201 files changed, 8359 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/27800-8.txt b/27800-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..a24bb8e
--- /dev/null
+++ b/27800-8.txt
@@ -0,0 +1,4362 @@
+The Project Gutenberg EBook of Brieven uit en over Amerika, by 
+Carel Victor Gerritsen and Aletta Henriette Jacobs
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Brieven uit en over Amerika
+
+Author: Carel Victor Gerritsen
+        Aletta Henriette Jacobs
+
+Release Date: January 13, 2009 [EBook #27800]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BRIEVEN UIT EN OVER AMERIKA ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+
+
+                      Brieven uit en over Amerika
+
+                                  Door
+
+                            C. V. Gerritsen
+
+                                   En
+
+                         Dr. Aletta H. Jacobs.
+
+
+
+                    F. van Rossen--1906--Amsterdam.
+
+
+
+
+
+
+VOORWOORD.
+
+
+De brieven door mijn echtgenoot, op onze reis door verschillende
+Staten van Noord-Amerika in 1904 voor het Algemeen Handelsblad alhier
+geschreven, hebben blijkbaar de belangstelling van velen gewekt, want
+nog steeds ontvang ik van wijd en zijd aanvragen om inlichtingen. Het
+is om die reden, dat ik tot de uitgave er van besloot; zij zijn dan
+gemakkelijker te raadplegen voor hen, die naar Amerika willen gaan,
+of die van Amerika en Amerikaansche toestanden wat wenschen te weten.
+
+Ik kan evenwel niet nalaten bij deze uitgave te vermelden, hoezeer
+de schrijver het betreurde, dat hij bij het schrijven gehouden was
+te blijven binnen de afmetingen van een dagbladcorrespondentie, omdat
+daardoor zooveel over sociale toestanden en sociale instellingen, over
+de verhouding van werkgever tot werkvolk, over de arbeidersbeweging in
+'t algemeen, over het onderwijs, het bankwezen, over volksbibliotheken
+enz. waarvan hij uitgebreide aanteekeningen had gemaakt, onvermeld
+moest blijven. Hij had zich dan ook vast voorgenomen, na afloop der
+verkiezingsdrukte, nog te schrijven over eenige van deze onderwerpen,
+die hem in Amerika in een nieuw licht waren verschenen; maar ...... ook
+dat werk moest, bij zooveel meer, ongedaan blijven.
+
+Zooals trouwens steeds op ontspanningsreizen, wekte ook in Amerika,
+de zedelijke en stoffelijke ontwikkeling van land en volk voornamelijk
+zijne belangstelling. Hiervan zich goed op de hoogte te stellen en voor
+zoover mogelijk de verkregen kennis dienstbaar te maken aan het belang
+van eigen land en landgenooten, daarvoor was hem geen moeite te groot,
+geen tijd te kostbaar. Van dien geest getuigen ook deze, zijne brieven.
+
+Eenige, gedurende onze reis door mij geschreven artikelen, in andere
+bladen verschenen, heb ik er bijgevoegd. Zij handelen grootendeels
+over andere onderwerpen en kunnen als aanvulling dienen.
+
+
+Amsterdam, December 1905.                              ALETTA H. JACOBS.
+
+
+
+
+
+
+BRIEVEN UIT EN OVER AMERIKA.
+
+
+I.
+
+
+                                                           2 Sept. 1904.
+
+
+De indrukken door mij verkregen van het leven en van het volk in
+Amerika ga ik melden. Doch vooraf een korte inleiding.
+
+Ik zou voor het eerst Amerika bezoeken; voor het eerst een zeereis van
+eenige dagen maken. Geen wonder dus dat ik, wetende hoe vatbaar ik ben
+voor zeeziekte, tegen die reis heb opgezien. Toch is gelukkig gebleken
+dat deze vrees ongegrond was. De bouw en de inrichting der groote
+booten op Amerika geven dezen een vastheid die de kans op zeeziekte
+tot een minimum reduceert, zoodat dan ook bij een tamelijk sterke
+bries en beweeglijke zee, op de "Potsdam" weinig of geen schatting
+aan de visschen werd betaald.
+
+Welk oneindig genot biedt dan zulk een zeereis! De pracht der zee
+met haar onophoudelijke veranderingen van kleur en beweging en haar
+frissche bries soms afgewisseld door bijna volkomen afwezigheid van
+wind, behoudens het koeltje dat de 15 mijlen vaart, waarmede het schip
+zich voortbewoog, veroorzaakte, deed werkelijk niet naar het einde
+der reis verlangen. Integendeel. Naarmate de dagen heensnelden werd
+het verlangen naar het einde der reis minder. En dit was niet mijn
+persoonlijk gevoelen, maar dat van nagenoeg de meesten der eerste
+klas-reizigers.
+
+Wij waren op een mooi schip: de "Potsdam" van de Holland-Amerika lijn;
+het personeel van den hoogste tot den laagste in rang, putte zich
+uit in voorkomendheid en goede zorgen voor de passagiers. En kaptein
+Stenger was een voorbeeld van opgewektheid en jovialiteit. De tafel was
+uitmuntend; van den eersten tot den laatsten dag werden wij onthaald
+op de smakelijkste spijzen en op de fijnste vruchten. De Hollandsche
+zindelijkheid werd overal betracht. Voeg bij dit alles een prettig
+gezelschap, dat de dagen deed heenvliegen, en men kan denken welke
+indruk mij van deze eerste zeereis is bijgebleven.
+
+Aan boord heerschte algemeen een aangename opgewekte geest. Het gros
+der bijna 200 eerste klas passagiers bestond uit Amerikanen, overigens
+Hollanders en enkele Duitschers en Franschen--geen Engelschen. Het
+bleek mij uit de gesprekken met Amerikanen aan boord en later ook hier
+in Amerika dat de Holland-Amerikalijn, en in 't bijzonder kapitein
+Stenger, zich mogen verheugen in eene bijzondere populariteit
+bij de Amerikanen. Het trof al bijzonder gelukkig dat wij onzen
+voortreffelijken consul-generaal, den heer Planten, die reeds meer
+dan 25 jaar op zoo uitnemende wijze de belangen onzer Nederlanders
+te New-York voorstaat, tot onze mede-passagiers mochten rekenen. Met
+groote voorkomendheid interesseerde hij zich voor het doel van ieders
+reis naar de Nieuwe Wereld en van den ochtend tot den avond was hij
+voor de Nederlanders de welwillende vraagbaak, onvermoeid in het
+geven van nuttige wenken en inlichtingen.
+
+Met den heer Grevers, van Amsterdam, die als
+regeerings-vertegenwoordiger het congres van tandheelkundigen te
+St. Louis ging bijwonen, en den heer Martens, van 's-Hage, gedelegeerd
+lid der Regeeringscommissie voor de schoone kunst, die als lid der
+jury naar St. Louis trok, vormde hij het trio officieele personen
+dat naast den kapitein van het schip bij de maaltijden aan het hoofd
+van de tafel was gezeten. Hetzelfde trio dat met den kapitein een
+verrukkelijken feestavond organiseerde.
+
+Het toeval wilde namelijk dat eenige Hollandsche en Amerikaansche
+artisten zich bevonden onder de passagiers.
+
+Op uitnoodiging van genoemd comité werden zij bereid bevonden, ten bate
+van de Zuidhollandsche Maatschappij tot redding van schipbreukelingen,
+hun talenten ten beste te geven. Verdienstelijk was o.a. een voordracht
+van den bekenden Amerikaanschen komiek Edwards, maar het meeste
+applaus, de grootste toejuiching viel Mevr. Coïni-Francisca ten deel,
+onze bekende zangeres van de Nederlandsche Opera die, van Amerika
+geboortig, naar haar vaderland terugkeert om daar als solo-zangeres
+de lauweren en de dollars te oogsten, die haar zoo rechtmatig toekomen.
+
+Te lang is mij de reis, die van Boulogne naar New-York 10 etmalen
+duurde, niet gevallen, maar voor hen die, om welke reden ook, niet
+gaarne zoo lang onderweg zijn, en dat zijn verreweg de meesten, duurt
+zij te lang. Ik heb dat in de laatste dagen bij herhaling gehoord. Ik
+heb Belgen, Zwitsers en Franschen gesproken, die mij verzekerden met
+de Holland-Amerika-lijn niet te zijn overgekomen, omdat de booten er
+te lang over doen.
+
+De Amerikaansche bladen meldden de vorige week met veel ophef de
+aankomst van de "Kaiser Wilhelm II" der Norddeutsche Lloyd na een
+reis van Cherbourg naar New-York in 5 1/2 etmaal, dus bijna de helft
+van den duur der "Potsdam"-reis.
+
+Indien onze wakkere directie te Rotterdam, op den duur bij de
+populariteit der lijn, ook het drukke passagiers-verkeer wil behouden,
+zal zij m.i. op middelen bedacht moeten zijn om de "snelvaarders"
+in den duur van de vaart zoo niet te overtroeven, dan toch minstens
+nabij te komen.
+
+En daarvoor biedt, als ik mij niet bedrieg, een nieuwe Amerikaansche
+constructie der stoommachine de gelegenheid. Ik zal mij aan eene
+beschrijving dezer nieuwe constructie, voor de aanwending van stoom en
+electriciteit niet wagen, doch alleen vermelden tot welke conclusie
+een vakblad na de bespreking der "Turbine" kwam. "De electrische
+generatoren van zeer hooge spanning--zegt bedoeld blad--zijn zoo
+omvangrijk geworden, dat zij de grens van mogelijke constructie en van
+beschikbare ruimte nagenoeg bereikt hebben. En toch blijft de vraag
+naar steeds krachtiger werktuigen aanhouden. Spoed en kracht gaan in
+deze hand aan hand. De groote regeneratoren werden voortgedreven met
+den spoed als de monstermachines ze konden drijven. Toen dit punt
+bereikt was, was men met de geleidelijk zich ontwikkeld hebbende
+turbine gereed. Met een turbine, die 750 wendingen maakt in de
+minuut, is het mogelijk van een kleinen electrischen generator eene
+hoeveelheid electrische energie te verkrijgen, als voorheen slechts
+van een oneindig veel grootere machine kon verkregen worden."
+
+Uit hetzelfde blad vernam ik dat hier "turbines" in werking zijn
+van 6500 paardenkracht, maar voegt het er bij, dit is nog slechts
+een begin.
+
+Indien het nu waar is dat deze machines minder aan slijtage onderhevig
+zijn, minder dan de helft van oppervlakte in een schip noodig hebben,
+en minder aan brandstof kosten, voordeelen die wellicht alleen door de
+ervaring zijn te constateeren, dan zullen toch zij die er het eerst
+bij zijn om ze op hun schepen aan te brengen, hun concurrenten het
+hoofd kunnen bieden en het passagiers-vervoer tot zich trekken.
+
+De "Kaiser Wilhelm II", waarvan ik hierboven sprak, heeft machines
+van 40.000 paardenkracht. De Cunard-line laat nu booten bouwen met
+de nieuwe verticale turbines en zal dan met 60.000 paardenkracht
+stoomen. Deze zullen de reis dan stellig in nog minder dan 5 1/2 dag
+doen. En wat zeker het grootste voordeel van deze vinding kan genoemd
+worden, is de afwezigheid van vibratie, waaraan de tegenwoordige
+snelvaarders met de oude machineconstructie mank gaan.
+
+Dit alles zal, daarvan ben ik overtuigd, het bestuur der
+Holland-Amerika-lijn wel weten; maar het Nederlandsche publiek moet het
+ook weten, opdat het kan nagaan of de reederijen, waarop het terecht
+trots gaat, wel steeds de voortvarendheid aan den dag leggen, noodig
+om aan de spits te blijven van het bedrijf dat zij uitoefenen. Indien
+te eeniger tijd, om redenen buiten het bedrijf gelegen, deze echt
+Nederlandsche onderneming zou moeten worden opgegeven, laat het dan
+toch vooral niet zijn, omdat de aartsvaderlijke voorzichtigheid die
+o zoo gaarne "de kat uit den boom" kijkt, ons achteraan deed komen
+in den wereld-strijd voor de verkeerswegen op zee. Hier, waar wij de
+eerste plaats behoorden in te nemen!
+
+
+
+En nu de eerste indrukken bij mijn aankomst in New-York. Eerlijk
+gezegd heeft deze wereldstad op mij niet dien overweldigenden indruk
+gemaakt als ik er van verwachtte. Zeker, New-York met zijn 3 1/2
+millioen inwoners is een ontzaglijk groote stad, waar men zich
+van boven- en ondergrondsche treinen en electrische trammen heeft
+te bedienen om zich naar verschillende deelen der stad te begeven,
+maar dat indrukwekkende verkeer dat men op sommige punten in de City
+van Londen heeft, ziet men hier niet. Daarbij komt natuurlijk, dat
+mijne verwachting na het lezen van de opgesmukte verhalen over deze
+wereldstad, wel wat hoog gespannen was.
+
+Aan de sporadisch opdoemende hooge gebouwen van 20 tot 30 verdiepingen,
+raakt het oog spoedig gewend. Na eenige dagen moet men er op gewezen
+worden, of men gaat ze voorbij zonder ze op te merken. En toch, wat
+huist er niet in zoo'n kollossus! Er zijn hotels met meer dan duizend
+kamers en in sommige dier steenblokken van de benedenstad--de plaats
+der business-menschen--worden vier honderd kantoren van verschillende
+firma's ondergebracht.
+
+Nu bestaat bij de beoefenaars van hetzelfde of van een aanverwant vak
+de gewoonte om hun kantoor in elkanders buurt zoo mogelijk in hetzelfde
+gebouw te huren met het gevolg dat een deel van het personenverkeer,
+dat anders in de straat zou terecht komen, nu zich afspeelt binnen
+de muren van het groote gebouw. Wanneer men in zoo'n gebouw gebruik
+maakt van een der vele liften, dan bemerkt men al dadelijk uit het
+groote aantal personen dat blootshoofds en in kantoor-jas op alle
+verdiepingen in en uit de liften vliegt, van hoe groote beteekenis
+het verkeer in het gebouw zelf is.
+
+Dat die gebouwen hooger zijn dan zij van de straat gezien lijken,
+bemerkte ik bij een bezoek op 'n kantoor op de 23e verdieping. Ik kwam
+naar boven met een lift in 3 seconden. Toen, van uit het kantoor, zag
+men over de huizen en kerktorens heen, over de reuzen-stad zoo ver
+het oog reikte. Het is verboden zachte steenkolen te stoken, zoodat
+men in de hoogere sferen, van den rook uit de duizenden schoorsteenen
+die men onder zich ziet, geen last heeft. Ieder stookt hier anthraciet,
+dat witte wollige wolkjes uit de schoorsteenen doet stijgen en waarvan
+men mij verklaarde, volstrekt geen last te hebben.
+
+Behalve van de "elevated" trams--een 10 meter hoog gebouwde electrische
+tramlijn--wordt hier ook van de gewone electrische tram die door de
+straten loopt, ontzaglijk veel gebruik gemaakt. Het ondergrondsche
+systeem is hier ook toegepast. In sommige voorsteden van New-York
+heeft men ook het Trolly-systeem in gebruik. Het tarief is uniform
+5 cents met overstapjes op de zijlijnen (niet voor retour) en de
+trams loopen zoo menigvuldig, dat niemand er tegen opziet even
+te wachten als de eerstkomende wagen wat overvol is, hetgeen niet
+zelden gebeurt. Bij een verkeer als dat te New-York, blijkt de meest
+doeltreffende exploitatie wel te zijn, een spoedig op elkander doen
+volgen der wagens. De menschen willen niet wachten, tenminste niet
+lang, en het schijnt mij dat in die richting ook de exploitatie te
+Amsterdam dient te geschieden. Wanneer dan nog een zoo eenvoudig
+mogelijk tarief, dat weinig controle vereischt, kan worden ingevoerd,
+dan zullen onze Amsterdammers, als kinderen van hun tijd, evengoed
+in de trams gelokt worden als dit hier en elders geschiedt.
+
+Wat de bestrating aangaat, die is al evenals bij ons hier en daar goed,
+maar volstrekt niet boven bedenking. Niettegenstaande New-York over
+ruime middelen kan beschikken is niettemin de bestrating op sommige
+plaatsen in deplorabelen toestand. In enkele voorname straten zelfs
+vindt men in 't asphaltplaveisel kuilen, zooals ik zeker weet, dat
+er in de Amsterdamsche bestrating nergens te vinden zijn. En de keien
+liggen op sommige pleinen in 't midden der stad minstens even hobbelig
+als bij ons in de buitenwijken. Laat dit mijn collega's van den Raad
+tot troost dienen, die nu met de behandeling der begrooting voor 1905
+in de afdeelingen zich onledig houden en de periodiek terugkeerende
+jeremiaden over de bestrating, ongetwijfeld niet achterwege zullen
+laten.
+
+Er is mij nog iets opgevallen in de straten, dat er namelijk des avonds
+talrijke menschenmassa's voor sommige groote hotels staan, die mij
+bleken gasten van het hotel te zijn. Zij weten met hun avonden geen
+raad. Het is te vroeg om naar bed te gaan en zoo men niet naar een
+theater of tingel-tangel gaat, biedt New-York geen andere gelegenheid
+voor den vreemdeling om z'n avond door te brengen, als de vestibule
+van het hotel, of, als het daar zooals thans te warm is, den trottoir
+vóór het hotel.
+
+Voor een groot hotel in Broadway, de voornaamste straat van New-York,
+wat het verkeer aangaat, waar gewoonlijk handelsreizigers logeeren,
+stond 's avonds een paar honderd of meer gasten op den trottoir. Men
+heeft hier niet, zooals in Europa, cafés waar men den avond kan
+doorbrengen onder het lezen van couranten of illustraties en het
+gebruik van een glas bier. Een agent van politie, wien ik vroeg
+waarom al die menschen daar stonden, en die het mij meedeelde, voegde
+er bij dat hij soms tegen die heeren moest optreden, omdat zij het
+geregeld verkeer op de straat belemmerden. Het deed mij denken aan
+onze Kalverstraat bij den Dam op Maandag. Echter met dit verschil,
+dat men hier niet de trottoirs misbruikt om kringetjes te spuwen met
+aftreksel van tabak. Hier is in alle openbare plaatsen het spuwen
+streng verboden. Op de stoombooten, in de treinen, in de trams,
+in openbare gebouwen, overal wordt er aan herinnerd, dat het spuwen
+op den vloer strafbaar gesteld is en streng vervolgd wordt. Ik heb
+dan ook nog niet gezien dat men het deed en ben stellig overtuigd,
+dat hier de wetgever door een strenge bepaling er niet weinig toe
+bijgedragen heeft om de Amerikanen, de onhygiënische gewoonte van
+spuwen, althans in New-York, af te leeren.
+
+Wanneer zal men er bij ons toe komen het spuwen op den vloer
+in theaters, trams, booten, scholen enz. te verbieden en bij
+politieverordering strafbaar te stellen? Ligt het niet op den weg
+onzer gezondheidsraden daartoe het initiatief te nemen?
+
+Ik wil de lezers niet afschrikken van het volgen mijner artikelen,
+en zal dus hier afbreken met de belofte dat ik zal trachten in een
+volgend opstel het wat korter te maken.
+
+
+
+
+
+II.
+
+
+                                                                 6 Sept.
+
+
+Van de Nederlandsche reederijen is het niet de Holland-Amerika-lijn
+alleen, die door vreemden ondernemingsgeest, speciaal van Amerikanen,
+tot groote waakzaamheid wordt aangezet. Andere reederijen, waarop wij
+Nederlanders niet minder trotsch zijn dan op die van de eerstgenoemde
+lijn, worden met zware concurrentie bedreigd. Ik bedoel die onzer
+stoomvaart-lijnen op Ned.-Indië.
+
+De "Northern Pacific Rail Road", een dier financieel zoo machtige
+spoorwegmaatschappijen van Amerika, die bergen verzetten ter bereiking
+van haar doel, heeft Seattle, de gunstig gelegen haven aan den Stillen
+Oceaan, tot operatieplaats gekozen voor den aanvoer van goederen van
+Japan. Een paar groote schepen van deze maatschappij zijn of komen
+binnenkort in de vaart en zullen tot elken prijs de goederen over
+die lijn vervoeren, ten einde daarmede weer het spoorwegverkeer op
+de Northern Pacific te voeden. Wat zoo'n concurrentie zeggen wil,
+weten wij maar al te goed. Desnoods vervoert men, om toch maar te
+slagen, de goederen gratis en nog bovendien in Amerika tegen verlaagd
+spoorwegtarief.
+
+Welke weg zullen nu in de toekomst onze Nederl. Indische producten
+nemen, voorzoover deze bestemd zijn of gekocht worden voor Amerika?
+
+Ziedaar een zeer ernstige vraag, die onder de oogen moet worden
+gezien, nu met de stoomvaartlijn van Java op Japan en van daar naar
+Seattle, die producten wel eens heel wat goedkooper op hun plaats
+van bestemming zouden kunnen worden gebracht, dan nu geschiedt
+met de stoomvaartlijnen van Indië naar Europeesche havens en van
+daar naar Amerika. En voor onze stad heeft deze quaestie nog meer
+beteekenis, omdat het voornaamste stapelproduct haar wel eens kon
+ontvallen. Indien toch te eeniger tijd de concurrentie in Amerika er
+in slaagt, het vervoer der Indische producten over Japan en Seattle
+te leiden, zal het niet lang duren of onze tabaksmarkt zal, evenals
+weleer onze rietsuikermarkt, uit Amsterdam verdwijnen. De beteekenis
+van dit vraagstuk voor ons land, werd door den wakkeren voorzitter
+van de Nederlandsche Kamer van Koophandel hier te New-York, den heer
+D. G. Boissevain, ingezien en maatregelen werden door hem genomen om
+belanghebbenden bij den Nederlandschen handel in staat te stellen, uit
+eigen waarneming den omvang van het dreigend gevaar te leeren kennen.
+
+Hij trad in overleg met den voorzitter van de "Northern Pacific"
+spoorwegmaatschappij en wist te bewerken, dat twee wagens (voor 60
+personen) beschikbaar gesteld werden om belanghebbenden in Nederland
+in staat te stellen, kosteloos--wat het vervoer betreft--de reis te
+doen maken over haar lijn, dwars door Amerika naar den Stillen Oceaan
+en terug. Door alle bladen in Nederland is dit enkele maanden geleden
+bekend gemaakt, maar de deelneming van uit Nederland bleek zoo miniem,
+dat van het royaal aanbod der maatschappij moest worden afgezien.
+
+Ik betreur dit resultaat in hooge mate. Niet alleen om den ijverigen
+voorzitter der Nederl. Kamer van Koophandel alhier, maar ook om onzen
+handel in Nederland. Men behoeft hier slechts eenige dagen te hebben
+rondgezien om te beseffen, met welke energie door het Amerikaansche
+volk wordt gestreefd naar het commercieele en industrieele overwicht in
+het wereldverkeer. Indien het jonger geslacht in Nederland niet goed
+maakt wat zijn onmiddellijke voorgangers helaas verzuimden, dat het
+namelijk de wereld ingaat om nieuwe wegen van het goederenverkeer te
+leeren kennen en op te sporen, dan staat het te vreezen dat onze natie
+eerder dan verwacht schijnt te worden, op dit gebied niet meer wordt
+medegeteld. De Nederl. Kamer van Koophandel alhier, die blijkens haar
+eerste jaarverslag, zoo gaarne wordt aangezocht om raad en bijstand
+voor alles wat strekken kan tot grooter deelneming in Nederland aan
+het goederenverkeer met en in Amerika, die Kamer geve men handen vol
+werk en drale niet haar tusschenkomst in te roepen.
+
+Is het echter wel goed gezien van onze Regeering, om het waken
+over deze groote volksbelangen, die zoo voortdurende en zoo groote
+persoonlijke toewijding eischen, over te laten aan personen, die
+belangloos zich daarvoor beschikbaar stellen, maar van wie men dan ook
+niet meer kan vergen, dan wat zij vrijwillig en naar eigen believen
+wenschen te praesteeren? Het antwoord op die vraag kan m.i. niet
+twijfelachtig zijn.
+
+Voor ons land acht ik het onverantwoordelijk, dat men dit op een koopje
+doet in de hoofdstad van Amerika, waar onze handel, onze nijverheid,
+onze landbouw en onze scheepvaart zoo groote belangen heeft voor te
+staan en te bevorderen. De verdienstelijke consul-generaal, waarvan
+ik in mijn vorig schrijven gewaagde, vervult zijn betrekking reeds
+jarenlang zonder daarvoor bezoldiging te ontvangen. De consul ontvangt
+evenmin salaris. Voor een paar ambtenaren wordt een karig bureau-geld
+vergoed. Is dat nu zooals het behoort, in onzen tijd van aanhoudenden
+economischen strijd tusschen de volkeren en dan nog wel ter plaatse
+van het brandpunt van dien strijd?
+
+Het ligt immers voor de hand dat geen geld beter besteed wordt dan dat,
+uitgegeven voor een staf goed-bezoldigde ambtenaren, op de hoogte van
+hun taak en rusteloos werkzaam om onze handels-relatiën met Amerika
+te bevorderen. Richtte men zóó ons consulaat alhier in, dan zou men
+kunnen eischen, wat nu erkentelijk en met gratie door onze Regeering
+wordt aanvaard. Wat echter aan onze fierheid noodzakelijkerwijze
+afbreuk moet doen.
+
+De wijze waarop in Amerika de handels- en nijverheidsbelangen
+van overheidswege worden behandeld, moge onze regeering waarlijk
+wel eens tot voorbeeld dienen. Zoo worden o.a. dagelijks door het
+ministerie van Handel en Arbeid gedrukt en op ruime schaal verspreid,
+de berichten die van de Consuls uit andere landen inkomen. Aan alle
+clubs en vereenigingen en groote werkgevers, die er om vragen, worden
+deze berichten gratis toegezonden, benevens aan de bladen die zich
+willen verbinden, die berichten geheel of geëxcerpeerd over te nemen.
+
+En men behoeft slechts een blik te werpen op die berichten,
+om overtuigd te worden van het groote belang dat handels- en
+nijverheidsondernemingen bij de spoedige kennisneming ervan hebben.
+
+"Statistische gegevens omtrent het goederen-vervoer op Duitsche
+spoorwegen"; "Aanbesteding van ijzeren bruggen in Mexico";
+"Expositie van automobielen te Plymouth"; "Zijde-industrie in Japan";
+"Productie van ijzer in Engeland"; "De oogst van citroenen op
+Sicilië"; "Aanbesteding van stoomkranen te La Rochelle (Frankrijk)";
+"Nieuwe wijze van staalfabrikatie in Australië"; "Bouw van een
+melk-poeder-fabriek in Frankrijk"; "Buizen voor waterleiding gevraagd
+te Victoria (Britsch Columbia)"; "De namaak van Amerikaansche schoenen
+in Perzië"; "Meelfabrieken zullen worden opgericht in Abyssinië";
+"Automobielen zullen voor de posterij in Denemarken worden
+aangeschaft", enz. enz.
+
+Men heeft hier niet maanden lang te wachten op de publicatie dezer
+officieele berichten en de regeering onthoudt zich ook van een oordeel
+over hetgeen dadelijk moet worden medegedeeld, en wat wel wachten
+kan om te worden opgenomen in het jaarverslag. Alles wordt dadelijk
+in de bekende officieele brochures van 1/2 à 1 vel druks weergegeven.
+
+
+
+Tot de navolgenswaardige sociale maatregelen van Amerika behoort
+ongetwijfeld het sluiten der kantoren en werkplaatsen des Zaterdags
+om 12 uur.
+
+De heilzame werking er van ziet men hier, wanneer men 's Zaterdags
+in de groote menschenstroomen, zich laat meevoeren naar goedkoope
+verblijfplaatsen aan 't water (de baai of de rivier), of naar parken
+in de onmiddellijke nabijheid van de metropolis. Den werkman en den
+beambte ziet men dan met het geheele gezin van dien vrijen middag
+gebruik maken.
+
+Zaterdag l.l. was ik er getuige van, hoe tienduizenden genoten van
+den prachtigen uitgestrekten dierentuin, vlak bij de stad in een
+heuvelachtige streek gelegen en voor ieder gratis toegankelijk. Het
+verbod bij sommige dieren om ze te voeden enz., werd stipt
+opgevolgd. In druk bezochte gebouwen, b.v. in dat der roofdieren en
+der apen, was van gedrang geen sprake. Welwillend schoof de een voor
+den ander wat opzij en als er geen plaats meer was, van waar wat te
+zien viel, werd geduldig gewacht.
+
+Het drukst was het voor de kooi van een Chimpansé en Orang Oetan,
+die elkander daar reeds 3 jaren gezelschap houden en een opgewektheid
+aan den dag legden, als ik nog nergens anders van die dieren heb
+gezien. Zij speelden met elkaâr.... net als menschenkinderen!
+
+In alle gebouwen weer het verbod om op den vloer te spuwen en op de
+veelvuldige banken in het park het verbod om dit op de voetpaden--die
+van asphalt zijn--te doen.
+
+De prachtige groote dierentuin met park, behoort aan een door de stad
+New-York gesubsidieerd wordend Zoölogisch Genootschap.
+
+Ik moet hier weer afbreken, ofschoon ik nog zooveel dat mij hier
+opviel, zou willen vermelden. De physionomie der bevolking, dat mengsel
+van zoovele natiën en rassen. Het leelijker type der mannen dan van
+de vrouwen. De dronkenschap. De nachtvlinders. De scherpe reuk der
+paarden-excrementen in de geasphalteerde straten bij deze warmte. De
+vele Hollandsche namen boven de winkels en op naam-platen der
+kantoren. De zucht der Amerikanen om zich van Hollandschen oorsprong
+te noemen. Het prachtige gebouw van "De Equitable" in Broadway met
+z'n rijke versieringen en z'n eenige, voor een ieder toegankelijke,
+bibliotheek. De overvolle trams en de galanterie der mannen, ook der
+arbeiders, om zonder een woord te zeggen te gaan staan om plaats te
+maken voor een dame. De dagbladen met hun sensatie-berichten. Al die
+onderwerpen moet ik verder onaangeroerd laten, omdat anders de lezer
+zijn geduld kon verliezen. En dat wil ik tot elken prijs trachten te
+voorkomen, nu ik nog zooveel onder zijn aandacht wensch te brengen.
+
+
+
+
+
+III.
+
+
+                                                                14 Sept.
+
+
+Even moet ik mijne artikelen, over Amerika en zijne bewoners,
+onderbreken met mededeelingen betreffende de Interparlementaire
+Conferentie, dezer dagen te St. Louis bij gelegenheid der
+Wereldtentoonstelling gehouden.
+
+Het schijnt mij niet overbodig in herinnering te brengen dat de
+"Union Interparlementaire pour l'Arbitrage et la paix" zooals
+de officieele titel luidt, eene internationale vereeniging is,
+van groepen van leden en oud-leden van parlementen, die ieder in
+eigen land zich geconstitueerd hebben, met het doel, te bevorderen
+dat in de wetgeving, of in tractaten met andere naties, bepalingen
+worden opgenomen, strekkende om alle geschillen aan de uitspraak van
+scheidsrechters te onderwerpen.
+
+In den beginne werd jaarlijks door de "Union" vergaderd in een der
+hoofdsteden van Europa; sedert 1900 evenwel, worden de vergaderingen
+niet meer zoo dikwerf belegd. Er zijn nu 17 groepen aangesloten,
+te zamen uitmakende over de 2000 leden. Deze behooren tot de meest
+uiteenloopende politieke richtingen; van den behoudendsten centrumman
+tot den vurigsten sociaal-democraat. In de laatste jaren hebben de
+verschillende landen, waar de vergadering werd gehouden, gewedijverd
+in het recipieeren der leden van de "Union" en hunne dames, met het
+gevolg dat de belangstelling voor die vergaderingen steeds toenam. De
+ontvangst te Budapest, daarna te Christiania, vervolgens te Weenen,
+was in één woord schitterend.
+
+En dit alles wordt nu nog overtroffen door Amerika, waarvan de
+volksvertegenwoordiging eene uitnoodiging zond, onder bijvoeging,
+dat de leden en hunne dames van 7 tot 24 September als gasten van
+het Amerikaansche volk zouden worden beschouwd.
+
+Ongeveer 250 personen hebben aan die uitnoodiging gehoor gegeven en
+deze maken nu kennis met de wijze waarop Amerika's bevolking die taak
+van gastvrouw vervult.
+
+De conferentie was voor 12, 13 en 14 September te St. Louis
+uitgeschreven, maar reeds den 6den Sept. trad de gastvrouw in functie
+en van dien datum af putten een aantal personen en comités zich uit,
+om den gasten het verblijf op Amerikaanschen bodem zoo aangenaam
+mogelijk te maken. De leden en hunne dames waren nog te New-York,
+toen zij op 6 September genoodigd werden voor een boot-tocht op de
+Hudson-rivier. Door het departement van Marine was een tweetal groote
+stoombooten beschikbaar gesteld, en het departement van Oorlog ontving
+de leden op een lunch te West-Point op de terreinen der zoo prachtig
+gelegen opleidingsschool voor officieren. Met een extra-trein keerde
+het gezelschap 's avonds laat naar New-York terug. Den volgenden
+ochtend, 9 uur, moesten allen gepakt en gezakt zich bevinden aan het
+station van den Pennsylvania Spoorweg, want van dáár zou de reis naar
+St. Louis aanvangen. Met twee extra treinen, elk samengesteld uit 10
+Pullman Cars, werd de reis volbracht.
+
+Na een paar uur sporens waren wij te Philadelphia. Het bestuur dier
+gemeente onthaalde het gezelschap op een lunch, een rit door de stad
+en haar prachtige omgeving, die ons op menig punt aan Zwitserland
+herinnerde, en eindelijk op een diner in den tuin van een dier groote
+clubs, waaraan elke stad in Amerika zoo rijk is.
+
+Toen wij 's avonds in onzen trein terugkeerden, waren de zitplaatsen
+in gemakkelijke bedden omgezet en sliepen wij spoedig in deze bijna
+geruischloos rijdende en goed veerende wagons.
+
+Toen wij ontwaakten waren we te Pittsburg en werden daar rondgeleid in
+twee der groote fabrieken van Carnegie. Het was voor ons, leeken, zeer
+interessant te zien hoe duizenden en nog eens duizenden daar werkten
+om de ijzererts om te zetten in spoorwegstaven of in stalen platen
+voor den scheepsbouw. Het is ongelooflijk zoo spoedig dat proces wordt
+afgewikkeld. Terwijl wij daar stonden zagen wij de bakken met gloeiend,
+vloeiend ijzer aanvoeren. Een op grooten afstand geplaatste arbeider
+deed door de beweging van een kruk die bakken omvallen in groote
+ronde reservoirs. Daarin werd de inhoud op nog hoogere temperatuur
+gebracht en een mengsel bijgevoegd dat het geheel tot de qualiteit
+van staal maakte, welke gewenscht werd. De gloeiend vloeiende inhoud
+ging daarna weer in langwerpige bakken. In enkele minuten was zij
+een stijf geworden wit-gloeiend langwerpig blok, anderhalven meter
+hoog en een meter in omtrek. Dat gloeiende blok werd weer machinaal
+onder werktuigen gebracht die het rekten tot het de dikte van een
+spoorstaaf had gekregen. Het was dan ruim twee spoorstaven lang. Met
+een scherpe machine werd in een oogwenk die staaf gesneden op de
+lengte die spoorstaven moeten hebben en de beide op maat gebrachte
+rails vielen kant en klaar naast het laatst gebruikte werktuig neer.
+
+Opvallend was het hoe weinig werklieden bij dit geheele proces werkzaam
+waren en hoe snel en nauwkeurig de werktuigen, die er bij gebruikt
+werden, in beweging kwamen.
+
+Men meene evenwel niet dat hier weinig personeel werkzaam was. In de 4
+fabrieken van The Carnegie Steelworks Company te Pittsburg zijn 28,000
+man werkzaam. Deze 4 fabrieken maken een deel uit van de groote trust,
+bekend onder den naam van The United States Steel Corporation.
+
+Ik had het voorrecht met een der hoofdbeambten van deze groote
+onderneming in aanraking te komen en vernam daardoor het een en ander
+van de verhouding tusschen werkgever en arbeider, dat mij van belang
+toeschijnt hier even te vermelden. Over de verhouding van kapitaal en
+arbeid in Amerika en over de arbeidersbeweging in het algemeen stel
+ik mij voor nog mededeelingen te doen, zoodra ik nog enkele leiders
+dier beweging zal hebben gesproken.
+
+Bedoelde beambte deelde mij mede, wat trouwens in een der werken
+van Carnegie is te vinden, dat deze als werkgever een organisatie
+van den arbeid niet erkent en daarvan bij onderhandelingen over den
+arbeidstoestand op zijn fabrieken niets wil weten.
+
+Hij gaat uit van de leer, dat een werkgever al het mogelijke behoort
+te doen om den toestand zijner werklieden te verbeteren, en dat hij
+met andere werklieden of leiders van werklieden daarbij niets te maken
+heeft. Willen de werklieden zijner fabrieken hun wensch tot verandering
+van toestanden op het werk te kennen geven, dan kunnen zij uit hun
+midden een comité benoemen, waarmede hij steeds bereid is in overleg
+te treden. Hoe hij zijn taak als werkgever opvat, bleek mij uit de vele
+instellingen, die hij ten behoeve van zijn personeel in het leven riep.
+
+Behalve schaft- en badlokalen, recreatiegebouwen, waaronder een
+uitgebreide bibliotheek, opleidingscholen e.d., is een fonds
+geformeerd, waaruit in geval van ongeval, ziekte of ouderdom de
+werklieden, zonder daartoe bij te dragen, een uitkeering ontvangen. Dit
+niet bijdragen der werklieden heeft daarom beteekenis, omdat op de
+fabrieken van Carnegie de hoogste loonen worden betaald. Bij ongeval
+ontvangt de ongehuwde man 75 (Amerik.) cents per dag, de gehuwde $1.40,
+zoolang de arts der fabriek hem niet voor werken geschikt houdt. Er
+is een groot aantal artsen aan de fabrieken verbonden, daar de
+werklieden vrije geneeskundige hulp erlangen. Bij overlijden ontvangt
+de weduwe duizend dollar en honderd dollar voor ieder kind. In geval
+van ziekte ontvangen zij eene uitkeering en in geval van ouderdom,
+na langer dan 12 jaren in dienst der onderneming te zijn geweest,
+ontvangt de man een pensioen gelijk aan 40% van het door hem genoten
+loon. Behalve hetgeen de onderneming als zoodanig stort in het fonds,
+draagt Carnegie daarin persoonlijk jaarlijks $ 200,000 bij en gaf
+hij bij de oprichting er van een som van $ 4 millioen. Een en ander
+stemt zeker tot groote ingenomenheid met hetgeen deze kolossus onder de
+fabrikanten doet ten behoeve van hen, die medewerken tot instandhouding
+en aangroeiïng van zijn onmetelijk fortuin. Maar laat het ons vooral
+niet blind maken voor het onjuiste in zijn systeem van bescherming
+zijner werklieden, hetwelk uitsluit dat zij als vrije individuen den
+weg kunnen behandelen, dien zij in het belang van zichzelf en van hunne
+medearbeiders noodig oordeelen ter bevordering van hunne belangen.
+
+Niet te erkennen de vakvereenigingen en daarmede niet te willen
+onderhandelen, moge voor het personeel van Carnegie niet erg zijn,
+omdat dit op zoo royale wijze door hem wordt bedacht; voor anderen,
+wier gevoelen jegens hun personeel niet van zoo groote sympathie
+getuigt, kan dat zeer schadelijke gevolgen voor de werklieden
+hebben. En daarvoor is dan Carnegie mede verantwoordelijk, want de
+minder goedgezinden onder zijn mede-ondernemers zullen zich op zijn
+stelsel beroepen, wanneer zij in geval van conflict met hun personeel,
+met de vakvereeniging niet te doen willen hebben. Natuurlijk om de
+niet uitgesproken overweging, dat zij hun werkvolk gemakkelijk onder
+den duim kunnen houden, indien zij met de vakvereeniging geen rekening
+behoeven te houden.
+
+Maar daarover in volgende opstellen. Alleen wil ik hier nog vermelden
+dat de skilled labor betaald wordt met van $ 3.50 per dag tot $ 10. En
+dat de unskilled labor $ 1.60 per dag ontvangt. Daarvoor zijn alleen
+een paar krachtige armen noodig en lust om 8 uren per etmaal te werken.
+
+Mij werd nog verzekerd dat immigranten, kersvers uit Europa aangekomen
+en die geen vak kennen, voor $ 1.60 in aanmerking komen en dat die
+aan deze fabrieken altijd plaatsing kunnen vinden.
+
+De skilled labor wordt hier veel door Duitschers, de unskilled door
+Hongaren en Polen verricht.
+
+Ik moet nu het doel onzer reis verder bespreken. Na een spoorwegrit
+van nog eens 20 uren, waren wij in St. Louis. Dáár werd het geheele
+gezelschap ingekwartierd in het groote "Southern Hotel". Het had
+heel wat voeten in den aard eer ieder zijn kamer en zijn bagage had,
+want de hotels hebben het nu natuurlijk heel druk en terwijl de
+"Parliamentaries", zooals wij hier kortweg genoemd worden, geholpen
+werden, stroomde het, aan de drie ingangen van dit ontzaglijk groot
+hotel, maar altijd weer nieuwe gasten, die elders geen onderkomen
+konden vinden.
+
+In het feestgebouw van het tentoonstellingsterrein, werd de
+interparlementaire unie geopend met een welkomstgroet van den
+vertegenwoordiger van President Roosevelt. In hartelijke woorden,
+geheel in overeenstemming met de royale ontvangst, gaf deze
+vertegenwoordiger van het hoofd van den Staat uiting aan diens
+gevoelens van sympathie voor het streven der "Interparliamentary
+Union".
+
+De eerste dag der zitting werd in beslag genomen door de rapporten
+der verschillende groepen, over de vorderingen in elk land gemaakt
+voor de vredes-idee. De bekende figuren: graaf Apponyi, Hon. Stanhope,
+Prof. Hoffmann,  John Lund, La Fontaine, Emile Vandervelde ontbraken
+niet op 't appèl.
+
+In de mededeelingen, die gedrukt worden en zeer belangrijk zullen
+blijken te zijn, met het oog op de vorderingen die de vredesidée
+overal maakte, ontbrak natuurlijk niet de herinnering aan het groote
+aandeel dat de Interparlementaire Unie heeft gehad in den stoot, die
+de bijeenroeping der regeerings-gevolmachtigden te 's-Gravenhage in
+1899 ten gevolge had.
+
+Den volgenden dag werd de zitting gewijd aan een voorstel van het
+Amerikaansche Parlementslid Burton, dat tot strekking had president
+Roosevelt uit te noodigen, alle landen bijeen te roepen voor een tweede
+vredes-conferentie, waar dan o.a. behandeld moet worden het recht der
+staten, die zich bij voorbaat neutraal verklaren bij verwikkeling
+tusschen andere staten; de beperking der legers; het sluiten van
+tractaten met de clausule van arbitrage ingeval van geschil.
+
+Dit vèr strekkend en gewichtig besluit werd met algemeene stemmen
+genomen, na een talentvolle zakelijke toelichting van den voorsteller
+en een met gloed uitgesproken ondersteuning van den groot-redenaar
+Apponyi.
+
+Dit besluit is inderdaad het glanspunt van de gehouden conferentie
+te noemen en zoo het tot resultaat mocht hebben, dat binnen niet al
+te langen tijd, een tweede Internationaal Vredes-congres der natiën
+wordt gehouden, dan zal zeker ieder den dag loven, waarop de ijverige
+talentvolle president dezer 12e conferentie Hon. Richard Barthold,
+de parlementariërs te Weenen het vorig jaar uitnoodigde om dit jaar
+naar St. Louis te komen.
+
+Ons Nederlanders deed het goed dat èn bij de toelichting van dit
+voorstel èn herhaaldelijk in de rapporten van den eersten dag der
+conferentie, hulde gebracht werd aan het verdrag in Februari van dit
+jaar tusschen Denemarken en Nederland gesloten.
+
+Onze regeering en die van Denemarken moeten wij dankbaar zijn dat
+zij door dit verdrag, dat als een voorbeeld anderen natiën werd
+voorgehouden, de eer van hun landen in het buitenland zoo waardiglijk
+hebben opgehouden.
+
+
+
+Alle geschillen, die niet door de diplomatie kunnen worden bijgelegd,
+zullen door het scheidsgerecht te 's Gravenhage moeten worden beslecht.
+
+Het verdrag is voor onbepaalden tijd gesloten en duurt nog een jaar
+voort na de opzegging er van door een der partijen.
+
+Iedere Staat, die daartoe den wensch te kennen geeft, kan er zich
+bij aansluiten.
+
+Bij de warme hulde aan deze overeenkomst gebracht door Mr. H. Louis
+Israëls in "l'Europeén" van 25 Juni 1904 sloten verschillende
+buitenlandsche sprekers van naam zich aan.
+
+De laatste dag was gewijd aan een voorstel van Zwitserland betreffende
+meer actief optreden der Unie; voorts werd bepaald dat de volgende
+conferentie te Brussel zal worden gehouden.
+
+Na de gewone plichtplegingen sluiting van de conferentie.
+
+Hedenavond gaat het gezelschap weer in de gereedstaande treinen,
+voor een bezoek aan Kansas-City, vervolgens Denver, waar het door
+den Staat Colorado zal worden ontvangen. Daarna uitstapjes naar de
+Rockey Mountains en dan terug over Chicago, Niagara Falls, Buffalo
+naar New-York.
+
+Alvorens Amerika te verlaten wordt een bezoek gebracht aan Washington,
+waar de President den leden der Unie eene audientie verleent.
+
+
+
+
+
+IV.
+
+
+                                                              Sept. 1904
+
+
+De Interparlementaire Vredesconferentie is uiteengegaan met de beste
+voornemens der leden om ieder in zijn kring te ijveren voor opheffing
+van den oorlog, door invoering van arbitrage voor alle geschillen,
+die zich tusschen de natiën zullen voordoen. Intusschen zal de
+vredespalm opnieuw in dit land gezwaaid worden in de eerste week van
+October. Dan zal namelijk te Boston de Internationale Vredesbond
+zijn jaarlijksch congres houden. Reeds nu wordt dat congres in de
+Amerikaansche couranten druk besproken. Daarbij ontbreekt het niet
+aan aanhalingen uit Jean de Bloch's uitnemend werk: "De toekomst van
+den oorlog in zijn technische, economische en politieke gevolgen". Het
+werk is in vele talen verschenen, zoover ik mij herinneren kan, niet
+in het Hollandsch. Dat is jammer, want het bevat beschouwingen die
+ook voor ons land groote waarde hebben. Wanneer men b.v. leest dat
+de oorlog niet alleen de meest onmenschelijke wijze is om geschillen
+tusschen natiën tot een einde te brengen, maar ook de kostbaarste,
+dan denken wij onwillekeurig aan onzen dertig-jarigen strijd met
+Atjeh. Laat men de offers aan menschen en aan leed van nagelaten
+familieleden buiten beschouwing, dan kan men toch zeker aannemen,
+dat met het geld, voor dezen oorlog uitgegeven, heel wat meer te
+bereiken was geweest langs vredelievenden weg, dan nu langs den weg
+van dood en vernieling werd verkregen. De Bloch zegt, m.i. terecht,
+dat heel wat minder oorlog zou worden gevoerd indien de natiën te
+voren zich rekenschap gaven van de financieele gevolgen, die er aan
+verbonden kunnen zijn. En ter illustratie noemt hij o.a. de kosten van
+den burgeroorlog in Amerika (tot vrijmaking der slaven). Die hebben
+5000 millioen dollar bedragen, terwijl alle slaven hadden kunnen
+worden vrijgekocht voor 800 millioen dollar. In plaats van duizend
+dollar per hoofd, heeft de vrijmaking door oorlog zes duizend dollar
+per hoofd gekost. En zou Rusland den oorlog met Japan zijn begonnen,
+indien het geweten had, welke kosten daaraan verbonden waren? Zou
+Engeland zich niet eenige malen bedacht hebben met het uitlokken van
+den oorlog in Zuid-Afrika, indien het geweten had welke ontzaglijke
+sommen daarmede gemoeid zouden zijn? Maar genoeg. Het geweten der
+natiën, dat in onzen tijd veel spoediger reageert op de geld-quaestie
+dan op eenige andere quaestie, is wakker geschud en heel gemakkelijk
+zal het den regeeringen niet vallen, het weder te doen indommelen.
+
+Na volbrachten arbeid was de ontspanning, die voor de leden der
+Interparlementaire Unie zou volgen, bijzonder welkom. Langs de
+"Burlington"-lijn ging het gezelschap met dezelfde treinen als
+die het brachten van St. Louis naar Kansas-City en van daar naar
+Denver. Men kan zich bij ons te lande moeilijk eene voorstelling maken
+van de lengte dezer spoorweglijn. De hoofdlijnen hebben namelijk een
+lengte van ruim 14.000 kilometer en de bijlijnen van 4000 kilometer,
+terwijl dagelijks daarop 950 treinen zich bewegen. Die lengte van
+lijnen vertegenwoordigt een afstand van St. Louis over den Oceaan
+naar Petersburg en terug.
+
+Over de 40.000 personen zijn bij deze enkele spoorwegmaatschappij
+werkzaam en 1300 locomotieven zijn in gebruik. Deze kolossale
+ontwikkeling--40 jaar geleden was het nog maar een kleine lijn met 54
+locomotieven--heeft het in de eerste plaats te danken aan de uitnemende
+keuze die het deed, bij de uitbreiding van haar net. Want in Amerika
+zijn het niet de keuter-boeren, die als pioniers der beschaving
+optreden, maar de spoorwegmaatschappijen. Deze leggen haar lijn door
+en naar gronden, waar nog niemand te voren een voet gezet heeft. Daarna
+begint de reclame om nederzettingen te lokken. Gelukt dit en blijkt de
+keuze der gronden een goede geweest te zijn, dan volgen spoedig andere
+en grootere waagstukken van denzelfden aard. Zoo is het gegaan met de
+"Burlington"-lijnen en met nagenoeg alle andere groote spoorweg-lijnen
+in Amerika. De "Burlington" heeft bovendien het voordeel gehad van
+eenige steden, aan haar lijn gelegen, tot groote ontwikkeling te zien
+komen. Zoo o.a. St. Louis, waarvan in dezen tijd zooveel geschreven
+is, in verband met de wereld-tentoonstelling. En zoo ook de stad,
+waarheen het gezelschap zich het eerst begaf: Kansas-City, evenals
+St.-Louis in den Staat Missouri gelegen. In 15 jaren is de bevolking
+van Kansas-City verdubbeld; zij bedraagt nu 300.000. De stad is door de
+groote slachterijen, die er in die jaren gekomen zijn, als slachtplaats
+de tweede in rang van Amerika. Chicago staat nog altijd bovenaan.
+
+
+
+De ingezetenen hadden door vrijwillige bijdragen het gemeentebestuur
+in staat gesteld de vreemde gasten te ontvangen en dat geschiedde
+op de onbekrompen wijze waarop die ontvangst overal elders plaats
+had. O.a. werden wij op talrijke automobielen en four-in-hands door
+en om de stad gereden en waren wij zoodoende in staat de groote
+fabrieken en werkplaatsen, de mooie winkelstraten en de talrijke
+villa's en het enorme verkeer in de straten in korten tijd waar te
+nemen. De Staat Missouri, met ruim drie millioen inwoners, is in de
+laatste jaren tot groote welvaart gekomen.
+
+Vooral door zijn landbouw en veeteelt, maar het meest nog door zijn
+toenemende industrie. Op 1 Januari van dit jaar waren ruim 250 millioen
+dollar in industrieele ondernemingen belegd. Van dit alles heeft de
+Burlington-spoorwegmaatschappij natuurlijk mede geprofiteerd en heeft
+zij mede daaraan haar groote uitbreiding te danken.
+
+Van Kansas-City ging het door den Staat Kansas naar Colorado's
+hoofdstad: Denver.
+
+Wij waren den Staat Missouri reeds uitgestoomd, toen wij bemerkten
+nog altijd in Kansas-City te zijn.
+
+De Missouri-rivier scheidt namelijk den Staat Missouri van den Staat
+Kansas en nu heeft zich vlak tegenover Kansas-City van Missouri, aan
+de overzijde der rivier, nog eens een Kansas-City ontwikkeld, in den
+Staat Kansas gelegen. Deze helft is in handel en verkeer één met de
+overzijde der rivier, maar heeft een ander administratief beheer en
+staat onder een andere wetgeving.
+
+Door den Staat Kansas, met z'n anderhalf millioen inwoners
+en onafzienbare prairiën ging het naar het rijke en om zijn
+heerlijk klimaat zoo gunstig bekende Colorado. Ongemerkt was de
+overgang van den eenen Staat in den anderen. Want de uitgestrekte,
+onontgonnen prairiën vindt men ook hier nog aan de oostelijke grens
+van Colorado. Toch mochten wij hier reeds ontwaren hoe de natuur een
+handje geholpen wordt ten einde deze gronden in vruchtbare weiden te
+herscheppen. De Staat Colorado heeft namelijk sedert eenigen tijd
+de irrigatie dier landen ter hand genomen en waar dit is geschied,
+ziet men thans uitgebreide boerderijen met ontelbaar rundvee dat
+daar in de nabijheid graast. Soms zagen wij in de verte de cow-boys
+hollen op hun rappe paarden, om de horden koeien te verzamelen
+en in een bepaalde richting te drijven. Na 24 uur sporens waren
+wij in Colorado-Springs, van waar een uitstapje gemaakt werd naar
+Cripple Creek, het centrum der mijnwerkers. Hier, ongeveer 3300 meter
+boven de zee bevindt zich een stad van 17.000 inwoners, allen bij de
+goud-delving betrokken. Dertien jaar geleden stonden er slechts enkele
+onbeduidende boerderijen. Sedert men goud ontdekte in de bergen neemt
+de bevolking met den dag toe. Nog geen dertig jaren is het geleden,
+dat Colorado in de Staten van Noord-Amerika werd opgenomen en nu,
+na de ontdekking der talrijke goud- en zilver-mijnen, der lood- en
+koper-mijnen in de Rocky Mountains, die den Staat van het Noorden
+naar het Zuiden doorsnijden, wordt het gerekend tot de rijkste der
+Staten van de Unie. En geen wonder! Er wordt jaarlijks voor 30 millioen
+dollar aan goud en 12 tot 15 millioen dollar aan zilver gedolven. Voeg
+daarbij 8 millioen dollar aan lood en de waarde van vijf millioen
+ton steenkolen en men kan zich voorstellen welk een welvaart deze,
+aan de aarde onttrokken rijkdom, in dit land moet verspreiden. Daar
+komt nog bij dat de valleien gebleken zijn uitnemend geschikt te
+wezen voor ooftteelt, en deze op groote schaal met gunstigen uitslag
+wordt beoefend. Thans wedijvert Colorado met alle andere Staten in
+fijne vruchten en wordt er jaarlijks voor millioenen aan waarde naar
+elders uitgevoerd.
+
+Het behoeft nauwlijks gezegd dat de arbeidsloonen hier het hoogst
+zijn van geheel Amerika. Loonen van 5 tot 10 dollar per dag voor
+geoefende mijnwerkers, zijn niet zeldzaam. Het leven is hier echter ook
+duur. Verbaasd staat men over de gemakkelijke wijze waarop werklieden
+hier geld uitgeven. Na 4 of 5 dagen achtereen gewerkt te hebben
+wordt voor de rest van de week een uitstapje per spoor met vrouw
+en kinderen ondernomen. Men denke niet dat het daarbij dan zuinig
+toegaat. Hier wordt inderdaad bewaarheid dat "gemakkelijk verdiend"
+ook "gemakkelijk verteerd", met zich brengt.
+
+Cripple Creek is heerlijk gelegen, maar de stad zelve draagt, met hare
+primitief gebouwde houten woningen en onooglijke werkplaatsen rondom
+tegen de bergen, het karakter van een opkomend mijnwerkersoord. In
+de verte een prachtig gezicht op de reuzen der Rocky Mountains. De
+Sierra Bianca o.a. is 14.500 voet hoog, slechts 1300 voet lager dan
+de Mont Blanc.
+
+Op de rondwandeling in Cripple Creek, werd ons eene brochure
+uitgereikt, waarin, van een werkgeversstandpunt, de werkstaking van
+het vorig jaar onder de mijnwerkers met de vele daaraan verbonden
+gewelddadigheden, werd verklaard. Die werkstaking is geeindigd
+met totale onderwerping der arbeiders en heeft dientengevolge
+de arbeiders-beweging onder de mijnwerkers grootelijks achteruit
+gezet. Hoe moeilijk het ook moge zijn voor een buiten-staander,
+om, na uitvoerige voorlichting van beide zijden, een oordeel uit te
+spreken, toch schijnt het mij toe vast te staan, dat de oorzaak van
+de strike, die door de mijnwerkers werd aangevangen om de stakende
+arbeiders van de smelterijen te steunen, aan bedenking onderhevig
+is. Dit rechtvaardigt echter niet het met geweld optreden der overheid
+om de werkgevers, die deze gelegenheid aangrepen om de labor-union
+der mijnwerkers den kop in te drukken, te steunen. Mijnwerkers, die
+weigerden op de aangeboden voorwaarden in dienst der werkgevers te
+treden, werden gewoon-weg uit hun woning gehaald en per spoor over
+de grens van Colorado gebracht in Kansas, vanwaar zij natuurlijk
+dadelijk naar Colorado-Springs of Denver terug spoorden. In Cripple
+Creek durfden zij echter niet terugkomen, omdat men dáár inmiddels
+niet-aangesloten mijnwerkers had aangesteld en die zoodanig tegen
+de aangeslotenen had opgezet, dat dezen hun leven niet zeker
+waren geweest, indien zij waren teruggekeerd. Er zijn in die dagen
+gruweldaden gepleegd, die de eene partij ten laste van de andere brengt
+en waarvan het nu onmogelijk is na te sporen op wiens rekening zij
+moeten gebracht worden. Maar één ding staat m.i. vast, dat namelijk
+het hoofd van den Staat, de gouverneur, onbevoegd heeft ingegrepen,
+door het geheele gebied der mijnwerkers tijdelijk onder militair
+beheer te plaatsen en toen zonder vorm van proces de arbeiders,
+die zich niet aan de voorwaarden der patroons wilden onderwerpen,
+uit den Staat Colorado te laten verwijderen. In November a.s. treedt
+deze "gouverneur" af en moet een nieuwe gekozen worden. De kans,
+dat de tegenwoordige zal herkozen worden acht ik niet groot, na al
+hetgeen ik daaromtrent in verkiezingsvergaderingen heb gehoord. Ook
+de groote pers staat in deze aan de zijde der werklieden en doet mede
+om zijn val voor te bereiden.
+
+Er zijn uit dezen strijd wijze lessen te putten, ook voor het
+vak-vereenigingsleven in ons land. Ik zal daarom in mijn volgend
+schrijven nog even op het verloop der staking terugkomen.
+
+
+
+
+
+V.
+
+
+                                                              Oct. 1904.
+
+
+In mijn vorig schrijven zeide ik nog even op het verloop der staking
+onder de mijnwerkers in Colorado te zullen terugkomen. Te Cripple
+Creek, het centrum der goud- en zilvermijnen in Colorado, werken
+op het oogenblik ongeveer 30.000 mijnwerkers, waarvan geen enkele
+meer lid is van de Labor-Union en waarvan ieder voorzien moet zijn
+van een kaart, door den werkgever afgegeven, die zij steeds bij zich
+moeten dragen en als bewijs moet dienen, dat zij door een der leden
+van de werkgevers-vereeniging zijn aangesteld. Arbeiders zonder die
+kaart worden op de werken niet toegelaten. Eenige honderden stakers
+kregen na afloop der staking geen plaatsing, ook al verklaarden zij
+hun lidmaatschap van de Labor-Union te hebben opgezegd, omdat hun
+plaats reeds door anderen tijdens de staking was ingenomen.
+
+Tot dit krasse optreden der werkgevers heeft in de eerste plaats
+bijgedragen, hun bekrompen opvatting omtrent de Labor-Unions. Daartegen
+bestaat onder de patroons in Amerika een ontzettende afkeer. Maar deze
+afkeer werd hier nog versterkt door de m.i. groote fout die door de
+leiders der staking werd gemaakt.
