diff options
| author | Roger Frank <rfrank@pglaf.org> | 2025-10-15 04:45:46 -0700 |
|---|---|---|
| committer | Roger Frank <rfrank@pglaf.org> | 2025-10-15 04:45:46 -0700 |
| commit | b5c717d77ec59e086212f9641c3f1fcc973e5bb9 (patch) | |
| tree | 2a42b130a0880fb0a85a2567c2bb9a59e06054a6 /14982-h | |
Diffstat (limited to '14982-h')
| -rw-r--r-- | 14982-h/14982-h.htm | 2623 | ||||
| -rw-r--r-- | 14982-h/images/001.gif | bin | 0 -> 9975 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 14982-h/images/002.gif | bin | 0 -> 690 bytes |
3 files changed, 2623 insertions, 0 deletions
diff --git a/14982-h/14982-h.htm b/14982-h/14982-h.htm new file mode 100644 index 0000000..828acbc --- /dev/null +++ b/14982-h/14982-h.htm @@ -0,0 +1,2623 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> +<head> +<meta name="generator" content="HTML Tidy, see www.w3.org" /> +<meta http-equiv="Content-Type" +content="text/html; charset=iso-8859-1" /> +<title>The Project Gutenberg eBook of PANUKALA SA PAGKAKANA NANG +REPÚBLIKA NANG PILIPINAS, by APOLINARIO MABINI.</title> +<style type="text/css"> +/*<![CDATA[ XML blockout */ +<!-- + P { margin-top: .75em; + text-align: justify; + margin-bottom: .75em; + } + H1,H2,H3,H4,H5,H6 { + text-align: center; /* all headings centered */ + } + HR { width: 33%; + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + } + BODY{margin-left: 10%; + margin-right: 10%; + } + .linenum {position: absolute; top: auto; left: 4%;} /* poetry number */ + .note {margin-left: 2em; margin-right: 2em; margin-bottom: 1em;} /* footnote */ + .blkquot {margin-left: 4em; margin-right: 4em;} /* block indent */ + .pagenum {position: absolute; right: 92%; font-size: smaller; text-align: left;} /* page numbers */ + .sidenote {width: 20%; margin-bottom: 1em; margin-top: 1em; padding-left: 1em; font-size: smaller; float: right; clear: right;} + + .poem {margin-left:10%; margin-right:10%; text-align: left;} + .poem br {display: none;} + .poem .stanza {margin: 1em 0em 1em 0em;} + .poem span {display: block; margin: 0; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} + .poem span.i2 {display: block; margin-left: 2em;} + .poem span.i4 {display: block; margin-left: 4em;} + .poem .caesura {vertical-align: -200%;} + // --> + /* XML end ]]>*/ + +</style> +</head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Panukala sa Pagkakana nang Repúblika nang +Pilipinas, by Apolinario Mabini + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Panukala sa Pagkakana nang Repúblika nang Pilipinas + +Author: Apolinario Mabini + +Release Date: February 8, 2005 [EBook #14982] + +Language: Tagalog + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANUKALA SA PAGKAKANA *** + + + + +Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG +Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by +University of Michigan. + + + + + + +</pre> + +<pre> +[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is +marked as ~g.] + +[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa +upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon +ay hindi na ginagamit.] +</pre> + +<br /> + + +<h1><a href="images/001.gif"><img src="images/001.gif" border="0" +alt="Panukala" width="324" height="429" /></a></h1> + +<br /> + + +<h1>PANUKALA SA PAGKAKANA</h1> + +<h1>NANG</h1> + +<h1>REPÚBLIKA NANG PILIPINAS</h1> + +<h3>MEY PAHINTULOT ANG GOBIERNO.</h3> + +<h3>KAVITE</h3> + +<a id="Page_2" name='Page_2'></a> + +<h4>Limbagan, sa kapamahalaan ni M.Z. Fajardo</h4> + +<h3>1898.</h3> + +<hr style='width: 65%;' /> +<br /> + + +<h2><i>Sa M. Presidente nang Gobierno Revolucionario ó +Pamunoang Tagapagbañgong puri</i>,</h2> + +<p><i>Si Apolinario Mabini, taglay ang puspos na galang, ay +dumudulog po sa inyo at nagsasaysay</i>:</p> + +<p><i>Sa pagka't di nalilin~gid sa kaniya na sa ganitong kapiitan +nang bayan ay may katungkulan ang sino mang taga Pilipinas na +umabuloy sa boong makakaya sa pagtatayo n~g lubhang malaking gawa +n~g ating pagbabagong buhay, at natatanto din ang pagkakailan~gang +magcaroon ang bayan n~g kamunti man lamang pagkaaninaw tungcol sa +katatayoan at pagkabuhay n~g isang bayang nagsasarilí, upang +macapamili n~g lalong maigui, ay sumulat n~g isang munting libro na +ang Pamagát ay «PANUKALA SA PAGKAKANA NANG +REPÚBLIKA NANG PILIPINAS»</i>.</p> + +<p><i>Sa pagka't walang nakahihila sa kaniya kundi ang nakaisaisang +han~gad na paquinaban~gan n~g kaniyang m~ga kababayan ang kamunti +pa niyang lakas, ay namamanhik sa inyo na mangyaring ipalimbag at +ipakalat ang nasabing libro at magpasin~gil sa kan~gino mang +magcailan~gan nito n~g halagang maaabot n~g lahat na hanap-buhay, +upang magamit yaon sa m~ga kailan~gan sa Pagbaban~gong puri +(Revolución) gaano man ang halagá</i>.</p> + +<p><i>In~gatan po kayo n~g Dios na mahabang panahon. Tan~gway +ikalima n~g<a id="Page_3" name='Page_3'></a> Julio n~g taong isang +libo walong daan at siyam na pu't walo</i>.</p> + +<p><a href="images/002.gif"><img src="images/002.gif" border="0" +alt="Apo Mabini" width="205" height="53" /></a></p> + +<br /> + + +<hr style='width: 65%;' /> +<h2>GOBIERNO REVOLUCIONARIO N~G PILIPINAS 6 NANG JULIO NANG TAONG +1898.</h2> + +<p>Ayon sa kahin~giang nan~gun~guna, ay limbaguin at ikalat ang +librong sinasabi, na ang halaga ay <i>isang peseta</i> bawat isa, +na iuukol sa mg~a kailan~gang sinasabi n~g gumawa.</p> + +<p>E. AGUINALDO.</p> + +<br /> +<hr style='width: 65%;' /> +<a id="p1" name='p1'></a> + +<h2>SA BAYANG PILIPINAS</h2> + +<p>Sa pagca't talastas co na ang pagbaban~gon ay isa lamang +paghahalili ó pagiiba caya, ay quinusá cong yao'y +siyang maguing dahil nang iyong ganap na pagbabagong buhay at +pagbabalat cayó.</p> + +<p>Sa bagay na ito'y idinulot co sa iyo ang tunay na sampong utos +nang Dios, upang mataroc mo na ang bait, ang iyong sariling +calooban ang nacaisaisang matibay at uagás na patungtun~gan +nang pagaalaga sa iyong ugali, at gayon din naman ang casipagan ang +siya lamang lalong matibay na haligui nang pagpapalaqui sa iyong +catauan. Dahil dito'y <a id="Page_10" name='Page_10' +class='pagenum'>Pahina 10</a> mapaquiquilala mo na ang tunay na +capurihan, ang uagás na camahalan ay di naquiquita sa +dugó; cundi sa ugali nang tauo na linalang sa hin~ga nang +bait at sa himas nang malinis na gaua.</p> + +<p>Kinusa co rin namang iguhit doon ang simuláng +mapagcucunan mo nang dapat asalin sa iyong bayan, na hindi pa +na-aabot nang iyong pagiisip, alang-alang sa pan~gan~galaga at +pagpupuyat nang nagpapangap mong ina na malapit pang di palac sa +inang pan~gaman ó inali; ibig cong ipaquilala sa iyo na ang +cagalin~gan nang isa ay di macacatumbas nang cagalin~gan nang +lahat, na ang isang tauo ay ualang halaga cun ititimbang sa isang +bayan hari nan~gang iuacsí iyang caraycotan at di tantong +paghahan~gad nang iyo lamang na pagcapadasaling na siyang dumadagan +at umiinis sa iyo, iyang capanaghilian at pagmamapuri na +nacaduduahagui sa iyo at ang cahambugan at catabilang iquinahahalay +mo. Kinacailan~gang tunay na butasan mo ang iyong man~ga ugat nang +lumabas na paminsanan iyang buloc at masamang dugong isinilid nang +iyong ina-inahan, upang yao'y quilanlin mong utang sa caniya +magpacailan man.</p> + +<p>Ito n~ga't di iba ang pagbabagong ugali na hinaha~gad co: and +pagbabalat cayó ay maquiquita mo dito sa Panucala sa +panahong sasapit. ¿Nataosan co caya ang aquing +hinaha~gad?</p> + +<a id="Page_11" name='Page_11' class='pagenum'>Pahina 11</a> + +<p>Icao na ang magsabi, yayamang dahil lamang dito caya aco +cumucuhang tanong sa iyo; n~guni't ang masasabi co lamang ay cung +pagninilayin mo ang aquin man~ga gaua, ay, maquiquilalang pilit na +uala acong ibang pacay cundi ito: una ay turuan ang man~ga tauo; +saca biguian sila nang lalong malalaquing caluagan at calayaan, +nang pagsaquitan nang baua't isa sa boó niyang caya ang lalo +niyang minamabuti sa daan nang magaling at nang catouiran; bago co +ibubucas ang pintó nang pamamahalá sa bayan sa ma~ga +marurunong, nang canilang usiguin at lipulin nang ualang saua at +humpay ang masamang gaui na binanguit co sa itaas, upang ang man~ga +quilos nang naturang pamamahalá ay sumunod sa atas nang +bait, maquisama sa gauang magaling at tumun~go lamang sa catouiran; +tuloy namang aanyayahan nang pacundan~gan ang man~ga tumutulong +nang lalong malaqui sa man~ga dadalhin nang bayan, nang +pagtatangquilic nang lahat na gumagaua nang magaling at nang +pitagan ang man~ga babaying may puri; at catapustapusa'y sa +capupunan nang lahat nang ito ay uala acong quiquilin~gan at uala +namang cacabiguin sa pamamahagui nang man~ga paquinabang at +dadalhin sa bayan, upang maitayó co ang casamahan nang +man~ga tauong mahal, hindi sa dugó at hindi rin sa man~ga +caran~galang paquitang tauo, cundi sa puso at tunay na carapatan +nang bauat isa.</p> + +<p>Naquita mo na't itong pacay ay mahirap at malaqui; n~guni't sa +iyo aco umaasa, palibhasa'y icao ay malaqui rin at malacas pa.</p> + +<p>Naualan ca nang man~ga anac na daquila at hindi +mapapalitán, n~guni't <a id="Page_13" name='Page_13' +class='pagenum'>Pahina 13</a>a>ualang cailan~gan: gumaua tayo at +umasa at ang Dios ay laong malaqui sa lahat.</p> + +<p>Mayo nang 1898.</p> + +<br /> +<hr style='width: 65%;' /> +<h2>ANG TUNAY NA SAMPUNG UTOS NANG DIOS</h2> + +<p>Una. Ibiguin mo ang Dios at ang iyong puri n~g lalo sa lahat n~g +bagay: ang Dios na siyang bucal n~g boong catotohanan, n~g boong +catuiran at boong lacás; ang paghahan~gad n~g puri ang siya +lamang macaaaquit sa iyo na huag magbulaan, cundi laguing manuto sa +catuiran at magtaglay n~g casipagan.</p> + +<p>Icalaua. Sambahin mo ang Dios sa paraang lalong minamatuid at +minamarapat n~g iyong bait at sariling calooban, na cun tauagui'y +consiensia; sa pagca't sa iyong consiensia na sumisisi sa gaua mong +masama at pumupuri sa magaling ay doon nan~gun~gusap ang iyong +Dios.</p> + +<p>Icatlo. Sanayin mo at dagdagan ang catutubong alam at ta <a +id="Page_14" name='Page_14' class='pagenum'>Pahina 14</a> las +n~g isip na ipinagcaloob n~g Dios sa iyo sa pamamagitan n~g +pagaaral, at pagsaquitan mo sa boong macacaya ang gauang +quinahihiligan n~g iyong loob, na huag cang sisinsay cailan man sa +daan n~g magaling at n~g catuiran, n~g mapasa iyo ang lahat na +bagay na dapat mong cailan~ganin at sa paraang ito'y macatulong ca +sa icasusulong n~g calahatan: cun gayo'y magaganap mo ang +ipinatutungcol sa iyo n~g Dios sa buhay na ito, at cun ito'y +maganap mo'y magcacapuri ca at cun maypuri ca na'y ipatatanghal mo +ang calualhatian n~g iyong Dios.</p> + +<p>Icapat. Ibiguin mo ang iyong bayan ó Inang bayan na +ca-icalaua n~g Dios at n~g iyong puri at higuit sa iyong sarili, sa +pagca't siya ang nacaisa-isang Paraisong pinaglaguian sa iyo n~g +Dios sa buhay na itó; bugtong na pasunod sa iyong lahi; +nacaisa-isang mamamana mo sa iyong m~ga pinagnuno; at siya lamang +pagasa n~g iyong inanac; dahil sa caniya'y humahauac ca n~g buhay, +pagibig at pagaari; natatamo mo ang caguinhauahan, capurihan at ang +Dios.</p> + +<p>Icalima. Pagsaquitan mo ang caguinhauahan n~g iyong bayan n~g +higuit sa iyong sarili at pagpilitan mong siya'y pagharian n~g +cabaitan, n~g catuiran at n~g casipagan: sa pagca't cun maguinhaua +siya'y pilit ding guiguinhaua icao at ang iyong casambahay at +camaganacan.</p> + +<p>Icaanim. Pagpilitan mo ang casarinlán n~g iyong bayan. Sa +pagca't icao lamang ang tunay na macapagmamasaquit sa caniyang +icadadaquila at icatatanghal, palibhasa'y ang caniyang casarinlan +ang siya mong sariling caluagan at calayaan, ang caniyang pagca +daquila ang magdadala sa iyo n~g lahat mong cailan~gan at ang +caniyang pagcatanghal ang siya mong cabantugan at cabuhayang ualang +hangan.</p> + +<p>Icapitó. Sa iyong baya'y huag cang cumila <a id="Page_15" +name='Page_15' class='pagenum'>Pahina 15</a> la sa +capangyarihan nino mang tauo na hindi palagay ninyong +magcacababayan, sa pagca't ang boong capangyariha'y sa Dios ang +mumula at ang Dios ay sa consiensia n~g bauat tauo nan~gun~gusap; +caya't ang sino mang ituro at ihalal n~g man~ga consiensia n~g +lahat na mamamayan ang siya lamang macapagtataglay n~g uagas na +capangyarihan.</p> + +<p>Icaualó. Ihanap mo ang iyong bayan n~g República, +yaon bagang ang lahat na nagpupuno ay palagay n~g man~ga namamayan, +at huag mong payagan cailan man ang Monarquía ang +pagcacaroon baga nang hari; sa pagcat ualang binibigyan ang hari +nang camahalan cundi ang isa ó ilan lamang na maganac upang +maitanghal ang sarili niyang camaganacan, na siyang pangagalin~gan +nang lahat na maghahari; hindi ganito ang República na +nagbibigay n~g camahalan at carapatan sa lahat ayon sa bait n~g +bauat isa, nang pagcadaquila alangalang sa caluagan at calayaan at +n~g casaganaan at cadilagang tinataglay n~g casipagan.