diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 4 | ||||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 | ||||
| -rw-r--r-- | old/69384-0.txt | 2135 | ||||
| -rw-r--r-- | old/69384-0.zip | bin | 45580 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h.zip | bin | 4972026 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/69384-h.htm | 2943 | ||||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/new-cover.jpg | bin | 309425 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-077.jpg | bin | 444746 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-080.jpg | bin | 623934 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-081.jpg | bin | 511926 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-085.jpg | bin | 543025 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-088.jpg | bin | 507675 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-089.jpg | bin | 449309 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-093.jpg | bin | 526523 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-097.jpg | bin | 501643 -> 0 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/69384-h/images/p1868-100.jpg | bin | 514555 -> 0 bytes |
17 files changed, 17 insertions, 5078 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..d7b82bc --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,4 @@ +*.txt text eol=lf +*.htm text eol=lf +*.html text eol=lf +*.md text eol=lf diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..ee5dbdf --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #69384 (https://www.gutenberg.org/ebooks/69384) diff --git a/old/69384-0.txt b/old/69384-0.txt deleted file mode 100644 index 4784e9d..0000000 --- a/old/69384-0.txt +++ /dev/null @@ -1,2135 +0,0 @@ -The Project Gutenberg eBook of Omwandelingen door een gedeelte van -Spanje, by Jean-Charles Davillier - -This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and -most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions -whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms -of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at -www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you -will have to check the laws of the country where you are located before -using this eBook. - -Title: Omwandelingen door een gedeelte van Spanje - De Aarde en haar volken, 1868 - -Author: Jean-Charles Davillier - -Illustrator: Gustave Doré - -Release Date: November 19, 2022 [eBook #69384] - -Language: Dutch - -Produced by: Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading - Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg - -*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK OMWANDELINGEN DOOR EEN -GEDEELTE VAN SPANJE *** - - - - - -DE AARDE EN HAAR VOLKEN. - - -OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE VAN SPANJE. - -MET TEEKENINGEN VAN GUSTAVE DORÉ. - - -SEVILLA. - -I. - - De Alcazar van Sevilla; De Patio de las Doncellas.—Peter de Wreede - en Maria van Padilla.—De Baños van Padilla.—De Capilla de - Azulejos.—De tuinen van den Alcazar.—De Casa de Pilatos.—De Juderia - en de Moreria.—Het klooster van Santa-Paula.—Het museum van - Sevilla; de zaal van Murillo. - - -Indien de Alhambra van Grenada niet bestond, zou de Alcazar van Sevilla -voorzeker het bewonderenswaardigste moorsche monument van geheel Spanje -zijn. Men heeft elkander vaak nagepraat, dat de toerist den Alcazar -niet moest bezoeken dan na vooraf de Alhambra te hebben bezichtigd. Wij -gelooven dat dit er weinig toe doet: ieder dezer gedenkteekenen -onderscheidt zich door geheel bijzondere schoonheden en verdiensten; -zoowel wat bouwtrant als ligging betreft. Zoo het paleis van Grenada -op een der mooiste punten van de wereld gebouwd is, wordt de Alcazar -van Sevilla omringd door tuinen, die het aardsche paradijs en de -betooverende, door Ariosto bezongen lusthoven in herinnering brengen. - -De oorsprong van den Alcazar is niet juist bekend: volgens het meest -algemeen aangenomen gevoelen zou hij in de elfde eeuw door een van -Toledo gekomen arabischen bouwmeester zijn gesticht, en zouden -werklieden, die aan de versieringen van de Alhambra gearbeid hadden, -uit Grenada herwaarts zijn gezonden om de ornamenten in stuc uit te -voeren. Hoe dit wezen moge, er is heden ten dage niet het minste spoor -van dit oorspronkelijke gebouw over, dat naar alle waarschijnlijkheid -in dien zoo edelen en majestueuzen arabischen stijl zal zijn -opgetrokken, waarvan de moskee van Cordova nog heden het schoonste -voorbeeld oplevert. - -Het tegenwoordige gebouw is niet ouder dan het begin der dertiende -eeuw; evenals de Alhambra van Grenada, waarmede het eenige punten van -overeenkomst heeft, is het oude paleis der koningen van Sevilla in -zuiver moorschen stijl. De Alcazar had eertijds twee hoofdpoorten; de -puerta de la Banderas, de poort der banieren, en de puerta de la -Monteria of van de jacht, aldus genaamd omdat zich daar de Monteros of -jagermeesters vereenigden, wanneer de koning zich op de jacht begaf. De -tegenwoordige ingang bevindt zich vlak tegenover het pleintje del -Triunfo. - -De Alcazar werd door de Arabieren Al-Kasr, het paleis van Cesar -geheeten; want de naam van den romeinschen veroveraar was voor hen -synoniem gebleven met macht en majesteit. - -Uit een boven den hoofdingang geplaatst opschrift blijkt, dat een groot -gedeelte van dit gebouw onder de regeering van Peter den Wreede werd -opgetrokken; juist op datzelfde tijdstip werden de voornaamste werken -der Alhambra uitgevoerd; en de koning van Kastilië, die dikwijls in -vriendschappelijke betrekking met de Mooren van Grenada stond, deed uit -die stad de werklieden komen, aan wie de versiering van zijn paleis -werd opgedragen. - -De Patio de las Doncellas, een uitgestrekte binnenplaats, heeft een -allerindrukwekkendst voorkomen; wit marmeren gekoppelde kolommen -strekken tot steun aan uitgeschulpte bogen, die weder op hare beurt -zuiltjes en dooreengevlochten lofwerk van de keurigste bewerking -dragen. Dit plein is, even als de voornaamste zalen van den Alcazar, in -zijn oorspronkelijken stijl hersteld geworden op bevel van den hertog -van Montpensier, die, eenige jaren geleden, dat oude moorsche paleis -heeft bewoond. - -De Patio de las Doncellas, of Plein der jonge meisjes, wordt aldus -genoemd, omdat, volgens een oude overlevering, de koningen van Sevilla -er honderd maagden ontvingen, die hun ieder jaar door een hunner -schatplichtige vorsten gezonden werden. De prachtige Patio, hersteld -onder Karel V (die bij gelegenheid van zijn huwelijk met donna -Isabella, infante van Portugal, den Alcazar overigens niet door zijne -in grieksch romeinschen stijl aangebrachte vergrootingen verfraaide) -heeft nog een deel der azulejos van aardewerk, die de muren ongeveer -twee ellen hoog van den grond af bedekten, bewaard; deze azulejos, -volmaakt gelijk aan die, welke in de zalen der Alhambra worden -aangetroffen, vormen evenredige, maar tevens zeer grillige teekeningen, -en bezwaarlijk zou men zich een grooter kleuren-harmonie kunnen denken. - -Ongelukkiglijk heeft men op de plekken, waar de azulejos verdwenen -zijn, ze vervangen door teekeningen in waterverf, die niet de minste -begoocheling te weeg brengen. In het midden ontspringt uit een bekken -van moorschen stijl een hooge waterstraal, die weder in het bekken -nedervalt en de marmeren zerken besproeit, waarmede de patio is -geplaveid. Om de bovenverdieping loopt een door bogen ondersteunde -galerij, waar boven de wapens van Kastilië en Leon prijken, door de -zuilen van Hercules vergezeld, tusschen welke men, op een lint, de -eerzuchtige spreuk van Karel V: Non plus ultra leest. Na een aantal -zalen bezocht te hebben, waaronder de sala de Embajadores in de eerste -plaats vermelding verdient, brachten wij een bezoek in de oude gewelfde -baden, waaraan men den naam van los Baños de Padilla geeft. Het waren -moorsche baden, die Peter de Wreede had laten herstellen voor de -beroemde Maria van Padilla, een adellijke jonkvrouw van uitstekende -schoonheid en beschaving; pater Mariana geeft van haar in zijne -geschiedenis van Spanje een verleidelijk portret, hetgeen voor een -gedeelte de buitengewone heerschappij verklaart, die zij over den -koning van Kastilië uitoefende; de openbare meening beschuldigde Maria -van Padilla hem betooverd te hebben, en de volkslegende stelde haar als -de koningin der tooverheksen voor. Zeker is het, dat Peter de Wreede, -daags na zijn huwelijk met Blanche van Bourbon, zijne gemalin verliet, -om zich weder bij Maria van Padilla te voegen, die hem op het kasteel -Montalvan afwachtte. - -De meeste spaansche geschiedschrijvers zijn van oordeel dat de koning -van Kastilië Maria van Padilla in het geheim had getrouwd; hoe dit zij, -in den Alcazar van Sevilla bekleedde zij den rang eener souvereine. De -overlevering zegt dat de koning zijnen gunstelingen toestond zijne -maitresse naar het baño te vergezellen, en dat deze, geloovende -daardoor hun meester te behagen, de vleierij zoo ver dreven, dat zij -van het nog lauwe badwater dronken. Op zekeren dag vroeg de koning, -nadat hij bemerkt had dat een hunner zijne lippen niet aan het water -gebracht had, wat hem belet had het voorbeeld der andere hovelingen te -volgen, waarop hij ten antwoord ontving: - -Señor, despues de haber cortado la salsa, yo quisiera tambien catar la -perdiz. - -Het blijkt niet dat Peter de Wreede hem voor zulk een kloek antwoord -het hoofd voor de voeten liet leggen. - -Toen Maria van Padilla stierf, liet de koning van Kastilië haar met al -de praal eener koningin begraven. Nog ziet men in de Capilla real, de -hoofdkapel der kathedraal, haar graf naast dat van den heiligen -Ferdinand. - -Na op de eerste verdieping van den Alcazar nog eenige vertrekken -bezichtigd te hebben, die door de prinsen van de koninklijke familie, -als zij te Sevilla verblijf houden, betrokken worden, en in een van -welke men ons vier op den muur geschilderde doodshoofden wees, [1] -doorliepen wij ook een oogenblik de heerlijke tuinen, wier plantengroei -die der keerkringsgewesten herinnerde; onder anderen zagen wij daar -bananen vol rijpe vruchten, die, volgens het zeggen van den tuinman, -voor de koningin bewaard worden; reusachtige oranje- en granaatboomen, -tijdgenooten misschien van Peter den Wreede, zijn langs de muren als -leiboomen geplant; te midden van citroenboschjes verheffen zich -kiosken, die onder Karel V gebouwd en met azulejos van allerhande kleur -bekleed zijn. - -Den bezoekers is hier ook een ondeugende verrassing bereid, waarvan de -Arabieren de eerste uitvinders zijn. De lanen zijn met steenen -geplaveid, die verschillende teekeningen vormen, en in een groot -gedeelte van dat plaveisel heeft men microscopische gaatjes, die met -een onnoemelijk aantal koperen pijpjes in verband staan, waar het water -doorheen dringt; men draait aan een kraantje en eensklaps springen er -duizenden allerfijnste straaltjes op; gij voelt u ter linker, ter -rechterzijde, voor en achter u door een fijnen regen besproeien, die, -in plaats van uit de lucht, uit den grond te voorschijn komt. Deze -water-aardigheid, die in een brandende luchtstreek volstrekt geen -nadeel kan berokkenen, was bij de Arabieren en spaansche Mooren zeer in -zwang. Op Majorka hadden wij reeds in een oude alqueria of lusthuis uit -de dagen der Arabieren soortgelijke fonteintjes gezien, die nog in -volmaakt goeden staat waren. - -Na den Alcazar is de Casa de Pilatos een der voornaamste -merkwaardigheden van Sevilla: het is een omstreeks het begin der -zeventiende eeuw gebouwd paleis, op dit oogenblik het eigendom van den -hertog van Medina-Celi, die het niet bewoont. Geen enkele bijzondere -woning van Sevilla haalt in rijkdom en bevalligheid bij dit paleis, -waarvan de moorsche stijl allergelukkigst met dien eigenaardig -weelderigen stijl is vereenigd, welke den overgang van de gothiek tot -de renaissance kenmerkt. De patio of binnenplaats is ongemeen rijk; de -overdekte galerij, wier bogen door wit marmeren zuilen worden -onderschraagd, is bekleed met azulejos, die even schoon als volmaakt -bewaard zijn, en arabesken en geslachtswapens voorstelden: eenigen -daarvan zijn met metaalachtige tinten overdekt, die een buitengewonen -glans bezitten. Deze azulejos zijn de schoonste in hun soort, die wij -ooit gezien hebben. - -De Casa de Pilatos of huis van Pilatus wordt dus genoemd, omdat zij, -zoo men wil, gebouwd is naar hetzelfde plan als de woning van Pontius -Pilatus te Jeruzalem: hetgeen ons voorkomt geheel uit de lucht te zijn -gegrepen. Een zwart kruis, dat men nog in de patio ziet, was eertijds -het aanvangspunt van een Kruisweg, welks door de stad verdeelde staties -naar de Cruz del campo voerden, niet verre van de Caños de Carmona -gelegen. - -Bij het verlaten van de Casa de Pilatos begaven wij ons naar de -Juderia, het jodenkwartier, het oude Ghetto van Sevilla, waar de joden, -voor hunne uitdrijving, in de middeleeuwen waren opgesloten; er zijn -weinig steden in Spanje, waarvan de een of andere wijk niet nog den -naam van Juderia draagt; ook had men er de Moreria of het -moorenkwartier, een naam die nog op verscheidene plaatsen is bewaard -gebleven. In de Juderia bezochten wij een huis dat er zeer eenvoudig -uitzag. Het was dat van Bartolomeus Esteban Murillo, den grooten -schilder van Sevilla; dit huis heeft aan de straat den naam van Calle -de Murillo gegeven. - -Een ander zeer weinig bekend monument, en dat toch verdient bezocht te -worden, is de kerk van het klooster van Santa Paula, Las Monjas de -Santa Paula genaamd. Het bovenste gedeelte van het portaal is geheel -met alleruitstekendste azulejos bekleed; het is het meesterstuk van -Niculoso Francisco, dezen italiaanschen te Sevilla gevestigden -porcelein-schilder, wiens werk wij reeds in den Alcazar hebben -bewonderd. De schilderkunst alleen zou een denkbeeld kunnen geven van -de verwonderlijke uitwerking door dezen gevel teweeg gebracht, wiens -geschilderde tegels de beste werken van Faenza en Caffagiolo evenaren; -in het midden van dit plateelwerk zijn zeven basreliefs van gebakken -steen gevoegd, die aan het werk van Lucca della Robbia doen denken. Een -aantal azulejos van groote afmeting stellen het naamcijfer van Christus -in gothische letters van zeer bijzonderen vorm voor, gelijk aan die -welke men dikwijls op de spaansch-moorsche schotels uit het einde der -vijftiende eeuw aantreft. - -Men kan zeggen dat het museum van Sevilla het eenige is, buiten dat van -Madrid, hetwelk dien naam verdient; het bevindt zich in het oude -klooster van la Merced, dat op een pleintje uitkomt, waarop men voor -eenige jaren het standbeeld van Murillo heeft opgericht. - -De sevillasche school is zeker de belangrijkste van geheel Spanje: het -is voldoende de namen van Murillo en Velasquez op te noemen. De eerste -vormt, om zoo te zeggen, een museum op zich zelf, het museum van la -Merced, waarin geen enkel stuk van Velasquez wordt aangetroffen. Deze -afwezigheid van schilderstukken des grootsten meesters, die Spanje -heeft voortgebracht, komt u op het eerste gezicht vreemd voor; maar die -bevreemding wijkt spoedig wanneer men zich herinnert, dat Velasquez het -grootste gedeelte van zijn leven aan het hof van Filips IV heeft -doorgebracht. - -Men weet dat Murillo drie verschillende genres had; door de Spanjaarden -frio, calido, vaporoso (koud, warm en nevelig) geheeten: de schilderij -in de zaal aanwezig, die men El salon de Murillo heet en waarin alleen -zijne werken prijken, de heilige Justina en Rufina voorstellende, is in -het warme genre; de beide patronessen van Sevilla, dochters van een -pottebakker van Triana, zijn afgebeeld met vazen, zooals men ze -tegenwoordig nog in die voorstad vervaardigt. - -Een andere schilderij van kleiner omvang, de Maagd en het Kind Jezus -voorstellende, is, naar men beweert, door Murillo op een servet -geschilderd, waarom men het in de wandeling la servilleta heet. - -De meeste andere schilderijen van Murillo zijn even merkwaardig, -ofschoon niet zoo kostbaar; van de werken der overige spaansche -schilders zullen wij slechts een heilige Thomas van Aquino, het -meesterstuk van Zurraban aanhalen; een heilige Hermenegilde, van -Herrera el vièjo, en een doek van Fr. Pacheco, den schoonbroeder van -Velasquez, een heilige voorstellende die zich den buik opensnijdt; een -onderwerp dikwijls door spaansche schilders behandeld. - -Als men Sevilla door de Puerta de Jerez uitgaat en rechts van zich de -Pasco de Cristina laat liggen, komt men aan het paleis San Telmo, door -den hertog van Montpensier bewoond. Bij het binnentreden van deze -gastvrije woning, wier zalen welwillend voor de bezoekers openstaan, -staat men verbaasd over den daar heerschenden smaak; terwijl men niet -minder de tuinen van San Telmo bewondert, die zich tot aan den -Guadalquivir uitstrekken en in pracht die van den Alcazar niets -toegeven, en nog uitgebreider zijn. De zeldzaamste planten worden er -gekweekt, en men telt er niet minder dan vijfduizend vijfhonderd voet -oranjeboomen. - - - - - -II. - - De schouwburgen van Sevilla: de Cazuela.—De veranderde fransche - stukken.—De andalusische sainetes.—Hoe de vreemdelingen in de - sainetes behandeld worden. - - -Sevilla bezit twee schouwburgen: het Teatro principal, en dat van San -Fernando, waar al de genres worden opgevoerd: drama’s, opera’s, -zarzuelas of opéras comiques, blijspelen, sainetes; zonder evenwel den -minsten inbreuk te maken op den baile nacional, waarmede iedere -voorstelling onveranderlijk besloten wordt. De inrichting van de zaal -is ongeveer de zelfde als in onze schouwburgen; de plaatsen waaruit bij -ons het orchest en de bak bestaan, loopen in Spanje ineen, en ontvangen -den naam van sillas of asientos de butaca. Het amphitheater of paradijs -heet la cazuela, hetgeen wil zeggen: kasserol; het schijnt dat deze -benaming tamelijk oud is, als men mevrouw d’Aulnoy mag gelooven, die -een spaanschen schouwburg uit het tijdvak van Lodewijk XIV beschreef: -„Er is in de zaal,” zoo schrijft de fransche reizigster, „eene plaats -die men la cazuela heet: alle dames van verdachte deugd hebben daar -haar loge, en al de groote heeren gaan er heen om met haar te praten.” -De schrijfster, de zaal verlatende om ook het tooneel zelve in -oogenschouw te nemen, spreekt een paar woorden over de spaansche -tooneelspeelsters, die zij afteekent als de „afzichtelijkste schepsels -der wereld, hetgeen,” voegt zij er bij, „haar niet belet, -verschrikkelijk veel verteringen te maken.” - -De eerste maal dat wij het Teatro principal bezochten, was er een -lleno, dat wil zeggen, was de zaal ongeveer geheel gevuld: iets zeer -ongewoons in de spaansche schouwburgen, die meestal niet sterker -bezocht worden dan de italiaansche. De vrouwen maakten de meerderheid -uit; de mantilles en bloemen vormden het hoofdtooisel, en men zag -slechts zeer weinig hoeden al estilo de Paris, hetgeen aan de loges een -allerschilderachtigst voorkomen gaf. Het gepraat paarde zich met het -geklikklak der waaiers; naast ons merkten wij onder de toeschouwers -twee jonge sevillaansche dames met rijke zwarte haren op, waarin op de -hoogte van het oor een witte dahlia was aangebracht; achter haar zat -haar moeder, die men, te oordeelen naar haar met een zwarte mantille -omgeven gerimpeld gelaat, voor een oude tooneel-duegna zou hebben -aangezien; naast haar was een Engelschman met zware rosachtige -bakkebaarden gezeten; hij had een ronden hoed met smalle randen op het -hoofd, en een rotting in de hand, terwijl hij in de andere een -tooneelkijker hield, waarvan hij een veelvuldig gebruik maakte. Onze -buurman, die getracht had met zijne buurvrouw een gesprek aan te -knoopen in een vreemde krabbeltaal, die hij zonder twijfel voor -spaansch hield, begreep spoedig wat de blikken en de scherts zijner -buren te beteekenen hadden, want hij sprak tamelijk luid. In het -algemeen zijn de Spanjaarden, en de Andalusiërs in het bijzonder, er op -uit om de vreemdelingen belachelijk te maken, die zich aan het -onschuldige vermaak overgeven om met de inboorlingen mede te doen; ook -hoort men, als het een Engelschman of welken buitenlander ook in de -hersens komt zich in het kostuum van een majo te steken, dadelijk de -woorden van franchute, van Inglis-manglis of andere epitheten van dezen -aard, die het den inboorlingen lust de vreemdelingen naar het hoofd te -werpen. - -Eindelijk werd de gordijn opgehaald en begon men met een zarzuela, -getiteld: Buenas noches señor don Simon. De zarzuela is een lyrisch -stuk, dat veel op een opéra comique gelijkt. Spoedig bleek het nu, dat -het stuk niets anders was dan de vertaling van het fransche: Bonsoir -monsieur Pantalon; terwijl men den titel een beetje gewijzigd had, had -men het libretto behouden, waarbij de spaansche componist een muziek -naar zijn smaak had geschreven. Later bleek het dat dit ook het geval -met andere opera’s was, zoodat wat vroeger de fransche schrijvers -deden, namelijk van de spaansche ontleenen, de spaansche nu in -vergelding ten aanzien der fransche doen. - -Op de zarzuela volgde een stukje, getiteld: Paco y Paca, dat wil -zeggen: Frans en Fransje, dat ook al weder een vertaling van het -fransche le Caporal et la payse was, maar onder die vertaling bitter -had geleden; de auteurs van het Teatro principal zijn grooter meesters -in de mimiek dan in het leggen van beteekenis in de woorden. - -Tot nu toe niets nationaals, niets oorspronkelijks. Gelukkig werden -wij, toen de gordijn op nieuw werd opgehaald, door de sainete -schadeloos gesteld. Een paar woorden vergunne men ons over deze -stukken, die uitsluitend op de schouwburgen van het schiereiland te -huis behooren. Hoewel Spanje nooit is aangezien als de klassieke bodem -van lekker eten, is toch het woord sainete uit het woordenboek der -keuken naar dat van het tooneel overgegaan. Aanvankelijk werd het in -het spaansch gebezigd om iets aan te duiden dat het gehemelte bijzonder -streelde, of werd er een saus onder verstaan, waarvan men zich bediende -om de spijzen een hooger geur bij te zetten; later werd het toegepast -op een dramatische schets, waarin de zeden en dwaasheden op vroolijke -wijze werden gesatyriseerd, of ook wel was het doodeenvoudig een -vermakelijk tafereel der volkszeden. - -De sainetes, die gewoonlijk slechts uit eenige tooneelen bestaan en -nooit langer dan een bedrijf zijn, zijn dikwijls in proza, maar vaker -nog in verzen, met coupletten en zelfs met koren vermengd. In Catalonië -en op Majorka, waar de oude gewoonten en de oude benamingen nog beter -dan overal elders bewaard zijn gebleven, worden ze nog Entremeses, -zooals ten tijde van Cervantes, of Tonadillas genoemd. - -De sainete, die wij op het Teatro principal zagen opvoeren, had tot -titel: El Valor de una Gitana. De personen, allen gitanos, waren ten -getale van vier: Pepiya, eene jonge en schoone gitana; Gavirro, haar -vader; Perico, de novio, dat wil zeggen de bruidegom van de gitana, en -Asaura, een door Pepiya afgewezen minnaar. - -Het tooneel stelt een boschje voor: Pepiya, op den grond nedergehurkt, -heeft juist de laatste bloem in hare zwarte lokken gestoken; uit haar -zak haalt zij een spiegel van zes cuartos te voorschijn, en zingt, -terwijl zij zich met veel behaagzucht daarin bekijkt, een coupletje op -haar fraaie figuur. - -Daarop verschijnt Gavirro, een oude taankleurige, dorre en kromme -gitano, de volmaakte type van een dier esquiladores of -muilezelscheerders, die men zoo vaak in Andalusië aantreft. Gavirro, -zijne dochter zoo fraai opgetooid ziende, begint te vermoeden dat haar -hart niet meer vrij is; maar de schoone wil er niet voor uitkomen: Pas -op, voegt hij haar toe, de liefde is een.... (hier omschrijft de gitano -de liefde met zulk een onbeschoft epitheet, dat wij ons ontslagen -rekenen het te herhalen). Zorg dat gij u aan geen schande blootstelt, -zooals uw moeder deed, en herinner u, dat de arme vrouw onder de handen -van den buchi [2] is omgekomen. - -Deze scherts had een zeer groot succes, en werd door een gedeelte der -toeschouwers in de cazuela levendig toegejuicht. - -De oude gitano heeft nauwelijks het tooneel verlaten, of men hoort -achter de schermen een liedje; de stem komt naderbij en Perico -verschijnt. Olé salero! roept hij met een sterken andalusischen -tongval, zoodra hij Pepiya ontwaart; „uw schoonheid berokkent mij den -dood, maar als ik maar even het puntje van uw kousenbandje zie, -herkrijg ik het leven!” - -„Bemint gij mij inderdaad zoo sterk als gij zegt, Perico?” - -„Ik! ik zou mij een oog laten uitsteken om te zien dat gij koningin van -Kastilië waart! Om u te verdedigen zou ik vechten als een beer. Wilt -gij koningin zijn? Spreek slechts één woord en ik jaag al de volken, -van de Russen af tot de Franschen toe, op de vlucht. Wilt gij zijden -falies en mantilles, dan hebt gij slechts den mond te openen; en het -zal mij geen zier kosten vijftien goed geladen fregaten hier te -brengen! Als ik uw lief mondje zie, dat op een stuk van den hemel -gelijkt, begin ik van mijn hoofd tot mijn voeten te trillen!” - -„Ik begin te gelooven, Perico, dat gij mij een beetje liefhebt...” - -„Ik heb u zoo lief als mijn ezel, en zelfs nog wat meer!” - -Perico vertrekt, en weldra ziet men Asaura, zijn medeminnaar, opkomen, -die in geween wegsmelt; er is ook wel reden toe; een der grootste -ongelukken, die een gitano kunnen overkomen, heeft hem getroffen: men -heeft hem zijn ezel ontstolen! Te vergeefs tracht Pepiya hem te -troosten. - -„Kind mijner ingewanden, wat is er van u geworden? Een ezel van zulk -een fraai ras, zoo blond als een Engelschman, en sterker dan het paard -van Santiago! (den heiligen Jakobus). Moge de dief in een hagedis -worden veranderd, en een scorpioen hem bij beetjes verscheuren!” - -Asaura eindigt met Pepiya te verzoeken hem te troosten, en maakt zich -gereed haar te omhelzen, maar deze antwoordt hem met een duchtigen -oorvijg. - -„Mosto! Ik ben te mooi voor u! Gij weet dus niet, dat toen ik laatst -mijn kouseband had laten vallen, er terstond op dezelfde plek een -geheel met rozen gevulde rozenstruik ontsproot? Voor u kam ik mij niet, -neen; maar wel voor Perico.” - -„Perico! Ik zal hem het hart met de punt van mijn navaja uit zijn -lichaam scheuren.” - -„Goed, ik zal zijn plaatsvervangster wezen: doe uw gebed maar.” - -Zij slaat haar mante om den arm en zoekt haar navaja; Perico treedt op: - -„De zaak moet tusschen ons worden afgedaan!” voegt de verloofde zijn -medeminnaar toe: „ik zal van je lever een pastei maken.” - -„Laat hem leven, Perico,” zegt het meisje; „bezoedel u niet met het -bloed van dien afschuwelijken aap!” - -„Pepiya, laat ons alleen: ik zal dien gemeenen struisvogel door midden -snijden.” - -„Komaan,” roept Asaura, „zij is vertrokken; biecht, want gij gaat den -zapateado dansen!” - -„Kom maar op met uw staal, kleine seis! gij zult meer puñalas -(ponjaardsteken) krijgen dan er heiligen in den almanak staan.” - -„Spring zoo niet en stel u te weer.” - -„Vandaag loopt de wereld op haar eind, want een van ons beiden moet op -de plaats dood blijven.” - -De beide kampioenen spreken elkaar aldus, op de manier der helden van -Homerus, gedurende eenige minuten, toe. Niet zoodra heeft het gevecht -een aanvang genomen of Perico zegt ter zijde, dat het zeer ongezond is -een por met de navaja te krijgen, en dat het niet onhandig zijn zou -zich ter aarde te werpen, en te doen alsof hij dood was. - -„Asaura,” roept hij uit, „gij hebt mij door midden gekorven; ik sterf.” - -Pepiya komt op en ziet haar minnaar op den grond liggen: aanstonds -raapt zij haar navaja op, en kondigt den gewaanden moordenaar aan, dat -zij hem een jeveque zal teekenen, dat wil zeggen, hem een breede kerf -op zijn gelaat geven zal. - -Nauwelijks heeft zij een vertooning gemaakt alsof zij wilde toeslaan, -of de gitano, hoewel in geenen deele gewond, laat zich op den grond -zakken alsof hij doodelijk gewond was. - -„Beste Perico, beste Pericotje, gij zijt gewroken!” roept zij uit, -terwijl zij Asaura voor hare voeten ziet uitgestrekt. - -De gitana werpt haar ponjaard weg, knielt bij haar verloofde neder, om -voor altoos afscheid van hem te nemen, en valt tusschen de beide -kampioenen in zwijm. - -Op dat oogenblik verschijnt Gavirro, die een ezel voor zich uitdrijft: -men begrijpt dat het de aan Asaura ontstolen ezel is; op het zien der -drie op den grond liggende lijken, slaakt de oude gitano een kreet, -maar hij herstelt zich oogenblikkelijk en haast zich de zakken der -beide medeminnaars te gaan onderzoeken, hij stoot een vreeselijken -vloek uit als hij bemerkt dat zij ledig zijn, en belooft, terwijl hij -zijn levenloos uitgestrekte dochter vaarwel zegt, zich te troosten met -den gestolen ezel. - -Eensklaps hoort men het dier geweldig balken: op het hooren van de stem -zijns welbekenden ezels staat Asaura op, en werpt zich om den hals van -het dier, even als Sancho, bij het hervinden van zijn grauwtje. Perico -en Pepiya verrijzen op hunne beurt; zij geven elkander de hand en de -oude gitano vereenigt hen, na hun den zegen gegeven te hebben. - -Deze populaire voorstellingen verliezen ontegenzeggelijk bij het -verhalen veel; de tooneelspelers stellen echter de personen zóó -natuurlijk voor, dat men denken zou wezenlijke gitanos voor zich te -hebben; door hun wegsleepend spel doen zij ons denken aan Pasquale -Altavilla, den napelschen acteur-schrijver, en aan Antonio, den -beroemden Pulcinella van den kleinen schouwburg van San Carlino, beide -zeer populaire kunstenaars. - -Behalve deze en andere sainetes, waaronder Paco Mandria y Sacabuches -ons levendig bij zal blijven, hadden wij nog gelegenheid er een paar te -zien opvoeren, waarin de vreemdelingen, de estranjis, zooals de -Spanjaarden hen spottenderwijze heeten, min of meer belachelijk worden -gemaakt. Spanje is zeker niet ongastvrij; maar het volk legt nu en dan -wantrouwen aan den dag, dat misschien alleen in het overdrijven van een -groote goede hoedanigheid, de zucht naar onafhankelijkheid, zijn grond -heeft. - -Wij zouden hiervan een aantal proeven kunnen bijbrengen, maar het wordt -tijd het tooneel voor de straat te verlaten; wij begeven ons dus in de -eerste plaats naar de voorstad Triana. - - - - - -III. - - De voorstad Triana en hare inwoners.—De gitanos; hun bedrijf en - gewoonten.—De waarzegsters: de Caridad.