+
+Die staking namelijk heeft 14 maanden geduurd en in dien tijd vond het
+bestuur der Western Federation of miners het oogenblik geschikt om de
+politiek in de vakvereeniging te brengen. Dit bestuur had de leiding
+der staking. Bij de federatie zijn alle georganiseerde mijnwerkers
+(behalve die in de kolenmijnen) der Westersche Staten aangesloten, van
+welke politieke richting ook. Tijdens de staking nu, werd op voorstel
+van het federatief bestuur door de gezamenlijke vertegenwoordigers
+der aangesloten Labor-Unions bij meerderheid van stemmen besloten, het
+sociaal-democratisch program voor de federatie te aanvaarden. Echter
+begreep men, dat het niet aanging al de leden der Labor-Union tot
+sociaal-democraten te maken en bepaalde men daarom, dat de federatie
+als zoodanig het sociaal-democratische program aanvaardde en daarvoor
+onder de leden propaganda zou maken, maar dat de leden individueel
+vrij bleven om al of niet de beginselen dier partij te belijden. Op
+die wijze hield men de federatie der vakvereenigingen intact en worden
+de leden geleidelijk bij de soc.-dem. partij ingelijfd. In den Staat
+Montana echter heeft dit besluit reeds tot een ernstig conflict
+onder de georganiseerde arbeiders geleid. Van een voorstel tot het
+bespreken van candidaten, wilde de meerderheid in de Labor-Unions
+niets weten. Zij wenschte dat ieder vrij zou blijven in de politiek
+en in den godsdienst, opdat allen zich zullen kunnen vereenigen in de
+Labor-Unions, ter verbetering hunner economische positie. In andere
+Staten gaat het min of meer op dezelfde wijze toe, maar niet altijd met
+hetzelfde resultaat. In Utah bijv. gaven de georganiseerde arbeiders
+blijken van groote onverschilligheid omtrent het al of niet stellen
+van een candidaat en werd daar, evenals in sommige andere Staten van
+het Westen, zonder veel debat de voorzitter der "Socialist Labor
+Party", Eugene V. Debs, tot candidaat voor het presidentschap van
+de Verenigde Staten van Amerika geproclameerd. Debs is een bekwaam
+volksredenaar, die een vergadering weet mede te slepen en door scherpe
+satyre voortdurende aandacht wekt. In een stampvolle vergadering hoorde
+ik hem gisteravond twee uur achtereen "de kapitalisten" geeselen, wat
+heel lang is voor een meeting in Amerika; en toen hij te kennen gaf te
+zullen eindigen omdat het reeds 10 uur was, riep men van alle kanten:
+"go on", "go on".
+
+Het werd halftwaalf toen de volksmassa na een daverend applaus
+uiteenging. Onder "de kapitalisten" verstaat de spreker hier de
+archi-millionairs, die bij name genoemd werden: Carnegie, Pierpont
+Morgan, Hanna, Hill enz., "die van de rijkdommen, door de arbeiders
+voortgebracht, weelderig leven, reisjes naar Europa maken, maar aan
+de productie niet deelnemen". Zij werden de parasieten van den arbeid
+genoemd en vergeleken bij ongedierte, dat op het menschelijk lichaam
+zijn bestaan vindt. Zelf hadden zij de leiding van de groote trusts,
+waaraan hun naam verbonden is, niet, want daarvoor namen zij arbeiders
+met hersenen, die voor hen dachten. Bewijs: zij gingen soms maanden
+van huis om te jagen of te zeilen, toen zij zoogenaamd aan het hoofd
+hunner zaken stonden, en toch gingen de zaken gewoon hun gang. Niemand
+in de fabrieken of werkplaatsen bemerkte dat zij zich op duizenden
+mijlen afstand daarvan bevonden!
+
+De beide groote politieke partijen: de republikeinen en de democraten,
+konden alleen blijven bestaan door de arbeiders te bedriegen en
+hen zoodoende tegen hun eigen belangen in te doen stemmen. Hierbij
+werden Roosevelt en Parker geducht onderhanden genomen. Zij waren de
+werktuigen in handen der kapitalisten, naar wier pijpen zij verplicht
+waren te dansen.
+
+De conclusie was, dat een "laborer", die zijn belang goed begrijpt,
+moest stemmen voor den candidaat der Socialist Labor Party; want dat
+alles wat daartegen werd aangevoerd kon beschouwd worden als laster,
+waarvoor de kapitalisten hadden betaald.
+
+In de vergadering werden biljetten verspreid met aanhalingen uit
+lezingen van Debs, waarin o.a. phrases voorkomen als deze:
+
+"Bij deze gelegenheid, kameraden, hebben wij als arbeiders gezamenlijk
+op te trekken; wij zijn de volksklasse, die door de eeuwen heen
+verdrukt, beroofd en vernederd zijn om de enkele reden, dat wij ons
+niet bewust waren van onze overweldigende kracht, die ons in staat
+stelt als eenig heerscher der wereld op te treden."
+
+"Is het uwe ondervinding niet, arbeiders, dat, naarmate de
+kapitalisten rijker worden, gij armer wordt? Dat naarmate de woningen
+der kapitalisten grooter en weelderiger worden, de uwe steeds kleiner
+en nederiger worden? Dat naarmate de kinderen van den kapitalist meer
+genoegens smaken en meer opvoeding genieten, des te zwaarder het kruis
+wordt voor uwe kinderen en dezen van de scholen verdrongen worden en
+beroofd van de genoegens van den kinder-leeftijd?"
+
+"De oorzaak van dat alles is geen andere dan dat tusschen de arbeidende
+klasse en de kapitalistische klasse een ondempbare klove bestaat,
+een klasse-strijd om het bestaan."
+
+In dezen trant gaat het voort. Het gehoorde en het gelezene gaven mij
+de overtuiging dat de socialistische arbeiderspartij in Amerika nog
+verkeert in de "Sturm und Drangperiode", die de partij in Duitschland
+en ten onzent achter den rug heeft. De banaliteiten over slavernij
+van den arbeid, over het zich verkoopen aan de kapitalisten, over de
+middelen van voortbrenging in handen van slechts een gering aantal
+kapitalisten, tot zelfs over de ijzeren loonwet van Lassalle, dat
+alles, waaraan een sociaal-democraat ten onzent tegenwoordig niet
+meer denkt, wordt hier nog met graagte en met geweldig succes aan
+den man gebracht.
+
+Heel veel invloed oefent de Socialist Labor Party in Amerika bij de
+verkiezingen nog niet. Haar kracht moet nu nog uitgaan hoofdzakelijk
+van de Labor-Unions, met het gevolg dat deze in hun toch reeds
+moeilijk bestaan worden bedreigd en hier op den duur de splitsing
+niet kan uitblijven, die ook in ons land is gekomen toen de politiek
+in de vakvereenigingen werd gebracht. In de oostelijke Staten van
+Amerika hebben de sociaal-democraten nog geen vat gekregen op de
+Labor-Unions. Hier in het westen, vooral onder de mijnwerkers, is
+het anders.
+
+Intusschen bestaat hier onder de belijders der sociaal-democratische
+beginselen een verdeeldheid, die hen niet weinig verzwakt. Naast
+de Socialist Labor Party, de talrijkste der drie groepen, heeft
+Amerika een Social Democratic Party, die zich sporadisch in sommige
+oostelijke Staten voordoet en geheel onafhankelijk van de eerste
+haar kandidaten kiest, terwijl de beginselverklaring in hoofdzaak
+niet verschilt. Beide partijen staan op het Marxistisch standpunt. De
+eerste laat zich bij de bestrijding harer mededingster hoofdzakelijk
+er op voorstaan dat zij een arbeiders-partij is, die door arbeiders
+wordt bestuurd, geadministreerd, (financieel) in stand gehouden, en
+die arbeiders als candidaten voor regeeringslichamen stelt. De andere
+partij onthoudt zich van felle bestrijding en gaat haars weegs. De
+derde fractie "the Socialist Trade and Labor Alliance" bestaat uit
+afdeelingen, die buiten de Labor Unions om, zich gevormd hebben als
+sociaal democratische vereenigingen en die zich bij de verkiezingen
+aansluiten bij de Socialist Labor Party.
+
+Deze derde fractie, die in de oostelijke Staten thuis behoort,
+schijnt mij aangewezen om de beide andere in zich op te nemen en als
+één groote partij in de toekomst tegenover de zoogenaamde burgerlijke
+partijen in Amerika te zullen optreden.
+
+
+
+In Colorado heeft het optreden van den gouverneur, tijdens de
+werkstaking van verleden jaar, niet weinig ergernis gewekt onder
+de arbeiders. Daarvan profiteeren nu natuurlijk de inmiddels in de
+Labor-Unions opgetreden sociaal-democraten, doch het meest nog de
+democratische partij, die thans de stemmen der arbeiders die niet
+voor den sociaal-democratischen candidaat willen stemmen, voor haar
+candidaat tracht te winnen.
+
+De tegenwoordige gouverneur behoort tot de republikeinsche partij en
+aangezien hier niet zooals bij ons het meerderheidsstelsel geldt,
+doch als gekozen wordt beschouwd die de meeste stemmen op zich
+vereenigt, bestaat er heel veel kans, dat ditmaal zooveel stemmen
+aan den republikeinschen candidaat ontvallen, dat de democratische
+candidaat het wint.
+
+Nu zal dit niet erg zijn voor den Staat Colorado, waar als democratisch
+candidaat een man van rijpe ervaring en ongerepte reputatie gesteld
+is. Iemand die reeds twee maal te voren gouverneur van Colorado is
+geweest. Maar wat wel erg is, dat is de kans dat zij, die ditmaal
+voor een democratischen gouverneur gaan stemmen, nu ook hun stem op
+den democratischen candidaat voor president der Vereenigde Staten
+gaan uitbrengen. Want die verkiezingen hebben op denzelfden dag in
+November plaats en allicht zullen eenige honderden worden medegesleept
+om nu ook Parker boven Roosevelt te verkiezen.
+
+Over deze beide candidaten in een volgend artikel.
+
+
+
+
+
+VI.
+
+
+                                                              Oct. 1904.
+
+
+Te Denver nam ik afscheid van het Interparliamentary-gezelschap. Dit
+ging niet verder westwaarts, terwijl mij de nieuwheid der westersche
+samenleving aantrok. Deze in haar wording en in haar uiting naar buiten
+waar te nemen, scheen mij een niet genoeg te waardeeren genot. Het
+gezelschap ging, na één dag te Denver te hebben doorgebracht en dáár
+door de bevolking op gulle wijze te zijn ontvangen, over Chicago naar
+Washington, en van daar naar New-York terug.
+
+Te Washington werd het door den President der Vereenigde Staten
+ontvangen, en wat daar verder gebeurde, met betrekking tot
+het arbitrage-vraagstuk, is natuurlijk de geheele wereld over per
+telegraaf medegedeeld. Een paar uitstapjes per spoor werden den leden
+der Interparlementaire Conferentie te Denver aangeboden. Het eene
+ging naar een pas aangelegde spoor, die hoog over de Rocky Mountains
+een directe verbinding brengt met de far west. De aanleg had veel
+van de Gothard lijn tusschen Flüelen en Göschenen en werd als een
+meesterstuk van ingenieurswerk geroemd. Aan dien tocht nam ook Bryan
+deel, de candidaat der Democratische Partij voor het Presidentschap
+der Vereenigde Staten in 1896 en 1900. In een korte, kernachtige
+speech leerden wij de groote gaven van hem als redenaar kennen. Een
+ander uitstapje ging naar de landbouw-school, op 2 uren sporen van
+Denver gelegen.
+
+Daar kregen wij een denkbeeld van de hoogte waarop de landbouw en de
+vruchtenteelt in Colorado staan. De eerste behoeft voor Nederland
+niet onder te doen en de laatste staat er oneindig veel hooger. De
+keurigste vruchten worden daar op land, dat 15 jaar geleden nog braak
+lag, geteeld en bij wagonvrachten naar de oostelijke Staten van Amerika
+gezonden. De appels, die het langst goed blijven, worden naar Europa,
+ook wel naar Nederland uitgevoerd. In de nabijheid waren eenige groote
+beetwortel-suikerfabrieken. Op het verbouwen van beetwortels legt men
+zich overal in de westersche Staten met energie toe. In Wyoming, in
+Montana, in Utah, overal zag ik beetwortelvelden en de suikerfabrieken
+in de onmiddellijke nabijheid daarvan.
+
+Voor onze suikerfabrikanten wel een reden tot bezorgdheid. Al zal de
+uitvoer van suiker uit Nederland niet dadelijk belangrijk afnemen, te
+rekenen valt er mede, dat op den duur Amerika geen beetwortelsuiker
+meer invoert. In 1902 fabriceerde het reeds 150.000 ton suiker van
+bieten op eigen bodem verbouwd (10 jaren te voren was het slechts 5000
+ton). De cijfers van 1903 vond ik in "The Statistician and Economist
+1903/04" niet vermeld, maar zij zullen zeker belangrijk hooger zijn. In
+verhouding tot de 2 millioen ton, die jaarlijks worden ingevoerd,
+moge dit cijfer miniem schijnen, men bedenke wel dat bietenbouw,
+op groote schaal, nog nieuw is in Amerika en dat zulk een bouw,
+indien hij rendeert, in weinige jaren ontzaglijk toeneemt. De
+bodem schijnt hier bijzonder geschikt voor de suikerbietenteelt,
+en van regeeringswege worden tegenwoordig voor onafzienbare velden
+irrigatiewerken aangelegd. Dat wil zeggen, dat honderdduizenden bunders
+grond, die voorheen ongebruikt bleven liggen, omdat er wegens gebrek
+aan water niets op verbouwd kon worden, thans onder cultuur komen en
+in niet geringe mate de voortbrenging doen toenemen.
+
+Den dag van vertrek werd eerst nog een automobiel-tocht door en om
+de stad georganiseerd. De houders van automobielen waren opgeroepen;
+ruim honderd gaven daaraan gehoor. Men kan zich de welvaart dezer
+stad met 175.000 inwoners ongeveer voorstellen, wanneer men weet
+dat daar over de 200 automobielen worden gehouden; meer dan één
+op 1000 inwoners. Maar die welvaart bleek ook uit de talrijke vrij
+groote villa's in de buitenwijken der stad. Er waren er onder die op
+kasteelen geleken; er waren er ook van bescheiden omvang, maar allen
+hadden slechts twee of drie verdiepingen en stonden geheel op zichzelf,
+aan vier kanten door tuin of grasveld omgeven.
+
+Ik bleef nog enkele dagen te Denver, vóór ik verder westwaarts trok en
+genoot daar de heerlijke, opwekkende berglucht, waarvoor deze stad, op
+1700 meter boven de zee gelegen, vermaard is. Van de 1500 fabrieken en
+werkplaatsen, die Denver volgens statistische gegevens telt, bemerkt
+men bij het ademen niets. De lucht is zuiver en droog als in het
+hooggebergte van Zwitserland. De kostbare openbare gebouwen, waarvan
+ik alleen wil noemen het Statehouse en de High-school, bewijzen dat
+men ook aan de aesthetica wel offers wil brengen. Jammer dat men dit
+in de westersche Staten niet doorvoert met de telephoonpalen. Deze
+onooglijke masten heeft men, zooals ze uit het bosch kwamen, van de
+schors ontdaan en toen met wat witte verf besmeerd. Zóó staan ze op
+kleinen afstand in het midden der straten of op zij langs de breede
+trottoirs; practisch misschien en voldoende aan hun bestemming,
+maar hinderlijk leelijk tevens. Dat is zoo te Denver en is evenzoo
+in andere westersche steden van Amerika.
+
+Die steden zijn alle pas aan 't opkomen. Nog slechts weinige jaren
+geleden waren zij niet meer dan nederzettingen. Zij hebben dit nu
+vóór op de oude steden van Europa, dat zij geheel naar de eischen
+der hygiëne konden worden aangelegd en dan ook alle flinke, breede
+straten hebben van ten minste 30 meter; de straten in Salt Lake City
+zijn zelfs 40 meter breed; met breede trottoirs, zoodat van den rijweg
+door voetgangers nooit gebruik gemaakt wordt.
+
+De high-school te Denver is, wat inrichting en leerplan betreft,
+gelijk te stellen met onze gymnasia. Op onbekrompen wijze heeft de
+stad voor dit onderwijs gezorgd. Het wordt, als alle onderwijs van
+overheidswege, gratis gegeven. Hun, die de leermiddelen niet kunnen
+betalen, worden ze gratis verstrekt. De school telt meer dan duizend
+leerlingen; jongens en meisjes, ongeveer gelijk in aantal, en heeft
+een uitgebreide bibliotheek. De directeur der school, die den titel
+van professor voert, maakte mij opmerkzaam op een groot aantal etsen
+en gravures naar schilderijen van bekende Hollandsche meesters, in
+een der bijzalen van de bibliotheek, en verzekerde mij dat niets
+de leerlingen meer aantrok dan de geschiedenis der Nederlandsche
+kunst. Ik was er juist op 't oogenblik dat een half uur gepauseerd
+werd voor den lunch. De leerlingen gingen dien op het groote grasveld,
+dat aan 4 kanten de school omgeeft, gebruiken. Ieder had namelijk
+een trommeltje, waarin zich de boterham en eenige vruchten bevonden,
+mede naar de school genomen.
+
+Opvallend was de groote orde, waarmede deze duizend levenslustige
+jonge menschen, van tusschen 14 en 20 jaar, de school verlieten en na
+een half uurtje weder binnenkwamen. Opvallend ook hoe alle meisjes
+zich na den lunch bezig hielden aan ééne zijde van het grasveld en
+alle jongens hetzelfde deden aan de andere zijde.
+
+Eene proefneming op sociaal gebied wordt thans te Denver genomen, die
+de belangstelling onzer vereeniging Pro Juventute overwaard is. Er
+is namelijk in 1903 eene wet in werking getreden, waarbij kinderen
+beneden 16 jaar, die een misdrijf of overtreding hebben gepleegd,
+worden verwezen naar de "Juvenile Court". Daar kunnen ze worden
+veroordeeld, tot opzending naar een verbeterhuis, óf ze ontvangen
+een terechtwijzing van den rechter en worden verder onder toezicht
+geplaatst van een door den Staat gesubsidieerde "Vereeniging tot
+bevordering van het werk der Juvenile Court".
+
+Sedert de wet in werking is, werd de opzending naar een
+"detention-school", zooals het verbeterhuis genoemd wordt, heel zelden
+noodig geoordeeld, terwijl het onder toezicht plaatsen als regel gold.
+
+Judge Lindsay, van wien ik vele bijzonderheden vernam, is de vader van
+deze wet. Hij werd na de invoering als eerste judge van de Juvenile
+Court benoemd en was zeer enthousiast over de gunstige werking
+ervan. De judge is een 40-jarig ongehuwd heer met ongekunstelde
+levendige manieren, die al zijn tijd en al zijn energie wijdt aan de
+verbetering van het opkomend geslacht. Terwijl ik bij hem zat, kwamen
+achtereenvolgens drie jeugdige boefjes zich melden. Zij waren wegens
+ernstige misdrijven--meestal stelen, brandstichten of mishandeling
+van dieren--niet veroordeeld, maar moesten iedere week bij den judge
+komen om te vertellen hoe het met hen ging. Door de hoofden der scholen
+of door de leden der bovengenoemde vereeniging wordt hij natuurlijk
+mede voortdurend op de hoogte gehouden. Alleraardigst was de joviale
+manier van omgang tusschen den rechter en deze jongens. Open en rond
+vertelden zij de onschuldige jongensstreken, die zij gedurende de
+week hadden uitgevoerd en de rechter lachte hartelijk mede. Aan het
+eind volgde een kleine vermaning om toch vooral op te passen, dat zij
+niet in de oude fout zouden vervallen, wat zij met een "certainly not,
+Judge" oprecht beloofden. De ouders dier kinderen worden natuurlijk
+ook gewaarschuwd om toe te zien en dit is vooral daarom noodig,
+omdat volgens diezelfde wet, de ouders ook gestraft kunnen worden
+wegens verwaarloozing der opvoeding van de kinderen.
+
+Het rooken en het drinken van alcohol door kinderen beneden 16 jaar,
+is bij diezelfde wet verboden; en strafbaar kunnen worden gesteld bij
+overtreding de ouders en de kinderen en degenen die tabak of drank
+aan de kinderen verkoopen. Deze mogen ook niet in herbergen worden
+toegelaten; degenen die hen daarheen medenemen of de houder die hen
+daar toelaat, kunnen worden gestraft.
+
+De Judge verzekerde mij de beste resultaten van deze bijzondere
+wetgeving te hebben verkregen en dat verwondert mij niet bij zulk een
+uitvoering. Waar vindt men echter de Lindsay's die zulk een regeling
+in een levend beginsel van ons maatschappelijk samenzijn weten om
+te zetten?
+
+Onder zeer gunstige indrukken verliet ik de hoofdstad van Colorado. Ik
+kan begrijpen dat de betrekkelijk vele Hollanders, die er wonen,
+aan hun nieuw vaderland gehecht worden en het oude na eenigen tijd
+vergeten. Tot de laatsten behoort echter niet het oud-raadslid
+van Amsterdam, de heer M. P. Pels, die nu reeds 15 jaar te Denver
+woont, maar nog in hart en nieren Nederlander en Amsterdammer is
+gebleven. Met hartelijke vreugde is hij iederen Nederlander, die zich
+tot hem begeeft, van dienst en met groote erkentelijkheid denk ik
+terug aan de vele zorgen die hij had om mij het verblijf te Denver
+zoo aangenaam mogelijk te maken.
+
+Het doel van de verdere reis was Utah en zijn hoofdstad Salt Lake City:
+het land der Mormonen! Welk Nederlander denkt hierbij niet onmiddellijk
+aan de veelwijverij? De pers in Europa heeft zooveel jaren lang van
+dit merkwaardig volk niets anders medegedeeld, dan overdreven en soms
+onware voorstellingen omtrent het huwelijks-leven der Mormonen, dat
+men langzamerhand is gaan gelooven, dat dit zoo ongeveer het eenige
+was, dat van hen te zeggen viel. En dit is onjuist. Wie het voorrecht
+had in Europa kennis te maken met bewoners van Utah die ons werelddeel
+kwamen bezoeken, wist reeds dat de veelwijverij, als onderdeel van hun
+kerkleer, feitelijk buiten werking was gesteld en geheel zal hebben
+afgedaan, zoodra de generaties, waaronder die leer in practijk werd
+gebracht, 1844-1891, zullen zijn uitgestorven. In 1882 werd een wet in
+'t leven geroepen, waarbij veelwijverij werd strafbaar gesteld. Heel
+streng werd aan die wet de hand niet gehouden. De beweging, toen
+op touw gezet voor een scherpe toepassing, had eene proclamatie ten
+gevolge in 1891, die aan de instelling een einde maakte.
+
+De Mormonen zelf namen in hun 13 artikelen des geloofs op de verklaring
+(art 12) "Wij gelooven als onderdanen van Koningen, Presidenten,
+Regeerders en Overheidspersonen de wet te moeten gehoorzamen, eeren
+en steunen", en mijn vaste overtuiging is, dat zij zich daaraan
+thans houden.
+
+Wat evenwel nog steeds aanleiding geeft tot valsche geruchten in Europa
+omtrent de samenleving der Mormonen, dit zijn de oude verhoudingen
+die vóór de proclamatie van 1891 dateeren. Die verhoudingen konden
+niet ongedaan worden gemaakt. De 65-jarige president der kerk,
+Joseph F. Smith, vóór enkele jaren als getuige opgeroepen in een
+onderzoek naar de al of niet toepassing der leer door een tot lid van
+den Senaat gekozen Mormoon, verklaarde open en rond van zichzelf,
+meerdere vrouwen te hebben, maar tot geen prijs tekort te willen
+schieten in de verplichtingen, die hij bij de verschillende huwelijken
+tegenover haar op zich had genomen.
+
+En zoo zijn er meerderen in Utah. Maar zij sterven uit. De jongere
+geslachten houden zich aan artikel 12 hunner geloofsbelijdenis en
+voegen zich in dit opzicht geheel naar de eischen van het sociale
+leven.
+
+Er is echter juist dezer dagen een nieuwe beweging tegen de Mormonen
+op touw gezet, voortkomende uit politieke kringen. Zij heeft zich
+geuit in de oprichting in Utah eener nieuwe organisatie, zich noemende
+"Amerikaansche Partij". Deze stelt zich ten doel: "scheiding van kerk
+en staat." Toen ik pas van die leus hoorde, klonk zij mij vreemd in
+de ooren, daar toch geen land ter wereld zich met zijn staatswezen
+zoo onzijdig gehouden heeft tegenover een kerk, als Noord-Amerika.
+
+Het bleek mij dan ook bij navraag, dat de bedoeling dezer leuze was,
+geen candidaten voor regeerings-colleges of voor openbare ambten
+te stellen of te steunen, die deel uitmaken van den clerus van een
+kerkgenootschap. Die leuze hindert geen der andere kerkgenootschappen,
+daar het zelden of nooit voorkomt, dat een priester voor een openbaar
+ambt (gouverneur, rechter, burgemeester) of voor een wetgevend lichaam
+gecandideerd wordt.
+
+In de Mormonen-kerk bestaat echter eene organisatie, die duizenden,
+dus ongeveer alle, bekwame en ijverige aanhangers der kerk, tot leden
+van den clerus maakt. Deze priesters vervullen niet, zooals in andere
+kerken, betaalde ambten. Allen hebben een maatschappelijken werkkring
+en vervullen het priesterschap als eere-ambt, waarvoor geen bezoldiging
+genoten wordt. De besten onder hen worden voor dat ambt gekozen.
+
+Is het wonder, dat deze zelfde personen mede het eerst in aanmerking
+komen, wanneer de Mormonen een keuze hebben te doen voor een
+staatkundige betrekking? Het gevaar, dat de gekozene bij de vervulling
+dier betrekking de belangen van zijn kerk niet uit het oog verliest,
+is natuurlijk aanwezig. Evengoed als het gevaar bestaat, dat een
+heftig bestrijder van het Mormonisme, indien hij tot een openbaar
+ambt geroepen wordt, de belangen der Mormonen zal veronachtzamen.
+
+Mij is echter bij onderzoek uit geen enkel feit gebleken, dat de
+hoofdmannen der Mormonen, gedurende de halve eeuw dat zij in dezen
+Staat geregeerd hebben, hun kerk op een of andere wijze ten koste van
+het algemeen belang hebben bevoordeeld. Daarentegen wordt door vriend
+en vijand erkend, dat zij dezen Staat tot grooten bloei hebben gebracht
+en zijn bevolking tot een der welvarendste van geheel de wereld. Het is
+inderdaad een lust te zien hoe hier, door ijver en vlijt, maar vooral
+door taaie volharding een woestenij, grooter in omvang dan ons geheele
+land, is herschapen in vruchtbare akkers, in weelderige boomgaarden,
+in groene weiden. Overal heerscht welvaart. Armoede kent men in den
+Staat Utah niet.
+
+De meerderheid der bevolking bestaat nog altijd uit aanhangers der
+Mormoonsche kerk. Maar de welvaart die er heerscht en de rijkdom
+aan mineralen die nog in den grond verborgen ligt, heeft stroomen
+van menschen uit andere Staten daarheen gelokt. Met het gevolg, dat
+de verhouding tusschen Mormonen en niet-Mormonen spoedig ten gunste
+der laatsten kan verkeeren. En dit vooruitzicht openbaart zich thans
+reeds in een georganiseerd verzet tegen deze aanhangers der "kerk van
+Jezus Christus der heiligen van de laatste dagen", zooals zij zich
+noemen. Wanneer men de leiders der nieuwe politieke partij vraagt,
+wat hen noopt om onder de leuze "scheiding van kerk en staat" tegen
+de Mormonen te velde te trekken, dan krijgt men uit de onbestemde
+antwoorden den indruk, dat het verzet veeleer voortkomt uit afkeer van
+het streng dogmatisch geloof der Mormonen en hun zelfverheerlijking
+als uitverkorenen Gods, dan uit eenig politiek beginsel. En dit is
+ook natuurlijk, omdat de politieke partij-verdeeling bij de Mormonen
+zich precies voordoet als bij het geheele Amerikaansche volk.
+
+De partij der Democraten telt onder hen zeer vele aanhangers, al heeft,
+naar mij verzekerd werd, de partij der Republikeinen er nog altijd
+de overhand. Of nu een democratisch Mormoon zal gaan stemmen op een
+democratisch candidaat, die niet tot zijn kerk behoort, liever dan
+op den republikeinschen candidaat, die wel tot zijn kerk behoort,
+wie zal dat zeggen?
+
+Ik vroeg het sommigen op den man af, doch kreeg zulk een onbepaald
+antwoord, dat ik voor mijzelf geen conclusie durf trekken.
+
+Doch wat zij ook mogen doen, zij zullen voor ons Nederlanders altijd
+blijven een sympathiek volk, omdat zij, trots alle vervolging, volhard
+hebben in hun geloof en daardoor de kracht konden ontwikkelen om
+honderdduizenden tot welvaart te brengen.
+
+Mocht het hun lot zijn, de leiding over het land, dat zij voor hun
+volk als de door God aangewezen woonplaats beschouwen, en dat zij
+door wijs beleid tot zoo hooge ontwikkeling hebben gebracht, te zien
+overgaan in handen van hun tegenstanders op kerkelijk gebied, dan is
+het stellig te hopen dat deze in verdraagzaamheid voor de Mormonen
+niet zullen onderdoen. Er bestaat waarschijnlijk geen sekte die deze
+deugd in hooger mate eigen is dan de Mormonen. Bovendien bezitten zij
+de maatschappelijke deugd van geen alcohol te gebruiken en niet te
+rooken. Neemt men dat alles in aanmerking dan zal het voorzeker zeer
+quaestieus zijn of de verandering van gouvernement wel verbetering
+zal brengen.
+
+
+
+
+
+VII.
+
+
+                                                           October 1904.
+
+
+Tegen dat dit schrijven gedrukt wordt, hebben de verkiezingen
+plaats gehad voor president der Vereenigde Staten. Over deze groote
+gebeurtenis, die thans alle Amerikanen, van het oosten tot het westen
+en van het zuiden tot het noorden, bezig houdt, wil ik een enkel
+woord zeggen. Misschien vind ik later wel eens aanleiding daarop
+uitvoeriger terug te komen. Voorshands dus de verklaring dat de strijd
+mij toeschijnt meer om personen dan om beginselen te worden gevoerd.
+
+Het is toch merkwaardig hoe weinig verschil er tusschen de beide
+groote politieke partijen: die der Democraten en die der Republikeinen
+bestaat. Deze beide partijen zijn het namelijk, die elkander de
+teugels van het bewind bestrijden. De Populisten, een partij, die
+het oorspronkelijk (in 1892) voor agrarische belangen opnam en de
+Monopolisten bestreed, predikte daarna het staatssocialisme. Zij
+hebben naar het schijnt geen presentabelen candidaat voor president,
+en laten dientengevolge weinig van zich hooren. Bij de vorige
+verkiezingen, speciaal die van 1892 en van 1896, ontwikkelden
+zij heel wat kracht. Ditmaal verspreidden zij zich over de drie
+overige partijen. Want behalve de beide genoemde partijen, komt ook
+de sociaal-democratische in 't vuur en deze werkt hier met den ijver
+der jeugd, zoodat het aantal stemmen op haar candidaat uit te brengen
+ongetwijfeld groot zal zijn. Evenwel gering, in verhouding tot het
+aantal stemmen door de "bourgeois"-partijen uit te brengen.
+
+Intusschen mag niet uit 't oog verloren worden, dat de omstandigheden
+zeer ten gunste van de sociaal-democratische propaganda
+medewerken. Eerstens de strikes in Colorado en in Chicago. Ik heb
+over de eerste in een vorig artikel reeds gesproken. Er is daar door
+de overheid zoo onhandig opgetreden, dat velen in dien Staat en in
+naburige Staten bij de komende verkiezing zich zullen scharen bij
+de zich noemende arbeiderspartij, om op die wijze aan hun ongenoegen
+uiting te geven.
+
+En een andere quaestie van groot belang, die de arbeidersbevolking,
+vooral van de westersche Staten, bezighoudt, is die der Chineezen.
+
+Het tractaat, tusschen China en de Vereenigde Staten gesloten,
+waarbij de vestiging van Chineezen in die Staten wordt uitgesloten,
+behalve als koopman, onderwijzer, leden der diplomatie, loopt dit
+jaar ten einde. Dat tractaat is indertijd gesloten op aandrang van
+het parlement, dat de Chineezen niet wilde toegelaten zien op grond
+van de groote concurrentie, die zij den Amerikaanschen arbeiders in
+eigen land aandeden. Zij leefden van heel weinig en werkten tegen lage
+loonen. Die er waren, mochten blijven. Aan die uitsluiting is vrij
+streng de hand gehouden. Een groot aantal dezer goedkoope arbeiders
+kwam door sparen in beter doen en trok naar China terug of vestigde
+zich hier als winkelier of handelaar. Met het gevolg dat het aanbod
+verminderde en de loonen al heel spoedig stegen tot de hoogte der
+loonen voor andere arbeiders.
+
+Onderwijl zijn echter de landbouw en de vruchtenteelt in Californië,
+waar de Chineezen hoofdzakelijk gevestigd waren, enorm toegenomen en
+moet in den oogsttijd heel wat op het land blijven verrotten wegens
+gebrek aan handen.
+
+Tot dien arbeid behoort ook het schoonhouden der druivenvelden en
+het plukken der druiven. Dat geschiedt in de maanden Augustus en
+September, wanneer de zon op haar felst brandt. De Amerikaansche
+arbeider is tegen dien afmattenden arbeid niet zoo goed bestand als
+de Chinees en de Japanner.
+
+Japanners nu komen er niet genoeg om aan de groote navraag voor dien
+arbeid te voldoen. Ook is er in Amerika gebrek aan dienstboden en
+heeft de Chinees, veelal in groote gezinnen, de plaats ingenomen van de
+keukenmeid. Voor een goede keukenmeid worden hier loonen gegeven van
+honderd gulden per maand, zoodat ook daarvan bij het in dienst nemen
+van een Chinees bespaard kan worden. En vele huismoeders beweren,
+dat Chineezen handelbaarder zijn dan vrouwelijke dienstboden.
+
+Men beweert nu hier, dat de gezant van China te Washington met gunstig
+gevolg is werkzaam geweest, om bij vernieuwing van het tractaat,
+gunstiger bepalingen te bedingen voor de vestiging van zijn gestaarte
+landgenooten hier te lande. Maar daarvan lekt natuurlijk niets uit en
+degenen bij de groote partijen, die het zouden kunnen weten, zwijgen
+daarover in het openbaar. De tuinders en landbouwers, benevens de
+huisvrouwen, dringen aan op grooter invoer van Chineezen.
+
+De sociaal-democraten maken van het stilzwijgen der leiders van
+de groote partijen over deze quaestie gebruik, om den maatregel
+van grooter invoer te bestrijden en aan te toonen, dat daardoor
+opnieuw de loonen zouden dalen. Deze beide omstandigheden zullen den
+sociaal-democratischen candidaat, Eugene V. Debs, heel wat stemmen
+bezorgen, die anders op den republikeinschen of democratischen
+candidaat zouden zijn uitgebracht.
+
+Bovendien wordt in al de plaatsen, waar in den laatsten tijd een
+strike heeft plaats gehad, een handig gebruik gemaakt van het feit,
+dat de werkgevers de vakvereenigingen trachten te dooden. Werklieden,
+die gunstig gestemd zijn voor het vakvereenigings-leven, worden nu
+opgeroepen om te stemmen voor den candidaat der arbeiders, die de
+organisatie van den arbeid in vakvereenigingen wil bevorderen, en
+dat is natuurlijk de sociaal-democratische candidaat! De argumenten
+snijden wel niet altijd hout, maar zij maken indruk en winnen kiezers.
+
+Omtrent de beide andere candidaten, verklaarden mij Amerikanen, op
+wier oordeel ik in deze gerust durf afgaan, dat het voor den gang van
+zaken in Amerika tamelijk onverschillig was wie gekozen zou worden,
+want dat beiden, Roosevelt en Parker, bekwame en eerbiedwaardige
+figuren waren. Verschil in practische politiek bestaat nagenoeg
+niet. Wel wordt beweerd, dat R. de uitwassen der trusts tekeer zal
+gaan, maar niemand die een oogenblik gelooft aan het welslagen dezer
+goede bedoeling. Het gaat hiermede als met belastingen: particulieren
+zijn altijd nog iets slimmer dan de fiscus. Voorts wordt R. voorgesteld
+als een vriend der kleurlingen; evenwel de andere partij speculeert
+te zeer op een deel der stemmen in de zuidelijke Staten, dan dat
+zij daartegenover een beperking der rechten en vrijheden van de
+negers zou willen prediken. En het "Imperialisme", waarvan R. zoo
+verdacht wordt, is zoo onschuldig, dat het zelfs de vraag zou zijn
+of Parker niet minstens hetzelfde gedaan zou hebben, indien hij voor
+het Philippijnen-vraagstuk gesteld was geworden.
+
+Het munt-vraagstuk is voorloopig ook van de baan. Amerika heeft
+onder den vorigen president, Mc. Kinley, den enkelen gouden standaard
+onvoorwaardelijk aanvaard. In 1896 en 1900 werd Bryan hoofdzakelijk
+door de Westersche Staten van Noord-Amerika voor het presidentschap
+als candidaat der democratische partij gesteld, omdat hij voorstander
+was van de vrije aanmunting van zilver. Gelukkig voor Amerika werd
+het voor de proefnemingen van dezen zilvercandidaat bewaard.
+
+Was hij geslaagd en had hij zijne theorie omtrent de geld-circulatie in
+practijk gebracht, het zou het Amerikaansche volk nog grooter schatten
+hebben gekost, dan de zilver-wetten van Bland en van Sherman. De
+ervaring, thans omtrent goud als ruilmiddel opgedaan, wijst dit uit.
+
+Blijft dus voor de komende verkiezing over: de tarief-quaestie,
+waarbij het niet gaat om het beginsel van vrijhandel of bescherming,
+maar eenvoudig om wat meer of minder protectie.
+
+De Amerikaansche nijverheid, met haar ontzaglijke productie, heeft
+voor vele artikelen de grens der navraag in eigen land reeds bereikt of
+overschreden. Met het gevolg, dat buitenlandsche markten moeten worden
+gezocht en men, om te kunnen concurreeren, dit door de Amerikaansche
+verbruikers wil laten betalen. De fabrikanten zeggen namelijk dat
+zij op de buitenlandsche markten niet kunnen concurreeren, omdat de
+loonen overal elders, in Duitschland b.v., lager zijn dan in Amerika.
+
+Vermindert men nu de invoerrechten, dan moeten de loonen
+noodzakelijkerwijze dalen. Want de winst op het binnenlandsch verbruik
+gemaakt, moet voor een deel de productie-kosten goedmaken van de
+goederen, die worden uitgevoerd.
+
+De arbeiders worden daarom in hun eigen belang geraden voor R.,
+die geen verlaging van tarief voorstaat, te stemmen. De democraten
+daarentegen willen verlaging van het tarief om niet langer den
+buitenlandschen verbruiker te bevoordeelen ten koste van den
+inlandsche.
+
+Hoe het nu in dien strijd verder toegaat, zal ik maar onvermeld
+laten. Heel verkwikkelijk is die literatuur niet.
+
+Het tijdschrift de Cosmopolitan van Augustus zegt in een
+leading-artikel o.a.:
+
+"In de laatste twintig jaren is de corruptie bij de stemmingen
+toegenomen in zulk een mate dat het verontrustend is voor hen, die de
+geschiedenis der republieken van Rome en Griekenland kennen. Iets
+zal moeten worden gedaan om vele burgers te genezen van hun
+onverschilligheid en van hun onwetendheid omtrent de macht van het
+stembiljet." Dan wordt aanbevolen om in lezingen de aandacht hierop
+te vestigen en op de scholen het opkomend geslacht de noodzakelijkheid
+om gebruik te maken van het stembiljet, op 't hart te drukken.
+
+Voorts om streng op te treden tegenover alle overtredingen bij de
+stembus en die zwaar te straffen.
+
+Zooals men ziet, zijn de Amerikanen zelf niet blind voor de misbruiken
+bij de verkiezingen; voor ons buitenlanders zal het 't verstandigst
+zijn ons aan de Amerikanen te spiegelen en er voor te waken dat op
+eigen bodem hun uitwassen der democratie geen wortel schieten.
+
+Ik heb nog iets mede te deelen over den 4en September, den dag waarop
+het feest der arbeiders in Amerika wordt gevierd. Dat feest door mij in
+New-York gade geslagen, heeft diepen indruk op mij gemaakt en gaf mij
+aanleiding omtrent de arbeidersbeweging in Amerika wat meer te weten te
+komen. "Labor day" wordt door de Amerikaansche arbeiders gevierd op den
+eersten Maandag in September. Dan is alles gesloten, nog meer zelfs dan
+op Zondag. Het is een algemeen erkende vacantie-dag. Alleen de treinen
+en trams loopen en sommige cafés en restaurants zijn geopend, benevens
+enkele plaatsen van amusement. De georganiseerde werkers houden dan
+een demonstratie. En welk eene! Nimmer zag ik een optocht die zoo
+indrukwekkend was. Over de 40,000 leden van labor-unions trokken met
+hunne banieren en muziek-korpsen door de voornaamste straat--de 5th
+Avenue. Regelmatig en ordelijk ging alles in zijn werk. En een lust
+was het om sommigen van die kranige kerels te zien marcheeren met
+een wandelstok, waarop een klein Amerikaansch vlaggetje gestoken,
+in de hand.
+
+De muziek was van vele korpsen voortreffelijk. Toen de labor-union der
+stoomketel-makers en later die van de electrische monteurs voorbijtrok,
+werden de jonge knappe werklui uit verschillende ramen met zakdoeken
+toegewuifd. Het was trouwens eene bekoring voor 't oog, dat energiek
+in den pas marcheeren van deze goed geschoolde werkers.
+
+Bijna drie uren duurde het voorbijtrekken van den stoet en met
+blindheid zou men geslagen moeten zijn om niet in te zien, dat eene
+buitengewone kracht van zulk eene organisatie, mits goed geleid, ten
+bate der arbeiders moet uitgaan. En de arbeidersbeweging in Amerika
+wordt goed geleid. Aan het hoofd der groote groepen staan talentvolle
+leiders, die zich van de groote verantwoordelijkheid hunner taak
+volkomen bewust zijn. De politiek wordt in de vakvereenigingen als
+contrabande beschouwd en de leiders onthouden zich stipt van eenige
+politieke bemoeiing.
+
+Dit is niet naar den zin der sociaal-democratische partij alhier,
+maar aangezien deze ver in de minderheid is, zal het alleszins
+juiste beginsel om de politiek buiten de vakvereenigingen te houden,
+voorshands wel gehandhaafd blijven. Men heeft er trouwens hier de goede
+gevolgen van leeren kennen. De labor-unions zijn hier niet gesplitst
+in politieke of godsdienstige fracties, met ieder van welke rekening
+moet worden gehouden, wanneer een conflict tusschen kapitaal en arbeid
+uitbreekt. Hier trekken allen één lijn. Wel bestaan er in sommige
+labor-unions vereenigingen van "Scandinaviërs", van "Polen" of van
+"Duitschers", maar dit geschiedt alleen, omdat men elkander als oude
+landgenooten en met het oog op de taal beter verstaat. Bij conflicten
+houden zij zich aan de voorschriften van het federatief bestuur.
+
+De groote labor-unions, met over de twee millioen leden, hebben van
+af 1881 dat federatief bestuur.
+
+Aan het hoofd daarvan staat sedert 1882 de sigarenmaker Samuel Gompers,
+een scherpzinig en welsprekend volksman. De organisatie is onder zijn
+leiding tot zeer grooten bloei gekomen en heeft thans den invloed der
+"knights of labor" geheel overvleugeld. Te Washington in de nabijheid
+der regeering-bureaux gevestigd, wordt tusschen beider administraties
+voortdurend een druk verkeer onderhouden.
+
+Het zou de moeite loonen eens na te gaan wat al in de 20 jaren dat
+Gompers aan het hoofd der federatie staat, in het belang der arbeiders
+is tot stand gekomen. Dat is niet gering. Verhooging van loon en
+verkorting van arbeidsduur in bijna alle aangesloten vakken en,
+wat meer zegt, eene aaneensluiting der werkgevers in hetzelfde vak,
+die met de federatie der werkers onderhandelt over de belangen van
+den arbeid en van de arbeiders.
+
+Indien de sociaal-democraten niet, door de politiek te brengen
+in de vakvereenigingen, een belangrijk deel der arbeiders van de
+algemeene federatie hadden vervreemd, ware voor Amerika spoedig het
+tijdstip aangebroken geweest, dat de georganiseerde werkgevers hadden
+gestaan tegenover de georganiseerde arbeiders, en dat voortaan door
+overeenkomst met minnelijke schikking of arbitrage de geschillen
+tusschen de beide partijen zouden worden beslecht. De verdeeldheid
+die thans onder de arbeiders heerscht, houdt nu dit tijdstip te hunnen
+nadeele op verren afstand.
+
+
+
+
+
+VIII.
+
+
+                                                            9 Nov. 1904.
+
+
+Men zal het mij zeker niet euvel duiden dat ik, onder den indruk der
+groote politieke gebeurtenis voor Amerika, neen voor geheel de wereld,
+mijn artikel aanvang met een woord over den uitslag der verkiezingen.
+
+Terwijl ik schrijf is het natuurlijk ook reeds in Nederland bekend dat
+Theodoor Roosevelt tot President gekozen is. Reeds meer dan een maand
+vertoef ik in Californië welke Staat een bolwerk van de Republikeinsche
+partij mag heeten. De strijd werd hier alleen gevoerd om Roosevelt
+een zoo groot mogelijke meerderheid te bezorgen; van kans op winnen
+voor een der andere partijen was geen sprake.
+
+Zoodoende werd de uitslag voor een niet gering deel de thermometer,
+waarop men de populariteit van den tegenwoordigen president zou
+kunnen aflezen. En dat die populariteit werkelijk zoo groot is als
+van hier uit bij herhaling in de Europeesche bladen wordt beweerd,
+dat hebben de cijfers thans bewezen. Want niet alleen in Californië,
+maar nog in 32 van de 44 andere Staten van Amerika werd Roosevelt
+met buitengewoon groote meerderheid gekozen; grooter zelfs dan de
+partijgenooten omtrent den vermoedelijken uitslag durfden voorspellen.
+
+Nooit te voren is een president van Amerika met zoo groote meerderheid
+gekozen.
+
+Van de 14 millioen stemmen die uitgebracht zijn, heeft Roosevelt
+een meerderheid van 1.950.000; dat is nog ruim een millioen stemmen
+meer dan Mc. Kinley kreeg in 1900, toen hij voor een tweede tijdperk
+van vier jaren gekozen werd; hij werd zooals men weet kort na die
+verkiezing door een pistoolschot om 't leven gebracht.
+
+Wat aan deze verkiezing vooral groote beteekenis geeft, dat is de
+versterking der republikeinsche partij in het lager en hoogerhuis. De
+meerderheid in de "House of Representatives" is tot 106 gestegen:
+niet gering op een aantal van 390 leden terwijl de "Senate" op zijn
+90 leden, (2 voor elken Staat), 55 republikeinen telt; een meerderheid
+van 20.
+
+Met zulk een meerderheid voor zichzelf en in de vertegenwoordigende
+lichamen waarmede hij te regeeren heeft, kan thans een energiek
+optreden tegen de uitwassen der Trusts verwacht worden.
+
+De bescherming der kleurlingen tegen sociale achteruitzetting; de
+ontwikkeling der Philippijnsche bevolking voor home-rule; handhaving
+van het protectionistisch tarief en van den gouden standaard;
+versterking van de vloot; bevordering der landbouw-belangen in
+de verschillende Staten; vrijheid van den arbeider om al of niet
+aangesloten bij een vakvereeniging, zijn arbeid te verrichten;
+ziedaar de overige punten van het program van den President bij de
+verkiezingen ter sprake gebracht.
+
+Wat Roosevelt deze overweldigende meerderheid bezorgde, dat was minder
+zijn politiek program dan wel zijn persoon. Het Amerikaansche volk is
+overtuigd van zijn rechtschapenheid en eerlijkheid en gevoelt zich
+veilig onder eene regeering met hem aan het hoofd. Daarbij komt,
+dat overal in Amerika buitengewone welvaart heerscht en geen enkel
+groot vraagstuk zich op den voorgrond dringt.
+
+Van den tegen-candidaat weet men weinig meer dan dat hij een bekwaam
+en eerlijk rechter is; of hij tevens een goed hoofd van den Staat
+zou zijn kon men hopen, niet weten.
+
+Alle deze redenen droegen er toe bij om met madame Angot te zeggen:
+
+Il ne faut pas la peine, assurément, de changer de gouvernement.
+
+
+
+
+
+CALIFORNIË.
+
+
+Hierboven zeide ik, dat ik reeds langer dan een maand in Californië
+vertoef, wat heel lang mag heeten wanneer men bedenkt hoe ontzaglijk
+uitgebreid Amerika is en men 4 jaren zou noodig hebben om het te zien
+als men in ieder der 45 Staten zich langer dan een maand ophield. Er
+is echter een zeer overwegende reden voor dit langdurig oponthoud. Ten
+eerste een persoonlijke, het klimaat. Zoo heerlijk droog is hier de
+lucht en zoo zuiver, dat men niet besluiten kan weg te gaan, als het
+niet hoog noodig moet.
+
+Heeft men, van Oostelijk-Amerika komende, de lange, breede en zeer
+hooge bergketen gepasseerd: Rocky Mountains en Sierra Nevada, dan
+komt men eerst in een vallei en vervolgens heeft men nog een lagere
+bergreeks, de zoogenaamde "Kust-reeks".
+
+Die vallei, van 4 1/2 millioen Hectaren, wordt gevormd door de Sierra
+Nevada en door de reeks kustbergen, die noordelijk en zuidelijk in
+Californië elkander naderen en zich vereenigen.
+
+Naarmate men de kust van den Stillen Oceaan nadert, wordt het klimaat
+zachter en droger en over de geheele lengte van meer dan 1600 kilometer
+der kust vindt men in groei zijnde badplaatsen, waarheen het geheele
+jaar door, de oostelijke bewoners van Amerika zich begeven, wanneer kou
+en regen of sneeuw het verblijf in eigen woonplaats ondragelijk maken.
+
+De houten villa's worden overal vlak aan de zee gebouwd. Badkoetsen
+ziet men nergens. Wie baden wil, gaat in badkostuum van z'n woning in
+de zee. Een prachtig zand-strand over bijna de geheele lijn der kust
+maakt, dat men dit veilig kan doen. De zee was gisteren 65 graden,
+onder 60 graden kwam zij, naar mij verzekerd wordt, nooit.
+
+Over de geheele vlakte aan de zee gelegen, van midden Californië
+(San-Francisco) tot zuidelijk Californië (San Diégo) heeft men dit
+heerlijk droge opwekkende klimaat; warmer naarmate men zuidelijker
+komt. In zuidelijk Californië zóó warm, dat de thermometer op den
+dag nimmer onder 65 graden komt. Thans wijst hij op 80.
+
+Aan of dicht bij de kust vindt men in de mooiste omgevingen van
+bergen, vruchtentuinen enz. prachtige wegen aangelegd, met groote
+mooie palmboomen aan den kant; de wegen besproeid met petroleum
+(ongezuiverde) tot wering van stof en op sommige plaatsen door de zon
+zoo hard geblakerd dat zij asphalt-wegen gelijken. Voor fietsers een
+waar genot. Op die mooiste punten verrijzen door directe of indirecte
+medewerking van de groote Californische Spoorweg-maatschappij:
+de Southern Pacific prachtige hotels, die in omvang en weelderige
+inrichting voor de paleis-hotels der Société des Waggons Lits aan
+de Riviera enz. niet onderdoen en ook niet wat de prijzen van logies
+aangaat. Deze zijn vrijwel gelijk aan die van Europa en Afrika.
+
+Op 200 kilometer van San Francisco, te Del Monte, vertoefde ik
+in een dier groote hotels, en kostte het mij waarlijk moeite om
+te vertrekken. Een ideaal-tuin van tropische planten, meer dan
+vijftig hectaren groot, is om het hotel aangelegd, terwijl een
+aangrenzend park tot aan den Stillen Oceaan reikt--een afstand van
+meer dan 10 kilometer. Hier kent men geen winter- en zomerseizoen;
+het geheele jaar door bevinden er zich gasten die met sport in de
+open lucht zich versterken. Gaat men zuidelijker, dan treft men zulk
+een model-inrichting te Riverside, een meer binnenwaarts gelegen
+welvarend stadje, met uitgebreide velden sinaasappelen en citroenen.
+
+Te midden van een prachtig landschap en van bergen, die gemakkelijk
+te voet te bestijgen zijn en dan een schitterend panorama bieden,
+geniet men hier van het zachte, zuidelijk klimaat, volgens velen het
+heerlijkste klimaat van de geheele wereld. Men heeft hier zelden
+regen; de landen moeten alle door irrigatie vruchtbaar gemaakt
+worden. Nimmer daalt de thermometer er op 65 graden en nu reeds komt
+men van het oosten van Amerika om hier voor den winter zijn tenten
+op te slaan. En dat doet men dan gewoonlijk in het keurig ingerichte
+"Glenwood"-hotel. Dit is geheel gebouwd in den mission-stijl, den stijl
+waarin de kerken door de Spanjaarden werden gebouwd in Californië
+in de 18e eeuw. En die stijl is ook gevolgd bij de inrichting en
+meubileering, wat aan het geheel een zeer karakteristiek aanzien
+geeft. Streng doorgevoerd met de groote eetzaal geeft deze ruimte,
+met haar hoog in den muur aangebrachte lage ramen en haar zware,
+in 't oog loopende vierkante balken een eigenaardig aanzien. Met de
+meubileering in denzelfden stijl, die aan de oud-Duitsche meubelen
+doet denken, doch zonder dat zware en drukkende, vormt het te zamen,
+een kalm, rustig geheel. Er valt hier, voor den bouw en inrichting
+van hotels, voor Europeesche architecten heel wat te leeren. Want
+niet alleen in aanzien, doch ook in comfort, overtreft menig hotel
+in Amerika en speciaal de "Glenwood" te Riverside, wat Europa op dit
+gebied bezit. Ook de wijze waarop zoo'n hotel als dit beheerd wordt,
+wijkt geheel af van de gebruikelijke in Amerika. Krijgt men elders
+nooit den eigenaar te zien, hier, niettegenstaande hij een manager
+heeft, bewegen hij en zijne vrouw zich dagelijks onder de gasten,
+zich uitslovende om dezen het verblijf zoo aangenaam mogelijk te
+maken. Het schijnt mij toe dat Californië met z'n heerlijk klimaat,
+zijn prachtige natuur en zijn uitstekende niet te dure hotels, een
+aangewezen verblijf biedt niet alleen voor de bewoners van oostelijk
+Amerika, maar ook voor de Europeanen, die een zacht, gelijkmatig, warm,
+droog klimaat behoeven en niet tegen de reis opzien. Voor Europeanen
+uit Oost-Indië, China en Japan die hun weg nemen over San Francisco--en
+dat zijn er tegenwoordig niet weinigen--zal Californië op den duur
+worden wat nu Italië en de Riviera zijn voor hen, die de reis door
+de Roode Zee maken, namelijk het dorado waar men als overgang naar de
+koudere landen, eerst eenigen tijd zich ophoudt. Het land heeft alles
+en meer nog, dan de zuidelijk Europeesche landen kunnen bieden. Het
+heeft zelfs zijn Aix-les-Bains, maar zonder de drukkende hitte, die
+dáár in den zomer kan heerschen en zonder de koude van den winter. Want
+het geheele jaar door is te Paso Robles met z'n prachtige omgeving,
+gelegenheid voor menschen die aan rheumatiek, huidziekten enz. lijden
+om gebruik te maken van de bekende heete zwavel- en modderbaden. Een
+geheel nieuwe inrichting voor massage en behandeling met electriciteit
+was in aanbouw, toen ik er een bezoek bracht.
+
+Al de persoonlijke overwegingen zouden mij zeker niet zoo lang
+in Californië gehouden hebben, ware het niet dat er eene van
+algemeenen aard bijkwam, die in deze den doorslag gaf. Op mijn
+tocht namelijk door Californië legde ik de reis van Sacramento, de
+hoofdstad van Californië, naar San Francisco af per stoomboot en wat
+ik toen zag gebeuren op de oevers dier rivier, deed mij besluiten
+tot een onderzoek, dat wegens de belangrijkheid der inlichtingen
+die ik ontving, mij steeds meer in beslag nam. Men was daar aan
+het maken van dijken. De kapitein der boot vertelde mij dat in het
+voorjaar de lage dijkjes der Sacramento-rivier geen weerstand hebben
+kunnen bieden aan den fellen stroom, die door de vele regens in het
+bovenland ontstond, en dientengevolge al die laag gelegen landen waren
+ondergeloopen. Groote schade werd door de eigenaars geleden. De oogst
+was geheel of bijna geheel vernield. Men verhoogde nu de dijken met
+uit de rivier gedregd zand, en wel zoodanig, dat overloopen van water
+menschelijkerwijze gesproken, niet meer kan voorkomen.
+
+Bij navraag bleek mij van hoe groot belang dit vraagstuk der
+inpoldering is voor de verdere ontwikkeling van het land en welke
+belangen van ons volk daarbij gemoeid kunnen zijn.
+
+In een volgend artikel daarover nader.
+
+
+
+
+
+IX.
+
+
+                                                           13 Nov. 1904.
+
+
+Californië is bij de groote massa in Europa alleen nog bekend als
+land waar goud wordt gevonden; waar in de jaren 1848 tot 1880 ieder
+heentrok die wilde "goudzoeken".
+
+Er wordt ook nu nog altijd goud gevonden, maar de grond en daardoor de
+mijnen zijn in handen gekomen van groote maatschappijen. Het vinden
+van goud is nu niet meer een fortuintje voor den delver maar voor de
+Maatschappij in wier dienst hij arbeidt. Vandaar dat de goudmijnen van
+Californië haar aantrekkingskracht voor fortuin-zoekende Europeanen
+sedert lang hebben verloren.
+
+In dat mijnwerk vond de kleine bevolking van Californië langen tijd
+bijna uitsluitend een middel van bestaan. Totdat in de zeventiger
+jaren zich hier en daar immigranten vestigden, die zich toelegden op
+vruchtenteelt, door het klimaat daartoe als aangewezen. De gebrekkige
+middelen tot irrigatie van den bodem, maakten dat bedrijf in den
+aanvang weinig loonend. Toen evenwel de wijze van irrigeeren verbeterd
+en minder kostbaar werd, bleek spoedig de groote geschiktheid van
+den bodem voor vruchtenteelt, sinaasappelen, citroenen, pruimen,
+perziken, peren, appelen, walnoten enz. en worden thans, met
+buitengewoon gunstigen uitslag, velden met vruchtboomen in midden-
+en zuid-Californië aangelegd.
+
+In sommige streken probeert men ook al de bloementeelt en reeds wordt
+in den omtrek van Los Angeles op groote schaal een proef genomen
+met het kweeken van rozenstammen, waarvoor de navraag bestaat in
+Oostelijk Amerika, aan welke navraag thans hoofdzakelijk door Europa,
+ook door de bloemenkweekers van Nederland, wordt voldaan. Naar mij
+werd medegedeeld, zijn de kosten van kweeken der rozenstammen in
+dit zonnig gedeelte van Californië zoo goedkoop, dat Europa een zeer
+ernstige concurrent ook voor dit artikel krijgt, indien de proefneming,
+op groote schaal begonnen, mocht slagen.
+
+Hier in Zuid-Californië vindt men prachtige boomgaarden van
+sinaasappelen, duizenden hectaren groot, waar nog slechts 3 jaren
+geleden wildernis was en waarvan men reeds over 2 jaren een oogst
+verwacht, die alle kosten van aanleg, irrigatie en vruchtbaarmaking
+van den grond ruimschoots vergoedt. Die verwachting is gebaseerd op
+de ervaring met aangrenzende velden opgedaan, waar boomen staan van
+20 tot 30 jaar oud.
+
+Een aardig voorbeeld van de wijze waarop een ieder in zuidelijk
+Californië zijn voordeel weet te doen met de nieuwe industrie, levert
+een paar onderwijzeressen te Riverside, waarover ik in mijn vorig
+artikel schreef. Zij kochten een halve acre (nog geen kwart bunder)
+grond en bouwden daarop voor hun beiden de woning. Het voor dien koop
+en bouw benoodigde geld werd opgenomen. De grond, niet voor de woning
+noodig, werd bebouwd met sinaasappelboomen, waarvan de opbrengst,
+thans na 7 jaren, voldoende is geweest om het opgenomen geld af te
+betalen, zoodat zij thans niet alleen vrij wonen, maar bovendien een
+flinke jaarlijksche inkomst uit hun boomgaard genieten.
+
+Engelschen hebben zich hier gevestigd en met Engelsch kapitaal zijn
+tienduizenden hectaren woestenij in boomgaarden omgezet, tot niet
+gering voordeel der ondernemers.
