpskoning 286 - Ong Eh 290 - In Hoey Yot 297 - Tsje Aris 306 - Noe Kiang 308 - De nacht bij priester Niang 314 - - - - - - - -AANTEEKENINGEN - - -[1] P'hoe yai = De groote man (Ambtstitel). - -[2] Een andere uitdrukking voor meisje is loek sao = kuisch kind, doch -dat durf ik bijna niet zwart op wit neer te zetten, sinds ik weet, -dat de Siameezen de oe vaak als o en de o als oe uitspreken. - -[3] Verdriet omdat hij "niet gretig genoeg toegetast en zich bediend -heeft!" - -[4] Waarop je nooit verdacht kon zijn! - -[5] Ah Tsjan's woord voor "brother = broeder." - -[6] Ah Tsjan's afkorting voor macaroni. - -[7] Ah Tsjan's woord voor gamble: spel, hasard. - - - - - - -End of the Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - -***** This file should be named 42885-8.txt or 42885-8.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/8/8/42885/ - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License available with this file or online at - www.gutenberg.org/license. - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation information page at www.gutenberg.org - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at 809 -North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email -contact links and up to date contact information can be found at the -Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For forty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/42885-8.zip b/42885-8.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 304c249..0000000 --- a/42885-8.zip +++ /dev/null diff --git a/42885-h.zip b/42885-h.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index acf5ab0..0000000 --- a/42885-h.zip +++ /dev/null diff --git a/42885-h/42885-h.htm b/42885-h/42885-h.htm index 5ac3e0d..06f6ae6 100644 --- a/42885-h/42885-h.htm +++ b/42885-h/42885-h.htm @@ -2,7 +2,7 @@ "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> <html lang="nl-1900"> <head> -<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=utf-8"> +<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8"> <title>In het Rijk van Siameezen en Maleiers</title> <style type="text/css"> @@ -763,46 +763,7 @@ text-align:right; </style> </head> <body> - - -<pre> - -The Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: In het rijk van Siameezen en Maleiers - -Author: Hans Morgenthaler - -Translator: Alice van Nahuys - -Release Date: June 6, 2013 [EBook #42885] - -Language: Dutch - -Character set encoding: UTF-8 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - - - - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - - - - - -</pre> +<div>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42885 ***</div> <div class="front"> <div class="div1 cover"><span class="pagenum">[<a href="#toc">Inhoud</a>]</span> @@ -7981,381 +7942,6 @@ met het corr-element.</p> </div> </div> - - - - - - -<pre> - - - - - -End of the Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - -***** This file should be named 42885-h.htm or 42885-h.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/8/8/42885/ - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License available with this file or online at - www.gutenberg.org/license. - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation information page at www.gutenberg.org - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at 809 -North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email -contact links and up to date contact information can be found at the -Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For forty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. - - -</pre> - +<div>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 42885 ***</div> </body> </html> diff --git a/42885-h/images/book.png b/42885-h/images/book.png Binary files differdeleted file mode 100644 index 963d165..0000000 --- a/42885-h/images/book.png +++ /dev/null diff --git a/42885-h/images/card.png b/42885-h/images/card.png Binary files differdeleted file mode 100644 index 1ffbe1a..0000000 --- a/42885-h/images/card.png +++ /dev/null diff --git a/42885-h/images/external.png b/42885-h/images/external.png Binary files differdeleted file mode 100644 index ba4f205..0000000 --- a/42885-h/images/external.png +++ /dev/null diff --git a/old/42885-8.txt b/old/42885-8.txt deleted file mode 100644 index 0393120..0000000 --- a/old/42885-8.txt +++ /dev/null @@ -1,8344 +0,0 @@ -The Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - - -Title: In het rijk van Siameezen en Maleiers - -Author: Hans Morgenthaler - -Translator: Alice van Nahuys - -Release Date: June 6, 2013 [EBook #42885] - -Language: Dutch - -Character set encoding: ISO-8859-1 - -*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - - - - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - - - - - - - - - - HANS MORGENTHALER - - IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN MALEIERS - - Vertaald door Alice van Nahuys - - - - - Met 32 autotypiën - - MCMXXII - Em. Querido / Amsterdam - - - - - - - -MATA HARI - - - MIJN JUNGLE-BOEK ZAL MIJ ALTIJD WEER AAN NOE KIANG - HERINNEREN: "HEERLIJK-NATUURLIJKE VROUWEN ZIJN ER ONDER - DEZE BRUINE MENSCHEN...!" NOE KIANG HEEFT DERTIG DAGEN - VERGEEFS OP MIJ GEWACHT EN OP DEN EEN-EN-DERTIGSTEN.... EEN - CHINEES GENOMEN - - -Mata hari, oog van den dag, heet de Maleische zon.... - -Zij is de heerlijke, die het oerwoud de kracht geeft om te groeien. - -Als Mata hari in dauw-vochtige pracht uit de glinsterende woudzee -opstijgt, ontwaken duizenden der bontste vlinders; ze broeit in -dagenlang-heeten arbeid dit vreemde leven uit, en al deze bruine -menschen zijn de haren. - -Mata hari is de geweldige, die ons blanken sterk maakt en ziek -tegelijk. - -En telkens, iederen avond, wanneer de donkere, tropische nacht in -zwoel verlangen zijn jubelend lied aanheft, is dat ter eere van -Mata hari, die ter ruste is gegaan, en die iederen komenden ochtend -opnieuw ontwaakt. - -Mata hari gebiedt over een uitgestrekt rijk, waar in de onmetelijke -vrijheid der wildernis, in tijdelooze ongebondenheid, de aandachtige -zijn oude wereld vermag te vergeten en zichzelf te hervinden. - -En ook onder de toovermacht der Maleische zon geworden hem nog vele -groote, kostbare seconden, waarin hij vol intense verwondering is en -vol dankbaarheid, wijl het lot hem ook deze dagen nog schonk.... - - - -Toen ik in den laten herfst van het jaar negentien honderd en zeventien -zigzagsgewijs door de Middellandsche Zee en naar Indië voer, had ik -geen duidelijke voorstelling van dat wat mij daar wachtte. Siameezen, -Chineezen, Maleiers, Boeddhisme en tropische oerwouden, alle de -zinnebeelden dier werelden lagen buiten den engen gezichtskring van -mijn jonge leven. - -Alleen de bergen van mijn eigen land, Zwitserland, droeg ik toen -ter tijd in mijn hart, verder niets.... dan misschien alleen nog de -herinnering aan enkele menschen.... - -En toch is het mij vandaag den dag, alsof ik toen al die heidensche -goedheid van het Oosten voorvoelde, alsof al voordat ze me vertrouwd -werden, die menschenleege streken van den jungle, de verre zee en de -tropenzon, lokkende sterren voor mij zijn geweest van een heerlijke -toekomst, die zich voor mij opendeed, stralend en licht en rijk aan -vrijheid en wonderen. - -Het lijkt mij nu, alsof ik toen al, toen ik de in herfstsneeuw -pralende bergen mijn "vaarwel" toeriep, wist, dat mijn vertrek geen -scheiden en ontrouw-worden beteekende, dat ik niet heenging, maar -huiswaarts keerde, terugging naar mijn eigenlijke vaderland, naar -een mij weliswaar volkomen nieuwe wereld, maar dan toch een wereld -van oud beleven en onbedorven oorspronkelijkheid. - -En dat al van meet aan als een voorgevoel in mij gelegen moet hebben, -wat later tot een blijde overtuiging werd: - -Dat ook in de verre tropische oerwouden en in het van god verlaten -strookje zon-verbrande duinzand ergens aan de kust van Achter-Indië -dezelfde eeuwigheidswaarden liggen als in het rijk der trotsche, -stoere, boven alle tijden en menschenbegrippen hoog uitrijzende -bergen.... - -Mijn streng en hoog beroep, de geologie, bracht mij in het weinig -bekende wonderland der aarde, waar Siam zich dun en smal overbuigt -naar het Malaka-schiereiland, opdringend naar den equator en naar de -zon. Waar de Siameezen onmerkbaar in Maleiers overgaan, in de tinmijnen -duizenden nijvere Chineezen zwoegen, waar in de wijd-verstrooide -dorpen de vertegenwoordigers van bijna alle Oostersche rassen, van -den hoogen, slanken Hindoe tot den kleinen Japanner leven, in het -slik der rijstvelden kudden geweldige waterbuffels grazen en in de -schaduw van overslanke kokos- en arecapalmen in spitsgedaakte hutten -vreedzame bruinen een paradijsbestaan leiden. - -Niet minder dan drie geheel nieuwe en vreemde culturen wachtten mij -daar, de Siameesch-Boeddhistische, de Maleisch-Mohammedaansche en als -verreweg de meest bizarre en spookachtigste.... de Chineesche wereld. - -En tijden gingen voor mij open, wanneer ik zoo avond aan avond, wanneer -de fluweelen nacht uit den jungle opsteeg, tot mijzelf mocht zeggen: -veel merkwaardigs heb ik vandaag ontmoet, weliswaar ook veel wat -moeilijk was, en ik stond tegenover dingen, die ik nimmer begrijpen -zal.... maar, het was een mooie dag. - -De Maleische punt van het koninkrijk Siam is nog zoo oorspronkelijk -en onder de bescherming zijner wouden nog zoo onberoerd gebleven, -als maar weinige der nabij gelegen Indische landen. - -In tegenstelling met de Vereenigde Maleische Staten en de Straits -Settlements, waar, onder Engelschen invloed, Westersche ideeën langs -keurige rechtlijnige automobielwegen tot in het meest afgelegen dal -en dorp doordringen (om het tinerts te halen), is Zuid-Siam heden -ten dage nog zonder straten en wegen. - -Smalle junglepaden helpen het schaarsche binnenlandsche verkeer -bemiddelen; koelies, booten en olifanten; en het heele land is, -afgezien van de weinige rijstvelden om de dorpen en in de aanslibbingen -der rivieren, met dicht, maagdelijk oerwoud bedekt. - -Zelfs de houtvretende trein, die in drie dagen het twaalf honderd -kilometer lange Siameesche deel van het Malaka-schiereiland door-hijgt -en -blaast, soms langgerekt fluitend, omdat de waterbuffels bij -voorkeur op de rails wandelen, was tot nu toe niet in staat het land -veel te ontnemen. Ik geloof dat er wel dozijnen stopplaatsen opgeteld -zouden kunnen worden, waar, behalve de spoorweg-ingenieurs nooit een -blanke in- of uitstapte. - -Kudden wilde olifanten huizen nog vlak langs het spoor. De tijger -stal den hond van een schilderachtig-barrevoets gaanden stationschef -tusschen twee in het spoorboekje staande treinen, wat weliswaar niet -al te veel wil zeggen, daar deze maar drie keer in de week passeeren. - -Granieten bergruggen doorsnijden het Malaka-schiereiland, hier en -daar de grenzen vormend van Birma, Een dezer ketens dringt, zich in -burchtachtige eilanden oplossend, tot ver in de Golf van Siam naar -voren. De bergen zijn onbewoond en zullen nog vele tientallen van -jaren een veilig toevluchtsoord blijven voor het vele wild, dat nu -nog alle bosschen vult, niet zeer lastig is en half tam. - -De Kau-Yai--de Groote Berg--verheft zich ongeveer zeventienhonderd -meter spits-pyramidaal en staat boven de zee zooals de Niesen boven -het Thunermeer. - -Maar heel klein is het vlakke land, dat zoo in steile bergen opsteekt; -gezonde hoogvlakten ontbreken volkomen, en de woningen, dorpen en -bebouwde gebieden liggen bijna zonder uitzondering in de met recht -als door malaria verpest beruchte moeraslanden. - -Tegen de hellingen der groote bergketens, vaak tot ver in het -vlakke land, zitten overblijfselen van een oude sedimentlaag, rondom -afgeknaagde, gedrochtelijke kalktanden en -kaken, die met vreemd-bleeke -gezichten over de golvende woudzee staren. - -De overlaten der rivieren zijn tusschen steile wanden diep ingesneden; -de mondingen, als het vloed is, overstroomd, wemelen van krokodillen. - -Op verre uitgestrektheden vormen roodachtige kleischeifers het -beeld van het landschap, hooger gelegen alleen met mager bamboe en -olifantsgras begroeid, bij droog weer wanhopig dor en onvruchtbaar -en in den regentijd vervloeiend, zich oplossend en alle wegen een -voet diep met taai leem-slik en modder bedekkend. - -Chineesche en Siameesche mijnlieden kwamen op het kantoor van mijn -firma, bijvoorbeeld met een brokje ertsmonster in de hand en vertelden -en verzonnen van onmetelijke schatten, die ergens diep in het woud -lagen; en dan was ik iederen keer de man, die er "eventjes gauw naar -toe" moest, om te zien of de droomen van goud en tin en zilver reden -tot hoop gaven of dat het heusche droomen waren. - -Op de korte mededeeling: "Ik weet tin bij die of die rivier, in die of -die provincie," op een paar stukken erts in de hand van een armzaligen -inboorling, had ik mijn koffers te pakken en als de wind op stap te -gaan; en daardoor kwam ik dieper in het oerwoud en drong ik verder in -het land door dan andere blanken, en was ik meer in aanraking met al -het echte, dan menschen, die misschien tientallen van jaren in een -der Oostersche steden geleefd hebben, of die--weliswaar ook in de -binnenlanden--maar gestadig in een behaaglijken bungalow woonden. - -Al deze ondernemingen waren altijd door veel romantisch vertoon van -gewicht en geheimzinnig gepraat omgeven en maar heel zelden wist ik -bij het begin van de reis, waar de leiders mij heen zouden brengen. En -bij de hebzucht, die den meesten menschen en stellig allen mijnlieden -eigen is, waren daar dan voor hen, die vaak te vermetel het geluk -van den hemel omlaag poogden te halen, hevige teleurstellingen,--maar -ook voor mij. - -Een pleizierig reisje van dien aard, om zoo te zeggen uit mijn -leerjongenstijd, schiet me opeens te binnen. - -De hoofdman van een klein dorpje wilde me naar de Tinpetrivier brengen -(hoe onthou je zulke namen toch soms!), waar hij een ertsmonster mee -vandaan gebracht had. Hij maakte een stuntelig reisplan voor mij op, -dat ik om zijn eigenaardigheid en echtheid tot vandaag den dag nog -heb bewaard. - -Toen ik hem vroeg: "Heb je daar ook hutten en menschen?" lei hij zijn -gezicht in gewichtige ernstplooien: "Nee, non pa!--Daar moeten we in -het open bosch slapen!" Hij zei dat op een toon, zooals bijvoorbeeld -een bergbewoner een stedeling aankondigt: "Tja, daar zal je op stroo -moeten slapen!" - -Mij lokte dat destijds zooveel te meer aan. - -Hij rustte een schare van woudmenschen uit. Zes of zeven jagers en -wortelmenschen met voorladers uit de, er heden ten dage zoo menschelijk -en onschuldig uitziende tijden der eerste Portugeesche immigranten, -vergezelden ons, toen we, zonder veel complimenten te maken, op een -heeten morgen opbraken, om er "eventjes gauw naar toe te gaan." - -Urenlang liep ik stoffig en heet achter mijn menschen aan, mij -duizendmaal bukkend en kronkelend en mij door het gewar van lianen en -boomen heenscheurend en duwend; soms waadden we door beken, dan weer -liepen we op smalle oeverstrookjes; boomstammen met allerlei sierlijk -gekrulde teekens, voor mij vreemd en onbegrijpelijk en voor hen, die -het verstonden de boschtaal zelf met het mes in de schors te snijden, -stonden als wegwijzers aan den weg. Ik had toen nog een buitengewone -achting voor den speurzin der bruinen en vereerde deze woudbewoners, -van wie ik afhankelijk was als een zuigeling van zijn min, tot hun -eigen groote verwondering, en ongeveer op de manier zooals een groen -broekje een beroemdheid aangaapt. Vaak volgden wij het spoor van -olifanten en volgden de groote ovale afdrukken der pooten, die zich -als een vreemdsoortige ketting door het bosch slingerden, uren ver; -nieuwe sporen kwamen erbij of scheidden zich af, en vaak sloot zich het -bladerdak daaroverheen en over ons, zoodat wij zelfs op onze knieën, -en gebukt er nauwelijks doorheen konden kruipen. - -Eénmaal, toen het olifantenspoor heel duidelijk was, klonk er opeens -een ontzettend gestamp en een bende zwarte wilde zwijnen raasde -grauw weg. - -Ik had dien keer amper genoeg proviand meegenomen, geen bed, niet eens -een deken en wilde er alleen maar "gauw eventjes naar toe", zonder -in het minst op mijn lichamelijk welzijn bedacht te zijn--zooals het -menschen, die iets willen bereiken, toch betaamt. - -Toen we tegen den avond de rivier bereikten, onze voeten kapot van -het zand en de bloedzuigers, en het bleek, dat al die inspanning voor -niets was geweest, er geen zweem van erts te vinden was, zag ik het -einde van mijn krachten naderen; en zoodra de mannen een gebrekkige -stellage van bamboe om te slapen voor mij hadden opgericht, viel ik -er moe en teleurgesteld op neer. - -De Siameezen bleven nog een beetje bij het vuur rondspoken, kookten -rijst, die ze, in bananenbladeren verpakt en bamboestengels als kookpot -gebruikend, braadden. Toen rolden ze zich als egels in elkaar en kropen -weg tusschen de wortels van groote boomen of in gaten in den grond. - -Doodmoe sliep ik dadelijk in. Toen ik om middernacht toevallig wakker -werd, was ik alleen. - -Hoe ik ook riep en deed, geen antwoord. Het vuur was uit, het oerwoud -omgaf mij met zijn donkerheid en zelfs geen schijntje van de maan, -geen enkel sterretje glom door de duisternis. De rivier liet zijn -watermassa's aanruischen, mijn stem overdonderend, en ik lei mij -half bewusteloos--een uitweg uit het vreeselijke woud zou er voor -mij nu niet meer zijn--weer op mijn bamboebritsje, dat midden in de -olifantensporen stond.-- - -Bij het aanbreken van den dag kwamen de mannen terug. Elk van hen had -een bosje kikvorschen bij zich, die ze bij het ontbijt opsmikkelden. - -Ze verzekerden mij heel stellig, dat ze niet lang weggeweest waren en -dat de olifanten en overige groote dieren van het oerwoud vast al lang -de vele menschen hadden geroken en er van door waren gegaan. Maar -op den terugweg, nog geen honderd meter achter onze rustplaats, -ontdekten we de versche sporen, die zoo groot waren als badkuipen, -van den meest beruchten, niet in kudden levenden olifant van het -woeste, eenzame dal.-- - - - -Mata hari, oog van den dag, heet de Maleische zon. Hij is de heerlijke, -die het oerwoud de kracht geeft om te groeien. - -Als Mata hari aan den glas-groenen hemel in den blauwen avond verzinkt, -worden angstig vermoede sprookjes tot werkelijkheden; zij broeit -in dagenlang-heeten arbeid dit vreemde leven uit, en al deze bruine -menschen zijn de haren. - -Mata hari is de geweldige, die ons blanken sterk maakt en ziek -tegelijk. - -En in haar rijk ontstaan beelden, die vol gloed en kleur in ons zullen -voortleven, gelijk het nachtlied van den jungle voortklinkt, tot -ver, ver in de matte dagen van terugkomst in het bleeke Europa,--het -eeuwige prijslied op Mata hari, Mata hari, de Maleische zon.---- - - - - - - - -HOLLOEKI, ARIS EN MIJN FAKKELOPTOCHT - - -Toen ik, weliswaar ongedeerd aan de wildernis ontkomen, maar zeer -vermoeid en in een niet bepaald liefelijke stemming, weer onder de -deur van een Chineesch huis in een eenigermate menschwaardig dorpje -zat, kon ik langen tijd een gevoel van "verlorenheid en aan groote -en ruwe krachten prijsgegeven zijn" niet van mij afzetten. - -Half naakt en barrevoets, zooals een schooljongen op een vrijen -middag het bosch in loopt--dat had ik nu gemerkt--kom je in het Oosten -niet ver. - -Wie voor den eersten keer in deze Indische landen reist, voelt -zich met een geweldigen ruk ontworteld, weggerukt uit al het oude; -en zijn vroeger zoo goede en gedegen burgerlijke begrippen van tijd -en afstand, van dag en van nacht verliezen hun beteekenis, worden -'t onderst boven gegooid, en van heel uit verre verte kijkt den -verplaatste zijn oude leven na, dat in zijn puike geregeldheid er -eensdeels mooi en begeerenswaardig, maar er anderdeels al bijna een -klein beetje belachelijk en kleinzielig uitziet. - -Zoo veelbelovend en verleidelijk op het eerste gezicht de -natuurlijkheid der groote, nieuwe wereld den zoo juist aangekomene -lijkt, zoo teleurgesteld is hij, te moeten ontdekken, dat hij de -geschiktheid om in haar eenvoud te leven, allang bijna totaal heeft -verloren; als hij met minderwaardigheidsgevoelens moet merken, dat zijn -maag de bekwaamheid om kikkers en kippenpootjes te verteren, heeft -ingeboet, ja, dat hij het amper met de op de manier der inboorlingen -toebereide rijst kan eens worden. - -Op den naakten vloer te slapen, behaagt zijn beenderen niet, en -iedereen moet daar tot de erkenning komen, dat hij op den duur nooit -de noodige kracht zou bezitten, om behoorlijk en regelmatig zooals -in landen met een koeler klimaat, op zijn uiterlijk te letten. - -Midden in het prachtigste Chineezendorp ben ik, blanke, onmogelijk--tot -deze conclusie kwam ik--en moet te gronde gaan en verhongeren (terwijl -natuurmenschen zich in hun levenskracht verheugen), wanneer ik niet, -tenminste rekening houdend met enkele mijner Europeesche gewoonten, -de allernoodigste hulpmiddelen daar vandaan meebreng. - -Niet zeer gelukkig hurkte ik, bijna als een bedelaar, onder de deur -van een rijken Chinees, die mij schuin aankeek en zeker merkte, -dat die vreemdeling daar rijkelijk genoeg te denken had. Nieuwe, nog -volkomen onbegrijpelijke beelden omgaven mij; mijn Engelsch sprekende -boy, hoewel een grappig jog, op wien je eigenlijk nooit echt kwaad -kon zijn, was niet geschikt voor dit leven van reizen en trekken, -was nooit bij de hand, altijd in de een of andere opiumspelonk, -zooals ik toen dacht. Ik verstond haast geen woord Siameesch en de -toekomst lag in twijfel voor me, met een gewirwar van boomen, heete -dagen, onverstaanbare klanken en, hoewel onschuldige, bijna lieve, -stellig mooie, maar eenigszins kinderlijke, achterlijke menschen. - -Terwijl ik mij zoo in moedeloosheid aan droefgeestige -zelfbespiegelingen overgaf, dook in de dorpsstraat een dier Europeesch -aangedane inboorlingen op, bij wier verschijning mij telkens een -onmiddellijke tegenzin bekroop; en hoe beter ze een der Westersche -talen beheerschten, hoe meer hekel ik dan altijd aan hen had. - -Mijn afkeer tegen zulke aandragers van het Europeanenschap is er met -den tijd niet op verminderd; integendeel, want wat zulke bruinen in -den loop van hun omgang met blanken aannemen, is meestal niets dan -het allerslechtste, precies zoo als de kweekelingen van zendelingen, -die geen voordeel vermogen te trekken uit godsdiensten die ze toch -niet begrijpen. - -In een verschoten, bruin khaki-pak en witte linnen schoenen trad de -man op mij toe, met dat vriendelijke zelfbewustzijn in zijn gezicht, -dat ongeveer zeggen wil: "Mijn heer en meester is in ieder geval net -zoo goed als jij!", sprak mij in vloeiend Maleisch aan--tenminste -geen Engelsch, dacht ik--en had in twee minuten met een soort -opdringerigheid gevraagd: "Waar kom je vandaan, heer? Wat heb je -daar gedaan? Waar ga je nu naar toe?" en al mijn reisgeheimen uit mij -geplozen, zoodat het mij was alsof hij me spiernaakt had uitgekleed -en ik mij even hulpeloos voelde als een aan de nieuwsgierigheid van -vreemde menschen prijsgegeven kind. - -Maar opeens bezon ik me, schold den Maleier tamelijk grof uit, hoewel -niet geheel en al overtuigd dat hij in waarheid zoo slecht was, maar -toch waarschijnlijk wel om de ongelooflijke driestheid waarmee hij -zich aan mij, den heer, dorst op te dringen, en niettegenstaande toen -al het vermoeden in mij begon op te komen, dat deze bruine misschien -eerder uit een soort natuurlijk meevoelen met zijn broedermenschen en -hulpelooze vreemdelingen, dan uit zakelijke nieuwsgierigheid zoo sprak. - -Maar zoo goedmoedig waagde ik in dien tijd nog niet van een inlander -te denken; ik zette een gezicht zoo koel en ernstig als 't mij maar -eenigszins mogelijk was. Men is vaak dat, wat men is, opzettelijk -niet, omdat men weet, dat men het is--bijvoorbeeld om maar iets te -noemen: goedmoedig. - -Later bleek, dat deze bruine zelf ook voor mijnaangelegenheden op het -pad was; hij wierp heel handig met Chineesche katties (gewichtsmaat) -en met kubieke yards om zich heen en doceerde een onfeilbaar middel, -hoe je de koelies voordeelig op hun loon kon beknibbelen, wat ik -allemaal als wijze geleerdheid, met een zekere bewondering voor den -bezitter van deze geleerdheid, in mij opnam. - -Het duurde niet lang of hij bood mij zijn diensten aan. Omdat hij -voor de betrekking welke hij op het oogenblik bekleedde niet genoeg -Chineesch verstond, daarom wilde hij van dienst veranderen, verklaarde -hij me. - -"Die heeft in de gaten gekregen, dat 't met mij goed tin zoeken -is!" dacht ik bitter. - -Maar na kort over- en weergepraat, en nadat de Maleier intusschen al -om mijn in het dorp rondslenterenden boy gestuurd en een half dozijn -andere maatregelen ten mijnen gunste getroffen had, kreeg ik plots een -wijdschen blik op zijn bekwaamheden; vooral zijn Chineesche katties -en de andere vaktermen van den mijnman maakten grooten indruk op me -en daarom zei ik, om niet heelemaal met hem te breken: - -"Ik zou je in elk geval geen satang meer loon geven dan je tot -nu toe gehad hebt!" en ik noemde zoo terloops een tikal per dag, -hoewel, of misschien juist omdat ik wist, dat hij stellig minstens -het dubbele verdiende. - -Op deze wijze slaagde ik er dadelijk in, mij in mijn aanzien voor -hem te herstellen; hij scheen nu te begrijpen, dat ik het ernstig -meende; zijn gezicht verloor den trotschen, gelijkhebberigen trek, -en op een wel aldoor nog doceerenden toon, maar toch al heelemaal van -uit de laagte en alsof hij medelijden met mij had om mijn onkunde in -loonvragen, meende hij beklagend: "Heer, je schijnt niet te weten, -dat wij mijnwerkers geen gewone koelies zijn!" - -Ik bleef ernstig en antwoordde niets. - -Na een paar minuten, waarin wij geen van beiden een woord hadden -gesproken en alleen af en toe elkaar even vlug van terzijde hadden -aangekeken, kwam mijn Engelsch sprekende kok, Ah Tsjan, terug. De -Maleier verslond hem dadelijk met minachtende oogen, met oogen, die -"opium!" zeiden. Ah Tsjan schrompelde onder dit onuitgesproken oordeel -zichtbaar in elkaar. Het was de uitdrukking van een oude vijandschap, -van een kastenhaat, welke nooit zal ophouden te bestaan; heel de -minachting, die een in den jungle levende man voor den stedeling en -weekeling heeft, lag in den blik, dien de Maleier den Chinees toewierp. - -"Die twee zullen wel niet voor denzelfden wagen gespannen kunnen -worden!" dacht ik, maar, al zullen er ook de grootste veranderingen -moeten plaats hebben, erger dan ik het tot nu toe heb gehad, zal 't -wel niet worden. En aldoor nog half afwijzend en ongenaakbaar naar -buiten toe, innerlijk echter al vol blijde gevoelens en verwachtingen, -liet ik zoo langs mijn neus weg en omdat de Maleier zijn verlangen -naar mij al sterker verried, de opmerking ontvallen: "Een goeden -man, die flink met mij het oerwoud in zou gaan, en nooit zou rusten; -een die me zou dienen en voor mij zorgen, alsof ik zijn oude vader -was.... zóó iemand zou ik met graagte toestaan van mijn rijst mee te -eten, zoodat hij zijn heele maandloon ongerept kan opsparen!" - -Nu beloofde de Maleier mij het tin van de hoogste bergen en dat hij -voor mij zijn beenen wel tot aan zijn buik zou willen afloopen, en -dus--men mag en moet zelfs inlanders vertrouwen schenken en kiemen -van hoop in hun hart leggen, zoo goed als men hen ook op hun maandloon -een voorschot geeft--werd, zonder dat ik eigenlijk bepaald toestemde, -het contract gesloten tusschen Aris en zijn meester, die weliswaar -nog lang geen goede meester was, maar dien Aris langzamerhand met -veel moeite en inspanning als zoodanig opvoedde. - - - -Heel de rijkdom aan zalige blikken in het wezen eener betere wereld van -het Oosten, heel de overvloed aan kleine, karakteristieke en voor de -meeste andere blanken onbereikbare blijde momenten en gebeurtenissen, -die nu mijn herinnering aan Azië zoo waardevol maken, zou mij niet in -die mate ten deel gevallen zijn, wanneer Aris, mijn bruine Maleier, -mij niet zoo trouw gediend had en overal op den voet gevolgd was. - -Tsje Aris van Malaka, wien een goede genius de gave had geschonken, -alles te vermoeden en te voorvoelen en mij niet kwalijk te nemen, -dat ik anders scheen te zijn dan de andere meesters, die hij tot -nu toe ontmoet had. Aris, die mij in het Maleisch, die sierlijke, -viool-zoete taal van het Oosten, uit het leven van elk grashalmpje -vertelde en die mij de droomen en wenschen van deze bruine wereld, -hun verlangens in goede en slechte dagen, in vreugde en leed, in -geluk en nood, zoo treffend wist te beschrijven, dat de heetste -marsch in den middag wanneer de zon hoog aan den hemel stond, de -meest moeitevolle boottocht en het langste wachten gedurende de reis -tot een soort genoegen en een vroolijke gebeurtenis werd. - -Vanaf den dag dat ik Aris had gevonden verloor de jungle zijn -verschrikking voor mij en moest ook de avontuurlijkste onderneming -slagen. Aris was het, die mij in de nauwste aanraking bracht met al de -diepzinnige eigenaardigheden; hij, de zwerver Aris, die zich in zijn -kracht wist te verheugen en die mijn Zigeunerleven uit overtuiging -met mij deelde, en niet uit dwang. - -Telkens weer was hij het, die mij hielp. Als ik twijfelde, was zijn -raad bij de hand, als ik niet begreep, lichtte hij mij in en als ik -hoopte, bracht zijn woord, uit het Siameesch in het Maleisch vertalend, -vervulling. - -Aris werd mijn dienaar, mijn tolk, de bemiddelaar in het verkeer met -Chineezen, met adellijke waardigheidsbekleeders, met mijn koelies, -met bootslui en met de mooie Siameesche meisjes. - -Bij al die schijnbaar nietige voorvalletjes, bij ontmoetingen op -reis, aan aanlegplaatsen, bij bezoeken in het dorp, in den omgang met -de schuwe, antediluviaansche oerwoudmenschen, waar het Aziatische -leven veelbeteekenend en klaar als nooit en nergens anders aan den -dag treedt en elk woordje, dat uit den mond van den inlander komt, -vreemde wereld is en een eigen klank bezit,--heeft Aris, zonder dit -te vermoeden, mij rijker bedeeld dan ik hem ooit kon teruggeven. - -Bijna van den eersten dag af aan heb ik in Siam Maleisch -gesproken. Voor ons Europeanen is de taal van het land, het Siameesch, -dat ons, evenals het Chineesch met zijn hooge en lage klanken en -donkere, rauwe keelgeluiden oneindig veel moeite kost, niet zeer -geschikt om haar snel te leeren; en daarom was het voor mij een -buitengewoon geluk, dat ik mij met Maleisch kon helpen en bovendien -nog iemand gevonden had, die niet alleen zooals een gewone vertaler -automatisch zijn ambt vervulde, maar die ook alle fijnheden uit het -Siameesch in zijn moedertaal wist over te brengen. - -Aris was een dichter, die niet alleen van de beteekenis van sierlijk -woordenspel, van mooie gedachten en vroolijke beschrijvingen zelf -wist te genieten, doch die ook de kunst verstond deze in zijn eigen -taal te herhalen. - -En niet alleen heeft Aris mij verstand van olifanten en krokodillen en -alle mogelijke andere grove wonderen van Siam doen krijgen, maar hij -heeft mij vooral de menschen leeren kennen; een prachtige, gelukkige -menschheid in een bijna volkomen wereld heeft Aris mij laten zien; -en dit deed mij dubbel goed in een tijd, dat nood en dood aan het -door haat en ellende gespleten Europa vraten. - -Ik zou een loflied willen zingen op de Maleische taal, maar ik voel mij -onbeholpen, wanneer ik moet uitdrukken, waaruit mijn diepe voorliefde -voor het Maleisch spruit. - -Voor een deel, ja, zal het genoegen dat het je doet een volkomen -vreemde en geheel nieuwe taal binnen den kortst mogelijken tijd zoo -te beheerschen, dat je niet alleen zonder moeite met de ingeborenen -kunt spreken, maar ook de fijnste woordspelingen en (eigen)-aardigheden -dier taal begrijpt en voelt en heel de kinderlijk-naïeve schalkschheid -der beelden, er ook wel het zijne toe bijdragen. - -Maar dat is het niet alleen. Maleisch is zoo vol harmonie en muziek -als zelfs Spaansch niet. Sierlijk smelten vriendelijke woorden -uit den mond van beminnelijke menschen. Open, oneindig trouwhartig -komen de klinkers tot je. En de kortheid van uitdrukking, door het -ontbreken van elke gecompliceerde grammatica, eischt overal gevoel, -dat dan ook werkelijk graag en vaak en altijd in de taal gelegd wordt. - -Dat ondergaan we, als we voor den eersten keer den boy "Ja!" hooren -zeggen; ons eigen Hollandsche "Ja!", alleen opener en met meer nadruk -uit den mond van een ingeborene vernemen. - -En dan vooral de beelden in deze taal! - -Den «sneltrein" noemden mijn Maleiers den "trotschen" trein--(te -trotsch om bij kleine stations te stoppen!). Een blanke, die klein van -gestalte was, duidden zij aan als toean-soekoe--(toean = heer: soekoe -= een kwart). De huig is het "kind van de tong!" Een kleine magneet, -die ik bij mijn werk vaak gebruikte, heette: besiberani--(het dappere -ijzer!) en zoo voort. - -Mata kaki, oog van den voet, beteekent in het Maleisch niet een -eksteroog, daar weten de Maleiers niets van, maar daar wordt de -enkel mee bedoeld. Een sarong soerat is een envelop, een briefomslag; -een sarong kaki een kous (een beenomslag). - -Toen woudmenschen mij eens een prachtigen, pasgevangen goudfazant -brachten, zei ik tegen Aris: "Vlecht van bamboe een sarong--een -kooi--voor hem!" "Licht"- en "donker"-rood noemt de Maleier "jong" -en "oud" rood, "bruin" is voor hem "zoet zwart"! Vertrouwd was ik van -het begin af aan met den orang oetan, den woudmensch; mijn Chineezen -gebruikten deze uitdrukking iederen dag als benaming voor de donkere, -echte, bosch-bewonende Siameezen. - -Bij al deze natuurlijke wonderen der Maleische taal stelde mij nu ook -het toeval bovendien nog mijn dienaar ter beschikking, die bij iedere -gelegenheid, wanneer hij ook sprak of vertelde, de oorspronkelijkste, -echtste bloemen van zijn eigen dichterlijke scheppingen schonk. - -Als ik op reis in de boot zat te eten en deze helde naar links over, -ging Aris aan den rechterkant staan en zoodra het donker werd, kwam -hij met een harsfakkel bij mij zitten tot ik klaar was met eten. - -Telkens wanneer ik mijn waschgerei nam, kwam hij als een schaduw en -ongeroepen, om mij mijn handdoek af te nemen en het water voor mij -uit de diepe bron op te trekken. Eén keer zei hij met een uitnoodigend -gebaar: "Doedoek toean--ga zitten!" en probeerde mij zelfs te wasschen. - -Dat was Aris voor mij--mijn slaaf----? - -Aris was mijn vriend en nu nog, na jaren van scheiding, denk ik in -mijn slaap vaak aan de dagen terug, die ik in het wonderland Siam -heb doorgebracht en zou ik willen uitroepen: "Ai, ai Aris, soedah -makan? boeli djalan?--Heb je al gegeten? Kunnen we op weg gaan?" - -Zijn berustend "Ikoet toean!--Zooals je verlangt, heer!" op al wat -ik zei, werd mij net zoo lief als Holloeki's keukengeroep: "Toean, -makan!--Heer, eten!"---- - -Op een der eerste avonden van ons samenzijn zag ik Aris met een -peinzend gezicht, de beenen gekruist onder zijn lichaam, zitten -mijmeren. Zijn voorhoofd was vochtig en de een of andere verborgen -ergernis rimpelde zich daarop. - -"Aris, waarom ben je niet tevreden?" vroeg ik. - -"Hoe kunnen wij dienaren rustig zijn, wanneer het slecht met onzen -heer gaat!?" - -"Dank je, maar 't gaat heelemaal niet slecht met mij!" antwoordde ik. - -Toen puilden zijn oogen groot uit hun kassen: "Toean, hoe kan 't nou -goed niet je gaan, als je kokkie zoo slecht voor je zorgt....!" en -nadat hij een lange speech voor mij had afgestoken, waarvan de -beteekenis telkens weer hier op neer kwam: "Hoe kan men er in -'s hemelsnaam een kok op na houden, die Engelsch spreekt, een -stadsboy....! foei!" verlangde hij van mij dat ik hem toestond een -nieuwen, tegen den jungle geharden kokkie te zoeken. - -De zachte, kalme wonderjongen, dien hij mij kort daarop bracht, -heette Holloeki. - -Terwijl Aris voor mij sprak en mij van al het moeilijke gedoe met -zakelijke dingen bij den arbeid in het oerwoud, en van de zorgen -om onderdak en middelen van vervoer gedurende de reis ontlastte, -zoodat mij ruimschoots tijd overbleef om te denken, wat allemaal aan -mijn innerlijken mensch ten goede kwam.... even trouwhartig zorgde -Holloeki, mijn kokkie, voor mijn uiterlijk. Hij was het, die 's -avonds mijn Chineesche reismatrasje uitspreidde, de klamboe erboven; -gisteren op een smal bootje, vandaag in een Siameezenhut en morgen -misschien onder het baardige heiligenbeeld van den een of anderen -Konfuciaansch-Chineeschen God. Het kleine, tengergebouwde Chineesje -werd mij langzamerhand met zijn roerende bezorgdheid en met zijn -onbegrensde plichtsgevoel bijna heilig. Ik dacht vaak: zoo vlijtig en -bescheiden als een Chinees moest iedereen zijn. Holloeki's voornaamste -verdienste was, op elk uur van den dag en waar wij ons ook bevonden, -op den aanlegsteiger aan de rivier, in de boot op zee, in de modder -van het oerwoud, in een tempel, het noodige: "makan--eten!" voor mij -klaar te hebben. En ik was vaak meer dan verbaasd, hoe uitstekend -hem dat gelukte, hoe gemakkelijk de kippen onder zijn mes stierven; -en mijn hart juichte vaak dankbaar op, als midden tusschen de herrie -van een stinkend Chineezenwinkeltje Holloeki na veel geharrewar mij -plotseling een zuiver rijstsoepje bracht, dat zoo smakelijk dampte, -dat het uit een betere wereld scheen te komen. - - - -Als iemand vroeger thuis een bescheiden jongeling is geweest, zal -hij zich, plotseling in het Oosten, in de rol van globetrotter en -olifantenkoning, bekleed met de waardigheid van "toean--heer" eerst -ongemakkelijk opgeblazen en gezwollen voelen met al zijn omvangrijke -bagage en het heele gezelschap dat hij zich, zonder dit in den beginne -aangenaam te vinden, moet aanschaffen. - -"Toean, je hebt nog koffertjes noodig, kleine, die de koelies makkelijk -kunnen dragen!" zei Aris vandaag. - -"Toean, twee pannen zijn niet genoeg!" bedelde Holloeki morgen, en -al heerlijker werd mijn karavaan, hoewel ik het liefst ook in Siam -eenvoudig met niets dan mijn rugzak om het bosch ingetrokken was. - -Als ik zoo in den glans van mijn fakkeloptocht plechtig als een radja -aangereden kwam, twee, drie olifanten voorop, met mijn twee bedienden -en een half dozijn koelies, dacht ik vaak: Net een uitstapje van de -heele familie op Zondag, alleen breedsprakiger------! - -Hoezeer ik mij ook beperkte, misschien uit een dommen, aangeboren -afkeer van onnoodige luxe--minder dan vier tot vijf koelies speelden -het zelden klaar met mijn boeltje--vier koelies of een olifant, -een kleine boot, of een buffelwagen. - -Maar van het grootste gewicht waren daarbij altijd het "gele" en het -"roode" blikken trommeltje, "het peti koening" en het "peti merah", -allebei zoo goed als waterdicht, maar--toch niet heelemaal. In hen -zag ik iets als een symbool, dat ik achter de oerwouden nog heerlijke -menschelijke dingen "Europa, beschaving" met het daaraan verbonden -genot had achtergelaten; en ze bevatten een wel-overdachte keur van -dingen daar vandaan: schrijf-gerei, linnengoed, kaarten, van allerhande -gereedschappen en zoo voort. - -Maar ze hadden allebei hun kuren. - -Als ik me over het "gele" heenboog om er gauw even een mijn-plan of -zooiets uit te nemen, dan was dat stellig in het "roode." Om dit te -openen moest ik links op het deksel drukken, bij het "gele" moest -ik aan den rechterkant mijn knie tegen den zijwand duwen en bij het -sluiten ging het net andersom. - -Vaak was het "gele" mijn eet- en het "roode" mijn schrijftafel. Het -eeuwige open- en dichtmaken dwong me mijn sleutelring aan mijn riem -te dragen, net als een pachter. - -En omdat in een der koffertjes, ik mag niet verraden in welk (dat -wist zelfs Aris niet), de Siameesche zilveren tikals bewaard werden, -baarden ze mij des te meer zorg. - -Veel onschuldiger, hoewel even belangrijk, leken mij de Chineesche -draagkorven en stroozakken, waarin het keuken- en eetgerei mee -ging. Zij stonden onder Holloeki's hoede. - -Het eenige liefelijke, mij altijd sympathieke, doch om zijn omvang -door de koelies gehate stuk bagage, was mijn groene beddezak met -het twee centimeter dikke Chineesche matrasje, dat altijd even hard -bleef, of het op den steenen vloer van een tempel of op de stakerige -bamboeschraag in een koeliehuis werd uitgespreid. In dezen zak ontbrak -nooit een lichte reisdeken en mijn "klamboe." - -Spiksplinternieuwe begrippen doen zich aan den jungle-reiziger -voor. Visitekaartjes worden er niet meer afgegeven, -trein-aansluitingen, kapperswinkels, dassen, lakschoenen--dit alles -wordt van nul of geenerlei waarde; van grooter belang wordt: dat de -koelies hun eten hebben, dat de olifanten op tijd reisvaardig zijn, -dat er niet te veel en toch al het noodige, alles wat men in het -oerwoud noodig heeft om te leven, verzorgd is. - -De "klamboe....!" - -Nu achteraf lijkt het mij wonderlijk, hoe je je in de nieuwe -werelden die voor je opengaan, inleeft en hoe gauw je het met de -meest zonderlinge begrippen eens wordt. De "klamboe" werd zooiets -alledaagsch voor me, als bijvoorbeeld "mijn grijze hoed"! Maar de -tropenhelm wordt er niet mee bedoeld, zooals ge misschien vermoedt, -beste lezer, want die heet "topi", maar de "klamboe" dat is het gazen -muskietennet, waarzonder een nacht in den jungle wel eens tot een -verscheuren van het eigen lichaam zou kunnen worden. - -O hard, heerlijk jungle-leven! O kostelijk "eigen heer en meester -zijn"! Hoe heerlijk voor een paar weken, hoe wanhopig zwaar na maanden! - -Hoe moeilijk werd het toch voor een schrijftafel-heilige als ik ben: -Twee jaar lang in de hurkende houding der wilden over den naakten vloer -te schuiven, bij het geflakker van een harsfakkel op het deksel van het -"gele" te zitten schrijven, het potlood met het woudmes geslepen....! - -Hoe bescheiden en eenvoudig ik ook op reis door de oerwouden ging, -hoezeer ik menigmaal elken onnoodigen ballast ook vermeed opdat wij -ons konden blijven bewegen, en liever voor een nacht afstand deed van -mijn bed en van schoon linnengoed, dan mijn karavaan met één enkelen -man te vermeerderen--een klein beetje, iets menschelijks had ik toch -altijd bij mij, veilig verborgen in het gele koffertje--mijn dagboek. - -Door zijn blanke bladzijden sprak ik met thuis. In korte, kernachtige -zinnen schreef ik er dat, wat soms mijn hart bewoog, in neer. Op -lange tochten gedurende de middagrust, 's avonds in het bamboehuis -bij fakkellicht, in de boot en waar ik maar even rust en tijd vond, -lei ik er, verlossing vindend, dat in neer, wat op zoo'n langen heeten -dag aan vreemde, wonderlijke geestesbeelden was gerijpt. - -Ook al de brieven aan mijn twee, drie intiemen thuis bewaarde ik er -in duplo in. En dat was wel het allermooist! Want, als dan eindelijk -na langen tijd het antwoord kwam, vaak pas na weken, misschien wel -na maanden, dan kon ik een tweespraak houden met Europa.... - -O, hoe vaak poogde ik dan, woord voor woord en zin voor zin wikkend -en wegend, mijn vreemde, Aziatische gevoelens, die mij bijna dreigden -te verstikken, aan het wijze, bezadigde antwoord van verstandige, -geduldige vrienden te toetsen. - - - - - - - -TOCHTEN DOOR DEN JUNGLE - - -Ongebreideld en hartstochtelijk te reizen, onbekommerd om -inspanningen en vermoeienissen, altijd vroolijk te zijn en gereed -om voor een twijfelachtig plan een paar dagen ver het oerwoud in te -trekken.------was mijn eerste en heiligste plicht in Siam. - -Vaak bestond mijn voornaamste arbeid hieruit, de plek waarom het ging -vooral als eerste blanke te bereiken. - -Al mijn tochten door den jungle verliepen op dezelfde wijze als de -maan toe- en afneemt. Vanaf het oogenblik van vertrek namen luxe en -comfort af; eerst legden we een goed stuk met het Siameesche spoor af, -dan wel eens op een motorboot nog een of twee dagen verder, de kano -kwam aan de beurt of de buffelkar nam mijn bagage over en ten langen -leste moest ik dan door een paar koelies vergezeld te voet het dichte -oerwoud binnendringen. - -Het avontuur nam meestal regelmatig met den aldoor grooter wordenden -afstand van wet en orde en met den duur der reis toe, doch niet -altijd. Terwijl we vroeger in de bergen de onherbergzaamste streken -opzettelijk opzochten, en vandaar de diepste indrukken mee naar huis -namen, waren mij in Siam de wouddorpen met hun menschen het liefst en -niet het eenzame oerwoud, dat te ongezond was en te verschrikkelijk, -om op den duur begeerenswaardig te blijven. - - - -Hoeveel duizenden mijlen het spoor en de Siameesche rivierboot mij -ook meenamen, hoe ver ik ook op den ronden rug van een olifant door -het land reed--er is iets dat me dwingt, niet al deze hulpkrachten, -scheepslieden en leiders allereerst te danken, doch in de allereerste -plaats voor mijn twee trouwe, weliswaar dunne, maar toch nog stevige -beenen eerbiedig mijn hoed af te nemen. - -De olifanten waren te langzaam, de krokodillen vraten bij voorkeur de -pooten der kleine Siameesche pony's af als we een rivier over trokken, -buffelkarren waren erg stuntelig, en daarom waren voetreizen door -het dichtst van het woud dikwijls het eenige onfeilbare middel om -vooruit te komen. En Siam, het brok van mijn leven, waarboven ik -kortweg "Jungle" zou willen schrijven, en dat een afgerond beeld -in mij vormt, zooals ik mijn jeugd bijvoorbeeld door het eene woord -"Bergen" zou willen karakterizeeren--heel mijn verblijf van twee jaar -in de tropen was een voortdurende, rusteloos-onrustige zwerftocht. - -Aris, die zich van een gewonen mijnkoelie tot den trap van voorman -had opgewerkt, was sterk en de moeilijkste marsch was voor hem een -peuleschilletje. Het speet mij dikwijls, dat de aan zijn beroep -verbonden waardigheid hem niet veroorloofde ook maar den geringsten -last te dragen. - -Niet zoo door den jungle gehard was Holloeki. Hij had zijn jeugd in -de stille huizen van stads-Europeanen doorgebracht, maar de een of -andere verborgen neiging (waar zoo'n peuter van een idee fixe een -mensch al niet toe brengt!) deed hem in dit zwerversbestaan toch ook -een soort vreugde vinden en zijn van een vroegeren meester overgenomen -tropenhoed glansde op zoo'n heeten dag vaak urenlang voor mij uit, -vriendelijk in al dat groen, des te vriendelijker, wijl Holloeki -tegelijkertijd de drager van mijn veldflesch was. - -Ikzelf slenterde zonder eenige bagage achteraan of ver voor de kolonne -uit, niets dan mijn bamboestok in de hand en soms misschien nog mijn -sierlijke Japansche parasol, wanneer ik die tenminste ook niet uit -pure luiheid aan Holloeki overliet. - -De koelies trokken, voordat we op marsch gingen, alles uit wat zij van -hun dunne plunje konden missen; alleen een kort lendendoekje hielden -ze aan. Als ze Chineesche broeken droegen, rolden ze de wijde zijden -pijpen op gelijk gymnasten hun hemdsmouwen, zoo hoog als hun anatomie -het maar eenigszins toeliet. - -Opvallend was het, zoo bang als ze voor regen waren. Zelfs de -visschers op zee hadden watervrees en wikkelden zich geducht in -jassen en doeken, zoodra het regende. Het gaf niets of ik al dacht, -dat voor hen de beste vlucht voor het natworden het volkomen uitkleeden -en weggooien van hun paar armzalige kleedingstukken was. - -Op heete tochten begonnen we onze dagtaak met de uitdrukking op -onze gezichten van boeren, die op onvruchtbaren bodem zaaien, als -boetedoeners, wien niets dan ellende en zware arbeid meer wachtten. - -Dan bestond mijn vreugde en om zoo te zeggen de eenige belooning in -ontmoetingen met menschen uit de wildernis en andere merkwaardige -dingen. - -Men ziet vaak op een gewone rustplek aan den weg, aan een -aanlegsteiger, bij de kruising van twee rivieren meer verschillende -en vooral echtere menschenvormen dan alle schouwburgen ter wereld -ooit in staat zijn ons te bieden. - -Maar wat me daar altijd weer meer pakte dan de extravagante toiletten -en de verwaande geblaseerdheid van een Indischen of Chineeschen -gentleman, waren de natuurfiguren: - -Moeder met kind, de vrouw van den commissaris van politie in het bruin -(en hoe vol waardigheid!) de zwoegende echtgenoot (een haan onder -zijn linker- en een van zijn eigen telgen onder zijn rechterarm -voortsleepend) en meer van dergelijke ongewone en toch vertrouwde -beelden. Niettegenstaande alle waardigheid, die mijn blanke huid mij -zoo maar zonder meer verschafte, waren de landlieden in den omgang -vertrouwelijk met me. Argeloos kwamen zij vaak op mij toe, mij hun -onbedekte ziel als een geschenk aanbiedend. - -"Heer, je hebt harige beenen....! hoe vindt je vrouw dat wel....?" - -Met deze openhartige woorden sprak mij eens een rijstboer aan, toen -ik ergens onderweg in een kraam op de markt zat uit te rusten. - -Hij vroeg me dat medelijdend, vol belangstelling. Zijn stem trilde -zacht. Het leek hem iets ongehoords. Ik voelde, dat hij mij beklaagde -of benijdde. - -"Loeck mi, mai mi?