—De meesterstukken van - Murillo: Mozes, water uit de rots slaande en de vermenigvuldiging - der brooden: een schilderij van Juan Valdés Leal. - - -Er zijn weinig lieden, wie de beruchte voorstad Triana, waar de meeste -gitanos van Sevilla wonen, al is het dan ook maar bij naam, onbekend -is. De barrio van Triana, die een vrij belangrijk gedeelte der -hoofdstad van Andalusië uitmaakt, strekt zich op den rechteroever van -den Guadalquivir uit en is met de stad door een ijzeren brug verbonden, -die voor ruim twintig jaren de schipbrug, de puente de barcas, -vervangen heeft. Deze voorstad, eertijds naar men wil Trajana geheeten, -is haar naam aan een romeinsch keizer verschuldigd. Men weet dat -Trajanus te Italica, niet ver van Sevilla, geboren is; van Trajana -zouden de Arabieren Tarayona gemaakt hebben, waarvan later Triana -geworden is. - -De voorstad Triana, te Sevilla ongeveer wat te Rome de Trastevere is, -is door den schrijver van Don Quichot in zijne novelle Rinconete y -Cortadillo verheerlijkt geworden, zij wordt heden ten dage door een -bevolking op zich zelve bewoond: smokkelaars, rateros barateros, majos; -te Sevilla heeft men, zoo als het liedje zegt, een Triana, waaruit bij -massa’s de helden met een vurig hart voortkomen: - - - Hay en Sevilla un Triana - Donde nacen á moutones - Los bizarros valentones - Con ardiente corazon. - - -Maar de gitanos hebben er verreweg de meerderheid, even als op den -Sacro Monte te Grenada. - -Het algemeene voorkomen van Triana is ellendig, zelfs in de voornaamste -straat, die men de Calle de Castilla heet; de monumenten zijn er -schaars: het eenige dat melding verdient is het kerkje van Santa Anna, -ten tijde van Alonzo El Sabio gebouwd, en dat veel rijker is aan goede -schilderijen dan de andere kerken van Sevilla, de kathedraal -uitgezonderd. - -De gitanos van Triana maken een bevolking op zich zelve uit, en -gelijken over hot algemeen op die der andere gedeelten van Spanje, -vooral die van Grenada, Malaga en de voornaamste steden van Andalusië; -maar in geen enkele plaats zijn zij in zulk een groot aantal vereenigd; -de meesten onder hen zijn zeer ellendig en oefenen slechts zeer geringe -bedrijven uit: de een drijft handel in paarden; de ander is -muilezelscheerder; eenigen zijn toreros (stierenbevechters). Geheel in -tegenstelling met wat men in Grenada en Murcia ziet, treft men er ook -hoefsmeden aan. - -Wat de vrouwen betreft, deze zijn cgarreras, danseressen, waarzegsters, -en verkoopen op de kermissen en op de hoeken der straten morcillas de -sangre (bloedbeuling), in olie gebakken wafels en kastanjes. Een zeker -aantal dezer gitanas koopt allerhande waar van luttel waarde, zooals -kramerijen of gewone stoffen, die zij in de huizen van particulieren -gaan slijten, waarvoor men haar vodden en lorren in ruil geeft. Om haar -handel, in Sevilla cachirulos geheeten, te drijven, weten zij zich -behendig overal in te dringen, maar niet zelden worden ze op -onbeschofte wijze weggejaagd. Nog eenige anderen, wie men den naam van -diteras geeft, verkoopen allerhande waren, die hier bij de week of bij -de maand betaald worden. - -Arme gitanos! Hier, evenals in het overige Spanje, vormen zij een kaste -op zich zelven en worden als het uitschot der bevolking beschouwd; de -Gachés—zooals zij in hunne taal al de niet tot hun ras behoorende -Spanjaarden noemen—laten geen gelegenheid ongebruikt om ze te -vernederen of belachelijk te maken. Bij het bespreken der sainetes -hebben wij een proef gegeven hoe zij op het tooneel behandeld worden. -In de volkszangen, die op de hoeken der straten verkocht worden, worden -zij evenmin gespaard: wij zullen alleen den Pasillo divertido entre -Mazapan y Chicharron aanhalen; dat wil zeggen de vermakelijke -samenspraak tusschen Mazapan (marsepein) en Chicharron (groote krekel), -bij gelegenheid van de begrafenis eens gitanos,—een duelo de gitanos. - -Men moet zeggen dat zij, als een hunner komt te overlijden, tamelijk -vreemde gebruiken hebben: het lijk van den overledene wordt op den -vloer op een stroozak tusschen twee brandende kaarsen gelegd; de -vrouwen knielen met het gezicht op den grond, terwijl zij zich op alle -mogelijke wijze de haren uit het hoofd trekken. Wat de mannen betreft, -deze verdrinken hun verdriet zeer dikwijls in eenige glazen wijn, of -door vrij wat copetas de aguardiente ter nagedachtenis van den -afgestorvenen naar binnen te sturen; want de Gachés hebben hun, terecht -of te onrecht, de reputatie bezorgd, dat zij meer smaak in wijn dan in -water hebben. - -Een gitano stierf, zegt een vierregelig versje, en beval in zijn -testament, „dat men hem in een wijngaard zou begraven om de ranken te -kunnen uitzuigen.” - - - Un Gitano se murió, - Y dejó en el testamento, - Que le enterrasen en vina, - Para chupar los sarmientos. - - -Indien wij een ander couplet gelooven mogen, zouden de gitanos evenveel -neiging tot diefstal als tot dronkenschap gevoelen. Er is sprake van -een der hunnen, die zoo even in hechtenis is genomen: - -„Gitana, waarom brengt men u naar de gevangenis?” - -„Mijnheer, voor niemendal: omdat ik een touw heb genomen.... met vier -paar muilezels aan het eind.” - - - Gitano, por qué vas preso? - —Señor, por cosa ninguna: - Porque he robado una soga... - Con cuatro pares de mulas. - - -Een der voornaamste straten der voorstad Triana, la calle de la Cava, -of eenvoudig la Cava geheeten, wordt bijna uitsluitend door gitanos -bewoond: ook kent iedereen in Sevilla dit gezegde: - - - Si yo nací en la Cava? - - -„Zoudt gij denken dat ik in la Cava geboren ben?” - -Het is als zeide men: „Ziet ge mij voor iemand zonder geboorte aan?” - -En deze beide verzen van een volksliedje: - - - Pa los Gitanos no me peino yo. - Que me peino pa los toreros. - - -„Ik kap mij niet voor de gitanos,” zegt een bekoorlijke maja, „maar -voor de toreros!” - -Men weet dat de heidens te allen tijde voor zeer ervaren zijn gehouden -in de kunst om uit de holte der hand de toekomst te voorspellen. Wij -herinneren ons een oude spaansche gravure gezien te hebben, een tooneel -van dien aard voorstellende, waaronder deze naïeve woorden stonden: - - - Dadme las palmas - Y os diré los secretos - De vuestras almas. - - -„Geef mij uwe handen, en ik zal u uwe zielsgeheimen zeggen.” - -Zelden doorkruisten wij de voorstad Triana zonder door eenige gitanas -te worden aangesproken, die met alle geweld ons wilden waarzeggen, en -ons toeriepen: - - - La Gitana con soltura - Dice la buena ventura. - - -„De gitana gaat met veel gratie uit waarzeggen.” - -Doré gaf de gitanas gaarne zijne hand; waarin zij de meest fantastische -horoscopen lazen, onveranderlijk gevolgd door deze woorden: suelta me -un calé, hetwelk in hare taal beteekent: „geef mij een stuiver”. Men -ziet dat zij in hare eischen niet overdreven zijn. - -De jonge gitanas zingen dikwijls alleruitmuntendst de andalusische -liederen, terwijl zij zich op de guitaar accompagneeren; eenigen zijn -in haar soort bewonderenswaardige virtuosen, en nooit lieten wij een -gelegenheid om haar te hooren voorbijgaan. Hare dansen zijn eveneens -zeer oorspronkelijk, en wij zullen niet vergeten er van te gewagen als -wij een woordje over de spaansche dansen zullen spreken, want niets is -vreemder dan een baile de Gitanos. - -Na andermaal de brug van Triana overgestoken en eerst een kort geleden -aangelegde wandeling langs de boorden van den Guadalquivir gevolgd te -zijn, hielden wij op een vierkant pleintje, op weinig afstands van la -Torre del Oro, stil. Daar verheft zich het beroemde godshuis van la -Caridad; de gevel, die gelijk met de rivier loopt, is met vijf groote -schilderstukken, uit azulejos van blauwe beschilderde tegels -samengesteld en van een groot decoratief effect, versierd. Als men de -overlevering gelooven mag, zouden deze azulejos naar teekeningen van -Murillo genomen zijn, hetgeen niet onwaarschijnlijk is, omdat de -beroemde schilder van Sevilla voor la Caridad de zoo bekende -schilderijen heeft vervaardigd, die men er nog bewondert. - -Dit reeds in de zestiende eeuw aanwezige en onder de bescherming van -den heiligen Joris gestelde gasthuis, werd in 1664 hernieuwd door een -edelman van Sevilla, Don Miguel Manara Vicentelo de Leca, wiens -vreeselijk ongeregeld leven en ontelbare avonturen, naar men wil, een -anderen Don Juan van hem gemaakt hadden, doch dien men overigens -verward heeft met Don Juan Tenorio zelven, den waren zoo vaak op het -tooneel voorgestelden Don Juan. Tot boetedoening voor zijne zonden liet -Don Miguel Menara, bezitter van een onmetelijk fortuin, la Caridad -herbouwen. Zijn lijk rust in de Capilla mayor, waar men nog het -zonderlinge opschrift, dat hij op zijn graf liet plaatsen, kan lezen: - - - Cenizas del peor hombre qua ha habido en el mundo. - „Asch van den slechtsten mensch die op de wereld bestaan heeft.” - - -In spijt van de slechte meening omtrent zichzelven, was er, volgens de -verzekering van Arana de Valflora, in de vorige eeuw sprake van, Don -Miguel de Manora onder de heiligen op te nemen. - -Het gasthuis van la Caridad was gesticht geworden om tot een -toevluchtsoord te dienen voor de armen, die des nachts zonder dak -rondzwierven, alsmede om de ter dood veroordeelden bij te staan en hun -een begrafenis te bezorgen: heden ten dage is het aan de zorg -toevertrouwd der geestelijke zusters van de orde van Sint-Vincentius -van Paula. Een dezer eerwaardige zusters leidde mij de kapel binnen, -waarin de meesterstukken van Murillo bewaard worden: Mozes het water -uit de rots latende voorkomen, en de Vermenigvuldiging der brooden, -twee reusachtige schilderstukken, misschien wel de belangrijkste van -dezen meester. Het eerste wordt door de Spanjaarden la sed, de dorst, -genoemd, een naam die het best het algemeene voorkomen karakteriseert -der schilderij, waarop Mozes veel minder de aandacht trekt dan de -dorstige drinkers, die het grootste gedeelte der compositie beslaan. - -De Vermenigvuldiging der brooden, ook wel getiteld Pan y peces—de -brooden en de visschen, is eveneens voortreffelijk schoon, maar toch -niet zoo uitstekend als de Mozes. In dezelfde kapel heeft men nog -andere minder belangrijke doeken van Murillo, en een zeer zonderlinge -en afschrikwekkende schilderij van Juan Valdés Leal, een geopende -doodkist voorstellende, waarin men een allerprachtigst uitgedosten -prelaat ziet, wiens lijk half door de wurmen verteerd is. Als men de -overlevering gelooven mag, zeide Murillo, dat hij deze schilderij niet -zien kon of hij moest zijn neus dichthouden. - - - - - -IV. - - De Fabrica de tabacos: de polvo sevillano.—De Cigarreras; de - Pureras.—De Capataz; de Maestras en de Capataza. De cigarros de - papel; de puros.—Het middagmaal der cigarreras; de - empapeladoras.—Het uitgaan der fabriek; wat werksters in het - privaatleven zijn; de relacion de las cigarreras.—Majas en Majos; - de gente de Cuerno. - - -Na het verlaten van la Caridad, begaven wij ons naar de Fabrica de -tabacos, of koninklijke tabaksfabriek, daarvan slechts door de -wandeling van Cristina gescheiden. Het is een reusachtig gebouw, -honderd zeventig ellen breed en ongeveer twee honderd ellen lang, in -1757 door een vreemden architect, Wandembor genaamd, in den rocaille -stijl opgetrokken. Bij het zien der breede en diepe grachten, die het -aan drie zijden omringen, zou men het eer voor een vesting of een -kazerne, dan voor een fabriek houden. Op den top van den gevel verheft -zich een beeld van de fama met de trompet aan den mond: het is -misschien een zinspeling op de beroemdheid van den spaanschen tabak. - -Sedert het jaar 1620 is men te Sevilla begonnen den tabak te bewerken -onder het bestuur van een Armeniër, Jan Baptist Carrafa geheeten. De -spaansche tabak was eertijds door geheel de wereld beroemd, vooral de -snuiftabak, hier te lande onder den naam van polvo sevillano of -sevillaansche snuif bekend. In de vorige eeuw rookten de Spanjaarden -slechts zeer zelden, zooals Saint-Simon in zijne gedenkschriften -verzekert, en een rooker was toen inderdaad een wezenlijke -zeldzaamheid. - -Zonder moeite kregen wij verlof de tabaksfabriek in al hare -bijzonderheden te bezichtigen: een capataz of meesterknecht geleidde -ons in de talrijke zalen der benedenverdieping, waar men de -verschillende soorten van tabaco de polvo of snuif, waaronder de meest -bekende el rapé heet, alsmede de tabaco picado, voornamelijk bestemd om -in cigaretten gerookt te worden, vervaardigt; deze tabak wordt klein -gehakt, in plaats van tot lange draden te worden gekorven. De capataz -verzekerde ons, dat in het gebouw vier-en-zeventig paitos of -binnenplaatsen, op zijn minst evenveel fonteinen en putten, en meer dan -twee honderd door paarden in beweging gebrachte molens gevonden worden. -Toen wij in de zalen kwamen, waar de tabak gestampt en gemalen wordt, -werden wij door een scherpen en doordringenden reuk getroffen, waaraan -de werklieden volmaakt gewoon zijn, maar dien wij niet lang zouden -hebben kunnen uithouden; de capataz had medelijden met onze neusgaten -en begeleidde ons tot op de eerste verdieping, waar hij ons aan eene -maestra of opzichtster overgaf, die ons naar de zalen bracht, waar de -cigarreras aan den arbeid waren. - -Een geweldig gesuis, gelijk aan dat van verscheidene zwermen bijen, -trof onze ooren zoodra wij den voet in een lange galerij zetten, waar -tallooze, grootendeels jeugdige, werksters met een verwonderlijke -vlugheid sigaren zaten te rollen, hetgeen haar niet belette met een op -zijn minst even groote vlugheid te babbelen. Wel hadden de monden een -oogenblik rust op die plaatsen waar wij met de maestra langs kwamen, -maar het gepraat werd weldra met niet minder levendigheid voortgezet; -de maestra, die onze verwondering bemerkte, verzekerde ons dat het haar -onmogelijk was de werksters het stilzwijgen op te leggen, en dat indien -zij ze dwingen zou den mond te houden, zij veeleer de werkplaats zouden -verlaten. Met het gegons, waarvan wij gewaagden, paarde zich een -bijzonder geluid, door honderde tegelijk in beweging gebrachte scharen -of tyeras veroorzaakt; want de tyeras, die dienen om de punt van de -sigaren af te snijden, zijn een onmisbaar instrument voor de -cigarreras: hare broodwinning, zoo als een volksdeuntje luidt: - - - Dijo Dios: Hombre, el pan que comerás, - Con el sudor del rostro ganarás; - Cigarrera, anadió, tu vivirás - Con la tyera haciendo: tris, tris, tras. - - -„God zeide tot den mensch: Het brood dat gij zult eten, zult gij eten -in het zweet uws aanschijns; cigarrera, voegde Hij er bij, gij zult -leven van de tyera, die doet tris, tris, tras.” - -Wij bleven bij eenige cigarreras stilstaan, die men ons als de beste -werksters aanduidde, en die op éénen dag tot tien pakjes of atados -maakten, ieder vijftig sigaren bevattende, hetwelk een getal van vijf -honderd oplevert; maar dat is een ongewoon cijfer, en de meeste -werksters maken er op zijn best drie honderd. Daar zij vijf realen -(zeventig cents) voor het honderd ontvangen, ziet men dat de ijverigste -werksters een aardig daggeld kunnen verdienen; maar gemiddeld verdienen -zij nauwelijks acht realen, zoowat vijf-en-negentig cents daags. - -De bij het sigarenmaken gebezigde werksters, die de aristocratie der -tabaksfabrieken uitmaken, zijn in het etablissement meer bekend onder -den naam van pureras, dat wil zeggen puros-maaksters: aldus heet men in -den regel de eigenlijk gezegde cigarros puros of zuivere sigaren, om ze -te onderscheiden van de cigarritos of cigarros de papel, dat wil zeggen -sigaretten. De spaansche sigaren zijn doorgaans vrij groot; dikwijls -bestaat het binnenste gedeelte, dat men de tripa heet, uit -Virginia-tabak, terwijl het blad, de capa, van Havana-tabak gemaakt -wordt; overigens zijn zij, naar het zeggen van alle vreemde -liefhebbers, die in Spanje hoogst moeielijk Havana-sigaren kunnen -krijgen, zeer middelmatig. Er wordt in Spanje geweldig veel gerookt, -maar alleen sigaren en sigaretten; het gebruik van de pijp is, op -weinig uitzonderingen na, er onbekend; eenige kuststreken, en meer -bepaaldelijk Catalonië en de Balearische eilanden, uitgezonderd. Hoewel -de tabak in de estancos of winkels niet al te duur verkocht wordt, -verzekert men dat er vrij wat op het Schiereiland wordt -binnengesmokkeld, vooral aan den kant van Gibraltar, dat groote -entrepôt van den smokkelhandel. - -Eer men tot de verheven betrekking van cigarrera opklimt, moet de -werkster, die gewoonlijk op haar dertiende jaar als leerlinge of -aprendiza in de fabriek komt, de verschillende graden der hiërarchie -doorloopen; het eerst wordt zij gezet aan het despalillar la hoja, -bestaande in het afstroopen van de grootste ribben of pelillos der -tabaksbladeren. Later laat men haar den sigaar, hacer el niño—het popje -maken, volgens hare schilderachtige uitdrukking. Gedurende een aantal -jaren wint zij slechts een geringe som, en nog wordt er van het loon -een zeker gedeelte afgehouden, om daarmede verscheidene benoodigdheden -te betalen, als de espuerta, een mand waarin de tabaksbladeren gedaan -worden; de schaar waarmede de punt van de sigaar wordt afgesneden—à -despuntar el cigarro, en den tarugo, die dient om de puros rond te -maken. - -De cigarreras nemen haar ontbijt en middagmaal naar de fabriek mede, -wier werkplaatsen tweemaal daags in groote eetzalen herschapen worden; -dan riekt het er sterk naar knoflook, rauwe uien en visch, eenige -sardijntjes, gerookte haringen zoo zwart als inkt, en een moot gebraden -konijn maken gewoonlijk, met schoon water tot drank, haar middagmaal -uit. - -In de Fabrica de tabacos werken gewoonlijk vijfde-half duizend -personen, waarvan ongeveer vier duizend vrouwen; behalve de gitanas en -de pureras wordt een groot aantal gebezigd tot het opbinden der sigaren -en sigaretten en het maken van pakjes, waarmede zij verwonderlijk -handig te werk gaan. - -Deze laatste, empapeladoras geheeten, arbeiden in de magazijnen, waar -de mannen het talrijkst zijn. In deze magazijnen stellen de beambten -aan iedere werkster een zekere hoeveelheid tabak, die men nauwkeurig -naweegt, ter hand en die voor het werk van den dag bestemd is: dat -noemt men la datas; de cigarreras dragen die in hare espuertas meê, en -zijn verplicht een zekere hoeveelheid sigaren of sigaretten, in -verhouding tot het door haar ontvangen gewicht, af te leveren. - -Een merkwaardig schouwspel, dat het toeval ons op zekeren dag -verschafte, is het uitgaan der fabriek. Men stelle zich een -steeple-chase van drie of vier duizend vrouwen vóor, hunkerende naar de -buitenlucht en een oogenblik van vrijheid. Nauwelijks zijn zij van hare -tafels opgestaan, of zij vliegen naar de trappen, die zij in dolle -vaart, holderdebolder, zingende en als krankzinnigen lachende, -afstormen. Maar nauwelijks heeft de eerste hoop de porteria bereikt, of -eensklaps bedaart dit rumoer: de cigarreras zijn wel verplicht stil te -staan, want volgens het reglement kunnen zij de fabriek niet verlaten -zonder eerst te zijn gevisiteerd—registradas—door de maestras, wier -waakzaam oog terstond raadt of de eene of andere wat tabak gesmokkeld -heeft. - -Eens buiten de fabriek, verdeelen de werksters zich in talrijke -groepen, en slaan den weg naar hare respectieve wijken in; de gitanas -naar de voorstad van Triana, terwijl de anderen meestal den weg van -Macarena nemen. - -Ons rest nog een paar woorden te zeggen van het private leven der -cigarreras. Vaak wordt er van haar gewag gemaakt in de volkszangen, -waarin zij meestentijds niet als toonbeelden van deugd worden -voorgesteld, ofschoon er ongetwijfeld eervolle uitzonderingen bestaan. -Om zich hiervan te overtuigen, is het voldoende een oog te slaan in de -Relacion de las cigarreras, donde se declaran sus dichos, hechos, -costumbres y lo que pasa entre ellas, dat wil zeggen een relaas, waarin -hare gezegden, hare handelingen en avonturen beschreven worden. De -schrijver begint met het verhalen dat hij een kamer had gehuurd in een -huis, mede door twee pureras bewoond; „zij maakten,” voegt hij er bij, -„zulk een leven, dat ik soms hoofdpijn had tot krankzinnigwordens toe; -ook zou ik liever onder den blooten hemel wonen dan onder het dak waar -cigarreras gehuisvest zijn!” Eenigen gedragen zich als fatsoenlijke -meisjes, de anderen gaan naar de taveerne en drinken een slokje om hare -zorgen te verzetten. Zelfs zijn er die een geheele week aan de rol -gaan. - -De andalusische cigarrera is een type, dat zeer gemakkelijk met een -ander welbekend type kan verward worden, namelijk met de maja, welke -men op de kermissen en de pelgrimstochten—ferias y romeras—en bij de -stierengevechten aantreft, en wel gehuld in de met zwart fluweel -geboorde mantilla de tira, en in een kleurigen japon met een aantal -volants. De andalusische maja, zoo vaak in de sainetes en volksromans -bezongen, is dus dikwijls cigarrera van beroep. Somtijds ook—laat ons -het schilderachtige aan de waarheid opofferen—is de maja niets dan een -verkoopster van gebakken meel of een castañera, die voor de deur eener -herberg kastanjes zit te braden; ook gebeurt het, en dit is meestal het -geval, dat de maja niets doet. Waarschijnlijk is het zelfs dat dit -type, dank zij de spoorwegen die de volkszeden en gewoonten -langzamerhand wijzigen, ook een mythe worden zal. - -Overigens komen de nog bestaande majas alleen nog maar op groote -feesten te voorschijn; op die dagen doen zij zich in eene andere -gedaante voor: dan zijn zij de mugeres de chispa, des jembras de rumbo -y de trueno: uitdrukkingen, die zich niet gemakkelijk laten vertalen, -maar die in het spaansch voortreffelijk de liefde dezer vrouwen voor -het vermaak en het rumoer schilderen. - -Zooals wij reeds gezegd hebben, is de maja een hartstochtelijke -liefhebster van de stierengevechten: zij is hoogst gelukkig, als zij er -in een open calesa heen kan rijden; maar haar geluk kent geene grenzen -als zij onder weg eenige harer kameraden tegenkomt, die te voet gaan. -De corrida heeft nauwelijks een aanvang genomen, of zij spreekt -stoutweg haar gevoelen uit over de toegebrachte stooten, terwijl zij op -buitensporige wijze espadas, banderilleros en picadores uitfluit of -toejuicht. Zelden verlaat zij hare plaats voordat de laatste stier, el -toro de gracia, den genadeslag van den cachetero heeft ontvangen. -Dikwijls verlaat zij de Plaza in gezelschap van een torero: want de -maja legt een blijkbare voorliefde aan den dag voor la gente de cuerno, -zooals het volk spottenderwijs de toreros noemt, die te midden van het -hoornvee leven. Van de Plaza begeeft men zich naar de botilleria, waar -men met het glas in de hand de verschillende stooten en slagen der -corrida bepraat, en de avond eindigt met een jaleo of een zapateado in -een dier volksbijeenkomsten, welke men bailas de candil heet. - -Soms gaat de maja naar den schouwburg, hoewel zij op deze uitspanning -niet zoo is verzot als op de stierengevechten, waar het drama de veras, -in werkelijkheid, plaats grijpt. Verscheidene malen in den avond en wel -bij de koddigste tooneelen, verstoort zij de vertooning door hare -geweldige lachbuien; al de acteurs schijnen haar uitmuntend toe, mits -ze maar zeer sterk zijn, en er bestaan voor haar geen betere stukken -dan waarin veel roovers voorkomen en veel geschoten wordt. - - - - - -V. - - De godsdienstige feesten van Sevilla: de Pasos.—Judas - Iscarioth.—Jezus Nazareno del Grand Poder.—Een monsterkaars: de - Cirio Pascuel.—De Confradias; de Nazarenos, de Caperuzas.—De - Tinieblas en het Miserere in de kathedraal.—Het Monumento.—De - processiën van Goeden Vrijdag.—De stoet van den dood en de - grondvestiging der kerk.—De Paaschzondag. - - -De godsdienstige feesten van Sevilla, vooral die welke gedurende de -stille week plaats hebben, zijn de meest bezochte en merkwaardigste, en -kunnen met die te Rome worden vergeleken; in de eerste plaats verdienen -de Pasos te worden genoemd. Dit woord, hetwelk letterlijk een beeld van -den Heiland in zijne lijdensdagen beteekent, wordt algemeen gebruikt -van groepen houten beeldhouwwerk van natuurlijke grootte, die in de -kerken bewaard en, tijdens de Paaschweek, in processie door de straten -der stad rondgedragen worden. - -Eertijds versmaadden de beroemdste spaansche beeldhouwers, zoo als -Becerra, Alonzo Cano Montanés en anderen, het snijden van Pasos niet; -in een aantal kerken worden deze beeldhouwwerken nog bewaard. In een -der benedenzalen van het Museum van Valladolid zagen wij een reeks van -deze in de zestiende eeuw gesneden figuren. Zij stelden, met het -allervreemdste realisme, een aantal personen uit het Lijden voor, in de -kleederdracht van den tijd: het is een der merkwaardigste oude Pasos, -die men zien kan. - -Tegenwoordig nog worden de Pasos, als die van weleer uit hout gesneden -en beschilderd gelijk het beeldhouwwerk in de middeleeuwen; men heeft -daarvoor in al de groote steden van Spanje bijzondere -kunstenaars—pintores de esculturas, wier eenige bezigheid bestaat in -het schilderen van Pasos en andere godsdienstige beelden. Er bestaan -zekere overleveringen, die men, wat de kleuren der kleeding van de -verschillende personen betreft, zeer gestreng volgt: bijvoorbeeld die -van de Heilige Maagd zijn altijd blauw en wit, terwijl Johannes altijd -in het groen verschijnt. Judas Iscarioth, die dikwijls in de Pasos -voorkomt, waarbij hij natuurlijk de rol van verrader vervult, wordt -onveranderlijk met gele kleederen afgebeeld. Deze kleur is ongetwijfeld -gekozen ter herinnering aan een in de middeleeuwen in zwang zijnde wet, -waarbij den spaanschen Joden de verplichting werd opgelegd gele -kleederen te dragen; en men weet dat later het geel als kleur werd -aangenomen voor den San Benito, dat laatste en sombere kleed der door -de Inquisitie tot den brandstapel veroordeelden. - -Jesus Nazareno del gran Poder, dat wil zeggen: Jezus de Nazarener van -groote macht, is een houten beeld, dat aan de St. Laurentiuskerk van -Sevilla toebehoort. Het heeft een grooten, zwart fluweelen, met goud en -zilver borduursel overladen rok aan; het groote kruis, dat het draagt, -is allerkeurigst bewerkt, en het uiterlijk van het beeld verraadt het -joodsche type. Het is in sterke tegenspraak met de opvatting der -moderne Nazarenerschool onder de schilders, die haar Christus gaarne -met zachte trekken en blonde lokken afbeeldt, hetgeen volstrekt niet -bij een semitisch gelaat uit Palestina past en in strijd met de -waarheid is. Aan weêrszijden staat een engel met een lantaarn. Deze -Christus wordt door de leden der in Sevilla zoo talrijke godsdienstige -broederschappen, cofradias, gedragen; deze lieden zijn echter achter -neerhangende tapijten verborgen, zoodat het is alsof het zware gevaarte -zich van zelve voortbewoog. Overigens moeten alle Pasos in de -Kathedraal een statie maken. - -De groote feestelijkheden nemen op Palmzondag een aanvang: op dien dag -worden alle palmtakken in de Domkerk ingezegend. Ieder huis is met zulk -een tak versierd, want het volksgeloof wil dat het dan tegen het -inslaan van het onweder beveiligd is. - -Het domkapittel van Sevilla stuurt ieder jaar palmtakken aan dat van -Toledo, en dit zendt daarentegen het voor den Cirio pascual, de -paaschkaars, benoodigde was. Deze kaars gelijkt op een mastboom, weegt -twintig centenaars, en is vijf-en-twintig voet hoog. De processies op -den Palmzondagmiddag zijn ware volksfeesten, en inderdaad zijn deze -vertooningen allerschilderachtigst. De tocht wordt altoos geopend door -den Paso van den Christus tusschen de beide moordenaars, en ook hier -ontbreken de groote lantarens niet. Vooraf gaat eene afdeeling -soldaten, daarna komt een banierdrager eener cofradia; daarachter -volgen boetelingen „Nazareners” in lange kleederen en met kappen, die -het gelaat bedekken. Deze „caperuza” is anderhalf el hoog, loopt spits -toe en gelijkt op het hoofddeksel, waarmede op oude schilderijen de -beoefenaars der zwarte kunst en geestenbezweerders zijn voorgesteld. De -rok heeft een sleep, die op straat over den rechter arm gedragen wordt. -De boeteling laat gaarne zijn helder witte kousen en schoenen met -zilveren gespen kijken. - -Achter de hermanos mayores, de leden der grootere broederschappen, -komen de mozos del cordel, een soort van bedienden, en wel twee aan -twee; ieder draagt een mand met waskaarsen. Dat de geestelijkheid bij -de Pasos tegenwoordig is, spreekt van zelf, alsook dat er veel muziek -bij wordt gemaakt: het ontbreekt er niet bij aan aria’s en marschen uit -geliefkoosde opera’s. Des Maandags en Dinsdags hebben er geen groote -feestelijkheden plaats; daarentegen wordt des Woensdags in de -Kathedraal een groot voorhang gescheurd, en worden er, even als dat in -den schouwburg geschiedt, donder en bliksem nagebootst, om recht -aanschouwelijk te maken hoe het eens in den tempel te Jeruzalem is -toegegaan. Des namiddags trekken weder verscheidene Pasos door de stad, -en des avonds lokt de tinieblas (het voorstellen der duisternis) een -ieder naar de Kathedraal; dan wordt er een Miserere gezongen, dat wel -een uur lang duurt en zeer goed wordt uitgevoerd. De kerkmuziek van de -sevillasche Domkerk is beroemd.—Des Donderdags heerscht er nog meer -staatsie. Des morgens wijdt de aartsbisschop de heilige olie, en de -ongemeen talrijke geestelijkheid woont deze plechtigheid in hare -prachtigste en kostbaarste kleederen bij. - -Als pronkstuk figureert het beroemde Monumento of Santissimo, zooals de -Spanjaarden zeggen, het heilige sacrament. Het is in de zestiende eeuw -door een italiaanschen kunstenaar vervaardigd, en stelt een kolossalen -houten tempel voor, die stuksgewijs uit elkander kan worden genomen. -Tot het opzetten er van worden niet minder dan drie weken vereischt. -Deze tempel heeft den vorm van een grieksch kruis, en bestaat uit vier -verdiepingen, die door dorische, iönische en korinthische zuilen -gedragen worden, en bevat een aantal kolossale beelden, Abraham, -Melchizedek, Aäron, Mozes en andere joden uit het Oude Testament -voorstellende; daarbij komen dan verscheidene Nieuw-testamentische -personen en allerlei heiligen. - -Dat Monumento wordt in het Trascoro opgeslagen, de plaats achter het -koor, vlak boven het graf, waarin de zoon van Christophorus Columbus -rust. Als alle waskaarsen ontstoken zijn, maakt het geheel een -inderdaad betooverenden indruk. Aan het Monumento worden iederen dag -dertig centenaars was verbruikt, en het aantal kaarsen beloopt ongeveer -achthonderd. - -Op Goeden Vrijdag spelen geen houten beelden, maar menschen van vleesch -en been de hoofdrol. Dan ziet men den levenden Dood; hij heeft een zeis -in de hand en zit op den aardbol, waarboven een kruis uitsteekt. Hem -volgen als engelen verkleede kinderen; de heilige Michaël is als -krijgsman uitgedost, en van een sabel voorzien; de „Schutsheilige” -leidt den „mensch” aan de hand; deze laatste wordt door een vierjarigen -knaap voorgesteld. De heilige Gabriël heeft een lelie; de heilige -Raphaël draagt een pelgrimskleed; in de eene hand heeft hij een staf, -in de andere een visch. Christus ligt in een glazen doodkist en deze -wordt weder door krijgslieden in romeinsche kleederdracht begeleid. -Daar achter gaan Maria, de heilige Johannes, Jozef van Arimathea, -Nicodemus en andere Nieuw-testamentische figuren. Het geheel doet aan -de mysteriën der middeleeuwen denken. - -Des Zaterdags heeft er eene allegorische processie plaats; zij stelt de -grondvesting der Kerk voor. God de Vader zit op een wolkentroon, en -naast hem God de Zoon en God de Heilige Geest; uit de vijf wonden van -Christus vloeien even zoovele stralen bloed, die op de Kerk vallen, en -haar het leven schenken. De Kerk wordt door een jong meisje in -priestergewaad voorgesteld, hetgeen een zonderlingen indruk te weeg -brengt. Het Geloof, ook een jong meisje, knielt met geblinddoekte oogen -voor God den Vader. - -Op Paaschzondag worden duizenden lammeren geslacht; des morgens loopt -een ieder naar de kerk, en des namiddags naar de stierengevechten. Men -hield ze dien dag ook op zijn portugeesch, en ofschoon vreemd, waren ze -er niet minder belangrijk om. Wij zagen een jeugdigen Espada twee dezer -dieren met eigen hand vellen. Na hem kwam een torero, die op stelten -liep en onder het gejubel der menigte ook eenige stieren doodde. Want -voor het spaansche publiek moet er bloed stroomen, al heeft het des -morgens gebeden, anders acht men het Paaschfeest goed gelukt noch -volmaakt. - - - - - -VI. - - De oude gaditanes-dansen.—Martialis en de danseressen van - Cadix.—Telethusa.—De crotalogia.—De pandereta.—De Pavana.—De - Pasaralle.—De zarabanda. - - -Weinig vreemdelingen brengen eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië -door zonder de zoo geroemde dansen te hebben leeren kennen, die in het -zuiden van Spanje, meer dan ergens bij eenige natie, als het ware tot -het volksleven behooren. Reeds ten dage der Romeinen waren de -gaditanes, Gaditanas, even als de muzikanten uit Corduba, het -tegenwoordige Cordova, gezocht en beroemd. Ook de Basken, deze -oorspronkelijke bewoners van het iberische schiereiland, waren reeds in -de dagen der oudheid als hartstochtelijke dansers bekend. De dichter -Martialis, die zelve uit Spanje geboortig was (uit Bilbilis, het -hedendaagsche Calatayud), vergeet niet in een zijner epigrammen van de -verleidelijke gaditanes danseressen te gewagen, terwijl hij er -bijvoegt, dat in Rome de lions dier dagen aria’s mompelden, die in het -vroolijke Cadix, jocosæ Gades, werden gezongen. Uit de brieven van -Plinius den jongere weten wij, dat in Rome geen feest als welgelukt -werd beschouwd, als men daarbij geen oesters, zeldzame visschen en -gaditanische danseressen had. - -Een duitsch schrijver, V. A. Huber, heeft in zijne schetsen uit Spanje -deze oude andalusische dansen „de poëzie van den wellust” gedoopt, en -deze benaming kan men ook op de hedendaagsche andalusische dansen -toepassen, die inderdaad veel op die der oudheid gelijken. Een -engelsche kunst-archeoloog beweert, dat de door Martialis geschetste -gaditanische danseres Telethusa waarschijnlijk voor het standbeeld der -Venus Callipygos als model gediend heeft. - -Zelfs ten tijde der inquisitie konden geestelijken het wagen, boeken -over de spaansche dansen te schrijven. Zoo gaf b.v. een zekere pater -Marti in Alicante een verhandeling over de delicias gaditanas uit. -Meestal tracht men daarin het verband tusschen de dansen der oudheid en -die van onze dagen aan te toonen. Zoo vinden wij in de crissatura der -Romeinen den hedendaagschen menéo weder, in den lactisma den zapateado -of den taconeo. Ook de castagnetten liet men reeds vóór twee duizend -jaren bij den dans klikklakken. Zij behooren onmisbaar bij den -volksdans, en de crotalia der Ouden waren blijkbaar castañuelas: zij -bestonden uit twee holle stukken, die men tegen elkander sloeg, en -hoewel meestal van brons ook vaak van hout vervaardigd. In de dagen van -Trajanus, den Andalusiër, was het klikken met de castagnetten bij de -voorname romeinsche dames zeer geliefd; vaak lieten zij deze -instrumenten van kostbare paarlen, in den vorm van amandelen, -vervaardigen. Tracere crotalia, zooals Plinius ons leert, was een -tijdverdrijf dat sterk in den smaak viel. Ook de castagnetten hebben -eene eigene literatuur, en een voornaam werk daarover is in 1792 te -Madrid van de koninklijke drukkerij afkomstig: crotalogia of de -wetenschap der castagnetten getiteld, eene wetenschappelijke -handleiding om bij de bolero enz. met de castagnetten te spelen. De -titel vult een geheele bladzijde, en de schrijver was de licentiaat -Francisco Augustinus Florentio. Het boek heeft vijf drukken beleefd! -Maar de licentiaat werd hevig door zekeren Juanito Lopez Polinario -aangevallen, maar daarentegen ook schitterend gerechtvaardigd door don -Alejandro Moya, die een Triunfo de las castañuelas uitgaf. Florencio -brengt in zijn boek Christophorus Columbus en Galileï met de -castagnetten in verband; hij geeft een groot aantal regels op, en -beschrijft eene nieuwe soort van castagnetten, die hij zelf heeft -uitgevonden; gewaagt van de danseres Copa Syrisca, die, volgens -Virgilius, bij het geklikklak van dat instrument het schoone lichaam -allerbevalligst gedraaid had. Daarop zet hij uit elkaar, dat de -wetenschap zich in de volgende syllaben laat formuleeren: Tirira, -tirira, tirira, tirira, ti ta ti ta. Men moet echter daarbij „drie -crotalogische eenheden” in acht nemen, namelijk de eenheid van -handeling, van tijd en van plaats! Dit wordt uit Aristoteles bewezen. - -Men heeft mannelijke en vrouwelijke castagnetten, machos y hembras; de -macho brengt den doffen, de hembra den helderen klank te weeg. De -licentiaat Florencio verzoekt aan het einde van zijn boek, op zijne -gezondheid vier seguidillas boleras te dansen. - -Het is te bejammeren dat de diepzinnige schrijver van de Crotalogia -zijne geleerde pen ook niet gewijd heeft aan een ander instrument, dat -het in ouderdom niets toegeeft, en dat, zoo het al niet verplicht is -alle andalusische dansen te accompagneeren, er toch alleraangenaamst de -maat bij aangeeft; wij bedoelen de tamborijn, door de Spanjaarden el -pandero of la pandereta geheeten; het is volmaakt het tympanum der -Ouden, zoo als men dat instrument ziet hanteeren door een der komische -personages op het zoo bekende mozaïek van het napelsche museum. - -Even als de Tamburello, zoo geliefd door de Minenti van Rome en de -jonge napolitaansche meisjes, is de spaansche pandereta, zoowel op het -hout als op het vel, met allerprachtigst schilderwerk versierd, waarbij -de schitterendste kleuren verre van gespaard zijn. Dit schilderwerk van -de hand van een of anderen populairen Velasquez stelt gewoonlijk een -Majo en een Maja in het rumbo kostuum voor, en den Malagueña del -torero, den jaleo de Jerez of eenige andere andalusische pas -uitvoerende. Strikken en linten—monas—verhoogen doorgaans nog den -algemeenen luister, en eenige ronde koperen plaatjes—sonajillas—hier en -daar tusschen het lint aangebracht, voegen hun klinklank bij het doffe -gegons, door den vinger van den virtuoos bij het wandelen over het bont -beschilderde perkament teweeggebracht. - -Er is geen volksfeest, geen openbare vermakelijkheid, zoo op