</p> + +<p>Icasiam. Ibiguin mo ang iyong capua tauo paris n~g pag ibig mo +sa iyong sarili, pagca't biniguian siya n~g Dios at gayon din naman +icao n~g catungculang tulun~gan ca at huag gauin sa iyo ang di niya +ibig na gauin mo sa caniya; n~guni't cun ang iyong capua ay +nagcuculang dito sa camahalmahalang catungculan at nagtatangca n~g +masama sa iyong buhay at calayaan at pag aari, ay dapat mong ibual +at lipulin siya pagca't ang mananaig n~gayo'y ang cauna-unahang +utos n~g Dios na mag in~gat ca at ini-in~gatan quitá.</p> + +<p>Icapú. Laguing itatan~gi mo sa iyong capua ang iyong +cababayan at lagui namang aariin mo siyang tunay na caibigan at +capatid ó cundi ma'y casama, palibhasa'y iisa ang inyong +capalaran, iisa rin naman ang inyong casayahan a <a id="Page_16" +name='Page_16' class='pagenum'>Pahina 16</a> t cadalamhatian, +at gayon ding nagcacaayon ang inyong m~ga hinahan~gad at +pag-aari.</p> + +<p>Caya't habang tumutulay ang m~ga patuto n~g m~ga bayan na +ibinan~gon at inaalagaan n~g pagcacanicaniya n~g m~ga lahi at +angcan, ay sa caniya lamang dapat cang macuisama at tunay na +maquipagisa sa hinahan~gad at pagaari, upang magcalacas ca sa +paquiquibaca sa caauay ninyong dalaua at sa paghanap nang lahat na +quinacailan~gan sa cabuhayan n~g tauo.</p> + +<hr style='width: 45%;' /> +<p>Unang tagobilin.—Tayo ay tinuruan at binihasa n~g +Pamunoang castila at m~ga Paring religioso sa laguing pagtataas +nang ating man~ga mata at ating pag-iisip sa isang balobalong +lan~git, upang bayaan natin sila sa pagtatamong hinusay n~g m~ga +cagalin~gan dito sa lupa. Caya't lason sa canila ang macaquita at +macabasa tayo n~g m~ga librong macapagtuturo sa atin n~g m~ga +catotohanang ito, na cung maganap natin ay matatamong ualang sala +ang caguinhauahan sa buhay na ito at sa cabila'y ang calualhatian +at cabuhayang ualang hangan.</p> + +<p>Icaluang tagobilin.—Ang inang bayan ay hindi lamang ang +cabayanan provincial, hindi lamang ang bayan (pueblo) at lalong +hindi ang lugal <a id="Page_17" name='Page_17' +class='pagenum'>Pahina 17</a> na pinan~ganacan sa baua't isa; ang +lahat na cabayanan, ang lahat na bayan at ang lahat na lugal na +tinubuan nino mang taga Pilipinas, cahit ano ang caniyang sinasamba +at ano man ang caniyang salita, ang siyang tunay na Bayang +Pilipinas na ina nating lahat.</p> + +<br /> +<hr style='width: 65%;' /> +<h2>PANUKALA SA PAGBABAN~GON<br /> +NANG<br /> +REPÚBLICA NANG PILIPINAS</h2> + +<br /> + + +<h2>UNANG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa man~ga taga +Pilipinas</i>.</h2> + +<p>I.—Man~ga taga Pilipinas: una ang man~ga tubo sa lupang +nasasacop n~g República n~g Pilipinas; icalaua ang man~ga +anac n~g ama ó inang taga Pilipinas, cahi ma't tubo sa ibang +lupa; icatlo ang man~ga taga ibang lupa na nagcaroon n~g catibayan +n~g pamamayan dito; icapat ang man~ga cahit ualang catibayan ay +nabilang na sa man~g <a id="Page_18" name='Page_18' +class='pagenum'>Pahina 18</a> a mamamayan sa alin mang bayang sacop +n~g República.</p> + +<p>Naaalis ang pagca taga Pilipinas cung lumipat n~g pamamayan sa +ibang lupa ó tumangap caya n~g catungculan sa ibang Pamunoan +n~g ualang pahintulot ang sa República.</p> + +<p>Nabibilang sa man~ga taga ibang lupa: una ang man~ga tubo dito +sa República, cung ang magugulang ay man~ga taga ibang +lupang hindi nalipat dito n~g pamamayan; icalaua ang man~ga anac +n~g amang taga ibang lupa, cahit ang ina'y taga rito, cailan ma't +quinilala n~g ama ang anac upang masunod sa caniyang +pinamamayanan.</p> + +<p>Macahihin~gi sa Kapisanan (Congreso) n~g catibayan sa paglipat +dito n~g pamamayan ang man~ga taga ibang lupang natitira dito alang +alang sa alin man sa man~ga cadahilanang ito: una sa pagca't +nacapagasaua sila sa babaying taga rito; icalaua sa pagca't may +natatayo silang hanap-buhay dito sa capuluan ó nacatuclas +caya n~g ano mang mapagquiquitaan na malaquing halaga, ó may +lupain caya ó bahay na ipinagbabayad n~g malaquing ambagan, +ó may calacal cayang pinamumuhunanan nila n~g sarili at +malaquing halagá ayon sa acala n~g Capisanan: at icatlo sa +pagca't nacagaua n~g malalaquing paglilincod sa icagagaling at +icatitimaua n~g República.</p> + +<p>Mabibilang sa man~ga mamamayan dito sa Pilipinas ang man~ga anac +nang man~ga taga ibang lupang natitira dito, cun pagsapit sa +dalauangpu at isang taong ganap ay mamayan dito at humauac nang ano +mang hanap-buhay na may casaysayan at tumalicod sa pinamamayanan +n~g caniyang magugulang sa harap nang catampatan may +capangyarihan.</p> + +<p>2.—Ang man~ga taga ibang lupa ay macatatayo cailan ma't +ibig nila sa lupang nasasacop nitong Capuluan, at macapaghahauac +n~g hanap-buhay ó ano mang catungculan na hindi hinihin~gan +nang man~ga cautusan n~g catibayang galing sa may man~ga +capangyarihan dito sa Pilipinas.</p> + +<p>Ang hindi nalipat dito n~g pamamayan ay hindi macahahauac n~g +catungculang may taglay na capangyarihan sa bayan ó +macapagpaparusa caya sa tauong bayan.</p> + +<p>3.—Ang sino mang taga Pilipinas ay may catungculang +manandata at magtangol sa bayan cun siya'y cailan~ganin ayon sa +cautusan, at umambag naman n~g nauucol sa caniyang pagaari sa +man~ga cailan~gan n~g bayan.</p> + +<p>Hindi ipahihintulot sa alin mang cautusan na mabayaran nang +salapi ang paglilincod sa sandatahan; n~guni't hindi gagamit sa +hocbong pangdigma nang tauong dinaan sa pilit haban mayroong +maquitang maglincod n~g kusa.</p> + +<p>Sino may hindi mapipilit magbayad n~g ambagang hindi ipinacacana +at tinatangap n~g Capisanan.</p> + +<p>4.—Ang sino mang taga Pilipinas at taga ibang lupa ay +hindi mapipiit cundi siya pagbuntuhan nang man~ga hinalang may +caliuanagan at catuiran na siya ang may sala, ó cun siya +caya'y nasuboc sa pag gaua nang casalanan.</p> + +<p>Ang sino mang piitin ay ibibigay pagdaca sa Hucom na may +capangyarihan, at ito'y siyang magmamacaalam sa ilalim nang boo +niyang pananagot na huag gamitan ang napipiit n~g ano mang gauing +pagpapasigao at pagpapahirap at agad-agad susugpuin ang ano mang +maquitang paglabag sa capurihan at mabuting pinagaralan. Capag +tinangap n~g naturang may capangyarihan ang alin mang napipiit ay +uusisaing agad-agad cun ito'y din <a id="Page_19" name='Page_19' + class='pagenum'>Pahina 19</a> ala sa ibang lugal ó cun +pinahirapan, at alin man dito ang nagaua ay gagamitin capagdaca ang +paguusig na catampatan laban sa man~ga nagculang.</p> + +<p>Ang alin mang pagpiit ay pauaualang bagsic ó isusulong sa +pagcabilango sa loob nang pitongpu at dalauang oras mulang isulit +ang napiit sa Hucom na may capangyarihan. Ang pasiyang isadya sa +alin man sa cabagayang yaon ay ipatatanto sa may han~gad sa loob +n~g nasabing panahon ó tacdá.</p> + +<p>5.—Hindi mabibilango ang sino mang taga Pilipinas cun +ualang utos ang Hucom na may capangyarihan.</p> + +<p>Ang pasiyang capalamnan nitong utos ay pagtitibayin ó +pauaualang bagsic, capag nadin~gig ang tinuturang may sala sa loob +n~g pitongpu at dalauang oras na susunod mulang magaua ang +pagbibilango.</p> + +<p>Ang sino mang tauong mapiit ó mabilango sa caparaanang +nasisinsay sa ipinaguutos ó sa man~ga gauang di nabibilin sa +cautusan ay pauaualan agad sa cahin~gian niya ó nino mang +mamamayan. Ibibilin nang cautusan ang paraan nang madaling paggaua +n~g pagpapaluag na ito at gayon din naman ang man~ga +quinacailan~gan upang lapatan n~g mabilis na parusa ang man~ga +nagsigaua nang di nadadapat na pagpiit ó pagbibilango.</p> + +<p>6.—Ualang macapapasoc sino man sa pamamahay nino mang taga +Pilipinas ó taga ibang lupang natitira dito, nang ualang +pahintulot ang maybahay, liban na lamang cun acalain n~g Hucom na +di maipagpapaliban ang paguusisang ito, at cun magcaganito'y +idadaos yaon sa paraang nabibilin sa cautusan.</p> + +<p>Ang paghahalughug n~g man~ga casulatan at casangcapan ay gagauin +palagui sa harap n~g mayari ó nang isang casambahay nito, at +cun uala ay sa harap nang dalauang sacsing cahangan ó +cababayan.</p> + +<a id="Page_20" name='Page_20' class='pagenum'>Pahina 20</a> + +<p>7.—Hindi mapipiguil at hindi rin mabubucsan nang +Punongbayang hindi Hucom ang man~ga sulat na inihulog sa coreo.</p> + +<p>8.—Ang lahat nang pasiya tungcol sa pagbibilango, sa +paghahalughug nang bahay ó sa pagpiguil nang sulat ay +magcacaroon nang cadahilanan.</p> + +<p>9.—Sino mang taga Pilipnas ay di mapipilit magbago nang +bahay ó n~g lupang tahanan, cun hindi ito ipagutos sa hatol +na ilinagdá nang catampatang may capangyarihan, +capagnadin~gig ang may usap, sa man~ga bagay na nabibilin sa +cautusan.</p> + +<p>10.—Hindi maicacapit cailan man ang parusang samsamin ang +man~ga pagaari at sino ma'y hindi maaalisan nang caniyang +pamumuhay, cundi yaon iutos nang may capangyarihan sa +napagquiquilalang icagagaling nang lahat; n~guni't cun magcagayon +ma'y papalitan nang nauucol sa halagá.</p> + +<p>Cun hindi magcacaganito'y aamponin n~g man~ga Hucom at ibabalic +ang pagaari sa inalisan.</p> + +<p>11.—Hindi rin maicacapit cailan man ang parusang patayin, +sapagca't ang tapat na parusang nauucol sa catouiran ay di dapat +tumun~go sa ibang bagay cundi sa pagbabago at pagbabalic loob n~g +may sala, cailan ma't ito-y itutulot n~g hayag na pagbabayad sa +nagauang sala.</p> + +<p>Natatan~gi lamang dito ang paglabag n~g man~ga sandatahan sa +harap nang caauay, sa pagca't cun magcacaganito'y maaalisan n~g +buhay ang tunay na may sala, cun mahihila ang boong hocbo sa gauang +masama pag hindi ito guinaua.</p> + +<p>12.—Ang República palibhasa'y isang Katipunan ay di +nagtalaglay n~g ano mang religion, cundi ipinauubaya sa consiensia +nang baua't catauo ang boong capangyarihan sa pagpili nang inaacala +niyang lalong marapat at matouid.</p> + +<a id="Page_21" name='Page_21' class='pagenum'>Pahina 21</a> + +<p>Caya't sa loob nang bacuran nitong Pilipinas ay di maliligalig +ang sino man dahil sa man~ga caisipang tinataglay niya tungcol sa +religión at sa pag gamit nang pagsambang minamagaling niya, +at ang hindi lamang ipahihintulot ay ang hayag na pagsalansang sa +ugaling minamabuti nang lahat nang tauo.</p> + +<p>Gayon ma'y di magagaui nang ualang pahintulot ang may +capangyarihan ang ano mang hayag na pagbibigay puri sa isang +religión.</p> + +<p>13.—Ang sino ma'y macapipili at macapagaaral nang gauang +lalo niyang minamabuting tunculin sa paghahanap-buhay.</p> + +<p>Ang sino mang mamamayan dito ay macapagtatayo at macapaglalagay +nang bahay na talagang pagtuturuan ó pagaaralan ayon sa +man~ga cautusan.</p> + +<p>Ang Pamunoan ang magbibigay nang man~ga catibayan tungcol sa ano +mang catungculan at siyang magsasabi nang man~ga casangcapang dapat +taglayin nang lahat na magsipaghan~gad noon at nang paraang dapat +pagcaquilanlan nang canilang carapatan.</p> + +<p>Isang tan~ging cautusan ang magsasabi n~g man~ga catungculan +nang man~gagsisipagturo at n~g man~ga patungtun~gang dapat sundin +sa pagtuturo sa man~ga bahay na palagay nang bayan.</p> + +<p>14.—Ang sino mang mamamayan ay may catouirang:</p> + +<p>Macapagpahayag nang caniyang man~ga caisipa't inaacala, maguing +sa bibig maguing sa sulat, at macagagamit nang limbagan ó +nang iba pang ganitong paraan na hindi mapaquiquialaman at mababago +nino man.</p> + +<p>Magcatipon n~g tahimic at hinusay.</p> + +<p>Man~gagsama at man~gaglamita sa anomang cabuhayan n~g tauo.</p> + +<a id="Page_22" name='Page_22' class='pagenum'>Pahina 22</a> + +<p>Macapagharap na isa-isa ó pisan-pisan n~g ano mang +cahin~gian sa Kapisanan (Congreso), sa Tanun~gan (Senado), sa +Presidente n~g República at sa iba't ibang may +capangyarihan.</p> + +<p>Gayon ma'y hindi pahihintulutan cailan man sa loob n~g lupain +n~g República na matira ang man~ga Kapisanan n~g man~ga +paring religioso na may sinusunod na Puno sa Roma sa piling n~g +Papa. Ang malalabi lamang dito ay ang man~ga Katipunan +(Congregaciones) ó Kapatiran (Hermandades, Cofradías) +na lubos na nasasacupan n~g Obispo.</p> + +<p>Hindi pahihintulutan ang ano man Katipunan ó casamahan +tungcol sa magaling, cun ang casulatang pinagcayarian sa pagtatayo +noon ay di naquiquita at minamagaling n~g tunay na may +capangyarihan, bucod lamang ang m~ga samahan ó lamitahan sa +pan~gan~galacal at ano mang hanap buhay.</p> + +<p>Ang capangyarihan sa paghaharap n~g ano mang cahin~gian ay di +magagamit n~g alin mang casamahan n~g sandatahan. Hindi rin +macagagamit noon ang sino mang tauong nabibilang sa m~ga +sandatahan, cundi alinsunod sa ipinag-uutos sa caniyang casamahan +at cung natutungcol dito.</p> + +<p>15.