--heb je ook kinderen?" sprak Aris alle vrouwen aan, -die wij op onze tochten tegenkwamen. En als er een onder was die neen -zei, trok hij een minachtend gezicht: "Dat kan je nog niet eens?" Aan -mannen vroeg hij kort en bondig: "Waar is je vrouw?" - -Er zat een diepe trek van menschelijk meegevoel in Aris. Van nature -en zonder dat hij persoonlijke voordeelen uit zijn intieme vragen -poogde te trekken, sprak hij zoo met de menschen. - -Soms had ik er schik in hem in plechtigen, half poëtischen vorm -te begroeten: - - - Tsje Aris, ana' tsje Hassan - toedjoe kali sa-malam - mau djoempa satoe prampoean, - tapi.... ta boeli. - - -Met dit rijmpje, dat ik uit een Maleisch liedje in elkaar geflanst had, -ontving ik Aris 's ochtends wel eens. - -Het beteekent niets, maar duidt veel aan: "Aris, de zoon -van Hassan, probeerde gisteravond zeven keer een vrouw te -ontmoeten--maar--vergeefs....!" - -Aris kon dit vers niet uitstaan. Hij kon er nooit heelemaal achter -komen, hoe ik het bedoelde, of ik, voelend dat ik de taal volkomen -begon te beheerschen zoo maar wat zei, of.... niet recht snik meer was. - -Heelemaal vanzelf had ik mij aangewend menschen die ik tegenkwam, -vroolijk te begroeten, gelijk het 's lands gebruik wilde, en altijd -zooveel aan geest te doen meetintelen als mij maar eenigszins -mogelijk was. - -De sympathie van een buffelwagenkoetsier verwierf ik tenslotte zoo: - - - Klap ma tjak pa-- - Non mia di kwa.... - - -Als je uit het oerwoud huiswaarts keert, zal het nog eens zoo heerlijk -zijn weer bij je vrouw te slapen. - -Ook de goedkoope wijsheid van simpele rijmpjes, zooals bijvoorbeeld -die der volgende: - - - Fon mai mi--den dai di-- - Fon tok mak--den lambak. - - -waren in staat wonderen te doen. - -"Als er geen regen valt, is het reizen heerlijk, bij regen is het -vreeselijk." - -Andere begrippen hebben de belangstelling van deze menschen. - -Over de kritiek der zuivere rede hoefde ik nooit te praten, van -onzuivere rede heb ik nooit veel gemerkt. - -Alle menschen uit de wildernis, die je onderweg ontmoet, hebben den -blik van het oerwoud, kort en schichtig en norsch. Duizenden wonderen -weerkaatsen hun oogen, en een voortdurend tot den sprong gereed zijn -voor verrassingen spreekt daaruit. - -Ook ik onderging het als een pijnlijk gevoel in wijde verten te -moeten kijken, wanneer ik na vele maanden te hebben doorgebracht in -de dichtheid en verwarring van het oerwoud op de open rijstvelden kwam. - -Vaak ben ik heelemaal alleen, met het kromme kapmes den weg zelf -snijdend, de wildernis ingetrokken en ben dan ook meer dan eens -verdwaald. - -Dat is zoo heerlijk en gaat zoo vlug. Je doorwaadt bijvoorbeeld -een beek (de wegen die regelrecht daarheen leiden, waar je naar -toe zoudt willen, zijn er immers nooit). De beek slingert zich zoo -maar ergens op goed geluk heen, tot je hoofd je duizelt van al de -kompasnaald-dwarrelingen; en dan merk je opeens, dat je verduveld ver -weg bent; en als nu niet heel gauw de verwachte rivier voor den dag -komt, of die en die boom, dien je nog van vroeger kent, dan moet je -den ganschen langen weg, dien je hebt afgelegd, zoekend zien terug -te vinden. - -Dan wordt het oerwoud plots tienmaal zoo dicht; elke liane lijkt -je een slang toe, de apen huilen opeens als wilde katten; je hond -doet je achter iederen struik schrikken; en als je dan in het zand -der beekbedding den weg tracht terug te vinden, langs je eigen, -vreemdsoortig-kronkelende spoor en je vindt dan plotseling vlak -daarnaast het versche spoor van een groot roofdier--dan kan je een -diepen blik slaan in het wezen dier weerlooze wilden, die in de -wildernis geboren zijn en in het oerwoud eens zullen sterven. - -Eén ding heeft me telkens weer opnieuw met verbazing vervuld: Al kwam -ik ook den donkersten, afschrikwekkendsten woudbewoner tegen, één, -wiens huid zoo ruw en rimpelig was als een oude boomstam, één met -verdraaide oogen en woeste lange haren--en ik vroeg zoo iemand dan -naar den weg en de omgeving, dan kreeg ik stellig beter en duidelijker -informaties dan thuis het geval is, wanneer ik buiten wandel. - -En de wildste wilden schreven brieven voor mij met de nauwgezetheid -van graphische kunstenaars. Dat vindt zijn oorzaak hierin, dat al -die vele Siameesche tempels tegelijkertijd ook scholen zijn, waar -de priesters les geven. Schrijven en lezen is voor de Siameezen een -tijdverdrijf zooals bijvoorbeeld het balspel. - -Diepen indruk maakten op mij altijd ontmoetingen met olifanten, -vooral in dorpen, waar ze vaak grooter waren dan een alleenstaande hut. - -Eens ontmoetten wij midden in het bosch een stoetje van zes dieren. Op -vier van hen zaten Siameezen, en toen ik vroeg: "Waar naar toe?" luidde -slagvaardig het antwoord: - -"We gaan wandelen!".... - -Een der groote dieren was een moederolifant met twee sierlijke -baby's. Toen ik vroeg of de jonge olifanten in de gevangenschap waren -geboren, zei Aris: - -"In de gevangenschap worden de olifanten treurig en willen geen -jongen." - -'t Is me, alsof mijn diepe sympathie voor de verstandig knipoogende -dieren vanaf dat oogenblik dateert.... - - - -Jubelende harmonieën, bruisende gemoedsstemmingen en liederen -doortrilden me--zwerftochten zijn voor mij wat voor fijnere menschen -concerten zijn--op dien Nieuwjaarsdag, toen ik vijfendertig kilometer, -vlak langs de kust, naar Sitsjon liep. Het binnenland lag in het -moeras van den regentijd verzonken, en alleen in het knarsende zand, -vlak langs den zoom der golven, was marcheeren mogelijk. - -Over een stillen rivierarm, tusschen slanke stammen door, had een -boot ons van ons nachtkwartier (een Boeddhistischen tempel) naar de -zandstrook aan zee gebracht. En nu waren we op weg. Onder het suizen -van den stormenden moesson, stofregenschuim van de zich tegen den -oever aanstortende golven in het gezicht, in het losse drijfzand, -moeizaam stap voor stap, acht uur lang, op het doel toe. - -Nooit zingt mijn ziel zooals op moeilijke tochten. Leven heet -vol kracht zijn en dat bewijzen. Wij mannen zijn nooit bereid -genoeg.... tot alles bereid.... - -Heel de dagtaak lag voor mij, als een zandstrook, die afgelegd moest -worden, ontegenzeggelijk, in taai-volhardend plichtsbesef, gelijk voor -de meeste menschen de dag vol arbeid ligt. Een door wolken omsluierde -heuvel heel aan het eind van den krijtwitten kustrand was 's ochtends -vroeg voor mij al synoniem met einde, rust en prettigen afloop. - -Soms, als het strand door aangespoelde boomlijken en wortelstokken -onbegaanbaar was, traden we in de schaduw van gesloten kokosboschjes, -die daar als stille tuinen stonden--tuinen der eeuwige natuur--geen -hutten, geen menschen--en dan glinsterden en kaatsten de door de als -veertjes zoo smalle en fijne palmenblâren heenzevende zonnestralen in -duizenden lichtsprankelingen van de leêrachtige struiken en heesters -terug. - -Kleine hagedissen met blauwig-weerschijnende vlieghuiden draafden -vlug als draken op hun sluipgaten toe; groote, bontgekleurde vlinders -fladderden, als speelbal van hun eigen zaligheid, als veelkleurige -flarden, in de wonderlijk-dwarrelende vlucht die hun eigen is, door -de warme lucht, en dan boog opeens ons paadje, dat in het zand haast -wegzonk, weer naar de zee, wier groot en wijd geglinster ons telkens -en telkens weer heftig in het heete gezicht viel. - -Aris, Holloeki en de koelies liepen ver vooruit. Op voetreizen hou ik -er van alleen te zijn. Alleen met mijn gedachten. Hoe weinig menschen -zijn er die waarlijk de kunst van voetreizen maken verstaan! Hoe -velen gaan al rusten, eer ze nog aan het loopen zijn! Hoe weinigen -is het vergund aan een rijke levensreis te mogen terugdenken en met -een milden, heerlijken terugblik op voorbije tijden te groeien. - -Ver van de kust vandaan lag een logge jonk voor anker, een -Chinavaarder, waarvan de naakte raas rusteloos met den wind heen en -weer zwaaiden. Soms bogen ze neer tot op de golven. - -Ik bestudeerde het zand zooals vroeger in de bergen de sneeuw. - -Langzamerhand leerde ik het kennen. De beste grond om op te loopen -was de vochtige streep buiten het bereik der regelmatig tegen het -strand klotsende golven, die alleen door de allergrootste stortgolven -werd geraakt en half vochtig was en zoo proper als een kamervloer -aangeveegd. Hooger op den oever in het droge zand was het loopen -een marteling. - -Iederen keer, wanneer wij door gedeelten los, opgehoopt stuifzand -trokken, haalde ik mijn koelies in, die hijgden onder de zware -vrachten. - -Millioenen glimmende slakkenhuisjes en scherven van schelpen lagen -op het strand, en ik bewonderde de harde voeten mijner mannen, die -er ongedeerd overheen liepen. - -Moeitevolle voetreizen zijn meer dan iets anders geschikt om den dunk -dien men van zich zelf heeft grooter te maken. Ik ben nooit sterker -overtuigd, een bruikbaar mensch te zijn en mijn plicht te hebben -gedaan, dan 's avonds na een ingespannen marsch. - -De zon was meestal verborgen achter wolken, die zich in donkere lagen -over de zee leien, maar af en toe brandde ze plotseling en sterk -er onderuit. Dan glansde telkens het zand zoo wit als sneeuw op, en -de bewogen zee, zelf groen en donker, bruiste nu met haar zilveren -schuimkammen hooger en luider dan te voren, wijl de schaduwen er -overheen lagen en haar als met dompen druk schenen neer te houden. - -'s Middags ging de wind voor een poosje liggen, de Chineesche -driemaster ontplooide zijn spitse zeilen en kruiste, af en toe op -zijn kant liggend, onder den last der bij vlagen nog krachtige bries -in wijduitgehaalde gangen heen langs de kust, met den romp in zee en -met zijn zeilvleugels in den hemel grijpend. - -Later wierp hij nog eens het anker uit, trok de uitgestrekte voelers -moedeloos in en wachtte weer. - -Op voetreizen wordt het mij al vroolijker te moede, hoe langer -ze duren. Hoe heerlijk het vooruitzicht van al de genoegens van -het loopen ook is, beter toch is de zekerheid: nu nog een beetje, -een flink stuk voorbereidend werk is gedaan; nu nog een paar minuten -uithouden, dan ligt de dag met goed resultaat achter ons. - -Gelijk op een oneindig, eeuwig sneeuwveld bewogen wij kleine menschen -ons in de wijde wereld, bijna zonder hoop op een spoedig einde. Onze -gewrichten begonnen al warm te worden, het zweet liep bij stroomen -onder mijn helm uit, gloeiende wasem doortrok mijn kleeren met vocht en -nog was er niets nieuws te bespeuren, geen afwisseling te verwachten, -niets dan zand, zand en zee. - -Maar, zooals vaak in het leven de grootste gebeurtenissen zich -plotseling en onverwachts voordoen, doemde opeens achter het duin het -smalle water eener stille lagune op, waar een hooggestuwde stroom -zijn wateren moeizaam door den zandgordel in de aan-stormende zee -trachtte te storten. - -De koelies zetten hun lasten neer, ik ging behaaglijk in het warme, -naar het binnenzeetje toe-glooiende zand zitten, mijn ellebogen op -mijn knieën, het hoofd steunend in mijn handen en staarde, dankbaar -voor de rust, over het water. - -De zandrug ving ieder briesje op, de bocht lag windstil, de -waterspiegel blonk als een stuk glas, de volle zon brak door de -wolken en hield mij, vermoeiden zwerver, aangenaam warm. Alleen -wanneer ik opstond, beroerde mij een luchtig koeltje dat van zee kwam; -nog aldoor bruisten daarginds in half regelmatige, half ongeregelde -scharen de witte schaapjes-golven op den oever toe. Het Chineesche -schip had ook weer een tochtje gewaagd en praalde trots en blij met -zijn ontplooide zeilenpracht. - -Toen ik, mij weer bukkend in de wind-schaduw, over de kalme binnenzee -keek, teekende zich aan den overkant bij het strandbosch een klein -bootje af, dat zich, heen en weer zwalkend, soms hierheen en dan -weer daarheen sturend, langs een langzamen, onberekenbaren weg op -mij toe bewoog. - -Doch toen ik me al op iets nieuws begon te verheugen, op menschen -en een kort gesprekje, wendde het zich plotseling van mij af en -scheen niets met mij te maken te willen hebben. Het was een klein -visschersbootje. - -Steenrood blaakte de hemel boven den groenen rand der mangroven; de -wolken in het Westen hadden zich tot groote proppen saamgetrokken -en hadden nog gauw (als het ware nog voordat het nacht zou zijn) -een blank brok van het hemelruim afgestaan. Daarin verzonk de zon. - -En in den purperen schijn, die van haar uitging, kwam nu de kano -weer dichter op mij toe en kon ik er duidelijk twee menschen in -onderscheiden, een man en een vrouw. - -Ik zat geheel alleen. Mijn dragers hadden hun vrachten allang weer -opgenomen en waren op weg naar het naaste dorp verdwenen. - -Het zand, waarin ik zat, was droog, de windstille baai lag als een -meer van honing voor mij en midden in zijn eenvoudige wereld dreef -het visschersbootje. - -"Siameezen roeien eer ze kunnen loopen," had ik al eerder gedacht, -op een dag dat een kwajongen van tien jaar mij "redde", toen ik mij in -een klein notedopachtig kanootje in een stroomversnelling eigenhandig -bijna het vroege graf had ingestuurd. - -Als op een meer van zuiver goud bewoog zich het scheepje, nu in de -stralende baan die de ondergaande zon in mijn oogen deed vonkelen; -het bootje zelf en de silhouetten der beide menschen diepzwart tegen -al het licht er achter afstekend; toen, één slag met de riemen en -opeens flitste het zilverig als een springend vischje vanuit den -zonnegloed in de schaduw. - -Telkens weer, op korte afstanden pletste het met looden kogels -zwaargemaakte werpnet in het water. Soms roeide hij, dan roeide zij -weer. Als hij roeide, wachtte zij, met het net in de hand in den snavel -van de boot staande, slank, als gegoten, als een prachtig standbeeld, -en als zij roeide, lei hij afwachtend voorover over den rand der boot. - -Zoo boden deze twee natuurmenschen in hun gemeenschappelijk streven hun -leven recht te doen wedervaren, een beeld van volkomen twee-eenheid. - -Rustig gleed de kano over het water, geen schuimspetje verried het -indompelen der riemen, en alleen het neerpletsen van het net klonk -van tijd tot tijd als een woord der natuur naar mij, wijze, eenzame -op de zandbank over. - -Onbekommerd om de schoonheid der wereld, niet lettend op de zon, -de witte wolkenstapels vergetend--roeiden ze. - -"Roeien jullie voor altijd?" had ik graag gevraagd, maar dacht -in plaats van dit, stil zittend in het zand, vlug drie gedachten -verder.... "Roeiverdwazing!" - -En zoetjes en zonder op iets ook maar te letten en zooals dat scheepje -over het meer van honing dreef, gleden mijn gedachten nu terug langs -den verren ontwikkelingsweg der menschheid naar het--roeitijdperk. - -Was er misschien niet eens een tijd geweest, dat ook mijn voorouders -op deze tree der trap naar het hoogere menschdom stonden, dat ook -voor hen roeien, leven en leven, roeien beteekende; een onschuldige, -ver verleden tijd, toen ook wij prachtige blanke menschen zulke -eenvoudige roeiers waren.... En opeens speet het mij bijna, dat de -Schepper zijn reeks proeven--ontwikkelingsstudiën op het hoogere dier -"mensch"--niet reeds op dat punt had afgebroken. - -Of zou zulk een wereld te vervelend zijn? Niets dan -roeien--roeien--roeien--roeien--paren?!---- - -Als het onze lieve Heer eens plotseling zou invallen, daar weer op -terug te komen? Als hij eens onverwachts zei: "Genoeg van dat bonte -ontwikkelingsspel! 't Is beter dat jullie weer gaan roeien!.... - -Als mijnheer Meier, de millionnair, zijn omvangrijke echtgenoote weer -mee in een roeiboot zou moeten nemen!.... - -En.... zij.... hem!.... - -Rustig gleed het scheepje over de golven. Telkens weer, op korte -afstanden, pletste het met looden kogeltjes zwaar gemaakte -werpnet in het water. Dat klonk iederen keer als een woord -der natuur. Soms roeide hij, soms roeide zij. Als hij roeide, -wachtte zij met het net in de hand, roeide zij, dan lei hij zich -afwachtend over den rand der boot.... monotoon-eenvormig: de boot -met de twee menschen erin, als voor eeuwig gemeenzaam tot roeien -veroordeeld.... verdoemd.... hopeloos! - -Toen riep Aris mij van over het water met zijn klare stem iets toe, -ik stond op, en, heel mijn lichaam vermoeid, maar mijn hart jong en -vol van overmoed, drentelde ik langs de schemerig geworden zandstrook; -en toen ik, dichtbij het dorpje, in de stuntelige boot van een visscher -over de lagune voer, herinnerden schreiende kinderkreten mij eraan, -dat ook deze eenvoudigste menschheid hier rusteloos onderweg was naar -een ver doel. - -Terwijl in het Noord-Oosten zich een dreigende regenwand voor den -helderen hemel schoof, trad ik onder het dak van mijn Chineeschen -gastheer en betrok een dier als op stelten staande hutjes, die achter -de luchtwortels der dichte mangroven stonden. De zee had zich nu ver -teruggetrokken en de naakte, bruin-zwarte oeverzone aan den rand van -het lage water dampte en gistte in ontbinding. - - - -Den volgenden ochtend al vroeg, toen de apen als late nachtbrakers -in de vruchtboomen aan het lawaai schoppen waren, kroop ik onder -mijn klamboe vandaan. Holloeki was al aan het koffie zetten en -Aris trommelde op zijn buik om er een geduchten klomp rijst in te -kunnen herbergen. Na het ontbijt gingen we op stap, ons keerend van -de zee naar het binnenland. In het bosch jubelde de dagwachtvogel -(de Siameesche leeuwerik, die precies als onze Europeesche dagwacht -fluit), de visschershutten bleven achter ons liggen en overstroomde -rijstvelden en kreupelhout dat stijf van het slik stond, namen ons op. - -Eenzame suikerpalmen stonden als schaakstukken in het vierkant om -de doorweekte akkers, waarin de zaairijst in groene eilandjes welig -opkwam. - -Gelijk altijd in de nabijheid der dorpen schrikten wij, zooveel -menschen, heele kudden half-wilde logge buffels op, die in woeste -ploeterende jacht, de kalven angstig blatend, tot hun knieën in de -modder wegzakkend, ergens heen renden. - -De zon stond aan den klaren hemel. 's Nachts was er regen gevallen -en het groen der wouden was er feller door gekleurd. - -Op zonnige ochtenden, wanneer een dag van zwerven voor mij ligt, -springen duizend bronnen van levensvreugde in mij open; ik voel me -sterk, de donkere zorgen zijn op zij gezet, mijn dag staat stralend -voor mij en is vervuld van vreemde, wonderlijke liederen en wijzen, -gelijk de streek, waar ik door trek. - -En ik verheug mij dat ik nog vrij ben en niet terwille van een der -gebruikelijke, weliswaar ook mooie ideeën, in Europa ben blijven -steken. - -Langzamer en trager dan den vorigen dag ging nu de reis dwars door -de velden, vaak langs ongebaande, onbegaanbare wegen, (de weg was -een stroom) met taaie volharding, verbeten, maar toch vroolijk. Wij -wisten allen, dat dit loopen in den tijd der overstrooming, vaak tot -over onze knieën in het water, onze schoenen in de kleverige klei -vastgezogen, zonder humor absoluut ondraaglijk was. - -De koelies houden er hun eigen wijze van loopen op na, den Chineeschen -looppas, telkens een paar stappen hollend, en dan twee of drie op -hun gemak, zoodat ik, die niets te dragen heb, moeite heb om mee te -draven.... door de opspattende modder. - -Zigzagsgewijs trokken we door de vlakke rijstvelden der lage streek, nu -op smalle, glibberige muurtjes van klei, dan over gevelde boomstammen, -die als bruggen over de diepste beken lagen. En van tijd tot tijd, -onaangenaam, niettegenstaande de hitte, tot aan den buik door het -water. - -Dan namen door het oerwoud overwelfde ravijnen ons op, aan den -rand waarvan wij voorzichtig en telkens weer uitglijdend ons van -boom tot boom tastend voortbewogen, voortdurend over kronkelende -wortels struikelend en in gevaar verkeerend in de diepte van den door -buffelhoeven doorploegden bodemloozen afgrond te vallen. - -Iedere stap was inspanning. Iedere ademtocht beteekende vergif in de -longen; de lucht was vochtig-heet en als ik een oogenblikje probeerde -op adem te komen, huiverde ik van de hitte. - -Lang voor den middag was elk gesprek onder den druk der zonnestralen -verstomd. - -Alleen Aris, de sterke, riep soms een in een diep watergat tuimelenden -drager toe: "Ai-i-i-! Broeder, wat moet jij in die olifantenbadplaats -met je bagage? Zie, dat je toean's matrasje niet nat maakt, hoor!" - -Ook ik was op zulke afmattende tochten altijd beter gehumeurd dan in -de stad. Ik weet vandaag den dag nog niet wat eigenlijk de drijfveer -van zulke harde ondernemingen is. Misschien is het de vreugde, -die je zeker wacht, als de moeite en inspanning voorbij zijn, het -voorvoelde "glunderend-zich-mogen-herinneren": wat heb ik toch voor -dingen uitgehaald, toen ik nog jong was.... - -Of zulke daden spruiten voort uit het verlangen naar het echte en -onbegrensde, uit het "zich telkens en telkens weer een nieuw bewijs -van het recht-op-leven te willen verschaffen." - -Pats, pats stapten we als de ganzen achter elkaar aan door de modder, -waterbuffels graasden een eindje verder, wanstaltige dieren, kleine -witte reigers op hun ruggen, die hun het ongedierte uit de borstelhuid -vraten. Elk van ons stond met diepe voren het woord "zwerven" in het -gezicht gegrift, de koelies vloekten zacht en lachten even later, -wanneer een ongeluksvogel in de modder tuimelde. - -Ik heb altijd het gevoel in mij gehad, dat van een man onmogelijk -iets rechtschapens terecht kan komen, wanneer hij heel zijn leven -in de bedomptheid van keurig-geregelde alledaagschheid blijft -voortgaan. Iemand, die niet ook door de lage moerasstreken van onze -lieve planeet is getrokken, kan met den besten wil van de wereld de -pracht van zijn hooggebergten niet waardeeren. - -En zoo diep heeft zich deze meening, dat het goede en mooie en -fijne alleen uit het wanhopige, ruwe en harde kan voortkomen, in mij -vastgezet, deze overtuiging is zoo diep in mij geworteld, dat ik vaak -bij mijn haren van het geregelde, mooie en gewone weggesleurd en naar -het gewelddadige toegetrokken word. Want het is mij bij voorbaat al -alsof daaruit een zekere harmonie, een denkbeeld of stemming van uit -zal gaan, dat daar iets moet ontstaan dat net zoo mooi, verheven en -edel is, als mijn daad onverstandig of ruw. - -En ik ben er van overtuigd, dat, hoe grooter bijvoorbeeld een kunstwerk -is, uit hoe dieper afgrond van zorgen en wanhoop--ja, meestal zelfs -misdaad het is opgebouwd, dat kunstwerken voor mij in het algemeen, -al bij voorbaat, stilzwijgend werken zijn, die iemand schildert, -vormt, schrijft, in plaats van zich dood te sch..... - - - -Nooit vliegen mijn gedachten hooger en stouter dan onder het -loopen. Een koelie voor mij, een troepje loopende menschen achter, -zoo midden in den galoppeerenden stoet, door vlug, luid-kloppend leven -omgeven en zelf erin, lette ik nauwelijks op de hitte en de bezwaren -van den weg, doch dacht, fantaseerde, lachte om mijn korte schaduw, -zong zwijgend of praatte luid met verre vrienden, meer dan tienduizend -mijlen weg. - -Moeras strekte zich rondom ons uit. De zon keek met haar rond gezicht -uit elke vuile poel. Kokend smoorde ze op onze ruggen, en in plaats -dat het woud, waarin wij telkens weer wegdompelden, ons koelte bracht, -drukte daar de druipende, heete lucht nog bedompter op ons. - -.... aan den rand der beschaving. Aan den uitersten rand der -beschaving. In de wildernissen van Indië. Misschien weldra -dood.... Malaria, dysenterie, typhus. Vandaag daarom des te vaster -aan het leven gehecht! Voortdurend kampend met donkere machten en -driften.... god, ster, duivel.... noodlot..... - -'s Avonds was de dorpskoning Pet onze gastheer. Pas den volgenden -ochtend bereikten wij de mijn, waarover ik advies zou uitbrengen. Twee -dagen woelde ik daar rond in mijngangen en schachten. - -En gedurende de drie volgende dagen draafden we langs denzelfden -vreeselijken slik- en zandweg terug naar huis. - -Een korte "rustpoos" in het hoofdkwartier en.... een nieuwe reis. - -Zoo is mijn beroep. - -Als het omstandige dagwerk van een praehistorischen nomade, zwaarder en -moeilijker en--heerlijk gemaakt door de zeldzame, dwingende plichten, -zooals een profeet die wel heeft. - - - -Eens stond ik ongeveer voor het volgende probleem: Liem Tjoeang -wilde mij vanaf de Oostkust van het schiereiland een groote rivier -op naar de bergketen brengen, die nabij de Westkust de waterscheiding -vormt. Na een moeitevollen tocht over de rivier, die dagenlang duurde, -zouden wij het gebergte, dat op zoowat veertig kilometer afstand van de -Westkust ligt bereiken. Een korten, geschikten, zoo mogelijk het heele -jaar met booten bevaarbaren weg daarheen te vinden, was mijn opdracht. - -Het was ondoenlijk de mijn waarom het ging vanaf de Oostkust te -bewerken, om de veel te groote moeilijkheden van transport.... maar -als ik een gunstig gelegen toegang naar het Westen aan zee kon vinden, -dan zou deze plek------gesteld, dat alle overige factoren meewerkten, -er voldoende erts aanwezig was, in goede concentratie, enz.------met -succes te exploiteeren zijn. - -Dus een heel aardige onderneming, een beetje -idealistisch-geographisch avontuur, een beetje werkelijkheid met een -realistisch-economisch-wijzen achtergrond. - -Liem Tjoeang zag er niet als een echte tin-zoeker uit, maar eer als -een gemeenteambtenaar of een klerk. Hij had juist zooveel benul van de -Engelsche taal, dat ik telkens weer meende te moeten probeeren Engelsch -met hem te spreken, maar beter verstond hij toch over Holloeki heen -mijn Maleisch. Onpractisch gekleed in blauw khaki, een das om zijn -hals, had hij voor mijn part met zijn opdracht naar den duivel kunnen -loopen, als ik niet net nog op het laatste oogenblik gezien had, -dat zijn beenen werkelijk van boven tot onder met kwade beet-wonden -van den oerwoud-bloedzuiger bedekt waren. - -Holloeki en hij behoorden tot dezelfde Chineezen-kaste der Hailam, -der inwoners van Hainan, het groote eiland, dat voor de Golf van -Tonkin in de Zuid-Chineesche Zee ligt, en waar bijna alle Chineesche -kokkies en boy's vandaan komen. - -"Ook Liem Tjoeang is vroeger kok geweest," vertelde Holloeki, -"nu doet hij niets anders meer dan de wouden doortrekken om tin te -zoeken. Hij heeft in R. een Siameesche vrouw en van de opbrengst -der rijstvelden die zij bezit, kan Tjoeang heelemaal voor zijn eigen -avonturen leven. "Hij weet een tin-land, dat heel rijk is," voegde -Holloeki er enthousiast en graag zijn "broeder" helpend aan toe. - -Aris toonde geen grooten lust in de zaak: - -"--Wat weet zoo'n Hailamslungel nou van den jungle--!" knorde hij, -"zoo'n soepkoker, zoo'n kippenslachter. Het zijn allemaal menschapen -met kromme pooten en van reizen en van wat er aan werk te doen valt -in de oerwouden heeft zoo'n vent zelfs in zijn slaap geen flauw -benul!".... - -Toen ik bescheiden tusschen zijn groote woorden inwierp: "Ja, -'t is waar, hij is maar een domme opiumschuiver, schijnt aan -grootheidswaanzin te lijden en heeft waarschijnlijk in een opiumroes -voor het eerst gedroomd een rijk mijneigenaar te zijn--maar, zijn -beenen zitten in alle geval vol jungle-wonden; hij is werkelijk zelf -in het oerwoud geweest!".... gaf Aris elken verderen weerstand op: - -"Toean, wij bruine menschen zijn niet zoo verstandig, jij zult het -wel weten; als jij wilt vertrekken, gaat Aris mee!" - -Toen wij in het groote dorp bij de monding der rivier voldoenden -mondvoorraad voor onzen tocht van tien dagen bij elkaar gebracht -hadden en de motorboot van een Chineeschen rijstmolen ons voor een -dagreis was toegezegd, vertrokken we. - -Iedereen lachte er om, dat ik in den regentijd de rivier op wilde. Maar -Liem Tjoeang verzekerde zoo hardnekkig telkens weer: "Boven in de -bergen is het droog!" dat ik hem tenslotte ging gelooven, vooral, -omdat ik vroeger wel gehoord had, dat het weer aan de Oost- en Westkust -vaak heel verschillend is gedurende een en hetzelfde jaargetij. - -Stoer drong ons motorbootje door de hooggewassen golven. Als heele -eilanden dreven brokken van het woud stroomafwaarts; groote boomen, -pas ontworteld en nog groen kolderden voort, alles was grijs van -den regen, de hemel, de lucht; en het vertrek was des te stiller en -bedrukter, omdat Liem Tjoeang voor geen geld wilde verraden, waar we -precies genomen eigenlijk naar toe gingen. - -Op hooge oevers lagen eenzame hutten in laurierblad-donkere -citroen-boschjes; breed-getakte katoenboomen stonden daar -vreemdsoortig-wijdbeens met meterlang afhangende vruchtenschillen en -dikwijls leidden steile voetpaadjes van onzichtbare huisjes door het -leem naar beneden tot aan het water, waar bad- en waschgelegenheden -met een haag van bamboestaven afgezet waren als beschutting tegen -krokodillen. - -Het chocolade-bruine water rimpelde onder den stroomenden regen en -meer dan eens zagen we den hoog-geheven driekantigen kop van een -elegant naar den oever toezwemmende slang uit de golven opsteken. - -Ook ontmoetten we enkele zeldzame booten en af en toe klonk ergens -uit het bosch vandaan de korte vraag: "Pai nai?.... Waar gaan jullie -naar toe?" - -'s Avonds flakkerden een paar lichten op. Uitstappen! Een poosje door -het water waden! In een Siameezenhut liggen! Dat was de eerste dag. - -Op een heel smalle stuntelige rivierboot ging het toen nog zeven -dagen lang verder. Aan den hoogen kant liggend hadden Holloeki en ik -onder het uit rotang gevlochten dak nauwelijks plaats. Aris hurkte -met Liem Tjoeang aan onze voeten, terwijl de drie roeiers buiten, -twee achter en een in de punt van de boot stonden. - -Urenlang gleden we gelijkmatig en langzaam voort; nog was de stroom -breed en kalm. Pas na twee dagen werd hij onstuimig, zoodat de -riemen alleen niet meer voldoende waren en ons vaartuig enkel nog -maar met uiterste inspanning en met behulp van lange stokken bij -rukken voortgeboomd kon worden. - -Vlak langs de binnenoevers der rivierkronkelingen werd het kreupelhout -langs geslopen, waar de strooming gering was; en dan opeens en listig -op een gunstige plek dwars over een draaikolk naar den overkant -gestuurd. Meestal verloren wij bij zulk een oever-wisseling zoowat -een vijftig meter. Den eersten keer, toen plotseling rondom de -boot de razende wateren bruisten en ik daar zoo ingesloten lag en -de bootskoelies elkaar luide commandowoorden toeriepen en bliezen -en snauwden en hijgden en hun spieren spanden, dacht ik aan gevaar, -terwijl het mij later, toen ik het groote drijfvermogen der Siameesche -booten kende, iederen keer als het ware speet, wanneer wij behouden -door zoo'n kolk heen waren. Want juist de stroomversnellingen droegen -er veel toe bij, om deze riviertochten amusant te maken. Niet zelden -moesten wij verscheiden keeren bij een en dezelfde afstooten. - -'s Avonds stopten we dan wel bij een eenzaam huis, omdat daar -de mogelijkheid was, regenwater te krijgen om te koken; soms was -er een soort van geul, waar steeds aanwezige vlotten en menschen -inplaats een brug de twee einden van een goed-begaanbaar junglepad -verbonden. Of we moesten hier al, zooals verderop regelmatig, midden -in de wildernis, bijvoorbeeld op een met gras begroeide open plek, -den nacht doorbrengen. - -Ik sliep meestal samen met Holloeki in de boot, terwijl de anderen -aan den oever een goed onderkomen zochten. - -Eens werd ik op hetzelfde moment, dat het scheepje zonk, wakker. Een -of andere zware droom had mij te ver naar den rand der boot geduwd en -elken keer dat ik diep ademde was er in ons dek op een lekke plek een -drupje water gedrongen, en zoowat tot middernacht was dat voldoende -geweest om de boot tot zinken te brengen. - -Het brood en een paar dingen die er minder op aan kwamen dreven weg, -maar de kist met de zilveren tikals bleef. - -Alles was nat. De suiker weggesmolten. Een kip was verdronken. Den -volgenden dag zocht elk van ons zijn have bijeen om te laten drogen en -voor verrotting te behoeden; Aris zijn feesthemdje, Holloeki Chineesche -medicijnen; Liem Tjoeang pulkte een nat en klevend bundeltje rekeningen -en kwitanties met prachtige, maar angstwekkende Chineesche cijfers -en getallen uit elkaar, als was hij bevreesd, dat een vordering te -vroeg te niet zou gaan en een zijner schuldenaars heil brengen. Toen -ik mijn dagboek en de photo's enkel maar vochtig en niet nat terugvond, -haalde ik opgelucht adem. - -Doch Holloeki zei verwijtend: - -"Toean, hoe kan je zeggen, niet zoo erg, al je tabak en ook je bed -is nat!"-- - -We naderden dichter bij de bergen. Al onstuimiger stroomversnellingen -wisselden met stille, diepe gedeelten af, waaruit met druipsteen -behangen kalkmuren eenige honderden meters opstaken. - -Onbeweeglijk lag ik in de boot, die bij elken slag der riemen -trilde. Uitgeholde boomstammen met krachtig-gespierde jacht-, oerwoud- -en watermenschen schoten langs ons heen; bij een eenzaam huis waren -vischnetten uitgehangen om te drogen en een reusachtige krokodillehuid. - -In de kolkende gedeelten danste en huppelde ons lichte scheepje met -vroolijke sprongen rond, dreigde soms zijn eigen weg te zullen gaan, -bijvoorbeeld een steilen waterval àf in een schuimenden maalstroom -aan den voet eener steile rots; maar het gelukte den vluggen -handigen bruinen altijd weer het vaartuigje op den rechten weg terug -te brengen. Na de lange vaart door het groene, weinig afwisselende -oerwoud was er nu eindelijk iets nieuws te zien. Deze rotsen en bergen -met de omhoog klauterende boomen deden mij goed aan mijn oogen. - -Op een avond hadden we halt gehouden in een inham der rivier. Op het -grint waren de kampvuren al ontstoken om de lastige zandvliegen te -verdrijven en dikke wolken gele rook verspreidden zich over het lage -land stroomafwaarts. - -Hornbillvogels, gelijk suizende blaasbalgen, zetten zich neer -op een grooten boom vlakbij ons, telkens weer even opfladderend, -opvliegend, zoodat hun geel-wit-zwarte lichamen zich tegen den hemel -afteekenden. Vliegende honden, die overdag als levenlooze proppen -zoowat twintig meter hoog aan de takken hangen, ontwaakten en vingen -hun bevende, onrustige vluchten aan. - -Uit verre verte staken in lange, brokkelige rijen scherpgevormde -dolomieten-punten boven het oerwoud uit, en, een eindje van mijn mannen -vandaan zittend, had ik hetzelfde gevoel van absoluut alleenzijn, -als ik het vroeger in den laten herfst in de bergen boven de wolken -wel kende. Weg zijn van alle anderen, van al het slechte, met zichzelf -alleen zijn en met zijn tenminste zoo goed mogelijke goddelijkheid. - -Toen ik aan het vuur der koelies trad, zei Aris: "Vannacht moet er -weer eens iemand in de boot slapen, anders wordt onze bagage gestolen; -oerwoudmenschen kun je nooit vertrouwen...." - -"Holloeki, wil jij?" vroeg ik. - -Holloeki grijnsde, en tenslotte was ik natuurlijk weer de waaghals, -terwijl mijn mannen onder een overhangenden stam een veilig plekje -om te slapen vonden. - -Ik zat lang wakker en overeind. Boven het donkere woud glansde een -bleeke rotswand uit. Ik dacht: Hoe lang zal ik zoo nog moeten reizen, -hoe ver is de terugkeer naar huis en hoe--onzeker. - -Zoo lief en trouw deze boy's ook hun meester aankijken, zoo gevaarlijk -zijn ze ook. Ik kon het met den besten wil van de wereld Holloeki niet -als een zonde aanrekenen, wanneer hij bij het afwasschen de borden -weleens eenvoudig vlug in de beek stak en ze naderhand met een lap -uitwreef. En nog veel minder mocht het mij gelukken hem zijn onbewuste -fouten af te wennen. Maar een dubbele troost vond ik dan altijd weer -in het feit dat hij het water, dat ik werkelijk gebruiken moest, -angstvallig goed kookte, èn in een stelling der bacteriologie, die -in een afgelegen vakje van mijn brein merkwaardig lang was blijven -liggen en nu heel nuttig en van pas af en toe om den hoek riep: -Op metaal sterven microben vlug! - -Nadat we nog twee dagen lang door volkomen onbewoonde hooge puntige -bergen getrokken waren, ten laatste tegen een met vlakke vuursteenen -overdekte, gelijk een bergweg in het licht der zon wit-glanzende -helling waren opgeklauterd, waar de koelies de boot als een handslee -voorttrokken, bereikten we opeens een lieflijke, open vallei met -een heel menschelijk dorpje, dat tusschen de hooge granieten, maar -sierlijk gevormde groote bergketen en het wilde stakige kalklandschap -vredig gebed lag, diep in de bergen. - -Er woonden Siameezen en Chineezen. De eersten hadden de vrouwen en -hutten bijgedragen, de Chineezen de kracht en de bijen-vlijt, en op -deze wijze vormden ze daar een levensgemeenschap achter de bergen, -die alleen daardoor werd verstoord, dat een vretende ziekte aan bijna -elk van hen knaagde! - -In hun afgelegenheid voelden ze, dat ze op den Westkant van het -schiereiland thuis hoorden en spraken vol trots over den weg -daarheen--anders zouden ze immers jammerlijke achterlandbewoners zijn. - -Zelfs een paar reusachtige waterbuffels bezaten ze, die onmogelijk -vanaf de Oostkust de rivier op gekomen konden zijn. - -Maar toen ik den volgenden ochtend opbrak om den weg naar de Westkust -te zoeken, de twee beste gidsen mee, bleven we midden in het woud -steken, en hooge, steile bergen deden de transport-kansen naar het -Westen aan zee volkomen te niet, vooral, omdat de heele streek, -er ook om andere redenen niet zeer herbergzaam uitzag. - -Een eerste, vlugge blik zei me: Valt niet aan te denken! Maar ik deed -toch een heelen tijd alsof.... hoofdzakelijk omdat ik Liem Tjoeangs -hulp voor de terugreis noodig had. - -Hoewel ik gevaar liep Aris' gunst er bij in te boeten en op hem den -indruk van domheid te maken, liet ik toch hier en daar graven, op -plaatsen, waar met den besten wil van de wereld geen erts te hopen -of zelfs maar te verwachten was. En ik ging een paar maal zitten, -veegde mijn bril af, haalde met veel omhaal mijn notitieboekje voor -den dag en schreef er een zinnetje in neer. - -Tjoeang nam me elken keer vol wantrouwen op, Holloeki scheen al -geroken te hebben, dat deze streek maar matig in mijn smaak viel. Het -is verbazend moeilijk, zijn diepste denken voor zijn bedienden te -verbergen. - -Holloeki merkte al aan de manier waarop ik voor mijn bord soep ging -zitten, hoe het ermee zat.... - -Als Liem Tjoeang mijn aanteekeningen, die ik daar schreef, had kunnen -lezen, was ik nu misschien dood. - -De eerste aanteekening, geschreven op een aardheuveltje, op een met -mos-begroeiden steen, heelemaal in doorngekronkel: - -"Maccaroni is eigenlijk het eenig menschelijke op zulke reizen door -de wildernis!" - -En de tweede notitie, bijna net zoo belangrijk: - -"Het huwelijk is misschien de beste troef, die in het spel "leven" -wordt uitgedeeld. En goede troeven bewaart men lang." - -Altijd wanneer het hachelijk en saai in het leven wordt, wanneer -een mensch zichzelf mislukt vindt en de eene teleurstelling na -de andere op hem neerbonkt, ontwaakt in hem een laatste verborgen -(galge-)humor, erbarmt zich over hem en is zoo vriendelijk om het -armzalige menschje ergens anders vandaan, het doet er niet toe vanwaar, -de noodige energie om voort te leven te verschaffen. Het leven is -enorm ver-ziend en voor langeren duur (langeren duur dan het soms -wel schijnt) ingericht. Telkens is er iets dat troost brengt. - -Ook Liem Tjoeang had onder den last van zijn (door mij af-)geknapte -hoop zwaar te torsen. Gelijk een koning was hij het oerwoud -ingetrokken, zeker van zijn toekomst, behaaglijk, als aan den vooravond -van het afsluiten zijner levenszaak, en nu had deze er eigenlijk zeer -onooglijk en heelemaal niet buitengewoon verstandig uitzienden toean -al zijn droomen omvergeworpen.... Als hij een beetje minder fatterig -gekleed was geweest, zou ik medelijden met hem gehad hebben. - -Doch hij vond nog dienzelfden avond een laatste sprankje hoop terug -en het middel om weer opnieuw in een roes te geraken. - -Gedurende den terugtocht den volgenden ochtend zat hij op ons -scheepje met een grauw-blauw-geel-groenachtig gezicht, als iemand, -wiens kortelings pas op een zwaren veldtocht veroverde schoonvader -onverwacht plotseling over den kop is gegaan. - -Door middel van Holloeki deed hij nog een laatste krampachtige poging -om te doorgronden of mijn meening over het land misschien tòch nog -gunstig was. - -Maar inplaats van daar op in te gaan, vroeg ik Holloeki: - -"Kan een krokodil op een boom klauteren?".... - -"Neen toean! Dat kan een krokodil niet.".... - -"Laat hem dan asjeblieft in het water blijven!"... - - - -Kostelijk vond ik de vluchtige bezoeken in Bangkok, de hoofdstad. Zoo -eens drie dagen lang, meer dan duizend kilometer met den trein door de -wouden te suizen, het hart vol van laaiende droomen, het plan voor een -concessie van een rijk stuk land in mijn zak, langs hutten en dorpen, -door woud, woud, bosch, over verre, met zoutkristallen bedekte steppen -dichtbij zee, waaruit uitgeholde, door de golven weggevreten kalkwanden -grauwig omhoogschieten. - -Opeens weer iets van beweging en snelheid in zich te bemerken, te -voelen, dat het koortsdonkere, onontwarbare slakkengang-woud dus toch -niet het eenige op de wereld is. - -Op den derden middag van de reis door de open rijstvelden op Bangkok -toe te vliegen, op het leven toe, langs de in het avondlicht van den -drogen moesson woestijnbergblauwe, als een maanlandschap voor mij -uitliggende Radboeri-heuvels. - -Te zien hoe de dorpen statiger en de menschen veelvuldiger -worden. Vonken-sproeiend snelt de razende trein door den avond.... Op -de groote stad toe.... - -In de duisternis van het door duizenden flakkerlichten -bestraalde station-gewemel aan te komen. Onder te duiken in dit -Siameesch-Chineesch-Maleisch-Hindostansch stemmengeroes. - -En dan naar de stad te varen op den grooten stroom en geheel verward -plotseling in het schelle electrische licht van het moderne Europeesche -hotel te staan.... Nauwelijks twee dagen daar, weer weg. In het -oerwoud. - -Weer de Menam op naar den trein bij het aanbreken van den dag. Tusschen -al de drijvende planken-hutten en vlot-huisjes door, die net zoo goed -als de grootste steenen paleizen een rustig thuis kunnen bieden. Dat -is, wat in de haast aan deze woningen opvalt. Lotosbloemeneilanden, -die langzaam den stroom afdrijven. - -Boven het huizengewemel in huiver-verwekkende koelheid een grasgroene -ochtend. - -Links de glas-en-tegelbouw van den Tjengtempel, grijs als een rotsberg -in de lucht opstekend, en rechts het vele torentjes rijke silhouet -van het paleis des konings, dat met gouden, groene, blauwe en roode -glinsterende tegels in het morgenlicht te fonkelen staat. - -En daarboven: duizenden aasgieren en meeuwen----. Op de maat van den -motor langs den voorkant van een tempel met zijn eeuwenoude, als uit -het hersenstof van oergoden gesneden legenden van "het goede en het -kwade", die je dringend aanzien, tot nadenken dwingend, en die niet -zijn zooals de broze speelgoedtempels in Europa, die men toevallig -kent, doch anders, Oostersch-oeroud en daarom nieuw. - -In den dwang van zijn beroep zoo vluchtig en zonder er zich in te mogen -verdiepen langs al deze wonderen heen te haasten en daarna urenlang -in den trein alleen of wel met onverschillige evenmenschen zich door -het eindelooze, eentonige oerwoud in de wildernis terug te vervelen, -treurig en verbitterd, omdat in het leven tijd en geld en gelegenheid -nooit daar ter beschikking zijn, waar men met deze kostelijke dingen -iets zou kunnen beginnen....! - -Heete dagen en koele nachten bracht ik op zee door. Door lauwe -avonden dreef mijn boot onder den eentonigen slag der riemen -stroomafwaarts. Van den oever klonken luide stemmen aan, als wij -tusschen de in palmentuinen verspreid liggende hutten doorgleden, waar -in den schijn van groote houtvuren bruine vrouwen, in de zwoelheid van -den nacht het bovenlichaam ontbloot, bezig waren met het rhythmische, -als een spel bekorende werk van het rijstdorschen, waar naakte kinderen -ravotten en vanwaar de bedwelmende geuren van zeldzame vruchten en -bloemen zich over ons en het gelukkige land uitgoten. - -Dan lei zich al dat schoone, heerlijke als een zachte deken om mij -heen en door het ononderbroken zachte trillen der boot moe wordend, -viel ik in een diepen slaap, waaruit ik pas werd wakkergeschud, -wanneer Foe Seng, de oude verweerde visscher, aan de monding der -rivier het knarsende zeil uitzette. - -En als ik dan onder het dakje van mijn drijvend huisje te voorschijn -krabbelde, nog een beetje stram en stijf, lag deze schoone wereld -groot en vreemd-hoog voor mij uit; ontzaglijke wolk-kasteelen stonden -aan den hemel, de zee strekte zich oneindig ver uit en door de teêre -nevelsluiers in het Oosten brak stralend de ochtend.... - -Hoe dikwijls ben ik zoo uit den moerassigen, met mangroven begroeiden -benedenloop eener rivier de wijde zee opgevaren, die na al de zwoele, -koortsige onaangenaamheden van het binnenland voor mij openging, -zooals voor iemand de zon over een groot geluk opgaat; de zee, die -met haar frissche bries telkens opnieuw en al sterker het symbool -voor mij werd van al wat sterk en gezond was. - -Meer dan een dozijn keeren heeft Foe Seng mij door de Golf van Siam -in zijn Chineesche jonk met de donkere roodbruine vischvlottenzeilen -gevaren. Soms schoten we koen en pijlsnel op één kant vooruit, -een anderen keer droogden onze beenderen in de windstilte van den -tropenmiddag. Dan teekende het palmenstrand zich scherp en schoon -van kleurschakeering tegen de schitter-witte streep der kust af, -terwijl in dampig-sprokige verte de blauwe Siameesche bergen daar -hoog boven uitrezen. - -Of aan den horizon stak een onweer op en de oude man stuurde op -den oever aan, tot het anker grond greep. Dan lagen we rookend bij -elkaar onder het zonnescherm van gevlochten rotang, golven sprongen -op met witte schuimkammen, het onweer greep ons en schudde ons heen -en weer, en zoodra de zee weer glad en rimpelloos begon te worden, -lei hij zijn koperen opiumpijp weg en vatte het stuur weer aan. - -O, en hoeveel keeren heb ik met Seng in stoïcynsche rust en evenals -hij zonder eenige bekommernis om den tijd voor de monding eener rivier -op den terugkeer van de vloed gewacht, vastgeloopen in het zand....! - -Gelijk een bruine visscher stapte ik dan in de kleine kano, mijzelf -met de pagaai door de avondlijke wateren roeiend. Scharen zwart en -wit gestreepte ooievaars stonden als voetballers voor den aanvang -van het spel in het rond, donkerroode meeuwen met scherp-gekartelde -vleugelpunten krijschten, stoere booglijnen langs den hemel schietend -en schuddebollende kraanvogels zetten zulke diep-ernstige, geleerde -gezichten, dat alleen de brillen ontbraken om ze tot profaxen te maken. - -Aan den oever zochten grijze steltvogels naar voedsel, op bliksemsnelle -pootjes zigzagsgewijs heen en weer rennend als gek-geworden wandelaars. - -Eentonig vloeiden de slappe golven van de eb af en aan. Zware -zeilschepen lagen kiel-droog op hun kant. Lange stangen, het -kenteeken van al deze zee-oevers, staken de lucht in, reeksen palen -van Siameesche vischtuigen staken hooger uit de zee op dan bij hoog -water en vielen daardoor in het oog. - -Zoetjes-aan kwam dan de vloed, langzaam stijgend, de eerste lichte -booten kwamen over de versperring aan de monding der rivier heen, mijn -schipper gaf ook mij een teeken en eindelijk, na een paar uur varen -de rivier op, wenkte mij op vasten bodem een schuilplaats, en werd -ik eindelijk verlost uit de engheid van mijn kleine Chineesche jonk. - - - -Met gloeiende kleuren hebben zich beelden van tochten met buffelwagens -in mijn geheugen geprent. - -Terwijl in het Zuidelijkste deel van Siam regelmatige dagelijksche -regens vallen, keert verder in het Noorden ieder jaar een maandenlange -droge periode weer, die het land in een soort steppe verandert. Dan -denderden en kolderden mijn reiswagens, eigen melodieën zingend, over -de steenhard verbrande rijstvelden. Onder het stof bedekt knarsten en -dreunden de gevaarten over ruwe wegen of tot aan de assen in het weeke, -het wielengeratel dempende zand, door breed-gehoornde waterbuffels of -sterke Indische ossen, met hun vetknobbel in den nek, voortgetrokken. - -Het spaarzame kreupelhout was verzengd, bladeren bedekten den grond -als in een Noordelijken winter. - -Vroeg, wanneer de nacht nog in het oerwoud draalde, togen we op -weg. Boschbranden kleurden den horizon rood, asch-strepen van in -de onbeschrijflijke droogte als lucifers van het eene einde tot het -andere verbrande boomstammen lagen over den weg. Allerwegen tusschen -zwart-geschroeide boschjes smeulde de grond onder een donzige laag -grijze asch. - -Het landschap was als gehuld in zwijgen, was als verziekt; en ook -wanneer de zon opging was nergens eenig leven. Geen vogel zong er, -en wij allen versmachtten bijna, al op den vroegen morgen. Lang -voor den middag werd halt gehouden. Dan renden menschen en dieren -naar de regenputten, waarin het water geel en laag stond. Taaie en -traagzaam voortsluipende uren heb ik gedurende broeiend-heete middagen -doorgebracht. Zoutige, grauwe kleuren lagen over het stoffige lage -land, flikkerende hitte broeide over de kale schaduwlooze, in het -steile licht der zon onherbergzaam en vijandig om ons heen staande -wouden. Mijn huid werd als van leer. Het water verdampte in mijn -beenderen. - -Pas laat op den middag, als de ergste gloed voorbij was, maakten -we ons op om verder te gaan. Vaak lag de volgende regenput meer dan -een dag loopen verder, zoodat het water in bamboestangen meegedragen -moest worden. - -Als stoere beelden uit de oergeschiedenis der menschheid waren -sommige beelden uit dit zwerftochtenbestaan: Grof-getimmerde -wagens. Kampvuren. Nomaden en jagers. Hoevele nachten heb ik daar -halfnaakt op de vlakke aarde gelegen, warm en heet als de aarde zelf -en vol van in den koelen avond opschietend leven. - -Eindelijk sliep ik dan doodelijk vermoeid in, om kort na middernacht, -als de maan hoog en helder aan den hemel stond, weer op te breken. - -Nooit is mij de afhankelijkheid der bruinen van dag en van nacht -en hun tegelijk zoo heerlijke absolute onbekommerdheid om den tijd -meer tot bewustzijn gekomen dan daar; nooit heb ik dieper gevoeld, -dat onstilbare lust tot zwerven tot de primitieve eigenschappen der -menschenziel behoort, dat hij een erfdeel is, ons allen geschonken, -dat wij deze neiging uit verouderde tijden van onze voorvaderen op -onzen levensweg hebben meegekregen.... - -Op een avond zonk de zon bloedrood in het Westen weg en reeds steeg -onnatuurlijk groot de gele schijf der maan op. De lucht was klaar en -droog als in de woestijn. Mijn wagens waren tot een kamp bijeengezet. - -Daar kondigde knarsende wielenmuziek de komst van een nieuwe karavaan -aan. Blauwige damp, de rook der kampvuren, had zich verspreid en hing -in de verdroogde kronen der boomen als een sluier. - -Ik zat tegen een der logge wielen geleund, toen de vreemde voertuigen -vlak naast de mijne zich tot een kring bijeenvoegden. Een-en-twintig -spannen in een stofwolk. Onder de zonnedaken vermoedde ik menschen, -een heel dorp dat naar betere weigronden trok. - -Mannen sprongen van de dissels, ossen loeiden verlost, zigeunerleven -ontwaakte en weldra was de lucht doortrokken van den scherpen reuk -van brandende aarde. - -Uit een der wagens stapte een mooie vrouw. Voor mijn oogen kliefde -ze hout, legde vuur aan, kookte, gaf een zuigeling de borst, en af -en toe sprak ze in karige, maar zeer melodieuze zinnen. Haar huid was -kastanjebruin, haar vrouwengezicht teeder en mild in den maannacht.... - - - Lange avonden werden mij tot droomen, - door den weerschijn van het kampvuur - op de koperbruine, gladde huid eener vrouw zalig vervuld. - Avonden, waarop ik urenlang vol aandacht zat - en fabelachtig diep vermocht te tasten - in het mysterie van het leven. - - -Wanneer ik van deze tochten door de wildernis vermoeid en uitgeput -naar S. in mijn hoofdkwartier terugkeerde, woonde ik in een huis, -dat ik nooit zal vergeten. Het was in den gebruikelijken stijl der -tropische bungalows gebouwd, mijn firma had het van de regeering -gepacht en het was (misschien juist daardoor) in den loop der tijden -erg vervallen. Zon- en maanlicht hadden er vrijen toegang, de witte -mieren bouwden hun brokkelige tunnel-weggetjes muur-op, muur-af en -den houtboorkevers was het al bijna gelukt, den voornaamsten steunbalk -te doen breken. - -Met zijn vele hoekjes en uitbouwsels, met zijn open veranda die zoo -groot was als een danszaal, en het ver-overstekende dak was Rong Pie -Boen, zooals de ruïne heette, alles eerder dan gezellig en 's nachts -een echt spookslot. - -Mijn veldbed stond daar in een bedompt kamertje, van echt Chineeschen -afgesloten bouwtrant (boven den paardenstal) waar het inslapen net -zoo'n geweldig kunststuk was als het "op tijd wakker worden." - -En ook verder heeft dit huis maar weinig vriendelijke herinneringen -in mij achtergelaten. - -Van den vroegen ochtend tot laat in den zwoelen middag kwamen -Chineesche handelslieden om bij mijn firma te loven en te bieden, -soms onbegrijpelijk taai en ernstig en tot in der eeuwigheid pratend, -soms ook zoo vreemd krijschend, dat ik in het begin nooit precies wist, -of het vriendelijk bedoeld was of dat ze vloekten. - -Oude, dorre mijneigenaars met donkergroene armbanden van jaspis kwamen -in inktzwarte, voorname gewaden op bezoek, en mooie jeugdig-frissche -Chineezen, op zijn Europeesch toegetakeld en vonkelend van gouden -zegelringen en horloges, met zijden, maar bespottelijk bovenop de -broekspijpen (ten toon) gelegde sokophouders en andere sieraden. - -In het sombere kantoor zaten twee ambtenaren--ook weer Chineezen--die -ongelooflijk handig en met een onbeschrijfelijk geduld uit het -Siameesch in het Engelsch, uit het Engelsch in het Chineesch, uit het -Siameesch in het Maleisch en heen en weer en heen en weer vertaalden, -brieven schreven om geld en brieven lazen over geld. - -Ook de vele dikke boeken, die in een kast stonden, schreeuwden geld, -en elk woord dat er gesproken werd was geld; den eenen keer waren het -Engelsche ponden, den anderen keer werden Siameesche tikals opgeteld -of iets in Singaporsche dollars uitgerekend. En de andere blanken, -die er buiten mij nog waren--niets dan vroegere Europeanen (dat is -een juiste diagnose voor hen)--ook die waren geld, hoewel meestal -pas in de toekomst. - -Daar sloeg ik soms zoo'n diepen blik in het afschuwelijke nuchtere -bedrijf van "Handelsonderneming in het Oosten," dat ik weg moest -hollen, om bij den aanblik der dichtbije kokospalmen tot bezinning -te komen. Als ik dan door de schaduwrijke lanen der wondermooie -palmentuinstad het vrije, open rijstland betrad, lag er iets als -een doorzichtige inktblauwe middag over het land, of de duistere -overblijfselen van een overgedreven onweer hingen in flarden om de -in ijle nevelen vervagende toppen der woudbergen. - -Inplaats dat ik, van mijn moeitevolle tochten huiswaarts keerend een -thuis vond, bleef alles mij vreemd en koud aan dit vreeselijke huis, -ja, zelfs vijandig, en vervuld van de ziellooze beestigheid, die -zich overal in het Oosten voordoet, waar de invloed der Europeanen -doordringt. Geen vriendenwoord vernam ik daar ooit, nauwelijks een -zweem van meegevoel heb ik er ondervonden, dag-in dag-uit moest ik, -alle wilskracht en zelfbeheersching verzamelend, probeeren anders te -schijnen dan ik in waarheid ben, en krampachtig vermijden ooit iets -te laten doorschemeren van mijn groot verlangen naar "wijsheid", naar -"schoonheid" en naar "goedheid".