+
+Maar tevens ten voordeele van allen, die bij deze industrie zijn
+betrokken, want overal heerscht een welvaart, als waarvan wij in ons
+land geen begrip hebben. Deze industrie roept nederzettingen in het
+leven, die in de streek gevestigd blijven en daarom voor Californië een
+zegen zijn. De vlottende bevolking, niet aan het land gehecht, ziet
+men hier liever niet. Men bevordert daarentegen zooveel mogelijk de
+vestiging van hen, die door land- of tuinbouw en vruchtenteelt uit te
+oefenen een vaste, blijvende bevolking uitmaken. De behoefte aan zulk
+eene bevolking wordt over geheel Californië sterk gevoeld, omdat men
+meer en meer overtuigd wordt, dat groote schatten aan den vruchtbaren
+grond, in verband met het warme klimaat, zijn te onttrekken, indien
+daaraan slechts de zorgvuldige arbeid besteed wordt, die alleen een
+geduldige land- en tuinbouwbevolking in zoo hooge mate bezit. Wanneer
+men bedenkt dat Californië zoo groot is als Italië en ternauwernood
+twee millioen inwoners telt, waarvan een groot deel zich bezig houdt
+met mijnwerk of zich ophoudt in de groote steden--San Francisco met
+de voorsteden telt alleen 700.000 inwoners--dan kan men zoo ongeveer
+nagaan hoe weinig het landbouwbedrijf hier op dezen daarvoor zoo
+geëigenden bodem tot zijn recht komt.
+
+Wie hier met beleid en deskundig te werk gaat, 't zij met de
+vruchtenteelt, 't zij met den landbouw of de veehouderij, kan verzekerd
+zijn binnen weinige jaren een gezeten grondeigenaar te zijn. Hier wordt
+arbeid, en vooral toewijdenden arbeid verlangd; wie dien geeft, is
+zeker van een welvarend bestaan; heel wat welvarender en met heel wat
+beter vooruitzichten dan voor dienzelfden arbeid in Nederland genoten
+wordt. Hier koopt de landbouwarbeider of tuinder van zijn bespaarde
+penningen weinige acres (1 acre is 0.4 Hectare) grond. Goed gelegen
+vruchtbare grond kost van honderd tot vijfhonderd gulden per acre. Drie
+vierden van den koopprijs behoeft hij eerst te betalen in 3 jaren,
+jaarlijks een derde. Dat kan hij gewoonlijk doen van de opbrengst van
+zijn land en is hij zoodoende na drie jaren eigenaar van zijn grond en
+leeft er al die jaren heel wat beter van dan zijn collega in Nederland.
+
+Hij, die met een klein kapitaaltje van 2500 à 5000 gulden en toegerust
+met de algemeene kennis omtrent landbouw, veeteelt, vruchtenteelt of
+boom- en bloemkweekerij zich hier komt vestigen, kan zeker zijn van
+een welvarend bestaan. Natuurlijk dient de grond met beleid gekozen
+en daaromtrent overleg gepleegd te worden met de besturen der Kamers
+van Koophandel of andere vertrouwde lichamen of personen. De Kamers
+van Koophandel worden nu in den laatsten tijd tot op de kleinste
+plaatsen opgericht en verrichten met haar deskundige en betrouwbare
+adviezen aan particulieren en corporatiën een zeer verdienstelijken
+arbeid. Door coöperatie worden de noodige werktuigen, zaden enz. tot
+kostenden prijs aangeschaft.
+
+In sommige plaatsen, o.a. te Riverside, worden de irrigatiewerken
+coöperatief aangelegd en onderhouden. Te Santa Barbara was een groote
+coöperatieve werkplaats van over de 100 deelnemers voor het drogen,
+sorteeren en verpakken van eigen verbouwde walnoten. In dit deel van
+Californië ziet men de walnoot-boomen bij duizenden, keurig onderhouden
+en zonder een grasje of plantje tusschen de boomen. Elders vindt men
+de coöperatieve zuivelfabrieken precies als in ons land werkende. De
+coöperatie moge hier niet zoo algemeen worden toegepast als in
+sommige landen van Europa, het beginsel wint hier veld en maakt in
+het landbouw- en vruchtenteelt-bedrijf groote vorderingen.
+
+Overal ontdekte ik de sporen van bekendheid met dezen gunstigen
+toestand in de oude landen van Europa. Want Zweden, Denen, Russen,
+Engelschen, Duitschers, Zwitsers, Italianen en natuurlijk ook
+Amerikanen trof ik hier aan, die na weinige jaren volhardenden arbeid
+thans zeer gezeten burgers van Californië zijn. Alleen Nederlanders
+kwam ik op mijn tocht niet tegen. En toch moet onze land- en
+tuinbouwschool in de laatste jaren een aantal deskundige jongelieden
+hebben afgeleverd, dat aangewezen was de groote welvaart deelachtig
+te worden, die in hun vak hier in zoo ruime mate door emigranten van
+andere natiën wordt genoten.
+
+Waar zitten toch die tientallen, honderden wellicht, die dat weinigje
+ondernemingsgeest behoeven om met de te Wageningen opgedane kennis
+hier in weinige jaren hun toekomst te verzekeren?
+
+Toen ik van San Francisco door de Santa Clara Vallei reisde, meer dan
+100 kilometer langs de boomgaarden met pruimen, abrikozen, perziken
+en pereboomen met de daarvoor noodige drogerijen en pakkerijen,
+hoorde ik gewagen van het Engelsch, Duitsch of Zweedsch kapitaal,
+waarmede deze of gene plantage was aangelegd en dat daarvan nu groote
+inkomsten genoot. Van een Nederlandsche kolonie of van Nederlandsch
+kapitaal dat de rijke vruchten van deze opkomende industrie geniet,
+hoorde ik nergens.
+
+Nog liggen honderdduizenden hectaren braak; nog vindt de ondernemende
+Hollander hier een ruim veld om door arbeid en vlijt (niet door geluk,
+zooals weleer de goudzoekers van dit land) zich een ruim bestaan
+te verzekeren. Zal hij zoo lang wachten, tot de room van de melk
+is? Californië's bevolking is geheel onvoldoende om den rijken bodem
+naar eisch te ontginnen. Het behoeft daarvoor deskundigen arbeid uit de
+oude landen van Europa. Andere landen doen daarmede hun voordeel. Zal
+Nederland achter blijven?
+
+
+
+Zijn de vooruitzichten van hen die zich in Californië aan de
+vruchtenteelt wijden, veelbelovend te noemen, niet minder is dat
+het geval voor hen, die er het landbouwbedrijf en de zuivelbereiding
+gaan beoefenen.
+
+Gedurende de jaren dat de groote vallei van 4 1/2 millioen hectaren,
+waarover ik in mijn vorig artikel schreef, spaarzaam bevolkt was,
+werd de beschikbare vruchtbare grond in cultuur gebracht zonder
+onderzoek naar andere gronden, die òf voor het vervoer der producten
+niet gunstig gelegen waren òf onder water stonden. Er zijn in dat dal
+o.a. twee groote rivieren: de Sacramento en de San Joaquin, die in
+midden-Californië in velerlei vertakkingen tot elkander komen en een
+uitgestrekt bezonken land vormen van ongeveer vierhonderd duizend
+hectaren oppervlakte. Die grond, drooggemaakt en ingepolderd, is
+gebleken uit zeer vruchtbaren veengrond te bestaan, geschikt voor
+den graanbouw en de groenteteelt, en nog meer voor veeteelt en
+zuivelbedrijf: melkerij.
+
+De inpoldering geschiedt nagenoeg als bij ons te lande. Voor het
+inlaten van water heeft men slechts hier en daar de sluizen open
+te zetten, voor het uitpompen op den rivierboezem gebruikt men
+verplaatsbare stoompompen. Het eerste is zelden noodig; het laatste
+veelvuldig. Dijken van voldoende hoogte beschermen het land tegen
+overstroomingen.
+
+Toen men voor weinige jaren ontdekte welke groote vruchtbaarheid deze
+drooggemaakte gronden bezitten, is men aan het droogleggen er van
+gegaan en gaat men daarmede nog steeds voort. Bovendien versterkt
+men nu ook de dijken hoogerop gelegen langs genoemde rivieren en
+beveiligt daardoor het achtergelegen land tegen overstrooming. Tot de
+energieksten onder hen, die hun land tegen water wisten te beschermen,
+behoort ditmaal een Nederlander, de heer P. J. van Löben Sels,
+ex-consul van Nederland te San Francisco. De Sacramento-rivier
+afvarende, werd mij zijn land, "Vorden" genaamd, ruim 1600 hectaren
+groot, gewezen. Het behoorde tot de weinige landen, die dit voorjaar
+door den sterken vloed bergwater niet ondergeloopen waren. Toen
+ik hem later sprak, vernam ik, dat hij voor eenige jaren geruimen
+tijd in Nederland vertoefde om de wijze van inpolderen en bedijken
+te bestudeeren en dat hij nu, door toepassing van hetgeen hij daar
+leerde, voor groote schade is bewaard gebleven. Het bleek mij trouwens
+uit een bezoek aan een der grootste inpolderingen die thans onder
+handen genomen is, die van de "Middle River Company", in de buurt van
+Stockton, dat ons land, vóór men aldaar tot de inpoldering overging,
+werd bezocht door de directeuren, de heeren Phillips, waarvan de
+oudste broer ter bestudeering van het stelsel bij ons toegepast, nog
+niet van Nederland was teruggekeerd toen ik deze bezitting bezocht [1].
+
+Hier worden ruim vijfduizend hectaren prachtige zwarte veengrond aan
+het water onttrokken. Een groote uitgestrektheid was reeds bebouwd met
+aardappelen, uien, boonen en asperges. Een fabriek voor het inmaken
+van asperges in blikken was op het asperge-land in aanbouw.
+
+Op een uur afstand per boot bezocht ik een ander droog gelegd
+land; daarop was een groote melkerij van over de 200 koeien
+gevestigd. Het meerendeel uitgelezen melkvee, kort geleden van
+Nederland geïmporteerd. Aan het hoofd stond een Deen. Van hem
+vernam ik bijzonderheden omtrent de prijzen die bedongen worden voor
+zuivelproducten, waaruit ten duidelijkste bleek, hoe winstgevend het
+bedrijf van veehouder en zuivelbereider hier moet zijn, waar men den
+vruchtbaren grond, die geen bemesting behoeft, koopt voor zeshonderd
+tot zestienhonderd gulden per hectare en waar men een klimaat
+heeft dat zoo goed als geen risico oplevert voor het welslagen van
+den oogst. Men krijgt hier van alfalfa-velden vier, soms vijf goede
+oogsten per jaar. Toen ik mij vóór ongeveer een week te Fresno bevond,
+was men dáár van hetzelfde land, voor de vijfde maal in dit jaar,
+aan het oogsten van alfalfa.
+
+Deze bouw schijnt inderdaad in het landbouw-bedrijf de grootste
+voordeelen op te leveren. Fresno en omgeving behoort niet tot de
+zooeven genoemde ingepolderde landen. Daar is gebrek aan water en
+moeten dan ook de alfalfa-landen door irrigatie vruchtbaar gemaakt
+worden, wat heel eenvoudig en goedkoop kan geschieden met water van
+in de nabijheid gelegen bergen. Ik zag daar gronden te koop voor
+f 250 de bunder, die bij deskundige bebouwing van vijf bunder met
+alfalfa, in vier jaren niet alleen ruimschoots het onderhoud van een
+gezin opbrengen, maar zooveel meer als noodig is om den koopprijs af
+te betalen.
+
+Hier wordt algemeen aangenomen, dat 5 hectaren noodig zijn om bij
+zorgvuldige bebouwing--landbouw, melkerij of vruchtenteelt--een gezin
+te onderhouden en in 4 à 5 jaren den koopprijs af te lossen. Bij
+den aanvang moet 1/4 van den koopprijs dadelijk betaald worden. Bij
+verbouwing van sinaasappelen wordt voor de afbetaling ongeveer op 7
+jaren gerekend.
+
+Het is opmerkelijk hoe weinig nog het Nederlandsche element ook in
+het landbouwbedrijf en de veehouderij in midden-Californië wordt
+waargenomen. Men vindt hier Zwitsersche, Duitsche, Deensche en
+zelfs Russische kolonies, alle zeer welvarend, maar een Nederlandsche
+kolonie, waarvoor deze bedrijven zoo bij uitstek geschikt mogen heeten,
+vindt men hier nog niet. Wel Nederlandsch vee, maar emigranten van
+andere natiën om de voordeelen te behalen die dat vee op Californischen
+bodem afwerpt. En van Nederlandsch kapitaal om die inpolderingen en
+droogmakingen tot stand te brengen, hoorde ik al evenmin.
+
+De buitensporige voordeelen aan die droogmakingen verbonden genieten
+Amerikanen en Engelschen, die hier met de ervaring in Nederland
+omtrent inpolderingen opgedaan komen woekeren. En onze geldmannen,
+die beter dan eenig ander in staat zijn om de voordeelen van dergelijke
+ondernemingen te beoordeelen, houden zich van verre.
+
+Niet lang geleden had ik gelegenheid eene conferentie bij te
+wonen, waar een nieuw plan van inpoldering werd besproken
+en toegelicht. Het betrof het Yolo-bassin, in de Delta der
+Sacramento en San Joaquin-rivieren gelegen, een oppervlakte van
+12000 hectaren. Daarvoor is ongeveer f 2 1/2 millioen noodig en
+komt dit vruchtbaar land na droogmaking op even f 200 per bunder te
+staan, terwijl de verkoopprijs reeds dadelijk op het dubbele werd
+berekend. Hoewel de schattingen mij zeer vertrouwbaar voorkwamen,
+zou ik daaraan toch geen al te groote waarde hebben gehecht, ware het
+niet, dat de heer P. J. van Löben Sels, aan wiens oordeel in deze ik
+groote waarde hecht, mij verzekerde dat de voorgespiegelde cijfers
+voor deze onderneming eer te ongunstig dan te gunstig gesteld waren.
+
+Met dit kijkje op de voordeelen die dergelijke ondernemingen hier
+behalen, besluit ik dit opstel over Californië. Veel, tienmaal meer dan
+ik hier opsomde, zou ik nog zeggen over dit rijke land der toekomst,
+indien niet de ruimte van een dagblad mij grenzen stelde. Dit ééne
+wil ik er nog aan toevoegen.
+
+Indien een groep van 25 à 30 gezinnen van kleine landbouwers en
+veehouders in ons land zich vereenigden om naar Californië te gaan
+en een vertrouwd deskundig man daarheen zonden om geschikte gronden
+te koopen en het noodige te regelen voor de vestiging aldaar, dan
+zou door samenwerking op coöperatieven grondslag voor zulk een groep
+landgenooten een welvaart ontstaan en genoten worden, als waarvan
+zij te voren nooit gedroomd hebben.
+
+
+
+
+
+X.
+
+
+                                                            3 Dec. 1904.
+
+
+Het viel niet gemakkelijk, het besluit voor den terugtocht. Het
+heerlijk klimaat van Californië ging ik verlaten met de wetenschap,
+dat naarmate ik meer naar het oostelijk deel van Amerika trok, het
+klimaat steeds meer begon te gelijken op het onze: koud, mistig,
+vochtig. Toch was er een lichtzijde aan dat terugtrekken verbonden;
+het vooruitzicht namelijk dat over dien langen weg van bijna 6000
+kilometer zooveel belangrijks was te zien. De reis ging o.a. door
+Arizona, Nieuw Mexico en Indiana naar Chicago en van daar langs het
+Erie-meer naar Buffalo, ter bewondering van the Falls der Niagara en
+vervolgens langs de Hudson-rivier naar het groot-Mokum van Amerika:
+New-York City.
+
+De afstand van San Francisco naar Chicago, die in vier etmalen
+kan worden afgelegd, indien men zich onderweg niet ophoudt,
+bedraagt ruim vierduizend kilometer, geheel onder beheer van één
+spoorweg-maatschappij. En dit maakt slechts de kleinste helft harer
+lijnen uit. Zij exploiteert in het geheel bijna dertien duizend
+kilometer spoorlijn.
+
+Wat dit wil zeggen kan men zich eenigszins voorstellen wanneer men
+weet dat de afstand van Amsterdam naar Rome nog geen 1700 kilometer
+bedraagt. Ik zeg "eenigszins", omdat de exploitatie hier zich niet
+bepaalt tot vervoer van reizigers en goederen, maar zich uitbreidt
+tot het bouwen en exploiteeren van hotels en restaurants onmiddellijk
+aan den spoorweg gelegen; tot het verstrekken van maaltijden op 't
+spoor in de dining-cars; tot het leveren van paarden en rijtuigen
+op eindpunten van de zijlijnen; tot den verkoop van voorwerpen
+door Indianen vervaardigd, waarvoor in Arizona en Nieuw Mexico bij
+verschillende stations groote winkels, ware musea, in smaakvollen stijl
+zijn gebouwd. Zóó en op nog verschillende andere wijzen, bevorderen
+de groote spoorweg-maatschappijen hier het verkeer op haar lijnen en
+niemand is daarmede beter gediend dan "het publiek". Want de wijze,
+waarop zij haar taak als restaurateur of hotelier opvatten, is boven
+allen lof verheven. Uitnemende maaltijden, tegen niet hoogen prijs,
+worden in de spoorweg-restaurants en de eet-wagons verstrekt. Alles
+is er zóó zindelijk als de properste Hollandsche huisvrouw maar kan
+begeeren. En datzelfde is het geval in de spoorweg-hotels.
+
+Ik ontmoette hier bij herhaling reizigers, van Australië of van China
+komende--ook een groot gezelschap dat van Nederland de reis over
+New-York en Chicago naar San Francisco en van daar naar Singapore en
+Batavia maakte--die evenals ik, ingenomen waren met de wijze, waarop
+de spoorweg-maatschappijen alhier haar taak opvatten en uitvoeren.
+
+Men kan zich moeilijk een begrip vormen van de uitgebreidheid der
+administratie bij zulk een onderneming met een jaarlijksche ontvangst
+van honderd zestig millioen gulden. Wat men van de Amerikanen ook
+moge zeggen, zeker niet dat zij, voor welke andere natie ook onder
+doen in organiseerend en administreerend talent. Neen, laten wij het
+gerust bekennen, in dit opzicht overtreffen zij ons, Europeanen,
+ver. Maar ik dwaalde af. Het was mijn voornemen om mede te deelen
+wat de bewondering en belangstelling wekt op dezen tocht. De reis,
+voor zoover zij door Californië gaat, kent men eenigszins uit de
+vorige opstellen. Heeft men de grens in Arizona bereikt, dan wordt
+alles dadelijk anders. De wegen zijn slechter onderhouden, de huizen
+zijn van geringer afmeting en zijn verfloos, er is minder water en
+meer stof. Ook de wetgeving is er nog ver ten achter.
+
+De bevolking is er minder gecultiveerd. Ruwheid en dronkenschap komen
+veelvuldig voor. Arizona is, wat oppervlakte betreft, ongeveer 10
+maal grooter dan Nederland, doch heeft slechts eene bevolking van
+nog geen 150.000, terwijl Nieuw Mexico, met eene oppervlakte elf
+maal grooter, nog geen 200.000 inwoners telt. Hieronder is niet
+begrepen een ambulante mijnersbevolking, die van den eenen Staat
+trekt naar den anderen om te werken. Vele mijnen liggen soms geruimen
+tijd stil, omdat er geen kapitaal voorhanden is tot voortzetting der
+exploitatie, of omdat de prijzen der gedolven mineralen tijdelijk te
+laag zijn of om eenige andere reden. Doch in al die gevallen staan
+de werklieden op straat, gewoonlijk met een goed gevulde beurs,
+want in of bij de mijnen kunnen ze niet veel verteren. Dan trekken
+zij eerst naar het naastbij gelegen stadje aan de spoorlijn en hier
+vinden zij gewoonlijk gelegenheid om hun verdiend loon geheel of
+gedeeltelijk kwijt te raken. In den regel zijn die arbeiders jonge
+ongehuwde mannen, die in de mijnen werken of in de uitgestrekte
+bosschen boomen vellen. Komen zij in de kleine spoorwegplaatsen,
+dan is hun eerste en eenige aanloop de saloon, dat is de kroeg,
+waar den geheelen dag wordt in- en uitgeloopen en aan de toonbank,
+staande, de noodige borrels worden verschalkt. Doch wat erger is:
+waar den geheelen dag de gelegenheid wordt gegeven tot dobbelen. Met
+roulet, de dobbelsteenen, de kaarten wordt openlijk gespeeld en bij
+onderzoek bleek mij dat in Arizona en Nieuw Mexico het dobbelen niet
+verboden is bij de wet, en voorloopig ook nog niet zal verboden worden.
+
+Er worden namelijk hooge rechten betaald voor de vergunning om een
+roulet of speeltafel te houden.
+
+De gemeentebesturen vinden het gemakkelijker op die wijze de kas te
+vullen dan door het heffen van een hoofdelijken omslag. Daar komt
+nog bij dat uit hun bedrijf groote voordeelen worden behaald door de
+"saloon"-houders en de houders der "gambling-tables"; personen die
+bij de verkiezing van leden voor den gemeenteraad een beduidende
+rol spelen en er wel voor waken, dat geen raadsleden gekozen worden,
+die bezwaar hebben tegen dobbelspel.
+
+Wat dit laatste in sommige plaatsen allerbedenkelijkst maakt is
+een bepaling, dat het recht verdubbeld wordt, indien vrouwen in
+de "saloons" worden toegelaten. Ik heb een paar van die plaatsen
+bezocht. In hun werkpakje zaten dáár Amerikanen, Mexicanen, Indianen,
+Chineezen hun zuur verdiend loon te verdobbelen. En precies als te
+Monte Carlo zat men berekeningen te maken, van het nummer van het
+draaibord waarop de prijs een volgenden keer "moest" vallen. Het ging
+hier natuurlijk slechts om kleine sommen; zilverstukken van 10 en 25
+cents waren de voornaamste inzet. Maar ik zag ook een jongen Amerikaan,
+die drie maanden in de bosschen werkzaam was geweest aan den houthak
+en honderdvijftig dollar had bespaard, dit sommetje in twee uren tijds
+verliezen met inzetten van één tot vijf dollar. En welke tooneelen
+men daaromheen ziet in de "saloons" waar het verhoogde recht betaald
+werd om ook vrouwen te kunnen toelaten, kan men zich voorstellen,
+wanneer men die combinatie elders, vooral in Fransche badplaatsen,
+wel eens heeft waargenomen.
+
+Ik kan van dit onderwerp niet afstappen zonder de hoop uit te spreken,
+dat de centrale regeering van Amerika spoedig tusschenbeide kome, om
+een einde te maken aan een toestand die dit groote land tot schande is.
+
+Van de gelegenheid om een Amerikaanschen zaagmolen te zien maakte
+ik hier gretig gebruik, omdat ik van de groote besparing van
+arbeidskrachten, en het vlug omzetten van boomen in planken zooveel
+had gehoord. En inderdaad, de Amerikanen verrichten wonderen met hun
+machines. De zaagmolen was aan het spoor gelegen, en de boomstammen
+werden uit het ver afgelegen bosch aan een berg-helling vervoerd per
+water, d.w.z. over een afstand van vele kilometers was een houten bak
+op stutten gemaakt, van ongeveer een meter breed en een halven meter
+diep. Een bergstroom liet men op een hoog punt in dien bak loopen en
+door het aangebrachte verval stroomde dat water vrij vlug omlaag. De
+boomstammen werden daarin geworpen en bereikten het eindpunt met een
+snelheid van 15 kilometer per uur. Op één plaats zag ik zoo'n toestel,
+primitief in elkaar gezet, ter lengte van 105 kilometer--de afstand
+van Amsterdam naar Arnhem--en aan het eind van den afgelegden weg
+werd het water aangewend voor irrigatie van den grond.
+
+Te Flagstaff, (Arizona) waar ik den zaagmolen bezichtigde, eindigde de
+kunstmatige beek, zooals ik zoo'n bak zou willen noemen, op tamelijk
+grooten afstand van de fabriek, omdat er geen verval van water meer
+te krijgen was. De stammen, alle van dezelfde lengte--daarop worden
+ze reeds gemaakt bij 't vellen--werden aan het eindpunt op platte
+spoorwagens vervoerd naar de fabriek. En hier begon de bewerking. In
+den zaagmolen waren niet meer dan 5 mannen werkzaam om de boomstammen,
+die aan den eenen kant binnenkwamen, zoodanig te plaatsen dat zij
+op bepaalde dikte gezaagd worden en daarna als planken, gesorteerd
+naar breedte en lengte, op hun plaats aan den anderen kant den molen
+verlieten. De rest deden de verschillende werktuigen. In den tijd
+van 20 minuten zag ik 10 boomen van vier en een halven meter lang en
+bijna één meter middellijn in planken omzetten, dat was gemiddeld
+twee minuten voor iederen boom. Hoe die vijf mannen den drukken,
+inspannenden arbeid van den ochtend tot den avond kunnen volhouden
+is mij een raadsel. Er wordt namelijk in die fabriek 10 uren daags
+gewerkt. Van 7-12 en van 1-6 en als het druk is nog van 7-9 1/2,
+waarvoor dan 1/4 van het loon extra wordt betaald. Dus geen verhoogd
+loon voor de over-uren. Van pensioen, ziekengeld of uitkeering bij
+ongeval is geen sprake. Was er geen werk (tijdelijk in den winter) dan
+volgde onmiddellijk ontslag. Deze toestand is geen uitzondering, maar
+regel voor den arbeid in Westelijk-Amerika. Wat de loonen betreft,
+die waren er vrij hoog. De meesterknecht genoot vijf dollar per
+dag; de overigen de helft of iets daarboven, terwijl het leven in
+die kleine stad niet duur kon genoemd worden. Bieden de bosschen in
+Arizona een rijke bron van inkomsten, nog meer is dit het geval met
+de mijnen. Onder deze munten uit de kopermijnen van Mr. W. A. Clark,
+een van de Amerikaansche milliardairs. Mij werd verzekerd, dat hij
+alleen uit de mijnen van Arizona een jaarlijksche winst maakte van
+tien millioen dollar. En nu overtrof de productie zijner mijnen in
+Montana nog die van Arizona. Van eene zijde die geen twijfel toelaat,
+vernam ik dat in de gezamenlijke mijnen van dezen groot-industrieel,
+ruim twee derde werd voortgebracht van al het koper, dat jaarlijks
+in de wereld wordt geproduceerd. Ook hier, bij de mijnwerkers,
+bestaat er tusschen werkgever en arbeider niet de minste band. De
+eerste betaalt een vrij hoog loon en bemoeit zich voor 't overige
+met zijn werklieden niet. Dat dezen aan de onderneming zich niet
+gehecht gevoelen, spreekt van zelf. Verbetering in dezen toestand is
+alleen te verwachten van een nauwe aaneensluiting der werklieden in
+vakvereenigingen. Daarvan zijn velen onder hen reeds doordrongen, doch
+de meerderheid begrijpt blijkbaar nog niet, dat verbetering van eigen
+lot, alleen verkrijgbaar is door organisatie en coöperatie. Ik spreek
+ter loops slechts over een derde bron van rijkdom in beide staten:
+de vee-fokkerij. Niet op den voet zooals bij ons, maar uitsluitend
+tot het fokken van jonge stieren, die enkele jaren de prairie worden
+ingejaagd, dáár hun voedsel zoeken om dan bij honderdtallen naar de
+slachtbank te worden gevoerd. Hier zijn vee-fokkers, die het aantal
+hunner ronddwalende stieren bij benadering slechts kennen. Het
+bedraagt soms duizenden. Zij worden voor het grazen binnen zekere
+grenzen gehouden door de cow-boys, te paard gezeten jonge mannen,
+die dagen achtereen in de prairie vertoeven om afgedwaalde stieren
+weer op den rechten weg te brengen. In zijn kleurig buis en leeren
+broekspijpen met franjes van boven tot onder, zijn zware sporen naar
+Spaansch model, zijn grijze flambard en losjes geknoopte roode das,
+ziet hij er schilderachtig uit, wanneer men hem uit den spoorwagen door
+de prairie ziet rennen op ongebaande wegen, met een vaart bijna gelijk
+aan die van den trein. Aan den knop van 't zadel hangt de lazzo en
+ieder der beide achterzakken van zijn pantalon herbergt een revolver.
+
+In het schieten met dit laatste wapen oefent hij zich gedurende den
+tijd dat hij niet achter de stieren rent en de meesten brengen het
+zoover, dat zij op 40 pas afstand een mikpunt van drie centimeter
+middellijn nooit missen.
+
+Ruw, kortaf en twistziek, ziedaar eenige minder aangename eigenschappen
+van den cow-boy; daarentegen is hij ridderlijk tegenover vrouwen en
+kent zijne goedhartigheid tegenover lijdenden geen grens. Daarover
+zijn vele interessante verhalen in omloop. Zoolang de whiskey nog
+in de kan is, valt er met den cow-boy te praten; is zij in den man
+dan blijve men voorzichtigheidshalve op een afstand. In de genoemde
+landen is het geen zeldzaamheid dat de revolver als argumenteerende
+kracht wordt aangewend.
+
+Laat het sociale leven in Arizona te wenschen over, niet aldus is het
+gesteld met de natuur. Deze heeft hier wonderen verricht, zooals men ze
+nergens in de wereld, en zóó dicht bij elkaar, te aanschouwen krijgt.
+
+Men spoort van het station Williams in een paar uur naar de grand
+canyon [2] of Arizona en honderd pas van het station staat men voor
+een afgrond, die--behalve door zijn uitgebreidheid en diepte--een
+wonder van kleurenpracht en grillige vormen te aanschouwen geeft; een
+pracht die geen pen in staat is te beschrijven. In de diepte stroomt
+de Colorado-rivier, doch men kan haar daarboven ternauwernood zien,
+daar die diepte 1800 meter bedraagt. Eerst wanneer men afdaalt langs
+een pad dat ruim 10 kilometer lang is--een weg die gewoonlijk op een
+paard of muilezel wordt afgelegd--krijgt men menig denkbeeld van deze
+meer dan 100 meter breede rivier en van de ontzaglijke rotsblokken die
+de wanden van dezen afgrond vormen. De schitterende kleurenpracht,
+telkens varieerende wanneer de zon haar licht op een ander deel der
+uitstekende punten en gedrochtelijke vormen doet schijnen, doet het
+oog in stille bewondering op dit ontzettend grootsche natuurtafereel
+staren. Eindelijk na lang staren, zoekt het oog een grens, maar deze is
+niet te vinden. Althans niet in de lengte. Deze scheur in de aarde is,
+langs de rivier gemeten, driehonderdvijftig kilometer lang (meer dan
+3 maal de afstand van Amsterdam naar Arnhem!) en twintig kilometer
+breed (van Amsterdam tot Haarlem). Voor zoover mij bekend, bestaat
+er geen ander natuurtafereel van dien aard: zóó groot en zóó schoon.
+
+Een ander natuurwonder van Arizona, al wordt men er niet zoo door
+getroffen als door den grand canyon, zijn de versteende bosschen. Op
+geringen afstand van Holbrook vindt men boomen, een geheel bosch
+vormende, uit vóórhistorischen tijd. Zij zijn òf verglaasd, òf
+versteend, òf verkalkt en bieden nu, als de zon er op schijnt, een
+heerlijk kleureffect. Zelfs zuivere kristallen zijn er bij. Er zijn er
+ook onder die het prachtigste agaat leveren. De boomen zijn soms 70
+meter lang en liggen half bedolven in het zand, half bloot. Sommige
+boomen zijn geheel gaaf gebleven met alle takken eraan, gelijkende
+op een boom van agaatsteen. Vóór eeuwen hebben wervelwinden, die
+het zand opzweepten en in groote massa's verplaatsten, deze boomen,
+naar men vermoedt, bloot gelegd. Doch de boomen zelven zijn dáár niet
+gegroeid. In vóórhistorischen tijd moet de grond aldaar de bodem van
+een zee geweest zijn en werden de boomen wellicht, ontelbare eeuwen
+geleden, door een ontzettende natuurkracht ontworteld en naar de plaats
+gespoeld, waar zij nu in zoo groot aantal gevonden worden. M.a.w.,
+men weet er niets van hoe die boomen dáár zijn gekomen en op welke
+wijze zij de versteende en verglaasde lichamen zijn geworden, die nu
+met hun kleurenpracht ons oog bekooren.
+
+Een ander wonder, op grooter afstand van de spoor doch door een
+heerlijke natuur per rijtuig in één dag te bereiken is de natuurlijke
+brug, waardoor de beide zijden van een bergkloof, 165 meter wijd
+(zonder rustpunt) ruim 200 meter boven een vervaarlijken bergstroom,
+verbonden worden.
+
+Maar wat zeker voor velen het meest interessante van de reis is,
+het zijn de cliff-dwellings, woningen van een menschenras dat sedert
+lang van het aardrijk is verdwenen en van wier vroeger bestaan
+slechts zeer zeldzaam de sporen worden gevonden. Er zijn namelijk
+enkele skeletten opgedolven, waaruit blijkt dat het een klein soort
+menschen moet geweest zijn. Wat evenwel zeer opmerkelijk is, dat is
+dat hun wijze van behandeling der lijken geheel overeenkwam met die
+der oude Egyptenaren. De gevonden skeletten waren geheel omwikkeld
+door windselen van grof linnen.
+
+De woningen dezer menschen zijn op sommige plaatsen in de rotsen
+nog gaaf aanwezig. Ze zijn gebouwd in overhangende rotsspleten, een
+paar honderd meter of meer boven den beganen weg, soms boven steile
+afgronden. De bewoners hebben waarschijnlijk indertijd hun woning
+van boven af bereikt maar moeten daarvoor een talent van klimmen en
+klauteren bezeten hebben, zooals bij tegenwoordig levende menschen
+niet wordt gevonden. En dáár, in de nabijheid dezer vóór-historische
+woningen, vindt men nu nog oude stammen van Indianen wonen, heele
+dorpen met eigen wetgeving en eigen bestuur, vast houdende aan
+traditiën, door vele eeuwen heen tot hen gekomen.
+
+Die stammen zijn aan het uitsterven, en zullen waarschijnlijk
+over weinige eeuwen verdwenen zijn, evenals de cliff-bewoners van
+weleer. Niet weken maar maanden zou men in dit merkwaardig deel van
+Amerika willen vertoeven, om de wonderen der natuur gade te slaan en
+in het verleden trachten door te dringen door bestudeering, van wat
+daar nu nog gevonden wordt.
+
+Hoe geheel anders wordt de omgeving als de trein ons brengt in Chicago,
+met zijn twee millioen inwoners, saamgesteld uit de emigranten van
+bijna alle natiën der wereld.
+
+Hier vindt men, als in Londen, den grootsten rijkdom naast de
+diepste armoede. Hier worden zaken gedaan, niet anders dan zaken. De
+concurrentie heeft de grootst mogelijke inspanning gevorderd, zelfs
+van de meest energieken onder deze business-men. Met 't gevolg dat
+allen voortrennen in zenuwachtige haast, uit vrees van achterhaald
+te worden door iemand, die nog vlugger, nog intenser weet zaken te
+doen. Welke reusachtige ondernemingen aan dit inspannend werken het
+aanzijn danken, kon ik ervaren bij een bezoek aan de slachtplaats
+van Armour & Co., een naam over de geheele wereld bekend door de
+"corned beef" en de "smoked tongue". Men kan zich moeilijk den omvang
+dezer slachtersaffaire voorstellen. Er worden in den drukken tijd
+dagelijks tienduizend varkens geslacht, vijf en twintig honderd
+koeien en tienduizend schapen. De concurrentie gedoogt niet dat
+een der onderdeelen, voor de uitoefening dezer zaak, door anderen
+wordt uitgeoefend. De firma doet alles zelf. Voor het maken der
+blikken, waarin het vleesch of het extract wordt verzonden, is een
+groote fabriek opgericht, waar 200 man werkzaam is. Voor de boeken,
+etiquetten, aanplakbiljetten en het overige benoodigde drukwerk is een
+drukkerij met de nieuwste machines, waar 150 man werk vinden. Om ijs
+te maken (voor de koelkamers), zijn machines aan 't werk, die 2000
+ton ijs per dag afleveren. Voor opwekking van stroom zijn machines
+van 4800 paardenkrachten aanwezig. Een groote fabriek is er voor het
+maken van been-zwart. Een andere voor de bereiding van het haar der
+varkens. Weer een andere voor het maken van lijm. Een zeepfabriek, een
+knoopen- en kammenfabriek (van den horens en hoeven der koeien). Toen
+ik ten slotte vroeg hoeveel menschen hier werkzaam waren, vernam ik dat
+dit over de tienduizend bedroeg. Niet minder dan 83 telegrafisten zijn
+in dienst der firma en doen niet anders dan telegrammen ontvangen en
+verzenden voor dit huis. Een der chefs van de firma gaf mij als zijne
+meening te kennen, dat de concurrentie, nog meer dan op dit oogenblik
+het geval is, tot centralisatie in de bedrijven zal leiden en wel het
+meest wegens de dringende behoefte aan afzet der producten buiten
+Amerika. Door de beste (nieuwste) machines steeds aan te schaffen
+en alle bij de onderneming betrokken bedrijven onder één beheer te
+brengen, konden volgens hem de Amerikanen op den duur tegen Duitschland
+en Engeland de concurrentie gemakkelijk volhouden. De belangrijke
+besparing in productie-kosten zou hen daartoe in staat stellen. Op mijn
+vraag, in welke verhouding hij zich voorstelde dat de werklieden zijner
+fabrieken op den duur tot de firma als werkgeefster zouden komen,
+was zijn antwoord erg onzeker. Hij was een voorstander van hooge
+loonen voor geschoolden arbeid; van een aandeel in de voordeelen der
+zaak wilde hij absoluut niets weten. Hij ontkende dat de werkman,
+hoe goed ook zijn vak verstaande, iets hoegenaamd bijdroeg tot het
+welslagen der onderneming. Alleen zij die leiding weten te geven,
+niet degenen die leiding noodig hadden, kunnen aanspraak maken op
+een aandeel in de behaalde voordeelen.
+
+De skilled laborers ontvingen een loon van 4 tot 4 1/2 dollar per
+dag. De unskilled $ 1.75.
+
+Over de laatsten was hij slecht te spreken. Zij waren het die niet
+wilden werken, tenzij de werkgever een arbeid-overeenkomst met
+hen afsloot. De werkgevers echter wilden van onderhandelingen met
+menschen, die geen enkel vak verstaan, niets weten. De geschoolde
+arbeiders staakten alleen uit sympathie met de niet-geschoolden
+en het gevolg is geweest dit voorjaar, een maanden-lange staking,
+die ten slotte door de werklieden is verloren. Door die staking is
+bij de patroons, zoowel als bij de werklieden heel wat kwaad bloed
+gezet. Het is duidelijk dat er niet veel noodig is, om de vlam,
+die thans nog verre van uitgedoofd is, opnieuw te doen uitslaan!
+
+Een sterke uiting van zenuwachtige inspanning bij het zaken doen,
+zag ik op de graan-beurs; zeker de grootste der wereld wat den omzet
+aangaat.
+
+In één jaar wordt te Chicago drie en een half millioen lasten tarwe
+(meel in tarwe omgezet) aangevoerd. De elevators te Chicago kunnen een
+half millioen lasten graan bergen. En welke reusachtige hoeveelheden
+dagelijks worden omgezet op speculatie, valt natuurlijk niet te
+schatten. De geheele wereld speculeert te Chicago. Onder oorverdoovend
+geschreeuw en door het geven van teekenen met de hand en de vingers,
+worden in één minuut soms duizenden lasten verhandeld. Hoe de drie
+honderd makelaars in tarwe die hier de orders tot koop en verkoop
+uitvoeren, wijs worden uit elkanders gegil en handgebaar, is voor een
+buitenstander niet te begrijpen. En toch, zoo verzekerde mij een man
+van 't vak, komen geschillen hoogst zelden voor.
+
+Toen ik weinige dagen daarna langs den Hudson-rivier spoorde en bedacht
+dat slechts 3 eeuwen geleden (1609) Hudson in dienst der Nederlandsche
+Oost-Indische Compagnie die groote rivier met haar prachtige oevers
+ontdekte, raakte ik onwillekeurig aan 't mijmeren over het verleden en
+het heden van dit land en van het onze. Het kleine Nederland, destijds
+het ondernemendste, het energiekste volk der aarde... en in Amerika,
+althans in de noordelijke Staten, toen nog geen wit mensch te bekennen.
+
+En nu, na 300 jaren?
+
+
+                                                        C. V. GERRITSEN.
+
+
+
+
+
+DE VROUWEN VAN AMERIKA [3].
+
+
+Met het vermoeden in Amerika alles anders te zullen vinden dan in
+Europa en er vooral een geheel ander, hooger ontwikkeld, meer begaafd,
+minder bekrompen soort vrouwen te zullen aantreffen, zette ik mijn
+voet op Amerikaanschen bodem. Thans na een 6 weken verblijf, waarin ik
+de gelegenheid had met vrouwen uit alle kringen en uit verschillende
+Staten in aanraking te komen, wil ik voor de lezers van het Maandblad
+mijn indrukken wedergeven. Ik ben natuurlijk volstrekt niet overtuigd,
+dat deze indrukken niet na een langer verblijf alhier gewijzigd zullen
+worden, maar ik meen de leden van "Vrouwenkiesrecht" en de lezers
+van het Maandblad geen ondienst te doen, mijn eerste indrukken vast
+te boekstaven.
+
+Laat mij dan beginnen met te constateeren, dat ik de eerste weken
+in New-York en Boston in dit opzicht geheel teleurgesteld was. De
+enkele pioniers in de vrouwenbeweging, die ik ontmoette, stonden
+zoo hoog boven het gros der vrouwen, dat ik het gevoel kreeg,
+in de eerste halve eeuw zal hier van overbrugging dier klove geen
+sprake zijn. Verbeeldt U, lezers, dat ik den eersten Zondag in een
+damesgezelschap in New-York was, waar men den naam van Susan Anthony
+zelfs niet kende en waar Mrs. Carrie Chapman Catt als een "ridiculous
+woman who speaks at public meetings" [4] bekend stond.
+
+Dit waren de echte "Society women", vrouwen die in de groote wereld van
+New-York den toon mede aangeven; die haar tijd besteden met zich eenige
+keeren daags in andere toiletten te steken; nooit ongedecolleteerd
+aan tafel verschijnen, zelfs al zijn zij zonder gasten; die de kerk
+elken Zondag bezoeken, doch met geen ander oogmerk als dat waarmede
+zij naar opera of ander publieke gelegenheid gaan, in hoofdzaak
+om te zien en gezien te worden; die haar kinderen laten opvoeden
+door dienstboden en ze niet meer dan een of twee keer daags zien;
+in 't kort met een klasse van vrouwen, waarvan Amerika helaas een
+al te groot aantal bezit, vrouwen wier ouders gemakkelijk en snel
+rijk zijn geworden, van welken rijkdom de kinderen nu goeden sier
+maken. Van ontwikkeling, ware beschaving, fijn gevoel is bij haar geen
+sprake. Zij hebben veel gereisd en weten daardoor van het een en ander
+mede te praten. Zij lezen een courant en zijn daardoor op de hoogte
+van de sensationeele berichten, maar dieper gaat hun kennis niet,
+meer belangstelling kan men bij hen niet wekken. Natuurlijk zijn deze
+vrouwen tegen vrouwenkiesrecht, waarover zij evenwel nooit nagedacht
+hebben, evenmin als over eenig ander ernstig onderwerp, en toen ik
+haar naar de reden vroeg, was het antwoord, dat zij tevreden waren
+met wat zij hadden. Van plichten tegenover de maatschappij, plichten
+tegenover de vrouwen, die minder financieel bevoorrecht zijn dan zij,
+hebben zij geen begrip.
+
+Reeds spoedig kwam ik in aanraking met een geheel ander soort
+vrouwen, vrouwen die men het best onder den naam "zwoegsters"
+kan samenvatten. Het waren de vrouwen en meisjes die in winkels,
+in kantoren, in telefoonbureaux, in ateliers enz. haar brood
+verdienen. Hieronder hoopte ik de vrouwen te vinden, die het
+leven ernstig opvatten, die een ideaal bezitten en daarnaar flink
+en energiek streven. Ja, dezulken waren er onder; flinke moedige
+strijdsters voor billijkheid en recht; vrouwen die na haar dagtaak
+elk vrij oogenblik besteden om haar vakgenooten te organiseeren, haar
+te ontwikkelen en haar levensstandaard te verhoogen. Maar die vrouwen
+kon men er bijna uitpikken, want moe en overspannen zagen zij er uit
+en van allen hoorde ik de verzuchting, dat het zoo'n hard werk was
+de vrouwenvakgenooten tot organisatie te brengen. Het was net als bij
+ons. De meeste meisjes werken tot zij een man vinden, en al werkende
+zoeken zij ijverig. Alles wat haar met mannen in aanraking kan brengen
+wekt haar belangstelling, daarbuiten zoo goed als niets. Toen ik vroeg,
+hoe het dan komt, dat zooveel gehuwde vrouwen in alle werkinrichtingen
+gevonden worden, kreeg ik tot antwoord, dat dit een natuurlijk gevolg
+was van het werken vóór het huwelijk. Wanneer de vrouwen eenmaal
+gewend zijn op eenigszins royale wijze, (de loonen zijn hier hoog)
+in eigen onderhoud te voorzien, dan valt het deerlijk af, wanneer
+zij na de wittebroodsweken ontwaren, dat manlief niet geneigd is,
+ook dikwijls niet in staat is, op diezelfde royale wijze aan de
+wenschen van vrouwlief te gemoet te komen. Het is dan dat zeer velen
+naast haar huiselijke plichten haar beroepstaak weder opvatten, maar
+door die dubbele taak zich te veel op de schouders laden, om ook nog
+belangstelling te kunnen hebben voor het maatschappelijk leven. Worden
+dezulken ook soms lid van de vakorganisatie, dan geschiedt dit met
+geen ander oogmerk dan daardoor persoonlijk voordeel te behalen. Van
+een hoogere levensopvatting meestal geen sprake.
+
+Dezelfde indrukken kreeg ik van de fabriekarbeidsters. Wel bestaan er
+voor al deze categoriën vrouwen vakvereenigingen, clubs en tehuizen,
+maar de vrouwen, die aan het hoofd dier vereenigingen staan en waarvan
+ik verscheiden sprak, verzekerden mij, dat zij allen financieel
+gesteund worden en moeten worden door de, laat mij ze noemen
+"bourgeoisvrouwen", wilden zij niet ten onder gaan.
+
+Als oorzaak van deze lakschheid der "zwoegsters" gaven de leidsters mij
+bijna allen op, dat men de vrouwen die weinige belangstelling in hare
+organisaties niet al te euvel kan duiden, want de organisaties staan
+te machteloos, zij kunnen den leden te weinig voordeel aanbieden. De
+mannen met hun kiesrecht kunnen van de volksvertegenwoordigers alles
+gedaan krijgen wat zij verlangen, zoodra hun organisatie maar krachtig
+optreedt en scherp omlijnde eischen stelt. De weinige vrouwen die
+georganiseerd zijn, zijn dan ook allen warme voorstandsters van
+vrouwenkiesrecht en verwachten daarvan, mijns inziens terecht,
+alles goeds.
+
+En toch--Amerika biedt een groote verscheidenheid van vrouwen! Naast
+die weerzinwekkende, nietsdoende, alleen-voor-pleizier-maken-levende
+vrouwen uit de hooge kringen, vindt men er vrouwen van gering
+tot aanzienlijk--zelfs uit de hoogste kringen--die haar geheele
+leven wijden aan het maatschappelijk welzijn. In alle besturen van
+vereenigingen, die zulke doeleinden nastreven, kan men zeker zijn
+eenige vrouwennamen te vinden, die daarbij niet als uithangbord dienst
+doen, zooals in vele besturen van vereenigingen bij ons te lande, maar
+waarvan de draagsters een werkzaam aandeel nemen aan het te verrichten
+werk en in zoo'n bestuur dikwijls een overwegenden invloed uitoefenen.
+
+In alle mogelijke zaken, beroepen en bedrijven trof ik vrouwen,
+die daarin soms de hoogste posities bekleeden; aan het hoofd van
+een school voor jongens en meisjes van 16 tot 19 à 20 jaar stond een
+vrouw, terwijl de leerkrachten uit mannen en vrouwen bestonden; vrouwen
+overal aan den arbeid tusschen de mannen en soms als hun superieuren;
+allen vrouwen, die op waardige en bekwame wijze haar taak vervullen.
+
+Dieper ziende en verder reizende door Amerika kwam ik dan ook tot het
+besef: Ja, de Amerikaansche vrouwen, als een geheel genomen, zijn ons
+een geslacht, misschien wel eenige geslachten vooruit. Overal waar
+wij ons nog een plaats moeten veroveren, hebben zij reeds vasten voet.
+
+Hoe is dit te verklaren? vroeg ik een zeer begaafde, algemeen
+ontwikkelde vrouw, die in het bestuur van een groote nationale
+vereeniging, ten doel hebbende kapitaal en arbeid op voet van vrede
+te houden, een post van vertrouwen inneemt. Hoe konden, bij zooveel
+lakschheid onder vele vrouwen, de ernstige werksters zulke posities
+veroveren; hoe hebben de vrouwen in Amerika het aangelegd, dat men
+haar de hoogste posten toevertrouwt?
+
+Het antwoord op deze vraag kwam hierop neder, dat men in Amerika
+voor alle soort arbeid, voor alle ambten en betrekkingen nog steeds
+menschen tekort komt; dat men neemt die men krijgen kan en dat de
+meeste werkgevers reeds lang hebben ingezien, dat het voordeeliger
+voor hen is een bekwame vrouw dan een onbekwame man aan te stellen,
+of soms voor het werk in 't geheel geen man konden vinden en dan wel
+genoodzaakt waren een vrouw te nemen. Op die wijze kwamen vele vrouwen
+in het werk en kregen daardoor gelegenheid te toonen, dat zij tot dat
+steeds veronderstelde mannenwerk volkomen in staat waren. De vrouwen in
+Amerika hebben nu reeds gelegenheid gehad zoovele vooroordeelen tegen
+maatschappelijk vrouwenwerk te overwinnen, dat zij niet behoeven te
+vreezen, ook al wordt de bevolking van Amerika nog zoo groot, ooit
+weder uit hunne positie verdrongen te zullen worden. Door den nood
+werd men gedwongen vrouwen aan het werk te zetten, en nu hebben de
+vrouwen gelegenheid gehad te toonen, waartoe zij in staat zijn.
+
+
+
+
+
+VERBETERHUIZEN IN AMERIKA.
+
+(REFORMATORIES.)
+
+
+Schrijvende over Reformatories, dien ik, voor den oningewijden
+lezer, eerst met een enkel woord uiteen te zetten, wat men hier
+onder deze instellingen verstaat. In 't kort zou ik een Reformatory
+aldus kunnen omschrijven: van een gevangenis een verbeterhuis maken,
+waarin de veroordeelde, gedurende zijn verblijf, tot een beter mensch
+hervormd wordt.
+
+Sprekende over Reformatories in Amerika, moet men wel in het
+oog houden, dat Amerika uit een groot aantal Staten bestaat,
+die verschillende wetten en derhalve ook verschillende strafwetten
+hebben en dat in vele Staten de gevangenissen op dit moment nog veel
+te wenschen overlaten. De in ons land meest bekende Amerikaansche
+Reformatory, is die in Elmira, waarvan Mr. Z. R. Brockway de stichter
+en langen tijd de superintendent was. Elmira ligt in den Staat
+New-York; het werk van Brockway was een zoodanig succes, dat de Staat
+New-York besloot langzamerhand alle gevangenissen naar dit systeem te
+hervormen. Deze hervorming kost evenwel tijd en geld, zoodat op dit
+moment wel reeds eenige andere Reformatories op kleine schaal zijn
+tot stand gebracht, maar Elmira nog steeds overbevolkt is en vele
+veroordeelden in gewone gevangenissen moeten worden ondergebracht,
+die in een Reformatory tehuis behooren. Elmira is een Reformatory
+voor mannelijke veroordeelden.
+
+De aan den Staat New-York grenzende Staat Massachusetts heeft de
+lessen van Brockway, die hij herhaaldelijk in woord en schrift
+uitte, zoozeer ter harte genomen, dat de regeering onmiddellijk is
+begonnen de Reformatories aldaar in te voeren. Met zekere mate van
+vrijheid werd het de superintendenten der gevangenissen toegestaan, die
+verbeteringen in hunne instellingen in te voeren, die zij in het belang
+der veroordeelden, en daarmede in het belang van Staat en Maatschappij,
+noodig oordeelden. Deze hervormingen zijn in geen enkele gevangenis
+alle opeens tot stand gebracht, maar door onophoudelijke voorlichting
+van den een aan den ander, door telkens nieuwe methoden te probeeren
+en de resultaten nauwkeurig gade te slaan, is langzamerhand in enkele
+Reformatories een soort van volmaaktheid bereikt, waardoor de Staat
+Massachusetts, zelfs in Amerika, het hoogste standpunt inneemt met
+betrekking tot de behandeling van zijn veroordeelden. Massachusetts
+heeft in de laatste jaren in dit opzicht zelfs den New-York-Staat
+overtroffen.
+
+De beste in Massachusetts bestaande Reformatory is die voor vrouwen
+in Sherborn, die, hoewel geheel verschillende van Elmira, toch voor
+deze in geen enkel opzicht onderdoet.
+
+Het is van deze instelling, de Reformatory voor vrouwen in Sherborn,
+dat ik het een en ander wil vertellen.
+
+Voorzien van een introductie van Mr. Samuel Barrows, het hoofd der
+afdeeling, belast met het toezicht op de gevangenissen, begaf ik mij
+per electrische tram van Boston naar South Farmingham, ruim een uur
+trammende door een mooie, welvarende streek, en kwam van daar, na
+een wandeling van ongeveer 20 minuten, voor een aan den weg gelegen
+mooi, groot gebouw, wat in niets op een gevangenis gelijkt, doch veel
+meer door zijn vorm en grootheid, aan een uitgebreid ziekenhuis doet
+denken. Men had mij dat gebouw als de Sherborn Reformatory aangewezen,
+en daarom trad ik over de groote oprijlaan naar binnen. Rondom bloemen,
+planten, schaduwrijke boomen. Vergiste ik mij niet, bevond ik mij
+niet voor een private woning, waaraan een of andere werkinrichting
+of kostschool verbonden was? Terwijl ik nog in twijfel stond of ik
+wel verder zou gaan, kwam een jonge dame uit het huis naar mij toe
+en vroeg mij naar mijn wenschen. Op haar bevestiging, dat ik mij
+werkelijk bevond op de plaats die ik zocht, begeleidde zij mij naar
+de superintendente (die ik in het vervolg gemakshalve directrice zal
+noemen), aan wie ik mijn brief van introductie overhandigde. Het jonge
+meisje was de klerk van de gevangenis, die, boven en behalve al het
+administratieve werk, ook belast is met het toezicht houden op de in-
+en uitgaande personen van het gebouw.
+
+De directrice, mevr. Morton, die reeds 23 jaar aan deze instelling
+verbonden is, ontving mij allervriendelijkst en hoewel het Zaterdag,
+een zeer drukke dag was, stelde zij zich toch onmiddellijk beschikbaar
+mij alles te laten zien en alle inlichtingen te verschaffen die
+ik wenschte. Het was ongeveer elf uur en nadat zij mij eerst zoo
+uitvoerig mogelijk met de wording van deze instelling op de hoogte
+had gebracht, de sedert 1878 onder mevr. Atkinson begonnen en steeds
+vermeerderde verbeteringen opgesomd, vele door mij opgeteekende vragen
+had beantwoord, begaven wij ons naar de keuken, waar 10 à 12 vrouwen,
+onder toezicht van een ongeveer 35-jarige dame, bezig waren het eten
+voor dien middag te koken. Die dame was een matron (opzichteres zal
+ik haar noemen), de eenige, die over deze vrouwen het toezicht hield
+en onder wier leiding deze vrouwen gedurende de week keukendienst
+hadden. In niets deden deze vrouwen aan gevangenen denken. Gekleed
+in een blauw en wit geruite katoenen japon, met witte boezelaar,
+het haar netjes gekapt, zonder muts of andere hoofdbedekking, zagen
+zij er beter en netter gekleed uit, dan velen onzer dienstboden
+of werkvrouwen. Op mijn opmerking, tot een dezer vrouwen gericht,
+dat ik het in de keuken zoo warm vond, kreeg ik open, doch beleefd
+tot antwoord, dat dit was omdat ik van buiten kwam; als men er den
+geheelen morgen gewerkt had, merkte men het niet meer. Ook tot de
+directrice werd door de veroordeelden open en rond het woord gevoerd;
+geen onderdanige vriendelijkheid, geen kruipende beleefdheid; met
+denzelfden toon van beleefdheid, waarin zij werden toegesproken werd
+door haar geantwoord.
+
+Van de keuken begaven wij ons naar de eetzalen, omdat het etensuur
+weldra zou aanbreken. Onderwijl wij daarop wachten, zal ik even
+vertellen dat de gevangenen in 3 klassen of groepen verdeeld zijn,
+waarvan de 1e klasse de hoogste is, daarop volgt dan tweede en
+derde klasse.
+
+De in de derde klasse vertoevenden moeten het eten in haar kamertjes
+afzonderlijk gebruiken, die in de tweede klasse, alsook die in de
+eerste, eten met haar klassegenooten.
+
+In de eetzaal van de tweede klasse stonden twee lange, helder geboende
+tafels, aan beide zijden lange rijen stoelen. Op iedere plaats
+stond een bord en er lagen een mes, vork en een plak wittebrood
+naast. Tusschen elke twee zitplaatsen stond een zoutvaatje en een
+peperbusje op tafel.
+
+De heldere vloeren, de hagelwitte muren vol mooie humane spreuken,
+de electrische lampen, gaven een vriendelijk aanzien. Door een paar
+vrouwen, die helderwitte mouwen over de japonmouwen droegen, werd
+het eten opgediend. Een in het wit gekleede opzichteres hield hier
+toezicht. Naast elk bord werd een kom bruine boonensoep geplaatst,
+en op elk bord werd een stuk gekookt ossevleesch, ter grootte van een
+ons ongeveer, en daarbij eenige aardappelen, gelegd. Een glas water
+voor elke aanzittende voltooide het menu.
+
+In de eerste klasse hetzelfde eten, dezelfde helderheid, zindelijkheid,
+orde, netheid. Hier waren echter de lange tafels met een lang wit
+tafelkleed gedekt en prijkten eenige schilderijen aan de muren.
+
+De gevangenen kwamen uit de verschillende werkzalen achter elkaar
+binnenloopen, velen met een boek onder den arm. Ik dacht dat het een
+bijbel was, doch de directrice deelde mij mede dat het leesboeken
+waren, die de vrouwen uit de bibliotheek der gevangenis hadden. Zij
+kregen een half uur om te eten, en nu gebruikten velen den tijd dien
+zij over hadden om te lezen, hetgeen geoorloofd was.
+
+Het eten begon met een gezamenlijk gebed, waarin de opzichteres
+voorging.
+
+Voor ik verder ga wil ik eerst wat meer van de klassificeering
+mededeelen, omdat ik in het vervolg herhaaldelijk van klasse 1 of 2
+zal moeten spreken.
+
+In de Reformatory in Sherborn worden alleen geplaatst veroordeelden
+tot een jaar of langer. Een heel enkelen keer komt er een vrouw, die
+voor korter tijd veroordeeld is. Er was nu één, die tot 6 maanden
+straf veroordeeld was. Ook de levenslang veroordeelden komen er in
+den regel niet, doch ook daarvan was er nu één aanwezig.
+
+De nieuwe wet op de gevangenissen in Massachusetts dateert van 1
+Juli 1903 en het tegenwoordig gevolgde systeem in de Reformatory in
+Sherborn is daarmede in overeenstemming gebracht.
+
+Zoodra een vrouw in de gevangenis komt gaat zij naar een badkamer. Op
+een groot uitgespreid laken wordt zij ontkleed en krijgt daarna een
+lauwwarm bad. Haar kleederen worden in het laken geknoopt en in den
+onmiddellijk daaraan grenzenden desinfectie-oven gedesinfecteerd,
+daarna gereinigd, en als zij het bewaren waard zijn, netjes bewaard.
+
+Uit het bad, waarin ook het haar goed gewasschen is, wordt zij in
+een der observatiekamertjes gebracht en den volgenden morgen door
+Dr. Frances Potter, de vrouwelijke arts der inrichting, geheel
+onderzocht, gewogen en volgens het systeem Bertillon gemeten. Bij
+eenigen twijfel aan de volmaakte lichamelijke of geestelijke gezondheid
+houdt Dr. Potter haar zoolang in observatie tot zij zekerheid heeft.
+
+Gedurende den observatietijd zijn de veroordeelden geheel geisoleerd
+en worden alleen door de directrice, de dokter en een verpleegster
+bezocht. Zij liggen in een ruim, luchtig en licht kamertje, op een
+goed gematrast en met dekens voorzien bed. Zij krijgen dàt voedsel,
+wat de dokter voorschrijft.
+
+Zoodra de observatietijd is afgeloopen, die meestal niet langer dan
+een of twee dagen duurt, wordt de veroordeelde door de directrice
+naar een der werkkamers gezonden. De directrice houdt daarbij steeds
+het belang van de veroordeelde in 't oog, door haar in te deelen bij
+het werk, waarvoor zij de meeste geschiktheid bezit, of waarvan zij
+in haar volgend leven het meest nut kan trekken.
+
+Eigenlijk moet elke veroordeelde beginnen met in klasse III te worden
+ingedeeld, om dan langzamerhand door goed gedrag naar klasse II en
+daarna naar klasse I te verhuizen.
