diff options
Diffstat (limited to '20167-h')
| -rw-r--r-- | 20167-h/20167-h.htm | 5790 | ||||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/in1918-141.gif | bin | 0 -> 2699 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/o1918-168.gif | bin | 0 -> 563 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/o1918-208.gif | bin | 0 -> 1213 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-141.gif | bin | 0 -> 21374 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-141h.gif | bin | 0 -> 100294 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-143.gif | bin | 0 -> 21760 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-143h.gif | bin | 0 -> 68789 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-145.jpg | bin | 0 -> 80262 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-147-1.jpg | bin | 0 -> 71873 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-147-2.jpg | bin | 0 -> 73844 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-148.jpg | bin | 0 -> 52723 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-149.jpg | bin | 0 -> 52280 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-151.jpg | bin | 0 -> 70530 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-152.jpg | bin | 0 -> 68097 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-153.jpg | bin | 0 -> 65635 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-154-1.jpg | bin | 0 -> 65806 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-154-2.jpg | bin | 0 -> 65748 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-155.jpg | bin | 0 -> 55633 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-156.jpg | bin | 0 -> 94079 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-157.jpg | bin | 0 -> 113635 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-158.jpg | bin | 0 -> 129828 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-159.jpg | bin | 0 -> 45229 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-160.jpg | bin | 0 -> 80966 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-161.jpg | bin | 0 -> 72427 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-164.jpg | bin | 0 -> 67149 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-165.jpg | bin | 0 -> 96309 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-167.jpg | bin | 0 -> 86052 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-168.jpg | bin | 0 -> 124359 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-169.jpg | bin | 0 -> 99205 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-172.jpg | bin | 0 -> 87298 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-173.jpg | bin | 0 -> 129458 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-175.jpg | bin | 0 -> 80338 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-176.jpg | bin | 0 -> 57256 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-177.jpg | bin | 0 -> 68545 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-179.jpg | bin | 0 -> 82721 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-180.jpg | bin | 0 -> 63587 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-181.jpg | bin | 0 -> 95058 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-184.jpg | bin | 0 -> 110391 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-185.jpg | bin | 0 -> 65686 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-188.jpg | bin | 0 -> 56395 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-189.jpg | bin | 0 -> 77594 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-191.jpg | bin | 0 -> 141042 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-192.jpg | bin | 0 -> 114446 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-193.jpg | bin | 0 -> 117412 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-195-1.jpg | bin | 0 -> 67885 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-195-2.jpg | bin | 0 -> 105487 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-196.jpg | bin | 0 -> 78548 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-197.jpg | bin | 0 -> 82664 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-200.jpg | bin | 0 -> 66860 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-201.jpg | bin | 0 -> 103549 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-202.gif | bin | 0 -> 11548 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-204.jpg | bin | 0 -> 102933 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-205.jpg | bin | 0 -> 116469 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 20167-h/images/p1918-208.jpg | bin | 0 -> 101346 bytes |
55 files changed, 5790 insertions, 0 deletions
diff --git a/20167-h/20167-h.htm b/20167-h/20167-h.htm new file mode 100644 index 0000000..b7b2689 --- /dev/null +++ b/20167-h/20167-h.htm @@ -0,0 +1,5790 @@ + +<!DOCTYPE html +PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd"> + +<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. --> +<html lang="nl-1900"> +<head> +<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1"> + +<title>Nieuw-Guinee en de exploratie der “Meervlakte”</title> +<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/"> +<meta name="author" content="J. W. Langeler"> +<meta name="DC.Creator" content="J. W. Langeler"> +<meta name="DC.Title" content="Nieuw-Guinee en de exploratie der “Meervlakte”"> +<meta name="DC.Date" content="#### 2006"> +<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css"> + + +body +{ +font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif; +margin: 1.58em 16%; +text-align: left; +} + +.titlePage +{ +border: #DDDDDD 2px solid; +margin: 3em 0% 7em 0%; +padding: 5em 10% 6em 10%; +} + +h1.docTitle +{ +font-size:1.6em; +line-height:2em; +} + +h2.byline +{ +font-size:1.1em; +font-weight:normal; +line-height:1.44em; +} + +span.docAuthor +{ +font-size:1.2em; +font-weight:bold; +} + +h2.docImprint +{ +font-size:1.2em; +font-weight:normal; +} + +.transcribernote +{ +background-color:#DDE; +border:black 1px dotted; +color:#000; +font-family:sans-serif; +font-size:80%; +margin:2em 5%; +padding:1em; +} + +.div0 +{ +padding-top: 5.6em; +} + +.div1 +{ +padding-top: 4.8em; +} + +.index +{ +font-size: 80%; +} + +.div2 +{ +padding-top: 3.6em; +} + +.div3, .div4, .div5 +{ +padding-top: 2.4em; +} + +.footnotes .body, +.footnotes .div1 +{ +padding: 0; +} + +h1, h2, h3, h4, h5, h6 +{ +clear: both; +font-style: normal; +text-transform: none; +} + +h3 +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +} + +h3.label +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} + +h4 +{ +font-size:1em; +line-height:1.2em; +} + +h4.lghead +{ +margin-left:10%; +margin-right:10%; +} + +.alignleft +{ +text-align:left; +} + +.alignright +{ +text-align:right; +} + +.alignblock +{ +text-align:justify; +} + +p.tb, hr.tb +{ +margin-top: 1.6em; +margin-bottom: 1.6em; +margin-left: auto; +margin-right: auto; +text-align: center; +} + +p.poetry +{ +margin:0 10% 1.58em; +} + +p.line +{ +margin:0 10%; +} + +p.argument,p.note +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +text-indent:0; +} + +p.argument +{ +margin:1.58em 10%; +} + +div.epigraph +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +width: 60%; +margin-left: auto; +} + +.epigraph .bibl +{ +text-align: right; +} + +.epigraph .poem +{ +margin-left: 0; +} + +.epigraph .line +{ +margin-left: 0; +text-indent: 0; +} + + +.floatLeft +{ +float:left; +margin:10px 10px 10px 0; +} + +.floatRight +{ +float:right; +margin:10px 0 10px 10px; +} + +p.figureHead +{ +font-size:100%; +text-align:center; +} + +.figure p +{ +font-size:80%; +margin-top:0; +text-align:center; +} + +p.smallprint,li.smallprint +{ +color:#666666; +font-size:80%; +} + +p.question +{ +margin-bottom:0; +text-align:left; +} + +p.answer +{ +margin-top:0; +text-align:right; +} + +p.explanation +{ +font-size:smaller; +margin-left:0.9em; +margin-right:0.9em; +} + +.leftnote +{ +font-size:0.8em; +height:0; +left:1%; +line-height:1.2em; +position:absolute; +text-indent:0; +width:14%; +} + +.pagenum +{ +display:inline; +font-size:70%; +font-style:normal; +margin:0; +padding:0; +position:absolute; +right:1%; +text-align:right; +} + +a.noteref +{ +font-size: 80%; +text-decoration: none; +vertical-align: 0.25em; +} + +div.footnotes +{ +margin-top: 1em; +padding: 0; +} + +hr.fnsep +{ +margin-left: 0; +margin-right: 0; +text-align: left; +width: 25%; +} + +p.footnote +{ +font-size: 80%; +margin-bottom: 0.5em; +margin-top: 0.5em; +} + +p.footnote .label +{ +float: left; +text-align:left; +width:2em; +} + +.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption +{ +font-size: 80%; +} + + +.poem +{ +margin-left:5%; +position:relative; +text-align:left; +width:90%; +} + +.poem h4 +{ +font-weight:normal; +margin-left:5em; +text-decoration:underline; +} + +.poem .linenum +{ +color:#777; +font-size:90%; +left:-2.5em; +margin:0; +position:absolute; +text-align:center; +text-indent:0; +top:auto; +width:1.75em; +} + +.versenum +{ +font-weight:bold; +} + +.footnotes .line +{ +font-size:80%; +margin:0 5%; +} + +.poem .i0 +{ +display:block; +margin-left:2em; +} + +.poem .i1 +{ +display:block; +margin-left:3em; +} + +.poem .i2 +{ +display:block; +margin-left:4em; +} + +.poem .i3 +{ +display:block; +margin-left:5em; +} + +.poem .i4 +{ +display:block; +margin-left:6em; +} + +.poem .i5 +{ +display:block; +margin-left:7em; +} + +.poem .i6 +{ +display:block; +margin-left:8em; +} + +.poem .i7 +{ +display:block; +margin-left:9em; +} + +.poem .i8 +{ +display:block; +margin-left:10em; +} + +.poem .i9 +{ +display:block; +margin-left:11em; +} + +span.corr +{ +border-bottom:1px dotted red; +} + +span.abbr +{ +border-bottom:1px dotted gray; +} + +span.measure +{ +border-bottom:1px dotted green; +} + +.letterspaced +{ +letter-spacing:0.2em; +} + +.smallcaps +{ +font-variant:small-caps; +} + +hr +{ +clear:both; +height:1px; +margin-left:auto; +margin-right:auto; +margin-top:1em; +text-align:center; +width:45%; +} + +h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure +{ +text-align:center; +} + +h1,h2 +{ +font-size:1.44em; +line-height:1.5em; +} + +h1.label,h2.label +{ +font-size:1.2em; +line-height:1.2em; +margin-bottom:0; +} + +h5,h6 +{ +font-size:1em; +font-style:italic; +line-height:1em; +} + +p,p.initial +{ +text-indent:0; +} + +.poem .stanza +{ +padding: .5em 0% .5em 0%; +} + +p.quote,div.blockquote,div.argument +{ +font-size:0.9em; +line-height:1.2em; +margin:1.58em 5%; +} + +.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden +{ +text-decoration:none; +} + + + + + +body +{ +background: #FFFFFF; +font-family: "Times New Roman", Times, serif; +} + +body, a.hidden +{ +color: black; +} + +h1, h2, h3, h4, h5, h6 +{ +color: #001FA4; +font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; +} + +p.byline +{ +font-style: italic; +margin-bottom: 2em; +} + +.figureHead, .noteref, span.leftnote, p.legend, .versenum +{ +color: #001FA4; +} + +.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a +{ +color: #AAAAAA; +} + +a.hidden:hover, a.noteref:hover +{ +color: red; +} + + +</style></head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Nieuw-Guinee en de exploratie der +"Meervlakte", by J. W. Langeler and L. A. C. M. Doorman + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Nieuw-Guinee en de exploratie der "Meervlakte" + De Aarde en haar Volken, 1918 + +Author: J. W. Langeler and L. A. C. M. Doorman + +Release Date: December 23, 2006 [EBook #20167] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NIEUW-GUINEE *** + + + + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ + + + + + + +</pre> + + +<div class="body"><a id="d0e72"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e72">141</a>]</span><div id="d0e73" class="div1"><span class="pagenum"> +[<a href="#d0e2605">Inhoud</a>] +</span><h2>Nieuw-Guinee en de exploratie der “Meervlakte.”<a id="d0e76src" href="#d0e76" class="noteref">1</a></h2> +<h2>1913–1915.</h2> +<p class="byline">door <span class="smallcaps">J. W. Langeler</span> en <span class="smallcaps">L. A. C. M. Doorman</span>. +</p> +<p></p> +<div class="figure"><a href="images/p1918-141h.gif"><img border="0" src="images/p1918-141.gif" alt="Overzichtskaart van Nieuw-Guinee. Schaal 1:7.500.000." width="720" height="630"></a><p class="figureHead">Overzichtskaart van Nieuw-Guinee. Schaal 1:7.500.000.</p> +</div><p> + + + +</p> +<div class="div2" id="d0e99"> +<h3>Inleiding.</h3> +<p style="
 background: url(images/in1918-141.gif) no-repeat top left;
 
 padding-top: 65px;
 "><span style="
 float: left;
 width: 80px;
 height: 100px;
 background: url(images/in1918-141.gif) no-repeat;
 
 background-position: 0px -65px;
 
 text-align: right;
 color: white;
 ">N</span>ieuw-Guinee, een der grootste eilanden van onzen aardbol, 24 × zoo groot als ons vaderland, werd ontdekt in 1545 door den +Spaanschen reiziger Ynigo Ortiz de Retes. In de oude scheepsjournalen van Spanjaarden en Portugeezen komt de naam geregeld +voor. Het is dan ook vrij zeker, dat, toen de Hollanders bezit namen van Indië, het bestaan van Nieuw-Guinee hun niet onbekend +was. Spoedig werden schepen derwaarts gezonden, teneinde te pogen handelsbetrekkingen aanteknoopen. Deze tochten hadden geen +of weinig succes; onze oude zeevaarders hadden veel te lijden van vijandelijkheden der bevolking en de scheepsbemanningen +werden gedecimeerd door de gevreesde “Papoesche ziekte.” Aangezien er bovendien weinig voordeel te behalen was, werden deze +tochten allengs gestaakt. In de tweede helft der 18<sup>e</sup> eeuw is het initiatief tot onderzoekingsreizen geheel in handen van Franschen en Engelschen en de namen van eenigen onder +hen bleven tot heden aan de geografie van Nieuw-Guinee verbonden als Kaap d’Urville, Maccluer golf e.d. + +</p> +<p>In 1828 werd door de Nederlandsche regeering <a id="d0e109"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e109">142</a>]</span>de geheele West-, ZW.-, en Zuidkust tot 141° OL. verklaard tot haar territoor. Een bestuurszetel werd gevestigd, Fort du Bus; +deze plaats werd in 1836 echter weder verlaten, daar men niet bestand was tegen het moordend klimaat. Ondanks dit, breidde +onze Regeering in 1880 haar gezag nog verder uit, ditmaal over de geheele Noordkust tot aan de Humboldtbaai. Wat de Oostelijke +helft betreft, in 1885 verdeelden Duitschland en Engeland deze in ongeveer gelijke deelen. + +</p> +<p>Bestuursvestiging in ons gebied had wederom plaats in 1898; toen werd Manokwari (Menukwari) de hoofdplaats van de afdeeling +Noord-Nieuw-Guinee en Fakfak voor de afdeeling West- en Zuid-Nieuw-Guinee. + +</p> +<p>Na 1912 was de indeeling als volgt; + +</p> +<p>Noord Nieuw-Guinee, met bestuurszetel Manokwari, ressorteerend onder Ternate. + +</p> +<p>West Nieuw-Guinee, met hoofdplaats Fakfak. + +</p> +<p>Zuid Nieuw-Guinee, met Merauke; beide laatste afdeelingen ressorteerend onder de residentie Amboina. + +</p> +<p>Tot 1903 was hier betrekkelijk nog zeer weinig van land en volk bekend. In den loop der tijden slechts hadden de zeevaarders +de kusten vrij behoorlijk in kaart gebracht; aan de zendelingen, die sinds 1855 op Nieuw-Guinee hun vestigingen hadden, was +het te danken, dat eenige van de onmiddellijk aan zee grenzende streken met hun bevolking meer nauwkeurig bekend werden. + +</p> +<p>Nu kwam in 1903 en volgende jaren een groote verandering. Wetenschappelijke genootschappen in Nederland gingen voor in het +organiseeren van meer systematisch opgezette onderzoekingstochten en in 1907 volgde de Regeering met de oprichting van de +“Militaire Exploratie-detachementen voor Nieuw-Guinee.” + +</p> +<p>Van de eerstgenoemde, dus particuliere tochten vermelden wij: + +</p> +<p>1903. Expeditie Wichmann, exploreerende Humboldtbaai en omgeving. + +</p> +<p>1904–05. Expeditie tot het betreden der “eeuwige sneeuw”, in 1623 door Jan Carstenz het eerst vanaf de Zuidkust gezien. Het +doel werd niet bereikt. + +</p> +<p>1907. Eerste expeditie Lorentz; bereikte van uit de Noordrivier (Zuidkust) een hoogte van 2600 M.; bracht belangrijke verzamelingen +mede. + +</p> +<p>1909–10. Tweede Lorentz expeditie; beklimmen van de helling van den Wilhelminatop en bereiken der sneeuwgrens op ± 4500 M. + +</p> +<p>1913. Expeditie Franssen Herderschee; bereikt de kruin van den Wilhelminatop; zag om de Noord een zwaar bergland van evenwijdige +O.W. loopende ketenen; groote verzamelingen op allerlei gebied. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>In 1907 dan werd samengesteld het Militaire Exploratie detachement voor Zuid Nieuw-Guinee, ter beschikking van het Civiel +Bestuur, met het doel om op stelselmatige wijze het land te karteeren, de bevolking en de gesteldheid van den bodem te leeren +kennen; in 1909 volgde de oprichting van een overeenkomstig detachement voor Noord-, in 1910 evenzoo voor West Nieuw-Guinee. +In 1912 ging de leiding van de geheele exploratie over in militaire handen en wel directelijk in die van den Militairen Commandant +van Amboina. + +</p> +<p>De resultaten door deze detachementen verkregen tot in het jaar 1913 waren: + +</p> +<p>Zuid. Basis Merauke. Verkenning langs de kust; opvaart van alle rivieren tot den oorsprong, voor zoover uitmondende tusschen +Etnabaai en Bensbach rivier; van deze rivieren is de Digoel (tot ± 700 K.M. opgevaren) de grootste, daarop volgen de Eilanden- +en de Lorentz- of Noordrivier. Eenige doorsteken van den grooten Digoel naar de Flyrivier. Vaststelling van het feit, dat +geheel Nederlandsch Nieuw-Guinee bezuiden de hoogketens van het Centraal Gebergte één uitgestrekte, op vele plaatsen moerassige +vlakte is; en dat vele van de geëxploreerde rivieren ver van hun mondingen onderling door armen (antassan) verbonden zijn; +men vermoedt zelfs alle. Doorkruisen van het vlakke oerwoud van Frederik-Hendrik eiland. Panorama’s en vastlegging van bijna +den geheele Zuidrand van het Centrale Gebergte, waaronder de groote sneeuwtop-complexen: Carstensz, Wilhelmina, Juliana, (Luitenants +ter zee Van der Ven en Chaillet). Beklimming van den Goliath tot ± 3300 M. + +</p> +<p>Het detachement werd einde 1913 na beëindiging van zijn taak overgebracht naar den Mamberamo (Pionierbivak) voor de binnenland-exploratie +benoorden het Sneeuwgebergte. + +</p> +<p>West. Ingesteld begin 1910, opgeheven na uitgevoerde opdracht begin 1914. Basis Kaimana. Het van alle kanten doorkruisen van +den geheelen “Vogelkop”, zooals men het schiereiland noemt links van de lijn Geelvinckbaai-Etnabaai; vergemakkelijkt door +den ingesneden vorm van het land en de menigvuldige Papoeapaden, die het bereiken van alle punten mogelijk maakten. Het Zuidelijke +schiereiland is niet boven de 800 M. hoog, behalve bij de Wandammenbaai, waar men tot 1200 M. klimt. In het Noordelijke schiereiland +echter rijst de 3000 M. hooge Arfak op met de 1900 M. boven zee liggende Anggimeren. De grootste rivier van den (Noordelijken) +Vogelkop is de recht Noord-Zuid loopende Kamoendan, die in de Golf van Maccluer uitmondt. + +</p> +<p>Noord. Aanvang September 1909, ter beschikking van den Assistent-Resident van Manokwari. Basis Hollandiabivak aan de Humboldtbaai, +na begin 1912 Manokwari. Tevens belast met de voorloopige maatregelen voor de uitvoering van het Gouvernementsbesluit van +Maart 1910: het vaststellen van een natuurlijke grens tusschen Nederlandsch en Duitsch Nieuw-Guinee. In November 1910 kwam +het detachement weder beschikbaar voor de systematische exploratie der Noordkust. + +</p> +<p>In de “Grensregelingsperiode”: exploratie van het Tamibekken, het Sentanimeer, het Bewani-gebergte (Mokkofiang) en de Keeromrivier. +De laatste werd gevolgd, in de hoop dat zij, zijrivier van de Kaiserin-Augustarivier, Zuidwaarts buigend, met deze een geschikte +grensrivier vormen zou; doch zij werd verlaten door den Kapitein Sachse bij het punt Terminus, toen de loop onveranderlijk +westelijk bleek. Deze detachementscommandant opperde toen het vermoeden, dat de Keeromrivier de oorsprong van den Mamberamo +kon zijn. Belangrijk is ook van dezen tijd de opvaart der Kaiserin-Augusta rivier door den Luitenant ter zee Rambonnet en +daarna door de Nederlandsch-Duitsche Grensregelingcommissie in 1910–1911 tot nabij haren oorsprong op ruim 1000 K.M. van de +monding. + + +<a id="d0e153"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e153">143</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><a href="images/p1918-143h.gif"><img border="0" src="images/p1918-143.gif" alt="Kaart van Nieuw-Guinee. Schaal 1 : 2.500.000." width="720" height="419"></a><p class="figureHead">Kaart van Nieuw-Guinee. Schaal 1 : 2.500.000.</p> +</div><p> + +<a id="d0e159"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e159">144</a>]</span></p> +<p>Na November 1910: exploratie van alle rivieren der Noordkust en van de delta van den Mamberamo. Exploratie van het Arfak- +(3000 M.), Weijland- (3750 M.), Gauttier- (2000 M.), Bonggo- (1200 M.) en Cycloopgebergte (2000 M.). Aan den hoogsten top +van het Weijlandgebergte, 3750 M., komen samen de hooge ketens van Weijland-, Nassau- en Charles-Louis-Gebergte; van dicht +hierbij (3250 M.) werden de Geelvinckbaai en de Indische Oceaan gelijktijdig overzien en kreeg luitenant ter zee Stroeve zijn +peilingen tot in den Afrak, voorwaar een schitterend resultaat! + +</p> +<p>Het detachement voegde zich in Maart 1914, na beeindiging der Noordkust-exploratie, bij het reeds in Pionierbivak gelegerde +“Detachement van den Mamberamo”, om deel te nemen aan de exploratie van het Binnenland. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Er bleef nu nog over de Exploratie van het Binnenland benoorden het sneeuwgebergte. Hier was de Mamberamo de toegangsweg, +Pionierbivak hoofdbivak. Dat deze exploratie zwaar zou worden in vergelijking met die van Noord, West of Zuid, bleek hieruit, +dat geen Papoeapaden ten dienste stonden als in West Nieuw-Guinee; dat er één weg was, de groote Mamberamo, doch door sterken +stroom en versnellingen oneindig veel moeilijker te bevaren dan de vlakte-rivieren der Zuidkust; dat het land één dun bevolkt +oerwoud was, waar men niet te rekenen had op tuinproducten van de bevolking; en dat de afstanden enorm waren. + +</p> +<p>Alvorens in de schetsen over die exploratie te schrijven, willen wij nog kortweg recapituleeren en de geschiedenis van den +Mamberamo aanvullen. Wij noemen dan: + +</p> +<p>1826. Ontdekking van de monding door Dumont d’Urville. + +</p> +<p>1884. Eerste opvaart door van Braam Morris, Resident van Ternate, met de “Havik” tot Havik-eiland. + +</p> +<p>1900. Idem door de “Camphuijs” (K.P.M.) + +</p> +<p>1906. Idem door de “Brak” (Gouvernements-Marine) met hetzelfde resultaat, n.l. niet boven Havikeiland. + +</p> +<p>1909. Door den Commandant van Hr. Ms. “Edi”, den Luitenant ter zee Rambonnet, werd met het communicatie vaartuig “Pionier” +in Juni-Juli de Mamberamo opgevaren, de versnelling bij Havikeiland zonder bezwaar genomen en bereikt een punt op korten afstand +beneden de door hem aldus gedoopte “Marine vallen”; met een prauw verder gegaan door de Marine versnellingen heen en gekomen +tot bij de eveneens door hem gedoopte “Edivallen.” Bij de terugvaart afgevaren per prauw de Aiberam of Weir, linker delta +arm van den Mamberamo. + +</p> +<p>Uit de rapporten van de vier genoemde opvaarten halen wij nog aan: + +</p> +<p>“Havik”, Juli 1884: “Gedurende de terugreis hebben wij geen malaria-ziekte gehad. Na terugkeer te Ternate echter kregen allen, +die de reis mede hadden gemaakt,—ik meen met uitzondering van 2 personen en er waren in ’t geheel 38 personen aan boord,—in +meer of minder mate een aanval van malaria, echter niet in zoo hevige mate als bij de twee latere reizen het geval schijnt +te zijn geweest.” + +</p> +<p>“Camphuys”, Januari 1900: “Deze reis was voor de opvarenden vrij noodlottig. Kapitein de Grooth (gezagvoerder) kreeg malaria +en beri-beri, evenals de meeste inlandsche opvarenden en ook stuurlieden en machinisten moesten allen worden vervangen, terwijl +het schip zelf geheel moest worden gedesinfecteerd en enkele van de Europeesche opvarenden, waaronder Kapitein de Grooth, +voor herstel van gezondheid naar Europa moesten.” + +</p> +<p>Brak, Juni 1906: “Gedurende de geheele reis en een week daarna werd aan de equipage elken dag een halve gram kinine gegeven, +terwijl tevens tegen beri-beri kadjang idjoe werd verstrekt. Toch kregen wij na 14 dagen (men heeft mij verteld het z.g. incubatie +tijdperk van malaria) zooveel koortslijders aan boord, dat van de 27 man equipage er slechts 13 geschikt bleken om den dienst +waar te nemen. Slechts het machinekamerpersoneel bleef gespaard en ik schrijf het toe aan de hooge temperatuur in de machinekamer, +dat zij er zoo goed afkwamen. De koorts begint gewoonlijk de eerste week met zware hoofdpijnen, hooge temperatuur (39°–40°) +en absoluut gebrek aan eetlust. Na een week neemt de temperatuur af tot om en bij 38° en deze toestand blijft zoo tot een +14 dagen daarna.” + +</p> +<p>Pionier, Juni/Juli 1908: “Door den Commandant van Hr. Ms. ‘Edi’ werd meegedeeld, dat, dank zij de door den officier van gezondheid +genomen maatregelen (kinine en kadjang idjoe), deze tocht voor de gezondheid van slechts 3 schepelingen schadelijke gevolgen +heeft gehad. Deze drie kregen malaria; twee hunner waren na een paar dagen hersteld.” + +</p> +<p>1910. Poging van Kapitein A. Franssen Herderschee om het sneeuwgebergte vanaf de Noordkust te bereiken. Na de Edivallen te +zijn gepasseerd, wachtte hem 40 K.M. verder een groote verrassing: de heuvels verdwenen, de rivier verbreedde zich en zoover +het oog reikte, strekte zich naar het Oosten, Zuiden en Westen een zeer groote vlakte uit. Dit was de z.g. “Meervlakte”. Hierna +liep de rivier over 25 K.M. recht Zuid en bleek alsdan ontstaan uit de samenvloeiing van twee takken: één komend uit het Westen, +één uit het Oosten. Den eerste volgend, bereikte Franssen Herderschee in 10 dagen roeiens den voet van het gebergte; doch +nauw tot den landtocht overgegaan, brak onder zijn troep beri-beri in zoodanige mate uit, dat er verscheidenen stierven en +de leider met 50% zieken ten spoedigste moest retireeren en de expeditie opgeven. Men was toen nog ruim 70 K.M. hemelsbreed +benoorden de Carstenztoppen. De Oostelijke tak, Idenburgrivier gedoopt, werd 45 K.M. opgevaren. Natte moesson. + +</p> +<p>1910–1911. De Duitsche doktor Max Moszkowski maakte van den weg van Franssen Herderschee gebruik om eveneens het Sneeuwgebergte +te bereiken; gebrek aan vivres dwong de kleine expeditie, die in slechts één prauw voer, tot terugtocht. Moszkowski was zeer +tevreden over den gezondheidstoestand, dank zij de toegepaste prophylaxe van kinine, zilvervliesrijst en kadjang idjoe. + +</p> +<p>1911. De bij de expeditie Franssen Herderschee in 1910 slechts 45 K.M. opgevaren Idenburgrivier werd over bijna 400 K.M. verkend +door den Luitenant ter zee 1<sup>e</sup> klasse De Wal. Onbegaanbare kloven met woeste versnellingen aan het eindpunt op 139° 54′ OL. noopten hem tot den terugtocht. +Deze reis door de Meervlakte geschiedde in de maanden Juni-Augustus; er kwamen slechts enkele koortsgevallen voor. + + +<a id="d0e199"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e199">145</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-145.jpg" alt="Papoea’s van Manokwari." width="720" height="423"><p class="figureHead">Papoea’s van Manokwari.</p> +</div><p> + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e205"> +<h3 class="label">I.</h3> +<h3>De samenstelling van het Exploratie detachement voor den Mamberamo.</h3> +<p>Tot het reeds genoemde einddoel, het exploreeren van het Binnenland benoorden het Sneeuwgebergte, voer in het begin van December +1913 het eerste échelon van het “detachement voor den Mamberamo” deze groote rivier op. + +</p> +<p>Dit échelon bestond uit den Kapitein der Infanterie Oppermann als leider, den Officier van Gezondheid Thomsen en den Luitenant +ter zee der 2<sup>e</sup> klasse Langeler. Verder uit eenige Europeesche en Inlandsche onderofficieren, voorts Inlandsche fuseliers en dwangarbeiders. +Te zamen een 70 man. + +</p> +<p>De fuseliers waren in hoofdzaak Javanen en enkele Timoreezen; Amboneezen hadden wij er niet bij. De Timoreezen muntten bijzonder +uit. De dwangarbeiders vormden een staalkaart van rassen en stammen; onder hen waren de Atjehers, Palembangers en Boegineezen +de besten; hun “zonden” waren moord en grove diefstal; geen wonder, dat het régime streng was en er vaak ter bestraffing naar +den rottan moest worden gegrepen. + +</p> +<p>Een Inlandsche opnemer was toegevoegd aan het detachement; dit was één der z.g. “verkenners” van den Topografischen dienst, +welke zijn opgeleid voor detailwerk, doch die ook voor het globalere overzichtswerk uitstekende diensten kunnen bewijzen. + +</p> +<p>Met een volgend échelon kwamen 40 Dajaks van Borneo, bekwame prauwenmakers en versnellingroeiers en 130 Papoea’s van de kusten, +die als roeiers diensten zouden bewijzen. + +</p> +<p>Eind Maart 1914 kwam het geheele detachement van de Noordkust op den Mamberamo aan en stelde zich onder de bevelen van den +leider, Kapitein Oppermann. + +</p> +<p>Dit detachement bestond uit den Kapitein der Infanterie Schultz, 1<sup>e</sup> Luitenant Schulze en de Luitenants ter zee 2<sup>e</sup> klasse Doorman en Stroeve. De Officier van Gezondheid v. Steenis bleef te Manokwari achter. Met een vorig échelon was reeds +aangekomen de 1<sup>e</sup> Luitenant der Infanterie Feuilleteau de Bruin, ter vervanging van Kapitein v. d. Beeke, die na een kort verblijf op Nieuw-Guinee +met malaria en beri-beri geëvacueerd was. + +</p> +<p>Totaal hadden wij derhalve 9 officieren, 160 man kader en fuseliers, 40 Dajaks, 130 Papoea’s en circa 240 dwangarbeiders. +Vele zieken maakten een voortdurende vervanging noodzakelijk. + + + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e238"> +<h3 class="label">II.</h3> +<h3>Den Mamberamo op.</h3> +<p>Doreh of Manokwari is de naam voor onzen bestuurszetel aan de Noordkust van Nieuw-Guinee. Het plaatsje ligt aan den Noordkant +der baai; het terrein is flauw oploopend met heuvels op den achtergrond. Van af den wal ziende naar het Zuid-Zuid-Westen over +de baai heeft men bij helder weer in den vroegen morgen een schitterend uitzicht op het 3000 M. hooge Arfak-gebergte aan den +overkant. + +</p> +<p>Behalve de verblijven en de gebouwen voor de ambtenaren van het Gouvernement, een kazerne <a id="d0e247"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e247">146</a>]</span>voor de gewapende politie, e.d., vindt men één lange hoofdstraat evenwijdig aan het strand met toko’s aan weerszijden. De +handelaren zijn Chineezen, zij koopen vogelhuiden in, verkoopen snuisterijen aan de pronkzieke Papoea’s en voorzien verder +tegen buitensporige prijzen in de talrijke meer of minder belangrijke nooden van de lagere klassen van het Exploratie-Detachement + +</p> +<p>De vogelhuiden worden hun geleverd door Papoesche of Ternataansche jagers, aan wie zij geweren, mondkost en een voorschot +verstrekken en die na verloop van eenigen tijd hun buit aan hen komen afdragen tegen den overeengekomen prijs. Hier worden +goede winsten gemaakt; de prijs van den Paradijsvogel was destijds gemiddeld ƒ 70.– voor de beste soort (Ansoesvogel). Ook +andere vogelhuiden worden verhandeld, doch de Paradijsvogel is hoofdzaak; de grootste afnemers waren Amerika en Frankrijk. + +</p> +<p>De koopende, doch meer nog kijkende, Papoea’s kon men den heelen dag in de winkels zien “lummelen”. Dit luie volkje voert +voor den kost geen vinger meer uit dan even noodzakelijk is. Zij leven van vischvangst en landbouw en, als de honger het hun +zeer lastig maakt, van koelie-arbeid. Zij hebben zich een zekere beschaving eigen gemaakt; een sarong of lendendoek siert +hun lijf en kralen en ringen behooren reeds tot den noodzakelijken opschik. Over den haartooi beslist blijkbaar de spreuk: +alles of niets; men ziet of kroeskoppen met 1 à 1½ dM. haardikte of schedelbedekkingen van ½ cM. kroeshaar; beide haartooien +zijn evenredig aan hun capaciteiten bewoond. Ook onder de hier wonende Papoea’s komt veel een schurftige huidziekte voor (cascado), +welke hun aanzien niet appetijtelijker maakt. + +</p> +<p>Zij zijn voor een groot deel Christenen; de bekende zendeling Van Hasselt heeft nabij Manokwari zijn “hoofdkwartier.” Het +koppensnellen is er onder den druk van het Gouvernement en den invloed van den godsdienst vrijwel uit, doch een enkele maal +bezwijkt nog wel het Papoea-hart voor de verleiding van een rechten raak<a id="d0e255src" href="#d0e255" class="noteref">2</a>-tocht. + +</p> +<p>Hun huizen staan hier en daar langs het strand. Het zijn verzamelwoningen met een middengang met tal van kamertjes ter weerszijden, +voor elke familie één. De huizen staan op palen, aan het strand en buiten de laagwaterlijn, wat een hygiënisch voordeel is; +een lange “pier” verbindt de woning met den begroeiden oever van de baai. + +</p> +<p>De prauwen, uit boomstammen uitgehold, liggen bij het huis; zij hebben vlerken, zooals in den geheelen Archipel, en een groot +rechthoekig zeil. De Papoea’s zijn goede zeelui en krachtige roeiers; hun pagaaien zijn lang, breed en sierlijk. Een aardig +gezicht is het, hen te zien aankomen, als zij hun doel bereikt hebben en de vangst is goed geweest; zij roeien dan zeer snel +en doen een regen van zeewater opspatten, de prauw stuift door het water en hun geschreeuw klinkt vroolijk over de baai; hoe +minder de vangst, hoe trager de gang. + +</p> +<p>Het is een opgewekt volkje en om een kleinigheid kunnen zij een heidensch spektakel maken. Gezag en gehoorzamen is hun onbekend: +chacun pour soi et Dieu pour eux tous. Er zijn hoofden of korano’s, door het Gouvernement aangesteld, doch mij is altijd verteld, dat hun gezag zich niet verder +uitstrekt dan tot de panden van de jas en de klep van de pet, die hun als teekenen van waardigheid geschonken zijn. Toch hebben +enkele individuën, ofschoon geen hoofden, grooten invloed; onder dezen bewezen later Dirk Broos en Oscar ons belangrijke, +schoon goed betaalde diensten; zij zullen hierna ten tooneele komen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Het Detachement was gelegerd beoosten Manokwari; de legerplaats heette Kwawi. Hier was tegen het hellende land een groot bivak +gebouwd met grintwegen; een goede weg verbond Kwawi met Manokwari en vóór Kwawi was een stevige houten aanlegsteiger gemaakt. +Men vond er een hospitaal, groote fuseliers- en dwangarbeiders-barakken en woningen voor officieren en onderofficieren. Alles +was in den loop der jaren door het Detachement zelf gebouwd uit het hout der wildernis; de indekking was atap. Het was een +permanent bivak van soliede constructie; zelfs een waterleiding ontbrak er niet. + +</p> +<p>Hier was gelegerd het Detachement van Noord Nieuw-Guinee. Ik ontmoette er mijn collega’s Doorman en Stroeve, kort te voren +van patrouille teruggekeerd, en maakte kennis met de overige heeren van het Detachement. + +</p> +<p>Men had voor ons en onze menschen tijdelijke woningen gereedgemaakt. Dit was wel noodig, want wij zijn een week te Manokwari +gebleven en toen eerst met een deel van ons Detachement den Mamberamo opgegaan. + +</p> +<p>Om te beginnen werden na aankomst (20 November) de “Heemskerk” en het, reeds ter reede liggende, stoomschip “Valk” geheel +leeggehaald en alle levende ziel ontscheept. Voor allen en alles werd, vaak dan met moeite, plaats aan den wal gevonden, doch +dat we hiermee niet in één dag klaar waren, is te begrijpen. + +</p> +<p>Daarna werd op de “Valk”, welke ter beschikking bleef, opnieuw ingescheept:<a id="d0e279src" href="#d0e279" class="noteref">3</a> een échelon van ± 70 man, de materialen noodig voor hun onderdak en voor den verderen bivakbouw en een ruime voorraad vivres. + +</p> +<p>Tot de 70 man behoorden 3 officieren, n.l. Kapitein Oppermann, dokter Thomsen en ik;<a id="d0e284src" href="#d0e284" class="noteref">4</a> verder een Inlandsch verkenner, eenige onderofficieren, ± 15 fuseliers en ± 45 dwangarbeiders. + +</p> +<p>Over de benoodigde materialen behoeft, na de uitgebreide opsommingen in het vorige hoofdstuk,<a id="d0e289src" href="#d0e289" class="noteref">5</a> niet nader te worden uitgeweid. Slechts zij nog een groote hospitaal-tent vermeld, die in onderdeelen kon worden meegevoerd. +De groote motorboot ging mee, twee roeisloepen en twee lichte prauwen. + +</p> +<p>De afreis van Manokwari was den 26<sup>en</sup> November. Daar ging het dan ten slotte op den Mamberamo los, na, voor zoover mij betreft, bijna drie maanden van reizen en +regelen. +<a id="d0e297"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e297">147</a>]</span></p> +<p>Na Sjeri voeren wij recht Oost benoorden het langgerekte eiland Japèn langs, om vervolgens de Noordkust van Nieuw-Guinee tot +Kaap d’ Urville te volgen. Zagen wij het hooge bergland van Japèn bij helder weer en zonneschijn, den volgenden dag kwam de +Noordkust tusschen de elkaar snel opvolgende regenbuien slechts nu en dan even te voorschijn. Die kust is weinig schilderachtig. + +</p> +<p>Men vaart op een mijl of vier uit den wal en aanschouwt niet anders dan het vlakke land, als een donkere streep geteekend +aan den horizon. Het is een zandig strand en daarachter groeien rizoforen en tjemara’s. Hier en daar kenmerkt een landhoek +zich door donkerder tint; op zulke plaatsen komt gewoonlijk een grootere of kleinere rivier in zee uit. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-147-1.jpg" alt="Samenvloeiing Otken-rivier en Mamberamo (A B)." width="582" height="421"><p class="figureHead">Samenvloeiing Otken-rivier en Mamberamo (A B).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Kaap d’ Urville heet de Noordelijkste hoek der Noordkust, waar de Mamberamo in zee komt. Zij was moeilijk te herkennen, want +landhoeken zijn er vele en de talrijke buien maakten het vinden niet gemakkelijker; de “groote rivier”<a id="d0e309src" href="#d0e309" class="noteref">6</a> annonceert zich echter op verren afstand door den grooten plas bruin modderwater, die over een rayon van niet minder dan +tien mijl uit de kust, op het heldere blauwgroene zeewater drijft. En zoo duidelijk is de scheiding, dat men op een gegeven +moment met het voorschip in zoet, met het achterschip in zout water is en de scherpe scheidingslijn tusschen blauw en bruin +ter weerszijden ver kan volgen. + +</p> +<p>Op het lood werd de vaargeul gezocht over de baar of modderbank, die ook hier, zooals voor elke Indische rivier, niet ontbreekt. +De minste diepte was 4 vadem. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-147-2.jpg" alt="Groote bocht van den Mamberamo voor Pionierbivak." width="637" height="463"><p class="figureHead">Groote bocht van den Mamberamo voor Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Eindelijk voeren we de rivier binnen; de mond was hier een 800 M. breed, de stroom in het midden 3 à 4 mijl. Daar de “Valk” +zes mijl volle kracht liep, avanceerden wij dus somtijds slechts met een snelheid van 2 mijl; gewoonlijk konden wij onder +den eenen of anderen oever, in minder stroom, voordeel behalen; doch over de 240 K.M. tot Pionierbivak deden wij 4 dagen, +waarbij evenwel moet opgemerkt worden, dat we des nachts voor anker gingen. + +</p> +<p>Als gids voor de opvaart hadden wij de oude kaart van den Luitenant ter Zee Kerkhoven van 1884, welke ook zijnen opvolgers +als leiddraad had gediend en die, waar noodig, door hen was gecorrigeerd. De groote rivier toch verlegt zich in die jaren, +doch het is minder dan men wel zou verwachten en het bepaalt zich in hoofdzaak tot de lage en ondiepe modderbanken bij de +eilanden. Evenals zulks bij het opvaren van alle rivieren gebeurt, houdt men in krommingen den buitenbocht, omdat die het +diepste is; de binnenbocht is ondiep. Drijvend zwaar hout raakt daardoor gemakkelijk vast, zoodat men er groot gevaar voor +stooten heeft. In binnen- of buitenbocht, kan men zich van verre <a id="d0e323"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e323">148</a>]</span>gezien, nooit vergissen; de eerste toch is in breeden band omzoomd door glagah, een meer dan manshoog uitgepluimd oevergewas. +Dit glagah is het wilde suikerriet, doch alleen een hoogst enkele dikke stengel is saprijk en zoet genoeg om de moeite van +het uitkappen te loonen. + +</p> +<p>Den tweeden ochtend zagen wij de eerste heuvelrijen van het Van Rees-Gebergte in de verte, den derden dag voeren wij er tusschendoor +tot wij in den avond van den vierden dag op weinig na de plaats van het oude Pionierbivak bereikten. + +</p> +<p>Bij Scholten-eiland, den derden dag, deed zich de moeilijkheid van den stroom duchtig voelen. Men is hier even voorbij den +rand van het heuvelland en heeft wel niet met een stroomversnelling te maken, maar toch is het rivierbed, hoewel breed, op +sommige plaatsen zeer ondiep door uitgebreide banken van rolsteenen, welke ook bij lagen waterstand deels droogvallen, zoodat +de stroom er sterk is en het water er kolkt. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-148.jpg" alt="De “Valk” voor Pionierbivak." width="720" height="310"><p class="figureHead">De “Valk” voor Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Door de talrijke draaikolken ter plaatse luisterde de slechts zes mijl loopende “Valk” moeilijk naar het roer; op een gegeven +moment werden eenige kolken den roerganger de baas; het schip liep zooals men zegt “uit het roer” en werd door den stroom +tegen den steilen rotswand geworpen. Wij dachten, dat de schok hevig zou zijn, doch dit viel mee; de oever liep hier onder +water blijkbaar hellend af en wij kwamen vrij zacht aan. Het duurde evenwel eenige uren eer wij ons los gemaakt hadden, door +ons af te halen aan een zijwaarts uitgebracht werpanker. Het behoeft wel geen betoog, dat het uitbrengen van dit anker met +stalen tros in gesleepte sloepen bij dezen zwaren stroom hoogst bezwaarlijk was; toen het anker eindelijk gevallen was, hield +het niet in den grond, zoodat het gelicht en opnieuw, doch verder, uitgebracht moest worden. De tweede maal hield het; toen +wij los waren scheelde het een klein beetje of wij waren opnieuw geboeid geraakt, doch ditmaal op de overliggende grintbank; +wij liepen evenwel vrij, dicht langs Scholten-eiland. + +</p> +<p>Een voorbeeld van de kwade gevolgen, die zulk vastloopen kan hebben, hadden wij ettelijke maanden later, toen wederom de “Valk” +bij dalenden waterstand vastraakte op een verlegden modderhoek bij Kerkhoven-eiland. Het schip had toen voor eenige maanden +vivres in. In Pionierbivak waren wij ongeveer juist op het einde van onzen voorraad, de afstand was omtrent 95 K.M. en deze +toestand duurde een kleine week; toelichting overbodig. + +</p> +<p>’s Avonds om een uur of 5 ging het schip voor anker onder den lagen oever, waar goede ankergrond (modder) was en de stroom +gering. De sloepen werden gestreken en het heele échelon naar den overwal gebracht, waar op een gunstig plekje bivak werd +gemaakt. Het was toch noodzakelijk, dat ieder onder zijn klamboe sliep; om die allen te spannen, daarvoor was aan boord geen +plaats. In het eerste bivak waren veel muskieten; wij waren hier nog in de lage moerassige vlakte, die zich vòòr het heuvelland +tot de zee uitstrekt; de volgende bivaks ondervonden in dat opzicht reeds den goeden invloed van het heuvelland. Want wij +hebben later steeds opgemerkt: waar de vlakte verdwijnt, verdwijnt ook de muskiet.