-- - -Deze telkens weerkeerende indrukken, iederen keer wanneer ik voor -een paar dagen in het hoofdkwartier kwam, waren zoo sterk, dat ik -ook 's avonds, als het woeste zakengedoe verstomde, het gevoel van -verlatenheid, het gevoel onder iets vreemd-spookachtigs te lijden, -niet heelemaal van mij af kon zetten. - -Ik herinner me nog zoo goed hoe dat gebeurde. Hoe ik van dag tot -dag stiller en meer vergiftigd werd door dit leven om mij heen, hoe -ik avond aan avond slapeloos te woelen lag op het smalle bed onder -mijn klamboe, mij dof verzettend tegen een ontzaglijke zwarte macht, -die mij al onverbiddelijker wilde neerhalen naar die wereld van -ellende. (Nu weet ik, dat mij destijds een geheimzinnige onbewuste -angst "net zoo te worden als die" kwelde). - -Uit zulke nijpende dagen groeiden onvergetelijke nachten voor mij, -die ik in dit ontzettende huis heb doorgebracht. De kalme wijsheid, -die van dien eenen nacht, dien ik hier tracht te schilderen uitging, -zal ik nooit meer vergeten. - -Weer lag ik in mijn kamertje. Het was bedompt en donker om mij heen en -alleen door een paar spleetjes in den muur drong spaarzaam maanlicht -in bleeke strepen naar binnen. Het heele huis beefde van koortsend -leven. Tjok, tjok lachten de melkig-witte gekkohagedissen van het -plafond af, vleermuizen joegen onder het dak, van tijd tot tijd even -gauw een uitstapje makend door het luchtgat in mijn kamerdeur. Mijn -honden, door de schaduwen van het geweldige gebouw verschrikt, renden -onophoudelijk als door booze geesten bezeten over den houtzolder, -en als ik dacht eindelijk te kunnen inslapen, kraakte het ergens in -het hout; houtwormen, aan de rusteloosheid van den tijd herinnerend, -krabbelden in de muren en dan opeens begon een mug te gonzen, vlak -bij mijn linkeroog--vast al in het net! - -Onder het huis stampten voortdurend de hengsten. Ginds in het dorp -blafte een heele troep half-uitgehongerde paria-honden, die niemand -voedsel geeft en niemand doodslaat, jammerlijk, ellendig en zonder -ophouden. Af en toe vernam ik een stem van de straat, en niet te -stuiten en oneindig in zijn veelheid en veelvoudigheid drong het -piepen en gonzen van den tropennacht door de dunne houten wanden heen, -in een niet te stelpen stroom in alle toonaarden.------ - -Europeanen in het Oosten, die slapeloos neerliggen, zeggen tot den -djaga, den Indischen bewaker van hun huis: Vooruit, haal een meisje! - -Kort en als van-zelf-sprekend zeggen zij dat; en de djaga haalt het -verlangde, zooals bijvoorbeeld een kellner de krant brengt, die je -hebben wilt. - -Zou ik werkelijk nog langer stompzinnig alleen------in dit ongastvrije -huis--------------Ik zou zoo'n bruintje bij mij willen nemen, zooals -men een zeldzamen vogel in een kooi neemt, zooals men weerschijnende -vlinders met een zacht doekje voorzichtig vangt, om vol bewondering -te bekijken en te aanbidden. - -Zou dat niet schitterend zijn? - -Ik zou haar in mijn kamertje willen ontvangen: Zoo ben je daar -eindelijk! en haar liggend en loopend en kruipend bekijken, gelijk -een echte kunstenaar. Zooals een schilder zou ik voor haar willen -gaan zitten, op bed, cigaretten rookend. - -Zou er dan niet een beeld ontstaan, een met Mata hari's kleuren -geschilderd, een met gloed overgoten, levend-echt beeld,--en dat zou -dan voor altijd van mij blijven. Ik zou het met mij mee mogen nemen -door heel mijn leven, met mij mee naar Europa, waar de zon zoo bleek -schijnt, waar niemand van bruinen droomt en alles zoo jammerlijk -wit is. - -Heb ik niet allang het eene na het andere mijner Westersche -vooroordeelen aan het Oosten moeten prijsgeven? Ben ik, -niettegenstaande mijn dertig jaar, niet nog aldoor bereid om "bijdragen -voor mijn algemeene ontwikkeling" te verzamelen?.... - -Ongeduldig stampten de hengsten in den stal. Tjok, tjok klapten -met hun tong de hagedissen op hun klaverbladachtige pooten; late -schouwburgbezoekers--bezoeksters! wauwelden in de dorpsstraat hoog -en luid en zeker van wat de toekomst ze brengen zou. - -Toen moest ik opeens aan het hooge, in het maanlicht nu zeker -spookachtig wit opglanzende grafmonument uit overoude tijden -denken, dat vlak achter het huis stond, kegelvormig en spits en -alsof het speciaal hier neergezet was als vermaner: "O, gij domme, -slechts kort levende menschjes met uw doodelijke verlangens en -angsten".-------------- - - - -Is het zonde, bruin heerlijk te vinden? Is bruin niet bruin, omdat -wit enkel maar wit is! Is het slecht van mij "Ja!" te zeggen, als Tsin -mij vraagt: "Toean, mag ik je een Siameesch sprookje vertellen, mag ik -bonte vlinders voor je vangen, om je pleizier te doen....?" .... ben -ik toen niet met een onverwachten ruk opgestaan, ben ik niet langs -den muur geslopen, heb zachtjes de deur opengemaakt....: - -"Djaga, ga, en roep Tsin!" - -En knikte de djaga toen niet verstolen: "Ja, toean!" - -Ben ik toen dronken geweest, was ik betooverd, toen ik in de schaduw -onder het dak van palmenbladeren zittend in den flonkerenden maannacht -staarde.... zwijgend, bevreesd, hopend en twijfelend. - -En den djaga nakeek, terwijl hij op den bleek-beschenen weg -geruischloos uit het gezicht verdween, terwijl, ik weet niet waar -vandaan, in vage afgescheurde klanken Siameesche muziek aanruischte, -soms week en half weggedoezeld gelijk de nacht die mij omgaf, en -dan weer in aanstormende schelle fluitjuichkreten. O, en deze doffe -gongslagen, die de nachtwind eerst afzonderlijk en daarna in een -al doller wordende roffeling van uit een verren tempel tot aan mijn -oor droeg.... - -Heb ik toen niet duidelijk, heel duidelijk, als door een bril van -zuiver kristal ver voor mij uit gezien, mijn toekomst gezien, tot ze -opeens afknapte.... - -Waarom dit alles, wanneer toch niet....? - -Waarom dit bruin....? - -Wilde ik toen den djaga niet achterna hollen: "Halt! Halt! Roep Tsin -niet!".... en--heb toen toch alleen maar luid en schel gelachen over -mijn eigen lafheid....! - -Heel stil is Tsin bij mij binnengetreden, zooals een dag vol -zonneschijn op een regendag kan volgen.... zij alleen heel een -feeststoet. - -En met haar is een groote rust, het geluk brengende vertrouwen over mij -gekomen: ziezoo leven, nu begrijp ik je eindelijk en verdwaal ik niet -meer en tast niet meer langs je heen. Je zult niet langer over mij, -laffen kerel lachen. En nu moet het eens en voor al uit zijn met dien -vreeselijken angst, die mij dikwijls kwelt, wanneer ik mij voel als -iemand, die naar schoonheid en goedheid verlangend en dorstig naar -vreugde uitziend, toch blindelings het ware leven voorbijrent. Nu -zal ik weten toe te tasten! - -Ik zette een schaaltje rijst met kostelijk geurende kruiden voor -Tsin neer. En toen zat zij daar, haar versnapering met slanke handen -betastend--ongeveer zooals een pianiste vóór het spelen haar vingers -vlug over de toetsen laat glijden.... - -Daarna was ze een poos lang enkel "eten." - -Toen ik haar een cigaret aanbood, was ze een heele poos niets dan -"rooken." En af en toe interesseerde zij zich even voor iets anders, -en heel het kleine beetje leven in dit heerlijke wezen richtte zich -op dit iets, een plooi in mijn kleeren, een haartje in mijn scheiding -of een andere kleinigheid, en opeens, midden onder het bekijken, -schenen haar donkere, als geschilderde oogen deze aangelegenheid te -vergeten, zoo volkomen te vergeten, als wij Europeanen niet meer -in staat zijn te vergeten, en afdwalend naar iets in de verte te -kijken, alsof ze duizendtallen van jaren--het zij vooruitziend of -terugblikkend--vermocht te peilen. Dan was ze als een dichteres. Zoo -kort, zoo vluchtig als een gedachte zijn kan, en toch vol ziel is de -stemming, waarin een dichter zijn werk volbrengt. Dichten is voor een -kort moment natuurlijk zijn, zichzelf zijn--al het overige vergeten. - -En ik voelde, dat ik daar in dit, een woudhert gelijkende, onbeschaafde -schepseltje, een wezen voor mij had, dat, als een bloempje tegen -de berghelling, als een vogeltje op den hoogsten boom van den -jungle, als een vischje in de wijde zee was, dat van haar hetzelfde -geheimzinnige eeuwigheid-uitstralende uitging als van de sneeuw van -een onbetreden bergtop, waar begrippen heerschen, die wij, beschaafde -menschen nauwelijks meer verstaan;--en ik, met al mijn angsten en in -de benauwenis van al de mij drukkende "je moet" en "je zult" en "je -mag niet" wist nu, dat ik nooit meer terug zou mogen keeren tot dien -gelukstoestand van den natuurlijken mensch met zijn onbewuste leven. - -Toen werd ik ernstig. En Tsin's flakkerende oogen, die mij vragend -aankeken en die als twee donkere vlammen in haar kalm gezichtje -stonden, werden treurig; en haar fluweelen wimpers trilden zacht en -zonken deemoedig neer, alsof ze angstig waren en wilden vragen: - -Toean, waarom ben je niet blij? Waarom kan ik het je niet naar den -zin maken? - -Maar ik bleef star en als bezeten door deze ééne gedachte: Tsin, -jij hebt de toekomst voor je! Tsin, lach, wees bij, zing--het leven -ligt voor je open. - -Het werd heel stil in het kleine kamertje; alleen door de smalle -opening boven de deur drong het duizendvoudige, nooit vermoeide, -nooit voldane leven van den tropennacht in machtige volheid naar -binnen. Tjok, tjok, lachten de gekkohagedissen; en het was één -samenvloeiende jubeling overal in het rond: Tsin heeft de toekomst -voor zich! - -En eindelijk zei ik het haar. - -Maar Tsin begreep het niet. Ze sloeg nu haar bruine armen om mijn -linkerknie, sloeg met haar teedere handen het wijde zijden kleed -terug en kuste mij op mijn bovenbeen---- - - - - - - - -WONDEREN UIT DE WOUDDORPEN - - -Telkens weer opende zich voor mij de poort naar de lichte wereld -van den jungle, waar ik, van de bedomptheid van het kantoor bevrijd, -diep kon uitademen; telkens weer vond ik een uitweg daarheen, waar -van de woelige haast van het bedrijf niets meer te bespeuren was -en de waardebepaling van zakelijke spitsvondigheid hoegenaamd niet -meer bestond. - -Ook in Siam speelt de tegenstelling tusschen stad en land een -groote rol. Voor alle oppervlakkige menschen is de stad de zetel -van het schoone, rijke en aangename, terwijl de provincie met haar -eenvormigheid van levenswijze en de ruwheid van het dagelijksch werk -laag in ieders gunst staat, ook in die der Siameezen. - -Misschien wordt daarbij nog meer dan bij ons uiterlijke pronk en sier -voor goede munt aangenomen. - -Aris stond wat zijn psychisch crediet aanging hoog bij mij -aangeschreven, omdat hij begreep dat de stad niet heelemaal waar -was. "Ik hou niet erg van Bangkok!" zei hij vaak tegen me, maar -precies ben ik de reden voor zijn afkeer tegen Bangkok nooit te weten -gekomen. Ik weet niet, wat voor een verschrikkelijke gebeurtenis, -die hij daar beleefd had, niet meer uit zijn herinnering weg wilde. - -Maar hij was daarom heelemaal geen man om een kluizenaarsleven te -leiden, integendeel. De kleine dorpen koesterden zich in zijn liefde. - -Met Holloeki was het in dit opzicht net omgekeerd. Als die maar altijd -in het gekrioel zijner Chineesche broeders kon wegdompelen! Dikwijls -zag ik hem peinzend, den hoed achter in zijn nek, in zijn gele zijden -broek langs de winkels zijner landgenooten slenteren, alsof de eeuwige -Zondag aangebroken en alle werk voor goed voorbij was. - -En als hij mij dan wel eens toevallig ontdekte, als ik in een auto -of in een riksha voorbijreed, dan groette hij beleefd en fijntjes, -ik lachte zachtjes tegen hem, hij glimlachte terug, en dan wisten we -allebei, dat we voor het oogenblik de wildernis en ons harde leven -volkomen hadden vergeten. - -Al de keeren dat ik in Bangkok geweest ben bij elkaar gerekend, heb ik -verscheiden weken in de hoofdstad van Siam doorgebracht.... heelemaal -achterin de Chineesche wijk, waar de huizen en hutten, de -opslagplaatsen, booten en vlotten in hoekige paalbouw-straatjes bij -duizenden opeendringen. - -Op alle tijden van den dag en van den nacht ben ik per auto, in de -door den koelie voortgetrokken riksha, te voet of op alle mogelijke -soorten van scheepjes door de smalle wegjes en doorgangen gekomen, -waar het als in een mierennest van leven krioelde, dikwijls laat in -den nacht van het Europeesche hotel naar huis gaand, heel alleen in de -duistere, door laatste, geheimzinnig wegsluipende gestalten bezochte -straatjes en steegjes. - -Maar belangrijker waren mijn tochten overdag. Telkens weer brachten -deze mij door het oud-roestslopje, dat ik om redenen van doelmatigheid -zoo doopte.... omdat daar heele rijen kramen met ouden rommel stonden. - -Als ik daar doorheen reed, leunde ik altijd heel ver achterover -in een hoek van de riksha en gluurde in alle hutten naar binnen, -waar uit hoopen oud roest Chineesche madonnagezichten verstandig -de straat opkeken, waar zelfs in de gebuktheid van den ouderdom nog -veel vrijheid te bespeuren was, en waar spiernaakte gele Chineesjes -tusschen scherven en afval gewillig en in argelooze onschuldigheid -hun eerste verplichtingen jegens het leven volbrachten. - -Mooie Chineesche jongelingen in blauwe of zwarte broeken--anders niets -aan--op den middag van hun leven staand, rug en buik vol kracht, -werklieden met lichte oogen werkten er bij troepen; lastdragers, -roeispaanschavers, zeilmakers, tobbenmakers, timmermannen met -hun propere ambachten, of, luidruchtiger en minder edel bezig -diegenen, die zich met het gladmaken van deuken in oud golfijzer een -bestaantje hadden weten te verschaffen dat hun genoeg opbracht om te -leven. Honderdduizenden van nijvere armen en beenen werkten, sjouwden, -klapten, liepen, hamerden, smeedden daar dag-in dag-uit in wedstrijd -met elkaar voor hun eigen welzijn en dat der heele menschheid. - -Lange reeksen winkels en werkplaatsen groeiden van het eene bezoek dat -ik in de stad bracht tot het andere als uit den grond op, getuigend -van welstand en geluk. Hoeveel menschen er ook waren, ieder had geluk. - -Zeer weldadig werkte het op mij, te zien, hoe de vrouwen -meededen. Stralend, helder en gezond gaat juffrouw Dawkay als een -zon door het huis, werkt mee, slaat vlug een lachenden blik hier op -dit karwei, geeft gauw even een goeden raad daar; en de Chineesche -huisvrouw in de kloeke schoonheid harer eenvoudige kleeding leek mij -vaak als een garantie om goed te slagen. - -De Chineesche vrouw is voor mij de "vrouw"! Nooit zag ik zoo het -"gezin", nooit zoo "moeder en kind." Ja Seng, ja Tjong Sie, dacht ik -soms, ik voel wel waarom je zoo vroolijk bent. - -En ik kan mij geen gelukkiger, harmonischer beeld van menschelijke -gemeenschap voorstellen, dat beter een opgang en een toekomst van het -menschdom weergeeft, dan zoo'n werkdag in het roestige paradijs, zooals -ik al heel gauw de heele stoffige buurt rondom het oud-roestslopje -noemde. - -Hier, in deze opeengeperstheid, waar de menschenlevens zoo dicht als -nergens anders zijn gezaaid, had ik dikwijls het gevoel: - -O, hoeveel menschen zijn er toch! Hoeveel duizenden, die zonder -grootere zending door het leven moeten gaan! De goede god, die over -dit menschenleger waakt, moet er een zuivere boekhouding op na houden; -of wel, er kan hem onmogelijk veel aan gelegen zijn, of er een meer -of minder is, leeft of te gronde gaat! - -Zulke gedachten maakten mij dikwijls heel vrij. Omgekeerd had ik -nooit stelliger de overtuiging, iemand te zijn en boven het gemiddelde -mijner omgeving te staan, dan hier. Zonder dat ik mij daarop te veel -liet voorstaan. Onbehaaglijk boven alles uitstekend voelde ik mij, -alsof ik aanstoot gaf, weerzin en afgunst verwekte, of den mallen -indruk maakte van een gans in een kippenhok. - -Arbeid is noodig om te leven! dacht ik ook. Maar geen aftobbende, -geestdoodende, want zinnelooze en doellooze arbeid. Want net zoo -veelzeggend waren voor mij de beelden, welke ik 's avonds zag, als de -poorten der werkplaatsen zich sloten, als de Chineesche papa's met -hun jongste op den arm, naakt tegen naakt, rondliepen, duidelijk de -uitdrukking van volmaakte tevredenheid in het gezicht. - -Wanneer de koelies zich rond den rijstketel neerzetten om -gemeenschappelijk te eten, hun bronzen lijven frisch gebaad, -en Chineesche muziek in haar vage zonnigheid zoo afgekeerd van en -verheven boven elke kwaal en alle leed, van de Menam, de heilige -moeder der golven, aanvloeide..... - -Ik kan nu nog wijsjes fluiten die ik daar op de dubbelsnarige viool -gehoord heb, en ik doe dat iederen keer, wanneer mijn gedachten -teruggaan naar Bangkok (dat is altijd een veeg teeken), wanneer de -herinnering weer in mij wakker wordt aan de avonden, waarop ik een -stad zag, die geen stad is, waar, niettegenstaande schijnbaar wanhopige -overbevolking toch het sociale vraagstuk is opgelost, waar de nadeelen -van onze steden ontbreken, ja zelfs voordeelen worden en in prachtige -harmonie tot een bijna volmaakte gelukkigheid der gansche stad leiden. - -Van al deze mooie avonturen en ervaringen weet ik pas sedert kort -iets af, sinds ik weer in het arme bange Europa terug ben. Eigenlijk -begin ik nu pas Bangkok van het juiste standpunt te bezien. Zooals -in alle groote steden raakte ik daar eerst de kluts kwijt, nam -toevalligheden voor ernst op, kon het contact met de werkelijkheid -niet vinden; terwijl buiten in de dorpen het leven mij veel sneller -opnam en naar al wat waar was en belangrijk toedroeg, omdat daar de -omgang en het verkeer met jan en alleman, van het dorpshoofd af tot -den eenvoudigsten daglooner, onvermijdelijk was of zelfs noodig. - - - -Op avonden, die ik gedurende de reis in dorpen of eenzame gehuchten -doorbracht, kwam met onderdanige regelmatigheid na het eten Aris, -vol verwachting, vragend op mij toe: - -"Toean wil je nog een wandelingetje maken?" - -Hij had dadelijk opgemerkt, dat ik graag in zijn gezelschap pratend -van de eene hut naar de andere gaand, wat rondkeek. - -Wij vonden altijd heel snel het bezienswaardige, de stille, vaak -heelemaal tusschen de boomen weggescholen tempels met hun krullerige -versierselen en de gele figuren der priesters met hun harde gezichten -eronder; de markt; verstandige menschen, die ons over ertslagen in de -omgeving wisten in te lichten of wier vriendschappelijke gezindheid -ons op een andere wijze van nut kon zijn. Geduldig wachtte Aris halve -uren lang, wanneer zijn heer, voor hem weliswaar onbegrijpelijk, maar -toch zeker over een of andere belangrijke aangelegenheid zwijgende -samenspraken hield met een der rood-goudige boeddhabeelden in een -tempel. Hij, als Mohammedaan, wien een Boeddha niets aangaat, wist -wel, dat ook onze Europeesche God niet deze hier was, dien de toean -vaak zoo verliefd naliep, maar hij had zich er allang aan gewend, -in mij den "toean poetih"--"den blanken heer" te zien, dien men -rustigjes in zijn eigen vet moest laten gaar koken. - -Maar toch flitste er telkens iets als een verlossing brengend -weerlicht over zijn donker gezicht, als de tempel en de zakelijke -onderhandelingen afgeloopen waren en hij het eindelijk dorst te wagen, -ook van zijn kant met een voorstel voor den dag te komen (altijd -met hetzelfde): "Toean ik weet een heele mooie vrouw; wil je haar -zien....!?" En dan was zijn voorraad vriendelijke zoete benamingen -voor zijn schoone vrouw onuitputtelijk: - -"Ze heeft een huid die zoo zacht is als die van een ree; ze heeft -borsten als melkkoekjes...." - -Of omgekeerd, waarschuwend en ontdaan: - -"Tida bai--Die is niet goed, dor en hard...." Alle menschen maakten -het zich tot een aangename plicht, mij in die huizen te brengen, -waar jonge mooie meisjes woonden. Dat is om zoo te zeggen Aziatisch -eerbetoon jegens den vreemden heer. - -Dikwijls ontving ik bij mij thuis bezoek. Menige, misschien voor -het welzijn van haar kind al te bezorgde, donkerhuidige (of ook wel -gele!) moeder kwam om mij haar dochtertje te laten zien, trad met een -sierlijke buiging bij mij binnen, de handen als in gebed met de palmen -tegen elkaar aangelegd en gracieus ter hoogte van haar gezicht geheven: - -"Nai hang sa bai--Heer, hoe maakt gij het?" - -Ze deed dat meestal met zulk een natuurlijke overgegevenheid, -dat de gedachte aan onderworpenheid hierbij heelemaal niet in mij -opkwam. Bruinen betuigen hun heer hun eerbied, niet omdat ze bevreesd -voor hem zijn, maar wel omdat zij bij zichzelf denken: als wij hem -nederig tegemoet treden, zal hij goed voor ons zijn. - -Op alle uren zochten de menschen mij op, en alleen de etenstijd was -heilig voor hen. Nooit zou iemand het gewaagd hebben, mij aan te -spreken, als ik aan den maaltijd zat. Vooral de vrouwen namen het in -dit geval erg precies. Als een bezoekster te vroeg kwam en er werd -gezegd: mijnheer eet!--dan hurkte ze heel bescheiden en kleintjes -ergens in een hoek neer. Eten.... o heerlijke levensopvatting! is -bij deze menschen een soort offer, aan zijne heiligheid het lichaam -gebracht "Kin kan leeeee-oe?--Heb je je rijst al gegeten?" is de -Siameesche vraaggroet 's ochtends, 's middags, 's avonds en altijd. - -In afgelegen dorpen waren menschen, die opzettelijk telkens juist op -etenstijd in mijn huis kwamen, het goedkoope schouwspel sprakeloos en -met welbehagen, soms ook met iets als een stil afgrijzen genietend, -omdat ze maar niet konden begrijpen, dat een mensch ook nog van iets -anders kon leven dan alleen van rijst en Spaansche peper. - -Zelden dorst een vrouw meer dan met haar oogen te spreken. Het -brutaalst waren ook in Siam, zooals trouwens overal op de heele wereld, -de grootmoeders. Ze mogen zich ook daar meer veroorloven dan jonge -meisjes. Van welk recht zij dan ook heel vaak graag gebruik gemaakt -zouden hebben. - -Ik moest altijd van de hoofdstad vertellen. Zoo'n schitterende, blanke -heer kon alleen in Bangkok thuis zijn, meenden deze menschen, en in -zooiets als een paleis wonen, en natuurlijk zou hij er veel moois en -heerlijks van weten te vertellen. Maar niet van mijn ontdekkingen en -waarnemingen, waarover ik straks al schreef, maar van onschuldiger -dingen moest ik den woud- en dorp-Siameezen vertellen: van de tempels, -van de electrische tram, van de groote prachtige Europeesche winkels en -van het koninklijk paleis met de witte olifanten. Iets anders, dat hun -altijd veel stof tot nadenken gaf, was mijn burgerlijke stand. Hoeveel -vrouwen ik had, vroegen ze met een gezicht vol verwachting, waarin -het antwoord: Wel een stuk of tien! al duidelijk gegrift stond. En -als ik mij dan veroorloofde tegen zoo'n bruine, rimpelige grootmoeder -eens lekker een beetje op te scheppen en haar van mijn twee dozijn -vrouwen vertelde en van mijn een-en-vijftig zoons en dochters, dan -kwam dit ongeveer overeen met dat wat van een prins uit Bangkok viel te -verwachten; en dit feit verhief mij dan hoog in aanzien in hun oogen. - -Terwijl ik in het begin in Siam altijd dadelijk naar de binnenlanden -snelde op mijn onderzoekingstochten, had ik later geleerd, hoe nuttig -het was, eerst met de dorpsbewoners te praten en alles nauwkeurig te -overleggen, voordat ik de oerwouden introk. - -Aan dergelijk voorbereidend werk werden daarom zoo nu en dan een paar -dagen gewijd. En Aris verstond uitmuntend de kunst, de geschikte -gastheeren voor mij op te sporen; het waren meestal eenvoudige, -maar goed op de hoogte van het land zijnde lieden. Bezoeken werden -ontvangen, informaties ingewonnen en zonder dat ik er mij zelf -eigenlijk veel mee inliet, vernam ik door middel van Aris meer -van het waardevolle land in den omtrek dan wanneer ik, zooals de -andere blanken, heel officieel bij den gouverneur was afgestapt. En -bovendien bevond ik mij dan op zoo'n plek zonder opzien te baren, -als het ware zonder veel gewicht te hechten aan mijn verblijf daar, -wat in mijnstreken, waar alle menschen langere ooren hebben dan ergens -anders, ook van buitengewoon veel voordeel was. - -Deze uren behoorden tot de heiligste die ik in Siam heb doorgebracht: -op bezoek te zijn in een eenvoudig huis bij wakkere landlieden. - -Te zien hoe goed, hoe vriendelijk en gelukkig het in zulke hutten -toeging, waar ongeschreven wetten gehandhaafd werden en bij vroolijke -gesprekken veel natuurlijke geestigheid en gezond verstand tot uiting -kwam. Waar zoozeer in tegenspraak met mijn verwachtingen alles veel -ordelijker, nobeler en gezonder toeging, dan ik ooit gewaagd zou -hebben te veronderstellen. - -Ik moet dat telkens weer vaststellen, al zou ik ook in de oogen mijner -medemenschen met een geweldige spade den laatsten vasten grond onder -mijn voeten weggraven. - -Het is niet het dierlijke gebod: Mensch, ga onder wilden wonen! maar -wel het overtuigd zijn van de goedheid, want echtheid van al wat ik -in de Siameesche dorpen gezien heb. Ik weet daar, dat de dingen zijn, -zooals ik ze zie. - -Ik zou natuurlijk nooit willen bestrijden, dat er niet iets edelers -bestaat dan deze kinder-onschuld van het Oosten en geef onmiddellijk -toe, dat een dier geestelijk-fijnzinnige vriendschappen, zooals -ze hier wel voorkomen, hooger te schatten zijn. Maar wijl helaas -al het geestelijke en psychische in ons leven in verhouding tot de -eeuwigheid zoo kort is, als de Zondagen in den langen loop van het -jaar,--en wijl er bovendien, naar het mij schijnt, bijna altijd iets -van onwaarschijnlijkheid aankleeft, bekruipt mij bij al het schoone, -dat ik in de onnatuurlijke wereld "Europa" tegenkom, steeds het meer of -minder zekere gevoel: Pas op, te mooi om waarachtig en levend te zijn!" - -Misschien spruit het hieruit voort, omdat dikwijls juist bij -de teederste vriendschappen en fijnst gesponnen verhoudingen tot -evenmenschen het levenspitje zacht, maar plotseling uitgaat, zooals -bijvoorbeeld bij een tuberkuleuze vrouw, van wie een dom-wreed noodlot -vergt, dat ze kinderen baart. - -Er zijn ook in Siam zulke achtenswaardige families, waar een -klankrijke naam vele generaties lang van invloed blijft, een soort -waardigheid, die niet aan uiterlijke titels of rijkdom beantwoordt, -doch in den aard der menschen zelf haar oorsprong vindt. De dagen, -die ik in Siameesche dorpen doorbracht, waren voor mij vol feestelijk -tot-inzicht-komen en kennis vergaren, dagen waarin ik stemmingen en -verhandelingen wilde neerschrijven, als: "Wij menschen en het geluk", -"Het Paradijs" en zoo voort. - - - -Altijd moet ik weer terugdenken aan de zalige tijden, die ik (om maar -een te noemen) in het huis van den P'hoe yai [1] Ming heb doorgebracht. - -Ming was dorpsdokter, Siameesch wonderdokter van beroep en zuiver -menschelijk beschouwd was hij Moeans vader. Moean zong, als ze -praten wilde. - -Eens op een nacht bereikten wij per motorboot K., een hoofdplaats in -de provincie, waar ik eenige dagen wilde blijven, om inlichtingen te -verkrijgen en een expeditie in de streek voor te bereiden. - -Men bracht mij (ik weet niet wie) in het huis van een Chinees (ik -heb nooit begrepen, hoe hij tot deze eer kwam), ik klauterde een kort -kippenladdertje op, stapte over een stuk golfijzer dat de deur moest -voorstellen, een gezin schoof bij den droeven schijn eener lamp zijn -lichte stroomattenbedden op zij, Aris zei: hier is het goed, en ik -was er. - -Het dorp K. was beroemd om zijn met de hand geweven zijden doeken, -en op zoek naar zulke doeken kwam ik op een dag toevallig in het -bereik van Ming en Moean. - -Toen ik in gezelschap van Aris mijn eerste visite bij Moean maakte, -lag snurkend een robuuste kerel op het erf voor het huis, van wien ik -zoo op het eerste gezicht de grootste krachttoeren verwachtte. Maar -het bleek al heel gauw, dat hij aanzienlijk onschadelijker was, -dan hij er uitzag. - -Toen vroeg Aris naar doeken, doch Moean lachte; ze had maar één mooien -p'ha nong en dien kon mijnheer niet goed meenemen, omdat zij hem net -aanhad. Alle andere doeken waren afgedragen. Die mocht ik meenemen -als ik dat wilde. Maar dat wilde ik niet en ik zei lichtelijk benauwd, -omdat Moean zoo mooi was, tegen Aris: Laten we maar gaan! en toen hij -over dit haastige vertrek ontstemd werd, verklaarde ik doodeenvoudig: -Als ik een doek wil koopen, wil ik alleen een mooien doek koopen! - -'s Avonds kwam ik terug. Nu was Moean niet alleen, doch haar vader Ming -en Meh Pioe, haar moeder, allebei bejaarde menschen, zaten ernstig -en eerbiedwaardig bij haar, en ik voelde me als iemand, die komt, -hoewel hij weet, dat hij niet komen moet. - -Kom boven! zei de vader, en ik beklom de ladder. Het komt dikwijls -voor, dat men vreemden beleefd verzoekt binnen te treden hoewel men -ze eigenlijk de deur zou willen wijzen. - -Ik voelde me niet op mijn gemak. Niemand sprak, en toch leek het -me alsof iedereen wist waarom ik kwam. Eindelijk zei Aris: Om den -doek!.... Omdat Moean zoo mooi is, moest ik aldoor denken. - -Ming en zijn vrouw zeiden niets. Moean zweeg en rolde dikke sigaren uit -bladeren, waarin ze binnenlandsche tabak stopte. Ze had nu een paar -kettingen om, die waren als zilverdroppels; lange, lange kettingen, -die ze tweemaal om haar bruinen hals kon winden en die toch nog ver -over haar borst afhingen. - -Toen ik zelf schuchter om mijn doekje smeekte, glimlachten Papa en -Mama en vooral Moeans twee kleine broertjes moesten lachen; die konden -dat gedoe om zoo'n doek heelemaal niet begrijpen. - -Pas toen er in den loop van het gesprek een paar grappen, die geen -gekheid, maar bittere ernst waren, werden gelanceerd, kreeg ik mijn -evenwicht terug. - -Mama zei: Het mooie kleedingstukje wilden ze onder bepaalde -omstandigheden wel verkoopen, als mijnheer geen gedragen doek wilde -meenemen, maar.... Het verheugde haar dat mijnheer haar deze eer -aandeed en zoo voort maar.... Zooals goede moeders dat weten te doen, -deed zij mij allerlei beloften, welke mij het recht gaven alles wat -heerlijk was te hopen, doch die zij met wreeden wellust telkens door -een "maar" weer bijtijds uit den weg ruimde. - -Terwijl Moean mij uitlegde hoe het spinnewieltje werkte en proeven -van haar bekwaamheid ten beste gaf, heel lief en heel aardig--Meh -Pioe zei trots: mijn dochtertje vreest den blanken heer niet (wat -klonk als een uitnoodiging)--vroeg ik naar den prijs. - -"Veertig tikal!" zei de oude vrouw, en meteen daarop glimlachte ze -preciseerend, "maar ik geef den doek alleen met het meisje erin.... dat -wordt dan tachtig tikal." - -Terwijl ik weinig welwillendheid zou voelen jegens een Europeesche -"moeder met prijslijst", begreep ik in dit geval toch heel goed, -dat Moean deze tachtig min veertig = veertig tikal waard was. - -Op het paalwerk der veranda zat de schoone, werkte met bronzen -handen en voeten, spon en lachte daarbij; tusschen de spitse schuine -daken onder den open hemel en over de verre af-geoogste, met gele -stroostoppels neerliggende velden glansde bleek de maan. De lucht was -mild en vol gevonkel en gekruid door de geuren van den heeten dag die -pas voorbij was--en mijn hoofd duizelde van louter Siameesche getallen -en cijfers. Toen lachte Ming met een veelbeteekenend ondoorgrondelijk -gezicht, half uitnoodigend, misschien niet zeer verheugd of misschien -zelfs wel dreigend: - -"Als gij, heer, hier werkelijk komt werken, dan kun je Moean krijgen!" - -Maar toen ik onder duizend zoo ernstig mogelijk bedoelde eeden -bezwoer, dat ik spoedig terug zou komen en dan in de buurt een huis -zou neerzetten, of hij me Moean maar vast wilde geven, ze kon nu juist -met me mee, en het kostbare doekje zou ik hem terugsturen, zoodra -ik een ander, nog veel mooier voor haar had gekocht------toen ik zoo -welbespraakt als nog nooit te voren mijn stelligste verzekeringen gaf, -deed mama opeens als een doodgewone beleedigde mama en zei kort en -streng: "Plau--daar komt niks van in!" - -Later trok ik in Ming's huis om daar te wonen (omdat Moean zoo mooi -was), zoodra "meneer de dokter" zich ervan overtuigd had, dat ik -niet heerschzuchtig was en ook niet iets onpassends poogde gedaan te -krijgen. Siameezen zijn dikwijls bang voor menschen die hooger staan -dan zij, omdat in hun absoluut despotische land iedere hoogere bijna -onbegrensde macht heeft over degenen die lager staan dan hij. - -Toen Aris hem van allerlei had wijsgemaakt: "Ming, mijn toean vraagt je -om raad in betrekking tot de mijnen; jij kent het land en bent wijs, -hij zal je beloonen, als je hem helpt"... kwam er tenslotte toch nog -een heel aardige vriendschap tusschen ons tweeën tot stand. - -Alle Siameesche bamboehuizen lijken op elkaar. Op hooge palen een ruim -hoofdvertrek, daarnaast een paar door zwakke, doorzichtige schotten -afgedeelde kamertjes, van stoelen en tafels meestal geen spoor, -hoogstens een paar kisten en koffers en in een hoek van het hoofd- -en ontvang- en bijna openbaar vertrek, twee of drie bestofte Boeddha's. - -Zoo was ook het huis van Ming. - -Ming zelf was een kostelijke man. Tegen zijn verzorgde, donkerbruine -lichaam teekende zich het witte borst- en hoofdhaar glanzend -af. Hij droeg alleen een doek, altijd van dezelfde kleur, van -hetzelfde schreeuwende hemelsblauw, als wij het in Zwitserland van de -buikgordels der Italiaansche grondwerkers kennen. Losjes omgebonden, -plooien werpend en meestal met artistieke nonchalance den navel -vrijlatend------scheen Ming begrepen te hebben, hoe uitmuntend dit -blauw bij zijn grijzen, waardigen schedel op het gespierde lichaam -paste. - -En Moean was een echte dochter van haar vader. Ik heb haar als -kunstwerk gewaardeerd en bewonderd als zelden een vrouw. - -Eenvoudigweg, als iets dat volkomen was. Als voor de menschen op de -wereld neergezet door God, den kunstenaar in den hemel. Aanschouw -en aanbid. Voel, begrijp, dat er iets heerlijks is, dat rechtstreeks -van mij komt. - -Je hoeft er alleen maar te zijn, dacht ik, je huiselijke bezigheden -te verrichten, te koken, bamboematten te vlechten, rijst te -stampen.... als je mij maar laat toekijken. - -Sta me toe, bij je te zitten en door jouw aanblik allerhande dingen -te vergeten. Laat mij je in gedachten in den nek kussen, laat mij -met gespreide vingers door je korte haar glijden, antwoord met je -klinkenden lach op mijn gezegden.... maar, blijf hier. - -Wees er alleen voor mij, zooals Mata hari er is voor den jungle! - -Telkens wanneer Moean uit den tuin kwam of van den arbeid op het land, -ging ze naar den hoek van het huis, die de keuken voorstelde en wiesch -met een vluggen straal water haar voeten. Ze deed dat als een echte -dame in Europa, die bij het binnenkomen in haar villa van schoenen -wisselt. Dan zocht ze naar versche betelnoot en zag mij aan: - -"Nai hang sa bai?" Heer, hoe gaat het met je? - -Het is me, alsof de eerste de beste ruwe stalknecht de prachtige -aaa-muziek in dit zinnetje moet hooren. - -"Moean is zacht!" zei Aris eens en verdraaide daarbij zijn -oogen. "Moean is goed.".... - - - -Terwijl in de donkere helft der maand de menschen na het avondeten -met de kippen op stok gaan, wandelt in maanlichte nachten het heele -dorp vaak tot laat na middernacht rond. Schimmenvoorstellingen, -door eenvoudige muziek begeleid, worden op de dorpspleinen gegeven; -de jonge mannen trekken naar de hutten der schoenen toe en de ouderen -verzamelen zich tot betelkauw-kransjes en vertellen elkaar telkens -en telkens weer opnieuw de avonturen, die ze in de wouden, op zee, -in de hoofdstad in den loop der jaren hebben doorgemaakt. - -Aris wijdde mij dikwijls volkomen in alle familiegeheimen in. Niet -alleen vernam ik de namen van alle menschen, dat was nog het minste, -hoe moeilijk ik deze soms ook kon onthouden, hoe zeldzaam ze ook waren. - -Het is niets buitengewoons, dat in Siam een doodgewone kerel "Maan" -heet, of "Zon"! - -Om moeilijk uit te spreken namen toegankelijker te maken, voerde ik -bij mij, in mijn eigen wereld, wel eens benamingen uit mijn dagboek als -omschrijvende hulpnamen in, zooals je bij algebra onoverkomelijkheden -door allerlei ezelsbruggetjes memoreert. - -Op een dag teekende ik op: Vandaag ontmoette ik voor den tweeden keer -"Heerlijk-natuurlijke vrouwen zijn er onder deze bruine menschen"; -of wanneer Aris over juffrouw X of Y sprak, dacht ik onveranderlijk -aan "maar omdat er mos en andere vlekkerige dingen op haar borst -groeiden.".... - -Een in den glans harer valsche diamanten en gouden kettingen, zilver -en feestsieraden schitterende dame droeg een naam, die alleen in het -Fransch uitgesproken decent genoeg is om herhaald te worden--Madame -Constipée. - -Doch daarnaast komen ook net zulke namen voor als bij ons mijnheer -Zwart, mijnheer Rood, mijnheer Vogel, mijnheer Wagenmaker, mijnheer -Meester.... en zooals koelies meer heeten. - -Niet zeer passend leek mij de naam van een klein, tweejarig, -kaal-geknipt meisje: "Juffrouw Haar." - -Een ander meisje, dat er weliswaar Siameesch-donker uitzag, doch in -wier oogen men de medewerking van een Chinees bij haar ontstaan kon -lezen, werd door haar moeder kortweg "Chineesje!" genoemd. (Zij moest -immers wel weten waarom.) - -Meh beteekent in het Siameesch vrouw (moeder). Meh [2] sao is een -kuische vrouw--een meisje. Aardig is de uitdrukking meh mai, dat is een -"nieuwe vrouw," een weduwe of gescheiden vrouw, kortom, een vrouw met -"nieuwe" mogelijkheden (om te trouwen). - -Maar niet alleen dit alles vernam ik in de dorpen, ook veel intiemere -dingen. Van slechte moeders, van wie ik dat nooit gedacht zou -hebben; van gierige Chineesche vrouwen en omgekeerd van onooglijke, -onopvallende maar zeer achtenswaardige mannen. - - - -In Ming's dorp woonden ook veel Chineezen. - -Het is een geluk voor Siam, dat het de Chineezen in zijn land -toelaat. In ieder dorp, dat ik op reis ontmoette, overal waar gewerkt -werd, lag het werk in handen van Chineezen. Zij zijn de handelaren, -zij zijn de visschers, zij zijn het die de ontwikkeling vlijtig -bevorderen en zij trekken en sleepen de trage oerwoudmenschen en -boeren, de Siameezen, mee. - -In ieder dorp zijn de hutten der Chineezen te vinden, op elke rivier -drijven hun woonschuiten, overal zijn zij doelbewust aan het werk. - -Chineezen en Siameezen kunnen goed met elkander overweg, vooral de -mannetjes met de vrouwtjes. - -Doordat ik jarenlang diepgaande studie heb gemaakt van de -erfelijkheidskwestie en rassenbiologie--het is eigenlijk om te lachen, -wat een mensch niet allemaal in den loop van zijn leven doet--zag ik -misschien iets beter en duidelijker deze buitengemeen interessante -voorbeelden van kruisingen dier twee menschsoorten en de resultaten -daarvan. - -De Siamees is het donkere, trage, grove, breede boeren- en -woudelement. De lichtere Chinees brengt bij de kruising een zekere -fijnheid mee, geestelijke perfectionneering en rasverfijning en geeft -zijn nakomelingen temperament en beschaving. - -In de gemengde generatie ontstaan daardoor menschen, die ongeveer -het gemiddelde van Siamees en Chinees zijn. - -Pas in de verdere generaties doen zich dan gesplitstheden voor, -mozaïek-menschen, wier eene kenteeken Siameesch is, terwijl andere -Chineeschen invloed verraden. - -Zoo kan het gebeuren, dat er 1/4 China-3/4 Siam-menschen, vooral -vrouwen, ontstaan, die beeldschoon zijn en in wie werkelijk ras zit. - -Men moet deze in de intiemste kamertjes van Chineesche groote -heeren en kenners zoeken, waar ze enkel en alleen als siervogeltjes -worden gehouden en gekoesterd en verwend en dat ik haar rustig liet -begaan. Tenslotte was ze toch ook Moeans moeder. - -De grootmoeder was het, die 's avonds den laatsten tocht om het huis -deed en een stang als afsluiting onder de deuropening stak, zooals -bij ons een muizenval wordt opgezet. - -Pas nadat ze al haar plichten van iederen avond had volbracht, lei -ze zich op één oor, keek nog een heele poos met groote, open oogen -naar het dak op en wachtte geduldig tot de slaap ook aan haar dag -een einde maakte. - -Op zulke avonden gebeurde het wel, dat de oude Ming, zijn bruinen -buik streelend, tegen den muur lag en telkens over zijn heele gezicht -grijnsde, als hij zag hoezeer zijn dochtertje bij den blanken heer -in den smaak viel. En wis en zeker strekte hij zich vaak op zijn mat -uit met de stellige overtuiging en met de blijde gedachte: Iets goeds -heb ik toch zeker in mijn leven tot stand gebracht. - -Doch bij al dezen paradijs-achtigen eenvoud van leven, niettegenstaande -alle deurloosheid en onbetrouwbaarheid der bamboeschotten,--en hoe -schilderachtig-onzedelijk volgens Westersche begrippen de heilige -familie--en ik er midden in--zich op den kamervloer ook uitstrekte--een -prachtige als het ware innerlijke wet, een onzichtbaar in de menschen -zelf liggend iets hield juist daar bijna elk onbetamelijk woord en -elke dubbelzinnige daad terug, waar men volgens de onhoudbare meening -van Europeesche begrippen chaotisch rondtastende, blind-woelende -dierlijkheid zou mogen verwachten. Zedelijkheid en welvoegelijkheid, -dacht ik, is het handhaven van in een bepaalde menschelijke -gemeenschap als practisch en noodzakelijk of wenschelijk geoordeelde -levensopvattingen en wetten. - -Beschaving schijnt het niet-handhaven van deze dingen te zijn. - -Het is een paskwil van het Westen, den sensitieveren, nerveuzeren -mensch van het avondland nog wetten voor te schrijven, die veel -veeleischender (ja, ronduit hopeloos) zijn, terwijl hij minder in -staat is, ze na te komen. - -Mijn fantasie en al mijn vooroordeelen speelden me soms dwaze parten. - -Op een nacht lag ik op mijn matrasje, terwijl Moean en haar zuster -lachten en gichelden in het kamertje ernaast. De deur stond enkel -aan. Ming was er niet; hij sliep bij familie, hadden ze me gezegd; -en dat was zoo vreemd,--dat ik opeens dacht: "Waar ben ik....?.... ben -ik niet in Siam?" - -Ook Aris was weg en Holloeki wist eigenlijk niet goed wat hij me -zou raden: - -"Ja, toean, misschien is het goed als je naar binnen gaat. Maar -misschien ook niet. Misschien zouden ze je graag je hoofd willen -afsnijden!" - -Op zulke avonden voelde ik me vaak diep-gelukkig en dood-ongelukkig -tegelijk over mijn besluitelooze, geheel onder den dwang van mijn -opvoeding staande, doch van nature oneindig vrije en avontuurlijke -wezen.... - - - ->Dat zijn de gevaarlijke dagen en nachten voor den blanke, die zich -aldoor dieper in deze nieuwe sfeer inleeft, wanneer hij dreigend -en onvermijdelijk het uur voelt naderen, waarop er plotseling -iets in tweeën zal zijn tusschen hem en al de heerlijkheden van -Europa welke hij tot dusverre als zijn hoogste bezit in zijn hart -heeft bewaard. Wanneer zijn oude philosophie en wereldbeschouwing -plotseling aan scherven voor zijn voeten liggen, een nieuwe godheid -voor hem wil opstaan, waartoe hij zich aangetrokken voelt, maar die -toch nog zoo nieuw, zoo vreemd en zoo wonderlijk is, dat hij pas heel -langzaam vertrouwen in haar begint te krijgen en een horde van elkaar -tegensprekende gedachten zijn arme ziel in oneenigheid verscheuren. - -Wanneer de kartelige silhouetten van wanordelijke palmwouden met -romantisch lokkende hutten en menschengestalten erin, zich dieper -in zijn verbeelding beginnen te griffen en het hem is, alsof de kale -nuchtere straten met de strakke huizen en al die rechtlijnige dingen in -Europa zijn tot in het onmetelijke gegroeide honger naar al wat echt -en schoon en natuurlijk is, nooit meer zullen kunnen stillen. Wanneer -hij zònder deze kleurige beelden niet meer leven wil! - -O, in de tropen grijpt het leven den blanken man onbarmhartig aan en -het jaagt hem naar een in hemdsmouwen staande of zelfs nog naaktere -levensopvatting toe. Ik zou willen zeggen: Dat is meer dan bestendig -aan levensgevaar blootgesteld te zijn. Je wilt dat beetje moeizaam -verworven beschaving toch niet aan het Oosten prijsgeven---- - -Een eindeloos geschermutsel tusschen het bekrompen: "Europa en al wat -ik heb aangeleerd niet op te geven--" en het heftig dringende "deze -heele, nieuwe wereld grondig te leeren kennen--" was er aanhoudend -in mij gaande. - -Tot ik bevreesd begon te worden, mij als betooverd voelde, het mij was -of ik ondanks mijzelf de rol vervulde van den held in een avontuurlijk -sprookje, tot ik niet meer ik was, maar een bijna willoos, door buiten -mijzelf omgaande machten gehanteerd werktuig. Tot ik begon te zeggen: -"Tida apa!