+
+Uit een paedagogisch oogpunt begint mevr. Morton echter anders. Zij
+spreekt de veroordeelde toe, brengt haar met de orde en regels van
+het huis op de hoogte en vertelt haar, dat zij in klasse III, de
+laagste klasse, moet beginnen, dat zij daar geheel geisoleerd is,
+niet mag eten en werken met de anderen en niet naar de kerk of de
+lezingen mag gaan. Dat de directrice evenwel gelooft en vertrouwt dat
+zij daarvoor te goed is, dat zij haar daarom onmiddellijk in de tweede
+klasse zal plaatsen en hoopt, dat zij het in haar gestelde vertrouwen
+niet zal beschamen. Bij de minste overtreding van de orde of de regels
+van het huis, bij gebrek aan vlijt in het verrichten van haar taak,
+zal zij echter naar de derde klasse moeten verhuizen.
+
+Op het oogenblik dat ik de inrichting bezocht was er van de 214
+veroordeelden geen één in de derde klasse; alle kamertjes stonden er
+open en leeg.
+
+In de tweede klasse zijn de meeste vrouwen. Daar beginnen zij allen,
+en sommigen komen er niet uit. Om tot de 1e klasse op te klimmen
+moeten zij gedurende 6 maanden geen reden tot klagen geven en alle
+punten voor goed gedrag en betoonde vlijt, tien elke week, behaald
+hebben. Hebben zij aldus geen reden tot één klacht gegeven, dan gaan
+zij naar de 1e, de hoogste klasse, over.
+
+De kleeding in de tweede klasse verschilt voor een oppervlakkig
+beschouwer niet van de eerste. Toch is er eenig verschil. De ruitjes
+van de japon zijn bij de 2e klasse vrouwen dubbelgeblokt, bij die
+van de 1e klasse 4 maal geblokt.
+
+De kleur, blauw en wit, de vorm van kleed, de qualiteit van katoen
+gelijk. Toch is het een heel feest als een vierblokjes-kleed wordt
+aangetrokken, en met eenige trots loopen velen er de eerste dagen
+mede rond.
+
+Eenmaal in de 1e klasse aangeland, dan hebben zij door goed gedrag en
+vlijt het aantal punten te behalen wat noodig is om uit de gevangenis
+op parool ontslagen te worden. Dit hangt echter niet alleen van de
+directrice af. De directrice kan alleen, na 8 maanden goed gedrag van
+de veroordeelde, haar voordragen voor ontslag. Het hangt dan van den
+aard van haar misdrijf af of zij ontslagen zal worden. Heeft zij een
+misdaad bedreven, waarvoor zij tot meer dan 5 jaar veroordeeld is, dan
+wordt zij niet ontslagen; in elk ander geval wordt zij op voordracht
+van de directrice na 8 of 10 maanden ontslagen, doch blijft gedurende
+haar verderen straftijd onder politie-toezicht.
+
+Dit politie-toezicht over vrouwen wordt door vrouwen
+uitgeoefend. Overtreedt zij nu gedurenden dien tijd opnieuw de wet,
+dan ontvangt zij niet alleen een nieuwe veroordeeling, doch heeft
+bovendien nog uit te zitten den tijd dien zij van haar vorige straf
+nog te goed had. In de gevangenis teruggekeerd wordt zij dan in de
+3e klasse geplaatst en blijft daar langen tijd.
+
+De kamertjes van de 1e en 2e klasse zijn allen luchtige, vierkante
+vertrekken, waarin door een groot openslaand venster lucht en zonlicht
+ruimschoots kan binnenstralen. Alle kamers zien op bosch of tuin of
+bouwland uit.
+
+In elke kamer staat een net ijzeren ledikant met een goed bed,
+witte wollen dekens, lakens en kussensloop hagelwit, en in de 1e
+klasse een wit, in de 2e klasse een rood en wit gestreepte sprei
+over het bed. Verder een stoel, een tafeltje met twee verdiepingen,
+een ijzeren waschtafeltje, waarop een bak water, een geëmailleerde
+waterbeker, een zeepbakje met zeep, een tandeborstel en daarnaast
+een handdoekrekje met handdoek. Daarboven hangt een spiegeltje.
+
+In alle kamers hangt een kalender met een vriendelijk schild en aardige
+spreuken, meestal geschenken van vrouwen-vereenigingen. Deze kalenders
+moeten door de veroordeelden bijgehouden worden. Verder ligt op elke
+tafel een bijbel, benevens een boekje, de strafwetten en de regels
+en de orde van de inrichting waarin zij zijn, bevattende.
+
+In elke kamer hangt een aardig schilderij. Daar dit ook geschenken van
+vereenigingen zijn, is er een groote verscheidenheid van en laat de
+directrice daarom elke week de verschillende schilderijen omruilen,
+zoodat de bewoners telkens een andere krijgen.
+
+Ware het niet, dat het bij mijn bezoek overal openstaand venster, door
+zware ijzeren stangen versperd en de deur, door een ijzeren grendel
+van buiten afgesloten kan worden, dan zouden deze kamertjes het in
+gezelligheid, ruimheid, netheid, van de kamers der verpleegsters in
+vele onzer groote ziekenhuizen ruimschoots winnen.
+
+Op de afdeeling 1e klasse is bovendien op het eind der gang, waarop
+alle kamers uitkomen, een groote ovale recreatiekamer, waarin aan beide
+zijden, drie groote vensters lucht en licht naar binnen werpen. Voor
+de vensters stonden potten begonia's, een groote ficus, reseda, rozen
+en andere kamerplanten. Vier of vijf vogelkooien met kanaries, een
+sprekende papegaai, tal van mooie schilderijen, vele easy-chairs,
+een tafel met plaatwerken, tijdschriften, novellen, damspel en
+andere spelen gaven aan het geheel een karakter van huiselijkheid
+en gezelligheid, waardoor men meer ging denken aan een prettige
+conversatiekamer in een goed geleid en zindelijk onderhouden pension,
+dan aan een vertrek in een gevangenis.
+
+Des Zondagsmiddags en een paar avonden in de week mogen de bewoonsters
+der 1e klasse dit vertrek bezoeken. Natuurlijk bevindt zich er dan
+steeds een opzichteres, doch de vrouwen zijn geheel vrij in de wijze
+waarop zij haar tijd aldaar willen besteden. Het gebruiken van ruwe
+en onkiesche woorden of uitdrukkingen is hier, evenals in het geheele
+gebouw, streng verboden. Den eersten keer wordt het ongeoorloofde
+er van onder 't oog gebracht, de tweede overtreding wordt met een
+slecht punt bestraft, doch herhaalde overtreding heeft één of meer
+dagen afzondering en degradatie tengevolge.
+
+Van ziekelijke sentimentaliteit is hier in geen enkele afdeeling,
+in geen enkele lokaliteit, sprake; overal krijgt men den indruk dat
+men in een groote werkinrichting is, waar de grootste mate van netheid
+en ordelijkheid heerscht en elkeen opgeruimd haar taak vervult. Allen
+(de zieken natuurlijk uitgezonderd) moeten in deze inrichting werken
+en bij de keuze van werk wordt zooveel mogelijk in aanmerking genomen,
+wat voor de betreffende vrouw de nuttigste arbeid is.
+
+Alles wat voor een inrichting als deze noodig is, het zindelijk houden
+van het gebouw, de wasch, het bereiden van het eten, het bakken van
+het brood, het maken van boter en kaas, naaien van nieuwe onder-
+en bovenkleederen, weven van witgoederen, het melken der koeien,
+het verzorgen van de 85 koeien, 300 varkens en 1000 kippen, het
+bebouwen van het land, onderhouden van den tuin en nog een menigte
+andere zaken worden alle door de bewoonsters verricht. Daarbij zijn
+de werkzaamheden zóó geregeld, dat zij die 's morgens zwaar werk
+verricht hebben, bijv. wasschen, schrobben, landbouw- of tuinwerk,
+des middags naar de naaikamer gaan.
+
+In den regel begint de directrice de vrouwen elke week bij ander werk
+in te deelen, opdat zij al het te verrichten werk, voor een groot
+deel toch tot het huishoud-werk behoorende, goed en netjes leeren
+uitvoeren. Zoodra zij evenwel ziet dat er in een of ander meisje of
+vrouw een goede naaister, een goede kookster, een tuinierster of iets
+anders steekt, dan wordt zoo iemand in hoofdzaak voor dat soort werk
+aangewezen en het vak haar in alle finesses geleerd.
+
+Doordat ook alle kleederen van de directrice, dokter, predikant,
+apotheker, verpleegsters en alle opzichteressen, gezamenlijk 35 dames,
+in de inrichting gemaakt mogen worden, kan een naaister het vak aldaar
+geheel leeren. Dit kunnen ook de waschvrouwen en strijksters, want
+daar in dit gebouw des winters, als er niet veel buitenshuis gewerkt
+kan worden, ook de fijne wasch verricht wordt van de nabijgelegen
+mannengevangenissen in Massachusetts, zoo leeren de vrouwen er ook
+overhemden, boorden en manchetten der mannen strijken en in orde
+houden.
+
+Aan de inrichting is verder een kook- en huishoudschool verbonden, waar
+12 meisjes tegelijk, door een van buiten komende leerares, 2 keer in de
+week een uur les krijgen. Bij de keuze der leerlingen wordt natuurlijk
+door de directrice met aanleg en geschiktheid rekening gehouden, ook
+kiest zij daarvoor meestal de jongere personen. Van af den leeftijd van
+16 jaar komen de veroordeelden reeds in deze inrichting. Door oudere
+vrouwen zag ik er zittingen voor rieten stoelen maken, een vak wat hier
+nog veel huisindustrie is; als deze vrouwen dit vak dus goed leeren,
+kunnen zij gemakkelijk later hiermee den kost voor zich zelf verdienen.
+
+Aan vijf weeftoestellen leeren of onderhouden de veroordeelde meisjes
+uit weverijen haar vak, zoodat zij bij het verlaten van dit gebouw
+een beter werkster zijn en dus meer kunnen verdienen dan toen zij er
+in kwamen.
+
+Van alles en nog wat wordt er gewerkt en geleerd, doch zou ik dit
+alles opsommen dan kwam ik nooit aan het eind.
+
+Om een indruk te krijgen van den geest, die in deze inrichting
+heerscht, komt 't mij belangrijk voor thans te vertellen wat er gedaan
+wordt voor de geestelijke ontwikkeling van de bewoonsters. Aan de
+inrichting is een predikant verbonden, die ook in het gebouw woont
+en die, evenals alle ambtenaren, een vrouw is. Zij heeft niet alleen
+den kerkdienst te leiden, maar zij is tevens hoofd der school. Alle
+analphabeten beneden de 45 jaar zijn verplicht elken namiddag, van 1
+tot 3 uur, de school te bezoeken. Daar leeren zij lezen, schrijven,
+rekenen. Bovendien is er drie keer in de week 's avonds van 6 1/2
+tot 8 uur school voor de meer gevorderden. Daar mogen allen heen
+gaan, doch niemand is verplicht er heen te gaan. De lessen schijnen
+daar echter nog al aantrekkelijk gegeven te worden, want verreweg de
+meesten laten zich als leerlingen voor de avondklasse inschrijven en
+volgen die, zoolang zij in de inrichting moeten vertoeven.
+
+Met den kerk- en schooldienst is evenwel de taak der predikante
+nog niet afgeloopen. De bibliotheek van de inrichting, die 1350
+boekdeelen bevat, staat ook onder haar leiding. Een mooie collectie
+goede boeken, waaronder natuurlijk ook kleine, eenvoudige novellen,
+doch ook de werken van Dickens, Walter Scott, en vele Amerikaansche
+bekende auteurs, waren aanwezig. Op dezelfde wijze als in elke
+publieke leesbibliotheek worden ook hier de boeken uitgegeven, aan
+de 2e klasse vrouwen eenmaal 's weeks. Deze boeken mogen zij mede
+naar haar kamer nemen en er elk vrij oogenblik in lezen. Ook is het
+geoorloofd ze mede naar de naaikamer te nemen en er in te lezen als
+zij op werk moeten wachten.
+
+Zijn de veroordeelden steeds in kerk, in school, in werk- en
+ontspanningkamer onder toezicht van een of meer opzichteressen,
+anders is dit, wanneer zij twee keer in de week, des Woensdags- en
+Zaterdagsmiddags van 3 tot 4 uur, bijeenkomen en de directrice dan
+een toespraak tot hen houdt.
+
+Des winters wordt daarvoor de vergaderzaal, des zomers bij goed weder
+meestal een beschutte plek in den tuin genomen. Voor die gelegenheid
+wasschen zij zich altijd eerst goed, kappen het haar netjes en
+schikken de kleeren, zoodat zij er op 't voordeeligst uitzien. Zij
+stappen dan allen vrij en frank uit hun kamers naar de plek, die als
+verzamelplaats is aangenomen.
+
+Mevr. Morton wist niet goed hoe zij mij zou definieeren wat zij
+dan deed. "Ik houd geen lezing", zei ze, "o, hemel neen, noem het
+ook geen toespraak, ik zou het liefst willen, dat gij begreep, dat
+ik dan tot mijn kinderen van hart tot hart spreek, dat ik mij dan
+gevoel als moeder van zooveel dochters, die ik heb op te voeden tot
+goede vrouwen, goede moeders, deugdzame menschen".
+
+Zij vertelt ze dan in den regel eerst de bijzonderheden die in de
+wereld plaats grepen gedurende de laatste dagen: bijv. de verkiezing
+van een nieuwen gouverneur voor een of ander Amerikaanschen Staat,
+den dood of de kroning van een of ander staatshoofd in Europa of een
+ander werelddeel, groote maatschappelijke ongelukken, bijvoorbeeld een
+overstrooming, een grooten brand, den stand van den oorlog tusschen
+Rusland en Japan, of iets, waarin "'t algemeen" belang stelt, opdat,
+wanneer de vrouwen uit de gevangenis ontslagen worden, zij met de
+groote wereldgebeurtenissen op de hoogte zijn.
+
+Na dat praatje gaat zij over tot een of ander afgerond onderwerp. Dan
+eens spreekt zij over de taak van moeders, of over maatschappelijke
+plichten, dan weder vertelt zij wat uit dieren- of plantenwereld,
+of iets uit de geschiedenis van Amerika. Steeds varieert zij
+van onderwerp en laat soms door de vrouwen opgeven, waarover zij
+praten zullen. Mevr. Morton wil, als zij bij of met de vrouwen is,
+van geen opzichteressen weten, zij is dan alleen met die ruim 200
+veroordeelden. "Als ik bij haar ben, zullen zij zich als vrije menschen
+voelen, anders kan er geen ware vriendschap, geen openhartigheid
+bestaan. Hoe kan ik eischen dat zij mij vertrouwen, als ik toon haar
+niet te vertrouwen", zeide zij mij.
+
+Op mijn vraag of dit vertrouwen nooit beschaamd werd, antwoordde zij:
+"neen, zóó verdorven is niet één onder haar of zij voelen zich vereerd
+door dit vertrouwen. Nooit nog heb ik op één dier middagbijeenkomsten
+eenige moeite gehad".
+
+Hoe wordt hier beschaamd het nog bij ons heerschende idee, dat vrouwen
+ongeschikt zijn vrouwelijke veroordeelden te regeeren. Onder al die
+dames-beambten in Sherborn was er geen enkele robuste vrouw, en de
+directrice, 'n lieve, vriendelijke verschijning van 55 jaren ongeveer,
+was eer tenger en lichamelijk zwak te noemen. Toen zij in haar wit
+geborduurde japon voor mij uitliep, kon ik mij niet voorstellen, dat
+zij het hoofd van een groote strafinrichting is. In de strijkkamer
+was zij even bij een der strijksters blijven staan, en op haar japon
+wijzende, zeide zij: "Suzan, wat hebt gij de vorige week mijn japon
+mooi gestreken, dank u wel, hoor; ik zal er erg voorzichtig mede zijn".
+
+Laat mij thans nog even van een deel der gevangenis spreken, dat mijn
+bijzondere belangstelling trok. Het was dat deel der inrichting,
+waarover Dr. Potter den scepter voert. Het hospitaal is, wat bouw
+en inrichting betreft, niet op de hoogte van den tijd, vooral niet,
+wanneer men in aanmerking neemt, dat de nieuwste hospitalen in Amerika
+bijna allen een volmaaktheid bereikt hebben.
+
+Als punt I op het lijstje der wenschen voor Sherborn staat dan ook
+een nieuw hospitaal; een wensch, die hoogstwaarschijnlijk het volgende
+jaar ingewilligd zal worden. Als evenwel het ziektecijfer zoo gering
+is als bij mijn bezoek, hetgeen trouwens in overeenstemming was met de
+ziektestaten der vorige jaren, dan kan de bouw van een nieuw hospitaal
+wel als een weeldeuitgave beschouwd worden. Vier zieken lagen er in
+het geheel, allen in een eigen kamer.
+
+De kamers lieten voor een ziekenkamer, wat geriefelijkheid betreft,
+te wenschen over, doch lucht en licht was er voldoende. Behalve de
+zieken lag er nog een der veroordeelden, die dienzelfden morgen van een
+gezonden jongen bevallen was, en die nu een vijfde kamer in beslag nam.
+
+Bij de kraamvrouw deed een veroordeelde den bakerdienst, terwijl de
+vier overige patiënten ook door een veroordeelde bediend werden. Boven
+allen stond evenwel de opzichteres-verpleegster, die over allen en
+alles het oog liet gaan.
+
+Waarom ik evenwel met voorliefde van dit deel van het gebouw
+gewaag? Annex aan het hospitaal en ook onder Dr. Potter's beheer is
+een nursery, een kinderkamer, waar op het oogenblik van mijn bezoek
+22 kindertjes verpleegd werden.
+
+Al de kinderen, die in de inrichting geboren worden en de kleintjes,
+beneden 2 jaar, van veroordeelde moeders, kunnen tot en met hun 2e jaar
+aldaar blijven. Zoowel in het belang der zuigelingen, als in het belang
+van vele der veroordeelde meisjes, heeft Dr. Potter van deze nursery
+een soort van school gemaakt tot opleiding van kindermeisjes. Hier
+wordt het a.s. kindermeisje geleerd een gezond kind gezond te houden
+en een ziek kind te verplegen. Alleen daarvoor geschikte meisjes,
+wier gedrag buitengewoon goed is en wier misdrijf van dien aard was,
+dat er geen gevaar voor de kinderen kan zijn in geval van recidive,
+worden daarvoor gekozen.
+
+Ook in deze afdeeling stond een verpleegster van beroep, tevens
+opzichteres, aan het hoofd.
+
+Laat mij hier nog even bij vermelden, dat de moeders der kinderen twee
+keer daags gelegenheid krijgen hare kinderen te zien, en zij die het
+kind zelf kunnen voeden, gaan zoo vaak naar de kinderkamer als het
+zoogen dit noodig maakt. Ook des Zondagsmiddags mogen de moeders bij
+haar kind zijn of het mede naar eigen kamer nemen.
+
+Ik zal uit vrees te lang te worden, niet meer uitweiden over het
+zangkoor, de gymnastieklessen, over de zoogenaamde recreatie-avonden,
+waarop verschillende dames-vereenigingen zorgen dat er muziek
+gemaakt of voordrachten gehouden worden, over de bloemen die van de
+verschillende buitens voor de gevangenen gezonden worden en die men er
+op den grootsten prijs stelt; elke gevangene krijgt een klein vaasje
+met eenige bloemen voor haar kamertje en het is een lust te zien met
+hoeveel zorg zoo'n bloempje tot het eind verzorgd wordt.
+
+Ik zal ook niet spreken van de vele vrouwen, die als ernstige
+geheel-onthoudsters de gevangenis verlaten en nog vóór zij
+de intrede in het openbare leven opnieuw beginnen, lid der
+geheel-onthouders-vereeniging worden, en van zoovele andere goede en
+nuttige zaken meer. De geheele inrichting beantwoordt, naar het mij
+voorkomt, geheel aan het doel dat zij beoogt. Dat is: het verbeteren,
+verheffen der menschen, die er in gebracht worden.
+
+En de resultaten, zullen de lezers vragen? Als men zooveel kosten maakt
+om overtreders der ingestelde wetten te verbeteren; het denkbeeld,
+dat de maatschappij recht heeft wraak te nemen op hen, die zich
+vergrijpen tegen haar voorschriften, opgeeft; zelfs de meening, dat
+een strenge straf angstig maakt voor nieuwe overtreding, laat varen;
+de wetsovertreders enkel voor een tijdlang van hunne vrijheid berooft,
+doch hun tegelijkertijd een beter, mooier leven geeft dan waaraan
+zij gewend zijn; dan wil men in de oude wereld, met zijn oude wetten
+en instellingen, toch wel eerst vast overtuigd zijn dat de nieuwe
+wereld goed doet en niet bedrogen uitkomt, alvorens men dat voorbeeld
+durft volgen.
+
+Men heeft hierin gelijk. Doch als men bedenkt dat de eerste indruk,
+die elkeen krijgt wanneer hij zijn voet op Amerikaanschen bodem zet,
+is, dat Amerika practisch is; dat die indruk later, bij elken stap
+dien men verder doet, versterkt wordt; als men ziet en voelt dat er
+in het openbare leven van sentimentaliteit geen sprake is, doch dat
+elke openbare handeling getoetst wordt aan het nut, die zij voor het
+algemeen afwerpt, dan moet men toch aannemen dat de resultaten gunstig
+zijn, nu langzamerhand alle Staten van Amerika er toe overgaan van
+hunne gevangenissen reformatories te maken en dat sommige Staten
+zeer groote sommen besteden om het snelst en het best dat doel te
+bereiken. Dit feit spreekt, mijns inziens, meer dan tal van cijfers,
+die ik uit de verschillende rapporten zou kunnen aanhalen.
+
+Ik hoop later, zoodra ik gelegenheid heb gehad, Elmira te bezoeken
+en over deze gevangenis-reformatory voor mannen ga schrijven, nog
+uitvoerig op dit punt terug te komen. Van dit opstel verwacht ik alleen
+dit resultaat, dat men in ons land zal beginnen in te zien dat er nog
+een andere methode bestaat om met wetsovertreders te handelen, dan
+het geijkte systeem, van zooveel maanden of zooveel jaar opsluiting,
+zonder meer.
+
+Zijn dan de resultaten die wij van deze wijze van handelen krijgen
+zóó gunstig, dat wij tegen een proef van het Amerikaansche systeem
+moeten opzien?
+
+Ik hoop ook nog iets anders met het schrijven van dit opstel te
+bereiken. Dat men eindelijk bij ons zal gaan inzien, dat vrouwen,
+die men van haar vrijheid berooft, onder vrouwen-toezicht gesteld
+moeten worden.
+
+De vrouwen-gevangenis te Sherborn staat in heel Amerika bekend als
+een inrichting waar de beste discipline heerscht, en waar bovendien
+de vriendschappelijke verhouding van de ambtenaren onderling en van
+hen tot de gevangenen niets te wenschen overlaat.
+
+De vrees, dat vrouwen ongeschikt zouden zijn tot opzichteressen
+en directrices van gevangenissen wordt in Amerika overal
+gelogenstraft. Alleen het feit, dat weerlooze vrouwen volkomen in de
+macht van mannelijke beambten geplaatst zijn, moet op beide partijen
+een verlagenden invloed uitoefenen, waarvan de gevolgen toch ook maar
+al te dikwijls blijk geven.
+
+
+
+
+
+ALGEMEENE INDRUKKEN.
+
+
+                                                              Oct. 1904.
+
+
+In een gemakkelijk voortrollenden wagon van de Southern Pacific
+Spoorweglijn, die mij van Utah naar Californië voert, of om mij juister
+uit te drukken, waarin ik van Ogden naar San Francisco en van daar
+naar Los Angeles ga, wil ik eenige indrukken wedergeven, die ik in de
+4 laatst door mij bezochte Staten van Amerika opdeed. Deze vier vlak
+aan elkaar grenzende westersche Staten zijn Colorado, Wyoming, Idaho
+en Utah. Hoezeer deze vier Staten ook van elkaar mogen verschillen in
+geologische wording en maatschappelijke ontwikkeling, in één opzicht
+worden zij in Amerika steeds in één adem genoemd. Het zijn n.l. de
+vier Staten in Amerika die vrouwen en mannen gelijke politieke rechten
+verleenen; waarin de vrouwen niet alleen het kiesrecht in zijn volle
+uitgebreidheid uitoefenen, maar ook zelf verkiesbaar zijn en voor
+alle ambten en betrekkingen in aanmerking kunnen komen.
+
+Wie nu zou meenen dat vele hooge staatsbetrekkingen door vrouwen
+vervuld worden, komt bedrogen uit. Niettegenstaande de vrouwen,
+wanneer zij eensgezind optreden, over een meerderheid van stemmen
+kunnen beschikken en elke staats- en gemeenteambtenaar door de
+kiezers gekozen wordt, zijn toch de hooge verantwoordelijke posten
+bijna overal door mannen bezet. Alleen in Colorado is de Minister
+van Onderwijs een vrouw en evenzoo is aldaar de Staatssecretaris
+bij het Departement van Land- en Tuinbouw een vrouw. Op mijn vraag
+in verschillende Staten en aan vele vrouwen gedaan, waarom zij niet
+trachten meer hooge posten door vrouwen bezet te krijgen, werd mij
+steeds geantwoord, dat de vrouwen nooit stemmen voor een vrouw, indien
+de man-candidaat meer rechten kan doen gelden, indien hij inderdaad
+bekwamer en geschikter is voor een zeker ambt dan zij. Bovendien zijn
+de vrouwen er overal bij de bestaande politieke partijen ingedeeld
+en onderscheiden zich politiek evenals de mannen, in republikeinen,
+democraten, populisten, sociaal-democraten en de onderafdeelingen
+hiervan. Zij stemmen voor de candidaten van de politieke partij waartoe
+zij behooren, en zorgen alleen dat de vrouwen niet voorbijgezien worden
+bij het vervullen van betrekkingen als zij daarop aanspraak kunnen
+maken. Alleen in enkele gevallen treden de vrouwen eensgezind op en
+dan handelen de politieke partijen waarlijk politiek, als zij aan den
+drang der vrouwen gehoor geven, omdat zij anders gevaar loopen vele
+vrouwen-leden te verliezen. Dit geschiedt steeds waar het geldt een
+candidaat te weren voor een staats- of gemeentebetrekking, op wiens
+zedelijk gedrag gegronde aanmerking bestaat. Zoo hebben de vrouwen in
+Colorado bij de verkiezingen, nu 2 jaar geleden, een candidaat geweerd,
+die een rijke vrouw gehuwd had en met haar geld een vroegere maîtresse
+onderhield. De vrouw had echtscheiding aangevraagd en verkregen, doch
+boette daarbij een groot deel van haar vermogen in. Daarop hebben
+de vrouwen aangedrongen en verkregen dat er een wet werd ingevoerd,
+waarbij in geval van echtscheiding elke echtgenoot het door hem of
+haar aangebrachte kapitaal terug ontvangt.
+
+Ook steeds wanneer het geldt de behartiging van de belangen der
+kinderen, kan men zeker zijn dat de vrouwen één lijn trekken. Openbare
+kinderzorg is dan ook overal buitengewoon goed geregeld. Voor bepaalde
+vrouwenrechten treden zij zelden krachtig op en dit wel vooral daarom,
+omdat wat bijv. de democraten of populisten als een recht beschouwen,
+door de republikeinen bijv. niet altijd als zoodanig beaamd wordt,
+en ook omdat bij de verschillende partijen de vrouwenbelangen vrijwel
+veilig zijn, wijl elke partij sterk rekening moet houden met zijn
+vrouwenleden.
+
+In Amerika zijn thans overal de groote verkiezingen in vollen gang
+en ik had dus volop gelegenheid de vrouwen-kiezers gade te slaan in
+politieke vergaderingen. Eerst waren het de vergaderingen waarin
+de candidaten voor elken post gesteld werden en thans zijn het de
+vergaderingen, waarin de verschillende candidaten voor de kiezers
+optreden. Ik was tegenwoordig in de vergadering van de democratische
+partij in Colorado, de zoogenaamde State-convention, waarin de
+candidaten dier partij door afgevaardigden uit den geheelen Staat
+openlijk gewikt en gewogen werden, en waarin ten slotte gestemd werd
+wie hunner als officiëele candidaat op de lijst der democratische
+partij geplaatst zou worden.
+
+Mevr. Grenfell, de Minister van Onderwijs, die reeds 8 jaren
+deze hooge positie had ingenomen, moest o.a. ook aftreden. Haar
+candidatuur werd ingeleid en verdedigd door een onderwijzer, die dit
+op zoo meesterlijke wijze deed, dat er door de voorstanders van de
+candidatuur van mevrouw Grenfell niets aan toegevoegd behoefde te
+worden. Hij zette uiteen wat zij voor het onderwijs in Colorado had
+gedaan en welke groote verbeteringen zij in haar 8-jarig Ministerschap
+had tot stand gebracht, terwijl zij tegelijkertijd daarvoor minder
+geld besteed had uit de staatskas dan haar voorgangers. In elk opzicht
+vorderde dus het algemeen belang, dat men deze vrouw opnieuw voor
+dezen hoogen post benoemde.
+
+Na deze met overtuiging uitgesproken rede volgde een warm applaus en
+daarna een tijd van stilte, zoodat de voorzitter der vergadering reeds
+vroeg, indien niemand meer het woord verlangt, of dan de candidatuur
+van mevr. Grenfell met algemeene stemmen vastgesteld kon worden,
+toen een man met een zeer gewichtigen trek op zijn onbeduidend gelaat
+naar het podium schreed en het woord vroeg. Hij wilde niets op de
+capaciteiten van mevr. Grenfell afdingen, niets inbrengen tegen
+den lof haar toegezwaaid, maar toch had hij bedenking tegen haar
+candidatuur in deze vergadering en wel omdat mevr. Grenfell zich
+niet bij de democratische partij had aangesloten en men niet wist
+tot welke politieke partij zij behoorde. Een zeer zwakke instemming
+met deze woorden volgde en van enkele banken kwam de roep: "Laat
+mevr. Grenfell hier komen en zich uitspreken tot welke partij zij
+behoort." Een oorverdoovend rumoer volgde op dezen eisch, waarbij de
+voor- en tegenstanders elkander trachten te overtuigen van het al of
+niet behoorlijke er van, totdat mr. Adams, vroeger gouverneur van
+Colorado en thans weder de met algemeene stemmen gekozen candidaat
+der democraten, optrad en met feiten aantoonde, dat gedurende het
+Ministerschap van mevr. Grenfell nooit een harer daden in strijd
+was geweest met de politieke beginselen der democraten, dat zij het
+onderwijs gediend had op een wijze, die door geen hunner verbeterd
+kon worden, en dat hij op alle bedenkingen, door den vorigen spreker
+tegen haar ingevoerd, slechts dit wilde antwoorden, dat mevr. Grenfell
+was "the most womanly woman and at the same time as big as all you
+men together".
+
+Sedert ongeveer 14 dagen zijn nu overal in Amerika de candidaten der
+verschillende partijen gesteld en treden dezen avond na avond voor de
+kiezers op. In zulke vergaderingen in de Staten met vrouwenkiesrecht
+vergeten de candidaten nimmer een deel van hun rede geheel te wijden
+aan de belangen der vrouwen of aan de belangen, die de vrouwen-kiezers
+in den regel voorstaan. Zoo hoorde ik hen steeds getuigen wanneer
+een hunner het woord tot de vrouwen richtte, hoezeer dezen op zijn
+steun konden rekenen bij voorstellen tot verhooging van den leeftijd
+voor verbod tot kinderarbeid; bij voorstellen tot oprichting van
+staatsinstellingen voor ouden van dagen; voor verbetering van het
+lot der gevangenen; voor verbod van verkoop van sterken drank in
+het klein. Opmerkelijk is dat in Utah vooral beloofd werd, hoe men
+zou bevorderen alles wat kunstzin bij het volk kan wekken. Dit was
+alweder omdat de vrouwen van Utah zich daarvoor in den laatsten tijd
+bijzonder geïnteresseerd hebben.
+
+Maar laat mij niet doorgaan over vrouwenkiesrecht en verkiezingen
+te schrijven, nu ik met dezen van alle gemakken voorzienen trein
+door een zoo merkwaardig deel van Amerika reis. Alleen wil ik het
+hoofdbestuur der Liberale Unie in overweging geven één of meer zijner
+leden naar de vier door mij genoemde Staten van Amerika te zenden om
+den invloed te bestudeeren, dien vrouwenkiesrecht uitoefent op den
+socialen toestand van een land in het algemeen en op de vrouwen in
+het bijzonder, alvorens het opnieuw een rapport uitbrengt, waarin
+het beweert dat men omtrent dien invloed nog in het onzekere verkeert.
+
+Merkwaardig is de weg zeker, dien ik al schrijvende afleg. Door de
+ruim een uur kortere lijn, die de Southern Pacific dezen zomer in
+gebruik nam, hadden wij gedurende de eerste uren steeds een prachtig
+uitzicht op het Salt Lake en gingen wij zelfs over een brug van bijna
+25 K.M. lang, dwars door dit eigenaardig meer. Hoe sterk zouthoudend
+dit meer is had ik reeds ondervonden in Salt Lake City, waar ik mij
+om der curiositeitswille te water begaf. Van zwemmen is in dit meer
+geen sprake, zelfs de meest geoefende zwemmer kan er geen slag slaan:
+hij drijft op het water.
+
+Reeds spoedig nadat Salt Lake achter den rug ligt, begint de weg
+te stijgen en vertoonen zich de Indianen, die nog niet zoo heel
+lang geleden de alleenheerschers in deze streken waren, aan elk
+station. Door de goede zorgen van het Gouvernement zijn velen
+hunner reeds voor een deel geciviliseerd, zou ik willen zeggen,
+maar dit klinkt te sterk, vermenschelijkt is misschien beter van
+toepassing. Velen spreken een paar woorden Engelsch en allen verstaan
+de taal van klinkende munt. Eén man kon gebrekkig Engelsch spreken. Op
+mijn vraag hoe oud hij was gaf hij ten antwoord: "Dat weet ik niet,
+'t mag zijn 40; 't mag zijn meer". Werken deed hij niet, de vrouwen
+zochten het voedsel in de bosschen en bereidden het, maakten mandjes
+en andere snuisterijen die zij aan de voorbijtrekkende reizigers
+trachten te verkoopen, en daarvan kunnen zij aan al hun levensbehoeften
+voldoen. Op sommige plaatsen zag ik de Indiaansche vrouwen, die door
+haar bontgekleurde kleeding reeds op een afstand te herkennen zijn,
+met zwaar beladen manden op den rug bergafwaarts komen, soms met een
+zuigeling nog bovendien belast, terwijl de mannen, pijpjes rookend,
+ledig daarnaast slenterden.
+
+Gaat de vermenschelijking van deze natuurmenschen nog een graad
+verder, dan beginnen de mannen te werken; in den regel worden zij
+dan houthakkers; de vrouwen gaan dan luieren. In dit stadium van
+menschwording heeft whiskey de grootste aantrekkingskracht. Wel is
+waar bestaat er in heel Amerika een wet, waarbij het verboden is
+sterken drank aan Indianen te verkoopen, maar ook in dit "land van
+onbegrensde mogelijkheden", zooals het door Goldberger genoemd is,
+schijnen de wetten er te zijn om ontdoken te worden. De Indianen weten
+ten minste overal aan whiskey, wat zij black-water noemen, te komen en
+maken er ruimschoots gebruik van. Ontmoet men een dronken Indiaan, dan
+kan men zeker zijn 't hoogst geciviliceerde specimen vóór zich te zien.
+
+Het speet mij dat het langzamerhand avond geworden was en ik mij te
+bed moest begeven. Hoe vreemd het voor ons, Europeanen, ook is om in
+een compartiment, waarin voor minstens 24 medereizigers, mannen zoowel
+als vrouwen, de bedden gespreid worden, zich ter ruste te begeven,
+men gewent daaraan spoedig en het duurt niet lang of men slaapt er
+en droomt er even kalm als in een bed in moeder's woning. Een groote
+gerustheid is het dat alles er door en door zindelijk is; het bed wordt
+elken avond van helder, schoon linnen voorzien en de bediende van zoo'n
+wagon ziet er altijd even zindelijk uit. In de toiletkamers,--een voor
+mannen en een voor vrouwen--heerscht inderdaad groote luxe. De koud-
+en warmwatertoevoer, de vernikkelde waschbassins, toiletspiegels ten
+voeten uit, een paar dozijn handdoeken, maken 't mogelijk, dat men
+zich 's ochtends even frisch kan wasschen en even goed kan kleeden
+als in het beste hôtel.
+
+Den geheelen nacht was de trein nog gestegen, het verwonderde mij
+dus niet bij het ontwaken in een hooge bergstreek te zijn, waar de
+temperatuur eenige tientallen graden lager was dan waarbij ik mij den
+vorigen avond ter ruste had begeven. Spoedig was ik gekleed en na
+het ontbijt, in de uitstekende dining-cars, bevonden wij ons bijna
+plotseling rondom in de eeuwige sneeuwbergen. Gedurende ruim twee
+uren gaat de tocht door de Sierra Nevada. Alles lag onder de versch
+gevallen sneeuw. Het groen der boomen was nog even door de sneeuw
+zichtbaar. Hield de trein een oogenblik stil, dan vlogen spoedig
+eenige jongelui den wagon uit om elkaar een paar sneeuwballen om
+de ooren te gooien. Een aardige kleine deern van 12 à 14 jaar was
+daarbij steeds de eerste.
+
+Al te spoedig gingen de uren voorbij in deze schilderachtige
+omgeving. Was de stijging tot op een hoogte van bijna 8000 voet
+langzaam en geleidelijk gegaan, de daling ging verrassend snel. Nog
+geen uur geleden verlustigde ik mij in een heerlijk wintergezicht en
+reeds begonnen bosch en tuinen er uit te zien als waren wij in het
+midden van den zomer. Groen en bloemen overal. Eerst hier en daar
+een enkele oranjeboom vol vruchten, weldra geheele oranjerieën en
+wijngaarden en overvloed van allerlei tropische planten. Jongens
+en meisjes met mandjes vol prachtig fruit verdringen zich bij elk
+station om deze den reizigers voor tien (Amerikaansche) centen aan te
+bieden. Als men het niet reeds wist, dan zou men het hierdoor weten,
+dat wij ons binnen de grenzen van het heerlijke Californië bevinden.
+
+Het begon reeds te schemeren toen ik in Sacramento, de hoofdstad van
+Californië, aankwam en liever wilde ik daar een nacht overblijven
+dan het verdere van de reis tot San Francisco in duisternis door te
+reizen. Dat nachtje overblijven is tot een paar dagen aangegroeid,
+want het bleek mij al spoedig, dat Sacramento een langer verblijf
+overwaard was. Het is niet alleen het klimaat, dat Californië van de
+andere Staten van Amerika onderscheidt; het is of de altijd schijnende
+zon niet enkel de plantenwereld bezielt tot een opgewekt leven, maar
+ook dat de menschen dien invloed ondervinden. In Sacramento, het stadje
+van ongeveer 30.000 inwoners, heerschen eene drukte en levendigheid
+als in een wereldstad. 's Avonds drie of meer theatervoorstellingen,
+alle met volle zalen, het Leger des Heils met trom en gezang in de
+straten, hier en daar bijbellezingen en kerkgezang met open deuren,
+groote winkels en magazijnen, zoo groot bijna als 't "Louvre" in
+Parijs, en daarbij onophoudelijk voorbijrollende electrische trams,
+doen vergeten, dat men zich in zoo'n klein stadje bevindt.
+
+Verder reizende in Californië, bemerkte ik het trouwens overal, de
+bewoners van El Dorado State zijn inderdaad levendiger, goedhartiger,
+vroolijker menschen dan de andere Amerikanen. Zij schijnen maar één
+zorg te kennen, en die is om meer menschen te laten profiteeren van
+hun heerlijk klimaat, hun vruchtbaren bodem, hun alles opleverende
+bergen en bosschen en hun, onder een tropische zon, verkwikking
+brengenden Stillen Oceaan.
+
+
+
+
+
+CALIFORNIË.
+
+
+                                                              Oct. 1904.
+
+
+Californië, het land van reuzenboomen en oerwouden, het land van groen
+en bloemen en zonneschijn, dit land is waard dat men er meer notitie
+van neemt en het grondig leert kennen. Dit land kennen, wil inderdaad
+zeggen het beminnen, want wie hier reist langs de oevers van de Stille
+Zuidzee met haar rozensteden, palmboomen, wijngaarden, vruchtentuinen;
+of door de valleien met haar vruchtbare akkers en kalme rivieren; of
+over de bergen tot den top begroeid met dichte bosschen van pijnboomen,
+ceders, immer groenen eik, kastanjes en roodstammige manzanita's,
+die neemt de overtuiging mede huiswaarts, dat er inderdaad een Eden op
+aarde bestaat, een Eden waaraan hij steeds met heimwee zal terugdenken.
+
+Wat het leven in Californië zoo begeerlijk maakt dat is wel in de
+eerste plaats het heerlijke klimaat, waarin de zomers niet te heet
+en de winters niet te koud zijn; waarin men, door de droogte van de
+lucht, bij een temperatuur die ons in Amsterdam doet snakken naar
+lucht, zich hier vrij en frisch en opgewekt gevoelt. Hier is het bijna
+overal zonneschijn, elken dag en den geheelen dag, in sommige maanden
+door korte regenbuien afgewisseld. Het water, dat de grond behoeft
+om zijn weelderige planten- en vruchtengroei mogelijk te maken, moet
+dan ook bijna overal kunstmatig, door irrigatie, worden aangebracht;
+op bidstonden voor regen laten de boeren het hier niet aankomen.
+
+In den regel hooren wij in ons land van Californië slechts door
+dezen of genen emigrant, die zich op het een of ander plekje van dit
+wonderland heeft nedergezet om er schatten te vergaren en dan hangt
+het geheel van het welslagen van zijn pogingen af, in welken geest
+zijn beschrijving uitvalt.
+
+Californië is inderdaad een wonderland. Niet alleen bezit het zooveel
+natuurschoon, dat het met de mooiste landen van Europa kan wedijveren
+en heeft het daarbij een klimaat dat aangenamer is dan ergens in
+Europa, doch tevens levert de grond, ik zou haast zeggen alles op,
+wat denkbaar is.
+
+In de bergen wordt goud, zilver, koper, marmer en alles gevonden wat
+bergen van dien aard maar kunnen opleveren. In sommige streken komt
+zooveel gas uit den grond, dat men er alles verlicht en verhit met
+kosteloos gas. Petroleumbronnen zijn er zooveel, dat het bijna is,
+alsof heel zuidelijk Californië op een petroleumbron rust. Men
+vindt er zulke bronnen onder de zee, op de toppen der bergen,
+tegen de berghellingen, in de valleien, in de tuinen van villa's
+en op meer mogelijke en onmogelijke plekjes grond, en ofschoon de
+hooge stellingen, noodig om de olie uit den grond op te diepen, zeer
+onoogelijk zijn en menig schoon uitzicht bederven, toch zal elk land
+dit gaarne offeren voor de rijkdommen die er door verkregen worden.
+
+Minerale wateren, heete zwavelbronnen enz. komen er in verschillende
+plaatsen en in alle verscheidenheid voor.
+
+Verder groeit er zoowat alles wat groeibaar is. Naast alle soort
+vruchten, die in landen met een koud klimaat groeien, vindt men
+er tevens de vruchten van het zuiden van Europa en daarnaast vele
+tropische vruchten en planten. De aardbei bijv., die hier in grootte,
+kleur, geur en smaak de onze dikwijls ver overtreft, eet men hier
+bijna het geheele jaar, doch tegelijkertijd verschijnen hier op tafel
+vijgen, dadels, kokosnooten, granaatappelen en allerlei meer. Bijna
+geen vrucht is denkbaar die hier niet groeit. En evenzoo staat het
+met landbouwproducten. Alles groeit en bloeit hier welig het geheele
+jaar door, er is geen maand dat de vegetatie stil staat. De eeuwige
+zonneschijn en de rijke bodem schijnt hier het plantenleven nooit
+te doen inslapen. In dezen tijd zijn de oranjeappelen, mandarijnen,
+citroenen en alles wat tot deze groep behoort aan het rijp worden
+en mijlenver kan men thans langs boomgaarden rijden, waarin boomen
+met duizenden en duizenden goudgele vruchten tusschen de glimmend
+donkergroene bladeren en waarnaast aan de jonge takken reeds weder de
+bloesems zitten voor den volgenden oogst. In vele streken hier zijn
+de oranjeboomen zoo groot als de grootste en hoogste appelboomen bij
+ons, daarbij zoo dicht bebladerd en zoo rijk bevrucht van den grond
+tot den top, dat zoo'n boom meer kan opleveren dan eenige boomen van
+dien omvang bij ons.
+
+Het zijn echter niet alleen de boomen die in den waren zin des woords
+vruchten afwerpen, die hier met voorliefde gekweekt worden. Zoodra een
+stadje eenigen omvang bereikt heeft, en men noemt hier een plaatsje
+met 20 à 25 woningen reeds een stad, dan is het eerste wat de bewoners
+doen, een allee aanleggen, hetzij van waaiervormige palmen, of van
+de elegant gebladerde peperboomen, of van de hier steeds van bloemen
+of knoppen voorziene magnolia's, of van oleanders of een ander soort
+sierboom en met trots leidt men dan elken vreemdeling het eerst door
+die, dikwijls uren en uren lange schaduwrijke alleën.
+
+Hoe hoog en groot boomen en bosschen kunnen groeien, daarvan zag ik op
+mijn tocht naar en door de Yosemite vallei voorbeelden. Deze vallei is
+trouwens een van de vele wonderen in dit wonderland. Het is een zeer
+nauwe vallei, aan alle kanten door hooge bergen ingesloten, welks
+toppen alleen door dichte bosschen met vele kronkelwegen bereikbaar
+zijn en waarvan een paar zulke wegen aan de andere zijde van den berg
+op dezelfde moeilijke wijze toegang verschaffen tot de vallei. Niemand,
+die in deze vallei aangeland is, verwonderd zich dat de Indianen daar
+jarenlang verscholen hebben kunnen leven, alvorens zij door de blanken
+ontdekt werden. Op den weg naar deze vallei zag ik boomen van 80 tot
+100 meter hoog en van 30 tot 40 meter omvang. Van een van die hooge
+en dikke boomen heeft men den stam van onder zoo ver uitgezaagd, dat
+men er met een hooge en breede omnibus met vier paarden bespannen kan
+doorrijden. Het vorig jaar, bij het bezoek van president Roosevelt
+aan de Yosemite vallei, heeft men vele photographieën genomen en
+verspreid van het moment, dat zijn rijtuig door dien dikken boom ging.
+
+Ofschoon Californië nog betrekkelijk een zeer jonge Staat is en wat
+het aantal inwoners betreft nog geheel in het stadium van wording
+verkeert, staat het in menig opzicht reeds op het tegenwoordig
+hoogste punt van sociale en wetenschappelijke ontwikkeling. Bezoekt
+men er bijv. de hospitalen, dan staat men eenvoudig verbaasd hoe in
+alle nieuwere inrichtingen van dien aard alles tot in de kleinste
+bijzonderheden up to date is ingericht. Geen kosten zijn gespaard om
+aan alle hygiënische voorwaarden te voldoen en alle nieuwe methoden van
+onderzoek en behandeling van patiënten zijn er aanwezig. In het kleine,
+sierlijk gebouwde hospitaal van de Southern Pacific Railroad Company in
+San Francisco, een hospitaal, dat vijf jaar geleden gebouwd werd ten
+behoeve van de ambtenaren en beambten van deze Spoorwegmaatschappij,
+ontbreekt een volledige inrichting voor het onderzoek met X-stralen
+evenmin als een zoodanige voor Finsen's lichtbehandeling. In het
+geheele gebouw gaat zoldering en vloer boogvormig in de zijmuren
+over, zoodat nergens naden of hoeken zijn, waar stofnesten gevormd
+kunnen worden.
+
+Elke ziekenkamer bevat slechts 1, 2 of 3 bedden en waar 3 bedden staan,
+kunnen deze, op verzoek van den patiënt of als de dokter het noodig
+oordeelt, van de andere bedden gescheiden worden.
+
+Een groote centrale keuken voorziet in de materiëele behoeften van
+al het personeel en de patiënten, die gewoon diëet volgen, terwijl op
+elke verdieping een kleine, nette volledige keuken is ten behoeve der
+verpleegsters om er de ziekenkostjes te bereiden voor de patiënten,
+wien een bijzonder diëet is voorgeschreven. In heel Amerika doorloopt
+de verpleegster een kookschool, waar zij tevens de spijzen voor zieken
+leert bereiden, alvorens zij zich voor goed getrainde verpleegster
+kan uitgeven. De ventileering van het geheele gebouw en van ieder
+vertrek afzonderlijk geschiedt door een centraal apparaat, waardoor
+in een minimum van tijd een geheele afdeeling van frissche warme of
+frissche koude lucht, al naar verkiezing, kan voorzien worden. Waar
+vindt men in ons land een hospitaal, dat ook maar in de verste verte
+zulk een particulier hospitaal evenaart, een uit vele, die ik in
+Californië aantrof?
+
+Liefdadigheidsinstellingen vindt men er evenzoo in alle vormen en voor
+alle voorkomende gevallen, terwijl allen meer een opvoedend karakter
+vertoonen dan zuiver weldoende inrichtingen zijn. Uit alles spreekt
+een geest van vooruitstrevendheid.
+
+Ook de inrichtingen van onderwijs nemen hier een hoog standpunt
+in. Alle onderwijs is kosteloos en op alle staats- en gemeentescholen
+in Californië bestaat coëducatie. Hier worden de meisjes niet, evenals
+bij ons, geduld op de scholen, maar zij komen er met hetzelfde recht
+en onder dezelfde voorwaarden als de jongens. De staats-universiteit
+in Berkeley, aan de overzijde van San Francisco, bevat ruim 4000
+studenten, waarvan ruim 1500 meisjes. Ik woonde de openingszitting
+van dit jaar bij en hoorde de openingsrede van den voorzitter, die den
+leerlingen 't welkom toeriep en uiteenzette, dat Californië evenzeer
+behoefte heeft aan ontwikkelde vrouwen als aan goed onderwezen mannen,
+en dat daarom de vrouwelijke studenten met evenveel vreugde begroet
+worden als de mannelijke. Tot mijn groote verwondering eindigde deze
+welsprekende man zijn rede met een pleidooi voor vrouwenkiesrecht,
+zóó krachtig en zóó kernachtig, als ik het zelden vernam. Na zijn rede
+hielden een club studenten van beiderlei sekse een soort optocht,
+daarop neerkomende, dat zij in Grieksche kleedij, de verschillende
+producten van het land aanschouwelijk voorstelden. Eén van de groep
+declameerde daarbij een toepasselijk gedicht.
+
+Dit alles vond plaats in het 't vorig jaar gebouwde openlucht-theater,
+geheel volgens de Grieksche theaters gebouwd en waarin voor 12.000
+personen plaats is. Verwonderlijk is hoe men daar op elke zitplaats
+den spreker duidelijk verstaat en men overal even goed de plaats van
+actie ziet.
+
+Bij al zulke inrichtingen van onderwijs vindt men hier steeds groote
+uitgestrektheden grond, die voor de verschillende spelen in de open
+lucht bestemd zijn. Aan de lichamelijke ontwikkeling van de jeugd
+wordt hier overal dezelfde zorg besteed als aan de geestelijke. Van
+een alzijdig ontwikkeld opkomend geslacht verwacht Californië terecht
+zijn toekomst, en het tracht op allerlei wijze die ontwikkeling onder
+ieders bereik te brengen.
+
+Een prachtige zonsondergang, dien men hier nagenoeg elken avond
+genieten kan, doch die hedenavond onbeschrijfelijk schoon is, doet mij
+besluiten dit schrijven thans te eindigen. Alleen wil ik nog even dezen
+totaalindruk dien ik van Californië kreeg hieraan toevoegen,--als ik
+moest besluiten hier te leven, zou ik inderdaad niet weten wáár mij
+te vestigen; elke plaats biedt zooveel aantrekkelijks in den vorm
+van natuurschoon aan, dat de keuze hoogst moeilijk is. De zeekust,
+de valleien en de bergstreken, alle hebben hun eigenaardige charme!
+
+
+
+
+
+ROODHUIDEN.
+
+
+Wie meent, dat de oorspronkelijke bewoners van Amerika nog slechts
+voortleven in de boeken van Gustave Aimard, Helen Jackson en anderen,
+moet, van Californië naar Chicago reizende of omgekeerd, zijn route
+nemen door Arizona en Nieuw-Mexico, om van zijn dwaling te genezen. In
+beide laatstgenoemde territories en in Zuid-Californië vindt men
+nog zoovele Indianenstammen, die hun oude gewoonten, ceremoniën,
+taal, kleeding enz. voor een groot deel onveranderd behouden hebben,
+dat zij niet alleen voor den student in ethnologie, maar tevens voor
+elkeen, die belang stelt in de ontwikkeling der menschheid, een breed
+studieveld opleveren.
+
+De Indianen moeten wel een verbazend conservatief volkje zijn, denkt
+men onwillekeurig als men met hen in aanraking komt. Niettegenstaande
+toch dat zij reeds eenige eeuwen lang met de Amerika bevolkende
+Europeanen verkeeren en het Amerikaansche gouvernement geen poging
+onbeproefd laat om hen, wat men noemt, te beschaven,--o.a. door
+het stichten van scholen op zoodanige plaatsen, dat zij voor alle
+Indianen toegankelijk zijn en waar de kinderen niet alleen kosteloos
+onderricht, maar tevens kostelooze kleeding, voeding en huisvesting
+ontvangen,--zijn zij toch in algemeene ontwikkeling slechts weinig
+vooruitgegaan. Nog ziet men de gezichten van mannen en vrouwen van de
+Mohave- en Apachestammen verschrikkelijk getatoeëerd en geverfd. Ik
+zag ze, die het voorhoofd tot aan de wenkbrauwen en in het midden
+tot over den neus met fijne gele strepen geverfd hadden, die op elke
+wang een plak roode verf vertoonden en wier kin van af de mondhoeken
+met donkerblauwe strepen getatoeëerd was. Daarbij bezitten bijna alle
+Indianen een ongekend weelderigen haartooi, dik, grof, gitzwart haar,
+dat bij bovengenoemde stammen meestal ongekamd, tot op hun heupen
+hangt of met een gekleurde wollen of katoenen band omstrengeld,
+van achter tot een knot bijeengehouden is.
+
+Bij sommige stammen, o.a. de Hopi, dragen de meisjes het haar met veel
+vet glanzend gemaakt, netjes aan weerskanten boven de ooren tot een
+paar groote rollen opgerold tot zij gaan huwen en zoodra zij gehuwd
+zijn, laten zij het haar, van vóór tot achter in tweeën gescheiden,
+aan weerszijden los hangen.
+
+Hoewel de roomsch-katholieke geestelijkheid reeds meer dan drie
+eeuwen zich alle moeite getroost om deze natuurmenschen in den schoot
+harer kerk op te nemen, hebben toch bijna alle stammen nog hun eigen
+godsdienstige ceremoniën. Zij aanbidden de zon die alles doet groeien,
+maar daarnaast--heel natuurlijk in een land waar water zoo zeldzaam is
+en regen als een zegen beschouwd mag worden--aanbidden zij den god van
+den regen. Voor dezen vooral richten zij jaarlijks groote feesten aan,
+telkens door honderden en honderden toeristen bijgewoond. De meeste
+stammen vieren die feesten in Augustus, September of October, feesten
+die negen dagen duren, maar waarvan de laatste dag het eigenlijke
+publieke vertoon oplevert en waaraan alle Indianen in zoo'n dorp,
+mannen, vrouwen en kinderen, deelnemen. De acht eerste dagen zijn meer
+de dagen van voorbereiding voor de priesters, waarvan de vreemdelingen
+weinig merken. Maar de 9e dag, dan danst en zingt--eigenlijk is het
+neuriën met nu en dan een uitval van een schreeuw--de heele bevolking
+van den vroegen morgen tot den laten avond, ja, soms tot een stuk in
+den nacht, en dan zijn zij getooid met al het moois dat zij bezitten
+en dan komen de veeren ook weder voor den dag. Arendsveeren zijn de
+meest gezochte, doch velen moeten het met gewone haneveeren doen.
+
+Voorzoover de Indiaan in eigen kring blijft verkeeren, gebruikt hij
+geen alcoholische dranken en hoewel dus dronkenschap op zoo'n feest
+nooit voorkomt, schijnen toch de ceremoniën een zóó prikkelenden
+invloed op velen hunner uit te oefenen, dat zij aan het eind van
+den dag in een geestelijke opwinding verkeeren, die op dronkenschap
+gelijkt.
+
+Er bestaat in Amerika een wettelijk verbod, waarbij de verkoop van
+sterken drank aan een Indiaan strafbaar is gesteld, maar deze wet
+wordt door de drankverkoopers zoo brutaal overtreden, dat zij zonder
+resultaat is. Maar de opperhoofden der verschillende stammen en hun
+eigen priesters hebben het drinken van black water, zooals zij het
+noemen, verboden en houden aan dit verbod streng de hand. Voorzoover
+de Indianen in hunne dorpen--pueblo genaamd--wonen, drinken zij dan
+ook niet; maar de Nomaden onder hen, zij, die het dorpsleven vaarwel
+gezegd hebben en overal rondzwerven, zijn de slachtoffers van dit
+brouwsel der verlichte en beschaafde menschheid.
+
+Voor den wetenschappelijken onderzoeker is het natuurlijk noodig, dat
+hij in de verschillende pueblo's eenige weken of maanden doorbrengt,
+en zich eenigszins met de taal der verschillende stammen op de hoogte
+stelt. Dit is niet zoo gemakkelijk, want onder hen zijn minstens
+nog vier verschillende talen in gebruik, die zooveel van elkaar
+verschillen, dat Indianen van verschillende taal sprekende stammen,
+elkander niet verstaan. Ik zag zoo'n paar met geluiden en gebaren
+zich onderling verstaanbaar maken.
+
+De belangstellende toerist heeft evenwel niet zooveel moeilijkheden
+te overwinnen om een algemeenen indruk te krijgen van het leven en
+werken van deze menschen. Hij doet het best de reis in een gewonen
+personentrein te maken, die in vele dier dorpen stil houdt en hier en
+daar uit te stappen om een dag in zulk een pueblo door te brengen of
+een bezoek af te leggen in andere verder van het spoor gelegene. In
+de meeste dier dorpen woont wel de een of andere white man, die als
+gids en tolk wil dienen.
+
+Schilderachtig zien zulke dorpen er soms uit, wanneer hunne witte,
+kalkmurige huizen op een kleine verhevenheid gebouwd, vroolijk door
+de zon beschenen worden en de bontgekleede bevolking zich bedrijvig
+daartusschen beweegt. Maar geriefelijk en gemakkelijk zijn die huizen
+niet gebouwd. Zij dienden vroeger niet alleen voor woonplaats, maar
+ook voor schuilplaats in de oorlogen tegen andere stammen en tegen de
+white men. Vandaar dat de woningen bestaan uit vier meestal scheef
+opgetrokken muren, zonder deur of vensters. Op het dak of meer nog
+in een der muren boven bij het dak bevindt zich een langwerpig gat
+van een halve manslengte ongeveer; dat is de opening waardoor men
+de woning betreedt. Met een ladder,--en welk een ladder!!--klimt men
+naar boven. In tijd van gevaar wordt deze ladder eenvoudig naar binnen
+gehaald en dan kan geen sterveling de woning binnenkomen. Zulke huizen
+bestaan soms uit twee en drie verdiepingen. Wil men nu naar een van
+de bovenste étages, dan moet men eerst weder met behulp van de ladder
+tot aan den top van die étage klimmen om door het gat naar binnen te
+kunnen gaan.
+
+Ik zal mij niet wagen aan een beschrijving van het interieur van
+een Indianenwoning, want dat varieert zeer. Bij sommigen zag het er
+inderdaad zindelijk uit.
+
+Hun wintervoorraad maïs, eikels, aardappelen enz. lag netjes in
+een hoek van het 2 à 3 meter hooge vertrek; de rustbanken, die voor
+bedden dienen, stonden langs den muur op een rij, en bij sommigen
+waren deze zelfs van een kussen met wit kussensloop voorzien. Maar bij
+anderen geleek zoo'n vertrek meer op een verblijfplaats voor dieren
+dan op een woning voor menschen. Een hoop dierenhuiden op den grond
+diende als bed, stukken bloedig vleesch hingen aan de lage zoldering
+en overal lag een hoop rommel, waarvoor geen naam te vinden is.
+
+Terwijl ik moeite had zoo'n steile ladder, met zijn ver van elkaar
+verwijderde sporten, te bestijgen om in een woning te komen en mijn
+beide handen daarbij noodig had om mij vast te houden, zag ik de
+vrouwen en meisjes van het dorp met een kruik water op het hoofd
+en dikwijls een andere in de hand, waarmede zij van de bron terug
+kwamen, vlug en ongehinderd naar boven klauteren en in de nauwe
+opening verdwijnen. Die vrouwen en meisjes dragen nog bijna allen de
+bonte kleeding van vroeger eeuwen, alhoewel hier en daar schoenen en
+kousen de plaats van sandalen hebben ingenomen.