het veld -als in de stad, of het gonzen der pandereta treft uw oor; zelfs speelt -zij haar rol bij zekere godsdienstige feesten, zooals bij voorbeeld op -Kerstavond of op den avond van Sint Jan, de velada de san Juan, door -Sevilla zoo bij uitstek vroolijk gevierd. - -Onder hen, die de pandereta het best weten te bespelen, moeten in de -eerste plaats die fantastische en zwervende studenten genoemd worden, -die Spanje als bedelaars doortrekken en in het land onder den naam van -Estudantes de la Tuna bekend zijn. Niets is vermakelijker dan deze -laatste vertegenwoordigers van het losbandige leven op hun geliefd -instrument de dolste variaties te hooren uitvoeren. Misschien hebben -wij later gelegenheid op deze vroolijke afstammelingen van Guzman van -Alfarasche terug te komen. - -De pandero is dus wel, even als de castagnetten, een der cosas de -España. Ook is de spaansche taal allerrijkst, waar het de beide door -het volk zoo geliefkoosde muziekinstrumenten geldt: het woord -castañuelas heeft een aantal synoniemen: castañetas en palillos: zelfs -zegt men soms eenvoudig de lena, het hout. Men heeft ook het tamelijk -pronkende woord castañetear, dat zoo uitstekend het spelen met de -castagnetten aanduidt; ook wordt het gebezigd van iemand, die zijne -tanden laat klapperen terwijl hij van koude bibbert. Als iemand de -knieën buitenwaarts gebogen heeft en zij onder het loopen tegen -elkander knikken, zegt men in Spanje: hij speelt met de castagnetten! -En wanneer men van iemand wil spreken van een levendigen en luchtigen -aard, vergelijkt men hem bij een castagnette—Como una castañuela—zegt -het spreekwoord. - -En zoo levert ook de pandereta haar contingent aan de spaansche taal; -maar wij willen het bij deze verzekering laten en liever zeggen, dat -het aan spreekwoorden zoo rijke Spanje er ook een groot aantal aan dit -instrument heeft ontleend: de zot die veel praat om niets te zeggen, is -een pandero; esta el pandero en manos que lo sabran bien tocar is een -spreekwoordelijk gezegde, hetwelk beteekent dat men vertrouwen kan -stellen in den persoon aan wien men het een of ander heeft opgedragen, -en dat hij in staat is er met eer af te komen. - -Vraagt men ons wat er in de middeleeuwen van de nationale spaansche -dansen geworden is, dan kan men daarop slechts antwoorden, dat men -hieromtrent slechts zeer weinig weet. „Het laat zich gissen,” zegt de -beroemde Jovellanos in zijn verhandeling over de openbare -vermakelijkheden, „dat de volksuitspanning bij uitnemendheid tijdens -den inval der Arabieren in Astrië bleef voortleven.” Zeker is het dat -de spaansche Juglares en Trovadores der middeleeuwen, onder andere -poëzie, ook Baladas en Danzas vervaardigden, en onder de dansen van dat -tijdperk kan men er een aanhalen, namelijk dien van den Rey don Alonso -el Bueno, wiens naam aantoont dat deze dans waarschijnlijk ten tijde -van dien vorst, dat is te zeggen in de twaalfde eeuw, moet bestaan -hebben. - -Onder de oudste dansen moet nog de Turdion genoemd worden, waarbij men -zich aan tallooze verdraaiingen der ledematen overgaf. Ook had men de -Gibadina, welke naam zooveel beteekent als dans der gebochelde, en -waaromtrent het ons aan bijzonderheden mangelt; hetzelfde geldt van den -Piedegibao, of letterlijk Voet van den bochel. De Madama Orliens was, -in weerwil van zijn misvormde spelling, blijkbaar aldus genoemd naar -den naam eener prinses uit het huis van Orleans; de Alemanda, zooals de -naam aanduidt, was oorspronkelijk uit Duitschland. - -De Alemanda en de Gibadina waren nog in de zestiende eeuw in de mode. -Nochtans klaagt de beroemde Lope de Vega, in zijn blijspel la Dorotea, -dat deze dansen even als een aantal andere hoe langer zoo meer in -onbruik geraken. De Pavana was toen het meest in zwang; weldra -verspreidde deze dans zich in Frankrijk en Italië, waar hij, even als -in andere gedeelten van Europa, vrij lang in de mode bleef. - -De Pavana had waarschijnlijk veel overeenkomst met de menuet en andere -daarnaar gevolgde dansen. De naam is blijkbaar afkomstig van het woord -pavo, hetwelk in het spaansch een pauw beteekent, omdat de dansers „de -een om den ander draaiden even als de pauw om zijn staart,” zooals -zeker spaansch schrijver zich uitdrukt. Men moet echter niet vergeten -dat enkelen aan de pavana een italiaansche afkomst toeschrijven. -Eenigen beweren inderdaad dat deze dans te Padua werd uitgevonden en -dat de naam een samenvatting is van Padovana (paduaansche). - -Een andere spaansche dans, die in de veertiende eeuw zeer beroemd was, -is de Pasacalle. De Pasacalle, hetgeen letterlijk wandeling door de -straat beteekent, werd dus genoemd omdat de jongelieden die in den -aanvang des nachts in de straten dansten. Eindelijk werd deze dans -alleen op het tooneel uitgevoerd. In Spanje was hij zoo geliefd, dat -het aan waanzinnigheid grensde; dit was eveneens het geval in Italië, -waar een aantal componisten hun talent op dat thema beproefden, en ook -in Frankrijk beleefde de Pasacalle heerlijke dagen onder den naam van -Passacaille, hetgeen hetzelfde, maar op zijn spaansch uitgesproken, -beteekent. - -De Folias ontleenen haar naam aan een oud spaansch woord, synoniem met -het fransche folie (dwaasheid)—de Spanjaarden zeggen tegenwoordig -locura. Eenigen zijn van meening dat deze dans oorspronkelijk in -Turkije tehuis behoort, maar zeker is het dat hij reeds in zeer oude -tijden in Spanje bekend was. Het schijnt dat het een der bevalligste -dansen was die men zien kon; soms danste men dien alleen; wederom op -een anderen tijd met zijn beiden, op de muziek der fluit, terwijl men -zich met de castagnetten accompagneerde; de beweging was langzaam en -deftig; straks bezield en vlug. Men zegt dat Peter I, koning van -Portugal, zoo op de Folias gesteld was, „dat hij dikwijls geheele -nachten dansende doorbracht met zijne kinderen en de lieden, die hij -met zijn tamelijk woeste vriendschap verwaardigde.” - -De Chacona werd ongetwijfeld aldus genoemd naar zijn uitvinder, want de -naam van Chacon is in Spanje geen zeldzaamheid. - -In de zestiende eeuw, maakte men in Spanje onderscheid tusschen de -Dansas en de Bayles, zooals ons blijkt uit de geschriften van Gonzalez -de Salas, een geleerde der zeventiende eeuw, die over de spaansche -muziek heeft geschreven: de Dansas bestonden in deftige en afgemeten -passen, waarin met uitsluiting der armen, de beenen alleen een rol -speelden; de Bayles daarentegen lieten de vrije bewegingen van armen en -beenen en een grootere losheid van het lichaam toe. Van de oude bayles -zijn de meeste thans in zwang zijnde spaansche dansen afgeleid. - -Eenige Bayles, dat wil zeggen lichte dansen, grensden, naar het -schijnt, soms aan het onwelvoegelijke; ook gaf men hun den naam van -Bayles picarescos [3] of ondeugende dansen. Onder de dansen van dien -aard noemt men el Escarraman, die een poos lang opgang maakte, maar -niet eens zooveel naam verwierf als de beruchte sarabanda, door den -priester Mariana el pestifero bayle de la Zarabanda geheeten. De -beroemde geschiedschrijver beweert, om zijne woorden te staven, dat -deze dans alleen meer kwaad dan de pest heeft gesticht. - -Verscheidene spaansche schrijvers van de zestiende eeuw hebben -verhandelingen over den oorsprong der Sarabanda uitgegeven; zeker is -het dat deze dans in 1588 in de mode kwam. Men wil dat hij het eerst te -Sevilla werd uitgevoerd door eene andalusische danseres, waaraan een -dier schrijvers den naam van baladine: een duivelin van een vrouw—Una -histriona, un demonio de muger geeft. - -Zeker is het dat de invoering van geen enkelen nieuwen dans zooveel -vloeken en verwenschingen uitlokte als deze. De schrijver van een -manuscript der koninklijke bibliotheek van Madrid gewaagt van een -Jacara of volksliedje, in 1558 uitgegeven, en dat in dien tijd veel -gezongen werd onder den titel van: la Vida de la Zarabanda ramera -publica del Guycan, dat wil zeggen: het leven van de Sarabande, een -vrouw van slechte zeden van Guycan, ongetwijfeld een zinspeling op de -meening dat deze dans uit Amerika afkomstig was. - -De etymologie van het woord sarabanda heeft den geleerden veel werk -verschaft. Ménage wil, dat het afkomt van een instrument, hetwelk -diende om de coplas de Sarabanda, of coupletten die men bij dezen dans -zong, te accompagneeren; Daniël Huet, de beroemde bisschop van -Arranches, laat dien afleiden van de Sirventes der middeleeuwen; -Covarrubias beweert, in zijn Schat der Kastiliaansche taal, dat het -ontleend is aan het hebreeuwsche woord Zara, hetwelk beteekent al -draaiende loopen, omdat, zegt hij, de vrouw die de sarabande uitvoert -zich nu eens naar de eene, straks naar de andere zijde keert, en zij -het tooneel zoolang in alle richtingen rondloopt, tot dat zij als het -ware de toeschouwers heeft genoodzaakt hare bewegingen te volgen, hunne -plaats te verlaten en ook aan het dansen te gaan. - -Anderen beweren dat de sarabande haar naam ontleent van het perzische -woord serbend, of van de stad Samarcand; de kanunnik Fernandez van -Cordova bevestigt dat de beroemde dans der oude gaditanes slecht -opgerakeld en naar den nieuwerwetschen smaak is geregeld. Op eenige -uitzonderingen na werd de sarabande nooit dan door vrouwen gedanst. - -Deze dans werd even als de hedendaagsche andalusische dansen het meest -uitgevoerd op den klank der gitaar. Dit instrument was in de zestiende -eeuw in Spanje evenzeer in zwang als op dezen oogenblik. -„Tegenwoordig,” zegt Covarrubias, „speelt men er zoo gemakkelijk op, -vooral wanneer het om het dansen van den rasgado [4] te doen is, dat er -geen staljongen leeft of hij is een virtuoos op de gitaar.” - -Andere instrumenten, zooals de fluiten en de harpen, paarden zich soms -met de gitaar en accompagneerden den zang tegelijk met den dans. Men -had baylarinas die knap genoeg waren om den dans uit te voeren, terwijl -zij tevens coplas de Zarabanda zongen, waarbij zij zich met de gitaar -accompagneerden. Volgens de verzekering van Gonzalez waren deze zeer -gewild. - -De liederen, waarmede men de sarabande accompagneerde, hadden -verschillende namen, zooals Jacaras, Letrillas, Romances, Villancicos -enz. Deze volkspoëzie, waarvan een goed deel tot ons is gekomen, had -geen bepaalden vorm, en, over het algemeen werd haar doel slechts door -het referein aangegeven, dat soms bij iedere strophe werd herhaald. - -De dansen in denzelfden geest door de sarabande in het leven geroepen, -zijn zeer talrijk. Behalve de Escarraman en de Chacona zouden wij er -nog wel een paar dozijn kunnen opnoemen, maar de opsomming er van zou -weinigen bevredigen; daarom willen wij liever nog even gewagen van den -bevalligen fandango, waarvan een schrijver uit de dagen der restauratie -zegt, dat hij waardig is om te Paphos of Knidus in den tempel van Venus -te worden uitgevoerd. De nationale muziek van den fandango -electriseert, treft, bezielt alle harten: vrouwen, meisjes, -jongelieden, grijsaards, alles schijnt van nieuw leven doordrongen, -allen herhalen dat air dat zoo machtig op de ooren en den geest eens -Spanjaards werkt. De dansers vliegen naar de ruimte; de een met -castagnetten gewapend, de ander, terwijl hij het geluid er van op zijne -vingers nabootst; de vrouwen vooral onderscheiden zich door hare -mollige, vlugge en langzame bewegingen en het wulpsche harer passen; -met veel juistheid slaan zij de maat, terwijl zij met hare hielen op -den grond stampen. De beide dansers hitsen elkander aan, vluchten en -vervolgen elkaar op hunne beurt; dikwijls komt het u voor, dat de vrouw -door een kwijnenden blik, door den gloed die uit hare oogen straalt, -hare nederlaag aankondigt. De gelieven schijnen op het punt elkander in -de armen te vallen, maar eensklaps houdt de muziek op, en de kunst van -den danser bestaat daarin dat hij als een zoutpilaar staan blijft; als -het orchest op nieuw begint te spelen, herleeft de fandango eveneens. -Eindelijk maken de gitaar, de violen, het gestamp met de hielen -(taconeos) het geklikklak der castagnetten en der vingers, de mollige -en wellustige bewegingen der dansenden, dat de verzamelde menigte als -het ware van krankzinnige vreugde overmeesterd wordt. - - - - - -VII. - - De academias de baile, of dansscholen.—Een verleidelijk affiche: - het Salon del recreo.—De bailes de palillos.—De aankomst der - boleras.—La boleras robadas.—De ververschingen.—La Campanera danst - den Jaleo de Jerez.—De Engelschman, de zakdoek en de durillo.—De - cantadotes.—De coplas de baile.—De Vito Sevillano. - - -Geen vreemdeling vertoeft eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië, -zonder het verlangen te koesteren deze zoo beroemde dansen te leeren -kennen. In den schouwburg gebeurt het slechts zelden dat de -voorstelling niet wordt besloten met den baile nacional, het ballet, -dat aan den avond het pikantste geeft en dikwijls veel beter is dan het -blijspel of het drama; ook zeide men eertijds dat de dans de saus van -de komedie—la salsa de la comedia—was. - -Maar naast deze theatrale dansen heeft men de populaire dansen, die -welke men op feestdagen ziet in de taveernen der stad of der -voorsteden; en eindelijk de bals, die men van tijd tot tijd in zekere -etablissementen geeft, welke den titel voeren van academies of -dansscholen, en wier directeurs nooit in gebreke blijven het programma -van zulk een bal in de hôtels en de casas de huespedes te zenden. - -Op zekeren morgen stelde men ons een prachtig, op rosé papier gedrukt -affiche ter hand. Het behelsde de aankondiging van een bal door Louis -Botella, den directeur eener academia de baile, te geven. Dit -gedeeltelijk in het fransch, gedeeltelijk in het spaansch opgestelde -bericht bevatte de verleidelijkste beloften waaraan het onmogelijk was -weerstand te bieden, zoodat wij des avonds omstreeks half negen uren -onzen weg naar de academia de baile namen. In de calle de Tarifa -beklommen wij in het eerste huis aan onze rechterhand een steilen en -smallen trap, ter nauwernood door het twijfelachtige schijnsel van een -aan den muur bevestigden ijzeren candil verlicht, en kwamen op de -tweede verdieping, waar zich het „salon del recreo,” het beroemdste der -stad, zooals de aankondiging luidde, bevond. - -Bedoeld salon, door den eigenaar met den weidschen naam van academie -betiteld, was slechts een vrij groot, vierkant vertrek, welks decoratie -en meublement aan de eenvoudigheid der eerste eeuwen deed denken. Wij -waren de eersten en wij konden het geheel op ons gemak opnemen. - -Vier van die groote met matten zittingen bekleede canapés, in Andalusië -zoo gewoon, en langs de wanden der zaal geplaatst, benevens eenige -stoelen van hetzelfde allooi, waarvan sommigen voor de boleras bestemd -waren, maakten het geheele meublement van het salon uit: de vensters -waren zediglijk met witte katoenen gordijnen met roode en gele randen -behangen. Aan de witte muren hingen eenige teekeningen, andalusische -dansen voorstellende of daarop betrekking hebbende, in geverniste -dennenhouten lijsten. Eer de boleras opdaagden, hadden wij den tijd een -aantal dezer schitterend gekleurde lithographieën op te nemen, de Polo -de contrabandista de Malagueña del Sorero en andere beroemde passen -voorstellende; het waren meesterstukken uit de fabriek van Mitjana van -Malaga afkomstig, tot versiering van de tot uitvoer bestemde doozen met -gedroogde rozijnen. De galerij bestond nog uit eenige portretten van -beroemde danseressen, zoo als la Perla, Aurora la Cujini, la Nena en -andere bailadoras, wier naam in de jaarboeken der spaansche danskunst -met roem staat opgeteekend. Maar het kapitale stuk, dat terecht de -eereplaats innam, was de teekening van een kunstenaar der stad, die met -naïeve waarheid het portret van den directeur der academie had -vervaardigd, en wel in het groot costuum van den bolero en tevens in de -meest zegevierende houding van den jaleo de Jerez. - -Terwijl wij in gesprek waren met den heer des huizes,—dueño de la casa, -zagen wij achtereenvolgens een aantal bezoekers opdagen, allen -liefhebbers, die meerendeels den korten zwarten pantalon en den -marsille of het korte andalusische vest droegen. Het waren bijna allen -werklieden, want de lieden uit de hoogere klasse wonen slechts zeer -zelden de bailes de palillos, dat wil zeggen de bals met castagnetten, -bij. Vervolgens kwamen allerhande vreemdelingen: Duitschers, -Engelschen, Franschen en Russen, vergezeld door eenige dames, die de -nieuwsgierigheid herwaarts had gedreven; daarna een ciego of blinde, -door een twaalfjarigen knaap begeleid en met een viool onder den arm; -deze ciego maakte het geheele orchest van den baile uit. - -Don Louis Botella, ziende dat zijn salon zoetjes aan vol werd, verliet -ons, om eens hoogte van de ontvangst te gaan nemen; men betaalt zijn -plaats in de esculeas de baile; de prijs verschilt al naar de lieden er -uitzien, van vier tot twintig realen. Daarna ontving hij de -binnenkomenden en draaide het licht op, dat begon te verflauwen; deze -verlichting bestond uit zes of acht lampen, die aan den muur tusschen -de door ons bewonderde prenten hingen. Het werd tijd, want reeds -hoorden wij op de trap een gemengd gedruisch van vrouwenstemmen, gelach -en castagnetten, gepaard met een geruisch van zijde en van gaas. Weldra -traden, met de losheid andalusische boleras eigen, zes danseressen met -satijn geschoeid en in het klassieke costuum, dat iedereen kent, -gekleed, binnen; zij werden vergezeld door eenige in zwarte mantilles -gehulde oude vrouwen, die allerhande kledingstukken op den arm hadden; -maar eenige oogenblikken later zagen wij een nieuw paar binnenkomen, -dat zich waarschijnlijk niet met de anderen wilde vermengen: het was -eene jonge bolera met een tartan over de schouders en in een gesteven -japon, vergezeld door een zeer bruine oude vrouw, die met haar rood en -harig gelaat er alles behalve innemend uitzag. Het was waarschijnlijk -de moeder der bolera. - -Dejad paso à las balaidoras! (maakt plaats voor de danseressen!) riep -met een bevelende stem de maestro de baile. - -Het corps de ballet, majestueus door de menigte heen dringende, -doorkruiste het salon in zijne volle lengte en bleef aan het einde -stilstaan, waar eenige handdrukken gewisseld werden met de aficionados, -een gemeenzaamheid, die slechts de habitués zich mogen veroorloven. -Intusschen liep de directeur met de grootste bedrijvigheid links en -rechts, om zijn publiek te doen plaats nemen, wel zorg dragende dat hij -de beste stoelen voor drie vreemdelingen hield, welke, daar zij bij het -binnenkomen een duro hadden betaald, hem voorkwamen personages de -campanillas, voorname lieden, te zijn. Een zeker aantal Russen en -Inglis-manglis, wier allervreemdst voorkomen hun vrij wat beleefdheden -van den directeur bezorgde, namen, vol ongeduld om den dans te zien -beginnen, op den eersten rang plaats. Wat de Andalusiërs betreft, deze -bleven meerendeels staan, zoo als past aan lieden, die slechts half -geld of in het geheel niet betaald hebben. - -Inmiddels begon de blinde vioolspeler de eerste noten van het air der -boleras robadas aan te geven; twee danseressen hadden reeds tegenover -elkander plaats genomen, met de punt van den rechter voet vooruit en -het bovenlijf links op zijde gebogen; vervolgens eene beweging makende, -de boleras van beroep eigen, haalden zij met hare handen de zijden -koorden van den ring aan, waarmede de ivoren castagnetten aan hare -duimen bevestigd zijn. Het geklikklak der castagnetten deed zich -hooren, en de beide danseressen volbrachten haar bevalligen en vluggen -dans, onder de toejuiching van de geheele vergadering. - -—Alza, Morenita! zeide de maestro, terwijl hij zich tot de jongste der -beide danseressen wendde, wier zwarte haren en amberkleurige tint haar -bijnaam volkomen rechtvaardigen. - -—Jui Jerezana! Anda salero! liet de groep aficionados er op hooren, -terwijl deze met stem en handen de metgezellin der Morenita, een bruin -en stevig meisje van Jerez de la Frontera, aanmoedigden. - -De beide bailarinas, opgewekt door het handgeklap en de bewonderende -uitdrukking der vergadering, dansten nog eens zoo levendig en maakten, -na verloop van eenige minuten, plaats voor een nieuw paar, dat op hare -beurt weder door twee andere danseressen vervangen werd. De Morenita en -de Jerezana kwamen vervolgens weder op het tapijt, terwijl ieder harer -gezellinnen eveneens beurtelings verdween, om, na verloop van een -oogenblik, andermaal te verschijnen. Aldus eindigde de eerste dans, -boleras robadas geheeten, terwijl ieder zich uit de voeten maakte, om -een oogenblik later weder zijn plaats in te nemen. - -De toeschouwers naderden de boleras om haar hun compliment te maken, en -aanstonds kwamen de in het zwart gekleede duegna’s opzetten en wierpen -de tartans, die zij op den arm hadden, over de schouders der arme -danseressen; want deze hijgden naar adem en waren doodaf. Zij begaven -zich naar een aangrenzend vertrekje, waarin wij nog geen voet gezet -hadden: wij volgden haar derwaarts en vonden er een tafel met allerlei -suikergoed en ververschingen beladen: dat was het buffet, ongetwijfeld -door een agent van den maestro de baile gehouden. Wij boden de boleras -dulces aan, die zij gretig aannamen. - -Het is bekend dat de andalusische dames verzot zijn op suikergoed: het -corps de ballet gaf er ons een nieuw bewijs van, terwijl het in één -oogenblik een aanzienlijke hoeveelheid dulces de yema, sorbetes en -andere ververschingen deed verdwijnen, waaraan zij groote behoefte -hadden. - -De Russen en de Inglis-manglis kwamen nu ook opzetten en wilden van hun -kant haar ook dulces aanbieden, die met even weinig complimenten werden -aangenomen als de onze, en dat verzwelgen van confituren begon van -nieuws af aan. Waarschijnlijk zou er zoo spoedig geen eind aan zijn -gekomen, als de komst van het eerste sujet niet door een groot rumoer -ware aangekondigd. - -De Campanera, een groote, slanke brunette, trad met het grootste gemak -en de volmaaktste ongedwongenheid binnen; de stoutmoedigheid die zij -verried, wetende hoe zeker zij van haar zaak was, had ons bijna op de -gedachte gebracht van die spaansche danseres „met castagnetten en -onbeschaamdheid gewapend”, waarvan Gramont in zijne gedenkschriften -gewaagt. Voor ruim twaalf jaar hadden wij de Campanera voor het eerst -zien dansen; zij was dus geen debutante, maar de kunst verving bij haar -de verdwijnende jeugd. Slechts weinig vreemdelingen hebben, tijdens hun -verblijf te Sevilla, de gelegenheid gemist de Campanera te zien, hetzij -in den schouwburg, hetzij in de escuela de baile, of wel bij een bezoek -aan de Giralda; want de danseres bewoonde toen den toren der hoofdkerk -met den klokkeluider, haar vader,—el campanero, een in alle opzichten -braaf man. - -De Campanera plaatste zich alleen midden in den kring om den Jaleo de -Jerez te dansen, waarvan zij de eerste mudanzas (figuren) met veel brio -uitvoerde, zoo goed mogelijk geaccompagneerd door den armen ciego, die -nu en dan een beetje uit de maat geraakte. Dewijl hij daarenboven -tamelijk valsch speelde, hoorde men mompelen, en daartusschen ook het -geroep van: „Fuera el violin! Venga la guitarra!” De Andalusiërs wilden -geen viool meer: zij riepen met geweld om de gitaar; maar wat te doen? -De officieele guitarrero, dien men overal zocht, was er nog niet. -Inmiddels had de blinde, door zijn gering succes ontmoedigd, opgehouden -te spelen en de Campanera stond eensklaps onbewegelijk stil. - -Wij kwamen toen op den inval, den ciego zijn instrument te vragen voor -een aficionado, die aanbood hem een oogenblik te vervangen; hij scheen -recht in zijn schik van de zaak af te komen, en weldra speelde een -onzer den Jaleo, ik durf zeggen, met groot talent; want de Campanera, -door het spel aangevuurd, danste het slot van den Jaleo de Jerez onder -het uitbundig gejuich der menigte, waarvan ook een gedeelte aan den -geïmproviseerden vioolspeler toekwam. Toch verloor de bolera het hoofd -te midden van haar zegepraal niet: zij sloeg een blik op een lange -figuur met groote rosachtige bakkebaarden, die ons toescheen een -Engelschman te zijn, en na voor hem eenige passen gedanst te hebben, -die zij met hare bevalligste glimlachjes accompagneerde, wierp zij hem, -terwijl zij zich verwijderde, een geborduurden zakdoek toe. - -De Engelschman bekeek dien aan alle kanten en zag ons met een -verbaasden blik aan; wij legden hem uit, dat, als de Jaleo is -afgedanst, de andalusische danseresse, even als de indische bayaderen, -de gewoonte hadden haar zakdoek aan een der toeschouwers, die door haar -was opgemerkt, toe te werpen, en dat deze, in ruil voor zulk een -vleiende onderscheiding, haar dien gewoonlijk teruggaf met een in een -der hoeken geknoopten durillo. De Engelschman deed gewillig wat wij hem -zeiden, en de Campanera, na het goudstukje te hebben opgestoken, -bedankte hem door nog eenige passen voor hem uit te voeren. - -De zoo gewenschte guitarrero daagde eindelijk, in gezelschap van een -aantal cantadores, op: het was een mooie kerel van Sevilla, die het -andalusische costuum recht kranig droeg. Hij heette Enrique Prado, en -had een heerlijke stem, ofschoon hij, even als bijna alle Andalusiërs, -een weinig door den neus zong. Na een paar zeer origineele grepen in de -snaren, begon hij een paar in Andalusië populaire coupletten of coplas -de baile te zingen, waarvan de vertaling luidt: - -„De liefde ontstaat in het hart als een plant door de genegenheid -besproeid, maar de hardheid doet haar verkwijnen; als zij er wortel -schiet, en men haar uitrukt, neemt men een gedeelte der ziel mede. - -„Gedachte, gij die sneller vliegt dan de vogel, breng dit souvenir aan -haar die gij kent, en zeg aan mijne liefste dat ik haar beeltenis draag -in mijn hart.” - -Na dit couplet begonnen de dansen van nieuws af aan, en de voornaamste -boleras wilden zich in een solo onderscheiden; de boleras de Jaleo, de -mollares, de panderos en andere andalusische dansen werden uitgevoerd, -onder het accompagnement van gitaren en castagnetten, want ieder der -aficionados had, als een echte Andalusiër, zijn instrument bij zich. -Eindelijk scheidde men, en te huis gekomen, meenden wij den ganschen -nacht door in onzen slaap niets anders te hooren dan jaleos, boleras en -allerhande andalusische liederen, waaraan het verplichte accompagnement -niet ontbrak. - -Een echte sevillasche dans, en die, even als de Zapateado, gewoonlijk -door eene vrouw alleen wordt gedanst, is de vito Sevillano, welks naam -waarschijnlijk van den heiligen Vitus afkomstig is. Er zijn weinig -dansen, waarvan de muziek zoo vroolijk en wegsleepend is als van dezen -door de majas van Sevilla zoo zeer gewilden dans, die er vermaak in -scheppen hem tusschen twee glazen andalusischen wijn uit te voeren in -de melonares of de cortijos, door den Guadalquivir besproeid. - -Op zekeren dag door een onzer vrienden, een inwoner van Sevilla, -uitgenoodigd, zagen wij dien door eene der beroemdste balaidoras -dansen; wij kwamen te midden van een gezelschap terecht, waar het feest -der beide patronessen van Sevilla gevierd werd. Het ontbijt was juist -afgeloopen, en er was op de tafel niets overgebleven dan eenige glazen -wijn van een goudgele kleur. Encarnacion, dit was de naam van de maja, -die men had uitgenoodigd eens te dansen, klom langzaam op de tafel. -Aanstonds vernam men het geluid der guitaar, der castagnetten en der -panderos, en zij begon met bevalligheid en bewonderenswaardige -zekerheid te dansen, zonder een der verspreide en voor hare voeten -staande glazen aan te raken, terwijl een der majos daarbij een liedje -zong. Na hem herhaalden al de aanwezigen dit refrein in koor, terwijl -zij in de hand de maat sloegen. - - - Salero, Salero! - Arimeta acá, - Que vienne el torito, - Valiente estocáa! - - -„Bekoorlijke, bekoorlijke—nader mij—want hier is de stier;—de lange -stootdegen!” - -Een ander vervolgde met dat geliefde couplet, waarin de vrouwen bij -verschillende metalen worden vergeleken. - -„De jonge meisjes zijn van goud—de getrouwde vrouwen van zilver;—de -weduwen zijn van koper, en de oude vrouwen van blik.” - -De danseres zette voortdurend haar dans tusschen de glazen voort, toen -zich een stem liet hooren: - -Tire oste la caña! Tire oste la caña! - -Tirar la caña, letterlijk vertaald het glas werpen, beteekent in -Andalusië een tour d’adresse, dien de danseres soms midden onder het -dansen uitvoert en daarin bestaat, dat zij met een snelle beweging een -caña, een glaasje, dat zich uitstekend voor dien tour leent, omhoog -werpt en den daarin aanwezigen wijn uitdrinkt. - -Encarnation volbracht dit kunststuk allervoortreffelijkst zonder een -oogenblik uit de maat te geraken, en na in één teug de caña geledigd te -hebben, sprong zij even vlug van de tafel als zij er op was gestegen. - -Wij hopen later met deze schetsen uit het volksleven voort te gaan. - - - - - - - - -AANTEEKENINGEN - - -[1] Volgens de overlevering zou Peter de Wreede de hoofden van vier -meineedige rechters tot een afschrikkend voorbeeld aan dien muur hebben -laten vastnagelen, terwijl men later dit schilderwerk er op had -aangebracht om de herinnering aan de rechtvaardigheid des konings te -bewaren. - -[2] In de taal der gitanos: de beul. - -[3] Dit woord komt van picaro, hetwelk deugniet beteekent. - -[4] Tegenwoordig heet deze dans rasqueado of rasquear, hetgeen -aframmelen beteekent. De guitarrero raakt beurtelings al de snaren aan, -nu eens met zijn duim, dan met de vier andere vingers der rechterhand; -dat is nog de geliefkoosde manier onder het volk om op de guitaar te -spelen. - - - - - - - - -*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE -VAN SPANJE *** - -Updated editions will replace the previous one--the old editions will -be renamed. - -Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright -law means that no one owns a United States copyright in these works, -so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the -United States without permission and without paying copyright -royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part -of this license, apply to copying and distributing Project -Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm -concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, -and may not be used if you charge for an eBook, except by following -the terms of the trademark license, including paying royalties for use -of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for -copies of this eBook, complying with the trademark license is very -easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation -of derivative works, reports, performances and research. Project -Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away--you may -do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected -by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark -license, especially commercial redistribution. - -START: FULL LICENSE - -THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE -PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK - -To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase "Project -Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full -Project Gutenberg-tm License available with this file or online at -www.gutenberg.org/license. - -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project -Gutenberg-tm electronic works - -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or -destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your -possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a -Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound -by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the -person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph -1.E.8. - -1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this -agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm -electronic works. See paragraph 1.E below. - -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the -Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection -of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual -works in the collection are in the public domain in the United -States. If an individual work is unprotected by copyright law in the -United States and you are located in the United States, we do not -claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, -displaying or creating derivative works based on the work as long as -all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope -that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting -free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm -works in compliance with the terms of this agreement for keeping the -Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily -comply with the terms of this agreement by keeping this work in the -same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when -you share it without charge with others. - -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are -in a constant state of change. If you are outside the United States, -check the laws of your country in addition to the terms of this -agreement before downloading, copying, displaying, performing, -distributing or creating derivative works based on this work or any -other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no -representations concerning the copyright status of any work in any -country other than the United States. - -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: - -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other -immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear -prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work -on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the -phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, -performed, viewed, copied or distributed: - - This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and - most other parts of the world at no cost and with almost no - restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it - under the terms of the Project Gutenberg License included with this - eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the - United States, you will have to check the laws of the country where - you are located before using this eBook. - -1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is -derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not -contain a notice indicating that it is posted with permission of the -copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in -the United States without paying any fees or charges. If you are -redistributing or providing access to a work with the phrase "Project -Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply -either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or -obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm -trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any -additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms -will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works -posted with the permission of the copyright holder found at the -beginning of this work. - -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. - -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg-tm License. - -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including -any word processing or hypertext form. However, if you provide access -to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format -other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official -version posted on the official Project Gutenberg-tm website -(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense -to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means -of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain -Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the -full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. - -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. - -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works -provided that: - -* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed - to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has - agreed to donate royalties under this paragraph to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid - within 60 days following each date on which you prepare (or are - legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty - payments should be clearly marked as such and sent to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in - Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg - Literary Archive Foundation." - -* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm - License. You must require such a user to return or destroy all - copies of the works possessed in a physical medium and discontinue - all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm - works. - -* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of - any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days of - receipt of the work. - -* You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg-tm works. - -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project -Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than -are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing -from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of -the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set -forth in Section 3 below. - -1.F. - -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -works not protected by U.S. copyright law in creating the Project -Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm -electronic works, and the medium on which they may be stored, may -contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate -or corrupt data, transcription errors, a copyright or other -intellectual property infringement, a defective or damaged disk or -other medium, a computer virus, or computer codes that damage or -cannot be read by your equipment. - -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right -of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. - -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium -with your written explanation. The person or entity that provided you -with the defective work may elect to provide a replacement copy in -lieu of a refund. If you received the work electronically, the person -or entity providing it to you may choose to give you a second -opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If -the second copy is also defective, you may demand a refund in writing -without further opportunities to fix the problem. - -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO -OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT -LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. - -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of -damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement -violates the law of the state applicable to this agreement, the -agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or -limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or -unenforceability of any provision of this agreement shall not void the -remaining provisions. - -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in -accordance with this agreement, and any volunteers associated with the -production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm -electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, -including legal fees, that arise directly or indirectly from any of -the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this -or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or -additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any -Defect you cause. - -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm - -Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of -computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It -exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations -from people in all walks of life. - -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's -goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg-tm and future -generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see -Sections 3 and 4 and the Foundation information page at -www.gutenberg.org - -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation - -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by -U.S. federal laws and your state's laws. - -The Foundation's business office is located at 809 North 1500 West, -Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up -to date contact information can be found at the Foundation's website -and official page at www.gutenberg.org/contact - -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg -Literary Archive Foundation - -Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without -widespread public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine-readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. - -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To SEND -DONATIONS or determine the status of compliance for any particular -state visit www.gutenberg.org/donate - -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. - -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. - -Please check the Project Gutenberg web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. To -donate, please visit: www.gutenberg.org/donate - -Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works - -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project -Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be -freely shared with anyone. For forty years, he produced and -distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of -volunteer support. - -Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in -the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not -necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper -edition. - -Most people start at our website which has the main PG search -facility: www.gutenberg.org - -This website includes information about Project Gutenberg-tm, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/old/69384-0.zip b/old/69384-0.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index 47c881a..0000000 --- a/old/69384-0.zip +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h.zip b/old/69384-h.zip Binary files differdeleted file mode 100644 index a330f79..0000000 --- a/old/69384-h.zip +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/69384-h.htm b/old/69384-h/69384-h.htm deleted file mode 100644 index 85934fc..0000000 --- a/old/69384-h/69384-h.htm +++ /dev/null @@ -1,2943 +0,0 @@ -<!DOCTYPE html -PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> -<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2022-11-18T21:13:09Z using SAXON HE 9.9.1.8 . --> -<html lang="nl"> -<head> -<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"> -<title>Omwandelingen door een gedeelte van Spanje</title> -<meta name="generator" content="tei2html.xsl, see https://github.com/jhellingman/tei2html"> -<meta name="author" content="Jean-Charles Davillier (1823–1883)"> -<link rel="coverpage" href="images/new-cover.jpg"> -<link rel="schema.DC" href="http://purl.org/dc/elements/1.1/"> -<meta name="DC.Title" content="Omwandelingen door een gedeelte van Spanje"> -<meta name="DC.Creator" content="Jean-Charles Davillier (1823–1883)"> -<meta name="DC.Contributor" content="Gustave Doré (1832–1883)"> -<meta name="DC.Language" content="nl-1900"> -<meta name="DC.Format" content="text/html"> -<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg"> -<style type="text/css"> /* <![CDATA[ */ -html { -line-height: 1.3; -} -body { -margin: 0; -} -main { -display: block; -} -h1 { -font-size: 2em; -margin: 0.67em 0; -} -hr { -height: 0; -overflow: visible; -} -pre { -font-family: monospace; -font-size: 1em; -} -a { -background-color: transparent; -} -abbr[title] { -border-bottom: none; -text-decoration: underline dotted; -} -b, strong { -font-weight: bolder; -} -code, kbd, samp { -font-family: monospace; -font-size: 1em; -} -small { -font-size: 80%; -} -sub, sup { -font-size: 67%; -line-height: 0; -position: relative; -vertical-align: baseline; -} -sub { -bottom: -0.25em; -} -sup { -top: -0.5em; -} -img { -border-style: none; -} -body { -font-family: serif; -font-size: 100%; -text-align: left; -margin-top: 2.4em; -} -div.front, div.body { -margin-bottom: 7.2em; -} -div.back { -margin-bottom: 2.4em; -} -.div0 { -margin-top: 7.2em; -margin-bottom: 7.2em; -} -.div1 { -margin-top: 5.6em; -margin-bottom: 5.6em; -} -.div2 { -margin-top: 4.8em; -margin-bottom: 4.8em; -} -.div3 { -margin-top: 3.6em; -margin-bottom: 3.6em; -} -.div4 { -margin-top: 2.4em; -margin-bottom: 2.4em; -} -.div5, .div6, .div7 { -margin-top: 1.44em; -margin-bottom: 1.44em; -} -.div0:last-child, .div1:last-child, .div2:last-child, .div3:last-child, -.div4:last-child, .div5:last-child, .div6:last-child, .div7:last-child { -margin-bottom: 0; -} -blockquote div.front, blockquote div.body, blockquote div.back { -margin-top: 0; -margin-bottom: 0; -} -.divBody .div1:first-child, .divBody .div2:first-child, .divBody .div3:first-child, .divBody .div4:first-child, -.divBody .div5:first-child, .divBody .div6:first-child, .divBody .div7:first-child { -margin-top: 0; -} -h1, h2, h3, h4, h5, h6, .h1, .h2, .h3, .h4, .h5, .h6 { -clear: both; -font-style: normal; -text-transform: none; -} -h3, .h3 { -font-size: 1.2em; -} -h3.label { -font-size: 1em; -margin-bottom: 0; -} -h4, .h4 { -font-size: 1em; -} -.alignleft { -text-align: left; -} -.alignright { -text-align: right; -} -.alignblock { -text-align: justify; -} -p.tb, hr.tb, .par.tb { -margin: 1.6em auto; -text-align: center; -} -p.argument, p.note, p.tocArgument, .par.argument, .par.note, .par.tocArgument { -font-size: 0.9em; -text-indent: 0; -} -p.argument, p.tocArgument, .par.argument, .par.tocArgument { -margin: 1.58em 10%; -} -.opener, .address { -margin-top: 1.6em; -margin-bottom: 1.6em; -} -.addrline { -margin-top: 0; -margin-bottom: 0; -} -.dateline { -margin-top: 1.6em; -margin-bottom: 1.6em; -text-align: right; -} -.salute { -margin-top: 1.6em; -margin-left: 3.58em; -text-indent: -2em; -} -.signed { -margin-top: 1.6em; -margin-left: 3.58em; -text-indent: -2em; -} -.epigraph { -font-size: 0.9em; -width: 60%; -margin-left: auto; -} -.epigraph span.bibl { -display: block; -text-align: right; -} -.trailer { -clear: both; -margin-top: 3.6em; -} -span.abbr, abbr { -white-space: nowrap; -} -span.parnum { -font-weight: bold; -} -span.corr, span.gap { -border-bottom: 1px dotted red; -} -span.num, span.trans { -border-bottom: 1px dotted gray; -} -span.measure { -border-bottom: 1px dotted green; -} -.ex { -letter-spacing: 0.2em; -} -.sc { -font-variant: small-caps; -} -.asc { -font-variant: small-caps; -text-transform: lowercase; -} -.uc { -text-transform: uppercase; -} -.tt { -font-family: monospace; -} -.underline { -text-decoration: underline; -} -.overline, .overtilde { -text-decoration: overline; -} -.rm { -font-style: normal; -} -.red { -color: red; -} -hr { -clear: both; -border: none; -border-bottom: 1px solid black; -width: 45%; -margin-left: auto; -margin-right: auto; -margin-top: 1em; -text-align: center; -} -hr.dotted { -border-bottom: 2px dotted black; -} -hr.dashed { -border-bottom: 2px dashed black; -} -.aligncenter { -text-align: center; -} -h1, h2, .h1, .h2 { -font-size: 1.44em; -line-height: 1.5; -} -h1.label, h2.label { -font-size: 1.2em; -margin-bottom: 0; -} -h5, h6 { -font-size: 1em; -font-style: italic; -} -p, .par { -text-indent: 0; -} -p.firstlinecaps:first-line, .par.firstlinecaps:first-line { -text-transform: uppercase; -} -.hangq { -text-indent: -0.32em; -} -.hangqq { -text-indent: -0.42em; -} -.hangqqq { -text-indent: -0.84em; -} -p.dropcap:first-letter, .par.dropcap:first-letter { -float: left; -clear: left; -margin: 0 0.05em 0 0; -padding: 0; -line-height: 0.8; -font-size: 420%; -vertical-align: super; -} -blockquote, p.quote, div.blockquote, div.argument, .par.quote { -font-size: 0.9em; -margin: 1.58em 5%; -} -.pageNum a, a.noteRef:hover, a.pseudoNoteRef:hover, a.hidden:hover, a.hidden { -text-decoration: none; -} -.advertisement, .advertisements { -background-color: #FFFEE0; -border: black 1px dotted; -color: #000; -margin: 2em 5%; -padding: 1em; -} -span.accent { -display: inline-block; -text-align: center; -} -span.accent, span.accent span.top, span.accent span.base { -line-height: 0.40em; -} -span.accent span.top { -font-weight: bold; -font-size: 5pt; -} -span.accent span.base { -display: block; -} -.footnotes .body, .footnotes .div1 { -padding: 0; -} -.fnarrow { -color: #AAAAAA; -font-weight: bold; -text-decoration: none; -} -.fnarrow:hover, .fnreturn:hover { -color: #660000; -} -.fnreturn { -color: #AAAAAA; -font-size: 80%; -font-weight: bold; -text-decoration: none; -vertical-align: 0.25em; -} -a { -text-decoration: none; -} -a:hover { -text-decoration: underline; -background-color: #e9f5ff; -} -a.noteRef, a.pseudoNoteRef { -font-size: 67%; -vertical-align: super; -text-decoration: none; -margin-left: 0.1em; -} -.externalUrl { -font-size: small; -font-family: monospace; -color: gray; -} -.displayfootnote { -display: none; -} -div.footnotes { -font-size: 80%; -margin-top: 1em; -padding: 0; -} -hr.fnsep { -margin-left: 0; -margin-right: 0; -text-align: left; -width: 25%; -} -p.footnote, .par.footnote { -margin-bottom: 0.5em; -margin-top: 0.5em; -} -p.footnote .fnlabel, .par.footnote .fnlabel { -float: left; -margin-left: -0.1em; -min-width: 1.0em; -padding-right: 0.4em; -} -.apparatusnote { -text-decoration: none; -} -.apparatusnote:target, .fndiv:target { -background-color: #eaf3ff; -} -table.tocList { -width: 100%; -margin-left: auto; -margin-right: auto; -border-width: 0; -border-collapse: collapse; -} -td.tocPageNum, td.tocDivNum { -text-align: right; -min-width: 10%; -border-width: 0; -white-space: nowrap; -} -td.tocDivNum { -padding-left: 0; -padding-right: 0.5em; -vertical-align: top; -} -td.tocPageNum { -padding-left: 0.5em; -padding-right: 0; -vertical-align: bottom; -} -td.tocDivTitle { -width: auto; -} -p.tocPart, .par.tocPart { -margin: 1.58em 0; -font-variant: small-caps; -} -p.tocChapter, .par.tocChapter { -margin: 1.58em 0; -} -p.tocSection, .par.tocSection { -margin: 0.7em 5%; -} -table.tocList td { -vertical-align: top; -} -table.tocList td.tocPageNum { -vertical-align: bottom; -} -table.inner { -display: inline-table; -border-collapse: collapse; -width: 100%; -} -td.itemNum { -text-align: right; -min-width: 5%; -padding-right: 0.8em; -} -td.innerContainer { -padding: 0; -margin: 0; -} -.index { -font-size: 80%; -} -.index p { -text-indent: -1em; -margin-left: 1em; -} -.indexToc { -text-align: center; -} -.transcriberNote { -background-color: #DDE; -border: black 1px dotted; -color: #000; -font-family: sans-serif; -font-size: 80%; -margin: 2em 5%; -padding: 1em; -} -.missingTarget { -text-decoration: line-through; -color: red; -} -.correctionTable { -width: 75%; -} -.width20 { -width: 20%; -} -.width40 { -width: 40%; -} -p.smallprint, li.smallprint, .par.smallprint { -color: #666666; -font-size: 80%; -} -span.musictime { -vertical-align: middle; -display: inline-block; -text-align: center; -} -span.musictime, span.musictime span.top, span.musictime span.bottom { -padding: 1px 0.5px; -font-size: xx-small; -font-weight: bold; -line-height: 0.7em; -} -span.musictime span.bottom { -display: block; -} -ul { -list-style-type: none; -} -.splitListTable { -margin-left: 0; -} -.splitListTable td { -vertical-align: top; -} -.numberedItem { -text-indent: -3em; -margin-left: 3em; -} -.numberedItem .itemNumber { -float: left; -position: relative; -left: -3.5em; -width: 3em; -display: inline-block; -text-align: right; -} -.itemGroupTable { -border-collapse: collapse; -margin-left: 0; -} -.itemGroupTable td { -padding: 0; -margin: 0; -vertical-align: middle; -} -.itemGroupBrace { -padding: 0 0.5em !important; -} -div.figure { -text-align: center; -} -.figure { -margin-left: auto; -margin-right: auto; -} -.floatLeft { -float: left; -margin: 10px 10px 10px 0; -} -.floatRight { -float: right; -margin: 10px 0 10px 10px; -} -p.figureHead, .par.figureHead { -font-size: 100%; -text-align: center; -} -.figAnnotation { -font-size: 80%; -position: relative; -margin: 0 auto; -} -.figTopLeft, .figBottomLeft { -float: left; -} -.figTopRight, .figBottomRight { -float: right; -} -.figure p, .figure .par { -font-size: 80%; -margin-top: 0; -text-align: center; -} -img { -border-width: 0; -} -td.galleryFigure { -text-align: center; -vertical-align: middle; -} -td.galleryCaption { -text-align: center; -vertical-align: top; -} -.lgouter { -margin-left: auto; -margin-right: auto; -display: table; -} -.lg { -text-align: left; -padding: .5em 0; -} -.lg h4, .lgouter h4 { -font-weight: normal; -} -.lg .lineNum, .sp .lineNum, .lgouter .lineNum { -color: #777; -font-size: 90%; -left: 16%; -margin: 0; -position: absolute; -text-align: center; -text-indent: 0; -top: auto; -width: 1.75em; -} -p.line, .par.line { -margin: 0; -} -span.hemistich { -visibility: hidden; -} -.verseNum { -font-weight: bold; -} -.speaker { -font-weight: bold; -margin-bottom: 0.4em; -} -.sp .line { -margin: 0 10%; -text-align: left; -} -.castlist, .castitem { -list-style-type: none; -} -.castGroupTable { -border-collapse: collapse; -margin-left: 0; -} -.castGroupTable td { -padding: 0; -margin: 0; -vertical-align: middle; -} -.castGroupBrace { -padding: 0 0.5em !important; -} -body { -padding: 1.58em 16%; -} -.pageNum { -display: inline; -font-size: 8.4pt; -font-style: normal; -margin: 0; -padding: 0; -position: absolute; -right: 1%; -text-align: right; -letter-spacing: normal; -} -.marginnote { -font-size: 0.8em; -height: 0; -left: 1%; -position: absolute; -text-indent: 0; -width: 14%; -text-align: left; -} -.right-marginnote { -font-size: 0.8em; -height: 0; -right: 3%; -position: absolute; -text-indent: 0; -text-align: right; -width: 11% -} -.cut-in-left-note { -font-size: 0.8em; -left: 1%; -float: left; -text-indent: 0; -width: 14%; -text-align: left; -padding: 0.8em 0.8em 0.8em 0; -} -.cut-in-right-note { -font-size: 0.8em; -left: 1%; -float: right; -text-indent: 0; -width: 14%; -text-align: right; -padding: 0.8em 0 0.8em 0.8em; -} -span.tocPageNum, span.flushright { -position: absolute; -right: 16%; -top: auto; -text-indent: 0; -} -.pglink::after { -content: "\0000A0\01F4D8"; -font-size: 80%; -font-style: normal; -font-weight: normal; -} -.catlink::after { -content: "\0000A0\01F4C7"; -font-size: 80%; -font-style: normal; -font-weight: normal; -} -.exlink::after, .wplink::after, .biblink::after, .qurlink::after, .seclink::after { -content: "\0000A0\002197\00FE0F"; -color: blue; -font-size: 80%; -font-style: normal; -font-weight: normal; -} -.pglink:hover { -background-color: #DCFFDC; -} -.catlink:hover { -background-color: #FFFFDC; -} -.exlink:hover, .wplink:hover, .biblink:hover, .qurlink:hover, .seclin:hover { -background-color: #FFDCDC; -} -body { -background: #FFFFFF; -font-family: serif; -} -body, a.hidden { -color: black; -} -h1, h2, .h1, .h2 { -text-align: center; -font-variant: small-caps; -font-weight: normal; -} -p.byline { -text-align: center; -font-style: italic; -margin-bottom: 2em; -} -.div2 p.byline, .div3 p.byline, .div4 p.byline, .div5 p.byline, .div6 p.byline, .div7 p.byline { -text-align: left; -} -.figureHead, .noteRef, .pseudoNoteRef, .marginnote, .right-marginnote, p.legend, .verseNum { -color: #660000; -} -.rightnote, .pageNum, .lineNum, .pageNum a { -color: #AAAAAA; -} -a.hidden:hover, a.noteRef:hover, a.pseudoNoteRef:hover { -color: red; -} -h1, h2, h3, h4, h5, h6 { -font-weight: normal; -} -table { -margin-left: auto; -margin-right: auto; -} -.tableCaption { -text-align: center; -} -.arab { font-family: Scheherazade, serif; } -.aran { font-family: 'Awami Nastaliq', serif; } -.grek { font-family: 'Charis SIL', serif; } -.hebr { font-family: Shlomo, 'Ezra SIL', serif; } -.syrc { font-family: 'Serto Jerusalem', serif; } -/* CSS rules generated from rendition elements in TEI file */ -.small { -font-size: small; -} -.large { -font-size: large; -} -.center { -text-align: center; -} -/* CSS rules generated from @rend attributes in TEI file */ -.cover-imagewidth { -width:480px; -} -.p1868-077width { -width:720px; -} -.p1868-080width { -width:563px; -} -.p1868-081width { -width:487px; -} -.p1868-085width { -width:720px; -} -.p1868-088width { -width:720px; -} -.p1868-089width { -width:720px; -} -.p1868-093width { -width:492px; -} -.p1868-097width { -width:480px; -} -.p1868-100width { -width:489px; -} -/* ]]> */ </style> -</head> -<body> -<div lang='en' xml:lang='en'> -<p style='text-align:center; font-size:1.2em; font-weight:bold'>The Project Gutenberg eBook of <span lang='nl' xml:lang='nl'>Omwandelingen door een gedeelte van Spanje</span>, by Jean-Charles Davillier</p> -<div style='display:block; margin:1em 0'> -This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and -most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions -whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms -of the Project Gutenberg License included with this eBook or online -at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you -are not located in the United States, you will have to check the laws of the -country where you are located before using this eBook. -</div> -</div> - -<p style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:0; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Title: <span lang='nl' xml:lang='nl'>Omwandelingen door een gedeelte van Spanje</span></p> -<p style='display:block; margin-left:2em; text-indent:0; margin-top:0; margin-bottom:1em;'><span lang='nl' xml:lang='nl'>De Aarde en haar volken, 1868</span></p> -<p style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:0; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Author: Jean-Charles Davillier</p> -<p style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:0; margin-left:2em; text-indent:-2em'>Illustrator: Gustave Doré</p> -<p style='display:block; text-indent:0; margin:1em 0'>Release Date: November 19, 2022 [eBook #69384]</p> -<p style='display:block; text-indent:0; margin:1em 0'>Language: Dutch</p> - <p style='display:block; margin-top:1em; margin-bottom:0; margin-left:2em; text-indent:-2em; text-align:left'>Produced by: Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg</p> -<div style='margin-top:2em; margin-bottom:4em'>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK <span lang='nl' xml:lang='nl'>OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE VAN SPANJE</span> ***</div> -<div class="front"> -<div class="div1 last-child cover"> -<div class="divBody"> -<p class="first"></p> -<div class="figure cover-imagewidth"><img src="images/new-cover.jpg" alt="Nieuw ontworpen voorkant." width="480" height="720"></div><p> -<span class="pageNum" id="xd31e108">[<a href="#xd31e108">77</a>]</span></p> -</div> -</div> -</div> -<div class="body"> -<div class="div1 last-child article"> -<div class="divHead"> -<h2 class="main">OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE VAN SPANJE.</h2> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first center">MET TEEKENINGEN VAN GUSTAVE DORÉ. -</p> -<p></p> -<div class="figure p1868-077width"><img src="images/p1868-077.jpg" alt="Een loge in het Teatro principal te Sevilla." width="720" height="706"><p class="figureHead">Een loge in het <i lang="es">Teatro principal</i> te Sevilla.</p> -</div><p> -</p> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">SEVILLA.</h3> -<h3 class="main">I.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De Alcazar van Sevilla; <i lang="es">De Patio de las Doncellas</i>.—Peter de Wreede en Maria van Padilla.—De <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e132" title="Bron: Banos">Baños</span></i> van Padilla.—De <i lang="es">Capilla de Azulejos</i>.—De tuinen van den Alcazar<span class="corr" id="xd31e138" title="Niet in bron">.</span>—De <i lang="es">Casa de Pilatos</i>.—De <i lang="es">Juderia</i> en de <i lang="es">Moreria</i>.—Het klooster van <i lang="es">Santa-Paula</i>.—Het museum van Sevilla; de zaal van <i lang="es">Murillo</i>.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Indien de Alhambra van Grenada niet bestond, zou de Alcazar van Sevilla voorzeker -het bewonderenswaardigste moorsche monument van geheel Spanje zijn. Men heeft elkander -vaak nagepraat, dat de toerist den Alcazar niet moest bezoeken dan na vooraf de Alhambra -te hebben bezichtigd. Wij gelooven dat dit er weinig toe doet: ieder dezer gedenkteekenen -onderscheidt zich door geheel bijzondere schoonheden en verdiensten; zoowel wat bouwtrant -als ligging betreft. Zoo het paleis van Grenada op een der mooiste punten van de wereld -gebouwd is, wordt de Alcazar van Sevilla omringd door tuinen, die het aardsche paradijs -en de betooverende, door Ariosto bezongen lusthoven in herinnering brengen. -</p> -<p>De oorsprong van den Alcazar is niet juist bekend: volgens het meest algemeen aangenomen -gevoelen zou hij in de elfde eeuw door een van Toledo gekomen arabischen bouwmeester -zijn gesticht, en zouden werklieden, die aan de versieringen van de Alhambra gearbeid -hadden, uit Grenada herwaarts zijn gezonden om de ornamenten in stuc uit te voeren. -Hoe dit wezen moge, er is heden ten dage niet het minste spoor van dit oorspronkelijke -gebouw over, dat naar alle waarschijnlijkheid in dien zoo edelen en majestueuzen arabischen -stijl zal zijn opgetrokken, waarvan de moskee van Cordova nog heden het schoonste -voorbeeld oplevert. -<span class="pageNum" id="xd31e159">[<a href="#xd31e159">78</a>]</span></p> -<p>Het tegenwoordige gebouw is niet ouder dan het begin der dertiende eeuw; evenals de -Alhambra van Grenada, waarmede het eenige punten van overeenkomst heeft, is het oude -paleis der koningen van Sevilla in zuiver moorschen stijl. De Alcazar had eertijds -twee hoofdpoorten; de <i lang="es">puerta de la Banderas</i>, de poort der banieren, en de <i lang="es">puerta de la Monteria</i> of van de jacht, aldus genaamd omdat zich daar de <i lang="es">Monteros</i> of jagermeesters vereenigden, wanneer de koning zich op de jacht begaf. De tegenwoordige -ingang bevindt zich vlak tegenover het pleintje <i lang="es">del Triunfo</i>. -</p> -<p>De Alcazar werd door de Arabieren <i>Al-Kasr</i>, het paleis van Cesar geheeten; want de naam van den romeinschen veroveraar was voor -hen synoniem gebleven met macht en majesteit. -</p> -<p>Uit een boven den hoofdingang geplaatst opschrift blijkt, dat een groot gedeelte van -dit gebouw onder de regeering van Peter den Wreede werd opgetrokken; juist op datzelfde -tijdstip werden de voornaamste werken der Alhambra uitgevoerd; en de koning van Kastilië, -die dikwijls in vriendschappelijke betrekking met de Mooren van Grenada stond, deed -uit <span class="corr" id="xd31e180" title="Bron: de die">die</span> stad de werklieden komen, aan wie de versiering van zijn paleis werd opgedragen. -</p> -<p>De <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e186" title="Bron: Pato">Patio</span> de las <span class="corr" id="xd31e189" title="Bron: Doucellas">Doncellas</span></i>, een uitgestrekte binnenplaats, heeft een allerindrukwekkendst voorkomen; wit marmeren -gekoppelde kolommen strekken tot steun aan uitgeschulpte bogen, die weder op hare -beurt zuiltjes en dooreengevlochten lofwerk van de keurigste bewerking dragen. Dit -plein is, even als de voornaamste zalen van den Alcazar, in zijn oorspronkelijken -stijl hersteld geworden op bevel van den hertog van Montpensier, die, eenige jaren -geleden, dat oude moorsche paleis heeft bewoond. -</p> -<p>De <i lang="es">Patio de las Doncellas</i>, of Plein der jonge meisjes, wordt aldus genoemd, omdat, volgens een oude overlevering, -de koningen van Sevilla er honderd maagden ontvingen, die hun ieder jaar door een -hunner schatplichtige vorsten gezonden werden. De prachtige <i lang="es">Patio</i>, hersteld onder Karel V (die bij gelegenheid van zijn huwelijk met donna Isabella, -infante van Portugal, den Alcazar overigens niet door zijne in grieksch romeinschen -stijl aangebrachte vergrootingen verfraaide) heeft nog een deel der <i lang="es">azulejos</i> van aardewerk, die de muren ongeveer twee ellen hoog van den grond af bedekten, bewaard; -deze <i lang="es">azulejos</i>, volmaakt gelijk aan die, welke in de zalen der Alhambra worden aangetroffen, vormen -evenredige, maar tevens zeer grillige teekeningen, en bezwaarlijk zou men zich een -grooter kleuren-harmonie kunnen denken. -</p> -<p>Ongelukkiglijk heeft men op de plekken, waar de azulejos verdwenen zijn, ze vervangen -door teekeningen in waterverf, die niet de minste begoocheling te weeg brengen. In -het midden ontspringt uit een bekken van moorschen stijl een hooge waterstraal, die -weder in het bekken nedervalt en de marmeren zerken besproeit, waarmede de <i>patio</i> is geplaveid. Om de bovenverdieping loopt een door bogen ondersteunde galerij, waar -boven de wapens van Kastilië en Leon prijken, door de zuilen van Hercules vergezeld, -tusschen welke men, op een lint, de eerzuchtige spreuk van Karel V: <i lang="la">Non plus ultra</i> leest. Na een aantal zalen bezocht te hebben, waaronder de <i lang="es">sala de Embajadores</i> in de eerste plaats vermelding verdient, brachten wij een bezoek in de oude gewelfde -baden, waaraan men den naam van <i lang="es">los <span class="corr" id="xd31e218" title="Bron: Banos">Baños</span> de Padilla</i> geeft. Het waren moorsche baden, die Peter de Wreede had laten herstellen voor de -beroemde Maria van Padilla, een adellijke jonkvrouw van uitstekende schoonheid en -beschaving; pater Mariana geeft van haar in zijne geschiedenis van Spanje een verleidelijk -portret, hetgeen voor een gedeelte de buitengewone heerschappij verklaart, die zij -over den koning van Kastilië uitoefende; de openbare meening beschuldigde Maria van -Padilla hem betooverd te hebben, en de volkslegende stelde haar als de koningin der -tooverheksen voor. Zeker is het, dat Peter de Wreede, daags na zijn huwelijk met Blanche -van Bourbon, zijne gemalin verliet, om zich weder bij Maria van Padilla te voegen, -die hem op het kasteel Montalvan afwachtte. -</p> -<p>De meeste spaansche geschiedschrijvers zijn van oordeel dat de koning van Kastilië -Maria van Padilla in het geheim had getrouwd; hoe dit zij, in den Alcazar van Sevilla -bekleedde zij den rang eener souvereine. De overlevering zegt dat de koning zijnen -gunstelingen toestond zijne <span class="corr" id="xd31e225" title="Bron: maitres">maitresse</span> naar het <i><span class="corr" id="xd31e229" lang="es" title="Bron: bano">baño</span></i> te vergezellen, en dat deze, geloovende daardoor hun meester te behagen, de vleierij -zoo ver dreven, dat zij van het nog lauwe badwater dronken. Op zekeren dag vroeg de -koning, nadat hij bemerkt had dat een hunner zijne lippen niet aan het water gebracht -had, wat hem belet had het voorbeeld der andere hovelingen te volgen, waarop hij ten -antwoord ontving: -</p> -<p><i lang="es"><span class="corr" id="xd31e234" title="Bron: Senor">Señor</span>, despues de <span class="corr" id="xd31e237" title="Bron: haver catado">haber cortado</span> la salsa, yo quisiera tambien catar la perdiz.