--Vooruit dan maar!" en dacht: "Leven, je bent wonderlijk, -doch neem mij dan maar, als het niet anders gaat!" - -Tot ik mij gewillig in mijn lot schikte, dat mij gebiedend naar het -hevigst avontuur drong, met de verontschuldigende gedachte: Want ik -ben als het potlood in de hand van een verdwaasden god, die, al wat -zijn strenge gebieder hem zal voorhouden, voelbaar, tastbaar zal maken. - -Sinds ik uit het Oosten ben teruggekeerd, word ik verscheurd door -chaotisch door elkander woelende, elkaar wederkeerig opvretende -levensopvattingen. - -Nooit heb ik zoo fel tegenover mijn eigen geestesleven gestaan als -ginds in Siam, in het Oosten, waar het leven zoo open en blij en als -een juichend lied aan den dag treedt. Waar de levenswetten eenvoudiger -zijn, maar worden nagekomen, waar niet zoo'n leger van gecompliceerde -voorschriften en beschouwingen over goed en kwaad ontdoken behoeven -te worden. Waar het op het "hoe" van het leven minder aankomt. - -Nooit heb ik de school, die diep in mij woont en mèt haar de -onderwijzers, vuriger gehaat en vervloekt en heel mijn opvoeding met -al haar voorschriften zwaarder op mij voelen drukken, dan destijds in -het Oosten onder menschen die er geen vooroordeelen op nahouden, die -onbewust en onbelemmerd leven, zooals het goed is en gelukkig maakt. - -Vreeselijk is deze Europeesche school van voorgeschreven en overgenomen -opvattingen, vreeselijk zijn deze plichten en doelen, die iemand -worden ingepompt gedurende een langen ontwikkelingstijd en den -ontvankelijken Europeaan zoo wreed in bezit nemen en beheerschen, -dat zij hem misschien wel tot een achtbare positie, misschien zelfs -tot geld en roem, doch nooit, nooit tot zelfvoldaanheid, achting voor -zichzelf en tot geluk kunnen brengen, omdat een week mensch, iemand -die voor deze leeringen werkelijk toegankelijk is, er niets anders -door bereikt, dan zijn eigen onvolmaaktheid al brandender te voelen. - -Europa vergt te veel van zijn menschen en gunt ze te weinig. Het -recht op en de mogelijkheid tot de billijkste levensvreugden onthoudt -het hun. - -In Azië, ver, is dat anders. In de eerste plaats geeft het leven -iedereen het noodigste om te leven: een stuk lendendoek, rijst in -den buik, een vrouw en de betelnoot-pruim. Iedereen ontvangt dit -stilzwijgend als eerste voorschot op de afrekening van het noodlot. In -het Oosten kent men geen zorgen voor woning, verwarming of kleeren -en zelden kent men er honger. En voor deze gelukkigen slaat zelfs -geen klok; het halve dagloon is meer dan genoeg voor alles wat ze -behoeven. Geen verterende, niet te stillen verlangens kwellen deze -menschen.-- - -Vandaar die onuitputtelijke bron van stoïcijnsche levensrust en -kracht. Een koelie werkt, omdat hij de resultaten er van ziet, het -tot iets brengt, waarop hij naderhand uitrustend teren kan. - -De eenvoudigste bruine kan door werken tot welstand geraken, en zijn -opkomst is zoo zeker, als deze het voor den gemiddelden Europeaan -niet is. Ook geestelijk gesproken! Want welk ontwikkeld mensch in -Europa zou tot zichzelf kunnen zeggen: ziezoo, nu ga ik werken en -zal ik boven de anderen uitstijgen en gelukkig worden.... - -Vroolijk doet de Aziaat zijn werk. Hij weet waarom. Een koelie denkt: -Als ik morgen acht uur vlijtig werk, dan kan ik dat en dat.... - -De Europeesche arbeider vloekt: Al ploeter ik ook jaar-in, jaar-uit, -dan kan ik nog niet eens.... - -Azië is een wereld vol harmonie; zijn menschen zijn van top tot teen -in evenwicht. - -Europa!?.... - -In het avondland, lijkt het mij, geschiedt al het werken met de -grimmige, verbeten wanhoop, geen andere mogelijkheid meer te hebben -dan als een razende te "werken". - -Europa is ongeneeslijk-overbevolkt. Voor zijn menschen is het een -kwelling er te wonen. - -Azië daarentegen is vreugde. - -En "koelies," "bruinen" of "inboorlingen" beteekent niet zoo maar -kortweg "minder goed", "armzalig" of iets dergelijks. - -Het is niet zoo eenvoudig "bruin" met "wit" te vergelijken. In de -eerste plaats moet hij, die over "bruinen" spreekt, zich nooit deze -vreeselijke, troostelooze beelden van het Europeesche proletariaat -met het hopelooze martelaarschap van nood en ontbering vormen. - -Menigmaal had ik dolgraag zoo'n troepje half-bevroren fabrieksarbeiders -in mijn nieuwe wereld neer willen zetten en tot hen willen zeggen: -Kijk, zoo leven ze daar. Het zijn weliswaar maar bruinen, maar.... zoo -gelukkig leven ze daar aan den equator!.... - -En als dan soms van uit het Westen de ontzettendste geruchten in mijn -vredige wereld doordrongen, wanneer ik te midden dier harmonie der -Oostersche samenleving van de nieuwste successen en vorderingen van -Europa hoorde.... noodkreten, klachten, smartelijk gejammer.... dan -was dit telkens opnieuw een wenk voor mij om te twijfelen, met -de oude voorstellingen mijner opvoeders te breken en het door -Europeesche leeraren zoo stevig opgetrokken gebouw van opvattingen, -doelmatigheden en verstandigheid omver te werpen, zooals men een oud, -niet meer bewoonbaar huis afbreekt, eer men er voor eeuwig dood en -begraven onder komt te liggen. - -In de stille werelden van het Oosten heb ik leeren twijfelen; als -een openbaring is de gedachte in mij opgedoemd, dat het niets dan -een gril is, Europa als kernpunt te beschouwen, al de opvattingen -van zijn jonge cultuur als het eenige, het beste en als voorbeeld -te willen doen gelden; en mij zelve en mijn blanke pracht leerde ik -onder bruinen heel anders zien. - -En telkens weer kiemt in mijn weliswaar nog niet gevestigde -levensbeschouwing (een soort boeddhistische hemel-hel-balans-religie, -die ik nog altijd hoop een beetje in evenwicht te brengen), de -ontzaglijk deemoedigende vraag op: "Is Europa werkelijk waar?" - - - -Dat je daar zoo opeens de held van alle vrouwen moet zijn, was voor -mij het bizondere onder bruinen, nadat je vroeger onder millioenen -"allemaal evenveel kans hebbenden" absoluut onopgemerkt bleef. - -De sympathie, die elke vrouw daar opeens voor onze oude witte huid -zoo opvallend verraadt, werkt eerst verrassend, daarna aangenaam en -ten slotte naargelang. - -Je bent daar allen bruinen echtgenooten, bruigoms, pretendenten -met of zonder bewijs van domicilie zoo verbluffend vlug een heel -geweerschot voor, zoodat, wie aanleg mocht hebben voor romantiek, -er beter aan doet thuis te blijven en wie het niet heeft--heelemaal. - -Op Aris maakte het zichtbaar een diepen indruk, dat zijn toean niet -blindelings uitgebreid gebruik maakte van dit voorrecht, doch dat hij, -zooals de Maleier dat bij zichzelf uitlegde--zelf een blanke--blijkbaar -de voorkeur gaf aan een blanke vrouw.... - -Wat echter natuurlijk niet heelemaal juist was. Ik heb mij menigmaal -met een Siameesch rijst-deerntje geamuseerd--en miss Yonarin, die -in het dorp woonde waar ik mijn hoofdkwartier had, iederen keer en -opzettelijk-graag genegeerd, als ik haar toevallig op straat tegenkwam. - -Aris bezat zooveel aan klassengeest, kastegevoel en zuiver inzicht, -dat hij het in tegenstelling met menigen anderen toean in den zijne wel -fijn vond, dat deze er niet zoo maar op los leefde, doch blijkbaar meer -voor zijnsgelijken voelde, evenals een dame van zuiver onvermengd ras -uit de goede Chineesche kringen, die alleen voor haar stam-broeders -liefde over heeft, of hoogstens nog voor de voorvaderen van dezen, -wanneer voorvaderen tenminste niet boven zulke nietige dingen als -aardsche liefde verheven zijn!-- - -Wanneer een vrouw of een meisje in een dorp meer ondernemingsgeest -blijkt te hebben dan de goede zeden veroorloven, wordt er heel -eenvoudig van haar gezegd: Ze houdt er zeven mannen op na! Doch niemand -ziet haar daarom met den nek aan. Dat "zeven" wordt op een toon gezegd, -waarop men bij ons bijvoorbeeld van iemand zou vertellen, "ze heeft -voor den tweeden keer tweelingen gekregen".... vol verbazing, men -kan het niet zoo heelemaal vatten, maar denkt: wel, zij is nu eenmaal -anders, we kunnen niet allemaal even gul met talenten bedeeld zijn. - -Het wordt me bijna een beetje onbehaaglijk te moede, Europa te -moeten vertellen, dat zelfs de deernen van de straat in Bangkok -iets goddelijks en reins zijn; dat volgens mijn meening elke om zoo -te zeggen eerbare Europeesche vrouw die negen en meer jaren school -heeft gehad, een veel grootere deern is dan zoo'n jong, mooi Siameesch -meisje, dat met haar bekoorlijkheidje speelt, omdat ze nergens anders -van weet. - -Ik schreef eens enthousiast in mijn dagboek: In Siam schijnen geen -lichtekooien te zijn! Later zag ik mij genoodzaakt, een vraagteeken -achter dezen zin te zetten, naderhand weer een uitroepteeken, -enzoovoort, zoolang er plaats in het boek was.... maar ik ben er tot -vandaag den dag over in twijfel gebleven, hoe ik dat eigenlijk zal -zeggen; terwijl ik het toch precies weet, wanneer men mij over blanke -vrouwen vraagt. - -De enkele mensch speelt in Siam zulk een ondergeschikte rol en kan -zoo makkelijk aan den kost komen en zijn weg vinden, dat het ontstaan -van een nieuw mensch daar lang niet van zulk een belangrijkheid -en beteekenis is als bij ons, waar het kind het verschrikkelijke -van het huwelijk is--1o. het verschrikkelijke als op zichzelfstaand -feit en 2o. het verschrikkelijk dure, en geweldige bedragen aan hulp -en bescherming verslindende, en maar al te vaak levenslang niet te -bevredigende geval. - -Hier is weer het heele verschil tusschen Azië en Europa in twee woorden -te zeggen. Zoo'n bruin wezentje leeft in het begin van lucht en melk -(die hij werkelijk krijgt, wat veel waard schijnt te zijn) en later -van rijst. Een zevenjarig kind in Siam kan zich beter nuttig maken -en beter den weg door het leven vinden, dan een vijfentwintigjarige -student bij ons. - -Dat geeft een onschuldiger kleur aan heel de onzalige geschiedenis die -"Leven" heet. - -Als ik Aris goed heb begrepen, dan hechten de Siameezen echter toch -ook veel waarde aan levensformaliteiten. Dat een man het bijvoorbeeld -niet zijn leven lang bij een en dezelfde echtgenoote uithoudt, -vinden ze weliswaar zeer begrijpelijk, maar bij het sluiten van een -huwelijk hopen ze toch allemaal met elkaar, de vader, de moeder en de -jonge vrouw, heel vurig: Als mijnheer het nu tenminste maar een paar -weken uithoudt en niet morgen al weer wegloopt! Dat ze zoo denken, -is minder om de lastige gevolgen voor de jonge moeder, dan wel omdat -het niet goed zou staan en een slecht licht op de familie--der vrouw -zou kunnen werpen. - - - -Vaak en lang heb ik mij ingespannen om uit te visschen, wat zoo'n -huwelijk onder eenvoudige woudmenschen eigenlijk tot stand brengt, -wat er in werkelijkheid aan ten grondslag ligt en waaruit het bestaat. - -Met het trouwen, dacht ik bij mezelf, is het stellig totaal anders -gesteld dan bij ons blanken. Al komt het ook wel voor, dat de een haar -bijvoorbeeld om een bijbehoorenden rijst-akker neemt (waarvoor hij -overigens zijn schoonvader volgens oerwoudbegrippen een heel vermogen -moet betalen) of dat een ander de zijne trouwt, omdat hij op een andere -wereldsch-aardsche wijze er zij bij denkt te spinnen,--het was toch -buitengewoon moeilijk teekenen van een hoogere, ware beweegreden te -vinden. Want te vermoeden, dat zoo'n primitieve koelie iets verstond -van bekoorlijkheid of innerlijke waarde--dat leek mij toch wel een -beetje al te gezocht.... - -Dat Nai Khan en zijn Meh bij elkaar hoorden, merkte ik pas, toen ik -ze samen het bosch zag ingaan. (Vaak spelen zich al te persoonlijke -dingen immers daar af, omdat bamboemuren--niet behoorlijk sluiten). - -Den ochtend na deze gewichtige ontdekking begon ik dadelijk mijn -goddelooze strooptochten door de geheimzinnige wereld van dit -woudhuwelijk. - -"Als ik zoo'n bruin vrouwtje had als jij," dacht ik, toen ik Nai Khan's -werkplaats in den Mijnberg onderzocht, waar hij half naakt en tot aan -zijn knieën in het water stond te hameren, "als ik zoo'n vrouwtje had, -zou ik niet dag-in dag-uit acht uren lang zoo hard ploeteren...." - -Nai Khan had altijd iets vermoeids in zijn oogen, alsof hij onder het -harde werk toch alleen maar aan haar dacht. En het was mij, alsof -hij nooit, nooit lachte. Met zijn fijn gebouwde leden was hij een -levend verwijt tegen het tot ruw werk veroordeelende noodlot. Want -hoe bespottelijk slecht pasten deze zware breekijzers toch bij zijn -donkere droom-oogen. - -Pas na heel lang wachten en langs uiterst voorzichtige omwegen waagde -ik het, ook haar een beetje in het licht van mijn eigen wijze van -bespiegelen te bekijken. (Toen hij veilig aan het werk was.) - -Of ze wel zou lachen, als ik lachte....? - -Ja, ze lachte. - -Toen probeerde ik haar te photografeeren. "Siameesche vrouw bij -het rijststampen" schreef ik al in gedachten onder het kiekje--maar -toen holde ze plotseling weg; en ik weet vandaag den dag nog niet, -of ze beleedigd was of geschrokken; wat ik me alleen nog precies -herinner, is, dat ik toen zijn zwarte oogen in langen tijd niet kwijt -kon raken--. - -Dikwijls hielden mij andere gewichtige plichten van verdere -ontdekkingstochten af, doch ik nam mijn taak absoluut niet van den -lichtsten kant op.--Zoo stelde ik mij gedurende twaalf dagen in -de buurt van hun huisje op, als hij moe en hongerig van zijn werk -kwam--maar--niets--niets bepaalds. - -Pas kort geleden hadden mijn pogingen eindelijk meer succes. Laat in -den middag, na afloop der dagtaak, was hij aan het voetballen. Een -van bamboespaanders gevlochten bal wordt door een paar in een kring -staande koelies met handen en voeten en soms zelfs met het hoofd -rondgestooten, zonder dat hij daarbij den grond mag aanraken. - -Nai Khan was een vurig en goed speler. Ik bewonderde de kracht en de -lenigheid van het tengergebouwde slanke kereltje en zijn, mij na het -harde dagwerk onbegrijpelijken lust voor dit vermoeiende spel. - -Toen hij nu zoo echt midden in het spel was, zag ik opeens zijn vrouw -op weg gaan naar het bad.... Ze liep met veerkrachtige, wiegelende -schreden, haar knieën lichtelijk naar buiten gekeerd, de bovenbeenen -echter volkomen recht, gelijk alle oerwoudvrouwen. Haar schoonen doek -droeg ze als een tulband op het hoofd, de brandende zon scheen over -haar bruine schouders en haar borstdoek teekende zich verblindend -wit tegen haar rug af. Maar het mooiste was, zooals bij elke loopende -Siameesche vrouw, het licht- en schaduwspel in haar naakte knieholten, -en ik moest haar nakijken, zooals ik misschien nooit te voren een -blanke vrouw heb nagekeken.... - -Ze ging een paar stappen voorbij de spelenden, toen hurkte ze neer -aan den rand van den weg, geduldig wachtend,--wachtend op haar heer -en gebieder. - -En het duurde een heele poos tot ook deze zijn badgerei opnam en -klaar was om met haar mee te gaan.... - -Is dat niet net als bij ons thuis! dacht ik toen, wanneer je -bijvoorbeeld tegen je vrouw zegt: "Kom me om zes uur van de zaak halen, -dan ga ik met je mee boodschappen doen in de stad." - -Dat zeg je tegen je vrouw. (Meestal.) Je hebt dan wel altijd nog -even gauw iets dat dringender is te doen, maar daarna heb je toch -wel een beetje tijd voor haar en tenslotte straalt een trotsch -"ik-heb-schik-in-haar" uit elken stap dien je te zamen met haar doet. - -Nai Khan en zijn Meh liepen niet gearmd, ze reikten elkaar niet eens -de hand--(oerwoudwegen zijn geen strandboulevards!).... - -Maar toen ik ze daar zoo samen werkelijk als één wezen door den -woud-avond zag schrijden, toen kon ik toch niet anders dan deze twee -gelukkige menschen toewenschen: Mogen jullie het beste plekje vinden -om te baden en.... heel, heel helder worden....! - - - - - - - -IN DE EENZAAMHEID DER OERWOUDEN - - -We waren op weg naar het dal van den Nam Dam, de Zwarte Rivier. Aris -was er al, Holloeki en ik, werktuig en levensmiddelen op een buffelkar -meevoerend, volgden hem. Niettegenstaande den regen. - -De rijweg door het brokkelige bamboewoud was week geworden. Het slik -reikte den loggen buffels tot aan den buik. Alles was grijs van modder -en slijk, wij, de dieren en heel de troostelooze streek. - -Als verdrinkend gras keken de groene puntjes van de jonge rijst -uit het water der weinige akkers langs den weg op, en hier en daar -dreven vrouwen haar kudden door de rijstvelden, op deze eenvoudige -wijze ploegend. - -Soms regende het haastig en snel met groote droppels; dan weer poogde -de zon, als in een reusachtig spinneweb hangend, door de wolken te -dringen, bleek en vaal en toch met een kracht die verwonderlijk was. - -Regen in de tropen is het meest verschrikkelijke voor den blanke en zoo -erg als een sneeuwstorm in het hooge Noorden. Wel bezwijkt de mensch -hieronder niet zoo plots en snel als onder zoo'n sneeuwstorm, doch -meestal pas na weken, maar omdat hij hieronder onmerkbaar wegkwijnt -en zijn einde bijna ongeweten nadert, is deze tropische regentijd -des te verraderlijker. - -In een kokkie, die eigenlijk in een geriefelijken bungalow zou kunnen -leven, moet het ten zeerste geprezen worden, wanneer hij zijn toean -in den soms onbegaanbaren, onontwarbaren jungle vergezelt. Duizenden -zouden dat voor geen geld van de wereld doen. De jungle is voor hen -het zinnebeeld van het allerergste. - -Maar gelukkigerwijze bestaan overal waar menschen zijn op aarde, -ook verhoudingen tusschen dezen, wier duur en hechtheid niet -alleen aan geld en dergelijke stoffelijke waarden is verbonden; -en ook in het Oosten vindt men voorbeelden van ongelooflijk trouwe, -verwonderlijk-geduldige en merkwaardig-vlijtige bedienden, zoo goed -als onbegrijpelijk strenge en nijdige meesters, die toch gedurende -langen tijd dezelfde dienaren bezitten. - -Holloeki, voelde ik, zou door dik en dun met mij meegaan, omdat hij -een zeker vertrouwen in mij had gekregen. Ik was zijn toean. Deze -toean was zoo en zoo goed. Nu had deze heer het besluit genomen in -het woud iets te gaan zoeken. Dat was weliswaar krankzinnigenwerk -in dien regen, maar ik ben zijn boy, zei Holloeki tot zichzelf, en -ik ga met hem mee, al zijn er ook nog zooveel hinderpalen. Als mijn -meester werkelijk de heer is, dien ik tot nu toe in hem gezien heb, -dan zal het wel goed zijn. - -Niet omdat ik elk oogenblik hard en streng was en hoogmoedig als -een koning, hielden mijn "slaven" het in het oerwoud bij mij uit, -maar omdat er een soort wet schijnt te zijn: dat het lagere het -hoogere diene en het kleine zich in den dienst van het groote -stelle------daarom dienden Holloeki en Aris mij zoo trouw, dacht -ik. Zuiver en alleen uit het gezonde gevoel: Zoo moet het zijn en -zal het hem en ons en allen tot heil worden. - -Met binnensmondsche kreten stuurde onze voerman de kar, die -voortdurend in watergaten zakte, het bosch in, en zijn Oeh, -Oeh, Oeiii!------! waarmee hij de buffels tot de uiterste -krachtsinspanning aanspoorde, wrong zich moeizaam door zijn diepe -keel heen------moeizaam, uit haat tegen den afschuwelijken weg -en de ongemakken van den grauwen, smerigen dag; wanhopig gerekt -Oehoehoehoehoeiiii-ee! wat ben ik een stommerd geweest, dit werk -aan te nemen en de goederen voor dien toean zoo diep in de wouden te -brengen------voor dertig tikals. - -Tot de zwaarste uren voor den jungle-reiziger behooren die, waarin hij, -met heel zijn hebben en houden al midden in de wildernis, dezen strijd -zijner gidsen, voermannen en dragers om hun psychisch evenwicht moet -meemaken en in twijfel blijft of ze zullen volhouden of hem met zijn -boeltje in het moeras zullen laten steken. Dan kan een krachtig woord -alles evenzeer ten goede als ten kwade keeren. - -Het liep tegen den avond en de weg was nog ver. "De weg!" Ik wist dat -het breed-uitgehouwen, voor buffelwagens berijdbare gedeelte weldra -voorbij was. Tot daar zou de voerman meegaan. Ik zelf snelde nu alleen -vooruit, twee uren ver naar Aris' legerplaats, om de koelies te roepen, -die de bagage dienzelfden avond nog naar het bivak aan den voet der -bergen moesten sleepen. - -Het is nooit donkerder en somberder in het oerwoud dan bij regen; -nooit koeler, nooit heeter. Van alle takken en twijgen druppelt het, -je kleeren zijn tot den laatsten draad nat, en je voelt je koud en -zwoel op hetzelfde oogenblik, bijna als in koorts. - -Dampend van inspanning, over en over met modder bedekt en zoo moe -dat ik dreigde neer te vallen, bereikte ik het kamp. Zwaar lagen de -wolken in de boomkronen, zeurig luidden de eerste ontwaakte krekels -den nacht in en het regende weer zachtjes, toen Aris mij begroette: - -"Veel wilde olifanten! Toean, veel bloedzuigers.... maar ook veel -erts!" - -Toen herinnerde ik me weer de zalige vreugde, die me had vervuld, -toen ik na twintig vergeefsche pogingen om goed mijnland in het -oerwoud zelf te vinden, hier eindelijk het groote succes meende te -mogen aanschouwen. Hoe het mij gelukt was een slimmen Chinees te -verschalken, vlug naar de hoofdstad te vertrekken en het land met -een concessie te beleggen. - -Nu zou het waardevolle niettegenstaande regen, muskieten en koorts -en in weerwil van alle gevaren, onderzocht en ontgonnen worden. - -Alleen taai-volhardend werken brengt resultaten, zei een stem -in mij. En het leek me juist wel goed dat ik hier een harde noot -te kraken zou hebben. En juist daarom, omdat het hierblijven bij -regenweer iets buitengewoons, ja krankzinnigs was, zou ik nu voor -niets ter wereld wijken. Den jungle kon men (gelukkig) nog niet in -zijden bedjes leeren kennen. - -Aris, die van tin en mijnland meer verstand had dan menige blanke, -begreep mijn ondernemingslust. Over afstanden van vele kilometers -beken doorwadend, hadden we telkens weer in ieder waschbekken meer dan -genoeg van de blauw-zwarte ertskorrels gevonden. Het was nu alleen nog -een vraag van nader onderzoek, of tusschen de waterloopen ook grond -lag die ertshoudend was, of de tinsteen met de diepte toenam enz., -om de plek waardevol te maken voor de toekomst. - -Nooit ben ik met mijzelf en met mijn leven meer tevreden, dan -wanneer ik iets gedaan heb of op het punt ben te gaan doen, dat iets -eigens heeft en dat de groote hoop niet doet. Maar ook nooit ben ik -ongelukkiger dan op die momenten. - -Het dappere, moedige in mij zegt: Het heeft absoluut geen zin, dat -je van allerlei doet wat anderen ook kunnen. Je moet iets groots, -iets nieuws scheppen. Met hen die meer geregelde werkkracht bezitten -en in staat zijn langere werkdagen te maken, kun jij je toch niet -meten. Jij moet daar beginnen, waar de anderen ophouden. - -En daarop antwoordt dan meestal zacht en schuchter de lafaard en -gezelligheid-zoeker in mij: Zeker, dat is waar, maar hoe goed je -trotsche kennis ook is en hoe prachtig ook, al is het tegelijk moeilijk -en gevaarlijk, het denkbeeld----het kost je je kracht en gezondheid, -ja misschien je leven en is daarom slecht. - -Er zijn menschen, die den verstandigen arbeid vervloeken en in het -onverstandige des te grooter dingen presteeren, die er de voorkeur -aan geven ter wille van een groote gedachte te sterven, in plaats -van in een alledaagsch geluk te leven. - -In hen leveren het goede en het kwade, vreugde en leed en leven -en dood onophoudelijk woeste worstelingen; ze zijn vol tweespalt, -soms onbevredigd, soms blij, nooit vast en rimpelloos van stemming; -en al wat er in hen gebeurt, is de koppige uiting van het tegendeel. - -Uit de worsteling hunner twee halve werelden ontstaan hun -werken, die dikwijls vreemdsoortig zijn; uit hun afschuw voor het -slechte----misdaden, uit hun minachting voor regelmatig-dor, banaal -werk----daden, die nochtans uit een groote hoeveelheid inspanning en -offers zijn opgebouwd. Niemand worstelt zoo hardnekkig om het stralende -hooge licht te bereiken als zij, die steeds het oogenblik vlak voor -zich zien waarop het halsoverkop en onafwendbaar den verkeerden kant -met hen uitgaat. - -Voor zulke menschen is het eenvoudigste leven een foltering, al -het mooi-geregelde verdacht, al het goede te goed; en wanneer zoo -iemand, die licht en donker tegelijk is, zoo iemand met brandend-heete -verlangens en vol gistenden twijfel in de ophitsende eng-omslotenheid -van den jungle geraakt en in de gewelddadigheid van het tropische -klimaat, dan zal in den kortst mogelijken tijd zijn leven bedorven -zijn, wanneer niet ergens een goede beschermengel de zware plicht op -zich laadt, met zijn klare licht over hem te waken. - - - -Van mijn bivak aan de Zwarte Rivier stond ik op slag midden in den -maagdelijken jungle. Het dal, waar de rivier zich doorheen slingerde, -was smal, en overal in het rond schaarden zich onafzienbaar en met -knoestig doornig hout bedekt, de eene berg naast den anderen. - -Mijn kamp stond in de nabijheid van een geweldigen yangboom, die -ons het noodige hars voor de fakkels leverde. Als brievenbussen -waren smalle nisjes, net spleetjes, in zijn stam gehouwen, waarin -de brandbare vloeistof zich verzamelde, en vanaf den voet van dezen -boom leidden naar alle richtingen wildpaden het woud in. In het leven -der bruinen speelt zoo'n boom net zoo'n belangrijke rol als een heel -kerkdorp in een Europeesche streek. - -Een eenvoudig dakje op palen dat als hut dienst deed, wachtte daar -op mij. Als een vliegende marktkraam in de stad. Muren waren er -niet aan. Alleen een brits met een dak. Het laatste was gevormd door -twee lagen in de lengte gespleten bamboestaven, de onderste laag als -dakpijpen met den hollen kant naar boven gelegd en de bovenste laag -van bamboestaven daar zoo overheen, dat ze om en om de voegen der -onderste stangen bedekte. Eikenbladeren, die wel een halven meter -lang waren en net gelakt leken, hielpen mij een plekje verzekeren, -waar mijn matrasje en het "gele" en het "roode" eenigszins droog -bleven, als het niet te erg regende. - -Vlak er tegenaan was ook voor Holloeki een klein loofhutje gebouwd, -waar onder moeizaam keukengeploeter de houterige bus-erwtjes uit -Hongkong werden overmand. Als ik vermoeid en hongerig van mijn werk -kwam, keek ik graag vanaf mijn bamboeschraag daarheen en de blauwe -rookwolkjes na, die van Holloeki's werkzaamheid getuigden en wachtte -begeerig op het luid schallende: "Toean, makan!" - -Niet ver beneden het kamp stroomde de Zwarte Rivier voorbij, -meestal als een klaar, doorzichtig stroompje over de met donker mos -begroeide steenen kabbelend; doch nu na den gutsenden regen zwol ze -vaak ontzettend onverwacht tot een bruisenden geel-groenen stroom -aan. Dan klonk donderend en razend haar gebrul op en vermengde zich -met het duizendvoudige stemmengeruisch van den jungle. - -Bamboe hing in dichte boschjes overal over den grond en tusschen -dunnere plekken door zag men op de woeste, onbegaanbare woudbergen. - -Niet ver van mijn slaap-hut verwijderd hadden ook mijn koelies en -werklieden een schuilplaats gezocht. Die was nog eenvoudiger dan de -mijne, en ze lagen daar 's nachts, de een naast den ander zoo goed -als op den naakten grond en bijna in het water. Ik leefde wekenlang -met hen samen, heelemaal op hen aangewezen. - -Aan de in het Oosten dagelijksch gebruikte uitdrukking "koelie" -(een Maleisch woord, dat ongeoefende arbeider beteekent) moet zich -zeker iedere pas-aangekomen Europeaan eerst wennen. Maar ook iedereen -zal weldra met aangename verbazing merken, dat aan dit woordje niet -dat kleineerende en geringschattende kleeft, dat het Westen eraan -verbindt. Wie diep genoeg in de oerwouden is geweest, voor dien zal van -"koelie" weldra al het onaangename afgevallen zijn, en telkens wanneer -hij het woordje hoort, zal in hem de duidelijke voorstelling van een -"dienstbaren geest" opdoemen. - -Voor de menschen van den jungle en de woud-Siameezen, met wie ik het -meest in aanraking kwam, vond ik de benaming van "koelie" absoluut -niet geschikt, zoo min als het heelemaal in den haak zou zijn onze -onafhankelijke bergbewoners en Alpenherders "arbeiders" te noemen. Het -onvrije van den "fabrieksarbeider" bijvoorbeeld ligt daar te dicht bij. - -Ik heb nooit duidelijker het gevoel gehad, iemand te zijn, bij mijn -medemenschen gewaardeerd te worden, en nooit ben ik met meer liefde -en deelnemende zorgzaamheid behandeld, dan wanneer ik met mijn koelies -in het oerwoud was. - -Dikwijls heb ik mij heelemaal alleen aan een wild-vreemden gids -toevertrouwd, die mij diep in het bosch bracht en er mij weer gezond -en wel uithielp. Die urenlang voor mij uitloopend en den weg effenend -zorgvuldig op elk takje lette en op elken doorn die den heer misschien -zou kunnen verwonden,--en toch bestond onze wederzijdsche verhouding -schijnbaar alleen uit de belachelijke nietige omstandigheid, dat ik -hem 's avonds na het werk een tikal, een Siameesch geldstuk gaf. - -De belangrijkste onder al mijn menschen, was Nai Dehng--meneer Rood, -de slanke met zijn veertien baardharen en de getatoueerde zwembroek, -waarvan het sierlijke kantpatroon bij elken stap, dien hij deed, onder -zijn lendendoek te voorschijn kwam. Hij behoorde tot een stam der meer -noordelijke Lau-volken, doch was tegenwoordig P'hoe Yai in het dichtbij -liggende wouddorpje Tong Qoeang en kende als zoodanig zijn omgeving -beter dan iemand anders. Doch hij ging alleen bij hooge uitzondering, -bijvoorbeeld bij bizonder lastige grens-kwesties met mij mee. - -Ook eenige der andere menschen stamden uit Tong Qoeang. Ik bewonderde -de sterke kerels, die na afloop der zware dagtaak nog kracht genoeg -hadden (of was het zwakheid--!), om naar huis te gaan om bij hun -familie te overnachten. Ze moesten een stevigen marsch van twee uur -doen, maar waren 's ochtends vroeg altijd weer op tijd terug. - -Zij zorgden gelijktijdig voor den aanvoer der levensmiddelen, -verrichtten bodediensten en waren, als de gelegenheid zich voordeed, -woud-brievenbestellers. Zoodra mijn aanwezigheid bekend was geworden, -doken zoo nu en dan menschen op, vaak tochten afleggend van dagen, -om werk te zoeken. De regelmatige tikal per dag bleek hen gelokt te -hebben. Doch meestal was het enthousiasme slechts van korten duur. - -"Woud-Siameezen willen liever bijna verhongeren en daarbij vrij zijn, -in plaats veel geld te verdienen, maar regelmatig te moeten werken," -zei Aris. - -"Net als de dichters!" dacht ik. - -Zoodra zoo'n man een paar tikals op zak heeft, pakt hij zijn lichte -bundeltje en neemt afscheid: "Heer, ik ga heen!" - -Het is merkwaardig met die koelies. Hoe ver en tegengesteld al hun -denkbeelden van de onze ook zijn, er zijn toch zulke onder hen, die -bij de eerste ontmoeting al dadelijk sympathiek zijn, naast anderen -die het nooit worden. - -Tsjoey leek van uit de verte een pracht van een man, maar had, toen -ik hem van dichtbij bekeek, de ontstoken oogen van een armzalig, -bijna uitsluitend van kruiden en insecten levend woudmensch. - -Siang's vader was waarschijnlijk een Chinees. Telkens wanneer ik hem -zag, dacht ik: Mooie, zachte kerel, heb je soms ook een zuster? Breng -me dan naar haar toe, laat me haar zien! - -Doch de meesten van hen waren, om kort te gaan, onbelangrijk. Onder -koelies komen heel zelden persoonlijkheden voor. - -Krot viel door zijn natuur-wezen op. Hij was misschien de eenvoudigste -en meest echte wilde, dien ik ooit zag: sterk als Hercules en -goedmoedig als een kind. Zijn lange haar hield hij met een rotangsnoer -boven zijn voorhoofd bijeen, zijn oogen straalden van een vreemd -innerlijk vuur en wanneer hij zijn mond opende, was het, alsof het -oerwoud zelf sprak. "Krap!" was zijn woord. Het is voor ons blanken -bijna onmogelijk "krap" diep en donker genoeg uit te spreken. "Krap" -beteekent: "Ja, heer!", "tot uw dienst." - -Krot was zoo eenvoudig en oorspronkelijk, dat zelfs de overige koelies -hem niet goed begrepen en voor dom hielden. Maar dat was hij niet. - -Zijn huid was donker, maar verzorgd. Hij verzuimde het ook op den -koudsten ochtend niet zijn bad te nemen, masseerde al zijn spieren -en wreef zijn pikzwarte haar in met het vet van den yken, het kleine -Siameesche hert. De regen liep van zijn gladde huid af als het water -van een zeehond. Zorgvuldig maakte hij na elken maaltijd zijn tanden -schoon. - -Hij was als een dier in de beste beteekenis van het woord. Niets ging -bij hem boven het oerwoud. Ik herinner mij, dat hij op een droevigen -regenavond, terwijl iedereen blij was met een droog plekje bij het -vuur, op mij toetrad: "Heer, ik ga het woud in!" en voor een paar -dagen verdween! - -Geheel onverwachts en alsof hij nauwelijks even weggeweest was, dook -hij dan eensklaps weer op. Hij had een vrouw in het dorp------dat -wil zeggen, toen niemand anders deze vrouw meer begeerde, hing ze -zich aan zijn hals. Misschien was het woud hem daarom zoo lief. - -Ik mocht Krot graag lijden. Niemand verstond zoo de kunst met het mes -om te gaan en de sporen van het wild te herkennen en op te zoeken, -als hij. Vaak maakten wij met ons tweeën tochten die dagen duurden -in de bergen, en nooit heeft iemand met meer recht en trotscher en -smakelijker om mijn onervaren vragen naar de geheimen van den jungle -gelachen dan hij. Een gevoel van afgrijzen bekroop me pas voor Krot, -toen ik zag, dat uit het vleeschballetje dat hij bij zijn rijst at, -de wormen verschrikt wegliepen. - - - -Het eerste werk in het oerwoud bestond altijd daaruit, dat rooilijnen -werden uitgezet. De grenzen van het stuk land, dat ontgonnen zou -worden, moesten pas voor pas worden uitgesneden en junglewegjes -gebaand worden, omdat het woud anders volkomen ondoordringbaar was. - -Dagelijks ben ik zoo aan den Nam Dam, het kromme mes tusschen mijn -gordel, gelijk de inboorlingen op avontuur uitgegaan. - -Tot de diepste vreugden, welke het leven heeft te bieden, behooren -ontdekkingen in Nieuwland. En al is het door nog niemand betreden -vlekje grond ook nog zoo klein, het zal altijd een bizonder tuintje -van geluk zijn, en rijker aan schoonheid en wonderen dan de prachtigste -gekweekte jardin public van een geraffineerd menschdom. - -Het feit, dat voor mij wel al Chineezen en Siameezen aan de Zwarte -Rivier naar tin hadden gezocht, doch nooit een blanke, was al reden -genoeg, om deze streek voor mij tot een paradijs te maken, al was -het er dan ook een met doornen. - -Om een grenslijn van vijfenzeventig sen lengte (1 sen = 40 meter) -en twee meter breedte door het oerwoud aan te geven, hadden drie -tot vier koelies meerdere dagen werk. Hier had ik vijfhonderd sen -te snijden dwars over heuvels en bergen, door duistere kloven, en -dikwijls was er van te voren een loop van twee uren noodig om de -plaats waar gewerkt werd te bereiken. - -Pas nadat zoo'n mijnland toegankelijk gemaakt was en overal in -het rond lijnen waren ingesneden, kon met het boren van schachten, -teneinde den bodem te onderzoeken, begonnen worden. - -In de vroege ochtenduren was de hemel vaak klaar. In alle kleuren -glinsterden waterdroppels op de bladeren. Een sluier van neveldampen -lag over het wouddal, waar de stroom doorheen kronkelde, naar de -wijde vlakte en de zee toe, en de lucht was frisch. - -Apen turnden, klauterden en gilden op hooge doerian-boomen rond; -groote en kleine, bijna wit, met zijig haar en donkere met lichte -menschengezichten. En wanneer wij dan het woud introkken, vol -vertrouwen en sterk en een mooien dag verwachtend, dan kakelden -en kraaiden de wilde kippen en hanen, alsof wij ons niet midden in -de wildernis, doch in de nabijheid van een welvarend boerendorpje -bevonden. - -Zonnestralen flitsten licht en lachend over het gebladerte van -weelderige, saprijke jungle-planten, en je voelde in de koele lucht -hoe heerlijk het vrije boschleven bij mooi weer was. - -Maar eer het middag was, betrok de hemel meer en meer; dikke, door -den wind voortgestuwde wolken joegen van over de bergen aan, wierpen -hier en daar een eerste stortbui neer en het duurde dan meestal niet -lang meer of door het heele dal bruiste het neerplassen der gesloten, -tot den volgenden ochtend niet meer ophoudende regenstralen. - -Dan verborg ik me afwachtend in een hollen boom of onder groot-bladerig -struikgewas, maar sedert ik eens na een onbeduidende afkoeling door -een koortshuivering bevangen was, aarzelde ik nooit lang meer en -rende naar het kamp terug, als er toch geen kans was dat het opklaarde. - -Het was niets buitengewoons, dat 's avonds de een of ander van mijn -koelies koorts had; koorts die soms tot waanzin steeg, die zijn oogen -glazig-star maakte en zijn adem hoestend en fluitend, bijna rochelend -deed zijn----maar den volgenden dag was alles meestal weer goed. - -In koortsverwekkende streken staan de menschen zoo in de macht der -malaria, dat ze zich zelfs niet trachten te verweren. Als de koorts -opkomt, aanvaarden ze haar even stoïcynsch als elk ander ongeluk, -dat niet is tegen te houden, rollen zich in elkaar, lijden stom en -zwijgend en wachten tot het weer over is. Dan lachen ze bijna en -kunnen niet begrijpen, dat het ze zoo stevig te pakken heeft gehad. - -Ik deelde regelmatig kinine uit. De menschen kenden het en namen het -dankbaar in. - -Ochtend aan ochtend trokken we naar ons werk, baanden ons een weg -door het woud, waadden urenlang door de rivier (een voetbad tot aan -en soms over den buik behoort in Siam tot het dagelijksch brood -van den geoloog), hier een beetje rond-gravend en krabbend, daar -een paar mannen bij een pas begonnen schacht achterlatend, zoekend -naar tin, erts en goud. Ieder van ons had een kokosnootschaal bij -zich, en dikwijls zat ik zelf urenlang aan het water en draaide het -waschbekken met het zand en de aarde erin net zoolang in het rond, -tot het bezonken erts alleen overbleef. - -"Hier is het beter, daar is niet veel te verwachten, als we dieper -konden graven, zouden we meer vinden!" dat waren zoo de gesprekken, -die Aris en ik met elkaar hadden. De wil, om ons werk grondig -te verrichten, misschien ook wel verlangens die veel overeenkomst -hadden met die van den naar goud zoekenden avonturier, hielden ons -geheel gevangen. - -Ik zat vaak in het water en vergat onder het ruischen der beek den -tijd en het eten, om van mijn vaderland maar heelemaal te zwijgen, -en als ik dan plotseling opkeek, stond het oerwoud zoo om mij -heen, de ondoordringbare, onontwarbare jungle met zijn duizenden -takken en twijgen en stammen, met zijn luchtwortels, lianen en -klimplanten-geslinger, dat het vermoeiend was en absoluut onmogelijk -leek, iets nader te willen bekijken. Of de wind schudde de boomen -met geheimzinnig gesuizel heen en weer, exotische vogels zaten aan -den oever, roode visschen zwommen geruischloos door het water, zoodat -het mij leek alsof ik een betooverde prins uit een sprookje was. - -Soms hadden we goede vondsten, wanneer het erts in zwarte korrels in -het zand lag, tot groote schatten bijeengevloeid; of teleurstellingen -vielen ons ten deel------als wij na dagenlang zoeken eindelijk -resultaten verwachtten en er was niets te vinden. - -Dikwijls liet ik Aris met de koelies vooruitgaan en volgde ik zelf -zoowat een uur later. Eens had ik verschillende manschappen op één -lijn aan het werk gezet; drie schachten op een afstand van telkens -honderdzestig meter werden er geboord. - -Toen ik op een ochtend op de middelste arbeidsplek kwam, stonden de -arbeiders van de verst verwijderde schacht opgewonden met de andere -mannen bijeen, heftig iets besprekend. - -"Aris!"-- - -"Toean!" - -"Waarom zijn de koelies niet op hun plaats?" - -"Ze kunnen het vandaag niet wagen ginds te gaan werken------tijger!" - -Volgens hetgeen Aris mij vertelde, moet het er dwaas uitgezien -hebben. Toen de eerste man, klaar om met het werk te beginnen, in -het gat naar beneden wilde kruipen, snelde met luchtige sprongen een -tijger over het terrein weg. De koelie in de schacht klauterde bevend -van angst van beneden naar boven en van boven naar beneden en wist -niet, of hij nog verder in zijn schuilplaats zou wegkruipen of dat -hij weg zou hollen. - -Natuurlijk werd aan deze schacht toen toch voortgewerkt. Want Siam is -in betrekking tot den tijger een onschuldig sprookjesland. Ik heb nooit -gehoord, dat er een mensch is aangevallen of zelfs opgevreten. Hoewel, -uit de sporen op te maken die je overal tegenkomt, het land vol van -dit roofdier is. Het schijnt, dat het ontbreken van uitgestrekte -gecultiveerde landstreken en plantages en aan den anderen kant het -voorhanden zijn van veel wild en groote kudden buffels, den tijger -nog niet tot driestheden, zooals in andere Indische landen, heeft -gedwongen. - -Een zwarte panter kwam in een mijnstreek iederen avond tot op honderd -meter afstand van de hutten, lei zich daar als een kat op den uitkijk, -alsof we voor hem dat plekje, waar wij een nieuw huis dachten neer te -zetten, hadden kaal gekapt; en vandaar uit oriënteerde hij zich over -den hoenderhof, doch liep verkeerd, was weldra in de val en werd met -genoegen door de koelies met den koevoet doodgeslagen. - -Zelf ben ik er maar één keer een tegengekomen en misschien was het -toen zelfs nog maar een luipaard. Hij lag vijftig meter van den -rijweg vandaan in het gras. Vlak er naast graasde een troep koeien -en een vrouw plantte rijst. Holloeki zei eensklaps: "kijk eens, -toean, daarginds------een kat!" en wij vonden het nauwelijks noodig -ons dichter bij den buffelwagen, waar wij achteraan liepen, aan te -sluiten, hoewel ik, zooals altijd in Siam, volkomen ongewapend was. - - - -Toen het grenzen snijden voor een groot gedeelte gereed was gekomen, -nam ik een aantal Chineezen aan, en deze mijnkundigen begonnen volgens -de regelen der kunst gaten en gangen te graven. Voor hen werd een -hut gebouwd. - -Chineezen zijn wel iets volhardender en geschikter voor regelmatigen -arbeid, maar ook veeleischender en minder opgewassen tegen de -ontberingen die het leven in de oerwouden meebrengt, dan de Siameezen. - -Aris had mij van te voren als waarschuwing gezegd, dat de Chineezen -niet graag voor dezen zwaren arbeid te vinden zouden zijn, zoo ver van -alle wereld (ik moest hun behalve hun loon nog gratis te eten geven -en een Chineeschen kok voor hen huren), maar wat het overige betrof, -zou hij, Aris, de zaak wel inpikken---- - -Ik was niet erg verbaasd, toen ik op een dag midden tusschen het -troepje knorrige koelies een vrouwtje ontdekte. - -Eerst dacht ik, dat ze bij den Chineeschen kok hoorde; maar niet heel -lang dacht ik dat---- - -Was dat geen dappere vrouw? Zooals zij met deze mannen in het woeste -oerwoud leefde, hun harde, ruwe leven deelde, met hen woonde, voor -hen waschte, naaide, kookte en--er voor hen was. Was dat tenslotte -iets anders, dan wanneer men een troep muildieren een---- - -Iederen avond trad zij met veerkrachtige schreden uit het huisje, -ging in de duisternis van het woud baden; op een keer hoorde ik haar -bij een Chineesche viool zingen en onze oerwoudnederzetting weerklonk -van haar gelach. - -Maar de idylle duurde niet lang---- - -Plotseling verklaarde Aris zeer streng: "Die vrouw moet weg!"----"Ja, -goed, wat mij betreft!" zei ik zonder nadenken, omdat ik van zulke -dingen werkelijk weinig verstand heb, "het lijkt mij ook alsof ze -zoo maar met iederen koelie het bosch intrekt!" - -"Itoe tiada apa------dat is niet het ergste," verdedigde zich Aris nu, -"maar----ze neemt niet eens een mat mee om op te liggen------!" - -Mèt de vrouw gingen ook de Chineezen heen en ik moest me weer met -Siameezen behelpen. - - - -Aan den Nam Dam was ik werkelijk volkomen in het rijk der -olifanten. Soms kwam 's ochtends vroeg, eer ik nog goed en wel wakker -was, een koelie met een stapel groente uit het bosch terug, of een -andere bezigheid had hem een paar passen achter het kamp gebracht, -bijvoorbeeld het dagelijksche werk van "boeang nasi--rijst wegwerpen," -zooals in het Maleisch een onaesthetische handeling fijngevoelig wordt -aangeduid, en terugkomend meldde deze dan regelmatig: Vannacht zijn -de olifanten daar en daar langs gegaan, bij dien vruchtboom hebben ze -al etend een heel bamboeboschje omvergetrapt; of, hun frissche spoor -kruist de beek op de plek, waar wij gisteren een nieuwe schacht zijn -begonnen te graven. Ik was er net zoo aan gewend, iederen ochtend -het nieuwste over de olifanten te hooren, als je in de stad met een -vluchtigen blik even gauw de laatste berichten in de ochtendeditie -van je krant nagaat. - -Op een stormachtigen ochtend, toen de wind door het oerwoud huilde, -zei Aris: "Vandaag kunnen we niet werken. De olifanten zijn ook bang -geworden en zijn met hun allen naar het dal gegaan, allemaal achter -elkaar, zoodat er een hard-gestampt wegje is ontstaan, en zijn naar -de plek getrokken, waar alleen maar spaarzaam bamboe staat." Het was -werkelijk gevaarlijk. Woudreuzen vielen dreunend neer, het heele -dal met hun doodsgebrul vervullend en overal in het rond stortten -krakend doode takken--zelf al statige boomen--door het lianen- en -slingerplantengewar neer, soms heele kleine kreupelboschjes uit den -grond rukkend. - -Wij lagen den ganschen dag bang en verschrikt in het kamp onder -den grooten Yangboom, die, zelf nog kern-gezond, ons als beschermer -moest dienen. - -Telkens weer ontmoette ik onderweg naar het werk de versche sporen -van wilde olifanten. Onwaarschijnlijk groot, bijna niet te gelooven, -gaapten mij soms de ovale gaten uit den modderigen bodem langs de -oevers aan, voegden zich tot lange kettingen, vormden hard-gestampte -paden langs de hellingen en werden af en toe zoo opmerkelijk en als -het ware behoorend bij het beeld der streek, dat ik ieder oogenblik -het verschijnen van den aanstichter van al deze merkwaardigheden -verwachtte. - -Maar ik ben den wilden olifant nooit persoonlijk tegengekomen. Het -is mij eigenlijk nooit volkomen duidelijk geworden, wat er wel zou -gebeuren, wanneer we in de engheid van het woud plots tegenover -hem stonden. - -Soms, als we geruischloos door het dichte geboomte liepen, de een -achter den ander, voorgegaan door Dehng, kraakte er ergens naast ons -weleens een tak of een bamboestengel onder den tred van een groot -dier; dan kwam er leven op de duistere gelaten mijner Siameezen, -en meer dan eens holden ze met hun allen zoo snel mogelijk naar de -plek toe, zoodat ik heelemaal alleen bleef. - -Toen ik Krot vroeg: "Wat gebeurt er, als we den olifant -tegenkomen------? Rent hij ons dan allemaal te pletter------?" kreeg -ik geen duidelijk antwoord. Krot lachte half en zette een half-ernstig -gezicht, en de beteekenis zijner keel-geluiden was: - -Iemand, die den olifant in het bosch alleen tegenkomt moet oppassen -en doet het beste met zich te verontschuldigen, te bidden en weg -te hollen. - -Twee of meer mannen bij elkaar kunnen het wagen te blijven kijken, en -naar gelang hij goed gehumd is of kwaad, zal de olifant het misschien, -zeer waarschijnlijk, tamelijk zeker, mogelijkerwijs, op een loopen -zetten of niet.-- - -Eens werd ik midden in den nacht wakker. - -Een dof geluid, dat buiten alle voorstelling en ervaring lag, was -hoorbaar. Een vreemde, onbestemde macht, die er anders niet was. Ik -schoof nieuwsgierig over de slapende lichamen der mannen naar voren. - -Mijn hutje en de schuin naar de beek afdalende open plek lag in het -duister en de hoogste toppen der bergen waren door het trillende, -zwakke schijnsel der achter wolken opgekomen maan belicht. - -Het kampvuur was geheel uitgebrand. Enkele krekels sjirpten, de Zwarte -Rivier ruischte als altijd, verder was de nacht rustig. - -Daar kraakte opeens, nog ver, maar toch duidelijk te vernemen, -splinterend hout,------het werd weer voor een paar minuten stil en -toen, heel dichtbij, opnieuw het kraken en knappen van brekend bamboe. - -Gelijk de voorboden van een naderend onheil, naakte er iets -onweerstaanbaars.---- - -Een koelie draaide zich steunend om. - -Aris zat op. Nog half in slaap, maar toch volkomen wakker, fluisterde -hij: - -"Toean, de olifanten!" - -We luisterden samen in den donkeren nacht, weer was er een luid -gekraak en dof gestamp als van reuzen te hooren------. - -"Olifanten zijn bang voor vliegen die om de woonplaatsen der menschen -zijn!" hoorde ik Aris nog stamelen en onder het zachte zingen van -het oerwoud sliep ik spoedig weer in. - -Toen ik 's ochtends aan de dichtst bijzijnde plek kwam, waar -gewerkt werd, waren overal in het rond bamboestangen zoo dik als -een arm als lucifertjes doorgebroken en vertrapt en als touwen in -elkaar verward. Het regenscherm over het arbeidsterrein hadden de -dieren afgerukt en er een grooten hoop rijst, die geen rijst was, -in reuzenballen over uitgestrooid. - -"Tjang hak mot!" vloekte Aris woedend in het Siameesch. "De olifant -moet nu ook alles bederven!"