+
+De arbeidsverdeeling tusschen de mannen en vrouwen is lang niet
+dezelfde bij de verschillende stammen. Over het algemeen kan
+men zeggen, dat de vrouwen het leeuwendeel van het werk doen, in
+sommige dorpen zelfs al het werk. Voor den Europeesch beschaafden
+mensch lijkt het vreemd, vrouwen te zien huizen bouwen en den zwaren
+kleibak en groote steenen aan en afdragen, terwijl de mannen lui een
+pijpje liggen te rooken; of een oude vrouw aan den zwaren weefstoel,
+bezig een bonte deken te weven en den man met een breikous in de hand
+naast haar. Maar er waren ook stammen, waarvan de mannen bedrijvig
+op het land werkten, of waar de man de wever is en waar de vrouwen
+'t lichter werk verrichten. Doch bij welken stam men ook komt, overal
+zal men de vrouwen het ijverigst aan den arbeid vinden. Pottenbakken
+en beschilderen, mandenmaken, broodbakken, zelfs het bouwen der
+woningen is overal het werk der vrouwen; met de kinderen om zich heen
+en soms een kleintje op den rug, ziet men ze overal opgeruimd aan
+het werk. Een moedertje droeg op den rug haar 5 dagen oud kindje,
+waarvan zij het geheele gezichtje steenrood geverfd had, alsof het
+niet genoeg was, dat het schaapje de rood-koperkleur van zijne ouders
+vertoonde. Gelukkig voor de Indianenmoeders bestaan er onder hen nog
+geen verbodsbepalingen die het gezonde werken aan vrouwen verbieden
+en kunnen zij nog ongehinderd hare krachten ontwikkelen.
+
+Over het algemeen genomen zijn de Indianen--ik heb hierbij alleen het
+oog op de in pueblo's wonende--een goedhartig, vredelievend volk,
+dat niets liever wenscht dan door het Amerikaansch gouvernement en
+door de verschillende kooplieden en de geestelijkheid van diverse
+kerkgenootschappen in vrede gelaten te worden. Door die drie invloeden
+moeten zij verchristelijkt en beschaafd worden, maar dat kost hun
+de rust en have en goed. Aan alle kanten worden zij geplukt en in
+hunne bewegingen gekortwiekt. Dat er nu en dan een stam in opstand
+komt en den boven hen gestelden Amerikaanschen agent vermoordt of
+tracht te vermoorden, is niet te verwonderen, maar dit kost den armen
+drommels dan meestal het leven of 't geheele dorp wordt verwoest
+en de bevolking naar een verder afgelegen en nog onvruchtbaarder
+stuk grond verdreven. Door al deze en nog vele andere invloeden van
+buiten, gaat de Indiaansche bevolking in Amerika met rassche schreden
+in aantal achteruit en het zal niet lang meer duren of zij zullen
+geheel uitgestorven zijn.
+
+Het deed mij goed toen ik bij mijn bezoek aan een Indianenschool
+in Zuid-Californië met lof over de verhouding van de eerste
+Hollandsche kolonisten en de Indianen hoorde gewagen. Het was aan het
+Sherman-Instituut in Riverside, waar ik met een der onderwijzeressen,
+zelve tot de Indianen behoorende, na afloop der les een zeer
+interessant onderhoud had. Zij behoorde tot de Iroquois-Indianen,
+den stam, die oorspronkelijk het oostelijk deel van Amerika bevolkte
+en waarmede de eerste Nederlanders die in Amerika kwamen om er
+handel te drijven of om er zich neder te zetten, in aanraking
+kwamen. Het was in hun overlevering bekend, zoo vertelde zij mij,
+dat de Hollanders hen altijd humaan behandeld hadden en eerlijken
+handel met hen dreven. Sommige Hollanders huwden zelfs Indianenmeisjes
+en behandelden haar op voet van gelijkheid. Zij deelde mij mede, dat
+zij een boek geschreven had, 't geen dezen winter gepubliceerd wordt,
+waarin zij de geschiedenis van haar stam beschrijft, voorzoover haar
+die uit familiestukken en uit overlevering bekend is en waarin ook
+de ontmoeting met de eerste Hollanders en de onderlinge verhouding
+beschreven wordt. Zij is de dochter van het opperhoofd van haar stam
+en van vader en moeder's kant beide, hebben hare voorouders steeds
+tot de Indianenvorsten behoord. Zij en hare beide broeders waren in
+New-York school gegaan en alle drie bekleeden zij een goede positie
+in Gouvernementsdienst. Velen der Iroquois-Indianen hebben zich,
+volgens haar, in de gewone Amerikaansche bevolking opgelost, doordat
+zij er geen bezwaar in zagen met iemand buiten hun stam te huwen.
+
+
+                                                   DR. ALETTA H. JACOBS.
+
+
+
+
+
+
+AANTEEKENINGEN
+
+
+[1] Tot de bekendheid met en de waardeering van onze wijze van
+inpolderen heeft in Amerika niet weinig bijgedragen een artikel
+van de New-Yorksche "Review of Reviews" van Augustus l.l., door den
+ijverigen consul der Vereenigde Staten te Amsterdam: mr. Frank D. Hill:
+"How the Dutch have taken Holland".
+
+[2] Van het Spaansche woord cañon = bergkloof.
+
+[3] Dit artikel verscheen in het Maandblad voor Vrouwenkiesrecht van
+15 Nov. 1904.
+
+[4] Een dwaze vrouw, die op openbare vergaderingen spreekt.
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Brieven uit en over Amerika, by 
+Carel Victor Gerritsen and Aletta Henriette Jacobs
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BRIEVEN UIT EN OVER AMERIKA ***
+
+***** This file should be named 27800-8.txt or 27800-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/2/7/8/0/27800/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/27800-8.zip b/27800-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..b09f3b8
--- /dev/null
+++ b/27800-8.zip
diff --git a/27800-h.zip b/27800-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..57e42b1
--- /dev/null
+++ b/27800-h.zip
diff --git a/27800-h/27800-h.htm b/27800-h/27800-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..390fb26
--- /dev/null
+++ b/27800-h/27800-h.htm
@@ -0,0 +1,3981 @@
+
+<!DOCTYPE html
+PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source, using XSLT. If you find any mistakes, please edit the XML source. -->
+<html lang="nl-1900">
+<head>
+<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=ISO-8859-1">
+
+<title>Brieven uit en over Amerika</title>
+<link rel="schema.DC" href="http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="author" content="C. V. Gerritsen &amp; Aletta H. Jacobs">
+<meta name="DC.Creator" content="C. V. Gerritsen &amp; Aletta H. Jacobs">
+<meta name="DC.Title" content="Brieven uit en over Amerika">
+<meta name="DC.Date" content="#####">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900"><style type="text/css">
+/* Standard CSS stylesheet */
+
+
+
+body
+{
+font: 100%/1.2em "Times New Roman", Times, serif;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+}
+
+h1.docTitle
+{
+font-size:1.6em;
+line-height:2em;
+}
+
+h2.byline
+{
+font-size:1.1em;
+font-weight:normal;
+line-height:1.44em;
+}
+
+span.docAuthor
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:bold;
+}
+
+h2.docImprint
+{
+font-size:1.2em;
+font-weight:normal;
+}
+
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, pseudoh4
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+
+h3, .pseudoh3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h4, pseudoh4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+
+h4.lghead
+{
+margin-left:10%;
+margin-right:10%;
+
+}
+
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+
+p.tb, hr.tb
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+text-align: center;
+}
+
+p.poetry
+{
+margin:0 10% 1.58em;
+}
+
+span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */
+{
+color: white;
+}
+
+p.line
+{
+margin:0 10%;
+}
+
+p.argument, p.note, p.tocArgument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+
+p.argument, p.tocArgument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+
+p.tocChapter
+{
+margin:1.58em 0%;
+}
+
+p.tocSection
+{
+margin:0.7em 5%;
+}
+
+
+div.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+width: 60%;
+margin-left: auto;
+}
+
+.epigraph .bibl
+{
+text-align: right;
+}
+
+.epigraph .poem
+{
+margin-left: 0;
+}
+
+.epigraph .line
+{
+margin-left: 0;
+text-indent: 0;
+}
+
+.trailer
+{
+clear: both;
+padding-top: 2.4em;
+padding-bottom: 1.6em;
+}
+
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+
+span.parnum
+{
+font-weight: bold;
+}
+
+.leftnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+
+a.noteref, a.pseudonoteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+
+
+.red
+{
+color: red;
+}
+
+.displayfootnote
+{
+display: none;
+}
+
+div.footnotes
+{
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+
+p.footnote
+{
+font-size: 80%;
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+
+p.footnote .label
+{
+float: left;
+text-align:left;
+width:2em;
+}
+
+.footnotes td, .footnotes th, .footnotes .tablecaption
+{
+font-size: 80%;
+}
+
+.centertable
+{
+/* center the table */
+margin: 0px auto;
+}
+
+.poem
+{
+margin-left:5%;
+position:relative;
+text-align:left;
+width:90%;
+}
+
+.poem h4
+{
+font-weight:normal;
+margin-left:5em;
+}
+
+.poem .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left:-2.5em;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+
+/* right aligned page number in table of contents */
+.tocPagenum, .flushright
+{
+position: absolute;
+right: 16%;
+top: auto;
+}
+
+.footnotes .line
+{
+font-size:80%;
+margin:0 5%;
+}
+
+.poem .i0
+{
+display:block;
+margin-left:2em;
+}
+
+.poem .i1
+{
+display:block;
+margin-left:3em;
+}
+
+.poem .i2
+{
+display:block;
+margin-left:4em;
+}
+
+.poem .i3
+{
+display:block;
+margin-left:5em;
+}
+
+.poem .i4
+{
+display:block;
+margin-left:6em;
+}
+
+.poem .i5
+{
+display:block;
+margin-left:7em;
+}
+
+.poem .i6
+{
+display:block;
+margin-left:8em;
+}
+
+.poem .i7
+{
+display:block;
+margin-left:9em;
+}
+
+.poem .i8
+{
+display:block;
+margin-left:10em;
+}
+
+.poem .i9
+{
+display:block;
+margin-left:11em;
+}
+
+span.corr
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+
+.letterspaced
+{
+letter-spacing:0.2em;
+}
+
+.smallcaps
+{
+font-variant:small-caps;
+}
+
+
+.caps
+{
+text-transform:uppercase;
+}
+
+.fraktur
+{
+font-family: 'Walbaum-Fraktur';
+}
+
+.rm
+{
+font-style: normal;
+}
+
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+
+h2.docImprint,h1.docTitle,h2.byline,h2.docTitle,.aligncenter,div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+
+h1,h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+
+h1.label,h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+
+h5,h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+
+p,p.initial
+{
+text-indent:0;
+}
+
+p.firstlinecaps:first-line
+{
+text-transform: uppercase;
+}
+
+p.dropcap:first-letter
+{
+float: left;
+clear: left;
+margin: 0em 0.05em 0 0;
+padding: 0px;
+line-height: 0.8em;
+font-size: 420%;
+vertical-align:super;
+}
+
+.poem
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+
+p.quote,div.blockquote,div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+
+
+ul { list-style-type: disc; }
+ol { list-style-type: decimal; }
+ol.AL { list-style-type: lower-alpha; }
+ol.AU { list-style-type: upper-alpha; }
+ol.RU { list-style-type: upper-roman; }
+ol.RL { list-style-type: lower-roman; }
+.lsdisc { list-style-type: disc; }
+.lsoff { list-style-type: none; }
+
+.castlist, .castitem { list-style-type: none; }
+
+
+
+
+
+/* Supplement CSS stylesheet "style/arctic.css.xml
+" */
+
+
+
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .pseudoh1, .pseudoh2, .pseudoh3, .pseudoh4
+{
+color: #001FA4;
+font-family: Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;
+}
+
+p.byline
+{
+font-style: italic;
+margin-bottom: 2em;
+}
+
+.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, span.leftnote, p.legend, .versenum, .stage
+{
+color: #001FA4;
+}
+
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+
+p.dropcap:first-letter
+{
+color: #001FA4;
+font-weight: bold;
+}
+
+sub, sup
+{
+line-height: 0;
+}
+
+
+
+</style></head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of Brieven uit en over Amerika, by 
+Carel Victor Gerritsen and Aletta Henriette Jacobs
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Brieven uit en over Amerika
+
+Author: Carel Victor Gerritsen
+        Aletta Henriette Jacobs
+
+Release Date: January 13, 2009 [EBook #27800]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BRIEVEN UIT EN OVER AMERIKA ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+
+<div class="front">
+<div class="div1">
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/c1.jpg" alt="Oorspronkelijke voorkant." width="509" height="720"></div><p>
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e89" href="#xd0e89">1</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<p class="aligncenter">Stoomboekdrukkerij F. van Rossen, Amsterdam.
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e93" href="#xd0e93">2</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/p000.jpg" alt="C. V. Gerritsen." width="464" height="566"></div><p>
+
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/signature.gif" alt="Handtekening van C. V. Gerritsen." width="302" height="92"></div><p>
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e105" href="#xd0e105">3</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="titlePage">
+<h1 class="docTitle">Brieven uit en over Amerika</h1>
+<h2 class="byline">Door
+<br>
+<span class="docAuthor">C. V. Gerritsen</span>
+<br>
+En
+<br>
+<span class="docAuthor">Dr. Aletta H. Jacobs.</span></h2>
+<h2 class="docImprint">F. van Rossen&#8212;1906&#8212;Amsterdam.</h2>
+</div><span class="pagenum">[<a id="xd0e125" href="#xd0e125">4</a>]</span><div class="div1">
+<h2 class="normal">Voorwoord.</h2>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">D</span>e brieven door mijn echtgenoot, op onze reis door verschillende Staten van Noord-Amerika in 1904 voor het <i>Algemeen Handelsblad</i> alhier geschreven, hebben blijkbaar de belangstelling van velen gewekt, want nog steeds ontvang ik van wijd en zijd aanvragen
+om inlichtingen. Het is om die reden, dat ik tot de uitgave er van besloot; zij zijn dan gemakkelijker te raadplegen voor
+hen, die naar Amerika willen gaan, of die van Amerika en Amerikaansche toestanden wat wenschen te weten.
+
+</p>
+<p>Ik kan evenwel niet nalaten bij deze uitgave te vermelden, hoezeer de schrijver het betreurde, dat hij bij het schrijven gehouden
+was te blijven binnen de afmetingen van een dagbladcorrespondentie, omdat daardoor zooveel over sociale toestanden en sociale
+instellingen, over de verhouding van werkgever tot werkvolk, over de arbeidersbeweging in &#8217;t algemeen, over het onderwijs,
+het bankwezen, over volksbibliotheken enz. waarvan hij uitgebreide aanteekeningen had gemaakt, onvermeld moest blijven. Hij
+had zich dan ook vast voorgenomen, na afloop der verkiezingsdrukte, <span class="pagenum">[<a id="xd0e136" href="#xd0e136">5</a>]</span>nog te schrijven over eenige van deze onderwerpen, die hem in Amerika in een nieuw licht waren verschenen; maar ...... ook
+dat werk moest, bij zooveel meer, ongedaan blijven.
+
+</p>
+<p>Zooals trouwens steeds op ontspanningsreizen, wekte ook in Amerika, de zedelijke en stoffelijke ontwikkeling van land en volk
+voornamelijk zijne belangstelling. Hiervan zich goed op de hoogte te stellen en voor zoover mogelijk de verkregen kennis dienstbaar
+te maken aan het belang van eigen land en landgenooten, daarvoor was hem geen moeite te groot, geen tijd te kostbaar. Van
+dien geest getuigen ook deze, zijne brieven.
+
+</p>
+<p>Eenige, gedurende onze reis door mij geschreven artikelen, in andere bladen verschenen, heb ik er bijgevoegd. Zij handelen
+grootendeels over andere onderwerpen en kunnen als aanvulling dienen.
+
+
+</p>
+<p class="alignright"><i>Amsterdam</i>, December 1905. <span class="smallcaps">Aletta H. Jacobs.</span>
+
+
+
+
+
+
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="body"><span class="pagenum">[<a id="xd0e150" href="#xd0e150">6</a>]</span><div class="div1">
+<h2 class="super">Brieven uit en over Amerika.</h2>
+<h2 class="normal">I.</h2>
+<p class="alignright">2 Sept. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">D</span>e indrukken door mij verkregen van het leven en van het volk in Amerika ga ik melden. Doch vooraf een korte inleiding.
+
+</p>
+<p>Ik zou voor het eerst Amerika bezoeken; voor het eerst een zeereis van eenige dagen maken. Geen wonder dus dat ik, wetende
+hoe vatbaar ik ben voor zeeziekte, tegen die reis heb opgezien. Toch is gelukkig gebleken dat deze vrees ongegrond was. De
+bouw en de inrichting der groote booten op Amerika geven dezen een vastheid die de kans op zeeziekte tot een minimum reduceert,
+zoodat dan ook bij een tamelijk sterke bries en beweeglijke zee, op de &#8220;Potsdam&#8221; weinig of geen schatting aan de visschen
+werd betaald.
+
+</p>
+<p>Welk oneindig genot biedt dan zulk een zeereis! De pracht der zee met haar onophoudelijke veranderingen van kleur en beweging
+en haar frissche bries soms afgewisseld door bijna volkomen afwezigheid van wind, behoudens het koeltje dat de 15 mijlen vaart,
+waarmede het schip zich voortbewoog, veroorzaakte, <span class="pagenum">[<a id="xd0e164" href="#xd0e164">7</a>]</span>deed werkelijk niet naar het einde der reis verlangen. Integendeel. Naarmate de dagen heensnelden werd het verlangen naar
+het einde der reis minder. En dit was niet mijn persoonlijk gevoelen, maar dat van nagenoeg de meesten der eerste klas-reizigers.
+
+
+</p>
+<p>Wij waren op een mooi schip: de &#8220;Potsdam&#8221; van de Holland-Amerika lijn; het personeel van den hoogste tot den laagste in rang,
+putte zich uit in voorkomendheid en goede zorgen voor de passagiers. En kaptein Stenger was een voorbeeld van opgewektheid
+en jovialiteit. De tafel was uitmuntend; van den eersten tot den laatsten dag werden wij onthaald op de smakelijkste spijzen
+en op de fijnste vruchten. De Hollandsche zindelijkheid werd overal betracht. Voeg bij dit alles een prettig gezelschap, dat
+de dagen deed heenvliegen, en men kan denken welke indruk mij van deze eerste zeereis is bijgebleven.
+
+</p>
+<p>Aan boord heerschte algemeen een aangename opgewekte geest. Het gros der bijna 200 eerste klas passagiers bestond uit Amerikanen,
+overigens Hollanders en enkele Duitschers en Franschen&#8212;geen Engelschen. Het bleek mij uit de gesprekken met Amerikanen aan
+boord en later ook hier in Amerika dat de Holland-Amerikalijn, en in &#8217;t bijzonder kapitein Stenger, zich mogen verheugen in
+eene bijzondere populariteit bij de Amerikanen. Het trof al bijzonder gelukkig dat wij onzen voortreffelijken consul-generaal,
+den heer <span class="smallcaps">Planten</span>, die reeds meer dan 25 jaar op zoo uitnemende <span class="pagenum">[<a id="xd0e173" href="#xd0e173">8</a>]</span>wijze de belangen onzer Nederlanders te New-York voorstaat, tot onze mede-passagiers mochten rekenen. Met groote voorkomendheid
+interesseerde hij zich voor het doel van ieders reis naar de Nieuwe Wereld en van den ochtend tot den avond was hij voor de
+Nederlanders de welwillende vraagbaak, onvermoeid in het geven van nuttige wenken en inlichtingen.
+
+</p>
+<p>Met den heer <span class="smallcaps">Grevers</span>, van Amsterdam, die als regeerings-vertegenwoordiger het congres van tandheelkundigen te St. Louis ging bijwonen, en den
+heer <span class="smallcaps">Martens</span>, van &#8217;s-Hage, gedelegeerd lid der Regeeringscommissie voor de schoone kunst, die als lid der jury naar St. Louis trok, vormde
+hij het trio officieele personen dat naast den kapitein van het schip bij de maaltijden aan het hoofd van de tafel was gezeten.
+Hetzelfde trio dat met den kapitein een verrukkelijken feestavond organiseerde.
+
+</p>
+<p>Het toeval wilde namelijk dat eenige Hollandsche en Amerikaansche artisten zich bevonden onder de passagiers.
+
+</p>
+<p>Op uitnoodiging van genoemd comit&eacute; werden zij bereid bevonden, ten bate van de Zuidhollandsche Maatschappij tot redding van
+schipbreukelingen, hun talenten ten beste te geven. Verdienstelijk was o.a. een voordracht van den bekenden Amerikaanschen
+komiek <span class="smallcaps">Edwards</span>, maar het meeste applaus, de grootste toejuiching viel Mevr. <span class="smallcaps">Co&iuml;ni-Francisca</span> ten deel, onze bekende zangeres van de Nederlandsche Opera die, <span class="pagenum">[<a id="xd0e193" href="#xd0e193">9</a>]</span>van Amerika geboortig, naar haar vaderland terugkeert om daar als solo-zangeres de lauweren en de dollars te oogsten, die
+haar zoo rechtmatig toekomen.
+
+</p>
+<p>Te lang is mij de reis, die van Boulogne naar New-York 10 etmalen duurde, niet gevallen, maar voor hen die, om welke reden
+ook, niet gaarne zoo lang onderweg zijn, en dat zijn verreweg de meesten, duurt zij te lang. Ik heb dat in de laatste dagen
+bij herhaling gehoord. Ik heb Belgen, Zwitsers en Franschen gesproken, die mij verzekerden met de Holland-Amerika-lijn niet
+te zijn overgekomen, omdat de booten er te lang over doen.
+
+</p>
+<p>De Amerikaansche bladen meldden de vorige week met veel ophef de aankomst van de &#8220;Kaiser Wilhelm II&#8221; der <i lang="de">Norddeutsche Lloyd</i> na een reis van Cherbourg naar New-York in 5&frac12; etmaal, dus bijna de helft van den duur der &#8220;Potsdam&#8221;-reis.
+
+</p>
+<p>Indien onze wakkere directie te Rotterdam, op den duur bij de populariteit der lijn, ook het drukke passagiers-verkeer wil
+behouden, zal zij m.i. op middelen bedacht moeten zijn om de &#8220;snelvaarders&#8221; in den duur van de vaart zoo niet te overtroeven,
+dan toch minstens nabij te komen.
+
+</p>
+<p>En daarvoor biedt, als ik mij niet bedrieg, een nieuwe Amerikaansche constructie der stoommachine de gelegenheid. Ik zal mij
+aan eene beschrijving dezer nieuwe constructie, voor de aanwending van stoom en electriciteit niet wagen, doch alleen vermelden
+tot <span class="pagenum">[<a id="xd0e206" href="#xd0e206">10</a>]</span>welke conclusie een vakblad na de bespreking der &#8220;Turbine&#8221; kwam. &#8220;De electrische generatoren van zeer hooge spanning&#8212;zegt
+bedoeld blad&#8212;zijn zoo omvangrijk geworden, dat zij de grens van mogelijke constructie en van beschikbare ruimte nagenoeg bereikt
+hebben. En toch blijft de vraag naar steeds krachtiger werktuigen aanhouden. Spoed en kracht gaan in deze hand aan hand. De
+groote regeneratoren werden voortgedreven met den spoed als de monstermachines ze konden drijven. Toen dit punt bereikt was,
+was men met de geleidelijk zich ontwikkeld hebbende turbine gereed. Met een turbine, die 750 wendingen maakt in de minuut,
+is het mogelijk van een kleinen electrischen generator eene hoeveelheid electrische energie te verkrijgen, als voorheen slechts
+van een oneindig veel grootere machine kon verkregen worden.&#8221;
+
+</p>
+<p>Uit hetzelfde blad vernam ik dat hier &#8220;turbines&#8221; in werking zijn van 6500 paardenkracht, maar voegt het er bij, dit is nog
+slechts een begin.
+
+</p>
+<p>Indien het nu waar is dat deze machines minder aan slijtage onderhevig zijn, minder dan de helft van oppervlakte in een schip
+noodig hebben, en minder aan brandstof kosten, voordeelen die wellicht alleen door de ervaring zijn te constateeren, dan zullen
+toch zij die er het eerst bij zijn om ze op hun schepen aan te brengen, hun concurrenten het hoofd kunnen bieden en het passagiers-vervoer
+tot zich trekken.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e212" href="#xd0e212">11</a>]</span></p>
+<p>De &#8220;Kaiser Wilhelm II&#8221;, waarvan ik hierboven sprak, heeft machines van 40.000 paardenkracht. De Cunard-line laat nu booten
+bouwen met de nieuwe verticale turbines en zal dan met 60.000 paardenkracht stoomen. Deze zullen de reis dan stellig in nog
+minder dan 5&frac12; dag doen. En wat zeker het grootste voordeel van deze vinding kan genoemd worden, is de afwezigheid van vibratie,
+waaraan de tegenwoordige snelvaarders met de oude machineconstructie mank gaan.
+
+</p>
+<p>Dit alles zal, daarvan ben ik overtuigd, het bestuur der Holland-Amerika-lijn wel weten; maar het Nederlandsche publiek moet
+het ook weten, opdat het kan nagaan of de reederijen, waarop het terecht trots gaat, wel steeds de voortvarendheid aan den
+dag leggen, noodig om aan de spits te blijven van het bedrijf dat zij uitoefenen. Indien te eeniger tijd, om redenen buiten
+het bedrijf gelegen, deze echt Nederlandsche onderneming zou moeten worden opgegeven, laat het dan toch vooral niet zijn,
+omdat de aartsvaderlijke voorzichtigheid die o zoo gaarne &#8220;de kat uit den boom&#8221; kijkt, ons achteraan deed komen in den wereld-strijd
+voor de verkeerswegen op zee. Hier, waar wij de eerste plaats behoorden in te nemen!
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p>En nu de eerste indrukken bij mijn aankomst in New-York. Eerlijk gezegd heeft deze wereldstad op mij niet dien overweldigenden
+indruk gemaakt als ik er van verwachtte. Zeker, New-York met zijn 3&frac12; <span class="pagenum">[<a id="xd0e221" href="#xd0e221">12</a>]</span>millioen inwoners is een ontzaglijk groote stad, waar men zich van boven- en ondergrondsche treinen en electrische trammen
+heeft te bedienen om zich naar verschillende deelen der stad te begeven, maar dat indrukwekkende verkeer dat men op sommige
+punten in de City van Londen heeft, ziet men hier niet. Daarbij komt natuurlijk, dat mijne verwachting na het lezen van de
+opgesmukte verhalen over deze wereldstad, wel wat hoog gespannen was.
+
+</p>
+<p>Aan de sporadisch opdoemende hooge gebouwen van 20 tot 30 verdiepingen, raakt het oog spoedig gewend. Na eenige dagen moet
+men er op gewezen worden, of men gaat ze voorbij zonder ze op te merken. En toch, wat huist er niet in zoo&#8217;n kollossus! Er
+zijn hotels met meer dan duizend kamers en in sommige dier steenblokken van de benedenstad&#8212;de plaats der business-menschen&#8212;worden
+vier honderd kantoren van verschillende firma&#8217;s ondergebracht.
+
+</p>
+<p>Nu bestaat bij de beoefenaars van hetzelfde of van een aanverwant vak de gewoonte om hun kantoor in elkanders buurt zoo mogelijk
+in hetzelfde gebouw te huren met het gevolg dat een deel van het personenverkeer, dat anders in de straat zou terecht komen,
+nu zich afspeelt binnen de muren van het groote gebouw. Wanneer men in zoo&#8217;n gebouw gebruik maakt van een der vele liften,
+dan bemerkt men al dadelijk uit het groote aantal personen dat blootshoofds en in kantoor-jas op alle verdiepingen in en uit
+de liften <span class="pagenum">[<a id="xd0e227" href="#xd0e227">13</a>]</span>vliegt, van hoe groote beteekenis het verkeer in het gebouw zelf is.
+
+</p>
+<p>Dat die gebouwen hooger zijn dan zij van de straat gezien lijken, bemerkte ik bij een bezoek op &#8217;n kantoor op de 23<sup>e</sup> verdieping. Ik kwam naar boven met een lift in 3 seconden. Toen, van uit het kantoor, zag men over de huizen en kerktorens
+heen, over de reuzen-stad zoo ver het oog reikte. Het is verboden zachte steenkolen te stoken, zoodat men in de hoogere sferen,
+van den rook uit de duizenden schoorsteenen die men onder zich ziet, geen last heeft. Ieder stookt hier anthraciet, dat witte
+wollige wolkjes uit de schoorsteenen doet stijgen en waarvan men mij verklaarde, volstrekt geen last te hebben.
+
+</p>
+<p>Behalve van de &#8220;<span lang="en">elevated</span>&#8221; trams&#8212;een 10 meter hoog gebouwde electrische tramlijn&#8212;wordt hier ook van de gewone electrische tram die door de straten
+loopt, ontzaglijk veel gebruik gemaakt. Het ondergrondsche systeem is hier ook toegepast. In sommige voorsteden van New-York
+heeft men ook het Trolly-systeem in gebruik. Het tarief is uniform 5 cents met overstapjes op de zijlijnen (niet voor retour)
+en de trams loopen zoo menigvuldig, dat niemand er tegen opziet even te wachten als de eerstkomende wagen wat overvol is,
+hetgeen niet zelden gebeurt. Bij een verkeer als dat te New-York, blijkt de meest doeltreffende exploitatie wel te zijn, een
+spoedig op elkander doen volgen der wagens. De menschen willen niet wachten, tenminste niet lang, en het schijnt mij dat <span class="pagenum">[<a id="xd0e239" href="#xd0e239">14</a>]</span>in die richting ook de exploitatie te Amsterdam dient te geschieden. Wanneer dan nog een zoo eenvoudig mogelijk tarief, dat
+weinig controle vereischt, kan worden ingevoerd, dan zullen onze Amsterdammers, als kinderen van hun tijd, evengoed in de
+trams gelokt worden als dit hier en elders geschiedt.
+
+</p>
+<p>Wat de bestrating aangaat, die is al evenals bij ons hier en daar goed, maar volstrekt niet boven bedenking. Niettegenstaande
+New-York over ruime middelen kan beschikken is niettemin de bestrating op sommige plaatsen in deplorabelen toestand. In enkele
+voorname straten zelfs vindt men in &#8217;t asphaltplaveisel kuilen, zooals ik zeker weet, dat er in de Amsterdamsche bestrating
+nergens te vinden zijn. En de keien liggen op sommige pleinen in &#8217;t midden der stad minstens even hobbelig als bij ons in
+de buitenwijken. Laat dit mijn collega&#8217;s van den Raad tot troost dienen, die nu met de behandeling der begrooting voor 1905
+in de afdeelingen zich onledig houden en de periodiek terugkeerende jeremiaden over de bestrating, ongetwijfeld niet achterwege
+zullen laten.
+
+</p>
+<p>Er is mij nog iets opgevallen in de straten, dat er namelijk des avonds talrijke menschenmassa&#8217;s voor sommige groote hotels
+staan, die mij bleken gasten van het hotel te zijn. Zij weten met hun avonden geen raad. Het is te vroeg om naar bed te gaan
+en zoo men niet naar een theater of tingel-tangel gaat, biedt New-York geen andere gelegenheid voor den <span class="pagenum">[<a id="xd0e245" href="#xd0e245">15</a>]</span>vreemdeling om z&#8217;n avond door te brengen, als de vestibule van het hotel, of, als het daar zooals thans te warm is, den trottoir
+v&oacute;&oacute;r het hotel.
+
+</p>
+<p>Voor een groot hotel in Broadway, de voornaamste straat van New-York, wat het verkeer aangaat, waar gewoonlijk handelsreizigers
+logeeren, stond &#8217;s avonds een paar honderd of meer gasten op den trottoir. Men heeft hier niet, zooals in Europa, caf&eacute;s waar
+men den avond kan doorbrengen onder het lezen van couranten of illustraties en het gebruik van een glas bier. Een agent van
+politie, wien ik vroeg waarom al die menschen daar stonden, en die het mij meedeelde, voegde er bij dat hij soms tegen die
+heeren moest optreden, omdat zij het geregeld verkeer op de straat belemmerden. Het deed mij denken aan onze Kalverstraat
+bij den Dam op Maandag. Echter met dit verschil, dat men hier niet de trottoirs misbruikt om kringetjes te spuwen met aftreksel
+van tabak. Hier is in alle openbare plaatsen het spuwen streng verboden. Op de stoombooten, in de treinen, in de trams, in
+openbare gebouwen, overal wordt er aan herinnerd, dat het spuwen op den vloer strafbaar gesteld is en streng vervolgd wordt.
+Ik heb dan ook nog niet gezien dat men het deed en ben stellig overtuigd, dat hier de wetgever door een strenge bepaling er
+niet weinig toe bijgedragen heeft om de Amerikanen, de onhygi&euml;nische gewoonte van spuwen, althans in New-York, af te leeren.
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e249" href="#xd0e249">16</a>]</span></p>
+<p>Wanneer zal men er bij ons toe komen het spuwen op den vloer in theaters, trams, booten, scholen enz. te verbieden en bij
+politieverordering strafbaar te stellen? Ligt het niet op den weg onzer gezondheidsraden daartoe het initiatief te nemen?
+
+
+</p>
+<p>Ik wil de lezers niet afschrikken van het volgen mijner artikelen, en zal dus hier afbreken met de belofte dat ik zal trachten
+in een volgend opstel het wat korter te maken.
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e254" href="#xd0e254">18</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">II.</h2>
+<p class="alignright">6 Sept.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-v.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-v.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">V</span>an de Nederlandsche reederijen is het niet de Holland-Amerika-lijn alleen, die door vreemden ondernemingsgeest, speciaal van
+Amerikanen, tot groote waakzaamheid wordt aangezet. Andere reederijen, waarop wij Nederlanders niet minder trotsch zijn dan
+op die van de eerstgenoemde lijn, worden met zware concurrentie bedreigd. Ik bedoel die onzer stoomvaart-lijnen op Ned.-Indi&euml;.
+
+</p>
+<p>De &#8220;Northern Pacific Rail Road&#8221;, een dier financieel zoo machtige spoorwegmaatschappijen van Amerika, die bergen verzetten
+ter bereiking van haar doel, heeft Seattle, de gunstig gelegen haven aan den Stillen Oceaan, tot operatieplaats gekozen voor
+den aanvoer van goederen van Japan. Een paar groote schepen van deze maatschappij<span class="corr" id="xd0e264" title="Bron: ,"></span> zijn of komen binnenkort in de vaart en zullen tot elken prijs de goederen over die lijn vervoeren, ten einde daarmede weer
+het spoorwegverkeer op de Northern Pacific te voeden. Wat zoo&#8217;n concurrentie zeggen wil, weten wij maar al te goed. Desnoods
+vervoert men, om toch maar te slagen, de goederen gratis en nog bovendien in Amerika tegen verlaagd spoorwegtarief.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e266" href="#xd0e266">19</a>]</span></p>
+<p><span class="letterspaced">Welke weg zullen nu in de toekomst onze Nederl. Indische producten nemen, voorzoover deze bestemd zijn of gekocht worden voor
+Amerika?</span>
+
+</p>
+<p>Ziedaar een zeer ernstige vraag, die onder de oogen moet worden gezien, nu met de stoomvaartlijn van Java op Japan en van
+daar naar Seattle, die producten wel eens heel wat goedkooper op hun plaats van bestemming zouden kunnen worden gebracht,
+dan nu geschiedt met de stoomvaartlijnen van Indi&euml; naar Europeesche havens en van daar naar Amerika. En voor onze stad heeft
+deze quaestie nog meer beteekenis, omdat het voornaamste stapelproduct haar wel eens kon ontvallen. Indien toch te eeniger
+tijd de concurrentie in Amerika er in slaagt, het vervoer der Indische producten over Japan en Seattle te leiden, zal het
+niet lang duren of onze tabaksmarkt<span class="corr" id="xd0e273" title="Bron: ,"></span> zal, evenals weleer onze rietsuikermarkt, uit Amsterdam verdwijnen. De beteekenis van dit vraagstuk voor ons land, werd door
+den wakkeren voorzitter van de Nederlandsche Kamer van Koophandel hier te New-York, den heer <span class="smallcaps">D. G. Boissevain</span>, ingezien en maatregelen werden door hem genomen om belanghebbenden bij den Nederlandschen handel in staat te stellen, uit
+eigen waarneming den omvang van het dreigend gevaar te leeren kennen.
+
+</p>
+<p>Hij trad in overleg met den voorzitter van de &#8220;Northern Pacific&#8221; spoorwegmaatschappij en wist te bewerken, dat twee wagens
+(voor 60 personen) beschikbaar <span class="pagenum">[<a id="xd0e280" href="#xd0e280">20</a>]</span>gesteld werden om belanghebbenden in Nederland in staat te stellen, kosteloos&#8212;wat het vervoer betreft&#8212;de reis te doen maken
+over haar lijn, dwars door Amerika naar den Stillen Oceaan en terug. Door alle bladen in Nederland is dit enkele maanden geleden
+bekend gemaakt, maar de deelneming van uit Nederland bleek zoo miniem, dat van het royaal aanbod der maatschappij moest worden
+afgezien.
+
+</p>
+<p>Ik betreur dit resultaat in hooge mate. Niet alleen om den ijverigen voorzitter der Nederl. Kamer van Koophandel alhier, maar
+ook om onzen handel in Nederland. Men behoeft hier slechts eenige dagen te hebben rondgezien om te beseffen, met welke energie
+door het Amerikaansche volk wordt gestreefd naar het commercieele en industrieele overwicht in het wereldverkeer. Indien het
+jonger geslacht in Nederland niet goed maakt wat zijn onmiddellijke voorgangers helaas verzuimden, dat het namelijk de wereld
+ingaat om nieuwe wegen van het goederenverkeer te leeren kennen en op te sporen, dan staat het te vreezen dat onze natie eerder
+dan verwacht schijnt te worden, op dit gebied niet meer wordt medegeteld. De Nederl. Kamer van Koophandel alhier, die blijkens
+haar eerste jaarverslag, zoo gaarne wordt aangezocht om raad en bijstand voor alles wat strekken kan tot grooter deelneming
+in Nederland aan het goederenverkeer met en in Amerika, die Kamer geve men handen vol werk en drale niet haar tusschenkomst
+in te roepen.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e284" href="#xd0e284">21</a>]</span></p>
+<p>Is het echter wel goed gezien van onze Regeering, om het waken over deze groote volksbelangen, die zoo voortdurende en zoo
+groote persoonlijke toewijding eischen, over te laten aan personen, die belangloos zich daarvoor beschikbaar stellen, maar
+van wie men dan ook niet meer kan vergen, dan wat zij vrijwillig en naar eigen believen wenschen te praesteeren? Het antwoord
+op die vraag kan m.i. niet twijfelachtig zijn.
+
+</p>
+<p>Voor ons land acht ik het onverantwoordelijk, dat men dit op een koopje doet in de hoofdstad van Amerika, waar onze handel,
+onze nijverheid, onze landbouw en onze scheepvaart zoo groote belangen heeft voor te staan en te bevorderen. De verdienstelijke
+consul-generaal, waarvan ik in mijn vorig schrijven gewaagde, vervult zijn betrekking reeds jarenlang zonder daarvoor bezoldiging
+te ontvangen. De consul ontvangt evenmin salaris. Voor een paar ambtenaren wordt een karig bureau-geld vergoed. Is dat nu
+zooals het behoort, in onzen tijd van aanhoudenden economischen strijd tusschen de volkeren en dan nog wel ter plaatse van
+het brandpunt van dien strijd?
+
+</p>
+<p>Het ligt immers voor de hand dat geen geld beter besteed wordt dan dat, uitgegeven voor een staf goed-bezoldigde ambtenaren,
+op de hoogte van hun taak en rusteloos werkzaam om onze handels-relati&euml;n met Amerika te bevorderen. Richtte men z&oacute;&oacute; ons consulaat
+alhier in, dan zou men kunnen eischen, wat nu erkentelijk <span class="pagenum">[<a id="xd0e291" href="#xd0e291">22</a>]</span>en met gratie door onze Regeering wordt aanvaard. Wat echter aan onze fierheid noodzakelijkerwijze afbreuk moet doen.
+
+</p>
+<p>De wijze waarop in Amerika de handels- en nijverheidsbelangen van overheidswege worden behandeld, moge onze regeering waarlijk
+wel eens tot voorbeeld dienen. Zoo worden o.a. <span class="letterspaced">dagelijks</span> door het ministerie van Handel en Arbeid gedrukt en op ruime schaal verspreid, de berichten die van de Consuls uit andere
+landen inkomen. Aan alle clubs en vereenigingen en groote werkgevers, die er om vragen, worden deze berichten <span class="letterspaced">gratis</span> toegezonden, benevens aan de bladen die zich willen verbinden, die berichten geheel of ge&euml;xcerpeerd over te nemen.
+
+</p>
+<p>En men behoeft slechts een blik te werpen op die berichten, om overtuigd te worden van het groote belang dat handels- en nijverheidsondernemingen
+bij de spoedige kennisneming ervan hebben.
+
+</p>
+<p>&#8220;Statistische gegevens omtrent het goederen-vervoer op Duitsche spoorwegen&#8221;; &#8220;Aanbesteding van ijzeren bruggen in Mexico&#8221;;
+&#8220;Expositie van automobielen te Plymouth&#8221;; &#8220;Zijde-industrie in Japan&#8221;; &#8220;Productie van ijzer in Engeland&#8221;; &#8220;De oogst van citroenen
+op Sicili&euml;&#8221;; &#8220;Aanbesteding van stoomkranen te La Rochelle (Frankrijk)&#8221;; <span class="corr" id="xd0e305" title="Niet in bron">&#8220;</span>Nieuwe wijze van staalfabrikatie in Australi&euml;&#8221;; &#8220;Bouw van een melk-poeder-fabriek in Frankrijk&#8221;; &#8220;Buizen voor waterleiding
+gevraagd te Victoria (Britsch Columbia)&#8221;; &#8220;De namaak van Amerikaansche <span class="pagenum">[<a id="xd0e308" href="#xd0e308">23</a>]</span>schoenen in Perzi&euml;&#8221;; &#8220;Meelfabrieken zullen worden opgericht in Abyssini&euml;&#8221;; <span class="corr" id="xd0e310" title="Niet in bron">&#8220;</span>Automobielen zullen voor de posterij in Denemarken worden aangeschaft&#8221;, enz. enz.
+
+</p>
+<p>Men heeft hier niet maanden lang te wachten op de publicatie dezer officieele berichten en de regeering onthoudt zich ook
+van een oordeel over hetgeen dadelijk moet worden medegedeeld, en wat wel wachten kan om te worden opgenomen in het jaarverslag.
+Alles wordt dadelijk in de bekende officieele brochures van &frac12; &agrave; 1 vel druks weergegeven.
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p>Tot de navolgenswaardige sociale maatregelen van Amerika behoort ongetwijfeld het sluiten der kantoren en werkplaatsen des
+Zaterdags om 12 uur.
+
+</p>
+<p>De heilzame werking er van ziet men hier, wanneer men &#8217;s Zaterdags in de groote menschenstroomen, zich laat meevoeren naar
+goedkoope verblijfplaatsen aan &#8217;t water (de baai of de rivier), of naar parken in de onmiddellijke nabijheid van de metropolis.
+Den werkman en den beambte ziet men dan met het geheele gezin van dien vrijen middag gebruik maken.
+
+</p>
+<p>Zaterdag l.l. was ik er getuige van, hoe tienduizenden genoten van den prachtigen uitgestrekten dierentuin, vlak bij de stad
+in een heuvelachtige streek gelegen en voor ieder gratis toegankelijk. Het verbod bij sommige dieren om ze te voeden enz.,
+werd stipt opgevolgd. In druk bezochte gebouwen, b.v. in dat der roofdieren <span class="pagenum">[<a id="xd0e323" href="#xd0e323">24</a>]</span>en der apen, was van gedrang geen sprake. Welwillend schoof de een voor den ander wat opzij en als er geen plaats meer was,
+van waar wat te zien viel, werd geduldig gewacht.
+
+</p>
+<p>Het drukst was het voor de kooi van een Chimpans&eacute; en Orang Oetan, die elkander daar reeds 3 jaren gezelschap houden en een
+opgewektheid aan den dag legden, als ik nog nergens anders van die dieren heb gezien. Zij speelden met elka&acirc;r.... net als
+menschenkinderen!
+
+</p>
+<p>In alle gebouwen weer het verbod om op den vloer te spuwen en op de veelvuldige banken in het park het verbod om dit op de
+voetpaden&#8212;die van asphalt zijn&#8212;te doen.
+
+</p>
+<p>De prachtige groote dierentuin met park, behoort aan een door de stad New-York gesubsidieerd wordend Zo&ouml;logisch Genootschap.
+
+
+</p>
+<p>Ik moet hier weer afbreken, ofschoon ik nog zooveel dat mij hier opviel, zou willen vermelden. De physionomie der bevolking,
+dat mengsel van zoovele nati&euml;n en rassen. Het leelijker type der mannen dan van de vrouwen. De dronkenschap. De nachtvlinders.
+De scherpe reuk der paarden-excrementen in de geasphalteerde straten bij deze warmte. De vele Hollandsche namen boven de winkels
+en op naam-platen der kantoren. De zucht der Amerikanen om zich van Hollandschen oorsprong te noemen. Het prachtige gebouw
+van &#8220;De Equitable&#8221; in Broadway met z&#8217;n rijke versieringen en z&#8217;n eenige, <span class="pagenum">[<a id="xd0e333" href="#xd0e333">25</a>]</span>voor een ieder toegankelijke, bibliotheek. De overvolle trams en de galanterie der mannen, ook der arbeiders, om zonder een
+woord te zeggen te gaan staan om plaats te maken voor een dame. De dagbladen met hun sensatie-berichten. Al die onderwerpen
+moet ik verder onaangeroerd laten, omdat anders de lezer zijn geduld kon verliezen. En dat wil ik tot elken prijs trachten
+te voorkomen, nu ik nog zooveel onder zijn aandacht wensch te brengen.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e335" href="#xd0e335">26</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">III.</h2>
+<p class="alignright">14 Sept.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-e.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-e.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">E</span>ven moet ik mijne artikelen, over Amerika en zijne bewoners, onderbreken met mededeelingen betreffende de Interparlementaire
+Conferentie, dezer dagen te St. Louis bij gelegenheid der Wereldtentoonstelling gehouden.
+
+</p>
+<p>Het schijnt mij niet overbodig in herinnering te brengen dat de &#8220;<i lang="fr">Union Interparlementaire pour l&#8217;Arbitrage et la paix</i>&#8221; zooals de officieele titel luidt, eene internationale vereeniging is, van groepen van leden en oud-leden van parlementen,
+die ieder in eigen land zich geconstitueerd hebben, met het doel, te bevorderen dat in de wetgeving, of in tractaten met andere
+naties, bepalingen worden opgenomen, strekkende om alle geschillen aan de uitspraak van scheidsrechters te onderwerpen.
+
+</p>
+<p>In den beginne werd jaarlijks door de &#8220;Union&#8221; vergaderd in een der hoofdsteden van Europa; sedert 1900 evenwel, worden de
+vergaderingen niet meer zoo dikwerf belegd. Er zijn nu 17 groepen aangesloten, te zamen uitmakende over de 2000 leden. Deze
+behooren tot de meest uiteenloopende politieke richtingen; <span class="pagenum">[<a id="xd0e350" href="#xd0e350">27</a>]</span>van den behoudendsten centrumman tot den vurigsten sociaal-democraat. In de laatste jaren hebben de verschillende landen,
+waar de vergadering werd gehouden, gewedijverd in het recipieeren der leden van de &#8221;<i>Union</i>&#8221; en hunne dames, met het gevolg dat de belangstelling voor die vergaderingen steeds toenam. De ontvangst te Budapest, daarna
+te Christiania, vervolgens te Weenen, was in &eacute;&eacute;n woord schitterend.
+
+</p>
+<p>En dit alles wordt nu nog overtroffen door Amerika, waarvan de volksvertegenwoordiging eene uitnoodiging zond, onder bijvoeging,
+dat de leden en hunne dames van 7 tot 24 September als gasten van het Amerikaansche volk zouden worden beschouwd.
+
+</p>
+<p>Ongeveer 250 personen hebben aan die uitnoodiging gehoor gegeven en deze maken nu kennis met de wijze waarop Amerika&#8217;s bevolking
+die taak van gastvrouw vervult.
+
+</p>
+<p>De conferentie was voor 12, 13 en 14 September te St. Louis uitgeschreven, maar reeds den 6den Sept. trad de gastvrouw in
+functie en van dien datum af putten een aantal personen en comit&eacute;s zich uit, om den gasten het verblijf op Amerikaanschen
+bodem zoo aangenaam mogelijk te maken. De leden en hunne dames waren nog te New-York, toen zij op 6 September genoodigd werden
+voor een boot-tocht op de Hudson-rivier. Door het departement van Marine was een tweetal groote stoombooten beschikbaar gesteld,
+en het departement van Oorlog ontving de leden op een <span class="pagenum">[<a id="xd0e361" href="#xd0e361">28</a>]</span>lunch te West-Point op de terreinen der zoo prachtig gelegen opleidingsschool voor officieren. Met een extra-trein keerde
+het gezelschap &#8217;s avonds laat naar New-York terug. Den volgenden ochtend, 9 uur, moesten allen gepakt en gezakt zich bevinden
+aan het station van den Pennsylvania Spoorweg, want van d&aacute;&aacute;r zou de reis naar St. Louis aanvangen. Met twee extra treinen,
+elk samengesteld uit 10 Pullman Cars, werd de reis volbracht.
+
+</p>
+<p>Na een paar uur sporens waren wij te Philadelphia. Het bestuur dier gemeente onthaalde het gezelschap op een lunch, een rit
+door de stad en haar prachtige omgeving, die ons op menig punt aan Zwitserland herinnerde, en eindelijk op een diner in den
+tuin van een dier groote clubs, waaraan elke stad in Amerika zoo rijk is.
+
+</p>
+<p>Toen wij &#8217;s avonds in onzen trein terugkeerden, waren de zitplaatsen in gemakkelijke bedden omgezet en sliepen wij spoedig
+in deze bijna geruischloos rijdende en goed veerende wagons.
+
+</p>
+<p>Toen wij ontwaakten waren we te Pittsburg en werden daar rondgeleid in twee der groote fabrieken van <span class="smallcaps">Carnegie</span>. Het was voor ons, leeken, zeer interessant te zien hoe duizenden en nog eens duizenden daar werkten om de ijzererts om te
+zetten in spoorwegstaven of in stalen platen voor den scheepsbouw. Het is ongelooflijk zoo spoedig dat proces wordt afgewikkeld.
+Terwijl wij daar stonden zagen wij de bakken met <span class="pagenum">[<a id="xd0e372" href="#xd0e372">29</a>]</span>gloeiend, vloeiend ijzer aanvoeren. Een op grooten afstand geplaatste arbeider deed door de beweging van een kruk die bakken
+omvallen in groote ronde reservoirs. Daarin werd de inhoud op nog hoogere temperatuur gebracht en een mengsel bijgevoegd dat
+het geheel tot de qualiteit van staal maakte, welke gewenscht werd. De gloeiend vloeiende inhoud ging daarna weer in langwerpige
+bakken. In enkele minuten was zij een stijf geworden wit-gloeiend langwerpig blok, anderhalven meter hoog en een meter in
+omtrek. Dat gloeiende blok werd weer machinaal onder werktuigen gebracht die het rekten tot het de dikte van een spoorstaaf
+had gekregen. Het was dan ruim twee spoorstaven lang. Met een scherpe machine werd in een oogwenk die staaf gesneden op de
+lengte die spoorstaven moeten hebben en de beide op maat gebrachte rails vielen kant en klaar naast het laatst gebruikte werktuig
+neer.
+
+</p>
+<p>Opvallend was het hoe weinig werklieden bij dit geheele proces werkzaam waren en hoe snel en nauwkeurig de werktuigen, die
+er bij gebruikt werden, in beweging kwamen.
+
+</p>
+<p>Men meene evenwel niet dat hier weinig personeel werkzaam was. In de 4 fabrieken van <i lang="en">The Carnegie Steelworks Company</i> te Pittsburg zijn 28,000 man werkzaam. Deze 4 fabrieken maken een deel uit van de groote trust, bekend onder den naam van
+<i lang="en">The United States Steel Corporation</i>.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e384" href="#xd0e384">30</a>]</span></p>
+<p>Ik had het voorrecht met een der hoofdbeambten van deze groote onderneming in aanraking te komen en vernam daardoor het een
+en ander van de verhouding tusschen werkgever en arbeider, dat mij van belang toeschijnt hier even te vermelden. Over de verhouding
+van kapitaal en arbeid in Amerika en over de arbeidersbeweging in het algemeen stel ik mij voor nog mededeelingen te doen,
+zoodra ik nog enkele leiders dier beweging zal hebben gesproken.
+
+</p>
+<p>Bedoelde beambte deelde mij mede, wat trouwens in een der werken van <span class="smallcaps" lang="en">Carnegie</span> is te vinden, dat deze als werkgever een organisatie van den arbeid niet erkent en daarvan bij onderhandelingen over den
+arbeidstoestand op zijn fabrieken niets wil weten.
+
+</p>
+<p>Hij gaat uit van de leer, dat een werkgever al het mogelijke behoort te doen om den toestand zijner werklieden te verbeteren,
+en dat hij met andere werklieden of leiders van werklieden daarbij niets te maken heeft. Willen de werklieden zijner fabrieken
+hun wensch tot verandering van toestanden op het werk te kennen geven, dan kunnen zij uit hun midden een comit&eacute; benoemen,
+waarmede hij steeds bereid is in overleg te treden. Hoe hij zijn taak als werkgever opvat, bleek mij uit de vele instellingen,
+die hij ten behoeve van zijn personeel in het leven riep.
+
+</p>
+<p>Behalve schaft- en badlokalen, recreatiegebouwen, waaronder een uitgebreide <span class="corr" id="xd0e396" title="Bron: biblioteek">bibliotheek</span>, opleidingscholen e.d., is een fonds geformeerd, waaruit in geval van <span class="pagenum">[<a id="xd0e399" href="#xd0e399">31</a>]</span>ongeval, ziekte of ouderdom de werklieden, <i>zonder daartoe bij te dragen</i>, een uitkeering ontvangen. Dit niet bijdragen der werklieden heeft daarom beteekenis, omdat op de fabrieken van <span class="smallcaps">Carnegie</span> de hoogste loonen worden betaald. Bij ongeval ontvangt de ongehuwde man 75 (Amerik.) cents per dag, de gehuwde $1.40, zoolang
+de arts der fabriek hem niet voor werken geschikt houdt. Er is een groot aantal artsen aan de fabrieken verbonden, daar de
+werklieden vrije geneeskundige hulp erlangen. Bij overlijden ontvangt de weduwe duizend dollar en honderd dollar voor ieder
+kind. In geval van ziekte ontvangen zij eene uitkeering en in geval van ouderdom, na langer dan 12 jaren in dienst der onderneming
+te zijn geweest, ontvangt de man een pensioen gelijk aan 40% van het door hem genoten loon. Behalve hetgeen de onderneming
+als zoodanig stort in het fonds, draagt Carnegie daarin persoonlijk jaarlijks $ 200,000 bij en gaf hij bij de oprichting er
+van een som van $ 4 millioen. Een en ander stemt zeker tot groote ingenomenheid met hetgeen deze kolossus onder de fabrikanten
+doet ten behoeve van hen, die medewerken tot instandhouding en aangroei&iuml;ng van zijn onmetelijk fortuin. Maar laat het ons
+vooral niet blind maken voor het onjuiste in zijn systeem <i>van bescherming</i> zijner werklieden, hetwelk uitsluit dat zij als vrije individuen den weg kunnen behandelen, dien zij in het belang van zichzelf
+en van hunne medearbeiders <span class="pagenum">[<a id="xd0e410" href="#xd0e410">32</a>]</span>noodig oordeelen ter bevordering van hunne belangen.
+
+</p>
+<p>Niet te erkennen de vakvereenigingen en daarmede niet te willen onderhandelen, moge voor het personeel van <span class="smallcaps">Carnegie</span> niet erg zijn, omdat dit op zoo royale wijze door hem wordt bedacht; voor anderen, wier gevoelen jegens hun personeel niet
+van zoo groote sympathie getuigt, kan dat zeer schadelijke gevolgen voor de werklieden hebben. En daarvoor is dan <span class="smallcaps">Carnegie</span> mede verantwoordelijk, want de minder goedgezinden onder zijn mede-ondernemers zullen zich op zijn stelsel beroepen, wanneer
+zij in geval van conflict met hun personeel, met de vakvereeniging niet te doen willen hebben. Natuurlijk om de niet uitgesproken
+overweging, dat zij hun werkvolk gemakkelijk onder den duim kunnen houden, indien zij met de vakvereeniging geen rekening
+behoeven te houden.
+
+</p>
+<p>Maar daarover in volgende opstellen. Alleen wil ik hier nog vermelden dat de skilled labor betaald wordt met van $ 3.50 per
+dag tot $ 10. En dat de unskilled labor $ 1.60 per dag ontvangt. Daarvoor zijn alleen een paar krachtige armen noodig en lust
+om 8 uren per etmaal te werken.
+
+</p>
+<p>Mij werd nog verzekerd dat immigranten, kersvers uit Europa aangekomen en die geen vak kennen, voor $ 1.60 in aanmerking komen
+en dat die aan deze fabrieken altijd plaatsing kunnen vinden.
+
+</p>
+<p>De skilled labor wordt hier veel door Duitschers, de unskilled door Hongaren en Polen verricht.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e426" href="#xd0e426">33</a>]</span></p>
+<p>Ik moet nu het doel onzer reis verder bespreken. Na een spoorwegrit van nog eens 20 uren, waren wij in St. Louis. D&aacute;&aacute;r werd
+het geheele gezelschap ingekwartierd in het groote &#8220;Southern Hotel&#8221;. Het had heel wat voeten in den aard eer ieder zijn kamer
+en zijn bagage had, want de hotels hebben het nu natuurlijk heel druk en terwijl de &#8220;<span lang="en">Parliamentaries</span>&#8221;, zooals wij hier kortweg genoemd worden, geholpen werden, stroomde het, aan de drie ingangen van dit ontzaglijk groot hotel,
+maar altijd weer nieuwe gasten, die elders geen onderkomen konden vinden.
+
+</p>
+<p>In het feestgebouw van het tentoonstellingsterrein, werd de interparlementaire unie geopend met een welkomstgroet van den
+vertegenwoordiger van President <span class="smallcaps">Roosevelt</span>. In hartelijke woorden, geheel in overeenstemming met de royale ontvangst, gaf deze vertegenwoordiger van het hoofd van den
+Staat uiting aan diens gevoelens van sympathie voor het streven der &#8220;<span lang="en">Interparliamentary Union</span>&#8221;.
+
+</p>
+<p>De eerste dag der zitting werd in beslag genomen door de rapporten der verschillende groepen, over de vorderingen in elk land
+gemaakt voor de vredes-idee. De bekende figuren: graaf <span class="smallcaps">Apponyi</span>, <span class="smallcaps">Hon. Stanhope</span>, Prof. <span class="smallcaps">Hoffmann</span>, <span class="smallcaps">John Lund</span>, <span class="smallcaps">La Fontaine</span>, <span class="smallcaps">Emile Vandervelde</span> ontbraken niet op &#8217;t app&egrave;l.
+
+</p>
+<p>In de mededeelingen, die gedrukt worden en zeer belangrijk zullen blijken te zijn, met het oog op de vorderingen die de vredesid&eacute;e
+overal maakte, ontbrak <span class="pagenum">[<a id="xd0e462" href="#xd0e462">34</a>]</span>natuurlijk niet de herinnering aan het groote aandeel dat de Interparlementaire Unie heeft gehad in den stoot, die de bijeenroeping
+der regeerings-gevolmachtigden te &#8217;s-Gravenhage in 1899 ten gevolge had.
+
+</p>
+<p>Den volgenden dag werd de zitting gewijd aan een voorstel van het Amerikaansche Parlementslid <span class="smallcaps">Burton</span>, dat tot strekking had president <span class="smallcaps">Roosevelt</span> uit te noodigen, alle landen bijeen te roepen voor een tweede vredes-conferentie, waar dan o.a. behandeld moet worden het
+recht der staten, die zich bij voorbaat neutraal verklaren bij verwikkeling tusschen andere staten; de beperking der legers;
+het sluiten van tractaten met de clausule van arbitrage ingeval van geschil.
+
+</p>
+<p>Dit v&egrave;r strekkend en gewichtig besluit werd met algemeene stemmen genomen, na een talentvolle zakelijke toelichting van den
+voorsteller en een met gloed uitgesproken ondersteuning van den groot-redenaar <span class="smallcaps">Apponyi</span>.