—Ualang maca pag bibigay usap at macahahatol sa sino +mang namamayan cundi ang Hucom ó Tribunal na may catampatan, +alinsunod sa cautusang nan~gun~guna sa, pag gaua n~g casalanan at +sa paraang nabibilin sa cautusang itó.</p> + +<p>16.—Ang m~ga namamayang sumapit sa dalauangpu at isang +taong sincad at hindi hampas lupa at hindi rin binibiguiang usap at +nahatulan sa ano mang casalanan, ay macapipili at macapaghahalal sa +ano mang catungculan sa bayan; n~guni't upang mapili sila ay +quinacailan~gan bucod dito na matutong <a id="Page_23" +name='Page_23' class='pagenum'>Pahina 23</a> bumasa't sumulat +at mag taglay n~g iba pang casangcapang hinihin~gi n~g cautusan sa +baua't catungculan.</p> + +<p>Tatauaguing hampas lupa ang m~ga ualang napagquiquilalang +hanap-buhay, ó di caya'y ualang pinagcacaquitaan cundi ang +laro.</p> + +<p>17.—Ang m~ga babaying taga Pilipinas ay di macahahauac n~g +ano mang catungculang may capangyarihang maca pag parusa sa tauong +bayan; n~guni't macahahauac n~g m~ga di nag tataglay n~g +capangyarihang ito, cun nacacapit sa canilang catayuan at cailan +ma't sila'y di namumuhay n~g halaghag at mag taglay n~g m~ga +casangcapang hinihin~gi nang cautusan.</p> + +<p>Ang calaman~gan nila'y hindi papasoc sa sandatahan at di mag +babayad n~g ambagang iatac ó iayao sa baua't catauo ó +ulohang ambagan; n~guni't mag babayad n~g nauucol sa catungculan +ó hanap-buhay na canilang hauacan. Ang m~ga nag babayad n~g +ambagan na sumapit sa dalauangpu at isang taong sincad, at di +nasusucuban n~g capangyarihan n~g magulang ó nang asaua, ay +magcacaroon nang catuirang macapaghalal sa ano mang catungculan sa +bayan, liban na lamang cun iuala nila ang capangyarihang ito sa +pamumuhay na halaghag ó sa pagca't sila'y binibiguiang usap +ó nahatulan sa ano mang casalanan.</p> + +<p>Ang m~ga babayi ay macapag-aaral n~g ano mang san~ga n~g +carunun~gan maguing sa isip maguing sa quimotin ó talas n~g +camay sa m~ga sanayang palagay n~g bayan at macahahauac n~g ano +mang catungculang na uucol sa m~ga catibayang canilang macuha.</p> + +<p>18.—Itititic n~g m~ga cautusan ang m~ga patuntun~gang +quinacailan~gan upang quilalanin sa man~ga mamamayan at houag +mapuing nino man ang m~ga catuirang quiniquilala sa canila n~g +casaysayang itó sa paraang <a id="Page_24" name='Page_24' + class='pagenum'>Pahina 24</a> hindi maca aapi sa calahatan at +sa may m~ga capangyarihan.</p> + +<p>Pasisiyahin din naman ang pananagot na aacoin n~g m~ga Hucom at +iba pang may capangyarihan na sumalansang sa m~ga catuirang +itó, pati nang parusang lalapat sa canilang catauan ó +nang casiraang sasapit sa canilang pag aari.</p> + +<p>At gayon din ihahanay ang m~ga patuntun~gang naaayos sa cabaitan +at matuid upang mapag tibay sa m~ga babaying may puri ang galang at +pacundan~gang dapat ibigay sa canila n~g m~ga lalaqui at ang +calaman~gang dapat iparaya sa canila n~g bayan sa boong panahon, +dala n~g mabuting aral at magaling na ugali.</p> + +<p>19.—Ang m~ga catuirang nabibilin sa una, icalaua at +icatlong pangcat n~g núm. 14 ay di masasansala muna, at ang +m~ga taning na natatalá sa m~ga bilang na 4 at 5 ay di +mapaglalaonlaon sa cabooan ó isang bahagui n~g nasasacupan +n~g República, cundi may cahanganan at sa pamamag-itan n~g +isang cautusang buhat sa Kapisanan, capag yao'y quinacailan~gan n~g +catibayan n~g bayan sa panahon n~g caguipitan.</p> + +<p>Liban na lamang cun ang Kapisana'y nasasará at totoong +mahigpit ang pagcacailan~gan, at cun magcaganito'y maipacacana n~g +Pamunoan sa ilalim n~g boo niyang pananagot at pag naicuhang +sanguni sa Tanu~gan ang pagsansala n~g catuiran at pagpapahaba n~g +taning na nababanguit sa itaas; n~guni gayon ma'y caracaraca'y +ipagbibigay alam sa Kapisanan cailan ma't ito'y mangyayari.</p> + +<p>At sa cailan pa ma'y hindi na macasasansala n~g iba pang +catuiran at <a id="Page_25" name='Page_25' +class='pagenum'>Pahina 25</a> macagagaua n~g iba pang pagbago, +liban sa nasabi na, at cun cahi ma't pairalin ang gaui n~g digma ay +ang may m~ga capangyarihan sa sandatahan ay pilit yuyuco sa m~ga +catuirang quiniquilala dito at di macagagamit n~g parusang di +nabibilin sa utos.</p> + +<br /> + + +<h2>ICALAUANG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa República nang +Pilipinas.</i></h2> + +<p>20.—Ang República n~g Pilipinas ay ang Katipunan +n~g m~ga namamayan dito, na natatayó sa lupaing nasasaclao +n~g m~ga Puló n~g Luzong, n~g m~ga Bisaya at Mindanao, n~g +capuluan n~g Joló at n~g iba pang m~ga pulopuloang nacacapit +sa m~ga sinabing itó at nasasa loob n~g calauacang tinatauag +n~g una pa na capuluan n~g Pilipinas.</p> + +<p>Ang Marianas, ang Carolinas at iba pang nasasacop n~g Pamunoang +castila dito sa Oceania ay malalaquip sa República cun +sila'y talagang maquipag-isá sa m~ga taga Pilipinas sa +gauang pagbaban~gon n~g casarinlan ó sariling basaysay.</p> + +<p>21.—Ang lupain n~g República ay pagtatan~gitan~giin +sa man~ga nayon, at baua't isa nito'y pamamahayan n~g ilang maganac +na napopooc sa isang lugal.</p> + +<p>Ang pooc n~g man~ga nayon ay tatauaguing bayan at ang pooc n~g +man~ga bayan ay pan~gan~ganlang cabayanan. Ang Kapisanan n~g man~ga +cabayanan ay siyang Katipunang tinatauag na República n~g +Pilipinas.</p> + +<p>22.—Ang República n~g Pilipinas ay namumuhay n~g +sarili at ang pamahalaan niya ay ang nababagay sa caniyang +pan~galan, sa macatuid ay ang pamamahala n~g isang +República.</p> + +<a id="Page_26" name='Page_26' class='pagenum'>Pahina 26</a> + +<p>Caya n~ga't mula sa Presidente hangang sa lalong maliit na may +capangyarihan ay sa tauong bayan huhugutin at ualang ibang gagaoing +patungtun~gan sa pagpili cundi ang uagas na carapatan at lubos na +caran~galan at capurihan at iba pang cahusayan n~g ugali na +ipaquita n~g isa't isa.</p> + +<p>Ang lahat na catungculang hindi ihalal n~g bayan, cahit ano ang +uri at gaano man ang halaga ay dadaaning lahat sa sungcaran, upang +mahirang ang lalong marapat, at ang matayó doon ay di +mapupuing n~g pagayon lamang.</p> + +<p>Ang matatan~gi lamang dito ay ang m~ga Kagauad nang Pamunoan at +ang m~ga Punongcabayanan at Punongbayan na ipalalagay n~g +Presidente, n~guni't sa paraang nabibilin sa Panucalang +itó.</p> + +<p>23.—Ang capangyarihan sa pagcat-ha n~g cautusan ay +tataglayin n~g Kapisanan, casama ang Presidente n~g +República na inaalalayan n~g Tanun~gan.</p> + +<p>Ang nan~gan~gasiua sa pagpapatupad n~g m~ga cautusan ay ang +Presidente nang República na tinutulun~gan nang m~ga Kagauad +nang Pamunoan at inaalalayan n~g Tanun~gan.</p> + +<p>At ang capangyarihan sa paghatol ay tataglayin nang m~ga +Tribunal ó Kapulun~gan nang catuiran at nang m~ga +Hucoman.</p> + +<br /> + + +<h2>ICATLONG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa Kapisanan +(Congreso</i>).</h2> + +<p>24.—Ang Kapisanan ay isang Katipunan nang man~ga +Tagatayong inihalal n~g m~ga umaambag na may carapatán, +upang man~gatauan sa canila at magtangcacal sa m~ga catuiran at +pagaaring nasasaclau nang canilang Cabayanan at nang boong +Repú <a id="Page_27" name='Page_27' +class='pagenum'>Pahina 27</a></p> + +<p>Umaambag na may carapatán ang m~ga lalaquing may taglay +nang m~ga casangcapang nabibilin sa núm. 16 at ang m~ga +babaying nasasaclau sa icalauang pangcat nang núm. 17.</p> + +<p>25.—Upang mahalal na Tagatayo ay quinacailan~gan, bucod sa +m~ga casangcapang naulit na nang núm. 16, na ang mahalal ay +magtaglay nang dalauangpu at limang taong singcad at +nagtutumirá sa bayan ó cundi ma'y sa cabayanang +quinalalagyan n~g m~ga pumipili; sampahan n~g isang hanap na +malinis at maliuag na maparam na maguing pang agdon sa buhay na +catamtaman at di naguiguing utang sa iba; huag magtan~gan sa bayan +ó sa cabayanan nang capangyarihang macapagparusa sa tauong +bayan; at quilanlin siyang isa sa man~ga namamayang lalong marunong +at may sinimpang sariling dan~gal nang caramihang tauo.</p> + +<p>26.—Hindi macapaghahalal at gayon ding hindi mahahalal na +Tagatayo ang sino mang humanap nang botos ó man~gaco nito sa +can~gino mang tauo.</p> + +<p>Ang sino mang may capangyarihan na magcupcup at tumulong sa alin +mang naghahan~gad ay hahalan~gan sa catungculan at cacapitan nang +usap na nababagay sa caniyang masamang quilos.</p> + +<p>27.—Ang catungculan nang Tagatayo ay siyang lalong +maran~gal sa lahat na mahahan~gad n~g taga rito sa Pilipinas, sa +pagca't ang caniyang capangyarihan ay lubhang mataas at +pinaquiquinang n~g di mayabang na urian n~g suyo sa bayan.</p> + +<p>Sucat na lamang ang naturang catungculan na maguing tactac na di +mapapaui n~g capurihan sa maguin dapat sa caniya alang-alang sa +cahusayan n~g paquitang ugali at calaquihan n~g na aalaman at +casipagan; siya ang catibayan; di mapupuing n~g <a id="Page_28" +name='Page_28' class='pagenum'>Pahina 28</a> sariling dan~gal +at pag ibig sa bayan.</p> + +<p>28.—Ang patungtun~gang dapat alinsunurin sa paglalagay n~g +Tagatayo sa bayan ay ang dami n~g man~ga umaambag na may carapatan, +at n~g matanto ito ay ipacacana n~g Pamunoang Tagapagban~gon, +caracaracang matamó ang tagumpay at quilanlin ang casarinlan +n~g Pilipinas, ang paggaua sa madaling panahon n~g isang Censo +ó Talaan n~g man~ga mamamayan, at tuloy ipahahayag ang +man~ga tagubiling quinacailan~gan n~g huag magculang at mamali.</p> + +<p>—Sa Talaang ito maquiquita ang dami nang tauo at n~g +man~ga umaambag na may carapatán at gayon din naman ang +bilang n~g man~ga catiualang matun~god sa baua't bayan at n~g m~ga +Tagatayó n~g baua't cabayanan, ayon sa man~ga susunod.</p> + +<p>29.—Ang man~ga cabayanang bumilang n~g dalauang pu at +limang libong mamamayang may carapatán ay magcacaroon n~g +isang Tagatayó.</p> + +<p>Cun humiguit sa dalauang pu at limang libo hangan limangpung +libo ay dalaua; paglampas n~g limangpu hangan pitongpu at limang +libo ay tatlo; cun lumampas pa dito hangan isang daang libo ay +apat; at lima cun lumabis pa n~g paacyat.</p> + +<p>Ang calabisan sa man~ga naturang bilang ay di macadadagdag n~g +Tagatayo cundi umabot sa isang libo man lamang na umaambag na may +carapatan.</p> + +<p>30.—Ang man~ga bayang di macaabot sa isang libong +mamamayan na may carapatan ay pipili n~g isang catiuala lamang; cun +lumabis sa isa hangan limang libo dalaua; tatlo cun lumampas hangan +sampung libo; apat cun lumampas pa hangan labinglimang libo: at +lima cun lumabis pa nang paacyat.</p> + +<p>Ang calabisan sa man~ga bilang na ito ay di macadadagdag pag +hindi umabot sa isang libo man lamang na umaambag na may +carapatan.</p> + +<a id="Page_29" name='Page_29' class='pagenum'>Pahina 29</a> + +<p>31.—Bauat nayong bumilang n~g limangpung mamamayang may +carapatan ay pipili n~g isang matanda; paglabis sa limampu hangan +isang daan ay dalaua; mahiguit sa isang daan hangan isang daan at +limampu, tatlo; mahiguit na isang daan at limampu hangan dalauang +daan, apat; at lima pag labis sa dalauang daan na paacyat.</p> + +<p>Ang di bumilang nang limampu man lamang ay lalaquip sa man~ga +capit nayon sa pag pili nang matandá.</p> + +<p>Ang calabisan na di umabot sa tatlong pu man lamang ay di +macadadagdag n~g bilang n~g man~ga matandá.</p> + +<p>Ang loob n~g bayan ay isang tunay na nayon.</p> + +<p>32.—Hindi mahahalal na matandá at catiuala ang +hindi maaaring mahalal sa ano mang catungculan sa bayan ayon sa +bilin n~g núm. 16 nitong Panucala, at ang ualang sariling +basaysay at pamumuhay.</p> + +<p>Hindi rin mahahalal ang man~ga tumatan~gan n~g capangyarihang +magparusa sa tauong bayan, at gayon ding hindi magagauang +matandá ang nagtutumirá sa ibang bayan ni catiuala +ang taga ibang cabayanan, at bucod pa'y itong catiuala ay +cailan~gang matuto n~g salitang bayan (idioma oficial).</p> + +<p>33.—Ang paghahalal sa man~ga matandá ay gagauin sa +buan n~g Septiembre n~g taong nan~gun~guna sa pagbubucas n~g +Kapisanan. Sa pag gaua nito ay magsasadya ang Punong bayan sa +baua't nayon, upang ang paghahalal ay maidaos ayon sa +ipinaguutos.</p> + +<p>Ang pag hahalal sa m~ga Katiuala ay gagauin sa buan n~g +Octubreng susunod at dahil dito'y lalacbayin nang Punong cabayanan +ang baua't bayan.</p> + +<a id="Page_30" name='Page_30' class='pagenum'>Pahina 30</a> + +<p>34.—Sa arao na tadhana n~g m~ga nasabing Puno ay mag +titipon ang m~ga may carapatán sa baua't nayon at ang m~ga +matandá sa baua't bayan at pasisimulan ang pulong, pag +papauna n~g Puno sa m~ga caharap na ang tunay na mag sasangalang sa +capurihan at cagalin~gan n~g lahat ay hindi iba cundi ang man~ga +tauong tuga at may puring inin~gat, marunong cumilala at sumunod sa +catuiran at masipag; caya't ang macapagsanla nitong tatlong hiyas +ang siya lamang dapat macahiram n~g pananalig n~g bayan.