---- - - - -In Aris' geestelijk leven nam zijn toean, weliswaar zeer aarzelend en -in langzame ontwikkeling, al duidelijker vorm aan. Aris bestudeerde -zijn meester. Dat merkte ik, wanneer hij, meenend dat ik niet op hem -lette, voor mij zat en mij aanstaarde; ik hoorde het uit zijn woorden, -als hij met derden over den toean sprak, en voelde het vooral heel -duidelijk, als ikzelf met hem praatte. Dan nam ik ook waar, dat het al -een heel zonderling beeld was, dat hij zich van zijn toean had gevormd. - -Op een dag stuurde Dehng, het dorpshoofd van Tong Qoeang mij een -bode, om mij mede te deelen, dat hij zoo even bezoek had ontvangen -van Mr. Smith, een blanke. Deze heer was voor twee dagen zijn gast. - -Aris bracht mij met een plechtig gezicht deze "blijde" boodschap over. - -Ik zei alleen: "Heel goed dat ik het weet, ik was juist van plan naar -het dorp te gaan." - -Toen lag er weer in Aris' gezicht dat hulpelooze, bijna schaamachtige -niet-begrijpen; hij dacht elk oogenblik, dat zijn toean naar het dorp -zou vliegen, uit blijdschap, een Europeaan te ontmoeten, en was na -al zijn lange studies er toch van overtuigd, dat zijn toean dat nooit -zou doen. - -"Zijn heer zoop haast nooit, hield niet van het gezelschap zijner -blanke broeders en zag er toch, ook wanneer hij heelemaal voor zijn -eigen genot kon leven, altijd uit of hij zich verveelde en ergerde." - -"Jij bent een nog onopgelost raadsel voor me, toean, in ieder geval -het zonderlinge product van een merkwaardige beschaving------!" - -Ongaarne gaf Aris' trotsche voorhoofd dit met een paar zware rimpels -toe. Zijn heer binnenkort volledig te kennen, dat was zijn grootste -streven. - -Het bizonder goed (hahahaha! goed!) gelukte eindproduct van een lange -reeks geraffineerde opvoedingsmethoden------dacht ik stil bij mijzelf. - - - -Een heele maand lang rende ik zoo dagelijks met de vreugde van een -naïeven jongeling, die nog denkt, dat het leven alleen maar mooi is, -het oerwoud in. - -Daar had ik weer eens een brok leven van waarlijk groote -merkwaardigheid, ver van het gezwets der stad, ongewoon, dat wil -zeggen waardevol----volkomen in overeenstemming met dat, wat mijn -philosophie mij altijd had voorgeschreven. Iederen ochtend was het -mogelijk, dat ik een of ander wild dier kon tegenkomen, iedere dag -kon de ontdekking van een bizonder rijk mijnland brengen, iedere avond -werd niet dan na hardnekkige lichamelijke inspanningen bereikt.... - -Vaak, wanneer ik tot aan mijn hals in een moddergat zat en als een -wild zwijn daarin wroette, dacht ik lachend: - -Vreemd,--hoe ben ik aan dezen dierlijken lust gekomen? Ben ik -niet in propere schoolvertrekken opgegroeid? Waarom bevalt het mij -hier? Komt dit niet als het ware een veroordeeling van mijn heele -verleden nabij--? - -Maar zoo volkomen tevreden en blij met mijn leven werd ik aan de -duistere Zwarte Rivier toch niet. - -Ik voelde mij al te zeer onder den dwang van een vreemd bestaan, dat -toch niet geheel en al bij mij scheen te passen. Mijn gezonde jeugd -kwam mij voor den geest, en nu was ik zoo aan de vergankelijkheid -overgeleverd, in een weliswaar rustige, mij bekorende wereld en als -eenige meester in een omtrek van honderden mijlen----maar toch aan -de vernietiging prijsgegeven, als een plant in een donkere kamer. - -En meer en meer begon ik te lijden. - -Wel beloofde het werk nog resultaten en "zonder hardnekkig onderzoeken -komt er tenslotte van het beste ding niets terecht", maar het leven -daar in de eenzaamheid en in het slijk werd toch langzamerhand zelfs -voor mij, die nooit veel verstand van parket en salon had gehad, -te hard. - -Vreeselijk is het tropische oerwoud in den regentijd. Van alle takken -strekken bloedzuigers hun slanke lichamen in de lucht, begeerig -naar slachtoffers. Gedurende den arbeid in beken en vochtige spleten -vloekte elk oogenblik een der mannen zachtjes en nam dan zoo'n zuiger -van zijn bloote voeten. - -Wanneer wij op de hellingen, waar staand water zeldzaam was, onze -erts-monsters in de gele plassen van groote olifantensporen wiesschen, -moest voortdurend een koelie de bloedzuigers van de handen en armen -van dengeen die aan het werk was, afhalen. Vaak had ik zelf dozijnen -etterende bijt-wonden in mijn beenen en veel bloed ging er verloren, -bloed, dat nergens kostbaarder is dan in de tropen. - -Vooral als nieuweling in den jungle had ik veel te lijden van de -bloedzuigers; toen ik nog in woede geraakte om elk beest, dat mij beet -en ik ze eenvoudig afrukte. Later, toen ik ze met een brandende sigaar -plaagde tot ze vrijwillig loslieten, zoodat de afgerukte koppen niet -meer in de wonden bleven zitten, ging het beter.... Door de gaatjes -van mijn rijgschoenen kropen ze naar binnen of van boven in mijn -boordje langs mijn rug, wat vooral heel akelig was. - -Later droeg ik mijn linnen schoenen aan mijn bloote voeten----je kunt -toch geen tien keer op een dag je kousen aan- en uittrekken----smeerde -mijn beenen in, net als de inboorlingen, en als er dan eens één poogde -te bijten, achterhaalde zijn noodlot hem al heel gauw. - -In tijden van slecht weer was het zoo donker aan den Nam Dam, -dat de gevaarlijke koortsmuggen zich midden op den dag in de lucht -waagden. Ja, het was zoo erg----ik heb daar nooit andere muggen gezien -dan anopheles, terwijl ik me niet kan herinneren, ergens in het land -deze soort te hebben waargenomen gedurende de twee jaren die ik er -heb doorgebracht. - -Bij wijze van voorzorg gebruikte ik zooveel kinine als ik -kon verdragen. Maar dan werd ik hardhoorig; mijn maag, anders al -opstandig door het eeuwige "chicken and rice" weigerde dan absoluut -zijn medewerking. Het eene hielp het andere--achteruit; in den jungle -gaat het met de gezondheid altijd naar omlaag; wie beneden normaal -is gezonken met zijn lichaamskrachten, zal dit in het oerwoud nooit -te boven komen. - -En als wij 's avonds na al het getob en gezwoeg van den dag in ons -ongeriefelijk, rottend-vochtig kamp lagen, vielen legioenen luizen -en wandluizen en vlooien van alle soorten op ons aan; de gistende, -kiemen dragende koortslucht zelf knaagde aan ons, ondermijnde onze -slecht gevoede lichamen, en al maar woelde ik slapeloos op mijn -matrasje heen en weer----een slachtoffer van de "binatang haloes." - -Dat is een diersoort, die geen enkele zoöloog kent. Het zijn -verscheurende roofdieren volgens de Maleische taal. Binatang beteekent -wild dier, bijvoorbeeld een tijger en haloes is de fijnste uitdrukking -voor nietig en klein. Aris sleurde met dit heerlijke woord al die voor -het bloote oog niet zichtbare en anders alleen maar microscopisch waar -te nemen levende wezens in het daglicht, welke in deze streken op de -huid der menschen wonen en zoovele mijner nachten hebben bedorven. - -Door dit alles voelde ik mij zelden meer prettig. Het was met mij -zooals wanneer tegen het voorjaar een lange winter den menschen in het -gebeente zit met influenza. Vermoeidheid in de ledematen, triestheid -in het hart voelend, was ik niet gezond en niet ziek, slap en gedrukt. - -Ik wist, dat ons aller leven op het spel stond. Ik voelde bijna iets -als medelijden met de koelies, die den ganschen dag in het water -werkten. Iederen nacht hoestten ze, enkelen gaven bloed op. Allen -waren mager. - -Bij het beklimmen van een berg hijgde ik zelf als een koe. In de -koele nachten lag ik in zweet te baden en midden op den dag beving -mij soms een vreemde huivering. Vaak stapte ik nog forsch, alsof er -niets gaande was, 's ochtends naar mijn werk----maar na een of twee -uur al van door het water waden en loopen en wasschen en tusschen -kreupelhout en doornen voortkruipen, werd het donker voor mijn oogen, -en een onbedwingbare lusteloosheid dreef mij terug naar het kamp. - -Op een middag, toen ik zoo mismoedig terugkwam, was Dehng er met -een brief. - -"Uit je vaderland, toean," zei Holloeki. - -Het is verwonderlijk, hoe sluw brieven mij in het binnenland -nareisden. Als ik over een uitgestrektheid van een heele streek, zoo -groot als heel Zwitserland, de eenige blanke was, dan vond een brief -mij juist daarom. Van het laatste spoorwegstation was deze brief met -een reizenden, Chineeschen varkenskoopman tot halverwege Tong Qoeang -gevorderd, daar wist een koelie dat Dehng mij kende en eindelijk lei -deze de kostbaarheid in een droge bananenbladscheede en liep expres -twee uren om mij te vinden. - -De meest onschuldige schriftuur heeft voor woudmenschen, vooral voor -hen, die eenig vermoeden van overheid hebben, iets opwindends, zoo -als bij ons bijvoorbeeld een dwangbevel van het belastingkantoor. - -Frater ursus, Victor montium. - -Poeta et Scienciator--Artista et Exploratore------! zoo luidde -de aanhef, toen ik den brief opende--, van een onbekende -dame------------------! - -Poeta, Exploratore--------Orang-oetan----dacht ik. - -Kunnen ze me hier zelfs niet met rust laten, in het verre, verre -oerwoud, waar ik ben en waar ik thuishoor. Wat voor rechten meent -Europa op mij te hebben------?! - -De woorden hielden mij wakker tot diep in den nacht. Ik dacht -over het leven na. Over alles wat het leven mooi maakt: rijkdom is -aardig, liefde is goed, roem, o ja, ook daarom heb ik vroeger veel -gegeven--. Alles, tenminste in een of anderen spookachtigen vorm, -al overbekend. - -Pas toen de halve nacht om was, gelukte het me, den brief zoo te zien, -als hij gezien moest worden: - -Een prachtig, fijnzinnig bewijs van sympathie, een moederlijk-bezorgde -stem uit Europa, een wekkende vermaning: Hé, jij daar in het moeras, -hou dapper het hoofd omhoog! Maar vergeet ons daardoor niet, ook al -is het water daar nog zoo lekker warm--. - -En sta ons toe, je met een groetje, al is het ook half zonder elkaar -te kennen, in je stellig dikwijls ruwe en harde leven te helpen----. - -Den volgenden ochtend al vroeg, toen het nog donker was, wekte de koude -mij--Victor montium--Orang-oetan--en toen ik opsprong van mijn harde -matras, waren alle wolken van den hemel weggeveegd en beloofde het -een mooie dag te zullen worden. Aan den blijden brief denkend, riep ik: - -"Aris, ik wil den berg op!" - - - -Daarboven ging de wereld als ten tweeden male voor mij open. Ik juichte -en de mooiste dagen uit mijn jeugd stonden mij voor den geest. En ik -dacht aan mijn verblijf van twee weken op dien anderen Siameeschen -berg, den Ronpiboen Hill in het Zuiden, waar ik avond aan avond naar -het wegdonkeren der reusachtige vlakte keek en in den weerschijn zat -van de achter de bergen in zee wegzinkende zon. - -Toen keerde ik naar het bivak terug, stak een zwarte Birmeesche -sigaar op, liet twee harsfakkels in orde maken, dronk thee met whisky -vermengd, ging met mijn rug tegen de deurpost zitten en schreef, het -"gele" als schrijfbureau gebruikend: - - - 12 Januari...... - - Beste Bernard! - -Vandaag is het Zondag, winter bij jullie en ik vermoed dat jij ergens -hoog boven de wolken vertoeft. Jij zult nu, zooals wij dat zoo vaak -tezamen mochten doen, op prettige ski's door de besneeuwde pracht -der wintersche berglanden glijden, jij zult----gelukkig zijn. - -Of je daarbij ook zoo aan mij denkt, als ik vandaag aan jou!?! Aan -mij, die ver verwijderd moet zijn van de bergen, de sneeuw en het ijs; -aan hem, die nu onder steiler zon in ziek-heete lucht den gezondheid -en kracht brengenden winter ontbeert. - -O, ik wilde dat je dit hier ook kon aanschouwen! Er bestaat zonder -sneeuw toch ook nog andere schoonheid! - -Vandaag ben ik met Aris, mijn Maleischen dienaar, ver in de -oerwoudbergen doorgedrongen. We hebben ons door steekpalmenwoud -en lianen heen moeten houwen en langs een steil-omhoog gaande -witte kwarts-rots die zoo smal als een muur was een top -bereikt------eindelijk eens boven het woud! - -Hoe prachtig! Ik hing in de hoogste takken van een knoestigen boom, -terwijl Aris van kroon tot kroon ging om het uitzicht vrij te maken. - -Dit zachte woudgegolf! Hoe week, hoe onschuldig en toch, welk een -zware arbeid achter ons. - -Scherp en onverwacht rees de berg uit de wijde palmenvlakte op, en -wijl er een klare dag over dit alles lag, glansde heel in de verte -aan de witte kust de Golf van Siam op; en tegelijkertijd kon ik over -de bergen heen een blauwen zoom van de Indische Oceaan vermoeden. - -Daarboven is in mij iets tot klaarheid gekomen, iets, dat ik tot nu -toe niet dan heel dof in mij had gevoeld: Niet alleen de vreugde om de -overwinning van den eigen, grooter en grooter wordenden innerlijken -last is het, wat je telkens en telkens weer den berg doet beklimmen, -neen, alleen al het geschenk "blik in de diepte" weegt tegen al de -moeite op------weer eens op deze bultige wereld neer te mogen zien! - -In het wilde land is dit van nog grooter waarde. Van duizend meter kijk -je daar dieper naar omlaag dan in het Berner Oberland van vierduizend -meter hoogte. Hier ben je de eenige, die zoo hoog klautert; jij alleen -denkt hier wat te moeten zoeken, en niemand van al die andere menschen -in heel het land zou op je berg iets kunnen vinden--. - -Dit prachtige, groene, golvende tapijt, in zijn onmetelijkheid -uit louter zoet-vermoede kokos- en betelpalmwaaiers geweven! Met -zon-verbrande, stroo-gele rijstvelden als tusschenzetsels. - -Hoe week en frisch ligt het neer, als Mata hari in den vroegen ochtend -ver, ver, heel in de verte als een roode schijf uit de zee opstijgt! - -Of welk een wonderbaarlijkheid, als de zwart-gele wolken van een -boschbrand door den stormwind er schuin over heen gezwiept worden, -als het tropen-onweer er zich steil boven opstapelt, of 's avonds de -eenzame kalk-kegel heel in de verte in de vlakte bij het avondlicht -bleek over de palmenzee heenstaart, en berg na berg naar het Zuiden -vervaagt, regenblauw en klaar en zwaar als onder Italiaansche -luchten---- - -Zoo geheel onder den dwang van het oerwoud en den harden arbeid werd -ik dikwijls niet al te best gehumeurd wakker; de malaria deed mijn -lever zwellen, zoodat ik hem als een hard kussen onder mijn ribben -voelde zitten. - -Het is eigenlijk diep-treurig in zulk een toestand te geraken, en wie -eenmaal zoo ver is, zal vroeg of laat iets verschrikkelijks doen; -een groote lust bekruipt hem soms, juist diegenen te plagen en te -beleedigen, die het 't best met hem meenen. De boy, de kokkie vooral, -moet dan voorbereid zijn op bijna ongelooflijk leelijke dingen, -die zijn heer hem aandoet met een wreedheid die des te grooter is, -omdat de toean het immers in vergelijking met den kokkie toch in alle -geval nog eenigszins goed heeft in het oerwoud. - -"Maoe makan!--ik wil eten!" roep je dan bijvoorbeeld en zoodra -Holloeki de borden en lepels en vorken keurig heeft neergelegd, en -het smakelijkste eten zoo vriendelijk mogelijk voor den toean klaar -staat, toont deze opeens een verschrikkelijk kleine belangstelling -voor al die heerlijkheden, keert zich minachtend af (al duidelijker -blikken van minachting naar den boy slingerend, die heel deemoedig -en een beetje angstig het opkomende onweer in den toean waarneemt) -en dan, als hij het lang genoeg onaangeroerd heeft gelaten, pakt de -toean plots den schotel op en smijt met de een of andere beleedigende -opmerking de kip of de ham of wat het ook is in de modder: "Dat kan -zelfs een hond niet vreten----maak eieren klaar!" - -En tegen dat de eieren komen, ben je òf over je roes heen en grien je -inwendig bijna uit stil medelijden met den kokkie en uit wanhoop over -je zelf, en glimlach je vriendelijk en bemoedigend tegen Holloeki, het -levendig betreurend, dat die prachtige kip nu naar de maan is, òf--en -dan is het een moeilijker geval--de eieren vliegen onverbiddelijk de -kip na. - -Hier is het niet de kwestie van meer of minder beschaving, die -je hebt of niet hebt; van ontwikkeling, van ruziezoekerij of hoe -ze al die trekken in het karakter der menschen noemen. Dat is -geleuter uit de stad. De tropenkolder is de negatieve uitkomst in -het evenwichtssysteem kracht-zwakheid, en vergeven en begrepen op -het moment, dat de wederwaardigheden en tobberijen de uiterste grens -van hetgeen de betreffende instaat is te verdragen, overschrijden, -zoodat de oerwoud-waanzin zichtbaar en open uitbreekt net als elke -andere ziekte. - -Op zoo'n kribbigen ochtend--ik had om de "binatong haloes" den halven -nacht slapeloos en rookend bij het kampvuur gezeten--stelde Holloeki -hopeloos vast: - -"Nu is ook onze toean krankzinnig!" - -Aris stemde wijsgeerig toe: "Wat wil je, alle blanken zijn zoo!" En -toen ging hij, als om den kokkie te troosten, voort: "Maar onze -meester is tenminste nog goedaardig-gek en niet bezopen-gek!" - -Holloeki zuchtte: "Ja, gelukkig!" - - - -Dikwijls kwam ik vele lange dagen niet tot rust. Onder den druk der -in mijn moede lichaam smeulende koorts flakkerden mijn gedachten -ziek en verward door mijn brein; ik wilde een voetreis gaan maken, -ergens naar toe loopen, of wel neerliggen en heel rustig zijn en -mij behaaglijk voelen--maar sprong het volgende oogenblik al weer -van mijn bamboeschraag op en liep om de enge omgehakte plek mijner -woudnederzetting heen als een pas gevangen tijger langs de tralies -van zijn hok. - -"Sufferd," schold ik mijzelf uit, "waarom ben je zoo, en waarom -heb jij zoo'n oerstom vak uitgekozen en moet je, inplaats zooals de -andere blanken in de stad een vroolijk leventje te leiden, in dezen -beestachtigen modderpoel verkwijnen!" En dan drong ik bij het eerste -beste wildpad in het dichte struikgewas, alleen en grimmig, het mes -in mijn hand en begon half uit noodweer en als laatste hulpmiddel -tegen de wanhoop, en half uit waardeering voor mijn ellendig leven -en in bitteren galgenhumor het Maleische orang-oetanliedje te zingen: - - - Hidoep matjam orang oetan, tengah di batang pokok - Lama t'ada nampa' perempoean------(bis) - ------perempoean, Yang bai' - Sa-pandjang hari di-hoetan - Tidoer keras, t'ada tilam---- - Aris, lekas pigi tjahari perempoean - ------Anak darak baik! - - -of vrij vertaald: - - - Leven als een orang oetan midden tusschen boomstammen, - Sinds lang al niets goeds en niets teeders meer gezien - ------geen mooie vrouw. - Heel den dag in het woud - Een hard bed zonder matras---- - Aris, maak voort, haal gauw - ------een vroolijk meisje! - - -Dan voelde ik niets dan walging voor mijn koelies, al de humor van mijn -lieve bedienden hielp niets, de wereld lag dof en benauwend om mij -heen, het oerwoud woekerde met duizenden knoestige takken en wortels -dicht over mijn leven heen, en uit alle boomen ruischten zwaarmoedige -melodieën aan, zoodat ik mij voelde alsof ik levend was begraven en -voor eeuwig van al wat schoon, lieflijk en goed was, vervreemd. - -Om wanhopig te worden zijn vooral deze traagzaam om-kruipende avonden, -wanneer je als beschaafd, welopgevoed mensch in de verliederlijkte -bamboekongsi met je koelies samenwoont Wanneer het eeuwige "woud -en anders niets dan woud" zich om je ziel begint te winden als een -verstikkende massa; wanneer de korte, eerst zoo vroolijke vragen -der Siameezen "waarheen?", "van waar?", "hoe gaat het?" tot leege, -zinnelooze echo's worden; wanneer de eene dag na den anderen komt en -vergaat in geestloos-eentonige gelijkvormigheid en uit je ziel dat -verlangen wegslijt, dat verterende heimwee naar menschen die je in -den geest gelijk zijn. - -Wanneer je tegen je noodlot in verzet begint te komen en het overwicht -dier tevreden Aziaten-gezichten, die geen zenuwen schijnen te hebben, -je bloed aan het koken brengt; wanneer je zoudt willen zijn als zij en -met één dier bescheiden lieden je vervelende leven zoudt willen ruilen; -bijvoorbeeld met Ah Tsaoe, dien mooien Chinees met zijn levensopvatting -als van een vroolijk varken, dat zich in zelfverdediging zoo goed -mogelijk door het leven heenvreet, vandaag hier een hap verdienend, -morgen daar een stelend; zooals er maar één onder millioenen is, -een die geen verplichtingen heeft, volkomen vrij is, en naar wiens -daden geen haan kraait. Die in de eerste beste hut geluk en nieuwe -levenskracht vindt, iemand die tot lijfspreuk heeft: "Geniet en neem -wat je krijgen kunt aan heerlijkheden, opium, goed eten en vrouwen -en als je verrekt, dan was dat van te voren zoo bepaald." - -Of zoo'n Siamees, die den dag in de schaduw zittend verdroomt en den -nacht bij de vrouwen. - -Dat je een koelie zoudt willen zijn, die zich zonder schâ kan -onderdompelen in de geheimzinnig-lokkende pracht van een kronkelig -Chineesch dorp. Dat het als een wanhoop op je neerkomt, dat je luid -en krijschend in het oerwoud zoudt willen roepen: "O God, sta mij bij -en geef me iemand, die met me leeft, die zich met me verheugt en met -mij lacht------ - -Als het zoover met mij was gekomen, als ik op het punt was in het -moeras van het oerwoud weg te zinken, onder te gaan als een loodklomp -in zee, als de zon niet meer wilde schijnen en eeuwige regen de vlucht -op den berg met het kracht gevende uitzicht niet toeliet of als zelfs -dit laatste sterkende middel niet meer hielp, dan trok ik een schoon -khaki-pak aan en verliet mijn bivak. - -"Maoe pigi kampong--Aris, ik wil naar het dorp!" - -Aris trok altijd eerst een gezicht, eer hij bereid was mij onder zulke -omstandigheden te vergezellen. Half verbaasd, half lachend en toch -bang grijnsde hij, omdat hij wist, dat ik in het dorp mijn eer en -waardigheid en in het algemeen heel mijn blanke persoonlijkheid als -een te nauw, hinderlijk kleedingstuk zou afgooien en onbegrijpelijk -domme streken zou doen, absoluut niet zooals een andere toean, die -zich, om hun "gedrukte stemmingen" te boven te komen en tot herstel -van hun levensevenwicht--verstandig amuzeeren. - -Een zoo'n ochtend van vlucht herinner ik mij als een bizonder -prettigen. - -Na langen tijd was voor den eersten keer de zon weer door de wolken -gebroken, en de helverlichte grond tusschen de bamboeboschjes was -vervuld van het vroolijk gekakel der woudkippen. Wilde duiven kirden -eenzaam in de hoogste boomen, roek, roek, roek, terwijl ik met lange -stappen van het licht-dalende pad genietend, den jungle ontvluchtend -op Toeng Qoeang toeschreed. - -In het dorpje ging ik naar een vrouw, die ik nog van vroeger kende--om -het met haar eens te worden omtrent den koop van een paar steenen, -zoo groot als een vuist, met goudkorrels; voorwerpen, die ik voor -mijn verzameling wilde zien te krijgen. - -Het vrouwtje was eer mooi dan iets anders; wel al oud, tegen de -dertig, en ging bij de menschen door voor ondeugend. Ik kon met haar -beter praten dan met honderd anderen--zij was de vrouw van Krot, -den oerwoudmensch. - -Ik wist al, dat ze bij haar dorpsgenooten niet goed stond aangeschreven -en het leelijk had verkorven. Dehng, het dorpshoofd van Toeng Qoeang, -had niet genoeg vingers aan zijn handen om al haar vroegere mannen op -te tellen en al wie over haar sprak, liet glimlachend de tanden zien. - -Aris fluisterde mij toe: - -"Toean, neem haar maar,------Krot is in het bosch!" - -------Ze was om zoo te zeggen een geestige vrouw in bruin, levendiger -dan de meeste Siameesche vrouwen waren, wel voorzien van zenuwen, vol -dubbelzinnigheid in haar wezen, maar zonder een zweem van gemeenheid, -al leek het mij ook, alsof ze uit ervaring in verwachting lachte, -toen ik voor den eersten keer kwam. - -Het grappig-onschuldige gebabbel met het vrouwtjesdier----ik hielp -haar goudproeven op de Chineesche weegschaal wegen----haar moeder lag -knipoogend in hetzelfde vertrek op haar buik----stemde mij vroolijk -(iederen keer wanneer ik er heen ging) en toen we tegen den avond den -terugtocht naar het oerwoud aanvaardden, was ik uitmuntend gehumeurd -en maakte gekheid met Aris. - -Maar voordat wij het kamp bereikten, moesten we zes maal tot aan -onzen buik door de Zwarte Rivier, doordat in de bergen een onweer was -losgebroken, zoodat de goede stemming van 's middags bij ons allebei -helaas heel gauw vervloog. - -Ik zat wachtend op mijn avondeten, op een boomstronk, toen Aris met -opgewonden woorden plots begon: - -"Nu zullen we voortaan niet meer zooveel reizen! Toean, je leven is te -hard, kijk eens naar de andere blanken hier in het land; die hebben -een huis en een vrouw en wonen ergens heel goed en gaan alleen maar -van tijd tot tijd de oerwouden in. - -Maar jij, jij reist zonder je rust te gunnen, je loopt meer dan goed -voor je is, en je gezondheid wordt vernield door dit onbestendige -leven in het oerwoud. - -Zelfs wij, bruine menschen houden dat op den duur niet uit. Zie -je niet hoe de koorts aan Holloeki vreet, hoe mager hij is -geworden------silaka!" - -Dat was waarschijnlijk de langste rede die Aris ooit tot mij gericht -heeft. Ik zag duidelijk, dat ze rechtstreeks uit zijn hart kwam, -en op mijn krachten was ik inderdaad al lang niet meer trotsch. Het -klonk daardoor dan ook werkelijk kleinmoedig, toen ik antwoordde: -"Ja, het is waar. Ik zal dan maar bij den "Grooten Berg" een huisje -laten neerzetten en er een paar maanden een rustig leven leiden." - -"Dat heb je al zoovaak gezegd, toean.... maar nooit gedaan!" - -"Zijn wij geen zwervers, Aris! Is dit vrije leven ook niet -heerlijk? Wil je zooals de anderen, de stadsmenschen, neerzitten en -zwak worden?" riep ik geprikkeld en lei mij neer om te gaan slapen. - -"Pas op, de toean is kwaad!" hoorde ik Holloeki in het Siameesch -(opdat ik het niet zou verstaan) Aris toefluisteren. - -Het regende triestig. Geruischloos en troosteloos viel druppel na -druppel der vreeselijke natheid in het woud neer, van blad tot blad -over het dak van de hut rollend, ritselend in het gebladerte op -den grond. - -Ik trok mijn deken dichter om mijn schouders. Al dat vochtige stemde -kil en huiverig. Uit de diepte van den woudgrond ruischte de Zwarte -Rivier suizelend aan---- - -Aris' vlammende redevoering had mijn hart--om de waarheid te -zeggen--met een blijden schijn vervuld, en elk zijner woorden drong -nu, terwijl ik langzaam insliep, dieper in mijn innerlijk door, als -de laatste vurig opstralende vonken van een vuurpijl in den donkeren -nachthemel---- - -Maar pas vele dagen met nieuwe ellende en nieuw getob later was ik -zoover, dat ik mij weer binnen het bereik dier lieflijke vragen en -verklaringen omtrent een eigen huis dorst te wagen. - -Vrijwillig, onvrijwillig, als door een zeldzame macht gedwongen, -kwam ik er op terug. - -"Aris, wat zei je laatst op dien avond toch, toen we uit Toeng Qoeang -terugkwamen?" - -"Ja, toean, je hebt een huis en een vrouw noodig!" - -"Foei, Aris!" - -"Heelemaal geen foei, toean, ik weet het!" - -"Onzin, zwijg!" En wijl er gedachten in mij begonnen te leven, die -ergens heen moesten, begon ik te prediken: - -"Aris, luister eens, wij zwervers, die geen vaste woonplaats -hebben zooals boeren en winkeliers, wier leven vandaag net zoo is -als gisteren en morgen net zal zijn zooals vandaag, wij, die bij het -lied van den dagwachtvogel de bergen intrekken en bidden in de pracht -van een zonsopgang over uitgestrekte velden----wij zouden nooit in -de stilte van een eigen bungalow rustig kunnen blijven zitten, wij -zouden voort moeten trekken en zouden--jegens haar zouden wij vroeg -of laat slecht worden------" - -Buiten adem door de overtuiging, die er in mijn wijze woorden lag, -lang-opgespaarde overtuiging, die nu gewelddadig (al was het dan ook -tamelijk te onpas) naar buiten brak, keek ik Aris aan. - -Hij had er niets van begrepen! En ik merkte al gauw, dat niet in -de eerste plaats het welzijn van zijn toean deze bezorgdheid gold, -doch vooral zijn eigen onbevredigd wezen. - -Het schijnt, dat ook over hen die geboren zwervers zijn en over hen die -als echte zigeuners alles in de wereld willen beleven, vroeg of laat -het noodlot komt, met een bijna onweerstaanbaar heimwee het verlangen -naar een regelmatig leven, naar een eigen vrouw en een eigen huis. - -"Maar ik wil een vrouw!" barstte Aris heftig uit. - -"Ze weet het al. Ik heb al een contract in mijn zak. Toean, je weet -dat ik tweehonderd tikals van je te goed heb, en als je mij er nog -honderd bij wilt voorschieten, dan kan ik S'pia koopen. S'pia is goed!" - -Aris stond daar voor mij in zijn nog tot ver boven zijn knieën natte -en met aarde bevlekte werkbroek, met slijkspatten in zijn gezicht, -en zijn oogen zagen er bedroefd en meelijwekkend uit. - -"O, jij pracht van een laki-laki (echtgenoot)!" zei ik tegen hem. - -Maar hij toonde op dit moment weinig lust in grappen. Alles heeft zijn -grenzen. Aris' humor bleek ergens anders, toen hij verder aandrong. - -"Toean, S'pia is goed. Ze bezit een eigen huisje, twintig rai -rijstvelden en haar vader is een achtenswaardig man. Als je mij helpt -om S'pia te krijgen, toean, zal ik je dienen zoolang je in Siam -blijft en zal ik verder met je blijven reizen en trekken, overal, -waar je mij ook beveelt heen te gaan." - -Toen blafte ik hem tamelijk grof toe: - -"Wreedaard, woudzwijn, dat je bent, hoe kan je van S'pia verlangen dit -onbestendige leven met je te deelen; jij, die op een goeien dag plots -dood zou kunnen zijn, door een olifant doodgetrapt, in zee verdronken -of door de koorts opgevreten. Aris, slechte kerel die je bent, heb -je geen medelijden met haar? En kom er me niet meer mee aan, ik geef -je het geld niet. Zoodra je haar hebt, zal ze van je verlangen, dat -je bij haar thuis blijft hokken, haar een handje helpt bij het rijst -planten en met haar in de schaduw gaat liggen. - -Wil je in de plaats daarvan niet liever met mij meegaan? De verre -bergen in het Noorden leeren kennen, waar de lucht koel en gezond is -en mooie vrouwen leven, in vergelijking waarmee S'pia maar een kale -bamboerat is. - -Kan je je niet veel beter een goeien ouden dag verzekeren, door je -bereisdheid, je kennis van het land, door je vak? En is dat niet beter? - -En je toean wil je zoo maar, of het niets is in den steek laten?" - -En mij van hem afwendend, sprak ik binnensmonds, als tegen mijzelf, -voort (dat is een uitstekend middel in den omgang met ondergeschikten): - -"Silaka! Al deze menschen zijn toch even slecht! Geen enkele die -beter is dan de eerste beste domme koelie!" - -Doch ook deze beleediging bracht Aris niet van de wijs. - -"Toean, ik verlang maar voor een klein oogenblikje je aandacht," -bedelde hij opnieuw. - -"Ik heb het huwelijkscontract kant en klaar in mijn zak. Als je me -driehonderd tikals geeft, kan ik voor S'pia's vader de drie gewenschte -geiten en zes mooie doeken koopen, en de huwelijksceremoniën zijn -dan in een ommezien voorbij. S'pia zal thuis blijven; ze heeft me -toegestaan dadelijk met je mee te mogen gaan, wanneer en waarheen je -mij beveelt je te volgen"---- - -Nu zat ik toch deerlijk in de klem. Toch schoot me nog een laatste -uitvlucht te binnen. - -"Aris," zei ik heel langzaam en ik lei op ieder woord sterk den nadruk: -"Jij op reis, en je vrouw ver weg, midden in het dorp--onder--allemaal -jonge----menschen------!" - -Doch Aris stelde mij onmiddellijk gerust: "Ik kan gerust weggaan, -toean, S'pia is niet gevaarlijk mooi----" en om niet als een stommerik -voor me te staan, voegde hij er haastig aan toe: "niet erg mooi----maar -toch wel week!"---- - -Toen zag ik in, dat ik het verloren had en dacht alleen nog maar: -"voordeelig, werkelijk practisch!" en gaf hem het geld. - - - -Het werd al moeilijker in het oerwoud. Het werd twijfelachtig -of de plek wel dat wat ze op het eerste gezicht beloofd had, zou -bevatten. Slechte, onbegrijpelijk geringe resultaten hadden we, -vlak naast goede. Met het koortsklimaat moest ook rekening gehouden -worden. De half-vergroeide grenzen van een oude, misschien nog geldige -concessie, toebehoorend aan een Siamees, grepen tot diep in de plek -waar wij werkten en sneden er het rijkste brok van het heele dal uit. - -Het was de vraag of er ooit menschen zouden zijn, die het bij -geregelden arbeid hier konden uithouden. Zelfs de sterkste Siameezen -werden ziek. Of ik wilde of niet, ik moest er al meer over nadenken, -hoe onzinnig het was, bij de al geringer wordende uitzichten bij deze -moeizame poging te volharden.---- - -Op een ochtend toen ik wakker werd, stond Aris besluiteloos bij -den kokkie. - -Ik keek op de klok. - -"Waarom ga je niet met de mannen aan den gang?" - -"Ze zijn er niet toean."-- - -"Wat, nog niet uit het dorp terug? Dan zullen we weer nieuwe koelies -moeten zoeken, als de anderen het werk beu zijn."-- - -Twee minuten later kwam Aris terug met de boodschap: "Toean, Krot is -daarnet aangekomen. De andere drie hebben vannacht buikpijn gehad, -en twee van hen zijn al gestorven--." - -Nu wist ik, dat de cholera, die in de groote steden al sedert weken -sluipend haar slachtoffers besprong, zich ook over het land had -uitgebreid. - - - - - - - -"TROPENWEE" - - -In het oerwoud ging het met mijn gezondheid al dreigender achteruit; -al zeldzamer werden de koortsvrije dagen.... toen, op een ochtend, -pakten Aris en Holloeki, energiek ingrijpend in mijn leven, mij op -den rug van P'hang noi, den ouden olifant.... maar nu is het dan -ook hoog tijd!.... en net zooals je een zak vuil waschgoed naar de -waschvrouw stuurt, brachten ze mij het dal uit, naar het open land, -naar het dorp, terug bij de menschen. - -Een jonge olifant droeg mijn uitrusting. Holloeki stapte er met twee -Siameezen achteraan, tot over zijn knieën in de modder, terwijl Aris -aan den Nam Dam achterbleef om het werk te regelen en mij later in -te lichten. - -Op onzen terugtocht naar de zee kwamen wij door Toeng Qoeang, dat -leeg en verlaten neerlag. Alleen een paar tot geraamten vermagerde, -armzalige honden en een schurftige kat jankten langs de hutten. Maar -de inwoners waren allen voor de cholera het oerwoud in gevlucht. - -Iederen keer, wanneer met den drogen moesson de epidemie komt, pakken -de menschen hun boeltje, nemen hun leven in hun handen, snellen -de wildernis in, zoo dicht mogelijk bij de bergen, waar het water -frisch en helder stroomt en leiden zoo een nomadenleven tot de ziekte -afneemt. Velen onder hen keeren nooit terug, sterven in het oerwoud. - -Hutten, waarin zich sterfgevallen hebben voorgedaan, worden nooit meer -betrokken, doch aan het toeval overgelaten, geteekend door rondom er -aan opgehangen mandjes met zoenoffers voor de verschrikkelijke geesten. - -Eens ontdekte ik, ver, bij de grens van Birma, te midden van den -wirwar der hooge bergen een eenzaam dorpje, dat een half jaar te -voren was uitgestorven, toen de vreeselijke ziekte heerschte. De -jungle had het nu in den loop van zes maanden volledig heroverd; -struiken en heesters, twee-, drie-man hoog, overwoekerden het, zoodat -we de oude dorpswegen nauwelijks terug konden vinden; en alle hutten -waren door uit oude stronken nieuw opgroeiend geboomte opengebroken. - -Bij de laatste hutten van Toeng Qoeang, waar Dehng woonde, zag ik -een afgrijselijk beeld. De oude grootmoeder lag als een wassen lijk, -als een mummie uit een voorwereldlijk graf voor de deur van het huis, -doch leefde nog. Dehng zelf, hoewel ook al doodelijk getroffen, zat -nog rechtop; maar zijn oogen glinsterden, zijn wangen waren hol en -terwijl hij--nog met een half-hoopvol glimlachje--over het vreemde -spook sprak, dat in hem huishield, was het makkelijk te voorspellen, -dat hij morgen niet meer zou lachen------ - -"Breek jullie mijn provisiekistje maar open en drink zooveel jullie -kunt van mijn groene pepermuntlikeur!" zei ik tot de mannen, die -nog half in leven waren en--gaf het teeken om verder te trekken. Het -stond helaas niet in mijn macht om meer te helpen. - -Het is daarom zooveel treuriger bruine menschen te zien sterven, omdat -wij niet kunnen weten welke voorstelling zij van den dood hebben; -Boeddhisten sterven misschien in de verwachting na het eindelijk "uit -deze harde wereld weg te mogen gaan" misschien een nog jammerlijker -wezen te zullen worden; maar zoo'n Siamees, wien door zijn religie -verteld wordt, dat hij den volgenden keer misschien als os, als kikker -of misschien zelfs wel als slang zal leven of een rat zal bewonen, -die men verzuipt---- - -Vermoeid en ongemakkelijk en door mijn zwakheid zeer onbeholpen -schommelde ik door het oerwoud, en het harde houten zadel drukte mijn -uitgeputte leden meer dan een gezond mensch. - -En ook verder was het een droevige tocht. Ik schaamde me bijna, -nu werkelijk niet tot iets beters in staat te zijn dan boven op een -olifant vastgekleefd te zitten en taai te hopen bijtijds in de gezonde -zeelucht te komen, eer het met mij gedaan was. - -Bij elken zwaai, bij elken nieuwen stoot ontwaakten wrevelige, angstige -gedachten in mij, en de twee dagen van reizen eer P'hang noi mij -eindelijk midden tusschen de dubbele rij hutten en kippenhokken op de -markt van Sitsjon neerzette, leken mij eindeloos toe. (Markt noemt men -die gedeelten in het centrum van een dorp, waar de Chineesche winkels -en kramen dicht opeengedrongen staan, bijna zooals in een stad.) - -Ik strompelde Nai Sih's huis binnen, waar ik dadelijk op een ligstoel -neerviel. - -"Holloeki!"-- - -"Toean!"-- - -"Zie, dat je ergens een bus melk te pakken krijgt----merk Switzerland." - -Het krot, waarin ik lag, was winkel, woonkamer en voorraadschuur -tegelijk, en alle dorpsbewoners liepen er in en uit, zonder zich den -minsten dwang aan te doen. Mijn koelies hadden het zich gemakkelijk -gemaakt; ze zaten op rijstzakken of lagen op den vloer. Het was smerig -in het vertrek, roode kringen van betelnootspeeksel kleefden op den -drempel gelijk bloedvlekken, en ik voelde mij in mijn door de ziekte -aangelaaide gevoeligheid, zoo armzalig alsof ik in een Europeesche -werkmanskroeg zat. - -Op den in orde en helderheid grootgebrachten blanke maakt het vuil -en heel de onzuiverheid van zoo'n Siameesch-Chineesch huis in het -begin een walgelijken indruk. Later went hij zich er wel aan, een -romantische manier van alles te bekijken ontwaakt in hem, dringt zich -bemiddelend op den voorgrond en het gevaarlijke "Tida apa--alles -is eender," doemt op; het groote "zich laten gaan en alles, alles -in lankmoedigheid aanvaarden," dat in heete landen het gemoed zoo -welkom is, en dat zich langzaam-aan zoodanig van hem meester maakt, -dat hij zich in de allerergste wanordelijkheid op zijn gemak begint -te gevoelen, tot Europa ten laatste voor hem die lang in het Oosten -heeft geleefd, absoluut onmogelijk wordt. - -Nai Sih's vrouw, die dubbel zoo dik en licht was (in tweeërlei opzicht, -van huidkleur en geest) als haar heer en meester, kwam behoedzaam, -alsof ze mijn moeder was, aantrippelen en vroeg naar mijn welzijn: -"Nai hang tjep!--Ben je ziek, heer?" - -In het kamertje er naast lagen twee stroomatrassen naast elkaar, als -een lits-jumeaux, elk met een houten blok als kussen, en daarboven, -aan den muur, had mijnheer Sih in bruine onschuld een reeks blanke -plaatjes met gedecolleteerde meisjes uit cigarettendoosjes vastgeprikt -(blijkbaar omdat ze in zijn smaak vielen), een wandversiering, van -welker primitiefheid de brave familie geen flauw vermoeden had. - -Toen kwam Holloeki: "Toean, je veldbed is klaar!" - -Over het zandige dorpsplein voor Nai Sih's huis rolden afgejakkerde -honden jammerlijk blaffend voort. Onder tien dieren waren er niet -meer dan twee, die niet bij elken stap dien ze deden van honger en -ellende door hun beenen zakten. - -Vele dagen achtereen strompelde ik van mijn bed naar den ligstoel, -dien ik vlak bij de deur liet neerzetten, zoodat mijn blik een gedeelte -van het dorp beheerschte. - -Sitsjon bestond bijna alleen uit twee rijen hutten. Kokospalmen -wuifden boven de huisjes uit, hoog en vreemd, en met zware vruchten -behangen. Het straat-dorpje was door visschers en schippers bewoond, -die de rijst van het binnenland naar de dichtstbijzijnde groote -dorpen over de baai brachten en van daar allerlei waren, doeken en -zoo, mee aan land brachten. Meer dan de helft der hutten stond op -palen, omdat de zee de kleine rivier waaraan Sitsjon lag iederen dag, -gedurende zes lange uren tot midden in het dorp opstuwde. - -Op het Malakka-schiereiland is het mogelijk den regentijd te ontwijken, -zooals men in den regentijd in de bergen boven den nevel de kou -ontvlucht. - -Terwijl we eenige dagen te voren aan de Zwarte Rivier heel de -troosteloosheid der zondvloed ondergingen, begon hier, iets -noordelijker en aan de Oostkust de droge moesson al. - -Met vermoeiende regelmatigheid ging de zon ochtend na ochtend -op. Hoe prachtig haar vroege goud in de kronen der palmen lag, hoe -aangenaam haar eerste schijn na den koelen nacht ook over het gele zand -straalde--even vreeselijk en wreed werd haar middaggloed. Het huis van -mijn gastheer, als zijnde dat van een rijk man, droeg een luifeltje -van golfijzer en daardoor brandde de zon nog gloeiender naar binnen. - -Wanneer de middag over het land lag, drukte hij zijn stempel op -het doen van alle menschen. Wie het zich ook maar eenigszins kon -veroorloven, kroop in de schaduw. Dan lag mijnheer Sih op zijn buik -naast zijn vrouw, languit op den koelen houten vloer uitgestrekt, -iedereen in het dorp steunde "ron--heet" en iedere lach, elk onnoodig -gepraat was verstomd onder de drukkende hitte. - -Als in den schouwburg zoo lag ik in mijn ligstoel, en het leven -trok langs mij heen in kleurige beelden. Zonder zich buitenmatig te -moeten inspannen, beheerschte mijn blik den ingang tot de hutten in de -buurt van mijn woning en weldra onderscheidde ik onder de menschen, -die op den zandigen weg voorbijstapten, sommigen, die voor mij van -beteekenis werden, naast anderen, die nooit zouden terugkomen en maar -voor een paar minuten op het dorpsplein halt hielden. - -Het twaalfjarige Chineesche meisje, dat in haar zwarte broekje, -in haar zijden overjakje en met haar olie-gladde vlechtje er zoo -heldertjes uitzag als een zoo pas afgeregende blauwe pruim, zou -stellig nog menigmaal voorbij mijn deur naar school toe wandelen, -dacht ik, terwijl die zwervers ginds onder den dorpsboom wier heele -vermoeide houding zei: wij komen ergens uit den jungle vandaan en -gaan weer op een andere plek terug het oerwoud in--weldra uit mijn -wereld zouden verdwijnen. - -Het waren eenvoudige mannen, wier gansche bezit uit twee doeken, -de broek- en de halsflarden bestond, uit een afgedankte Engelsche -blikken cigarettendoos, waarin misschien een pruim tabak, een paar -betelnoten en wat kopergeld zaten. Oude, witharige mannetjes als zij -waren, met draderige baardjes, afgematten blik en door het kauwen -vermoeide hanglippen, schenen zij te wachten, tot het koel genoeg -werd om den terugtocht te aanvaarden. - -Of een troepje oerwoud-vrouwen kwam er aan, de een achter de ander aan, -de ouden (en vertrouwden?) de mooie jongen in haar midden nemend. Ze -traden in deze vier-houten-hutten-stad als boerendochters uit het -afgelegen Emmendal in de Bondstraat in Bern------reusachtig kleurig -en vroolijk gestemd, om zich heen koekeloerend en door iedereen -bekoekeloerd. Het een of andere zuinige zaakje bracht ze na twee uur -loopen door het meedoogenlooze oerwoud hier: omzet 33 bananen à 2 -satang; zuivere winst--66 stuiver. - -Ontzettend en onverbiddelijk rijst in de tropen de zon boven de aarde -op en broeit dag-in dag-uit steil en gewelddadig over het land, zoodat -de mensch geen uitweg vindt, nergens haar ontloopen kan en dof-klagend -lijdt. De heete tijd talmde boven het dorpje als een ongeluk. Alle -menschen klaagden over pijn in heel hun lichaam en zelfs de donkerste -inboorlingen verdroegen de overdreven hitte moeilijk. - -In deze tijden staat het water in de drinkplaatsen laag en troebel, -en de cholera maakt haar verwoestende reizen naar het Zuiden, uit het -reuzenlichaam van Azië omlaag kruipend naar het Malakka-schiereiland, -als een duizendpootig opdoemend en weer verdwijnend menschen-vretend -spooksel. - -Op een morgen keek ik naar een hevige vechtpartij op het dorpsplein, -"om een gebroken bord," waarbij gele gal en fiksche klappen -rondvlogen. Maar toen kwamen een paar blauwe Chineesche vrouwen -"zonder voeten" tusschen de vechtenden aanstrompelen, en weldra ging -ieder weer rustig aan zijn werk. Chineesche drift is mooi. Omdat ze -echt is. Al wat echt is, is mooi. Altijd. Nai Nok, meneer Vogel, -in de tweede hut schuin tegenover de mijne, speelde onwrikbaar en -taai-volhardend op een fluit, en in een der weinige winkels zat een -oud verschrompeld vrouwtje, dat eigenlijk niet veel reden meer had -om vroolijk te zijn; maar ze lachte heel den dag en was vroolijker -dan menig mooi jong meisje. Ze scheen van een reusachtige taaiheid te -zijn, dit rimpelige, gebroekte Chineesche wijfje met haar gele leêren -gezicht. Ze was er altijd, alle dagen, sinds jaren misschien al. Om -acht uur 's ochtends was ze er, om elf uur; 's avonds om zes uur -zat ze in haar hut, de handen op een harer knieën gevouwen en aan de -afschuwelijke nauwkeurigheid en plichtsgetrouwheid van een Europeesch -vrouwtje achter een snoepgoedstalletje herinnerend. Urenlang zat ze -alleen, met blij-stralend gezicht naar iets in de wereld starend, en -maar heel zelden verkocht ze een paar Chineesche bonbons, betelnoten -of vuurroode pepervruchten. - -"Waarop," dacht ik, "zou die in het leven nog wachten------?" - -Op een keer, niemand was meer aan het werk, toen ik me wat beter -voelde en op een driepoot voor Nai Sih's winkeldeur zat, kwam een -oude Chineesche heer, goudsmid van zijn vak, op mij toe en hield mij -zijn klein, tweejarig dochtertje voor, dat volkomen naakt was en in -haar spannend huidje stak als het vleesch in een versche, volgestopte -leverworst. "Neem haar, als je haar hebben wilt!" begreep ik. - -Ik was onthutst en het kostte eenige moeite, eer Holloeki hem aan -zijn verstand kon brengen, dat ik met dit kleine wezentje niets kon -aanvangen, omdat ik binnenkort terug naar Europa ging en geen tijd -had om hier te wachten tot het--groot genoeg was, "en trouwens," -ging ik zelf toen voort, daar de Chinees Maleisch bleek te verstaan: -"T'a boedak ambil--t'ada soesoe!----(Ik kan dat schepseltje toch -immers niet overnemen, omdat ik geen melk voor haar heb)." - -En toen begreep ik pas, dat hij zijn lieveling alleen maar door mij -wilde laten photografeeren. - -De derde hut links aan den overkant was vol met kleine kinderen, -en een dikke, vette moeder woonde daar, met geweldige, wiebelende -hangborsten, waar ze zoo plomp mee te koop liep, dat ik bijna mijn -blik moest afwenden. Met haar ronde vleeschgezicht en haar verwarde, -tot op haar schouders afhangende haren was zij het goede motief voor -een titelplaat bij een brochure, uitgegeven door een vereeniging -ter bevordering van de natuurgeneeswijze: "Gezegende spijsvertering -en vruchtbaarheid!" - -Af en toe kwam ze naar buiten rennen en liet een natuurkreet los: -"Hee-loek-maa-nii! Loek-hee-maa-niiii!" en dan kwam er een dreumes -of een hond of een kip aangedribbeld; en dikwijls scheen zij enkel -en alleen uit een in elk opzicht bevredigd-zijn zoo te krijschen. - -Ik martelde lang en vergeefs mijn brein af met de vraag, waar toch de -vader van dit gezin mocht zijn, tot hij op een avond verscheen. "Het -is een bootsman, die in zijn stuntelige jonk dwars over de Golf naar -China vaart," verklaarde Holloeki mij. Toen hij thuis kwam, stak zijn -familie kaarsjes aan en bracht den goden offers.---- - - - -Op een middag, dat het weer ontzaglijk heet was, dacht ik: "Goed, -nu wil ik een heele poos ziek zijn! Zou Noe Kiang dan komen om mij -te verplegen? Of die slanke in haar witte hemdje, die altijd lacht -en zulke blinkende tanden heeft en zulk mooi lang haar, dat je van -verbazing haar al te groote, bijna een beetje uitpuilende oogen door -al de overige schoonheid vergeet?" - -Iederen ochtend kwamen er marktvrouwen van het land en brachten -groenten en visch. Onder hen was een Maleische in een rood-blauwe -sarong en een witte kabaai. Ik vond haar sympathiek, omdat ze een -ietwat menschelijker taal sprak dan de Siameesche vrouwen. Wanneer -ik als Maleier op de wereld was gekomen, dacht ik, zou ik misschien -mooi kunnen dichten. - -Mijn oude kennis, de "timmerman met de knuppelpijp" sprak met haar. Hij -droeg een blauwe, dunne broek, die boven zijn gespierden buik was -dichtgebonden. Hij was een prachtkerel en scheen haar bedoelingen -uitstekend te begrijpen. Ik vroeg mij langen tijd af, of hij het op -de laatste harsfakkel welke zij te koop had, had voorzien of zij op -zijn--twee tikals. - -"Holloeki, ik wil een beetje slapen; als ik wakker word, kun je me -citroenlimonade geven!"-------- - - - -De zon stond met verzengenden gloed aan den hemel. - -Ik voelde hoe ze mij uitteerde, hoe ze in mijn heupgewrichten -vrat------ - -Toen was de timmerman weg. De mooie Maleische was er nog. Nu had ze -oogen als smeulende kolen------van uit de verte. Als ze nog een paar -keer voorbijkomt, word ik opeens gezond. - -Tropen-dagen zijn eindeloos. De zon staat van 's ochtends tot 's -avonds steil aan den hemel. Ze is er of ze is weg. Als ze weg is, -is het nacht. - -Alle leven in de tropen is in hevigheid aanwezig of het ontbreekt -volkomen. Leven en dood staan in heete landen zoo dicht naast elkaar -als dag en nacht------ - - - -Plechtige avonden vol wijding heb ik in Sitsjon doorgebracht: wanneer -de Chineezen den hamer en het werktuig terzijde legden, naar hun viool -grepen en korte hortende muziek alle straten en mijn huis met haar -juichende zig-zag-melodieën vervulde, wanneer ik voor de winkeldeur -zat en vol verwondering in alle hutten staarde, waar flakkerende -olielampjes van de simpelste dingen heele sprookjes maakten. - -Dan ben ik wel als in een droom door het dorp gegaan. Holloeki -vertelde mij van dezen Indiër, dat hij "banjak oentoeng" had, dat -"hij veel verdiende" en van dien Chinees, dat hij al eens in Bangkok -geweest was, een mooie vrouw had, maar geen geld bezat. Op zulk -een wandeling ontdekte ik de woning van Zwartbroekje, het propere -Chineesche pruimpje, of ik zag waar een mijner andere oude kennissen -gehuisvest was. Dan voelde ik iederen keer deelnemend: zoo, is dat -jouw schamele paleis. - - - -Later betrok ik het paviljoentje van een voornamen Chinees, dat onder -palmen dichtbij zee lag, buiten, voor het dorp. - -Het was nog nieuw, eenvoudig gebouwd en helder. Op de kleine veranda -stonden een paar rieten meubelen, ik had na langen tijd voor het eerst -weer eens een tafel en onderging het met een dankbaar hart, dat ik -voor enkele dagen volkomen uit de kwellingen van mijn zwerversbestaan -verlost was. - -Met een ruk stond toen de herinnering aan vroeger tijden in mij -overeind en ik dacht op dit stille plekje eindelijk, mijn moede ziel -ontlastend, neer te schrijven, wat mij sedert weken en maanden zoo -vervulde, heel die bonte reeks van avonturen zwart op wit te fixeeren, -opdat het mij met nieuwe kracht vrij en vroolijk te moede zou worden. - -Dadelijk, den eersten avond al, ging ik aan de keurige tafel met de -lichte lamp zitten, maar--inplaats dat ik doen kon, wat ik meende te -moeten doen, dwaalden mijn gedachten telkens weer af: telkens weer ging -ik in den ligstoel liggen en keek naar buiten naar de zee of luisterde -naar de stemmen, die op weg naar het dorp langs mij heen trokken. En -het was mij, alsof mijn diepste wezen een ongeluk was wedervaren: -en een bang vermoeden bekroop mij, dat ook ik misschien al verteerd -werd door de dierlijke onbestendigheid en rusteloozen zwerflust, -die een diepe karaktertrek is van allen die den jungle bewonen. - -Ochtend aan ochtend zag ik de zon uit de zee opkomen. Als ik uit -mijn kamertje kwam, vlamde een laaiende gloed over den hemel, en een -zachte, koele bries herinnerde mij aan den winter in de bergen. In -den vroegen morgen stond de zee laag en likte haar kracht verterend -met duizenden glinsterende tongen naar het glimmend-vochtige, groenige -strand. Spiegelende lichtglansen lagen in de verte over de open zee, -en de steil-opgaande wanden der rotsachtige bergen, die aan weerszijden -de golf omgaven, waren zacht-rood getint. - -En als de zon dan hooger steeg, fonkelden de glanzingen der golven -heel den middag door de fijn-getakte palmen als vloeibaar zilver -naar binnen.