</i> -</p> -<p>Het blijkt niet dat Peter de Wreede hem voor zulk een kloek antwoord het hoofd voor -de voeten liet leggen. -</p> -<p>Toen Maria van Padilla stierf, liet de koning van Kastilië haar met al de praal eener -koningin begraven. Nog ziet men in de <i lang="es">Capilla real</i>, de hoofdkapel der kathedraal, haar graf naast dat van den heiligen Ferdinand. -</p> -<p>Na op de eerste verdieping van den Alcazar nog eenige vertrekken bezichtigd te hebben, -die door de prinsen van de koninklijke familie, als zij te Sevilla verblijf houden, -betrokken worden, en in een van welke men ons vier op den muur geschilderde doodshoofden -wees,<a class="noteRef" id="xd31e249src" href="#xd31e249">1</a> doorliepen wij ook een oogenblik de heerlijke tuinen, wier plantengroei die der keerkringsgewesten -herinnerde; onder anderen zagen wij daar bananen vol rijpe vruchten, die, volgens -het zeggen van den tuinman, voor de koningin bewaard worden; reusachtige oranje- en -granaatboomen, tijdgenooten misschien van Peter den Wreede, zijn langs de muren als -leiboomen geplant; te midden van citroenboschjes <span class="pageNum" id="xd31e254">[<a href="#xd31e254">79</a>]</span>verheffen zich kiosken, die onder Karel V gebouwd en met <i lang="es">azulejos</i> van allerhande kleur bekleed zijn. -</p> -<p>Den bezoekers is hier ook een ondeugende verrassing bereid, waarvan de Arabieren de -eerste uitvinders zijn. De lanen zijn met steenen geplaveid, die verschillende teekeningen -vormen, en in een groot gedeelte van dat plaveisel heeft men microscopische gaatjes, -die met een onnoemelijk aantal koperen pijpjes in verband staan, waar het water doorheen -dringt; men draait aan een kraantje en eensklaps springen er duizenden allerfijnste -straaltjes op; gij voelt u ter linker, ter rechterzijde, voor en achter u door een -fijnen regen besproeien, die, in plaats van uit de lucht, uit den grond te voorschijn -komt. Deze water-aardigheid, die in een brandende luchtstreek volstrekt geen nadeel -kan berokkenen, was bij de Arabieren en spaansche Mooren zeer in zwang. Op Majorka -hadden wij reeds in een oude <i lang="es">alqueria</i> of lusthuis uit de dagen der Arabieren soortgelijke fonteintjes gezien, die nog in -volmaakt goeden staat waren. -</p> -<p>Na den Alcazar is de <i lang="es">Casa de Pilatos</i> een der voornaamste merkwaardigheden van Sevilla: het is een omstreeks het begin -der zeventiende eeuw gebouwd paleis, op dit oogenblik het eigendom van den hertog -van Medina-Celi, die het niet bewoont. Geen enkele bijzondere woning van Sevilla haalt -in rijkdom en bevalligheid bij dit paleis, waarvan de moorsche stijl allergelukkigst -met dien eigenaardig weelderigen stijl is vereenigd, welke den overgang van de gothiek -tot de renaissance kenmerkt. De <i>patio</i> of binnenplaats is ongemeen rijk; de overdekte galerij, wier bogen door wit marmeren -zuilen worden onderschraagd, is bekleed met <i lang="es">azulejos</i>, die even schoon als volmaakt bewaard zijn, en arabesken en geslachtswapens voorstelden: -eenigen daarvan zijn met metaalachtige tinten overdekt, die een buitengewonen glans -bezitten. Deze <i lang="es">azulejos</i> zijn de schoonste in hun soort, die wij ooit gezien hebben. -</p> -<p>De Casa de Pilatos of huis van Pilatus wordt dus genoemd, omdat zij, zoo men wil, -gebouwd is naar hetzelfde plan als de woning van Pontius Pilatus te Jeruzalem: hetgeen -ons voorkomt geheel uit de lucht te zijn gegrepen. Een zwart kruis, dat men nog in -de <i>patio</i> ziet, was eertijds het aanvangspunt van een <i>Kruisweg</i>, welks door de stad verdeelde staties naar de <i lang="es">Cruz del campo</i> voerden, niet verre van de <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e287" title="Bron: Canos">Caños</span> de Carmona</i> gelegen. -</p> -<p>Bij het verlaten van de <i lang="es">Casa de Pilatos</i> begaven wij ons naar de <i lang="es">Juderia</i>, het jodenkwartier, het oude Ghetto van Sevilla, waar de joden, voor hunne uitdrijving, -in de middeleeuwen waren opgesloten; er zijn weinig steden in Spanje, waarvan de een -of andere wijk niet nog den naam van <i lang="es">Juderia</i> draagt; ook had men er de <i lang="es">Moreria</i> of het moorenkwartier, een naam die nog op verscheidene plaatsen is bewaard gebleven. -In de <i lang="es">Juderia</i> bezochten wij een huis dat er zeer eenvoudig uitzag. Het was dat van Bartolomeus -Esteban Murillo, den grooten schilder van Sevilla; dit huis heeft aan de straat den -naam van <i lang="es">Calle de Murillo</i> gegeven. -</p> -<p>Een ander zeer weinig bekend monument, en dat toch verdient bezocht te worden, is -de kerk van het klooster van Santa Paula, <i lang="es">Las Monjas de Santa Paula</i> genaamd. Het bovenste gedeelte van het portaal is geheel met alleruitstekendste <i lang="es">azulejos</i> bekleed; het is het meesterstuk van Niculoso Francisco, dezen italiaanschen te Sevilla -gevestigden porcelein-schilder, wiens werk wij reeds in den Alcazar hebben bewonderd. -De schilderkunst alleen zou een denkbeeld kunnen geven van de verwonderlijke uitwerking -door dezen gevel <span class="corr" id="xd31e320" title="Bron: te weeg">teweeg</span> gebracht, wiens geschilderde tegels de beste werken van Faenza en Caffagiolo evenaren; -in het midden van dit plateelwerk zijn zeven basreliefs van gebakken steen gevoegd, -die aan het werk van <span lang="it">Lucca della Robbia</span> doen denken. Een aantal azulejos van groote afmeting stellen het naamcijfer van Christus -in gothische letters van zeer bijzonderen vorm voor, gelijk aan die welke men dikwijls -op de spaansch-moorsche schotels uit het einde der vijftiende eeuw aantreft. -</p> -<p>Men kan zeggen dat het museum van Sevilla het eenige is, buiten dat van Madrid, hetwelk -dien naam verdient; het bevindt zich in het oude klooster van <i lang="es">la Merced</i>, dat op een pleintje uitkomt, waarop men voor eenige jaren het standbeeld van Murillo -heeft opgericht. -</p> -<p>De sevillasche school is zeker de belangrijkste van geheel Spanje: het is voldoende -de namen van Murillo en Velasquez op te noemen. De eerste vormt, om zoo te zeggen, -een museum op zich zelf, het museum van la Merced, waarin geen enkel stuk van Velasquez -wordt aangetroffen. Deze afwezigheid van schilderstukken des grootsten meesters, die -Spanje heeft voortgebracht, komt u op het eerste gezicht vreemd voor; maar die bevreemding -wijkt spoedig wanneer men zich herinnert, dat Velasquez het grootste gedeelte van -zijn leven aan het hof van Filips IV heeft doorgebracht. -</p> -<p>Men weet dat Murillo drie verschillende genres had; door de Spanjaarden <i lang="es">frio</i>, <i lang="es">calido</i>, <i lang="es">vaporoso</i> (koud, warm en nevelig) geheeten: de schilderij in de zaal aanwezig, die men <i lang="es">El salon de Murillo</i> heet en waarin alleen zijne werken prijken, de heilige Justina en Rufina voorstellende, -is in het warme genre; de beide patronessen van Sevilla, dochters van een pottebakker -van Triana, zijn afgebeeld met vazen, zooals men ze tegenwoordig nog in die voorstad -vervaardigt. -</p> -<p>Een andere schilderij van kleiner omvang, de Maagd en het Kind Jezus voorstellende, -is, naar men beweert, door Murillo op een servet geschilderd, waarom men het in de -wandeling <i lang="es">la servilleta</i> heet. -</p> -<p>De meeste andere schilderijen van Murillo zijn even merkwaardig, ofschoon niet zoo -kostbaar; van de werken der overige spaansche schilders zullen wij slechts een <i>heilige Thomas van Aquino</i>, het meesterstuk van Zurraban aanhalen; een <i>heilige Hermenegilde</i>, van Herrera <i lang="es">el vièjo</i>, en een doek van Fr. Pacheco, den schoonbroeder van Velasquez, een heilige voorstellende -die zich den buik opensnijdt; een onderwerp dikwijls door spaansche schilders behandeld. -</p> -<p>Als men Sevilla door de Puerta de Jerez uitgaat en rechts van zich de Pasco de Cristina -laat liggen, <span class="pageNum" id="xd31e363">[<a href="#xd31e363">80</a>]</span>komt men aan het paleis San Telmo, door den hertog van Montpensier bewoond. Bij het -binnentreden van deze gastvrije woning, wier zalen welwillend voor de bezoekers openstaan, -staat men verbaasd over den daar heerschenden smaak; terwijl men niet minder de tuinen -van San Telmo bewondert, die zich tot aan den Guadalquivir uitstrekken en in pracht -die van den Alcazar niets toegeven, en nog uitgebreider zijn. De zeldzaamste planten -worden er gekweekt, en men telt er niet minder dan vijfduizend vijfhonderd voet oranjeboomen. -</p> -<div class="figure p1868-080width"><img src="images/p1868-080.jpg" alt="Gevel van den Alcazar, te Sevilla." width="563" height="720"><p class="figureHead">Gevel van den Alcazar, te Sevilla.</p> -</div><p> -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">II.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De schouwburgen van Sevilla: de <i lang="es">Cazuela</i>.—De veranderde fransche stukken.—De andalusische <i lang="es">sainetes</i>.—Hoe de vreemdelingen in de <i lang="es">sainetes</i> behandeld worden.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Sevilla bezit twee schouwburgen: het <i lang="es">Teatro principal</i>, en dat van <i lang="es">San Fernando</i>, waar al de genres worden opgevoerd: drama’s, opera’s, <i lang="es">zarzuelas</i> of <i lang="fr">opéras comiques</i>, blijspelen, <i lang="es">sainetes</i>; zonder evenwel den minsten inbreuk te maken op den <i lang="es">baile nacional</i>, waarmede iedere voorstelling onveranderlijk besloten wordt. De inrichting van de -zaal is ongeveer de <span class="pageNum" id="xd31e403">[<a href="#xd31e403">82</a>]</span>zelfde als in onze schouwburgen; de plaatsen waaruit bij ons het orchest en de bak -bestaan, loopen in Spanje ineen, en ontvangen den naam van <i lang="es">sillas</i> of <i lang="es">asientos de butaca</i>. Het amphitheater of paradijs heet <i lang="es">la cazuela</i>, hetgeen wil zeggen: kasserol; het schijnt dat deze benaming tamelijk oud is, als -men mevrouw d’Aulnoy mag gelooven, die een spaanschen schouwburg uit het tijdvak van -Lodewijk XIV beschreef: „Er is in de zaal,” zoo schrijft de fransche reizigster, „eene -plaats die men <i lang="es">la cazuela</i> heet: alle dames van verdachte deugd hebben daar haar loge, en al de groote heeren -gaan er heen om met haar te praten.” De schrijfster, de zaal verlatende om ook het -tooneel zelve in oogenschouw te nemen, spreekt een paar woorden over de spaansche -tooneelspeelsters, die zij afteekent als de „afzichtelijkste schepsels der wereld, -hetgeen,” voegt zij er bij, „haar niet belet, verschrikkelijk veel verteringen te -maken.” -</p> -<div class="figure p1868-081width"><img src="images/p1868-081.jpg" alt="La Amparo, den fandango dansende." width="487" height="720"><p class="figureHead">La Amparo, den <i lang="es">fandango</i> dansende.</p> -</div><p> -</p> -<p>De eerste maal dat wij het Teatro principal bezochten, was er een <i lang="es">lleno</i>, dat wil zeggen, was de zaal ongeveer geheel gevuld: iets zeer ongewoons in de spaansche -schouwburgen, die meestal niet sterker bezocht worden dan de italiaansche. De vrouwen -maakten de meerderheid uit; de mantilles en bloemen vormden het hoofdtooisel, en men -zag slechts zeer weinig hoeden <i lang="es">al estilo de Paris</i>, hetgeen aan de loges een allerschilderachtigst voorkomen gaf. Het gepraat paarde -zich met het geklikklak der waaiers; naast ons merkten wij onder de toeschouwers twee -jonge sevillaansche dames met rijke zwarte haren op, waarin op de hoogte van het oor -een witte dahlia was aangebracht; achter haar zat haar moeder, die men, te oordeelen -naar haar met een zwarte mantille omgeven gerimpeld gelaat, voor een oude tooneel-<i lang="es">duegna</i> zou hebben aangezien; naast haar was een Engelschman met zware rosachtige bakkebaarden -gezeten; hij had een ronden hoed met smalle randen op het hoofd, en een rotting in -de hand, terwijl hij in de andere een tooneelkijker hield, waarvan hij een veelvuldig -gebruik maakte. Onze buurman, die getracht had met zijne buurvrouw een gesprek aan -te knoopen in een vreemde krabbeltaal, die hij zonder twijfel voor spaansch hield, -begreep spoedig wat de blikken en de scherts zijner buren te beteekenen hadden, want -hij sprak tamelijk luid. In het algemeen zijn de Spanjaarden, en de Andalusiërs in -het bijzonder, er op uit om de vreemdelingen belachelijk te maken, die zich aan het -onschuldige vermaak overgeven om met de inboorlingen mede te doen; ook hoort men, -als het een Engelschman of welken buitenlander ook in de hersens komt zich in het -kostuum van een <i lang="es">majo</i> te steken, dadelijk de woorden van <i lang="es">franchute</i>, van <i lang="es">Inglis-manglis</i> of andere epitheten van dezen aard, die het den inboorlingen lust de vreemdelingen -naar het hoofd te werpen. -</p> -<p>Eindelijk werd de gordijn opgehaald en begon men met een <i lang="es">zarzuela</i>, getiteld: <i lang="es">Buenas noches <span class="corr" id="xd31e453" title="Bron: senor">señor</span> don Simon</i>. De zarzuela is een lyrisch stuk, dat veel op een <i lang="fr">opéra comique</i> gelijkt. Spoedig bleek het nu, dat het stuk niets anders was dan de vertaling van -het fransche: <i lang="fr">Bonsoir monsieur Pantalon</i>; terwijl men den titel een beetje gewijzigd had, had men het libretto behouden, -waarbij de spaansche componist een muziek naar zijn smaak had geschreven. Later bleek -het dat dit ook het geval met andere opera’s was, zoodat wat vroeger de fransche schrijvers -deden, namelijk van de spaansche ontleenen, de spaansche nu in vergelding ten aanzien -der fransche doen. -</p> -<p>Op de <i lang="es">zarzuela</i> volgde een stukje, getiteld: <i lang="es">Paco y Paca</i>, dat wil zeggen: Frans en Fransje, dat ook al weder een vertaling van het fransche -<i lang="fr">le Caporal et la payse</i> was, maar onder die vertaling bitter had geleden; de auteurs van het <i lang="es">Teatro principal</i> zijn grooter meesters in de mimiek dan in het leggen van beteekenis in de woorden. -</p> -<p>Tot nu toe niets nationaals, niets oorspronkelijks. Gelukkig werden wij, toen de gordijn -op nieuw werd opgehaald, door de <i lang="es">sainete</i> schadeloos gesteld. Een paar woorden vergunne men ons over deze stukken, die uitsluitend -op de schouwburgen van het schiereiland te huis behooren. Hoewel Spanje nooit is aangezien -als de klassieke bodem van lekker eten, is toch het woord <i lang="es">sainete</i> uit het woordenboek der keuken naar dat van het tooneel overgegaan. Aanvankelijk -werd het in het spaansch gebezigd om iets aan te duiden dat het gehemelte bijzonder -streelde, of werd er een saus onder verstaan, waarvan men zich bediende om de spijzen -een hooger geur bij te zetten; later werd het toegepast op een dramatische schets, -waarin de zeden en dwaasheden op vroolijke wijze werden gesatyriseerd, of ook wel -was het doodeenvoudig een vermakelijk tafereel der volkszeden. -</p> -<p>De <i lang="es">sainetes</i>, die gewoonlijk slechts uit eenige tooneelen bestaan en nooit langer dan een bedrijf -zijn, zijn dikwijls in proza, maar vaker nog in verzen, met coupletten en zelfs met -koren vermengd. In Catalonië en op Majorka, waar de oude gewoonten en de oude benamingen -nog beter dan overal elders bewaard zijn gebleven, worden ze nog <i lang="es">Entremeses</i>, zooals ten tijde van Cervantes, of <i lang="es">Tonadillas</i> genoemd. -</p> -<p>De <i lang="es">sainete</i>, die wij op het Teatro principal zagen opvoeren, had tot titel: <i lang="es">El Valor de una Gitana</i>. De personen, allen <i lang="es">gitanos</i>, waren ten getale van vier: <i lang="es">Pepiya</i>, eene jonge en schoone gitana; <i lang="es">Gavirro</i>, haar vader; <i lang="es">Perico</i>, de <i lang="es">novio</i>, dat wil zeggen de bruidegom van de gitana, en <i lang="es">Asaura</i>, een door <i lang="es">Pepiya</i> afgewezen minnaar. -</p> -<p>Het tooneel stelt een boschje voor: Pepiya, op den grond nedergehurkt, heeft juist -de laatste bloem in hare zwarte lokken gestoken; uit haar zak haalt zij een spiegel -van zes <i lang="es">cuartos</i> te voorschijn, en zingt, terwijl zij zich met veel behaagzucht daarin bekijkt, een -coupletje op haar fraaie figuur. -</p> -<p>Daarop verschijnt Gavirro, een oude taankleurige, dorre en kromme gitano, de volmaakte -type van een dier <i lang="es">esquiladores</i> of muilezelscheerders, die men zoo vaak in Andalusië aantreft. Gavirro, zijne dochter -zoo fraai opgetooid ziende, begint te vermoeden dat haar hart niet meer vrij is; maar -de schoone wil er niet voor uitkomen: Pas op, voegt hij haar toe, de liefde is een.… -(hier omschrijft de gitano de liefde met zulk een onbeschoft epitheet, dat wij ons -ontslagen rekenen het te herhalen). Zorg dat gij u aan geen <span class="pageNum" id="xd31e536">[<a href="#xd31e536">83</a>]</span>schande blootstelt, zooals uw moeder deed, en herinner u, dat de arme vrouw onder -de handen van den <i lang="es">buchi</i><a class="noteRef" id="xd31e540src" href="#xd31e540">2</a> is omgekomen. -</p> -<p>Deze scherts had een zeer groot succes, en werd door een gedeelte der toeschouwers -in de <i lang="es">cazuela</i> levendig toegejuicht. -</p> -<p>De oude gitano heeft nauwelijks het tooneel verlaten, of men hoort achter de schermen -een liedje; de stem komt naderbij en Perico verschijnt. <i lang="es">Olé salero!</i> roept hij met een sterken andalusischen tongval, zoodra hij Pepiya ontwaart; „uw -schoonheid berokkent mij den dood, maar als ik maar even het puntje van uw kousenbandje -zie, herkrijg ik het leven!” -</p> -<p>„Bemint gij mij inderdaad zoo sterk als gij zegt, Perico?” -</p> -<p>„Ik! ik zou mij een oog laten uitsteken om te zien dat gij koningin van Kastilië waart! -Om u te verdedigen zou ik vechten als een beer. Wilt gij koningin zijn? Spreek slechts -één woord en ik jaag al de volken, van de Russen af tot de Franschen toe, op de vlucht. -Wilt gij zijden falies en mantilles, dan hebt gij slechts den mond te openen; en het -zal mij geen zier kosten vijftien goed geladen fregaten hier te brengen! Als ik uw -lief mondje zie, dat op een stuk van den hemel gelijkt, begin ik van mijn hoofd tot -mijn voeten te trillen!” -</p> -<p>„Ik begin te gelooven, Perico, dat gij mij een beetje liefhebt …” -</p> -<p>„Ik heb u zoo lief als mijn ezel, en zelfs nog wat meer!” -</p> -<p>Perico vertrekt, en weldra ziet men Asaura, zijn medeminnaar, opkomen, die in geween -wegsmelt; er is ook wel reden toe; een der grootste ongelukken, die een gitano kunnen -overkomen, heeft hem getroffen: men heeft hem zijn ezel ontstolen! Te vergeefs tracht -Pepiya hem te troosten. -</p> -<p>„Kind mijner ingewanden, wat is er van u geworden? Een ezel van zulk een fraai ras, -zoo blond als een Engelschman, en sterker dan het paard van Santiago! (den heiligen -Jakobus). Moge de dief in een hagedis worden veranderd, en een scorpioen hem bij beetjes -verscheuren!” -</p> -<p>Asaura eindigt met Pepiya te verzoeken hem te troosten, en maakt zich gereed haar -te omhelzen, maar deze antwoordt hem met een duchtigen oorvijg. -</p> -<p>„<i lang="es">Mosto!</i> Ik ben te mooi voor u! Gij weet dus niet, dat toen ik laatst mijn kouseband had laten -vallen, er terstond op dezelfde plek een geheel met rozen gevulde rozenstruik ontsproot? -Voor u <i>kam</i> ik mij niet, neen; maar wel voor Perico.” -</p> -<p>„Perico! Ik zal hem het hart met de punt van mijn navaja uit zijn lichaam scheuren.” -</p> -<p>„Goed, ik zal zijn plaatsvervangster wezen: doe uw gebed maar.” -</p> -<p>Zij slaat haar <i lang="es">mante</i> om den arm en zoekt haar navaja; Perico treedt op: -</p> -<p>„De zaak moet tusschen ons worden afgedaan!” voegt de verloofde zijn medeminnaar toe: -„ik zal van je lever een pastei maken.” -</p> -<p>„Laat hem leven, Perico,” zegt het meisje; <span class="corr" id="xd31e579" title="Niet in bron">„</span>bezoedel u niet met het bloed van dien afschuwelijken aap!” -</p> -<p>„Pepiya, laat ons alleen: ik zal dien gemeenen struisvogel door midden snijden.” -</p> -<p>„Komaan,” roept Asaura, „zij is vertrokken; biecht, want gij gaat den <i lang="es">zapateado</i> dansen!” -</p> -<p>„Kom maar op met uw staal, kleine seis! gij zult meer <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e590" title="Bron: punalas">puñalas</span></i> (ponjaardsteken) krijgen dan er heiligen in den almanak staan.” -</p> -<p>„Spring zoo niet en stel u te weer.<span class="corr" id="xd31e595" title="Niet in bron">”</span> -</p> -<p>„<span class="corr" id="xd31e599" title="Bron: Van daag">Vandaag</span> loopt de wereld op haar eind, want een van ons beiden moet op de plaats dood blijven.” -</p> -<p>De beide kampioenen spreken elkaar aldus, op de manier der helden van Homerus, gedurende -eenige minuten, toe. Niet zoodra heeft het gevecht een aanvang genomen of Perico zegt -ter zijde, dat het zeer ongezond is een por met de navaja te krijgen, en dat het niet -onhandig zijn zou zich ter aarde te werpen, en te doen alsof hij dood was. -</p> -<p>„Asaura,” roept hij uit, „gij hebt mij door midden gekorven; ik sterf.” -</p> -<p>Pepiya komt op en ziet haar minnaar op den grond liggen: aanstonds raapt zij haar -navaja op, en kondigt den gewaanden <span class="corr" id="xd31e607" title="Bron: moordenaaar">moordenaar</span> aan, dat zij hem een <i lang="es">jeveque</i> zal teekenen, dat wil zeggen, hem een breede kerf op zijn gelaat geven zal. -</p> -<p>Nauwelijks heeft zij een vertooning gemaakt alsof zij wilde toeslaan, of de gitano, -hoewel in geenen deele gewond, laat zich op den grond zakken alsof hij doodelijk gewond -was. -</p> -<p>„Beste Perico, beste Pericotje, gij zijt gewroken!” roept zij uit, terwijl zij Asaura -voor hare voeten ziet uitgestrekt. -</p> -<p>De gitana werpt haar ponjaard weg, knielt bij haar verloofde neder, om voor altoos -afscheid van hem te nemen, en valt tusschen de beide kampioenen in zwijm. -</p> -<p>Op dat oogenblik verschijnt Gavirro, die een ezel voor zich uitdrijft: men begrijpt -dat het de aan Asaura ontstolen ezel is; op het zien der drie op den grond liggende -lijken, slaakt de oude gitano een kreet, maar hij herstelt zich oogenblikkelijk en -haast zich de zakken der beide medeminnaars te gaan onderzoeken, hij stoot een vreeselijken -vloek uit als hij bemerkt dat zij ledig zijn, en belooft, terwijl hij zijn levenloos -uitgestrekte dochter vaarwel zegt, zich te troosten met den gestolen ezel. -</p> -<p>Eensklaps hoort men het dier geweldig balken: op het hooren van de stem zijns welbekenden -ezels staat Asaura op, en werpt zich om den hals van het dier, even als Sancho, bij -het hervinden van zijn grauwtje. Perico en Pepiya verrijzen op hunne beurt; zij geven -elkander de hand en de oude gitano vereenigt hen, na hun den zegen gegeven te hebben. -</p> -<p>Deze populaire voorstellingen verliezen ontegenzeggelijk bij het verhalen veel; de -tooneelspelers stellen echter de personen zóó natuurlijk voor, dat men denken zou -wezenlijke gitanos voor zich te hebben; door hun wegsleepend spel doen zij ons denken -aan Pasquale Altavilla, den napelschen acteur-schrijver, en aan Antonio, den beroemden -<i lang="es">Pulcinella</i> van den kleinen <span class="pageNum" id="xd31e623">[<a href="#xd31e623">84</a>]</span>schouwburg van <i lang="es">San Carlino</i>, beide zeer populaire kunstenaars. -</p> -<p>Behalve deze en andere <i lang="es">sainetes</i>, waaronder <i lang="es">Paco Mandria y Sacabuches</i> ons levendig bij zal blijven, hadden wij nog gelegenheid er een paar te zien opvoeren, -waarin de vreemdelingen, de <i lang="es">estranjis</i>, zooals de Spanjaarden hen spottenderwijze heeten, min of meer belachelijk worden -gemaakt. Spanje is zeker niet ongastvrij; maar het volk legt nu en dan wantrouwen -aan den dag, dat <span class="corr" id="xd31e639" title="Bron: mischien">misschien</span> alleen in het overdrijven van een groote goede hoedanigheid, de zucht naar onafhankelijkheid, -zijn grond heeft. -</p> -<p>Wij zouden hiervan een aantal proeven kunnen bijbrengen, maar het wordt tijd het tooneel -voor de straat te verlaten; wij begeven ons dus in de eerste plaats naar de voorstad -Triana. -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">III.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De voorstad Triana en hare inwoners.—De <i lang="es">gitanos</i>; hun bedrijf en gewoonten.—De waarzegsters: de <i lang="es">Caridad</i>.—De meesterstukken van Murillo: <i>Mozes, water uit de rots slaande</i> en de <i>vermenigvuldiging der brooden</i>: een schilderij van Juan Valdés Leal.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Er zijn weinig lieden, wie de beruchte voorstad Triana, waar de meeste <i lang="es">gitanos</i> van Sevilla wonen, al is het dan ook maar <span class="corr" id="xd31e663" title="Bron: hij">bij</span> naam, onbekend is. De <i lang="es">barrio</i> van <i lang="es">Triana</i>, die een vrij belangrijk gedeelte der hoofdstad van Andalusië uitmaakt, strekt zich -op den rechteroever van den Guadalquivir uit en is met de stad door een ijzeren brug -verbonden, die voor ruim twintig jaren de schipbrug, de <i lang="es">puente de barcas</i>, vervangen heeft. Deze voorstad, eertijds naar men wil <i lang="es">Trajana</i> geheeten, is haar naam aan een romeinsch keizer verschuldigd. Men weet dat Trajanus -te Italica, niet ver van Sevilla, geboren is; van <i lang="es">Trajana</i> zouden de Arabieren <i>Tarayona</i> gemaakt hebben, waarvan later <i lang="es">Triana</i> geworden is. -</p> -<p>De voorstad Triana, te Sevilla ongeveer wat te Rome de <i lang="es">Trastevere</i> is, is door den schrijver van Don Quichot in zijne novelle <i lang="es">Rinconete y Cortadillo</i> verheerlijkt geworden, zij wordt heden ten dage door een bevolking op zich zelve -bewoond: smokkelaars, <i lang="es">rateros barateros</i>, <i lang="es">majos</i>; te Sevilla heeft men, zoo als het liedje zegt, een <i lang="es">Triana</i>, waaruit bij massa’s de helden met een vurig hart voortkomen: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Hay en Sevilla un Triana -</p> -<p class="line">Donde nacen á moutones -</p> -<p class="line">Los bizarros valentones -</p> -<p class="line">Con ardiente corazon.</p> -</div> -<p class="first">Maar de gitanos hebben er verreweg de meerderheid, even als op den <i lang="es">Sacro Monte</i> te Grenada. -</p> -<p>Het algemeene voorkomen van <i lang="es">Triana</i> is ellendig, zelfs in de voornaamste straat, die men de <i lang="es">Calle de Castilla</i> heet; de monumenten zijn er schaars: het eenige dat melding verdient is het kerkje -van Santa Anna, ten tijde van Alonzo <i lang="es">El Sabio</i> gebouwd, en dat veel rijker is aan goede schilderijen dan de andere kerken van Sevilla, -de kathedraal uitgezonderd. -</p> -<p>De gitanos van Triana maken een bevolking op zich zelve uit, en gelijken over hot -algemeen op die der andere gedeelten van Spanje, vooral die van Grenada, Malaga en -de voornaamste steden van Andalusië; maar in geen enkele plaats zijn zij in zulk een -groot aantal vereenigd; de meesten onder hen zijn zeer ellendig en oefenen slechts -zeer geringe bedrijven uit: de een drijft handel in paarden; de ander is muilezelscheerder; -eenigen zijn <i lang="es">toreros</i> (stierenbevechters). Geheel in tegenstelling met wat men in Grenada en Murcia ziet, -treft men er ook hoefsmeden aan. -</p> -<p>Wat de vrouwen betreft, deze zijn <i lang="es">cgarreras</i>, danseressen, waarzegsters, en verkoopen op de kermissen en op de hoeken der straten -<i lang="es">morcillas de sangre</i> (bloedbeuling), in olie gebakken wafels en kastanjes<span class="corr" id="xd31e738" title="Bron: ,">.</span> Een zeker aantal dezer gitanas koopt allerhande waar van luttel waarde, zooals kramerijen -of gewone stoffen, die zij in de huizen van particulieren gaan slijten, waarvoor men -haar vodden en lorren in ruil geeft. Om haar handel, in Sevilla <i lang="es">cachirulos</i> geheeten, te drijven, weten zij zich behendig overal in te dringen, maar niet zelden -worden ze op onbeschofte wijze weggejaagd. Nog eenige anderen, wie men den naam van -<i lang="es">diteras</i> geeft, verkoopen allerhande waren, die hier bij de week of bij de maand betaald worden. -</p> -<p>Arme gitanos! Hier, evenals in het overige Spanje, vormen zij een kaste op zich zelven -en worden als het uitschot der bevolking beschouwd; de <i lang="es">Gachés</i>—zooals zij in hunne taal al de niet tot hun ras behoorende Spanjaarden noemen—laten -geen gelegenheid ongebruikt om ze te vernederen of belachelijk te maken. Bij het bespreken -der <i lang="es">sainetes</i> hebben wij een proef gegeven hoe zij op het tooneel behandeld worden. In de volkszangen, -die op de hoeken der straten verkocht worden, worden zij evenmin gespaard: wij zullen -alleen den <i lang="es">Pasillo divertido entre Mazapan y Chicharron</i> aanhalen; dat wil zeggen de vermakelijke samenspraak tusschen Mazapan (marsepein) -en Chicharron (groote krekel), bij gelegenheid van de begrafenis eens gitanos,—een -<i lang="es">duelo de gitanos</i>. -</p> -<p>Men moet zeggen dat zij, als een hunner komt te overlijden, tamelijk vreemde gebruiken -hebben: het lijk van den overledene wordt op den vloer op een stroozak tusschen twee -brandende kaarsen gelegd; de vrouwen knielen met het gezicht op den grond, terwijl -zij zich op alle mogelijke wijze de haren uit het hoofd trekken. Wat de mannen betreft, -deze verdrinken hun verdriet zeer dikwijls in eenige glazen wijn, of door vrij wat -<i lang="es">copetas de aguardiente</i> ter nagedachtenis van den afgestorvenen naar binnen te sturen; want de <i lang="es">Gachés</i> hebben hun, terecht of te onrecht, de reputatie bezorgd, dat zij meer smaak in wijn -dan in water hebben. -</p> -<p>Een gitano stierf, zegt een vierregelig versje, en beval in zijn testament, „dat men -hem in een wijngaard zou begraven om de ranken te kunnen uitzuigen.” -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Un Gitano se murió, -</p> -<p class="line">Y dejó en el testamento, -</p> -<p class="line">Que le enterrasen en vina, -</p> -<p class="line">Para chupar los sarmientos.</p> -</div> -<p><span class="pageNum" id="xd31e776">[<a href="#xd31e776">85</a>]</span></p> -<p></p> -<div class="figure p1868-085width"><img src="images/p1868-085.jpg" alt="Een duelo (rouwklacht) van gitanos (voorstad van Triana)." width="720" height="487"><p class="figureHead">Een <i lang="es">duelo</i> (rouwklacht) van gitanos (voorstad van Triana).</p> -</div><p> -<span class="pageNum" id="xd31e785">[<a href="#xd31e785">86</a>]</span></p> -<p>Indien wij een ander couplet gelooven mogen, zouden de gitanos evenveel neiging tot -diefstal als tot dronkenschap gevoelen. Er is sprake van een der hunnen, die zoo even -in hechtenis is genomen: -</p> -<p>„Gitana, waarom brengt men u naar de gevangenis?” -</p> -<p>„Mijnheer, voor niemendal: omdat ik een touw heb genomen<span class="corr" id="xd31e790" title="Bron: . ..">.…</span> met vier paar muilezels aan het eind.” -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Gitano, por qué vas preso? -</p> -<p class="line">—<span class="corr" id="xd31e797" title="Bron: Senor">Señor</span>, por cosa ninguna: -</p> -<p class="line">Porque he robado una soga … -</p> -<p class="line">Con cuatro pares de mulas.</p> -</div> -<p class="first">Een der voornaamste straten der voorstad Triana, <i lang="es">la calle de la Cava</i>, of eenvoudig <i lang="es">la Cava</i> geheeten, wordt bijna uitsluitend door gitanos bewoond: ook kent iedereen in Sevilla -dit gezegde: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Si yo nací en la Cava?</p> -</div> -<p class="first">„Zoudt gij denken dat ik in la Cava geboren ben?” -</p> -<p>Het is als zeide men: „Ziet ge mij voor iemand zonder geboorte aan?” -</p> -<p>En deze beide verzen van een volksliedje: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Pa los Gitanos no me peino yo. -</p> -<p class="line">Que me peino pa los toreros.</p> -</div> -<p class="first">„Ik kap mij niet voor de gitanos,” zegt een bekoorlijke <i lang="es">maja</i>, „maar voor de toreros!” -</p> -<p>Men weet dat de heidens te allen tijde voor zeer ervaren zijn gehouden in de kunst -om uit de holte der hand de toekomst te voorspellen. Wij herinneren ons een oude spaansche -gravure gezien te hebben, een tooneel van dien aard voorstellende, waaronder deze -naïeve woorden stonden: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Dadme las palmas -</p> -<p class="line">Y os diré los secretos -</p> -<p class="line">De vuestras almas.</p> -</div> -<p class="first">„Geef mij uwe handen, en ik zal u uwe zielsgeheimen zeggen.” -</p> -<p>Zelden doorkruisten wij de voorstad Triana zonder door eenige gitanas te worden aangesproken, -die met alle geweld ons wilden waarzeggen, en ons toeriepen: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">La Gitana con soltura -</p> -<p class="line">Dice la buena ventura.</p> -</div> -<p class="first">„De gitana gaat met veel gratie uit waarzeggen.” -</p> -<p>Doré gaf de gitanas gaarne zijne hand; waarin zij de meest fantastische horoscopen -lazen, onveranderlijk gevolgd door deze woorden: <i lang="es">suelta me un calé</i>, hetwelk in hare taal beteekent: „geef mij een stuiver”. Men ziet dat zij in hare -eischen niet overdreven zijn. -</p> -<p>De jonge gitanas zingen dikwijls alleruitmuntendst de andalusische liederen, terwijl -zij zich op de guitaar accompagneeren; eenigen zijn in haar soort bewonderenswaardige -virtuosen, en nooit lieten wij een gelegenheid om haar te hooren voorbijgaan. Hare -dansen zijn eveneens zeer oorspronkelijk, en wij zullen niet vergeten er van te gewagen -als wij een woordje over de spaansche dansen zullen spreken, want niets is vreemder -dan een <i lang="es">baile de Gitanos</i>. -</p> -<p>Na andermaal de brug van Triana overgestoken en eerst een kort geleden aangelegde -wandeling langs de boorden van den Guadalquivir gevolgd te zijn, hielden wij op een -vierkant pleintje, op weinig afstands van la Torre del Oro, stil. Daar verheft zich -het beroemde godshuis van <i lang="es">la Caridad</i>; de gevel, die gelijk met de rivier loopt, is met vijf groote schilderstukken, uit -<i lang="es">azulejos</i> van blauwe beschilderde tegels samengesteld en van een groot decoratief effect, versierd. -Als men de overlevering gelooven mag, zouden deze azulejos naar teekeningen van Murillo -genomen zijn, hetgeen niet onwaarschijnlijk is, omdat de beroemde schilder van Sevilla -voor la Caridad de zoo bekende schilderijen heeft vervaardigd, die men er nog bewondert. -</p> -<p>Dit reeds in de zestiende eeuw aanwezige en onder de bescherming van den heiligen -Joris gestelde gasthuis, werd in 1664 hernieuwd door een edelman van Sevilla, Don -Miguel Manara Vicentelo de Leca, wiens vreeselijk ongeregeld leven en ontelbare avonturen, -naar men wil, een anderen Don Juan van hem gemaakt hadden, doch dien men overigens -verward heeft met Don Juan Tenorio zelven, den waren zoo vaak op het tooneel voorgestelden -Don Juan. Tot boetedoening voor zijne zonden liet Don Miguel Menara, bezitter van -een <span class="corr" id="xd31e856" title="Bron: onmetelijke">onmetelijk</span> fortuin, la Caridad herbouwen. Zijn lijk rust in de <i lang="es">Capilla mayor</i>, waar men nog het zonderlinge opschrift, dat hij op zijn graf liet plaatsen, kan -lezen: -</p> -<blockquote lang="es"> -<p class="first">Cenizas del peor hombre qua ha habido en el mundo.</p> -</blockquote><p> -</p> -<blockquote> -<p class="first">„Asch van den slechtsten mensch die op de wereld bestaan heeft.”