<a id="d0e340src" href="#d0e340" class="noteref">7</a> + +</p> +<p>Door de opvaart dien eersten dag door het muskietenterrein, zat ook het schip vol muskieten. Ofschoon dan ook ieder onder +de klamboe sliep, waren er overdag en des nachts toch nog genoeg prikken ontvangen, om een behoorlijk aantal geïnfecteerden +(malaria) te krijgen. + +</p> +<p>De opvarenden van de “Valk” die, om het zoo maar eens uit te drukken, wel de lasten, doch niet de genoegens der Exploratie +voelden, waren dan ook over de “groote rivier”, die haar kwaden naam binnen de drie dagen eer aandeed, slecht te spreken. +Toen wij voor Pionierbivak lagen, begonnen wij reeds koortsleiders te krijgen. Van het échelon van ± 70 man gingen er ± 25 +aanstonds weer met de “Valk” stroomafwaarts, geëvacueerd; twee dagen nadat het <a id="d0e347"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e347">149</a>]</span>schip vertrokken was, waren alle drie de officieren ziek en lagen zij om beurten te bed. Onder de equipage van de “Valk” was +ook menig ziektegeval voorgekomen en bij latere opvaarten van hetzelfde en andere Gouvernements-vaartuigen deden zich overeenkomstige +gevallen voor. Wel merkwaardig niet of in geringe mate bij het stokerspersoneel, zoodat men zich onwillekeurig afvraagt of +de hitte der vuren een gunstigen invloed heeft op de niet ontvankelijkheid voor infectie. + +</p> +<p>In het kort volgt hier de dienst der Gouvernements Marine, voor zoover die met de Exploratie verband hield. Die dienst was +verdeeld over drie stoomschepen: de “Valk” en de “Albatros”, beide van ongeveer 800 ton en de “Zwaan”, die een 200 ton kleiner +was. Die schepen waren beurtelings gedurende twee maanden ter beschikking van den Commandant van het Exploratie-Detachement. +Wij richtten het zoo in, dat er ongeveer elke maand een verbinding met Ambon bestond, waarlangs ons vivres, uitrustingsmaterialen +en de mail bereikten; daar tusschendoor had deze verbinding met Manokwari en het permanente bivak Kwawi plaats. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-149.jpg" alt="Panorama in het Van Rees-gebergte. (Op den voorgrond rechts: Havik-eiland)." width="720" height="389"><p class="figureHead">Panorama in het Van Rees-gebergte. (Op den voorgrond rechts: Havik-eiland).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Ontmoetingen hadden wij niet vele bij het opvaren. Hier en daar passeerden wij kampongs. Zij lagen geheel anders dan aangegeven +was op de oude kaart van Kerkhoven van 1884, wat ook geen wonder is, gezien het ambulante karakter der Papoea’s. + +</p> +<p>Eén hutje kwamen we voorbij, waar een man en een vrouw ons, half verscholen in het geboomte, begluurden; ik vroeg me af, wat +er wel moest omgaan in dit paar der wildernis bij het zien voorbijtrekken van zooveel onbekends, zooveel angstwekkends. Later, +eenige uren boven Scholten-eiland, kwamen wij voorbij een dorp van een twaalftal hutten, waar de bevolking ons in groote verbazing, +doch zonder vrees bekeek. Een groote zware kerel in een prauwtje kwam zelfs tot vlak langs het schip en riep ons onverstaanbare +woorden toe. Men vergete niet, dat deze stammen het opvaren kunnen gezien hebben van de “Havik”, van de Expeditie Franssen +Herderschee en van die van De Wal. Enkele versierselen, als kralen en beenen armringen ontbraken ook hier niet; dit waren +òf ruilartikelen afkomstig van de genoemde expedities, òf ze waren van af de Noordkust uit de handen van vogeljagers van stam +tot stam gewandeld en hier terechtgekomen.<a id="d0e360src" href="#d0e360" class="noteref">8</a> + +</p> +<p>Nog zij vermeld, dat ter hoogte van dezen kampong veel sagoboomen gezien werden. In verband met het feit, dat de kampong een +half jaar later verlaten was, maar zich nieuwe kampongs gevestigd hadden op, bij onze eerste opvaart, onbewoonde plaatsen, +komt men tot de conclusie, dat het nomadenvolk een deel van het jaar de sagostreek bewoont, zich voor langen tijd voedsel +(sago en gerookt varkensvleesch) verschaft en dan, voorzien van levensmiddelen, voor geruimen tijd zijn zwerversleven hervat. + +</p> +<p>Bij het beschrijven van een kampong vol Papoea’s mogen de honden niet vergeten worden. Mager, schurftig, huilerig en laf, +zijn ze desondanks de onafscheidelijke metgezellen der wilden. Hoort of ziet men ergens in de wildernis een hond, dan kan +men er zeker van zijn, dat menschen in de buurt wonen; omgekeerd kan men bij menschen steeds honden verwachten. Merkwaardig +is het, dat noch ik, noch één mijner metgezellen, ooit een Papoea-hond hebben hooren <a id="d0e370"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e370">150</a>]</span>blaffen. Deze honden kunnen niet anders dan huilen en janken. Reeds door Lorentz was dit opgemerkt aan de Humboldt-baai; hij +veronderstelde, dat men hier met een afzonderlijk ras te doen zou hebben. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>In den morgen van 5 December tegen een uur of tien kwamen wij voor de Otken-rivier. Deze is een kleine rechterzijrivier van +den Mamberamo. Een 1000 M. deze rivier op, lag het Pionierbivak van Franssen Herderschee en De Wal. + +</p> +<p>Zoodra het schip het anker had laten vallen, werd een prauw te water gelaten, want onmiddellijk moest vastgesteld worden of +het Oude Pionierbivak geschikt was voor dit zeer groote Detachement; zoo niet, waar alsdan het hoofdbivak zou komen. + +</p> +<p>Het bleek, dat het Oude Bivak te klein was. Het was wel een fraaie gelijke plek gronds, maar voor een Detachement van b.v. +500 personen (vrouwen en kinderen en later te werven Dajaksche en Papoesche roeiers meegerekend), bij lange na niet groot +genoeg. Er waren geen sporen te zien van vroegere barakken. Alles was tot halve manshoogte begroeid met onkruid en struikgewas. +Bij den oever vonden wij een uitstekend stuk hout, dat bij latere opgraving tot één der vier prauwen bleek te behooren, die +in 1911 door de Expeditie De Wal achtergelaten en ingegraven waren om eventueelen lateren opvolgers van nut te kunnen zijn. +Die prauwen bleken verrot na twee jaren tijds; wij hadden er niets meer aan. + +</p> +<p>Wij staken nu de Otkenrivier over en na eenig wandelen en zoeken bepaalde Kapitein Oppermann, dat het nieuwe Pionierbivak +zou komen in den hoek tusschen Otken-rivier en Mamberamo. Het land was hier mooi vlak en 4 M. boven het rivierniveau. Een +tweehonderd meters naar binnen was een 4 M. hoogere rug, breed circa 100 M., die landinwaarts evenwijdig aan de Otken-rivier +liep. Voorloopig zou onderdak gemaakt worden aan den rivieroever; het eerste werk zou daarna zijn, het hoofdbivak te bouwen +op den hoogeren rug, meer naar binnen. + +</p> +<p>Een beekje, uitkomend in de Otken-rivier, gaf vrij helder water, dat na filtreeren en koken zeer goed drinkbaar was. + +</p> +<p>Zoo was dus de grond voor het Groote Bivak gelegd. Zoo spoedig mogelijk werd eerst het onderdak voor den nacht gemaakt, waarna +militairen en dwangarbeiders hun persoonlijke eigendommen konden opbergen. Vervolgens werd een kleine aanlegsteiger gemaakt, +waarna met de ontscheping van materiaal begonnen werd. Onze groote motorboot en de motorboot van de “Valk” met onze roeisloepen +voeren af en aan. + +</p> +<p>Den volgenden dag, 6 December, vertrok de “Valk”. Wij oogden haar na, tot ze om de groote bocht verdween, na nog eenmaal lang +haar fluit te hebben laten hooren. Daarna waren we alleen, doch er was genoeg te doen om ons bezig te houden. + + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e388"> +<h3 class="label">III.</h3> +<h3>De eerste maand in Pionierbivak.</h3> +<p>Zooals men zich herinneren zal, was de eerste taak voor het Detachement van den Mamberamo het inrichten van “Pionierbivak”, +doch voor één Detachement. Na verkenning van het Batavia-bivak<a id="d0e395src" href="#d0e395" class="noteref">9</a> zou dit laatste ingericht worden als algemeen uitgangpunt, met woonplaats voor beide Detachementen. Laat mij aanstonds zeggen, +dat, toen de bouw van Batavia-bivak nog maar kort aan den gang was, het reeds duidelijk werd, dat Pionierbivak hoofdbivak +moest blijven, Bataviabivak alleen een hoofd-vivres-depôt; de redenen zullen later vermeld worden. + +</p> +<p>Naast de genoemde taak stond het zoeken van aansluiting aan de vroegere verkenningen van de Apauwar en in het Waropèn-gebied, +maar dit stelden wij voorloopig uit, daar men geen twee dingen tegelijk kan doen; voor een groote marschpatrouille toch heeft +men veel menschen noodig en dat was juist, wat ons ontbrak. + +</p> +<p>Ons woonbivak aan den rivieroever bestond uit een officiershuis, één barak voor militairen, één voor dwangarbeiders, een goedang +of opslagplaats, een ziekenhuis en een keuken. + +</p> +<p>Het schoonkappen van het terrein had zich bepaald tot alles, behalve het zware hout. Langs de barakken liepen gegraven sloten, +die het terrein zooveel mogelijk draineerden, wat met het oog op de elkaar snel opvolgende regens wel noodig was. De paden +door het bivak waren bevloerd met korte dwarslatjes; later werd grint gehaald, dat bij lageren waterstand gemakkelijk van +de banken te krijgen was en de daarmee aangelegde paden waren netter en meer soliede. Om het bivak heen stond een houten hek; +daarachter was naar alle zijden wildernis. + +</p> +<p>De officiersbarak was vrij eenvoudig: een houten geraamte, van achteren, op zijde en van boven met atap gedekt. Het naar twee +zijden schuin afloopende dak was van voren 2, van achteren 1¾ M. hoog; de diepte was 3 M. Hier stonden onze veldbedden, twee +tafels, enkele stoelen en onze koffers. Daar de barak aan de rivierzijde open was, mocht de door den Westenwind aangevoerde +regen daar gaarne vrij in spelen. Eenig voorstaand geboomte werkte wel beschermend, doch ik weet zeker dat al mijn goed bedorven +zou zijn door vocht als mijn met ijzer beslagen tropenkoffers niet zoo ondoordringbaar gebleken waren. De opening naar achteren +was wellicht in dat opzicht voordeeliger geweest, doch wij prefereerden licht en het vrije riviergezicht met als nadeel den +regen boven het omgekeerde. Om niet steeds met de voeten in den weeken grond te zitten, hadden wij onze barak met gegolfde +ijzeren platen bevloerd; dit was zeer doelmatig; alleen veroorzaakte het gekras van de kopspijkers onzer schoenen op het ijzer +gewoonlijk meer onaangenaam lawaai dan gewenscht was. + +</p> +<p>De barakken voor militairen en dwangarbeiders waren overeenkomstig; de bevloering was hier tevens ligplaats, dus dunne boomstammetjes +naast elkaar, hoe gelijker hoe liever; twee palm boven den grond. Onderofficieren en verkenner sliepen onder hetzelfde dak, +doch hadden veldbedden. + +</p> +<p>De goedang had een vloer en een beschermend dak en daartusschen waren onze voorraden: vivres, <a id="d0e410"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e410">151</a>]</span>geneesmiddelen, verlichting, gereedschappen, aanmaakmateriaal voor prauwen, enz. + +</p> +<p>Het ziekenhuis was de reeds vroeger genoemde groote wegneembare tent; gemiddelde hoogte ruim 2 M.; vrij ruim. Dit was het +doktersdepartement met vele potjes en flesschen en zelfs met een kleine operatie-tafel. + +</p> +<p>In de keuken werd in een paar groote ijzeren potten de rijst gekookt; het was een eenvoudig afdakje, waar ook onze filtersteenen +stonden. De laatste bestaan uit een poreuse kalkmassa en zijn zeer doelmatig; ze zijn geelwit van kleur. + +</p> +<p>Boven de rivier werden van den oever uit en gelijk met dezen bruggen gebouwd, op wier uiteinde overdekte W.C.’s en mandikamers +kwamen alles van de meest primitieve constructie, doch stevig. + +</p> +<p>De kleine aanlegsteiger werd vervangen door een grooten met verschillende trappen in verband met variabelen waterstand (het +totaal verval over een jaar bedraagt toch 7 M.); die steiger hield zich goed tot het einde der Exploratie, hoewel de bandjirs +dikwijls met stroom en boomstammen moeite genoeg deden om hem omver te halen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-151.jpg" alt="Voorloopige officiers-barak in Pionierbivak." width="582" height="422"><p class="figureHead">Voorloopige officiers-barak in Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Intusschen was een ploeg bezig met het schoonkappen van den vroeger genoemden 4 M. hoogeren rug. Ook hier bleef het zware +hout staan voor de per volgende boot verwacht wordende Dajaks. De rug bleek nogal grillig van vorm en hoe meer wij met den +huizenbouw naar achteren vorderden, hoe meer wij moesten goochelen met de ruimte. Maar het ging best. Hier verrezen in den +loop der maanden barakken, als zooeven genoemd, doch ruimer en geriefelijker, hoog (minstens 1½ M.) boven den grond; een ruime +goedang en een ruim ziekenverblijf. + +</p> +<p>Het werk der officieren was in hoofdzaak toezicht houden en “er achter heen zitten”. Daar wij twee zeer ijverige Europeesche +onderofficieren hadden, nam dat niet veel tijd in beslag en wij verlangden naar de volgende boot, die ons een groote uitbreiding +van menschenmateriaal zou brengen. + +</p> +<p>De avonden waren gezellig. Men had dan gemandied, gegeten, men had lectuur en den grammofoon. De lectuur was een algemeene +erfenis van alle goedkoope romans, die bij het exploratie-detachement van Zuid-Nieuw-Guinee door de opvolgende explorateurs +verwerkt waren geworden, een vrij belangrijke hoeveelheid. De grammofoon was first rate, met talrijke goede, groote platen. +Wij lieten hem elken avond draaien door een onzer jongens, die daartoe afgericht was en hij heeft ons nooit verveeld. Het +was de grootste band, die ons aan de beschaving bond en, met gesloten oogen luisterend, lieten wij ons leiden waarheen de +muziek ons bracht. + +</p> +<p>Onze dokter amuseerde zich met de fotografie, waarin hij een meester was. Zijn donkere kamer was voorloopig een roode klamboe, +waar hij ’s avonds met alle ingrediënten inkroop. + +</p> +<p>Meteorologische waarnemingen behoorden tot mijn departement; elken dag, om 7, 2 en 9 uur werden opgenomen: barometerstand, +temperatuur, bewolking, richting en kracht van boven- en benedenwind; elken morgen 7 uur de regenval en de stand van het rivierwater; +voor het laatste was een peilschaal geplaatst tegen den grooten steiger. Deze observaties zijn altijd door geschied; bij mijn +afwezigheid door den dokter, die permanent bivak-commandant was. Zij geven in elk geval voor een vol jaar het betrouwbaar +verloop van twee met elkaar verbandhoudende belangrijke dingen: den regenval en den waterstand. Wij weten te goed de bezwaren +van den regentijd en de moeilijkheden der bandjirs om niet gaarne gebruik te maken van den gunstigen tijd en het is een voordeel, +dat men thans met juistheid zeggen kan in welke maanden het reizen in Nieuw-Guinee gemakkelijk en opwekkend is en in welke +maanden men met veel zorg en moeite weinig vorderingen maakt. + +</p> +<p>Voor ons was voorloopig de regentijd nog weggelegd: zware wolken dreven onafgebroken uit het Westen, aan regen geen gebrek; +het was kil en het landaanzicht naargeestig. ’s Morgens hingen dikke nevels over de rivier, welke ten tien ure waren opgetrokken; +’s avonds kwamen veelal sterren door en op den middag af en toe het zonnetje. + +</p> +<p>Van nu aan wies de rivier steeds en einde Januari vreesde men, dat het bivak zou onderloopen; gelukkig kwam het niet zoover. +De stroomsnelheid voor Pionierbivak was in Januari 4 à 5 mijl; in Augustus 2½ à 3 mijl. + +</p> +<p>De natste en meest moeitevolle maanden zijn van begin November tot eind Februari; de beste Mei tot September; in dien drogen +tijd is het reizen bepaald een genot en smaakt men elken dag de grootste voldoening over den afgelegden weg, maar in den regentijd: +ho maar! +<a id="d0e441"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e441">152</a>]</span></p> +<p>Dat de natte tijd niet gunstig was voor den gezondheidstoestand is duidelijk. Toch hadden wij geen ernstige reden tot klagen. +Onze benedenstrooms opgeloopen malaria-infectiën waren door de kinine weldra overwonnen; het bivak-zelf (heuvelland) was muskietenvrij; +daarna bepaalde het ziekenrapport zich tot de bekende vrij-van-dienst-gasten en eenige meer hardnekkige koortslijders, die +van tijd tot tijd werden geëvacueerd. Van beri-beri bleven wij voorloopig verschoond en het totaal aantal lijders daaraan +gedurende de geheele expeditie was gering; over de prophylaxe tegen deze ziekte heb ik vroeger reeds gesproken. De malaria-prophylaxe +was 0.4 gr. kinine elken 4<sup>en</sup> en 5<sup>en</sup> dag. + +</p> +<p>Was het bivak muskietenvrij, een andere lastige bezoeker moet hier even vermeld. Dit was een insectje, dat leek op een vlieg +en op een bij; het was wat kleiner dan onze kamervlieg, de wetenschappelijke naam er van is mij onbekend. Men had twee soorten, +donkergele en zwarte. Zij waren meer dan vervelend. Met het rijzen van de zon kwamen zij opzetten, snel nam hun aantal toe. +Soms waren gezicht en handen bedekt met dit ongedierte, dat er zonder kwaad te doen rustig overheen wandelde. Men joeg ze +ijverig weg en meestal waren zij dan goed genoeg om even op te vliegen, doch zetten zich weer op een ander plekje neer. Waarom +sloeg men ze dan niet dood? Omdat ze dan zoo geweldig vies roken; dit was juist hun veilige bescherming. Een geduldschepper +waren ze; gelukkig kwam de plaag niet alle dagen voor. + +</p> +<p>Den 22en December verscheen opnieuw de “Valk”, doch voor dien tijd maakten wij eenige verkenningstochten. +</p> +<p class="tb"></p><p> + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-152.jpg" alt="In het Van Rees-gebergte." width="581" height="420"><p class="figureHead">In het Van Rees-gebergte.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>In den omtrek van het bivak hier en daar rondvarende, hadden wij boven Havik-eiland een linker zij rivier ontdekt.<a id="d0e463src" href="#d0e463" class="noteref">10</a> Deze zag er nog al forsch uit en werd het eerste doel voor een marsch. + +</p> +<p>De Mamberamo was kalm, we waren (met de twee prauwen) spoedig aan den mond der zijtak en daar de regenval eenige dagen vrij +gering was geweest, stond er niet veel water in de kleine rivier. Een paar kilometer konden wij haar met de prauwen nog volgen; +daarna werd ze te ondiep, we stapten uit en trokken de prauwen in het oeverriet, de glagah. + +</p> +<p>Nu werd de bedding verder gevolgd. + +</p> +<p>Grillig en veranderlijk was het landschap als geen ander; we verkenden de rivier ruim 20 KM., tot het avond werd en bivaktijd; +we waren toen tot een 200 M. gestegen, het laatste gedeelte snel, daar we den oorsprong naderden en dus tegen de heuvels begonnen +op te kruipen. Hoe hooger men kwam, hoe schilderachtiger. Frisch, helder water leschte den dorst en koelde het voorhoofd; +het was voor mij een verrukkelijke tocht en een heerlijke lichaamsbeweging na de lange dagen van rust. Het nut? Wij brachten +een riviertje mede en eenige aangepeilde toppen. Nut hadden we gehad, als we hier den hoogen scherpen top beklommen hadden +en van dien af het landschap aangepeild; doch eerstens waren we daar niet voor uitgerust en tweedens was die royale wijze +van werken nog niet voldoende tot mij doorgedrongen; reeds in den aanvang<a id="d0e472src" href="#d0e472" class="noteref">11</a> heb ik gezegd, dat men exploreeren leeren moet en er is tijd voor noodig om te komen tot het onderscheiden van zeer nuttig +en minder nuttig werk. + +</p> +<p>Ten 5 uur bivak gemaakt, ten 6 uur na de genietingen van een frisch bad, schoone kleeren en een kroes chocolade in de beste +stemming. Zelden heb ik zoo’n opgewekten bivakavond meegemaakt; het weer was fraai, de lucht helder; het geruisch van het +water, het gegons van de myriaden beestjes in het bosch, de kookvuurtjes rondom, het was alles nieuw; hier genoot ik voor +het eerst het boschleven met zijn volkomen gevoel voor vrijheid, onafhankelijkheid, zooals ik het zoo menigmaal genoten heb, +zooals ik er nog dikwijls naar mag terugverlangen. + +</p> +<p>Dan ’s morgens wordt men wakker door het schemeren van den komenden dag en door het eerste geroep van de vogels. Ik kende +ze spoedig, die verschillende geluiden; elken vogel herkent men aan zijn slag; boven allen uit klinkt het geroep en gefluit +van den paradijsvogel, een lang telkens herhaald wijsje. + +</p> +<p>Als het dag wordt: uit de klamboe, in de kleeren; de dwangarbeiders pakken reeds; we eten haastig een bordje bras ketan met +javaansche suiker, dan op marsch. + +</p> +<p>De prauwen worden op hun plaats gevonden; des avonds zijn we in Pionierbivak terug. Dat was een leuke marsch! + +<a id="d0e483"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e483">153</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-153.jpg" alt="Ruilhandel tusschen dwangarbeiders en Papoea’s uit het Van Rees-gebergte." width="720" height="380"><p class="figureHead">Ruilhandel tusschen dwangarbeiders en Papoea’s uit het Van Rees-gebergte<a id="d0e488"></a><span class="corr" title="Bron: ,">.</span></p> +</div><p> + + +</p> +<p>Onze volgende beweging was gericht op de beproeving van onze groote motorboot in de versnellingen. + +</p> +<p>Laat mij eerst verklaren wat een versnelling is. Een versnelling ontstaat daar, waar de aanvoer van water meer is dan de afvoer-capaciteit +van de bedding verdragen kan; i.a. dus in bergterrein, waar de grond hard is. In wat wij als “vlakte” kennen, is meestal de +grond zacht genoeg om de rivier bij overmatigen wateraanvoer in staat te stellen, door uitschuring haar bed te verbreeden; +in bergterrein gewoonlijk niet. Er ontstaat daar dus, òf permanent, òf alleen in tijden van zwaren regenval, een meer of minder +groot niveauverschil en het water stroomt er veel sneller dan boven of beneden dit punt. De versnelling vormt zich daar, waar +het rivierbed smaller of ondieper wordt; zij brengt veelal met zich op eenen of beide oevers banken van rolsteenen; er vormt +zich een goot, waarin het water met groote snelheid loopt, kolkt en draait. Groote versnellingen brengen groote en diepe draaikolken +met zich mede. Deze zijn niet stationnair, maar verplaatsen zich langzaam stroomafwaarts, waarbij zij zich uitputten. Op de +oude plaats ontstaat dan weer een nieuwe kolk. Aan de binnenzijde der versnelling, i.a. dus langs den oever beneden het versnellingspunt +ontstaat een “neer”, d.i. een terugstroom. + +</p> +<p>Beneden de versnelling krijgt men een staande golving van een vier, zes krachtige golven; stroomafwaarts roeiende moet men +daar met groote vaart doorheenschieten, want in den kortsten tijd neemt men reeds veel water over. + +</p> +<p>Een mooi voorbeeld van een versnelling geven onze afbeeldingen van den Edival, waarbij het geheele golvende gedeelte den steenbank +weergeeft; men ziet er stroomafwaarts. De tweede foto geldt voor lagen waterstand; duidelijk ziet men aan den witten bovenrand +der rotsen, hoever de gemiddelde waterstand is. De eerste geldt voor hoogen bandjirstand; de op beide foto’s met een kruisje +gemerkte steenen zijn identiek. + +</p> +<p>Stroomopwaarts gaande kan men met vrucht van de “neeren” gebruik maken; dikwijls zijn zij vrij sterk en voeren ons gemakkelijk +in de binnenzijde der versnelling, die daarna “genomen” wordt, zooals wij later nog uitvoerig zullen zien. + +</p> +<p>Dat wij met onze groote prauwentransporten geregeld in 4 dagen van Pionierbivak naar Batavia-bivak kwamen, een afstand van +75 K.M., is uitsluitend te danken aan handig gebruik maken van de sterke “neeren”; dat was dus ± 20 K.M. per dag, zeer veel +in een rivier met zulke sterke versnellingen. De terugtocht duurde 8 uren, d.i. ⅕ van den opvaarttijd. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Wij vertrokken in den morgen, een mooien morgen, van Pionierbivak met de groote motorboot en twee prauwen, gesleept; vivres +voor 3 dagen. Van het komende riviergedeelte tot de Marine-vallen bestond een schetskaartje, vervaardigd door den toenmaligen +Luitenant ter Zee Rambonnet, commandant van Hr. Ms. Edi tijdens diens opvaart met de “Pionier” in 1909. Ons doel was, terwijl +wij het karakter der rivier in oogenschouw namen, de motorboot zoover mogelijk te brengen, haar zoo noodig boven te laten, +daar toch haar bestemming Bataviabivak was. + +</p> +<p>In den zijarm achter Havik-eiland kwamen wij moeizaam vooruit; het verval is hier vrij groot, de stroom sterk. Daarna schoten +wij harder op; men houdt steeds vlak onder den oever, daar is de <a id="d0e509"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e509">154</a>]</span>stroom gering; hieruit volgt tevens, hoe gemakkelijk men beslopen en bepijld kan worden. Bij het nemen der versnellingen, +alleen met eigen motor-beweegkracht, dus zonder hulp van trektouwen, moesten wij wel in den vollen stroom op. Toen deze meer +dan 5½ mijl<a id="d0e511src" href="#d0e511" class="noteref">12</a> werd, was hiermee ons eindpunt bepaald; dit was op ongeveer ⅓ van den afstand tot de Marine-vallen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-154-1.jpg" alt="Edi-vallen. (Van af rechter-oever)." width="582" height="452"><p class="figureHead">Edi-vallen. (Van af rechter-oever).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Waren we in dat opzicht teleurgesteld, ook om een andere reden viel de dag ons niet mee: de motor toch gaf aanleiding tot +bezorgdheid. + +</p> +<p>Een motor heeft een koelpomp, die rivierwater ter afkoeling pompt langs de heete wanden der cylinders. Voor onze pomp (en +ook later voor die van onze andere motorboot) bleek het rivierwater funest; doordat het zooveel slib bevatte, werd de goede +werking der pomp gehinderd en raakten de pijpen verstopt. + +</p> +<p>Toen ons het euvel den eersten keer overkwam, waren we juist in het volle van een breede versnelling; de pomp gaf geen water +meer, de motor werd heet. De machinist vroeg te stoppen; “nog een oogenblikje” werd er gezegd, “even uit den stroom onder +den wal.” Pang, pang, deed de motor. Stoppen, doch twee scheuren in de cylindermantels. Onverantwoordelijk? Ja, maar wie had +dat verwacht! Tot onze groote verlichting bleken alleen de mantels gescheurd; water liep er zelfs niet uit; de cylinders waren +heel, de motor kon draaien. Het was een waarschuwing eens en voor altijd; de pomp werd hierna nooit meer uit het oog verloren, +doch wat dikwijls hebben we haar uit elkaar moeten nemen en hoeveel geduld heeft ze ons gekost? Eventueelen lateren explorateurs, +die een modderrivier met motorbooten denken te bevaren, kan niet genoeg op het hart gedrukt worden: een sterke koelpomp, ongevoelig +voor rivierslib. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-154-2.jpg" alt="Edi-vallen. (Van af linker-oever)." width="583" height="448"><p class="figureHead">Edi-vallen. (Van af linker-oever).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Als “schip” hield de groote motorboot zich best in de versnellingen. Op een gegeven oogenblik raakten we in een kolk, de boot +helde, de rivier zoog aan het schroefgedeelte. Het was een vrij unheimische gewaarwording, doch het bleek van geen belang; +al draaiende kwamen wij vrij, doch één der gesleepte prauwen had het te kwaad gekregen en was volgeslagen, gekanteld en gaf +aanleiding tot het verlies van eenige dwangarbeiders-eigendommen. De menschen werden opgepikt en zoo spoedig mogelijk werd +op een rustig plekje de prauw weer recht gelegd en leeg gehoosd. + +</p> +<p>In den namiddag waren we weder thuis in ons groote dorp. Hadden we dan al opnieuw tot onze teleurstelling moeten ondervinden, +dat onze motorboot geen hardlooper was en hadden we dan al met schade onze eerste pomp-ervaring opgedaan, we hadden de groote +rivier gezien en hoe zij zich een bed, rijk aan natuurschoon, uitgeschuurd heeft door het Van Reesgebergte, welks ketens N.W.–Z.O. +loopen. + +</p> +<p>Waar ons als leeken telkens en telkens de eigenaardige veranderingen in de oorspronkelijke ligging <a id="d0e536"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e536">155</a>]</span>van den bodem opvielen, moet een geoloog hier wel een dankbaar arbeidsveld vinden. De <a id="d0e538"></a><span class="corr" title="Bron: mijningieur">mijningenieur</span> Van Gelder maakte in 1909/10 de Expeditie Franssen Herderschee mede; bij ons Detachement was geen geoloog van professie; +doch de eenige maanden later gearriveerde 1<sup>e</sup> Luitenant Feuilleteau de Bruyn, die een geologischen cursus had gevolgd, maakte eenige uitvoerige beschrijvingen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Dezer dagen kregen wij ook af en toe bezoeken van Papoea’s van omwonende of, beter gezegd, van toevallig tijdelijk in de buurt +zijnde stammen. Door ons zooveel mogelijk op hun gemak gebracht, overwonnen zij weldra hun schuchterheid; hoewel altijd een +open oogje houdende voor een gelegenheid tot eventueel noodigen terugtocht. Den eersten keer vooral waren zij met groot enthusiasme +ontvangen; hier begon ons ethnografisch werk! + +</p> +<p>Na hen met diverse ruilartikelen in de meest rooskleurige stemming te hebben gebracht, begonnen wij zooveel mogelijk van hen +te plukken. Vooreerst woorden. Door de Regeering van Nederlandsch-Indië worden gedrukte woordenlijsten, in een klein boekje +vereenigd, uitgegeven, om mee te nemen bij elke expeditie of exploratietocht in onzen Archipel, ten einde op systematische +wijze, waar de gelegenheid zich voordoet, taalgegevens te verzamelen. Omringd door een kring van onze bezoekers noteerden +wij de woorden, die wij machtig konden worden. Vragen werden natuurlijk niet begrepen, doch al wijzende en met gebaren en +vooral met heel veel geduld kwamen wij toch een heel eind. De Papoea’s hadden vrij veel vermaak in dit geval en waren ten +zeerste voldaan, als wij de goede uitspraak van een woord te pakken hadden; hun goedkeuring, i.a. elke sterke bevestiging, +drukten zij uit door even kort de voorhoofdhuid op te trekken, om zoo te zeggen in dezelfde gevallen, waarin wij een kort +knikje geven. + +</p> +<p>Het opschrijven der woorden vervulde hen niet met vrees, zij keken er met belangstelling naar; uit verschillende dingen kon +men merken, dat zij reeds vroeger met blanken hadden omgegaan. Kralen en een enkele afgesleten parang waren ook reeds in hun +bezit. Terwijl een aantal zich met ons occupeerde, snuffelden anderen rond, doch werden stevig in de gaten gehouden, daar +wij wel begrepen, dat de verleiding groot was. Af en toe merkte men, dat er iets nieuws en “leuks” ontdekt was aan een levendig +“èh, èh!”, een veelbeteekenend lachen tegen elkaar, herhaaldelijk optrekken van het voorhoofd en met de vlakke hand slaan +op het zitvlak. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure floatLeft" style="width: 371px"><img border="0" src="images/p1918-155.jpg" alt="Papoea’s bij Pionierbivak." width="371" height="589"><p class="figureHead">Papoea’s bij Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Verschillend waren hun gelaatstrekken; heel anders dan het passieve, dat men in Indië i.a. bij den inlander aantreft. Hier +had men met een vrij volk te doen, dat nooit geleerd had zijn gewaarwordingen te verbergen. Vrees, wantrouwen, verlegenheid, +verrukking, vergenoegdheid, allen toonden het ons beurt om beurt. Daar waren domme, goedige gezichten; daar waren vlugge, +intelligente trekken. + +</p> +<p>Verschillende “kleedingstukken” werden door hen gaarne afgestaan tegen begeerlijkheden uit onzen ruilvoorraad, waarin het +practische oog parangs en bijltjes voor liet gaan, hoewel een mooie kralenketting toch ook niet te versmaden was. Tabak werd +bovenal gaarne aanvaard; daar waren zij met recht dol op, deze Papoea’s verbouwden zelf geen tabak. Toch komt de plant voor, +daar, waar men haar het minst zou verwachten, nl. in het verste binnenland. Of de plant geïmporteerd is, weet ik niet, doch +zeker is dat men kan zeggen, dat ze over een groot deel van Nieuw-Guinee bekend is. Het verging sommigen onzer bezoekers, +zooals het kleine jongens vergaat, die voor het eerst een trekje doen: zij werden onpasselijk; de meesten evenwel hielden +zich goed en vonden het rooken verbazend voornaam. + +</p> +<p>Vervolgens kwamen de heeren voor den fotograaf. Dames waren er niet, die bleven de eerste maanden veilig opgeborgen. Onze +afbeelding geeft de twee krachtigsten onder onze bezoekers, den linkschen brutaal en zelfvoldaan, den rechtschen ongerust +en verlegen. Beiden hadden rijkelijk de cascado-huidziekte; beiden waren overvuil en roken op 5 M. afstands alleronaangenaamst; +dit is zonder overdrijving; beiden bewogen zich over het water, doch waarschijnlijk nooit er in. Het hoofdhaar mag een centimeter +of vijf lang geweest zijn; het was doorvlochten met een cirkelend weefsel van rottankoord, wat aan den haartooi het aanzien +van een pruik of hoedje gaf; des avonds wordt het haar geenszins “losgemaakt”, dit gebeurt nl. nooit, dus maakt uw consequenties! + +</p> +<p>Om den hals of om het voorhoofd veelal een kransje, zoo al niet van kralen, dan van bamboevruchtjes; vaak ook een zakje van +gevlochten melindjoe<a id="d0e565src" href="#d0e565" class="noteref">13</a>-touw, een netje a.h.w., waarin eenige eetwaar als sago en een stukje varkensvleesch. Om het middel een touw van melindjoe-bast, +een oneindig aantal malen om de heupen gewonden; deze meer beschaafde bezoekers hadden er als schaambedekking een doekje doorheen +bevestigd, maar ook dit partijtje <a id="d0e568"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e568">156</a>]</span>gaat nooit los. Een dergelijke menigvuldige omwinding, doch van de onderarmen, zagen wij bij andere stammen in deze buurt. +Rond de bovenarmen en onder de knie vaak een ring van rottan of fijne boomvezels. Sommigen droegen ook “bretels”. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure floatRight" style="width: 538px"><img border="0" src="images/p1918-156.jpg" alt="Kleedingstukken en huisraad van Papoea’s uit het Van Rees-gebergte." width="538" height="720"><p class="figureHead">Kleedingstukken en huisraad van Papoea’s uit het Van Rees-gebergte.</p> +<p>(O.a. is nº 10 een staart van droge glagah-bladeren, die algemeen gedragen wordt).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Een onzer foto’s toont al deze kleedingstukken. Daarin heeft men: + + +</p> +<ul> +<li> 1. haarkransen van casuarisveeren, + +</li> +<li> 2. kamvormige haartooi van houtjes, + +</li> +<li> 3. armring, + +</li> +<li> 4. halsring van bamboevruchtjes, + +</li> +<li> 5. bosje pijlpunten voor kinderschiettuig, + +</li> +<li> 6. “bretels”, bestaande uit een buikband en twee schouderbanden, + +</li> +<li> 7. buikbanden van gevlochten fijne rottan, + +</li> +<li> 8. voorhoofdstooi van varkensribben, + +</li> +<li> 9. drinkwaterflesch (kalebas), + +</li> +<li>10. “oneindige” buikgordel met “staartje”, + +</li> +<li>11. fleschje (kalebas) voor kalk voor den sirihpruim, + +</li> +<li>12. halszakjes van boomvezels.</li> +</ul><p> + + +</p> +<p>Men lette ook op het beentje, dat beide mannen dragen door het middenschot van den neus; dit is een matige versiering: wij +kwamen later in het verre binnenland bij stammen, die te dezer plaatse de beide slagtanden van het wilde varken droegen, wat +hun een woest en krijgshaftig aanzien gaf. + +</p> +<p>De kleur der Papoea’s is zeer donker bruin; op de plekken der huidziekte wordt die kleur iets lichter. Eenigen hadden mondkost +bij zich: sago, klappers, papaja’s en laboe. De sago in groote klompen van ½ L. inhoud, een groot blok fijn meel; later zal +over de sagowinning uitvoeriger gesproken worden. Klappers komen hier weinig voor; de palmen zijn dan afkomstig van de Noordkust, +waar ze wel in grooten getale (geïmporteerd) voorkomen; men krijgt den indruk, dat de kokospalm geen inheemsche boom op Nieuw-Guinee +is, in het diepe binnenland hebben wij hem nergens gezien. Papaja en laboe zijn op de Soenda-eilanden welbekend; waarschijnlijk +ook op Nieuw-Guinee geïmporteerd. + +</p> +<p>Op de foto’s ontbreken pijlen en bogen. Deze hadden zij dan ook neergelegd, toen hun schuchterheid overwonnen was. De bogen +zijn van niboeng-hout, de pezen van rottan koord, lengte 2 M. De pijlen zijn even lang, van licht riet van ¾ à 1 cM. dikte; +de punt is er apart aan gebindseld en van bamboe of niboeng-hout. Bijna alle pijlpunten zijn van weerhaken voorzien, het indringingsvermogen +is enorm, doch de zuiverheid van het schot niet groot en boven 20 M. klein te achten. Omtrent het al of niet vergiftigen van +pijlen heb ik geen zekere gegevens.<a id="d0e611src" href="#d0e611" class="noteref">14</a> + +</p> +<p>Waren onze bezoekers zonder veel moeite voor den fotograaf gehaald, voor den grammofoon waren ze bang. De psychische uitwerking +was toch aardig om te volgen: eerst het gezang gehoord, nieuwsgierig er heen, voorzichtig genaderd, verrukt geluisterd, toen +er achter gekeken; niets gezien, angstig geworden, afwerend met de handen gewenkt; wij stopten toen den grammofoon, waarna +de rust wederkeerde. + +</p> +<p>De macht van het geweer was een enkelen bij herinnering bekend. Hij wees op het geweer, wees op een vogel, maakte een beweging +van aanleggen, deed langgerekt en smartelijk “oooh!” en viel daarna een oogenblik neer. Hij had er blijkbaar grooten eerbied +voor en wij probeerden dan ook maar niet hem of zijn metgezellen er mee te verschrikken. + +</p> +<p>Na eenige uren werd afscheid genomen; het genoegen was aan beide partijen. + +<a id="d0e620"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e620">157</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-157.jpg" alt="Onze Dajaks." width="720" height="513"><p class="figureHead">Onze Dajaks.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Na de tweede helft der maand kreeg de koorts mij weer te pakken. + +</p> +<p>Den 18en December bleef ik om deze reden achter, toen kapitein Oppermann, vergezeld van onzen dokter, er opnieuw op uittrok. +Noord-oostelijk van ons bivak lag een NW.–ZO. loopende heuvelrug, dien wij reeds van uit de rivier gezien hadden, naar schatting +400 à 500 M. hoog. Op onze eerste groote patrouille, die wij ons voorstelden te maken naar het Apauwargebied, als de “Valk” +ons van meer menschen zou hebben voorzien, hadden wij dien rug over te trekken, wilden wij oostwaarts vorderen. Bovendien +verwachtten wij van af den kam een ruim uitzicht naar het zuiden te hebben. + +</p> +<p>Om deze twee redenen dan werd tot het beklimmen van den rug nu reeds besloten, welks kam in éénen dagmarsch werd bereikt. +De kapitein richtte er een klein bivak in en liet er kappen op twee verschillende punten. Uit deze punten kreeg men goed uitzicht +naar het Zuiden, doch daar het kappen met de parangs niet zeer vlug ging, kwam er van het goede uitzicht voorloopig niet veel +terecht. Vòòr er resultaten kwamen, verscheen de “Valk.” + +</p> +<p>Dat was den 22<sup>en</sup>. Om een uur of tien in den morgen klonk het ongewone geluid van een stoomfluit over de rivier. Men hoorde van alle kanten +opgewekt: “kapal datang!”<a id="d0e637src" href="#d0e637" class="noteref">15</a> Na een kwartier verscheen zij om den hoek, de “Valk”, en bracht het heele kamp in een vroolijke stemming. Daar verscheen +Europa, al was het voor een korten tijd. + +</p> +<p>Het schip bracht veel vivres, veel materialen en ± 150 fuseliers en dwangarbeiders, bovendien 40 Dajaks. De Militaire Commandant +van Ambon was aan boord om het Pionierbivak en de zaken aan den Mamberamo te inspecteeren. + +</p> +<p>Waren tot nu toe onze handen gebonden geweest door gebrek aan personeel, thans kon het mes van alle kanten snijden en kwam +er aan het “gemodder” een einde. Een onzer stoomsloepen was meegekomen; hierdoor kwam de groote motorboot vrij om bij komende +gelegenheid naar Batavia-bivak te worden gebracht. + +</p> +<p>Een kleine patrouille werd onmiddellijk uitgezonden om Kapitein Oppermann op de hoogte te brengen van de aankomst van den +Majoor Gooszen; het bleek evenwel, dat de stoomfluit tot aan den heuvelkam was doorgedrongen en reeds denzelfden middag verschenen +de Kapitein en de Dokter beneden. + + + +<a id="d0e646"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e646">158</a>]</span></p> +</div> +<div class="div2" id="d0e647"> +<h3 class="label">IV.</h3> +<h3>Onze Dajaks.</h3> +<p>Een der eerste échelons bracht 40 Dajaks in Pionierbivak en over dezen niet genoeg te waardeeren hulptroep wil ik eerst een +en ander mededeelen. + +</p> +<p>In het noordoosten van Nederlandsch Borneo, aan den bovenloop van de Kajan, die bij Boeloengan in zee valt, woont de Dajakstam, +waartoe onze menschen behooren. Het is wel merkwaardig, dat deze inlanders, in tegenstelling met zoovele andere rassen in +den Archipel, tot dit reizen en trekken over te halen zijn. + +</p> +<p>Reeds bij meerdere expedities van gelijke soort als de onze bewezen zij uitstekende diensten en ook nu weer waren zij bij +uitstek voor ons doel geschikt. De Kajan, is mij verteld, is veel wilder nog dan de Mamberamo; wie konden ons dan beter door +de versnellingen brengen dan juist deze Kajan-menschen? In het kappen van boomen en het bewerken van hout hebben zij hun gelijke +niet; wie waren dan beter geëigend voor bivakbouw en prauwenmaken dan deze Dajaks? Een ideaal-exploratie van deze soort zou +uitsluitend met Dajaks moeten werken; maar hun loon was ƒ 1.