+
+</p>
+<p>Dit besluit is inderdaad het glanspunt van de gehouden conferentie te noemen en zoo het tot resultaat mocht hebben, dat binnen
+niet al te langen tijd, een tweede Internationaal Vredes-congres der nati&euml;n wordt gehouden, dan zal zeker ieder den dag loven,
+waarop de ijverige talentvolle president dezer 12e conferentie <span class="smallcaps">Hon. Richard Barthold</span>, de parlementari&euml;rs te Weenen het vorig jaar uitnoodigde om dit jaar naar St. Louis te komen.
+
+</p>
+<p>Ons Nederlanders deed het goed dat &egrave;n bij de toelichting <span class="pagenum">[<a id="xd0e484" href="#xd0e484">35</a>]</span>van dit voorstel &egrave;n herhaaldelijk in de rapporten van den eersten dag der conferentie, hulde gebracht werd aan het verdrag
+in Februari van dit jaar tusschen Denemarken en Nederland gesloten.
+
+</p>
+<p>Onze regeering en die van Denemarken moeten wij dankbaar zijn dat zij door dit verdrag, dat als een voorbeeld anderen nati&euml;n
+werd voorgehouden, de eer van hun landen in het buitenland zoo waardiglijk hebben opgehouden.
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p><span class="letterspaced">Alle</span> geschillen, die niet door de diplomatie kunnen worden bijgelegd, zullen door het scheidsgerecht te &#8217;s Gravenhage moeten worden
+beslecht.
+
+</p>
+<p>Het verdrag is voor onbepaalden tijd gesloten en duurt nog een jaar voort na de opzegging er van door een der partijen.
+
+</p>
+<p>Iedere Staat, die daartoe den wensch te kennen geeft, kan er zich bij aansluiten.
+
+</p>
+<p>Bij de warme hulde aan deze overeenkomst gebracht door Mr. <span class="smallcaps">H. Louis Isra&euml;ls</span> in &#8220;l&#8217;Europe&eacute;n&#8221; van 25 Juni 1904 sloten verschillende buitenlandsche sprekers van naam zich aan.
+
+</p>
+<p>De laatste dag was gewijd aan een voorstel van Zwitserland betreffende meer actief optreden der Unie; voorts werd bepaald
+dat de volgende conferentie te Brussel zal worden gehouden.
+
+</p>
+<p>Na de gewone plichtplegingen sluiting van de conferentie.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e507" href="#xd0e507">36</a>]</span></p>
+<p>Hedenavond gaat het gezelschap weer in de gereedstaande treinen, voor een bezoek aan Kansas-City, vervolgens Denver, waar
+het door den Staat Colorado zal worden ontvangen. Daarna uitstapjes naar de Rockey Mountains en dan terug over Chicago, Niagara
+Falls, Buffalo naar New-York.
+
+</p>
+<p>Alvorens Amerika te verlaten wordt een bezoek gebracht aan Washington, waar de President den leden der Unie eene audientie
+verleent.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e512" href="#xd0e512">38</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">IV.</h2>
+<p class="alignright">Sept. 1904
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-d.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">D</span>e Interparlementaire Vredesconferentie is uiteengegaan met de beste voornemens der leden om ieder in zijn kring te ijveren
+voor opheffing van den oorlog, door invoering van arbitrage voor alle geschillen, die zich tusschen de nati&euml;n zullen voordoen.
+Intusschen zal de vredespalm opnieuw in dit land gezwaaid worden in de eerste week van October. Dan zal namelijk te Boston
+de Internationale Vredesbond zijn jaarlijksch congres houden. Reeds nu wordt dat congres in de Amerikaansche couranten druk
+besproken. Daarbij ontbreekt het niet aan aanhalingen uit <span class="smallcaps">Jean de Bloch&#8217;s</span> uitnemend werk: &#8220;De toekomst van den oorlog in zijn technische, economische en politieke gevolgen&#8221;. Het werk is in vele talen
+verschenen, zoover ik mij herinneren kan, niet in het Hollandsch. Dat is jammer, want het bevat beschouwingen die ook voor
+ons land groote waarde hebben. Wanneer men b.v. leest dat de oorlog niet alleen de meest onmenschelijke wijze is om geschillen
+tusschen nati&euml;n tot een einde te brengen, maar ook de kostbaarste, dan denken wij onwillekeurig aan onzen dertig-jarigen strijd
+met Atjeh. <span class="pagenum">[<a id="xd0e523" href="#xd0e523">39</a>]</span>Laat men de offers aan menschen en aan leed van nagelaten familieleden buiten beschouwing, dan kan men toch zeker aannemen,
+dat met het geld, voor dezen oorlog uitgegeven, heel wat meer te bereiken was geweest langs vredelievenden weg, dan nu langs
+den weg van dood en vernieling werd verkregen. <span class="smallcaps">De Bloch</span> zegt, m.i. terecht, dat heel wat minder oorlog zou worden gevoerd indien de nati&euml;n te voren zich rekenschap gaven van de
+financieele gevolgen, die er aan verbonden kunnen zijn. En ter illustratie noemt hij o.a. de kosten van den burgeroorlog in
+Amerika (tot vrijmaking der slaven). Die hebben 5000 millioen dollar bedragen, terwijl alle slaven hadden kunnen worden vrijgekocht
+voor 800 millioen dollar. In plaats van duizend dollar per hoofd, heeft de vrijmaking door oorlog zes duizend dollar per hoofd
+gekost. En zou Rusland den oorlog met Japan zijn begonnen, indien het geweten had, welke kosten daaraan verbonden waren? Zou
+Engeland zich niet eenige malen bedacht hebben met het uitlokken van den oorlog in Zuid-Afrika, indien het geweten had welke
+ontzaglijke sommen daarmede gemoeid zouden zijn? Maar genoeg. Het geweten der nati&euml;n, dat in onzen tijd veel spoediger reageert
+op de geld-quaestie dan op eenige andere quaestie, is wakker geschud en heel gemakkelijk zal het den regeeringen niet vallen,
+het weder te doen indommelen.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e528" href="#xd0e528">40</a>]</span></p>
+<p>Na volbrachten arbeid was de ontspanning, die voor de leden der Interparlementaire Unie zou volgen, bijzonder welkom. Langs
+de &#8220;Burlington&#8221;-lijn ging het gezelschap met dezelfde treinen als die het brachten van St. Louis naar Kansas-City en van daar
+naar Denver. Men kan zich bij ons te lande moeilijk eene voorstelling maken van de lengte dezer spoorweglijn. De hoofdlijnen
+hebben namelijk een lengte van ruim 14.000 kilometer en de bijlijnen van 4000 kilometer, terwijl dagelijks daarop 950 treinen
+zich bewegen. Die lengte van lijnen vertegenwoordigt een afstand van St. Louis over den Oceaan naar Petersburg en terug.
+
+</p>
+<p>Over de 40.000 personen zijn bij deze enkele spoorwegmaatschappij werkzaam en 1300 locomotieven zijn in gebruik. Deze kolossale
+ontwikkeling&#8212;40 jaar geleden was het nog maar een kleine lijn met 54 locomotieven&#8212;heeft het in de eerste plaats te danken
+aan de uitnemende keuze die het deed, bij de uitbreiding van haar net. Want in Amerika zijn het niet de keuter-boeren, die
+als pioniers der beschaving optreden, maar de spoorwegmaatschappijen. Deze leggen haar lijn door en naar gronden, waar nog
+niemand te voren een voet gezet heeft. Daarna begint de reclame om nederzettingen te lokken. Gelukt dit en blijkt de keuze
+der gronden een goede geweest te zijn, dan volgen spoedig andere en grootere waagstukken van denzelfden aard. Zoo is het gegaan
+met de &#8220;Burlington&#8221;-lijnen en met nagenoeg alle andere groote spoorweg-lijnen <span class="pagenum">[<a id="xd0e533" href="#xd0e533">41</a>]</span>in Amerika. De &#8220;Burlington&#8221; heeft bovendien het voordeel gehad van eenige steden, aan haar lijn gelegen, tot groote ontwikkeling
+te zien komen. Zoo o.a. St. Louis, waarvan in dezen tijd zooveel geschreven is, in verband met de wereld-tentoonstelling.
+En zoo ook de stad, waarheen het gezelschap zich het eerst begaf: Kansas-City, evenals St.-Louis in den Staat Missouri gelegen.
+In 15 jaren is de bevolking van Kansas-City verdubbeld; zij bedraagt nu 300.000. De stad is door de groote slachterijen, die
+er in die jaren gekomen zijn, als slachtplaats de tweede in rang van Amerika. Chicago staat nog altijd bovenaan.
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p>De ingezetenen hadden door vrijwillige bijdragen het gemeentebestuur in staat gesteld de vreemde gasten te ontvangen en dat
+geschiedde op de onbekrompen wijze waarop die ontvangst overal elders plaats had. O.a. werden wij op talrijke automobielen
+en four-in-hands door en om de stad gereden en waren wij zoodoende in staat de groote fabrieken en werkplaatsen, de mooie
+winkelstraten en de talrijke villa&#8217;s en het enorme verkeer in de straten in korten tijd waar te nemen. De Staat Missouri,
+met ruim drie millioen inwoners, is in de laatste jaren tot groote welvaart gekomen.
+
+</p>
+<p>Vooral door zijn landbouw en veeteelt, maar het meest nog door zijn toenemende industrie. Op 1 Januari van dit jaar waren
+ruim 250 millioen dollar in industrieele <span class="pagenum">[<a id="xd0e541" href="#xd0e541">42</a>]</span>ondernemingen belegd. Van dit alles heeft de Burlington-spoorwegmaatschappij natuurlijk mede geprofiteerd en heeft zij mede
+daaraan haar groote uitbreiding te danken.
+
+</p>
+<p>Van Kansas-City ging het door den Staat Kansas naar Colorado&#8217;s hoofdstad: Denver.
+
+</p>
+<p>Wij waren den Staat Missouri reeds uitgestoomd, toen wij bemerkten nog altijd in Kansas-City te zijn.
+
+</p>
+<p>De Missouri-rivier scheidt namelijk den Staat Missouri van den Staat Kansas en nu heeft zich vlak tegenover Kansas-City van
+Missouri, aan de overzijde der rivier, nog eens een Kansas-City ontwikkeld, in den Staat Kansas gelegen. Deze helft is in
+handel en verkeer &eacute;&eacute;n met de overzijde der rivier, maar heeft een ander administratief beheer en staat onder een andere wetgeving.
+
+
+</p>
+<p>Door den Staat Kansas, met z&#8217;n anderhalf millioen inwoners en onafzienbare prairi&euml;n ging het naar het rijke en om zijn heerlijk
+klimaat zoo gunstig bekende Colorado. Ongemerkt was de overgang van den eenen Staat in den anderen. Want de uitgestrekte,
+onontgonnen prairi&euml;n vindt men ook hier nog aan de oostelijke grens van Colorado. Toch mochten wij hier reeds ontwaren hoe
+de natuur een handje geholpen wordt ten einde deze gronden in vruchtbare weiden te herscheppen. De Staat Colorado heeft namelijk
+sedert eenigen tijd de irrigatie dier landen ter hand genomen en waar dit is geschied, ziet men thans <span class="pagenum">[<a id="xd0e551" href="#xd0e551">43</a>]</span>uitgebreide boerderijen met ontelbaar rundvee dat daar in de nabijheid graast. Soms zagen wij in de verte de cow-boys hollen
+op hun rappe paarden, om de horden koeien te verzamelen en in een bepaalde richting te drijven. Na 24 uur sporens waren wij
+in Colorado-Springs, van waar een uitstapje gemaakt werd naar Cripple Creek, het centrum der mijnwerkers. Hier, ongeveer 3300
+meter boven de zee bevindt zich een stad van 17.000 inwoners, allen bij de goud-delving betrokken. Dertien jaar geleden stonden
+er slechts enkele onbeduidende boerderijen. Sedert men goud ontdekte in de bergen neemt de bevolking met den dag toe. Nog
+geen dertig jaren is het geleden, dat Colorado in de Staten van Noord-Amerika werd opgenomen en nu, na de ontdekking der talrijke
+goud- en zilver-mijnen, der lood- en koper-mijnen in de Rocky Mountains, die den Staat van het Noorden naar het Zuiden doorsnijden,
+wordt het gerekend tot de rijkste der Staten van de Unie. En geen wonder! Er wordt jaarlijks voor 30 millioen dollar aan goud
+en 12 tot 15 millioen dollar aan zilver gedolven. Voeg daarbij 8 millioen dollar aan lood en de waarde van vijf millioen ton
+steenkolen en men kan zich voorstellen welk een welvaart deze, aan de aarde onttrokken rijkdom, in dit land moet verspreiden.
+Daar komt nog bij dat de valleien gebleken zijn uitnemend geschikt te wezen voor ooftteelt, en deze op groote schaal met gunstigen
+uitslag wordt beoefend. Thans wedijvert <span class="pagenum">[<a id="xd0e553" href="#xd0e553">44</a>]</span>Colorado met alle andere Staten in fijne vruchten en wordt er jaarlijks voor millioenen aan waarde naar elders uitgevoerd.
+
+
+</p>
+<p>Het behoeft nauwlijks gezegd dat de arbeidsloonen hier het hoogst zijn van geheel Amerika. Loonen van 5 tot 10 dollar per
+dag voor geoefende mijnwerkers, zijn niet zeldzaam. Het leven is hier echter ook duur. <span class="corr" id="xd0e557" title="Bron: Verbaast">Verbaasd</span> staat men over de gemakkelijke wijze waarop werklieden hier geld uitgeven. Na 4 of 5 dagen achtereen gewerkt te hebben wordt
+voor de rest van de week een uitstapje per spoor met vrouw en kinderen ondernomen. Men denke niet dat het daarbij dan zuinig
+toegaat. Hier wordt inderdaad bewaarheid dat &#8220;gemakkelijk verdiend&#8221; ook &#8220;gemakkelijk verteerd&#8221;, met zich brengt.
+
+</p>
+<p>Cripple Creek is heerlijk gelegen, maar de stad zelve draagt, met hare primitief gebouwde houten woningen en onooglijke werkplaatsen
+rondom tegen de bergen, het karakter van een opkomend mijnwerkersoord. In de verte een prachtig gezicht op de reuzen der Rocky
+Mountains. De Sierra Bianca o.a. is 14.500 voet hoog, slechts 1300 voet lager dan de Mont Blanc.
+
+</p>
+<p>Op de rondwandeling in Cripple Creek, werd ons eene brochure uitgereikt, waarin, van een werkgeversstandpunt, de werkstaking
+van het vorig jaar onder de mijnwerkers met de vele daaraan verbonden gewelddadigheden, werd verklaard. Die werkstaking <span class="pagenum">[<a id="xd0e564" href="#xd0e564">45</a>]</span>is geeindigd met totale onderwerping der arbeiders en heeft dientengevolge de arbeiders-beweging onder de mijnwerkers grootelijks
+achteruit gezet. Hoe moeilijk het ook moge zijn voor een buiten-staander, om, na uitvoerige voorlichting van beide zijden,
+een oordeel uit te spreken, toch schijnt het mij toe vast te staan, dat de oorzaak van de strike, die door de mijnwerkers
+werd aangevangen om de stakende arbeiders van de smelterijen te steunen, aan bedenking onderhevig is. Dit rechtvaardigt echter
+niet het met geweld optreden der overheid om de werkgevers, die deze gelegenheid aangrepen om de labor-union der mijnwerkers
+den kop in te drukken, te steunen. Mijnwerkers, die weigerden op de aangeboden voorwaarden in dienst der werkgevers te treden,
+werden gewoon-weg uit hun woning gehaald en per spoor over de grens van Colorado gebracht in Kansas, vanwaar zij natuurlijk
+dadelijk naar Colorado-Springs of Denver terug spoorden. In Cripple Creek durfden zij echter niet terugkomen, omdat men d&aacute;&aacute;r
+inmiddels niet-aangesloten mijnwerkers had aangesteld en die zoodanig tegen de aangeslotenen had opgezet, dat dezen hun leven
+niet zeker waren geweest, indien zij waren teruggekeerd. Er zijn in die dagen gruweldaden gepleegd, die de eene partij ten
+laste van de andere brengt en waarvan het nu onmogelijk is na te sporen op wiens rekening zij moeten gebracht worden. Maar
+&eacute;&eacute;n ding staat m.i. vast, dat namelijk het hoofd van den Staat, de <span class="pagenum">[<a id="xd0e566" href="#xd0e566">46</a>]</span>gouverneur, onbevoegd heeft ingegrepen, door het geheele gebied der mijnwerkers tijdelijk onder militair beheer te plaatsen
+en toen zonder vorm van proces de arbeiders, die zich niet aan de voorwaarden der patroons wilden onderwerpen, uit den Staat
+Colorado te laten verwijderen. In November a.s. treedt deze &#8220;gouverneur&#8221; af en moet een nieuwe gekozen worden. De kans, dat
+de tegenwoordige zal herkozen worden acht ik niet groot, na al hetgeen ik daaromtrent in verkiezingsvergaderingen heb gehoord.
+Ook de groote pers staat in deze aan de zijde der werklieden en doet mede om zijn val voor te bereiden.
+
+</p>
+<p>Er zijn uit dezen strijd wijze lessen te putten, ook voor het vak-vereenigingsleven in ons land. Ik zal daarom in mijn volgend
+schrijven nog even op het verloop der staking terugkomen.
+
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e570" href="#xd0e570">48</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">V.</h2>
+<p class="alignright">Oct. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-i.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-i.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">I</span>n mijn vorig schrijven zeide ik nog even op het verloop der staking onder de mijnwerkers in Colorado te zullen terugkomen.
+Te Cripple Creek, het centrum der goud- en zilvermijnen in Colorado, werken op het oogenblik ongeveer 30.000 mijnwerkers,
+waarvan geen enkele meer lid is van de Labor-Union en waarvan ieder voorzien moet zijn van een kaart, door den werkgever afgegeven,
+die zij steeds bij zich moeten dragen en als bewijs moet dienen, dat zij door een der leden van de werkgevers-vereeniging
+zijn aangesteld. Arbeiders zonder die kaart worden op de werken niet toegelaten. Eenige <span class="corr" id="xd0e578" title="Bron: honderde">honderden</span> stakers kregen na afloop der staking geen plaatsing, ook al verklaarden zij hun lidmaatschap van de Labor-Union te hebben
+opgezegd, omdat hun plaats reeds door anderen tijdens de staking was ingenomen.
+
+</p>
+<p>Tot dit krasse optreden der werkgevers heeft in de eerste plaats bijgedragen, hun bekrompen opvatting omtrent de Labor-Unions.
+Daartegen bestaat onder de patroons in Amerika een ontzettende afkeer. Maar deze afkeer werd hier nog versterkt door de m.i.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e583" href="#xd0e583">49</a>]</span>groote fout die door de leiders der staking werd gemaakt.
+
+</p>
+<p>Die staking namelijk heeft 14 maanden geduurd en in dien tijd vond het bestuur der <i lang="en">Western Federation of miners</i> het oogenblik geschikt om de politiek in de vakvereeniging te brengen. Dit bestuur had de leiding der staking. Bij de federatie
+zijn <span class="letterspaced">alle</span> georganiseerde mijnwerkers (behalve die in de kolenmijnen) der Westersche Staten aangesloten, van welke politieke richting
+ook. Tijdens de staking nu, werd op voorstel van het federatief bestuur door de gezamenlijke vertegenwoordigers der aangesloten
+Labor-Unions bij meerderheid van stemmen besloten, het sociaal-democratisch program voor de federatie te aanvaarden. Echter
+begreep men, dat het niet aanging al de leden der Labor-Union tot sociaal-democraten te maken en bepaalde men daarom, dat
+de federatie als zoodanig het sociaal-democratische program aanvaardde en daarvoor onder de leden propaganda zou maken, maar
+dat de leden individueel vrij bleven om al of niet de beginselen dier partij te belijden. Op die wijze hield men de federatie
+der vakvereenigingen intact en worden de leden geleidelijk bij de soc.-dem. partij ingelijfd. In den Staat Montana echter
+heeft dit besluit reeds tot een ernstig conflict onder de georganiseerde arbeiders geleid. Van een voorstel tot het bespreken
+van candidaten, wilde de meerderheid in de Labor-Unions niets weten. Zij wenschte dat ieder vrij zou blijven in de politiek
+en in den godsdienst, opdat <span class="pagenum">[<a id="xd0e593" href="#xd0e593">50</a>]</span>allen zich zullen kunnen vereenigen in de Labor-Unions, ter verbetering hunner economische positie. In andere Staten gaat
+het min of meer op dezelfde wijze toe, maar niet altijd met hetzelfde resultaat. In Utah bijv. gaven de georganiseerde arbeiders
+blijken van groote onverschilligheid omtrent het al of niet stellen van een candidaat en werd daar, evenals in sommige andere
+Staten van het Westen, zonder veel debat de voorzitter der &#8220;<i lang="en">Socialist Labor Party</i>&#8221;, <span class="smallcaps">Eugene V. Debs</span>, tot candidaat voor het presidentschap van de Verenigde Staten van Amerika geproclameerd. <span class="smallcaps">Debs</span> is een bekwaam volksredenaar, die een vergadering weet mede te slepen en door scherpe satyre voortdurende aandacht wekt.
+In een stampvolle vergadering hoorde ik hem gisteravond twee uur achtereen &#8220;de kapitalisten&#8221; geeselen, wat heel lang is voor
+een meeting in Amerika; en toen hij te kennen gaf te zullen eindigen omdat het reeds 10 uur was, riep men van alle kanten:
+&#8220;go on&#8221;, &#8220;go on&#8221;.
+
+</p>
+<p>Het werd halftwaalf toen de volksmassa na een daverend applaus uiteenging. Onder &#8220;de kapitalisten&#8221; verstaat de spreker hier
+de archi-millionairs, die bij name genoemd werden: <span class="smallcaps">Carnegie</span>, <span class="smallcaps">Pierpont Morgan</span>, <span class="smallcaps">Hanna</span>, <span class="smallcaps">Hill</span> enz., &#8220;die van de rijkdommen, door de arbeiders voortgebracht, weelderig leven, reisjes naar Europa maken, maar aan de productie
+niet deelnemen&#8221;. Zij werden de parasieten van den arbeid genoemd en vergeleken bij ongedierte, dat op het menschelijk <span class="pagenum">[<a id="xd0e618" href="#xd0e618">51</a>]</span>lichaam zijn bestaan vindt. Zelf hadden zij de leiding van de groote trusts, waaraan hun naam verbonden is, niet, want daarvoor
+namen zij arbeiders met hersenen, die voor hen dachten. Bewijs: zij gingen soms maanden van huis om te jagen of te zeilen,
+toen zij zoogenaamd aan het hoofd hunner zaken stonden, en toch gingen de zaken gewoon hun gang. Niemand in de fabrieken of
+werkplaatsen bemerkte dat zij zich op duizenden mijlen afstand daarvan bevonden!
+
+</p>
+<p>De beide groote politieke partijen: de republikeinen en de democraten, konden alleen blijven bestaan door de arbeiders te
+bedriegen en hen zoodoende tegen hun eigen belangen in te doen stemmen. Hierbij werden <span class="smallcaps">Roosevelt</span> en <span class="smallcaps">Parker</span> geducht onderhanden genomen. Zij waren de werktuigen in handen der kapitalisten, naar wier pijpen zij verplicht waren te
+dansen.
+
+</p>
+<p>De conclusie was, dat een &#8220;laborer&#8221;, die zijn belang goed begrijpt, moest stemmen voor den candidaat der <i lang="en">Socialist Labor Party</i>; want dat alles wat daartegen werd aangevoerd kon beschouwd worden als laster, waarvoor de kapitalisten hadden betaald.
+
+</p>
+<p>In de vergadering werden biljetten verspreid met aanhalingen uit lezingen van <span class="smallcaps">Debs</span>, waarin o.a. phrases voorkomen als deze:
+
+</p>
+<p>&#8220;Bij deze gelegenheid, kameraden, hebben wij als arbeiders gezamenlijk op te trekken; wij zijn de <span class="pagenum">[<a id="xd0e640" href="#xd0e640">52</a>]</span>volksklasse, die door de eeuwen heen verdrukt, beroofd en vernederd zijn om de enkele reden, dat wij ons niet bewust waren
+van onze overweldigende kracht, die ons in staat stelt als eenig heerscher der wereld op te treden.&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;Is het uwe ondervinding niet, arbeiders, dat, naarmate de kapitalisten rijker worden, gij armer wordt? Dat naarmate de woningen
+der kapitalisten grooter en weelderiger worden, de uwe steeds kleiner en nederiger worden? Dat naarmate de kinderen van den
+kapitalist meer genoegens smaken en meer opvoeding genieten, des te zwaarder het kruis wordt voor uwe kinderen en dezen van
+de scholen verdrongen worden en beroofd van de genoegens van den kinder-leeftijd?&#8221;
+
+</p>
+<p>&#8220;De oorzaak van dat alles is geen andere dan dat tusschen de arbeidende klasse en de kapitalistische klasse een ondempbare
+klove bestaat, een klasse-strijd om het bestaan.&#8221;
+
+</p>
+<p>In dezen trant gaat het voort. Het gehoorde en het gelezene gaven mij de overtuiging dat de socialistische arbeiderspartij
+in Amerika nog verkeert in de &#8220;<span lang="de">Sturm und Drangperiode</span>&#8221;, die de partij in Duitschland en ten onzent achter den rug heeft. De banaliteiten over slavernij van den arbeid, over het
+zich verkoopen aan de kapitalisten, over de middelen van voortbrenging in handen van slechts een gering aantal kapitalisten,
+tot zelfs over de ijzeren loonwet van Lassalle, dat <span class="pagenum">[<a id="xd0e651" href="#xd0e651">53</a>]</span>alles, waaraan een sociaal-democraat ten onzent tegenwoordig niet meer denkt, wordt hier nog met graagte en met geweldig succes
+aan den man gebracht.
+
+</p>
+<p>Heel veel invloed oefent de <i lang="en">Socialist Labor Party</i> in Amerika bij de verkiezingen nog niet. Haar kracht moet nu nog uitgaan hoofdzakelijk van de Labor-Unions, met het gevolg
+dat deze in hun toch reeds moeilijk bestaan worden bedreigd en hier op den duur de splitsing niet kan uitblijven, die ook
+in ons land is gekomen toen de politiek in de vakvereenigingen werd gebracht. In de oostelijke Staten van Amerika hebben de
+sociaal-democraten nog geen vat gekregen op de Labor-Unions. Hier in het westen, vooral onder de mijnwerkers, is het anders.
+
+
+</p>
+<p>Intusschen bestaat hier onder de belijders der sociaal-democratische beginselen een verdeeldheid, die hen niet weinig verzwakt.
+Naast de <i lang="en">Socialist Labor Party</i>, de talrijkste der drie groepen, heeft Amerika een <i lang="en">Social Democratic Party</i>, die zich sporadisch in sommige oostelijke Staten voordoet en geheel onafhankelijk van de eerste haar kandidaten kiest, terwijl
+de beginselverklaring in hoofdzaak niet verschilt. Beide partijen staan op het Marxistisch standpunt. De eerste laat zich
+bij de bestrijding harer mededingster hoofdzakelijk er op voorstaan dat zij een arbeiders-partij is, die door arbeiders wordt
+bestuurd, geadministreerd, (financieel) in stand gehouden, en die arbeiders als candidaten voor regeeringslichamen stelt.
+De andere <span class="pagenum">[<a id="xd0e666" href="#xd0e666">54</a>]</span>partij onthoudt zich van felle bestrijding en gaat haars weegs. De derde fractie &#8220;<i lang="en">the Socialist Trade and Labor Alliance</i>&#8221; bestaat uit afdeelingen, die buiten de Labor Unions om, zich gevormd hebben als sociaal democratische vereenigingen en die
+zich bij de verkiezingen aansluiten bij de <i lang="en">Socialist Labor Party</i>.
+
+</p>
+<p>Deze derde fractie, die in de oostelijke Staten thuis behoort, schijnt mij aangewezen om de beide andere in zich op te nemen
+en als &eacute;&eacute;n groote partij in de toekomst tegenover de zoogenaamde burgerlijke partijen in Amerika te zullen optreden.
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p>In Colorado heeft het optreden van den gouverneur, tijdens de werkstaking van verleden jaar, niet weinig ergernis gewekt onder
+de arbeiders. Daarvan profiteeren nu natuurlijk de inmiddels in de Labor-Unions opgetreden sociaal-democraten, doch het meest
+nog de democratische partij, die thans de stemmen der arbeiders die niet voor den sociaal-democratischen candidaat willen
+stemmen, voor haar candidaat tracht te winnen.
+
+</p>
+<p>De tegenwoordige gouverneur behoort tot de republikeinsche partij en aangezien hier niet zooals bij ons het meerderheidsstelsel
+geldt, doch als gekozen wordt beschouwd die de meeste stemmen op zich vereenigt, bestaat er heel veel kans, dat ditmaal zooveel
+stemmen aan den republikeinschen candidaat ontvallen, dat de democratische candidaat het wint.
+
+</p>
+<p>Nu zal dit niet erg zijn voor den Staat Colorado, <span class="pagenum">[<a id="xd0e684" href="#xd0e684">55</a>]</span>waar als democratisch candidaat een man van rijpe ervaring en ongerepte reputatie gesteld is. Iemand die reeds twee maal te
+voren gouverneur van Colorado is geweest. Maar wat wel erg is, dat is de kans dat zij, die ditmaal voor een democratischen
+gouverneur gaan stemmen, nu ook hun stem op den democratischen candidaat voor president der Vereenigde Staten gaan uitbrengen.
+Want die verkiezingen hebben op denzelfden dag in November plaats en allicht zullen eenige honderden worden medegesleept om
+nu ook <span class="smallcaps">Parker</span> boven <span class="smallcaps">Roosevelt</span> te verkiezen.
+
+</p>
+<p>Over deze beide candidaten in een volgend artikel.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e694" href="#xd0e694">56</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">VI.</h2>
+<p class="alignright">Oct. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-t.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-t.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">T</span>e Denver nam ik afscheid van het Interparliamentary-gezelschap. Dit ging niet verder westwaarts, terwijl mij de nieuwheid
+der westersche samenleving aantrok. Deze in haar wording en in haar uiting naar buiten waar te nemen, scheen mij een niet
+genoeg te waardeeren genot. Het gezelschap ging, na &eacute;&eacute;n dag te Denver te hebben doorgebracht en d&aacute;&aacute;r door de bevolking op
+gulle wijze te zijn ontvangen, over Chicago naar Washington, en van daar naar New-York terug.
+
+</p>
+<p>Te Washington werd het door den President der Vereenigde Staten ontvangen, en wat daar verder gebeurde, met betrekking tot
+het arbitrage-vraagstuk, is natuurlijk de geheele wereld over per telegraaf medegedeeld. Een paar uitstapjes per spoor werden
+den leden der Interparlementaire Conferentie te Denver aangeboden. Het eene ging naar een pas aangelegde spoor, die hoog over
+de Rocky Mountains een <i>directe</i> verbinding brengt met de far west. De aanleg had veel van de Gothard lijn tusschen Fl&uuml;elen en G&ouml;schenen en werd als een meesterstuk
+van ingenieurswerk geroemd. Aan dien tocht nam ook <span class="smallcaps">Bryan</span> deel, de candidaat <span class="pagenum">[<a id="xd0e710" href="#xd0e710">57</a>]</span>der Democratische Partij voor het Presidentschap der Vereenigde Staten in 1896 en 1900. In een korte, kernachtige speech leerden
+wij de groote gaven van hem als redenaar kennen. Een ander uitstapje ging naar de landbouw-school, op 2 uren sporen van Denver
+gelegen.
+
+</p>
+<p>Daar kregen wij een denkbeeld van de hoogte waarop de landbouw en de vruchtenteelt in Colorado staan. De eerste behoeft voor
+Nederland niet onder te doen en de laatste staat er oneindig veel hooger. De keurigste vruchten worden daar op land, dat 15
+jaar geleden nog braak lag, geteeld en bij wagonvrachten naar de oostelijke Staten van Amerika gezonden. De appels, die het
+langst goed blijven, worden naar Europa, ook wel naar Nederland uitgevoerd. In de nabijheid waren eenige groote beetwortel-suikerfabrieken.
+Op het verbouwen van beetwortels legt men zich overal in de westersche Staten met energie toe. In Wyoming, in Montana, in
+Utah, overal zag ik beetwortelvelden en de suikerfabrieken in de onmiddellijke nabijheid daarvan.
+
+</p>
+<p>Voor onze suikerfabrikanten wel een reden tot bezorgdheid. Al zal de uitvoer van suiker uit Nederland niet dadelijk belangrijk
+afnemen, te rekenen valt er mede, dat op den duur Amerika geen beetwortelsuiker meer invoert. In 1902 fabriceerde het reeds
+150.000 ton suiker van bieten op eigen bodem verbouwd (10 jaren te voren was het slechts 5000 ton). De cijfers van 1903 vond
+ik in &#8220;<span lang="en">The Statistician and Economist <span class="pagenum">[<a id="xd0e718" href="#xd0e718">58</a>]</span>1903/04</span>&#8221; niet vermeld, maar zij zullen zeker belangrijk hooger zijn. In verhouding tot de 2 millioen ton, die jaarlijks worden ingevoerd,
+moge dit cijfer miniem schijnen, men bedenke wel dat bietenbouw, op groote schaal, nog nieuw is in Amerika en dat zulk een
+bouw, indien hij rendeert, in weinige jaren ontzaglijk toeneemt. De bodem schijnt hier bijzonder geschikt voor de suikerbietenteelt,
+en van regeeringswege worden tegenwoordig voor onafzienbare velden irrigatiewerken aangelegd. Dat wil zeggen, dat honderdduizenden
+bunders grond, die voorheen ongebruikt bleven liggen, omdat er wegens gebrek aan water niets op verbouwd kon worden, thans
+onder cultuur komen en in niet geringe mate de voortbrenging doen toenemen.
+
+</p>
+<p>Den dag van vertrek werd eerst nog een automobiel-tocht door en om de stad georganiseerd. De houders van automobielen waren
+opgeroepen; ruim honderd gaven daaraan gehoor. Men kan zich de welvaart dezer stad met 175.000 inwoners ongeveer voorstellen,
+wanneer men weet dat daar over de 200 automobielen worden gehouden; meer dan &eacute;&eacute;n op 1000 inwoners. Maar die welvaart bleek
+ook uit de talrijke vrij groote villa&#8217;s in de buitenwijken der stad. Er waren er onder die op kasteelen geleken; er waren
+er ook van bescheiden omvang, maar allen hadden slechts twee of drie verdiepingen en stonden geheel op zichzelf, aan vier
+kanten door tuin of grasveld omgeven.
+
+</p>
+<p>Ik bleef nog enkele dagen te Denver, v&oacute;&oacute;r ik verder <span class="pagenum">[<a id="xd0e725" href="#xd0e725">59</a>]</span>westwaarts trok en genoot daar de heerlijke, opwekkende berglucht, waarvoor deze stad, op 1700 meter boven de zee gelegen,
+vermaard is. Van de 1500 fabrieken en werkplaatsen, die Denver volgens statistische gegevens telt, bemerkt men bij het ademen
+niets. De lucht is zuiver en droog als in het hooggebergte van Zwitserland. De kostbare openbare gebouwen, waarvan ik alleen
+wil noemen het Statehouse en de High-school, bewijzen dat men ook aan de aesthetica wel offers wil brengen. Jammer dat men
+dit in de westersche Staten niet doorvoert met de telephoonpalen. Deze onooglijke masten heeft men, zooals ze uit het bosch
+kwamen, van de schors ontdaan en toen met wat witte verf besmeerd. Z&oacute;&oacute; staan ze op kleinen afstand in het midden der straten
+of op zij langs de breede trottoirs; practisch misschien en voldoende aan hun bestemming, maar hinderlijk leelijk tevens.
+Dat is zoo te Denver en is evenzoo in andere westersche steden van Amerika.
+
+</p>
+<p>Die steden zijn alle pas aan &#8217;t opkomen. Nog slechts weinige jaren geleden waren zij niet meer dan nederzettingen. Zij hebben
+dit nu v&oacute;&oacute;r op de oude steden van Europa, dat zij geheel naar de eischen der hygi&euml;ne konden worden aangelegd en dan ook alle
+flinke, breede straten hebben van ten minste 30 meter; de straten in Salt Lake City zijn zelfs 40 meter breed; met breede
+trottoirs, zoodat van den rijweg door voetgangers nooit gebruik gemaakt wordt.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e729" href="#xd0e729">60</a>]</span></p>
+<p>De high-school te Denver is, wat inrichting en leerplan betreft, gelijk te stellen met onze gymnasia. Op onbekrompen wijze
+heeft de stad voor dit onderwijs gezorgd. Het wordt, als alle onderwijs van overheidswege, gratis gegeven. Hun, die de leermiddelen
+niet kunnen betalen, worden ze gratis verstrekt. De school telt meer dan duizend leerlingen; jongens en meisjes, ongeveer
+gelijk in aantal, en heeft een uitgebreide bibliotheek. De directeur der school, die den titel van professor voert, maakte
+mij opmerkzaam op een groot aantal etsen en gravures naar schilderijen van bekende Hollandsche meesters, in een der bijzalen
+van de bibliotheek, en verzekerde mij dat niets de leerlingen meer aantrok dan de geschiedenis der Nederlandsche kunst. Ik
+was er juist op &#8217;t oogenblik dat een half uur gepauseerd werd voor den lunch. De leerlingen gingen dien op het groote grasveld,
+dat aan 4 kanten de school omgeeft, gebruiken. Ieder had namelijk een trommeltje, waarin zich de boterham en eenige vruchten
+bevonden, mede naar de school genomen.
+
+</p>
+<p>Opvallend was de groote orde, waarmede deze duizend levenslustige jonge menschen, van tusschen 14 en 20 jaar, de school verlieten
+en na een half uurtje weder binnenkwamen. Opvallend ook hoe alle meisjes zich na den lunch bezig hielden aan &eacute;&eacute;ne zijde van
+het grasveld en alle jongens hetzelfde deden aan de andere zijde.
+
+</p>
+<p>Eene proefneming op sociaal gebied wordt thans te <span class="pagenum">[<a id="xd0e736" href="#xd0e736">61</a>]</span>Denver genomen, die de belangstelling onzer vereeniging Pro Juventute overwaard is. Er is namelijk in 1903 eene wet in werking
+getreden, waarbij kinderen beneden 16 jaar, die een misdrijf of overtreding hebben gepleegd, worden verwezen naar de &#8220;<span lang="en">Juvenile Court</span>&#8221;. Daar kunnen ze worden veroordeeld, tot opzending naar een verbeterhuis, &oacute;f ze ontvangen een terechtwijzing van den rechter
+en worden verder onder toezicht geplaatst van een door den Staat gesubsidieerde &#8220;Vereeniging tot bevordering van het werk
+der Juvenile Court&#8221;.
+
+</p>
+<p>Sedert de wet in werking is, werd de opzending naar een &#8220;<span lang="en">detention-school</span>&#8221;, zooals het verbeterhuis genoemd wordt, heel zelden noodig geoordeeld, terwijl het onder toezicht plaatsen als regel gold.
+
+
+</p>
+<p><span class="smallcaps">Judge Lindsay</span>, van wien ik vele bijzonderheden vernam, is de vader van deze wet. Hij werd na de invoering als eerste judge van de Juvenile
+Court benoemd en was zeer enthousiast over de gunstige werking ervan. De judge is een 40-jarig ongehuwd heer met ongekunstelde
+levendige manieren, die al zijn tijd en al zijn energie wijdt aan de verbetering van het opkomend geslacht. Terwijl ik bij
+hem zat, kwamen achtereenvolgens drie jeugdige boefjes zich melden. Zij waren wegens ernstige misdrijven&#8212;meestal stelen, brandstichten
+of mishandeling van dieren&#8212;niet veroordeeld, maar moesten iedere week bij den judge komen om te vertellen hoe het met <span class="pagenum">[<a id="xd0e750" href="#xd0e750">62</a>]</span>hen ging. Door de hoofden der scholen of door de leden der bovengenoemde vereeniging wordt hij natuurlijk mede voortdurend
+op de hoogte gehouden. Alleraardigst was de joviale manier van omgang tusschen den rechter en deze jongens. Open en rond vertelden
+zij de onschuldige jongensstreken, die zij gedurende de week hadden uitgevoerd en de rechter lachte hartelijk mede. Aan het
+eind volgde een kleine vermaning om toch vooral op te passen, dat zij niet in de oude fout zouden vervallen, wat zij met een
+&#8220;<span lang="en">certainly not, Judge</span>&#8221; oprecht beloofden. De ouders dier kinderen worden natuurlijk ook gewaarschuwd om toe te zien en dit is vooral daarom noodig,
+omdat volgens diezelfde wet, de ouders ook gestraft kunnen worden wegens verwaarloozing der opvoeding van de kinderen.
+
+</p>
+<p>Het rooken en het drinken van alcohol door kinderen beneden 16 jaar, is bij diezelfde wet verboden; en strafbaar kunnen worden
+gesteld bij overtreding de ouders en de kinderen en degenen die tabak of drank aan de kinderen verkoopen. Deze mogen ook niet
+in herbergen worden toegelaten; degenen die hen daarheen medenemen of de houder die hen daar toelaat, kunnen worden gestraft.
+
+
+</p>
+<p>De Judge verzekerde mij de beste resultaten van deze bijzondere wetgeving te hebben verkregen en dat verwondert mij niet bij
+zulk een uitvoering. Waar vindt men echter de Lindsay&#8217;s die zulk een regeling in een levend beginsel van ons maatschappelijk
+samenzijn weten om te zetten?
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e759" href="#xd0e759">63</a>]</span></p>
+<p>Onder zeer gunstige indrukken verliet ik de hoofdstad van Colorado. Ik kan begrijpen dat de betrekkelijk vele Hollanders,
+die er wonen, aan hun nieuw vaderland gehecht worden en het oude na eenigen tijd vergeten. Tot de laatsten behoort echter
+niet het oud-raadslid van Amsterdam, de heer <span class="smallcaps">M. P. Pels</span>, die nu reeds 15 jaar te Denver woont, maar nog in hart en nieren Nederlander en Amsterdammer is gebleven. Met hartelijke
+vreugde is hij iederen Nederlander, die zich tot hem begeeft, van dienst en met groote erkentelijkheid denk ik terug aan de
+vele zorgen die hij had om mij het verblijf te Denver zoo aangenaam mogelijk te maken.
+
+</p>
+<p>Het doel van de verdere reis was Utah en zijn hoofdstad Salt Lake City: het land der Mormonen! Welk Nederlander denkt hierbij
+niet onmiddellijk aan de veelwijverij? De pers in Europa heeft zooveel jaren lang van dit merkwaardig volk niets anders medegedeeld,
+dan overdreven en soms onware voorstellingen omtrent het huwelijks-leven der Mormonen, dat men langzamerhand is gaan gelooven,
+dat dit zoo ongeveer het eenige was, dat van hen te zeggen viel. En dit is onjuist. Wie het voorrecht had in Europa kennis
+te maken met bewoners van Utah die ons werelddeel kwamen bezoeken, wist reeds dat de veelwijverij, als onderdeel van hun kerkleer,
+feitelijk buiten werking was gesteld en geheel zal hebben afgedaan, zoodra de generaties, waaronder die leer in practijk werd
+gebracht, 1844&#8211;1891, zullen zijn uitgestorven. In 1882 werd <span class="pagenum">[<a id="xd0e767" href="#xd0e767">64</a>]</span>een wet in &#8217;t leven geroepen, waarbij veelwijverij werd strafbaar gesteld. Heel streng werd aan die wet de hand niet gehouden.
+De beweging, toen op touw gezet voor een scherpe toepassing, had eene proclamatie ten gevolge in 1891, die aan de instelling
+een einde maakte.
+
+</p>
+<p>De Mormonen zelf namen in hun 13 artikelen des geloofs op de verklaring (art 12) &#8220;Wij gelooven als onderdanen van Koningen,
+Presidenten, Regeerders en Overheidspersonen de wet te moeten gehoorzamen, eeren en steunen&#8221;, en mijn vaste overtuiging is,
+dat zij zich daaraan thans houden.
+
+</p>
+<p>Wat evenwel nog steeds aanleiding geeft tot valsche geruchten in Europa omtrent de samenleving der Mormonen, dit zijn de oude
+verhoudingen die v&oacute;&oacute;r de proclamatie van 1891 dateeren. Die verhoudingen konden niet ongedaan worden gemaakt. De 65-jarige
+president der kerk, <span class="smallcaps">Joseph F. Smith</span>, v&oacute;&oacute;r enkele jaren als getuige opgeroepen in een onderzoek naar de al of niet toepassing der leer door een tot lid van den
+Senaat gekozen Mormoon, verklaarde open en rond van zichzelf, meerdere vrouwen te hebben, maar tot geen prijs tekort te willen
+schieten in de verplichtingen, die hij bij de verschillende huwelijken tegenover haar op zich had genomen.
+
+</p>
+<p>En zoo zijn er meerderen in Utah. Maar zij sterven uit. De jongere geslachten houden zich aan artikel 12 hunner geloofsbelijdenis
+en voegen zich in dit opzicht geheel naar de eischen van het sociale leven.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e778" href="#xd0e778">65</a>]</span></p>
+<p>Er is echter juist dezer dagen een nieuwe beweging tegen de Mormonen op touw gezet, voortkomende uit politieke kringen. Zij
+heeft zich geuit in de oprichting in Utah eener nieuwe organisatie, zich noemende &#8220;Amerikaansche Partij&#8221;. Deze stelt zich
+ten doel: &#8220;scheiding van kerk en staat.&#8221; Toen ik pas van die leus hoorde, klonk zij mij vreemd in de ooren, daar toch geen
+land ter wereld zich met zijn staatswezen zoo onzijdig gehouden heeft tegenover een kerk, als Noord-Amerika.
+
+</p>
+<p>Het bleek mij dan ook bij navraag, dat de bedoeling dezer leuze was, geen candidaten voor regeerings-colleges of voor openbare
+ambten te stellen of te steunen, die deel uitmaken van den clerus van een kerkgenootschap. Die leuze hindert geen der andere
+kerkgenootschappen, daar het zelden of nooit voorkomt, dat een priester voor een openbaar ambt (gouverneur, rechter, burgemeester)
+of voor een wetgevend lichaam gecandideerd wordt.
+
+</p>
+<p>In de Mormonen-kerk bestaat echter eene organisatie, die duizenden, dus ongeveer alle, bekwame en ijverige aanhangers der
+kerk, tot leden van den clerus maakt. Deze priesters vervullen niet, zooals in andere kerken, <span class="letterspaced">betaalde</span> ambten. Allen hebben een maatschappelijken werkkring en vervullen het priesterschap als eere-ambt, waarvoor geen bezoldiging
+genoten wordt. De besten onder hen worden voor dat ambt gekozen.
+
+</p>
+<p>Is het wonder, dat deze zelfde personen mede het <span class="pagenum">[<a id="xd0e790" href="#xd0e790">66</a>]</span>eerst in aanmerking komen, wanneer de Mormonen een keuze hebben te doen voor een staatkundige betrekking? Het gevaar, dat
+de gekozene bij de vervulling dier betrekking de belangen van zijn kerk niet uit het oog verliest, is natuurlijk aanwezig.
+Evengoed als het gevaar bestaat, dat een heftig bestrijder van het Mormonisme, indien hij tot een openbaar ambt geroepen wordt,
+de belangen der Mormonen zal veronachtzamen.
+
+</p>
+<p>Mij is echter bij onderzoek uit geen enkel feit gebleken, dat de hoofdmannen der Mormonen, gedurende de halve eeuw dat zij
+in dezen Staat geregeerd hebben, hun kerk op een of andere wijze ten koste van het algemeen belang hebben bevoordeeld. Daarentegen
+wordt door vriend en vijand erkend, dat zij dezen Staat tot grooten bloei hebben gebracht en zijn bevolking tot een der welvarendste
+van geheel de wereld. Het is inderdaad een lust te zien hoe hier, door ijver en vlijt, maar vooral door taaie volharding een
+woestenij, grooter in omvang dan ons geheele land, is herschapen in vruchtbare akkers, in weelderige boomgaarden, in groene
+weiden. Overal heerscht welvaart. Armoede kent men in den Staat Utah niet.
+
+</p>
+<p>De meerderheid der bevolking bestaat nog altijd uit aanhangers der Mormoonsche kerk. Maar de welvaart die er heerscht en de
+rijkdom aan mineralen die nog in den grond verborgen ligt, heeft stroomen van menschen uit andere Staten daarheen gelokt.
+Met <span class="pagenum">[<a id="xd0e796" href="#xd0e796">67</a>]</span>het gevolg, dat de verhouding tusschen Mormonen en niet-Mormonen spoedig ten gunste der laatsten kan verkeeren. En dit vooruitzicht
+openbaart zich thans reeds in een georganiseerd verzet tegen deze aanhangers der &#8220;kerk van Jezus Christus der heiligen van
+de laatste dagen&#8221;, zooals zij zich noemen. Wanneer men de leiders der nieuwe politieke partij vraagt, wat hen noopt om onder
+de leuze &#8220;scheiding van kerk en staat&#8221; tegen de Mormonen te velde te trekken, dan krijgt men uit de onbestemde antwoorden
+den indruk, dat het verzet veeleer voortkomt uit afkeer van het streng dogmatisch geloof der Mormonen en hun zelfverheerlijking
+als uitverkorenen Gods, dan uit eenig politiek beginsel. En dit is ook natuurlijk, omdat de politieke partij-verdeeling bij
+de Mormonen zich precies voordoet als bij het geheele Amerikaansche volk.
+
+</p>
+<p>De partij der Democraten telt onder hen zeer vele aanhangers, al heeft, naar mij verzekerd werd, de partij der Republikeinen
+er nog altijd de overhand. Of nu een democratisch Mormoon zal gaan stemmen op een democratisch candidaat, die niet tot zijn
+kerk behoort, liever dan op den republikeinschen candidaat, die wel tot zijn kerk behoort, wie zal dat zeggen?
+
+</p>
+<p>Ik vroeg het sommigen op den man af, doch kreeg zulk een onbepaald antwoord, dat ik voor mijzelf geen conclusie durf trekken.
+
+
+</p>
+<p>Doch wat zij ook mogen doen, zij zullen voor ons Nederlanders altijd blijven een sympathiek volk, omdat <span class="pagenum">[<a id="xd0e804" href="#xd0e804">68</a>]</span>zij, trots alle vervolging, volhard hebben in hun geloof en daardoor de kracht konden ontwikkelen om honderdduizenden tot
+welvaart te brengen.
+
+</p>
+<p>Mocht het hun lot zijn, de leiding over het land, dat zij voor hun volk als de door God aangewezen woonplaats beschouwen,
+en dat zij door wijs beleid tot zoo hooge ontwikkeling hebben gebracht, te zien overgaan in handen van hun tegenstanders op
+kerkelijk gebied, dan is het stellig te hopen dat deze in verdraagzaamheid voor de Mormonen niet zullen onderdoen. Er bestaat
+waarschijnlijk geen sekte die deze deugd in hooger mate eigen is dan de Mormonen. Bovendien bezitten zij de maatschappelijke
+deugd van geen alcohol te gebruiken en niet te rooken. Neemt men dat alles in aanmerking dan zal het voorzeker zeer quaestieus
+zijn of de verandering van gouvernement wel verbetering zal brengen.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e808" href="#xd0e808">70</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">VII.</h2>
+<p class="alignright">October 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-t.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-t.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">T</span>egen dat dit schrijven gedrukt wordt, hebben de verkiezingen plaats gehad voor president der Vereenigde Staten. Over deze
+groote gebeurtenis, die thans <span class="letterspaced">alle</span> Amerikanen, van het oosten tot het westen en van het zuiden tot het noorden, bezig houdt, wil ik een enkel woord zeggen.
+Misschien vind ik later wel eens aanleiding daarop uitvoeriger terug te komen. Voorshands dus de verklaring dat de strijd
+mij toeschijnt meer om personen dan om beginselen te worden gevoerd.
+
+</p>
+<p>Het is toch merkwaardig hoe weinig verschil er tusschen de beide groote politieke partijen: die der <i>Democraten</i> en die der <i>Republikeinen</i> bestaat. Deze beide partijen zijn het namelijk, die elkander de teugels van het bewind bestrijden. De Populisten, een partij,
+die het oorspronkelijk (in 1892) voor agrarische belangen opnam en de Monopolisten bestreed, predikte daarna het staatssocialisme.
+Zij hebben naar het schijnt geen presentabelen candidaat voor president, en laten dientengevolge weinig van zich hooren. Bij
+de vorige verkiezingen, speciaal die van 1892 en van 1896, ontwikkelden zij heel wat kracht. Ditmaal verspreidden <span class="pagenum">[<a id="xd0e827" href="#xd0e827">71</a>]</span>zij zich over de drie overige partijen. Want behalve de beide genoemde partijen, komt ook de sociaal-democratische in &#8217;t vuur
+en deze werkt hier met den ijver der jeugd, zoodat het aantal stemmen op haar candidaat uit te brengen ongetwijfeld groot
+zal zijn. Evenwel gering, in verhouding tot het aantal stemmen door de &#8220;bourgeois&#8221;-partijen uit te brengen.
+
+</p>
+<p>Intusschen mag niet uit &#8217;t oog verloren worden, dat de omstandigheden zeer ten gunste van de sociaal-democratische propaganda
+medewerken. Eerstens de strikes in Colorado en in Chicago. Ik heb over de eerste in een vorig artikel reeds gesproken. Er
+is daar door de overheid zoo onhandig opgetreden, dat velen in dien Staat en in naburige Staten bij de komende verkiezing
+zich zullen scharen bij de zich noemende arbeiderspartij, om op die wijze aan hun ongenoegen uiting te geven.
+
+</p>
+<p>En een andere quaestie van groot belang, die de arbeidersbevolking, vooral van de westersche Staten, bezighoudt, is die der
+Chineezen.
+
+</p>
+<p>Het tractaat, tusschen China en de Vereenigde Staten gesloten, waarbij de vestiging van Chineezen in die Staten wordt uitgesloten,
+behalve als koopman, onderwijzer, leden der diplomatie, loopt dit jaar ten einde. Dat tractaat is indertijd gesloten op aandrang
+van het parlement, dat de Chineezen niet wilde toegelaten zien op grond van de groote concurrentie, die zij den Amerikaanschen
+arbeiders in eigen land aandeden. Zij leefden van heel weinig en werkten tegen lage loonen. <span class="pagenum">[<a id="xd0e835" href="#xd0e835">72</a>]</span>Die er waren, mochten blijven. Aan die uitsluiting is vrij streng de hand gehouden. Een groot aantal dezer goedkoope arbeiders
+kwam door sparen in beter doen en trok naar China terug of vestigde zich hier als winkelier of handelaar. Met het gevolg dat
+het aanbod verminderde en de loonen al heel spoedig stegen tot de hoogte der loonen voor andere arbeiders.
+
+</p>
+<p>Onderwijl zijn echter de landbouw en de vruchtenteelt in Californi&euml;, waar de Chineezen hoofdzakelijk gevestigd waren, enorm
+toegenomen en moet in den oogsttijd heel wat op het land blijven verrotten wegens gebrek aan handen.
+
+</p>
+<p>Tot dien arbeid behoort ook het schoonhouden der druivenvelden en het plukken der druiven. Dat geschiedt in de maanden Augustus
+en September, wanneer de zon op haar felst brandt. De Amerikaansche arbeider is tegen dien afmattenden arbeid niet zoo goed
+bestand als de Chinees en de Japanner.
+
+</p>
+<p>Japanners nu komen er niet genoeg om aan de groote navraag voor dien arbeid te voldoen. Ook is er in Amerika gebrek aan dienstboden
+en heeft de Chinees, veelal in groote gezinnen, de plaats ingenomen van de keukenmeid. Voor een goede keukenmeid worden hier
+loonen gegeven van honderd gulden <span class="letterspaced">per maand</span>, zoodat ook daarvan bij het in dienst nemen van een Chinees bespaard kan worden. En vele huismoeders beweren, dat Chineezen
+handelbaarder zijn dan vrouwelijke dienstboden.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e846" href="#xd0e846">73</a>]</span></p>
+<p>Men beweert nu hier, dat de gezant van China te Washington met gunstig gevolg is werkzaam geweest, om bij vernieuwing van
+het tractaat, gunstiger bepalingen te bedingen voor de vestiging van zijn gestaarte landgenooten hier te lande. Maar daarvan
+lekt natuurlijk niets uit en degenen bij de groote partijen, die het zouden kunnen weten, zwijgen daarover in het openbaar.
+De tuinders en landbouwers, benevens de huisvrouwen, dringen aan op grooter invoer van Chineezen.
+
+</p>
+<p>De sociaal-democraten maken van het stilzwijgen der leiders van de groote partijen over deze quaestie gebruik, om den maatregel
+van grooter invoer te bestrijden en aan te toonen, dat daardoor opnieuw de loonen zouden dalen. Deze beide omstandigheden
+zullen den sociaal-democratischen candidaat, <span class="smallcaps">Eugene V. Debs</span>, heel wat stemmen bezorgen, die anders op den republikeinschen of democratischen candidaat zouden zijn uitgebracht.
+
+</p>
+<p>Bovendien wordt in al de plaatsen, waar in den laatsten tijd een strike heeft plaats gehad, een handig gebruik gemaakt van
+het feit, dat de werkgevers de vakvereenigingen trachten te dooden. Werklieden, die gunstig gestemd zijn voor het vakvereenigings-leven,
+worden nu opgeroepen om te stemmen voor den candidaat der arbeiders, die de organisatie van den arbeid in vakvereenigingen
+wil bevorderen, en dat is natuurlijk de sociaal-democratische candidaat! De argumenten snijden wel niet altijd hout, maar
+zij maken indruk en winnen kiezers.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e856" href="#xd0e856">74</a>]</span></p>
+<p>Omtrent de beide andere candidaten, verklaarden mij Amerikanen, op wier oordeel ik in deze gerust durf afgaan, dat het voor
+den gang van zaken in Amerika tamelijk onverschillig was wie gekozen zou worden, want dat beiden, <span class="smallcaps">Roosevelt</span> en <span class="smallcaps">Parker</span>, bekwame en eerbiedwaardige figuren waren. Verschil in practische politiek bestaat nagenoeg niet. Wel wordt beweerd, dat
+R. de uitwassen der trusts tekeer zal gaan, maar niemand die een oogenblik gelooft aan het welslagen dezer goede bedoeling.
+Het gaat hiermede als met belastingen: particulieren zijn altijd nog iets slimmer dan de fiscus. Voorts wordt R. voorgesteld
+als een vriend der kleurlingen; evenwel de andere partij speculeert te zeer op een deel der stemmen in de zuidelijke Staten,
+dan dat zij daartegenover een beperking der rechten en vrijheden van de negers zou willen prediken. En het &#8220;Imperialisme&#8221;,
+waarvan R. zoo verdacht wordt, is zoo onschuldig, dat het zelfs de vraag zou zijn of <span class="smallcaps">Parker</span> niet minstens hetzelfde gedaan zou hebben, indien hij voor het Philippijnen-vraagstuk gesteld was geworden.
+
+</p>
+<p>Het munt-vraagstuk is voorloopig ook van de baan. Amerika heeft onder den vorigen president, <span class="smallcaps">Mc. Kinley</span>, den enkelen gouden standaard onvoorwaardelijk aanvaard. In 1896 en 1900 werd <span class="smallcaps">Bryan</span> hoofdzakelijk door de Westersche Staten van Noord-Amerika voor het presidentschap als candidaat der democratische partij
+gesteld, omdat hij voorstander was van de vrije aanmunting <span class="pagenum">[<a id="xd0e876" href="#xd0e876">75</a>]</span>van zilver. Gelukkig voor Amerika werd het voor de proefnemingen van dezen zilvercandidaat bewaard.
+
+</p>
+<p>Was hij geslaagd en had hij zijne theorie omtrent de geld-circulatie in practijk gebracht, het zou het Amerikaansche volk
+nog grooter schatten hebben gekost, dan de zilver-wetten van <span class="smallcaps">Bland</span> en van <span class="smallcaps">Sherman</span>. De ervaring, thans omtrent goud als ruilmiddel opgedaan, wijst dit uit.
+
+</p>
+<p>Blijft dus voor de komende verkiezing over: de tarief-quaestie, waarbij het niet gaat om het beginsel van vrijhandel of bescherming,
+maar eenvoudig om wat meer of minder protectie.
+
+</p>
+<p>De Amerikaansche nijverheid, met haar ontzaglijke productie, heeft voor vele artikelen de grens der navraag in eigen land
+reeds bereikt of overschreden. Met het gevolg, dat buitenlandsche markten moeten worden gezocht en men, om te kunnen concurreeren,
+dit door de Amerikaansche verbruikers wil laten betalen. De fabrikanten zeggen namelijk dat zij op de buitenlandsche markten
+niet kunnen concurreeren, omdat de loonen overal elders, in Duitschland b.v., lager zijn dan in Amerika.
+
+</p>
+<p>Vermindert men nu de invoerrechten, dan moeten de loonen noodzakelijkerwijze dalen. Want de winst op het binnenlandsch verbruik
+gemaakt, moet voor een deel de productie-kosten goedmaken van de goederen, die worden uitgevoerd.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e892" href="#xd0e892">76</a>]</span></p>
+<p>De arbeiders worden daarom in hun eigen belang geraden voor R., die geen verlaging van tarief voorstaat, te stemmen. De democraten
+daarentegen willen verlaging van het tarief om niet langer den buitenlandschen verbruiker te bevoordeelen ten koste van den
+inlandsche.