</p> -</blockquote><p> -</p> -<p>In spijt van de slechte meening omtrent zichzelven, was er, volgens de verzekering -van Arana de Valflora, in de vorige eeuw sprake van, Don Miguel de Manora onder de -heiligen op te nemen. -</p> -<p>Het gasthuis van la Caridad was gesticht geworden om tot een toevluchtsoord te dienen -voor de armen, die des nachts zonder dak rondzwierven, alsmede om de ter dood veroordeelden -bij te staan en hun een begrafenis te bezorgen: heden ten dage is het aan de zorg -toevertrouwd der geestelijke zusters van de orde van Sint-Vincentius van Paula. Een -dezer eerwaardige zusters leidde mij de kapel binnen, waarin de meesterstukken van -Murillo bewaard worden: Mozes het water uit de rots latende voorkomen, en de Vermenigvuldiging -der brooden, twee reusachtige schilderstukken, misschien wel de belangrijkste van -dezen meester. Het eerste wordt door de Spanjaarden <i lang="es">la sed</i>, de dorst, genoemd, een naam die het best het algemeene voorkomen karakteriseert -der schilderij, waarop Mozes veel minder de aandacht trekt dan de dorstige drinkers, -die het grootste gedeelte der compositie beslaan. -</p> -<p>De Vermenigvuldiging der brooden, ook wel getiteld <i lang="es">Pan y peces</i>—de brooden en de visschen, is eveneens voortreffelijk schoon, maar toch niet zoo -uitstekend <span class="pageNum" id="xd31e879">[<a href="#xd31e879">87</a>]</span>als de Mozes. In dezelfde kapel heeft men nog andere minder belangrijke doeken van -Murillo, en een zeer zonderlinge en afschrikwekkende schilderij van Juan Valdés Leal, -een geopende doodkist voorstellende, waarin men een allerprachtigst uitgedosten prelaat -ziet, wiens lijk half door de wurmen verteerd is. Als men de overlevering gelooven -mag, zeide Murillo, dat hij deze schilderij niet zien kon of hij moest zijn neus dichthouden. -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">IV.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De <i lang="es">Fabrica de tabacos</i>: de <i lang="es">polvo sevillano</i>.—De <i lang="es">Cigarreras</i>; de <i lang="es">Pureras</i>.—De <i lang="es">Capataz</i>; de <i lang="es">Maestras</i> en de <i lang="es">Capataza</i>. De <i lang="es">cigarros de papel</i>; de <i lang="es">puros</i>.—Het middagmaal der cigarreras; de <i lang="es">empapeladoras</i>.—Het uitgaan der fabriek; wat werksters in het privaatleven zijn; de <i lang="es">relacion de las cigarreras</i>.—<i lang="es">Majas en Majos</i>; de <i lang="es">gente de Cuerno</i>.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Na het verlaten van la Caridad, begaven wij ons naar de <i lang="es">Fabrica de tabacos</i>, of koninklijke tabaksfabriek, daarvan slechts door de wandeling van <i lang="es">Cristina</i> gescheiden. Het is een reusachtig gebouw, honderd zeventig ellen breed en ongeveer -twee honderd ellen lang, in 1757 door een vreemden architect, Wandembor genaamd, in -den rocaille stijl opgetrokken. Bij het zien der breede en diepe grachten, die het -aan drie zijden omringen, zou men het eer voor een vesting of een kazerne, dan voor -een fabriek houden. Op den top van den gevel verheft zich een beeld van de <i lang="es">fama</i> met de trompet aan den mond: het is misschien een zinspeling op de beroemdheid van -den spaanschen tabak. -</p> -<p>Sedert het jaar 1620 is men te Sevilla begonnen den tabak te bewerken onder het bestuur -van een Armeniër, Jan Baptist Carrafa geheeten. De spaansche tabak was eertijds door -geheel de wereld beroemd, vooral de snuiftabak, hier te lande onder den naam van <i lang="es">polvo sevillano</i> of sevillaansche snuif bekend. In de vorige eeuw rookten de Spanjaarden slechts zeer -zelden, zooals Saint-Simon in zijne gedenkschriften verzekert, en een rooker was toen -inderdaad een wezenlijke zeldzaamheid. -</p> -<p>Zonder moeite kregen wij verlof de tabaksfabriek in al hare bijzonderheden te bezichtigen: -een <i lang="es">capataz</i> of meesterknecht geleidde ons in de talrijke zalen der benedenverdieping, waar men -de verschillende soorten van <i lang="es">tabaco de polvo</i> of snuif, waaronder de meest bekende <i lang="es">el rapé</i> heet, alsmede de <i lang="es">tabaco picado</i>, voornamelijk bestemd om in cigaretten gerookt te worden, vervaardigt; deze tabak -wordt klein gehakt, in plaats van tot lange draden te worden gekorven. De capataz -verzekerde ons, dat in het gebouw vier-en-zeventig <i lang="es">paitos</i> of binnenplaatsen, op zijn minst evenveel fonteinen en putten, en meer dan twee honderd -door paarden in beweging gebrachte molens gevonden worden. Toen wij in de zalen kwamen, -waar de tabak gestampt en gemalen wordt, werden wij door een scherpen en doordringenden -reuk getroffen, waaraan de werklieden volmaakt gewoon zijn, maar dien wij niet lang -zouden hebben kunnen uithouden; de capataz had medelijden met onze neusgaten en begeleidde -ons tot op de eerste verdieping, waar hij ons aan eene <i lang="es">maestra</i> of opzichtster overgaf, die ons naar de zalen bracht, waar de <i lang="es">cigarreras</i> aan den arbeid waren. -</p> -<p>Een geweldig gesuis, gelijk aan dat van verscheidene zwermen bijen, trof onze ooren -zoodra wij den voet in een lange galerij zetten, waar tallooze, grootendeels jeugdige, -werksters met een verwonderlijke vlugheid sigaren zaten te rollen, hetgeen haar niet -belette met een op zijn minst even groote vlugheid te babbelen. Wel hadden de monden -een oogenblik rust op die plaatsen waar wij met de maestra langs kwamen, maar het -gepraat werd weldra met niet minder levendigheid voortgezet; de maestra, die onze -verwondering bemerkte, verzekerde ons dat het haar onmogelijk was de werksters het -stilzwijgen op te leggen, en dat indien zij ze dwingen zou den mond te houden, zij -veeleer de werkplaats zouden verlaten. Met het gegons, waarvan wij gewaagden, paarde -zich een bijzonder geluid, door honderde tegelijk in beweging gebrachte scharen of -<i lang="es">tyeras</i> veroorzaakt; want de tyeras, die dienen om de punt van de sigaren af te snijden, -zijn een onmisbaar instrument voor de cigarreras: hare broodwinning, zoo als een volksdeuntje -luidt: -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Dijo Dios: Hombre, el pan que comerás, -</p> -<p class="line">Con el sudor del rostro ganarás; -</p> -<p class="line">Cigarrera, anadió, tu vivirás -</p> -<p class="line">Con la tyera haciendo: <i>tris, tris, tras</i>.</p> -</div> -<p class="first">„God zeide tot den mensch: Het brood dat gij zult eten, zult gij eten in het zweet -uws aanschijns; cigarrera, voegde Hij er bij, gij zult leven van de tyera, die doet -<i lang="es">tris, tris, tras</i>.” -</p> -<p>Wij bleven bij eenige cigarreras stilstaan, die men ons als de beste werksters aanduidde, -en die op éénen dag tot tien pakjes of <i lang="es">atados</i> maakten, ieder vijftig sigaren bevattende, hetwelk een getal van vijf honderd oplevert; -maar dat is een ongewoon cijfer, en de meeste werksters maken er op zijn best drie -honderd. Daar zij vijf realen (zeventig cents) voor het honderd ontvangen, ziet men -dat de ijverigste werksters een aardig daggeld kunnen verdienen; maar gemiddeld verdienen -zij nauwelijks acht realen, zoowat vijf-en-negentig cents daags. -</p> -<p>De bij het sigarenmaken gebezigde werksters, die de aristocratie der tabaksfabrieken -uitmaken, zijn in het etablissement meer bekend onder den naam van <i lang="es">pureras</i>, dat wil zeggen <i lang="es">puros</i>-maaksters: aldus heet men in den regel de eigenlijk gezegde <i lang="es">cigarros puros</i> of zuivere sigaren, om ze te onderscheiden van de <i lang="es">cigarritos</i> of <i lang="es">cigarros de papel</i>, dat wil zeggen sigaretten. De spaansche sigaren zijn doorgaans vrij groot; dikwijls -bestaat het binnenste gedeelte, dat men de <i lang="es">tripa</i> heet, uit Virginia-tabak, terwijl het blad, de <i lang="es">capa</i>, van Havana-tabak gemaakt wordt; overigens zijn zij, naar het zeggen van alle vreemde -liefhebbers, die in Spanje hoogst moeielijk Havana-sigaren kunnen krijgen, zeer middelmatig. -Er wordt in Spanje geweldig veel gerookt, maar alleen sigaren en sigaretten; het gebruik -van de pijp is, op weinig uitzonderingen <span class="pageNum" id="xd31e1014">[<a href="#xd31e1014">88</a>]</span>na, er onbekend; eenige kuststreken, en meer bepaaldelijk Catalonië en de Balearische -eilanden, uitgezonderd. Hoewel de tabak in de <i lang="es">estancos</i> of winkels niet al te duur verkocht wordt, verzekert men dat er vrij wat op het Schiereiland -wordt binnengesmokkeld, vooral aan den kant van Gibraltar, dat groote entrepôt van -den smokkelhandel. -</p> -<div class="figure p1868-088width"><img src="images/p1868-088.jpg" alt="Cigarreras aan den arbeid (fabrica de tabacos van Sevilla)." width="720" height="538"><p class="figureHead">Cigarreras aan den arbeid (<i lang="es">fabrica de tabacos</i> van Sevilla).</p> -</div><p> -</p> -<p>Eer men tot de verheven betrekking van cigarrera opklimt, moet de werkster, die gewoonlijk -op haar dertiende jaar als leerlinge of <i lang="es">aprendiza</i> in de fabriek komt, de verschillende graden der <span class="corr" id="xd31e1031" title="Bron: hierarchie">hiërarchie</span> doorloopen; het eerst wordt zij gezet aan het <i lang="es">despalillar la hoja</i>, bestaande in het afstroopen van de grootste ribben of <i lang="es">pelillos</i> der tabaksbladeren. Later laat men haar den sigaar, <i lang="es">hacer el <span class="corr" id="xd31e1042" title="Bron: nino">niño</span></i>—het popje maken, volgens hare schilderachtige uitdrukking. Gedurende een aantal jaren -wint zij slechts een geringe som, en nog wordt er van het loon een zeker gedeelte -afgehouden, om daarmede verscheidene benoodigdheden te betalen, als de <i lang="es">espuerta</i>, een mand waarin de tabaksbladeren gedaan worden; de schaar waarmede de punt van -de sigaar wordt afgesneden—<i lang="es">à despuntar el cigarro</i>, en den <i lang="es">tarugo</i>, die dient om de <i lang="es">puros</i> rond te maken. -</p> -<p>De cigarreras nemen haar ontbijt en middagmaal naar de fabriek mede, wier werkplaatsen -tweemaal daags in groote eetzalen herschapen worden; dan riekt het er sterk naar knoflook, -rauwe uien en visch, eenige sardijntjes, gerookte haringen zoo zwart als inkt, en -een moot gebraden konijn maken gewoonlijk, met schoon water tot drank, haar middagmaal -uit. -</p> -<p>In de <i lang="es">Fabrica de tabacos</i> werken gewoonlijk vijfde-half duizend personen, waarvan ongeveer vier duizend vrouwen; -behalve de <i lang="es">gitanas</i> en de <i lang="es">pureras</i> wordt een groot aantal gebezigd tot het opbinden der sigaren en sigaretten en het -maken van pakjes, waarmede zij <span class="corr" id="xd31e1071" title="Bron: verwonderijk">verwonderlijk</span> handig te werk gaan. -</p> -<p>Deze laatste, <i lang="es">empapeladoras</i> geheeten, arbeiden in de magazijnen, waar de mannen het talrijkst zijn. In deze magazijnen -stellen de beambten aan iedere werkster een <span class="corr" id="xd31e1079" title="Bron: zedere">zekere</span> hoeveelheid tabak, die men nauwkeurig naweegt, ter hand en die voor het werk van -den dag bestemd is: dat noemt men <i lang="es">la datas</i>; de cigarreras dragen die in hare <i lang="es">espuertas</i> meê, en zijn verplicht een zekere hoeveelheid sigaren of sigaretten, in verhouding -tot het door haar ontvangen gewicht, af te leveren. -</p> -<div class="figure p1868-089width"><img src="images/p1868-089.jpg" alt="De fabrica de tabacos, te Sevilla." width="720" height="481"><p class="figureHead">De <i lang="es">fabrica de tabacos</i>, te Sevilla.</p> -</div><p> -</p> -<p>Een merkwaardig schouwspel, dat het toeval ons op zekeren dag verschafte, is het uitgaan -der fabriek. Men stelle zich een <i lang="en">steeple-chase</i> van drie of vier duizend vrouwen vóor, hunkerende naar de buitenlucht en een oogenblik -van vrijheid. Nauwelijks zijn zij van hare tafels opgestaan, of zij vliegen naar de -trappen, <span class="pageNum" id="xd31e1100">[<a href="#xd31e1100">90</a>]</span>die zij in dolle vaart, holderdebolder, zingende en als krankzinnigen lachende, afstormen. -Maar nauwelijks heeft de eerste hoop de <i lang="es">porteria</i> bereikt, of eensklaps bedaart dit rumoer: de cigarreras zijn wel verplicht stil te -staan, want volgens het reglement kunnen zij de fabriek niet verlaten zonder eerst -te zijn gevisiteerd—<i lang="es">registradas</i>—door de <i lang="es">maestras</i>, wier waakzaam oog terstond raadt of de eene of andere wat tabak gesmokkeld heeft. -</p> -<p>Eens buiten de fabriek, verdeelen de werksters zich in talrijke groepen, en slaan -den weg naar hare respectieve wijken in; de gitanas naar de voorstad van Triana, terwijl -de anderen meestal den weg van Macarena nemen. -</p> -<p>Ons rest nog een paar woorden te zeggen van het private leven der cigarreras. Vaak -wordt er van haar gewag gemaakt in de volkszangen, waarin zij meestentijds niet als -toonbeelden van deugd worden voorgesteld, ofschoon er ongetwijfeld eervolle uitzonderingen -bestaan. Om zich hiervan te overtuigen, is het voldoende een oog te slaan in de <i lang="es">Relacion de las cigarreras, donde se declaran sus dichos, hechos, costumbres y lo -que pasa entre ellas</i>, dat wil zeggen een <i>relaas</i>, waarin hare gezegden, hare handelingen en avonturen beschreven worden. De schrijver -begint met het verhalen dat hij een kamer had gehuurd in een huis, mede door twee -<i lang="es">pureras</i> bewoond; „zij maakten,” voegt hij er bij, „zulk een leven, dat ik soms hoofdpijn -had tot krankzinnigwordens toe; ook zou ik liever onder den blooten hemel wonen dan -onder het dak waar cigarreras gehuisvest zijn!” Eenigen gedragen zich als fatsoenlijke -meisjes, de anderen gaan naar de taveerne en drinken een slokje om hare zorgen te -verzetten. Zelfs zijn er die een geheele week aan de rol gaan. -</p> -<p>De andalusische cigarrera is een type, dat zeer gemakkelijk met een ander welbekend -type kan verward worden, namelijk met de maja, welke men op de kermissen en de pelgrimstochten—<i lang="es">ferias y romeras</i>—en bij de stierengevechten aantreft, en wel gehuld in de met zwart fluweel geboorde -mantilla de tira, en in een kleurigen japon met een aantal volants. De andalusische -maja, zoo vaak in de sainetes en volksromans bezongen, is dus dikwijls cigarrera van -beroep. Somtijds ook—laat ons het schilderachtige aan de waarheid opofferen—is de -maja niets dan een verkoopster van gebakken meel of een <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1128" title="Bron: castanera">castañera</span></i>, die voor de deur eener herberg kastanjes zit te braden; ook gebeurt het, en dit -is meestal het geval, dat de maja niets doet. Waarschijnlijk is het zelfs dat dit -type, dank zij de spoorwegen die de volkszeden en gewoonten langzamerhand wijzigen, -ook een mythe worden zal. -</p> -<p>Overigens komen de nog bestaande <i lang="es">majas</i> alleen nog maar op groote feesten te voorschijn; op die dagen doen zij zich in eene -andere gedaante voor: dan zijn zij de <i lang="es">mugeres de chispa, des jembras de rumbo y de trueno</i>: uitdrukkingen, die zich niet gemakkelijk laten vertalen, maar die in het spaansch -voortreffelijk de liefde dezer vrouwen voor het vermaak en het rumoer schilderen. -</p> -<p>Zooals wij reeds gezegd hebben, is de <i lang="es">maja</i> een hartstochtelijke liefhebster van de stierengevechten: zij is hoogst gelukkig, -als zij er in een open <i lang="es">calesa</i> heen kan rijden; maar haar geluk kent geene grenzen als zij onder weg eenige harer -kameraden tegenkomt, die te voet gaan. De corrida heeft nauwelijks een aanvang genomen, -of zij spreekt stoutweg haar gevoelen uit over de toegebrachte stooten, terwijl zij -op buitensporige wijze <i lang="es">espadas</i>, <i lang="es">banderilleros</i> en <i lang="es">picadores</i> uitfluit of toejuicht. Zelden verlaat zij hare plaats voordat de laatste stier, <i lang="es">el toro de gracia</i>, den genadeslag van den <i lang="es">cachetero</i> heeft ontvangen. Dikwijls verlaat zij <i lang="es">de Plaza</i> in gezelschap van een torero: want de maja legt een blijkbare voorliefde aan den -dag voor <i lang="es">la gente de cuerno</i>, zooals het volk spottenderwijs de toreros noemt, die te midden van het hoornvee -leven. Van de <i lang="es">Plaza</i> begeeft men zich naar de botilleria, waar men met het glas in de hand de verschillende -stooten en slagen der <i lang="es">corrida</i> bepraat, en de avond eindigt met een <i lang="es">jaleo</i> of een <i lang="es">zapateado</i> in een dier volksbijeenkomsten, welke men <i lang="es">bailas de candil</i> heet. -</p> -<p>Soms gaat de <i lang="es">maja</i> naar den schouwburg, hoewel zij op deze uitspanning niet zoo is verzot als op de -stierengevechten, waar het drama <i lang="es">de veras</i>, in werkelijkheid, plaats grijpt. Verscheidene malen in den avond en wel bij de koddigste -tooneelen, verstoort zij de vertooning door hare geweldige lachbuien; al de acteurs -schijnen haar uitmuntend toe, mits ze maar zeer sterk zijn, en er bestaan voor haar -geen betere stukken dan waarin veel roovers voorkomen en veel geschoten wordt. -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">V.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De godsdienstige feesten van Sevilla: de <i lang="es">Pasos</i>.—Judas Iscarioth.—<i lang="es">Jezus Nazareno del Grand Poder.</i>—Een monsterkaars: de <i lang="es">Cirio Pascuel</i>.—De <i lang="es">Confradias</i>; de <i lang="es">Nazarenos</i>, de <i lang="es">Caperuzas</i>.—De <i lang="es">Tinieblas</i> en het <i lang="es">Miserere</i> in de kathedraal.—Het <i lang="es">Monumento</i>.—De processiën van Goeden Vrijdag.—De stoet van den dood en de grondvestiging der -kerk.—De Paaschzondag.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">De godsdienstige feesten van Sevilla, vooral die welke gedurende de stille week plaats -hebben, zijn de meest bezochte en merkwaardigste, en kunnen met die te Rome worden -vergeleken; in de eerste plaats verdienen de <i lang="es">Pasos</i> te worden genoemd. Dit woord, hetwelk letterlijk een beeld van den Heiland in zijne -lijdensdagen beteekent, wordt algemeen gebruikt van groepen houten beeldhouwwerk van -natuurlijke <span class="corr" id="xd31e1231" title="Bron: groote">grootte</span>, die in de kerken bewaard en, tijdens de Paaschweek, in processie door de straten -der stad rondgedragen worden. -</p> -<p>Eertijds versmaadden de beroemdste spaansche beeldhouwers, zoo als Becerra, Alonzo -Cano Montanés en anderen, het snijden van <i lang="es">Pasos</i> niet; in een aantal kerken worden deze beeldhouwwerken nog bewaard. In een der benedenzalen -van het Museum van Valladolid zagen wij een reeks van deze in de zestiende eeuw gesneden -figuren. Zij stelden, met het allervreemdste realisme, een aantal personen uit het -Lijden voor, in de kleederdracht van den tijd: het is een der merkwaardigste oude -<i lang="es">Pasos</i>, die men zien kan. -<span class="pageNum" id="xd31e1242">[<a href="#xd31e1242">91</a>]</span></p> -<p>Tegenwoordig nog worden de <i lang="es">Pasos</i>, als die van weleer uit hout gesneden en beschilderd gelijk het beeldhouwwerk in -de middeleeuwen; men heeft daarvoor in al de groote steden van Spanje bijzondere <span class="corr" id="xd31e1248" title="Bron: kustenaars">kunstenaars</span>—<i lang="es">pintores de esculturas</i>, wier eenige bezigheid bestaat in het schilderen van <i lang="es">Pasos</i> en andere godsdienstige beelden. Er bestaan zekere overleveringen, die men, wat de -kleuren der kleeding van de verschillende personen betreft, zeer gestreng volgt: bijvoorbeeld -die van de Heilige Maagd zijn altijd blauw en wit, terwijl Johannes altijd in het -groen verschijnt. Judas Iscarioth, die dikwijls in de <i lang="es">Pasos</i> voorkomt, waarbij hij natuurlijk de rol van verrader vervult, wordt onveranderlijk -met gele kleederen afgebeeld. Deze kleur is ongetwijfeld gekozen ter herinnering aan -een in de middeleeuwen in zwang zijnde wet, waarbij den spaanschen Joden de verplichting -werd opgelegd gele kleederen te dragen; en men weet dat later het geel als kleur werd -aangenomen voor den <i lang="es">San Benito</i>, dat laatste en sombere kleed der door de Inquisitie tot den brandstapel veroordeelden. -</p> -<p><i lang="es">Jesus Nazareno del gran Poder</i>, dat wil zeggen: Jezus de Nazarener van groote macht, is een houten beeld, dat aan -de St. Laurentiuskerk van Sevilla toebehoort. Het heeft een grooten, zwart fluweelen, -met goud en zilver borduursel overladen rok aan; het groote kruis, dat het draagt, -is allerkeurigst bewerkt, en het uiterlijk van het beeld verraadt het joodsche type. -Het is in sterke tegenspraak met de opvatting der moderne Nazarenerschool onder de -schilders, die haar Christus gaarne met zachte trekken en blonde lokken afbeeldt, -hetgeen volstrekt niet bij een semitisch gelaat uit Palestina past en in strijd met -de waarheid is. Aan weêrszijden staat een engel met een lantaarn. Deze Christus wordt -door de leden der in Sevilla zoo talrijke godsdienstige broederschappen, <i lang="es">cofradias</i>, gedragen; deze lieden zijn echter achter neerhangende tapijten verborgen, zoodat -het is alsof het zware gevaarte zich van zelve voortbewoog. Overigens moeten alle -Pasos in de Kathedraal een statie maken. -</p> -<p>De groote feestelijkheden nemen op Palmzondag een aanvang: op dien dag worden alle -palmtakken in de Domkerk ingezegend. Ieder huis is met zulk een tak versierd, want -het volksgeloof wil dat het dan tegen het inslaan van het onweder beveiligd is. -</p> -<p>Het domkapittel van Sevilla stuurt ieder jaar palmtakken aan dat van Toledo, en dit -zendt daarentegen het voor den <i lang="es">Cirio pascual</i>, de paaschkaars, benoodigde was. Deze kaars gelijkt op een mastboom, weegt twintig -centenaars, en is vijf-en-twintig voet hoog. De processies op den Palmzondagmiddag -zijn ware volksfeesten, en inderdaad zijn deze vertooningen allerschilderachtigst. -De tocht wordt altoos geopend door den Paso van den Christus tusschen de beide moordenaars, -en ook hier ontbreken de groote lantarens niet. Vooraf gaat eene afdeeling soldaten, -daarna komt een banierdrager eener cofradia; daarachter volgen boetelingen „Nazareners” -in lange kleederen en met kappen, die het gelaat bedekken. Deze „caperuza” is anderhalf -el hoog, loopt spits toe en gelijkt op het hoofddeksel, waarmede op oude schilderijen -de beoefenaars der zwarte kunst en geestenbezweerders zijn voorgesteld. De rok heeft -een sleep, die op straat over den rechter arm gedragen wordt. De boeteling laat gaarne -zijn helder witte kousen en schoenen met zilveren gespen kijken. -</p> -<p>Achter de <i lang="es">hermanos mayores</i>, de leden der grootere broederschappen, komen de <i lang="es">mozos del cordel</i>, een soort van bedienden, en wel twee aan twee; ieder draagt een mand met waskaarsen. -Dat de geestelijkheid bij de Pasos tegenwoordig is, spreekt van zelf, alsook dat er -veel muziek bij wordt gemaakt: het ontbreekt er niet bij aan aria’s en marschen uit -geliefkoosde opera’s. Des Maandags en Dinsdags hebben er geen groote feestelijkheden -plaats; daarentegen wordt des Woensdags in de Kathedraal een groot voorhang gescheurd, -en worden er, even als dat in den schouwburg geschiedt, donder en bliksem nagebootst, -om recht aanschouwelijk te maken hoe het eens in den tempel te Jeruzalem is toegegaan. -Des namiddags trekken weder verscheidene Pasos door de stad, en des avonds lokt de -<i lang="es">tinieblas</i> (het voorstellen der duisternis) een ieder naar de Kathedraal; dan wordt er een Miserere -gezongen, dat wel een uur lang duurt en zeer goed wordt uitgevoerd. De kerkmuziek -van de sevillasche Domkerk is beroemd.—Des Donderdags heerscht er nog meer staatsie. -Des morgens wijdt de aartsbisschop de heilige olie, en de ongemeen talrijke geestelijkheid -woont deze plechtigheid in hare prachtigste en kostbaarste kleederen bij. -</p> -<p>Als pronkstuk figureert het beroemde <i lang="es">Monumento</i> of <i lang="es">Santissimo</i>, zooals de Spanjaarden zeggen, het heilige sacrament. Het is in de zestiende eeuw -door een italiaanschen kunstenaar vervaardigd, en stelt een kolossalen houten tempel -voor, die stuksgewijs uit elkander kan worden genomen. Tot het opzetten er van worden -niet minder dan drie weken vereischt. Deze tempel heeft den vorm van een grieksch -kruis, en bestaat uit vier verdiepingen, die door dorische, iönische en korinthische -zuilen gedragen worden, en bevat een aantal kolossale beelden, Abraham, Melchizedek, -Aäron, Mozes en andere joden uit het Oude Testament voorstellende; daarbij komen dan -verscheidene Nieuw-testamentische personen en allerlei heiligen. -</p> -<p>Dat Monumento wordt in het <i lang="es">Trascoro</i> opgeslagen, de plaats achter het koor, vlak boven het graf, waarin de zoon van Christophorus -Columbus rust. Als alle waskaarsen ontstoken zijn, maakt het geheel een inderdaad -betooverenden indruk. Aan het Monumento worden iederen dag dertig centenaars was verbruikt, -en het aantal kaarsen beloopt ongeveer achthonderd. -</p> -<p>Op Goeden Vrijdag spelen geen houten beelden, maar menschen van vleesch en been de -hoofdrol. Dan ziet men den levenden Dood; hij heeft een zeis in de hand en zit op -den aardbol, waarboven een kruis uitsteekt. Hem volgen als engelen verkleede kinderen; -de heilige Michaël is als krijgsman uitgedost, en van een sabel voorzien; de „Schutsheilige” -leidt <span class="pageNum" id="xd31e1304">[<a href="#xd31e1304">92</a>]</span>den „mensch” aan de hand; deze laatste wordt door een vierjarigen knaap voorgesteld. -De heilige Gabriël heeft een lelie; de heilige Raphaël draagt een pelgrimskleed; in -de eene hand heeft hij een staf, in de andere een visch. Christus ligt in een glazen -doodkist en deze wordt weder door krijgslieden in romeinsche kleederdracht begeleid. -Daar achter gaan Maria, de heilige Johannes, Jozef van Arimathea, Nicodemus en andere -Nieuw-testamentische figuren. Het geheel doet aan de mysteriën der middeleeuwen denken. -</p> -<p>Des <span class="corr" id="xd31e1308" title="Bron: Zaturdags">Zaterdags</span> heeft er eene allegorische processie plaats; zij stelt de grondvesting der Kerk voor. -God de Vader zit op een wolkentroon, en naast hem God de Zoon en God de Heilige Geest; -uit de vijf wonden van Christus vloeien even zoovele stralen bloed, die op de Kerk -vallen, en haar het leven schenken. De Kerk wordt door een jong meisje in priestergewaad -voorgesteld, hetgeen een zonderlingen indruk te weeg brengt. Het Geloof, ook een jong -meisje, knielt met geblinddoekte oogen voor God den Vader. -</p> -<p>Op Paaschzondag worden duizenden lammeren geslacht; des morgens loopt een ieder naar -de kerk, en des namiddags naar de stierengevechten. Men hield ze dien dag ook op zijn -portugeesch, en ofschoon vreemd, waren ze er niet minder belangrijk om. Wij zagen -een jeugdigen <i lang="es">Espada</i> twee dezer dieren met eigen hand vellen. Na hem kwam een torero, die op stelten liep -en onder het gejubel der menigte ook eenige stieren doodde. Want voor het spaansche -publiek moet er bloed stroomen, al heeft het des morgens gebeden, anders acht men -het Paaschfeest goed gelukt noch volmaakt. -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">VI.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De oude gaditanes-dansen.—Martialis en de danseressen van Cadix.—<i lang="es">Telethusa</i>.—De <i lang="es">crotalogia</i>.—De <i lang="es">pandereta</i>.—De <i lang="es">Pavana</i>.—De <i lang="es">Pasaralle</i>.—De <i lang="es">zarabanda</i>.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Weinig vreemdelingen brengen eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië door zonder -de zoo geroemde dansen te hebben leeren kennen, die in het zuiden van Spanje, meer -dan ergens bij eenige natie, als het ware tot het volksleven behooren. Reeds ten dage -der Romeinen waren de gaditanes, <i lang="es">Gaditanas</i>, even als de muzikanten uit Corduba, het tegenwoordige Cordova, gezocht en beroemd. -Ook de Basken, deze oorspronkelijke bewoners van het iberische schiereiland, waren -reeds in de dagen der oudheid als hartstochtelijke dansers bekend. De dichter Martialis, -die zelve uit Spanje geboortig was (uit Bilbilis, het hedendaagsche Calatayud), vergeet -niet in een zijner epigrammen van de verleidelijke gaditanes danseressen te gewagen, -terwijl hij er bijvoegt, dat in Rome de lions dier dagen aria’s mompelden, die in -het vroolijke Cadix, <i lang="la">jocosæ Gades</i>, werden gezongen. Uit de brieven van Plinius den jongere weten wij, dat in Rome geen -feest als welgelukt werd beschouwd, als men daarbij geen oesters, zeldzame visschen -en gaditanische danseressen had. -</p> -<p>Een duitsch schrijver, V. A. Huber, heeft in zijne schetsen uit Spanje deze oude andalusische -dansen „de poëzie van den wellust” gedoopt, en deze benaming kan men ook op de hedendaagsche -andalusische dansen toepassen, die inderdaad veel op die der oudheid gelijken. Een -engelsche kunst-archeoloog beweert, dat de door Martialis geschetste gaditanische -danseres Telethusa waarschijnlijk voor het standbeeld der Venus Callipygos als model -gediend<span class="corr" id="xd31e1350" title="Niet in bron"> heeft</span>. -</p> -<p>Zelfs ten tijde der inquisitie konden geestelijken het wagen, boeken over de spaansche -dansen te schrijven. Zoo gaf b.v. een zekere pater Marti in Alicante een verhandeling -over de <i lang="es">delicias gaditanas</i> uit. Meestal tracht men daarin het verband tusschen de dansen der oudheid en die -van onze dagen aan te toonen. Zoo vinden wij in de <i lang="la">crissatura</i> der Romeinen den hedendaagschen <i lang="es">menéo</i> weder, in den <i lang="es">lactisma</i> den <i lang="es">zapateado</i> of den <i lang="es">taconeo</i>. Ook de castagnetten liet men reeds vóór twee duizend jaren bij den dans klikklakken. -Zij behooren onmisbaar bij den volksdans, en de <i lang="es">crotalia</i> der Ouden waren blijkbaar <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1377" title="Bron: castanuelas">castañuelas</span></i>: zij bestonden uit twee holle stukken, die men tegen elkander sloeg, en hoewel meestal -van brons ook vaak van hout vervaardigd. In de dagen van Trajanus, den Andalusiër, -was het klikken met de castagnetten bij de voorname romeinsche dames zeer geliefd; -vaak lieten zij deze instrumenten van kostbare paarlen, in den vorm van amandelen, -vervaardigen. <i lang="la">Tracere crotalia</i>, zooals Plinius ons leert, was een tijdverdrijf dat sterk in den smaak viel. Ook -de castagnetten hebben eene eigene literatuur, en een voornaam werk daarover is in -1792 te Madrid van de koninklijke drukkerij afkomstig: <i lang="es">crotalogia</i> of de wetenschap der castagnetten getiteld, eene wetenschappelijke handleiding om -bij de bolero enz. met de castagnetten te spelen. De titel vult een geheele bladzijde, -en de schrijver was de licentiaat Francisco Augustinus Florentio. Het boek heeft vijf -drukken beleefd! Maar de licentiaat werd hevig door zekeren Juanito Lopez Polinario -aangevallen, maar daarentegen ook schitterend gerechtvaardigd door don Alejandro Moya, -die een <i lang="es">Triunfo de las <span class="corr" id="xd31e1388" title="Bron: catanuelas">castañuelas</span></i> uitgaf. Florencio brengt in zijn boek Christophorus Columbus en Galileï met de castagnetten -in verband; hij geeft een groot aantal regels op, en beschrijft eene nieuwe soort -van castagnetten, die hij zelf heeft uitgevonden; gewaagt van de danseres Copa Syrisca, -die, volgens Virgilius, bij het geklikklak van dat instrument het schoone lichaam -allerbevalligst gedraaid had. Daarop zet hij uit elkaar, dat de wetenschap zich in -de volgende syllaben laat formuleeren: Tirira, tirira, tirira, tirira, ti ta ti ta<span class="corr" id="xd31e1392" title="Niet in bron">.</span> Men moet echter daarbij „drie crotalogische eenheden” in acht nemen, namelijk de -eenheid van handeling, van tijd en van plaats! Dit wordt uit Aristoteles bewezen. -</p> -<p>Men heeft mannelijke en vrouwelijke castagnetten, <i lang="es">machos y hembras</i>; de <i lang="es">macho</i> brengt den doffen, de <i lang="es">hembra</i> den helderen klank te weeg. De licentiaat Florencio verzoekt aan het einde van zijn -boek, op zijne gezondheid vier <i lang="es">seguidillas boleras</i> te dansen. -</p> -<div class="figure p1868-093width"><img src="images/p1868-093.jpg" alt="Cofrades (Boetelingen) een paso vergezellende." width="492" height="720"><p class="figureHead">Cofrades (Boetelingen) een <i lang="es">paso</i> vergezellende.