– per dag buiten den kost, terwijl dwangarbeiders het Gouvernement +alleen op kosten van rantsoen komen. + +</p> +<p>In een bewegelijke en vroolijke rij zwermden ze achter elkaar uit onze motorboot, die hen met een sloep in éénen trek uit +het schip gehaald had. Zij gingen eerst hun lijfgoed in veiligheid brengen in de voor hen aangewezen barak; want zoover was +de bouw van het bivak gevorderd, dat we ruimte hadden voor al onze nieuwe menschen. + +</p> +<p>Dat gaf mij gelegenheid hen op mijn gemak te bekijken. Het was flink volk, dat de controleur van Boeloengan voor ons geworven +had: allen krachtig en gezond, vlug, sierlijk en zeker in hun bewegingen. Men zie slechts onze afbeelding om met mij deze +fraai gespierde gestalten te bewonderen; links staat Hanji Ipoei, het hoofd der Dajaks; rechts Boejau Awan, een handige kerel +met veel invloed. Terloops zij opgemerkt, dat een boom van den omvang als op de foto door 4 Dajaks in den tijd van een half +uur wordt geveld! Op blz. 157 ziet men den geheelen stam, zooals zij elken morgen om half zeven met de overige werkkrachten +aantraden om in ploegen te worden ingedeeld; de eerste dagen kostte het heel veel moeite hun deze eenvoudige manoeuvre aan +het verstand te brengen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-158.jpg" alt="Hanji-Ipoei en Boejau-Awan." width="553" height="720"><p class="figureHead">Hanji-Ipoei en Boejau-Awan.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Aan kleeding hebben zij niet veel “om het lijf.” Een hoofddoek om het lange sluike haar, een “tjidako” om de lendenen; een +enkelen ring om arm of been, gewoonlijk van melindjoe-bast. Het sluike haar hangt hun tot even onder den nek, langer groeit +het niet. Sommigen hadden een jasje van boomschors, door de vrouwen met rood band gegarneerd. + +</p> +<p>Allen droegen een grooten ronden platten hoed, gemaakt uit palmbladeren en rottan, waarop verwonderlijke motieven waren gestikt. + +</p> +<p>Het wapen van den Dajak is de mandau, een zwaard van 40 cM. lengte met flauw gebogen lemmet. Licht en vlijmscherp als het +is, weet de hand van den Dajak er een bijzonder indringingsvermogen aan <a id="d0e673"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e673">159</a>]</span>te geven. Op de vraag, of hij met éénen slag een menschenhoofd kon afslaan, antwoordde Hanji Ipoei met een bescheiden lachje: +“Gampang sadjah.”<a id="d0e675src" href="#d0e675" class="noteref">16</a> De greep van den mandau is vaak zeer sierlijk bewerkt; een foto geeft twee oorlogsmandaus en hun scheeden, versierd met vlechtwerk +van fijne rottan en met haar (in den “goeden” tijd van gesnelde koppen; thans, onder humaner régime, van geiten). Aan de scheede +van hout is een bijscheede van boomschors, waarin een klein vlijmscherp mesje met langen houten steel; dit dient voor alle +voorkomend snijwerk. + +</p> +<p>Een ander wapen van den Dajak is mij verteld te zijn de lange blaaspijp met korte vergiftigde pijlen; hiervan was niets meegenomen. +Doch het is zeker, dat de Dajaks zeer bang voor pijlen waren en zij waren nog niet lang bij ons of een opgewekte schildenindustrie +was in vollen gang. De schilden, evenals andere groote voorwerpen, zooals b.v.b. een soort guitaar, werden uit één stuk hout +gehouwen en met veel geduld bewerkt; ten slotte werden ze beschilderd met dezelfde krul-motieven als op de hoeden gezien werden. + +</p> +<p>Was de blioeng of bijl niet zoozeer een wapen van den Dajak, het was toch een onmisbaar werktuig. Het ijzer is klein, 15 cM. +lang en de snede niet breeder dan 6 cM. De steel is aan het uiteinde vrij dik en vaak fraai versierd. + +</p> +<p>Met den blioeng worden de zwaarste boomen geveld, gespleten, uitgehold en planken voor prauwenboorden gemaakt van 20 M. lengte +bij 3 palm breedte en 3 duim dikte. Om de laatste te vervaardigen, heeft men dan het blioengijzer ¼ slag gedraaid, zoodat +het als schaaf dienst doet; liever gebruikt men er aparte ijzers voor, die dunner, breeder en eenigszins gebogen zijn. + +</p> +<p>De ijzers voor mandau en blioeng worden den Dajaks tegenwoordig in Boeloengan door Chineesche handelaars verkocht; vroeger +smeedden zij ze zelven in den door hen gewenschten vorm, want het smeden is een kunst, die ze goed verstaan. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure floatRight" style="width: 354px"><img border="0" src="images/p1918-159.jpg" alt="Oorlogsmandaus." width="354" height="607"><p class="figureHead">Oorlogsmandaus.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Elke Dajak heeft zijn “Rücksack.” Het is een mandje van fijn gevlochten dunnen rottanvezel van diverse kleuren, zoodanig, +dat er weer onderscheidene motieven in zijn geweven. Het wordt op den rug gedragen aan twee draagkoorden, die over den borst +en weer naar achteren loopen; zooals een soldaat zijn ransel draagt. + +</p> +<p>Iedere Dajak heeft ook zijn eigen pagaai of dajong. Ze zijn iets steviger dan die van de Papoea’s, maar het blad is wat smaller. + +</p> +<p>Met hun levendige vroolijkheid, hun fraaie gereedschappen, maar meer nog door hun krachtigen bouw, hun lichtbruine, bijna +gele huidskleur en hun groote zindelijkheid op het lichaam maakten de Dajaks een buitengewoon prettigen indruk. Riviermenschen +als zij zijn, duiken zij elk oogenblik in het water, in tegenstelling met de Papoea’s; ongunstig hiertegenover staat de onzindelijkheid +van hun eetgerij, dat er soms verbazend onsmakelijk kon uitzien. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Dit veertigtal modelmenschen dan, nauwelijks aan wal gestapt, werd aanstonds aan het werk gezet. Hanji Ipoei verstond geen +Maleisch; maar Ileh, een hoofdenzoon, wèl en deze bracht alle bevelen over. De blioengs kwamen te voorschijn, alle groote +boomen in het lage en in het hooge bivak stonden reeds lang ongeduldig te wachten, weldra vlogen de spaanders rond. Het was +een lust om te zien. Is men moe, dan wordt een strootje opgestoken; overhaasting schaadt, “wij werken hard genoeg.” En zoo +viel een dikke boom in een half uur; zoodanig was hun uithoudingsvermogen, dat ik van een Dajak 180 slagen telde, voor hij +“het bijltje er bij neerlei.” + +</p> +<p>Merkwaardig is de groote juistheid, waarmee de Dajaks een boom laten vallen in de gewenschte richting. Verschillende boomen, +tusschen de barakken staande, mochten slechts deze of gene richting uitvallen en dikwijls hielden wij ons hart vast; doch +nooit heeft een der barakken eenig letsel bekomen. + +</p> +<p>Even merkwaardig is de economie, waarmee de Dajaks een boschterrein “raseerden”; nooit viel een boom alleen, doch steeds een +heele rij. Van die rij was dan elke boom half of driekwart ingekapt, alle aan dezelfde zijde. Ten slotte werd dan een groote +zware boom geveld, doch zoo, dat hij in zijn val tegen nummer twee aankwam, die, half aangekapt zijnde, doorbrak en nummer +drie meenam en zoo voort. Onder een oorverdoovend gekraak viel de heele rij en de Dajaks juichten vroolijk, doch sprongen +ijlings weg. Om de middelsoort stammen bekommerden <a id="d0e705"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e705">160</a>]</span>zij zich niet; die gingen vanzelf mede in den grooten val. Het was dan een ware chaos van gevelde stammen door elkaar. + +</p> +<p>Vraagt men, waarom wij al dit zware hout niet eenvoudig lieten staan, dan is het antwoord: “Zonsbestraling en uitdamping zijn +hoofdvereischten voor een gezond hoofdbivak”. + +</p> +<p>Geen wonder, dat we deze kerels veel toestonden en dat bleek toch later weer verkeerd. Evenals elk mensch, hielden ook zij +van hun gemak; alleen een streng régime kon maken, dat ze zonder toezicht veel en goed werk leverden. In het begin echter +werden ze een beetje bedorven, maar, zooals ik zeg, het was begrijpelijk. + +</p> +<p>Verwonderlijk was de hoeveelheid rijst, die zij verwerken konden; zij waren aangenomen op ¾ kg. daags, terwijl ons marschrantsoen +½ kg. was. Na een Dajak-maaltijd was niets vermakelijker dan de rij gespannen buikjes en de voldane gezichten te zien. + +</p> +<p>Niet alleen onze Dajaks, ook de rest van het “regiment” trok aanstonds aan den slag. Een partij dwangarbeiders bleef op de +lossende sloepen en versjouwde op den wal; een partij fuseliers ging rottan halen in de rimboe, ging het splijten en maakte +er bindmateriaal van; de rest van de dwangarbeiders haalde stammen voor bouwmateriaal en vatte met kracht den barakkenbouw +aan. Het was een waar genoegen, zooveel bedrijvigheid; mijn koorts vergat ik geheel en al. + +</p> +<p>Den 24en December maakten de Militaire Commandant van Ambon, majoor Gooszen, kapitein Oppermann en ik een tocht naar de Marinevallen. +Wij vertrokken weder in onze twee prauwen, elk met zes Dajaks bemand. De afstand van 30 KM. werd in 7 uren afgelegd. Wederom +maakten de Dajaks onze bewondering gaande, nu door het voorbeeldeloos handige werken in de versnellingen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure floatLeft" style="width: 450px"><img border="0" src="images/p1918-160.jpg" alt="Dajak-schilden." width="450" height="610"><p class="figureHead">Dajak-schilden.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Een versnelling wordt als volgt genomen: met goede vaart nadert de prauw in den “neer”, de Dajaks roeien hun gelijkmatigen +slag. Nabij de rolsteenbank, als er grond gehaald kan worden, springt het meerendeel uit de prauw; de vanglijn (touw of rottanstengel +van 10 m. lengte, voor aan de prauw verbonden) wordt uitgeloopen en in handen genomen; een man vat den kop der prauw; twee +man voorin nemen elk een gallah, dat is een langen soepelen stok en boomen de prauw daarmee voort; de stuurman blijft achterin. +Nu gaat het over de rolsteenbank: de gallah-menschen en de man aan den kop houden de prauw vrij van de steenen, de vanglijn-menschen +trekken, de stuurman stuurt. Het water klotst gezellig links en rechts, weldra is de prauw weer in glad water, alleen een +paar voet hooger dan zooeven. Ik reken, dat we zoo een 40, 50 versnellingen passeerden. + +</p> +<p>In elke prauw zijn twee stuurlui: een voor (pandjerwallah) en een achter (djoeroemoedi). Beide werken zonder commando absoluut +samen en evenzoo zij met de roeiers. In een Dajak-prauw is geen commando, alleen een gemeenschappelijk begrijpen. + +</p> +<p>Ten drie ure in den middag stonden we voor het panorama. Daar lagen de Marine-vallen in al hun moeilijkheid voor ons. Geen +eigenlijke val, maar een zware versnellings-combinatie, het rivierbed driemaal verbreed, het water vlietend, al golvend en +kolkend, tusschen een zevental rotsige eilandjes. Dat was geen kinderspel! En stroomop kijkende, wachtte ons geen vertroosting. +We wisten, daar lag de Edival, die nog een haartje lastiger was. Doch de Dajaks waren niet van hun stuk te brengen; zij zagen +den toestand niet zwaar in en verklaarden, dat de groote motorboot daar best doorheen zou komen, als we maar lang en sterk +touw hadden. + +</p> +<p>Nu, daaraan was geen gebrek! + +</p> +<p>Met goede hoop en vasten wil voor later werd de terugtocht aanvaard en in 1½ uur volbracht; het was bijna donker, toen we +terugkwamen, de bivakvuurtjes brandden hier en daar. Het was dîner op de “Valk”; een klein europeesch gevoel bekroop ons even. + +</p> +<p>Den volgenden morgen, 25 December, om 6 uur reeds hoorden we de stoomfluit van de “Valk” bij den grooten bocht; dat was zoo +vroeg noodig, om ’s avonds nog in zee te kunnen zijn. + +<a id="d0e734"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e734">161</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-161.jpg" alt="De bemanning van motor- en stoomsloep in de vallen." width="720" height="455"><p class="figureHead">De bemanning van motor- en stoomsloep in de vallen.</p> +</div><p> + + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e740"> +<h3 class="label">V.</h3> +<h3>Den Mamberamo op met het exploratie-detachement van de Noordkust.—Toebereidselen.</h3> +<p>Einde Maart 1914, na onze terugkomst uit het Bonggogebied,<a id="d0e747src" href="#d0e747" class="noteref">17</a> kon de exploratie van de kustgebieden van Noord-Nieuw-Guinee als gereed worden beschouwd en werden te Manokwari toebereidselen +gemaakt voor het vertrek naar Pionierbivak. + +</p> +<p>Een der laatste dagen van Maart lichtte het Gouvernements-stoomschip “Zwaan” het anker, om ons naar den beruchten Mamberamo +te brengen. Het detachement stond onder bevel van den kapitein der infanterie Schultz; verder gingen mede 1<sup>e</sup> luitenant der infanterie Schulze en schrijver dezes. Mijn collega, luitenant-ter-zee Stroeve was nog niet terug van zijne +expeditie in het Van Reesgebergte (Groote Kerkberg of Kamoeso Pedai) en zou met de eerstvolgende gelegenheid nakomen. + +</p> +<p>Het detachement bestond uit een uitgelezen troep inlandsche fuseliers en dwangarbeiders. Bijna allen waren reeds eenige jaren +te Manokwari en hadden in elk geval mij op alle tochten in de laatste anderhalf jaar vergezeld, zoodat dit een uitstekend +getrainde en aan het klimaat gewende troep mocht heeten. Niettegenstaande dit alles, waren er, toen in Juni de groote tocht +begon in de westelijke Meervlakte, nog slechts enkele van deze oude garde over. + +</p> +<p>Het opvaren van den Mamberamo liep vlot van stapel, de gezaghebber van de “Zwaan” en ik keken nog wel even het plekje aan, +waar wij in 1913 met het schip een dag of zes vast zaten.<a id="d0e759src" href="#d0e759" class="noteref">18</a> Den avond van den eersten dag, toen wij voor anker lagen, werd onze genoeglijke rust plotseling verstoord, doordat een dwangarbeider +een collega vermoordde. ’t Was geen prettig begin van onzen Mamberamotocht. + +</p> +<p>Over het opvaren van de rivier zal ik verder niet uitweiden; in de vorige hoofdstukken heeft collega Langeler reeds voldoende +hierover verhaald. + +</p> +<p>Wij kwamen zonder verdere ongelukken een der eerste dagen van April ’s middags voor Pionierbivak ten anker en begonnen dadelijk +te debarkeeren en de lading te lossen. + +</p> +<p>Wij hadden een motorboot medegebracht, met 8 P.K. Brooke’s motor, vaart ± 8 mijl, die bij het lossen goede diensten bewees. + +</p> +<p>De eerste indruk, dien ik van Pionierbivak kreeg, was niet zoo heel gunstig; tenminste wat aangaat de sombere, gedrukte stemming, +die er heerschte. ’s Morgens een schier eindeloos ziekenrapport bij den dokter; het meerendeel der fuseliers en dwangarbeiders +onder den indruk van de reeds gebeurde prauwongelukken in de versnellingen en het was mij dan ook een waar feest, toen ik +opdracht ontving om te trachten, de motorboot en een stoomsloep boven de vallen naar Bataviabivak te brengen. +<a id="d0e773"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e773">162</a>]</span></p> +<p>Eenige toebereidselen waren spoedig gemaakt en den 4den April ’s morgens vertrok ik met de motorboot en 4 prauwen. De colonne +bestond uit 11 militairen, 5 matrozen, 2 dwangarbeiders en 24 Papoea’s. Deze laatsten gingen mede, om zoo noodig de boot aan +een tros voorbij lastige hoeken te trekken. + +</p> +<p>Reeds dadelijk bemerk ik, dat het niet zoo vlot zal gaan, want hoewel de boot bijna 8 mijl haalt, kruipen wij langs den oever +vooruit en moeten reeds tegen den middag het prauwtransport inwachten om een uitstekenden hoek, waar een felle stroom langs +trekt, voorbij te komen. En nu zijn wij nog beneden de versnellingen en vallen! + +</p> +<p>Ten 3 uur 30 min. komen wij voor de eerste versnelling waar een ontzaggelijk groote steen “de tulband” den weg verspert en +diepe draaikolken veroorzaakt. Er wordt getracht een dikken manillatros uit te brengen door een prauw, bemand met 5 Papoea’s; +deze prauw slaat vol water en verdwijnt met mijn kroeskoppen in de draaikolken. Afsteken met de motorboot is het werk van +een oogenblik; gierend en tollend snuiven wij de draaikolken door en hebben het geluk de brave kerels te redden. De boorden +der prauw worden hierbij echter stukgevaren en de geheele prauw moet worden achtergelaten. Ik behoef niet te zeggen, dat deze +redding ons weder een heel eind benedenstrooms heeft gebracht en na veel moeite bereiken wij tegen donker voor de tweede maal +den “tulband”, waar bivak gemaakt wordt en nieuwe krachten verzameld worden voor wat de morgen zal brengen. + +</p> +<p>Den volgenden dag komen reeds vroeg 8 prauwen met circa 90 dwangarbeiders en Papoea’s van de hoogerop gelegen étappen om te +helpen. Het gelukt nu een tros uit te brengen en met behulp van de 120 man, die uit alle macht aan den tros halen, terwijl +de motor volle kracht draait, passeeren wij dit eerste lastige punt. + +</p> +<p>Verder is het nu bijna bij elken hoek noodzakelijk de boot te trekken. Reeds dezen tweeden dag laat de motor ons in den steek; +het zeer zandige Mamberamo-water had de circulatiepomp verstopt en zelfs reeds averij aan de pomp veroorzaakt. De herstelling +gaat gelukkig vrij voorspoedig en ten 4 uur namiddag zijn wij beneden de Marine-vallen, die er op het eerste gezicht niet +malsch uitzien om te passeeren. De tros wordt uitgebracht en een oogenblik later is de val achter ons. Wij betrekken bivak +in de Etappepost I, die als een roofnest hoog tegen de rotshelling gebouwd is en vanwaar men een schitterend uitzicht heeft +over de Marine-vallen, ’s Avonds en ’s nachts, als het bivak in diepe rust gedompeld is, hoort men het bruisen van het water +als van een zware branding. + +</p> +<p>Den volgenden morgen wordt eerst de colonne van luit. Schulze, die inmiddels ook hier aangekomen is, met de motorboot naar +den rechteroever der rivier gebracht, om een tocht te maken in de richting van den Apauwar; daarna gaat het weer vooruit, +stroomopwaarts. + +</p> +<p>Bij het punt tusschen Marine- en Edivallen waar korten tijd tevoren een prauw verongelukte en 1 fuselier met 7 dwangarbeiders +verdronken, geraakt een prauw, met 1 Papoea er in, in drift en deze ontsnapt ternauwernood aan den dood. Een schielijk toegeschoten +prauw met zes Dajaks wist hem te bereiken en naar den oever te brengen. Dit punt is wel het gevaarlijkste van de geheele versnellingenreeks; +een kleine fout behoeft slechts gemaakt te worden door de stuurlui en de prauw is met de inzittenden reddeloos verloren. Ten +2 uur zijn wij voor de Edivallen; hierbij vergeleken zijn de Marinevallen maar kinderspel; het water stroomt met circa 20 +mijl (= 36 KM.) snelheid tusschen de steile rotswanden door, overal bevinden zich rotsen, boven, in en onder water. Ten 4 +uur is alles pas gereed om te trekken; de val wordt gepasseerd en de hoogst gevaarlijke oversteek naar den rechteroever even +bovenstrooms van den val wordt zonder fout gemaakt. Bivak wordt gemaakt in Etappepost II; het lastigste deel van de vallen +is nu achter den rug. + +</p> +<p>Den 7en April vroeg vertrokken, moeten wij in den beginne eenige malen den sleeptros gebruiken; daarna stoomen wij door en +komen verder zonder hulp voor Etappepost IV, even vóór de Bataviaversnellingen. Het prauwtransport is ’s avonds niet aangekomen, +zoodat wij den volgenden morgen vertrekken met eenige fuseliers van de fortbezetting. Herhaaldelijk moet getrokken worden. +Bij één der laatste malen raakt een Inlandsch fuselier te water en verdrinkt; oogenblikkelijk werd de sleeptros gekapt, doch +ik kwam te laat; eenige meters voor den boeg kwam de drenkeling voor de laatste maal even boven, om voor goed in een kolk +te verdwijnen. + +</p> +<p>Tegen half elf ’s morgens ligt de motorboot voor Bataviabivak, met circa 400 K.M. goed bevaarbare rivier voor zich; behoudens +een reparatie aan de voering der circulatiepomp hadden motor en boot geen averij. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Voor de muskietenplaag in Bataviabivak vluchten wij naar beneden en ontmoeten bij Etappepost IV het prauwentransport. Nu moest +de stoomsloep, die bij de Edivallen ligt, naar boven gebracht worden. Ik zoek 20 van de beste Papoea’s uit, die hierbij zullen +helpen en vertrek in mijn prauw, alleen bemand met Papoea’s, naar beneden. Hoe vertrouwd deze echte zeelui in de hoogste branding +zijn, de verraderlijke rivierversnellingen kennen zij niet en doordat het zulke waterrotten zijn, minachten zij het gevaar +te veel. Mijn prauw sloeg dan ook even boven de Edivallen half vol water en het scheelde werkelijk niet veel of wij hadden +ons testament kunnen maken. Enfin, tegen donker, zat ik rustig op een tuinbank bovenop een hooge rots aan den kant van den +Edival naar het werkelijk machtige natuur-tafereel te kijken en onwillekeurig komt dan de gedachte op: wat zal de dag van +morgen weer brengen?<a id="d0e796src" href="#d0e796" class="noteref">19</a> + +</p> +<p>Den 9en April wordt de stoomsloepketel nagezien; er blijken 4 vlampijpen lek te zijn; de dag gaat voorbij met deze te stoppen +en de machine gereed te maken, want dit goede oude stoomsloepje (reeds 4 jaren bij het Exploratiedetachement) loopt lang geen +8 mijl en zal een zwaren dobber hebben. +<a id="d0e801"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e801">163</a>]</span></p> +<p>Den 10en April vertrekken wij reeds vroeg, met de stoomsloep en 3 prauwen. De colonne is sterk: 5 man “bemanning stoomsloep”, +3 Dajaks, 19 Papoea’s. + +</p> +<p>Zonder veel moeite worden de verschillende versnellingen genomen, doch ongeveer om 10 uur blijken weer vlampijpen lek te zijn; +het vuur wordt getrokken, de pijpen gerepareerd en ten half twee ’s namiddags wordt weder stoom gestookt. Van 4 uur tot donker +leggen wij nog een goed eind af. + +</p> +<p>’s Nachts om half twee begint de machinist Kasmo, die ’s avonds tot half elf was bezig geweest, ketel en machine na te zien +en ten half zeven gaan wij onder stoom. De ketel houdt zich nu best, maar nu legt de voedingpomp<a id="d0e808src" href="#d0e808" class="noteref">20</a> het af, zoodat wij elk half uur moeten stoppen om met de hand bij te pompen. + +</p> +<p>12 April ten 2.30 uur komen wij met ons kleine troepje voor Etappepost IV aan, de post even beneden de Batavia-versnellingen. +Mijn Papoea’s komen wat later, dus er is geen gelegenheid meer, vanmiddag nog door te gaan. Dit was anders wel wenschelijk +geweest met het oog op het dalende water. Sinds 8 April is het water hier ruim 1½ M. gedaald. De stroom is echter minder, +zoodat het morgen bij voldoende water niet lastig zal zijn. + +</p> +<p>Den 13en April ten 6.30 uur vertrokken wij van post IV; ten 7 uur, bij den eersten hoek, slaat de stoomsloep los van de vanglijn, +zwaait om en vóórdat de vanglijn is binnengehaald, zit deze reeds in de schroef en vliegt de sloep weerloos met 10 mijls vaart +de zwaarste versnelling in. Schoenen en jas uittrekken is het werk van een oogenblik. In 10 seconden draait de sloep drie +malen rond; is daarna gelukkig de zwaarste versnelling gepasseerd en tolt achtereenvolgens nog meerdere kolken door. De Papoea’s, +die allen reeds met de prauwen aan den wal waren, zaten verbijsterd van schrik het geval aan te kijken, zonder zelfs maar +iets te probeeren. + +</p> +<p>Niet alzoo Tamantojan, de beste aller Dajaks; hij was de eenige Dajak, die aan den wal was, want hij had de vanglijn uitgebracht; +de andere twee Dajaks zaten bij mij op de sloep, dus konden evenmin als ik wat uitvoeren. In een prauw met Papoea’s springende, +steekt Tamantojan, gillende en joelende de Papoea’s aanvurende, van wal en stuurt dwars door de kolken op ons aan. De kroeskoppen +roeien als duivels; door dit voorbeeld steken de twee andere prauwen ook af en toen de sloep in kalmer water was gekomen, +waar getracht kon worden den tros uit de schroef te snijden, waren de drie prauwen bij de hand om zoo noodig te helpen. Eindelijk +hebben mijn Inlandsche bootsman Doelah en een matroos den tros losgesneden; de machine draait nog, er wordt weer den wal ingestuurd +en de poging wordt herhaald, ditmaal met meer succes. + +</p> +<p>Zooals met de motorboot was geschied,—oversteken naar den anderen oever tusschen twee versnellingen door,—daar is nu geen +denken aan, zoodat de rechteroever wordt gehouden. Voortdurend wordt getrokken langs stukken van circa 200 meter. De serang<a id="d0e819src" href="#d0e819" class="noteref">21</a> Doelah wordt telkens bij de Papoea’s aan den wal gezet, omdat het noodzakelijk is, iemand bij de trekkers te hebben, die +fluitsignalen begrijpt. Zelf houd ik het roer en zonder verdere ongelukken bereiken wij het Batavia-bivak, alwaar ik een foto +maak van het handige, onversaagde troepje. Ook mijn Papoea’s worden vereeuwigd. + +</p> +<p>De muskieten doen ons weder vluchten naar Post IV, waar overnacht wordt. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Den 14en April terugkomst in Pionier-bivak, alwaar ik van den kapitein vernam, dat ik over eenige dagen, als de “Zwaan” weder +zou zijn gekomen, met deze terug zou gaan naar Manokwari, om aldaar of elders Papoea’s in te huren. + +</p> +<p>De tegenwoordige Papoea’s, die er sedert December of Januari al waren, hadden in het geheel niet voldaan. Ik kan ook niet +zeggen dat het een gunstige collectie was; maar het absolute fiasco met deze lieden was naar mijn bescheiden meening in hoofdzaak +een gevolg van gebrek aan bekendheid met hen; het was het exploratiedetachement uit Merauke (Zuid Nieuw-Guinee) dat het eerst +in November 1913 den Mamberamo was opgegaan en hoe wil men met lieden, die men niet kan verstaan, iets bereiken, als men daarenboven +hunne gewoonten niet kent en hen niet begrijpt! Stroeve en ik, die toen reeds anderhalf jaar op de Noordkust werkten, hadden +nooit eenigen last met deze kerels. Zooals men tevoren ook heeft gezien, bracht ik met deze dienstweigeraars de motorboot +en stoomsloep boven de vallen. + +</p> +<p>Hoe het zij, den 16en April kwam de “Zwaan” voor Pionier-bivak en nadat het schip gelost was, vertrokken wij den 18en April +naar Manokwari. + +</p> +<p>Te Manokwari was mijn eerste gang naar het huis van Dirk, die tot mijn grooten spijt niet tehuis was. Wie Dirk is, zal ik +U zoo dadelijk vertellen; aanstonds ging een goed bemande prauw er op uit, om hem te achterhalen; hij was n.l. kortelings +naar Siari vertrokken en wilde het Arfakgebergte in. + +</p> +<p>Den volgenden dag meldde Dirk zich reeds bij mij, zoodat het voorspoedig gegaan was. + +</p> +<p>Dirk Broos—eigenlijk heette bij Burwos (bur wosi = van Wosi, een dorpje op de Noordelijke uitloopers van het Arfakgebergte)—was +een Papoea, en wel de slimste, dien men zich kan voorstellen; zijn huis stond te Kwawi, doch daar hoorde hij oorspronkelijk +niet; toch had Dirk wijd en zijd in den omtrek gezag, waarvan hij veel gebruik maakte. Dirk was een uitstekend jager; geen +Papoea, die zich met hem als bevaren zeeman kon meten. Als woudlooper vond hij zijn gelijke niet. + +</p> +<p>Dirk was Christen; op een vergadering van goeroe’s (Inlandsche hulppredikers) kon hij een preek houden zoo mooi en vlot, dat +de beste Ambonees hem dit niet verbeterde; doch Christen in den waren zin des woords was Dirk niet. Daarvoor hoefde men hem +maar even in zijn schelmentronie te zien. Enfin, als men Papoea dragers of roeiers noodig had en men nam Dirk in den arm, +dan kwam de zaak in orde; en het gezag, dat hij onder die lieden had, maakte hem in zulk een geval tot een onmisbaar iemand. + +</p> +<p>Met Dirk was ik spoedig overeengekomen, op welke voorwaarden hij mee zou gaan; hij had n.l. licencie’s voor vogelgeweren en +stond er op, dat zijn jagers mede den Mamberamo opmochten, tot Pionier-bivak. Dit vond ik best en ik polste Dirk, waar hij +zijn roeiers <a id="d0e842"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e842">164</a>]</span>vandaan wilde hebben. Ik zelf wenschte Biaksche Papoea’s of Sowekkers; Dirk liet zich er nog niet over uit en zei lakoniek: +“wij zullen wel zien, als het zoover is.” + +</p> +<p>’s Middags bracht ik den zendeling Van Hasselt op het eiland Mansinam een bezoek, vanwien ik hoorde, dat in de kampongs op +de Zuid- en Oostkust van Noemfoor, hetgeen echte Biaksche Kolonies zijn, voldoende Biakkers en Sowekkers zouden te vinden +zijn. + +</p> +<p>Ik verzocht den heer Van Hasselt den volgenden dag met mij mede te gaan, wat deze gaarne aannam, om tevens een inspectietocht +op Noemfoor te maken. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-164.jpg" alt="De Biaksche Papoea’s, die meehielpen om de stoomsloep naar Batavia-bivak te brengen." width="720" height="383"><p class="figureHead">De Biaksche Papoea’s, die meehielpen om de stoomsloep naar Batavia-bivak te brengen.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Den 20<sup>en</sup> April vertrokken wij met de “Zwaan” naar Noemfoor en kwamen ’s avonds voor Kg. Rumboi, alwaar de heer Van Hasselt van boord +ging en beloofde ’s nachts de andere kampongs op Zuid- en Oostkust van onze komst te laten verwittigen. Toen wij dan ook den +volgenden dag onder stoom gingen om de Oost, liep alles vlot van stapel en in de kampongs Pakriki, Wanoeserei en Mandori werden +60 stevige roeiers uitgezocht. + +</p> +<p>Dirk had zich tot dusver nergens mede bemoeid, maar trad pas op toen alle roeiers present waren. Dadelijk kwam hij met een +verzoek bij mij, dat allen wel voorschot wenschten te ontvangen. Nu, daar dit gewoonte was, had ik geen bezwaar en betaalde +elk ƒ 5.00 uit. In minder dan geen tijd had Dirk hen nu om zich heen verzameld, stalde alle mooie kleeren, sarongs, messen, +tabak enz. enz. die, hij voor de vogeljacht bij zich had, uit en verkocht tegen flinke prijzen zijne spullen. Mijne roeiers +natuurlijk in de wolken, doch in korten tijd had Dirk, die oude schavuit, de voorschotten. + +</p> +<p>Onder stoom gaande naar Pionier-bivak bemerkte ik reeds, wat een bijzonder geschikt slag Papoea’s ik getroffen had, vroolijk +en opgeruimd, tevreden en gewillig, op het oog gezonde en stevige kerels. En dit alles onder de bekwame leiding van Dirk Broos, +dit moest goed gaan. Nu, het heeft de verwachtingen dan ook niet beschaamd. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>In Pionier-bivak vond ik luitenant Schulze, die van zijn tocht bewesten de Marinevallen met zware malaria was teruggekomen, +en dan ook spoedig geëvacueerd zou worden. Verder den luitenant ter zee Stroeve, die inmiddels van zijn te voren reeds genoemden +tocht in het Van Reesgebergte was teruggekeerd en daarna te Pionier-bivak aangekomen. + +</p> +<p>Eenige dagen te voren was de colonne van kapitein Schultz, die vanuit de Van Gelder-rivier om de Z.W. het land binnendrong, +door Papoea’s overvallen, waarbij een Dajak gedood en een fuselier gewond was. Kapitein Oppermann was met een colonne, waarbij +den dokter, ter assistentie vertrokken. + +</p> +<p>Stroeve was juist bezig een nieuwen tocht voor te bereiden: de Rouffaerrivier op, den stroom, die door den kapitein Franssen +Herderschee indertijd als een belangrijke zijrivier van de Van der Willigenrivier was aangegeven, doch niet nader werd onderzocht. +Stroeve hoopte namelijk, dat deze rivier haar oorsprong zou vinden in het Van Reesgebergte (Kamoeso Pedai) en zou dan trachten +aansluiting te verkrijgen met zijn zoo juist gemaakten tocht in dit gebergte van uit het Noorden. + +</p> +<p>Zoo vertrok dan ook na eenige dagen Stroeve met vier prauwen naar Batavia-bivak en ging van daar uit met de motorboot en 4 +prauwen de Van der Willigenrivier op. Bij de monding der Rouffaerrivier aangekomen, valt het hem dadelijk op, dat deze aanmerkelijk +grooter is dan de Van Daalenrivier. Eenige loodingsslagen dwars over beide rivieren bevestigen dit vermoeden. De Rouffaerrivier +blijkt veel <a id="d0e872"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e872">165</a>]</span>dieper en breeder dan de Van Daalenrivier, zoodat de waterafvoer aanmerkelijk grooter is. + +</p> +<p>Ook voert de <a id="d0e876"></a><span class="corr" title="Bron: Rouffaer-rivier">Rouffaerrivier</span> het typische vuile Mamberamo-water af, terwijl de Van Daalen-rivier mooi helder water bevat. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-165.jpg" alt="Mijn lijfgarde van Biaksche Papoea’s." width="720" height="463"><p class="figureHead">Mijn lijfgarde van Biaksche Papoea’s.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Na een dag opvaren blijkt de rivier uit Westelijke richting te komen. Dadelijk verandert Stroeve zijn plan: drie prauwen worden +naar Pionier-bivak teruggezonden; met de motorboot en één prauw wil hij zoo ver mogelijk de rivier, die ontzaggelijk groot +en breed is, verkennen, daar dit van belang zal zijn bij het ontwerpen van het plan voor den grooten tocht, die ongeveer half +Mei zal moeten aanvangen. Nog eenige dagen vaart hij de rivier op; overal zijn de oevers bevolkt, voor Nieuw-Guinee zeker +dicht te noemen en niet altijd is de ontmoeting met de bewoners der Rouffaerrivier vriendschappelijk. Zelfs is hij genoodzaakt +eenige Papoea’s, die met een groote overmacht het kleine troepje aanvielen, neer te leggen. Gebrek aan motorsmeerolie doet +hem terugkeeren op een punt, waar hij oordeelt, dat de rivier nog belangrijk verder op te varen zal zijn. + +</p> +<p>Begin Mei komt hij in Batavia-bivak aan, waar hij geen Dajaks of bevaren stuurlieden vindt om met een prauw door de vallen +naar Pionier-bivak te komen. Voor hem geen bezwaar; hij vraagt van de hem vergezellende dwangarbeiders eenige liefhebbers +om dit gevaarlijke tochtje mee te maken en, zelf aan het roer, weet hij, na echter tweemaal omgeslagen te zijn, behouden Pionier-bivak +te bereiken. + +</p> +<p>Opgetogen is hij over zijne ontdekking op de Rouffaerrivier, welke van zoo groot belang zou zijn voor ons doordringen in het +diepste binnenland van Nieuw-Guinee. + +</p> +<p>Alle officieren waren nu in Pionier-bivak teruggekomen om toebereidselen te maken voor den Grooten Tocht. + +</p> +<p>In twee colonnes, elk 150 man sterk, zouden respectievelijk Idenburg- en Van der Willigenrivier worden opgevaren. + +</p> +<p>Elke colonne zou 20 Dajakprauwen krijgen. + +</p> +<p>De Idenburg-rivier-colonne zou onder bevel staan van den kapitein Oppermann, bijgestaan door den 1<sup>en</sup> luitenant Feuilleteau de Bruijn en den luitenant ter zee Langeler. + +</p> +<p>De Rouffaer-rivier-colonne kwam onder bevel van den kapitein Schultz met de luitenants ter zee Stroeve en Doorman. + +</p> +<p>De officier van gezondheid Dr. Thomsen zou in Pionier-bivak blijven als bivakcommandant. + +</p> +<p>Daar door ziekte de gelederen enorm waren gedund, bleek spoedig, dat van het formeeren van twee volledige colonnes geen sprake +kon zijn; ook het aantal prauwen was verre van toereikend. Er werd derhalve bepaald, dat de Idenburg-rivier-colonne het eerst +zou vertrekken. Stroeve en ik hielden ons dezen tijd onledig met jagen, schermen, roeien en plannen maken voor onzen tocht. + +</p> +<p>Den 15<sup>en</sup> Mei vertrokken Feuilleteau de Bruijn en Langeler met 20 prauwen naar Batavia-bivak; Dirk Broos met 30 van de beste Papoea’s +en alle beschikbare dwangarbeiders-stuurlieden vergezelden hen. Zij waren niet fortuinlijk, want zij raakten in deze eerste +dagen in de vallen 6 prauwen kwijt (3 prauwen met lading en de lading van 3 andere.) + +</p> +<p>Den 18<sup>en</sup> Mei 1914 vertrok het tweede en laatste échelon der Idenburgcolonne, 4 prauwen onder den <a id="d0e917"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e917">166</a>]</span>kapitein Oppermann. De Dajaks waren achtergehouden, zij zouden zoo spoedig mogelijk het benoodigd aantal prauwen der Rouffaerrivier-colonne +completeeren. + + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e919"> +<h3 class="label">VI.</h3> +<h3>De verkenning van West-Centraal-Nieuw-Guinee door de Rouffaerrivier-colonne.</h3> +<p>Pionier-bivak 18 Mei–3 Juni. Na vertrek van het laatste échelon der Idenburg-rivier-colonne op den 18en Mei wordt met alle +hens begonnen prauwen te repareeren en nieuwe te maken. Geheel bruikbare prauwen waren er niet meer; vier stuks konden echter +hersteld worden, hetgeen door de Biaksche Papoea’s geschiedde; het personeel der gouvernements-marine zorgde voor het breeuwen +en pekken der boorden, zoodat alle Dajaks aan het prauwenmaken konden blijven en zes stuks nieuwe per week afleverden. + +</p> +<p>Den 20en Mei komt de tijding, dat drie van de vier prauwen van bovengenoemd laatste échelon in en nabij de Edivallen zijn +verongelukt en dat een aanvulling van vier prauwen moest worden gezonden. Juist waren er vier gereed, die aan de Idenburg-rivier-colonne +worden afgestaan. + +</p> +<p>Tevens werd ons meegedeeld, dat de 40 Dajaks, die allen met onze colonne mede zouden gaan, aangezien de Idenburg-rivier-colonne +alle beschikbare kettingjongens-stuurlieden en prauwenmakers had meegenomen, niet bij één der colonnes mochten worden ingedeeld, +alvorens 60 prauwen gereed waren. + +</p> +<p>Twee mandoers-dwangarbeider (= kettingjongens) waren de eenige overgebleven stuurlieden, zoodat werd afgezien van het medenemen +per eerste échelon van dwangarbeiders; zij zouden ons in de versnellingen maar last bezorgen. Wellicht zou het gouvernementsstoomschip +eene aanvulling roeiers meebrengen. + +</p> +<p>De stoomsloep en de motorboot, die in Batavia-bivak lagen, zouden voorloopig met de Idenburg-rivier-colonne medegaan. + +</p> +<p>Voor de hand lag nu, dat alle aandacht werd geschonken aan het al of niet mogelijk zijn van het door de versnellingen naar +Batavia-bivak brengen der groote motorboot, die zich nog in Pionier-bivak bevond. + +</p> +<p>Indien dit gelukte, dan waren wij ook zonder roeiers verzekerd van een voldoenden vivresopvoer van af Batavia-bivak naar boven. +Stroeve en ik besloten het maar te wagen; lukte het niet, dan waren wij nog even ver. Onze colonne-commandant, kapitein Schultz, +keurde ons plan goed en 3 Juni 1914 vertrokken wij ten 8 uur ’s morgens van Pionier-bivak met de motorboot en 15 prauwen. + +</p> +<p>De sterkte der colonne was: 2 luitenants-ter-zee (Stroeve en ik), 1 inl. leerling-verkenner, 1 inl. korporaal, 10 inl. fuseliers, +4 bemanning motorboot, 33 Dajaks, 30 Biaksche Papoea’s en 6 dwangarbeiders, totaal 87 man. + +</p> +<p>De Dajaks zouden alleen medegaan tot Batavia-bivak, dus om behulpzaam te zijn bij het door de vallen brengen der motorboot. + +</p> +<p>Het is zeer laag water in den Mamberamo en daardoor staat er betrekkelijk weinig stroom, zoodat de “tulband” zonder eenige +moeite wordt gepasseerd. + +</p> +<p>Ten 12 uur 30 min. komen wij voor een versnelling, die zonder hulp niet te passeeren is; het prauwtransport wordt ingewacht +en eerst ten 3 uur zijn alle prauwen present. Dit eerste moeilijke punt wordt zonder fout genomen en ten 4 uur bivak gemaakt, +even beneden de Marinevallen. + +</p> +<p>Terwijl een ieder bezig is, verschijnt heel rustig uit het oerwoud aan den rivierkant, vlak bij onze bivakplaats, een Papoea, +boog en pijlen in de eene, een buitengewoon groot kapmes in de andere hand. Zonder vrees te toonen, komt hij naderbij; ’t +is een reus, nog nooit had ik zoo’n ontzaggelijk grooten, goed geproportioneerden kerel gezien. De Dajaks werden er stil van +en hurkten in een halven cirkel om ons heen; het kalme, bedaarde, zelfbewuste optreden van dezen wilde maakte duidelijk indruk +op hen. Nadat wij hem eenige geschenken hebben gegeven, roept hij eenige stamgenooten, die zich tot nu toe in het bosch hadden +schuil gehouden. Een van deze, een jongeling van een jaar of zestien, is door een pijlschot zwaar aan den rug gewond. De reus +beduidt ons, dat dit door lieden, wat meer landwaarts in wonende, moet zijn geschied. Dit zijn dan waarschijnlijk dezelfde +lieden, die de colonne Schultz in April overvielen en een Dajak vermoordden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>4 Juni. ’s Morgens tegen 8 uur komen wij bij de Marinevallen aan, die, nadat beide oevers zijn onderzocht en de doorgangen +opgelood, langs den rechteroever worden gepasseerd. De plaats, waar de stoomsloep en de kleine motorboot aan den linkeroever +passeerden, ligt minstens 10 meter droog boven den waterspiegel, terwijl zich aan dien oever werkelijke vallen vertoonen. + +</p> +<p>Ten 1 uur ’s namiddags komen wij langs den rechteroever der rivier even beneden de Edivallen aan; dadelijk wordt een aanvang +gemaakt met de prauwen te ontladen, om alle bagage langs den wal bovenstrooms van de versnelling te dragen. Het ziet er hier +leelijker uit dan bij de Marinevallen. De linkeroever, waarlangs de boot getrokken moet worden, kan alleen worden bereikt +door dwars door de kolken heen over te steken, hetgeen met dit trage, slecht bestuurbare vaartuig zeer gewaagd is. Want even +uit het roer loopend, zou de motorboot tegen de steenen te pletter slaan. Na met Stroeve alles lang en breed te hebben besproken, +komen wij tot het besluit, dat wij in ieder geval naar den overkant moeten.—Wij steken van wal en komen behouden over, al +scheelde het geen paar meters. + +</p> +<p>De Dajaks brengen nu de trekkrachten,—fuseliers, Papoea’s en dwangarbeiders,—naar den linkeroever; telkens steken de Dajaks +over om een nieuw menschenvrachtje te halen en zonder ongelukken komt dan ook de geheele colonne aan. Met Dajaks en Papoea’s +bij één troep had men altijd nogal wat te stellen met den naijver tusschen beide volkjes; in dit terrein en voor dit werk +waren de Dajaks in handigheid en bruikbaarheid verre de meerderen; in kalmer water roeiende, leggen zij het echter op korten +en langen afstand tegen de Biakkers af. Stroeve en ik plaagden het Dajaksche hoofd Anji Poei wel eens en zeiden dan tegen +hem: “Die Papoea’s, die kunnen best roeien.” + +</p> +<p>Nu waren de Dajaks in hun element; met een <a id="d0e958"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e958">167</a>]</span>prauw vol menschen staken zij voorzichtig over; wanneer zij echter leeg terug gingen, roeiden zij stroomop en gingen door +de zwaarste kolken en versnellingen terug. ’t Was een schitterend gezicht en wij stonden dan ook met steeds klimmende bewondering +telkens de naar de overzijde afstekende prauwen gade te slaan. De brave Anji Poei, die vlak naast ons stond, zag ons enthousiasme +en met een fijn glimlachje zei hij tegen ons: “Die Papoea’s, die zijn toch wel handig.” + +</p> +<p>Hij had groot pleizier, toen wij hem zeiden, dat het van ons maar een grapje geweest was en antwoordde: “Van mij is het ook +maar een grapje.” + +</p> +<p>De twee manillatrossen van 11 c.M. hadden reeds veel geleden van het schavielen langs scherpe rotshoeken, zoodat ik den indertijd +door mij in Etappepost II achtergelaten tros van 12 cM. liet halen en met één van 11 cM. liet uitbrengen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-167.jpg" alt="Vertrek van Stroeve en mij op 3 Juni 1914." width="720" height="523"><p class="figureHead">Vertrek van Stroeve en mij op 3 Juni 1914.