+
+</p>
+<p>Hoe het nu in dien strijd verder toegaat, zal ik maar onvermeld laten. Heel verkwikkelijk is die literatuur niet.
+
+</p>
+<p>Het tijdschrift de <i lang="en">Cosmopolitan</i> van Augustus zegt in een leading-artikel o.a.:
+
+</p>
+<p>&#8220;In de laatste twintig jaren is de corruptie bij de stemmingen toegenomen in zulk een mate dat het verontrustend is voor hen,
+die de geschiedenis der republieken van Rome en Griekenland kennen. Iets zal moeten worden gedaan om vele burgers te genezen
+van hun onverschilligheid en van hun onwetendheid omtrent de macht van het stembiljet.&#8221; Dan wordt aanbevolen om in lezingen
+de aandacht hierop te vestigen en op de scholen het opkomend geslacht de noodzakelijkheid om gebruik te maken van het stembiljet,
+op &#8217;t hart te drukken.
+
+</p>
+<p>Voorts om streng op te treden tegenover alle overtredingen bij de stembus en die zwaar te straffen.
+
+</p>
+<p>Zooals men ziet, zijn de Amerikanen zelf niet blind voor de misbruiken bij de verkiezingen; voor ons buitenlanders zal het
+&#8217;t verstandigst zijn ons aan de Amerikanen te spiegelen en er voor te waken dat op eigen bodem hun uitwassen der democratie
+geen wortel schieten.
+
+</p>
+<p>Ik heb nog iets mede te deelen over den 4en September, <span class="pagenum">[<a id="xd0e910" href="#xd0e910">77</a>]</span>den dag waarop het feest der arbeiders in Amerika wordt gevierd. Dat feest door mij in New-York gade geslagen, heeft diepen
+indruk op mij gemaakt en gaf mij aanleiding omtrent de arbeidersbeweging in Amerika wat meer te weten te komen. &#8220;<span lang="en">Labor day</span>&#8221; wordt door de Amerikaansche arbeiders gevierd op den eersten Maandag in September. Dan is alles gesloten, nog meer zelfs
+dan op Zondag. Het is een algemeen erkende vacantie-dag. Alleen de treinen en trams loopen en sommige caf&eacute;s en restaurants
+zijn geopend, benevens enkele plaatsen van amusement. De georganiseerde werkers houden dan een demonstratie. En welk eene!
+Nimmer zag ik een optocht die zoo indrukwekkend was. Over de 40,000 leden van labor-unions trokken met hunne banieren en muziek-korpsen
+door de voornaamste straat&#8212;de 5th Avenue. Regelmatig en ordelijk ging alles in zijn werk. En een lust was het om sommigen
+van die kranige kerels te zien marcheeren met een wandelstok, waarop een klein Amerikaansch vlaggetje gestoken, in de hand.
+
+
+</p>
+<p>De muziek was van vele korpsen voortreffelijk. Toen de labor-union der stoomketel-makers en later die van de electrische monteurs
+voorbijtrok, werden de jonge knappe werklui uit verschillende ramen met zakdoeken toegewuifd. Het was trouwens eene bekoring
+voor &#8217;t oog, dat energiek in den pas marcheeren van deze goed geschoolde werkers.
+
+</p>
+<p>Bijna drie uren duurde het voorbijtrekken van den <span class="pagenum">[<a id="xd0e919" href="#xd0e919">78</a>]</span>stoet en met blindheid zou men geslagen moeten zijn om niet in te zien, dat eene buitengewone kracht van zulk eene organisatie,
+mits goed geleid, ten bate der arbeiders moet uitgaan. En de arbeidersbeweging in Amerika wordt goed geleid. Aan het hoofd
+der groote groepen staan talentvolle leiders, die zich van de groote verantwoordelijkheid hunner taak volkomen bewust zijn.
+De politiek wordt in de vakvereenigingen als contrabande beschouwd en de leiders onthouden zich stipt van eenige politieke
+bemoeiing.
+
+</p>
+<p>Dit is niet naar den zin der sociaal-democratische partij alhier, maar aangezien deze ver in de minderheid is, zal het alleszins
+juiste beginsel om de politiek buiten de vakvereenigingen te houden, voorshands wel gehandhaafd blijven. Men heeft er trouwens
+hier de goede gevolgen van leeren kennen. De labor-unions zijn hier niet gesplitst in politieke of godsdienstige fracties,
+met ieder van welke rekening moet worden gehouden, wanneer een conflict tusschen kapitaal en arbeid uitbreekt. Hier trekken
+allen &eacute;&eacute;n lijn. Wel bestaan er in sommige labor-unions vereenigingen van &#8220;Scandinavi&euml;rs&#8221;<span class="corr" id="xd0e923" title="Niet in bron">,</span> van &#8220;Polen&#8221; of van &#8220;Duitschers&#8221;, maar dit geschiedt alleen, omdat men elkander als oude landgenooten en met het oog op de
+taal beter verstaat. Bij conflicten houden zij zich aan de voorschriften van het federatief bestuur.
+
+</p>
+<p>De groote labor-unions, met over de twee millioen leden, hebben van af 1881 dat federatief bestuur.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e928" href="#xd0e928">79</a>]</span></p>
+<p>Aan het hoofd daarvan staat sedert 1882 de sigarenmaker <span class="smallcaps">Samuel Gompers</span>, een scherpzinig en welsprekend volksman. De organisatie is onder zijn leiding tot zeer grooten bloei gekomen en heeft thans
+den invloed der &#8220;<span lang="en">knights of labor</span>&#8221; geheel overvleugeld. Te Washington in de nabijheid der regeering-bureaux gevestigd, wordt tusschen beider administraties
+voortdurend een druk verkeer onderhouden.
+
+</p>
+<p>Het zou de moeite loonen eens na te gaan wat al in de 20 jaren dat <span class="smallcaps">Gompers</span> aan het hoofd der federatie staat, in het belang der arbeiders is tot stand gekomen. Dat is niet gering. Verhooging van loon
+en verkorting van arbeidsduur in bijna alle aangesloten vakken en, wat meer zegt, eene aaneensluiting der werkgevers in hetzelfde
+vak, die met de federatie der werkers onderhandelt over de belangen van den arbeid en van de arbeiders.
+
+</p>
+<p>Indien de sociaal-democraten niet, door de politiek te brengen in de vakvereenigingen, een belangrijk deel der arbeiders van
+de algemeene federatie hadden vervreemd, ware voor Amerika spoedig het tijdstip aangebroken geweest, dat de georganiseerde
+werkgevers hadden gestaan tegenover de georganiseerde arbeiders, en dat voortaan door overeenkomst met minnelijke schikking
+of <span class="corr" id="xd0e944" title="Bron: arbritrage">arbitrage</span> de geschillen tusschen de beide partijen zouden worden beslecht. De verdeeldheid die thans onder de arbeiders heerscht, houdt
+nu dit tijdstip te hunnen nadeele op verren afstand.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e947" href="#xd0e947">80</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">VIII.</h2>
+<p class="alignright">9 Nov. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-m.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-m.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">M</span>en zal het mij zeker niet euvel duiden dat ik, onder den indruk der groote politieke gebeurtenis voor Amerika, neen voor geheel
+de wereld, mijn artikel aanvang met een woord over den uitslag der verkiezingen.
+
+</p>
+<p>Terwijl ik schrijf is het natuurlijk ook reeds in Nederland bekend dat <span class="smallcaps">Theodoor Roosevelt</span> tot President gekozen is. Reeds meer dan een maand vertoef ik in Californi&euml; welke Staat een bolwerk van de Republikeinsche
+partij mag heeten. De strijd werd hier alleen gevoerd om <span class="smallcaps">Roosevelt</span> een zoo groot mogelijke meerderheid te bezorgen; van kans op winnen voor een der andere partijen was geen sprake.
+
+</p>
+<p>Zoodoende werd de uitslag voor een niet gering deel de thermometer, waarop men de populariteit van den tegenwoordigen president
+zou kunnen aflezen. En dat die populariteit werkelijk zoo groot is als van hier uit bij herhaling in de Europeesche bladen
+wordt beweerd, dat hebben de cijfers thans bewezen. Want niet alleen in Californi&euml;, maar nog in 32 van de 44 andere Staten
+van Amerika werd <span class="smallcaps">Roosevelt</span> met buitengewoon groote meerderheid gekozen; grooter <span class="pagenum">[<a id="xd0e968" href="#xd0e968">81</a>]</span>zelfs dan de partijgenooten omtrent den vermoedelijken uitslag durfden voorspellen.
+
+</p>
+<p>Nooit te voren is een president van Amerika met zoo groote meerderheid gekozen.
+
+</p>
+<p>Van de 14 millioen stemmen die uitgebracht zijn, heeft <span class="smallcaps">Roosevelt</span> een meerderheid van 1.950.000; dat is nog ruim een millioen stemmen meer dan <span class="smallcaps">Mc. Kinley</span> kreeg in 1900, toen hij voor een tweede tijdperk van vier jaren gekozen werd; hij werd zooals men weet kort na die verkiezing
+door een pistoolschot om &#8217;t leven gebracht.
+
+</p>
+<p>Wat aan deze verkiezing vooral groote beteekenis geeft, dat is de versterking der <span class="corr" id="xd0e982" title="Bron: rupublikeinsche">republikeinsche</span> partij in het lager en hoogerhuis. De meerderheid in de &#8220;<i lang="en">House of Representatives</i>&#8221; is tot 106 gestegen: niet gering op een aantal van 390 leden terwijl de &#8220;<i lang="en">Senate</i>&#8221; op zijn 90 leden, (2 voor elken Staat), 55 republikeinen telt; een meerderheid van 20.
+
+</p>
+<p>Met zulk een meerderheid voor zichzelf en in de vertegenwoordigende lichamen waarmede hij te regeeren heeft, kan thans een
+energiek optreden tegen de uitwassen der Trusts verwacht worden.
+
+</p>
+<p>De bescherming der kleurlingen tegen sociale achteruitzetting; de ontwikkeling der Philippijnsche bevolking voor home-rule;
+handhaving van het protectionistisch tarief en van den gouden standaard; versterking van de vloot; bevordering der landbouw-belangen
+in de verschillende Staten; vrijheid van den arbeider om al of niet aangesloten bij een vakvereeniging, zijn arbeid <span class="pagenum">[<a id="xd0e995" href="#xd0e995">82</a>]</span>te verrichten; ziedaar de overige punten van het program van den President bij de verkiezingen ter sprake gebracht.
+
+</p>
+<p>Wat <span class="smallcaps">Roosevelt</span> deze overweldigende meerderheid bezorgde, dat was minder zijn politiek program dan wel zijn persoon. Het Amerikaansche volk
+is overtuigd van zijn rechtschapenheid en eerlijkheid en gevoelt zich veilig onder eene regeering met hem aan het hoofd. Daarbij
+komt, dat overal in Amerika buitengewone welvaart heerscht en geen enkel groot vraagstuk zich op den voorgrond dringt.
+
+</p>
+<p>Van den tegen-candidaat weet men weinig meer dan dat hij een bekwaam en eerlijk rechter is; of hij tevens een goed hoofd van
+den Staat zou zijn kon men hopen, niet weten.
+
+</p>
+<p>Alle deze redenen droegen er toe bij om met madame <span class="smallcaps">Angot</span> te zeggen:
+
+</p>
+<p lang="fr">Il ne faut pas la peine, assur&eacute;ment, de changer de gouvernement.
+
+
+
+</p>
+<div class="div2">
+<h3 class="normal">Californi&euml;.</h3>
+<p>Hierboven zeide ik, dat ik reeds langer dan een maand in Californi&euml; vertoef, wat heel lang mag heeten wanneer men bedenkt
+hoe ontzaglijk uitgebreid Amerika is en men 4 jaren zou noodig hebben om het te zien als men in ieder der 45 Staten zich langer
+dan een maand ophield. Er is echter een zeer overwegende reden voor dit langdurig oponthoud. Ten eerste een persoonlijke,
+het klimaat. Zoo heerlijk droog is hier <span class="pagenum">[<a id="xd0e1016" href="#xd0e1016">83</a>]</span>de lucht en zoo zuiver, dat men niet besluiten kan weg te gaan, als het niet hoog noodig moet.
+
+</p>
+<p>Heeft men, van Oostelijk-Amerika komende, de lange, breede en zeer hooge bergketen gepasseerd: Rocky Mountains en Sierra Nevada,
+dan komt men eerst in een vallei en vervolgens heeft men nog een lagere bergreeks, de zoogenaamde &#8220;Kust-reeks&#8221;.
+
+</p>
+<p>Die vallei, van 4&frac12; millioen Hectaren, wordt gevormd door de Sierra Nevada en door de reeks kustbergen, die noordelijk en zuidelijk
+in Californi&euml; elkander naderen en zich vereenigen.
+
+</p>
+<p>Naarmate men de kust van den Stillen Oceaan nadert, wordt het klimaat zachter en droger en over de geheele lengte van meer
+dan 1600 kilometer der kust vindt men in groei zijnde badplaatsen, waarheen het geheele jaar door, de oostelijke bewoners
+van Amerika zich begeven, wanneer kou en regen of sneeuw het verblijf in eigen woonplaats ondragelijk maken.
+
+</p>
+<p>De houten villa&#8217;s worden overal vlak aan de zee gebouwd. Badkoetsen ziet men nergens. Wie baden wil, gaat in badkostuum van
+z&#8217;n woning in de zee. Een prachtig zand-strand over bijna de geheele lijn der kust maakt, dat men dit veilig kan doen. De
+zee was gisteren 65 graden, onder 60 graden kwam zij, naar mij verzekerd wordt, nooit.
+
+</p>
+<p>Over de geheele vlakte aan de zee gelegen, van midden Californi&euml; (San-Francisco) tot zuidelijk Californi&euml; (San Di&eacute;go) heeft
+men dit heerlijk droge opwekkende <span class="pagenum">[<a id="xd0e1028" href="#xd0e1028">84</a>]</span>klimaat; warmer naarmate men zuidelijker komt. In zuidelijk Californi&euml; z&oacute;&oacute; warm, dat de thermometer op den dag nimmer onder
+65 graden komt. Thans wijst hij op 80.
+
+</p>
+<p>Aan of dicht bij de kust vindt men in de mooiste omgevingen van bergen, vruchtentuinen enz. prachtige wegen aangelegd, met
+groote mooie palmboomen aan den kant; de wegen besproeid met petroleum (ongezuiverde) tot wering van stof en op sommige plaatsen
+door de zon zoo hard geblakerd dat zij asphalt-wegen gelijken. Voor fietsers een waar genot. Op die mooiste punten verrijzen
+door directe of indirecte medewerking van de groote Californische Spoorweg-maatschappij: de <i lang="en">Southern Pacific</i> prachtige hotels, die in omvang en weelderige inrichting voor de paleis-hotels der <i lang="fr">Soci&eacute;t&eacute; des Waggons Lits</i> aan de Riviera enz. niet onderdoen en ook niet wat de prijzen van logies aangaat. Deze zijn vrijwel gelijk aan die van Europa
+en Afrika.
+
+</p>
+<p>Op 200 kilometer van San <span class="corr" id="xd0e1040" title="Bron: Fransisco">Francisco</span>, te Del Monte, vertoefde ik in een dier groote hotels, en kostte het mij waarlijk moeite om te vertrekken. Een ideaal-tuin
+van tropische planten, meer dan vijftig hectaren groot, is om het hotel aangelegd, terwijl een aangrenzend park tot aan den
+Stillen Oceaan reikt&#8212;een afstand van meer dan 10 kilometer. Hier kent men geen winter- en zomerseizoen; het geheele jaar door
+bevinden er zich gasten die met sport in de open lucht zich <span class="pagenum">[<a id="xd0e1043" href="#xd0e1043">85</a>]</span>versterken. Gaat men zuidelijker, dan treft men zulk een model-inrichting te Riverside, een meer binnenwaarts gelegen welvarend
+stadje, met uitgebreide velden sinaasappelen en citroenen.
+
+</p>
+<p>Te midden van een prachtig landschap en van bergen, die gemakkelijk te voet te bestijgen zijn en dan een schitterend panorama
+bieden, geniet men hier van het zachte, zuidelijk klimaat, volgens velen het heerlijkste klimaat van de geheele wereld. Men
+heeft hier zelden regen; de landen moeten alle door irrigatie vruchtbaar gemaakt worden. Nimmer daalt de thermometer er op
+65 graden en nu reeds komt men van het oosten van Amerika om hier voor den winter zijn tenten op te slaan. En dat doet men
+dan gewoonlijk in het keurig ingerichte &#8220;Glenwood&#8221;-hotel. Dit is geheel gebouwd in den mission-stijl, den stijl waarin de
+kerken door de Spanjaarden werden gebouwd in Californi&euml; in de 18e eeuw. En die stijl is ook gevolgd bij de inrichting en meubileering,
+wat aan het geheel een zeer karakteristiek aanzien geeft. Streng doorgevoerd met de groote eetzaal geeft deze ruimte, met
+haar hoog in den muur aangebrachte lage ramen en haar zware, in &#8217;t oog loopende vierkante balken een eigenaardig aanzien.
+Met de <span class="corr" id="xd0e1047" title="Bron: meubeleering">meubileering</span> in denzelfden stijl, die aan de oud-Duitsche meubelen doet denken, doch zonder dat zware en drukkende, vormt het te zamen,
+een kalm, rustig geheel. Er valt hier, voor den bouw en inrichting van <span class="pagenum">[<a id="xd0e1050" href="#xd0e1050">86</a>]</span>hotels, voor Europeesche architecten heel wat te leeren. Want niet alleen in aanzien, doch ook in comfort, overtreft menig
+hotel in Amerika en speciaal de &#8220;Glenwood&#8221; te Riverside, wat Europa op dit gebied bezit. Ook de wijze waarop zoo&#8217;n hotel als
+dit beheerd wordt, wijkt geheel af van de gebruikelijke in Amerika. Krijgt men elders nooit den eigenaar te zien, hier, niettegenstaande
+hij een manager heeft, bewegen hij en zijne vrouw zich dagelijks onder de gasten, zich uitslovende om dezen het verblijf zoo
+aangenaam mogelijk te maken. Het schijnt mij toe dat Californi&euml; met z&#8217;n heerlijk klimaat, zijn prachtige natuur en zijn uitstekende
+niet te dure hotels, een aangewezen verblijf biedt niet alleen voor de bewoners van oostelijk Amerika, maar ook voor de Europeanen,
+die een zacht, gelijkmatig, warm, droog klimaat behoeven en niet tegen de reis opzien. Voor Europeanen uit Oost-Indi&euml;, China
+en Japan die hun weg nemen over San Francisco&#8212;en dat zijn er tegenwoordig niet weinigen&#8212;zal Californi&euml; op den duur worden
+wat nu Itali&euml; en de Riviera zijn voor hen, die de reis door de Roode Zee maken, namelijk het dorado waar men als overgang
+naar de koudere landen, eerst eenigen tijd zich ophoudt. Het land heeft alles en meer nog, dan de zuidelijk Europeesche landen
+kunnen bieden. Het heeft zelfs zijn Aix-les-Bains, maar zonder de drukkende hitte, die d&aacute;&aacute;r in den zomer kan heerschen en
+zonder de koude van den winter. Want <span class="pagenum">[<a id="xd0e1052" href="#xd0e1052">87</a>]</span>het geheele jaar door is te Paso Robles met z&#8217;n prachtige omgeving, gelegenheid voor menschen die aan rheumatiek, huidziekten
+enz. lijden om gebruik te maken van de bekende heete zwavel- en modderbaden. Een geheel nieuwe inrichting voor massage en
+behandeling met electriciteit was in aanbouw, toen ik er een bezoek bracht.
+
+</p>
+<p>Al de persoonlijke overwegingen zouden mij zeker niet zoo lang in Californi&euml; gehouden hebben, ware het niet dat er eene van
+algemeenen aard bijkwam, die in deze den doorslag gaf. Op mijn tocht namelijk door Californi&euml; legde ik de reis van Sacramento,
+de hoofdstad van Californi&euml;, naar San Francisco af per stoomboot en wat ik toen zag gebeuren op de oevers dier rivier, deed
+mij besluiten tot een onderzoek, dat wegens de belangrijkheid der inlichtingen die ik ontving, mij steeds meer in beslag nam.
+Men was daar aan het maken van dijken. De kapitein der boot vertelde mij dat in het voorjaar de lage dijkjes der Sacramento-rivier
+geen weerstand hebben kunnen bieden aan den fellen stroom, die door de vele regens in het bovenland ontstond, en dientengevolge
+al die laag gelegen landen waren ondergeloopen. Groote schade werd door de eigenaars geleden. De oogst was geheel of bijna
+geheel vernield. Men verhoogde nu de dijken met uit de rivier gedregd zand, en wel zoodanig, dat overloopen van water menschelijkerwijze
+gesproken, niet meer kan voorkomen.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1056" href="#xd0e1056">88</a>]</span></p>
+<p>Bij navraag bleek mij van hoe groot belang dit vraagstuk der inpoldering is voor de verdere ontwikkeling van het land en welke
+belangen van ons volk daarbij gemoeid kunnen zijn.
+
+</p>
+<p>In een volgend artikel daarover nader.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1061" href="#xd0e1061">90</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">IX.</h2>
+<p class="alignright">13 Nov. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-c.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-c.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">C</span>aliforni&euml; is bij de groote massa in Europa alleen nog bekend als land waar goud wordt gevonden; waar in de jaren 1848 tot
+1880 ieder heentrok die wilde &#8220;goudzoeken&#8221;.
+
+</p>
+<p>Er wordt ook nu nog altijd goud gevonden, maar de grond en daardoor de mijnen zijn in handen gekomen van groote maatschappijen.
+Het vinden van goud is nu niet meer een fortuintje voor den delver maar voor de Maatschappij in wier dienst hij arbeidt. Vandaar
+dat de goudmijnen van Californi&euml; haar aantrekkingskracht voor fortuin-zoekende Europeanen sedert lang hebben verloren.
+
+</p>
+<p>In dat mijnwerk vond de kleine bevolking van Californi&euml; langen tijd bijna uitsluitend een middel van bestaan. Totdat in de
+zeventiger jaren zich hier en daar immigranten vestigden, die zich toelegden op vruchtenteelt, door het klimaat daartoe als
+aangewezen. De gebrekkige middelen tot irrigatie van den bodem, maakten dat bedrijf in den aanvang weinig loonend. Toen evenwel
+de wijze van irrigeeren verbeterd en minder kostbaar werd, bleek spoedig de groote geschiktheid van den bodem voor vruchtenteelt,
+sinaasappelen, <span class="pagenum">[<a id="xd0e1073" href="#xd0e1073">91</a>]</span>citroenen, pruimen, perziken, peren, appelen, walnoten enz. en worden thans, met buitengewoon gunstigen uitslag, velden met
+vruchtboomen in midden- en zuid-Californi&euml; aangelegd.
+
+</p>
+<p>In sommige streken probeert men ook al de bloementeelt en reeds wordt in den omtrek van Los Angeles op groote schaal een proef
+genomen met het kweeken van rozenstammen, waarvoor de navraag bestaat in Oostelijk Amerika, aan welke navraag thans hoofdzakelijk
+door Europa, ook door de bloemenkweekers van Nederland, wordt voldaan. Naar mij werd medegedeeld, zijn de kosten van kweeken
+der rozenstammen in dit zonnig gedeelte van Californi&euml; zoo goedkoop, dat Europa een zeer ernstige concurrent ook voor dit
+artikel krijgt, indien de proefneming, op groote schaal begonnen, mocht slagen.
+
+</p>
+<p>Hier in Zuid-Californi&euml; vindt men prachtige boomgaarden van sinaasappelen, duizenden hectaren groot, waar nog slechts 3 jaren
+geleden wildernis was en waarvan men reeds over 2 jaren een oogst verwacht, die alle kosten van aanleg, irrigatie en vruchtbaarmaking
+van den grond ruimschoots vergoedt. Die verwachting is gebaseerd op de ervaring met aangrenzende velden opgedaan, waar boomen
+staan van 20 tot 30 jaar oud.
+
+</p>
+<p>Een aardig voorbeeld van de wijze waarop een ieder in zuidelijk Californi&euml; zijn voordeel weet te doen met de nieuwe industrie,
+levert een paar onderwijzeressen te Riverside, waarover ik in mijn vorig artikel schreef. <span class="pagenum">[<a id="xd0e1081" href="#xd0e1081">92</a>]</span>Zij kochten een halve acre (nog geen kwart bunder) grond en bouwden daarop voor hun beiden de woning. Het voor dien koop en
+bouw benoodigde geld werd opgenomen. De grond, niet voor de woning noodig, werd bebouwd met sinaasappelboomen, waarvan de
+opbrengst, thans na 7 jaren, voldoende is geweest om het opgenomen geld af te betalen, zoodat zij thans niet alleen vrij wonen,
+maar bovendien een flinke jaarlijksche inkomst uit hun boomgaard genieten.
+
+</p>
+<p>Engelschen hebben zich hier gevestigd en met Engelsch kapitaal zijn tienduizenden hectaren woestenij in boomgaarden omgezet,
+tot niet gering voordeel der ondernemers.
+
+</p>
+<p>Maar tevens ten voordeele van allen, die bij deze industrie zijn betrokken, want overal heerscht een welvaart, als waarvan
+wij in ons land geen begrip hebben. Deze industrie roept nederzettingen in het leven, die in de streek gevestigd blijven en
+daarom voor Californi&euml; een zegen zijn. De vlottende bevolking, niet aan het land gehecht, ziet men hier liever niet. Men bevordert
+daarentegen zooveel mogelijk de vestiging van hen, die door land- of tuinbouw en vruchtenteelt uit te oefenen een vaste, blijvende
+bevolking uitmaken. De behoefte aan zulk eene bevolking wordt over geheel Californi&euml; sterk gevoeld, omdat men meer en meer
+overtuigd wordt, dat groote schatten aan den vruchtbaren grond, in verband met het warme klimaat, zijn te onttrekken, indien
+daaraan slechts de zorgvuldige <span class="pagenum">[<a id="xd0e1087" href="#xd0e1087">93</a>]</span>arbeid besteed wordt, die alleen een geduldige land- en tuinbouwbevolking in zoo hooge mate bezit. Wanneer men bedenkt dat
+Californi&euml; zoo groot is als Itali&euml; en ternauwernood twee millioen inwoners telt, waarvan een groot deel zich bezig houdt met
+mijnwerk of zich ophoudt in de groote steden&#8212;San Francisco met de voorsteden telt alleen 700.000 inwoners&#8212;dan kan men zoo
+ongeveer nagaan hoe weinig het landbouwbedrijf hier op dezen daarvoor zoo ge&euml;igenden bodem tot zijn recht komt.
+
+</p>
+<p>Wie hier met beleid en deskundig te werk gaat, &#8217;t zij met de vruchtenteelt, &#8217;t zij met den landbouw of de veehouderij, kan
+verzekerd zijn binnen weinige jaren een gezeten grondeigenaar te zijn. Hier wordt arbeid, en vooral toewijdenden arbeid verlangd;
+wie dien geeft, is zeker van een welvarend bestaan; heel wat welvarender en met heel wat beter vooruitzichten dan voor dienzelfden
+arbeid in Nederland genoten wordt. Hier koopt de landbouwarbeider of tuinder van zijn bespaarde penningen weinige acres (1
+acre is 0.4 Hectare) grond. Goed gelegen vruchtbare grond kost van honderd tot vijfhonderd gulden per acre. Drie vierden van
+den koopprijs behoeft hij eerst te betalen in 3 jaren, jaarlijks een derde. Dat kan hij gewoonlijk doen van de opbrengst van
+zijn land en is hij zoodoende na drie jaren eigenaar van zijn grond en leeft er al die jaren heel wat beter van dan zijn collega
+in Nederland.
+
+</p>
+<p>Hij, die met een klein kapitaaltje van 2500 &agrave; 5000 <span class="pagenum">[<a id="xd0e1093" href="#xd0e1093">94</a>]</span>gulden en toegerust met de algemeene kennis omtrent landbouw, veeteelt, vruchtenteelt of boom- en bloemkweekerij zich hier
+komt vestigen, kan zeker zijn van een welvarend bestaan. Natuurlijk dient de grond met beleid gekozen en daaromtrent overleg
+gepleegd te worden met de besturen der Kamers van Koophandel of andere vertrouwde lichamen of personen. De Kamers van Koophandel
+worden nu in den laatsten tijd tot op de kleinste plaatsen opgericht en verrichten met haar deskundige en betrouwbare adviezen
+aan particulieren en corporati&euml;n een zeer verdienstelijken arbeid. Door co&ouml;peratie worden de noodige werktuigen, zaden enz.
+tot kostenden prijs aangeschaft.
+
+</p>
+<p>In sommige plaatsen, o.a. te Riverside, worden de irrigatiewerken co&ouml;peratief aangelegd en onderhouden. Te Santa Barbara was
+een groote co&ouml;peratieve werkplaats van over de 100 deelnemers voor het drogen, sorteeren en verpakken van eigen verbouwde
+walnoten. In dit deel van Californi&euml; ziet men de walnoot-boomen bij duizenden, keurig onderhouden en zonder een grasje of
+plantje tusschen de boomen. Elders vindt men de co&ouml;peratieve zuivelfabrieken precies als in ons land werkende. De co&ouml;peratie
+moge hier niet zoo algemeen worden toegepast als in sommige landen van Europa, het beginsel wint hier veld en maakt in het
+landbouw- en vruchtenteelt-bedrijf groote vorderingen.
+
+</p>
+<p>Overal ontdekte ik de sporen van bekendheid met dezen gunstigen toestand in de oude landen van Europa. <span class="pagenum">[<a id="xd0e1099" href="#xd0e1099">95</a>]</span>Want Zweden, Denen, Russen, Engelschen, Duitschers, Zwitsers, Italianen en natuurlijk ook Amerikanen trof ik hier aan, die
+na weinige jaren volhardenden arbeid thans zeer gezeten burgers van Californi&euml; zijn. Alleen Nederlanders kwam ik op mijn tocht
+niet tegen. En toch moet onze land- en tuinbouwschool in de laatste jaren een aantal deskundige jongelieden hebben afgeleverd,
+dat aangewezen was de groote welvaart deelachtig te worden, die in hun vak hier in zoo ruime mate door emigranten van andere
+nati&euml;n wordt genoten.
+
+</p>
+<p>Waar zitten toch die tientallen, honderden wellicht, die dat weinigje ondernemingsgeest behoeven om met de te Wageningen opgedane
+kennis hier in weinige jaren hun toekomst te verzekeren?
+
+</p>
+<p>Toen ik van San Francisco door de Santa Clara Vallei reisde, meer dan 100 kilometer langs de boomgaarden met pruimen, abrikozen,
+perziken en pereboomen met de daarvoor noodige drogerijen en pakkerijen, hoorde ik gewagen van het Engelsch, Duitsch of Zweedsch
+kapitaal, waarmede deze of gene plantage was aangelegd en dat daarvan nu groote inkomsten genoot. Van een Nederlandsche kolonie
+of van Nederlandsch kapitaal dat de rijke vruchten van deze opkomende industrie geniet, hoorde ik nergens.
+
+</p>
+<p>Nog liggen honderdduizenden hectaren braak; nog vindt de ondernemende Hollander hier een ruim veld om door arbeid en vlijt
+(niet door geluk, zooals weleer de goudzoekers van dit land) zich een ruim bestaan <span class="pagenum">[<a id="xd0e1107" href="#xd0e1107">96</a>]</span>te verzekeren. Zal hij zoo lang wachten, tot de room van de melk is? Californi&euml;&#8217;s bevolking is geheel onvoldoende om den rijken
+bodem naar eisch te ontginnen. Het behoeft daarvoor deskundigen arbeid uit de oude landen van Europa. Andere landen doen daarmede
+hun voordeel. Zal Nederland achter blijven?
+</p>
+<hr class="tb"><p>
+
+</p>
+<p>Zijn de vooruitzichten van hen die zich in Californi&euml; aan de vruchtenteelt wijden, veelbelovend te noemen, niet minder is
+dat het geval voor hen, die er het landbouwbedrijf en de zuivelbereiding gaan beoefenen.
+
+</p>
+<p>Gedurende de jaren dat de groote vallei van 4&frac12; millioen hectaren, waarover ik in mijn vorig artikel schreef, spaarzaam bevolkt
+was, werd de beschikbare vruchtbare grond in cultuur gebracht zonder onderzoek naar andere gronden, die &ograve;f voor het vervoer
+der producten niet gunstig gelegen waren &ograve;f onder water stonden. Er zijn in dat dal o.a. twee groote rivieren: de Sacramento
+en de San Joaquin, die in midden-Californi&euml; in velerlei vertakkingen tot elkander komen en een uitgestrekt bezonken land vormen
+van ongeveer vierhonderd duizend hectaren oppervlakte. Die grond, drooggemaakt en ingepolderd, is gebleken uit zeer vruchtbaren
+veengrond te bestaan, geschikt voor den graanbouw en de groenteteelt, en nog meer voor veeteelt en zuivelbedrijf: melkerij.
+
+
+</p>
+<p>De inpoldering geschiedt nagenoeg als bij ons te lande. Voor het inlaten van water heeft men slechts <span class="pagenum">[<a id="xd0e1117" href="#xd0e1117">97</a>]</span>hier en daar de sluizen open te zetten, voor het uitpompen op den rivierboezem gebruikt men verplaatsbare stoompompen. Het
+eerste is zelden noodig; het laatste veelvuldig. Dijken van voldoende hoogte beschermen het land tegen overstroomingen.
+
+</p>
+<p>Toen men voor weinige jaren ontdekte welke groote vruchtbaarheid deze drooggemaakte gronden bezitten, is men aan het droogleggen
+er van gegaan en gaat men daarmede nog steeds voort. Bovendien versterkt men nu ook de dijken hoogerop gelegen langs genoemde
+rivieren en beveiligt daardoor het achtergelegen land tegen overstrooming. Tot de energieksten onder hen, die hun land tegen
+water wisten te beschermen, behoort ditmaal een Nederlander, de heer <span class="smallcaps">P. J. van L&ouml;ben Sels</span>, ex-consul van Nederland te San Francisco. De Sacramento-rivier afvarende, werd mij zijn land, &#8220;Vorden&#8221; genaamd, ruim 1600
+hectaren groot, gewezen. Het behoorde tot de weinige landen, die dit voorjaar door den sterken vloed bergwater niet ondergeloopen
+waren. Toen ik hem later sprak, vernam ik, dat hij voor eenige jaren geruimen tijd in Nederland vertoefde om de wijze van
+inpolderen en bedijken te bestudeeren en dat hij nu, door toepassing van hetgeen hij daar leerde, voor groote schade is bewaard
+gebleven. Het bleek mij trouwens uit een bezoek aan een der grootste inpolderingen die thans onder handen genomen is, die
+van de &#8220;<span lang="en">Middle River Company</span>&#8221;, in de buurt van Stockton, dat ons land, v&oacute;&oacute;r men aldaar tot de inpoldering <span class="pagenum">[<a id="xd0e1127" href="#xd0e1127">98</a>]</span>overging, werd bezocht door de directeuren, de heeren <span class="smallcaps">Phillips</span>, waarvan de oudste broer ter bestudeering van het stelsel bij ons toegepast, nog niet van Nederland was teruggekeerd toen
+ik deze bezitting bezocht<a class="noteref" id="xd0e1132src" href="#xd0e1132">1</a>.
+
+</p>
+<p>Hier worden ruim vijfduizend hectaren prachtige zwarte veengrond aan het water onttrokken. Een groote uitgestrektheid was
+reeds bebouwd met aardappelen, uien, boonen en asperges. Een fabriek voor het inmaken van asperges in blikken was op het asperge-land
+in aanbouw.
+
+</p>
+<p>Op een uur afstand per boot bezocht ik een ander droog gelegd land; daarop was een groote melkerij van over de 200 koeien
+gevestigd. Het meerendeel uitgelezen melkvee, kort geleden van Nederland ge&iuml;mporteerd. Aan het hoofd stond een Deen. Van hem
+vernam ik bijzonderheden omtrent de prijzen die bedongen worden voor zuivelproducten, waaruit ten duidelijkste bleek, hoe
+winstgevend het bedrijf van veehouder en zuivelbereider hier moet zijn, waar men den vruchtbaren grond, die geen bemesting
+behoeft, koopt voor zeshonderd tot zestienhonderd gulden per hectare en waar men een klimaat heeft dat zoo goed als geen risico
+oplevert voor het welslagen van den <span class="pagenum">[<a id="xd0e1142" href="#xd0e1142">99</a>]</span>oogst. Men krijgt hier van alfalfa-velden vier, soms vijf goede oogsten per jaar. Toen ik mij v&oacute;&oacute;r ongeveer een week te Fresno
+bevond, was men d&aacute;&aacute;r van hetzelfde land, voor de vijfde maal in dit jaar, aan het oogsten van alfalfa.
+
+</p>
+<p>Deze bouw schijnt inderdaad in het landbouw-bedrijf de grootste voordeelen op te leveren. Fresno en omgeving behoort niet
+tot de zooeven genoemde ingepolderde landen. Daar is gebrek aan water en moeten dan ook de alfalfa-landen door irrigatie vruchtbaar
+gemaakt worden, wat heel eenvoudig en goedkoop kan geschieden met water van in de nabijheid gelegen bergen. Ik zag daar gronden
+te koop voor &#402;&nbsp;250 de bunder, die bij deskundige bebouwing van vijf bunder met alfalfa, in vier jaren niet alleen ruimschoots
+het onderhoud van een gezin opbrengen, maar zooveel meer als noodig is om den koopprijs af te betalen.
+
+</p>
+<p>Hier wordt algemeen aangenomen, dat 5 hectaren noodig zijn om bij zorgvuldige bebouwing&#8212;landbouw, melkerij of vruchtenteelt&#8212;een
+gezin te onderhouden en in 4 &agrave; 5 jaren den koopprijs af te lossen. Bij den aanvang moet &frac14; van den koopprijs dadelijk betaald
+worden. Bij verbouwing van sinaasappelen wordt voor de afbetaling ongeveer op 7 jaren gerekend.
+
+</p>
+<p>Het is opmerkelijk hoe weinig nog het Nederlandsche element ook in het landbouwbedrijf en de veehouderij in midden-Californi&euml;
+wordt waargenomen. Men vindt hier Zwitsersche, Duitsche, Deensche en zelfs Russische <span class="pagenum">[<a id="xd0e1150" href="#xd0e1150">100</a>]</span>kolonies, alle zeer welvarend, maar een Nederlandsche kolonie, waarvoor deze bedrijven zoo bij uitstek geschikt mogen heeten,
+vindt men hier nog niet. Wel Nederlandsch vee, maar emigranten van andere nati&euml;n om de voordeelen te behalen die dat vee op
+Californischen bodem afwerpt. En van Nederlandsch kapitaal om die inpolderingen en droogmakingen tot stand te brengen, hoorde
+ik al evenmin.
+
+</p>
+<p>De buitensporige voordeelen aan die droogmakingen verbonden genieten Amerikanen en Engelschen, die hier met de ervaring in
+Nederland omtrent inpolderingen opgedaan komen woekeren. En onze geldmannen, die beter dan eenig ander in staat zijn om de
+voordeelen van dergelijke ondernemingen te beoordeelen, houden zich van verre.
+
+</p>
+<p>Niet lang geleden had ik gelegenheid eene conferentie bij te wonen, waar een nieuw plan van inpoldering werd besproken en
+toegelicht. Het betrof het Yolo-bassin, in de Delta der Sacramento en San Joaquin-rivieren gelegen, een oppervlakte van 12000
+hectaren. Daarvoor is ongeveer &#402;&nbsp;2&frac12; millioen noodig en komt dit vruchtbaar land na droogmaking op even &#402;&nbsp;200 per bunder te
+staan, terwijl de verkoopprijs reeds dadelijk op het dubbele werd berekend. Hoewel de schattingen mij zeer vertrouwbaar voorkwamen,
+zou ik daaraan toch geen al te groote waarde hebben gehecht, ware het niet, dat de heer <span class="smallcaps">P. J. van L&ouml;ben Sels</span>, aan wiens oordeel in deze ik groote waarde <span class="pagenum">[<a id="xd0e1159" href="#xd0e1159">101</a>]</span>hecht, mij verzekerde dat de voorgespiegelde cijfers voor deze onderneming eer te ongunstig dan te gunstig gesteld waren.
+
+
+</p>
+<p>Met dit kijkje op de voordeelen die dergelijke ondernemingen hier behalen, besluit ik dit opstel over Californi&euml;. Veel, tienmaal
+meer dan ik hier opsomde, zou ik nog zeggen over dit rijke land der toekomst, indien niet de ruimte van een dagblad mij grenzen
+stelde. Dit &eacute;&eacute;ne wil ik er nog aan toevoegen.
+
+</p>
+<p>Indien een groep van 25 &agrave; 30 gezinnen van kleine landbouwers en veehouders in ons land zich vereenigden om naar Californi&euml;
+te gaan en een vertrouwd deskundig man daarheen zonden om geschikte gronden te koopen en het noodige te regelen voor de vestiging
+aldaar, dan zou door samenwerking op co&ouml;peratieven grondslag voor zulk een groep landgenooten een welvaart ontstaan en genoten
+worden, als waarvan zij te voren nooit gedroomd hebben.
+
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1165" href="#xd0e1165">102</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href="#xd0e1132src" id="xd0e1132">1</a></span> Tot de bekendheid met en de waardeering van onze wijze van inpolderen heeft in Amerika niet weinig bijgedragen een artikel
+van de New-Yorksche &#8220;Review of Reviews&#8221; van Augustus l.l., door den ijverigen consul der Vereenigde Staten te Amsterdam: mr.
+<span class="smallcaps">Frank D. Hill</span>: &#8220;How the Dutch have taken Holland&#8221;.
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">X.</h2>
+<p class="alignright">3 Dec. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-h.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-h.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">H</span>et viel niet gemakkelijk, het besluit voor den terugtocht. Het heerlijk klimaat van Californi&euml; ging ik verlaten met de wetenschap,
+dat naarmate ik meer naar het oostelijk deel van Amerika trok, het klimaat steeds meer begon te gelijken op het onze: koud,
+mistig, vochtig. Toch was er een lichtzijde aan dat terugtrekken verbonden; het vooruitzicht namelijk dat over dien langen
+weg van bijna 6000 kilometer zooveel belangrijks was te zien. De reis ging o.a. door Arizona, Nieuw Mexico en Indiana naar
+Chicago en van daar langs het Erie-meer naar Buffalo, ter bewondering van <i>the Falls</i> der Niagara en vervolgens langs de Hudson-rivier naar het groot-Mokum van Amerika: New-York City.
+
+</p>
+<p>De afstand van San Francisco naar Chicago, die in vier etmalen kan worden afgelegd, indien men zich onderweg niet ophoudt,
+bedraagt ruim vierduizend kilometer, geheel onder beheer van &eacute;&eacute;n spoorweg-maatschappij. En dit maakt slechts de kleinste helft
+harer lijnen uit. Zij exploiteert in het geheel bijna dertien duizend kilometer spoorlijn.
+
+</p>
+<p>Wat dit wil zeggen kan men zich eenigszins voorstellen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1180" href="#xd0e1180">103</a>]</span>wanneer men weet dat de afstand van Amsterdam naar Rome nog geen 1700 kilometer bedraagt. Ik zeg &#8220;eenigszins&#8221;, omdat de exploitatie
+hier zich niet bepaalt tot vervoer van reizigers en goederen, maar zich uitbreidt tot het bouwen en exploiteeren van hotels
+en restaurants onmiddellijk aan den spoorweg gelegen; tot het verstrekken van maaltijden op &#8217;t spoor in de <i>dining-cars</i>; tot het leveren van paarden en rijtuigen op eindpunten van de zijlijnen; tot den verkoop van voorwerpen door Indianen vervaardigd,
+waarvoor in Arizona en Nieuw Mexico bij verschillende stations groote winkels, ware musea, in smaakvollen stijl zijn gebouwd.
+Z&oacute;&oacute; en op nog verschillende andere wijzen, bevorderen de groote spoorweg-maatschappijen hier het verkeer op haar lijnen en
+niemand is daarmede beter gediend dan &#8220;het publiek&#8221;. Want de wijze, waarop zij haar taak als restaurateur of hotelier opvatten,
+is boven allen lof verheven. Uitnemende maaltijden, tegen niet hoogen prijs, worden in de spoorweg-restaurants en de eet-wagons
+verstrekt. Alles is er z&oacute;&oacute; zindelijk als de properste Hollandsche huisvrouw maar kan begeeren. En datzelfde is het geval in
+de spoorweg-hotels.
+
+</p>
+<p>Ik ontmoette hier bij herhaling reizigers, van Australi&euml; of van China komende&#8212;ook een groot gezelschap dat van Nederland de
+reis over New-York en Chicago naar San Francisco en van daar naar Singapore en Batavia maakte&#8212;die evenals ik, ingenomen waren
+met de <span class="pagenum">[<a id="xd0e1187" href="#xd0e1187">104</a>]</span>wijze, waarop de spoorweg-maatschappijen alhier haar taak opvatten en uitvoeren.
+
+</p>
+<p>Men kan zich moeilijk een begrip vormen van de uitgebreidheid der administratie bij zulk een onderneming met een jaarlijksche
+ontvangst van honderd zestig millioen gulden. Wat men van de Amerikanen ook moge zeggen, zeker niet dat zij, voor welke andere
+natie ook onder doen in organiseerend en administreerend talent. Neen, laten wij het gerust bekennen, in dit opzicht overtreffen
+zij ons, Europeanen, ver. Maar ik dwaalde af. Het was mijn voornemen om mede te deelen wat de bewondering en belangstelling
+wekt op dezen tocht. De reis, voor zoover zij door Californi&euml; gaat, kent men eenigszins uit de vorige opstellen. Heeft men
+de grens in Arizona bereikt, dan wordt alles dadelijk anders. De wegen zijn slechter onderhouden, de huizen zijn van geringer
+afmeting en zijn verfloos, er is minder water en meer stof. Ook de wetgeving is er nog ver ten achter.
+
+</p>
+<p>De bevolking is er minder gecultiveerd. Ruwheid en dronkenschap komen veelvuldig voor. Arizona is, wat oppervlakte betreft,
+ongeveer 10 maal grooter dan Nederland, doch heeft slechts eene bevolking van nog geen 150.000, terwijl Nieuw Mexico, met
+eene oppervlakte elf maal grooter, nog geen 200.000 inwoners telt. Hieronder is niet begrepen een ambulante mijnersbevolking,
+die van den eenen Staat trekt naar den anderen om te werken. Vele mijnen liggen soms <span class="pagenum">[<a id="xd0e1193" href="#xd0e1193">105</a>]</span>geruimen tijd stil, omdat er geen kapitaal voorhanden is tot voortzetting der exploitatie, of omdat de prijzen der gedolven
+mineralen tijdelijk te laag zijn of om eenige andere reden. Doch in al die gevallen staan de werklieden op straat, gewoonlijk
+met een goed gevulde beurs, want in of bij de mijnen kunnen ze niet veel verteren. Dan trekken zij eerst naar het naastbij
+gelegen stadje aan de spoorlijn en hier vinden zij gewoonlijk gelegenheid om hun verdiend loon geheel of gedeeltelijk kwijt
+te raken. In den regel zijn die arbeiders jonge ongehuwde mannen, die in de mijnen werken of in de uitgestrekte bosschen boomen
+vellen. Komen zij in de kleine spoorwegplaatsen, dan is hun eerste en eenige aanloop de <i>saloon</i>, dat is de kroeg, waar den geheelen dag wordt in- en uitgeloopen en aan de toonbank, staande, de noodige borrels worden verschalkt.
+Doch wat erger is: waar den geheelen dag de gelegenheid wordt gegeven tot dobbelen. Met roulet, de dobbelsteenen, de kaarten
+wordt openlijk gespeeld en bij onderzoek bleek mij dat in Arizona en Nieuw Mexico het dobbelen niet verboden is bij de wet,
+en voorloopig ook nog niet zal verboden worden.
+
+</p>
+<p>Er worden namelijk hooge rechten betaald voor de vergunning om een roulet of speeltafel te houden.
+
+</p>
+<p>De gemeentebesturen vinden het gemakkelijker op die wijze de kas te vullen dan door het heffen van een hoofdelijken omslag.
+Daar komt nog bij dat uit hun bedrijf groote voordeelen worden behaald door de <span class="pagenum">[<a id="xd0e1202" href="#xd0e1202">106</a>]</span>&#8220;saloon&#8221;-houders en de houders der &#8220;gambling-tables&#8221;; personen die bij de verkiezing van leden voor den gemeenteraad een beduidende
+rol spelen en er wel voor waken, dat geen raadsleden gekozen worden, die bezwaar hebben tegen dobbelspel.
+
+</p>
+<p>Wat dit laatste in sommige plaatsen allerbedenkelijkst maakt is een bepaling, dat het recht verdubbeld wordt, indien vrouwen
+in de &#8220;saloons&#8221; worden toegelaten. Ik heb een paar van die plaatsen bezocht. In hun werkpakje zaten d&aacute;&aacute;r Amerikanen, Mexicanen,
+Indianen, Chineezen hun zuur verdiend loon te verdobbelen. En precies als te Monte Carlo zat men berekeningen te maken, van
+het nummer van het draaibord waarop de prijs een volgenden keer &#8220;moest&#8221; vallen. Het ging hier natuurlijk slechts om kleine
+sommen; zilverstukken van 10 en 25 cents waren de voornaamste inzet. Maar ik zag ook een jongen Amerikaan, die drie maanden
+in de bosschen werkzaam was geweest aan den houthak en honderdvijftig dollar had bespaard, dit sommetje in twee uren tijds
+verliezen met inzetten van &eacute;&eacute;n tot vijf dollar. En welke tooneelen men daaromheen ziet in de &#8220;saloons&#8221; waar het verhoogde
+recht betaald werd om ook vrouwen te kunnen toelaten, kan men zich voorstellen, wanneer men die combinatie elders, vooral
+in Fransche badplaatsen, wel eens heeft waargenomen.
+
+</p>
+<p>Ik kan van dit onderwerp niet afstappen zonder de hoop uit te spreken, dat de centrale regeering van <span class="pagenum">[<a id="xd0e1208" href="#xd0e1208">107</a>]</span>Amerika spoedig tusschenbeide kome, om een einde te maken aan een toestand die dit groote land tot schande is.
+
+</p>
+<p>Van de gelegenheid om een Amerikaanschen zaagmolen te zien maakte ik hier gretig gebruik, omdat ik van de groote besparing
+van arbeidskrachten, en het vlug omzetten van boomen in planken zooveel had gehoord. En inderdaad, de Amerikanen verrichten
+wonderen met hun machines. De zaagmolen was aan het spoor gelegen, en de boomstammen werden uit het ver afgelegen bosch aan
+een berg-helling vervoerd per water, d.w.z. over een afstand van vele kilometers was een houten bak op stutten gemaakt, van
+ongeveer een meter breed en een halven meter diep. Een bergstroom liet men op een hoog punt in dien bak loopen en door het
+aangebrachte verval stroomde dat water vrij vlug omlaag. De boomstammen werden daarin geworpen en bereikten het eindpunt met
+een snelheid van 15 kilometer per uur. Op &eacute;&eacute;n plaats zag ik zoo&#8217;n toestel, primitief in elkaar gezet, ter lengte van 105 kilometer&#8212;de
+afstand van Amsterdam naar Arnhem&#8212;en aan het eind van den afgelegden weg werd het water aangewend voor irrigatie van den grond.
+
+
+</p>
+<p>Te Flagstaff, (Arizona) waar ik den zaagmolen bezichtigde, eindigde de kunstmatige beek, zooals ik zoo&#8217;n bak zou willen noemen,
+op tamelijk grooten afstand van de fabriek, omdat er geen verval van water meer <span class="pagenum">[<a id="xd0e1214" href="#xd0e1214">108</a>]</span>te krijgen was. De stammen, alle van dezelfde lengte&#8212;daarop worden ze reeds gemaakt bij &#8217;t vellen&#8212;werden aan het eindpunt
+op platte spoorwagens vervoerd naar de fabriek. En hier begon de bewerking. In den zaagmolen waren niet meer dan 5 mannen
+werkzaam om de boomstammen, die aan den eenen kant binnenkwamen, zoodanig te plaatsen dat zij op bepaalde dikte gezaagd worden
+en daarna als planken, gesorteerd naar breedte en lengte, op hun plaats aan den anderen kant den molen verlieten. De rest
+deden de verschillende werktuigen. In den tijd van 20 minuten zag ik 10 boomen van vier en een halven meter lang en bijna
+&eacute;&eacute;n meter middellijn in planken omzetten, dat was gemiddeld twee minuten voor iederen boom. Hoe die vijf mannen den drukken,
+inspannenden arbeid van den ochtend tot den avond kunnen volhouden is mij een raadsel. Er wordt namelijk in die fabriek 10
+uren daags gewerkt. Van 7&#8211;12 en van 1&#8211;6 en als het druk is nog van 7&#8211;9&frac12;, waarvoor dan &frac14; van het loon extra wordt betaald.
+Dus geen verhoogd loon voor de over-uren. Van pensioen, ziekengeld of uitkeering bij ongeval is geen sprake. Was er geen werk
+(tijdelijk in den winter) dan volgde onmiddellijk ontslag. Deze toestand is geen uitzondering, maar regel voor den arbeid
+in Westelijk-Amerika. Wat de loonen betreft, die waren er vrij hoog. De meesterknecht genoot vijf dollar per dag; de overigen
+de helft of iets daarboven, terwijl het leven in die <span class="pagenum">[<a id="xd0e1216" href="#xd0e1216">109</a>]</span>kleine stad niet duur kon genoemd worden. Bieden de bosschen in Arizona een rijke bron van inkomsten, nog meer is dit het
+geval met de mijnen. Onder deze munten uit de kopermijnen van Mr. <span class="smallcaps">W. A. Clark</span>, een van de Amerikaansche milliardairs. Mij werd verzekerd, dat hij alleen uit de mijnen van Arizona een jaarlijksche winst
+maakte van tien millioen dollar. En nu overtrof de productie zijner mijnen in Montana nog die van Arizona. Van eene zijde
+die geen twijfel toelaat, vernam ik dat in de gezamenlijke mijnen van dezen groot-industrieel, ruim twee derde werd voortgebracht
+van al het koper, dat jaarlijks in de wereld wordt geproduceerd. Ook hier, bij de mijnwerkers, bestaat er tusschen werkgever
+en arbeider niet de minste band. De eerste betaalt een vrij hoog loon en bemoeit zich voor &#8217;t overige met zijn werklieden
+niet. Dat dezen aan de onderneming zich niet gehecht gevoelen, spreekt van zelf. Verbetering in dezen toestand is alleen te
+verwachten van een nauwe aaneensluiting der werklieden in vakvereenigingen. Daarvan zijn velen onder hen reeds doordrongen,
+doch de meerderheid begrijpt blijkbaar nog niet, dat verbetering van eigen lot, alleen verkrijgbaar is door organisatie en
+co&ouml;peratie. Ik spreek ter loops slechts over een derde bron van rijkdom in beide staten: de vee-fokkerij. Niet op den voet
+zooals bij ons, maar uitsluitend tot het fokken van jonge stieren, die enkele jaren de prairie worden ingejaagd, d&aacute;&aacute;r hun
+voedsel zoeken om <span class="pagenum">[<a id="xd0e1221" href="#xd0e1221">110</a>]</span>dan bij honderdtallen naar de slachtbank te worden gevoerd. Hier zijn vee-fokkers, die het aantal hunner ronddwalende stieren
+bij benadering slechts kennen. Het bedraagt soms duizenden. Zij worden voor het grazen binnen zekere grenzen gehouden door
+de <i>cow-boys</i>, te paard gezeten jonge mannen, die dagen achtereen in de prairie vertoeven om afgedwaalde stieren weer op den rechten weg
+te brengen. In zijn kleurig buis en leeren broekspijpen met franjes van boven tot onder, zijn zware sporen naar Spaansch model,
+zijn grijze flambard en losjes geknoopte roode das, ziet hij er schilderachtig uit, wanneer men hem uit den spoorwagen door
+de prairie ziet rennen op ongebaande wegen, met een vaart bijna gelijk aan die van den trein. Aan den knop van &#8217;t zadel hangt
+de lazzo en ieder der beide achterzakken van zijn pantalon herbergt een revolver.
+
+</p>
+<p>In het schieten met dit laatste wapen oefent hij zich gedurende den tijd dat hij niet achter de stieren rent en de meesten
+brengen het zoover, dat zij op 40 pas afstand een mikpunt van drie centimeter middellijn nooit missen.
+
+</p>
+<p>Ruw, kortaf en twistziek, ziedaar eenige minder aangename eigenschappen van den cow-boy; daarentegen is hij ridderlijk tegenover
+vrouwen en kent zijne goedhartigheid tegenover lijdenden geen grens. Daarover zijn vele <span class="corr" id="xd0e1230" title="Bron: interressante">interessante</span> verhalen in omloop. Zoolang de whiskey nog in de kan is, valt er met den cow-boy <span class="pagenum">[<a id="xd0e1233" href="#xd0e1233">111</a>]</span>te praten; is zij in den man dan blijve men voorzichtigheidshalve op een afstand. In de genoemde landen is het geen zeldzaamheid
+dat de revolver als argumenteerende kracht wordt aangewend.
+
+</p>
+<p>Laat het sociale leven in Arizona te wenschen over, niet aldus is het gesteld met de natuur. Deze heeft hier wonderen verricht,
+zooals men ze nergens in de wereld, en z&oacute;&oacute; dicht bij elkaar, te aanschouwen krijgt.
+
+</p>
+<p>Men spoort van het station Williams in een paar uur naar de <i>grand canyon<a class="noteref" id="xd0e1241src" href="#xd0e1241">1</a> of Arizona</i> en honderd pas van het station staat men voor een afgrond, die&#8212;behalve door zijn uitgebreidheid en diepte&#8212;een wonder van
+kleurenpracht en grillige vormen te aanschouwen geeft; een pracht die geen pen in staat is te beschrijven. In de diepte stroomt
+de Colorado-rivier, doch men kan haar daarboven ternauwernood zien, daar die diepte 1800 meter bedraagt. Eerst wanneer men
+afdaalt langs een pad dat ruim 10 kilometer lang is&#8212;een weg die gewoonlijk op een paard of muilezel wordt afgelegd&#8212;krijgt
+men menig denkbeeld van deze meer dan 100 meter breede rivier en van de ontzaglijke rotsblokken die de wanden van dezen afgrond
+vormen. De schitterende kleurenpracht, telkens varieerende wanneer de zon haar licht op een ander deel der uitstekende punten
+en gedrochtelijke vormen doet schijnen, doet het oog in stille bewondering op dit ontzettend grootsche natuurtafereel staren.
+Eindelijk <span class="pagenum">[<a id="xd0e1248" href="#xd0e1248">112</a>]</span>na lang staren, zoekt het oog een grens, maar deze is niet te vinden. Althans niet in de lengte. Deze scheur in de aarde is,
+langs de rivier gemeten, driehonderdvijftig kilometer lang (meer dan 3 maal de afstand van Amsterdam naar Arnhem!) en twintig
+kilometer breed (van Amsterdam tot Haarlem). Voor zoover mij bekend, bestaat er geen ander natuurtafereel van dien aard: z&oacute;&oacute;
+groot en z&oacute;&oacute; schoon.
+
+</p>
+<p>Een ander natuurwonder van Arizona, al wordt men er niet zoo door getroffen als door den <i>grand canyon</i>, zijn de versteende bosschen. Op geringen afstand van Holbrook vindt men boomen, een geheel bosch vormende, uit v&oacute;&oacute;rhistorischen
+tijd. Zij zijn &ograve;f verglaasd, &ograve;f versteend, &ograve;f verkalkt en bieden nu, als de zon er op schijnt, een heerlijk kleureffect. Zelfs
+zuivere kristallen zijn er bij. Er zijn er ook onder die het prachtigste agaat leveren. De boomen zijn soms 70 meter lang
+en liggen half bedolven in het zand, half bloot. Sommige boomen zijn geheel gaaf gebleven met alle takken eraan, gelijkende
+op een boom van agaatsteen. V&oacute;&oacute;r eeuwen hebben wervelwinden, die het zand opzweepten en in groote massa&#8217;s verplaatsten, deze
+boomen, naar men vermoedt, bloot gelegd. Doch de boomen zelven zijn d&aacute;&aacute;r niet gegroeid. In v&oacute;&oacute;rhistorischen tijd moet de grond
+aldaar de bodem van een zee geweest zijn en werden de boomen wellicht, ontelbare eeuwen geleden, door een ontzettende natuurkracht
+ontworteld en naar de plaats gespoeld, waar <span class="pagenum">[<a id="xd0e1255" href="#xd0e1255">113</a>]</span>zij nu in zoo groot aantal gevonden worden. M.a.w., men weet er niets van hoe die boomen d&aacute;&aacute;r zijn gekomen en op welke wijze
+zij de versteende en verglaasde lichamen zijn geworden, die nu met hun kleurenpracht ons oog bekooren.