</p> -</div><p> -</p> -<p>Het is te bejammeren dat de diepzinnige schrijver van de <i lang="es">Crotalogia</i> zijne geleerde pen ook niet gewijd heeft aan een ander instrument, dat het in ouderdom -niets toegeeft, en dat, zoo het al niet verplicht is alle andalusische dansen te accompagneeren, -<span class="pageNum" id="xd31e1420">[<a href="#xd31e1420">94</a>]</span>er toch alleraangenaamst de maat bij aangeeft; wij bedoelen de tamborijn, door de -Spanjaarden <i lang="es">el pandero</i> of <i lang="es">la pandereta</i> geheeten; het is volmaakt het <i lang="la">tympanum</i> der Ouden, zoo als men dat instrument ziet hanteeren door een der komische personages -op het zoo bekende mozaïek van het napelsche museum. -</p> -<p>Even als de <i lang="es">Tamburello</i>, zoo geliefd door de <i lang="it">Minenti</i> van Rome en de jonge napolitaansche meisjes, is de spaansche <i lang="es">pandereta</i>, zoowel op het hout als op het vel, met allerprachtigst schilderwerk versierd, waarbij -de schitterendste kleuren verre van gespaard zijn. Dit schilderwerk van de hand van -een of anderen populairen Velasquez stelt gewoonlijk een Majo en een Maja in het <i lang="es">rumbo</i> kostuum voor, en den <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1446" title="Bron: Malaguena">Malagueña</span> del torero</i>, den <i lang="es">jaleo de Jerez</i> of eenige andere andalusische pas uitvoerende. Strikken en linten—<i lang="es">monas</i>—verhoogen doorgaans nog den algemeenen luister, en eenige ronde koperen plaatjes—<i lang="es">sonajillas</i>—hier en daar tusschen het lint aangebracht, voegen hun klinklank bij het doffe gegons, -door den vinger van den virtuoos bij het wandelen over het bont beschilderde perkament -teweeggebracht. -</p> -<p>Er is geen volksfeest, geen openbare vermakelijkheid, zoo op het veld als in de stad, -of het gonzen der <i lang="es">pandereta</i> treft uw oor; zelfs speelt zij haar rol bij zekere godsdienstige feesten, zooals -bij voorbeeld op Kerstavond of op den avond van Sint Jan, de <i lang="es">velada de san Juan</i>, door Sevilla zoo bij uitstek vroolijk gevierd. -</p> -<p>Onder hen, die de <i lang="es">pandereta</i> het best weten te bespelen, moeten in de eerste plaats die fantastische en zwervende -studenten genoemd worden, die Spanje als bedelaars doortrekken en in het land onder -den naam van <i lang="es">Estudantes de la Tuna</i> bekend zijn. Niets is vermakelijker dan deze laatste vertegenwoordigers van het losbandige -leven op hun geliefd instrument de dolste variaties te hooren uitvoeren. Misschien -hebben wij later gelegenheid op deze vroolijke afstammelingen van Guzman van Alfarasche -terug te komen. -</p> -<p>De <i lang="es">pandero</i> is dus wel, even als de castagnetten, een der <i lang="es">cosas de <span class="corr" id="xd31e1483" title="Bron: Espana">España</span></i>. Ook is de spaansche taal allerrijkst, waar het de beide door het volk zoo geliefkoosde -muziekinstrumenten geldt: het woord <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1487" title="Bron: castanuelas">castañuelas</span></i> heeft een aantal synoniemen: <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1491" title="Bron: castanetas">castañetas</span></i> en <i lang="es">palillos</i>: zelfs zegt men soms eenvoudig de <i lang="es">lena</i>, het hout. Men heeft ook het tamelijk pronkende woord <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1502" title="Bron: castanetear">castañetear</span></i>, dat zoo uitstekend het spelen met de castagnetten aanduidt; ook wordt het gebezigd -van iemand, die zijne tanden laat klapperen terwijl hij van koude bibbert. Als iemand -de knieën buitenwaarts gebogen heeft en zij onder het loopen tegen elkander knikken, -zegt men in Spanje: hij speelt met de castagnetten! En wanneer men van iemand wil -spreken van een levendigen en luchtigen aard, vergelijkt men hem bij een castagnette—<i lang="es">Como una <span class="corr" id="xd31e1507" title="Bron: castanuela">castañuela</span></i>—zegt het spreekwoord. -</p> -<p>En zoo levert ook de <i lang="es">pandereta</i> haar contingent aan de spaansche taal; maar wij willen het bij deze verzekering laten -en liever zeggen, dat het aan spreekwoorden zoo rijke Spanje er ook een groot aantal -aan dit instrument heeft ontleend: de zot die veel praat om niets te zeggen, is een -<i lang="es">pandero; esta el pandero en manos que lo sabran bien tocar</i> is een spreekwoordelijk gezegde, hetwelk beteekent dat men vertrouwen kan stellen -in den persoon aan wien men het een of ander heeft opgedragen, en dat hij in staat -is er met eer af te komen. -</p> -<p>Vraagt men ons wat er in de middeleeuwen van de nationale spaansche dansen geworden -is, dan kan men daarop slechts antwoorden, dat men hieromtrent slechts zeer weinig -weet. „Het laat zich gissen,” zegt de beroemde Jovellanos in zijn verhandeling over -de openbare vermakelijkheden, „dat de volksuitspanning bij uitnemendheid tijdens den -inval der Arabieren in Astrië bleef voortleven.” Zeker is het dat de spaansche <i lang="es">Juglares</i> en <i lang="es">Trovadores</i> der middeleeuwen, onder andere poëzie, ook <i lang="es">Baladas</i> en <i lang="es">Danzas</i> vervaardigden, en onder de dansen van dat tijdperk kan men er een aanhalen, namelijk -dien van den <i lang="es">Rey don Alonso el Bueno</i>, wiens naam aantoont dat deze dans waarschijnlijk ten tijde van dien vorst, dat is -te zeggen in de twaalfde eeuw, moet bestaan hebben. -</p> -<p>Onder de oudste dansen moet nog de <i lang="es">Turdion</i> genoemd worden, waarbij men zich aan tallooze verdraaiingen der ledematen overgaf. -Ook had men de <i lang="es">Gibadina</i>, welke naam zooveel beteekent als dans der gebochelde, en waaromtrent het ons aan -bijzonderheden mangelt; hetzelfde geldt van den <i lang="es">Piedegibao</i>, of letterlijk Voet van den bochel. De <i lang="es">Madama Orliens</i> was, in weerwil van zijn misvormde spelling, blijkbaar aldus genoemd naar den naam -eener prinses uit het huis van Orleans; de <i lang="es">Alemanda</i>, zooals de naam aanduidt, was oorspronkelijk uit Duitschland. -</p> -<p>De Alemanda en de Gibadina waren nog in de zestiende eeuw in de mode. Nochtans klaagt -de beroemde Lope de Vega, in zijn blijspel <i lang="es">la Dorotea</i>, dat deze dansen even als een aantal andere hoe langer zoo meer in onbruik geraken. -De <i lang="es">Pavana</i> was toen het meest in zwang; weldra verspreidde deze dans zich in Frankrijk en Italië, -waar hij, even als in andere gedeelten van Europa, vrij lang in de mode bleef. -</p> -<p>De Pavana had waarschijnlijk veel overeenkomst met de menuet en andere daarnaar gevolgde -dansen. De naam is blijkbaar afkomstig van het woord <i lang="es">pavo</i>, hetwelk in het spaansch een pauw beteekent, omdat de dansers „de een om den ander -draaiden even als de pauw om zijn staart,” zooals zeker spaansch schrijver zich uitdrukt. -Men moet echter niet vergeten dat enkelen aan de pavana een italiaansche afkomst toeschrijven. -Eenigen beweren inderdaad dat deze dans te Padua werd uitgevonden en dat de naam een -samenvatting is van <i lang="es">Padovana</i> (paduaansche). -</p> -<p>Een andere spaansche dans, die in de veertiende eeuw zeer beroemd was, is de <i lang="es">Pasacalle</i>. De <i lang="es">Pasacalle</i>, hetgeen letterlijk wandeling door de straat beteekent, werd dus genoemd omdat de -jongelieden die in den aanvang des nachts in de straten dansten. Eindelijk werd deze -dans alleen op het tooneel uitgevoerd. In Spanje was hij zoo geliefd, dat het aan -waanzinnigheid grensde; dit was eveneens het geval in Italië, waar een aantal componisten -hun talent op dat thema beproefden, en ook in Frankrijk beleefde de <i lang="es">Pasacalle</i> heerlijke dagen onder den naam <span class="pageNum" id="xd31e1580">[<a href="#xd31e1580">95</a>]</span>van <i lang="fr">Passacaille</i>, hetgeen hetzelfde, maar op zijn spaansch uitgesproken, beteekent. -</p> -<p>De <i lang="es">Folias</i> ontleenen haar naam aan een oud spaansch woord, synoniem met het fransche <i lang="fr">folie</i> (dwaasheid)—de Spanjaarden zeggen tegenwoordig <i lang="es">locura</i>. Eenigen zijn van meening dat deze dans oorspronkelijk in Turkije tehuis behoort, -maar zeker is het dat hij reeds in zeer oude tijden in Spanje bekend was. Het schijnt -dat het een der bevalligste dansen was die men zien kon; soms danste men dien alleen; -wederom op een anderen tijd met zijn beiden, op de muziek der fluit, terwijl men zich -met de castagnetten accompagneerde; de beweging was langzaam en deftig; straks bezield -en vlug. Men zegt dat Peter I, koning van Portugal, zoo op de <i lang="es">Folias</i> gesteld was, „dat hij dikwijls geheele nachten dansende doorbracht met zijne kinderen -en de lieden, die hij met zijn tamelijk woeste vriendschap verwaardigde.” -</p> -<p>De <i lang="es">Chacona</i> werd ongetwijfeld aldus genoemd naar zijn uitvinder, want de naam van <i lang="es">Chacon</i> is in Spanje geen zeldzaamheid. -</p> -<p>In de zestiende eeuw, maakte men in Spanje onderscheid tusschen de <i lang="es">Dansas</i> en de <i lang="es">Bayles</i>, zooals ons blijkt uit de geschriften van Gonzalez de Salas, een geleerde der zeventiende -eeuw, die over de spaansche muziek heeft geschreven: de Dansas bestonden in deftige -en afgemeten passen, waarin met uitsluiting der armen, de beenen alleen een rol speelden; -de Bayles daarentegen lieten de vrije bewegingen van armen en beenen en een grootere -losheid van het lichaam toe. Van de oude bayles zijn de meeste thans in zwang zijnde -spaansche dansen afgeleid. -</p> -<p>Eenige <i lang="es">Bayles</i>, dat wil zeggen lichte dansen, grensden, naar het schijnt, soms aan het onwelvoegelijke; -ook gaf men hun den naam van <i lang="es">Bayles picarescos</i><a class="noteRef" id="xd31e1622src" href="#xd31e1622">3</a> of ondeugende dansen. Onder de dansen van dien aard noemt men <i lang="es">el Escarraman</i>, die een poos lang opgang maakte, maar niet eens zooveel naam verwierf als de beruchte -sarabanda, door den priester Mariana <i lang="es">el pestifero bayle de la Zarabanda</i> geheeten. De beroemde geschiedschrijver beweert, om zijne woorden te staven, dat -deze dans alleen meer kwaad dan de pest heeft gesticht. -</p> -<p>Verscheidene spaansche schrijvers van de zestiende eeuw hebben verhandelingen over -den oorsprong der Sarabanda uitgegeven; zeker is het dat deze dans in 1588 in de mode -kwam. Men wil dat hij het eerst te Sevilla werd uitgevoerd door eene andalusische -danseres, waaraan een dier schrijvers den naam van baladine: een duivelin van een -vrouw—<i lang="es">Una histriona, un demonio de muger</i> geeft. -</p> -<p>Zeker is het dat de invoering van geen enkelen nieuwen dans zooveel vloeken en verwenschingen -uitlokte als deze. De schrijver van een manuscript der koninklijke bibliotheek van -Madrid gewaagt van een <i lang="es">Jacara</i> of volksliedje, in 1558 uitgegeven, en dat in dien tijd veel gezongen werd onder -den titel van: <i lang="es">la Vida de la Zarabanda ramera publica del Guycan</i>, dat wil zeggen: <i>het leven van de Sarabande, een vrouw van slechte zeden van Guycan</i>, ongetwijfeld een zinspeling op de meening dat deze dans uit Amerika afkomstig was. -</p> -<p>De etymologie van het woord sarabanda heeft den geleerden veel werk verschaft. Ménage -wil, dat het afkomt van een instrument, hetwelk diende om de <i lang="es">coplas de Sarabanda</i>, of coupletten die men bij dezen dans zong, te accompagneeren; Daniël Huet, de beroemde -bisschop van Arranches, laat dien afleiden van de <i lang="es">Sirventes</i> der middeleeuwen; <span class="corr" id="xd31e1658" title="Bron: Covurrabris">Covarrubias</span> beweert, in zijn <i>Schat der Kastiliaansche taal</i>, dat het ontleend is aan het hebreeuwsche woord <i>Zara</i>, hetwelk beteekent al draaiende loopen, omdat, zegt hij, de vrouw die de sarabande -uitvoert zich nu eens naar de eene, straks naar de andere zijde keert, en zij het -tooneel zoolang in alle richtingen rondloopt, tot dat zij als het ware de toeschouwers -heeft genoodzaakt hare bewegingen te volgen, hunne plaats te verlaten en ook aan het -dansen te gaan. -</p> -<p>Anderen beweren dat de sarabande haar naam ontleent van het perzische woord <i>serbend</i>, of van de stad Samarcand; de kanunnik <span class="corr" id="xd31e1669" title="Bron: Fermandez">Fernandez</span> van Cordova bevestigt dat de beroemde dans der oude gaditanes slecht opgerakeld en -naar den nieuwerwetschen smaak is geregeld. Op eenige uitzonderingen na werd de sarabande -nooit dan door vrouwen gedanst. -</p> -<p>Deze dans werd even als de hedendaagsche andalusische dansen het meest uitgevoerd -op den klank der gitaar. Dit instrument was in de zestiende eeuw in Spanje evenzeer -in zwang als op dezen oogenblik. „Tegenwoordig,” zegt Covarrubias, „speelt men er -zoo gemakkelijk op, vooral wanneer het om het dansen van den rasgado<a class="noteRef" id="xd31e1674src" href="#xd31e1674">4</a> te doen is, dat er geen staljongen leeft of hij is een virtuoos op de gitaar.” -</p> -<p>Andere instrumenten, zooals de fluiten en de harpen, paarden zich soms met de gitaar -en accompagneerden den zang tegelijk met den dans. Men had <i lang="es">baylarinas</i> die knap genoeg waren om den dans uit te voeren, terwijl zij tevens <i lang="es">coplas de Zarabanda</i> zongen, waarbij zij zich met de gitaar accompagneerden. Volgens de verzekering van -Gonzalez waren deze zeer gewild. -</p> -<p>De liederen, waarmede men de sarabande accompagneerde, hadden verschillende namen, -zooals <i lang="es">Jacaras</i>, <i lang="es">Letrillas</i>, <i lang="es">Romances</i>, <i lang="es">Villancicos</i> enz. Deze volkspoëzie, waarvan een goed deel tot ons is gekomen, had geen bepaalden -vorm, en, over het algemeen werd haar doel slechts door het referein aangegeven, dat -soms bij iedere strophe werd herhaald. -</p> -<p>De dansen in denzelfden geest door de sarabande in het leven geroepen, zijn zeer talrijk. -Behalve de <i lang="es">Escarraman</i> en de <i lang="es">Chacona</i> zouden wij er nog wel een paar dozijn kunnen opnoemen, maar de opsomming er van zou -weinigen bevredigen; daarom willen wij liever nog even gewagen van den bevalligen -<span class="pageNum" id="xd31e1713">[<a href="#xd31e1713">96</a>]</span>fandango, waarvan een schrijver uit de dagen der restauratie zegt, dat hij waardig -is om te Paphos of Knidus in den tempel van Venus te worden uitgevoerd. De nationale -muziek van den fandango electriseert, treft, bezielt alle harten: vrouwen, meisjes, -jongelieden, grijsaards, alles schijnt van nieuw leven doordrongen, allen herhalen -dat air dat zoo machtig op de ooren en den geest eens Spanjaards werkt. De dansers -vliegen naar de ruimte; de een met castagnetten gewapend, de ander, terwijl hij het -geluid er van op zijne vingers nabootst; de vrouwen vooral onderscheiden zich door -hare mollige, vlugge en langzame bewegingen en het wulpsche harer passen; met veel -juistheid slaan zij de maat, terwijl zij met hare hielen op den grond stampen. De -beide dansers hitsen elkander aan, vluchten en vervolgen elkaar op hunne beurt; dikwijls -komt het u voor, dat de vrouw door een kwijnenden blik, door den gloed die uit hare -oogen straalt, hare nederlaag aankondigt. De gelieven schijnen op het punt elkander -in de armen te vallen, maar eensklaps houdt de muziek op, en de kunst van den danser -bestaat daarin dat hij als een zoutpilaar staan blijft; als het orchest op nieuw begint -te spelen, herleeft de <i lang="es">fandango</i> eveneens. Eindelijk maken de gitaar, de violen, het gestamp met de hielen (<i lang="es">taconeos</i>) het <span class="corr" id="xd31e1722" title="Bron: geklikkak">geklikklak</span> der castagnetten en der vingers, de mollige en wellustige bewegingen der dansenden, -dat de verzamelde menigte als het ware van krankzinnige vreugde overmeesterd wordt. -</p> -</div> -</div> -<div class="div2 last-child section"> -<div class="divHead"> -<h3 class="main">VII.</h3> -<div class="argument"> -<p class="first">De <i lang="es">academias de baile</i>, of dansscholen.—Een verleidelijk affiche: het <i lang="es">Salon del recreo</i>.—De <i lang="es">bailes de palillos</i>.—De aankomst der <i lang="es">boleras</i>.—<i lang="es">La boleras robadas.</i>—De ververschingen.—<i lang="es">La Campanera</i> danst den <i lang="es">Jaleo de Jerez</i>.—De Engelschman, de zakdoek en de <i lang="es">durillo</i>.—De cantadotes.—De <i lang="es">coplas de baile</i>.—De <i lang="es">Vito Sevillano</i>.</p> -</div> -</div> -<div class="divBody"> -<p class="first">Geen vreemdeling vertoeft eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië, zonder het verlangen -te koesteren deze zoo beroemde dansen te leeren kennen. In den schouwburg gebeurt -het slechts zelden dat de voorstelling niet wordt besloten met den <i lang="es">baile nacional</i>, het ballet, dat aan den avond het pikantste geeft en dikwijls veel beter is dan -het blijspel of het drama; ook zeide men eertijds dat de dans de <i>saus van de komedie</i>—<i lang="es">la salsa de la comedia</i>—was. -</p> -<p>Maar naast deze theatrale dansen heeft men de populaire dansen, die welke men op feestdagen -ziet in de taveernen der stad of der voorsteden; en eindelijk de bals, die men van -tijd tot tijd in zekere etablissementen geeft, welke den titel voeren van academies -of dansscholen, en wier directeurs nooit in gebreke blijven het programma van zulk -een bal in de hôtels en de <i lang="es">casas de huespedes</i> te zenden. -</p> -<p>Op zekeren morgen stelde men ons een prachtig, op rosé papier gedrukt affiche ter -hand. Het behelsde de aankondiging van een bal door Louis Botella, den directeur eener -<i lang="es">academia de baile</i>, te geven. Dit gedeeltelijk in het fransch, gedeeltelijk in het spaansch opgestelde -bericht bevatte de verleidelijkste beloften waaraan het onmogelijk was weerstand te -bieden, zoodat wij des avonds omstreeks half negen uren onzen weg naar de <i lang="es">academia de baile</i> namen. In de <i lang="es">calle de Tarifa</i> beklommen wij in het eerste huis aan onze rechterhand een steilen en smallen trap, -ter nauwernood door het twijfelachtige schijnsel van een aan den muur bevestigden -ijzeren <i lang="es">candil</i> verlicht, en kwamen op de tweede <span class="corr" id="xd31e1790" title="Bron: vereieping">verdieping</span>, waar zich het „<i lang="es">salon del recreo</i>,” het beroemdste der stad, zooals de aankondiging luidde, bevond. -</p> -<p>Bedoeld salon, door den eigenaar met den weidschen naam van academie betiteld, was -slechts een vrij groot, vierkant vertrek, welks decoratie en meublement aan de eenvoudigheid -der eerste eeuwen deed denken. Wij waren de eersten en wij konden het geheel op ons -gemak opnemen. -</p> -<p>Vier van die groote met matten zittingen bekleede canapés, in Andalusië zoo gewoon, -en langs de wanden der zaal geplaatst, benevens eenige stoelen van hetzelfde allooi, -waarvan sommigen voor de <i lang="es">boleras</i> bestemd waren, maakten het geheele meublement van het <i>salon</i> uit: de vensters waren zediglijk met witte katoenen gordijnen met roode en gele randen -behangen. Aan de witte muren hingen eenige teekeningen, andalusische dansen voorstellende -of daarop betrekking hebbende, in geverniste dennenhouten lijsten. Eer de boleras -opdaagden, hadden wij den tijd een aantal dezer schitterend gekleurde lithographieën -op te nemen, de <i lang="es">Polo de contrabandista de <span class="corr" id="xd31e1807" title="Bron: Malaguena">Malagueña</span> del Sorero</i> en andere beroemde passen voorstellende; het waren meesterstukken uit de fabriek -van Mitjana van Malaga afkomstig, tot versiering van de tot uitvoer bestemde doozen -met gedroogde rozijnen. De galerij bestond nog uit eenige portretten van beroemde -danseressen, zoo als <i lang="es">la Perla</i>, <i lang="es">Aurora la Cujini</i>, <i lang="es">la Nena</i> en andere <i lang="es">bailadoras</i>, wier naam in de jaarboeken der spaansche danskunst met roem staat opgeteekend. Maar -het kapitale stuk, dat terecht de eereplaats innam, was de teekening van een kunstenaar -der stad, die met naïeve waarheid het portret van den directeur der academie had vervaardigd, -en wel in het groot costuum van den <i lang="es">bolero</i> en tevens in de meest zegevierende houding van den <i lang="es">jaleo de Jerez</i>. -</p> -<p>Terwijl wij in gesprek waren met den heer des huizes,—<i lang="es"><span class="corr" id="xd31e1833" title="Bron: dueno">dueño</span> de la casa</i>, zagen wij achtereenvolgens een aantal bezoekers opdagen, allen liefhebbers, die -meerendeels den korten zwarten pantalon en den <i lang="es">marsille</i> of het korte andalusische vest droegen. Het waren bijna allen werklieden, want de -lieden uit de hoogere klasse wonen slechts zeer zelden de <i lang="es">bailes de palillos</i>, dat wil zeggen de <i>bals met castagnetten</i>, bij. Vervolgens kwamen allerhande vreemdelingen: Duitschers, Engelschen, Franschen -en Russen, vergezeld door eenige dames, die de nieuwsgierigheid herwaarts had gedreven; -daarna een <i lang="es">ciego</i> of blinde, door een twaalfjarigen knaap begeleid en met een viool onder den arm; -deze <i lang="es">ciego</i> maakte het geheele orchest van den <i lang="es">baile</i> uit. -</p> -<div class="figure p1868-097width"><img src="images/p1868-097.jpg" alt="Dansende gitana (omstreken van Sevilla)." width="480" height="720"><p class="figureHead">Dansende gitana (omstreken van Sevilla).</p> -</div><p> -</p> -<p>Don Louis Botella, ziende dat zijn salon zoetjes aan vol werd, verliet ons, om eens -hoogte van de <span class="pageNum" id="xd31e1860">[<a href="#xd31e1860">98</a>]</span>ontvangst te gaan nemen; men betaalt zijn plaats in de <i lang="es">esculeas de baile</i>; de prijs verschilt <i>al naar de lieden er uitzien</i>, van vier tot twintig realen. Daarna ontving hij de binnenkomenden en draaide het -licht op, dat begon te verflauwen; deze verlichting bestond uit zes of acht lampen, -die aan den muur tusschen de door ons bewonderde prenten hingen. Het werd tijd, want -reeds hoorden wij op de trap een gemengd gedruisch van vrouwenstemmen, gelach en castagnetten, -gepaard met een geruisch van zijde en van gaas. Weldra traden, met de losheid andalusische -<i lang="es">boleras</i> eigen, zes danseressen met satijn geschoeid en in het klassieke costuum, dat iedereen -kent, gekleed, binnen; zij werden vergezeld door eenige in zwarte mantilles gehulde -oude vrouwen, die allerhande kledingstukken op den arm hadden; maar eenige oogenblikken -later zagen wij een nieuw paar binnenkomen, dat zich waarschijnlijk niet met de anderen -wilde vermengen: het was eene jonge <i lang="es">bolera</i> met een tartan over de schouders en in een gesteven japon, vergezeld door een zeer -bruine oude vrouw, die met haar rood en harig gelaat er alles behalve innemend uitzag. -Het was waarschijnlijk de moeder der <i lang="es">bolera</i>. -</p> -<p><i lang="es">Dejad paso à las balaidoras!</i> (maakt plaats voor de danseressen!) riep met een bevelende stem de <i lang="es">maestro de baile</i>. -</p> -<p>Het <i lang="fr">corps de ballet</i>, majestueus door de menigte heen dringende, doorkruiste het salon in zijne volle -lengte en bleef aan het einde stilstaan, waar eenige handdrukken gewisseld werden -met de <i lang="es">aficionados</i>, een gemeenzaamheid, die slechts de <i lang="es">habitués</i> zich mogen veroorloven. Intusschen liep de directeur met de grootste bedrijvigheid -links en rechts, om zijn publiek te doen plaats nemen, wel zorg dragende dat hij de -beste stoelen voor drie vreemdelingen hield, welke, daar zij bij het binnenkomen een -<i lang="es">duro</i> hadden betaald, hem voorkwamen <i lang="es">personages de campanillas</i>, voorname lieden, te zijn. Een zeker aantal Russen en <i lang="es">Inglis-manglis</i>, wier allervreemdst voorkomen hun vrij wat beleefdheden van den directeur bezorgde, -namen, vol ongeduld om den dans te zien beginnen, op den eersten rang plaats. Wat -de Andalusiërs betreft, deze bleven meerendeels staan, zoo als past aan lieden, die -slechts half geld of in het geheel niet betaald hebben. -</p> -<p>Inmiddels begon de blinde vioolspeler de eerste noten van het air der <i lang="es">boleras robadas</i> aan te geven; twee danseressen hadden reeds tegenover elkander plaats genomen, met -de punt van den rechter voet vooruit en het bovenlijf links op zijde gebogen; vervolgens -eene beweging makende, de <i lang="es">boleras</i> van beroep eigen, haalden zij met hare handen de zijden koorden van den ring aan, -waarmede de ivoren castagnetten aan hare duimen bevestigd zijn. Het geklikklak der -castagnetten deed zich hooren, en de beide danseressen volbrachten haar bevalligen -en vluggen dans, onder de toejuiching van de geheele vergadering. -</p> -<p>—<i lang="es">Alza, Morenita!</i> zeide de maestro, terwijl hij zich tot de jongste der beide danseressen wendde, wier -zwarte haren en amberkleurige tint haar bijnaam volkomen rechtvaardigen. -</p> -<p>—<i lang="es">Jui Jerezana! Anda salero!</i> liet de groep <i lang="es">aficionados</i> er op hooren, terwijl deze met stem en handen de metgezellin der Morenita, een bruin -en stevig meisje van Jerez de la Frontera, aanmoedigden. -</p> -<p>De beide <i lang="es">bailarinas</i>, opgewekt door het handgeklap en de bewonderende uitdrukking der vergadering, dansten -nog eens zoo levendig en maakten, na verloop van eenige minuten, plaats voor een nieuw -paar, dat op hare beurt weder door twee andere danseressen vervangen werd. De <i lang="es">Morenita</i> en de <i lang="es">Jerezana</i> kwamen vervolgens weder op het tapijt, terwijl ieder harer gezellinnen eveneens beurtelings -verdween, om, na verloop van een oogenblik, andermaal te verschijnen. Aldus eindigde -de eerste dans, <i lang="es">boleras robadas</i> geheeten, terwijl ieder zich uit de voeten maakte, om een oogenblik later weder zijn -plaats in te nemen. -</p> -<p>De toeschouwers naderden de <i lang="es">boleras</i> om haar hun compliment te maken, en aanstonds kwamen de in het zwart gekleede duegna’s -opzetten en wierpen de tartans, die zij op den arm hadden, over de schouders der arme -danseressen; want deze hijgden naar adem en waren doodaf. Zij begaven zich naar een -aangrenzend vertrekje, waarin wij nog geen voet gezet hadden: wij volgden haar derwaarts -en vonden er een tafel met allerlei suikergoed en ververschingen beladen: dat was -het buffet, ongetwijfeld door een agent van den <i lang="es">maestro de baile</i> gehouden. Wij boden de <i lang="es">boleras dulces</i> aan, die zij gretig aannamen. -</p> -<p>Het is bekend dat de andalusische dames verzot zijn op suikergoed: het <i lang="fr">corps de ballet</i> gaf er ons een nieuw bewijs van, terwijl het in één oogenblik een aanzienlijke hoeveelheid -<i lang="es">dulces de yema</i>, <i lang="es">sorbetes</i> en andere ververschingen deed verdwijnen, waaraan zij groote behoefte hadden. -</p> -<p>De Russen en de <i lang="es">Inglis-manglis</i> kwamen nu ook opzetten en wilden van hun kant haar ook <i lang="es">dulces</i> aanbieden, die met even weinig complimenten werden aangenomen als de onze, en dat -verzwelgen van confituren begon van nieuws af aan. Waarschijnlijk zou er zoo spoedig -geen eind aan zijn gekomen, als de komst van het eerste sujet niet door een groot -rumoer ware aangekondigd. -</p> -<p>De <i lang="es">Campanera</i>, een groote, slanke brunette, trad met het grootste gemak en de volmaaktste ongedwongenheid -binnen; de stoutmoedigheid die zij verried, wetende hoe zeker zij van haar zaak was, -had ons bijna op de gedachte gebracht van die spaansche <span class="corr" id="xd31e1976" title="Bron: dansereres">danseres</span> „met castagnetten en onbeschaamdheid gewapend”, waarvan Gramont in zijne gedenkschriften -gewaagt. Voor ruim twaalf jaar hadden wij de Campanera voor het eerst zien dansen; -zij was dus geen debutante, maar de kunst verving bij haar de verdwijnende jeugd. -Slechts weinig vreemdelingen hebben, tijdens hun verblijf te Sevilla, de gelegenheid -gemist de Campanera te zien, hetzij in den schouwburg, hetzij in de <i lang="es">escuela de baile</i>, of wel bij een bezoek aan de Giralda; want de danseres bewoonde toen den toren der -hoofdkerk met den klokkeluider, haar vader,—<i lang="es">el campanero</i>, een in alle opzichten braaf man. -</p> -<p>De <i lang="es">Campanera</i> plaatste zich alleen midden in den kring om den <i lang="es">Jaleo de Jerez</i> te dansen, waarvan zij de eerste <i lang="es">mudanzas</i> (figuren) met veel <i lang="es">brio</i> uitvoerde, <span class="pageNum" id="xd31e1999">[<a href="#xd31e1999">99</a>]</span>zoo goed mogelijk geaccompagneerd door den armen <i lang="es">ciego</i>, die nu en dan een beetje uit de maat geraakte. Dewijl hij daarenboven tamelijk valsch -speelde, hoorde men mompelen, en daartusschen ook het geroep van: „<i lang="es">Fuera el violin! Venga la guitarra!</i>” De Andalusiërs wilden geen viool meer: zij riepen met geweld om de gitaar; maar -wat te doen? De officieele guitarrero, dien men overal zocht, was er nog niet. Inmiddels -had de blinde, door zijn gering succes ontmoedigd, opgehouden te spelen en de Campanera -stond eensklaps onbewegelijk stil. -</p> -<p>Wij kwamen toen op den inval, den <i lang="es">ciego</i> zijn instrument te vragen voor een <i lang="es">aficionado</i>, die aanbood hem een oogenblik te vervangen; hij scheen recht in zijn schik van de -zaak af te komen, en weldra speelde een onzer den <i lang="es">Jaleo</i>, ik durf zeggen, met groot talent; want de Campanera, door het spel aangevuurd, danste -het slot van den <i lang="es">Jaleo de Jerez</i> onder het uitbundig gejuich der menigte, waarvan ook een gedeelte aan den geïmproviseerden -vioolspeler toekwam. Toch verloor de <i lang="es">bolera</i> het hoofd te midden van haar zegepraal niet: zij sloeg een blik op een lange figuur -met groote rosachtige bakkebaarden, die ons toescheen een Engelschman te zijn, en -na voor hem eenige passen gedanst te hebben, die zij met hare bevalligste glimlachjes -accompagneerde, wierp zij hem, terwijl zij zich verwijderde, een geborduurden zakdoek -toe. -</p> -<p>De Engelschman bekeek dien aan alle kanten en zag ons met een verbaasden blik aan; -wij legden hem uit, dat, als de <i lang="es">Jaleo</i> is afgedanst, de andalusische danseresse, even als de indische bayaderen, de gewoonte -hadden haar zakdoek aan een der toeschouwers, die door haar was opgemerkt, toe te -werpen, en dat deze, in ruil voor zulk een vleiende onderscheiding, haar dien gewoonlijk -teruggaf met een in een der hoeken geknoopten <i lang="es">durillo</i>. De Engelschman deed gewillig wat wij hem zeiden, en de Campanera, na het goudstukje -te hebben opgestoken, bedankte hem door nog eenige passen voor hem uit te voeren. -</p> -<p>De zoo gewenschte guitarrero daagde eindelijk, in gezelschap van een aantal <i lang="es">cantadores</i>, op: het was een mooie kerel van Sevilla, die het andalusische costuum recht kranig -droeg. Hij heette Enrique Prado, en had een heerlijke stem, ofschoon hij, even als -bijna alle Andalusiërs, een weinig door den neus zong. Na een paar zeer origineele -grepen in de snaren, begon hij een paar in Andalusië populaire coupletten of <i lang="es">coplas de baile</i> te zingen, waarvan de vertaling luidt: -</p> -<p>„De liefde ontstaat in het hart als een plant door de genegenheid besproeid, maar -de hardheid doet haar verkwijnen; als zij er wortel schiet, en men haar uitrukt, neemt -men een gedeelte der ziel mede. -</p> -<p>„Gedachte, gij die sneller vliegt dan de vogel, breng dit souvenir aan haar die gij -kent, en zeg aan mijne liefste dat ik haar beeltenis draag in mijn hart.” -</p> -<p>Na dit couplet begonnen de dansen van nieuws af aan, en de voornaamste <i lang="es">boleras</i> wilden zich in een <i lang="es">solo</i> onderscheiden; de <i lang="es">boleras de Jaleo</i>, de <i lang="es">mollares</i>, de <i lang="es"><span class="corr" id="xd31e2059" title="Bron: panederos">panderos</span></i> en andere andalusische dansen werden uitgevoerd, onder het accompagnement van gitaren -en castagnetten, want ieder der <i lang="es">aficionados</i> had, als een echte Andalusiër, zijn instrument bij zich. Eindelijk scheidde men, -en te huis gekomen, meenden wij den ganschen nacht door in onzen slaap niets anders -te hooren dan <i lang="es">jaleos</i>, <i lang="es">boleras</i> en allerhande andalusische liederen, waaraan het verplichte accompagnement niet ontbrak. -</p> -<p>Een echte sevillasche dans, en die, even als de <i lang="es">Zapateado</i>, gewoonlijk door eene vrouw alleen wordt gedanst, is de <i lang="es">vito Sevillano</i>, welks naam waarschijnlijk van den heiligen Vitus afkomstig is. Er zijn weinig dansen, -waarvan de muziek zoo vroolijk en wegsleepend is als van dezen door de <i lang="es">majas</i> van Sevilla zoo zeer gewilden dans, die er vermaak in scheppen hem tusschen twee -glazen andalusischen wijn uit te voeren in de <i lang="es">melonares</i> of de <i lang="es">cortijos</i>, door den Guadalquivir besproeid. -</p> -<p>Op zekeren dag door een onzer vrienden, een inwoner van Sevilla, uitgenoodigd, zagen -wij dien door eene der beroemdste <i lang="es">balaidoras</i> dansen; wij kwamen te midden van een gezelschap terecht, waar het feest der beide -patronessen van Sevilla gevierd werd. Het ontbijt was juist afgeloopen, en er was -op de tafel niets overgebleven dan eenige glazen wijn van een goudgele kleur. <i lang="es">Encarnacion</i>, dit was de naam van de maja, die men had uitgenoodigd eens te dansen, klom langzaam -op de tafel<span class="corr" id="xd31e2097" title="Niet in bron">.</span> Aanstonds vernam men het geluid der guitaar, der castagnetten en der <i lang="es">panderos</i>, en zij begon met bevalligheid en bewonderenswaardige zekerheid te dansen, zonder -een der verspreide en voor hare voeten staande glazen aan te raken, terwijl een der -<i lang="es">majos</i> daarbij een liedje zong. Na hem herhaalden al de aanwezigen dit refrein in koor, -terwijl zij in de hand de maat sloegen. -</p> -<div lang="es" class="lgouter"> -<p class="line">Salero, Salero! -</p> -<p class="line">Arimeta acá, -</p> -<p class="line">Que vienne el torito, -</p> -<p class="line">Valiente estocáa!</p> -</div> -<p class="first">„Bekoorlijke, bekoorlijke—nader mij—want hier is de stier;—de lange stootdegen!” -</p> -<p>Een ander vervolgde met dat geliefde couplet, waarin de vrouwen bij verschillende -metalen worden vergeleken. -</p> -<p>„De jonge meisjes zijn van goud—de getrouwde vrouwen van zilver;—de weduwen zijn van -koper, en de oude vrouwen van blik.” -</p> -<p>De danseres zette voortdurend haar dans tusschen de glazen voort, toen zich een stem -liet hooren: -</p> -<p><i lang="es">Tire oste la <span class="corr" id="xd31e2118" title="Bron: cana">caña</span>! Tire oste la <span class="corr" id="xd31e2121" title="Bron: cana">caña</span>!</i> -</p> -<p><i lang="es">Tirar la <span class="corr" id="xd31e2128" title="Bron: cana">caña</span></i>, letterlijk vertaald <i>het glas werpen</i>, beteekent in Andalusië een <i lang="fr">tour d’adresse</i>, dien de danseres soms midden onder het dansen uitvoert en daarin bestaat, dat zij -met een snelle beweging een <span class="corr" id="xd31e2136" lang="es" title="Bron: cana">caña</span>, een glaasje, dat zich uitstekend voor dien <i>tour</i> leent, omhoog werpt en den daarin aanwezigen wijn uitdrinkt. -</p> -<p>Encarnation volbracht dit kunststuk allervoortreffelijkst zonder een oogenblik uit -de maat te geraken, en na in één teug de <span class="corr" id="xd31e2143" title="Bron: cana">caña</span> geledigd te hebben, sprong zij even vlug van de tafel als zij er op was gestegen. -</p> -<p>Wij hopen later met deze schetsen uit het volksleven voort te gaan. -<span class="pageNum" id="xd31e2148">[<a href="#xd31e2148">100</a>]</span></p> -<p></p> -<div class="figure p1868-100width"><img src="images/p1868-100.jpg" alt="Een academia de baile, te Sevilla." width="489" height="720"><p class="figureHead">Een <i lang="es">academia de baile</i>, te Sevilla.