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Eindelijk is alles klaar, de motor wordt aangezet, wij steken af. Op het oogenblik, dat de boot in den fellen stroom giert, +weigert de motor. Met een ruk komt de dunne tros het eerst stijf en breekt, de boot komt dwars op den stroom. Daar de trekkers +aan den wal den zwaren tros niet kunnen houden, drijft de boot dwars weg, totdat deze tros, die gelukkig om een rotsblok belegen +is, stijf komt en houdt. Elk ander vaartuig zou in deze positie zijn omgeslagen; deze zeer stabiele boot, die als een blaas +op het water ligt, helde slechts een weinig. + +</p> +<p>Daar Stroeve, die op den wal bij de trekkers stond, het gevaarlijke der positie dadelijk had gezien, hadden de menschen, die +door het breken van den tros voor het meerendeel onzacht van de been waren geraakt, in een oogwenk den dikken tros weer in +handen en uit alle macht werd getrokken. Maar de motor bleef weigeren, wij schoten geen duim op; de boot dobberde nu echter +veilig met zijn neus in den stroom. Hoe de trekkers ook werden aangevuurd, de boot bleef aan het rotsblok hangen. Eindelijk, +na circa 5 minuten was er eenige beweging te bespeuren; dat gaf nieuwe kracht en centimeter voor centimeter gingen wij vooruit. +Het Dajaksch hoofd Anji, die zich bij mij op de boot bevond, stond dansende en gillende zijn menschen aan te vuren; langzamerhand +gaat het vlugger en ten 4 uur zijn ook de Edivallen gepasseerd. Wij steken over naar den rechteroever en maken bivak in Etappepost +II. De Dajaks brengen nu alle prauwen door de versnellingen heen en ten 7 uur is de geheele colonne met alle vaartuigen behouden +in Post II. ’s Avonds is de stemming in het bivak bijzonder opgewekt; tot laat in den nacht hoort men Dajaks en Papoea’s zingen, +begeleid door het sombere bruisen van de vallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>5 Juni. Rustdag in Post II; een prauw met drie zieke Dajaks terug naar Pionier-bivak met bericht aan den kapitein Schultz, +onzen colonne-commandant, van het voorloopig slagen. +</p> +<p class="tb"></p><p> +<a id="d0e979"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e979">168</a>]</span></p> +<p>6 Juni. Passeeren de kleine Edivallen; de verdere dag verloopt kalm; alleen de circulatiepomp van den motor weigert herhaaldelijk +en telkens moet worden gestopt. Ten 12 uur, tijdens eetrust, komt een prauw van boven, waarin onze collega, luit. t. zee Langeler +der Idenburg-rivier-colonne, die op weg is naar Pionier-bivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7 Juni. De waterstand blijft laag en de rivier levert nergens ernstige moeilijkheden op. Ten 11.30 uur gaat Stroeve in een +prauw met 7 van de beste Dajaks vooruit naar Bataviabivak om een nieuwen manillatros te halen en tevens van de gelegenheid +gebruik te maken, de Batavia-versnellingen eens te bekijken. Tegen den middag namelijk begint de rivier er al bedenkelijk +uit te zien; en wij zijn nu nog een heel eind beneden Etappepost IV. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-168.jpg" alt="Laag water voor Pionierbivak. Vlot brengen van een stoomsloep." width="720" height="529"><p class="figureHead">Laag water voor Pionierbivak. Vlot brengen van een stoomsloep.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Kon ik in April bij hoogen waterstand met de kleine motorboot en de stoomsloep zonder veel moeite Post IV bereiken, nu is +hier geen sprake van. Na het vertrek van Stroeve, wordt de boot nog door een zware versnelling heengebracht, waar wij rond +vier <a id="d0e993"></a><span class="corr" title="Bron: nur">uur</span> over doen. + +</p> +<p>De Dajaks verrichten schitterend werk en onder hen blinkt Tamantojan, dezelfde, dien ik reeds op den 13en April vermeldde, +weer uit. Vroeg men aan de Dajaks: “Wie roeit van jelui het beste?” Zonder aarzelen zeiden allen: “Tamantojan”. Vroeg men +achtereenvolgens aan hen, wie van hen het beste zwom, vischte, dook, boomen klom, kon hardloopen, kon springen enz., telkens +weer was het: “Tamantojan”. ’t Was dan ook een juweel; met het vroolijkste gezicht van de wereld haalde hij de onmogelijkste +braniestukjes uit. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>8 Juni. Hoewel Stroeve ’s morgens vroeg reeds werd terugverwacht, kwam de prauw ons pas ten 12 uur tegemoet en weldra vernam +ik dat gisteren de prauw, hoewel bemand met de beste Dajaks, ’s avonds ten 7 uur eerst Post IV had bereikt. Voor dag en dauw +vertrokken, was hij ten 11 uur te Bataviabivak aangekomen en dadelijk teruggekeerd. Stroeve had eenige hoop, dat het kon gelukken, +de boot door de Bataviaversnellingen te krijgen, maar dan zou het minstens een week duren. De Dajaks, die waren meegegaan, +toonden zich minder optimistisch gestemd, maar daar in dezen tijd veel hooger water niet te verwachten was, besloten wij de +motorboot er aan te wagen en het tot elken prijs te beproeven. + +</p> +<p>Nadat dit ook aan Anji Poei was meegedeeld en deze was gerustgesteld omtrent het dragen der verantwoordelijkheid, wanneer +de boot verloren ging, werd voortgegaan. Langzaam en heel onzeker schieten wij op. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +<a id="d0e1006"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1006">169</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-169.jpg" alt="Een prauwbemanning in de versnellingen." width="720" height="491"><p class="figureHead">Een prauwbemanning in de versnellingen.</p> +<p><span class="abbr" title="Van links naar rechts"><abbr title="Van links naar rechts">V.l.n.r.</abbr></span> 2 Dajaks, 1 matroos, 1 fuselier, 1 kettingjongen en 2 Dajaks, (de uiterste rechts is de bekende Tamantojan). +</p> +</div><p> + + + +</p> +<p>9 Juni. ’s Nachts is het water ongeveer een meter gestegen, hetgeen hier wel niet veel, doch in ieder geval iets beteekent. + +</p> +<p>Ten 6 uur ’s morgens vertrekken wij; de prauwen worden achtergelaten; aan één stuk wordt, zonder te eten of te rusten, doorgewerkt +tot 5 uur ’s middags, waarna langs den oever naar de prauwen wordt teruggekeerd. ’t Is een zware dag geweest; de eene versnelling +is nog niet gepasseerd, of men staat voor de volgende; den geheelen dag heeft de motor niet gedraaid, uit vrees de schroef +op steenen stuk te slaan. Waar de versnellingen te zwaar bleken, werd de boot over of tusschen de steenen doorgetrokken. Hierbij +waren bijzonder aardige tafereeltjes; de groote boot onder een flinke helling tegen een versnelling opgetrokken aan een dikken +tros, terwijl alle Dajaks, tot het middel in het water, als mieren om een dooden kever, aan de boorden der boot trokken en +duwden. + +</p> +<p>Later hebben Stroeve en ik er veel spijt van gehad, geen foto’s hiervan te hebben gemaakt, (wij hadden n.l. beiden een toestel), +doch op den dag zelf hebben wij er geen oogenblik aan gedacht. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>10 Juni. Het laatste deel der Bataviaversnellingen wordt genomen en ten 1 uur komen wij onder een vroolijk hoerah in Bataviabivak +aan. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>11 Juni. De Dajaks keeren in 4 prauwen naar Pionierbivak terug; Anji Poei had wel verzocht om den tocht, het binnenland in, +met ons mee te mogen maken met zijn wakker troepje, doch dit mocht ik niet toestaan in verband met den prauwenaanmaak, hoezeer +het mij speet. Met zulke kerels kun je alles probeeren en uitvoeren. + +</p> +<p>Het was nu bewezen, dat ten allen tijde de mogelijkheid bestaat, krachtvaartuigen naar boven te brengen. De stoomsloep en +de kleine motorboot werden bij hoog, de groote motorboot bij laag water <a id="d0e1032"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1032">170</a>]</span>naar Bataviabivak getransporteerd. Hoog water is echter te verkiezen, mits men een boot heeft, die voldoende vaart loopt; +d.w.z. tien mijl of meer. De groote motorboot, die maar 5¾ mijl liep, kwam zelfs bij hoog water op eigen kracht niet voorbij +gewone hoeken in de rivier. + +</p> +<p>Dat men over voldoende handig personeel—in dit geval Dajaks—moet beschikken, spreekt van zelf. + +</p> +<p>Wanneer men over een snelle motorboot of glijboot beschikt—vaart 20 mijl of meer—ben ik er van overtuigd, dat men het traject +Pionierbivak-Bataviabivak zonder hulp aflegt. Aan eenige bijzondere eischen, wat aangaat vorm, geringe kwetsbaarheid der schroef +en goede bestuurbaarheid, zou moeten worden voldaan. + +</p> +<p>In Bataviabivak aangekomen, werd dadelijk aangevangen, alles gereed te maken voor den Grooten Tocht. De motor wordt nagezien, +prauwen gerepareerd, levensmiddelen en andere behoeften gepakt en in de prauwen geladen; alléén de motorboot laadde 3½ ton +bagage (3500 K.G.), evenveel als 10 groote prauwen, welke 60 roeiers noodig hadden, terwijl de boot aan 4 man ruim voldoende +had. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>12 Juni. Vertrek van Bataviabivak. Sterkte der colonne: 2 luitenants-ter-zee, 1 leerling-verkenner, 1 europ. sergeant, 1 inl. +korporaal, 15 inl. fuseliers, 4 bemanning motorboot, 30 Papoea’s (Biakkers) en 8 dwangarbeiders, totaal 62 man. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Doel</span>. Zoo ver mogelijk opvaren der Rouffaerrivier met de motorboot. Aldaar een bivak maken.<a id="d0e1048src" href="#d0e1048" class="noteref">22</a> In één prauwcolonne de rivier verder verkennen. Bij den eersten grooten zijtak splitsen in twee colonnes. Onderweg zoo veel, +zoo vlug en in verband met den beschikbaren tijd zoo nauwkeurig mogelijk vastleggen der bergtoppen, zoodat een overzicht wordt +verkregen over het geheele in kaart te brengen terrein, waarna kan worden bepaald, welke landtochten noodzakelijk en het meest +productief zullen zijn. Na afloop der verkenning met de plannen voor de tochten terugkeeren naar Motorbivak, waar de colonne-commandant, +kapitein Schultz, circa half Juli met de rest der colonne zal aankomen van uit Pionierbivak. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Levensmiddelen</span>. Gewone magazijnsvoorraad, 5000 volle rations, dus toereikend voor ruim 80 dagen. Deze voeding werd aangevuld met, <span class="letterspaced">nooit</span> vervangen door opbrengst van jacht en vischvangst en door geruilde voedingsmiddelen der bevolking als sago, pisang, ketella. + +</p> +<p>Tegen beri-beri werd per dag verstrekt 0.2 kg. kadjang idjoe en 0,03 kg. javaansche suiker. Verder prophylactisch, 0.2 gram +chinine per dag tegen de malaria. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Instrumenten</span>. Voor de plaatsbepaling en karteering was de uitrusting als volgt: 2 tijdmeters (marine), 3 observatiehorloges, 5 chronomètres +torpilleurs, 1 theodoliet, 2 boussoles tranche montagne, 1 prismacirkel met stand, 3 sextanten, 2 kookthermometers en 1 hoogtebarometer. + +</p> +<p>Verder voor den leerling-verkenner: zakkompassen, Smalkalder patentboussoles en een patentniveau. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>12 Juni. Onder fellen regen wordt ’s morgens van Batavia bivak vertrokken; het eentonige laagland heeft een nog triestiger +aanzien dan gewoonlijk; om drie uur ’s middags wordt Kalong-eiland gepasseerd en de Van der Willigen-rivier opgegaan; ten +4 uur wordt bivak gemaakt, een slecht modderig bivak met myriaden muskieten. Dezen eersten dag beginnen wij met vijf koortslijders. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>13 Juni. Zonder bijzonderheden vervolgen wij den tocht tot 4 uur ’s middags; tegen twaalf uur wordt het ontzaggelijk warm +op het water, hetgeen afmattend op de roeiers werkt. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>14 Juni. De rivier bandjirt; het water is sterk gestegen, de stroom is fel en er wordt zeer veel drijfhout afgevoerd, waaronder +complexen van eenige boomen. ’t Opvaren dient omzichtig te geschieden. + +</p> +<p>Ten 11 uur loopt één der prauwen uit het roer en slaat stuk tegen een boomstam. De inzittenden worden gered, doch de bagage, +tenminste het gedeelte, dat niet drijft, gaat verloren, o.a. zeven stormlantarens. De prauw blijkt zoodanig beschadigd, dat +van meenemen geen sprake meer is. + +</p> +<p>Bij het redden van de roeiers onderscheidde zich wederom de mandoer der kettingjongens Si Joesan, een Atjeher, die reeds bij +een der tochten op de Noordkust (Biri rivier) met groot levensgevaar een sergeant uit de branding haalde, voor welk feit hem +de helft van zijn nog uit te dienen straf werd kwijtgescholden, in casu twaalf jaren. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>15 Juni. Op den voormiddag zien wij een prauw met 5 Papoea’s, die voor ons wegvluchten; telkens verdwijnen zij met hun vaartuigje +in het riet, dat zich aan de binnenbochten in groote velden uitstrekt (glagah = wild suikerriet). Later volgen zij ons en +onder de eetrust, omstreeks 12 uur, komen zij op onze herhaalde uitnoodiging en het toonen van geschenken naderbij. ’t Blijkt +een ongunstig volkje te zijn, diefachtig en wantrouwend. De versiering wijkt niet af van die bij Batavia bivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>16 Juni. Na een half uur te hebben gevaren, weigert de circulatiepomp van den motor; reeds alle vorige dagen hadden wij herhaaldelijk +moeten stoppen. Na een grondig onderzoek bleek ons (Stroeve en mij, aangezien de twee Inlandsche motoristen het reeds eenige +dagen hadden opgegeven), dat het wit-metaal der circulatiepomp geheel afgesleten was en daardoor de pomp geen ijdel meer verwekte. +Goede raad was duur. Na veel moeite gelukte het uit rivierzand een vorm te maken en van de reservekrukasmetalen der machine +nieuwe te gieten. Een klein tekort aan gietmetaal werd aangevuld met soldeertin, dat wij in groote hoeveelheden bij ons hadden. +Bij het beproeven deed de pomp het prachtig en gaf bij den uitlaat zelfs vrij koel water. ’s Middags om vier uur is de boot +weder geheel gereed; wij blijven echter in dit bivak en gaan niet meer verder vandaag. + +</p> +<p>De eerstvolgende maal in Bataviabivak teruggekeerd, hebben de motoristen alle reserve-witmetalen verzameld en vast vooruit +nieuwe reservedeelen voor de pomp gegoten, zoodat wij later nooit meer last van warmloopen van den motor hadden. +</p> +<p class="tb"></p><p> +<a id="d0e1094"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1094">171</a>]</span></p> +<p>17 Juni. ’s Morgens prachtig uitzicht op een hooggebergte in het Zuiden; vrij zeker dezelfde toppen, die zeer vluchtig door +de colonne Franssen Herderschee werden bepaald. De meest markante toppen worden gepeild en een panoramaschets vervaardigd; +tegen 8 uur verdwijnen deze toppen dan in den regel in de wolken, om ’s avonds tegen zonsondergang weer te voorschijn te komen. + +</p> +<p>Zien tijdens het varen twee prauwen met vier mannen er in, die echter niet naderbij durven komen; wederom wordt tijdens de +eetrust aanraking met hen verkregen; zij blijken dol te zijn op kapmessen; als geschenk brachten zij een pas geschoten kroonduif +mede. + +</p> +<p>Ten 2 uur ’s namiddags bereiken wij de samenvloeiing van de Rouffaer- en Van Daalenrivier en varen de eerste op. Duidelijk +opvallend is hier het heldere water der Van Daalenrivier tegenover het zandige, bruine, echte Mamberamo-water der Rouffaerrivier. + +</p> +<p>Deze laatste wordt nog een uurtje opgevaren en ten 3 uur maken wij bivak op een punt, geschikt om ’s avonds een astronomische +plaatsbepaling te nemen. + +</p> +<p>Nauwelijks bezig met kappen, verschijnen twee groote prauwen met 5 en 8 mannen er in, die ons dadelijk in het bivak komen +opzoeken. Zij dragen snor en baard en in het geheel geen versierselen in het haar. Op het voorhoofd zes varkenstanden: 2 stel +van drie boven elkaar, met de ronding naar boven; door een koordje van plantenvezel worden de tanden onderling op afstand +en op het voorhoofd vastgehouden, links en rechts op het voorhoofd één stel. + +</p> +<p>Allen hebben eenige banden om de lendenen van varenvezel; de meesten dragen geen schaambedekking; enkelen hebben de op de +benedenrivier ook gebruikelijke schouder- en borstbanden van witte en bruine vruchtenpitjes. Door de neusvleugels van onder +naar boven gestoken een beenen sprongetje in de vorm van een V, dat schuin naar voren en boven wijst en waarvan de punten +ongeveer ter hoogte van de oogen komen. + +</p> +<p>Zij zijn bewapend met pijl en boog en hebben een geknoopt net als draagtasch op den rug hangen. + +</p> +<p>Een van deze mannen, met een bijzonder ongunstig uiterlijk, wordt door Stroeve herkend als de aanstoker van relletjes bij +zijne eerste verkenning. Wij laten hem duidelijk merken, dat wij hem herkend hebben en toen hij daarna demonstratief met gespannen +boog den krijgsdans gaat uitvoeren, wordt aan de anderen, die voor dit ophitsen niet geheel ongevoelig zijn gebleven, de uitwerking +van een karabijnschot getoond. Dit, gepaard gaande met het zien van onze kleederen en het ons in het geheel niet bevreesd +toonen voor hun pijlen, houdt hen ervan terug, om op den krijgsdans van onzen vriend in te gaan, die dan ook stilletjes afdruipt. + +</p> +<p>’s Nachts na zonsondergang behoeft men nooit bang te zijn voor een overval, want in het donker durven de Papoea’s, bevreesd +als zij zijn voor geesten, niet door het bosch. Zijn zij om den een of anderen reden genoodzaakt ’s nachts door het bosch +te gaan, dan nemen zij flambouwen mede en maken zooveel mogelijk lawaai om de kwade geesten te verdrijven. Dan hoort men hen +vanzelf aankomen. + +</p> +<p>Dezen avond en nacht blijft de hemel bewolkt, zoodat wij geen sterren kunnen observeeren. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>18 Juni. Passeeren ’s morgens een menigte Papoea’s, die zich allen aan den oever bevinden; zij voeren op het zien van onze +colonne gezamenlijk hunne krijgsdans uit; het krijgsgeschreeuw en alarmgeroep is den geheelen dag niet van de lucht. Telkens +wordt hun doordringend oehoe-oehoe uit de verte beantwoord en herhaald. Goed opletten is nu geraden, daar wij met het oog +op geringen stroom stijf den oever aan de binnenbocht moeten houden. + +</p> +<p>Het alarmgeroep wordt door onze krijgslustige, dappere Biakkers telkens met gejoel beantwoord. + +</p> +<p>De rivier houdt hetzelfde aanzien en blijft nog goed bevaarbaar. + +</p> +<p>’s Avonds astronomische plaatsbepaling. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>19 Juni. Dezen dag passeeren wij de nederzettingen der Papoea’s, die in begin Mei de colonne Stroeve bepijlden en waarvan +er één werd neergelegd. Het oerwoud langs de rivieroever is vol van onheilspellende geluiden en de houding van de zich vertoonende +mannen zegt ons, dat zij niet veel goeds in den zin hebben. Tegen den avond wordt bivak gemaakt, dicht bij een groote nederzetting, +waarvoor ongeveer 15 groote prauwen liggen. + +</p> +<p>Het bergland komt om de Zuid tegen zonsondergang prachtig helder te voorschijn, zoodat wij belangrijke peilingen kunnen nemen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>20 Juni Hoe hooger wij de rivier opkomen, hoe dichter bevolkt zij is; bij elken omgevaren hoek of bocht zien wij weer nieuwe +huizen, dorpen en tuinen; menschen laten zich den geheelen dag niet kijken, doch de smeulende vuurtjes in de huizen doen ons +zien, dat hunne bewoners eerst kortelings verdwenen zijn. Waarschijnlijk, of liever vrij zeker, wordt ons kort bezoek aan +een kampong door vele oogen bespied. + +</p> +<p>De gezondheidtoestand der roeiers blijft uitstekend: sporadisch komt een koortsgeval voor. De laatste vier dagen hadden wij +eiken nacht harde regenbuien en wie een flinke tropenbui heeft meegemaakt, begrijpt dat wij dan handenvol werk hadden, om +de volgeladen prauwen lens<a id="d0e1137src" href="#d0e1137" class="noteref">23</a> te houden. + +</p> +<p>21 Juni. Aan den oever wederom vele kampongs; huizen, kleeding en versierselen worden primitiever. De mannen loopen geheel +naakt: zij hebben eenige koorden om het middel van varenvezel of rotan. De vrouwen dragen een kleine schaambedekking; beide +seksen dragen kort hoofdhaar; de mannen zonder uitzondering baarden. Hoofdversierselen zijn voor vrouwen zoowel als voor de +mannen dezelfde; het reeds vroeger genoemde V-vormige beenen sprongetje door de neusvleugels en een tot driehoek gebogen zwarte +casuarispen door de oorlel. + +</p> +<p>Voor het eerst wordt sinds eenige dagen wederom aanraking met de bevolking verkregen; het zijn vriendelijke, vroolijke lieden, +van wie wij een groote hoeveelheid sago en brood vruchten ruilen. Sagopalmen en broodboomen komen langs den oever in groote +<a id="d0e1144"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1144">172</a>]</span>complexen voor. Het geruilde voedsel vormt een aangename toevoeging aan het eentonige menu van rijst met gedroogde visch of +deng-deng (gedroogd vleesch.) Ook de jacht levert vrij veel op; de zandbanken zitten vol met eenden, terwijl in het bosch +kroonduiven en gewone duiven in menigte voorkomen. De rivier zelf levert prachtige visch. + +</p> +<p>’s Middags vanuit het bivak wederom bergpeilingen om de Zuid; ’s avonds een stersobservatie, teneinde de juiste plaats te +bepalen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>22 Juni. Zonder verdere bijzonderheden wordt de Opvaart voortgezet. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>23 Juni. De rivier wordt soms vrij smal met feilen stroom, dan weer breed, ondiep, met vele zandbanken en eilandvorming. Ten +2 uur 30 min. wordt bivak gemaakt nabij een nederzetting; terwijl de colonne het bivak bouwt, gelukt het Stroeve en mij aanraking +met de bewoners te verkrijgen, die door het geven van geschenken op hun gemak worden gesteld. + +</p> +<p>Totaal hebben wij vanaf Bataviabivak nu langs de rivier 250 K.M. afgelegd. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>24 Juni. De zandbanken en ondiepten maken het lastig, de rivier op te varen, zoodat wij besluiten op een geschikt punt het +hoofdbivak in te richten. Een eerste vereischte is, dat het bivak ten allen tijde, ook met lage waterstanden, met de motorboot +bereikbaar zal zijn, zoodat deze alleen zonder prauwen de communicatie met Bataviabivak kan onderhouden en vivres met alle +andere noodige behoeften opvoeren. Ten 11 uur 30 min. vinden wij reeds een geschikte plek op den Noordelijken oever en dadelijk, +wordt een begin gemaakt met openkappen van het bosch. Tot vijf uur wordt flink doorgewerkt en vele groote boomen zijn reeds +gevallen en opgeruimd door ze in de rivier te doen vallen of rollen, waarna de stroom ze meevoert. Een tijdelijk nachtverblijf +wordt opgeslagen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-172.jpg" alt="Bezoek in Motorbivak. Uitzicht op de 1200 meter breede Rouffaerrivier met eenige zandbanken." width="720" height="516"><p class="figureHead">Bezoek in Motorbivak. Uitzicht op de 1200 meter breede Rouffaerrivier met eenige zandbanken.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>’s Avonds krijgen wij uitzicht op het machtige Centraal-Gebergte, dat over een sector van bijna 180° te zien is. Meer dan +150 hooge en markante toppen kunnen worden gepeild. ’s Nachts wordt met groote nauwkeurigheid de plaats op lengte en breedte +bepaald. Onze tijdmeters en horloges hebben vanaf Bataviabivak zeer mooi geloopen en geven zeer betrouwbare standen. + +</p> +<p>’s Middags waren Papoea’s, die, op het geluid van het boomen vellen, zich op een zandbank even boven het bivak verzameld hadden, +na lang beraad op de vlucht gegaan. Dat was niets, die zouden wel terugkomen. + +</p> +<p>Dit Hoofdbivak wordt door ons Motorbivak gedoopt; de rivier is hier ongeveer 1200 Meter breed; er bevinden zich zandbanken +in, doch met hoog water zijn deze geheel onder. + +<a id="d0e1173"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1173">173</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-173.jpg" alt="1e Prauwbivak." width="720" height="535"><p class="figureHead">1<sup>e</sup> Prauwbivak. +</p> +</div><p> + + +</p> +<p>25 t/m 30 Juni. Er wordt voortgegaan het terrein geheel schoon te maken; verder in het oerwoud worden stammetjes gekapt voor +het bouwen der barakken; een ploeg verzamelt en splijt rotan om als bindmateriaal te dienen. Palmbladeren worden tot atap-dakbedekking +gevlochten enz., enz. + +</p> +<p>Den 26<sup>en</sup> Juni wordt de motorboot teruggestuurd naar Bataviabivak onder dekking van 1 eur. sergeant + 4 karabijnen<a id="d0e1189src" href="#d0e1189" class="noteref">24</a>, met opdracht, daar te wachten tot de rest der Rouffaerriviercolonne onder den kapitein Schultz zou zijn aangekomen. + +</p> +<p>Het laat zich reeds aanzien, dat dit Motorbivak een goed bivak zal worden. Het terrein is mooi droog; de rivier stroomt er +vrij kalm langs, zoodat er goede gelegenheid is om te baden. Verder is het geheel blootgesteld aan bestraling der zon, wat +voor een pas opengekapt terrein een eerste vereischte is; geen enkele boom was blijven staan. + +</p> +<p>Wij treffen het prachtig met het weer; elken morgen en avond hebben wij zicht van het Centraal-Gebergte en wij schieten met +het peilingswerk goed op. + +</p> +<p>Reeds den tweeden dag krijgen wij bezoek van Papoea’s, die met 50 en 60 tegelijk gewapend aan komen zetten; het kost heel +wat moeite om onze eigen menschen goed aan het werk te houden, want deze kerels, die vlak bij Motorbivak hunne kampongs hebben, +brengen veel sago, pisang en andere lekkernijen mede. + +</p> +<p>Den 30en Juni is de bivakbouw reeds zoover gevorderd, dat wij ons klaar gaan maken om met de prauwen door te gaan. Het peilingswerk +is hier geheel gereed en de bivakdekking, die achtergelaten zal worden, kon kalm het bivak verder voltooien, om de colonne +Schultz te ontvangen. + +</p> +<p>1 Juli. ’s Morgens wordt eerst nog een observatie genomen ter verifieering der tijdmeters, ten 9 uur 30 min. wordt vertrokken +met 7 prauwen. + +</p> +<p>Sterkte: 2 luitenants-ter-zee (Stroeve en ik), 1 inl. verkenner, 7 inl. fuseliers, 30 Biaksche Papoea’s, 7 dwangarbeiders, +totaal 47 man. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Als bivakdekking worden achtergelaten een inlandsch korporaal en vier fuseliers, met opdracht het bivak verder af te bouwen. + +</p> +<p>Wij passeeren vele nederzettingen, waarvan wij vele mannen herkennen, als zijnde reeds op bezoek in Motorbivak geweest. Overal +bij de huizen pisang-tuinen. Aan den oever veel pinang- en niboeng-palmen en een menigte broodboomen; langs de rivier zien +wij bijna geen sago meer. Voor het eerst wordt hier op de zandbanken fijn grint aangetroffen; de rivier is hier ongeveer 500 +meter breed. + +</p> +<p>Van uit het bivak, dat ten 2 uur 30 min. gemaakt <a id="d0e1212"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1212">174</a>]</span>wordt, wordt in noord-noord-westelijke richting bergland gepeild op naar schatting 40 KM. afstand; dit moeten toppen van het +Van Reesgebergte zijn, die de meervlakte aan de noordzijde begrenzen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>2 Juli. De rivier vormt vele eilanden, zoodat het kiezen van den goeden arm dikwijls moeilijkheden oplevert, want wij mogen +geen belangrijke zijrivier voorbijvaren. + +</p> +<p>Tegen den middag komen wij aan den mond van een flinke, 200 à 300 m. breede linker zijrivier, die grintbanken bevat en zeer +helder water afvoert. Wij besluiten deze linker-zijrivier A eerst samen op te gaan, om te zien of het de moeite waard is de +colonne te splitsen. + +</p> +<p>Deze rivier is zeer dicht bevolkt; overal huizen en tuinen; spoedig krijgen wij vriendschappelijke aanraking met de bewoners +en ruilen sago, trossen pisang en ketella voor kleine stukjes blik of een enkele kraal. Heele drommen gewapende mannen snellen +in den looppas vooruit, over de banken, onder het geroep van oewà-oewà-oewà-wà-wà, om dan plotseling als op commando keert +te maken en als één massa weder op ons los te stormen, ’t Leek vrijwel op een soort krijgsdans, dus hielden wij een oogje +in het zeil en waren op eventueel omkeeren van hunne stemming voorbereid. + +</p> +<p>’s Middags wordt bivak gemaakt op een 20 meter breede, droge strook aan den oever; daarachter begint een diep sagomoeras. + +</p> +<p>’s Nachts zware regen, de rivier bandjirt sterk en wij hebben handenvol werk om geen prauwen te verliezen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>3 Juli. Gisteren hebben wij reeds gezien, dat de zijrivier A voldoende groot is om de colonne in tweeën te splitsen. Wij willen +echter eerst nog bij de samenvloeiing een nauwkeurige plaatsbepaling nemen en de voornaamste toppen, die wij van uit Motorbivak +peilden, hier ook nemen, zoodat wij dan reeds een vrij aardig overzicht krijgen van den loop van het bergland en van de richting +der ketens. + +</p> +<p>Ten 8 uur zijn wij reeds ter plaatse en bouwen tegelijk met het bivak op eiken oever in een hoogen boom een stellage, van +waaruit wij een goed uitzicht om de zuid hebben. De inl. verkenner wordt met een prauw, 2 fuseliers en 8 Papoea’s uitgestuurd +om nog een grooten zijtak te verkennen; dit blijkt echter geen zijrivier, maar een arm van de hoofdrivier te zijn. ’s Avonds +astronomische plaatsbepaling. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>4 t/m. 6 Juli. De observatiestellingen komen gereed, doch ’s morgens en ’s avonds hebben wij zwaren regen, zoodat wij niets +opschieten: den 5en Juli wederom geen uitzicht. + +</p> +<p>Den 6en begint hetzelfde, doch tegen den middag klaart het op, ’t zonnetje breekt door; dit geeft hoop voor den avond tegen +zonsondergang. + +</p> +<p>Ten twee uur ’s middags worden Stroeve en ik gewaarschuwd, dat een groot aantal gewapende Papoea’s zich verzamelen op een +zandbank even boven het bivak. Er bleken reeds ongeveer 100 man te zijn; telkens kwamen nog meer prauwen vol krijgers aan. +Voortdurend wordt door hen gezamenlijk de krijgsdans uitgevoerd. Ons bivak wordt gealarmeerd; ongewapende roeiers in het midden +geplaatst met alle zeven soldaten er bij, terwijl Stroeve en ik den aanval meer naar voren zouden afwachten. Toen dan ook +na circa een kwartier de 150 man sterke troep den aanval begon, vond zij ons gereed en werd zij gemakkelijk afgeslagen. + +</p> +<p>Tegen zonsondergang prachtig uitzicht op het gebergte, zoodat wij met het peilingswerk gereed komen. Morgen zullen wij ons +splitsen in 2 colonnes, Stroeve zal de zijrivier A opgaan, ik de hoofdrivier. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7 Juli 1914. Het eerste vertrekt ’s morgens Stroeve met 3 prauwen uit het ”Splitsingsbivak.” Sterkte: 1 luitenant-ter-zee, +3 inl. fuseliers, 12 Papoea’s, 4 dwangarbeiders, totaal 20 man. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Daarna vertrekt mijne colonne in 4 prauwen. Sterkte: 1 luitenant-ter-zee, 1 inl. verkenner, 4 inl. fuseliers, 18 Papoea’s, +3 dwangarbeiders, totaal 27 man. + +</p> +<p>Ten 8 uur 30 min. steekt de laatste prauw af; de hoofdrivier buigt om de zuid en blijft den geheelen dag in zuidelijke richting +loopen. Langs den geheelen oever nederzettingen en tuinen; op enkele plaatsen wordt aanraking met de bevolking verkregen en +broodvruchten, suikerriet en sago geruild. Ten 12 uur 30 min. breekt de rivier door een heuvelketen heen en zijn wij op den +rand der groote meervlakte. In de rivier bevinden zich reeds groote grintbanken. Ten 2 uur wordt bivak gemaakt. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>8 Juli. ’s Morgens vertrokken, hebben wij reeds spoedig te kampen met stroomversnellingen. De rivier-, oevers zijn heuvelachtig; +de stroom zelf is minstens 1000 meter breed, wordt echter door grintbanken en eilanden dikwijls in vier of meer takken verdeeld. +Op de steenbanken bevinden zich al brokken van ½ Meter. Het is opvallend, hoe snel het karakter van de rivier veranderd is. +In de versnellingen vinden wij geen nederzettingen aan de oevers meer. Het water is nog altijd bruin en zanderig, het typische +Mamberamowater. De begroeiing van den oever verandert eenigszins, glagah (riet) komt niet meer voor; behalve broodboomen, +pandanus en pinang, treffen wij in het oerwoud op de heuvelhelling ook een soort naaldboomen en groote boom varens aan. Bij +het bivak, dat wij op den achtermiddag maken, vind ik, op de jacht zijnde, een goed beloopen Papoeapad op den rechteroever. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>9 Juli. 6 uur 30 min. vertrek; aan één stuk door versnellingen; 8 uur hebben wij een prachtig uitzicht op het Hooggebergte +en blijkt, hoe dicht wij dit reeds naderen. Een grintbank wordt als observatiepunt gekozen en theodolietmetingen verricht. +Tevens worden <a id="d0e1260"></a><span class="corr" title="Bron: panoramaschetssn">panoramaschetsen</span> gemaakt. + +</p> +<p>Recht in het zuiden is een zwaar, diep ravijn, dat als het ware den ongeveer 3000 M. hoogen O–W. loopenden bergketen loodrecht +snijdt. Dit moet vrij zeker de bedding der Rouffaerrivier zijn, zoodat deze dan zijn oorsprong op de Carstenstoppen zal hebben, +in aanmerking genomen den grooten waterafvoer op dit punt. + +</p> +<p>Ten 1 uur wordt een linkerzijrivier B gepasseerd, die helder water afvoert en reeds bij de uitmonding grintbanken en versnellingen +vertoont. Deze rivier zal voor later bewaard worden. +<a id="d0e1267"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1267">175</a>]</span></p> +<p>De Papoearoeiers doen hun best, maar zijn in dit versnellingterrein niet in hun element. Zeer langzaam gaan zij vooruit. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>10 Juli. De rivier blijft breed met groote grintbanken, tot zij zich ’s middags tegen 2 uur plotseling versmalt van 800 M. +tot 100 à 150 M. + +</p> +<p>Dit is het punt, waar de rivier uit het gebergte treedt; de stroom wordt feller en de oevers steil, vaak loodrechte bergwanden, +en het laat zich aanzien, dat aan den prauwentocht spoedig een einde zal komen, ’s Avonds en ’s nachts een astronomische plaatsbepaling. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>11 Juli. De ware plaats wordt uitgerekend en de bergpeilingen der laatste dagen op de kaart bijgewerkt. Voor de roeiers is +het vandaag rustdag. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-175.jpg" alt="Motorbivak." width="720" height="511"><p class="figureHead">Motorbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>12 Juli. Wij vorderen nog enkele K.M. om de zuid; de versnellingen worden echter voor de Papoea’s te zwaar, zoodat ik besluit +op een geschikt punt het Prauwbivak in te richten. Op een plek, waar langs de steile helling een helder stroompje naar beneden +stort, wordt het woud opengekapt en een voorloopig bivak betrokken. Dit heldere water kwam goed te pas, want het water der +hoofdrivier is modderiger dan ooit en heeft bijna een chocoladekleur. De rivier is hier ongeveer 60 M. breed. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>13 Juli. Bivak verder openkappen en in orde brengen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>14 Juli. Ten 6 uur 30 min. vertrekken in 3 prauwen, terug naar Motorbivak—hetgeen in één dag te halen zal zijn—: 3 inlandsche +fuseliers en 13 Papoea’s, totaal 16 man, met bericht aan den Colonne Cdt. van het verloop van de verkenning. + +</p> +<p>Als bivakbewaking blijven over: 1 luitenant ter zee, 1 inl. verkenner, 1 inl. fuselier, 5 Papoea’s en 3 dwangarbeider, totaal +11 man. + +</p> +<p>’s Morgens wordt door mij de omtrek verkend, om een geschikt observatiepunt te vinden. Op de helling van een 1300 M. hoogen +top, die zich vrij dicht bij den oever bevindt, wordt een boom gevonden, waarin een stelling kan worden gemaakt. Er kan dan +om de Zuid en West uitzicht worden verkregen. + +</p> +<p>De Papoea’s en dwangarbeiders maken het bivak verder gereed. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>15 Juli. De Papoea’s bouwen de boomstelling. Verdere bivak werkzaamheden. Het wemelt hier letterlijk van paradijsvogels; den +geheelen dag hoort en ziet men hen; soms vliegen zij met vijf of zes tegelijk door het bivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>16 t/m. 18 Juli. De boomstelling is gereed, doch er is voortdurend slecht zicht en de toppen komen niet uit de wolken. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>19 Juli. Prachtig uitzicht. Het peilingswerk komt ’s morgens geheel gereed; op ± 20 KM. om de Z.Z.W. ligt een naar ruwe meting +klein 3000 m. hooge top op den linkeroever der rivier. De bergkammen, waarlangs deze top het vlugst te bereiken zal zijn, +kan ik prachtig zien en het blijkt mij dat <a id="d0e1313"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1313">176</a>]</span>de beste plaats voor het begin der klimpartij is hooger de rivier op, voorbij de eerstvolgende linker zij-rivier. Het is echter +de vraag of dit punt met prauwen bereikt kan worden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>20 Juli. Juist gereed zijnde om met een leege prauw en de 5 Biakkers de rivier hooger-op te gaan verkennen, komt van benedenstrooms +een prauw in zicht en weldra is het 7 prauwen sterke transport onder een eur. sergeant en met ongeveer 45 man in het Prauwbivak. + +</p> +<p>Er was een schrijven van den kapitein Schultz, waarin deze mij schreef, met dit transport voldoende menschen en vivres te +hebben gezonden, om zoo noodig den tocht dadelijk voort te zetten; doch indien mogelijk, eerst zelf nog in Motorbivak terug +te komen om met hem en Stroeve over de te maken tochten besprekingen te houden. Nu, haast was er heelemaal niet; alles was +volledig verkend en op een paar dagen kwam het niet aan. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-176.jpg" alt="Motorbivak (Rouffaerrivier)." width="720" height="293"><p class="figureHead">Motorbivak (Rouffaerrivier).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>21 Juli. 6 uur 30 min. wordt met 7 prauwen naar beneden vertrokken met bijna alle menschen, alleen de eur. serg. bleef met +eenige soldaten als dekking achter. Zooveel menschen werden medegenomen, teneinde de levensmiddelen in Prauwbivak niet noodeloos +snel te laten verbruiken. Sterkte: 1 luit.-ter-zee, 1 inl. verkenner, 4 inl. fuseliers, 18 Papoea’s en 26 dwangarbeiders, +totaal 50 man. + +</p> +<p>Ongeveer 8 uur hoor ik achteruit een geschreeuw. Dadelijk wordt aangelegd, over de grintbank teruggeloopen: een prauw omgeslagen +tegen een rots. Bij het appèlhouden bleek, dat een dwangarbeider vermist werd, hij was in de versnelling verdwenen en niet +meer boven gekomen. De prauw is zwaar beschadigd en wordt achtergelaten. + +</p> +<p>4 uur. Aankomst in Motorbivak, waar ik den kapitein en Stroeve aantref; tot laat in den avond blijven wij nog elkaar ons wedervaren +vertellen en de toekomstplannen bespreken. + +</p> +<p>Van af Splitsingsbivak had Stroeve de zijrivier A ongeveer 40 KM. hemelsbreed om de west kunnen opvaren, had op 2 plaatsen +uitzicht gekapt en de noodige peilingen verkregen. In het westen had hij een top verkend van ruim 2000 M., behoorende tot +het Oost-Weylandgebergte. Vanaf het eindbivak was deze top ± 30 KM. hemelsbreed verwijderd. + +</p> +<p>Het beklimmen van dezen top zou volledige aansluiting verschaffen met de vroegere tochten op de Oostkust der Geelvinckbaai, +zoodat tot dezen tocht besloten werd. + +</p> +<p>De door mij verkende bergtop van ± 3000 meter, van waaraf vrij zeker door het ravijn der Rouffaerrivier de Carstenszsneeuwtoppen +te zien zouden zijn, zou eveneens beklommen worden. De kapitein wilde dezen laatsten tocht medemaken. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>22 t/m. 23 Juli. Verdere besprekingen; klarigheid maken voor den tocht. Het Motorbivak was in mijne afwezigheid geheel gereed +gekomen en keurig in orde gebracht. + +</p> +<p>Langs de rivier een aanlegsteiger voor de motorboot en de prauwen, een bad- en waschsteiger en verder benedenstrooms de privaten, +ook boven het water. + +</p> +<p>Er waren reeds in het bivak tuintjes aangelegd en de medegebrachte zaden deden al dienst. + +</p> +<p>Weinig of geen muskieten, zoodat het werkelijk een genoegen was om er te verblijven. Men hoefde slechts het oerwoud in te +gaan om een goed jachtterrein te hebben; de rivier leverde goede visch. + +</p> +<p>Vele Papoea-kampongs bevonden zich in de nabijheid, zoodat wij over gebrek aan bezoek niet te klagen hadden. + +</p> +<p>De gezondheidstoestand liet niets te wenschen over, in aanmerking genomen, dat Stroeve en ik met het eerste echelon al bijna +2 maanden van Pionier bivak weg waren. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>24 Juli. ’s Morgens vertrekken beide colonnes te zamen en bivakkeeren ’s middags in Splitsingsbivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>25 Juli. Het eerst vertrekt Stroeve, nadat wij afscheid hadden genomen en ik hem de beste resultaten toe had gewenscht, de +zijrivier A op. + +</p> +<p>Wij gingen daarna opbreken en bereikten na 3 dagen roeien, den 27en Juli, het eerste Prauwbivak. + +<a id="d0e1362"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1362">177</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-177.jpg" alt="Op 2650 Meter, Links schrijver dezes (luitenant-ter-zee Doorman), rechts de Inl. verkenner." width="720" height="450"><p class="figureHead">Op 2650 Meter, Links schrijver dezes (luitenant-ter-zee Doorman), rechts de Inl. verkenner.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>28 Juli. Rustdag voor de roeiers; den volgenden dag zouden wij trachten nog hooger de rivier op en aan den linkeroever te +komen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>29 Juli. De rivier wordt spoedig heel lastig en daar wij niet over geoefende stuurlieden beschikken, verliezen wij al spoedig +2 prauwen, waarna wij op den linkeroever het 2e Prauwbivak inrichten, ongeveer 1 KM. verder dan het eerste. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>30 t/m. 31 Juli. Bivak wordt door de soldaten en dwangarbeiders ingericht. De Papoea’s varen in drie prauwen transport tusschen +beide Prauwbivaks en brengen in twee dagen alle vivres boven. + +</p> +<p>Door mij wordt met den inl. verkenner de weg verder verkend. + +</p> +<p>1/2 Aug. Het kleine zijriviertje, waaraan het bivak ligt, wordt een eindweegs gevolgd, doch spoedig maken zeer groote steenen +dit te bezwaarlijk en wordt het ravijn aan den zuidkant beklommen. Zeer steil gaat het omhoog, den weg kappende door een dichte +begroeiing. Op het eind van den eersten dag is de kam nog niet bereikt en maken wij bivak op de helling. Water om rijst te +koken of te drinken is tot vrij ver in den omtrek niet te vinden, zoodat wij een flinke regenbui noodig hebben, die dan ook +gelukkig tegen den morgen komt. Wij behoeven dus niet met een leegen maag op marsch te gaan. + +</p> +<p>Den 2en Augustus wordt door zwaar terrein doorgeklommen, tot wij den kam bereiken en dezen verder volgen; de bergrug loopt +voorloopig om de ZW. tot WZW. Op een geschikte plek wordt ’s middags bivak gemaakt op 880 meter hoogte en hier zal een vivres-depôt +A worden ingericht. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>3 t/m. 5 Aug. De dragers loopen transport tusschen 2e Prauwbivak en A. Den 4en Augustus kunnen zij door een hevigen bandjir +de zijrivier niet oversteken en verliezen zoodoende één dag. + +</p> +<p>De kapitein en ik zijn met den inl. verkenner en eenige soldaten in het bivak gebleven en kappen deze dagen den weg verder. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7 t/m. 9 Aug. Kappen met de geheele colonne door, voortdurend den kam volgende, die naar het westen en zelfs naar het NW. +gaat loopen, dus van het doel af. Wij wisten echter te zeker, dat wij op den goeden weg waren, om ons hierdoor te laten misleiden. + +</p> +<p>Den 9en Augustus richten wij een 2e depôt B in op 1330 meter. Vooral des nachts is het op deze hoogte al koud. Vanaf het begin +van den tocht hadden wij geen spoor van menschen gezien; niets dat op hunne aanwezigheid duiden kan. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>10 t/m 13 Aug. Tweemaal wordt transport geloopen van A naar B en in dien tijd door ons de weg verder gekapt. De kam blijkt +nu spoedig om de Zuid te gaan loopen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>14 t/m 16 Aug. Kappen den weg verder tot 2000 M. hoogte (Depôt C). De natuur wordt hoe langer hoe mooier. Boomen met dik-bemoste +stammen en takken; het mos glinstert van duizende druppels; op den bodem een mostapijt, waarin men wegzinkt. Over heele stukken +is het alsof men door mosspelonken loopt. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>17/18 Aug. Transportloopen van B naar C. +<a id="d0e1408"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1408">178</a>]</span></p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>19 Aug. Rustdag; de dragers marcheeren nu achttien dagen achtereen in dit zware bergterrein en hebben rust noodig. Zieken +zijn er betrekkelijk weinig; wel veel voetwonden, waaraan ik veel werk heb, om ze elken middag te verbinden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>20/21 Aug. Kappen door tot 2200 M. hoogte (Depôt D.) +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>22 Aug. Transport loopen van C naar D. Wij zijn nu langzamerhand zoover gevorderd, dat wij geen depôt meer behoeven te maken, +doch den eindtocht kunnen beginnen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>23 Aug. Wordt van depôt D vertrokken met 14 dagen vivres bij de colonne. Op 24 en 25 Aug. wordt door zwaar terrein doorgekapt. +De begroeiing wordt toch allengs minder; volgens ons bestek moesten wij dicht bij den top gekomen zijn en inderdaad, den 26<sup>en</sup> Augustus ten 8 uur 45 min. bereikte ik als eerste den top en zag tot mijn groote voldoening prachtige sneeuwtoppen, schitterend +wit afstekend bij de andere van den Centralen keten. + +</p> +<p>Een werkelijk machtig uitzicht had men hier: den geheelen Centralen keten met twee complexen van sneeuwtoppen, de Carstensz- +en Idenburgtoppen; verder het Weylandgebergte in het Westen en het <a id="d0e1430"></a><span class="corr" title="Bron: van">Van</span> Reesgebergte in het Noorden; tenslotte de Meervlakte, die omgeven wordt door deze gebergten en die doorsneden wordt door +Rouffaerrivier en Van Daalenrivier met hunne zijrivieren. Men kon geheel volgen, waar de rivieren vandaan kwamen; men zag +de waterscheidingen enz.; in één woord: de geheele kaart, zooals die worden moest, lag voor onze oogen. + +</p> +<p>Het eerste werk van den Kapitein was een plekje te vinden voor het bivak, want hier dacht ik ongeveer een week te blijven. +De top was rotsachtig en met lage struikjes en gras begroeid. + +</p> +<p>Ikzelf had dadelijk mijn theodoliet voor den dag gehaald en was met den inl. verkenner, die de panoramaschetsen maakte, aan +den arbeid getogen. + +</p> +<p>Dit observatiepunt nº. 4 lag 2650 M. hoog zooals bepaald werd door den kookthermometer te gebruiken. De meting van dezen top +uit Motorbivak gaf ook dezelfde hoogte. Dat deze observatietop van uit Motorbivak te zien was, kwam goed van pas bij de juiste +plaatsbepaling van dit observatiepunt 4. Immers van uit Motorbivak een nauwkeurige astronomische peiling op onzen top; in +observatiepunt 4 door observaties van stersdoorgangen en door sterscircummeridiaanswaarnemingen een absoluut juiste breedte; +combinatie: de plaats is op breedte en lengte nauwkeurig bekend, onafhankelijk van den stand der chronometers. Met deze zuivere +lengte en breedte bepaalde ik een nieuwen stand der chronometers, welken stand ik dan weder gebruikte voor een astronomische +peiling op den Oost-Carstensztop. Aangezien toevalligerwijze deze sneeuwtop N. 180° O. rechtwijzend van observatiepunt 4 bleek +te liggen, ligt dus de Oost-Carstensztop door 2 astronomische peilingen rechtstreeks in lengte vast op Motorbivak, onafhankelijk +van den tijd. Aangezien verder dit Motorbivak vast lag op Batavia- en dus op Pionierbivak, zooals ik reeds vroeger meedeelde, +kon de door mij gevonden lengte van den Oost-Carstensztop als juist worden aangenomen. Het was mij dan ook een groote voldoening, +later bij de constructie te zien, dat mijn astronomische peilingslijn de vroeger door anderen van af de zuidkust bepaalde +plaats van dien top precies sneed, zoodat in dit opzicht van om de noord en om de zuid werkend volkomen aansluiting werd verkregen. + +</p> +<p>Vanaf observatiepost 4 waren duidelijk zes nieuwe toppen te zien in het Carstenszcomplex en drie in het Idenburgcomplex; op +de genomen foto is dit duidelijk waar te nemen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>De dagen gingen langzaam voorbij; ’s morgens bij het lichtworden om half zes, klaar bij den theodoliet, doch tegen acht uur +kwamen meestal de wolken reeds uit de dalen omhoog en hulden de toppen in een dichten nevel. Wij leefden dan den verderen +dag in een wolk, die somtijds eerst tegen zonsondergang wegtrok. De nachten waren koud; dikwijls windvlagen, vergezeld van +regen, die ons in onze primitief opgeslagen tenten herhaaldelijk de nachtrust benamen. Het observeeren van sterren was door +de koude ook geen sinecure. + +</p> +<p>De gezondheidstoestand liet wel wat te wenschen over; behalve eenige hardnekkige malarialijders, waren er twee dragers met +zeer zwaar geïnfecteerde voetwonden, aan wie ik handenvol werk had, om hen met geringe hulpmiddelen behoorlijk te behandelen. +Verder een dwangarbeider met een zware bronchitis, wellicht longontsteking. Water om te drinken of te koken was nergens te +krijgen, zoodat wij hiervoor waren aangewezen op nachtelijke regenbuitjes. Hoeveel misère er ook was, het uitzicht ’s morgens +vergoedde ruimschoots alles. + +</p> +<p>Den 1<sup>en</sup> September was ik geheel gereed met de metingen en aanvaardden wij den terugtocht. Even voor wij den top verlieten, ontdekten +wij plotseling op de helling van den bergketen bezuiden ons bivak rook en zagen wij duidelijk eenige huizen in het midden +van lichtgroene plekken, ladangs.<a id="d0e1452src" href="#d0e1452" class="noteref">25</a> Hier wonen dus weder menschen; vanuit de vlakte tot dezen top hadden wij nergens sporen van bewoning ontdekt, zoodat wij +hier zonder twijfel met bergbewoners te doen hebben. De huizen stonden ongeveer op een 1500 M. hoogte. + +</p> +<p>De terugtocht gaat vrij langzaam; de zieken en gewonden bepalen de marschsnelheid, want hen te dragen in dit terrein is practisch +onuitvoerbaar. Van dit langzame tempo wordt gebruik gemaakt om van 1400 M. tot 1000 M. orchideeën te verzamelen. Op 2 en 3 +September wordt rustig doorgegaan en 4 September zijn wij weder in ons 2e Prauwenbivak aan de Boven-Rouffaerrivier. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Den 5<sup>en</sup> September zouden wij teruggaan naar Motorbivak, maar stonden echter voor het feit, dat wij nog slechts 6 prauwen over hadden; +twee waren er immers opgaande verloren gegaan. In zes prauwen wordt ’s morgens vertrokken; even na het vertrek passeeren wij +een versnelling, die door de vier eerste prauwen met moeite en veel water overnemen wordt genomen; de twee laatste prauwen +verdwijnen er bijna gelijktijdig in, d.w.z. 15 man te water. Mijn prauw aan den kant brengen en er met alle overtollige menschen +uitspringen is het werk van een oogenblik <a id="d0e1464"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1464">179</a>]</span>en met alleen drie Papoearoeiers bemand suist mijn prauw de drenkelingen achterna. Zij slagen er in één prauwbemanning te +redden en ook de prauw zelf wordt met veel tobben aan wal gebracht en gekeerd. De andere prauw, waaraan zich nog 3 menschen +vastklemmen, is reeds om den hoek verdwenen. + +</p> +<p>De oevers worden afgezocht, appél gehouden; er ontbreken nog eenige menschen. Alles weer in de prauwen en opnieuw stroomafwaarts; +hier dient gehandeld te worden. Na circa 10 minuten varen hooren wij van den oever roepen en jawel: twee van de drie vermisten; +zij hadden gebruik gemaakt van een oogenblik, dat de felle stroom hen vlak langs een hoek voerde, en hadden een rotspunt kunnen +bereiken. Volgens hun zeggen, was de laatste man, die de prauw niet durfde loslaten, om den hoek verdwenen. Enfin, hij moest +langs het 1<sup>e</sup> Prauwbivak komen, waar de kapt. Schultz, die ’s morgens vóór mij was vertrokken met 2 prauwen, op mij zou wachten. Daar zouden +zij hem wel zien en helpen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-179.jpg" alt="Dwangarbeidersbivak op 2650 meter." width="720" height="433"><p class="figureHead">Dwangarbeidersbivak op 2650 meter.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Bij aankomst in 1<sup>e</sup> Prauwbivak hoorde ik van den kapitein, dat op de gewone wijze het prauwongeluk zich reeds had aangekondigd door het voorbij +drijven van blikken uit de ladingen. Zij waren er op hun qui-vive geweest en hadden den laatsten drenkeling spoedig te pakken +gehad. De prauw was echter even beneden het bivak te pletter geslagen. Weer een prauw minder, maar gelukkig geen menschen +verloren. + +</p> +<p>Wij gaan verder terug; het ongeval heeft ons echter te lang opgehouden om nog vóór donker Motorbivak te kunnen bereiken. Wij +overnachten in het Oude Splitsingsbivak. + +</p> +<p>Den 6<sup>en</sup> September kwamen wij in Motorbivak aan; wij troffen hier een Europeesch sergeant, die het bericht kwam brengen van den Grooten +Oorlog en tevens de order om terug te keeren. Hoelang kon het nog duren, voordat wij de bewoonde wereld zouden bereiken? Was +er nog communicatie? + +</p> +<p>Deze sergeant was in een prauw gekomen met een uitgelezen stel van zes Dajaks, de eersten, die in ons Motorbivak kwamen, nadat +de voornaamste tochten achter den rug waren. + +</p> +<p>Verder vonden wij een bericht van Stroeve, dat zijn tocht naar 2200 M. schitterend geslaagd was<a id="d0e1492src" href="#d0e1492" class="noteref">26</a>; dat hij om de N.W. de Wapoga had verkend en teruggegaan was om levensmiddelen te halen, teneinde een doorsteek te maken +naar deze rivier (Wapoga), en zoodoende uit te komen aan de Geelvinckbaai. Teruggaande, was hij den 1en luitenant Ilgen<a id="d0e1495src" href="#d0e1495" class="noteref">27</a> tegengekomen, die zich bij hem aansloot, zoodat Ilgen en Stroeve dezen tocht met een kleine colonne zouden aanvangen. Nu, +wij hadden goede hoop, dat zij zouden slagen. Hierna zouden zij beiden weder den Mamberamo op naar Motorbivak komen, teneinde +met ons hier het werk af te maken. + +</p> +<p>Het Motorbivak had, wat inrichting en onderhoud aangaat, een zekeren graad van volmaaktheid bereikt, zoodat het werkelijk +een lust was, om er een paar dagen te zijn. + +</p> +<p>Hoewel rust niet overdadig zou zijn geweest, kon hiervan na het ontvangen oorlogsbericht niets komen; 7 en 8 September werden +gebruikt om alles gereed te maken voor vertrek en den 9en September 1914 braken wij dan ook op, zooals wij dachten, om er +niet meer terug te komen. De groote motorboot lag hopeloos in duigen; het freewheel van de aanzetinrichting was kapot en zou +vernieuwd moeten <a id="d0e1502"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1502">180</a>]</span>worden. Toch wilde ik haar medenemen en liet de Papoea’s lange riemen maken, zoodat de boot als een galei werd voortbewogen. + +</p> +<p>’s Morgens reeds om een uur of elf zien wij een prauw aankomen met de bekende Dajakhoeden en weldra bereikt ons een spoedbericht, +dat de exploratie kan worden beëindigd, alvorens terug te keeren naar Ambon. Wij waren dus blijkbaar een dag te vroeg vertrokken. + +</p> +<p>De motorboot kan niet meer mede stroomopwaarts terug, zoodat deze met zijn Papoearoeiers onder leiding van een vertrouwden, +geroutineerden sergeant naar Bataviabivak wordt geroeid; voor het gemak geef ik hun een prauw mede. Het zal niet gemakkelijk +zijn, dit gevaarte heelhuids in Bataviabivak te brengen, en met eenige bemoedigende woorden nemen wij afscheid van den sergeant +en de Biaksche Papoea’s, die weder naar hunne kampongs zullen terugkeeren. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-180.jpg" alt="Onze tent in het hooggebergte." width="720" height="417"><p class="figureHead">Onze tent in het hooggebergte.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Den 10en September ’14 komen wij in Motorbivak terug; alles, wat wij achtergelaten hadden, is gestolen doch het bivak is geheel +ongeschonden. + +</p> +<p>De kapitein Schultz zal voorloopig in Motorbivak blijven, teneinde de komst van Stroeve en Ilgen af te wachten, die tegen +eind September weder hier kunnen zijn. De geheele colonne, die met ons mee is geweest naar observatiepunt 4 heeft rust noodig, +zoodat zij ook in Motorbivak blijven. + +</p> +<p>Er zijn nu echter 11 Dajaks; 11 en 12 September maak ik alles gereed om er met een kleine colonne op uit te gaan. Het doel +was te probeeren de linkerzijrivier B der Rouffaerrivier op te gaan en te verkennen. + +</p> +<p>Mocht het blijken, dat deze rivier over een belangrijken afstand op te varen zou zijn, dan kon de circa 3000 M. hooge kam +be-Z.W. observatiepunt 4<a id="d0e1521src" href="#d0e1521" class="noteref">28</a> beklommen worden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>15 September vertrek ik met een kleine colonne van 23 man, waaronder 11 Dajaks de rivier op, om den 9en October op de meest +avontuurlijke wijze van benedenstrooms weder te Motorbivak terug te komen. Zijrivier B werd verkend; de Boven-Rouffaerrivier +was met Dajaks slechts ½ K.M. verder op te komen dan ons te voren gelukt was en daarna op zoek naar de door mij waargenomen +meren in de Meervlakte, belandde ik met een gedeelte van de colonne aan een vrij groote rivier, die afgezakt werd en in de +Van Daalenrivier uitmondde, en zoodoende kwam ik na een kleine maand weder in de Rouffaerrivier, echter een heel eind benedenstrooms +van Motor bivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>9 October. ’s Morgens bereiken wij het Motorbivak waar wij alles in orde aantreffen. Tot mijn groote verwondering waren Stroeve +en Ilgen nog niet aangekomen. Met kapitein Schultz bespreek ik de verdere plannen, nu zij er nog niet zijn en wij besluiten, +zoo spoedig mogelijk door te gaan met het peilingswerk benedenstrooms van Motorbivak. Dan ontmoeten wij hen van zelf en kunnen +de tochten bezuiden Kalongeiland beginnen. + +</p> +<p>Eenige dagen later braken wij voor goed van Motorbivak op, hetgeen ons allen speet, omdat het zoo’n buitengewoon gunstig gelegen +bivak was, voorzien van alle mogelijke rimboegemakken. De dag voor ons vertrek was nog bijna uitgeloopen op een gevecht met +de omwonende Papoea’s, die van een bezoek aan het bivak misbruik maakten, door een Dajakschen mandau te stelen. ’t Werd gelukkig +<a id="d0e1534"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1534">181</a>]</span>gezien en er werd krachtig ingegrepen, maar de goede verstandhouding was weg. + +</p> +<p>Den volgenden morgen vertrokken wij en maakten bivak op den linkeroever, ongeveer 24 K.M. beoosten Motorbivak. De lengte werd +hier als volgt bepaald: ’s morgens een standbepaling in Motorbivak; ’s middags een lengtebepaling in dit observatiepunt 5. + +</p> +<p>In een hoogen boom nabij het bivak werd een observatiestelling gemaakt en werden metingen verricht. Het weder werkte niet +mede. Om de zuid bleven de Centrale ketens verscholen in de wolken. + +</p> +<p>Den 17en October werden wij plotseling verrast door het geroep: “prauwen in aantocht.” En zeker, van benedenstrooms kwamen +minstens 7 prauwen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-181.jpg" alt="Boven-Rouffaerrivier (even boven 2e Prauwbivak)." width="720" height="507"><p class="figureHead">Boven-Rouffaerrivier (even boven 2<sup>e</sup> Prauwbivak). +</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Groote vreugde in het bivak. De eerste prauw komt naderbij, tot mijn verwondering zie ik Stroeve er niet in. Ik roep den Europeeschen +sergeant toe, waar of deze is; en daarna hooren wij het treurige bericht, dat hij aan den Wapogamond gesneuveld is. Een noodlottig +einde voor mijn dapperen makker, die sedert October 1912, alle tochten van het Exploratiedetachement medemaakte. + +</p> +<p>Een bericht van den Detachements-Commandant bereikt ons, dat luitenant Ilgen ingedeeld was bij de Idenburgriviercolonne. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Tegelijk met het bericht van het sneuvelen van Stroeve ontvingen wij van den 1en luitenant Ilgen een verslag van het verloop +van den mooien tocht, die helaas zoo noodlottig moest eindigen. + +</p> +<p>Ik zal hier het uittreksel overnemen, indertijd in het Tijdschrift van het <span class="abbr" title="Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap"><abbr title="Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap">Kon. Ned. Aard. Gen.</abbr></span> verschenen en ontleend aan het journaal van Ilgen:<a id="d0e1563src" href="#d0e1563" class="noteref">29</a> + +</p> +<p>Laatstgenoemd officier ontving in het begin van Augustus 1914 van den Colonne-Commandant de opdracht om zich, na aankomst +in Motorbivak, zoo spoedig mogelijk en met zooveel mogelijk vivres en personeel te begeven naar de zijrivier A van de Rouffaerrivier, +waar luitenant ter zee Stroeve exploreerde en blijkbaar moeilijkheden had ondervonden. + +</p> +<p>Ilgen kwam den 10den Augustus aan de monding van die zijrivier en bereikte de colonne Stroeve den 15en dier maand. Onderweg +ontmoette hij een groot aantal inboorlingen, allen ongewapend en in houding zeer vriendschappelijk. Stroeve deelde hem mede, +dat hij van een ± 2200 M. hoogen bergtop een groot gedeelte van het omringende bergland had kunnen peilen en ook een groot +stuk van de Wapoga, en voornemens was geweest een doorsteek naar die rivier te maken, doch uit gebrek aan voldoende vivres +dien tocht had moeten uitstellen. Na de vereeniging der beide colonnes kon thans daartoe worden overgegaan. + +</p> +<p>De 17en Augustus werd de tocht aangevangen; men rekende er op, zonder groote bezwaren den 5en September aan de monding der +Wapoga te kunnen wezen en verzocht den Detachementscommandant in het Pionierbivak, om op dien dag een Gouvernements-stoomer +bij die monding te doen zijn, ten einde de colonne te doen afhalen. Men heeft zich echter <a id="d0e1572"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1572">182</a>]</span>misrekend en deze verkenningstocht is een der zwaarste geworden van die, welke voor de exploratie van Nieuw-Guinee zijn gedaan +en heeft daarbij het leven gekost van een onzer meest verdienstelijke verkenners. Ten einde diens nagedachtenis te eeren en +aan onze lezers een goed denkbeeld te geven van de groote moeilijkheden en gevaren, welke bij zulke tochten door onze brave +pioniers moeten worden overwonnen, zal ik<a id="d0e1574src" href="#d0e1574" class="noteref">30</a> de beschrijving van de lotgevallen der colonne gedurende de laatste dagen hieronder woordelijk overnemen uit het journaal +van Ilgen. + +</p> +<p>Na vermeld te hebben, dat na één dag opvarens van die zijrivier A de prauwen werden verlaten en op den linker (noordelijken) +oever werden geborgen, van waaruit den volgenden dag de landtocht aanving; dat na een marsch door een uitgestrekt moeras de +uitloopers van de waterscheiding werden bereikt; dat na dagen van vermoeiend klimmen en dalen, langs paden, welke in dichtbegroeid +terrein moesten worden gekapt, den 26en Augustus een riviertje werd aangetroffen, door welks bedding men aan de Wapoga kwam; +dat deze rivier door hare bedding of langs de oevers verder werd gevolgd, nu en dan van ruwe vlotten gebruik makende, waarbij +echter door stroomversnellingen en bandjir een deel der kostbare vivres verloren ging; dat op den tocht slechts enkele inboorlingen +worden aangetroffen, die steeds vriendschappelijk hulp verleenden,—schrijft Ilgen in zijn journaal verder: +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>5 September. “Heden hopen we de nederzetting der jagers te bereiken (die volgens het verslag van den kapitein Ten Klooster +van zijne verkenning van de Wapoga en volgens een Papoea-mandoer der colonne, nabij de kust moet zijn gelegen) om daar te +fourageeren. Het wordt tijd, want wij beginnen gebrek te krijgen aan de noodzakelijkste artikelen. Zout is er niet meer en +ook de gezouten visch is verbruikt. + +</p> +<p>De op de kaart aangegeven linkerzijrivier der Wapoga moeten we spoedig bereiken; doch als ten 12 uur ’s middags deze rivier +nog niet is aangetroffen, krijgen wij de zekerheid, dat wij ons verder van de kust bevinden, dan we vermoedden. Daar de vlotten +zoo langzaam opschieten, besluiten wij, dat de luitenant ter zee Stroeve in een der prauwtjes vooruit zal gaan met den Inlandschen +fuselier Wagimin en den dwangarbeider Deloesin, om spoediger bij de jagers te zijn en mij, die met de vlotten langzaam zal +volgen, prauwen tegemoet te zenden. Zoo het schip, dat wij heden aan den riviermond verwachten, er reeds is, zal hij ons met +de motorboot tegemoet komen teneinde voeding aan te voeren en ons <span class="letterspaced">vlug</span> naar den riviermond te brengen. Het prauwtje zal ook ’s nachts doorroeien. + +</p> +<p>Dit plan wordt dadelijk uitgevoerd. Het laatste blik rijst wordt verdeeld, maar blijkt door nat worden een weinig bedorven +te zijn. De rijst kan echter nog worden gebruikt en wordt in elk geval verstrekt. De toespijs is reeds vroeger verdeeld. Ieder +heeft nog een paar stukjes deng-deng, maar dat is ook al. + +</p> +<p>Ten 12 uur 30 min. n.m. scheidt zich de patrouille van den heer Stroeve van de colonne. Reeds na een half uur wordt door mij +genoemde zijrivier van de Wapoga bereikt. Ik ben dus thans nog ± 60 K.M. van den mond verwijderd. + +</p> +<p>Ten 6 uur n.m. wordt op den rechteroever bivak betrokken. + +</p> +<p>Den geheelen dag werd verder geen bevolking of eenige nederzetting aangetroffen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>6 September. Afmarsch 6 uur v.m. Als het schip er is, kan ik volgens mijn berekening tegen 3 uur n.m. de motorboot ontmoeten +en kan de patrouille ’s avonds aan boord zijn. + +</p> +<p>Wij merken echter niets van de motorboot, waaruit ik de gevolgtrekking maak, dat het schip er nog niet is; maar in elk geval +zullen wij toch wel de jagers ontmoeten, die, ± 20 K.M. de rivier op, hun nederzetting moeten hebben. + +</p> +<p>Ten 6 uur n.m. is de nederzetting der jagers nog niet bereikt. Wij krijgen, als gevolg van den vloed, een weinig tegenstroom, +waartegen de vlotten niet meer kunnen oproeien, zoodat wij op dat uur in bivak moeten gaan. + +</p> +<p>Daar hier de vloed reeds merkbaar is, moeten we dus reeds dicht bij de kust zijn. Waar blijft echter de nederzetting der jagers? +De mandoer der Papoeasche koelies, die bij de kolonne is, zegt mij nu dat bedoelde nederzetting zich vlak bij den riviermond +bevindt. Morgen zullen we er dus in elk geval zijn. Ik verlang er zeer naar, daar het zonder zout toebereide eten bijna niet +te genieten is. + +</p> +<p>Ook heden troffen wij nergens menschen of nederzettingen aan, wat ik vreemd vind, daar er langs de oevers vrij veel sago is +te vinden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7 September. Afmarsch 6 uur. v.m. Aanvankelijk is de vloed uit zee nog zeer merkbaar en komen de zware vlotten bijna niet +vooruit. Ondergeteekende, die met één roeier in het kleine prauwtje vooraan gaat, moet telkens uren wachten om de colonne +gelegenheid te geven op te sluiten. Later komt de eb wat krachtiger door, en nu gaat het vlugger. + +</p> +<p>Ongeveer ten 11 uur v.m. wordt het eilandje bereikt dat ± 4 K.M. van den mond midden in de rivier ligt. Vanaf dit punt is +de zee zichtbaar en als het personeel op de vlotten hier het einde van den tocht ziet, gaat er een luid gejuich uit hun midden +op. De meer genoemde mandoer der Papoea’sche koelies zegt, dat zich op dit eilandje de nederzetting der vogeljagers moet bevinden. +Er is echter niets van te zien. Zelfs geen overblijfselen van huisjes. Ondergeteekende krijgt den indruk, dat deze streek +in langen tijd niet door jagers is bezocht. Vervlogen is de hoop, hier onzen voorraad vivres te kunnen aanvullen. Van het +schip is nog niets te zien. De toestand is niet rooskleurig, want zoo juist verorberden we ons laatste beetje bedorven rijst, +sommigen der dwangarbeiders hadden zelfs hun aandeel reeds des morgens vroeg geheel verbruikt. + +</p> +<p>Zoodra de riviermond zichtbaar is, krijgen de moeilijk te besturen vlotten order den linkeroever te houden, om het gevaar +van in zee drijven te voorkomen. Van den Europeeschen sergeant Van der Valk, die den tocht met den luitenant ter zee Doorman +had meegemaakt<a id="d0e1618src" href="#d0e1618" class="noteref">31</a>, hadden wij bij den aanvang der <a id="d0e1621"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1621">183</a>]</span>patrouille vernomen, dat op den linker rivieroever een strook strand beplant met tjemara’s was, en dat vroeger het “Strandbivak” +daar was opgeslagen. De luit. ter zee Stroeve en ik hadden toen afgesproken om, voor het geval er op het schip moest worden +gewacht, ook op dit punt een bivak in te richten. + +</p> +<p>Ten 1 uur n.m. werd de mond der rivier bereikt. Tot mijn groote verwondering trof ik de patrouille Stroeve niet aan. Ook geen +teeken of eenige mededeeling, waarheen de patrouille zich had begeven, werd gevonden; noch waren de overblijfselen van een +bivak aanwezig. Een patrouille in het prauwtje uitgezonden, om op den rechteroever te zoeken, komt onverrichterzake terug. +Ik vermoed, dat de vermiste patrouille, die evenals wij gebrek aan vivres heeft, misschien weer de rivier is opgevaren, om +sago te halen. Het is mogelijk, dat zij zich ter hoogte van het eiland op den rechterrivieroever bevinden. Daar wij links +gepasseerd zijn, zouden wij misschien elkaar zijn misgeloopen. Het prauwtje wordt onmiddellijk daarheen gestuurd, maar komt +wederom zonder iets gevonden te hebben terug. Ondertusschen is de avond gevallen. Ik maak me hevig ongerust omtrent het lot +der patrouille. Wat kan hun overkomen zijn? Zou het prauwtje wellicht bij het varen gedurende den nacht zijn omgeslagen en +de opvarenden hier of daar op den oever zitten? Doch neen, dit kan niet, daar zij de colonne dan toch hadden moeten zien passeeren. +Een andere veronderstelling is, dat de heer Stroeve, het schip niet vindende, een verkenning heeft gemaakt langs de kust, +om te trachten, aldus aan voedsel te komen. Met deze hoop bezield, gaan we zonder eten den nacht in. De stemming onder de +menschen is zeer gedrukt. Ik hoop, dat morgen het schip zal komen; men zal er misschien op hebben gerekend dat wij tot en +met den 8en vivres hebben en op dien datum het schip zenden; niettemin zullen we toch morgen moeten zien sago te krijgen, +daar wij bij langer wachten zoo slap zullen zijn van honger, dat van eenigen spierarbeid geen sprake meer zal zijn. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>8 September. Ten 6 uur v.m. worden 4 man in het wrakke prauwtje uitgezonden, om de rivier op te varen voor het bereiden van +sago. Het doel is, dat zij een goeden boom zullen uitzoeken en dadelijk met kloppen beginnen. Het prauwtje zal door 1 man +worden teruggebracht, waarna ik zelf met 3 dwangarbeiders naar boven zal gaan, om de werkzaamheden te controleeren. Ik hoop +dan vanavond een sagomaal te kunnen verstrekken. + +</p> +<p>Daar ik meen op den anderen oever aan een der boomen een teeken te zien hangen, misschien door de patrouille Stroeve daar +voor mij geplaatst, wordt het prauwtje eerst daarheen gezonden, om zich van de eventueele aanwezigheid van eenig bericht te +overtuigen. Reeds na een half uur is het prauwtje terug. Inderdaad hebben zij een spoor gevonden en ben ik spoedig ingelicht +omtrent het vreeselijk feit, dat zich gisteren morgen hier heeft afgespeeld. De uitgezonden dwangarbeiders vonden op den anderen +oever den inl. fus. Wagimin; de man is al zijn wapens en ledergoed kwijt. Hij wordt dadelijk naar het bivak overgebracht en +hier hoor ik uit zijn mond, wat er is voorgevallen. + +</p> +<p>Den 6en kwam de patrouille Stroeve, na den geheelen nacht te hebben doorgeroeid, des morgens omstreeks 10 uur bij den riviermond +aan. Daar ook zij de verwachte nederzetting der jagers niet vonden, begaf de heer Stroeve zich dadelijk naar den rechteroever +en richtte hier op de uiterste punt van dezen oever een bivakje in. De inl. fus. Wagimin, die versche menschensporen zag, +maakte de opmerking, of niet liever op den linkerrivieroever zou worden gebivakkeerd. Hij was mede geweest bij de vroegere +exploratie van deze rivier, en meende zich het bestaan te herinneren van de vijandige kampong Aropen. (Vermoedelijk vergiste +hij zich met de kampoeng Kai, die ongeveer een jaar geleden getuchtigd werd, maar die ± 70 KM. meer Noordelijk ligt). De heer +Stroeve zeide toen, dat zij voorloopig hier zouden blijven, maar morgen (dus den 7den) bij aankomst der geheele colonne zouden +oversteken. + +</p> +<p>Op den 7den, des morgens vroeg, gaf de heer Stroeve opdracht aan den inl. fuselier en aan den dwangarbeider Deloesin, om met +het prauwtje nipahvruchten en zoo mogelijk sago te verzamelen. Hij zelf zou, met den karabijn gewapend, een verkenning maken +in Noordelijke richting, en trachten eenig wild onder schot te krijgen. Toen Wagimin tegen 8 uur voorm. terugkwam in het bivak, +was de heer Stroeve nog niet terug, maar kwam kort daarop aan. Hij had niets geschoten en verzocht om eenige nipahvruchten. +Ook hun voedsel was geheel verbruikt. + +</p> +<p>Nauwelijks had Stroeve eenige vruchten genuttigd, toen hij plotseling op korten afstand van ter zijde werd bepijld. Van het +naderen van den vijand had geen van de leden der patrouille iets gemerkt. Vermoedelijk had hij, de sporen van Stroeve volgende, +zoo het goed verscholen bivakje gevonden. De ongelukkige officier werd dadelijk door twee pijlen in de zijde getroffen, die +hij zich eigenhandig uit het lichaam trok en waarop hij om den karabijn riep. Daar hij bij terugkomst der verkenning dit wapen +buiten zijn bereik had neergelegd, kon hij het niet meer grijpen, maar vloog toen naar den dwangarbeider Deloesin, ontrukte +dezen den klewang en stormde onvervaard op den talrijken vijand in. Daar de Papoea’s uit deze streken niet voorzien zijn van +blanke wapenen, was deze taktiek in deze omstandigheden wel de beste. Inderdaad had de plotselinge aanval aanvankelijk succes, +althans alles vlood heen, met uitzondering van één man, die staan bleef en op korten afstand zijn pijl op Stroeve afschoot. +Deze pijl trof mijn armen vriend in den buik, waarop hij nederzeeg. + +</p> +<p>Middelerwijl had de vijand den karabijn in het bivak gevonden, en toen Wagimin en Deloesin dit wapen in handen van den vijand +zagen en hun commandant gevallen, vluchtten zij achtervolgd door vele vijanden het bosch in, waar zij zich verborgen. Van +de komst mijner colonne, eenige uren later, hadden zij niets gemerkt, daar zij zich niet durfden vertoonen. Aldus hadden zij +zich den geheelen nacht verborgen gehouden en in al dien tijd niets genuttigd. + +</p> +<p>Dit verhaal wordt mij in stukjes en brokjes door den zeer ontdanen fuselier medegedeeld. + +</p> +<p>Onmiddellijk stapte ondergeteekende met den fuselier <a id="d0e1643"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1643">184</a>]</span>en een dwangarbeider, behoorlijk gewapend, in het prauwtje om op den rechteroever een onderzoek in te stellen. Spoedig wordt +daar het lijk van den heer Stroeve gevonden op de plaats waar hij gevallen is. Het lijk is niet beroofd en nog voorzien van +alle kleederen. Het wordt opgenomen en in het prauwtje gelegd, waarna de oever verder wordt afgezocht naar den dwangarbeider +Deloesin, die na eenig zoeken en roepen eveneens in het bosch wordt gevonden. De man is door een pijlschot licht in den voet +gewond, maar is er overigens goed afgekomen. De dappere gesneuvelde officier heeft dus hier met zijn eigen lijf het leven +gered van zijn twee lotgenooten. Het bivakje is geheel geplunderd. Alle instrumenten zijn door de wilden weggenomen, zoomede +het meetboek van onzen tocht, dat de heer Stroeve had meegenomen om eventueele peilingen aan te teekenen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-184.jpg" alt="Mijn dagelijksch ziekenrapport." width="720" height="512"><p class="figureHead">Mijn dagelijksch ziekenrapport.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>De verslagenheid van de menschen bij aankomst van het lijk in het bivak is groot. Ook bij mij is de indruk van het gebeurde +diep, doch de zorg voor de levenden staat nu op den voorgrond. Het schip is er nog niet, kan misschien nog lang wegblijven +en ons voedsel is op. Spoedig wordt het lijk begraven vlak bij ons bivak en daarna ga ik er met drie dwangarbeiders in het +prauwtje op uit, om te trachten een sagoboom hierheen te sleepen. Ten 5 uur n.m. zijn wij met een boom terug. De bereiding +der sago is echter met deze ongeoefende menschen niet eenvoudig. Niemand weet eigenlijk, hoe de sago moet worden verkregen, +maar toch heeft ieder des avonds een weinig van een vies kleverig sagopapje, wrang en bitter van smaak. Een poging om uit +zeewater zout te koken mislukt volkomen door het zeer geringe zoutgehalte van het water. + +</p> +<p>Als het schip niet spoedig komt, zal de toestand zeer hachelijk worden. De stemming onder de menschen is down. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>9 September. Gisterenavond werden we opgeschrikt door het geroep van “kapal” (schip). Alles springt op om zich te overtuigen. +Helaas, een loos alarm. De post heeft een ster aangezien voor de lichten van het schip. + +</p> +<p>Hedenmorgen algemeene verslagenheid, omdat het schip er nog niet is. Bij de menschen doen zich, vermoedelijk als gevolg van +de slechte voeding, gevallen van nachtverblindheid voor. Met alle middelen tracht ik er bij mijn lotgenooten den moed in te +houden, spreek ze toe en doe mijzelf zeer opgewekt voor. De menschen liggen verslagen op den grond en trachten in den slaap +hun toestand te vergeten. Met moeite krijg ik hen tot werken om een vischnet te maken. Van avond zullen we trachten wat visch +te vangen. De sagovoeding gaat niet erg schitterend. Wel is waar krijgen wij een papje, maar dit is bijna niet naar binnen +te krijgen. Ik krijg de zekerheid, dat er iets met het schip niet in orde is. Maar wat? + +<a id="d0e1660"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1660">185</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-185.jpg" alt="± 4000 meter hoog (obs. punt C)." width="720" height="383"><p class="figureHead">± 4000 meter hoog (obs. punt C).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>10 September. Gisterenavond vingen we een klein zoodje visch. Voor elk twee vischjes. Het is wel niet veel, maar het heeft +smaak. Daar ik vrees, dat de krachten bij ons zoo zullen afnemen, dat we ten slotte niet meer in staat zullen zijn om sago +te halen, ga ik er reeds heden weer op uit om een boom, die echter blijkt absoluut geen sago te bezitten. Hij is blijkbaar +te jong. Morgen zullen we een anderen zien te krijgen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>12 September. De 6e dag, dat we zonder behoorlijke voeding zijn; nog steeds geen schip in zicht. Ik vraag me vergeefs af, +wat toch de reden der vertraging kan zijn. + +</p> +<p>Tegen 10 uur v.m. zie ik aan de overzijde een twintigtal menschen loopen. Ik hoop, dat ze een aanval met prauwen zullen wagen. +Het zal dan niet moeilijk zijn hun met de drie overgebleven vuurwapens een goede les te geven. Ondergeteekende denkt er over +om aanvallend te werk te gaan; er staat echter zoo veel wind, dat een oversteek in ons kleine prauwtje, waar hoogstens 4 man +in kunnen plaats nemen, niet mogelijk is. De vijand wordt nauwkeurig waargenomen. Ze maken echter geen aanstalten om over +te steken. + +</p> +<p>Ten 11 uur v.m. meent ondergeteekende een rookwolkje aan de kim te zien, en na een half uur hebben we zekerheid, dat het schip +in aantocht is. + +</p> +<p>Een gejuich van “sekarang hidoep”<a id="d0e1678src" href="#d0e1678" class="noteref">32</a> gaat er op onder de leden van de patrouille en ieder maakt klaar om te embarkeeren, hoewel het zeker nog wel 2 à 3 uren duren +zal, vóór we zoover zijn. Een veel-rook-gevend vuurtje wordt er aan het strand ontstoken en een roode deken als vlag opgestoken. +De bevolking aan de overzijde is bij het in zicht komen van het schip snel verdwenen. + +</p> +<p>Dank zij de welwillendheid van den gezaghebber der “Albatros”, wordt op mijn verzoek het lijk van den gesneuvelden luitenant +ter zee Stroeve opgegraven ten einde, via Manokwari, te worden overgebracht naar <a id="d0e1683"></a><span class="corr" title="Bron: Ambom">Ambon</span>.” +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Tot zoover het verslag van Ilgen, dat ons de treurige waarheid bracht van het verlies van mijn braven kameraad; bijna twee +jaren waren wij samen bij het exploratie-detachement te Manokwari werkzaam geweest. + +</p> +<p>Er moest nu echter gehandeld worden; voor het karteeren der bergen bezuiden Kalongeiland stond ik thans alleen met nog slechts +2 maanden tijd voor den boeg. + +</p> +<p>Besloten werd, dat wij zoo spoedig mogelijk zouden opbreken en ik den tocht zou maken. Kapitein Schultz zou naar Bataviabivak +teruggaan en mij alle beschikbare menschen en vivres nazenden. + +</p> +<p>Mijn plan was, eene linkerzijrivier der Idenburgrivier op te gaan (monding op 138° 35′ OL. en 3° 15′ ZBr.) zoover mogelijk, +en daar een hoofdbivak te maken; in Z.W. richting te marcheeren en een hoogen top te beklimmen, indien mogelijk meerdere toppen. +Zeer dicht bij dit riviertje stonden op de oude kaart reeds toppen van ± 2000 M., bepaald op den tocht van Franssen Herderschee, +doch deze plaats verdiende volgens zijn eigen rapport weinig vertrouwen, daar de bergen bepaald werden uit de Van der Willigenrivier +door afstandschatting. + +</p> +<p>Wij zakten de Rouffaerrivier en daarna de Van der Willigenrivier af. Den 2en October waren wij nog een dag van Bataviabivak +af en besloten de <a id="d0e1698"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1698">186</a>]</span>colonne te splitsen. ’s Morgens 6 uur vertrok de kapitein Schultz met een paar prauwen naar Bataviabivak. + +</p> +<p>Na zijn vertrek werd door mij alles gereed gemaakt om den nieuwen tocht aan te vangen. Ten 7 uur 30 min. wordt vertrokken +met 10 prauwen. + +</p> +<p>Sterkte der colonne: 1 <a id="d0e1704"></a><span class="corr" title="Bron: Luit-ter-zee">Luit.-ter-zee</span>, 1 inl. verkenner, 2 eur. sergeants, 1 inl. korporaal, 9 inl. fuseliers, 1 eur. ziekenverpleger, 10 Dajaks en 35 dwangarbeiders. +Totaal 60 man. + +</p> +<p>Zonder bijzondere gebeurtenissen wordt ten 4 uur 30 min. n.m. onder hevigen slagregen, Kalongeiland bereikt en bivak gemaakt +bij de samenvloeiing der Idenburg- en Van de Willigenrivier. Vier koortsgevallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>21 October. ’s Morgens wordt om de Zuid een hooggebergte gepeild met bijzonder hooge, kenbare toppen. Met zeer veel genoegen +slaan wij dit gade, want dit is het terrein, waarheen ik op weg ben. + +</p> +<p>Nadat ik met de metingen gereed ben gekomen, roeien wij de Idenburgrivier stroomopwaarts; de stroom is gering, de rivier doet +denken aan de Van Daalenrivier, wat betreft stroomsterkte, waterkleur en oevers. Het is moordend warm, zoodat ik korte dagen +maak, om mijn roeiers niet te veel af te matten. 2 uur 30 min. bivak. Vier koortsgevallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>22 October. Varen verder de Idenburgrivier op; 2 uur 30 min. bivak. Geen bijzonderheden. Vier koortsgevallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>23 October. Als gisteren. ’s Avonds passeert op weg naar Bataviabivak een prauw van de Idenburg-rivier-colonne onder bevel +van een inl. fuselier. Deze heeft order met het oog op de geringe hoeveelheid vivres ook ’s nachts door te roeien. Spoedberichten +heeft hij niet, zoodat ik hem vergunning geef in ons bivak te overnachten en hen den volgenden morgen vóór het vertrek flink +van eten laat voorzien. ’t Was een buitenkansje voor hen, want zij waren al vier dagen en nachten op weg. + +</p> +<p>Onder hevigen slagregen wordt vertrokken, ten 10 uur wordt de linkerzijrivier bereikt en opgegaan. Ten 11 uur klaart het op +en krijg ik mooi helder zicht. + +</p> +<p>In het Zuiden, vrij dicht bij, bergland; om de West echter niets dan laagland. De bergen, waarvan ik reeds sprak, zullen wel +verder om de Zuid liggen. + +</p> +<p>Na 1 KM. te zijn gevorderd, slaat een prauw om; door de snelle hulp van onze Dajaks, die onmiddellijk uit alle prauwen te +water sprongen, worden menschen, prauw en bagage gered. Ik heb voor de 10 prauwen slechts 10 Dajaks als stuurlieden en daar +een prauw pas vertrouwd bestuurd is met minstens 3 Dajaks, kan dit ongeval geen verwondering baren. Als dan ook ten 2 uur +30 min. wederom een prauw omslaat en eenige barang verloren gaat, besluit ik hier maar mijn “Prauwbivak” in te richten en +dan maar wat verder te marcheeren. ’t Was jammer, want de Luit.