---- - -Met al deze beelden, dacht ik, op mijn veldbed liggend, ben ik -rijker dan honderdduizenden, die ze nooit zullen aanschouwen. En -om dit alles zijn ze veel armer dan ik. Heele werelden blijven hun -onthouden. Daarom moet ik lijden, ervoor betalen. Het leven is een -strenge meester. Het schenkt ons niets. Hij, die tot genieten wordt -uitverkoren, moet sterk zijn en dulden. - -Maar het leven blijft ook zelden iets schuldig. Alleen, moeilijk te -onderscheiden--soms bijna niet te onderscheiden--is vaak zijn wijze -van beloonen.---------------- - -In het zalige bewustzijn volkomen los te zijn van de ruwe wereld, -lag ik in luchtige zijden kleeren op de veranda van mijn huisje en -keek naar het vlijtige gedoe van mijn kokkie of verslond met hongerige -oogen iedere kleurige menschelijke gestalte, die in rhythmischen gang -voorbij mijn tuintje schreed. - -Op een ochtend bezocht mij een dezer mooi gebouwde -visschersvrouwen. Wijl Holloeki naar de markt was, onderhandelde ik -zelf met haar. Ze droeg een donkerblauwen broek-rok en een gelen -borstdoek, maar ook al was ze in lompen gehuld bij mij gekomen, -dan nog hadden haar oogen haar tot koningin gemaakt. Ik ging op -de bovenste tree van de ladder zitten, en zij kwam vertrouwelijk en -lachend dichterbij toen ik haar wenkte, het mandje met versch gevangen -visschen en schaaldieren gracieus op haar heup houdend. - -"Nai hang soe pla?" vroeg ze, zoo dicht voor mij neerhurkend, dat ik -haar warme lichaam voelde. - -Ik bekeek lang en alsof ik er wel verstand van had, de eene visch na -de andere, en vroeg toen aan het mooie vrouwtje, zooals ik dat van -Aris had geleerd: - -"Heb je ook een man? Heb je kinderen?" en tenslotte kocht ik alle -visch van haar, met het mandje erbij. - -Toen Holloeki terugkwam, maakte hij me natuurlijk een scène. Maar ik -zweeg op al de verwijten, die hij me om mijn geldverkwisting maakte -en ten laatste haalde ik mijn dagboek te voorschijn en schreef: - -Er schijnen menschen te zijn voor wie de liefde een soort ridderlijke -dienst is, aan de schoonheid op de knieën bewezen. - -En ze moet dat zijn en blijven. - -Met een dezer mooie bruine natuur-visschersvrouwen over een -paar visschen te onderhandelen en tenslotte meer van haar te -koopen dan ik kan verteren, vind ik voor mij van veel grooter nut -dan------dan------. Het was weer mijn vermoeide hoofd. Midden in de -grootste gedachten staakte het;--dan------. De rest van den zin is -zonder belang----. De gedachte in den aanvang is goed genoeg en wel -waard, het slot in het geheel niet af te denken.-- - -Toen overvielen me plotseling opnieuw en als uit een klaren hemel -nood en ellende. - -Holloeki had mij als middagmaal groene Chineesche boonen gegeven; -ze waren erg houterig en lang niet zacht genoeg en dadelijk na het -eten had ik al een gevoel alsof ik vergif had ingenomen. Eerst begon -het met een soort lichtheid in het hoofd, een mij vrijer voelen, -alsof na een paar glazen wijn de gedachten, van hun aardsche zwaarte -bevrijd, levendig door het hoofd wentelen en toen opeens--wat ging -dat toch gauw--voelde ik duidelijk: Aha, koorts! en een gesuis in -mijn schedel en een al sterker wordend ruischen in mijn bloed nam -zoo gestadig toe en groeide zoo gelijkmatig door mijn heele, anders -al zoo vermoeide lichaam, dat ik, toen het kwaad pas was begonnen, -al wist, dat het dezen keer ernst was. - -Ik ging in mijn ligstoel liggen, mijn hoofd zoo hoog mogelijk en -rookte en wachtte op de dingen die zich nu zouden voordoen. Als -voorzorgsmaatregel nam ik wat kinine en calomel. Een zwaar-bewolkte -middaglucht lag over de golf. De torenbergen stonden zwart-blauw -achter de loodkleurige golven en het krijschen der meeuwen en gieren -klonk heesch en hatelijk naar binnen. - -Zonder dat ik het beletten kon, schoten wilde, buitensporige gedachten -door mijn brein. Overmoedige lachkrampen maakten zich van mij meester: -"Het gastspel waartoe wij op aarde, ongevraagd en door de schuld onzer -ouders verplicht worden, is geen comedie, maar een treurspel----ha, -ha, hi------!" - -Ik stak een nieuwe zwarte Birmaansche sigaar op, morgen zou ik -misschien niet meer mogen rooken, en nam nog eens kinine. - -Op de golf voer een visschersboot met regelmatige, vervelende -riemslagen dichtbij den oever heen en weer. - -"Holloeki, als ik weer gezond ben, klim ik op gindsche rotsen; ik -ben in de bergen geboren." - -Ik wou, dat er iemand kwam om mij te verplegen. Doch hier komt -ongeroepen net zoo min een mooie vrouw tot me als in Europa, en als -ik haar roep, wil ze--veertig tikals per maand---- - -Alles berust op wederkeerigheid, zelfs de liefde--als er tenminste -liefde bestaat------ - -Toen kwamen er wolken over het land gezweept, de wind wierp koel -regenstuifsel op de veranda, en een huivering doorvoer me, zoodat ik -me tandenklapperend in een wollen deken moest wikkelen. - -Het leven vergt een inspanning, waartegen niemand is opgewassen. - -Later doemde een bruine gestalte voor mij op in een wit buis, ik was -blij dat ik hem herkende: dat was Aris, eindelijk ook van de Zwarte -Rivier terug. - -"Goeien dag, toean------!" - -Ik antwoordde niets. Hij moest zien, hoe slecht het met me ging. Het is -een eigenaardig feit, dat we soms menschen, die we graag mogen lijden, -juist onvriendelijk behandelen als we ze het liefst om hun hals zouden -willen vallen; een wreede, in heel veel menschen aanwezige zwakheid -is het, te meenen dat juist diegenen onder onze vrienden ons lijden -moeten helpen dragen, die ze het diepst weten mee te voelen. - -Aris was doodelijk verschrikt door deze zwijgende begroeting. - -"Daar, kijk eens in wat voor een toestand je toean zich -bevindt!" verweet mijn knorrig gezicht hem. Zacht zei hij tegen den -kokkie, toen hij, van den eersten schrik bekomen, nog verder de treden -naar de veranda opkwam: "Onze toean zijn hoofd is rood!" - -Het is altijd iets akeligs, als de koorts zich van een mensch meester -maakt. Ik weet niet, wat verschrikkelijker is voor een zieke, -zich midden in een aanval te bevinden, of dit zachte, gestadig -en onophoudelijk toenemen der koorts in zich te bespeuren, dat, -als er niets komt wat haar tegengaat, in enkele uren het einde kan -brengen. "Holloeki, waar heb je die boonen gekocht?" - -"Bij een vriend in het dorp, heel goedkoop, toean!"-- - -De kinine begon ondertusschen te werken. Duizenden watervallen -ruischten in mijn ooren, heete koortsgloed hamerde in mijn slapen. Toen -moest ik lachen: - -"Dehng is dood, is 't niet, Aris?" vroeg ik nieuwsgierig en -triomfantelijk tegelijk, omdat ik wist, hoe makkelijk het was een -cholerapatiënt te diagnostiseeren. - -Maar wijl Aris ook mij niet zoo heelemaal meer vertrouwde en hij door -dit onverwachte weerzien nog heelemaal als verdoofd was, ontweek hij -schuw mijn vragenden blik. Doch zijn woorden: "Toean, blanke menschen -sterven niet zoo makkelijk!" die hij angstig en beklemd stamelde, -hield een duidelijker bevestiging van mijn vermoeden in, dan wanneer -hij eenvoudigweg "Ja!" geantwoord had. - -Dat werd een stille middag. Aris en Holloeki zaten tegen den muur, -radeloos, hun van koorts woelenden toean voor zich, en vooral de -Maleier, die verreweg de gevoeligste was, zat versuft en treurig naar -de glinsterende zee te staren. - -"Dehng's vrouw is ook dood. Van de zeven menschen in zijn huis leeft -er nog een!" hoorde ik hem den kokkie in het oor fluisteren---- - - - -Ik had opgehouden met rooken. Het was intusschen avond geworden. In -het dorpje, achter groote flardende bananenbladeren gingen de eerste -lichten aan. Holloeki werkte niet. Aris zat werkeloos onder aan de -trap. Het was donker en droef op aarde. - -"Aris' gezicht is vaal," dacht ik, "maar zijn oogen stralen!" - -Ik wist nu: Onophoudelijk zou ook ik gedurende den nacht -wegschrompelen, mijn blik zou leeg worden, zooals ook Dehng's blik -leeg was geworden, mijn wangen zouden invallen en over enkele uren -was ik dood. - -Maar eigenlijk was me dat een beetje onverschillig. Wat zou het helpen, -mij tegen deze, alle menschelijke krachten te boven stijgende machten, -als koorts en cholera te verweren. Ik was nog maar door één vurig -verlangen bezield: te mogen vergeten, weldra zou het met dien onzin -gedaan zijn. - -Toen droegen mijn bedienden mij naar mijn bed. Mijn hersens waren -een en al denken.--Ik zag in de verte, heelemaal tot in Zwitserland. - -Op zekeren avond zou er ginds in het dagblad staan: "gestorven in -Achter-Indië aan de koorts." Eenigen mijner kennissen zouden "Zoo, -zoo," zeggen en een medelijdend-benepen gezicht zetten, anderen zouden -juist het tegenovergestelde doen; doch bijna bij allemaal, misschien -wel bij allemaal (tenminste in het geheim) zou een zelfgenoegzaam -blaasje uit hun bierglas-ziel opborrelen, hun heele weldoorvoede -lichaam zou met een ruk van "zichzelf voor een dergelijk noodlottig -einde veilig weten" zeggen: "Waarom is hij daar ook naar toe gegaan?" - -"Aris!" - -"Toean!" - -"In het gele koffertje liggen een paar belangrijke dingen, geef ze, -als ik dood ben, aan mijn landgenoot in Thalerng------voor mijn vader!" - -Er was wind komen opzetten. Een regenbui zwiepte door het duister, -trommelde kletterend op het dak van palmenbladeren, en de echo der -geluiden verdubbelde en vermengde zich met de kolking van mijn hamerend -bloed. Vensters en deuren stonden wijd open. Op verren afstand, -over de zee, ver achter de zwarte kustgebergten, bijna in China, -weerlichtte het bleek en vaag.---- - -Aris en Holloeki dempten hun stemmen tot fluisteren toe; het was mij -opeens, als was ik weer een klein knaapje, als zouden mijn ouders -daarbuiten angstig voor hun zieke kind bidden------ - -De ontzetting zat mijn twee bedienden in den nek. Het spooksel der -cholera hing boven ons huisje. In de fijn-getakte pijnboomen loerde -het, in de manen der kokospalmen; en de zee zong dien avond hol en -anders dan op zonnige, gelukkige dagen. - - - -Ver van de Zwitsersche bergen te sterven heeft voor onze dierbaren -thuis iets bijna niet voor te stellen vreeselijks. Te weten, dat -hij ergens aan de kust van Achter-Indië, verlaten en eenzaam, alleen -onder wilden, zijn leven heeft gelaten. - -In zoo'n dorp, dat uit louter mangroven en moeras bestaat, waar het -regenwater dat van het dak druipt het eenige zuivere is en de modder -uit heel het achterland zich met den afval van het dorp vermengt tot -één akelige, soms natte, soms droge, reusachtige mestvaalt, waarop -doode honden, katten en--bijna zou men denken ook menschen--liggen, -door eb en vloed nu dorp-in en dan weer dorp-uit gedragen, soms in -de zon verdorrend en dan weer rottend. - -Vanuit de in warme behaaglijkheid en in een gevoel van saamhoorigheid -bijna verdrinkende burgerlijkheid bekeken, zit er aan de groote, -wijde wereld wel iets van leegte; de eenige, die daarheen trok, -denken de menschen thuis, zweeft in den liefdeloozen vreemde als een -eenzame planeet in de ijzige kou van het wereldruim------ - -Maar------of dat juist is? - -Zijn hier niet ook deelnemende menschen om mij heen, zit de kokkie -niet, wachtend op mijn wenschen, bij mij; komt zelfs juffrouw Sih -niet uit het dorp, om te informeeren (natuurlijk op haar manier) -hoe het met mij gaat? En bracht ze niet Noe Kiang op den koop toe mee? - -O, ik zou me prachtige, gloedvolle droomen kunnen voorstellen, die mij -over den weemoed van het sterven------heen konden zetten. Tenslotte -ben je toch een kerel en voel je je sterk genoeg om ook zonder bijstand -alles te doorstaan. - -Visschers met hun netten liepen langs het strand naar hun -werk. Fakkellichten glommen op. De zee was in duisternis gedompeld -en de bezige bruine lichamen der mannen leken in de kleine wereld, -die het schelle licht scherp om hen heen afkringde, als poppen, -waarmee een vreemd groot kind speelde. Alle geruchten waren gedempt, -wekten in mij weliswaar indrukken van bewegingen--ik zag gestalten -opdoemen en rondloopen--doch zonder de geluiden, die mijn verstand -als bij hen behoorend wilde verklaren, werkelijk te hooren. - -Dan verwijderden ze zich, gingen naar huis om te slapen: morgen was -er weer een dag------voor hen. - -Niets dan de nacht bleef nu buiten, donker en koel en toch vol warmen -adem. De wind floot klagend zachte melodieën, en in een oneindig, -altijd nieuw, altijd weer ander, en toch altijd hetzelfde sterke -rhythme, zongen de golven, al maar slaand tegen het vlakke strand. En -het lied dat zij zongen, het wisselend, gelijk de hoop in de harten der -menschen dan aanzwellend en dan weer wegstervend ruischen, sloop bij -mij naar binnen in mijn houten huis, niet te stuiten en net zoolang -totdat mijn vermoeide brein uit het gemurmel der golven zich zijn -eigen melodieën puurde, waarop de woorden zich, weliswaar op bekende -wegen, maar toch als op een moeilijken tocht niet dan langzaam en -traag aaneenrijden: - - - Wenn der Schnee von den Alpen niedertaut - Aus dem See blau der Himmel widerschaut, - Wenn die Glocken laüten von den Alpen her, - Schau ich doch die liebe Heimat nimmer mehr-- - ------------------------ - - -En opeens was het mij, alsof ik een oude vertrouwde stem hoorde, die -van alle kanten aanzwol, van den zandigen dorpsweg, uit de kartelige -kronen der palmen, uit de donkere wolken van ver, ver weg over zee, -een vrouwestem, die klonk als het zuiver geklingel eener bel, die -zacht en gedempt klaagde: - -Lief vaderland, dierbaar vaderland, zie ik u dan nimmer meer------? - -Toen kwam er in mijn eenzaamheid een wanhopig verlangen in mij op; -Holloeki moest mijn dagboek brengen, en met duizelende zinnen begon -ik bij den schijn der kaarsen een korten groet neer te schrijven: - -Lieve Allemaal. - -Het gaat mij nog altijd tamelijk goed. Het is hier natuurlijk wel -eenigszins anders dan bij jullie witte gletschers.--Maar toch wil en -moet ik nog een poosje hier blijven. Ook al valt me dat zwaar. Dat -alles zal dan later, wanneer het tot herinnering geworden is, des te -waardevoller zijn. En tenslotte is men toch op de wereld om van zijn -leven zoo mogelijk iets goeds te maken------. - -Er bestaat maar één plicht: De volgzame dienaar van zijn bestemming -te zijn------en het te blijven----ook al zou dat komisch of misschien -wel ontzettend worden---- - - - -------maar toen overweldigde mij het wantrouwen tegen mijn eigen brief, -en ik rukte met een vastberaden greep deze valsche bladzijde er uit.-- - - - -------ik zonk weg in den maalstroom mijner phantasieën; -koortsgevoelens en zwarte schaduwen vielen op mij aan, alle -werkelijkheid en heldere gedachten verscheurend. Nu sliep ik, was -dan zoo goed als wakker, dwaalde rond door vreemde werelden, viel -in bewusteloosheid.-------------------- - -Opeens zat ik in een hall die veel had van een ridderzaal, welke -geheel met blauwe zijde gestoffeerd was; blauwe vlammetjes, uit de -groote tafel en uit het plafond te voorschijn flitsend, verspreidden -een zoeten schijn. Op stoelen met blauwe kussens bedekt rondom -tegen de muren zaten menschen, veel menschen, en allen droegen mijn -gezicht. Met ingelegde, stralende saffier-kristallen stond boven de -deur geschreven: Familieraad! - -En een in de vergadering, een oude man, wiens sneeuwwitte baard in de -blauwheid van het vertrek helder opstraalde, stond op en sprak tot -de jongens, die zijn kleinzoons schenen te zijn: Er was eens een in -onze familie----een vreemd heerschap. Hij wilde het leven trotseeren -en alles doen, wat voor de menschen niet heilzaam is. Tenslotte stierf -hij in den jungle. - -Denk er aan, doe het hem niet na. Maar bespot hem niet nog in zijn -graf. Want hij was au fond een goede kerel. - -Het was een innerlijke stem, die hem zoo beval te leven. En het -schijnt het noodlot der beste families te zijn, van tijd tot tijd -zulke dwarsdrijvers en luchtsprongnaturen te moeten voortbrengen------. - -Toen werd ik wakker. Koele, bleeke schijn kondigde een nieuwen dag -aan. De zee ruischte door mijn venster naar binnen, en ik nam er -werktuigelijk kennis van, dat ik nog niet dood was-------------------- - -De vermoeidheid van dien zieken tijd, waaruit al mijn zenuwen als -ouder geworden, gerijpt en een nuance fijner gestemd, klaarden, -hield nog vele dagen aan. Ik was wit geworden in mijn gezicht, mijn -oogen lagen diep in hun kassen, en als ik in den spiegel keek, zag -mij iemand aan, die niet meer van deze wereld scheen te zijn. - -Maar de koorts was nu voor goed gebroken, en niettegenstaande ik er -ellendig uitzag, stormde nieuw leven in mij aan. - -'s Ochtends en 's avonds woei er een frissche bries van zee aan, -Holloeki voerde mij met versterkende ziekenkostjes, kookte kruidige -kippensoepjes, en het was hem gelukt in een Chineeschen winkel een -heelen stapel bussen Berner alpenmelk op den kop te tikken. Ik gaf -mij alle denkbare moeite uitsluitend voor mijn herstel te leven, -rookte weinig, luierde uit overtuiging en slurpte de eene bus na de -andere der kostelijke vloeistof naar binnen, zooals de versmachtende -in de woestijn het laatste water uit zijn zak. - -Zoo sterkte ik weer aan onder Holloeki's vriendschappelijke verpleging; -wel heel, heel langzaam, maar toch vlugger dan ik ooit gedacht had. En -op een goeden dag stond weer mijn oude zwerflust in mij overeind, -die een diep in mij wortelend verlangen is en evenzeer bij mijn arm -geteisterd lichaam behoort als mijn hersens en mijn hart, en die mij -telkens weer zal voortjagen zoolang dit leeft, zoolang die denken en -zoolang dat slaat. - - - - - - - -GEWELDENAARSNATUREN - - -Toen de draaglasten verdeeld waren, braken we op. Achter den tempel -van Canboeri op zandig-stoffige wegjes verdwenen de koelies de een -na den ander verder in het oerwoud. - -Holloeki marcheerde aan het hoofd naast den leider, ik zelf -slenterde achter de karavaan aan, samen met Aris. Ik gevoelde mij erg -onbehaaglijk dien ochtend. Ik had Aris voor het hoofd gestooten. Zoo -vaak zijn gezicht mij aanzag, scheen het zonder woorden te vragen: -"Toean, hoe kan je dat nou doen------?" Hoe dikwijls had hij mij niet -al verklaard: - -"Toean, als we koelies noodig hebben, laten we ze dan zelf uitkiezen; -dan worden ze door ons betaald en kunnen wij ze bevelen!" - -En nu vandaag, nu we toch een onderneming voor ons hadden, die -in de blauwe verte der Siameesch-Birmaansche grensbergen vaag en -vol geheimenis op ons wachtte------nu was de toean op het voorstel -ingegaan van zoo'n adellijk heerschap uit de stad, een man, die toch -stellig geen benul had van oerwoud en bivak en reizen, en had zich -mannen laten geven en had bovendien de betaling der manschappen na -den terugkeer aan hem overgelaten. Dat was nu toch al te sterk! - -"Toean, hoe kunnen we nu toch macht over die mannen hebben------?" - -Hoewel ik zijn verontwaardiging begreep, zei ik enkel kort: - -"Aris, denk je heusch, dat jouw toean ooit iets doet, dat niet -weldoordacht is?" En bij mijzelf dacht ik: "Er bestaat waarschijnlijk -geen enkel land op de heele wereld, waar je het iedereen naar den -zin kunt maken." - -Was ook ik niet een ondergeschikte, die bevelen kreeg, soms -verstandige, soms ook, die meer dan dom waren. Dezen keer moest ik -me schikken naar dien Siameeschen graaf uit Bangkok, omdat hij een -heelen berg vol erts aan mijn firma wilde verkoopen. Hier was een -beetje vertrouwen stellig op zijn plaats, als ik toch al tientallen -van keeren alleen op de woorden van den een of anderen onbekende -doelloos het oerwoud ingetrokken was en eigenlijk altijd reden had, -teleurstellingen te duchten. - -Op het laatste oogenblik voor het vertrek had Aris ontdekt, dat deze -voorname man zelf "geen flauw vermoeden had van de preciese ligging -van den Olifantsberg", dat hij onbemiddeld was en zonder het geld -van mijn firma nooit in staat geweest zou zijn een expeditie uit -te rusten om den ertsberg volgens voorschrift en zooals de wet des -konings het beveelt, in bezit te nemen en in kaart te brengen. Ook had -Aris met zijn speurneus al lang menschen ontdekt, die ons omtrent den -"Olifantsberg" beter konden inlichten dan dit stadsmensch, dat daar -nooit van te voren was geweest en ons iets te koop aanbood wat hij -niet eens bezat en nauwelijks van hooren-zeggen kende. - -Menschen uit den jungle, zooals alle menschen met een moeilijk -vak, zijn trotsch op hun handwerk. Het was dus vanzelfsprekend -dat Aris op dezen stedeling, die nauwelijks rechtop kon staan, -(om van reizen en zelf-meetrekken maar heelemaal te zwijgen), heel -minachtend neerkeek. "Nee, toean, dat mogen we niet doen. Wat heeft -dat nu voor waarde. Dat mijnland kunnen we zelf ontdekken, zonder -dezen laffen stadsgek eerst complimenten te maken en hem ten slotte -nog een onverdiende fooi te bezorgen." - -De voorname man, die van een adellijke zelfs den vorm niet had--het -was een soort oud, giftig aardmannetje--was mij van vroeger niet erg -goedgezind, omdat ik over een zijner andere mijnlanden een voor hem -onvoordeelig rapport had uitgebracht. En nu was het dus te verwachten, -dat hij al het mogelijke zou doen om te verhinderen, dat wij hem -voor zijn neus den "Olifantsberg" wegkaapten. Vooral omdat hij wist, -dat Aris en ik, wat het oerwoud betrof, geen kinderen waren. - -Daarom, om hem niet wantrouwend te maken, had ik mij met zijn -schikkingen betreffende de koelies onmiddellijk accoord verklaard en -alleen niet verkozen, dat zijn particuliere bediende met ons meeging, -een kerel, die mij al eens eerder in het oerwoud meer schade dan -voordeel had gedaan. "Hij moest mij maar laten begaan, ik zou de nog -zeer vage zaak onderzoeken en dan wel zorgen dat hij zijn aandeel -kreeg," zei ik tot den grijsaard. - -Hij ging ermee accoord: "Goed heer, Ong, mijn bediende, gaat niet -mee"---- - -Aan dit alles dacht ik onder het loopen. Het was een frissche ochtend -in November, met een zachten Noordoostenwind, ongeveer zooals een -midzomerdag thuis, en ik begon mijn zwerftocht, die een paar dagen -zou duren, krachtiger en vroolijker dan ik het anders in het heete -Siam vermocht. Eerst ontmoetten wij allerlei lieden, die naar de markt -van Canboeri gingen; kwamen nog langs eenzame hutten; daarna werd het -stiller, verlatener; de weg verloor zich in het stof, en ik was diep -in gedachten verzonken, die nooit kleuriger en levendiger door mijn -ziel trekken dan op zoo'n ochtend van loopen, als ik wel nog frisch -ben, maar de eerste teekenen van vermoeidheid zich toch al beginnen -aan te kondigen. - -Wij waren nog geen drie uur op weg, toen Aris opeens achter mij een -nijdig gebrom liet hooren; en toen ik omkeek, kwam daar warempel, -hijgend onder zijn draaglast, de bediende van den ouden graaf al -aanstappen. - -Ik lette niet verder op hem, hopend, dat hij spoedig een anderen weg -zou inslaan. Maar ik kon een verdenking toch niet van mij afzetten, -namelijk, dat hij door zijn meester gestuurd was, met onze karavaan -zou meeloopen en moest bespionneeren, wat ik als zaakkundige ginds bij -den berg deed, en de hoofd-gedachte: De graaf wilde zeker een zijner -eigen getrouwen sturen om op de plaats zelf een plattegrond ervan te -maken; een ruwe schets, naar den vermoedelijken stand der omliggende -bergen en dalen en naar de opgaande zon georiënteerd. En deze schets -zou de spion zijn meester dan op de een of andere manier door een -overhaasten terugtocht ter hand stellen, voordat ik, blanke, terug -was, en op deze manier zou die oude vent dan het waardevolle land, -dat nog vrij kroonland was, met een concessie beleggen, en mij zouden -intusschen mijn koelies ergens in het oerwoud op een dwaalspoor brengen -of misschien wel in den steek laten, zoodat ik te laat terugkwam----. - -Toen nu deze man zich 's avonds in denzelfden tempel als wij ter ruste -wilde begeven en de woordbreuk van den ouden graaf heel duidelijk -bleek en ik begon te merken, waar de geschiedenis op uit zou draaien, -werd ik helsch en liet den kerel openlijk zeggen, dat hij moest maken -dat hij wegkwam, of ik zou zijn meester met geen enkel woord vertellen, -wat voor kansen de Olifantsberg bood. - -Doch Aris kwam met het drastische antwoord terug: "De vent gaat toch -mee----al zouden we hem doodslaan...." - -Hij was half-ras China-Siam, van lenigen lichaamsbouw en had een -Chineesch "Spreek-heer-je-knecht-luistert"-gezicht. Maar dat was niet -echt. Als ik hem in zijn groene spleetoogen zag en merkte dat hij zoo -maar in het wilde weg iets had beweerd, knepen de smalle spleetjes -nog schuiner weg. En zoo duister en donker als zijn huid was, klonk -zijn naam: Tsjong Ong. - -Ook over de mannen, die ik als dragers mee had, was nog al wat -te vertellen. Maar niet veel goeds. Terwijl ik vroeger met lieve, -dienstvaardige bruinen, die elkaar in bereidwilligheid evenaarden, te -doen had, was hier eigenlijk ieder op zichzelf een fel, scherp-gevormd -gecompliceerd karakter. Allemaal wilde, ruwe gandja-rookers, kerels -met hartstochten, menschen, die verslaafd waren aan opium en nog -ergere zonden, eigengerechtigde venten, die zich onder de heerschappij -van den hennep hadden aangewend bruut om hun eigen recht te vechten; -ik-menschen, die, vóór alles wilden rooken en allang den egoïstischen -trek van den rookwellusteling in heel hun doen en laten meedroegen. - -De gids, die ons den weg zou wijzen, was de ergste. Zijn groote -pijp van bamboe zwaaide hij dag en nacht door de lucht. Hij had een -ineengedrongen gestalte, zijn stem klonk heesch en hij praatte op -zijn eigen wijze met mij, kwam vlak voor mij staan en staarde met -zijn dierlijke, als in koorts dwalende oogen langs mij heen. De oude -papieren tropenhelm, die hij had opgezet, gaf hem een soort nimbus -en macht over de anderen. Als hij halt hield om omstandig zijn groote -waterpijp te rooken, wat onder het marcheeren niet mogelijk was, konden -Aris noch ik onzen wil laten gelden, doch moesten wij toezien en dulden -dat het al bij den aanvang met de orde in het gezelschap misliep. - -Ik had me daar in een merkwaardig avontuur begeven. In sprookjesachtige -verten lag nog mijn doel. Het was me alleen bekend, dat jaren geleden -een aantal blanken een expeditie naar die streek had ondernomen. Ze -reisden goed gewapend en rijkelijk van al wat noodig was voorzien de -rivier op bij gunstigen waterstand. - -En ik was nu zoo dom en overmoedig of bescheiden, hetzelfde te voet -te probeeren, met zeven mij volkomen onbekende mannen, bijna zonder -proviand, ongewapend en zooals men een wandeling gaat maken. - -Dag aan dag legden wij ongeveer vijftien mijlen af, 's morgens met -de zon op weg gaand, door open bamboe- en doornbosschen, waar de weg -zich verloor, en het was mij een raadsel, hoe de mannen telkens weer -konden zeggen: we loopen goed. Soms was de weg----voor mij onmerkbaar, -alleen daardoor te herkennen, dat van een of anderen tak een half -jaar te voren een twijgje was afgesneden, naar de gids zei. - -Onophoudelijk ging het in koelie-tred van het laatste dorp verder -in de eenzaamheid der oerwouden, waar geen hutten meer waren, geen -menschen woonden en waar een eenzame zwerver spoedig te gronde ging. - -Waar niets dan verlaten heuvelen, droge kalksteenen aan den rand van -den weg stonden, waar het woud nu kaal en dood was en groote vlakten -taai, al erg verdroogd olifantsgras zich moeizaam van den eenen -natten moesson tot den anderen in het leven trachtten te houden. Veel -heerlijker dan het ons beschavingsmenschen meestal bewust wordt, -is het gevoel van eigen kracht. Ik heb deze ontdekking in den jungle -telkens weer opnieuw gedaan. Dezen keer, op dezen tocht, voelde ik -me sterk genoeg, om elke verstandelijke overweging uit te lachen en -de vreemde onderneming tot aan het einde te volbrengen, wat er ook -gebeuren mocht. De koorts was nog éénmaal uit mijn lichaam geweken, -de winter-moesson had de hitte gebroken, en ik was weer geheel en al -van den ouden, goddelijken ondernemingslust en de energie vervuld, -welke ik vroeger in de bergen had bezeten, maar veel te hoog aansloeg -en cultiveerde. - -Tsjong Ong liep nog altijd achter ons aan (de eerste twee dagen -had ik vergeefs gehoopt, dat hij ons ergens op een kruispunt zou -verlaten). Onder het loopen hield hij zich weliswaar achteraf, bleef -urenlang onzichtbaar, maar zoodra we rust hielden, dook hij weer -op. Hij was van een ongelukkige, narrige driestheid, en inplaats -zich tenminste niet nog gehater te maken dan absoluut noodig was, -praatte hij gewichtig, stond mijn mannen in den weg en deed precies -alsof hij bij mijn karavaan hoorde. - -Het was zoo wat midden op den derden dag van reizen, we waren door -schaarsch bamboewoud en over wijde vlakten met geel gras, waar magere -koeien en half-wilde buffels weidden, aan een ravijn gekomen, waarin -het spaarzame water als tot een kleinen vijver was gestuwd. Daar -gebeurde het, dat, waarschijnlijk toevallig en ongewild, de rampzalige -kerel mij zijn bundeltje goed vlak voor de voeten lei en zoo dicht -op mij toe trad, toen we halt hielden, dat ik geheel onwillekeurig en -zonder dat het verstandigste overleg hier iets had kunnen verhinderen, -zoodra hij zijn stomme stem verhief, zijn prulleboel opnam en het -in een wijden boog wegwierp. Dat ging akelig-vlug in zijn werk; alle -onheilvolle daden, waarvan men later bijna berouw zou willen hebben, -gaan vlug in hun werk. Eer het bundeltje goed en wel uit mijn hand was, -merkte ik dat ik te ver gegaan was. Vervloekt slank en even boven mij -uitstekend, stond Ong voor me, het mes in de vuist. Een roofdier in een -Chineesche broek. En er lag een vreemde zwoelheid over ons tweeën en -de overigen, die opzagen en zwijgend onzen tweestrijd, die weliswaar -enkel uit gebaren en stomme oogentaal bestond, volgden. Dat ik zijn -eigendom had weggeworpen, dat was te veel voor dezen wilde, dat deed -hem meer pijn dan booze woorden. Nu was er iets in hem gebroken. - -Maar Tsjong Ong, de halve slaaf, trouw tot in den dood, van een echten -Aziatischen despoot, die aan het bevel van zijn meester hechtte als -een hond, droop tenslotte toch zonder een woord, hoewel knorrend, -voor den nimbus van den blanke af. Maar omkeeren wilde hij ook nu nog -niet. Elk zelfstandig oordeel miste hij; hij begreep niet, dat van nu -af zijn meegaan zijn ouden meester meer zou schaden dan helpen, omdat -ik, blanke, nadat de haat eindelijk tot een openlijke uitbarsting -was gekomen, nu onder geen enkele omstandigheid zijn meester meer -zou willen helpen. - -Doch aan den anderen kant sloeg ik veel te weinig acht op het voorval -en had er geen vermoeden van, welk een diep beleedigden vijand ik nu -achter mij had, toen we dieper het land introkken. Het oerwoud werd -al woester en onherbergzamer, en het wegje smaller, en ik voelde de -eenzaamheid en de menschenleege streek om mij heen als een diepe smart. - - - -Des avonds sliepen wij in het ravijn van Sadong onder den blooten -hemel. Midden op de bedding der beek, op het grint, spreidde Aris -mijn zeildoek uit, het matrasje er op; rechts daarvan maakte hij -op een stapel varens zijn bed klaar en aan mijn linkerkant dat voor -Holloeki. De koelies droegen hoopen hout aan, rammelden wat met hun -kookpannen en richtten zich in om tegen een kouden nacht beveiligd -te zijn. - -De beek-bedding lag tusschen steile oevers, diep in-gevreten, en -de boomen stonden aan beide zijden hoog en zwaar. Weer begon het -duizendvoudige zingen en juichen rondom in het oerwoud, en vanaf de -bergen streek een koele wind aan. Ik was vermoeid en bevond mij in -een dier gelukkige feestelijke stemmingen, zooals ze na een langen -marsch en een ruwe dagtaak in zulke eenzame landstreken den zwerver -wel overkomen. Hoe eenvoudiger de wereld om hem heen, hoe dichter -het geluk voor het grijpen ligt! - -Toen na het avondeten de maan boven de kronen der boomen opkwam en -zilverige nevelwolkjes langs alle hellingen van het oerwoud zweefden, -vroeg Aris, zijn pijp aanstekend: - -"Toean, hoeveel steenen wel vandaag?" - -Hij bedoelde hoeveel kilometersteenen--die hem van de spoorbaan bekend -waren--hebben wij afgelegd. - -Toen ik zei: "Wel bijna dertig!" werd hij trotsch. Aris was zoo, -was idealist en verstond de kunst, zich over zijn kracht te verheugen. - -Tsjong Ong had ik absoluut vergeten. Een eindje van ons vandaan -had hij zijn eigen vuur aangelegd; hij scheen zich beter te willen -gedragen, en mij kwam het kleingeestige, enghoofdige mannetje zoo -onbeteekenend voor en zoo ouderwetsch-primitief, dat ik niets kwaads -van hem duchtte. Als iemand zoo stompzinnig aan het bevel van zijn -meester hing--, hoe zou die zich dan tot een pittige, zelfstandige -daad kunnen opwerken? Wel bewoog hij drukker en meer dan noodig met -zijn lange mes en praatte dikwijls luid met zichzelf--maar--dat doen -ten slotte meer menschen, die veel alleen zijn. - -Af en toe zaten een paar der dragers bij zijn vuur, zelfgenoegzaam -hun pijpen rookend; later was hij alleen. Onophoudelijk ruischte de -beek over de blanke kiezelsteenen. Aris sliep misschien al, Holloeki -had al de kookpannen en potjes en andere kostbaarheden allang in de -manden gepakt, het meerendeel der mannen rustte al, toen ook ik mij -neerlei, toen ook mij het ritselende beekje in het rijk der droomen -zong.-------------------- - -Toen wij den volgenden ochtend met fiksche stappen door het gouden -oerwoud verder trokken, kwam Aris geheimzinnig op mij toe, en zijn -gezicht stond star, en zijn oogen waren geel, toen hij haastig -uitstiet: - -"Toean, er is gisteravond bij het vuur geducht over je gesproken! De -kokkie weet het. Een koelie heeft het hem vannacht allemaal -verraden. Toean, je mag den Olifantsberg niet levend bereiken!" - -Het ligt in den aard der Maleische taal, die enkelvoud en meervoud -niet altijd precies onderscheidt, dat ik niet dadelijk begreep, -hoe groot de samenzwering was. - -Eén enkelen man zou ik nooit vreezen, maar toch kon ik de verdenking -niet van mij afzetten, dat misschien al mijn dragers met den gids -erbij, dat misschien de heele troep met hun opiumoogen van plan -was--------kortom, ik verwachtte niet bepaald keurige onthullingen. - -De gids, een soort hercules, een krachtmensch in bruin, zong -woeste heesche krijgs- en jachtliederen, waarin telkens het donkere -woordje tai = dood, voorkwam, en soms had hij er schik in, mij pal -in het gezicht te krijschen, zoodat ik onwillekeurig dacht dat hij -vloekte,--of lief tegen me te doen, zoo aardig en verdacht-vriendelijk, -alsof hij--een echte, voorzichtige Boeddhist--een binnenkort volgende -slechtheid ten opzichte van mij al bij voorbaat door goedheid wilde -delgen. - -Doch Aris verklaarde telkens weer als ik vroeg, wat zeggen ze nu, -luister eens, waarover praten die twee nu met elkaar, waarom neemt -die sterke kerel nu zijn mes ter hand--telkens weer berichtte Aris: - -"Niets, toean, ik geloof vast dat alleen Ong woedend is en alle -anderen ons misschien wel goed gezind zijn----." - -Maar ik vond nu het vriendelijkste woord van den één even angstwekkend -en vijandigheid verradend als het onmenschelijke gegrom van den ander; -en toen op een keer de heele horde, wetend dat we definitief den weg -kwijt waren, radeloos en dadeloos om mij heen stond, toen dacht ik: -Hu--wat zouden die woudmenschen het leuk vinden, dezen blanke aan -een boom te binden en aan den tijger over te laten. - -Nu spraken alle boomen tot mij en in de meest onschuldige dingen meende -ik teekenen van naderend onheil te voelen; en het dozijn spleetoogen, -deze schare vreemde Aziatengezichten, die mij daar zoo koud omgaven, -maakten opeens den indruk op mij mijn noodlot te zijn. Verraad zei -ieder blad dat viel, en elke wolk, die voor een oogenblik het vage -schemerlicht van het oerwoud nog duisterder maakte. - -Hoewel, die eene krachtkerel, die altijd nog zoo eerbiedig tegen mij -sprak, zou stellig aan mijn kant staan------en toch, hoe eenvoudig -en makkelijk zou het voor deze bende zijn een voorwendsel voor -handtastelijkheden te vinden, hoe vlug kwam somtijds Aris' drift -op----een paar messteken, en in de zwijgzaamheid van het eindelooze -oerwoud zou mijn laatste geheim voor eeuwig goed bewaard blijven. - -En opeens moest ik aan mijn boek in het gele koffertje denken. Nu -zouden die bladzijden dan ergens in het bamboegewarrel verrotten, de -wind zou blad na blad omslaan en al mijn ontberingen en inspanningen -zouden vergeefsch geweest zijn. En het meest plaagde mij de gedachte, -dat ik nu hen die ik liefhad in mijn vaderland niet zou kunnen toonen, -dat ik een ander was geworden, grooter; hoe ik in de ruwe wereld -daarginds, hoe ik in de eenzaamheid der oerwouden tot een nieuwe -levensbeschouwing gekomen, hoe ik gegroeid was. - -Aan hen, die mij vaak klein en moedeloos hadden gezien, wilde ik -toch zoo graag eens toonen, hoe ik nu tot grooter rust en kracht was -gekomen, hoe ik nu het sterke geloof in de wereld in mij droeg, het -rustige weten dat er een streek op aarde was, waar de gecompliceerdheid -der wetten het leven der menschen nog niet vergiftigt, waar ik de -mogelijkheid nog voorvoelde, gelukkig te worden en kalm en rustig -op mijn eigen leven neer te zien. Waar ik fatalistisch alles, alles -leerde aanvaarden, zonder aan arbeidskracht in te boeten, zonder neer -te zinken, door nood en dood heilig er naar strevend het allerhoogste -te bereiken, mijn eigen weg gaand en zonder mij erom te bekommeren -welken prijs ik daarvoor moest betalen. - -Van al deze belangrijke ervaringen en successen zou ik nooit -meer mededeeling mogen doen; er zou altijd een beetje de schijn -van een vluchteling, van een voor het leven en voor zichzelf -de wereld ingetrokkene aan mij blijven hangen. "Verrek aan den -Sacramentostroom!" zooals het zoo scherp in het Zwitsersche -landverhuizerslied heet. - -Al deze gedachten gaven mij een groote innerlijke vastheid en een -taaie begeerigheid om voort te leven; en zoo afgemeten-zeker als mijn -stappen, werden nu mijn korte bevelen, en ik nam mij zelf daar nu waar -alsof ik een ander was, alsof ik voor mijn eigen persoonlijkheid stond -en er schik in had, hoe hij daar zoo zeker en dapper tusschen al die -kerels stond, een hard besluit om de lippen en met rustige oogen, -die van de geestelijke superioriteit van den blanke getuigden. - -Even weinig vriendelijk moest den mannen Aris' gezicht lijken. Hij -liet het wit of eigenlijk het geel zijner ook-spleetoogen spelen -als een verraden Maleische zeeroover uit de vijftiende eeuw, toen -hij vastbesloten en voornaam tot mij zei: "Baiklah, kita poen darah -merah! Kaloe toean mesti mati, kita mati dahoeloe!----Welnu, ook ons -bloed is rood! Toean, als jij moet sterven----dan sterven wij eerst!" - -En het was een prachtig verdrag, dat we daar met elkander sloten. Ik -beloofde hem, geducht wraak te nemen, als hem ook maar een haartje -gekrenkt zou worden. Ik geloof, dat de koelies ons verbond bevroedden -en ik denk niet, dat er een onder hen den moed had gevonden, ook -maar te vermoeden, dat ik niet toch nog ergens in het geheim een -schietwapen of iets anders ter mijner verdediging had. - -Wat echter niet het geval was. Met bamboewandelstokken stonden Aris, -Holloeki en ik tegenover deze ellenlange messen dragende kerels. Iets -van het wonderlijkste, dat de lieve Heer mij in mijn wieg beliefde -te schenken, is een fiksche dosis van een soort lichtzinnigheid, of -misschien beter gezegd, goedgeloovigheid, hoop in de toekomst: "We -zullen wel zien----!" Hoe zou daarzonder het leven te dragen zijn! Of -misschien was het niets dan luiheid die mij er schuw voor had gemaakt -door al de wetsvoorschriften heen te dringen, die zelfs in Siam noodig -zijn om verlof te krijgen: "een geweer bij zich te mogen dragen." - -Inderdaad heb ik twee jaar lang op al mijn reizen nooit een wapen -gedragen. - -Mijn leven lag nu in Aris' hand. Heel makkelijk had hij het zijne tegen -het mijne kunnen uitspelen. Hij wist, dat ik weerloos was. Als hij mij -trouw bleef en ik moest sterven, dan zou ook hij moeten sterven. Zeven -tegen drie. Ai, hoe begon ik toen ook zijn gezicht anders te bekijken, -hoe leek mij ook dit, het gezicht van mijn besten en eenigen vriend -opeens twijfelachtig. Zijn niet juist de beste menschen en zulke, -die uiterlijk zonder zweem van iets ergs zijn, in den grond vaak -misdadigersnaturen! - -Had ik niet ook hem wel eens ruw moeten behandelen en grof tegen -hem uitvallen! Zou hij mij altijd vergeven hebben? Bevond hij zich -hier niet zelf in een oog om oog, tand om tand------in een handeling -eischenden toestand? Of zou hij niet vergeten hebben, dat ik zijn -hoogsten droom naar een huis en een vrouw in vervulling had gebracht? - -Holloeki was minder bij deze aangelegenheid betrokken. Hij was -klein en van minder belang en verloor zijn humor niet. (Wat zijn -geweldige bamboeknuppel bewees). Misschien was zijn vereering -en opvatting van het wezen van iederen blanke grenzenloos hoog, -misschien was hij er benieuwd naar, hoe het zijn zou, als ze den -toean doodsloegen. Waarschijnlijk was dat de uiting der Chineesche -"harteloosheid", der concentratie van alle belangstelling alleen op -leden hunner eigen familie en al hun vele voorvaderen. In elk geval -scheen hij ervan overtuigd, dat er ook voor hem iets goeds uit het -koffertje zou vallen, zoodra de toean dood was. - -Wanneer Ong met zijn messen rondtastte, troostte hij mij: - -"Tida apa! Dat hindert niets! Ong is misschien niet dapper genoeg -voor den dood!" - -Wijl het een twijfelachtige onderneming is, zielestemmingen van -Chineezen te willen onderzoeken, vertrouwde ik meer op Aris, die -door zijn toornig gezicht van zijn houding ten mijnen gunste had -blijk gegeven en zeker niet veel sympathie meer van de anderen te -wachten was. - -Goed, dat ik bij kracht was en van begin af aan streng met de kerels -had omgesprongen. Een toean moest voor zijn koelies altijd iets -hebben dat hun angst inboezemt, iets van een god, die tegelijk een -duivel is.-------- - - - -Gelukkig bleek toen als eenigermate waarschijnlijk, dat alleen de -eene--Tsjong Ong--mij werkelijk diep-vijandig gezind was. De anderen -schenen zich meer uitsluitend in afwachting van een frisch en vroolijk -bedrijf en in halve onverschilligheid te bevinden. Maar kwam het tot -bloedvergieten, dan zouden ze heel gauw partij kiezen. Dat was wel -heel zeker. - - - -Ik voel vandaag den dag nog de heete zon in mijn rug, nog zie ik, -hoe wij, de laatste sporen van den weg verloren, aan den oever -stonden, rondom hooge bergen, met eeuwige, ondoordringbare wouden -bedekt, ontoegankelijk en vijandig. Ik zie nog dien stroom voor mij, -soms onstuimig en over scherpe rotsen schuimend, dan weer tot lange, -rimpellooze meren gestuwd, die diep-groen--ondoorgrondelijk leken. Het -was 's middags drie uur geworden, het gevoel kwam al dringender in -mij op, dat het niet lang meer zou duren of het was avond; dan zou -het nacht worden en lag het laatste dorp met zijn beschutting en orde -al meer dan honderd kilometer achter mij. - -De dragers streden met de gidsen en telkens meende er een, dat hij den -goeden weg gevonden had, en telkens weer opnieuw poogden dan de mannen -met haastige schreden een uitweg te vinden uit deze eenzame streek. - -De hoeveelheden rijst waren klein geworden. Het vleesch was opgegeten -en aan omkeeren, met welke gedachte ik mij al inniger bezighield, -viel niet te denken. Dan zou er vele dagreizen lang geen rijst -voor de koelies te vinden zijn en de ruwe horde van menschen zou -krankzinnig-wild worden, en zou---- - -Eten is hier in de natuur te belangrijk en een soort godsdienst, -waaraan niet getornd mag worden. Het gebeurt nooit, dat een koelie -om een of andere utiliteitsreden zijn eten uitstelt, en vooral -niet, wanneer het hem boven zijn loon gratis is toegezegd. En ik -was dwaas genoeg geweest om dit te doen. Het was mij, alsof ik de -geprikkelde brommende magen om mij heen hoorde, die geen welwillend -begrip over hadden voor het feit, dat ook ik de laatste vezels van -mijn verwaaid idealisme al bijeen had moeten schrapen en tot het -culinaire, voor een Europeanen-maag weinig aanlokkelijke menu van -"varens met bamboerattengebraad" was overgegaan. - -Daar lagen complicaties en moeilijkheden voor mij, die aan het -vraagteekenachtige van het begrip "noodlot" deden denken. - -Zag misschien daarom in haar onvruchtbaarheid de wereld er te goudener -om uit? Het licht der zon, die in de tropen meestal te steil en te -hoog staat om in de oogen te schijnen, straalde nu op dezen laten -Novembermiddag vlak en fel in mijn gezicht. Een rotswand schitterde -uit de geslotenheid der opeendringende wouden op, ver en toch dichtbij -in zijn lichtheid en gelijk een kasteel van marmer. - -En toen opeens, terwijl we weer radeloos op den steilen oever stonden, -boven een der diepe, den indruk van meren makende, verbreedingen -in den stroom, riep ons van over het water geheel onverwachts een -woudmensch iets toe en kon ons den weg wijzen. - -Het dorp, waar wij heen wilden, was nog twee dagen ver en alleen -menschen die de omgeving kenden, zouden in staat zijn den weg over de -bergen te vinden. Doch we moesten maar met hem meegaan, hij zou ons een -plek wijzen waar de woudmenschen altijd heengingen om te rusten; daar -konden wij den nacht doorbrengen en den volgenden dag zouden wij een -andere nederzetting bereiken, waar waarschijnlijk rijst te vinden was. - -Er waren twee of drie woudhutten, zei hij; Birmaansche nomaden hadden -een vliegend dorpje aangelegd, om bamboe te hakken, dat zij op groote -vlotten naar het dal brengen, om in de lage streken der rijstvelden, -waar de menschen weinig bouwmateriaal hebben, te verkoopen. - -Hoe vaak ben ik vanuit de eenzaamheid bij de menschen gekomen! Ik -heb mij nooit zóó over menschen verheugd, als over degenen, die ik -nu op het punt stond te ontmoeten. Lieten het de meest primitieve -wilden zijn,--ik was al blij, niet meer aan de willekeur mijner eigen -mannen overgeleverd te zijn. We zouden toch stellig onder hen ook -wel menschen vinden, die Aris' en mijn partij zouden kiezen. - -Over een paar in elkander vervlochten bamboestangen staken wij, de -een na den ander, de rivier over. Tsjong Ong, dien ik niet weerde -en niet hielp, om strengheid noch zwakheid te verraden, zwom met -bioscoop-heldachtige avontuurlijkheid over den diepen stroom, zijn -bundeltje rijst op een paar takken voor zich uitschuivend, de zwarte -pijpen van zijn broek tot onder zijn buik opgestroopt, het scherpe, -vonkelende mes tusschen zijn tanden.-- - -"Toean," zei Aris, toen we op een verlaten heuvel-nest van witte -mieren zaten, midden tusschen de drie, vier loofhutten, waar naakte -kinderen rondspartelden en een jonge vrouw, die niets dan een korten -lendendoek droeg, het avondlijke huiswerk verrichtte. - -"Toean, hoeveel jaren tel ik al! Ik heb met mijn vader door heel -Java gereisd, ben bij de koppesnellers in Borneo geweest, ik ben -van Singapore af het heele Malakkaschiereiland doorgetrokken, maar -zooiets heb ik nog nooit gezien. Zulke eenvoudige hutten, zulke -onbedekte menschen." - -"Dat zijn Birmanen, Aris, die hooren eigenlijk achter de bergen thuis." - -De slanke jonge wilde stampte rijst en bij elken slag, waarin zij -heel de pracht van haar lenig lichaam lei, sprongen haar zilveren -halsspangen rhythmisch op en neer, en haar stevige, kleine borsten -deinden mee op de maat. - -Terwijl een Chinees hier misschien niet beter had weten te doen, -dan zijn minachting voor deze naakte natuurmenschen te uiten--Aris -was zoo niet. Hij verstond het, bij dezen aanblik vreugde te gevoelen. - -"In welke nieuwe streek we ook mogen komen, het is overal en altijd -min of meer gek in dit land!" was de beteekenis zijner verbaasde -gedachten, die hij voor mij zat uit te kramen. - -Soms nam hij als de eenige die in staat was te voelen zooals ik, naast -zulke primitieve wezens een eigenaardige waardige houding aan en begon -met mij te spreken, alsof ook hij een blanke was, als moesten deze -natuurmenschen voelen, dat hij, niettegenstaande zijn bruine huid, -beter was dan zij. Nu zei hij met de vanzelfsprekende gelatenheid -van een hofphotograaf: - -"Wat jammer dat het al te donker is om te photografeeren!"-- - -"Aris!--Waar is Tsjong Ong?" - -"Toean, Ong doet ons nu niets, maar vannacht moeten we waken, we -zijn nogal tamelijk ver in het woud en Ong's mes is heel spits en -scherp.--Silaka!"