</p> + +<p>Isusunod dito ang paghahalal n~g dalauang tagapagsiyasat na +maquiqui-agapay sa Puno at nang isang Kagauad na lulucluc sa harap +nito at siyang mag tititic sa casulatan n~g lahat na mangyari sa +pulong, at itong tatlo catauo ay ituturo at huhugutin n~g m~ga +caharap sa canila ring nan~gagcacapisan at siyang maquiqui-umpoc sa +Puno sa Tribunal nang paghahalal.</p> + +<p>Saca itatanong n~g Puno sa m~ga caharap cun may ibig mag saysay +n~g pagsusuhulan sa paglicom n~g botos, at cun mayroon ay sa oras +ding yao'y palalaguian n~g ganap na caliuanagan at catotohanan, na +hindi na isusulat ang ano mang pag uusisa. Cun totoo ang +hablá ay aalisan n~g capangyarihang macapag halal at mahalal +naman ang sino pamulpugan n~g casalanan, at ito rin ang gagauin sa +sino mang mag ban~gon n~g paratang; at ang maguing hatol dito ay di +mababago nino man.</p> + +<p>Cun magcaroon nang usapan tungcol sa tinataglay na carapatan +nang alin man sa manga caharap ay ang Tribunal ang magpapasiya nang +lalong matouid at sa maihatol sa oras ding yaon ay ualang +macasasalangsang at macasusuay.</p> + +<p>Pag<a id="Page_31" name='Page_31' class='pagenum'>Pahina +31</a>tutuluyan ang pagpili sa man~ga matanda ó catiuala, at +sa bagay na ito ay lalapit na isá-isá sa Tribunal, +nan~gun~guna ang man~ga marunong bumasa at sumulat at sasambitin +ang pan~galan nang man~ga tauong napipili na isusulat nang cagauad +sa harap nang napili sa isang talaang natatalaga. Cun ang napili ay +di maalam bumasa ay macapagsasama nang isang marunong sa man~ga +caharap, upang maquilala niya na ang pan~galang caniyang sinambit +ang siyang isinulat. Dito at sa alin mang paghahalal ay ang bumutos +sa caniyang sarili ay maaalisan nang botos.</p> + +<p>Cun matapos ang pilian ay bibilan~gin nang Puno at n~g man~ga +tagapagsiyasat ang man~ga botos at itititic n~g Cagauad sa +casulatan ang ano mang mangyari. At cun mayari na ang casulatan ay +babasahin n~g malacas nito ring cagauad at cun ualang bumati at +tumotol ó pag naititic ang ano mang ipacli, ay +pagpipirmahanan nang man~ga caharap cun ang pinili ay man~ga +catiuala, at cun matandá ang man~ga nahalal ay ang pipilma +ay ang man~ga casangcap sa Tribunal lamang.</p> + +<p>At lulutasin ang pulong pag nabiguian ang m~ga nahalal n~g +tig-isang salin n~g casulatang guinaua, sa may pilma nang Tribunal +sa bauat salin, at matitira ang sinalinan sa Archibo ó +Tagoan nang man~ga casulatan nang bayan.</p> + +<p>35.—Upang mahalal ang sino man namamayan quinacailan~gang +malicom niya ang mahiguit sa calahati n~g man~ga botos.</p> + +<p>Ang m~ga may carapatan cahit ano ang catungculang hinahauacan ay +di macapagtataglay nang lalabis sa isang botos, at ang m~ga taga +pag usisa at cagauad ang huling pipili sa lahat.</p> + +<p>Ang Punong nan~gu~guna sa paghahalal ay di bobotos; n~guni't +pagnagca patas ay maiquiquiling niya ang caniyang pasiya upang +macahiguit ang caniyang magalin~gin.</p> + +<p>Hindi maaaring maquisalamuha sa pulong ang sino mang magbitbit +nang <a id="Page_32" name='Page_32' class='pagenum'>Pahina +32</a>sandata.</p> + +<p>36.—Sa unang lingo n~g buan n~g Noviembre ay +man~gagtitipon sa loob n~g cabayanan ang m~ga catiuala n~g baua't +bayan na dala ang m~ga saling magpapaquilala nang canilang hauac na +capangyarihan, upang maihalal ang m~ga Tagatayong nauucol sa +cabayanan.</p> + +<p>37.—Ang pulong ay pan~gu~gunahan n~g Punong cabayanan sa +bahay na itinalagà nito at gagauin itong man~ga +paghahandá: ipaquiquita n~g baua't catiualá ang +saling dala niya; ihahalal at huhugutin sa nan~gagcacapisan ang +pagcacaisahan nang marami na tatlong taga pagsiyasat at isang +Kagauad na siyang magnonoynoy sa m~ga saling iniharap, at n~g +tatlong sugó na magsisiyasat sa salin nitong apat na +nahugot; at bago babasahin ang man~ga Pangcat nitong Panucala na +nagsasabi n~g paghahalal.</p> + +<p>Sa quinabucasa'y magtitipon oli at dito'y pagnaipagpauna n~g +Puno ang nabibilin sa unang pangcat n~g núm. 34 ay ipababasa +n~g malacas ang pinagcatoosan n~g man~ga tagapagsiyasat at Kagauad +gayon din ang sa man~ga sugó, at ang pasiyahin n~g caramihan +sa man~ga bating ipaclí sa man~ga salin ó catiuala ay +siyang susundin n~g ualang tutol sa pangyayaring yaon lamang.</p> + +<p>Bago gagauin nang Puno ang tanong na nasasabi sa icalauang +pangcat nang naturang número 34 at gagauin din naman ang iba +pang nabibilin sa pangcat ding ito. Sacá idadaos ang +paghahalal nang man~ga Tagatayó sa paraang sinasaysay nang +icapat na pangcat nang naulit na número.</p> + +<p>Cun matapos na ang paghahalal ay tutuusin nang Puno pati nang +man~ga tagapagsiyasat at nang cagauad ang man~ga botos at mah<a +id="Page_33" name='Page_33' class='pagenum'>Pahina +33</a>ahalal ang macalicom nang mahiguit sa calahati. Cun ualang +macatipon nang ganito carami ay pagbobotosang muli ang man~ga +nagcaroon nang lalong maraming botos hangan matagpoan ang bilang na +hinahanap.</p> + +<p>At catapustapusa'y ititic nang Kagauad ang casulatan at +pagcayari babasahin nang malacas at pag napalagay ang man~ga bating +itutol ay pipilma ang lahat na caharap, at lulutasin ang pulong +capag nabiguian nang tig-isang salin ang man~ga nahalal, na +pipilmahan nang Puno, nang man~ga tagapagsiyasat at n~g +Kagauad.</p> + +<p>Sa Kapulun~gan nang m~ga matandá cun ihalal ang m~ga +catiuala ay ang pagsisiyasat n~g m~ga salin ay gagauin sa oras ding +yaon n~g Tribunal, capag naipabasa ang m~ga salin n~g +tagapagsiyasat at Kagauad na nahugot. Cun batiin at paualang +halagá ang salin n~g alin man sa nahugot na ito ay +hahalan~gan n~g ibang pagcaisahan n~g caramihan.</p> + +<p>38.—Cun mamatay ó di macacaya ang alin man sa m~ga +Tagatayó ay dadayo at haharap sa Kapisanan ang m~ga +nagcaroon n~g mababang bilang n~g botos sa m~ga napili, cun umabot +sa mahiguit sa calahati at cun hindi ay mas gagaua n~g bagong +paghahalal sa paraang nasabi na.</p> + +<p>39.—Ang catungculan n~g Tagatayó ay di +malalangcapan n~g iba pang catungculan ano man ang uri at bagay, at +hindi macahahauac noon ang maytan~gang capangyarihang magparusa sa +tauong bayan sa loob n~g cabayanang pinag gauan n~g paghahalal.</p> + +<p>Ang m~ga Tagatayo'y hindi muling mahahalal cundi mahalinhan muna +at macaraan ang caniyang capanahunan.</p> + +<p>40.—Ang baua't Tagatayo'y may catungculang man~galaga sa +m~ga catuirang quiniquilala nitong Panucala sa m~ga namamayan at +magsigasig n~g icaguiguinhaua n~g República at n~g +cabayanang caniyang tinatayuan.</p> + +<a id="Page_34" name='Page_34' class='pagenum'>Pahina 34</a> + +<p>41.—Upang matambin~gan ang capagalan n~g m~ga +Tagatayó ay tatalagahan sila n~g canicanilang cabayanan nang +catampatang upa sa caniyang Presupuesto ó Tandaan nang +magugugol at nang pagcucunan nang gugugulin.</p> + +<p>42.—Sino ma'y di macatatangui sa catungculang +Tagatayô, Catiuala ó matanda man, sa pagca't ito'y +isang suyong dapat gugulin n~g sino man sa caniyang bayan, cun may +puri at dan~gal na sinimpan at may pagtin~gin sa sariling +cagalin~gan.</p> + +<p>43.—Sa unang arao n~g baua't taon ay man~gagtitipon ang +man~ga Tagatayó sa calooban (capital) n~g República +at gagauin ang hayag na pagbubucas nang Kapisanan, tuloy babasahin +ang taonang calatas n~g Presidente n~g República nito ring +Presidente, ó di caya'y n~g Presidente n~g Kapisanan cundi +taon n~g pagbabago.</p> + +<p>Ang man~ga abala at pagpupulong n~g Kapisanan ay mumulan sa +nasabing arao hangang catapusan n~g buan n~g Marzo sa taontaon. Ang +man~ga pulong ay hayagan at hindi macapagpupulong nang lihim cundi +mapagquilalang yao'y cailan~gan.</p> + +<p>Ang panahon nang pagcacabucas ay mapalalaon n~guni't +catagalán na ang isa pang buan, una cung yao'y hin~gin nang +Presidente nang República at icalaua cung yao'y +mapagquilalang cailan~gan nang dalauang icatlong bahagui nang m~ga +Tagatayó.</p> + +<p>44.—Ang capanahunan n~g nan~gagcacapisan ay tatagal n~g +apat na taon, at cung ito'y macaraan ay papalitan ang man~ga +datihan n~g bagong Tagatayo.</p> + +<p>45.—Sa unang taon n~g pagcacatayo n~g Kapisanan at sa +pagpapalit ay ang pagbubucas ay gagauin nang Presidente nang +República na cun macatapos n~g pagbasa nang Calatas ay +man~gan~gasiua nang pagtatayó nang <a id="Page_35" +name='Page_35' class='pagenum'>Pahina 35</a> dalauang +Paniualaan na pagcaisahan n~g marami, isa ay lima catauo ang +sangcap na siyang magsisiyasat nang lahat nang salin nang iba +nilang casama at ang isa'y lalaguian nang tatlo catauo na sisiyasat +nang man~ga salin nitong limang nauna.</p> + +<p>Ang m~ga Paniualaang ito ay siyang magbibigay saysay +quinabucasan tungcol sa cayarian ó caculan~gan nang naturang +m~ga salin at siyang magmamacaalam na ualang pucnat sa m~ga +paghahandang gagauin, han~gan mapasiya at pagcaisahan nang marami +ang m~ga iban~gong usapan tungcol sa cayarian nang m~ga salin at +calagayan nang m~ga Tagatayó. bago lumampás ang +sampong arao. Sa susunod nang taon gagauin, pagcatapos nang +pagbubucas, ang m~ga quinacailan~gan sa pagpapasiya sa m~ga salin +at calagayan nang m~ga Tagatayóng maharap na bago.</p> + +<p>Caracaraca'y huhugot dito rin sa nan~gagcacapisan at sa butusang +lihim nang pagcaisahan nang mahiguit sa calahati na isang +Presidente, isang Pan~galauang Presidente at tatlong Kagauad, at +lulutasin ang paghahanda capag naisulat sa Presidente n~g +República ang man~ga paghahalal na itó.</p> + +<p>46.—Ang man~ga Tagatayo'y hindi mapaquiquialaman tungcol +sa canilang man~ga caisipan at di sila masisisi dahil dito nino +mang may capangyarihan sa ano mang paraan.</p> + +<p>Habang bucás ang Kapisanan ay di mabibigyang usap ang +sino mang magcasala hangan di naquiquilala ang casalanan nang isang +Paniualaang ipalagay nito ring Kapisanan. Ang m~ga habla sa ano +mang casalanan habang nasasará ay mabibigyang usap na di na +magdadaan sa alin mang Paniualaan, n~guni't ang kapulun~gang +hahatol ay magpapasabi sa laguing Paniualaan at dadali-daliin ang +usap upang matapos agad. Samantalang ganito'y ang may usap ay di +macahaharap sa m~ga pulong nang Kapisanan hangan di maquilalang +siya'y ualang sala.</p> + +<a id="Page_36" name='Page_36' class='pagenum'>Pahina 36</a> + +<p>47.—Ang man~ga capangyarihan nang Kapisanan ay ito:</p> + +<p>Una. Cupcupin at itangcacal ang man~ga catuirang quiniquilala sa +mamamayan nitong Panucalá at pan~galagaan ang ganap na +catuparan nang cautusan sa pagbaban~gon at iba pá.</p> + +<p>Icalaua. Kumathá n~g m~ga cautusan, magpaliuanag sa m~ga +cahulugan nito at paualan n~g bagsic ang m~ga naquiquilalang +lipás na.</p> + +<p>Icatlo. Ilagay sa catungculan ang mahalal na Presidente nang +República capag nadin~gig ang unang Calatas nito sa +pagbati.</p> + +<p>Icapat. Aminin bago pagtibayin ang ano mang cayaring gauin sa +m~ga taga ibang lupa at quilanlin muna ang pagcacailan~gan bago +pairalin ang ano mang digma.</p> + +<p>Icalima. Magbigay ó tumangui sa capahintulutang +quinacailan~gan upang macapasoc ang m~ga sandatahang taga ibang +lupa sa nasasacupan nang República.</p> + +<p>Icaanim. Pasiyahin taon taon cung maquita ang hamong n~g +Presidente n~g República ang Hocbong dagat at Hocbong cati +na dapat gamitin sa panahon n~g capayapaan at ang maguiguing +caragdagan sa arao n~g digma, at maglagay n~g man~ga cautusan +tungcol sa cahusayan at paraang dapat sundin n~g m~ga naturang +hocbo.</p> + +<p>Icapito. Ipacana taontaon ang m~ga ambagan at ang pagaayau-ayau +noon.</p> + +<p>Icaualo. Pasiyahin ang dami nang magugugol sa pamamahala sa +bayan at pagnoynoyin ang catoosan (cuenta) noon.</p> + +<p>Icasiyam. Magtayo nang m~ga Aduana (pamahalaan sa m~ga +lalauigan) at maglagay n~g man~ga Aransel ó Tandaan nang +m~ga opang dapat sin~gilin sa m~ga calacal na idoong.</p> + +<p><a id="Page_37" name='Page_37' class='pagenum'>Pahina +37</a>Icasampu. Magpasiya nang nauucol sa pamamahala, pagiin~gat at +pagaaluas n~g m~ga pag aari n~g República at humiram sa +n~galan nito n~g salapi cun baga't cailan~gan.</p> + +<p>Icalabingisá. Magdagdag ó magbauas n~g m~ga +Katungculang quinacailan~gan n~g isang matipid na pamamahala.</p> + +<p>Icalabingdalaua. Pasiyahin ang halaga, timbang, uri at n~galan +nang man~ga salapi, at gayon din ang huarang lalong madali at +matuid n~g man~ga timban~gan at panucat.</p> + +<p>Icalabingtatlo. Guisin~gin at pasulon~gin ang lahat nang paraan +nang hanap-buhay at alisin ang man~ga nacahahadlang sa +paglaqui.</p> + +<p>Icalabingapat. Ilagay ang paraan n~g pagtuturo sa bayan sa boong +nasasacupan n~g República at ituro ang man~ga patungtun~gang +susundin sa paghuhusay sa man~ga malacas at sa man~ga +maysaquit.</p> + +<p>Icalabinglima. Magcaloob n~g man~ga Karan~galan at gantí, +pati nang capatauaran sa sála, na ihamong nang Pamunoan.</p> + +<p>Icalabinganim. At catapustapusa'y pasiyahin muna ang capanagutan +n~g man~ga Kagauad n~g Pamunoan, at n~g Presidente n~g +República cun ito'y mahahalinhan na.