-ter-zee De Wal kon in 1911 deze rivier ongeveer 10 KM. opvaren, +terwijl ik 2 KM. van den mond reeds verplicht ben te bivakkeeren. + +</p> +<p>Het bivak wordt in orde gebracht; prauwen op het droge gehaald. Een flink vivresmagazijn wordt gebouwd. + +</p> +<p>Als alles klaar is, laat ik ’s middags de colonne indeelen voor het vertrek op morgen. Daar ik verwacht, vrij spoedig in het +bergland te zitten, laat ik warme kleeding en wollen dekens uitgeven; elke man een twist-borstrok en -onderbroek, benevens +een wollen deken. De dragers moesten dit stuk voor stuk bij het transport-loopen boven hun gewone vracht meenemen, anders +zou mij dit te veel dragers kosten. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>26 October. 6 uur 30 min. op marsch, kappen in ZW. richting, aanvankelijk langs de rivier. Een zwaar en diep moeras, daarna +droog boschterrein, doorsneden met vele beekjes. Sterkte: 1 Luit.-ter-zee, 1 inl. verkenner, 1 eur. sergeant, 1 inl. korporaal, +5 inl. fuseliers, 1 eur. ziekenverpleger, 10 Dajaks en 33 dwangarbeiders, totaal 53 man. + +</p> +<p>Als bivakdekking was achtergelaten 1 eur. sergeant met 4 karabijnen. + +</p> +<p>Ten 3 uur 30 min. wordt bivak gemaakt; heden afgelegd 5½ KM. in 9 uur marcheeren door bijzonder zwaar terrein. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>27 October. ’s Nachts harde regen. + +</p> +<p>7 Uur vertrek; kappen in Z.Z.W-richting; af en toe stukken diep moeras, dan weer stukken boschterrein zonder ondergroei. Even +na eetrust, ten 12 uur 30 min. gaan wij den eersten heuvel op en komen na een zware klimpartij op den kam ± 400 meter hoog. +Op den kam een goed beloopen Papoea-pad. Dalen in de voorgenomen marschrichting den heuvel weder aan de andere zijde af en +maken ten 3 uur bivak aan een helder beekje. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>28 October. 6 uur 30. Op marsch. Kappen het pad verder in ZZW. richting; passeeren vele riviertjes, die alle om de West (!!) +stroomen. Ten 11 uur zijn wij aan de uitloopers van het gebergte; stijgen zeer steil, om drie uur bereik ik den ± 1100 meter +hoogen, zeer smallen bergrug, waar bivak gemaakt wordt. De staart der colonne komt pas om 5 uur aan. + +</p> +<p>Aangezien deze kam Oost-West loopt en maar 1½ meter breed is, kan hier een prachtig uitzicht om de Zuid worden verkregen, +zoodat hier het eerste vivresdepôt A wordt ingericht. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Het transport dragers gaat onder dekking van 1 inl. korp. en 3 karabijnen terug naar Prauwbivak. + +</p> +<p>Met den eur. serg., 1 karabijn, den inl. verkenner en eenige Dajaks blijf ik achter om hier observaties te doen. + +</p> +<p>Dezen dag komt uit Bataviabivak aan in Prauwbivak een transport vivres en kleeding, sterk 29 man, zoodat mijn geheele troep +nu bestaat uit: 1 Luit.-ter-zee, 1 inl. verkenner, 3 eur. sergeants, 2 inl. korporaals, 15 inl. fuseliers, 1 ziekenverpleger, +10 Dajaks en 56 dwangarbeiders, totaal 89 man. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>30 October. Kappen uitzicht en maken een boomstelling, ’s Middags helder uitzicht, dus een begin gemaakt met het peilingswerk. +Dit bivak heeft een <a id="d0e1765"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1765">187</a>]</span>bezwaar; er is geen water, zelfs niet tot ver in den omtrek. Gelukkig regent het elken nacht en vangen wij dan het water van +de tenten op, zoodat wij geen gebrek hebben; het is hier na zonsondergang al vrij koud en wij kunnen onzen deken best velen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>31 October. Peilingswerk; astronomische plaatsbepaling van het bivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>1 November. Regenachtig; slecht bergenzicht. Laat op den middag komen de Dajaks van het transport aan; deze taaie kerels zijn +de verdere colonne een heel eind vooruit. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>2 November. Het transport komt aan; 1 europ. serg., 3 fuseliers en 47 dwangarbeiders. Tevens ontvang ik bericht, dat de exploratie +tot ultimo Februari kan duren, zoodat kalm doorgewerkt kan worden. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>3 November. Transport van 26 dwangarbeiders onder dekking van 1 inl. korp. + 1 fuselier terug naar Prauwbivak. + +</p> +<p>Mijn peilingswerk is hier nog niet gereed, zoodat ik een colonne laat doorkappen onder leiding van den inl. verkenner, met +1 eur. serg., 2 karabijnen, 10 Dajaks en 22 dwangarbeiders. + +</p> +<p>Naar Prauwbivak wordt bericht gezonden aan den sergeant-bivakcommandant, om nog een transport van 20 dwangarbeiders naar depôt +A te zenden. Daarna, na terugkomst van dit loop-transport, met 4 prauwen transport te gaan varen tusschen Bataviabivak en +Prauwbivak, zoodat ik na terugkomst van dezen tocht levensmiddelen genoeg heb om dadelijk weer een nieuwen tocht te beginnen. + +</p> +<p>Vanaf depôt A houd ik alleen als dragers 10 Dajaks en 25 uitgezochte dwangarbeiders; de rest der 56 dwangarbeiders is door +de loop-transporten van Prauwbivak—Depôt A dusdanig in slechte conditie, dat zij verder in dit zware bergterrein niet meer +goed bruikbaar zijn. De ziekenverpleger heeft het ook afgelegd, zoodat ik de gewonden verder weer zelf kan behandelen; enfin, +dit deed ik al van 3 Juni af. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>4 November. Met eenige menschen in depôt A. Geen uitzicht. Mistig en koud. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>5 November. Geen uitzicht. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>6 November. Er komt een transport van depôt B aan, dat op den bergkam is gemaakt, ± 5 KM. verder om de Zuid; sterk 1 inl. +fuselier, 10 Dajaks + 20 dwangarbeiders. + +</p> +<p>’s Avonds krijg ik om de Zuid mooi uitzicht. Op ± 15 KM. ZZW. van dit punt is een kale hooge top, naar meting ongeveer 4000 +M. hoog; duidelijk kan ik waarnemen, dat de kam, dien wij volgden, daarheen voert. Dien top zal ik derhalve beklimmen; het +uitzicht vandaar zal loonend zijn, hoop ik. + +</p> +<p>Hoewel nog niet geheel gereed met het peilingswerk, wordt besloten morgen door te gaan. Transport van Prauwbivak is nog niet +aangekomen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7 November. Onder harden regen op weg: 1 luit.-t./zee, 1 karabijn,<a id="d0e1809src" href="#d0e1809" class="noteref">33</a> 10 Dajaks + 16 dwangarbeiders; ten 1 uur 30 min. in depôt B, een goed bivak met water in de nabijheid. + +</p> +<p>Wij liggen een beetje in duigen: ik zelf en de Eur. sergeant hebben een flinken malaria-aanval, mijn verkenner heeft het in +den buik. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>8 November. Transport loopen tusschen A en B. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>9 November. Met een kleine colonne, waaronder 10 Dajaks en 10 dwangarbeiders, kappen wij den weg verder; het is zeer zwaar +begroeid bergterrein en wij schieten per dag niet meer dan 1½ KM. hemelsbreed op. Tegelijkertijd wordt tusschen <a id="d0e1822"></a><span class="corr" title="Bron: depots">depôts</span> A en B transport geloopen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>10 November. Kappen door in zuidelijke richting, 1½ KM. zeer zwaar bergterrein met steile hellingen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>11 November. Kappen verder; ten 11 uur komt een transport van 15 dwangarbeiders onder een Eur. serg. mij achterop. Het transport-loopen +van A naar B is gereed gekomen. In depôt A is alleen eten achtergelaten, onbewaakt, voor den terugtocht. + +</p> +<p>Ten 2 uur zijn wij na een stijve klim op een plateau aangekomen, waar een helder stroompje doorloopt. Daar ik volgens mijn +kookthermometer hier op 2430 M. hoogte ben aangekomen, besluit ik hier mijn Hoofdbivak te maken en dan van dit bivak uit een +tocht naar de 4000 meter, zonder verdere depôts aan te leggen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>12 November. Transport terug naar depôt B: 1 inl. fuselier, 5 Dajaks, 19 dwangarbeiders. + +</p> +<p>Nacht en dag zware regen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>13 November. Kappen met den inl. verkenner en 5 Dajaks den weg verder. + +</p> +<p>Ten 2 uur komt onder leiding van een Eur. serg. het transport van depôt B aan. In depôt B heeft hij achtergelaten 3 zieken +(1 inl. fus. + 2 dwangarb.). +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>14 November. ’s Morgens stuur ik 1 Eur. serg., 1 fuselier en 10 dwangarbeiders terug naar Prauwbivak. Zij zijn niet meer noodig +en mijn aantal dagen rantsoen wordt hierdoor niet onbelangrijk uitgebreid; de zieken uit depôt B worden tevens medegenomen. + +</p> +<p>Met 1 inl. verkenner, 1 Eur. serg., 1 fuselier, 10 Dajaks en 15 dwangarbeiders op marsch naar boven. 3 Inl. fuseliers worden +achtergelaten als dekking van Hoofdbivak. Na een steilen klim bereiken wij een kam van 3000 meter hoogte. + +</p> +<p>Legden vandaag ± 2 KM. af. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>15 November. Volgen, voortdurend een pad kappende, den kam, die weinig stijgt. Regen en windvlagen. + +</p> +<p>Onze tenten zijn slecht geworden door het reeds langdurig gebruik, zoodat wij bij regen ’s nachts weinig slapen. En gaat het +er niet doorheen, dan waait het wel onder onze afdakjes door. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>16 November. ’s Nachts zeer koud; ondanks den <a id="d0e1865"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1865">188</a>]</span>wollen deken, slaapt niemand; hout om een flink vuur te maken is niet meer te krijgen. + +</p> +<p>’s Morgens weer met frisschen moed op marsch en reeds spoedig wordt een 3200 M. hooge top bereikt, die zich uitmuntend leent +voor observatie’s. (Observatiepunt B, 3200 M.) Zoo goed mogelijk wordt hier bivak gemaakt. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-188.jpg" alt="Obs. punt B. (3200 meter)." width="581" height="391"><p class="figureHead">Obs. punt B. (3200 meter).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>De begroeiing bestaat uit lage struikjes; ik heb hier een prachtig uitzicht. Het bivak maken gaat er door gebrek aan hout +moeilijk. Morgen heb ik nog 7 dagen vivres over; door nu een gedeelte der dragers terug te zenden naar Prauwbivak houd ik +minstens 14 dagen levensmiddelen over om van Hoofdbivak weg te blijven. De Dajaks verzoeken om te mogen blijven, ten einde +den hoogen top mede te beklimmen. + +</p> +<p>Het uitzicht is hier schitterend; in het Noorden zien wij duidelijk de samenvloeiing van Idenburg- en Van der Willigenrivier +(Kalongeiland), zoodat de lengtebepaling weder zeer nauwkeurig wordt. De breedtebepaling is onafhankelijk van de tijdmeters, +zooals te voren reeds is medegedeeld. + +</p> +<p>In het kort was de werkwijze als volgt<a id="d0e1880"></a><span class="corr" title="Bron: ;">:</span> + +</p> +<p>Magnetische peiling met boussole-tranche-montagne op Kalongeiland; breedtebepaling op sterren. Dit geeft een voorloopige plaats +op breedte en lengte. Met deze plaats een standbepaling op de zon ter verifiëering der tijdmeters. Deze nieuwe stand wordt +gebruikt om een astronomische peiling te nemen, ter bepaling van één zuivere <span class="abbr" title="astronomische"><abbr title="astronomische">astron.</abbr></span> richting en der <span class="abbr" title="magnetische"><abbr title="magnetische">magn.</abbr></span> variatie; dus tevens wordt hiermede de ware astronomische richting van Kalongeiland bepaald. De juiste ware plaats van observatiepunt +B wordt nu opnieuw uitgerekend. Deze geheele verbetering kan men, indien men groote verschillen vindt tusschen voorloopige +en ware plaats, nogmaals herhalen. + +</p> +<p>Vanaf observatiepunt B. was de Wilhelminatop (sneeuw) te peilen, in ongeveer Z. ¼ O. richting. De hoogte van den Wilhelminatop +klopte precies, doch de peilingslijn liep er iets langs. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>17 November. Transport 1 fus. + 12 dwangarbeiders terug naar Hoofdbivak; vandaar met de dekking door naar Prauwbivak, dus +4 inl. fus. + 12 dwangarbeiders. + +</p> +<p>Door 5 Dajaks laat ik het pad verder kappen; de weg wijst zich vanzelf en de verkenner en ik hebben het te druk met peilingswerk. + +</p> +<p>Onze colonne is nu nog sterk: 1 Luit.-ter-zee, 1 inl. verkenner, 1 eur. <a id="d0e1901"></a><span class="corr" title="Bron: sergant">sergeant</span>, 10 Dajaks en 3 dwangarbeiders. Totaal 16 man. + +</p> +<p>De geheele etappenlijn is nu zonder bezetting, in alle bivaks ligt echter ruim voldoende eten voor den terugtocht. + +</p> +<p>’s Nachts wordt in een fellen, kouden wind een astronomische plaatsbepaling genomen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>18 November. Astronomische peiling. Standbepaling tijdmeters. De Dajaks kappen het pad verder. Peilingswerk. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>19 November. De geheele Centrale keten is nu te zien: Wilhelminatop, Rhumphius keten, enz. + +</p> +<p>Vandaag kom ik met het peilingswerk gereed. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>20 November. Vertrek naar den hoogen top. (Observatiepunt C.) + +</p> +<p>’t Is een steile klim en ’t valt den verkenner en mij bijzonder moeilijk; wij zijn dan ook al van 3 Juni af, aan één stuk +door, op meer of minder zware patrouilles. + +</p> +<p>Op den Wilhelminatop is de sneeuw duidelijk te zien; groote vreugde onder de Dajaks, voor het meerendeel jonge kerels! Het +zien van de sneeuw is voor hen een heele gebeurtenis. + +</p> +<p>Op 3500 Meter hoogte wordt bivak gemaakt; er is gelukkig een weinig water in de buurt. + +</p> +<p>Ons bivak staat aan den voet van een uit groote rotsblokken bestaanden steilen top. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>21 November, ’s Morgens voor dag en dauw klim ik met den verkenner naar boven; na ruim een uur steil klimmen bereiken wij +het hoogste punt, 3810 M. hoog. + +</p> +<p>Wij hebben hier rondom prachtig uitzicht; zien Carstensztoppen en den Wilhelminatop met de geheele Centrale keten, die er +tusschen ligt. Het hooggebergte, dat ik op mijn vorigen tocht in September bepaald had, is van hier weder duidelijk te herkennen, +zoodat volkomen aansluiting wordt verkregen. + +</p> +<p>Een peiling op den Wilhelminatop geeft mij een zeer groote afwijking; een astronomische peiling wordt daarom genomen en de +magn. variatie er uit bepaald; dit geeft nu ongeveer 13° verschil met de normale variatie. Zeer waarschijnlijk is dit hier +een plaatselijke afwijking. + +</p> +<p>Den geheelen dag blijf ik met den verkenner boven en pas tegen donker dalen wij weder naar ons bivak af. + +<a id="d0e1940"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1940">189</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-189.jpg" alt="± 4000 meter boog. (Boven de Meervlakte hangen wolken)." width="720" height="442"><p class="figureHead">± 4000 meter boog. (Boven de Meervlakte hangen wolken).</p> +</div><p> + + +</p> +<p>22 November. ’s Nachts zwaar onweder en hevige regen; onze lekke tenten laten ons in den steek en de nattigheid gepaard aan +de koude belet ons te slapen. In onze dekens gewikkeld, zitten wij maar te wachten, tot de dag weer aanbreekt. + +</p> +<p>Dadelijk weer naar boven; wij treffen een schitterend uitzicht; in het Noorden zie ik de meervlakte met de rivieren en zelfs +duidelijk de randgebergten, die de meervlakte aan de Noordzijde begrenzen, zooals: Van Reesgebergte, Gauthier-, Foja-, Karamoor- +en Cycloopgebergte<a id="d0e1950"></a><span class="corr" title="Bron: ">.</span> In het Zuiden en Westen bevindt zich een diep ravijn, waarin een bergrivier naar de meervlakte stroomt. + +</p> +<p>De hellingen van dit ravijn zijn als bezaaid met huizen en ladangs. Overal zien wij rook uit de huizen komen, zoodat er een +vrij groote bergbevolking moet zitten. Typisch is weer hetzelfde verschijnsel, dat zich ook bij de Boven-Rouffaerrivier voordeed: +in de meervlakte bevolking; diep in de bergen eveneens; op de uitloopers der bergen naar de vlakte geen spoor van verkeer. +Op onzen tocht in het hooggebergte bezuiden de Geelvinckbaai (West-Weilandgebergte) in 1913 daarentegen vonden wij aldaar +jachtpaden, strikken, enz. en bleek er ook werkelijk wèl aansluiting plaats te hebben. + +</p> +<p>Vandaag kom ik gereed met de bergpeilingen, zoodat wij morgen kunnen afmarcheeren. Echter wil ik van observatiepunt B nog +enkele bergen nemen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>23 November. Terug naar observatiepunt B. Peilingen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>24 November. Peilingen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>25 November. Terug naar Hoofdbivak. +<a id="d0e1969"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e1969">190</a>]</span></p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>26 November. In vivresdepôt B. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>27/28 November. In depôt A. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>29 November wordt van depôt A vertrokken en den 30en vinden wij het Prauwbivak bijna verlaten terug. Er is namelijk in mijn +afwezigheid order gekomen, zoo spoedig mogelijk terug te keeren naar Pionierbivak, zoodat de sergeant-bivakcommandant reeds +bijna alle menschen en vivres had weggezonden. + +</p> +<p>’t Was wel jammer; de tocht, dien ik mij voorgesteld had te maken bezuiden de Van der Willigenrivier, teneinde de rivier en +het ravijn te bereiken, waar ik van af punt C dichte bevolking had waargenomen, kon nu niet meer doorgaan. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>1–3 December wordt gereedheid gemaakt voor het vertrek naar Bataviabivak. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>4 December varen wij de groote motorboot achterop, die door de Idenburg-riviercolonne in gebruik is genomen en weer eens in +duigen ligt. Ik kan nu niet helpen, maar beloof den djoeroemoedi (stuurman), hem van uit Bataviabivak de kleine motorboot +tegemoet te sturen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>5 December. Aankomst in Bataviabivak, alwaar voor mij bericht is van den Detachements-command. kapt. Oppermann, om de beide +motorbooten door de vallen weder naar Pionierbivak te brengen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>6 December. 3 Prauwen met den verkenner, de sergeant en 10 Dajaks naar Pionierbivak met alle instrumenten, meetboeken en verdere +waardevolle voorwerpen, ’s Morgens stuur ik de kleine motorboot uit om de andere, groote te gaan zoeken; zij ontmoeten elkaar +even boven Bataviabivak en komen op eigen kracht aan. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>7–8 December. Proefstoomen met de booten, want het wordt een gevaarlijk tochtje. Het hulproer van de groote motorboot, door +Dajaks gemaakt, bevalt mij niet; het wordt nagekeken en hersteld, waarna nogmaals wordt proefgestoomd. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>9 December. Op weg met beide booten; reeds bij het binnenloopen van de Batavia-versnellingen slaat het roer der groote boot +er geheel af. De andere komt te hulp en tracht de boot uit de kolken te sleepen. Als dit niet lukt, worden snel alle menschen +overgenomen en de groote boot aan zijn lot overgelaten. Alleen één Dajak vertikte het om de boot te verlaten en tolt alle +versnellingen door. Benedenstrooms wordt de boot weer opgepikt en naar de vroegere Etappepost IV gesleept. Ik laat hier de +boot achter met bemanning, 4 Dajaks en dekking, met order voor de Dajaks om een stevig noodroer te maken. Met de kleine boot +komen wij vandaag in Post II bij de Edivallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>10 December komt de kleine boot behouden in Pionierbivak aan en eenige dagen later verschijnt ook plotseling de groote. + +</p> +<p>In Pionierbivak, waar ik nu bijna 6½ maand achtereen vandaan was, tref ik de kapiteins Oppermann, onzen Detachements-commandant +en Schultz, mijn colonne-commandant. Alleen Langeler is nog op patrouille naar de bronnen van de Idenburgrivier; Dr. Thomsen +is hem achternagestuurd, om hem <a id="d0e2014"></a><span class="corr" title="Bron: terug terug">terug</span> te roepen. + +</p> +<p>De tochten zijn voor mij nu afgeloopen en met den kapitein Schultz zal ik dan ook spoedig naar Manokwari vertrekken, waar +onze huizen staan en waar ik dan een begin maak met het teekenen van de kaart. + +</p> +<p>Den 25en December brengt het G. ss. “Albatros” ons met mijne laatste colonne naar Manokwari. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Alvorens dit hoofdstuk te eindigen, zal nog een en ander worden meegedeeld over de bevolking in het stroomgebied der Rouffaerrivier. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>De oevers der Rouffaerrivier zijn vanaf het punt, waar zij uit het hooggebergte treedt tot aan hare samenvloeiing met de Van +Daalenrivier bewoond. De bevolking is er voor Nieuw Guinee zeer talrijk en wordt langs de rivieren op circa 10 000 zielen +geschat; dit getal werd bepaald uit gegevens, verkregen door het tellen der mannen in de kampongs. De zijrivier A is zeer +dicht bevolkt, evenals de zijrivier D der Van Daalenrivier. + +</p> +<p>Dat de bevolking verdeeld is in stammen komt mij vrij zeker voor; in kleeding en versierselen is weinig of geen verschil te +bemerken; in den aard der lieden echter wel. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Bevolking</span>. De mannen zijn over het algemeen zeer forsch gebouwd, hebben echter allen slecht gevormde beenen. De eenige uitleg hiervoor +is het bijna voortdurend loopen op de randen der zandbanken, waar zij tot over de enkels inzakken; zware liesbreuken komen +ook algemeen voor. + +</p> +<p>De vrouwen zijn klein van postuur en goed geproportioneerd; het maakt den indruk, dat zij zeer spoedig verouderen. Onder de +jongeren ziet men er velen, die niet van Papoesche bekoorlijkheid ontbloot zijn. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Kleeding en versierselen</span>. De mannen dragen om het middel eenige dunne gordels van varenvezel, zooals ook aan den Mamberamo gebruikelijk is; echter +zeer weinige, hoogstens 4 of 5 gordels, terwijl sommigen zich met één tevreden stellen. Sommige mannen dragen een schaambedekking, +alsdan bestaande uit een kort, smal stukje geklopten boombast, dat vóór op den buik door een der gordels wordt gehaald en +dan dubbel afhangt. + +</p> +<p>De versierselen der mannen bepalen zich bijna alleen tot hoofdtooi; tatoeage werd nimmer opgemerkt. De mannen laten op de +kruin een plukje haar staan, waaromheen een krans van casuarisveeren wordt gewonden; de manier waarop dit geschiedt, is verschillend +met die aan de Mamberamo. De veeren krans staat nl. nagenoeg recht overeind op het hoofd en hangt naar buiten over. Hiervóór +worden over het hoofd, nabij het voorhoofd, eenige dunne banden gelegd, gemaakt van witte en bruine vruchtenpitjes. <a id="d0e2047"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2047">191</a>]</span>Op het voorhoofd een versiering van gepolijste varkenstanden, meestal drie stel boven elkaar. Door de neusvleugels van onder +naar boven gestoken een soort haarspeld van been, door het neustusschenschot een horizontaal stukje hout. + +</p> +<p>Door den oorlel, eenige tot een △ gebogen casuarispennen, de △ wordt gemaakt door het dunne uiteinde van de pen in het dikke +te steken. + +</p> +<p>Alle mannen dragen een staart van bladeren. Soms ziet men kruisbanden over borst en rug. Nooit verlaat hen de geknoopte draagtasch, +dien zij in alle soorten bezitten. De groote tasschen zijn versierd met koppen en pooten van vogels. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-191.jpg" alt="Papoeahuis aan de Rouffaerrivier." width="720" height="519"><p class="figureHead">Papoeahuis aan de Rouffaerrivier.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>De vrouwen dragen ook eenige gordels met schaambedekking van boombast. De schaambedekking wordt tusschen de beenen doorgehaald +en voor en achter aan de gordels vastgemaakt. Zij zijn zeer smal en kort, zoodat zij net toereikend zijn, en niet, zooals +elders gewoonte is, met een breede lap voor en achter afhangen. De hoofdtooi der vrouwen bestaat alleen in neus- en oorversierselen, +zijnde deze dezelfde als bij de mannen. + +</p> +<p>Op den bovenloop der zijrivier A dragen de vrouwen ook geen schaamlap. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Wapens</span>. Hun bewapening bestaat uitsluitend uit pijl en boog; op de Beneden-Rouffaerrivier werden eenige beenen messen gezien. De +bogen zijn van niboenghout met rottan pees; zij zijn versierd met kroonveeren van kroonduiven en met casuarisveeren en tusschen +deze versierselen rood geschilderd (kleurstof uit boomwortels). De pijlen zijn uitsluitend voor den strijd tegen den mensch +en voor de jacht op groot wild. Vischpijlen, slangenpijlen en vogelpijlen werden niet gezien. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Voedingsmiddelen</span>. Hoofdvoedsel is sago, die overal in geweldige hoeveelheden voorkomt; voor zoover was na te gaan, geschiedt de bereiding +gelijk als in andere streken. De sago wordt bewaard in ruwe houten bakken zonder eenige versiering; wanneer de sago geheel +gereed is, wordt zij verpakt in pandanbladeren of stukken van geklopten boombast. + +</p> +<p>Varkens- en casuarisvleesch, wijders allerlei soorten vogels. + +</p> +<p>De tuinen leveren pisang, suikerriet, keladi, oebi en tabak. De laatste wordt gerookt, gerold in een boomblad. + +</p> +<p>Aan de Beneden-Rouffaerrivier, dicht bij de Van der Willigenrivier, werden groote tabakspijpen gebruikt, gemaakt uit een grooten +knoest hout; men gebruikt daar die pijpen ook bij wijze van trompet. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Vaartuigen</span>. Deze zijn overal gelijk van vorm met die aan de Van der Willigenrivier; ze zijn log van vorm, doch liggen licht op het water, +zoodat zij zelfs tegen stroom in hard kunnen opschieten. Vóór in den platten overhangenden boeg is een rond <a id="d0e2086"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2086">192</a>]</span>gat, waardoor een boomstok wordt gestoken, tot in den rivierbodem, teneinde afdrijven te voorkomen. + +</p> +<p>Als boomstok wordt gebruikt de middenbladnerf van den sagopalm, terwijl, wanneer er geroeid wordt, een kort stuk sagobladnerf +als pagaai dienst doet. + +</p> +<p>Zoodra de stroomversnellingen beginnen, maken de bewoners geen gebruik meer van prauwen. Er loopen langs den oever zeer goede +paden, waarvan zij gebruik maken om bovenstrooms te komen. Zij zakken dan af op vlotjes, zooals ik reeds uitvoerig beschreef.<a id="d0e2092src" href="#d0e2092" class="noteref">34</a> +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Jacht</span>. Voor de jacht op groot wild wordt gebruik gemaakt van pijl en boog; men beduidde ons, dat de vogels ook hiermede werden +geschoten. Waar de inboorlingen echter geen speciale vogelpijlen bezitten en in aanmerking nemende het groote aantal vogeljachttrofeeën, +is er reden te veronderstellen, dat zij een veelvuldig gebruik van strikken maken. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-192.jpg" alt="Pionierbivak." width="720" height="498"><p class="figureHead">Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Nooit hebben zij veeren van paradijsvogels, die daar zooveel men wil te schieten zijn. Toen hun er een vertoond werd, keken +zij elkaar aan en deden erg geheimzinnig, wilden den vogel echter niet hebben. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Vischvangst</span>. Veelvuldig kwamen voor een soort aalkorven, van rottan of van doorntakjes vervaardigd. + +</p> +<p>Ook zijn er groote hoepelnetten, waarmee de vrouwen schijnen te visschen. Men vindt verder op den oever van takken en bladeren +gemaakt kleine schuttingen (een soort sero’s) ± 3 dM. hoog. Wanneer de rivier bandjirt, loopt de oever onder; dan de sero +geplaatst, en bij weder gevallen water is de buit voor het grijpen. De plaats van deze sero’s gaf ook een aardigen kijk op +het onderwaterloopen der meervlakte in den bandjirtijd. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Werktuigen</span>. Alleen steenen bijlen, die zeer primitief zijn. Wanneer men deze bijlen heeft gezien, begrijpt men, dat de Papoea’s fel +waren op alles, wat maar op een parang (kapmes) leek; in onze nabijheid was het woord saroo (= parang? ijzer?) niet van hun +lippen. Met deze steenen bijlen kappen zij hun ladangs schoon en maken hun prauwen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p><span class="letterspaced">Huizen</span>. Mannen, vrouwen en kinderen wonen samen in één huis. De huizen zijn gelijk als die aan de Van der Willigenrivier; aan den +bovenloop van zijrivier A wordt aan den bouw meer zorg besteed; dit gaat gepaard met beter verzorgde tuinen. + +</p> +<p>In verschillende huizen treft men menschenschedels aan. Er is geen twijfel, waarom zij worden bewaard, zij hangen bij de jachttrofeeën, +en liefst op nonchalante wijze tusschen de varkensschedels. Dat het koppensnellen hier op groote schaal voorkomt, komt echter +niet waarschijnlijk voor. + +<a id="d0e2130"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2130">193</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-193.jpg" alt="Pionierbivak met uitzicht op den Mamberamo." width="720" height="493"><p class="figureHead">Pionierbivak met uitzicht op den Mamberamo.</p> +</div><p> + + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e2136"> +<h3 class="label">VII.</h3> +<h3>De Exploratie der B-rivier.</h3> +<p>Den 20en October afmarsch tot het doel in den titel van dit hoofdstuk vermeld. Er was gewacht moeten worden op nieuw menschenmateriaal, +dat den 16en der maand per “Albatros” werd aangebracht. + +</p> +<p>In den tusschentijd regelen van particuliere en exploratie-zaken. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Pionierbivak was een mooi, afgewerkt dorp geworden. Aan den oever, waar oorspronkelijk ons barakje had gestaan, waren drie +groote “gebouwen” verrezen: de groote goedang, het nieuwste (derde) officiershuis en het Dajak-huis. Mooie foto’s waren door +onzen dokter gemaakt om het Pionierbivak, dat reeds van alle kanten astronomisch vastlag, ook fotografisch vast te leggen. + +</p> +<p>Commentaren op deze afbeeldingen zijn vrijwel overbodig. Men ziet op den voorgrond het derde officiershuis (×) met den grooten +omgehakten, doch niet te water geraakten boom er voor; rechts daarvan den linkervleugel van het Dajak-huis en links, verscholen +achter het loof van den eenigen “sierboom”, dien men in het bivak had laten staan, de goedangs; verder de mandikamers en aanlegsteigers +en een klein “zootje” oude prauwen en sloepen. Bovenstaande foto geeft het groote bivak van den achterkant met het derde officiershuis +(×) en het tweede idem (•) thans onder-officiersverblijf. + +</p> +<p>Onze nieuwe woning komt beter uit op blz. 195, terwijl de 2<sup>e</sup> foto eenigen van ons in de voorgalerij vereenigd doet zien; als een aardigheid werden de drie doodskoppen links erbij gefotografeerd. +(ethnografica!) + +</p> +<p>De grond van het bivak, langzamerhand met klein struikgewas en onkruid begroeid, zag er vroolijker uit dan in den regen- (= +modder)tijd. Hier sprong lustig een geelharige jonge hond rond, een vroolijke gladdakker<a id="d0e2158src" href="#d0e2158" class="noteref">35</a> of street-terrier en zijn kameraad, een klein gestreept varken. Zij waren goede vrienden en namen wat van elkanders eigenschappen +over: het varken kreeg iets van de wildheid van den hond en de hond heel veel van de vuilheid van het varken; beiden kenden +geen grooter genoegen dan rond te tollen in de modderige waterloopjes door het bivak. + +</p> +<p>Of wel zij zaten onze kippen na, die vrij in eenigszins verwilderden staat rondliepen; ons kippenhok toch was reeds lang verlaten, +sinds er op een goeden nacht een slang in gesnapt was, die zich aan eenige <a id="d0e2163"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2163">194</a>]</span>kippen had volgegeten en bovendien een groot aantal had gedood. Sindsdien liepen alle kippen vrij rond, zij zaten op de boomen +en overal. Als het “kip” was, trok de oudste der bedienden er met een oud jachtgeweer op uit en werden eenige neergelegd. +Dat we onder die omstandigheden weinig van eieren zagen, was geen wonder, vooreerst waren ze moeilijk te vinden en àls er +gevonden werden, zal het meestal wel “bij toeval” door dwangarbeiders geweest zijn. + +</p> +<p>Ook koeien hadden we een korten tijd in het bivak gehad, met de bedoeling het eeuwige blikkenvleesch eens door versch vleesch +te vervangen; daar het echter veel te duur uit kwam (Manokwari-prijzen!) bleef het bij een proefneming. Men vertelde mij hoe +Papoea-bezoekers over deze dieren verstomd hadden gestaan; men kan zich dat indenken, als men zich herinnert dat de grootste +afmetingen op het gebied van viervoeters op Nieuw-Guinee in het wilde varken worden gevonden. + +</p> +<p>De vivresopvoer ging altijd nog zijn gewonen gang, de voorraad in Bataviabivak werd bijgehouden. Ongelukken kwamen zelden +meer voor, het aantal prauwen was vrij stationair; Dajaks en huur-Papoea’s, de eersten als leiders, bedienden de transportlijn. + +</p> +<p>Ik hoorde ook het lot van een Europeesch sergeant van de Idenburgcolonne. Tijdens onze groote opvaart was hij op de Idenburgrivier +teruggezonden, daar hij de verschijnselen van beri-beri voelde. In Bataviabivak aangekomen, had hij zoo’n haast om naar beneden +te gaan, dat hij denzelfden dag nog doorging in een transportprauw met zieken; terwijl hij een dag later met Dajaks van het +vivrestransport had kunnen varen. Zijn haast kwam hem duur te staan: in de Bataviaversnellingen raakte hij het hoofd kwijt, +gaf aanwijzingen links en rechts, zoodat de prauw omging en twee menschen verdronken. De overigen redden zich op den oever, +werden deels later mee teruggenomen door het voorbijvarend vivrestransport, bereikten deels uitgeput Bataviabivak. De sergeant +zelf had zich aan de prauw vastgeklemd en is met haar stroomafwaarts gedreven, ging in den nacht door den Edi-val, waar zijn +angstgeroep doorklonk tot Post II, vervolgens door de Marinevallen en strandde ten laatste een eindweegs beneden die laatste +versnellingen. Hier werd hij door Papoea’s gevonden en bijgebracht; zij brachten den armen, geheel getroubleerden kerel in +Pionierbivak, vanwaar hij ten spoedigste werd geëvacueerd. + +</p> +<p>Een dergelijk geval strekt wel tot leering. + +</p> +<p>De gezondheidstoestand in het bivak was steeds zeer goed; wie er bleven voelden er zich in den drogen tijd behagelijk. Die +tijd liep nu echter op zijn einde en hierin vond ik wel een prikkel om zooveel mogelijk spoed te betrachten en ten minste +ons Prauwbivak te bereiken vóór de groote was begon. Hoe laag de waterstand was geweest ziet men op blz. 196 en 197, dit was +geweest Juli-Augustus; een verschil van 7 M. met den hoogsten winterstand was toen gevonden. Het was zeer ongeriefelijk geweest: +de doorstrooming onder W.C.’s en mandikamers was verdwenen en een vette modderbank, vol rottend afgekapt hout en oude blikken, +was te voorschijn gekomen; prauwen en sloepen waren op het droge geraakt. In dien tijd ging een Dajak-prauw in 2 à 3 dagen +van hier tot Bataviabivak. + +</p> +<p>De kleine motorboot, met zooveel moeite boven gekregen, lag nu voor Pionierbivak, dupe van den eersten alarmkreet over den +Grooten Oorlog. Zij verving hier de stoomsloep bij het maandelijksch transportsleepen van af den Gouvernementsstoomer naar +den oever van het bivak; die stoomsloep n.m. was gezonken naast het schip, naar het heette door den fellen stroom, waarschijnlijk +echter door de zorgeloosheid van den stuurman, die binnenboord was geloopen, nadat hij de sloep naast het schip had vastgelegd. +De sloep was op een gegeven moment scheef gaan liggen, volgeloopen, en de vanglijn, niet meer bij machte om den grooten druk +uit te houden, was geknapt; de inzittenden hadden zich reeds ijlings binnen boord geborgen. Doch dit was gebeurd eenige maanden +geleden. + +</p> +<p>Over de groote motorboot hoorde ik de gunstigste verhalen, o.a. dat zij 3 ton vivres bergen kon. Ik hield reeds een oog op +haar voor de tweede opvaart; kon echter niet vast op haar rekenen, daar Doorman haar misschien op dit moment gebruikte. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Bij de voorbereiding van dezen mijnen laatsten tocht hield ik rekening met alle tot nu toe opgedane ervaring. Zooals daar +was: + +</p> +<p><span class="letterspaced">Indekking</span>. Uitsluitend tentdoek van het katoen- lijnolie- vaseline-procédé; voor mijzelf mijn kleine Wittich-tent. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Vivres</span>. De benoodigdheden voor den troep, ruim naar den tijd en precies naar het aantal menschen in kilo’s nauwkeurig berekend; +hierboven 10% als reserve voor bederf. Geen enkele “schatting” alzoo. De blikken alle door mij persoonlijk geinspecteerd, +opdat niet een klein lekgaatje mij 15 K.G. rijst door vochtbederf onbruikbaar zou maken. Het vleesch in bundels van 4 blikken +bij elkaar gepakt; de verstrekte bundels van 6 toch zijn in de prauwen onhandig en te groot. Katjang idjoe, hoewel ik die +wilde laten slippen, moest op order van Kapitein Oppermann (en een zeer begrijpelijke order) mede; ik liet er echter evenveel +blikken rijst voor thuis, fourageerde daarna elke week een deel van de katjang tegelijk met de rijst op. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Geneesmiddelen</span><a id="d0e2194"></a><span class="corr" title="Bron: ">.</span> Veel “buikdrank”,<a id="d0e2197src" href="#d0e2197" class="noteref">36</a> kinine en asperine; voldoende verband en perubalsem; veel zalf. Alles ging in twee blikken, na Canobivak in één. Voor ziekenkost +alleen gecondenseerde melk; een vivresblik vol bevatte ongeveer 20 blikjes van ½ liter. + +</p> +<p><span class="letterspaced">Diversen</span>. Per prauw 6 man; 7 is te veel, 5 te weinig gebleken. De eindpatrouille van af Canobivak plus de bezetting van dat bivak, +tezamen 33 man, en vivres voor 4 maanden, bezwaarde mij met circa 4000 rantsoenen; dit aantal, gedeeld door het rendement +eener prauw na de reis van Bataviabivak tot Prauwenbivak, gaf mij het benoodigde aantal prauwen en roeiers. De geheele patrouille +van af Bataviabivak eischte ± 7000 rantsoenen. Ik rekende ook met de mogelijkheid dat ik de groote motorboot zou kunnen krijgen, +maakte dus verschillende schema’s. +<a id="d0e2204"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2204">195</a>]</span></p> +<p>Eén onderofficier; na vertrek van Canobivak geen. + +</p> +<p>Eén verpleger, eveneens slechts tot Canobivak. + +</p> +<p>Daar ik na Canobivak de verkenning in 4 prauwen wilde doen met 24 man, waaronder mijzelf, rekende ik op 8 Dajaks, per prauw +2, één voor, één achter. Verder op 1 verkenner en de rest, dus 9, dwangarbeiders. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-195-1.jpg" alt="Officiershuis in Pionierbivak." width="565" height="413"><p class="figureHead">Officiershuis in Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Voor den opvoer langs de Idenburgrivier (behalve op 1 <a id="d0e2218"></a><span class="corr" title="Bron: onderoffiicier">onderofficier</span>, 1 verpleger en deze 22 menschen) uitsluitend op Papoea’s onder Oscar, den “onderkoning.” + +</p> +<p>Een blik ruilartikelen, hoofdzakelijk ijzer, dus parangs en bijlen. + +</p> +<p>Veel werk, pek en spijkers, want boven Canobivak moesten eerst prauwen gemaakt worden; overigens is er steeds prauwenreparatie +onderweg. + +</p> +<p>Zooveel mogelijk tijdmeters: 3 van het groote (Marine-)model, 5 chronomètres-torpilleur. + +</p> +<p>Vischlijnen en haken in ruime hoeveelheid. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-195-2.jpg" alt="De voorgalerij van het officiershuis in Pionierbivak." width="720" height="510"><p class="figureHead">De voorgalerij van het officiershuis in Pionierbivak.</p> +<p>V.l.n.r. Dr. v. Steenis, luit.-t.-z. Langeler, kapt. Schultz, kapt. Oppermann (zittend), dr. Thomsen.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Lichte ijzeren haken, door de Dajaks gesmeed en door hen “kait” genoemd; dienden om, aan een gallah gebindseld, de prauwen +aan het oevergeboomte bij bandjir voort te trekken; hadden aan den onderkant een klein voetje om het afglijden van den stok +te beletten; gaven verbazend veel gemak. Lectuur, waartoe zich prachtig leenden een twintigtal exemplaren van de “Petite Illustration”; immers, wanneer men zonder aanspraak is, zijn observaties en vivresrekening heeft uitgecijferd en zijn patrouillekaart +heeft bijgewerkt, dan komt de verveling en dat mag niet. +<a id="d0e2241"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2241">196</a>]</span></p> +<p>Voor mijzelf nam ik geen andere dan troepvoeding; alleen een viertal 1 pondsblikken boter voor de jachtopbrengst en een tiental +blikjes gecondenseerde melk. Overigens rekende ik op de ziekenkost, hopende dat ik geen zieken zou krijgen. + +</p> +<p>Fuseliers, dwangarbeiders en Dajaks waren allen zooveel mogelijk door mij uitgezocht uit de oude, beproefde garde; de dwangarbeiders +uitsluitend riviermenschen uit Djambi en Palembang, flink en handig. Velen, die de vorige patrouille hadden meegemaakt, vonden +het niets leuk, dat ze zoo gezond waren, doch daar was niets aan te doen. + +</p> +<p>Behoef ik nog te zeggen: geen stoomsloep? +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Alzoo 20 October afmarsch. In drie prauwen slechts. Een dag of 3 te voren was een groot periodiek prauwentransport reeds naar +boven gegaan; daar waren alle door mij gereserveerde prauwen bij, gemerkt, de beste die ik in Pionierbivak krijgen kon. In +3½ dag was ik in Bataviabivak; het was een aangename tocht door het van ouds bekende Van Reesgebergte; doch met Dajaks en +met fuseliers en dwangarbeiders die na een jaar aan het spel met den Mamberamo gewend waren, kon het ook niet anders dan voor +den wind gaan. + +</p> +<p>Bij aankomst in Bataviabivak aan den sergeant-majoor-bivakcommandant mijn verlangenslijstje opgegeven. Alles werd den volgenden +morgen apart gezet, soort bij soort; de prauwen apart gelegd; daarna de menschen aan het werk gezet om de vleeschblikbundels +van zes op vier terug te brengen, een werk waar heel wat rottantouw voor noodig was. + +</p> +<p>Van den kapitein Schultz, dien ik hier ontmoette, kreeg ik toestemming om de groote motorboot te gebruiken. Dit was dus de +groote meevaller, waar ik op gehoopt had. Doorman exploreerde bezuiden Kalongeiland, was met een klein prauwentransport gemakkelijk +op vivres-sterkte te houden. + +</p> +<p>Nadat ook alle Papoea’s voor het transport definitief waren aangewezen, werden de motorboot en 13 prauwen volgeladen, tezamen +circa 5000 kg., de motorboot nam benzine in voor 21 dagen en veel vet. De sterkte van den troep was ruim 80 man, van wie ruim +50 Papoea’s. + +</p> +<p>Toen werd den 26en October de tocht begonnen. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-196.jpg" alt="Laag water voor Pionierbivak." width="578" height="452"><p class="figureHead">Laag water voor Pionierbivak.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Bij lagen waterstand en met mooi weer legden wij in 16 dagen den afstand tot Prauwenbivak af, een record, dat wij evenwel +niet zonder zorgen haalden. Die zorgen kwamen natuurlijk van de motorboot en wel meer speciaal van de pomp. Ik hield haar +steeds in de gaten, overwegende dat, waar zij ons in den steek liet, ik mijn vivres moest deponeeren om die later te doen +ophalen. Elke dag, dat dit dichter bij Prauwenbivak geschiedde, was mij een dag winst. Ikzelf bleef dan ook steeds in de motorboot, +waar ik wel een vrij ruim, doch ook een vrij lastig verblijf had. De boot stikte nl. van de muskieten, die er ook kalm bleven +zitten en beurt om beurt op een gelegenheid wachtten om zich even vol bloed te zuigen. De matrozen en de motoristen, die bovendien +op bloote voeten werkten, waren nog het minst hierover gesticht en zij vervloekten den Mamberamo, waar ze tegen hun zin werden +vastgehouden. + +</p> +<p>Prompt elken morgen half zeven was het bivak opgebroken en zat het volk in de prauwen, wachtende op het sein voor vertrek. +Ik liep dan nog even het verlaten kamp rond om te zien of niemand iets had laten liggen en daarna stak alles van wal. Gewoonlijk +lag de motorboot dan een minuut of wat te brommen voor er water was, daarna haalde ik mijn transport stuk voor stuk in en +liet meestal half elf stoppen en den geheelen waterloop nazien en schoonmaken. Tegen een uur of half twaalf kwam dan de eerste +prauw aanzetten, tegen twaalf uur de laatste. Daarna werd er een half uur rust gehouden om te eten. In den middag werd hetzelfde +herhaald; de motorboot hield ten 3 ure stil voor een tot bivak geschikte plek, tusschen vieren en half vijf verschenen de +prauwen. Na aankomst in den middag werd opnieuw de geheele pompbeweging nagezien en gereinigd, klaar voor den volgenden dag. + +</p> +<p>Tusschen Dajaks en Papoea’s was de eerste dagen een wedijver, wie het meeste met de dajongs zouden presteeren; op glad water +toch, zooals hier op de vlakterivier, waren de Papoea’s in hun element en bij het vertrek en lang daarna waren zij gewoonlijk +ver vooruit. Doch de Dajaks roeiden kalm en zeker door en geleidelijk haalden zij de Papoea’s in; de eerste prauwen, die des +middags tegen vieren verschenen, waren steeds de twee, met Dajaks bemand. +<a id="d0e2271"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2271">197</a>]</span></p> +<p>Dit kwam mij ook best van pas zoo. Mijn beste houtkappers had ik nu het vlugste bij de hand; het eerste wat ik in orde liet +maken was steeds mijn eigen bed en tent en de Dajaks stelden er ook een eer in, dat dit zoo vlug en zoo goed mogelijk in orde +kwam; mijn jongen, Noer, een dwangarbeider van Palembang, had hierbij het oppertoezicht. Daarna maakten de Dajaks hun eigen +barakje, dat ze steeds van de anderen apart hielden; vervolgens zette ik ze aan het kappen voor het nachtonderdak voor de +rest van den troep, doch dat stond ze minder aan. + +</p> +<p>Achteraan kwam gewoonlijk een stelletje Papoea’s de kleinste en minst sterke van den troep, die ik dan weer door verspreiding +over verschillende andere prauwen in een wat gunstiger conditie bracht; dikwijls ook was er ruzie in een Papoeaprauw en waren +dan allen “boos”, en wilden een tijdje niet roeien, tot de andere prauwen uit het zicht raakten en dan werd er weer verder +getrokken. Hoe dikwijls kwam Oscar bij me, sloeg de hand tegen het voorhoofd bij wijze van groet en vroeg me, een van hun +kleine geschillen te berechten. + +</p> +<p>Meestal vreeselijke beuzelingen, een scheldwoord vaak, doch door met een ernstig gezicht uitspraak te doen, hield ik er het +vertrouwen in en legde de verongelijkte zich bij het geval neer; gewoonlijk had een grapje het gewenschte resultaat. + +</p> +<p>Welk kinderlijk volkje, die Papoea’s! Pleizier om de minste kleinigheid, gelukkig met een heel klein pluimpje. Dikwijls kwamen +zij ook op ziekenrapport. Als ik hun dan vroeg wat er eigenlijk aan scheelde, kreeg ik een lang verhaal over weeën hier en +weeën daar, doch dat alles ging graag over als ze maar een kleinen “obat” kregen, onverschillig welken. Als het periodiek +kinineslikken was, de Papoea’s mankeerden nooit; zij vonden het allen even lekker. Dol waren zij op wonderolie, doch ik was +er zuinig op. Hoesten leerden ze vlug aan en ach, ze konden zoo met een ongelukkig gezicht, al kuchend, van hun kwalen vertellen. +Doch de grofste wonden aan voeten of beenen lieten hen koel; niet waar, dat zat maar van buiten, dat gaf geen lekkeren obat. + +</p> +<p>Ik was zeer tevreden over hen en ze waren over ’t algemeen bijzonder gewillig; alleen ruw met de prauwen en menigmaal moest +er een hard woord vallen als ze hun vaartuig weer tegen een ander lieten oploopen, dat kop of boorden scheuren kregen. + +</p> +<p>Eens in de vier dagen was het fourageeren. De prauwen werden zooveel mogelijk gelijkelijk verlicht; op zulk een dag vlaste +elk stel van zes roeiers er op, dat hun prauw met een of meer blikken ontlast zou worden. Dan werden de blikken opengeslagen, +de heele bende zat er omheen en ik was het beste voldaan als er geen vivres bedorven werden bevonden. Overigens werd daar +nog zooveel mogelijk uit gehaald; een blik rijst, b.v.b. dat van onderen wat nat was en duf rook, werd op een zeil uitgestort, +in de zon gedroogd en met de andere opgefourageerd; natuurlijk, er waren grenzen, doch tweede kwaliteit is ook goed. + +</p> +<p>Streng moest ook gelet worden op het loopen over de blikken, die in de prauwen lagen; vooral de Dajaks hadden daar een handje +van en hoe gemakkelijk konden scheurtjes ontstaan! + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-197.jpg" alt="De oever voor Pionierbivak bij laag water." width="579" height="439"><p class="figureHead">De oever voor Pionierbivak bij laag water.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>De fuseliers, ik had er tot Prauwenbivak 8, hadden den schildwachtdienst, 1½ uur lang van 6 uur af tot 5 uur ’s morgens. Ik +verzuimde nooit het bivak geheel schoon te laten kappen en er een omrastering van struikgewas en doornen om heen te laten +maken. + +</p> +<p>Met circa 80 parangs was het een moeite van geringen duur, die het gevoel van veiligheid vermeerderde. Alle fuseliers sliepen +met het geladen geweer naast zich; ikzelf had ook steeds den revolver onder mijn hoofdkussen. Na den dood van Stroeve was +ik dubbel voorzichtig en wantrouwend geworden. + +</p> +<p>De dwangarbeiders deden den dienst van prauwenwacht; met hun negenen, telkens 2 tegelijk, gaf dat elken nacht twee uren wacht, +van 8 uur ’s avonds tot 5 uur ’s morgens. Dit was wel een onrechtvaardige bezwaring tegenover de andere “rassen”, doch ik +wist er niets beters op. De Dajaks toch en evenzoo de Papoea’s vatten zoo’n dienst als een grapje op en straf zou hier niet +veel geholpen hebben, had hen in elk geval niet betrouwbaar gemaakt. + +</p> +<p>Zoo vond de opmarsch geregeld plaats; jacht en vischvangst leverden een en ander op, de laatste zelfs veel, doch ik kon er +weinig van profiteeren: een paar dagen eerst van Bataviabivak vertrokken, <a id="d0e2299"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2299">198</a>]</span>kreeg ik weer een ingewandsziekte die een dag of tien duurde, die mij eenigszins bezorgd maakte voor het “in-elkaar-vallen” +van den leider, doch die ik ten slotte met een melkdiëet er onder kreeg. + +</p> +<p>Wij hadden twee ontmoetingen met Papoea’s: den 27en met de Tori Aikwakai, die ons ijzer afbedelden; ik gaf echter niets, kon +mijn parangs beter voor boven gebruiken; ik zag weder een kampong op een plaats, waar vier maanden geleden niets te zien was, +doch vond er overigens geen bijzonders. Bivak werd gemaakt op den tegenoverliggenden oever. Dien nacht was er zeker feest +in de kampong; tot in den vroegen morgen hoorden wij muziek als van het slaan op groote trommels, begeleid door menschengeroep +en hondengejank; ik drukte den schildwachten waakzaamheid op het hart, kreeg echter eerst in den ochtend bezoek van een 15-tal +mannen in zes prauwen, die met groote vrijmoedigheid ons bivak binnenstapten en zeer vrijpostig waren. Ik liet hen wegjagen, +ik moest niets van hen hebben. + +</p> +<p>De tweede ontmoeting was den 2en November, halverwege Prauwenbivak. Hier was een kleine stam van een twintigtal menschen, +blijkbaar doortrekkende langs den oever der rivier. Daar ik met de motorboot stopte om de plaats voor bivak te bekijken, kregen +wij contact met de voorloopers van deze kleine bende. Wij wisselden vriendschappelijke handdrukken en gaven hun sigaretten. +Een oude man was in een soort vervoering bij de motorboot komen zitten, die nog rustig lag te snorren; hij knikte voortdurend +met het hoofd en murmelde zonder ophouden; heeft ons waarschijnlijk voor goden of geesten aangezien. Weldra kwam het gros +van den stam: kinderen en zwaar beladen vrouwen; zij trokken schielijk voorbij, daarna gingen ook de mannen verder. + +</p> +<p>Den dag, hierop volgende, kreeg ik het eerste belangrijke motordefect en wel op de volgende wijze. Door de lange droogte was +het rivierniveau geweldig gezakt. Groote stammen kwamen bloot, niet alleen op de binnenbochten, de glagahbanken: maar ook +in de buitenbochten en in de gestrekte riviergedeelten aan beide zijden. Het was steeds met groote voorzichtigheid uitwijken; +gelukkig was de schroef der motorboot beschermd door een koperen raam, dat aan den onderkant, om schroef en schroefas gebogen, +aan de huid was bevestigd. Op 3 November, om een uur of elf liep de motorboot volle kracht op een boom onder water. Wij kwamen +onmiddellijk vlot, doch er was geen stuur meer; onderzoek wees uit dat de stang, die het roer droeg, totaal was kromgebogen; +het roer stak boven water uit. Ik liet mij aandrijven, wij maakten vast, maakten de roerbeweging los. Inmiddels kwamen de +prauwen aan; ik liet meteen bivak maken, begrijpend dat de reparatie wel zijn tijd nemen zou. Pogingen om den stang gloeiend +te maken en recht te hameren mislukten; de stang knapte in tweeën, er bleek een oude breuk te zitten; blijkbaar had zich het +grapje vroeger ook al eens voorgedaan. + +</p> +<p>De Dajaks gaven redding. Zij maakten een houten roer. Niet ver behoefden wij te zoeken of wij vonden een stam, die aan zijn +voeteinde platte, wijduitstaande, driehoekige wortelsteunen heeft; als het ware planken van eene bijzonder taaie samenstelling. +Hiermee was het ongeluk bezworen; een houtblad werd uitgekapt, ik teekende het model en in een half uur hadden wij een prachtroer +met groot oppervlak. Gelukkig was in den voorraad van de motorboot een eind staaldraad; hiervan werden twee stropjes gemaakt +en het roer er mee opgehangen aan de oude haken; de stuurstok (z.g.n. helmstok) werd er stevig aan gebindseld en wij hadden +een roer dat mocht gezien worden. + +</p> +<p>Het voldeed den volgenden dag bijzonder goed. Maar op 4 November: boem! weer op een boom. Oogenschijnlijk geen bijzonders, +doch, nauw aangezet, rammelde de schroef als een bezetene. Laten duiken; het bleek dat het schroefraam voor de helft reeds +was weggestooten, de andere helft zwierde los onder de boot en hierin ratelde de schroef. Die andere helft werd er dus ook +maar afgetrokken. Nu echter was het bestaan der schroef elk oogenblik bedreigd en ik bepeinsde al, hoeveel dagen de motorboot +nog mee zou sukkelen. + +</p> +<p>Doch ziet, het viel mee. Tot 7 November hield de machine het vol. Toen waren wij op slechts een paar kilometers van de gevaarlijke +passage, die mij nog van mijn ongeval van 23 Juni goed in het geheugen lag. Ik was van plan, de motorboot bij die passage +af te danken, daar ik er niet mee tusschen die boomstamversnellingen door dorst. Doch de motorboot dankte zich zelf af. In +den morgen van 7 Novemder konden wij na een half uur tobben geen water meer uit de koelpomp krijgen. Ik besloot kort en goed +hier het tijdelijk vivresdepôt op te slaan. De prauwen legden aan; een kleine goedang en een hutje voor twee man werden met +zorg in elkaar gezet, daarna de vivres uit de motorboot gehaald en in de goedang geborgen. + +</p> +<p>Ondertusschen werd de machine nagezien, doch niets hielp. Ik liet dus dajongs en lange roeiriemen maken, gaf den menschen +der motorboot voor 8 dagen eten mee; een karabijn en nog een oud beaumontgeweer waren de bewapening, een oude fuselier was +commandant. + +</p> +<p>De bezetting van “Vivresbivak” was twee man. Die konden om de beurt wacht doen met de order, zich tegen elke aanranding met +scherp te verzetten. + +</p> +<p>Hierna gingen wij voort en de motorboot werd middenstrooms geroeid. Op het moment van het afscheid snorde de motor nog eenmaal +en ziet, de pomp gaf water. Ik denk wel, dat de machinist op de pomp zijn uiterste best zal hebben gedaan; ik hoorde later, +dat de motorboot in 4 dagen Batavia-bivak had bereikt, wat voor de inzittenden zeker een opluchting moet zijn geweest. + +</p> +<p>In den ochtend van den vierden dag na dezen, op 11 November, passeerden wij Motorbivak. Daar was het verval reeds leelijk +ingetreden; geen wonder bij een bivak, dat sinds ruim twee maanden verlaten was. Nu door de eerste kloof. Zij was vrij moeilijk, +er was blijkbaar druk van boven, doch alles marcheerde zonder ongelukken. + +</p> +<p>De lange versnelling in het bevaarbare deel tusschen de kloven, halverwege Prauwenbivak, gaf meer zorg. De rivier heeft daar +een verhang van 1½ M. en steile afbrokkelende grintoevers. Er is een oversteek <a id="d0e2323"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2323">199</a>]</span>met niet minder stroom dan in den Edi-val en met evenveel kans op ongevallen. De prauwen kwamen na twee uur werken behouden +over en een uur later waren wij in Prauwenbivak. + +</p> +<p>Hier werden wij met groote vreugde ontvangen. Men zal zich herinneren, dat wij op 28 September van daar waren vertrokken, +er een bezetting latende met ruim een maand vivres. De Europeesche sergeant-bivakcommandant ontving mij met de mededeeling +dat hij alles had ingepakt en klaar was om den volgenden morgen te vertrekken: de vivres waren op. + +</p> +<p>Welk een toeval, dat ons zoo juist op tijd bracht! + +</p> +<p>De menschen waren in-blij, ons te zien komen. Zij moeten zich dan ook wel vergeten hebben gevoeld. De gezondheidstoestand +was goed op één uitzondering na: dat betrof een dwangarbeider die in een ver stadium van beri-beri was. Wat was dat kereltje +uitgeteerd; een geraamte gelijk! Loopen kon hij niet meer. Een dag of veertien later was hij in Pioniersbivak onder handen +van Dokter Thomsen, ik vond er hem terug welgedaan en gezond, doch hij had een narrow escape gehad. + +</p> +<p>Was tot hiertoe alles prachtig voor den wind gegaan en de rivier nog rustig, lang kon het niet meer duren<a id="d0e2333"></a><span class="corr" title="Bron: ">.</span> Dat de kentering ophanden was, bewezen zware onweersluchten, die zich elken avond in het Oosten samentrokken en af en toe +tot uitbarsting kwamen. Maar het was nog geen ernst geworden, de drift der wolken was nog van Oost naar West. + +</p> +<p>Daarom werd in Prauwenbivak geen rust genomen. Den volgenden morgen, 12 November, vertrok de Inlandsche korporaal Kadir met +zes der grootste prauwen en 37 roeiers, van wie acht Dajaks, 8 dwangarbeiders en de 20 beste Papoea’s, een keurbende alzoo; +om te probeeren den voorraad van “Vivresbivak” nog te halen voor het doorkomen van de groote bandjirs, die de Eerste Kloof +onbevaarbaar maakten en dus een oponthoud van weken zouden geven. + +</p> +<p>Vijf dagen was ik in hoop en vreeze; een bandjir kwam op, doch verflauwde weer. In den middag van den vijfden dag werd de +eerste prauw gesignaleerd, weldra nummer zes. Een uur later stond Kadir voor mij; geen ongelukken, geen verliezen, de twee +man bezetting van “Vivresbivak” waren meegekomen. De brave jongen had evenveel voldoening over den vluggen voortgang als ikzelf. + +</p> +<p>Intusschen hadden wij in Prauwenbivak niet stil gezeten. Twee keer was reeds een draagtransport heen en weer tot Canobivak +geweest, elken keer circa 50 man; tevens was dat bivak opnieuw bewoonbaar gemaakt; ik had er den waterstand niet hoog gevonden, +evenwel was het “bekken” gevuld. + +</p> +<p>Een derde draagtransport, thans 80 man, liep op 17 en 18 November en bracht datgene, wat Canobivak nog behoefde. Negentien +November zag den afmarsch van den sergeant-bivakcommandant met een 80 man in 10 prauwen, hierbij alle Papoea’s, dat deze menschen +in de wolken waren, behoeft wel geen betoog; ook het “geraamte” verheugde zich, hij zag het leven weer gloren! + +</p> +<p>Ik vertrok dien dag met mijn heelen eindtroep en alle patrouille-benoodigdheden naar Canobivak, latende in Prauwenbivak 6 +man bezetting en 6 goede prauwen, hoog op den wal en extra vastgebonden. + +</p> +<p>Mijn terugtocht was dus gedekt en voor vivresnood behoefden wij niet bang te zijn; het wegvarend leeg transport toch droeg +een nabestelling van circa 2000 rantsoenen, eerst na een maand in 9 prauwen te ontvangen, een opdracht, die met kalmte kon +worden uitgevoerd. + +</p> +<p>Een groote damarboom, dicht bij Canobivak opgemerkt door mijn Dajaks, gaf ons een blik vol hars; dit was alweer een welkome +aanvulling van den pekvoorraad. + +</p> +<p>Toen ik me dien avond van 19 November in Canobivak onder het kleine tentje ter ruste legde, had ik een tevreden gevoel; de +aanvang was goed en vlot geweest; de groote voorraad rondom mij en het puike menschenmateriëel beloofden ook voor de komende +dagen succes. Juist 30 dagen geleden was ik van Pionierbivak weggegaan. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Thans was alleen het wachten op de prauwen. Van de drie der vorige patrouille, die hier hoog en goed bezorgd op den oever +lagen, keurde ik de kleinste af en liet er twee prauwen bijmaken. Hiertoe had ik mijn 8 Dajaks, die reeds vanaf 16 November +in Canobivak aan het werk waren geweest; thans kwamen mijn 9 Palembangers helpen; deze verstaan het prauwenwerk goed, doch +werken veel langzamer dan de Dajaks. Twee mooie lange prauwlichamen kwamen den 20<sup>en</sup> klaar, benevens twee stel breede planken, wit en soepel, voor de boorden. Den volgenden dag stond alles in elkaar; pek, werk, +damar en spijkers waren ruim voldoende; op 22 November zouden wij inschepen en stroomop gaan. + +</p> +<p>Doch Nieuw-Guinee wilde het anders. + +</p> +<p>Reeds heb ik verteld, hoe elken achtermiddag zware stapelwolken zich in het Oosten verzamelden. Tegen zonsondergang, dik en +koperkleurig, kwam de wolkmassa opzetten, een uur later bedekt ze den hemel, bliksemflitsen en dondergerommel waren de uitingen +van deze voorboden van de komende kentering, doch het bleef nog droog. Eerst 21 November kwam de eerste losbarsting.—Wat ik +nog niet vertelde, was dat naast Canobivak een zijstroompje zich in de groote rivier stortte, een frisch, helder watertje +met vlak onder het bivak een breeden waterval, die de heerlijkste douches gaf. Met het rijzen van het water verdween de waterval, +want ook de benedenloop van den zijtak vulde zich dan met het bruine water der Idenburgrivier. Doch dezer dagen was de waterval +er weer en even daar beneden, op vlakke steenoevers, lagen de prauwen vastgemeerd met dikke touwen aan een boom van den oever. + +</p> +<p>De avond van 21 November dan, toen wij ons ter ruste begaven, gaf weer het gewone onweersverschijnsel, maar het verontrustte +mij niet. Na den prauwenwachten goede zorg op het hart te hebben gedrukt, viel ik in slaap, werd echter een uur later wakker +door klaterenden regen. En die hield niet op, hield uren aan. Omstreeks middernacht drong van beneden het geschreeuw der prauwenwachters +tot mij door; de schildwacht kwam waarschuwen, doch ik was de klamboe al uit. Ik begreep het al; de kleine rivier bandjirde +en mijn prauwen lagen beneden! Ik schreeuwde: “orang kaloewar, orang kaloewar!”<a id="d0e2365src" href="#d0e2365" class="noteref">37</a> <a id="d0e2368"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2368">200</a>]</span>en in een drom gingen wij naar beneden, de stormlantaarns in de hand. Het regende en het woei, het was hondenweer en stikdonker; +sommige der lantaarns woeien uit. Wij glibberden de hooge helling af tot we aan het water kwamen. Hier zag men bij een bliksemflikkering +af en toe een woest schouwspel; het rustige beekje van den middag was weg, een woeste stroom vloog ons voorbij en op haar +golving dansten mijn vier prauwen en beukten tegen elkaar. Ieder deed zijn best om te redden wat mogelijk was; doch de donkerheid +en het tumult van den stroom maakten samenwerking en het geven van orders onmogelijk. Daar danste reeds een prauw weg en toen, +nog wat worstelen, nog wat trekken.... toen trokken de Dajaks me weg: het werd gevaarlijk hier: de boom, waaraan nog drie +der prauwen lagen, raakte los, dreef weg! Weg alles, het werk van zooveel dagen.... + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-200.jpg" alt="Gezicht op den Mamberamo vanuit een zijrivier." width="580" height="434"><p class="figureHead">Gezicht op den Mamberamo vanuit een zijrivier.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Wij klommen naar boven. Een Dajak moest gedragen worden, had het been tusschen de prauwen bekneld gekregen; een Dajak was +weg. Wij gingen slapen, er was niets meer om voor te zorgen. Wat moest ik doen? Nieuwe prauwen maken natuurlijk, doch het +kostte twee weken en waar haalde ik pek en spijkers vandaan? Het zou een kruk-expeditie worden, het resultaat van den tocht +die zoo mooi begonnen was. + +</p> +<p>In den nanacht hoorden wij geroep aan den overkant en weldra herkenden de Dajaks hun makker. Die was dus gered gelukkig; nog +een uur en hij was overgezwommen, bij ons. Dat was een vertroosting, daarna sliepen wij weer door. + +</p> +<p>Vroeg in den morgen kwam Noer, de jongen, mij vertellen, dat er van de prauwen overblijfselen gezien werden in de Idenburgrivier +op steenachtige banken een eindje benedenstrooms. Dat was de moeite; het gaf weer een straaltje hoop. En ja, het viel mee. +Dank zij den boom, die met zijn takken aan de steenen was blijven zitten, waren drie van mijn vier prauwen daar gestrand. +Doch wat was er van over? De planken waren gescheurd, twee der onderlichamen gaaf. Alles werd bij elkaar gehaald, de planken +losgemaakt, spijkers recht geslagen, pek zuinig afgeschraapt en in een blik verzameld. Toen werden uit drie gebroken prauwen +weer twee heele gemaakt, wel met een euvel hier en daar, doch best bruikbaar. + +</p> +<p>Thans werd de oude, afgedankte Papoea-prauw der vorige patrouille in eere hersteld, opgelapt, scheuren met blik beslagen en +met pek en werk gedicht en ziet, in den avond van 22 November was de expeditie op nieuw klaar voor vertrek; alleen haar omvang +was ingekrompen; ik besloot te gaan met 18 man in 3 vaartuigen en 40 dagen vivres. Dat de prauwen dien nacht hoog waren geborgen, +laat zich begrijpen; niet voor niets had Nieuw-Guinee mij weer eens voorzichtigheid geleerd. + +</p> +<p>Thans kwam nog een oogenblik strubbeling van den kant der Dajaks. Zij wilden hun zieken kameraad niet verlaten. Overreden +hielp niet, zij waren nu ver genoeg geweest, bovendien hadden droombeelden hun een ongunstigen afloop voorspeld. Mijn ultimatum +was: niet eten of mee. Zij kozen het laatste en waren weer opgewekt als te voren. Kinderen, die Dajaks; zij zeuren, tot men +hun een hard woord geeft, denken daarna aan iets anders. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Zoo werden dan ’s morgens op 23 November de prauwen te water gelaten en volgeladen; het ging net aan, doch, evenals den vorigen +keer, wij zouden er ons wel doorheen eten. Ik gaf 5 dagen vivres “bij den man”; zoo konden wij het 45 dagen uithouden. + +</p> +<p>Zes Dajaks gingen mede; twee bleven achter: de gewonde en een om hem op te passen. Verder zes dwangarbeiders, vier fuseliers +en de verkenner Makatipu. Noer; mijn jongen, werd mandoer over zijn kameraden; hij was zoo ijverig en handig en had toch steeds +de leiding. + +</p> +<p>Canobivak bleef onder bewaking van een korporaal en acht man; zij haalden telkens hun eten uit Prauwenbivak; dat hield de +menschen levendig, een goede marsch van tijd tot tijd. In den goedang lag juist zooveel voorraad, dat, als ik na 1½ maand +terugkwam, ik mijn prauwen maar had vol te laden om er opnieuw voor 1½ maand op uit te kunnen gaan. Dit was dus wel gemakkelijk +geregeld. De bezetting had verder in opdracht, ten spoedigste een goedang met barakje te bouwen op den heuveltop, ± 40 M. +boven het huidige bivak; zooals men weet, kon immers het rivierniveau tot aan het tegenwoordige Canobivak stijgen, wij moesten +dus daarop voorbereid zijn. + +<a id="d0e2393"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2393">201</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-201.jpg" alt="De beruchte kloof der boven Idenburg-rivier." width="720" height="532"><p class="figureHead">De beruchte kloof der boven Idenburg-rivier.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Den 26en November waren wij in “Splitsingsbivak”, d.i. aan de monding der A-rivier. Hier werd geobserveerd en alle vivres +geïnspecteerd. Wij hadden nog al met bandjir te kampen gehad; de goede tijd was absoluut voorbij, steeds kwamen nu de wolken +opzetten uit het Westen. Doch de voortgang was goed. Werd de bandjir al te bar, dreef hij ons onder en tusschen de overhangende +oevertakken, dan maakten wij bivak; want dan werd het afjakkeren om een enkelen kilometer met het grootste gevaar van omslaan; +vroeg braken wij dan op om de schade in te halen. Van het grootste nut bleken nu de “Kaits”; wat hadden wij daar een plezier +van! + +</p> +<p>Onderweg waren groote vluchten kalongs of vleermuizen (vliegende honden) gezien. Als groote zwarte dorre bladeren hingen zij +in de takken van sommige hooge boomen. Kwamen wij voorbij, dan werd er geschreeuwd en op blikken geslagen, tot de beesten +een voor een opvlogen; in groote kringen zweefden ze piepend over onze prauwen en kwamen eerst weer tot rust als we lang voorbij +waren. Een enkele maal heb ik ze geschoten, doch ik vond het vleesch niet smakelijk; het was bloederig en taai, wellicht komt +hier suggestie bij. Misschien ook was het slecht klaar gemaakt, want meermalen heb ik later hooren beweren, dat kalong-vleesch +zich zeer wel laat eten. + +</p> +<p>In Splitsingsbivak maakte ik een merk; ik had afgesproken met Kapitein Oppermann, dat, als ik de A-rivier zou exploreeren, +ik eén, voor de B-rivier twee blikken op een stok zou vastzetten. Hier werden thans twee blikken gezet op een langen gallah +en rottankoord stevig tusschen de boomen bevestigd. + +</p> +<p>Op 28 November kwam ik aan de B-rivier; deze liep hier tusschen schilderachtige hooge rotswanden, het was een fraaie dag en +de rivier merkwaardig kalm. Wij maakten dus dienzelfden dag een grooten voortgang en bovendien, het vlaktekarakter kwam weer +op. Dit laatste is echter slechts tijdelijk gebleken; de B-rivier bleef versnellingrivier; een blik <a id="d0e2407"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2407">202</a>]</span>op de kaart van het door haar doorstroomende heuvelland maakt zulks begrijpelijk. Het water was, vergeleken met dat der Idenburg-rivier, +verbazend helder; ook dit wees er op, dat de B-rivier geen vlakte kende. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-202.gif" alt="Kaart van het Centraal-Gebergte." width="461" height="543"></div><p> + + +</p> +<p>Sporen van menschen werden spoedig gezien en wel in den vorm van ladangs; menschen zelf heb ik aan dezen grooten zijtak vier +malen ontmoet. De ladangs leverden ketella in groote hoeveelheid, evenzoo pisang; verder tabak en kloewé. Wij namen steeds +uit een geschikte ladang, waar veel groeide, ons bescheiden deel, legden tabak en een enkelen parang er voor in de plaats. +Deze verandering van voedsel was den troep bij zonder welkom en mijzelf niet minder. De wilde pisang toch, gekookt, is een +geweldig stevig voedsel en evenzoo de ketella. Als ik mijn avondmaal van rijst voor pisangs ruilde, had ik aan vijf stuks +meer dan genoeg. Ik at ze steeds met gecondenseerde melk, zoo ook de ketella; men zal zich afvragen, hoe zoo iets in ’s hemelsnaam +mogelijk is en inderdaad zou ik het thans ook een vreemde combinatie vinden. Toentertijd echter vond ik het heerlijk. + +</p> +<p>Zoo reisden wij steeds langs ladangs, zagen hier en daar een hut. Deze hadden alle een puntig dak van atap over een gabah-gabahwand +van 4 × 4 M. lengte en breedte; de baleh-baleh lag meestal 1½ M. boven den grond; slechts één keer zag ik een huis op palen +van 4 M. + +</p> +<p>Sago werd weinig gezien; “op het land leven”, zooals tijdens de vorige patrouille gelukt was, zou hier een onmogelijkheid +geweest zijn. + +</p> +<p>Niet alle dagen was de rivier ons zoo ter wille als dien eersten dag; den volgenden morgen liep reeds een zware bandjir en +later werden wij ook menigmaal onder de oeverboomen gedrukt. In het geheel voeren we haar 12 dagen op en hadden toen 130 K.M. +langs de oevers afgelegd. + +</p> +<p>Zelfs aan het eindpunt, waar toch telkens een versnelling den kalmen loop van het water onderbrak, werden nog krokodillen +gezien; zij verdwenen steeds schielijk bij onze nadering. Aan visch was de rivier weer bijzonder rijk. Aan jagen werd niet +veel gedaan! Wij hadden voedsel in overvloed, dus de prikkel om na een dag van aanpakken nog weer het woud in te gaan, was +niet bijzonder groot; bovendien, ik hield liever den troep bij elkaar, want wij hadden niet velen te verliezen. + +</p> +<p>Een dier, dat ik tot nu toe nog nooit gezien had, werd door twee Dajaks meegebracht; het was een boschkangoeroe of koeskoes, +dien zij geschoten hadden. Een mooi dier met een donkerbruine huid, hoog ongeveer een halven meter. Merkwaardig dat mijn fuseliers +en dwangarbeiders, allen Mohammedanen, het vleesch niet wilden eten. Noer, de jongen, verklaarde mij, dat zij in dat opzicht +een koeskoes gelijkwaardig met een varken vonden; nu, mij smaakte de bout des te beter. Wel eigenaardig, dat deze dwangarbeiders +(die heusch niet allen voor een liefdesmoord in den boei zijn geraakt, doch ook wel heel andere dingen op hun kerfstok hebben) +zoo streng aan het verbod van den Koran vasthielden. Zelfs op de vorige patrouille met Kapitein Oppermann, in den tijd toen +de sago ons er boven op hield, aten de dwangarbeiders geen varkensvleesch; de fuseliers wèl. Thans, terwijl er overvloed was, +namen geen van allen het. + +</p> +<p>Toen wij de rivier 8 dagen waren opgeroeid en een dag te voren in Zuidelijke richting en niet ver af bergland hadden gezien, +besloot ik het hoofd eens boven de boomen uit te steken; wij maakten observatiepunt I, hoog 325 M. Een loonend, een schitterend +uitzicht! In nevenstaande schets zijn schematisch de drie gebergten geteekend, die ik van hieruit zag; (1) was de Zuidrand +van het bergland, dat van af de Poeveh en Pauwasi was gekaarteerd, gaf dus aansluiting aan de vorige patrouille! (2) was de +(vermoedelijke) waterscheiding tusschen A- en B-rivier, hoog tot 2500 M. en in het Zuiden overgaande in het Centrale Gebergte; +(3) was het bergland aan de Oostzijde van de Kaiserin Augusta-rivier, wat mijn kaart aanstonds uitstrekte tot over de Duitsche +grens; tusschen (2) en (3) bergland in Zuid-Oostelijke richting, behoorend tot het Centrale Gebergte, doch niet veel boven +4000 M. en met lagere complexen er tusschen. + +</p> +<p>Dat ik mijn kaart niet alleen uit dit ééne observatiepunt kreeg, behoeft wel nauwelijks gezegd te worden; bovenstaande terreinbeschrijving +in groote lijnen is het resultaat van de gezamelijke metingen; behalve Observatiepunt I waren er nog drie andere. +<a id="d0e2430"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2430">203</a>]</span></p> +<p>Ik zag wel, dat ik de rivier nog niet voldoende ver was opgevaren om het bergland in den uitersten zuidoosthoek te kunnen +“grijpen”. Daarom gingen wij nog vier dagen verder stroomop, een tegenvaller voor velen, die gedacht hadden, dat het eindpunt +reeds was bereikt. + +</p> +<p>Observatiepunt II lag 35 KM. verder; op dat traject zagen wij tweemaal menschen. Den eersten keer twee mannen bij een kleine +prauw voor een ladang met een groot huis. Zij waren zeer verbaasd, doch niet vreesachtig, toonden belangstelling in al wat +hun vreemd was. Ik verkreeg eenige woorden van hun taal, pijlen, enz. Er valt niets bijzonders over hen te zeggen na de uitvoerige +beschrijving der stammen in mijn vorige hoofdstuk, waar zij (Pauwasi) geheel mee overeenkwamen. Een stuk uit Europa was hier +nochtans verdwaald geraakt; het was de bovenhelft van een parang, zoo oud en in ’t gebruik zoo afgesleten, dat die hier wellicht +al vijftig jaar was geweest; wij gaven de beide menschen thans elk een nieuw exemplaar. + +</p> +<p>Dat men overigens niet al te hard op ons gesteld was, bemerkten wij een dag later. Wij voeren rustig in kalm water, toen het +“pana, pana!”<a id="d0e2437src" href="#d0e2437" class="noteref">38</a> in eens achter mij klonk. Ik liet mijn prauw vlug oversteken naar den veiligen oever en nam onmiddellijk den vijandelijken +wal onder vuur. Doch geen vijand was meer te zien, een tiental schoten hadden indruk genoeg gemaakt. De bepijlde prauw intusschen +was niet ver gevlucht. Dat had zijn oorzaak: de beide Dajaks, voor- en achterman in die prauw, waren onmiddellijk in de rivier +gedoken en hielden zich met een hand vast aan de prauw, achter het boord, den neus boven water. Dat was nu wel erg slim, doch +zoo was er van zich-bergen voor de anderen geen sprake; hier kreeg ik dus een minder gunstigen kijk op den moed der Dajaks, +zooals ik reeds vroeger heb aangeduid; om het eigen lijf te bergen, stelden zij hun tochtgenooten zonder bezwaren bloot. + +</p> +<p>Dat er intusschen met reden geschreeuwd was, bewezen twee pijlen, die in het prauwboord zaten, gebroken bij de trilling van +het treffen; of ze ook met kracht aangekomen waren! Ik was blij, dat we er zonder gewonden waren afgekomen. + +</p> +<p>Dienzelfden dag kwamen wij voorbij een kampong met twee groote huizen. Model als vroeger. Twee menschen bleven een korten +tijd bij ons, weldra vluchtten zij het bosch in. Ik wil alleen vermelden, dat wij in de woningen talrijke (gesnelde) koppen +vonden, met roode strepen versierd; als “verf” dient hiertoe een roode krijtsoort, die ook in de rivier werd gevonden. Eenige +exemplaren werden meegenomen. + +</p> +<p>Daar het reeds laat was, maakten wij bivak dichtbij op den tegenovergestelden oever; weldra verschenen menschen aan den overkant. +Een tiental mannen wenkten mij uitnoodigend over te komen in een van onze prauwen; toen ik met meer menschen wilde gaan, liepen +zij weg; nu, ik ging niet alleen; ik weet wel, dat er dan spoedig ook roode strepen over mijn hoofd hadden geloopen. Echter +probeerde ik het met drie man, doch zette fuseliers achter de struiken, klaar om te schieten als het noodig was; maar de menschen +liepen weg. + +</p> +<p>In deze kampong was niemand meer, toen wij later stroomaf voeren. + +</p> +<p>Den volgenden morgen roeiden wij reeds een uur boven ons bivak, toen mannen ons inhaalden langs den oever. Zij riepen en wij +zwaaiden vriendelijk. Er gebeurde het volgende: aan een klein open plekje legden zij eenige voorwerpen neer, werkten daarna +met armen en handen in de meening van: “ga in ’s hemelsnaam van ons weg!” en verdwenen. Ik naderde zeer behoedzaam, bekeek +daarna de vredesgeschenken. Het waren twee draagzakjes van geknoopten boombast, met veeren van papagaaien en paradijsvogels +versierd; er waren eenige kleine ingrediënten in, o.a. een stukje van het roode krijt. + +</p> +<p>Hoe merkwaardig, deze menschen, die aan de bepijling wel niet vreemd zullen zijn geweest en die het thans het veiligst vonden +om vrede aan te bieden! Ik zou er echter niet gaarne op vertrouwd hebben. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Op dezen vredesdag bereikten wij tevens ons eindpunt aan den voet van een heuvel, 550 M. hoog, op het oog fraai voor uitzicht; +hier kwam Observatiepunt II. Ik was thans 675 KM. van Pionierbivak, ruim 900 KM. van de zee. De verste opvaart van den Digoel +was 700 KM., van de Kaiserin-Augusta-rivier 1000 KM. en van de Fly-rivier 1100 KM.<a id="d0e2456src" href="#d0e2456" class="noteref">39</a> + +</p> +<p>Van Observatiepunt II kreeg ik gelijksoortig uitzicht als in I; in oostelijke richting, over een 15 KM. heuvelland heen, deed +zich de uitgestrekte vlakte der Kaiserin-Augusta-rivier aan het oog voor; eenige glinsterende strepen beduidden groote moerasplekken +of meren als de vroeger besproken Rombébai. Daarachter, scherp van lijn, het onbekende bergland op Duitsch gebied, 2000 M. +hoog, dat aan zijn buitenrand zoo zuiver omtrokken wordt door den grooten bocht der Kaiserin-Augusta-rivier. + +</p> +<p>Welk een voldoening geeft het, na langen marsch en inspanning een onbekend bergland te ontdekken en in kaart te brengen! Hoe +duidelijk kwam thans de vlakte uit der groote rivier met haar randgebergten in het oosten en in het westen; zoo ontsprong +dus onze zijtak van de Idenburg-rivier dicht nabij den Duitschen “Mamberamo”. + +</p> +<p>Wat mij echter verdriette, was, dat ik het Sneeuwgebergte niet te pakken kon krijgen. Vijf dagen lang heb ik er op gewacht, +of de Juliana-top of omliggende zich niet wilde bevrijden van zijn sluier van wolken of waterdamp, doch het mocht niet zijn; +ik kwam niet verder dan den keten 3700–3800 op 20 KM. van die sneeuwtoppen. Maar het gaf dan toch aansluiting en toen de vijfde +morgen weer niets opleverde, besloot ik tot terugkeer. + +</p> +<p>Mijn prauwen en vivres waren in een klein bivak <a id="d0e2467"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2467">204</a>]</span>aan den voet van den heuvel, de bewaking bestond uit twee fuseliers. Den derden dag had een klein vivrestransport van zes +man geloopen met twee karabijnen. Dat was wel de gevaarlijke zijde van deze Exploratie in klein formaat, het werken met kleine +verbanden, die dan, zooals in dit geval, nog in drieën werden gesplitst. Doch wat wil men? Het rendement was in elk geval +prachtig. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-204.jpg" alt="De zwaarste versnelling in de “Kloof”." width="720" height="516"><p class="figureHead">De zwaarste versnelling in de “Kloof”.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Ook het systeem “geen onderofficier, geen verpleger” beviel mij best. De verveling van het lange zitten in de prauw werd er +door verminderd: bivakbouw, fourageeren, vivresrekening, zij vulden weer den langen vrijen tijd en zóó deed ook het verbinden. +Het laatste, het “dokteren” i.a., had trouwens het groote voordeel, dat men het vermogen van elken man, zoowel als van den +heelen troep, tot op een haar kende. + +</p> +<p>Aan kinine-prophylaxe werd streng de hand gehouden, katjang idjoe regelmatig opgefourageerd. Op deze heele patrouille had +ik niet eenen zieke, niet eenmaal ging de flesch met “buikdrank” open. Maar de menschen waren met zorg uitgerust, hadden allen +wollen ondergoed en nieuwe kleeren, een deken en goed tentmaterieel; bovendien ruime voeding en volmaakte rust in de observatiepunten, +zoodra de boomstelling stond. + +</p> +<p>Zoo geeft het dan een groote voldoening, die patrouilles in de puntjes te regelen en wordt de moeite elken noodigen kilogram +berekend te hebben, volkomen beloond. + +</p> +<p>Van diefstal, zooals vroeger wel was voorgekomen, was geen sprake; eenmaal hadden twee dwangarbeiders een blik rijst opengemaakt +en, na zich ruim te hebben ingespannen, het blik in de rivier geworpen; zoo iets scheelde mij 30 rantsoen rijst, dus 1½ dag +eten! Op toevallige wijze ontdekte ik de daders, eerst drie dagen later; een zware straf heeft toen herhaling van dit ernstige +feit ten eenenmale voorkomen. Maar er moet ook een strenge tucht heerschen in een troepje, waarmee men zich in het hartje +van Nieuw-Guinee bevindt, op 600 KM. van het hoofdbivak! + +</p> +<p>Mijn verkenner Makatipu, menadonees van geboorte, was een aardige jongen, die vrij goed hollandsch sprak; vol ijver en een +vaardig teekenaar. Hoe zaten wij heele dagen op de baleh-baleh boven in den boom en maten of wachtten. Hoe werden we geërgerd +door het zachte westenwindje, dat het meten onmogelijk maakte; door de paardenvliegen, die ons staken als wij er niet op verdacht +waren, door de “geduldvliegjes” die behagelijk over onze huiden heen en weer wandelden. Hoe konden we vreugde scheppen in +elke nieuwe bijzonderheid, die ons opviel van onze hooge stellage! Ja mijn verrukking over het vrije uitzicht was nog steeds +even groot; die vlakte, die bergketenen, door geen mensch nog gezien. Wat voelt men zich daar onafhankelijk, vrij! + +<a id="d0e2484"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2484">205</a>]</span></p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-205.jpg" alt="Een stroomversnelling." width="720" height="500"><p class="figureHead">Een stroomversnelling.