-- - -Dat was een plechtige, bange nacht. De minuten talmden voorbij, een -voor een, behaaglijk zich rekkend en zonder zich te haasten. Zwijgend -lag ik naast Aris, in den rug eenigermate gedekt door een dak, -terwijl Tsjong Ong, met het mes in zijn hand, bij het vuur tegen -de koelies zat te bluffen. We waren gansch en al bevangen door deze -weinig spraakzame uiterlijke kalmte. - -Vreemd was het oogenblik, toen het onder de woudmenschen bekend werd, -dat een der zoo pas aangekomenen, mij, blanke, wilde vermoorden. Hoe -dit gerucht van hut tot hut ging, tot de onze kwam, het dorpshoofd ter -oore kwam, wien ongeschreven wetten bevolen, mij te beschermen. Hoe -zijn vrouw, een woudmensch met zware ronde drijftolachtige houten -dingen in de uitgerekte oorlellen, met haar toren-kapsel boven het -lage orang-oetan-voorhoofd en zilveren spangen om haar hals--hoe die -er op eens van opzag, hoe ze mij toen plotseling met groote, schuwe -oogen opnam en scheen te overwegen of deze vreemdeling werkelijk -verdiende vermoord te worden. En haar hard gezicht, dat niet ja en -niet nee zei. En hoe ik het toch als iets aangenaams onderging, dat -zij, een vrouw, belangstelling voor mij toonde en hoe ik, als het -ware redding van haar verwachtend, telkens weer naar haar moest kijken. - -En deze gevoelens: wanneer je, het oerwoud-Siameesch maar half -begrijpend, al het mogelijke (en onmogelijke) meent te verstaan en -met je verhitte phantasie tracht aan te vullen; die beraadslagingen -van het dorpsopperhoofd met zijn vrouw in de Birmaansche taal, in -klanken, die ik nooit te voren vernomen had, in weer geheel nieuwe -en geheel vreemde gorgelende keelklanken. - -"Met zoo'n mes is een kop er in een ommezien af!" meende een kerel -bij het vuur, waar de koelies van de laatste rijst met alle mogelijke -hulpmiddelen, wortelen, kikkers en dergelijke, één dikke algemeene brei -bereidden en de laatste kip slachtten. Ze hakten deze lekkernij in -kleine stukjes, de beentjes en bijna ook de veeren mee--zeker zag ik -ze de in kleine schijfjes gesneden kippenpootjes vreten. Woudmenschen -hebben ruwe kelen. - -Uit deze opgewekte overpeinzingen ontwaakte mijn oude humor, en een -vroolijke inval drong zich aan mij op; misschien was het een droom. - -Ik stelde mij voor, hoe romantisch het zou zijn, als mijn gastvrouw, -het woudmensch met de houtblokken in haar ooren, besloot mij te -redden. Als ze mij midden in den nacht een teeken gaf, haar te -volgen. Ik zag mij al door het nachtelijke oerwoud achter haar aan de -bergen beklimmen. Ik betrad reeds de kalksteengrot met de stalaktieten, -waar zij mij verborg. - -Iederen dag bracht ze mij versche rijst en groente. En op een -ochtend een jongen, sterken jager, die mij terug bij de menschen zou -brengen. Ik dankte mijn niet zeer lieflijke schutsgodin hartelijk; -en toen ik haar een paar zilveren tikals gaf, deed ze twee van haar -armspangen af en stak ze aan mijn polsen.----Maar toen voor een -oogenblik haar breede gezicht in het zooeven aangeblazen vuur opdook, -verdween bij dezen aanblik alle hoop op vervulling van mijn droom.-- - -Het was gauw licht en gauw donker. De kampvuren, waar de dragers -omheen lagen, laaiden op en doofden uit. Rookwolkjes trokken dun -en fijn door de boomen, de kleine, half van bamboe gezuiverde plek -tusschen de armzalige woningen was een levende, voortdurend wisselende -dans van lichtplekken en schaduwen, was geen dag en toch ook niet -heelemaal nacht. - -Af en toe drongen slaperige vreemde geluiden van de andere hutten tot -mij door; twee, drie buffels wroetten telkens weer in den grond bij een -boom, en van tijd tot tijd sneed de smartelijke kreet van een vervolgd -hert door het zwijgende, in het licht der halve maan slapende oerwoud. - -Hier en daar verhief zich een der bruinen geruischloos van den grond, -half in lompen gehuld, en dan spande zich op-wakend elke spier in -mij, om gereed te zijn, indien het gezicht van Tsjong Ong, dien gek, -zich uit den doek zou wikkelen.---- - -Ook trokken heele lange reeksen van beelden uit mijn leven door -mijn ziel. Waarom ben ik zoo'n zwerver? Waarom word ik altijd weer -aangetrokken door oorden, waar geen andere blanken zijn? Waarom kan -ik, rustelooze, alleen daar gelukkig zijn, waar het leven zoo moeizaam -afgedwongen moet worden en elk oogenblik uit kan zijn! Wat dreef mij -naar deze verre woudbergen? - -Ik, dwaas! En ik had toch vrienden achtergelaten, die niet zoo waren, -en ik achtte hen en hun praestaties. En begrijpend gluurde ik telkens -weer naar hen, die het huiselijk leven in het vaderland als iets -kostbaars en moois wisten te waardeeren en te hanteeren. - -O, het is iets vreeselijks in mij, iets atavistisch, iets ontembaars, -dat verlangt naar het wilde, het verre en onbegrensde, iets dat -opbruist, dat afwisseling wil hebben en mij altijd weer zal dwingen -en dringen tot zwerven en trekken. - -Of was dit hier soms ook maar een haartje beter soort bivak, dan dat -van vroeger, wanneer ik "ergens heel alleen in de gletschers onder -een steen lag?"--Nu, dat ik toch in alle geval niet meer alleen -met door phantasie opgejaagd jeugdverlangen door het woud zwierf, -doch----voor mijn werk, mijn doel en mijn toekomst---- - -Ong lag onder zijn witten doek bij het vuur, half verborgen achter -een bamboestruik: Aris haalde zwaar adem en zoog de nachtlucht gretig -in als een dier, alsof hij nu nog eens zoo vast wilde slapen, omdat -hij in de tweede helft van den nacht de wacht moest houden. - -Kostelijk mooi was het in alle geval! Dat stond bij mij vast, al kwam -het niet in mij op, te zingen. - -En het was mij, alsof ik plotseling ver in mijn toekomst zag; en het -leek mij, alsof het toch mogelijk zou kunnen worden, dat ik mij eens -nog tot waarlijk menschelijke hoogte zou mogen verheffen. - -----maar, in elk geval moest ik om dat punt te bereiken nog een zeer -steile trap opklimmen, dacht ik later, met veel, heel veel treden.---- - -Toen schudde ik Aris wakker en sliep zelf, wel onrustig en met groote -tusschenpoozen, maar toch tot laat in den ochtend. - - - -Ik ben al allerlei zware zwerfdagen begonnen, op ongebaande wegen -en waar avonturen van het ergste soort zoo maar op mij schenen te -wachten---- - -Maar iets anders is het, wanneer het gevaar dat je bedreigt, "mensch" -heet. Te weten, dat hier, waar de een op den ander is aangewezen om -tot een goed einddoel te geraken, hier in dit donkere, wilde oerwoud, -dat zelfs geen inboorling alleen durft te doorkruisen, hier in dit -woeste, stekelige doornbosch, in deze duistere kloven, waar de zon -nooit in doordringt, hier te weten: Vannacht heeft een van je mannen -zijn mes expres voor jou gewet---- - -Om den krankzinnigen kerel niet noodeloos te prikkelen, trok ik met -mijn twee getrouwen een flink eind vooruit, de koelies tusschen -hem en ons latend. Maar Ong wist wel, dat nu zijn oogenblik was -gekomen. Hij werd al theatraler. Zijn dor gezicht weerkaatste zijn door -het gandja-rooken verhitte brein; het bevel van zijn meester loerde -achter iedere spier en elke rimpel herhaalde de misdadig-wantrouwende -woorden van den ouden Siameeschen dwerg: Zoo noodig---- - -En al dichter naderden wij de beslissende plek, al noodzakelijker -werd nu een daad. Langs laag-uitgehouwen sakaypaadjes, waar de kleine -inboorlingen nauwelijks rechtop konden loopen en de levende tunnelboog -van het oerwoud zich over ons heensloot, sleepten en hijgden de -koelies voort, druipend van het zweet en dikwijls viel er een neer. De -eeltig-harde teenen tastten over de harde gestampte leem-treden. Eén -keer vlood schuw een groot dier, of het een hert of een panter was, -weet ik niet, met veel geritsel vlak voor onze voeten weg en vluchtte -ongezien in de veilige geborgenheid der hooge, door geen mensch ooit -betreden bergkammen. Soms kropen we langs gladgespoelde rotsen aan den -oever voort, dan weer daalden we in zwarte ravijnen neer, kruisten -scherpe steile heuvel-ribben, een anderen keer zagen we tusschen -boomen door in de diepe woudkloof, waar het kronkelende zilveren lint -der rivier onbekommerd om menschelijke zorgen, tijden en tijden niet -achtend, eeuwig zich gelijk en sterk en vrij naar de zee toeruischte. - -Ik was aan het eind van mijn krachten, niet van mijn lichaamskrachten, -doch van mijn geestelijken weerstand. Sedert uren liep, zwaaiend met -zijn mes, Tsjong Ong op enkele meters afstand achter mij aan, blind van -woede, krankzinnig en onophoudelijk loerend op mijn leven. En bij al de -moeilijkheden van den weg, waarbij ik in de rivier dreigde te storten, -waarbij de doornen en twijgen en het geslinger van het dichte woud mij -hinderden, bij al het "koortsig-naar-een-onbepaald-doel-toehaasten" -kwam nog de aalachtige lenigheid van dezen ras-Chinees, die begeerig -aasde op een eerste zwakheid, waardoor hij mij in de hand zou -krijgen. Ik voelde mij als een tot brekens toe gespannen veer. - -Maar Aris was altijd vlakbij mij. Soms was ik bevreesd, dat het -mes hèm zou treffen. Dan pakte mij iederen keer een aanval van -woede. De koelies, vermoeid en vreeselijk afgebeuld door de zware -lasten, bevonden zich in een dier roekelooze gemoedstoestanden, -waarin zinnelooze ruwheid en heftige moordlust uit de geringste -aanleiding ontwaken. - -Doch plotseling kwam er ontspanning. We stonden voor een hutje aan -de rivier. Er was een dorp in de nabijheid; regel, orde, gezag. Ik -heb mij meer dan eens moeten verbazen, hoe ver en tot in welk een -verre wildernis het Siameesche oog der wet zijn nuttige blikken weet -te werpen. Ong werd opeens klein. - -En eindelijk, op den negenden dag van de reis stond ik boven op -den Olifantsberg, het geweer van een dorpsopperhoofd in de hand, -hamerend en zwaar zilvererts kloppend, en teekenend en schrijvend, -en heel het geheimzinnige werktuig dat de Europeesche geest is, -spelen latend. Steenen, die waardeloos waren, werden verpakt naast -ertsmonsters, om den spion op een dwaalspoor te brengen. - -Maar ook hij, Tsjong Ong, stond fierder dan ooit op de plek. Vier -van de koelies hadden nu openlijk zijn partij gekozen. - -Een van dezen--een vroegere soldaat--had geleerd hoe plattegronden -geteekend werden. - -Bovendien moest ik al heel gauw merken, dat hier, zoo ver verwijderd -van de hoofdstad, mijn blanke huid een onbetrouwbare talisman bleek -te zijn. Door een vreemdsoortig gemanoeuvreer, niettegenstaande al -mijn zilverlingen, kreeg Tsjong Ong van uur tot uur meer vasten voet -in het hart van het dorpsopperhoofd; en toen wij ons twee dagen later -gereed maakten om de terugreis de rivier af op een bamboevlot door -de menschenleege streek te aanvaarden, was ik overtuigder dan ooit, -dat er iets zou gebeuren. - -Vreemd, dacht ik, terwijl ik het vlot betrad, waarom wachten die -kerels zoo lang, waar is de plek, waar ik sterf....------ - -Zou het eenvoudiger zijn den heer een stoot te geven met een der -roeispanen, onvoorzien, maar zoo dicht mogelijk bij een dier bruisende -stroomversnellingen------? - -Toen we den woudburgemeester verlieten, zei ik daarom vol berekening -tot hem en zoo luid, dat ook al de koelies het hoorden: "Nou, ik dank -je! En vergeet je heele leven niet, dat je vandaag, op den negenden -November, mij, blanke, dit bamboevlot hebt zien betreden." - -Ik verheugde me, afgezien van een meer en meer toenemende nerveuze -onrust, die zich in al mijn gebaren en gedachten en in heel mijn -doen en laten poogde te weerspiegelen, in een gevoel van groote -behaaglijkheid; zoo ongeveer als een kapitein op een salonboot zich -moet voelen, toen we daar zoo den stroom af naar iets onbekends -toedreven. - -Dat was misschien een der schoonste ochtenden van mijn heele leven. Ik -zat gemakkelijk op mijn beddezak, een zeildoek tegen de zon boven mij -gespannen, en heel mijn hopen en verlangen en de dankbaarheid van mijn -hart was op de schoonheid der wereld gericht. In slingerende bochten, -soms statig-langzaam, soms onstuimig-vlug dreven we stroom-afwaarts, -soms in de schaduw, en dan weer glinsterde mij de rivier het beeld -der zon, in duizend scherven geslagen, stralend in het gezicht. - -Koningsadelaars in heel de onwaarschijnlijkheid van hun kleurig -gevederte schitterden door de lucht, hornbillvogels ruischten als -draken van hooge boomen op, en langs beide oevers krijschten apen -met de argeloosheid die hun leven eigen is. - -Om mijzelf was ik nooit minder bezorgd dan nu, omdat daaraan te denken -onaangenaam was en een snel korter wordende spanne tijds een groote -verandering, het eindelijk ontkomen aan den ban der geweldenarij of -het definitieve einde zou brengen. Dankbaar was ik van ganscher harte, -dat deze ochtend nog zoo mooi was. - -Mijn zeven koelies op het vlot zaten stompzinnig bijeen. Met hun -draaglasten hadden ze tegelijk het laatste restje van gehoorzaamheid -neergelegd. Ik bemerkte, overal waar ik rondzag, gloeiende haat en -koppigheid onder de strakke hardheid hunner starre gezichten. - -Aris was zwijgzaam. Zijn gelaat was gezwollen, zijn oogen verglaasd van -het waken. Nu greep hij zelf naar de lange stuurstangen en spande heel -de kracht van zijn aan harden arbeid gewende lichaam in, wanneer wij in -de schuimende bocht van een stroomversnelling kwamen of vlug-besloten -een smalle, onstuimige afkorting afschoten, inplaats de langzame, -zekere vaargeul der rivier te volgen. - -Ik zat zoo diep in de beschouwing der oerwoudwereld om mij heen -verdiept, en ons scheepje gleed meestal zoo zacht en schijnbaar zoo -weinig menschelijke hulp behoevend voort, dat ik heel verbaasd was, -toen het plotseling een verraderlijken stoot kreeg en een der groote -stangen wegsloeg. - -Tsjong Ong was niet bij ons. De rust van een halven nacht offerend, -had hij een stuntelig, veel te smal en daarom gevaarlijk vlotje (het -waren nauwelijks zes of zeven bamboestangen) voor hem alleen gebrekkig -saamgebonden, en hierop schommelde hij, door kreten en gebaren zichzelf -moed insprekend, achter ons aan, een speelbal der golven. - -Een paar keer scheelde het niet veel of---- - -Het gedoe van dezen vermetele maakte op mijn mannen denzelfden indruk, -als misschien een geleerde of een krankzinnige op het gewone volk. Mijn -koelies vermoedden iets dat niet te breidelen, niet te stuiten viel -in dezen kerel, maar konden zich noch tot onbeperkte bewondering, -noch tot volkomen afkeuring van Tsjong Ong opwerken. - -Ook daar in de groene meer-achtige kom, waar het oerwoud zich in -het gladde water spiegelde en ons ietwat plompe vaartuig bijna stil -bleef liggen, werkte Aris zonder ophouden. We wisten allebei niet, -waarheen de tocht eigenlijk ging. Zooals alle rivieren, slingerde ook -deze zich door de menschenleege woestenij, met kronkelende bochten, -ver, veraf van den weg waarlangs we den Olifantsberg bereikt hadden; -en onze koelies hadden stellig een vast beraamd plan------. - -Aris wilde zoo ver mogelijk varen den eersten dag; hij hoopte tot -over het ravijn van Sadong heen te komen, zoo mogelijk tot in de -nabijheid der eerste dorpen. - -Drie lange dagen, door kort bivak in het struikgewas aan den oever -onderbroken, voeren wij de rivier af. De koelies, half in muiterij, -half beu van deze vreemde, henzelf eigenlijk weinig aangaande -onderneming, roeiden onwillig, wachtten alleen nog op hun loon. - -Weer kozen ze, zooals dat bij gewelddadige, maar laffe menschen -vaak is--de meest wijze partij, zoodra de eerste eenzame hutten -opdoemden. Alleen deze laatste nacht stond nog onder den ban van dit -avontuurlijkste reisje, dat ik ooit in Siam heb ondernomen. - -We waren ergens in de heesters aan den oever voor den nacht aan -land gegaan. Ook Ong's vlot lag daar. Doch de nacht was nu donker en -zonder maanlicht, en opeens was nu mijn weerstandskracht uitgeput. De -trillende lichten der kampvuren wierpen de schaduwen der boschjes in -phantastische vormen overal heen, en ik kon Tsjong Ong nu niet meer -zooals vroeger in het licht der maan bewaken. - -Elke schaduw kon zijn wrekend mes brengen, ik voelde al de koele kling -in mijn nek, huiverde en trok in Aris' gezelschap, mijn waardigheid -door een verstandig woord bewarend, in een hut aan den oever, -barricadeerde de deur en sliep,--sliep, sliep------. - - - -Het lukte Tsjong Ong tenslotte toch nog het plan van den Olifantsberg -een halven dag voordat ik terug was aan zijn meester te overhandigen, -en gebruikmakend van de regeeringstelegraaf heeft de oude Siameesche -graaf zeker zijn mijn verzekerd. - -Maar gewonnen heeft hij toch niets. Wel weet hij nu waar de berg ligt, -maar wat voor ontginningsmogelijkheden hij biedt, wàt de Olifantsberg -waard is, dat zal hij nooit van zijn leven vernemen (en zelf kan hij -niets ondernemen), dat zal mijn geheim blijven--van mij en van de -grenzenlooze, menschenleege oerwouden. - - - - - - - -VAN BRUINE EN GELE MENSCHEN - - - ....MAAR HUN ZIELEN ZIJN ALS ONZE ZIELEN, GEHEEL ZOOALS - DE ONZE EN DRAGEN DROOMEN EN VERLANGENS DOOR HET LEVEN, - DIE VAN DE ONZE MINDER VERSCHILLEN DAN DE BLADEREN DER - BOOMEN VAN ELKAAR.... - - HERMAN HESSE: "Herinnering aan Indië." - - - - - - - -AZIATEN - - -CHINEESCHE VROUWEN EN MEISJES - -Opgedragen aan een Dame in Zwitserland - - -Dikwijls, wanneer ik hier iets moois, iets nieuws, iets zeldzaams vind, -denk ik aan jou.---- - -Weet je dat wel, jij hebt iets Chineesch aan je! Je oogen, je wangen, -heel je gezicht en zooals je op de wijze der Chineesche vrouwen je -haar glad achterovergestreken draagt--iets van forschheid, frischheid, -feestelijkheid, gaat er van je uit, iets, dat aan oorspronkelijkheid -doet denken, toen Eva nog vrij was, aan--tijden toen er van een -vijgeblad nog geen sprake was! Dat schoot me vandaag op het station -van Soerastra-Dhani te binnen, toen er een troep vrouwen uit Kanton -bijeenstond. - -En toen--neem me asjeblieft niet kwalijk--enkele minuten later had ik -het gevoel: Hier achter in Siam moeten toch wel een heele reeks mij tot -nu toe onbekende instellingen leven, om een waarlijk verwonderlijke -vruchtbaarheid en een ongehoord rijke kinderzegen--eenigszins binnen -de perken te houden. - - - - -HOMO SAPIENS - -Voor den Aziaat is het smeulende heden iets heerlijks--en toch heeft -hij de toekomst voor zich.---- - -De homo sapiens daarentegen weet (of durft) met zijn heden niets -bepaalds te beginnen, doch offert aan de toekomst, die hij meestal in -het geheel niet heeft, de verschillende onaangenaamheden des levens, -tot hij door kommer en verdriet [3] gebukt aan het graf staat.---- - - - - -CHINEESCH DINER - -Wanneer een bekoorlijke dame tot mij zegt: "Maar eet dan toch van -mijn sinaasappels, als u veel van sinaasappels houdt----!" - -Dan wil ik van deze dame ook dadelijk permissie om haar om den hals -te mogen vallen! - -Ik ken geen land, dat aan mijn verlangen meer beantwoordt dan Siam. - -Men doet het daarginds weliswaar bijna net zoo min als hier, -maar----alleen al dit zacht en teeder voorgevoel van steeds dichtbije -mogelijkheden, dit zalige "zich in een minder gecompliceerde wereld -weten" werkt bevrijend, en eveneens het diepe besef, Europa met zijn -onzekere zeden achter zich te hebben gelaten, waar men zich toch -altijd weer opnieuw vergiste. - -Het is zooals het "wonen in de stad" in tegenstelling met het "in -de provincie verbannen te zijn"--waar wetenschap, geestelijk leven, -kunst en andere aangenaamheden als mogelijkheid tenminste aanwezig -zijn, ook al maakt men er waarschijnlijk nooit werkelijk gebruik van. - - - - - - - -MEH LIENG - - -I. - -Toen we al bijna klaar waren met het avondeten, kwam Meh Lieng en -hurkte nog gauw bij ons aan tafel, hier en daar van een laatsten -zuur-zoeten schotel iets snoepend.---- - -Ze scheen vandaag al bizonder goed gemutst, had waarschijnlijk een -of ander nieuw avontuur voor (of liever tegen) mij op touw gezet, -en was dezen keer bijna zoo goed als zeker van den goeden afloop. - -Maar, zooals dat bij vrouwen zoo gaat------het lieve apensnoetje van -madame lei zich toen toch op zijn onverwachtst plots in zware plooien -en opeens begon ze te jammeren------buikpijn! - -"Baaahhhnja sakit peroet!" jammerde ze in het Maleisch.------"Ik wil -veel olie drinken. Ik wil------mijn buik spoelen------!" - - - -Ik heb Meh Lieng de wonderolie eigenhandig mogen ingeven. (Ze dronk -het uit de flesch.) - -Toen ik de stroperige vloeistof over haar mooie tong liet druppelen, -zag ik schitterende witte tandjes.---- - -Ik prees: "Meh Lieng------dapper!" - -Door dezen lof werd madame een en al enthousiasme en verklaarde -mij stralend van geluk voor dessert en ter harer verlichting: -"Over een half uur is 't misschien al over------Saja poenja peroet -lekas------mijn buik is vlug------!" - - - - -II. - -Meh Lieng had iets van het beangstigende, altijd met verrassingen -[4] dreigende van een dame van de groote wereld over zich.---- - -Toen zij met echte wilde-vrouwen-gracie den aanval van menschelijke -vergankelijkheid had doorstaan, richtte madame de onschuldige en -vriendelijke vraag tot mij: - -"Toean, ga je mee in het rijtuig van mijn oudsten broer een beetje -lucht happen?"---- - -Maar in plaats mij dit rijtoertje onder de palmen en den verrustigenden -sterrenhemel te gunnen, liet zij zich toen door mij uitnoodigen om -mee te gaan naar den Siameeschen schouwburg, en plotseling, ik weet -niet hoe dat zoo gebeurde, zaten we daar. In een leeg tempelachtig -gebouw----veel te vroeg gekomen. - -Onder het rooken van natuurblad-cigaretten vertelde Meh Lieng mij -over het stuk. Ze droeg een donkerrooden p'hanong, gele, smalle, -leeren pantoffeltjes aan haar bloote voeten en een lichten, bijna, -maar niet heelemaal witten sluier. - -Ik kon er mij niet volledig van overtuigen of zij eigenlijk een -Siameesche met een tikje Chineesch bloed was of omgekeerd. Haar -verschijning was Maleisch-Arabisch, en ik dacht aan de duizend en -een nachten. - -------toen begon de zaal vol te loopen. Indiërs, Chineezen, Maleiers, -Siameezen, wandelden naar binnen. Het zevenenvijftig man sterke, -zeer sterke orkest had zijn zevenenvijftig rijstbuiken volgestopt en -was tot onbaatzuchtige opofferingen en krachtdaden bereid. - -Gongen, pauken, koperen piano's, fluiten en pijpen, houten trommels -en dubbel-snarige violen werkten zoo hevig samen, dat er toch in elk -geval een flinke dosis van een zeker soort muzikale begaafdheid noodig -was, om dat mooi te vinden. Ik, die moeite heb, om de eenvoudigste -Europeesche melodie te onthouden, bewonderde oprecht het telkens -weer samen stemmen van al die verschillende instrumenten, zelfs in -de meest warrelende klank-duikelingen en -watervallen, terwijl er -toch schijnbaar zonder noten werd gespeeld. - -Madame kreeg het warm. - -Ik begon mij te vlassen op de voorstelling; Meh Lieng zou alles -voor mij in het Maleisch vertalen! Ze was goed thuis in de opera. Ze -verstond de kunst om uit deze klanken-salade verschillende noten van -bizondere beteekenis op te diepen, waarnaar je den tijd kon afmeten, -dien het nog zou duren eer de voorstelling begon: "Psjeng!"----geduld, -nog een half uur, "Pioetsj!"----nog maar een kwartiertje! "Bam, -bam!"--aha, de artisten zijn klaar, het spel gaat beginnen! - -Ook Siameesche drama's behandelen de oude stof. In het begin was het -uitgangspunt van het lintwormachtige stuk dat dien avond gegeven werd: -"Twee koningen en een koningin!" Later, kort na een vreemdsoortige, -onverklaarbare geboorte, waarin een groene bierflesch de rol van -zuigeling speelde, herdoopte ik het drama in "Banjak bini----Banjak -soesah.------Wie vele vrouwen heeft, heeft vele zorgen!"--------Heet -lag de avond over het rumoerige tooneel. Consumptie was veroorloofd, -maar alleen de allerkleinste. Een tante met hangborsten klauterde -telkens weer over de balustrade der loge. Tamil-vrouwen met fluweelige -oogen, vulden half-gesluierd een heele bank met heet leven. - -Meh Lieng's stemmetje, rap als een spinnewieltje en scherp als haar -kleine tandjes, vertelde: "Sekarang radja nember satoe manoe bekin -prerang sama radja nember doea------Nu wil de eerste koning oorlog -voeren tegen den tweede------!" - -------ik was op het punt hopeloos in het niet te onderscheiden gewarrel -van klanken, geuren en beelden weg te zinken----maar toen kondigde -zich op eens de wonderolie aan--en--redde mij.---- - - -(Uit het Diertjesboek.) - - - - -MEH LIENGS MALEISCHE RAADSELS EN LIEDJES - -Perempoean: - -Kalau toean mati dahoeloe, nanti saja pintoe koeboer------ - -Zij: (Als je vóór mij sterft, o toean, wacht ik aan de deur van het -kerkhof------) - -Djantan: - -Djangan djawab pintoe koeboer, pintoe soerga saja nantiii------! - -Hij: (Wacht jij maar op antwoord aan de deur van het kerkhof------ik, -ik wacht aan de deur van den hemel------!) - - - Dari mana poenai melajang? - Dari sawah toeroen ka-padi! - Dari mana data sajang? - Dari mata toeroen ka-hati! - - (Vanwaar komt de duif aangevlogen? - Van het vochtige veld der rijpende rijst! - En de liefde, vanwaar komt die? - Van de oogen daalt ze neer in het hart!) - - Isap rokok, tembakau tjina, - Asap-njah k'loear seperti boenga. - Ajoha adik abang bertanja: - Djin-djin di sjari siapa jang poenja? - - (Sigaren en Chineesche tabak! - Als bloemen kronkelt zich de rook! - Ajohah! vraagt de jongste den oudsten broeder: - Van wie heb jij een ringetje aan je vinger?) - - Berapa tinggi poetjoek pisang? - Tinggi lagi asap api! - Berapa tinggi goenoeng Ledang? - Tinggi lagi harap hati! - - (Hoe hoog is de bananenloot? - Hooger dan de rook van het vuur! - Hoe hoog is de berg "Ledang"? - Hooger dan de hoop in het hart!) - - - - - - - -AH TSJAN - - -Heel, heel in het begin van mijn Oostersche levensperiode, toen ik -voor den eersten keer zoo bediend en verzorgd en verwend werd, na het -eten alleen maar even om mijn tabakspijp hoefde te roepen, 's ochtends -vroeg bij het wakker worden de koffie als vanzelf bij mij aan mijn bed -kwam, en bijna elk oogenblik een dier zwijgende bedienden wachtend op -een wenk van mij tegen den muur stond------destijds dacht ik kort en -bondig: "Deze kokkies en boys zijn buitengewoon!" De vriendelijkheid, -waarmee ze hun meesters bedienden, de blijheid--heel hun doen en het -toch volkomen ontbreken van elke slaafschheid of kruiperigheid deed -mij goed. - -Zonder dat ik ooit te voren in mijn leven gelegenheid had gehad -ook maar de kleinste rol als meester en meerdere in te studeeren, -noch ooit den geringsten aanleg tot heerschen in mij had bespeurd, -werd ik plotseling op de handen gedragen als was ik een koning. Het -is maar één keer gebeurd dat een van deze in het wit gekleede, stille -bedienden-scharen achter mijn rug een half-onderdrukt jongensachtig -lachje wegslikte. Het was in een der eerste hotels van het heele -Oosten. Maar ik kon het me best verklaren------daar hoorde ik niet -thuis! - -Nooit anders is buiten mijn wil mijn waardigheid als toean, -welke te bewaren mij in het algemeen moeilijker valt dan duizenden -anderen heeren om haar ook maar voor één oogenblikje te vergeten, -verongelukt. De bescheiden Chineesche logica, volgens welke een toean -eenvoudig een toean is en daarmee basta!--kwam mij altijd van pas. Ik -geloof, dat Chineesche boys vaak zoo goed voor hun meesters zorgen, -omdat elk van hen graag den keurigsten en den mooisten toean wil -hebben, om zich in zijn afglans te koesteren. - - - -In die tijden van het allereerste begin was Holloeki nog niet bij mij, -maar een andere Chinees had de eer mij te voederen en te verzorgen. - -"Ah Tsjan, Hongkong- en Kantonman"----aldus staat zijn naam onder de -kiek, die ik als herinnering aan hem nog steeds bewaar. - -Als ik tevreden over hem was, noemde ik hem Ah Tsjannetje, maar -meestal minder vriendelijk en bijna ruw Ah Tsjan(ae). Dit "ae" had -zijn eigen beteekenis. - -Ah Tsjan was een zeer bereisd jongmensch, geheel en al in den zin der -opgaande zon van zijn land, en kon niet alleen beter koken dan ik, -maar zoowat alles. Eens had het leven hem als scheepsjongen heel in -Hamburg doen belanden; hij had ook in Bangkok bij Duitschers gediend -en daardoor sprak hij een komiek, allerdwaast Engelsch, dat niet is -weer te geven. Bovendien probeerde hij met een vreemdsoortig accent -aan elk woordje dat er maar even voor in aanmerking kwam een "ae" -te hangen. Inplaats "I like" zei hij "I like(ae)" en zoo voort. En -zooals de meeste Chineesche tongen struikelde ook de zijne over de -moeilijke Westersche "r". - -Bovendien was Ah Tsjan(ae) een echte grillig-hartstochtelijke Chinees -en paste daarom goed bij mij. Zijn opgewekte geestige beweeglijkheid -stelde mij schadeloos voor de betrouwbaarheid en orde en al die -andere goede eigenschappen, die een boy moet bezitten------ik haat -knechtenzielen. - -Af en toe, meestal geheel onverwacht, stroomde hij over van -vertrouwelijkheid, hurkte naast mij neer en begon familieverhalen -en dingen uit zijn leven te vertellen. Hij, de jonge, onooglijke -Chinees had al meer achter den rug, dan menige groote, trotsche, -prachtige Europeaan. - -Op een keer ruimde hij in mijn bijzijn zijn Japansche reismand op. Wat -daar toen niet te voorschijn kwam! (Naast een paar potloodstompjes en -andere kleinigheden van mij, die hij in de haast vergeten had.) Een -heele Chineesche reisrommeltentoonstelling! - -"All this I like(ae) ve(l)y much three hundred dollar!" verklaarde -hij. "I have(ae) got(ae) mamma in Bangkok. She plenty rich. My father -San Francisco, my blappa [5] carpenter!--And this here belongs my wife, -she Kanton, same country I; she no good." En hij pakte een portret -uit! "Met groet en kus, je Julius"--ansichtkaart in het Chineesch. Een -pikzwarte opgedirkte, wit-gepoederde dame met lak-roode lippen. Ik kon -nog net even gauw zeggen: "I congratulate you!" en verdwijnen---------- - - - -Het volgende is een knipsel uit een briefje, dat Ah Tsjan aan zijn -"Mamma" schreef. Hieruit valt de verklaring niet moeilijk af te -leiden, waarom Ah Tsjan altijd een gezicht vertoonde dat straalde -van tevredenheid. - -"------Master plenty good. I make(ae) plenty money, and eat(ae) his -rice all the same. He never make(ae) I write(ae) how much, when go -market. Master only give(ae) money, I buy. - -He eat(ae) plenty eggs, ten pieci one day, and like(ae) ve(l)y much -carony. [6] - -Master funny man. Sometime(ae) night he speak(ae): Ah Tsjan(ae), -make(ae) light!----and he take(ae) paper and write(ae) plenty and -then start(ae) laugh(ae). - -He never bad with me, but when sun hot and sick little he no more -speak(ae). - -He belongs Swiss. - -He no drink(ae). - -He go plenty jungle. He speak(ae), like(ae). Sometime(ae) he ask(ae) -me: Ah Tsjan(ae) do you like(ae) jungle?----Then I speak(ae): No, -no! I like(ae) much more better nice house, I like(ae) Bangkok. Bangkok -ve(l)y, ve(l)y ve(l)y nice! But master only laugh(ae): Ah Tsjan(ae), -Bangkok no good, all big town no good, plenty bad people! Master -like(ae) "orang-oetan"-people in jungle ve(l)y much. Sometime(ae) he -go dirty siamese hut and speak(ae) black men. But he never take(ae) -woman. But he like siamese girl, yes, I know, I------have(ae) seen. Why -he not take(ae) sleep nice girl? I think(ae), he mad a little-- - - - -Eens sloot Ah Tsjan vriendschap in een Chineesch dorpshotel, waar wij -den nacht doorbrachten. In de kamer naast de onze sliep een Chineesch -gezelschap van een man of zeven, acht, bestaande uit een dikke oude -moeder, waarschijnlijk den erbij behoorenden vader, twee, drie jonge -mannen en een paar bekoorlijke dochters (met geoliede kapsels), -die Ah Tsjan in de oogen staken. - -Den volgenden ochtend, toen ik op het station van R. op den trein -wachtte, kwam Ah Tsjan plotseling met een doodernstig gezicht op mij -toe en zei klaaglijk-bedelend tegen mij: "Master, this woman"--hij -bedoelde die oude Chineesche moeder met haar grijze haren en haar -rijstbuik--"beg(ae), you give(ae) her little money. She not can -take(ae) one ticket. She speake(ae)," ging hij voort, "will give(ae) -you something" en de oude vrouw, die intusschen op haar halve voeten -was komen aantrippelen, begon inderdaad al aan een van haar prachtige -ringen te draaien. - -Maar daar ik destijds nog nieuw was in dit vreemde land en mijn chef -vlak naast mij stond, meende ik deze heele geschiedenis met een streng -gezicht te moeten negeeren. - -Eens philosofeerde ik met Ah Tsjan over zielsverhuizing. - -Het was toen de griep in Siam heerschte (de Chineezen stierven als -vliegen in den laten herfst). Toen vroeg ik: - -"Ah Tsjan, do you like(ae) die?" - -Waarop hij ontsteld antwoordde: - -"Master, how can! Anybody man no like(ae) die!" - -"Die, no matter," ging ik voort, "lateron dead man return dog, -buffalo, cattle." - -Ah Tsjan (glimlachend): "Yes sometime(ae) dead man come(ae) back -beast." - - -Pauze. - -Ah Tsjan, in Bangkok zijn tweeduizend menschen aan de griep -gestorven. Nu zullen daaruit tweeduizend honden ontstaan of buffels, -niet waar? - -No, no Master! - -Jawel, zeker! - -No master, look see, Europe now big fighting. Sometime(ae) die 50.000 -pieci men. But not come(ae) back 50.000 cattle--Europe plenty hungry! - - - -Een Chineesche boy kan oneindig vriendelijk worden en voorkomend, -wanneer hij door een brandend verlangen wordt gekweld, 's meesters -toestemming noodig heeft om zijn verlangen te stillen. - -Zonder zijn bedoeling ook maar eenigszins onder stoelen of banken -te steken, kwam Ah Tsjan soms op het gekste tijdstip en gekleed om -door een ringetje te halen bij mij praten, mij wat vertellen, iets -interessants, dat zijn meester aan het lachen moest maken of op een -andere manier aangenaam zou aandoen, en zoodra hij de uitwerking zijner -woorden van mijn gezicht kon aflezen, knoopte hij er zijn verzoek aan -vast (dat meestal op permissie om uit te mogen gaan uitdraaide), net -zooals wij als jongens aan een goed rapport een wensch vastknoopten. - -"Have(ae) got(ae) friend, knife not can go inside----" "ik heb een -onverwondbare vriend," wilde hij daarmee zeggen. - -"Zou je hem vanavond willen opzoeken?" vroeg ik hem spottend terug. - -Een leuke vriendelijkheid (en aardige toespeling op mijn magerheid) -was: "Master, you and I all the same--not have(ae) got(ae) much -beef------!" - -Of plotseling en schijnbaar zonder eenigen grond trad hij op mij toe -en sprak: "Bangkok-women belong cut(ae) hair, all dress like men, can -only know here a little (op zijn jongensborst wijzend) boy or girl." - -Ik kwam al heel gauw tot de ontdekking, dat hij 's nachts vaak uit -was. 's Avonds, zoo na het "afdrogen", verdween hij gewoonlijk, en ik -geloof, dat als ik niet zoo'n vasten slaap gehad had, ik hem pas zoowat -tegen het aanbreken van den dag had kunnen hooren binnensluipen. Maar, -om alle verstandige menschen de handen van ontzetting ineen te doen -slaan--ik moet bekennen, dat ik soms mijn menschen liever liet begaan, -dan voor paedagoog te spelen. Hoe vaak was ik zelf niet liever ergens -anders gaan slapen,--voor mijn part op de maan,--dan op zoo'n eenzame -bamboeschraag in een gebrekkige kongsi te kruipen. - -Er ging een gerucht rond, dat Ah Tsjan plenty opium rookte. Hij, -zoo goed als elke andere Chinees, was daartoe ook wel in staat. Maar -of Ah Tsjan waarlijk zoo dom was, vroeg ik mij af en hier in Siam een -opiumroes noodig had. Hij, met de zilverblanke tinnen knoopen aan zijn -buis en de khaki-kniebroek; Ah Tsjan, die altijd zoo keurig was; Ah -Tsjan, met zijn zoo voornaam klinkende en bijna toovermacht bezittende -wijze van spreken in echt grootsteedsch, Bangkoksch dialect------. - -Hoewel, toen ik hem er eens mee plaagde, verklaarde hij mij -plechtig: "No, I no like(ae) woman" en toen ik het eerst niet goed -wilde gelooven, ging hij voort: "Yes master, I no more like(ae) -woman--have(ae) had before plenty fifty pieci!"-- - -En een anderen keer, toen ik mij vroolijk maakte over zijn -deugdzaamheid en hem vroeg: "Ah Tsjan(ae), no like(ae) gamblac, -[7] no like(ae) woman, no like(ae) opium--Ah Tsjan(ae), what do you -like(ae)?"----toen antwoordde hij trouwhartig en zoo vrijuit, dat -ik het bijna moest gelooven: "Like(ae) house, where people plenty -tell story----!" - -Zooals in alle mooie, buiten de wet vallende menschelijke -levensverhoudingen----en zoo was immers de verhouding tusschen mij -en mijn boy--vielen er om een haverklap conflicten met Ah Tsjan -voor. Zijn invallen gingen tot in het ongelooflijke over, zijn eens -zoo grappige gezegden werden mij onverdraaglijk, en opeens moest Ah -Tsjan plaats maken voor Holloeki. - -Holloeki heeft minder scherts verstaan en was in buitengewone -omstandigheden minder slagvaardig, maar hij heeft mij trouwer en -langer gediend dan Ah Tsjan. Hij was zoo precies en nauwkeurig als -een jaar-in, jaar-uit de uren afbellende schoolklok, en ik moest -hem menigmaal bewonderen, wanneer hij zelfs onder de lastigste -omstandigheden op reis nooit hulpeloos tegenover een mijner wenschen -stond en nooit wanhoopte onder het moeizaamst gezwoeg in het oerwoud. - -Maar als ik nu zoo in de stilte over deze tijden zit te peinzen, dan -lijkt het me toch bijna, alsof Ah Tsjannetje in zijn drie maanden -meer voor mij heeft beteekend dan Holloeki, de modeljongen, in al -zijn zeventien. - - - - - - - -BIJ PET DEN DORPSKONING - - -I. - -Pet is koning. - -Zijn huis staat minder scheef dan al de andere in het dorp en is het -gebruikelijke pied-à-terre voor de reizigers. - -Ik heb er drie nachten gewoond. - -In de bruine pracht van een strak-spannenden buik weerspiegelt zich -Pet's majesteit. Wie met hem spreekt, kruipt vrijwillig, en ik heb -nooit kunnen vergeten------Pet verstaat de kunst om twee vrouwen in -eendracht naast elkander te----voeden.------------ - -Pet's huis heeft een ruime benedenverdieping, welker eenig meubilair -uit het algemeene betelkauw-gerei alsmede de door het gebruik rood -geworden kwispedoor bestaat. Behalve dit bevinden zich daar in twee -schuinloopende hoeken nog twee britjes, net tingeltangeltooneeltjes -in een zevenderangsch werkliedenkroeg---- - -En voor mij zijn dat werkelijke, echte tooneelen zooals in een -schouwburg, links in een hoek, rechts in een hoek---- - -Dat zijn de plekjes, waar Pet's vrouwen den dag door-kauwen. - -Ieder à drie tot vier kinderen. - -Juist nu, terwijl ik daar zoo op mijn pakje beddegoed neerzit, kruipt -de eene op handen en voeten den harden leemen grond opdweilend rond, -zoodat ik onwillekeurig moet denken "geit"! en de andere lacht me -verleidelijk toe--! - -Maar Pet, die dubbel rijke----arme, werpt een langen blik naar mijn -whiskeyflesch.---- - - - - -II. - -Iederen keer, wanneer Pet's "vrouw-nummero-twee" zoo vriendelijk -is,--vriendelijk, zonder het zelf te vermoeden--haar borstdoek -weg te leggen, of (eigenlijk nog beter!), na het vooraf luchtig te -hebben uitgeklopt hem opnieuw om te doen------moet ik aan mijn bleeke -vaderland denken, waar--o, welk een smaad!--de koe het symbool voor -melk is.---- - - - - -III. - -Pet's familie gaat zonder scherp afgeteekende grenzen in de -dorpsinwoners over. - -In zijn huis hangen ineengedrongen jongens rond; jonge mannen, mannen, -grootvaders komen een kwartiertje babbelen, gaan weer heen, rooken -even gauw wat, brengen boodschappen, halen orders. - -Dat kunnen Pet's zoons zijn, vaders, broers, neven, ooms------wanneer -Pet afwezig is, zijn zij------plaatsvervangers.---- - -Onder anderen Loem. - -Als vergankelijk vleesch beschouwd, zooals men ook een stuk vee -bekijkt, is Loem een prachtexemplaar van een man. Hoe hij aan zijn -naam is gekomen, die "gat" beteekent, is een van de vele, nog niet -opgeloste Siameesche raadsels. - -Loem rookt, en tweemaal op een dag, een keer 's ochtends en een keer -'s avonds, maakt hij zich gereed om aan zijn werk te gaan, klautert in -een suikerpalm naast het huis om een zorgvuldig in schors gewikkelden -knop te----kietelen! - -Dat gebeurt zoo, dat hij dezen knop zoowat een kwartier lang heen en -weer beweegt, zooals men een houten pin, die men uit den grond wil -rukken, al maar heen en weer duwt. - -Toen ik Loem vroeg: "Tham a'rai--Wat doe je?" riep hij: "Tham nam -tan----Ik maak suiker!" - - - - -IV. - -Wat, Pien, Sali, Prom, Tsju, Kin enzoovoort zijn koningskinderen. - -Eenigen van hen zijn jongens, de anderen meisjes. Ik kan de namen -niet goed meer uit elkaar houden. Pien is geheel naakt, en Tsju draagt -niets dan een strook van schors om de heupen. - -Sali is een schakeering minder donker dan haar broertjes en zusjes. - -De heeren der schepping herkent men bovendien daaraan, dat ze zilveren -been- en armspangen dragen. - -Doch de hoofdpersoon in deze kleine menschenwereld is Wat, een mollig -juffertje, met een rond rijstbuikje, van nog geen drie jaar. Ook -zij is geheel naakt------alleen haar toekomst is bedekt door een -vijgeblaadje, dat sierlijk uit zilver gesneden en met zwarte was -prachtig ingelegd is---- - -Zoo mogelijk moet Wat later koningin worden! - - - - - - - -ONG EH - - -In een ver wouddal aan den Kau-Yai, den grooten berg, heb ik een -tijdlang bij Ong Eh, een grijzen Chinees gewoond, aan wien ik niet -minder vriendelijk terugdenk dan aan een mijner grootouders. Bejaarde -lieden, dunkt mij, zijn menschen in den meest menschelijken vorm; -in hen zijn de hartstochten vervaagd, en dikwijls is al het slechte -en kwade in het op- en neergaan van hun lange leven bezweken. - -Den drie-en-zestigjarigen Ong Eh met het streng-gevormde, gladgeschoren -ascetengezicht, de grijze, tot een dunner wordende vlecht gedraaide -haren en de verstandig kijkende oogen, vond ik een der sympathiekste -onder al de vele Chineezen die ik ontmoette. - -Bij de twintig jaar leefde hij destijds al aan den Kau-Yai, had zich -met taai volhardende Chineesche vlijt zijn huis en zijn tuintje, -dat op den duur tot een tuin werd, verdiend en leidde daar van de -karige opbrengst zijner bananen en boonen en suikerriet een eenvoudig -leven. Negentien keer was reeds de regentijd met zijn bruisende -wateren gekomen, had zijn beetje aarde weggesleept of steenen en -slik over het vruchtbare land gedragen----iederen keer verhielp -hij de aangebrachte schade, en ieder jaar kwam ook weer de droogte, -zoodat hij nauwelijks water genoeg te drinken had en 's ochtends en -'s avonds met den gieter zijn tuinbedden moest nagaan. - -Ong Eh's doelbewuste arbeid scheen geheel de uiting te zijn van een -idealistisch, gelukkig-tevreden leven. - -Maar zoo heel beschouwend en idyllisch zijn Chineezen niet -aangelegd. Om zoo'n beetje groente zou hij zijn oude dagen toch zeker -niet in den vreemde--want dat is Siam immers voor een Chinees--hebben -doorgebracht. Neen, hij wist, dat er in den grond onder zijn tuin -tinerts lag en hij wachtte er op, dat er iemand kwam om hem zijn land -af te koopen. Drieduizend Singapore-dollars, een aardig sommetje, was -zijn prijs. En hierin had zijn groote voorliefde voor het tuiniersvak -zijn oorsprong gevonden. - -Ik woonde gedurende een paar weken in Eh's huis, welks deuren allemaal -gewend waren, naar den kant waar de zon opkwam en waarin ik toch nooit -het gevoel kwijt raakte, alsof het mèt de zon zou ondergaan. Over -een steile trap en door een valluik kwam men op de groote, oneffen -zolderkamer, waar men Ong Eh vaak achter drie groote kisten, die zijn -schatten verborgen, rookend, lezend, den tijd langs zich heen latend -trekken of ook wel slapend kon vinden. - -Hij was de oudste man in het dal en als zoodanig tegelijkertijd -opperpriester en plaatsingsbureau voor de koelies in de enkele in -het oerwoud verspreid liggende mijnen. - -Iederen avond boog hij ootmoedig voor zijn goden, onder wier altaar -mijn reismatrasje was neergelegd, en offerde hun in deemoed een -paar kaarsjes en wierookwolkjes, en hij werd eens zeer ontstemd, -toen ik die "dwaze lichtjes" uitblies, omdat ze mij hinderden bij -het inslapen. Hij was een maniak. Iederen ochtend werd hij precies -op tijd wakker, hing zijn beddegoed op, spuwde eens flink (door een -kwastgat in den houten vloer) en ging eindelijk rijst koken. De half -gare rijst zette hij in een hoek (altijd precies in denzelfden) en -tusschen het koken en het gaar worden in gunde hij zich iederen dag -precies driemaal een pijp tabak. - -'s Ochtends wandelde hij rond in den tuin, somstijds diep in gepeinzen -verzonken, doch meestal luid met zichzelf pratend. Van tijd tot -tijd zag ik hem aankomen, zijn linker broekspijp ongelooflijk hoog -(heelemaal tot boven aan toe) opgerold of het lijfje, dat behalve -de broek zijn eenige kleedingstuk was, tot aan zijn harige borst -afgeslagen. Wat dit buik-zonnen beteekende heb ik nooit kunnen -ontdekken. - -Als hij in zijn drie geheimzinnige schatkisten muisde, ritselde en -rinkelde het vreemdsoortig. Op een dag liet hij mij, een half dozijn -over elkaar heen geknoopte smerige gescheurde lappen openmakend, het -heiligste zien wat hij bezat, een glashelderen, kleinen kogel, dien -een Maleier zoogenaamd in een schelp had gevonden. En hij vertelde -mij, dat hij tweehonderd dollar voor het wonderding had betaald. Ik -dacht: Jij goeie, oude slimmerd, wat mag er in jouw sluwe brein zijn -omgegaan, eer zich de overtuiging er voor goed in had vastgezet, dat -deze parel een half vermogen waard is. Want ik zag onmiddellijk dat -dit kogeltje niet een echte parel was, maar uit een "kogelfleschje" -stamde. En vanaf dat oogenblik was het met de betoovering, die er -van zijn drie kisten uitging, gedaan. - -Vredige avonden heb ik in Eh's huis doorgebracht, wanneer ik na den -arbeid in den jungle een pijp rookend op mijn plekje uitgestrekt -lag. Dan drukte Ong Eh soms zijn grooten, gaffelvormigen hoornen bril -op zijn overhoekige jukbeenderengezicht (om nog een stichtelijk uurtje -te hebben) en begon mij eentonig met bijna tandelooze kaken uit een -soort Chineesche Odyssee voor te prevelen. - -Ong Eh was mij van meet af zeer genegen en ik voelde al duidelijker: -hij mag me wel. - -Zijn warme begroeting zei me dat, wanneer hij, mij bij mijn pols -grijpend, over mijn blanke hand streelde, zijn twee veel te lange -scheptanden vertelden mij van zijn genegenheid, als hij mij van uit -de verte toeriep: - -"Toean, di?--Is het land goed?" en ik merkte het, als hij Holloeki -een bosje verschgeplukte spinazie voor mij bracht. - -Hij hield van mij op deze manier: Misschien is dit de vreemdeling, -die mijn tuin koopt, zoodat ik geld genoeg zal hebben om terug naar -China te gaan, nog voordat ik dood ben.---- - -Zijn voorliefde voor mij was dus menschelijk. Zooals elke liefde. Doen -wij zelf ook niet al wat goed is alleen daarom, omdat wij hopen net -zooveel of duizendmaal meer aan schoonheid en aan geluksgevoel terug te -winnen! Is onze reinste en beste en schijnbaar onbaatzuchtigste liefde -in wezen niet ook maar een middel, dat in ons innerlijk harmonieën -en gelukzaligheden wil wekken, die de beste vergoeding zijn, welke -er in het leven der menschen is! - -Het was roerend, hoe Ong Eh soms mijn hand greep: - -"Toean, is het land goed, ik zou zoo graag mijn vaderland nog eens -terugzien----?!" - -En Aris verklaarde mij later: "Alle Chineezen smeeken om een zoon, -die, als zij zelf niet levend in hun land kunnen weerkeeren, tenminste -hun gebeente eens naar China kan terugbrengen. De meisjes achten ze -geringer, daarom kan men die koopen." - - - -Maar op een ochtend was Eh dood. - -Men vond hem achter zijn kisten. - -De mare van zijn overlijden ging snel en opwindend als een onweer -door het dal. Van alle kanten kwamen zijn vereerders aangeloopen, -angstig trachtend bij de hemelvaart van den heilige mee te werken. - -O, wonderlijk-zwaar beeld: Chineesche begrafenis! Leven en -dood! Drieëndertig mijnkoelies droegen de baar, waarop de doode -lag. Een man met offer-gebraad voor de goden opende den stoet, een -hamerde op een gong en onder het geknetter van vuurwerk ging het op -een draf (opdat vooral geen booze geesten op het laatste oogenblik een -hekserij konden bedrijven) over heg en steg langs en door de onstuimige -beek naar den jungle------Ong Eh ruste in de eeuwige zaligheden----! - -Half zingend en vreemdsoortig-onsamenhangend krijschend verdween -de lijkstoet. - -Een wegje was van te voren door het oerwoud gekapt en midden in het -dichtste geslinger van teeder wuivende rotangpalmen een laag graf -gedolven. Het was precies noord-zuid gericht. Wolkjes van heilige -vuurstaafjes trilden door de lucht en de stralende zon bescheen Ong -Eh's graf. - -Siameesche en Chineesche priesters prevelden lange gebeden, elk der -aanwezigen wierp een handvol aarde in de groeve en toen ik ontroerd -door het woud naar huis wandelde, nog geheel onder den indruk der -plechtige ter-aarde-bestelling, dacht ik: minstens zoo mooi als -wanneer bij ons een beroemd professor sterft!-- - -Ong Eh zal weder opstaan! Op een dag zal daarginds ergens in het -Rijk van het Midden zijn zoon een ernstig gezicht zetten, ernstig -met zichzelf pratend rondloopen, zal plotseling, een besluit nemend, -in een zeilboot stappen en over de Golf van Siam hierheen varen. - -Dan zal Ong Eh's verbleekte gebeente nog één keer wit in het licht -der tropische zon opschijnen naar den "grooten Berg," voordat het -den verren terugtocht naar het land der vaderen aanvaardt.---- - -Zoo is het den menschen beschoren. Ook zwervers, die het leven naar -vreemde werelden voert, zouden ergens thuis willen hooren. Zelfs -Chineezen hebben een vaderland.--Het heet China. - - - - - - - -IN HOEY YOT - - -TSJAOE MO LE - -Maar daar hield nu toch alles bij op! Nu moest ik me er warempel nog -toe leenen om den Chineezen van Hoey Yot te laten zien, dat ik, blanke, -beter Chineesch Nieuwjaar wist te vieren dan zijzelf als Chineezen. Van -de manier waarop zij het deden------luieren en met feestelijke kleeren -pronken----had ik genoeg. Dat was geen Chineesch Nieuwjaar! - -Zoo kwam ik op het denkbeeld "Tsjaoe mo le." "Tsjaoe mo le" is een -spel, dat het "nog-jong-zijn" van den speler wil bewijzen en verder -niets is dan een leuk soort buiteling. "Tsjaoe mo le--luchtsprong" zou -al te blufferig klinken. (In de gladde geasphalteerde stationsstraat -in Zürich kan men na middernacht heele kettingen van wel tot twintig -van zulke jeugd-bewijzen netjes aan elkaar hangen.) - -Op het kleine oerwouddorpsplein daarentegen moest ik me met -zes tevreden stellen. Maar------eigenlijk heeft een alleen -het al gedaan. Zelfs degenen, die zich al in hun huizen hadden -teruggetrokken, klapperden nog eens op hun houten sandalen aan, -om het te bestaren. Zooveel achting als op dien avond, is mij nooit -te voren ten deel gevallen. Kaarsrecht stond mijn eer en trotscher -dan ooit. Dat beviel mijn Chineezen beter dan wanneer ik ze boorgaten -liet maken op plaatsen, waar ze toch geen erts vonden.