</p> + +<p>48.—Ang lugal na pinagpupulun~gan nang Kapisanan ay +lubhang cagalang-galang at di mapagpapahamacan at sino ma'y ualang +macapapasoc doon cun may bitbit na sandata cahima't ang Presidente +n~g República. At hindi rin macapapasoc dito ang m~ga +sandatahan, liban na lamang cun ipatauag nang Presidente nang +Kapisanan upang maoli ang cahusayan sa loob na guinambala nang +man~ga di marunong magbigay puri sa sarili at sa hinahauacang +catungculan.</p> + +<a id="Page_38" name='Page_38' class='pagenum'>Pahina 38</a> + +<p>49.—Ang alin mang Tagatayó ay macapaghaharap sa +Kapisanan nang ano mang panucala nang cautusan, cailan ma't ito'y +gauin sa sulat; at cun ipahayag nang Kapisanan na yao'y marapat +pagpulun~gan at pagnoynoyin ay bibiguian n~g salin ang Tanun~gan +upang paglini~gin nitó.</p> + +<p>Hindi mapagbobotosan sa Kapisanan ang ano mang panucala, cun +hindi maquita muna ang man~ga pinag usapan sa Tanun~gan.</p> + +<p>Ang man~ga pacaná nang Kapisanan ay may bagsic nang +cautusan, n~guni't hindi pa dapat sundin cun hindi pa ilinalat-hala +yaon nang Presidente.</p> + +<p>50.—Sa man~ga pagpupulong at iba pang nauucol sa panihala +at cahusayan sa loob nitong Kapisanan ay ang susundin ay ang man~ga +Tagobiling caniyang quinathá.</p> + +<p>51.—Ang man~ga Tagatayó sa cabayanang calooban nang +República pati nang tigisang pili sa man~ga tumatayo sa +man~ga capit cabayanan ang naguiguing Laguing Paniualaan na, cun +nasasara ang Kapisanan, ay man~gan~galaga sa ganap na +catuparán n~g m~ga Cautusan at siyang tatauag sa man~ga +capulong cun ito'y hin~gin n~g Presidente sa pagca't dumaan ang +caguipitan ó may pagpupulun~gang lubhang malaquing +bagay.</p> + +<br /> + + +<h2>ICAPAT NA CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa Tanun~gan +(Senado).</i></h2> + +<p>52.—Ang Tanun~gan ay isang cabilugang lubos na +cagalang-galang, na quinadoroonan n~g man~ga tauong lalong hirang +dahil sa cahusayan n~g paquitang ugali at sa calaquihan n~g +naalaman sa ano mang san~gá n~g carunun~gan at +paghahanap-buhay.</p> + +<a id="Page_39" name='Page_39' class='pagenum'>Pahina 39</a> + +<p>Ito'y natatalagang magpaliuanag sa Kapisanan at sa Pamunoan sa +canicaniyang usap na hinahauacan, upang ang lahat na itadhana +nilong dalaua ay masamahang palagui n~g pagcatuga at catuiran; +caya't ualang macaaaquiat dito sa mataas na luclucan cundi yaong +m~ga piling mamamayan na nagpaquita n~g di caraniuang talas n~g +isip at casipagan.</p> + +<p>53.—Ang Tanun~gan ang una-unang magsisigasig sa +icasusulong n~g pagtuturo sa bayan at n~g gaua sa lupa, gauang +camay at gauang mag-calacal, pati n~g m~ga daong na calacalan at +pangdigma; caya't pag-aaralan ang malayong inabot n~g m~ga iba't +ibang lupa tungcol sa m~ga bagay na ito at iba pang icagagaling n~g +República, ihahamong sa Presidente ang pagpapasoc dito n~g +man~ga cagagauang hindi pa natatahacan n~guni't napagquilalang +mabuti, cucupcupin ang m~ga tan~gi sa caramihan dahil sa talas n~g +isip at sa m~ga natuclasang icagagaling n~g lahat at pasisiglahin +ang loob n~g tauo sa pagtatayó n~g m~ga samahan at +pagpapaquitaan n~g canicanilang gauang carunun~gan paris n~g m~ga +peria at exposición at sa pagbubucas n~g mabibilis na daan +n~g pagcacaabutan n~g m~ga iba't ibang bayan sa pamamagitan n~g +man~ga limbagang marunong magpahatid tungcol cabaitan at +catotohanan, palibhasa'y di nasosopalpalan nang casaquiman at +cadayaan.</p> + +<p>54.—M~ga Apo na tatayó sa Tanun~gan (Senador) at +magbibibig sa canicanilang casamahan ang man~ga General at +Almiranteng casalucuyang naglilincod; ang Rector ó +namamahala sa bucal n~g carunun~gan (Universidad Central) at n~g +m~ga Sanayang (Academia) itayó ucol sa alin man +san~gá n~g dunong at alám; ang m~ga Decano n~g m~ga +Sindicatong itayó n~g m~ga humahauac nang iisang +hanap-buhay; at ang m~ga Director n~g m~ga bahay na natatalaga sa +pagcacaauang gaua sa <a id="Page_40" name='Page_40' +class='pagenum'>Pahina 40</a> tauo, na pinan~gan~gasiuaan n~g +Pamunoan.</p> + +<p>Ang m~ga nasabing Rector n~g m~ga Sanayan gayon din ang m~ga +Decano at Director ay hindi macatatayong Apo, cundi nila hin~gin sa +Kapisanan na sila'y, biguian n~g capangyarihang itó sa +pagca't ang canicanilang pinamamahalaan ay nacatutulong n~g malaqui +sa cagalin~gan n~g lahat.</p> + +<p>55.—Macahihin~gi din naman nitong capangyarihan sa +Kapisanan at macahuhugot n~g isang Apo sa canila rin ang m~ga +casangcap sa malalaquing samahan sa pagcacalacal at iba pang +hanap-buhay na itayó n~g m~ga taga Pilipinas upang +macapagbucas n~g m~ga mabibilis na daan at magcaabutan ang m~ga +malalayong bayan ó di caya'y maisulong ang m~ga naturang +hanap-buhay at guminhaua ang lahat.</p> + +<p>56.—Ang ibang m~ga Apo ay pipiliin n~g m~ga tagapaghalal +na ipalagay n~g capulun~gan n~g m~ga Propesor sa baua't Colegiong +pagturuan n~g mataas na aral ó n~g carunun~gan, tig-isa ang +baua't Colegio; n~g m~ga tagapaghalal na ipalagay n~g m~ga casan~ga +sa baua't samahan sa pagcacalacal ó hanap-buhay na hindi +nasasaclao n~g núm. 55, n~guni't bumabayad n~g m~ga ambagang +pinacamalaqui sa lahat tungcol sa malinis na hanap na sumampa +taontaon, tig-isa ang baua't samahán; n~g m~ga Director sa +m~ga bahay na itayó sa pagcacaauang gaua sa m~ga cabayanan; +at n~g m~ga umaambag na bumayad n~g malaqui sa lahat sa ambagan sa +hanap-buhay.</p> + +<p>57.—Ang m~ga cabayanang bumilang n~g limangpung +tagapaghalal na paitaas ay pipili n~g tig-isang Apo; mula sa isang +daan na paaquiat dalauang Apo; at tatlo mula sa isang daan at +limangpu na paitaas.</p> + +<p>Capag ang m~ga tagapaghalal n~g isang cabayanan ay di umabot sa +limangpu ay pipisan sa m~ga tagacapit cabayanan upang macapili.</p> + +<a id="Page_41" name='Page_41' class='pagenum'>Pahina 41</a> + +<p>58.—Ang paghahalal sa m~ga Apo ay gagauin para n~g m~ga +Tagatayó.</p> + +<p>59.—Ang Tanun~gan ay magpapalit n~g m~ga Apo bauat apat na +taon gaya n~g Kapisanan; n~guni't palaguing bucás.</p> + +<p>Sa Presupuesto n~g calahatan ay maglalaan nang pang upa sa +Presidente, Pan~galauang Presidente at m~ga Kagauad. Ang ibang Apo +ay di tatangap n~g ano mang upa, n~guni't hindi magbabayad n~g ano +mang ambagan habang humahauac nang Katungculan.</p> + +<p>60.—Sa pamula n~g Tanun~gan at sa baua't taon n~g +paghahalili ay ito'y bubucsan n~g Presidente n~g República +at gagauin ang m~ga pag hahandang nabibilin sa núm. 45. na +ualang maiiba cundi ang bilang n~g m~ga Kagauad na mababauasan at +madadagdagan n~g Pamunoan alinsunod sa dami n~g gagauin.</p> + +<p>61.—Ang lugal na pinagpupulun~gan n~g Tanun~gan ay lubhang +cagalangalang para rin n~g sa Kapisanan at ang m~ga Apo ay di +mapaquiquialaman sa canilang m~ga caisipan gaya n~g m~ga +Tagatayó.</p> + +<p>62.—Ang m~ga pulong n~g Tanun~gan ay hayag din at upang +magcaroon n~g bagsic ang caniyang m~ga tadhana ay cailan~gang +maharap ang dalauang icatlong bahagui man lamang n~g m~ga Apo.</p> + +<p>Ang Presidente, ang Pan~galauang Presidente at ang m~ga Kagauad +ay di macaliliban sa ano mang dahilan; n~guni't ang m~ga ibang Apo +ay macapaghahalihalili n~g pagliban cun may pahintulot ang +Tanun~gan, matiran lamang na palagui n~g dalauang icatlong bahagui. +Sa panahon n~g cahigpitan at cahirapan ay ualang macaliliban.</p> + +<p>63.—Ang Tanun~ga'y didin~giguing palagui nang Presidente +na parang Sangunian sa lahat na ba <a id="Page_42" name='Page_42' + class='pagenum'>Pahina 42</a> gay na malaquing halaga at +mabigat, n~guni't ang m~ga casagutan noo'y hindi macapipilit dito. +Gayon may cun ang ano mang tadhana ay pagcaisahang macaitlo sa +iba't ibang panahon ay cailan~gang icuhang sanguni sa Kapisanan +upang pasiyahin cun dapat magcaroon n~g bagsic n~g cautusan.</p> + +<p>Macapaghaharap din naman n~g ano mang panucala tungcol sa +cautusan; n~guni't ito'y gagauing palagui sa Presidente n~g +República na siyang magpapadalá sa Kapisanan cun +minamagaling niya.</p> + +<p>Sa m~ga pagpupulong at sa iba pang nauucol sa pamamahala at +cahusayan sa loob ay susundin ang m~ga Tagobiling cathain nito ring +Tanun~gan.</p> + +<p>64.—Upang maguing Apo ay quinacailan~gan, bucod sa +caraniuang casangcapan, ang mag taglay n~g tatlongpung taong +sincad; sampahan n~g isang malinis na hanap na maliuag maparam at +magcasiya sa isang buhay na catamtaman at sarili; at magcaroon n~g +m~ga casangcapang nasasabi sa número 52 ó macagaua +n~g malaquing paglilingcod sa bayan.</p> + +<p>Ang katungculang Apo ay casing tagal n~g sa Tagatayó, at +itong dalauang catungculan ay di mapipisan sa isang tauo at di rin +malalangcapan n~g ano mang capangyarihan sa pagpaparusa sa tauong +bayan.</p> + +<br /> + + +<h2>ICALIMANG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa man~ga Sanguniang +cabayanan at Sanguniang bayan</i>.</h2> + +<p>65.—Pagcapaghalal n~g man~ga Tagatayo ay ang m~ga catiuala +sa baua't cabayanan ay magbubucod-bucod sa apat na puctó, +cailan ma't bauat puctó ay bumilang n~g pito catauo man +lamang.</p> + +<p>Cun ang bauat puctó ay di macaabot sa nasab <a +id="Page_43" name='Page_43' class='pagenum'>Pahina 43</a> ing +bilang ay magbubucod sa dalauang puctó lamang.</p> + +<p>Ang m~ga puctong ito ang maghahalili sa taon-taon ó bauat +icadalauang taon sa Sanguniang cabayanan sa loob n~g isang +capanahunan, at maquiquialam sa m~ga usap sa cabayanan na parang +m~ga casanguni.</p> + +<p>66.—Ang m~ga matanda sa bauat bayan ay +magbubucodbucód sa dalauang puctó na siyang +maghahalili baua't icalauang taon sa Sanguniang bayan.</p> + +<p>67.—Ang m~ga catungculang ito ay nagbibigay puri, n~guni't +ualang upa; gayon ma'y ang m~ga Kasanguni ay di magbabayad n~g ano +mang ambagan sa canicanilang capanahunan.</p> + +<p>68.—Sasangcap sa Sanguniang cabayanan ang Punong cabayanan +na siyang Presidente, ang Punong bayan sa loob na n~g cabayan na +siyang Pan~galauang Presidente, ang m~ga casanguning dinatnan n~g +capanahunan sa cabilugan n~g m~ga catiuala at ang Kagauad n~g +Pamunoang cabayanan; n~guni't ito'y di macapagbibibig ni +macabobotos sa m~ga pagpupulong.</p> + +<p>Ang Pan~galauang Presidente ang hahalang sa Presidente sa boong +capangyarihan nitó.</p> + +<p>69.—Sasangcap sa Sanguniang bayan ang Punong bayan na +siyang Presidente, ang Pan~gulo sa loob nang bayan na siyang +Pan~galauang Presidente, ang iba pang man~ga Pan~gulo at ang m~ga +Kasanguning dinatnan nang capanahunan sa cabilugan nang m~ga +matandá at ang Kagauad sa Pamunoang bayan na hindi +macapagbibibig at di rin macabobotos.</p> + +<p>Ang Pan~galauang Presidente ang siyang hahalang sa Presidente sa +dalauang cutungculan nito na Presidente n~g Sangunian at Punong +bayan.</p> + +<a id="Page_44" name='Page_44' class='pagenum'>Pahina 44</a> + +<p>70.—Tutungculin nitong m~ga Sangunian ang +pagpapasiglá sa pagtuturo at pagaaral at gayon din ang +pagpapasulong sa gaua sa lupa, paghahayop, gauang camay at +pan~gan~galacal, at cucupcupin ang m~ga nacacatuclas n~g m~ga +mabubuti at malalacas na paraan; gumaua n~g Tandaan n~g m~ga tauo +at m~ga usap (Censo y Estadistica) at n~g yaman (Catastro) para n~g +tandaan n~g m~ga lupain, bahay at hayop at iba pang pag aari; at +man~galaga sa mahusay na pag gugol sa salapi n~g bayan, +ihablá ang m~ga sumira noon at gauain ang canicanilang +Presupuesto ó Kuruan nang magugugol.</p> + +<p>Pan~gan~galagaan din naman nang m~ga Sanguniang cabayanan na sa +bauat cabayanan ay magcaroon man lamang nang isang Colegio ó +Aralán na magturo nang mataas na aral at nang isang +limbagan, hindi lamang upang maquilala n~g lahat ang m~ga +pacaná nang napupunoan, cundi naman upang macalat sa paraang +itong mabisa ang pagcabucas nang isip at iba pang pagcaquilalang +paquiquinaban~gan sa sariling pamumuhay n~g m~ga tauo at +cagalin~gan nang lahat.</p> + +<p>71.—Ang m~ga Kasanguni sa cabayanan ay may catungculang +magpaaninao at maghamong sa Pamunoang cabayanan n~g lahat na m~ga +pacanang nahihinguil sa caguinhauahan n~g cabayanan; maquialam sa +n~galan nitó sa pamamahala n~g salapi n~g bayan: at +magtangcacal sa m~ga duc-ha at di macacaya sa canilang m~ga usap sa +Pamunoan.</p> + +<p>Ang m~ga Kasanguning bayan ay magcacaroon n~g m~ga ganito ring +catungculan sa canilang quinalalagyang bayan at mag hahalal n~g isa +sa canila na maguiguing Pintacasing maquiquialam sa Hucuman, upang +dito'y maganap ang m~ga cautusan n~g ualang quiquilin~gan ang sino +man.</p> + +<br /> +<a id="Page_45" name='Page_45' class='pagenum'>Pahina 45</a> + +<h2>ICAANIM NA CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa Presidente n~g +República at caniyang Pamunoan</i>.</h2> + +<p>72.