</p> -</div><p> -</p> -</div> -</div> -</div> -<div class="footnotes"> -<hr class="fnsep"> -<div class="footnote-body"> -<div class="fndiv" id="xd31e249"> -<p class="footnote"><span class="fnlabel"><a class="noteRef" href="#xd31e249src">1</a></span> Volgens de overlevering zou Peter de Wreede de hoofden van vier meineedige rechters -tot een afschrikkend voorbeeld aan dien muur hebben laten vastnagelen, terwijl men -later dit schilderwerk er op had aangebracht om de herinnering aan de <i>rechtvaardigheid</i> des konings te bewaren. <a class="fnarrow" href="#xd31e249src" title="Ga terug naar noot 1 in tekst.">↑</a></p> -</div> -<div class="fndiv" id="xd31e540"> -<p class="footnote"><span class="fnlabel"><a class="noteRef" href="#xd31e540src">2</a></span> In de taal der gitanos: de beul. <a class="fnarrow" href="#xd31e540src" title="Ga terug naar noot 2 in tekst.">↑</a></p> -</div> -<div class="fndiv" id="xd31e1622"> -<p class="footnote"><span class="fnlabel"><a class="noteRef" href="#xd31e1622src">3</a></span> Dit woord komt van <i lang="es">picaro</i>, hetwelk deugniet beteekent. <a class="fnarrow" href="#xd31e1622src" title="Ga terug naar noot 3 in tekst.">↑</a></p> -</div> -<div class="fndiv" id="xd31e1674"> -<p class="footnote"><span class="fnlabel"><a class="noteRef" href="#xd31e1674src">4</a></span> Tegenwoordig heet deze dans <i lang="es">rasqueado</i> of <i lang="es">rasquear</i>, hetgeen aframmelen beteekent. De guitarrero raakt beurtelings al de snaren aan, -nu eens met zijn duim, dan met de vier andere vingers der rechterhand; dat is nog -de geliefkoosde manier onder het volk om op de guitaar te spelen. <a class="fnarrow" href="#xd31e1674src" title="Ga terug naar noot 4 in tekst.">↑</a></p> -</div> -</div> -</div> -</div> -</div> -<div class="back"> -<div class="transcriberNote"> -<h2 class="main">Colofon</h2> -<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3> -<p class="first">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met vrijwel geen beperkingen -van welke soort dan ook. U mag het kopiëren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden -van de Project Gutenberg Licentie in dit eBoek of on-line op <a class="seclink xd31e44" title="Externe link" href="https://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>. -</p> -<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctieteam op <a class="seclink xd31e44" title="Externe link" href="https://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>. -</p> -<p>Dit artikel is een Nederlandse bewerking van hoofdstuk XII van <i lang="fr">L’Espagne</i> door Jean-Charles Davillier. Scans van het <a id="xd31e57" href="#xd31e57ext">Franse origineel</a> zijn te vinden in het Internet Archive. -</p> -<h3 class="main">Metadata</h3> -<table class="colophonMetadata" summary="Metadata"> -<tr> -<td><b>Titel:</b></td> -<td>Omwandelingen door een gedeelte van Spanje</td> -<td></td> -</tr> -<tr> -<td><b>Auteur:</b></td> -<td>Jean-Charles Davillier (1823–1883)</td> -<td>Info <span class="externalUrl">https://viaf.org/viaf/14854908/</span></td> -</tr> -<tr> -<td><b>Illustrator:</b></td> -<td>Gustave Doré (1832–1883)</td> -<td>Info <span class="externalUrl">https://viaf.org/viaf/41839207/</span></td> -</tr> -<tr> -<td><b>Aanmaakdatum bestand:</b></td> -<td>2022-11-18 21:13:09 UTC</td> -<td></td> -</tr> -<tr> -<td><b>Taal:</b></td> -<td>Nederlands (Spelling De Vries-Te Winkel)</td> -<td></td> -</tr> -<tr> -<td><b>Oorspronkelijke uitgiftedatum:</b></td> -<td>1868</td> -<td></td> -</tr> -</table> -<h3 class="main">Codering</h3> -<p class="first">Dit boek is weergegeven in oorspronkelijke schrijfwijze. Afgebroken woorden aan het -einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel -zijn verbeterd. Deze verbeteringen zijn aangegeven in de colofon aan het einde van -dit boek.</p> -<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3> -<ul> -<li>2022-11-13 Begonnen. -</li> -</ul> -<h3 class="main">Externe Referenties</h3> -<p>Project Gutenberg plaatst geen actieve externe links in haar eboeken. -De volgende URL's worden puur ter informatie getoond. U kunt ze desgewenst kopiëren -en in de adresbalk van uw browser plakken. -</p> -<table class="externalReferenceTable"> -<tr> -<th>Bladzijde</th> -<th>URL</th> -</tr> -<tr> -<td><a class="pageref" id="xd31e57ext" href="#xd31e57">n.v.t.</a></td> -<td><span class="externalUrl">https://archive.org/details/bnf-bpt6k1044806r/page/296/mode/2up</span></td> -</tr> -</table> -<h3 class="main">Verbeteringen</h3> -<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p> -<table class="correctionTable" summary="Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst."> -<tr> -<th>Bladzijde</th> -<th>Bron</th> -<th>Verbetering</th> -<th>Bewerkingsafstand</th> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e132">77</a>, <a class="pageref" href="#xd31e218">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Banos</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Baños</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e138">77</a>, <a class="pageref" href="#xd31e1392">92</a>, <a class="pageref" href="#xd31e2097">99</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900"> -[<i>Niet in bron</i>] -</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">.</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e180">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">de die</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">die</td> -<td class="bottom">3</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e186">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Pato</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Patio</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e189">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Doucellas</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Doncellas</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e225">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">maitres</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">maitresse</td> -<td class="bottom">2</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e229">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">bano</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">baño</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e234">78</a>, <a class="pageref" href="#xd31e797">86</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Senor</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Señor</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e237">78</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">haver catado</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">haber cortado</td> -<td class="bottom">3</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e287">79</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Canos</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Caños</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e320">79</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">te weeg</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">teweeg</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e453">82</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">senor</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">señor</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e579">83</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900"> -[<i>Niet in bron</i>] -</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">„</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e590">83</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">punalas</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">puñalas</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e595">83</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900"> -[<i>Niet in bron</i>] -</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">”</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e599">83</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Van daag</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Vandaag</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e607">83</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">moordenaaar</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">moordenaar</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e639">84</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">mischien</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">misschien</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e663">84</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">hij</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">bij</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e738">84</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">,</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">.</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e790">86</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">. ..</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">.…</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e856">86</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">onmetelijke</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">onmetelijk</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1031">88</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">hierarchie</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">hiërarchie</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1042">88</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">nino</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">niño</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1071">88</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">verwonderijk</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">verwonderlijk</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1079">88</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">zedere</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">zekere</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1128">90</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castanera</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañera</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1231">90</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">groote</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">grootte</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1248">91</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">kustenaars</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">kunstenaars</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1308">92</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Zaturdags</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Zaterdags</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1350">92</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900"> -[<i>Niet in bron</i>] -</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900"> heeft</td> -<td class="bottom">6</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1377">92</a>, <a class="pageref" href="#xd31e1487">94</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castanuelas</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañuelas</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1388">92</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">catanuelas</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañuelas</td> -<td class="bottom">2 / 1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1446">94</a>, <a class="pageref" href="#xd31e1807">96</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Malaguena</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Malagueña</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1483">94</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">Espana</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">España</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1491">94</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castanetas</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañetas</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1502">94</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castanetear</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañetear</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1507">94</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castanuela</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">castañuela</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1658">95</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Covurrabris</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Covarrubias</td> -<td class="bottom">4</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1669">95</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Fermandez</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">Fernandez</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1722">96</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">geklikkak</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">geklikklak</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1790">96</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">vereieping</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">verdieping</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1833">96</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">dueno</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">dueño</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e1976">98</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">dansereres</td> -<td class="width40 bottom" lang="nl-1900">danseres</td> -<td class="bottom">2</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e2059">99</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">panederos</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">panderos</td> -<td class="bottom">1</td> -</tr> -<tr> -<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd31e2118">99</a>, <a class="pageref" href="#xd31e2121">99</a>, <a class="pageref" href="#xd31e2128">99</a>, <a class="pageref" href="#xd31e2136">99</a>, <a class="pageref" href="#xd31e2143">99</a></td> -<td class="width40 bottom" lang="es">cana</td> -<td class="width40 bottom" lang="es">caña</td> -<td class="bottom">1 / 0</td> -</tr> -</table> -</div> -</div> -<div lang='en' xml:lang='en'> -<div style='display:block; margin-top:4em'>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK <span lang='nl' xml:lang='nl'>OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE VAN SPANJE</span> ***</div> -<div style='text-align:left'> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Updated editions will replace the previous one—the old editions will -be renamed. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright -law means that no one owns a United States copyright in these works, -so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United -States without permission and without paying copyright -royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part -of this license, apply to copying and distributing Project -Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ -concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, -and may not be used if you charge for an eBook, except by following -the terms of the trademark license, including paying royalties for use -of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for -copies of this eBook, complying with the trademark license is very -easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation -of derivative works, reports, performances and research. Project -Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may -do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected -by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark -license, especially commercial redistribution. -</div> - -<div style='margin-top:1em; font-size:1.1em; text-align:center'>START: FULL LICENSE</div> -<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE</div> -<div style='text-align:center;font-size:0.9em'>PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free -distribution of electronic works, by using or distributing this work -(or any other work associated in any way with the phrase “Project -Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full -Project Gutenberg™ License available with this file or online at -www.gutenberg.org/license. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ -electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to -and accept all the terms of this license and intellectual property -(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all -the terms of this agreement, you must cease using and return or -destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your -possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a -Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound -by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person -or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be -used on or associated in any way with an electronic work by people who -agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few -things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works -even without complying with the full terms of this agreement. See -paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project -Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this -agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ -electronic works. See paragraph 1.E below. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the -Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection -of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual -works in the collection are in the public domain in the United -States. If an individual work is unprotected by copyright law in the -United States and you are located in the United States, we do not -claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, -displaying or creating derivative works based on the work as long as -all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope -that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting -free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ -works in compliance with the terms of this agreement for keeping the -Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily -comply with the terms of this agreement by keeping this work in the -same format with its attached full Project Gutenberg™ License when -you share it without charge with others. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern -what you can do with this work. Copyright laws in most countries are -in a constant state of change. If you are outside the United States, -check the laws of your country in addition to the terms of this -agreement before downloading, copying, displaying, performing, -distributing or creating derivative works based on this work or any -other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no -representations concerning the copyright status of any work in any -country other than the United States. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.1. The following sentence, with active links to, or other -immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear -prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work -on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the -phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, -performed, viewed, copied or distributed: -</div> - -<blockquote> - <div style='display:block; margin:1em 0'> - This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most - other parts of the world at no cost and with almost no restrictions - whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms - of the Project Gutenberg License included with this eBook or online - at <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. If you - are not located in the United States, you will have to check the laws - of the country where you are located before using this eBook. - </div> -</blockquote> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is -derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not -contain a notice indicating that it is posted with permission of the -copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in -the United States without paying any fees or charges. If you are -redistributing or providing access to a work with the phrase “Project -Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply -either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or -obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ -trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted -with the permission of the copyright holder, your use and distribution -must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any -additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms -will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works -posted with the permission of the copyright holder found at the -beginning of this work. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ -License terms from this work, or any files containing a part of this -work or any other work associated with Project Gutenberg™. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this -electronic work, or any part of this electronic work, without -prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with -active links or immediate access to the full terms of the Project -Gutenberg™ License. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, -compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including -any word processing or hypertext form. However, if you provide access -to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format -other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official -version posted on the official Project Gutenberg™ website -(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense -to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means -of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain -Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the -full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, -performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works -unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing -access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works -provided that: -</div> - -<div style='margin-left:0.7em;'> - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from - the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method - you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed - to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has - agreed to donate royalties under this paragraph to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid - within 60 days following each date on which you prepare (or are - legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty - payments should be clearly marked as such and sent to the Project - Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in - Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg - Literary Archive Foundation.” - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies - you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he - does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ - License. You must require such a user to return or destroy all - copies of the works possessed in a physical medium and discontinue - all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ - works. - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of - any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the - electronic work is discovered and reported to you within 90 days of - receipt of the work. - </div> - - <div style='text-indent:-0.7em'> - • You comply with all other terms of this agreement for free - distribution of Project Gutenberg™ works. - </div> -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project -Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than -are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing -from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of -the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set -forth in Section 3 below. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable -effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread -works not protected by U.S. copyright law in creating the Project -Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ -electronic works, and the medium on which they may be stored, may -contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate -or corrupt data, transcription errors, a copyright or other -intellectual property infringement, a defective or damaged disk or -other medium, a computer virus, or computer codes that damage or -cannot be read by your equipment. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right -of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project -Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project -Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all -liability to you for damages, costs and expenses, including legal -fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT -LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE -PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE -TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE -LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR -INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH -DAMAGE. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a -defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can -receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a -written explanation to the person you received the work from. If you -received the work on a physical medium, you must return the medium -with your written explanation. The person or entity that provided you -with the defective work may elect to provide a replacement copy in -lieu of a refund. If you received the work electronically, the person -or entity providing it to you may choose to give you a second -opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If -the second copy is also defective, you may demand a refund in writing -without further opportunities to fix the problem. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth -in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO -OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT -LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied -warranties or the exclusion or limitation of certain types of -damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement -violates the law of the state applicable to this agreement, the -agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or -limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or -unenforceability of any provision of this agreement shall not void the -remaining provisions. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the -trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone -providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in -accordance with this agreement, and any volunteers associated with the -production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ -electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, -including legal fees, that arise directly or indirectly from any of -the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this -or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or -additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any -Defect you cause. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of -electronic works in formats readable by the widest variety of -computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It -exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations -from people in all walks of life. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Volunteers and financial support to provide volunteers with the -assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s -goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will -remain freely available for generations to come. In 2001, the Project -Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure -and permanent future for Project Gutenberg™ and future -generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see -Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit -501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the -state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal -Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification -number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by -U.S. federal laws and your state’s laws. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, -Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up -to date contact information can be found at the Foundation’s website -and official page at www.gutenberg.org/contact -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread -public support and donations to carry out its mission of -increasing the number of public domain and licensed works that can be -freely distributed in machine-readable form accessible by the widest -array of equipment including outdated equipment. Many small donations -($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt -status with the IRS. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -The Foundation is committed to complying with the laws regulating -charities and charitable donations in all 50 states of the United -States. Compliance requirements are not uniform and it takes a -considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up -with these requirements. We do not solicit donations in locations -where we have not received written confirmation of compliance. To SEND -DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state -visit <a href="https://www.gutenberg.org/donate/">www.gutenberg.org/donate</a>. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -While we cannot and do not solicit contributions from states where we -have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition -against accepting unsolicited donations from donors in such states who -approach us with offers to donate. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -International donations are gratefully accepted, but we cannot make -any statements concerning tax treatment of donations received from -outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Please check the Project Gutenberg web pages for current donation -methods and addresses. Donations are accepted in a number of other -ways including checks, online payments and credit card donations. To -donate, please visit: www.gutenberg.org/donate -</div> - -<div style='display:block; font-size:1.1em; margin:1em 0; font-weight:bold'> -Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Professor Michael S. Hart was the originator of the Project -Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be -freely shared with anyone. For forty years, he produced and -distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of -volunteer support. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed -editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in -the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not -necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper -edition. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -Most people start at our website which has the main PG search -facility: <a href="https://www.gutenberg.org">www.gutenberg.org</a>. -</div> - -<div style='display:block; margin:1em 0'> -This website includes information about Project Gutenberg™, -including how to make donations to the Project Gutenberg Literary -Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to -subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. -</div> - -</div> -</div> -</body> -</html> diff --git a/old/69384-h/images/new-cover.jpg b/old/69384-h/images/new-cover.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 4604161..0000000 --- a/old/69384-h/images/new-cover.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-077.jpg b/old/69384-h/images/p1868-077.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 9691160..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-077.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-080.jpg b/old/69384-h/images/p1868-080.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index b22a8a2..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-080.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-081.jpg b/old/69384-h/images/p1868-081.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 745a10a..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-081.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-085.jpg b/old/69384-h/images/p1868-085.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index cebf7c1..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-085.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-088.jpg b/old/69384-h/images/p1868-088.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index bf546d0..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-088.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-089.jpg b/old/69384-h/images/p1868-089.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index d870997..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-089.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-093.jpg b/old/69384-h/images/p1868-093.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index b60fdea..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-093.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-097.jpg b/old/69384-h/images/p1868-097.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 8027ac6..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-097.jpg +++ /dev/null diff --git a/old/69384-h/images/p1868-100.jpg b/old/69384-h/images/p1868-100.jpg Binary files differdeleted file mode 100644 index 98a0ba5..0000000 --- a/old/69384-h/images/p1868-100.jpg +++ /dev/null |