----Nog toen het -al donker was, toen de kikkers in het moeras met hun concert allang -weer waren aangevangen en de lucht van het nachtelijk krekel-gezang -trilde, hoorde ik, terwijl ik voor mijn schrijftafeltje zat, hoe aan -den overkant in het huis van den voorman beraadslaagd werd, hoe de -toean toch wel dit "Tsjaoe mo le" deed. Maar het allerbeste: - -Li Tiang's vrouw heeft dit alles gadegeslagen. Zat ze voor mij -nu voor haar huisdeur in een scharlakenrooden-en-witten mantel -(zolderkamertjes-beddetijk), ging ze om mijnentwille den zandbodem -nazien, of er niets verloren was gegaan bij het spel, was ik nu -misschien toch eindelijk de oppertoean, hoewel de andere blanke in -Hoey Yot een dikkeren buik had en lichter haar op zijn hoofd?---- - - - - -DE TIJGERVAL - -Toen ik op een avond laat in het donker nog iets achter mijn hutje -zocht, kwam Hoeng Song, mijn nachtwaker, vlug op mij toe en gaf mij -een veelbeteekenenden wenk. - -Daar was iets niet in orde! - -Behoedzaam bracht hij mij bij een vreemdsoortige opstelling van -stevige, krom gespannen en gebonden touwen en knuppels. - -"Haha, jij vindt het dus noodig en nuttig, achter mijn bed een -tijgerval op te stellen! Beste kerel!" dacht ik. - -Van zijn lange rede in het Siameesch over werking en doel der machine -verstond ik destijds tot mijn spijt nog niets. Ik voelde alleen maar -vaag: Dus is het toch waar, dat hij den vorigen nacht achter mijn -huis een zwarten panter heeft gezien, en het gebruik, alle kippen en -honden op te sluiten, zoodra het donker wordt, is dus blijkbaar niet -zoo belachelijk als het mij tot nu toe leek. - -Maar omgekeerd was het mij, nieuweling, toch ook weer half en half een -raadsel, hoe er een tijger of een ander eenigszins groot dier in dezen -val kon blijven hangen. Hierin zou een panter eerder woest worden en -mijn heele huisje mitsgaders het heele stangengedoe omverrennen! - -Dus ging ik dien avond meer verontrust dan gerustgesteld slapen. Mijn -eenige troost, dien ik tot mijn beschikking had, bestond uit de jaren -geleden gemaakte waarneming: Nachtwakers kent men nooit heelemaal! - -Doch het werd inmiddels ochtend, zonder dat mij het verwachte groote -gemiauw en geblaas had gewekt en na dien nacht nog zoowat een keer -of veertien. - -Pas toen ik me over de voorzichtigheidsgrap van Hoeng Song begon -vroolijk te maken klakte op een keer plots midden in den stikduisteren -nacht, nauwelijks een paar meter achter mijn hoofd, het vreeselijke -ding dicht. - -Ik sprong op als iemand die gegeeseld wordt en rende naar buiten, -waar Hoeng Song al met een knuppel in zijn vuist rondsprong om -den--Chinees, die aan verlangen naar mijn zilveren tabaksdoos -leed----snel te bevrijden. - - - - -OP EEN AVOND, - -toen ik in de beek achter het dorpje baadde------wie kwam daar toen -plotseling aantrippelen?---- - -De vrouw van den nachtwaker----! - -Op klaaglijke jammertonen krijschte ze om haar man, die ergens in -het oerwoud was.---- - -Dat klonk zoo 's avonds in den schemerenden jungle net zooals wanneer -men in de bergen zoekt naar iemand die verdwaald is en dien men -misschien zelfs wel dood zou kunnen vinden. - -Doch Hoeng Song kwam weldra welbehouden terug met een bos -geneeskrachtige wortelen. - -Vreemd, ook wanneer ik alleen het oerwoud in ga, is het heele dorp bang -voor een ongeluk. Maar wanneer weerlooze marktvrouwen en onbeschermde -kinderen een verren tocht dikwijls even voor het vallen van den avond -aanvaarden, dan is dat iets vanzelfsprekends. - -------Alsof het van deze sierlijke schepseltjes minder jammer is, -dan van Hoeng Song, den nachtwaker, of van mij. - - - - -HET BAD - -Gisteren------heeft Li Tiang, mijn Chineesche meesterknecht, mij een -zekere plek om te baden zeer, zeer warm aanbevolen: - -"Veel water, niet ver weg en goed achter de boomen!" herhaalde hij -telkens opnieuw. - -Kunt gij raden, waarom----------? --------ik geloof, omdat daar, -waar ik gewoonlijk baad,----zijn vrouw mij zien kan (als zij zich -een beetje moeite geeft). - -Is dat niet slecht van hem, haar van dit pretje te berooven? Moet niet -het "een-blanke-zien-baden" de schoonste droom dier bruine vrouwen -zijn! Zal zij ooit in haar leven iets lichters vinden------?! - -Vandaag------heb ik haar zien baden! - -Li Tiang's jonge vrouw is prachtig! Tusschen vier en vijf uur -'s middags. Twee-derde van het edelste China, één-derde Siameesch -bruin. De zon drong juist met schuine stralen door het loover en -scheen tot op den bodem van den stillen vijver. Ze is waarschijnlijk -nog geen zeventien jaar. Door het glas-heldere water zag ik alle de -fijnste bizonderheden.---- - -Morgen wil ik, moet ik------weer op mijn oude plekje baden! - - - - -TIN-SPOELSTERS - -Ik heb een gezelligen middag gehad------hurkend bij de tin-spoelsters -in de beek en half omdat ik moest, half omdat ik ze wilde beluisteren, -hielp ik flink mee. Wie dit "goudwasschen" niet van jongs af aan als -handwerk heeft beoefend, kan vermoeide knieën krijgen en de zon brandt -hem heet in den rug. - -Al deze vrouwen hier waren zoo goed als naakt, hadden heur rok-doek -tot op "mannen-zwembroekjes-uiterste-grens" geheschen en draaiden de -vlakke houten borden met vlijtige handen.---- - -Telkens wanneer het zand in mijn eigen waschkom verdween en het tinerts -als een zwaar hoopje zuiver achterbleef, schonk ik deze kostbaarheid -met een paar vriendelijke woorden aan de eerste de beste die naast -mij zat. Als antwoord sloeg ik dan meestal een blik te meer in deze -eenvoudige menschen. - -Zelf als uitgewasschen, blootgelegd en al het bijkomstige weg, zaten -ze om mij heen als zich van de werkelijkheid losgezaagd hebbende -levens. Vijf of zes. Rimpelige oudjes, met plooien in den buik, -sporen van zwaren arbeid op den rug, soms een halven teen missend, -een heel leven achter zich hebbend, grootmoeder------overgrootmoeder -misschien.---- - -Ze spraken enkel over het re tiboek (het tinerts), over het gebrek -aan water, over de hitte, alles beschouwd in het licht van den satang, -het Siameesche geld. - -Eén enkele was er onder die niet meepraatte------en haar heb ik het -meeste geschonken, hoewel ze als antwoord enkel maar lachte.------Deze -was nog geen moeder.---- - - - - -VERDORDE ZIELEN - -Van Tarsala op weg naar Hoey Yot, ontmoette ik bij een bocht van den -weg plotseling drie vrouwen. - -"Mai mi p'ha!--Ik heb mijn borstdoek niet om!" verontschuldigde -zich tot mijn groote verwondering een der drie, druk krijschend, -half lachend, half beschaamd, verrast. - -Ze kwamen er aan, zooals marktvrouwen loopen, alleen die eene op dat -oogenblik niet. Het bizondere was: Zij strekte op dat moment nog -bovendien juist haar beide armen omhoog, om de mand op haar hoofd -vast te grijpen. - -Misschien verbeelding, maar zij leek mij zóó werkelijk nog iets -naakter dan de anderen.---- - -Om haar te troosten, riep ik haar daarom toe: "Mai pen a'rai!--'t -Hindert niets!" en dacht (in stilte en alleen voor mijzelf): Hoewel -jij het eigenlijk bitter noodig zoudt hebben!-- - - - - -KLEEREN - -Het gebeurt hier ook wel eens, dat je tot je vriend zegt: "Zeg, -kijk eens, wie is die mooie vrouw daar------?!" - -En de vriend antwoordt dan, geblaseerd: "Och, dat is immers Meh -Dehng (juffrouw Meier), maar ze heeft alleen--een schoonen doek -aan vandaag.---- - - - - -TOONEEL - -Vandaag heeft er weer eens een geprobeerd mij over mijn hondje heen in -vriendschap te naderen. (Dat is ook hier een voor de hand liggende weg, -dien al velen hebben ingeslagen.) "Hond-wijfje!" zei ze en wees op -"Hoedli." - -Omdat er echter mos en ander vlekkige dingen op haar borst groeiden -en ze ook verder heelemaal niet bezienswaardig was, antwoordde ik -enkel kort: - -"Hond-wijfje goed!------Mensch-wijfje niet zoo goed----!" waarna -ze------heenging. - -------Zoo ontbreekt het ons hier in de wildernis ook niet aan -blijspelen en kluchten die het harde werkleven verzachten. Dikwijls -zijn het weliswaar maar simpele natuur-eenacters, maar ze weten toch -meestal heel goed het "zielespel-zijn-willende-tooneel-in-de-stad" -te vervangen. - - - - -EENVOUDIGE WERELDEN - -In een driemaal te wijde Chineesche zijden broek zit ik voor mijn -hut.---- - -Een grootmoeder kruipt op handen en voeten eerbiedig om mij -heen------zoekt versch betelnootkauwsel.---- - -Haar kleinzoon speelt op een grashalmfluit een mager wijsje: -"ti-toe-ti--ti-toe-ti--telkens weer ti-toe-ti------." - -Anders niets----------------! ----dan laat hij mij zien, dat je op -deze fluit ook door een--neusgat kunt blazen----! - - - - -TSJE ARIS - - -Toen ik alweer bijna een jaar in Europa terug was, kreeg ik het -volgende briefje van Aris in het Maleisch, maar met Latijnsche letters -geschreven, zoodat ik het zelf, hoewel met wat moeite, lezen kon: - - - Op Siameeschen bodem den .... November 19.... - -Goeden dag, o Heer, en wees gegroet door uw trouwen dienaar Aris. - - Heer, - -Zoojuist, toen uw brief in het land Siam aankwam, regende het wat -minder dan eerst, maar de prijs van de ongepelde rijst is toch -wat lager dan vroeger, omdat de Groote Koning van Siam niet meer -veroorlooft, dat de rijst van het land Siam naar andere landen -uitgevoerd wordt, en ik, uw dienaar, o heer, heb dit jaar den tijd -gebruikt om mijn rijstvelden in orde te maken, en ik heb wee span -ossen gekocht en een nieuw huis gekocht, en daar ik, uw dienaar, -hoop, dat gij, heer, op Siameeschen grond terugkomt, ben ik niet in -iemands dienst getreden. - -Niet waar, heer, gij zult zeker terugkomen, en ik heb er op gewacht, -want gij zijt goed, heer, en ik herinner mij en vereer steeds de -wijsheid van mijn heer, die reeds vleesch en bloed wordt in uw dienaar. - -Een andere blanke heeft mij, uw dienaar, reeds geroepen en bevolen, -hem uw geheimen en vondsten in het oerwoud te verraden. Hij zal mij -hetzelfde loon geven als gij, maar ik wil het niet, want ik wacht tot -gij, o heer, terugkomt, en wijl uw hulp tegenover mij, uw dienaar, -zoo goed was, en ik u dit nooit kan vergelden, hoop ik, dat Allah, -God de Heer, u geluk zal geven, dat groot is, gelijk hij het mij -gaf van toen ik nog geen vrouw had tot nu, dat ik een vrouw bezit en -rijstvelden en een eigen huis, - -en misschien drie of vier maanden na dezen brief zal ik een zoon -hebben. - -Vaarwel en wees gegroet door - - - Uw dienaar - Aris. - - - - - - - -NOE KIANG - - -TOEAN, MAKAN! ETEN, HEER! - -Wonderlijk natuurlijke vrouwen zijn er onder deze bruine menschen. Zij -zijn als levend geworden droomgestalten met het ovale gezichtje in -het kort geknipte haar. En die zachte, zachte armen.---- - -Zij neemt eieren uit een kistje en legt ze in een draagmand.-- - -"Toean, makan!"-- - -"Ja!" - -Die ronde, bruine schouders------! - -In Nai Sih's winkel zit ik tusschen knapen en oude lieden, en voor -de deur, maar drie pas ver, neemt Noe Kiang eieren uit een kistje en -legt ze in een draagmand. - -Het eene ei na het andere. Hoe "veel tijd over hebbend," statig en -gracieus, hoe rhythmisch--in volmaakte schoonheid. Of ze het vermoedt, -dat ik haar arm bijna opeet------? - -"Toean, makan!" - -"Ja, ja Holloeki, wacht even------er zijn nog minstens------honderd -eieren in het kistje----!" - - - - -DE MAAN KOMT OP. - -Op de maan wachtend zit ik voor mijn bamboehuisje. Weer is een heete, -klare dag voorbij. - -Het kleine dorpje, geheel in de tuinen liggend, schijnt te slapen. In -den flakkerenden schijn van smeulende vuren drukken de huisjes zich -in den grond. De nacht steunt er zwaar bovenop. Warrige hoopen van -kokos- en betelpalmen staan zwart voor den sterrenhemel. - -De palmen over het dorpje zijn het zinnebeeld van al de menschenlevens -daarin, sierlijk gegroeide gelukkige naast kromme. Deze, door -den wind ontredderd, draagt een woest gorgonenhoofd, en gene is, -niettegenstaande de stormen die over hem heen gingen, in de kalme -hoogten van een rustigen ouden dag gegroeid. Een bizonder slanke werd -door het lot vroegtijdig het hoofd afgerukt. Arme schoone! - -Ik wacht heel rustig, in den aanblik van den avond -verzonken. Glimwormpjes fonkelen in de warme lucht hier en daar op, -sprongsgewijze, gelijk mooie gedachten in middagdroomen opduiken. Een -vleermuis fladdert hoekig rond. Hoek, hoek roept een dier in de verte -en aarzelend wordt 't lichter.---- - -Daar ijlt uit het slanke bamboe een donkere gestalte op mij toe, -en in zilveren glans stijgt de maan boven de palmen uit. - -"Noe Kiang------------?!" - -"--------------------Toean!" - - - - -NOE KIANG - -De eerste maal, dat ik Noe Kiang zag, wandelde ze juist op haar -grootmoeder heen en weer--werkelijk. - -Het oudje lag uitgestrekt in Nai Sih's huis en Noe Kiang wandelde -met bloote voeten, zich met de handen aan den wand in evenwicht -houdend, van de teenen af langzaam en met volharding, stap voor stap -de magere beenen van de grootmoeder op, trad haar met voorzichtige -zorgvuldigheid op de maag, op de verwelkte borsten, en stapte -omhoog naar den hals.--Toen ik mij, ten zeerste verwonderd over -het doen van het mooie meisje, naar de beteekenis van de seance -informeerde, luidde het antwoord: Grootmoeder kwam vandaag van diep -uit het oerwoud. Ze heeft veel geloopen en heeft spierpijn. Noe Kiang -masseert haar met haar voeten. Noe Kiang is de liefste meisjesnaam, -die ik in Siam tegenkwam. Noe beteekent: "Muis." Kiang beteekent: -"Langs den wand sluipen." - - - - -MELAJOE! - -Wat hier het mooiste is? - -Het woud met zijn orchideeën en varenplantwonderen? - -Of deze bruine jongens met hun stralende oogen, als zij met zijïge -poezen in de zon spelen, naakt, zoodat hun zilveren voet- en armspangen -glinsteren en glanzen----? - -De door den storm gebogen kokospalmen aan het strand van de zee? - -Het kostelijkste is, als Noe Kiang "ja" zegt. - -Dit Maleische "Ja!" Deze eenige klank, die aan de taal van het -vaderland herinnert. Dat witte woordje in den mond eener bruine -vrouw. En hoe ze het uitspreekt! Hoeveel open trouwhartigheid, welk -een wereld van gevoel weet Noe Kiang erin te leggen, zoodat ik het -elken keer weer opmerk, mij opnieuw verbazen moet, dat aldoor weer -nieuwe verwachtingen in mij ontwaken, hoewel in den diepsten grond -van mijn hart een zachte stem probeert te klagen: bij bruine vrouwen -moet je niet het laatste willen zoeken--! - - - - -KERSTMIS IN DEN JUNGLE - -Noek! Noek! vandaag vieren wij blanken een feest! Wil je mij helpen -den heelen dag lang rond te luieren en heelemaal niet te werken--? - -"Toean!"-- - -"Noe Kiang, wat glanzen je witte tandjes lief!" - -"O, Toean!"-- - -"------als sneeuw------!" - - - - -GESPREK - -"Noe Kiang------!"-- - -"Toean------! Wat zeg je, toean------?" - -"Men zegt, dat Noe Kiang naar Kedah wil gaan------om -te------trouwen------!"-- - -"Ja, toean, dat is waar!"-- - - -PAUZE - - -"Toean----Wil jij je niet voorgoed in het land Siam vestigen----? Wil -je hier geen vrouw nemen----? Zou je geen zoon willen--? Toean----! wil -je of wil je niet------?"-- - -"Ik kan niet willen----Noe Kiang------ik moet------naar Europa -terug!"-- - - -PAUZE - - -"Noe Kiang, wanneer wil je naar Kedah gaan?"-- - -"Ik wil heelemaal niet naar Kedah!"-- - - -PAUZE. - - -"Toean, als je naar Europa terug wilt gaan, dan wil ik naar Kedah. Als -je niet naar Europa terug gaat------dan gaat Noe Kiang niet naar -Kedah----! Toean, wil je of wil je niet----?"-- - - -PAUZE - - -"O, Noe Kiang------de toean kan niet willen, ik moet------terugkeeren -naar mijn vaderland------"-- - - - - -UIT DE VERTE - ---------toen ik mij vandaag nog wat in de lauwe avondlucht wilde -verkwikken, kwam ik Ah Tsaoe tegen, mijn vroegeren voorarbeider, -dien ik in langen tijd niet gezien had---- - -"Tsjeng Noei zendt den toean haar groeten--!" - -"Tsjeng Noei--ik kan mij dien naam niet herinneren------!"-- - -"Tsjeng Noei------zoo heet Noe Kiang nu! Zij is kort geleden naar -Kedah verhuisd als de vrouw van een rijken Chinees. Ik heb haar in -Hohkien-Chineesche kleederdracht, met gouden pijlen in het haar gezien, -en ze hoopt spoedig moeder van een Chineesje te worden----!" - - - - - - - -DE NACHT BIJ PRIESTER NIANG - - -De zon was in stralenden gloed achter de oerwouden verzonken, en de -avond begon de wijde wildernis met zijn blauwe schaduwen te omvangen, -toen wij de woning van een zonderlingen heilige bereikten. - -Aris kende Priester Niang nog van vroeger. Het was mij 's ochtends -al opgevallen, dat mijn Maleier giechelend bij een paar Chineezen -naar ons nachtkwartier geïnformeerd had en ik wist, Aris' gezicht -langzamerhand tot in het laatste vouwtje kennend, dat er iets -merkwaardigs ging gebeuren. - -Wederom waren we sinds weken onderweg, trokken van het eene dorpje -naar het andere, van de eene Siameesche hut naar de volgende en -zwierven door het land gelijk vagebonden. - -Nu was ik blij verrast, een goed getimmerd huis te vinden, dat er -proper uitzag en vriendelijk en gastvrij midden in een vruchtentuin -lag. - -Niang, de priester, was een man met een hooge Noord-Indische gestalte, -met een ronden kaal geschoren schedel, waaruit een paar verstandige -oogen keken, die aanhoudend schenen te willen zeggen: Denk er aan, -wij zijn uit een andere wereld! - -Onder het huis lag een kwade zwarte hond aan den ketting en twee -vrouwen vlochten daar een mat. De eene, dacht ik, is waarschijnlijk -Niang's zuster, de andere ook een familielid. - -"Aris, deze priester heeft het goed, de vrouwen zorgen voor -hem en hij kan zich schitterend aan zijn hoog beroep, het -"niet-anders-doen-dan-denken," wijden." - -Doch Aris lachte terug: "Veel erger, dit zijn allebei werkelijk -Niang's vrouwen! 's Ochtends drijft hij de buffels in het veld, -'s avonds haalt hij ze terug, anders doet hij niets, en zijn loon -zijn deze twee stille, werkzame vrouwen met heur hertenoogen." - -Ik trok mij vroeg in mijn klamboe terug, die Holloeki binnen in -het huis had opgehangen. Ik hield er van, daar 's avonds in te -liggen. Zooals alle sluiers, had ook deze de goede eigenschap, dat -men, zelf bijna ongezien, de dingen er buiten des te rustiger kon -bekijken. En tot zonderlinge beschouwingen noodigde het muskietennet -mij altijd uit, zoolang ik in Siam reisde. Op dien avond hield mij -de priester bezig, die tegen de voorschriften van zijn godsdienst -scheen te leven. - -Een onrustige nieuwsgierigheid plaagde mij: Waar zal hij slapen? Zijn -dit werkelijk zijn vrouwen? Waarom hebben de Chineezen vanmorgen -gelachen, toen Aris met hen sprak? - -En ik kon het gevoel niet van mij afzetten, dat daar iets zeer -gewichtigs aan het gebeuren was, dat deze magere bruine met zijn valen -schedel en de als naar binnen toe levende oogen een ontwakende god -moest zijn, die, de zede-voorschriften der oude religie wegwerpend, -zijn eigen wijze had gevonden om zalig te worden. En in het -schemerlicht werd de houten hut voor mij tot den, een nieuwen geest -gewijden en van de diepste ontroeringen die het menschdom kent, -doorbeefden tempel.-- - -Daarna vergat ik weer alles wat mij door den geest gegaan was; in -tijden van zwerftochten worden mijn gedachten ongehoorzaam en dwalend -en hebben moeite om in den eenmaal gevormden kring te blijven. - -------later hield mij een eentonig-prevelend gerucht wakker, Niang -bad nu met zijn vrouwen bij den flakkerenden schijn van een gebrekkig -kokosolievlammetje. - -Naderhand ging de eene na de andere, schuw en gebukt langs mij heen -sluipend, in de kamer vlak naast mijn bed en na een poosje waarin niets -gebeurde en het mij was alsof de tijd stil stond, blies de priester het -licht uit en trok zich ook in het vertrek----bij de vrouwen terug.---- - -Weer omgaf mij heel de tooverwereld van een tropischen nacht in een -huis in de wildernis. Klein gedierte liet zijn jachtkreet weerklinken, -het zoemde rondom mij, terwijl ik lang half te waken en half te droomen -lag, vergeefs wachtend op gezonden slaap. Zwaar en dik broeide de -lucht in het kleine vertrek, bijna om ziek te worden. Door het kleine -getraliede venstertje drong een afglans van buiten naar binnen, -waar nu in het volle licht der maan de wereld prachtig lag uitgespreid. - -Mij plaagden duizend vlugge gedachten en koortsachtig voelde ik mij -in de hand van het leven; het kookte angstig in mijn bloed: de vraag -naar het doel en de reden van het bestaan, en morgen zou de dag weer -heet zijn, en deze gelukkige bruine daar in de kamer, en------. - -"Zeg, Aris!" riep ik opeens naar de veranda, "de goeie God is -onrechtvaardig! Waarvoor is dàt nu weer goed: dien kerel geeft hij -twee vrouwen en hij is nog wel een Boeddhistisch priester en heeft -op geen enkele het recht; en ik, blanke, die toch stellig een veel -beter mensch ben, mag toekijken!" - -Aris troostte mij door den wand terug: - -"Ja, toean; 't is werkelijk krankzinnig!" en na een poosje ging -hij voort: "Zoo zijn de Siameezen! Er zijn er wel die tien en meer -vrouwen bezitten----!" - -Bij deze op minachtenden toon geuite woorden hoorde ik hem nog lang -in de duisternis rondspoken, en het was mij alsof ik nu in het licht -der maan op zijn gezicht de plechtig-godvruchtige overtuiging las, -toen hij voortpredikte: - -"Toean, dan zijn wij Maleiers toch betere menschen. Onze Allah, -onze Mohammedaansche godsdienst, de Islam veroorlooft ons niet meer -dan------vier vrouwen te hebben------niet meer dan vier------!" - -Na een poosje, waarin ik ernstig over de wijsheid van den godsdienst, -die in mijn vaderland gebruikelijk is, had nagedacht, riep ik Aris -weer toe: - -"Onze blanke Allah is toch ook niet kwaad. Hij zegt in de -Heilige Schrift: Zoo iemand twee van iets heeft, twee stuks, twee -exemplaren----dan moet hij daarvan een afstaan aan dengene die niets -heeft----!" - -Aris begreep het dadelijk: - -"Toean, jullie God is volkomen!" - -De nacht lag in het venstertje als een melkvlek, zooals het -lichte oog van een betere toekomst door de zwartheid der ellende -straalt. Rusteloos woelde ik onder mijn net. Dwang hield mij destijds -vast, zware arbeid onder de zon, karig brood.---- - -Soms liet een der mannen buiten een steunend geluid hooren. Aris -praatte vreemdsoortig in zijn slaap, als uit een vreemde wereld -sprekend, als een dier dat van de maan droomt. - -Eindelijk, lang na middernacht, kwam de slaap over mij, weldadig -en verrustigend, en de wederwaardigheden van mijn leven verdwenen, -gleden uit mijn denkvermogen weg, zacht en stil, zonder dat ik wist -waarheen.---- - -"Vier vrouwen, niet meer dan vier," wervelde het nog door mijn brein, -heel vaag maar, zonder dat ik in staat was iets duidelijks te denken; -ik voelde mij opgeheven, als zwevend, als vliegend in de zon.---- - -En toen begon zich voor mijn oogen, als uit een nevelmuur zich -losmakend en langzaam en onmerkbaar nader tredend en al duidelijker -gestalte aannemend, een vreemdsoortig beeld te verheffen, en de nevel -nam vorm aan, een dicht heen-en-weer-gegolf van witte wollige veeren -van den heiligen reiger ontstond eruit, en midden uit deze weeke -donzige omlijsting glimlachte mij een gezicht toe: Net een leuke -grootvader. Een gezellige oude heer. Witte rijp van levenservaring -boven zijn voorhoofd, een, die meesmuilend zeggen kan (maar dit nooit -werkelijk doet): ik heb het leven overwonnen, het heeft mij nooit -heelemaal verslagen------de wereld is toch goed! - -"God------!?!" voelde ik vaag. - -Half ontwakend hoorde ik hoe Aris de maan toeblafte. Een koele -windstoot kwam van het venster. Een of ander klein dier door een -bleek-phosphoresceerende lichtstreep verschrikt, ritselde heen. Toen -draaide een slapende op de veranda zijn vermoeide lichaam zoo zwaar -om, dat het heele huis ervan beefde. - -In de kamer van den priester, dacht ik, liggen nu in eenen God vereend, -drie menschenlichamen------misschien houdt de maan de wacht.---- - -Maar daar stond alweer die oude heer voor mij en zijn gezicht -glimlachte mild, toen hij zei: "Jij hebt vermetel over godsdiensten -gepraat------! - -Hierbij waren zijn goedige oogen liefdevol op mij gevestigd en ik -weet niet hoe het kwam, ik voelde, dat het makkelijk was vertrouwen -in dezen grijsaard te hebben. En zonder dat ik bij machte was mijn -gedachten tegen te houden, begon ik te klagen: - -"O, waarom zijt ge zoo gierig tegen mij en laat mij heelemaal zonder -vrouwen?" - -En het vreemde denkbeeld van het viervoudige wezen der vrouw kwam in -mij op, toen ik hem haastig en een beetje onbedachtzaam smeekte: - -"Goede man, ik zou ook vier vrouwen willen hebben------" - -"Een eerste, die ik elken dag anders zou kleeden; vandaag in het -rood, morgen in gele en blauwe zijde, maar meestal zou ik haar in -het eenvoudige voorname zwart der Chineesche gewaden kleeden------!" - -"Een andere", ging ik voort, "zou ik willen hebben om--uit te -kleeden------!" - -Bij dezen onbezonnen geuiten wensch voelde ik iets als berouw en een -onbehaaglijk gevoel voor den ouden heer, die voor mij toch tenslotte -nog nieuw en geheel onbekend was en daarom voegde ik er ter mijner -geruststelling en om hem in te lichten haastig aan toe (weliswaar -half ongelegen en verstoord): - -"Ik ben namelijk een bewonderaar van al het schoone. Vrouwen zijn er -vóór alles om zoo mooi mogelijk te zijn. Misschien is dat alles!" En -toen maakte ik het kort: - -"Als ge nog een derde voor mij zoudt weten, die voor mij spreekt, -zoodat ik mij ongestoord aan mijn gedachten kan overgeven, en -een vierde, die geduldig en zwijgend naar mij luistert en al mijn -verlangens en klachten in zich opneemt, gelijk de zee het water der -groote rivieren opneemt, dan------zou ik misschien tevreden zijn." - -Toen verdween het beeld weer en ik zonk in vergetelheid, in -verlangenloosheid, niets meer voelend,--zooals het in den dood moet -zijn. Ik weet niet hoe lang ik zoo heb gelegen.-- - -Maar opeens rees weer de nevelmuur voor mij op en beefde en borrelde en -de veeren van den witten reiger teekenden zich helderder en duidelijker -af, en vlugger, dan ik dorst te hopen, stond weer de vriendelijke -oude heer voor mij: - -"Hier, wat denk je van deze vrouw------?" en------reeds zat ik -tegenover haar, op rijk geborduurde kleeden, groene kussens in den -rug, terwijl groen licht sterk van alle kanten aanvloeide.--De mooie -vrouw zag mij nieuwsgierig aan, met heldere oogen, die in een ovaal -gezichtje van de gelijkmatigheid van een marmeren beeld zaten. Haar -handen en voeten waren zoo smal en tenger als fijne rotangtwijgjes -en goudig als honing. Ze droeg niets dan een sarong, die met een -Maleischen knoop over haar jonge borsten was dichtgemaakt, ook zij -groen, met vlammende zwarte arabesken beschilderd, en citroengele -bloemen en vogeltjes waren over den doek heengestrooid met heel de -fijnheid der Oostersche kunst. - -En nog iets zag ik, iets vreemds: vlak achter haar stond (het is -zoo moeilijk zich geheel van Westersche begrippen los te maken) -een dikbuikige gele reiskoffer, en de witharige heer zei slim, -dat hij daarin maar meteen de meest verschillende kostbare gewaden -voor de schoone vrouw had meegebracht, en dat ik het hem maar niet -kwalijk moest nemen, wanneer de tweede niet kwam,----deze hier was -voor alles geschikt.---- - -En waarlijk, ik ontdekte nu op een der slippen, waarmee de zijden -sarong over haar borst bevestigd was, in duidelijk leesbare letters: -"Trekken, asjeblieft!" - -Dat leek naar Europeesch-Westersche begrippen werkelijk overweldigend. - -Ik was al bijna op het punt, den mij vreeselijk lijkenden knoop los -te maken, toen ik mij op het laatste oogenblik bedacht: "Ai, ai, -wat zal daaruit worden----en daarom in alle bescheidenheid, maar toch -met een diepen zucht besloot: "Dat zal ik maar laten!" - -Toch bedankte ik den grijsaard vriendelijk voor zijn attentie. - -Bij al deze wonderlijke gebeurtenissen (ik was zoo verbaasd, als -nooit te voren in mijn leven) bekroop mij al stelliger het gevoel: Nu -ben je stellig gestorven----! Zoo geheel naar wensch, en volgens het -programma en zonder onaangenaamheden kan het toch stellig alleen maar -in den hemel toegaan. En ik begon, mij snel in mijn nieuwe positie -schikkend, te overleggen: - -Daar ik in het paradijs waarschijnlijk voor eenigen tijd zal -moeten verblijven, zou het misschien wel raadzaam zijn, goede -voorzorgsmaatregelen te nemen en daarom vroeg ik haastig aan den -ouden heer: - -"Maar zeg, waar is nummer drie nu------ Ik vraag excuus voor deze -uitdrukking----ik bedoel de vrouw, met wie ik een beetje verstandig -kan babbelen..------" - -Op deze vraag scheen de lieve heer juist gewacht te hebben, want hij -viel mij in de rede: - -"Weet je, voor die daar (en naar de veranda wijzend, waar -Aris en de Siameezen lagen), voor deze kinderlijke menschen is -dat goed genoeg. Vier vrouwen, voor mijn part tien. Zij zijn -nog wankelmoedig-onbestendig, hun grillen en wenschen zijn nog -zonder eenige richting, bijna ongedekt en gelijkend op die der -dieren. Dieren hebben oppervlakkig lief. De liefde pakt en verlaat -hen in een ommezien. Zij kunnen niet aan een enkele vrouw gebonden -zijn en blijven.-- - -Maar voor jou, als blanke, heb ik iets anders bedacht. - -En luister dan: Meer leven heb je achter je in den ketting van je dagen -dan deze bruinen en deze mooie jonge vrouw, die heb ik zorgvuldig en -alleen voor jou door honderdduizenden vroegere levens heengeleid. - -Gedurende honderd millioen jaren heb ik de goede zede in haar -gecultiveerd, had zij niets anders te doen dan zich te leeren kleeden, -zoo natuurlijk en mooi als de rozen in den tuin, als de lotosbloemen -in den vijver van het paradijs openbloeien---- - -Door honderd levens maakte zij zich vertrouwd met de hooge gedachte, -den knoop van haar sarong alleen voor jou los te maken.---- - -En gedurende de andere millioenen jaren heeft ze zich in het lezen -der zielen geoefend, leerde ze woorden afwegen; en nu is ze heerlijk -volgroeid en volleerd en zal net zoo spreken en zwijgen als jij, -en jullie zult met je tweeën één taal zijn en één gedachte.------" - -Bij deze profetische woorden werd het mij stralend en blij te moede -(zoo iets was mij volkomen nieuw) en ik dacht alleen met iets van -een duizel in het hoofd: laat ik toch maar in alle geval opletten! - -Toen begon ik te vertellen; haar, die in groen en in geel en in zwart -vlak naast mij zat, haar, de schoone met het zuivergelijnde gezicht -lei ik in afgeronde beelden de beteekenis van het leven uit. - -Haar oogen waren die van een kind; heel, heel klaar, gelijk het water -van een bergmeer; en elk woord, dat ze sprak, woelde zich los uit -den grond van haar hart en was blij en omlijnd en vol vorm als edel -kristal. En ze zag mij aan, al mijn gedachten van mijn lippen aflezend -en soms ging zij, een half aangevangen zin van mijn tong overnemend, -voort, en al wat mijn ontroerde ziel probeerde uit te spreken aan -diepe gevoelens, werd in haar mond als door mij gedacht en door haar -veredeld tot gedichten. - -Ik zweefde in een zee van licht, zonder herinnering aan tijd en aarde, -en al mijn verlangens waren van mij afgevallen, hadden allen invloed -en alle macht over mij verloren!-- - -Toen nam de oude heer, die zich gedurende ons gesprek vriendelijk in -zijn donzen wolk teruggetrokken had, weer menschelijke vormen aan, -maar dezen keer was de zachte, vertrouwen inboezemende glimlach uit -zijn gezicht verdwenen: - -"Luister!" zei hij ernstig, "deze vrouw, die je bevalt, die je in -geel en groen, in rood en in blauw wenscht te kleeden, deze vrouw, -met wie je verstandig kunt redeneeren, en in wier ziel jouw woorden -tot gedichten worden------verneem------Zij wil je toebehooren en de -jouwe worden. Gedurende de zevenhonderd levens, die zij als heilige -boom in het tempelwoud van Bang Pla doorbracht, als witte duif in -Wat Tsjeng, als reiger aan zee, in het oerwoud, in de bergen en in -de open steppe------gedurende al deze lange tijden heeft zij den -moed en de wijsheid verzameld om je zonder vrees toe te behooren, -en nu is ze bereid, jouw leven in haar leven op te nemen. - -Leg het in haar hand! Zij weet, dat het een menschenleven -is. Vertel! Zij zal begrijpen. - -Wees moedig! zei de oude man, de witte rijp der levenservaring op -zijn voorhoofd, en met een stralenden blik, waarin de kracht lag, -over millioenen van jaren en levens en lotsbepalingen heen te zien, -alles te verklaren en nooit te verzaken.---- - -En de donzen veeren van den heiligen reiger groeiden weer voller, -en de schoone vrouw met de glanzende oogen zat weer voor mij, dezen -keer in elegante zwarte nauw-sluitende Chineesche kleeding, en haar -smal gezicht was overwaasd met een teeder rood van brandend verlangen: - -"O, vertel me toch," zei ze, "en de toekomst gaat voor je open, -zoo heerlijk, alsof de zon in den ochtend over de onmetelijkheid der -wouden opgaat--." - -Maar midden in haar geestvervoering zweeg ze opeens, scheen aan -iets heel vers te denken en vroeg mij plots vol deelname: "Waarom, -arme man, ben je in den hemel pas tot een vrouw gekomen------?!" - -Nu voer het opnieuw door mij heen, dat ik nu in het paradijs moest -zijn, en van een duizelingwekkende hoogte zag ik opeens mijzelf, -kruipend, op de oude morsige aarde maar eigenlijk kroop ik niet, en -de modder zag er van hier niet meer als modder uit. De honderdduizend -draden van het al kruisten door elkaar heen; van alle kanten aankomend -liepen ze op mij, menschje van de aarde, toe, onbarmhartig trekkend -en rukkend, zoodat ik onwillekeurig dacht: - -"Het is jammer dat het leven---- - -------dat het leven zoo vreeselijk is!" klonk het voltooiend van -haar lippen. - -Toen wist ik eensklaps, dat de mooie vrouw waarlijk mijn hemelsche -vrouw was en haar vraag schoot mij weer te binnen: "Waarom, arme man, -ben je in den hemel pas tot een vrouw gekomen------?" - -En vlug een cigaret aanstekend (om het gevoel van onbehaaglijkheid -dat mij bekroop te verbergen) kwam ik eindelijk dapper en luid met -mijn bekentenis voor den dag: - -"Omdat op aarde de goede vrouwen te goed en de slechte te slecht voor -mij waren----! Het leven op aarde is een buiteling, een jammerklacht, -een valsch gejubel in het beste geval------!" - -Nu zagen haar klare oogen mij lang aan, en vol medelijden, en bijna, -alsof ze bang waren, nog meer van beneden te vernemen; maar ten -langen laatste zei deze heerlijke vrouw toch vol overtuiging: -"Ik vrees niets!" zoodat ik haar bijna geloofde. - -Maar er was een gevoel in mij dat sterker was, een wurgend, drukkend -gevoel van angst------"ik------ben------nog------niet------klaar -met spreken------!" - -"Daar beneden jong geweest te zijn, wil zeggen, lasten te dragen. Wel -ken ik nu eindelijk de laatste vragen, om met mijn wereldbeschouwing -het ware doel te bereiken en misschien eindelijk zalig naar het -eeuwige vaderland in hemelsche harmonie op te gaan, maar------welke -aan mij verwante, schoone ziel zou niet ------------------------ - - - Neen, neen, juist daarom, omdat jij, heerlijke vrouw, - Door de wereldsche beschikking als gelijkwaardige mij geschonken - werd---- - Juist daarom zul je nooit meer voor mij mogen worden, - Juist daarom------ben je ook------te goed------!" - - ------------------------- - -De lange wimpers overschaduwden haar glanzende oogen, toen de mooie -vrouw in diepe treurnis en zeer plechtig verklaarde: - -"Ik ben niet meer bang voor je. Het leven daar beneden op de aarde -is voor hen, die zelf daar zijn, niet te doorgronden. Niet wat er -aan glans en geluk en zichtbare daden daar gebeurt, wordt hier in -den hemel afgemeten; niet datgene, wat iemand doet en is en schijnt, -helpt zijn ziel in de eeuwigheden----zielen zijn veel hoogere wezens, -zijn------eeuwig onkwetsbaar of nooit geweest----. Laat mij hier in den -hemel je aardsche lasten dragen------jij moet nu zingen------en denk -niet, dat het voor mij te zwaar wordt-------- ------------------------ -Bij deze heerlijke woorden ontdekte ik pas voor den eersten keer, -wat voor iets kostelijks de vrouwen zijn. Maar het was een beetje -laat geworden met deze ontdekking, erg laat. - -Zonder dat ik bij machte was het te verhinderen, verloor ik de mooie -vrouw in de groene sarong en met het ovale marmeren gezicht uit -het oog. - -Al strekte ik ook nog zoo smeekend mijn armen naar haar uit---- - -Zooals op een doffen dag de uren ongebruikt vergaan, gleed zij heen; -niets dan de veeren van den witten reiger bleven nog een poosje -achter, toen losten ook deze zich op, eerst in nevelen en toen zacht -verfladderend grijs in grijs------en afgemat en bedrukt en hopeloos -stond ik plots voor een nieuwen, nuchteren ochtend op aarde. - - - -Met smeulende onrust in het hart, rende ik voort achter de dragers -aan, door de dorre oerwouden, op ongebaande wegen, over heg en steg; -en de gloeiende zon broeide onbarmhartig over den dag. Alleen Aris -bleef sterk en goed gestemd. Voortdurend gaf hij beschrijvingen ten -beste (voor mijn opvoeding bedoelde hij!) "Beelden uit het leven -van een anderen blanke in het naakte land", bij wien hij vroeger -gediend had. Zijn woorden tooverden een keurigen bungalow voor mijn -verblinde oogen, het huis van den anderen toean, midden in een zwerm -kleine bamboehutten die als kippetjes om een haan heen draaiden. En -tientallen beeldschoone vrouwen van alle rassen drentelden daar -tusschen door------. - -Toen viel ik heftig uit: "Zwijg!" wat Aris maar niet kon begrijpen! - - - - - - - -INHOUD - - - blz. - Mata Hari 1 - Holloeki, Aris en mijn Fakkeloptocht 11 - Tochten door den Jungle 33 - Wonderen uit de Wouddorpen 95 - In de eenzaamheid der Oerwouden 141 - "Tropenwee" 195 - Geweldenaarsnaturen 227 - Van bruine en gele Menschen 267 - Aziaten 269 - Meh Lieng 272 - Ah Tsjan 277 - Bij Pet, den Dorpskoning 286 - Ong Eh 290 - In Hoey Yot 297 - Tsje Aris 306 - Noe Kiang 308 - De nacht bij priester Niang 314 - - - - - - - -AANTEEKENINGEN - - -[1] P'hoe yai = De groote man (Ambtstitel). - -[2] Een andere uitdrukking voor meisje is loek sao = kuisch kind, doch -dat durf ik bijna niet zwart op wit neer te zetten, sinds ik weet, -dat de Siameezen de oe vaak als o en de o als oe uitspreken. - -[3] Verdriet omdat hij "niet gretig genoeg toegetast en zich bediend -heeft!" - -[4] Waarop je nooit verdacht kon zijn! - -[5] Ah Tsjan's woord voor "brother = broeder." - -[6] Ah Tsjan's afkorting voor macaroni. - -[7] Ah Tsjan's woord voor gamble: spel, hasard. - - - - - - -End of the Project Gutenberg EBook of In het rijk van Siameezen en Maleiers, by -Hans Morgenthaler - -*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK IN HET RIJK VAN SIAMEEZEN EN *** - -***** This file should be named 42885-8.txt or 42885-8.zip ***** -This and all associated files of various formats will be found in: - http://www.gutenberg.org/4/2/8/8/42885/ - -Produced by André Engels, Jeroen Hellingman and the Online -Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for -Project Gutenberg. - - -Updated editions will replace the previous one--the old editions -will be renamed. - -Creating the works from public domain print editions means that no -one owns a United States copyright in these works, so the Foundation -(and you!) can copy and distribute it in the United States without -permission and without paying copyright royalties. Special rules, -set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to -copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to -protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project -Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you -charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you -do not charge anything for copies of this eBook, complying with the -rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose -such as creation of derivative works, reports, performances and -research. They may be modified and printed and given away--you may do -practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is -subject to the trademark license, especially commercial -redistribution. - - - -*** START: FULL LICENSE *** - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project -Gutenberg-tm License available with this file or online at - www.gutenberg.org/license. - - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm -electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy -all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. -If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project -Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the -terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or -entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement -and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic -works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" -or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project -Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the -collection are in the public domain in the United States. If an -individual work is in the public domain in the United States and you are -located in the United States, we do not claim a right to prevent you from -copying, distributing, performing, displaying or creating derivative -works based on the work as long as all references to Project Gutenberg -are removed. Of course, we hope that you will support the Project -Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by -freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of -this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with -the work. You can easily comply with the terms of this agreement by -keeping this work in the same format with its attached full Project -Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in -a constant state of change. If you are outside the United States, check -the laws of your country in addition to the terms of this agreement -before downloading, copying, displaying, performing, distributing or -creating derivative works based on this work or any other Project -Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning -the copyright status of any work in any country outside the United -States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate -access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently -whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the -phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project -Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, -copied or distributed: - -This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with -almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or -re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included -with this eBook or online at www.gutenberg.org - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived -from the public domain (does not contain a notice indicating that it is -posted with permission of the copyright holder), the work can be copied -and distributed to anyone in the United States without paying any fees -or charges. If you are redistributing or providing access to a work -with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the -work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 -through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the -Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or -1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional -terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked -to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the -permission of the copyright holder found at the beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any -word processing or hypertext form. However, if you provide access to or -distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than -"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version -posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), -you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a -copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon -request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other -form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm -License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided -that - -- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is - owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he - has agreed to donate royalties under this paragraph to the - Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments - must be paid within 60 days following each date on which you - prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax - returns. Royalty payments should be clearly marked as such and - sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the - address specified in Section 4, "Information about donations to - the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - -- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or - destroy all copies of the works possessed in a physical medium - and discontinue all use of and all access to other copies of - Project Gutenberg-tm works. - -- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any - money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days - of receipt of the work. - -- You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm -electronic work or group of works on different terms than are set -forth in this agreement, you must obtain permission in writing from -both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael -Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the -Foundation as set forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -public domain works in creating the Project Gutenberg-tm -collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic -works, and the medium on which they may be stored, may contain -"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or -corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual -property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a -computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by -your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium with -your written explanation. The person or entity that provided you with -the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a -refund. If you received the work electronically, the person or entity -providing it to you may choose to give you a second opportunity to -receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy -is also defective, you may demand a refund in writing without further -opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER -WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO -WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. -If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the -law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be -interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by -the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any -provision of this agreement shall not void the remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance -with this agreement, and any volunteers associated with the production, -promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, -harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, -that arise directly or indirectly from any of the following which you do -or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm -work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any -Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. - - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of computers -including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists -because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from -people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. -To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 -and the Foundation information page at www.gutenberg.org - - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive -Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent -permitted by U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. -Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered -throughout numerous locations. Its business office is located at 809 -North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email -contact links and up to date contact information can be found at the -Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact - -For additional contact information: - Dr. Gregory B. Newby - Chief Executive and Director - gbnewby@pglaf.org - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide -spread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To -SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any -particular state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. -To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic -works. - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm -concept of a library of electronic works that could be freely shared -with anyone. For forty years, he produced and distributed Project -Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. -unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily -keep eBooks in compliance with any particular paper edition. - -Most people start at our Web site which has the main PG search facility: - - www.gutenberg.org - -This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/old/42885-8.zip b/old/42885-8.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 304c249..0000000 --- a/old/42885-8.zip +++ /dev/null |