—Ang Presidente at Pan~galauang Presidente n~g +República ay ihahalal n~g m~ga cabilugan nang m~ga katiuala +sa baua't cabayanan cahalintulad n~g paghahalal sa m~ga +Tagatayó; n~guni't maquiquialam sa paghahalal bucod sa +Punong cabayanan na pinaca Presidente ang m~ga Pintacasi n~g +República sa bauat cabayanan na m~ga taga pagsiyasat casama +n~g m~ga inihalal n~g m~ga catiuala, na siyang man~gan~galaga upang +ang paghahalal ay madaos ayon sa ipinaguutos.</p> + +<p>Ang Puno at ang m~ga Pintacasi ay hindi macabobotos; n~guni't +susugpuing mahigpit ang suhulan at daya sa butusan.</p> + +<p>73.—Ang m~ga tunay na casulatan n~g paghahalal sa bauat +cabayanan ay ipadadalá n~g Puno sa Tanun~gan at ang +matitirá sa archivo n~g cabayanan ay isang saling pinilmahan +n~g naturang Puno, n~g m~ga Pintacasi at iba pang +tagapagsiyasat.</p> + +<p>Capag natangap n~g Tanun~gan ang m~ga casulatan sa paghahalal +n~g lahat na cabayanan ay magpasabi sa Kapisanan ó sa +Laguing Paniualaan cun nasasará, at ito'y magsusugo n~g +tatlo catauong tagapagsiyasat na maqui-alam sa pagbibilang n~g +botos.</p> + +<p>Cun ualang macalicom n~g botos n~g dalauang icatlong bahagui man +lamang n~g lahat na katiuala sa m~ga cabayanan ay uulitin ang +paghahalal, n~guni't ang pag bubutusan ay ang m~ga nacalicom n~g +lalong maraming botos hangan sa tatlo man lamang.</p> + +<p>74.—Ang Pan~galauang Presidente ay ang macalicom n~g +mahiguit sa calahati n~g botos at siya ang hahalang sa Presidente, +cun ito'y mamatay ó magcaroon n~g tunay na capansanan bago +matagpós ang capanahunan na limang taon.</p> + +<a id="Page_46" name='Page_46' class='pagenum'>Pahina 46</a> + +<p>Habang hindi siya humahalang ay di macagagamit n~g ano mang +capangyarihan ucol sa caniyang sariling catungculan; n~guni't +paghalang ay malilipat sa caniya ang boong capangyarihan n~g +Presidente.</p> + +<p>75.—Ang mahalal na Presidente ay ihaharap sa Kapisanan n~g +hahalinhan at n~g Presidente n~g Tanun~gan, at cun malagay na sa +talagang luclucan n~g Presidente n~g Kapisanan ay babasahin ang +caniyang calatas sa pagbati at dito'y ipan~gan~gaco sa mahigpit na +panghahauac sa sariling dan~gal at capurihan na pagpipilitan niya +sa boong macacaya ang caguinhauan n~g bayan at mag bibigay nang +halimbaua sa lahat sa pagyucó at pag galang sa m~ga cautusan +sa pagbaban~gon at iba pang bagaybagay.</p> + +<p>Pagcatapos n~g pagbasa ay igagauad n~g Presidenteng hahalinhan +ang m~ga saguisag na pagcacaquilanlan nitong mataas na catungculan, +at quiquilanling hauac na niya ang boong capangyarihan.</p> + +<p>76.—Ang presidente ay siyang pinaca catauan n~g bayan, +caya't siya'y dapat igalang at huag pagpahamacan at di mabibiguiang +usap habang di naa-alisán nang catungculan.</p> + +<p>Ang Presidente ay hindi iba cundi ang capatid at caibigan n~g +lahat na taga Pilipinas, at caya lamang mauiuicang siya'y +nacalalalo ay sa pagca't siya ang dapat man~guna sa pagpapasunod +nang ugaling magandá at mahusay at sa cabutihan nang gaua sa +bayan.</p> + +<p>Utang niya sa caniyang sariling dan~gal at sa Dios ang mag +taglay n~g isang ugaling ualang ipipintas, upang mapapurihan niya +ang caniyang bayan sa harap n~g m~ga taga ibang lupa, at mag bigay +sa caniyang m~ga cababayan n~g halimbaua n~g cabaitan at +casipagan.</p> + +<a id="Page_47" name='Page_47' class='pagenum'>Pahina 47</a> + +<p>77.—Siya ang quinabobooan n~g capangyarihang magpasunod sa +m~ga cautusan at nalalaganapan n~g capangyarihang itó ang +lahat na bagay na quinacailan~gan n~g cahusayan sa loob n~g bacuran +nang República at sa icapapanatag sa labas, ayon sa +ibinibilin n~g m~ga cautusan sa pagbaban~gon at sa iba pang +bagay.</p> + +<p>78.—Ang Presidente ang mag lalathalâ n~g m~ga +tadhana n~g Kapisanan upang mapilit sa pag sunod ang tauo; gayon +ma'y cun inaacala niya na ang alin man sa m~ga tadhanang ito ay +macagagambala sa cahusayan sa loob at sa capanatagan sa labas ay +malalaguian niya n~g sansalâ (veto) sa ilalim n~g boo niyang +capanagutan.</p> + +<p>79.—Ang Presidente sa sarili niyang isip ó sa +hamong n~g alin man sa caniyang m~ga Kagauad ay macapaghaharap sa +Kapisanan n~g ano mang panucala n~g cautusan; n~guni't bago gauin +yaon ay didinguin muna ang Tanun~gan.</p> + +<p>80.—Bucod pa'y nauucol sa caniya itong m~ga malaquing +capangyarihang susunod:</p> + +<p>Una. Kumathá n~g m~ga atas at tagobiling quinacailan~gan +sa pagtupad n~g m~ga cautusan at man~galaga na sa boong nasasacupan +n~g República ay ualang maghari cundi ang madali at ganap na +catouiran.</p> + +<p>Icalaua. Gumaua n~g m~ga cautusan at bagong pacaná na +inaacala niyang dapat ihamong sa Kapisanan ucol sa cagalin~gan n~g +República, upang pagnoynoyin n~g nararapat.</p> + +<p>Icatlo. Maghalal sa m~ga may catungculan sa bayan ayon sa m~ga +cautusan.</p> + +<p>Icapat. Acayin ang Hocbong dagat at Hucbong cati at +pagayao-ayaoin sa paraang lalong nararapat sa pamamaguitan n~g m~ga +Generales na lalong may catampatan na siyang pagsasalinan niya n~g +Kapangyarihan.</p> + +<p><a id="Page_48" name='Page_48' class='pagenum'>Pahina +48</a> Icalimá. Mag tuto sa paquiquipulong sa m~ga Pamunoang +taga ibang lupa at maghalal n~g m~ga sugo at Consul na cacatauanin +niya.</p> + +<p>Icanim. Mamahala sa pagpapabubo n~g m~ga salapi at mag atas n~g +m~ga pag-gugulan, n~g m~ga itinatalagá sa baua't +san~gá n~g pamamahala sa bayan.</p> + +<p>Icapitó. At catapustapusa'y man~galaga sa lahat n~g +nauucol sa cahusayan at icatitimaua n~g bayan sa m~ga +sáquit.</p> + +<p>81.—Ang man~ga hanganan nang capangyarihan nang Presidente +ay itong man~ga susunod:</p> + +<p>Una. Sa ano mang dahila'y hindi masasan-sala ang pagcacatipon +n~g Kapisanan sa m~ga panahon at pangyayaring nabibilin sa +cautusan, at gayon ding hindi yaon mapipiguil at +mapaghihiua-hiualay at cailan ma'y di magagambala ang man~ga +pagpupulong at paglilining nitó.</p> + +<p>Icalaua. Hindi siya macalalabas sa nasasacupan n~g +República at di niya masisira ó maihihiualay at +malalaguian nang ano mang capanagutan ang alin mang bahagui nang +lupain nitó.</p> + +<p>Icatló. Hindi macapagyayari n~g anomang tipanan at iba +pang casundó at gayon ding hindi mapaiiral ang digmá +at mapababalic at mapagtitibay ang capayapaan cun ualang pahintulot +ang Capisanan.</p> + +<p>82.—Ang man~ga pasiya nang Presidente nang +República ay pipilmahang palagui nang Kagauad na nauucol; +n~guni't hindi ito mananagot na casama niya cundi maquilala na +itong Kagauad ang naghamong nang m~ga naturang pasiya.</p> + +<p>83.—Hihirang ang Presidente sa m~ga Tagatayó at +Apong halili na at quinaquitaan nang ugaling ualang +ipipintás sa pag ganap nang catungculan ó di caya'y +sa man~ga nag gugol nang malalaquing paglilingcod sa bayan, n~g +m~ga Kagauad n~g Pamunoan na siyang <a id="Page_49" name='Page_49' + class='pagenum'>Pahina 49</a> tutulong sa caniya sa +paglulutas nitong m~ga susunod na san~gá:</p> + +<p>Una. Paquiquipanayam sa tagá ibang lupa at +pagcacalacal.</p> + +<p>Icalaua. Panihala sa loob na nacasasaclao sa cahusayan sa loob, +sa pagtuturo at pagpapalayó sa m~ga sáquit.</p> + +<p>Icatlo. Gauang bayan, at dito'y masasama pati n~g gayang lupa at +gauang camay.</p> + +<p>Icapat. Catuiran.</p> + +<p>Icalima. Yaman.</p> + +<p>Icanim. Digmang cati.</p> + +<p>Icapito. Digmang dagat.</p> + +<p>84.—Ang m~ga Kagauad n~g Pamunoan ay macahaharap sa +Capisanan at Tanun~gan cailan ma't may ipagsasabi sa n~galan n~g +Presidente ó sila'y turulin cayá n~g hayág +nino man sa Kapulun~gang itó.</p> + +<p>N~guni't cun pagbobotosan na ang dahil n~g canilang pagdayo ay +lalabas at di maquiquialam dito.</p> + +<p>85.—Hihirang din naman sa m~ga tauong nababanguit sa +núm. 83 at sa m~ga Katiuala at Punong bayang halili na at +quinaquitaan n~g ugaling ualang ipipintas, n~g m~ga ihahalal niyang +Punong cabayanan, na siyang pagsasalinan niya n~g boong +capangyarihan sa loob n~g cabayanang masacop nitó.</p> + +<p>86.—At gayon ding hihirang sa tatlong iharap sa caniya n~g +Sanguniang bayan n~g gagauing Punong bayan na cacatauanin niya sa +baua't bayan. Upang mabilang sa m~ga ihaharap ay quinacailan~gang +nagdaan sa pagca matandá ó Pan~gulo at di napapintas +sa ugali.</p> + +<p>Ang m~ga Pan~gulo na siyang catiuala n~g Punong bayan sa bauat +nayon ay ihahalal n~g Punong cabayanan sa m~ga mapili n~g umaambag +na may carapatán. Ang pagpili sa m <a id="Page_50" +name='Page_50' class='pagenum'>Pahina 50</a> ~ga Pan~gulo ay +caparis din sa m~ga matandá.</p> + +<p>87.—Ang catungculan n~g Punong bayan at man~ga Pan~gulo ay +tatagal n~g dalauang taon; at ang m~ga Punong cabayanan ay apat, +liban na lamang cun bago lumampas ang taning na ito ay mapagquilala +n~g Presidente na ang cagalin~gan n~g boong República at ang +sariling cagalin~gan n~g cabayanang quinalalaguian ay +nagcacailan~gang siya'y halinhan nang iba.</p> + +<p>88.—Sa bauat san~gá n~g pamamahala sa bayan ay +magcacaroon n~g Lugal cagauad na siyang Pan~galauang Puno sa baua't +Gauaran; sa bauat Pitac ay maglalagay n~g isang Oficial at m~ga +catulong at manunulat na quinacailan~gan sa madaling paglulutas n~g +man~ga usap.</p> + +<p>Ang man~ga Katungculang ito ay maguiguing isang tan~ging +hanap-buhay gaya naman n~g sa man~ga Hocom at sandatahan, at ualang +macapapasoc dito cundi magdaan muna sa sungcaran, maguing sa +hagdang mataas na buhat sa baitang n~g man~ga Katulong na paitaas, +maguing sa mababa na quinalalagyan n~g man~ga manunulat at iba pang +alagad na quinacailan~gan sa baua't sánayan.</p> + +<p>Ualang maguiguing dahil n~g pagtaas dito sa dalauang hagdan +cundi ang catagalan at ang man~ga tan~ging paglilingcod na gauin +n~g may Katungculan, cun yao'y mapatotohanan at marapatin n~g +Tanun~gan. Upang macalipat mulá sa mababa tun~go sa mataas +na hagdan ay cailan~gan ding magdaan sa sungcaran.</p> + +<p>89.—Ang lahat na Katungculan sa bayan cahit ano ang +quinauuculan ay babayaran n~g catamtaman, liban na lamang ang +man~ga nasasabing ualang bayad sa man~ga cautus <a id="Page_51" +name='Page_51' class='pagenum'>Pahina 51</a> an, at di +matatalagahan n~g ano mang upa ang man~gahiualay sa Katungculang +ito. Ang sino mang mapahamac sa pagtupad n~g Catungculan at dahil +dito'y marapatin n~g Kapisanan na gantihin ang gauang yaon, ang +bihis ay ibibigay na paminsanan sa halagang pasiyahin nito ring +Kapisanan.</p> + +<p>90.—Ang man~ga sanayán (oficina) n~g Bayan ay +bubucsan umaga't hapon gaya n~g sa man~ga magcacalacal, at +magtatayó lamang n~g man~ga calalaguiang tunay na +quinacailan~gan sa madaling paglulutas n~g man~ga usap.</p> + +<p>91.—Baua't Punong cabayanan ay magcacaroon n~g nasasacupan +niyang man~ga oficial, catulong at manunulat na quinacailan~gan sa +iba't ibang san~ga n~g pamamahala sa cabayanang nasasacop niya, at +ang oficial na catiuala sa cahusayan sa loob ay siyang Kagauad na +maguiguing pan~galauang Puno sa Sanayán n~g cabayanan.</p> + +<p>Ang m~ga manunulat ay caniyang ihahalal capag nasungcad n~g +Sanguniang-cabayanan.</p> + +<p>Ang sino man~gatungculán sa cabayanan ay dapat macaalam +n~g salitá dito.</p> + +<p>92.—Baua't Punong bayan ay magcacaroon nang; isang kagauad +hugot sa baitang n~g m~ga catulong at n~g m~ga manunulat na +ihahalal niya, capag nasungcad n~g Sanguniang-bayan. Magcacaroon +nang isang catulong na Comisario n~g Pan~galagaan na may bayad. +(Comisario de Policía).</p> + +<br /> + + +<h2>ICAPITONG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa panihala nang +catuiran</i>.</h2> + +<p>93.—Ang capangyarihan sa paghatol at sa pagpapatupad sa +maguing hatol ay tataglayin lamang n~g m~ga Kapulun~gan +(Tribunales) n~g catuiran at n~g m~ga Hocom, na uala <a +id="Page_52" name='Page_52' class='pagenum'>Pahina 52</a> ng +magagaua cundi ang mag lapat n~g m~ga cautusan sa usap ó +gauang ihablá.</p> + +<p>94.—Itatadhana n~g m~ga cautusan ang pagcacasunodsunod n~g +m~ga paraan at pag uusisang dapat gauin sa m~ga usapin sa boong +nasasacop n~g República, at ang panununtunan ay ang +camunting sabi at ang caliuanagan at lilipulin yaong man~ga gauing +luma na ualang quinauuculan cundi ang mag acsayá n~g m~ga +papel at ang pahabain mag parating man saan ang m~ga casulatang +usap.</p> + +<p>Bibiguian ang m~ga nahablá sa usap-sala n~g +boong-caluagan upang magamit ang m~ga paraang quinacailan~gan nila +sa pagliligtas sa canilang catauan sa ano mang calagayan n~g +nasabing usap.</p> + +<p>Catagalan n~g m~ga usap-sala ang anim na buan at pagcaraan +nitong taning ay dudusahin nang mahigpit n~g m~ga Capulun~gan ang +m~ga Hocom na di magpaquita n~g tunay na cadahilanan nang +pagcabalam.</p> + +<p>95.—Magcacaroon n~g iisa lamang sacdalan (fuero) sa lahat +na usap sala at usap catuiran, bucod lamang ang m~ga sandatahan na +magcacaroon n~g sariling sacdalan cun sila'y magculang sa man~ga +Cautusang nauucol sa canilang casamahan; n~guni't masasacupan din +sila n~g sacdalan n~g lahat cun sila'y magcasala sa paquiquisama sa +man~ga tauong bayan.