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Mijn observatiepunt III had ik van af dit voorgaande reeds gekozen; het was het hoogste punt van een langen heuvelrug in Noordelijke +richting, dien ik langs een zijrivier dacht te bereiken. Het gelukte mij in een dag of drie en na een landmarsch van éénen +dag met zes dagen vivres. Allereerst werd twee dagen de zijrivier opgevaren en bivak gemaakt. Die rivier bandjirde zoodanig, +dat het bivak zoowat klaar was, toen het onder water raakte; hierna zochten wij het een tien meter hoogerop en maakten een +tweede bivak. Hier bleven de prauwen achter, vivres, drie fuseliers en éen Dajak. Dezen man had een klein malheur getroffen. +Bij het kappen had een van zijn stamgenooten hem even met het puntje van zijn mandau in de kuit geraakt en toevallig een ader +opengesneden. De man bloedde als een rund, doch ik had een gummislang en stelpte vlug het bloeden, tot groote bewondering +van de bezorgde kameraden. Die hadden zoo iets nog nooit gezien! Toen een stevig verband en daar lag mijn kostbare riviermensch; +doch wij behoefden niet meer stroomop, het kon wel lijden. + +</p> +<p>Met dertien man marcheerde ik eenen dag door een vrij zwaar terrein, doch gelukkig nog geen Van Rees-Gebergte. De weg tegen +den kam op was zeer steil en smal, op ’t laatst klommen wij als katten. Doch wij waren ’s avonds in bivak op een mooi plekje +van den top (480 M. hoog), met frisch water in de buurt. Dichtbij moesten menschen zijn, want op geen 200 M. van ons af was +een huis met puntdak, gaaf en dus bewoond of pas verlaten. + +</p> +<p>Trouwens, waar wonen geen menschen in dit deel van Nieuw-Guinee? Behalve de talrijke sporen langs de rivier en onze vluchtige +ontmoetingen, zagen wij over het heele land verspreid in vlakte en over de heuvels de meest onmiskenbare teekenen van het +verblijf van Papoea’s: opstijgende kolommetjes dunnen blauwen rook, die vooral in den avond menigvuldig werden. + +</p> +<p>In Observatiepunt III werden de metingen gecompleteerd, de kaart uitgebreid. Er moest veel gekapt worden. Een keer viel een +boom vlak langs mijn observatiestelling; doch de Dajaks waren zeker van de richting geweest, waarin die boom zou vallen. Toch +was de suizing vrij sterk; een van de zware takken van den vallenden boom greep langs den stam, waarin wij zaten en zwiepte +ons eenige malen heen en weer; wel interessant, maar toch wat angstig! + +</p> +<p>Wij bleven hier drie dagen. + +</p> +<p>Op den terugmarsch, dicht bij het bivak der prauwen, bij het afdalen van een steilen rug, hoorde ik eensklaps dat we “aanraking” +hadden. En niet vriendschappelijk! <a id="d0e2502"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2502">206</a>]</span>Mijn troepje haastte zich verder, ik snelde met de fuseliers naar boven, de wapens in de hand. Hier stonden wij voor een tiental +gewapende en gevechtsklare Papoea’s. Toen ze ons ongewapend (!) zagen, zakten de pijlen; men kwam nader, tabak baarde vriendschap. +Het waren brave kerels; zij begeleidden ons den verderen terugweg en onderzochten met groote nieuwsgierigheid al onze “bullen”, +tot zelfs mijn kleeding, waarvan ze de strekking niet schenen te vatten. Toen ik mijn blouse een oogenblik uittrok, vervulde +die “losse huid” hen met de grootste verbazing; ook mijn hoed viel zeer in hun smaak, een enkele probeerde hem. Ik verzamelde +hier weer verschillende woorden, o.a. den naam der zijrivier: Abo; wel bijkans onnoodig te zeggen, dat deze woorden niet leken +op die uit eenige vroeger gehoorde taal; het merkwaardige is, dat namen voor gelijke voorwerpen, b.v.b. pijl of boog, bij +de verschillende stammen ook zelfs geen vage klankverwantschap met elkaar hebben. Typisch ook dat Papoea’s altijd op het oorlogspad +zijn. Nooit zag ik er zonder pijl en boog. Hoeveel levensonzekerheid is daar in hun zwerversbestaan; doch wellicht zijn de +onderlinge <a id="d0e2504"></a><span class="corr" title="Bron: verhouding">verhoudingen</span> milder dan wij ons voorstellen. + +</p> +<p>Het opschrijven der woorden maakte onze vrienden angstig; daarna dorsten zij ook niet in het bivak te komen, doch bleven loeren +aan den buitenkant. Toen wij een half uur later vertrokken, begeleidden zij ons echter juichend een eindje langs de rivier, +spoedig waren wij uit zicht. + +</p> +<p>Een welwillende bandjir bracht ons dicht bij Observatiepunt IV. Daar liepen wij den volgenden morgen tegen op; het was een +heuvel van 420 M., waar geen bijzonders meer van te vertellen valt. + +</p> +<p>En nu was het afgeloopen. Op 29 December ’s morgens vroeg, verliet ik dit laatste observatiepunt. Ik ontmoette nog één keer +menschen, verzamelde woorden, doopte hier de B-rivier definitief Sobgèrtoerin<a id="d0e2513src" href="#d0e2513" class="noteref">40</a>, vond de hierboven vermelde taalconclusie weer bevestigd, merkte overigens geen bijzonders op. Vermeldenswaardig is alleen, +hoe een moedertje een heel klein pasgeboren kindje in een netje op den rug droeg; een huisvarkentje marcheerde er genoegelijk +naast. + +</p> +<p>Dus thans waren we klaar. Ik rekende: 1 Januari in Canobivak, de patrouille gemaakt in 39 dagen. Ik had dus de vivres wel +noodig gehad, maar toch nog vrij veel overgehouden, daar ik meermalen half of geen rantsoen had gegeven als wij overvloed +van ketella of pisang en visch hadden gehad. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>De terugtocht ging vlug en ongestoord. Verrukkelijk op den snellen stroom zonder veel moeite voort te varen. Ik was wel tevreden; +de helft van mijn opdracht was vlug en met prachtresultaat uitgevoerd. + +</p> +<p>Tegen elf uur deden wij een merkwaardige ontdekking. Op een eilandje in de rivier een Dajak-bivak! Mijn Dajaks hadden het +onmiddellijk in de gaten; behalve het hutje was hier een merkteeken gemaakt, eenige armdikke stammetjes van den bast ontdaan +en ingekapt met den scherpen mandau. Het leed geen twijfel of men was mij achterop geweest en toen wij de andere bivakjes +van het troepje stuk voor stuk voorbij voeren, was het mij geheel duidelijk, dat ik teruggeroepen en de exploratie beëindigd +was. + +</p> +<p>Den volgenden dag in Splitsingsbivak gekomen, betrok ik het oude Bivak nog voor een of twee dagen. Aan den overkant was een +heuvel, die mij, naar ik hoopte, uitzicht zou geven over het stroomgebied der A-rivier. Een dag hard werken gaf echter een +matig succes; een breede rug, waarachter de A-rivier na een paar bochten schuil ging, onttrok het achterland aan ons oog; +slechts kon ik nog met eenige peilingen het scheidingsgebergte tusschen A- en B-rivier aanvullen. En van de A-rivier vaststellen, +dat ze aanvankelijk uit het Zuid-Westen kwam. + +</p> +<p>Met gemengde gevoelens zat ik daar boven in den boom. Met een baloorig gevoel wegens het “onontdekt” blijven van den tegenover +mij liggenden grooten zijtak der Idenburg-rivier; ja, dezen tak vergelijkende met de B-rivier of met de afwatering van Botbotna +of Mokkofiang, moest ik eerlijk bekennen, dat mijns inziens de grootste waterader van deze drie de A-rivier was; een meening, +die ik ook reeds bij vroegere opvaarten heb gehad. De A-rivier dus de eigenlijke Idenburg-rivier, die dan toch komt van het +Sneeuwgebergte, van den Julianatop; en deze was niet geëxploreerd! Het was wel jammer. + +</p> +<p>En dan ook: zoo vlot was alles verloopen, de vivres lagen in Canobivak klaar, het was zoo zonde die ongebruikt te moeten laten. + +</p> +<p>Laat mij ook ronduit bekennen dat een gevoel van opluchting, van vrijheid na goed volbrachte taak, zich van mij meester maakte. +Over eenige dagen zou ik in Pionierbivak zijn en vandaar weer de beschaving langzamerhand bereiken. Het streelde mij, het +trok mij aan, ik kan het niet ontkennen. + +</p> +<p>2 Januari van Splitsingsbivak vertrokken, kwamen wij den 3en in Canobivak aan. De waterstand was zeer hoog, het bivak was +niet meer dan 10 M. boven water. Alles was verlaten. Een klim naar boven bracht mij voor het bovenbivak, waar ik inderdaad +een nette kleine goedang vond, doch alle vivres waren weg. + +</p> +<p>Een groot gevoel van verlatenheid beving den heelen troep. Geen spoor, geen teeken, een groote vlucht. Men vergete niet dat +ik in 2½ maand geen oorlogsnieuws had gehad! Was Prauwenbivak, was Pionierbivak nog bewoond? + +</p> +<p>Ik fourageerde zeven dagen vivres, bovendien kreeg ieder zijn aandeel van mijn eigendommen, instrumenten en ethnografica. +Zwaar beladen ging men op marsch. Halverwege Prauwenbivak viel het nachtbivak. + +</p> +<p>4 Januari in den middag konden wij onze vrees, de eenige in Nieuw-Guinee te zijn, op zijde zetten: wij zagen rook, er waren +menschen in Prauwenbivak. + +</p> +<p>Korporaal Kadir meldde zich bij mij, bivakcommandant; hij was hier met ± 12 man, er lagen 5 goede prauwen. Ten spoedigste +werd alles voor vertrek gereed gemaakt. +<a id="d0e2542"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2542">207</a>]</span></p> +<p>Ik vond er brieven en daaronder het bevel tot terugkeer met alle vivres en voorraden. Een schrijven van Dokter Thomsen las +ik met groote belangstelling; hij toch was het, die mij met negen Dajaks achterop was geweest op last van kapitein Oppermann, +die den 16en November het bevel, om de exploratie te staken, ontvangen had. Doch zijn brief was geen opwekkend reisverhaal; +het was een aaneenschakeling van moeilijkheden en misère. Met twee prauwen vertrokken, een groote en een kleine, hadden zij +zich moeizaam tegen de bandjirs opgewerkt, mijn merk in Splitsingsbivak gevonden. Op een avond aan de B-rivier hadden de Dajaks +vrij van wacht gevraagd, zij waren moe na een heelen dag tobben; de dokter had hun dat toegestaan, onvoorzichtig. Den volgenden +morgen was de groote prauw weg! Drie dagen had Thomsen nog langs den oever gemarcheerd, was toen ziek geworden. Hij besloot +tot terugkeer, begreep mij toch niet te zullen krijgen. Een vlot werd gemaakt en hierop en in de kleine prauw werd teruggevaren; +het vlot was eenige malen over den kop gegaan tegen steenen en rotshoeken; allen waren echter behouden aangekomen. Thomsen +schreef, hoe blij hij zijn zou, mij behouden terug te zien. Nu, die vreugde zou hem spoedig te beurt vallen. +</p> +<p class="tb"></p><p> + +</p> +<p>Op 5 Januari was de afvaart. De waterstand was hoog, doch er was geen bandjir. Ik zag geen reden om de Eerste Kloof niet door +te gaan, was echter zoo voorzichtig om de prauwen slechts matig te beladen, een maatregel die ons waarschijnlijk van verdrinken +heeft gered. + +</p> +<p>Want de Eerste Kloof was verschrikkelijk! De stroomversnelling was zoo hevig, dat overal gevaar dreigde. Een poging der Dajaks, +om bij het ontdekken van het gevaar nog den wal te halen, was volkomen vruchteloos; een geweldige zuiging trok ons mee. Een +golf sloeg mijn prauw halfvol water, wierp ons daarna tegen een steilen rotswand. Ik dacht niet anders dan dat mijn prauw +zou splijten, doch zij hield uit. We roeiden als bezetenen om vrij te blijven van de steenen en een jagende stroom sleepte +ons mee. De prauw van Makatipu, een groote als de mijne, verging het evenzoo; dezelfde kolk wierp hem tegen de steenen; ook +zij kwamen vrij. Naar de drie andere prauwen keek ik niet meer, die waren kleiner, die gaf ik verloren; helpen was onmogelijk +geweest, wij hadden genoeg aan onszelf. De heele kloof van 2 KM. waren we in een paar minuten door. Toen ademde ik op, de +kloof was uit, we passeerden het oude vervallen Motorbivak. Ik hield er stil, wachtte op de anderen. Makatipu kwam, een poosje +nog, en toen de anderen, een voor een. Goddank, geen ongelukken. Allen zagen bleek van schrik, zooiets had men nog niet beleefd. +Eerst toen wij de Marinevallen waren gepasseerd, zei Noer, mijn jongen: “saja hidoep!”<a id="d0e2551src" href="#d0e2551" class="noteref">41</a> Doch voorloopig was het stil in de prauwen. + +</p> +<p>Drie dagen deden we over de terugvaart tot Bataviabivak, op den 8en passeerden we de versnellingen in het Van Reesgebergte. +Den 8en Januari kwam ik in Pionierbivak. + +</p> +<p>Die afvaart langs de Idenburg-rivier ging ’s nachts door; mijn menschen berustten gaarne; de oevers zaten thans zoo stikvol +muskieten, dat bivakmaken hier een kwelling was. Tegen donker hielden wij stil, kookten eten en roeiden weer voort. Ik behoefde +heusch niet aan te sporen, de muskieten zaten er wel achterheen. De eerste nacht was goed, de tweede regenachtig en ellendig. +De muskieten waren toen zelfs op het water; zij staken in het donker, men kon ze niet zien. Mijn menschen waren stijf van +kou; gelukkig had ik nog cognac, zoo bracht de flesch allen een kleine verwarming. In den avond van 7 Januari werd Batavia-bivak +bereikt; met welk een vreugde werd de lantaarn, die ons daar van verre tegenstraalde, begroet! + +</p> +<p>Over de Idenburg-rivier viel niets te vertellen; wij waren allen blij, toen het lange traject achter den rug was. Of er dien +nacht in Batavia-bivak geslapen werd! + +</p> +<p>En toen den 8en door het Van Reesgebergte. Het was een mooie dag, de Dajaks gilden vroolijk; de anderen eerst, nadat de Marinevallen +gepasseerd waren. Toen zongen zij tot de avond viel en de lichten van Pionierbivak om den hoek verschenen. Nu, ook mij sloeg +het hart van vreugde; het was weer ruim 2½ maand sinds ik het comfort van het hoofdbivak miste en ik was er gansch niet ongevoelig +voor. + +</p> +<p>Ik vond een hartelijke ontvangst; wij hadden een opgewekten avond. En aan het vertellen kwam geen einde. + + +</p> +</div> +<div class="div2" id="d0e2564"> +<h3>Slot.</h3> +<p>De exploratie van Nieuw-Guinee was hiermee dus beëindigd; zij had veel gekost, veel geld, veel inspanning en vele menschenlevens. + +</p> +<p>Moet men nu teleurgesteld uitroepen, als men hoort, dat geen rijke goudvelden gevonden, geen steenkolenlagen of petroleumbronnen +tot nu toe met succes geëxploiteerd zijn: “Waartoe zóóveel verspild aan een land zonder toekomst?” Immers neen. Om te beginnen +is het een verblijdend iets, dat Nederland, hetwelk tot 1907 sinds 80 jaren een kolonie van 12 maal zijn eigen oppervlak bezat, +zonder het binnenland noemenswaard te kennen, in 8 jaren tijds een goede overzichtskaart verkreeg. + +</p> +<p>Tevens wijzen verschillende feiten bij het uit den aard der zaak zeer vluchtig geologisch onderzoek tijdens de militaire exploratie +er op, dat op meerdere plaatsen petroleum gevonden kan worden. Op de Noordkust werd jodium en petroleum ontdekt; steenkool +werd gevonden in West-Nieuw-Guinee. + +</p> +<p>De aanplantingen op Engelsch Nieuw-Guinee van rubber, cocos, hennep, tabak en katoen geven zeer gunstige resultaten, en het +is zeker, dat ons vruchtbaar gedeelte in dit opzicht daar niet voor onder behoeft te doen. Als werkkrachten zijn de bewoners +van ons gebied echter nog weinig bruikbaar; werken kunnen zij niet. Dit kan en moet hun echter geleerd worden. Een groot bezwaar +blijft echter nog over, het buitengewoon ongezonde klimaat der lage streken, die vóór de ontginning zeker geassaineerd moeten +worden. + +</p> +<p>Aan de hand van de voor dit doel zeer bruikbare overzichtskaart zullen geologen, plant- en dierkundigen <a id="d0e2577"></a><span class="pagenum">[<a href="#d0e2577">208</a>]</span>het land verder elk op hun gebied nader kunnen onderzoeken. Gebruik te maken van de dikwijls jarenlange ondervinding van de +eerste explorateurs zal dan wel nuttig blijken te zijn. + +</p> +<p>Van ethnografisch belang blijft nog de nadere kennismaking met de bewoners der zeer dicht bevolkte valleien, door mij gezien +bewesten en bezuiden het laatste observatiepunt, ± 4000 M. hoog, bezuiden Kalongeiland. + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/p1918-208.jpg" alt="De Edi-vallen." width="720" height="509"><p class="figureHead">De Edi-vallen.</p> +</div><p> + + +</p> +<p>Een onderwerp, dat nog steeds veler belangstelling gaande houdt, is dat van den zoogenaamden “doorsteek”, dwars door Nieuw-Guinee +op zijn breedst. Over de plaats, waar dit het gemakkelijkst zal geschieden, valt natuurlijk wel van meening te verschillen; +doch ik ben van opinie, dat deze doorsteek, mits goed voorbereid, overal slagen zal. + +</p> +<p>Dit herinnert mij het gezegde van den toenmaligen Militairen Commandant van Ambon, onzen doortastenden en energieken Chef +der geheele Exploratie, den Majoor Gooszen,<a id="d0e2590src" href="#d0e2590" class="noteref">42</a> die nooit bezwaren maakte en ook geen bezwaren accepteerde: “Bezwaren en moeilijkheden zijn er alleen om te worden overwonnen”. + +</p> +<p>Het mooie resultaat der Mamberamo-expeditie moet dan ook voor een groot gedeelte toegeschreven worden aan het met helder inzicht +en ruimen blik in groote lijnen aangeven van het plan door dezen hoofdofficier, die in vroegere jaren als een der eerste explorateurs +in Merauke reeds zijne sporen verdiende. + +</p> +<p>Vergelijken wij de kaart van het Nederlandsche gebied met die van de oostelijke helft van het eiland, dan kunnen wij constateeren, +dat wij onze buren, de Duitschers en de Engelschen, in dit opzicht een heel eind vooruit zijn en kunnen wij tevreden zijn, +dat onze regeering dit werk zoo krachtig heeft aangepakt. + +</p> +<p>Mogen, als vrede en rust weder op aarde zijn wedergekeerd, vele wetenschappelijke onderzoekers zich beijveren, om den voltooiden +arbeid der Militaire Exploratie-detachementen productief te maken door nader en vollediger onderzoek. De weg is voor hen bereid! + + +</p> +<p></p> +<div class="figure"><img border="0" src="images/o1918-208.gif" alt="Ornament" width="274" height="29"></div><p> + + +</p> +</div> +<div class="footnotes"> +<hr class="fnsep"> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e76" href="#d0e76src" class="noteref">1</a></span> Onder bovenstaanden titel kwam ons in handen een uitgebreid werk over de exploratie van Nieuw-Guinee door de Luitenants ter +zee L. Doorman en J. Langeler, welke beide officieren een belangrijk aandeel hadden aan dezen grootsch opgezetten Gouvernementsarbeid. + +</p> +<p class="footnote">Wij nemen hieruit, bij gebrek aan plaatsruimte voor geheele publicatie, een aantal fragmenten over. Een korte inleiding, die +de schrijvers doen voorafgaan aan de schetsen, is onontbeerlijk. + +<span class="smallcaps">De Uitgevers</span>. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e255" href="#d0e255src" class="noteref">2</a></span> Raak = Papoesch woord voor plunderen en koppensnellen. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e279" href="#d0e279src" class="noteref">3</a></span> Dit ontschepen en weder inschepen was noodig om de materialen, die het eerst gebruikt moesten worden, te sorteeren. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e284" href="#d0e284src" class="noteref">4</a></span> Luitenant ter zee Langeler. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e289" href="#d0e289src" class="noteref">5</a></span> Niet overgenomen. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e309" href="#d0e309src" class="noteref">6</a></span> Mamberamo, evenals Amberam of Aiberam, beteekent “het groote water” in Papoea-taal. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e340" href="#d0e340src" class="noteref">7</a></span> Bij het bereiken van grootere berghoogten verschijnt zij helaas weer, mijn collega Doorman had er tot 2000 M. hoogte last +van. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e360" href="#d0e360src" class="noteref">8</a></span> Collega Doorman teekent hierbij aan: + +</p> +<p class="footnote">“Deze Papoea’s werden door mij aangetroffen bij de Weir-rivier, vergezeld van twee Ternataansche of Binongkineesche jagers; +zij kwamen rechtstreeks in aanraking met deze jagers, die van Wakdé-eiland kwamen, via de Matabori (een rivier tusschen Mamberamo +en Apauwer), naar den Mamberamo. Deze laatste rivier oproeien lukte hun niet door den sterken stroom.” +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e395" href="#d0e395src" class="noteref">9</a></span> Evenals Pionierbivak het hoofdbivak was der vorige expedities voor de stroomversnellingen in het Van Rees-gebergte, was Batavia-bivak +geweest het hoofdbivak nà die versnellingen, dus bij het begin der “Meervlakte”, waar de Mamberamo weer vlakterivier was; +Batavia-bivak dateerde van de Expeditie Franssen Herderschee van 1910. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e463" href="#d0e463src" class="noteref">10</a></span> Die wij naar onzen dokter de “Thomsen-rivier” noemden. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e472" href="#d0e472src" class="noteref">11</a></span> Niet overgenomen. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e511" href="#d0e511src" class="noteref">12</a></span> De groote motorboot liep n.l. hoogstens 5½ mijl per uur. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e565" href="#d0e565src" class="noteref">13</a></span> Uit den vezeligen bast van den melindjoe-boom. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e611" href="#d0e611src" class="noteref">14</a></span> Doorman teekent hierbij aan, dat op Nieuw-Guinee nog nooit vergiftigde pijlen gevonden zijn. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e637" href="#d0e637src" class="noteref">15</a></span> Maleisch; = het schip komt! +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e675" href="#d0e675src" class="noteref">16</a></span> Maleisch: heel gemakkelijk. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e747" href="#d0e747src" class="noteref">17</a></span> Noordkust beoosten Kaap d’ Urville. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e759" href="#d0e759src" class="noteref">18</a></span> De lezer ziet uit deze uitlating, dat het ongeval van de “Valk”, op blz. <a href="#d0e323">148</a> beschreven, niet alleen stond. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e796" href="#d0e796src" class="noteref">19</a></span> De eigen gemaakte tuinbank op den hoogen rots was van Post II en was voor den doortrekkende na het dagwerk een gewaardeerd +zitje. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e808" href="#d0e808src" class="noteref">20</a></span> Zoet water voor voeding van den ketel. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e819" href="#d0e819src" class="noteref">21</a></span> Mandoer = bootsman. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1048" href="#d0e1048src" class="noteref">22</a></span> Werd gedoopt Motorbivak; wel te onderscheiden van Motorbivak aan de Idenburg-rivier. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1137" href="#d0e1137src" class="noteref">23</a></span> Lens beteekent hier: droog en drijvende. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1189" href="#d0e1189src" class="noteref">24</a></span> Karabijnen = Inl. fuseliers. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1452" href="#d0e1452src" class="noteref">25</a></span> Ladangs = tuinen. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1492" href="#d0e1492src" class="noteref">26</a></span> Zie kaart. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1495" href="#d0e1495src" class="noteref">27</a></span> Bij het Detachement geplaatst voor den geëvacueerden 1en luitenant Schulze. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1521" href="#d0e1521src" class="noteref">28</a></span> Obs.-punt 4 = de zoo juist beklommen top van 2650 meter. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1563" href="#d0e1563src" class="noteref">29</a></span> Hier en daar zijn enkele onjuistheden verbeterd. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1574" href="#d0e1574src" class="noteref">30</a></span> Deze “ik” is de schrijver S(taal) in het Tijdschrift <span class="abbr" title="Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap"><abbr title="Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap">K.N.A.G.</abbr></span></p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1618" href="#d0e1618src" class="noteref">31</a></span> Tocht van Doorman in 1913. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1678" href="#d0e1678src" class="noteref">32</a></span> Maleisch; = we leven weer op +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e1809" href="#d0e1809src" class="noteref">33</a></span> “Karabijn” is synoniem met fuselier. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2092" href="#d0e2092src" class="noteref">34</a></span> Dit bedoelde hoofdstuk is niet opgenomen. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2158" href="#d0e2158src" class="noteref">35</a></span> Indische naam voor de kamponghonden. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2197" href="#d0e2197src" class="noteref">36</a></span> cholera-essence. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2365" href="#d0e2365src" class="noteref">37</a></span> Maleisch: er uit! er uit! +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2437" href="#d0e2437src" class="noteref">38</a></span> Maleisch; pana = pijl. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2456" href="#d0e2456src" class="noteref">39</a></span> Hoe worden deze aanzienlijke afstanden echter weder in de schaduw gesteld, als men bedenkt dat de lengte van den Amazonas +van den oorsprong tot de monding 4500 KM. is! +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2513" href="#d0e2513src" class="noteref">40</a></span> Toerin beteekende hier water. +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2551" href="#d0e2551src" class="noteref">41</a></span> Maleisch; = ik leef weer op! +</p> +<p class="footnote"><span class="label"><a id="d0e2590" href="#d0e2590src" class="noteref">42</a></span> De tegenwoordige kolonel Gooszen, Commandant van Walcheren. +</p> +</div> +</div> +</div> +<div class="back"> +<div class="div1" id="d0e2605"> +<h2>Inhoudsopgave</h2> +<ul> +<li><a href="#d0e73">Nieuw-Guinee en de exploratie der “Meervlakte.”: 1913–1915.</a><ul> +<li><a href="#d0e99">Inleiding.</a></li> +<li><a href="#d0e205">De samenstelling van het Exploratie detachement voor den Mamberamo.</a></li> +<li><a href="#d0e238">Den Mamberamo op.</a></li> +<li><a href="#d0e388">De eerste maand in Pionierbivak.</a></li> +<li><a href="#d0e647">Onze Dajaks.</a></li> +<li><a href="#d0e740">Den Mamberamo op met het exploratie-detachement van de Noordkust.—Toebereidselen.</a></li> +<li><a href="#d0e919">De verkenning van West-Centraal-Nieuw-Guinee door de Rouffaerrivier-colonne.</a></li> +<li><a href="#d0e2136">De Exploratie der B-rivier.</a></li> +<li><a href="#d0e2564">Slot.</a></li> +</ul> +</li> +</ul> +</div> +<div class="transcribernote"> +<h2>Colofon</h2> +<h3>Beschikbaarheid</h3> +<p>Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het +kopieeren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op www.gutenberg.org + +</p> +<p>Deze tekst is ontleend aan “De Aarde en haar volken,” Jaargang 1918. + +</p> +<p>This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give +it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org + +</p> +<h3>Codering</h3> +<p>Dit bestand is in de oude spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het einde van +de regel zijn hersteld. + +</p> +<p>Hoewel in dit werk laag liggende aanhalingstekens openen worden gebruikt, zijn deze gecodeerd met “. + +</p> +<h3>Documentgeschiedenis</h3> +<ul> +<li>09-DEC-2006 begonnen.</li> +</ul> +<h3>Verbeteringen</h3> +<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p> +<table width="75%"> +<tr> +<th>Plaats</th> +<th>Bron</th> +<th>Verbetering</th> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e488">Bladzijde 152</a></td> +<td width="40%">,</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e538">Bladzijde 155</a></td> +<td width="40%">mijningieur</td> +<td width="40%">mijningenieur</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e876">Bladzijde 165</a></td> +<td width="40%">Rouffaer-rivier</td> +<td width="40%">Rouffaerrivier</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e993">Bladzijde 168</a></td> +<td width="40%">nur</td> +<td width="40%">uur</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1260">Bladzijde 174</a></td> +<td width="40%">panoramaschetssn</td> +<td width="40%">panoramaschetsen</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1430">Bladzijde 178</a></td> +<td width="40%">van</td> +<td width="40%">Van</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1683">Bladzijde 185</a></td> +<td width="40%">Ambom</td> +<td width="40%">Ambon</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1704">Bladzijde 186</a></td> +<td width="40%">Luit-ter-zee</td> +<td width="40%">Luit.-ter-zee</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1822">Bladzijde 187</a></td> +<td width="40%">depots</td> +<td width="40%">depôts</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1880">Bladzijde 188</a></td> +<td width="40%">;</td> +<td width="40%">:</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1901">Bladzijde 188</a></td> +<td width="40%">sergant</td> +<td width="40%">sergeant</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e1950">Bladzijde 189</a></td> +<td width="40%"> +[<i>Niet in bron</i>] + +</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e2014">Bladzijde 190</a></td> +<td width="40%">terug terug</td> +<td width="40%">terug</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e2194">Bladzijde 194</a></td> +<td width="40%"> +[<i>Niet in bron</i>] + +</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e2218">Bladzijde 195</a></td> +<td width="40%">onderoffiicier</td> +<td width="40%">onderofficier</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e2333">Bladzijde 199</a></td> +<td width="40%"> +[<i>Niet in bron</i>] + +</td> +<td width="40%">.</td> +</tr> +<tr> +<td width="20%"><a href="#d0e2504">Bladzijde 206</a></td> +<td width="40%">verhouding</td> +<td width="40%">verhoudingen</td> +</tr> +</table> +</div> +</div> + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Nieuw-Guinee en de exploratie der +"Meervlakte", by J. W. Langeler and L. A. C. M. Doorman + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK NIEUW-GUINEE *** + +***** This file should be named 20167-h.htm or 20167-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + https://www.gutenberg.org/2/0/1/6/20167/ + +Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed +Proofreading Team at https://www.pgdp.net/ + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +https://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at https://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +https://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at https://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit https://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: https://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + https://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> diff --git a/20167-h/images/in1918-141.gif b/20167-h/images/in1918-141.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f6ce790 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/in1918-141.gif diff --git a/20167-h/images/o1918-168.gif b/20167-h/images/o1918-168.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3aa8539 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/o1918-168.gif diff --git a/20167-h/images/o1918-208.gif b/20167-h/images/o1918-208.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..342204e --- /dev/null +++ b/20167-h/images/o1918-208.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-141.gif b/20167-h/images/p1918-141.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..52edf64 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-141.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-141h.gif b/20167-h/images/p1918-141h.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..2e56f96 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-141h.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-143.gif b/20167-h/images/p1918-143.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..19e7b63 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-143.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-143h.gif b/20167-h/images/p1918-143h.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..58326f7 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-143h.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-145.jpg b/20167-h/images/p1918-145.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8efe2b9 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-145.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-147-1.jpg b/20167-h/images/p1918-147-1.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5b40263 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-147-1.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-147-2.jpg b/20167-h/images/p1918-147-2.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..09f544a --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-147-2.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-148.jpg b/20167-h/images/p1918-148.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0f9ee9a --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-148.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-149.jpg b/20167-h/images/p1918-149.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6e2fb64 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-149.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-151.jpg b/20167-h/images/p1918-151.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..af6185e --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-151.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-152.jpg b/20167-h/images/p1918-152.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..9b270c2 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-152.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-153.jpg b/20167-h/images/p1918-153.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0c8e03d --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-153.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-154-1.jpg b/20167-h/images/p1918-154-1.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..671ab80 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-154-1.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-154-2.jpg b/20167-h/images/p1918-154-2.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..cf7bed2 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-154-2.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-155.jpg b/20167-h/images/p1918-155.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..622f99f --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-155.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-156.jpg b/20167-h/images/p1918-156.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..996a95f --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-156.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-157.jpg b/20167-h/images/p1918-157.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6345988 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-157.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-158.jpg b/20167-h/images/p1918-158.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a48b0a3 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-158.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-159.jpg b/20167-h/images/p1918-159.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f06fde6 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-159.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-160.jpg b/20167-h/images/p1918-160.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..154b013 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-160.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-161.jpg b/20167-h/images/p1918-161.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..25f0e39 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-161.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-164.jpg b/20167-h/images/p1918-164.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..234bcee --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-164.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-165.jpg b/20167-h/images/p1918-165.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..532c012 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-165.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-167.jpg b/20167-h/images/p1918-167.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3d860df --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-167.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-168.jpg b/20167-h/images/p1918-168.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..76ad616 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-168.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-169.jpg b/20167-h/images/p1918-169.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..6c006f7 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-169.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-172.jpg b/20167-h/images/p1918-172.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..e753b89 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-172.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-173.jpg b/20167-h/images/p1918-173.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3d40cdf --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-173.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-175.jpg b/20167-h/images/p1918-175.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7c5d761 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-175.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-176.jpg b/20167-h/images/p1918-176.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..aba9cdc --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-176.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-177.jpg b/20167-h/images/p1918-177.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c9b860b --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-177.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-179.jpg b/20167-h/images/p1918-179.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c0df0c2 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-179.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-180.jpg b/20167-h/images/p1918-180.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..52dd673 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-180.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-181.jpg b/20167-h/images/p1918-181.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..795adf0 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-181.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-184.jpg b/20167-h/images/p1918-184.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ffe7560 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-184.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-185.jpg b/20167-h/images/p1918-185.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..26c40d1 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-185.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-188.jpg b/20167-h/images/p1918-188.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5ade2b9 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-188.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-189.jpg b/20167-h/images/p1918-189.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7b1451f --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-189.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-191.jpg b/20167-h/images/p1918-191.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..eab64ec --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-191.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-192.jpg b/20167-h/images/p1918-192.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..899e0e2 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-192.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-193.jpg b/20167-h/images/p1918-193.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..183b9e5 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-193.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-195-1.jpg b/20167-h/images/p1918-195-1.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..c9801bd --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-195-1.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-195-2.jpg b/20167-h/images/p1918-195-2.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..f861971 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-195-2.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-196.jpg b/20167-h/images/p1918-196.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3569412 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-196.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-197.jpg b/20167-h/images/p1918-197.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..114dbf1 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-197.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-200.jpg b/20167-h/images/p1918-200.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..756076b --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-200.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-201.jpg b/20167-h/images/p1918-201.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..20b8e65 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-201.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-202.gif b/20167-h/images/p1918-202.gif Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ae31607 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-202.gif diff --git a/20167-h/images/p1918-204.jpg b/20167-h/images/p1918-204.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3f427df --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-204.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-205.jpg b/20167-h/images/p1918-205.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..65e1dd6 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-205.jpg diff --git a/20167-h/images/p1918-208.jpg b/20167-h/images/p1918-208.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..1065413 --- /dev/null +++ b/20167-h/images/p1918-208.jpg |