</p> + +<p>96.—Aalisin ang man~ga Pintacasing hindi upahan n~g bayan, +pagca't sa haharapin ay ang man~gan~gasiua ay ang tunay na may usap +ó di caya'y ang man~ga Abogadong biguian nito nang +kapangyarihan.</p> + +<p>Gayon ma'y cun ang may ari ay ualang cáya at di macaquita +n~g Abogadong magmacaalam ay macapaglalagay n~g m~ga tan~ging sugo +na man~gatauan sa caniya, n~guni't ang m~ga sugong ito ay mapapara +sa m~ga tunay na Abogado na bumabayad n~g ambagan dahil sa canilang +<a id="Page_53" name='Page_53' class='pagenum'>Pahina 53</a> +katungculan.</p> + +<p>87.—Ang m~ga cahalili, Hocom at iba pang may katungculang +nacacapit sa san~gang itó ay mananagot na isa-isá sa +man~ga gauang pagcuculang sa cautusan, at sino mang mamamayan ay +macapaghahablá tungcol sa pagpapasuhol at masamang pag gamit +n~g katungculan.</p> + +<p>98.—Sa calooban n~g República ay magcacaroon nang +isang kataastaasang Kapulun~gan n~g catouiran na mag bubucod sa +quinacailan~gang Licmoan (Sala) na lalaguian n~g limang cahalili +bauat isá; sa bauat calauacan (Region) ay lalaguian n~g +isang Kapulun~gan (Audiencia ó Tribunal) na may tatlong +cahalili; sa bauat Hucuman (Distrito Judicial) ay magcacaroon n~g +isang Pan~gulong Hocom (Juez mayor); at sa bauat bayan ay isang +Hocom na taga pamaguitan (Juez de Paz), na ihahalal n~g Presidente +n~g Kapulun~gang nacasasacop capag naiharap n~g Sanguniang bayan +ang man~ga mamayang lalong marapat sa catungculang itó cun +may sariling pamumuhay.</p> + +<p>Sa boong nasasacupan n~g República ay magcacaroon n~g +anim na calauacan man lamang na iaayao sa m~ga lupang lalong +nauucol ayon sa dami n~g m~ga tumatahan, at sa bauat calauacan ay +magcacaroon n~g m~ga Hucumang macailan~gan sa madali at matuid na +pag aayos n~g catuiran.</p> + +<p>99.—Sa siping n~g m~ga Kapulun~gan n~g catuiran ay +malalagay ang casamahan n~g m~ga Pintacasi n~g República na +pinan~gun~gunahan n~g Punong Pintacasi.</p> + +<p>Ang m~ga Pintacasing itó ang man~gag aalaga sa mahigpit +na catuparan n~g m~ga cautusan at maquiquialam hindi lamang sa m~ga +usap-sala at usap catuiran (Juicios criminales y civiles), cundi +naman sa m~ga usap-bayan (expedientes administrativos). Sila rin +ang macapagpapatotoo sa m~ga gaua at casundong ibig pagtibayin +upang <a id="Page_54" name='Page_54' class='pagenum'>Pahina +54</a> paniualaan.</p> + +<p>Sa bauat cabayanan ay magcacaroon n~g isang Pintacasi na +casingtaas n~g Pan~gulong Hocom, at cun dito'y magcaroon n~g +dalauang Hucuman ay ilalagay sa Piling n~g Hucumang (Juzgado) uala +sa loob n~g cabayanan ang isa pang Pintacasing catulong na capantay +n~g kagauad n~g Hucuman.</p> + +<p>Sa bauat Kapulun~gan ay magcacaroon din nang isang Pintacasi na +casingtaas n~g Cahalili, n~guni't ito'y ualang paquiquialaman cundi +ang m~ga usap sa Kapulun~gan: at sa calooban (capital) n~g +República lalagay ang Punong-Pintacasi na siyang mag tututo +sa m~ga ibang Pintacasing quinacailan~gan upang mapaquialaman ang +m~ga usap sa cataastaasang Kapulun~gan at sa m~ga Sanayan n~g +Pamunoan at gayon din ang paghuhusay at pamamahala sa +casamahan.</p> + +<p>Sa bauat bayan ay magcacaroon n~g isang Pintacasing-bayan na +huhugutin sa m~ga kasanguning casalucuyan.</p> + +<p>100.—Sa mataas na hagdan nang pan~gan~gatungculang-hocom +ay macapapanhic cun mag daan sa suncaran mulá sa unang +baitang n~g m~ga kagauad n~g Hucuman at m~ga Pintacasing catulong, +at ang pagtaas ay para n~g sa pan~gan~gatungculang bayan dahil sa +catagalan at sa malalaquing paglilingcod na pinatotohanan at +minarapat n~g Tanun~gan.</p> + +<p>Sa pan~gan~gatungculang itó ay ualang tatangapin sa +hagdang mataas cundi ang m~ga Doctor sa catuiran (Doctor en +derecho) at ang m~ga Abogado.</p> + +<p>101.—Tatalagahan n~g Kapisanan ang m~ga naglilingcod sa +pan~gan~gatungculang Hocom n~g catamtamang bayad, upang magcaroon +sila n~g pitagan at casarinlang quinacailan~gan sa maluag na +pagtupad n~g mahal nilang catungculan; at <a id="Page_55" +name='Page_55' class='pagenum'>Pahina 55</a> huag tutulutan +na sa m~ga Kapulun~gan at Hucuman magcaroon n~g m~ga manunulat at +iba pang alagad na tagá mababang hagdan na di bibiguian n~g +catamtamang upa, upang mailagan ang masasamang gauing pinag apuhan +na sa ilalim n~g yamungmong n~g Pamunoang castila.</p> + +<p>102.—Ang lahat na cahalili sa cataastaasang Kapulun~gan +ang hahatol sa Presidente n~g República capag naipahayag n~g +Kapisanan na ito'y may casalanan, pagca nahalinhan sa +catungculan.</p> + +<p>At ang isang Licmoan nitó ring Kapulung~gan ang +hahatol:</p> + +<p>Una. Sa m~ga Kagauad n~g Pamunoan, pagnaipahayag n~g Kapisanan +na sila'y may casalanan.</p> + +<p>Icalaua. Sa m~ga Tagatayó at Apo, cun maipahayag na +sila'y may casalanan n~g isang Paniualaang ipalagay n~g +canicanilang casamahan.</p> + +<p>Icatló. At sa m~ga cahalili nito ring Kapulun~gan at n~g +m~ga natatayo sa calauacan at sa m~ga Pintacasing capantay n~g m~ga +cahalili at sa m~ga Punong cabayanan.</p> + +<p>103.—Iisang cabooan (Código) n~g m~ga cautusan ang +iiral sa boong nasasacop n~g República at dito ipagsasaysay +ang bilang n~g m~ga Hucumang itatayó gayon din ang m~ga +capangyarihan n~g isa't isa at n~g bauat Capulun~gan ayon sa +patuntun~gan nabibilin dito sa Panucala.</p> + +<p>104.—Sino mang nalalagay sa pan~gan~gatungculang-hocom ay +di macahihin~gi n~g ano mang upa sa m~ga usap-sala at usap-catuiran +at iba't iba pang pag gamit n~g catungculan. Pagcatapos n~g m~ga +usap ay babayaran ang costas n~g mahatulang magbabayad nito at ang +cabooa'y guguling lahat sa m~ga papel-multá na itatahi sa +m~ga sulat-usap.</p> + +<p>105.—Sa baua't bahay-bayan ay magcacaroon n~g isang silid +na parusahan, sa bauat Hucuman ay isang bilangoan at sa baua't Capu +<a id="Page_56" name='Page_56' class='pagenum'>Pahina 56</a> +lun~gan ay isang Presidio.</p> + +<p>Ang pasunod na icacana sa m~ga parusahang itó ay ang +lalong nauucol sa pagcaaua sa tauo at sa pagbabalicloob n~g may +m~ga sala.</p> + +<p>106.—Ang m~ga Cahalili at Hocom pati naman n~g m~ga +Pintacasi ay di mapaquiquialaman sa pag gamit n~g canilang +capangyarihan at paris din n~g may m~ga catungculang bayan at +sandatahan na di maaalisan n~g catungculan cun ualang usap at hindi +maililipat sa ibang lugal cundi nila hin~gin ó dumating caya +ang panahon n~g canilang pag taas, ayon sa ipinaguutos.</p> + +<br /> + + +<h2>ICAUALONG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa man~ga +ambagan</i>.</h2> + +<p>107.—Ang Capisanan ang magpapasiya n~g gugugulin sa +taontaon sa lahat n~g san~ga nang pamamahala sa bayan alinsunod sa +Curuang (Presupuesto) iharap sa caniya n~g Kagauad sa Yaman, at +siya ring mag aatas n~g m~ga ambagang macayang ibayad n~g isa't isa +ayon sa panucalang (plan) iharap nito ring Kagauad. Sa pagbabayad +n~g ambaga'y ualang maliligtas cundi ang m~ga Apo na hindi mahalal +na Presidente, Pan~galauang Presidente at m~ga Kagauad n~g +Tanun~gan; ang m~ga Punong-bayan, ang m~ga kasanguning bunot sa +cabilugan n~g m~ga Catiuala at Matandá at ang m~ga Pan~gulo, +na hindi magbabayad n~g anomang ambagan habang gumugusad n~g +catungculan.</p> + +<p>Hindi rin magbabayad ang m~ga tauong napapasoc sa sandatahan n~g +República at ang pangcat n~g m~ga caual sa Hocbong dagat at +Hocbong cati.</p> + +<p>108.—Pipilitin na ang m~ga ambaga'y tapatan at huag +pailalim, bucod sa magaan.</p> + +<p><a id="Page_57" name='Page_57' class='pagenum'>Pahina +57</a> Ang ulohang ambagan (contribución ó +capitación personal) ay babayaran n~g lahat n~g tauo na +hindi magcacalaman~gan mula sa edad na labingualong taong singcad +hangan sa di na macacaya sa gaua sa halagang maluag pasanin n~g +m~ga duc-ha.</p> + +<p>Ang ambagan sa hanap-buhay (contribución de rentas +ó industrial) ay babayaran n~g m~ga sinasampahan n~g +halagang lumalabis sa pagaagdon sa buhay na catamtaman, dahil sa +hinahauacang pagaari ó hanap-buhay.</p> + +<p>Ang ambagang bahay (contribucion urbana) ay dadalhin n~g may +m~ga ari n~g bahay na inuupahan ó talagang paupahan.</p> + +<p>109.—Macagagamit lamang n~g ambagang pailalim upang +macupcup ang m~ga calacal nitong bayan ó di caya'y cun ang +bigay na cabigatan ay may cauyang paquinabang, ó cun di ma'y +upang mapiguil ang malabis na pagsusunodsunod sa catauan.</p> + +<p>Caya't ang m~ga Aransel n~g m~ga pamahalaan sa lalauigan +(Aduana) ay isusunod at ibabagay sa guinagamit sa m~ga capit +lalauigan (puertos vecinos) at n~g marami sa m~ga ibang +sacupan.</p> + +<p>Ang papel na may tatac ay gagamitin lamang sa man~ga catibayan +(títulos), sa m~ga multá at sa m~ga casundong +itititic n~g ualang bayad n~g man~ga Pintacasi sa Pan~gulong +Hucuman (Juzgados mayores), at ang papel na pangdigquit ó +pangdiquit (timbre móvil) ay gagamitin lamang sa m~ga +padalahan sa coreo, sa cauad (telégrafo) at suclian +(giro).</p> + +<p>Ang lotería ripa at ang m~ga patente sa juego at ang +hulugan sa sabong ay maguiguing pan~git, na anino lamang n~g +Pamunuang castila, sa pagca't sa haharapin ay ang lahat na laro +ó ripang may tayaan ó pustahan ay maguiguing salang +paguusiguin n~g may m~ga Kapanyarihan.</p> + +<p>Ang m~ga sabun~gan ay mapaparis sa <a id="Page_58" +name='Page_58' class='pagenum'>Pahina 58</a> man~ga pareha +n~g cabayo, at ipauubaya sa may ibig ang pagcacaná noon; +n~guni't babahagui sa paquinabang ang Pamunoan. Kalaquihan na ang +pahintulutan ang sabong sa catapusang lingó n~g baua't buan +at sa capistahan n~g pagtatayó n~g República, at di +na mangyayari sa ibang arao pa.</p> + +<p>Sa lugal nito'y ang paiiralin ay ang m~ga Mangharan at peria +(Esposiciones y férias), ang m~ga palabas at aliuang +macapagsusulong sa m~ga hanap-buhay ó di caya'y macababago +sa masasamang gaui ó cundi ma'y macapagtuturo n~g pagquilala +tungcol gauang carictan (bellas artes.)</p> + +<p>110.—Ang icatlong bahagui n~g man~gasin~gil sa bauat bayan +ay iin~gatan sa Tagoan n~g cabayanan na pan~gan~galagaan n~g isang +nan~gan~gatungculan sa yaman sa ilalim n~g pamamahala n~g +Punong-cabayanan na siyang magaatas n~g pagcacagugulan at n~g m~ga +Casanguning-cabayanan na mag hahalihalili sa catungculang umayon sa +pagpapabayad.</p> + +<p>Ang dalauang icatlong bahagui ay dadalhin sa Caloobang tagoan +(Tesoro Central), na paaalagaan sa Banco n~g Pilipinas na uuyanan +n~g m~ga tan~ging pagcacaloob, at ang maguiguing catibayan n~g +salaping ito ay ang malinis na puhunan n~g nasabing Banco at cun +culang pa ay ang m~ga pag aari n~g m~ga calamitang nan~gan~gasiua +dito.</p> + +<p>111.—Baua't Punong bayan ay tutulun~gan nang m~ga Pan~gulo +sa paninin~gil bauat icatlong buan n~g m~ga ambagan, at ang +masin~gil ay aalagaan n~g Kasanguning may pagaaring casiyang +ipanagot, na siyang pipilma pagtangap sa m~ga tandaan n~g +paninin~gil, hangan maisulong ang masin~gil sa Tagoan n~g +cabayanan.</p> + +<p>112.—Ang Sanguniang-bayan ang gagaua sa taon-taon n~g +Curuan n~g pagcacagugulan sa bayan pati n~g panucala n~g m~ga +ambagang dapat ipal <a id="Page_59" name='Page_59' +class='pagenum'>Pahina 59</a> agay sa caniyang nasasacupan cun may +pagcucunan, at ipadadala yaon sa Sanguniang cabayanan na siyang +magboboo sa m~ga Curuan sa bayan-bayan upang magcapisanpisan sa +Curuan n~g boong cailan~gan n~g cabayanan.</p> + +<p>Itong Curuan n~g cabayanan pati n~g panucala n~g m~ga ambagan sa +boong Kabayanan at bauat bayan ay ipadadala sa Kagauad sa Yaman, +upang mapalagay sa Curuan at Panucala n~g calahatan at mapagsiyasat +at mapagnoynoy n~g Kapisanan.</p> + +<p>Ang m~ga cailan~gan sa baua't bayan ay tatacpan n~g salapi sa +cabayanan, caya't ipaguutos n~g Punong cabayanan n~g macapagpacuha +sa Tagoan n~g halagang nasasabi sa Curuang napagtibay na ang bauat +Punong-bayan na pipilma sa sulat-bayad (Carta ú orden de +pago) ó recibo casama n~g Kasanguni sa Yaman.</p> + +<p>Ang m~ga cailan~gan n~g Kabayanan ay tatacpan n~g salapi ding +itó at cun magculang ay pupunan sa iniuucol sa +calahatan.</p> + +<p>113.—Ang m~ga olat (cuentas) ay magcacaroon n~g dalauang +hanayan, isá sa pumasoc at isá sa lumabas, at +dadalahin n~g m~ga Kagauad n~g Sanguniang bayan at may tungcol nito +sa Pamunoang cabayanan: at sa taontaon ay ipadadala n~g m~ga Punong +cabayanan sa Kagauad sa Yaman, upang mapag isá ang m~ga olat +sa iba't ibang san~ga at maiharap sa Kapisanan.</p> + +<p>114.—Ang Pamunoan ay di macauutang sa loob ó labas +n~g República cundi quilanlin n~g Kapisanang yao'y +cailan~gan at pasiyahin tuloy ang cahalagahan at ang paraang +gagauin upang mabayaran n~g unti-unti.</p> + +<p>115.—Ang m~ga Sanguniang bayan ang magtutungcol n~g m~ga +Talaan n~g tauo at yaman ó pagaari (Centro, +Estadística y Catastro), tan~gi ang Talaan n~g hayop, lupa +at bahay (Registro de la propiedad) at n~g m~ga <a id="Page_60" +name='Page_60' class='pagenum'>Pahina 60</a> paglilipatlipat +n~g m~ga bagay na ito, upang tumibay.</p> + +<p>Dito sa m~ga huling gagauin ay macasisin~gil n~g camunting upa +na siyang pagcucunan n~g magugol sa lahat n~g gagamitin at sa +quinacailan~gang catulong at alagad sa Sanayang bayan, pati nang +upa n~g Kagauad at n~g Comisario cun maaabot pa.</p> + +<p>116.—Ang m~ga Hocom na tagapamaguitan ang magdadalá +n~g Talaang bayan (Registro civil) na siyang pagtatandaan n~g +pan~gan~ganac, pagcacasal at pagcamatay, at sa m~ga capagalang ito +ay macasisin~gil n~g camunting upa na pagcucunan nang gagamitin at +ibabayad sa Kagauad at iba pang; catulong sa Hucuman (Juzgado).</p> + +<br /> + + +<h2>ICASIYAM NA CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa Lacas n~g Bayan +(Fuerza militar.</i>)</h2> + +<p>117.—Sino mang mamamaya'y di macatatangui sa pananandata +cun siya'y cailan~ganin ayon sa cautusan, n~guni't di mapipilit ang +alin man hangan may magcusang pumasoc.</p> + +<p>Ang Kapisanan ang magpapasiya sa taon-taon n~g dami n~g lacas sa +dagat at cati na dapat in~gatan sa cahusayan sa loob at capanatagan +sa labas n~g República.</p> + +<p>118.—Magtatayó n~g m~ga aralán sa +pananandata ayon sa m~ga houarang lalong mabuti na maquita sa iba't +ibang lupa, na pagtuturuan n~g lahat nang paraan sa +paquiquidigmá sa dagat at cati, at pipilitin na ang pangcat +n~g m~ga caual ay matuto n~g m~ga bagay na nasasaclao n~g simulang +aral (instrucción elemental).</p> + +<p>Ang sino mang maghan~gad mula sa pangcat n~g m~ga caual hangan +sa baitang n~g Sargento ay pahihintulutan sa panahong payapa na +macapasoc sa m~ga aralan sa pananandata, upang macaaquiat s <a +id="Page_61" name='Page_61' class='pagenum'>Pahina 61</a> a +pangcat n~g m~ga Puno (clase de Jefes).</p> + +<p>Ang pagtaas ay manununton lamang sa catagalan ó sa +malaquing paglilincod na napaglinao at natunayan sa pamamag-itan +n~g isang hatulan.</p> + +<p>119.—Ihahanay n~g Kapisanan sa pamamag-itan n~g nauucol na +cautusan ang lahat na quinacailan~gan sa pagtatayó, +paghuhusay at pamamahala na lalong mabuti n~g Hocbong dagat at +Hocbong cati.</p> + +<p>120.—Sa bauat baya'y ang m~ga bagong-tauong sumapit sa +dalauangpung taong singcad ay papasoc sa sandatahan n~g +República, bucod lamang ang man~ga nagaaral sa m~ga Colegio, +Alulod nang carunun~gan (Universidad) ó Bucal n~g +carunun~gan (Universidad central), na natatayó sa ibang +bayan at ang m~ga hindi macacaya na may tunay na cadahilanan.</p> + +<p>Sino ma'y ualang macatatangui sa pag gusad na itó at sa +m~ga bagongtauo ring itó huhugutin ang macailan~gan sa m~ga +alagang Hocbo (fuerza permanente) cun ualang mag cusa.</p> + +<p>Ang m~ga naturang bagongtauo'y magbubucod sa dalauang +puctó na maghahaliling gumusad sa bauat anim na buan, cun +ang bauat puctó ay di nagcuculang sa dalauang pu catauo; +n~guni't cun magculang ay gugusad na lahat sa loob n~g isang +taon.</p> + +<p>Sila'y pagpupunuan n~g Comisario n~g Pan~galagaan +(Policía) at sila rin ang maguiguing lacas na taga pagalaga +sa bayanbayan, upang maganap ang m~ga atas n~g Punong bayan at +Hocom na tagapamaguitan na siyang malapit nilang Puno at n~g +Punong-cabayanan na siyang lalong Puno.</p> + +<p>Ang Comisario n~g Pan~galagaan ay bubunutin sa m~ga nahiualay sa +sandatahan mula sa baitang n~g Sargento na paitaas, cailan ma't di +naquitaan n~g ipipintas na ugali; siya'y babayaran at quiquilanling +<a id="Page_62" name='Page_62' class='pagenum'>Pahina 62</a> +parang isang Teniente n~g Hocbo at siyang magtatayó at +magtuturo sa caniyang acay na lacás na parang tunay na +sandatahan sa Hocbo.</p> + +<p>Ang nan~gapapasoc sa sandatahan n~g República ay di +magbabayad n~g ano mang ambagan at pararamtan at pacacainin n~g +Pamunoan sa bayan habang gumugusad n~g catungculan.</p> + +<p>121.—Sa calooban n~g República at sa m~ga bayang +malalaqui at daldalan n~g sarisaring tauo ay maglalagay n~g isang +casamahan n~g m~ga Polisonte, at ang macapapasoc dito ay ang m~ga +tauong may pinagaralan at quilalang may inin~gat na dan~gal at tuga +ang pamumuhay, na mauauan~gis sa Comisario sa caupahan at +catayuan.</p> + +<p>Ang m~ga nasabing Polisonte ang siyang man~gan~galaga sa bayan +at tutulun~gan n~g lacás na ibigay sa canila n~g Comisario +sa paghuhusay, at malalagay para rin nitong Comisario sa ilalim n~g +capangyarihan n~g isang Prepecto na babayaran at quiquilanling +parang isang Capitan n~g Hocbo.</p> + +<p>122.—Pipilitin na sa Hocbong cati at Hocbong dagat at sa +m~ga Pan~galagaan ay tingnan n~g m~ga Puno ang canilang nasasacop +na parang tunay na anac, cayá susugpuin n~g ualang aua hindi +lamang ang paglabag sa Puno cundi naman ang masamang pasunod sa +m~ga sacop.</p> + +<p>123.—Sa panahon n~g digma ay papapagsandatahin ang m~ga +lalaquing ualang asaua mula sa dalauangpu at isang taon hangan +limangpu, at cun di pa magcasiya ito ay tatauaguin ang m~ga uala +ring asaua mula sa labing ualo.</p> + +<br /> +<a id="Page_63" name='Page_63' class='pagenum'>Pahina 63</a> + +<h2>ICASAMPU NG CASAYSAYAN.—<i>Tungcol sa pagtuturo sa +bayan</i>.</h2> + +<p>124.—Ang pagtuturo sa bayan ay magcacaroon n~g tatlong +pagtang: una simulang aral; icalaua mataas na aral; icatló +m~ga carunun~gan.</p> + +<p>Sa simulang aral ay ituturo ang pagbasa, pagsasalitá at +pagsulat n~g mahusay nang uicang tagalog na siyang uicang bayan +(idioma oficial), at camunting pagcaaninao n~g uicang +inglés, pagbilang at n~g m~ga quinauuculan n~g sarisaring +bagay na naquiquita sa ibabao n~g lupa (Ciencias exactas, fisicas y +naturales), at pupunan n~g camunting pagcaquilala n~g catungculan +n~g tauo at n~g namamayan.</p> + +<p>Sa mataas na aral ituturo ang dalauang sunduan (curso) n~g +uicang inglés at dalaua ring sunduan n~g uicang +francés na isasalit sa m~ga iba't ibang sunduan n~g m~ga +sipi n~g nabanguit na carunun~gan at iba pang nauucol sa caugalian +at pamamahala sa bayan (Ciencias morales y politicas), at n~g m~ga +pasimulá n~g pag gauâ n~g m~ga libro at pagsulat sa +m~ga limbagan at n~g m~ga gauang carictan (principios de literatura +y bellas artes).</p> + +<p>Sa m~ga carunun~gan ituturo ang malaqui at ganap na pagcaquilala +n~g iba't ibang san~gá na nasasaclao n~g talas n~g isip at +talas n~g camay. Sa carunun~gan n~g pilosopia at panunulat ay +malalaquip ang pagtuturo n~g uicang latin at griego.</p> + +<p>125.—Sa bauat baya'y magcacaroon n~g isang aralán +n~g bayan, at dito'y nacapapasoc n~g ualang upa ang m~ga batang +lalaqui at babayi na ibig macataroc n~g simulang aral, at ito'y +pan~gan~gasiuaan n~g Sanguniang bayan na siya ring magpapalagay n~g +m~ga Maestrong catulong sa baua't náyon.</p> + +<p>Sa bauat cabayanan na may calaquihan ay pipiliting macapaglagay +n~g isang Colegio na pagtuturuan n~g mataas na aral, at sa bauat +bayang pinacamalaqui at mainam sa la <a id="Page_64" name='Page_64' + class='pagenum'>Pahina 64</a> hat ay magtatayó n~g +isang Alulod n~g carunungan (Universidad).</p> + +<p>Sa calooban n~g República ay maglalagay n~g bucal n~g +carunungan (Universidad Central) at dito at sa malalaquing bayan ay +maglalagay din naman n~g m~ga Sanayán (Academias y +Conservatorios) sa ibat ibang san~gá n~g carunun~gan, gauang +carictan at tálas sa hanap-buhay; casiping naman dito ang +m~ga bahay na itinatalaga sa pagcacaauang gauá sa m~ga +duc-ha at may m~ga saquit.</p> + +<p>126.—Ang m~ga Propesor sa simulang aral ay cailan~gang mag +taglay n~g catibayan n~g pagcabatsilier sa mataas na aral, at ang +m~ga Propesor dito sa mataas ay magcacaroon naman n~g catibayang +hauac n~g isang Licenciado ó Doctor sa ano mang +san~gá n~g carunun~gan. Ang m~ga Propesor sa m~ga +carunun~gan ay cailan~gang maguing Doctor sa san~gang ituturo.</p> + +<p>127.—Casapol nitong pan~gan~galaga sa isip nang bayan ang +pan~gan~galaga naman sa catauan, at dito'y sasanayin ang lacas n~g +m~ga nagsisipagaral n~g unti-unti hangang matayang totoo at magamit +sa pag aagao buhay (lucha por la existencia).</p> + +<p>128.—Ang Tanun~gan, at sa capaniualaan nito'y ang m~ga +Sanguniang cabayanan, ang cadóroonan n~g mataas na +pan~gan~gasiua sa pagtuturo sa bayan, at dahil dito'y pag-aaralan +at ihahamong sa Capisanan ang lalong mabuting pagpapatayó +n~g m~ga Aralan at ang paraang lalong mabisa upang macapag aral ang +lalong salát, at bucod pa'y pan~gan~galagaan na magcaroon +ang m~ga Propesor nang catamtamang upa sa pagca't ang caalama'y isa +sa malalaquing panulong sa icadadaquila n~g bayan.</p> + +<p>129.—Ang m~ga Colegiong iban~gon n~g m~ga mámamayan +ay ibabagay sa m~ga sinabi dito.</p> + +<p>130.—Capag totoong nacalat na sa boong Capuluan ang uicang +inglés ay siyang gagauing uicang-bayan.</p> + +<a id="Page_65" name='Page_65' class='pagenum'>Pahina 65</a> +<br /> + + +<h2>MAN~GA CAPUPUNAN.</h2> + +<p>Cailan ma't aminin n~g Capisanang Tagapagban~gon ang Panucalang +ito ay siyang maguiguing maliuanag na sigao at mistulang anino n~g +m~ga hinagap at pacay n~g Pagbaban~gon (Revolución); caya't +alin mang Tagapagban~gon na mag ibá n~g lacad at di tumulong +sa paglalatag nitó mulang maagao ang tagumpay ay tutucuying +mag lililo sa caniyang bayan.</p> + +<p>Habang umiiral ang Pagbaban~gon ay gagamitin itó n~g +Pamunoang Tagapagban~gon na parang pang dagdag na cautusan; caya't +itó ang ipupunó sa m~ga caculan~gan n~g m~ga umiiral +na cautusan at gagauin ang boo niyang macacaya upang maihandâ +ang bayan, n~g pagsapit n~g tagumpay ay caracaracang mapairal at +maipasunod ang boong maisasalio at papayagan n~g di ugaling +cabagayan n~g digmá.</p> + +<p>Capagcatayó n~g unang Capisanan n~g República ay +mumulan ang pagcat-há n~g tunay na cautusan sa +pagtatayó (Ley constitucional), na huag <a id="Page_66" +name='Page_66' class='pagenum'>Pahina 66</a> sisinsay sa m~ga +patuntun~gang natititic dito sa Panucala at sa m~ga Pagbabagong +ihatol n~g caramihan sa bayan, pagca't ang cautusang yao'y siyang +bugtong na catibayan sa pagpasoc sa cabilugan n~g m~ga bayang +timaua.</p> + +<br /> +<hr style='width: 65%;' /> +<h2>INDICE</h2> + +<p><a href='#p1'>Sa bayang Pilipinas</a></p> + +<p><a href='#Page_13'>Ang tunay na sampung utos n~g Dios,13</a></p> + +<p><a href='#Page_17'>Unang casaysayan.—Tungcol sa m~ga taga +Pilipinas,17</a></p> + +<p><a href='#Page_26'>Icalauang casaysayan.—Tungcol sa +República n~g Pilipinas,26</a></p> + +<p><a href='#Page_27'>Icatlong casaysayan.—Tungcol sa +Capisanan (Congreso),27</a></p> + +<p><a href='#Page_39'>Icapat na casaysayan.—Tungcol sa +Tanun~gan (Senado),39</a></p> + +<p><a href='#Page_43'>Icalimang casaysayan.—Tungcol sa m~ga +Sanguniang cabayanan at Sanguniang bayan,43</a></p> + +<p><a href='#Page_45'>Icaanim na casaysayan.—Tungcol sa +Presidente n~g República at caniyang Pamunoan,45</a></p> + +<p><a href='#Page_52'>Icapitong casaysayan.—Tungcol sa +panihala n~g catouiran,52</a></p> + +<p><a href='#Page_57'>Icaualong casaysayan.—Tungcol sa m~ga +ambagan,57</a></p> + +<p><a href='#Page_61'>Icasiyam na casaysayan.—Tungcol sa +lacas n~g bayan (Fuerza militar),61</a></p> + +<p><a href='#Page_63'>Icasampung casaysayan.—Tungcol sa +pagtuturo sa bayan,63</a></p> + +<p><a href='#Page_65'>M~ga capupunan,65</a></p> + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Panukala sa Pagkakana nang Repúblika +nang Pilipinas, by Apolinario Mabini + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PANUKALA SA PAGKAKANA *** + +***** This file should be named 14982-h.htm or 14982-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + https://www.gutenberg.org/1/4/9/8/14982/ + +Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad and PG +Distributed Proofreaders. Produced from page scans provided by +University of Michigan. + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +https://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at https://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit https://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including including checks, online payments and credit card +donations. To donate, please visit: https://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + https://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> + diff --git a/14982-h/images/001.gif b/14982-h/images/001.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..b69435c --- /dev/null +++ b/14982-h/images/001.gif diff --git a/14982-h/images/002.gif b/14982-h/images/002.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..bd0cc2e --- /dev/null +++ b/14982-h/images/002.gif |