+
+</p>
+<p>Een ander wonder, op grooter afstand van de spoor doch door een heerlijke natuur per rijtuig in &eacute;&eacute;n dag te bereiken is de
+<i>natuurlijke</i> brug, waardoor de beide zijden van een bergkloof, 165 meter wijd (zonder rustpunt) ruim 200 meter boven een vervaarlijken
+bergstroom, verbonden worden.
+
+</p>
+<p>Maar wat zeker voor velen het meest interessante van de reis is, het zijn de <span class="corr" id="xd0e1264" title="Bron: cliffdwellings">cliff-dwellings</span>, woningen van een menschenras dat sedert lang van het aardrijk is verdwenen en van wier vroeger bestaan slechts zeer zeldzaam
+de sporen worden gevonden. Er zijn namelijk enkele skeletten opgedolven, waaruit blijkt dat het een klein soort menschen moet
+geweest zijn. Wat evenwel zeer opmerkelijk is, dat is dat hun wijze van behandeling der lijken geheel overeenkwam met die
+der oude Egyptenaren. De gevonden skeletten waren geheel omwikkeld door windselen van grof linnen.
+
+</p>
+<p>De woningen dezer menschen zijn op sommige plaatsen in de rotsen nog gaaf aanwezig. Ze zijn gebouwd in overhangende rotsspleten,
+een paar honderd meter of meer boven den beganen weg, soms boven steile afgronden. De bewoners hebben waarschijnlijk indertijd
+hun woning van boven af bereikt maar moeten <span class="pagenum">[<a id="xd0e1269" href="#xd0e1269">114</a>]</span>daarvoor een talent van klimmen en klauteren bezeten hebben, zooals bij tegenwoordig levende menschen niet wordt gevonden.
+En d&aacute;&aacute;r, in de nabijheid dezer v&oacute;&oacute;r-historische woningen, vindt men nu nog oude stammen van Indianen wonen, heele dorpen met
+eigen wetgeving en eigen bestuur, vast houdende aan traditi&euml;n, door vele eeuwen heen tot hen gekomen.
+
+</p>
+<p>Die stammen zijn aan het uitsterven, en zullen waarschijnlijk over weinige eeuwen verdwenen zijn, evenals de cliff-bewoners
+van weleer. Niet weken maar maanden zou men in dit merkwaardig deel van Amerika willen vertoeven, om de wonderen der natuur
+gade te slaan en in het verleden trachten door te dringen door bestudeering, van wat daar nu nog gevonden wordt.
+
+</p>
+<p>Hoe geheel anders wordt de omgeving als de trein ons brengt in Chicago, met zijn twee millioen inwoners, saamgesteld uit de
+emigranten van bijna alle nati&euml;n der wereld.
+
+</p>
+<p>Hier vindt men, als in Londen, den grootsten rijkdom naast de diepste armoede. Hier worden zaken gedaan, niet anders dan zaken.
+De concurrentie heeft de grootst mogelijke inspanning gevorderd, zelfs van de meest energieken onder deze business-men. Met
+&#8217;t gevolg dat allen voortrennen in zenuwachtige haast, uit vrees van achterhaald te worden door iemand, die nog vlugger, nog
+intenser weet zaken te doen. Welke reusachtige ondernemingen aan dit inspannend werken het aanzijn danken, kon ik ervaren
+bij een <span class="pagenum">[<a id="xd0e1277" href="#xd0e1277">115</a>]</span>bezoek aan de slachtplaats van <span class="smallcaps">Armour &amp; Co.</span>, een naam over de geheele wereld bekend door de &#8220;<span lang="en">corned beef</span>&#8221; en de &#8220;<span lang="en">smoked tongue</span>&#8221;. Men kan zich moeilijk den omvang dezer slachtersaffaire voorstellen. Er worden in den drukken tijd <i>dagelijks</i> tienduizend varkens geslacht, vijf en twintig honderd koeien en tienduizend schapen. De concurrentie gedoogt niet dat een
+der onderdeelen, voor de uitoefening dezer zaak, door anderen wordt uitgeoefend. De firma doet alles zelf. Voor het maken
+der blikken, waarin het vleesch of het extract wordt verzonden, is een groote fabriek opgericht, waar 200 man werkzaam is.
+Voor de boeken, etiquetten, aanplakbiljetten en het overige benoodigde drukwerk is een drukkerij met de nieuwste machines,
+waar 150 man werk vinden. Om ijs te maken (voor de koelkamers), zijn machines aan &#8217;t werk, die 2000 ton ijs per dag afleveren.
+Voor opwekking van stroom zijn machines van 4800 paardenkrachten aanwezig. Een groote fabriek is er voor het maken van been-zwart.
+Een andere voor de bereiding van het haar der varkens. Weer een andere voor het maken van lijm. Een zeepfabriek, een knoopen-
+en kammenfabriek (<span class="corr" id="xd0e1291" title="Bron: va">van</span> den horens en hoeven der koeien). Toen ik ten slotte vroeg hoeveel menschen hier werkzaam waren, vernam ik dat dit over de
+tienduizend bedroeg. Niet minder dan 83 telegrafisten zijn in dienst der firma en doen niet anders dan telegrammen ontvangen
+en verzenden voor dit huis. Een der chefs van de firma gaf mij als zijne <span class="pagenum">[<a id="xd0e1294" href="#xd0e1294">116</a>]</span>meening te kennen, dat de concurrentie, nog meer dan op dit oogenblik het geval is, tot centralisatie in de bedrijven zal
+leiden en wel het meest wegens de dringende behoefte aan afzet der producten buiten Amerika. Door de beste (nieuwste) machines
+steeds aan te schaffen en alle bij de onderneming betrokken bedrijven onder &eacute;&eacute;n beheer te brengen, konden volgens hem de Amerikanen
+op den duur tegen Duitschland en Engeland de concurrentie gemakkelijk volhouden. De belangrijke besparing in productie-kosten
+zou hen daartoe in staat stellen. Op mijn vraag, in welke verhouding hij zich voorstelde dat de werklieden zijner fabrieken
+op den duur tot de firma als werkgeefster zouden komen, was zijn antwoord erg onzeker. Hij was een voorstander van hooge loonen
+voor geschoolden arbeid; van een aandeel in de voordeelen der zaak wilde hij absoluut niets weten. Hij ontkende dat de werkman,
+hoe goed ook zijn vak verstaande, iets hoegenaamd bijdroeg tot het welslagen der onderneming. Alleen zij die leiding weten
+te geven, niet degenen die leiding noodig hadden, kunnen aanspraak maken op een aandeel in de behaalde voordeelen.
+
+</p>
+<p>De skilled laborers ontvingen een loon van 4 tot 4&frac12; dollar per dag. De unskilled $&nbsp;1.75.
+
+</p>
+<p>Over de laatsten was hij slecht te spreken. Zij waren het die niet wilden werken, tenzij de werkgever een arbeid-overeenkomst
+met hen afsloot. De werkgevers echter wilden van onderhandelingen met menschen, <span class="pagenum">[<a id="xd0e1300" href="#xd0e1300">117</a>]</span>die geen enkel vak verstaan, niets weten. De geschoolde arbeiders staakten alleen uit sympathie met de niet-geschoolden en
+het gevolg is geweest dit voorjaar, een maanden-lange staking, die ten slotte door de werklieden is verloren. Door die staking
+is bij de patroons, zoowel als bij de werklieden heel wat kwaad bloed gezet. Het is duidelijk dat er niet veel noodig is,
+om de vlam, die thans nog verre van uitgedoofd is, opnieuw te doen uitslaan!
+
+</p>
+<p>Een sterke uiting van zenuwachtige inspanning bij het zaken doen, zag ik op de graan-beurs; zeker de grootste der wereld wat
+den omzet aangaat.
+
+</p>
+<p>In &eacute;&eacute;n jaar wordt te Chicago drie en een half millioen lasten tarwe (meel in tarwe omgezet) aangevoerd. De elevators te Chicago
+kunnen een half millioen lasten graan bergen. En welke reusachtige hoeveelheden dagelijks worden omgezet op speculatie, valt
+natuurlijk niet te schatten. De geheele wereld speculeert te Chicago. Onder oorverdoovend geschreeuw en door het geven van
+teekenen met de hand en de vingers, worden in &eacute;&eacute;n minuut soms duizenden lasten verhandeld. Hoe de drie honderd makelaars in
+tarwe die hier de orders tot koop en verkoop uitvoeren, wijs worden uit elkanders gegil en handgebaar, is voor een buitenstander
+niet te begrijpen. En toch, zoo verzekerde mij een man van &#8217;t vak, komen geschillen hoogst zelden voor.
+
+</p>
+<p>Toen ik weinige dagen daarna langs den Hudson-rivier <span class="pagenum">[<a id="xd0e1308" href="#xd0e1308">118</a>]</span>spoorde en bedacht dat slechts 3 eeuwen geleden (1609) Hudson in dienst der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie die groote
+rivier met haar prachtige oevers ontdekte, raakte ik onwillekeurig aan &#8217;t mijmeren over het verleden en het heden van dit
+land en van het onze. Het kleine Nederland, destijds het ondernemendste, het energiekste volk der aarde... en in Amerika,
+althans in de noordelijke Staten, toen nog geen wit mensch te bekennen.
+
+</p>
+<p>En nu, na 300 jaren?
+
+
+</p>
+<p class="alignright"><span class="smallcaps">C. V. Gerritsen.</span>
+
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1316" href="#xd0e1316">119</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href="#xd0e1241src" id="xd0e1241">1</a></span> Van het Spaansche woord <span class="corr" id="xd0e1243" title="Bron: canon">ca&ntilde;on</span> = bergkloof.
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">De vrouwen van Amerika<a class="noteref" id="xd0e1320src" href="#xd0e1320">1</a>.
+</h2>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-m.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-m.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">M</span>et het vermoeden in Amerika alles anders te zullen vinden dan in Europa en er vooral een geheel ander, hooger ontwikkeld,
+meer begaafd, minder bekrompen soort vrouwen te zullen aantreffen, zette ik mijn voet op Amerikaanschen bodem. Thans na een
+6 weken verblijf, waarin ik de gelegenheid had met vrouwen uit alle kringen en uit verschillende Staten in aanraking te komen,
+wil ik voor de lezers van het <i>Maandblad</i> mijn indrukken wedergeven. Ik ben natuurlijk volstrekt niet overtuigd, dat deze indrukken niet na een langer verblijf alhier
+gewijzigd zullen worden, maar ik meen de leden van &#8220;Vrouwenkiesrecht&#8221; en de lezers van het <i>Maandblad</i> geen ondienst te doen, mijn eerste indrukken vast te boekstaven.
+
+</p>
+<p>Laat mij dan beginnen met te constateeren, dat ik de eerste weken in New-York en Boston in dit opzicht geheel teleurgesteld
+was. De enkele pioniers in de vrouwenbeweging, die ik ontmoette, stonden zoo hoog <span class="pagenum">[<a id="xd0e1336" href="#xd0e1336">121</a>]</span>boven het gros der vrouwen, dat ik het gevoel kreeg, in de eerste halve eeuw zal hier van overbrugging dier klove geen sprake
+zijn. Verbeeldt U, lezers, dat ik den eersten Zondag in een damesgezelschap in New-York was, waar men den naam van <span class="smallcaps">Susan Anthony</span> zelfs niet kende en waar Mrs. <span class="smallcaps">Carrie Chapman Catt</span> als een &#8220;<span lang="en">ridiculous woman who speaks at public meetings</span>&#8221;<a class="noteref" id="xd0e1347src" href="#xd0e1347">2</a> bekend stond.
+
+</p>
+<p>Dit waren de echte &#8220;Society women&#8221;, vrouwen die in de groote wereld van New-York den toon mede aangeven; die haar tijd besteden
+met zich eenige keeren daags in andere toiletten te steken; nooit ongedecolleteerd aan tafel verschijnen, zelfs al zijn zij
+zonder gasten; die de kerk elken Zondag bezoeken, doch met geen ander oogmerk als dat waarmede zij naar opera of ander publieke
+gelegenheid gaan, in hoofdzaak om te zien en gezien te worden; die haar kinderen laten opvoeden door dienstboden en ze niet
+meer dan een of twee keer daags zien; in &#8217;t kort met een klasse van vrouwen, waarvan Amerika helaas een al te groot aantal
+bezit, vrouwen wier ouders gemakkelijk en snel rijk zijn geworden, van welken rijkdom de kinderen nu goeden sier maken. Van
+ontwikkeling, ware beschaving, fijn gevoel is bij haar geen sprake. Zij hebben veel gereisd en weten daardoor van het een
+en ander mede te praten. Zij lezen een courant en zijn daardoor op de hoogte van de sensationeele berichten, maar dieper <span class="pagenum">[<a id="xd0e1352" href="#xd0e1352">122</a>]</span>gaat hun kennis niet, meer belangstelling kan men bij hen niet wekken. Natuurlijk zijn deze vrouwen tegen vrouwenkiesrecht,
+waarover zij evenwel nooit nagedacht hebben, evenmin als over eenig ander ernstig onderwerp, en toen ik haar naar de reden
+vroeg, was het antwoord, dat zij tevreden waren met wat zij hadden. Van plichten tegenover de maatschappij, plichten tegenover
+de vrouwen, die minder financieel bevoorrecht zijn dan zij, hebben zij geen begrip.
+
+</p>
+<p>Reeds spoedig kwam ik in aanraking met een geheel ander soort vrouwen, vrouwen die men het best onder den naam &#8220;zwoegsters&#8221;
+kan samenvatten. Het waren de vrouwen en meisjes die in winkels, in kantoren, in telefoonbureaux, in ateliers enz. haar brood
+verdienen. Hieronder hoopte ik de vrouwen te vinden, die het leven ernstig opvatten, die een ideaal bezitten en daarnaar flink
+en energiek streven. Ja, dezulken waren er onder; flinke moedige strijdsters voor billijkheid en recht; vrouwen die na haar
+dagtaak elk vrij oogenblik besteden om haar vakgenooten te organiseeren, haar te ontwikkelen en haar levensstandaard te verhoogen.
+Maar die vrouwen kon men er bijna uitpikken, want moe en overspannen zagen zij er uit en van allen hoorde ik de verzuchting,
+dat het zoo&#8217;n hard werk was de vrouwenvakgenooten tot organisatie te brengen. Het was net als bij ons. De meeste meisjes werken
+tot zij een man vinden, en al werkende zoeken zij ijverig. Alles wat haar met <span class="pagenum">[<a id="xd0e1356" href="#xd0e1356">123</a>]</span>mannen in aanraking kan brengen wekt haar belangstelling, daarbuiten zoo goed als niets. Toen ik vroeg, hoe het dan komt,
+dat zooveel gehuwde vrouwen in alle werkinrichtingen gevonden worden, kreeg ik tot antwoord, dat dit een natuurlijk gevolg
+was van het werken v&oacute;&oacute;r het huwelijk. Wanneer de vrouwen eenmaal gewend zijn op eenigszins royale wijze, (de loonen zijn hier
+hoog) in eigen onderhoud te voorzien, dan valt het deerlijk af, wanneer zij na de wittebroodsweken ontwaren, dat manlief niet
+geneigd is, ook dikwijls niet in staat is, op diezelfde royale wijze aan de wenschen van vrouwlief te gemoet te komen. Het
+is dan dat zeer velen naast haar huiselijke plichten haar beroepstaak weder opvatten, maar door die dubbele taak zich te veel
+op de schouders laden, om ook nog belangstelling te kunnen hebben voor het maatschappelijk leven. Worden dezulken ook soms
+lid van de vakorganisatie, dan geschiedt dit met geen ander oogmerk dan daardoor persoonlijk voordeel te behalen. Van een
+hoogere levensopvatting meestal geen sprake.
+
+</p>
+<p>Dezelfde indrukken kreeg ik van de fabriekarbeidsters. Wel bestaan er voor al deze categori&euml;n vrouwen vakvereenigingen, clubs
+en tehuizen, maar de vrouwen, die aan het hoofd dier vereenigingen staan en waarvan ik verscheiden sprak, verzekerden mij,
+dat zij allen financieel gesteund worden en moeten worden door de, laat mij ze noemen &#8220;bourgeoisvrouwen&#8221;, wilden zij niet
+ten onder gaan.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1360" href="#xd0e1360">124</a>]</span></p>
+<p>Als oorzaak van deze lakschheid der &#8220;zwoegsters&#8221; gaven de leidsters mij bijna allen op, dat men de vrouwen die weinige belangstelling
+in hare organisaties niet al te euvel kan duiden, want de organisaties staan te machteloos, zij kunnen den leden te weinig
+voordeel aanbieden. De mannen met hun kiesrecht kunnen van de volksvertegenwoordigers alles gedaan krijgen wat zij verlangen,
+zoodra hun organisatie maar krachtig optreedt en scherp omlijnde eischen stelt. De weinige vrouwen die georganiseerd zijn,
+zijn dan ook allen warme voorstandsters van vrouwenkiesrecht en verwachten daarvan, mijns inziens terecht, alles goeds.
+
+</p>
+<p>En toch&#8212;Amerika biedt een groote verscheidenheid van vrouwen! Naast die weerzinwekkende, nietsdoende, alleen-voor-pleizier-maken-levende
+vrouwen uit de hooge kringen, vindt men er vrouwen van gering tot aanzienlijk&#8212;zelfs uit de hoogste kringen&#8212;die haar geheele
+leven wijden aan het maatschappelijk welzijn. In alle besturen van vereenigingen, die zulke doeleinden nastreven, kan men
+zeker zijn eenige vrouwennamen te vinden, die daarbij niet als uithangbord dienst doen, zooals in vele besturen van vereenigingen
+bij ons te lande, maar waarvan de draagsters een werkzaam aandeel nemen aan het te verrichten werk en in zoo&#8217;n bestuur dikwijls
+een overwegenden invloed uitoefenen.
+
+</p>
+<p>In alle mogelijke zaken, beroepen en bedrijven trof ik vrouwen, die daarin soms de hoogste posities bekleeden; <span class="pagenum">[<a id="xd0e1367" href="#xd0e1367">125</a>]</span>aan het hoofd van een school voor jongens en meisjes van 16 tot 19 &agrave; 20 jaar stond een vrouw, terwijl de leerkrachten uit
+mannen en vrouwen bestonden; vrouwen overal aan den arbeid tusschen de mannen en soms als hun superieuren; allen vrouwen,
+die op waardige en bekwame wijze haar taak vervullen.
+
+</p>
+<p>Dieper ziende en verder reizende door Amerika kwam ik dan ook tot het besef: Ja, de Amerikaansche vrouwen, als een geheel
+genomen, zijn ons een geslacht, misschien wel eenige geslachten vooruit. Overal waar wij ons nog een plaats moeten veroveren,
+hebben zij reeds vasten voet.
+
+</p>
+<p>Hoe is dit te verklaren? vroeg ik een zeer begaafde, algemeen ontwikkelde vrouw, die in het bestuur van een groote nationale
+vereeniging, ten doel hebbende kapitaal en arbeid op voet van vrede te houden, een post van vertrouwen inneemt. Hoe konden,
+bij zooveel lakschheid onder vele vrouwen, de ernstige werksters zulke posities veroveren; hoe hebben de vrouwen in Amerika
+het aangelegd, dat men haar de hoogste posten toevertrouwt?
+
+</p>
+<p>Het antwoord op deze vraag kwam hierop neder, dat men in Amerika voor alle soort arbeid, voor alle ambten en betrekkingen
+nog steeds menschen tekort komt; dat men neemt die men krijgen kan en dat de meeste werkgevers reeds lang hebben ingezien,
+dat het voordeeliger voor hen is een bekwame vrouw dan een onbekwame man aan te stellen, of soms voor het <span class="pagenum">[<a id="xd0e1375" href="#xd0e1375">126</a>]</span>werk in &#8217;t geheel geen man konden vinden en dan wel genoodzaakt waren een vrouw te nemen. Op die wijze kwamen vele vrouwen
+in het werk en kregen daardoor gelegenheid te toonen, dat zij tot dat steeds veronderstelde <i>mannen</i>werk volkomen in staat waren. De vrouwen in Amerika hebben nu reeds gelegenheid gehad zoovele vooroordeelen tegen maatschappelijk
+vrouwenwerk te overwinnen, dat zij niet behoeven te vreezen, ook al wordt de bevolking van Amerika nog zoo groot, ooit weder
+uit hunne positie verdrongen te zullen worden. Door den nood werd men gedwongen vrouwen aan het werk te zetten, en nu hebben
+de vrouwen gelegenheid gehad te toonen, waartoe zij in staat zijn.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1380" href="#xd0e1380">128</a>]</span></p>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href="#xd0e1320src" id="xd0e1320">1</a></span> Dit artikel verscheen in het <i>Maandblad voor Vrouwenkiesrecht</i> van 15 Nov. 1904.
+</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" href="#xd0e1347src" id="xd0e1347">2</a></span> Een dwaze vrouw, die op openbare vergaderingen spreekt.
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">Verbeterhuizen in Amerika.</h2>
+<h2 lang="en" class="normal">(Reformatories.)</h2>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-s.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-s.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">S</span>chrijvende over Reformatories, dien ik, voor den oningewijden lezer, eerst met een enkel woord uiteen te zetten, wat men hier
+onder deze instellingen verstaat. In &#8217;t kort zou ik een Reformatory aldus kunnen omschrijven: van een gevangenis een verbeterhuis
+maken, waarin de veroordeelde, gedurende zijn verblijf, tot een beter mensch hervormd wordt.
+
+</p>
+<p>Sprekende over Reformatories in Amerika, moet men wel in het oog houden, dat Amerika uit een groot aantal Staten bestaat,
+die verschillende wetten en derhalve ook verschillende strafwetten hebben en dat in vele Staten de gevangenissen op dit moment
+nog veel te wenschen overlaten. De in ons land meest bekende Amerikaansche Reformatory, is die in Elmira, waarvan Mr. <span class="smallcaps">Z. R. Brockway</span> de stichter en langen tijd de superintendent was. Elmira ligt in den Staat New-York; het werk van <span class="smallcaps">Brockway</span> was een zoodanig succes, dat de Staat New-York besloot langzamerhand alle gevangenissen naar dit systeem te hervormen. Deze
+hervorming kost evenwel tijd en geld, zoodat <span class="pagenum">[<a id="xd0e1396" href="#xd0e1396">129</a>]</span>op dit moment wel reeds eenige andere Reformatories op kleine schaal zijn tot stand gebracht, maar Elmira nog steeds overbevolkt
+is en vele veroordeelden in gewone gevangenissen moeten worden ondergebracht, die in een Reformatory tehuis behooren. Elmira
+is een Reformatory voor mannelijke veroordeelden.
+
+</p>
+<p>De aan den Staat New-York grenzende Staat Massachusetts heeft de lessen van <span class="smallcaps">Brockway</span>, die hij herhaaldelijk in woord en schrift uitte, zoozeer ter harte genomen, dat de regeering onmiddellijk is begonnen de
+Reformatories aldaar in te voeren. Met zekere mate van vrijheid werd het de superintendenten der gevangenissen toegestaan,
+die verbeteringen in hunne instellingen in te voeren, die zij in het belang der veroordeelden, en daarmede in het belang van
+Staat en Maatschappij, noodig oordeelden. Deze hervormingen zijn in geen enkele gevangenis alle opeens tot stand gebracht,
+maar door onophoudelijke voorlichting van den een aan den ander, door telkens nieuwe methoden te probeeren en de resultaten
+nauwkeurig gade te slaan, is langzamerhand in enkele Reformatories een soort van volmaaktheid bereikt, waardoor de Staat Massachusetts,
+zelfs in Amerika, het hoogste standpunt inneemt met betrekking tot de behandeling van zijn veroordeelden. Massachusetts heeft
+in de laatste jaren in dit opzicht zelfs den New-York-Staat overtroffen.
+
+</p>
+<p>De beste in Massachusetts bestaande Reformatory <span class="pagenum">[<a id="xd0e1405" href="#xd0e1405">130</a>]</span>is die voor vrouwen in Sherborn, die, hoewel geheel verschillende van Elmira, toch voor deze in geen enkel opzicht onderdoet.
+
+
+</p>
+<p>Het is van deze instelling, de Reformatory voor vrouwen in Sherborn, dat ik het een en ander wil vertellen.
+
+</p>
+<p>Voorzien van een introductie van Mr. <span class="smallcaps">Samuel Barrows</span>, het hoofd der afdeeling, belast met het toezicht op de gevangenissen, begaf ik mij per electrische tram van Boston naar
+South Farmingham, ruim een uur trammende door een mooie, welvarende streek, en kwam van daar, na een wandeling van ongeveer
+20 minuten, voor een aan den weg gelegen mooi, groot gebouw, wat in niets op een gevangenis gelijkt, doch veel meer door zijn
+vorm en grootheid, aan een uitgebreid ziekenhuis doet denken. Men had mij dat gebouw als de Sherborn Reformatory aangewezen,
+en daarom trad ik over de groote oprijlaan naar binnen. Rondom bloemen, planten, schaduwrijke boomen. Vergiste ik mij niet,
+bevond ik mij niet voor een private woning, waaraan een of andere werkinrichting of kostschool verbonden was? Terwijl ik nog
+in twijfel stond of ik wel verder zou gaan, kwam een jonge dame uit het huis naar mij toe en vroeg mij naar mijn wenschen.
+Op haar bevestiging, dat ik mij werkelijk bevond op de plaats die ik zocht, begeleidde zij mij naar de superintendente (die
+ik in het vervolg gemakshalve directrice zal noemen), aan <span class="pagenum">[<a id="xd0e1414" href="#xd0e1414">131</a>]</span>wie ik mijn brief van introductie overhandigde. Het jonge meisje was de klerk van de gevangenis, die, boven en behalve al
+het administratieve werk, ook belast is met het toezicht houden op de in- en uitgaande personen van het gebouw.
+
+</p>
+<p>De directrice, mevr. <span class="smallcaps">Morton</span>, die reeds 23 jaar aan deze instelling verbonden is, ontving mij allervriendelijkst en hoewel het Zaterdag, een zeer drukke
+dag was, stelde zij zich toch onmiddellijk beschikbaar mij alles te laten zien en alle inlichtingen te verschaffen die ik
+wenschte. Het was ongeveer elf uur en nadat zij mij eerst zoo uitvoerig mogelijk met de wording van deze instelling op de
+hoogte had gebracht, de sedert 1878 onder mevr. <span class="smallcaps">Atkinson</span> begonnen en steeds vermeerderde verbeteringen opgesomd, vele door mij opgeteekende vragen had beantwoord, begaven wij ons
+naar de keuken, waar 10 &agrave; 12 vrouwen, onder toezicht van een ongeveer 35-jarige dame, bezig waren het eten voor dien middag
+te koken. Die dame was een matron (opzichteres zal ik haar noemen), de eenige, die over deze vrouwen het toezicht hield en
+onder wier leiding deze vrouwen gedurende de week keukendienst hadden. In niets deden deze vrouwen aan gevangenen denken.
+Gekleed in een blauw en wit geruite katoenen japon, met witte boezelaar, het haar netjes gekapt, zonder muts of andere hoofdbedekking,
+zagen zij er beter en netter gekleed uit, dan velen onzer dienstboden of werkvrouwen. Op mijn opmerking, tot een dezer <span class="pagenum">[<a id="xd0e1424" href="#xd0e1424">132</a>]</span>vrouwen gericht, dat ik het in de keuken zoo warm vond, kreeg ik open, doch beleefd tot antwoord, dat dit was omdat ik van
+buiten kwam; als men er den geheelen morgen gewerkt had, merkte men het niet meer. Ook tot de directrice werd door de veroordeelden
+open en rond het woord gevoerd; geen onderdanige vriendelijkheid, geen kruipende beleefdheid; met denzelfden toon van beleefdheid,
+waarin zij werden toegesproken werd door haar geantwoord.
+
+</p>
+<p>Van de keuken begaven wij ons naar de eetzalen, omdat het etensuur weldra zou aanbreken. Onderwijl wij daarop wachten, zal
+ik even vertellen dat de gevangenen in 3 klassen of groepen verdeeld zijn, waarvan de 1e klasse de hoogste is, daarop volgt
+dan tweede en derde klasse.
+
+</p>
+<p>De in de derde klasse vertoevenden moeten het eten in haar kamertjes afzonderlijk gebruiken, die in de tweede klasse, alsook
+die in de eerste, eten met haar klassegenooten.
+
+</p>
+<p>In de eetzaal van de tweede klasse stonden twee lange, helder geboende tafels, aan beide zijden lange rijen stoelen. Op iedere
+plaats stond een bord en er lagen een mes, vork en een plak wittebrood naast. Tusschen elke twee zitplaatsen stond een zoutvaatje
+en een peperbusje op tafel.
+
+</p>
+<p>De heldere vloeren, de hagelwitte muren vol mooie humane spreuken, de electrische lampen, gaven een vriendelijk aanzien. Door
+een paar vrouwen, die helderwitte <span class="pagenum">[<a id="xd0e1434" href="#xd0e1434">133</a>]</span>mouwen over de japonmouwen droegen, werd het eten opgediend. Een in het wit gekleede opzichteres hield hier toezicht. Naast
+elk bord werd een kom bruine boonensoep geplaatst, en op elk bord werd een stuk gekookt ossevleesch, ter grootte van een ons
+ongeveer, en daarbij eenige aardappelen, gelegd. Een glas water voor elke aanzittende voltooide het menu.
+
+</p>
+<p>In de eerste klasse hetzelfde eten, dezelfde helderheid, zindelijkheid, orde, netheid. Hier waren echter de lange tafels met
+een lang wit tafelkleed gedekt en prijkten eenige schilderijen aan de muren.
+
+</p>
+<p>De gevangenen kwamen uit de verschillende werkzalen achter elkaar binnenloopen, velen met een boek onder den arm. Ik dacht
+dat het een bijbel was, doch de directrice deelde mij mede dat het leesboeken waren, die de vrouwen uit de bibliotheek der
+gevangenis hadden. Zij kregen een half uur om te eten, en nu gebruikten velen den tijd dien zij over hadden om te lezen, hetgeen
+geoorloofd was.
+
+</p>
+<p>Het eten begon met een gezamenlijk gebed, waarin de opzichteres voorging.
+
+</p>
+<p>Voor ik verder ga wil ik eerst wat meer van de klassificeering mededeelen, omdat ik in het vervolg herhaaldelijk van klasse
+1 of 2 zal moeten spreken.
+
+</p>
+<p>In de Reformatory in Sherborn worden alleen geplaatst veroordeelden tot een jaar of langer. Een heel enkelen keer komt er
+een vrouw, die voor korter tijd veroordeeld is. Er was nu &eacute;&eacute;n, die tot 6 maanden <span class="pagenum">[<a id="xd0e1446" href="#xd0e1446">134</a>]</span>straf veroordeeld was. Ook de levenslang veroordeelden komen er in den regel niet, doch ook daarvan was er nu &eacute;&eacute;n aanwezig.
+
+
+</p>
+<p>De nieuwe wet op de gevangenissen in Massachusetts dateert van 1 Juli 1903 en het tegenwoordig gevolgde systeem in de Reformatory
+in Sherborn is daarmede in overeenstemming gebracht.
+
+</p>
+<p>Zoodra een vrouw in de gevangenis komt gaat zij naar een badkamer. Op een groot uitgespreid laken wordt zij ontkleed en krijgt
+daarna een lauwwarm bad. Haar kleederen worden in het laken geknoopt en in den onmiddellijk daaraan grenzenden desinfectie-oven
+gedesinfecteerd, daarna gereinigd, en als zij het bewaren waard zijn, netjes bewaard.
+
+</p>
+<p>Uit het bad, waarin ook het haar goed gewasschen is, wordt zij in een der observatiekamertjes gebracht en den volgenden morgen
+door Dr. <span class="smallcaps">Frances Potter</span>, de vrouwelijke arts der inrichting, geheel onderzocht, gewogen en volgens het systeem <span class="smallcaps">Bertillon</span> gemeten. Bij eenigen twijfel aan de volmaakte lichamelijke of geestelijke gezondheid houdt Dr. <span class="smallcaps">Potter</span> haar zoolang in observatie tot zij zekerheid heeft.
+
+</p>
+<p>Gedurende den observatietijd zijn de veroordeelden geheel geisoleerd en worden alleen door de directrice, de dokter en een
+verpleegster bezocht. Zij liggen in een ruim, luchtig en licht kamertje, op een goed gematrast en met dekens voorzien bed.
+Zij krijgen d&agrave;t voedsel, wat de dokter voorschrijft.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1465" href="#xd0e1465">135</a>]</span></p>
+<p>Zoodra de observatietijd is afgeloopen, die meestal niet langer dan een of twee dagen duurt, wordt de veroordeelde door de
+directrice naar een der werkkamers gezonden. De directrice houdt daarbij steeds het belang van de veroordeelde in &#8217;t oog,
+door haar in te deelen bij het werk, waarvoor zij de meeste geschiktheid bezit, of waarvan zij in haar volgend leven het meest
+nut kan trekken.
+
+</p>
+<p>Eigenlijk moet elke veroordeelde beginnen met in klasse III te worden ingedeeld, om dan langzamerhand door goed gedrag naar
+klasse II en daarna naar klasse I te verhuizen.
+
+</p>
+<p>Uit een paedagogisch oogpunt begint mevr. <span class="smallcaps">Morton</span> echter anders. Zij spreekt de veroordeelde toe, brengt haar met de orde en regels van het huis op de hoogte en vertelt haar,
+dat zij in klasse III, de laagste klasse, moet beginnen, dat zij daar geheel geisoleerd is, niet mag eten en werken met de
+anderen en niet naar de kerk of de lezingen mag gaan. Dat de directrice evenwel gelooft en vertrouwt dat zij daarvoor te goed
+is, dat zij haar daarom onmiddellijk in de tweede klasse zal plaatsen en hoopt, dat zij het in haar gestelde vertrouwen niet
+zal beschamen. Bij de minste overtreding van de orde of de regels van het huis, bij gebrek aan vlijt in het verrichten van
+haar taak, zal zij echter naar de derde klasse moeten verhuizen.
+
+</p>
+<p>Op het oogenblik dat ik de inrichting bezocht was er van de 214 veroordeelden geen &eacute;&eacute;n in de derde <span class="pagenum">[<a id="xd0e1477" href="#xd0e1477">136</a>]</span>klasse; alle kamertjes stonden er open en leeg.
+
+</p>
+<p>In de tweede klasse zijn de meeste vrouwen. Daar beginnen zij allen, en sommigen komen er niet uit. Om tot de 1e klasse op
+te klimmen moeten zij gedurende 6 maanden geen reden tot klagen geven en alle punten voor goed gedrag en betoonde vlijt, tien
+elke week, behaald hebben. Hebben zij aldus geen reden tot &eacute;&eacute;n klacht gegeven, dan gaan zij naar de 1e, de hoogste klasse,
+over.
+
+</p>
+<p>De kleeding in de tweede klasse verschilt voor een oppervlakkig beschouwer niet van de eerste. Toch is er eenig verschil.
+De ruitjes van de japon zijn bij de 2e klasse vrouwen dubbelgeblokt, bij die van de 1e klasse 4 maal geblokt.
+
+</p>
+<p>De kleur, blauw en wit, de vorm van kleed, de qualiteit van katoen gelijk. Toch is het een heel feest als een vierblokjes-kleed
+wordt aangetrokken, en met eenige trots loopen velen er de eerste dagen mede rond.
+
+</p>
+<p>Eenmaal in de 1e klasse aangeland, dan hebben zij door goed gedrag en vlijt het aantal punten te behalen wat noodig is om
+uit de gevangenis op parool ontslagen te worden. Dit hangt echter niet alleen van de directrice af. De directrice kan alleen,
+na 8 maanden goed gedrag van de veroordeelde, haar voordragen voor ontslag. Het hangt dan van den aard van haar misdrijf af
+of zij ontslagen zal worden. Heeft zij een misdaad bedreven, waarvoor zij tot meer dan 5 jaar <span class="pagenum">[<a id="xd0e1487" href="#xd0e1487">137</a>]</span>veroordeeld is, dan wordt zij niet ontslagen; in elk ander geval wordt zij op voordracht van de directrice na 8 of 10 maanden
+ontslagen, doch blijft gedurende haar verderen straftijd onder politie-toezicht.
+
+</p>
+<p><i>Dit politie-toezicht over vrouwen wordt door vrouwen uitgeoefend.</i> Overtreedt zij nu gedurenden dien tijd opnieuw de wet, dan ontvangt zij niet alleen een nieuwe veroordeeling, doch heeft
+bovendien nog uit te zitten den tijd dien zij van haar vorige straf nog te goed had. In de gevangenis teruggekeerd wordt zij
+dan in de 3e klasse geplaatst en blijft daar langen tijd.
+
+</p>
+<p>De kamertjes van de 1e en 2e klasse zijn allen luchtige, vierkante vertrekken, waarin door een groot openslaand venster lucht
+en zonlicht ruimschoots kan binnenstralen. Alle kamers zien op bosch of tuin of bouwland uit.
+
+</p>
+<p>In elke kamer staat een net ijzeren ledikant met een goed bed, witte wollen dekens, lakens en kussensloop hagelwit, en in
+de 1e klasse een wit, in de 2e klasse een rood en wit gestreepte sprei over het bed. Verder een stoel, een tafeltje met twee
+verdiepingen, een ijzeren waschtafeltje, waarop een bak water, een ge&euml;mailleerde waterbeker, een zeepbakje met zeep, een tandeborstel
+en daarnaast een handdoekrekje met handdoek. Daarboven hangt een spiegeltje.
+
+</p>
+<p>In alle kamers hangt een kalender met een vriendelijk schild en aardige spreuken, meestal geschenken van vrouwen-vereenigingen.
+Deze kalenders moeten <span class="pagenum">[<a id="xd0e1499" href="#xd0e1499">138</a>]</span>door de veroordeelden bijgehouden worden. Verder ligt op elke tafel een bijbel, benevens een boekje, de strafwetten en de
+regels en de orde van de inrichting waarin zij zijn, bevattende.
+
+</p>
+<p>In elke kamer hangt een aardig schilderij. Daar dit ook geschenken van vereenigingen zijn, is er een groote verscheidenheid
+van en laat de directrice daarom elke week de verschillende schilderijen omruilen, zoodat de bewoners telkens een andere krijgen.
+
+
+</p>
+<p>Ware het niet, dat het bij mijn bezoek overal openstaand venster, door zware ijzeren stangen versperd en de deur, door een
+ijzeren grendel van buiten afgesloten kan worden, dan zouden deze kamertjes het in gezelligheid, ruimheid, netheid, van de
+kamers der verpleegsters in vele onzer groote ziekenhuizen ruimschoots winnen.
+
+</p>
+<p>Op de afdeeling 1e klasse is bovendien op het eind der gang, waarop alle kamers uitkomen, een groote ovale recreatiekamer,
+waarin aan beide zijden, drie groote vensters lucht en licht naar binnen werpen. Voor de vensters stonden potten begonia&#8217;s,
+een groote ficus, reseda, rozen en andere kamerplanten. Vier of vijf vogelkooien met kanaries, een sprekende papegaai, tal
+van mooie schilderijen, vele easy-chairs, een tafel met plaatwerken, tijdschriften, novellen, damspel en andere spelen gaven
+aan het geheel een karakter van huiselijkheid en gezelligheid, waardoor men meer ging denken aan een prettige conversatiekamer
+in een goed <span class="pagenum">[<a id="xd0e1507" href="#xd0e1507">139</a>]</span>geleid en zindelijk onderhouden pension, dan aan een vertrek in een gevangenis.
+
+</p>
+<p>Des Zondagsmiddags en een paar avonden in de week mogen de bewoonsters der 1e klasse dit vertrek bezoeken. Natuurlijk bevindt
+zich er dan steeds een opzichteres, doch de vrouwen zijn geheel vrij in de wijze waarop zij haar tijd aldaar willen besteden.
+Het gebruiken van ruwe en onkiesche woorden of uitdrukkingen is hier, evenals in het geheele gebouw, streng verboden. Den
+eersten keer wordt het ongeoorloofde er van onder &#8217;t oog gebracht, de tweede overtreding wordt met een slecht punt bestraft,
+doch herhaalde overtreding heeft &eacute;&eacute;n of meer dagen afzondering en degradatie tengevolge.
+
+</p>
+<p>Van ziekelijke sentimentaliteit is hier in geen enkele afdeeling, in geen enkele lokaliteit, sprake; overal krijgt men den
+indruk dat men in een groote werkinrichting is, waar de grootste mate van netheid en ordelijkheid heerscht en elkeen opgeruimd
+haar taak vervult. Allen (de zieken natuurlijk uitgezonderd) moeten in deze inrichting werken en bij de keuze van werk wordt
+zooveel mogelijk in aanmerking genomen, wat voor de betreffende vrouw de nuttigste arbeid is.
+
+</p>
+<p>Alles wat voor een inrichting als deze noodig is, het zindelijk houden van het gebouw, de wasch, het bereiden van het eten,
+het bakken van het brood, het maken van boter en kaas, naaien van nieuwe onder- en bovenkleederen, weven van witgoederen,
+het melken <span class="pagenum">[<a id="xd0e1515" href="#xd0e1515">140</a>]</span>der koeien, het verzorgen van de 85 koeien, 300 varkens en 1000 kippen, het bebouwen van het land, onderhouden van den tuin
+en nog een menigte andere zaken worden alle door de bewoonsters verricht. Daarbij zijn de werkzaamheden z&oacute;&oacute; geregeld, dat
+zij die &#8217;s morgens zwaar werk verricht hebben, bijv. wasschen, schrobben, landbouw- of tuinwerk, des middags naar de naaikamer
+gaan.
+
+</p>
+<p>In den regel begint de directrice de vrouwen elke week bij ander werk in te deelen, opdat zij al het te verrichten werk, voor
+een groot deel toch tot het huishoud-werk behoorende, goed en netjes leeren uitvoeren. Zoodra zij evenwel ziet dat er in een
+of ander meisje of vrouw een goede naaister, een goede kookster, een tuinierster of iets anders steekt, dan wordt zoo iemand
+in hoofdzaak voor dat soort werk aangewezen en het vak haar in alle finesses geleerd.
+
+</p>
+<p>Doordat ook alle kleederen van de directrice, dokter, predikant, apotheker, verpleegsters en alle opzichteressen, gezamenlijk
+35 dames, in de inrichting gemaakt mogen worden, kan een naaister het vak aldaar geheel leeren. Dit kunnen ook de waschvrouwen
+en strijksters, want daar in dit gebouw des winters, als er niet veel buitenshuis gewerkt kan worden, ook de fijne wasch verricht
+wordt van de nabijgelegen mannengevangenissen in Massachusetts, zoo leeren de vrouwen er ook overhemden, boorden en manchetten
+der mannen strijken en in orde houden.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1521" href="#xd0e1521">141</a>]</span></p>
+<p>Aan de inrichting is verder een kook- en huishoudschool verbonden, waar 12 meisjes tegelijk, door een van buiten komende leerares,
+2 keer in de week een uur les krijgen. Bij de keuze der leerlingen wordt natuurlijk door de directrice met aanleg en geschiktheid
+rekening gehouden, ook kiest zij daarvoor meestal de jongere personen. Van af den leeftijd van 16 jaar komen de veroordeelden
+reeds in deze inrichting. Door oudere vrouwen zag ik er zittingen voor rieten stoelen maken, een vak wat hier nog veel huisindustrie
+is; als deze vrouwen dit vak dus goed leeren, kunnen zij gemakkelijk later hiermee den kost voor zich zelf verdienen.
+
+</p>
+<p>Aan vijf weeftoestellen leeren of onderhouden de veroordeelde meisjes uit weverijen haar vak, zoodat zij bij het verlaten
+van dit gebouw een beter werkster zijn en dus meer kunnen verdienen dan toen zij er in kwamen.
+
+</p>
+<p>Van alles en nog wat wordt er gewerkt en geleerd, doch zou ik dit alles opsommen dan kwam ik nooit aan het eind.
+
+</p>
+<p>Om een indruk te krijgen van den geest, die in deze inrichting heerscht, komt &#8217;t mij belangrijk voor thans te vertellen wat
+er gedaan wordt voor de geestelijke ontwikkeling van de bewoonsters. Aan de inrichting is een predikant verbonden, die ook
+in het gebouw woont en die, evenals alle ambtenaren, een vrouw is. Zij heeft niet alleen den kerkdienst te leiden, maar zij
+is tevens hoofd der school. Alle analphabeten <span class="pagenum">[<a id="xd0e1530" href="#xd0e1530">142</a>]</span>beneden de 45 jaar zijn verplicht elken namiddag, van 1 tot 3 uur, de school te bezoeken. Daar leeren zij lezen, schrijven,
+rekenen. Bovendien is er drie keer in de week &#8217;s avonds van 6&frac12; tot 8 uur school voor de meer gevorderden. Daar mogen allen
+heen gaan, doch niemand is verplicht er heen te gaan. De lessen schijnen daar echter nog al aantrekkelijk gegeven te worden,
+want verreweg de meesten laten zich als leerlingen voor de avondklasse inschrijven en volgen die, zoolang zij in de inrichting
+moeten vertoeven.
+
+</p>
+<p>Met den kerk- en schooldienst is evenwel de taak der predikante nog niet afgeloopen. De bibliotheek van de inrichting, die
+1350 boekdeelen bevat, staat ook onder haar leiding. Een mooie collectie goede boeken, waaronder natuurlijk ook kleine, eenvoudige
+novellen, doch ook de werken van <span class="smallcaps">Dickens</span>, <span class="smallcaps">Walter Scott</span>, en vele Amerikaansche bekende auteurs, waren aanwezig. Op dezelfde wijze als in elke publieke leesbibliotheek worden ook
+hier de boeken uitgegeven, aan de 2e klasse vrouwen eenmaal &#8217;s weeks. Deze boeken mogen zij mede naar haar kamer nemen en
+er elk vrij oogenblik in lezen. Ook is het geoorloofd ze mede naar de naaikamer te nemen en er in te lezen als zij op werk
+moeten wachten.
+
+</p>
+<p>Zijn de veroordeelden steeds in kerk, in school, in werk- en ontspanningkamer onder toezicht van een of meer opzichteressen,
+anders is dit, wanneer zij <span class="pagenum">[<a id="xd0e1542" href="#xd0e1542">143</a>]</span>twee keer in de week, des Woensdags- en Zaterdagsmiddags van 3 tot 4 uur, bijeenkomen en de directrice dan een toespraak tot
+hen houdt.
+
+</p>
+<p>Des winters wordt daarvoor de vergaderzaal, des zomers bij goed weder meestal een beschutte plek in den tuin genomen. Voor
+die gelegenheid wasschen zij zich altijd eerst goed, kappen het haar netjes en schikken de kleeren, zoodat zij er op &#8217;t voordeeligst
+uitzien. Zij stappen dan allen vrij en frank uit hun kamers naar de plek, die als verzamelplaats is aangenomen.
+
+</p>
+<p>Mevr. <span class="smallcaps">Morton</span> wist niet goed hoe zij mij zou definieeren wat zij dan deed. &#8220;Ik houd geen lezing&#8221;, zei ze, &#8220;o, hemel neen, noem het ook
+geen toespraak, ik zou het liefst willen, dat gij begreep, dat ik dan tot mijn kinderen van hart tot hart spreek, dat ik mij
+dan gevoel als moeder van zooveel dochters, die ik heb op te voeden tot goede vrouwen, goede moeders, deugdzame menschen&#8221;.
+
+
+</p>
+<p>Zij vertelt ze dan in den regel eerst de bijzonderheden die in de wereld plaats grepen gedurende de laatste dagen: bijv. de
+verkiezing van een nieuwen gouverneur voor een of ander Amerikaanschen Staat, den dood of de kroning van een of ander staatshoofd
+in Europa of een ander werelddeel, groote maatschappelijke ongelukken, bijvoorbeeld een overstrooming, een grooten brand,
+den stand van den oorlog tusschen Rusland en Japan, of iets, waarin <span class="pagenum">[<a id="xd0e1553" href="#xd0e1553">144</a>]</span>&#8221;&#8217;t algemeen&#8221; belang stelt, opdat, wanneer de vrouwen uit de gevangenis ontslagen worden, zij met de groote wereldgebeurtenissen
+op de hoogte zijn.
+
+</p>
+<p>Na dat praatje gaat zij over tot een of ander afgerond onderwerp. Dan eens spreekt zij over de taak van moeders, of over maatschappelijke
+plichten, dan weder vertelt zij wat uit dieren- of plantenwereld, of iets uit de geschiedenis van Amerika. Steeds varieert
+zij van onderwerp en laat soms door de vrouwen opgeven, waarover zij praten zullen. Mevr. <span class="smallcaps">Morton</span> wil, als zij bij of met de vrouwen is, van geen opzichteressen weten, zij is dan alleen met die ruim 200 veroordeelden. &#8220;Als
+ik bij haar ben, zullen zij zich als vrije menschen voelen, anders kan er geen ware vriendschap, geen openhartigheid bestaan.
+Hoe kan ik eischen dat zij mij vertrouwen, als ik toon haar niet te vertrouwen&#8221;, zeide zij mij.
+
+</p>
+<p>Op mijn vraag of dit vertrouwen nooit beschaamd werd, antwoordde zij: &#8220;neen, z&oacute;&oacute; verdorven is niet &eacute;&eacute;n onder haar of zij voelen
+zich vereerd door dit vertrouwen. Nooit nog heb ik op &eacute;&eacute;n dier middagbijeenkomsten eenige moeite gehad&#8221;.
+
+</p>
+<p>Hoe wordt hier beschaamd het nog bij ons heerschende idee, dat vrouwen ongeschikt zijn vrouwelijke veroordeelden te regeeren.
+Onder al die dames-beambten in Sherborn was er geen enkele robuste vrouw, en de directrice, &#8217;n lieve, vriendelijke verschijning
+van 55 jaren ongeveer, was eer tenger en lichamelijk <span class="pagenum">[<a id="xd0e1564" href="#xd0e1564">145</a>]</span>zwak te noemen. Toen zij in haar wit geborduurde japon voor mij uitliep, kon ik mij niet voorstellen, dat zij het hoofd van
+een groote strafinrichting is. In de strijkkamer was zij even bij een der strijksters blijven staan, en op haar japon wijzende,
+zeide zij: &#8220;<span class="smallcaps">Suzan</span>, wat hebt gij de vorige week mijn japon mooi gestreken, dank u wel, hoor; ik zal er erg voorzichtig mede zijn&#8221;.
+
+</p>
+<p>Laat mij thans nog even van een deel der gevangenis spreken, dat mijn bijzondere belangstelling trok. Het was dat deel der
+inrichting, waarover Dr. <span class="smallcaps">Potter</span> den scepter voert. Het hospitaal is, wat bouw en inrichting betreft, niet op de hoogte van den tijd, vooral niet, wanneer
+men in aanmerking neemt, dat de nieuwste hospitalen in Amerika bijna allen een volmaaktheid bereikt hebben.
+
+</p>
+<p>Als punt I op het lijstje der wenschen voor Sherborn staat dan ook een nieuw hospitaal; een wensch, die hoogstwaarschijnlijk
+het volgende jaar ingewilligd zal worden. Als evenwel het ziektecijfer zoo gering is als bij mijn bezoek, hetgeen trouwens
+in overeenstemming was met de ziektestaten der vorige jaren, dan kan de bouw van een nieuw hospitaal wel als een weeldeuitgave
+beschouwd worden. Vier zieken lagen er in het geheel, allen in een eigen kamer.
+
+</p>
+<p>De kamers lieten voor een ziekenkamer, wat geriefelijkheid betreft, te wenschen over, doch lucht en licht was er voldoende.
+Behalve de zieken lag er nog een der <span class="pagenum">[<a id="xd0e1578" href="#xd0e1578">146</a>]</span>veroordeelden, die dienzelfden morgen van een gezonden jongen bevallen was, en die nu een vijfde kamer in beslag nam.
+
+</p>
+<p>Bij de kraamvrouw deed een veroordeelde den bakerdienst, terwijl de vier overige pati&euml;nten ook door een veroordeelde bediend
+werden. Boven allen stond evenwel de opzichteres-verpleegster, die over allen en alles het oog liet gaan.
+
+</p>
+<p>Waarom ik evenwel met voorliefde van dit deel van het gebouw gewaag? Annex aan het hospitaal en ook onder Dr. <span class="smallcaps">Potter&#8217;s</span> beheer is een nursery, een kinderkamer, waar op het oogenblik van mijn bezoek 22 kindertjes verpleegd werden.
+
+</p>
+<p>Al de kinderen, die in de inrichting geboren worden en de kleintjes, beneden 2 jaar, van veroordeelde moeders, kunnen tot
+en met hun 2e jaar aldaar blijven. Zoowel in het belang der zuigelingen, als in het belang van vele der veroordeelde meisjes,
+heeft Dr. <span class="smallcaps">Potter</span> van deze nursery een soort van school gemaakt tot opleiding van kindermeisjes. Hier wordt het a.s. kindermeisje geleerd een
+gezond kind gezond te houden en een ziek kind te verplegen. Alleen daarvoor geschikte meisjes, wier gedrag buitengewoon goed
+is en wier misdrijf van dien aard was, dat er geen gevaar voor de kinderen kan zijn in geval van recidive, worden daarvoor
+gekozen.
+
+</p>
+<p>Ook in deze afdeeling stond een verpleegster van beroep, tevens opzichteres, aan het hoofd.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1594" href="#xd0e1594">147</a>]</span></p>
+<p>Laat mij hier nog even bij vermelden, dat de moeders der kinderen twee keer daags gelegenheid krijgen hare kinderen te zien,
+en zij die het kind zelf kunnen voeden, gaan zoo vaak naar de kinderkamer als het zoogen dit noodig maakt. Ook des Zondagsmiddags
+mogen de moeders bij haar kind zijn of het mede naar eigen kamer nemen.
+
+</p>
+<p>Ik zal uit vrees te lang te worden, niet meer uitweiden over het zangkoor, de gymnastieklessen, over de zoogenaamde recreatie-avonden,
+waarop verschillende dames-vereenigingen zorgen dat er muziek gemaakt of voordrachten gehouden worden, over de bloemen die
+van de verschillende buitens voor de gevangenen gezonden worden en die men er op den grootsten prijs stelt; elke gevangene
+krijgt een klein vaasje met eenige bloemen voor haar kamertje en het is een lust te zien met hoeveel zorg zoo&#8217;n bloempje tot
+het eind verzorgd wordt.
+
+</p>
+<p>Ik zal ook niet spreken van de vele vrouwen, die als ernstige geheel-onthoudsters de gevangenis verlaten en nog v&oacute;&oacute;r zij de
+intrede in het openbare leven opnieuw beginnen, lid der geheel-onthouders-vereeniging worden, en van zoovele andere goede
+en nuttige zaken meer. De geheele inrichting beantwoordt, naar het mij voorkomt, geheel aan het doel dat zij beoogt. Dat is:
+het verbeteren, verheffen der menschen, die er in gebracht worden.
+
+</p>
+<p>En de resultaten, zullen de lezers vragen? Als men zooveel kosten maakt om overtreders der ingestelde <span class="pagenum">[<a id="xd0e1603" href="#xd0e1603">148</a>]</span>wetten te verbeteren; het denkbeeld, dat de maatschappij recht heeft wraak te nemen op hen, die zich vergrijpen tegen haar
+voorschriften, opgeeft; zelfs de meening, dat een strenge straf angstig maakt voor nieuwe overtreding, laat varen; de wetsovertreders
+enkel voor een tijdlang van hunne vrijheid berooft, doch hun tegelijkertijd een beter, mooier leven geeft dan waaraan zij
+gewend zijn; dan wil men in de oude wereld, met zijn oude wetten en instellingen, toch wel eerst vast overtuigd zijn dat de
+nieuwe wereld goed doet en niet bedrogen uitkomt, alvorens men dat voorbeeld durft volgen.
+
+</p>
+<p>Men heeft hierin gelijk. Doch als men bedenkt dat de eerste indruk, die elkeen krijgt wanneer hij zijn voet op Amerikaanschen
+bodem zet, is, dat Amerika practisch is; dat die indruk later, bij elken stap dien men verder doet, versterkt wordt; als men
+ziet en voelt dat er in het openbare leven van sentimentaliteit geen sprake is, doch dat elke openbare handeling getoetst
+wordt aan het nut, die zij voor het algemeen afwerpt, dan moet men toch aannemen dat de resultaten gunstig zijn, nu langzamerhand
+alle Staten van Amerika er toe overgaan van hunne gevangenissen reformatories te maken en dat sommige Staten zeer groote sommen
+besteden om het snelst en het best dat doel te bereiken. Dit feit spreekt, mijns inziens, meer dan tal van cijfers, die ik
+uit de verschillende rapporten zou kunnen aanhalen.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1607" href="#xd0e1607">149</a>]</span></p>
+<p>Ik hoop later, zoodra ik gelegenheid heb gehad, Elmira te bezoeken en over deze gevangenis-reformatory voor mannen ga schrijven,
+nog uitvoerig op dit punt terug te komen. Van dit opstel verwacht ik alleen dit resultaat, dat men in ons land zal beginnen
+in te zien dat er nog een andere methode bestaat om met wetsovertreders te handelen, dan het geijkte systeem, van zooveel
+maanden of zooveel jaar opsluiting, zonder meer.
+
+</p>
+<p>Zijn dan de resultaten die wij van deze wijze van handelen krijgen z&oacute;&oacute; gunstig, dat wij tegen een proef van het Amerikaansche
+systeem moeten opzien?
+
+</p>
+<p>Ik hoop ook nog iets anders met het schrijven van dit opstel te bereiken. Dat men eindelijk bij ons zal gaan inzien, dat vrouwen,
+die men van haar vrijheid berooft, onder vrouwen-toezicht gesteld moeten worden.
+
+</p>
+<p>De vrouwen-gevangenis te Sherborn staat in heel Amerika bekend als een inrichting waar de beste discipline heerscht, en waar
+bovendien de vriendschappelijke verhouding van de ambtenaren onderling en van hen tot de gevangenen niets te wenschen overlaat.
+
+
+</p>
+<p>De vrees, dat vrouwen ongeschikt zouden zijn tot opzichteressen en directrices van gevangenissen wordt in Amerika overal gelogenstraft.
+Alleen het feit, dat weerlooze vrouwen volkomen in de macht van mannelijke beambten geplaatst zijn, moet op beide partijen
+een verlagenden invloed uitoefenen, waarvan de gevolgen toch ook maar al te dikwijls blijk geven.
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1618" href="#xd0e1618">150</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">Algemeene indrukken.</h2>
+<p class="alignright">Oct. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-i.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-i.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">I</span>n een gemakkelijk voortrollenden wagon van de Southern Pacific Spoorweglijn, die mij van Utah naar Californi&euml; voert, of om
+mij juister uit te drukken, waarin ik van Ogden naar San Francisco en van daar naar Los Angeles ga, wil ik eenige indrukken
+wedergeven, die ik in de 4 laatst door mij bezochte Staten van Amerika opdeed. Deze vier vlak aan elkaar grenzende westersche
+Staten zijn Colorado, Wyoming, Idaho en Utah. Hoezeer deze vier Staten ook van elkaar mogen verschillen in geologische wording
+en maatschappelijke ontwikkeling, in &eacute;&eacute;n opzicht worden zij in Amerika steeds in &eacute;&eacute;n adem genoemd. Het zijn n.l. de vier Staten
+in Amerika die vrouwen en mannen gelijke politieke rechten verleenen; waarin de vrouwen niet alleen het kiesrecht in zijn
+volle uitgebreidheid uitoefenen, maar ook zelf verkiesbaar zijn en voor alle ambten en betrekkingen in aanmerking kunnen komen.
+
+</p>
+<p>Wie nu zou meenen dat vele hooge staatsbetrekkingen door vrouwen vervuld worden, komt bedrogen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1628" href="#xd0e1628">151</a>]</span>uit. Niettegenstaande de vrouwen, wanneer zij eensgezind optreden, over een meerderheid van stemmen kunnen beschikken en elke
+staats- en gemeenteambtenaar door de kiezers gekozen wordt, zijn toch de hooge verantwoordelijke posten bijna overal door
+mannen bezet. Alleen in Colorado is de Minister van Onderwijs een vrouw en evenzoo is aldaar de Staatssecretaris bij het Departement
+van Land- en Tuinbouw een vrouw. Op mijn vraag in verschillende Staten en aan vele vrouwen gedaan, waarom zij niet trachten
+meer hooge posten door vrouwen bezet te krijgen, werd mij steeds geantwoord, dat de vrouwen nooit stemmen voor een vrouw,
+indien de man-candidaat meer rechten kan doen gelden, indien hij inderdaad bekwamer en geschikter is voor een zeker ambt dan
+zij. Bovendien zijn de vrouwen er overal bij de bestaande politieke partijen ingedeeld en onderscheiden zich politiek evenals
+de mannen, in republikeinen, democraten, populisten, sociaal-democraten en de onderafdeelingen hiervan. Zij stemmen voor de
+candidaten van de politieke partij waartoe zij behooren, en zorgen alleen dat de vrouwen niet voorbijgezien worden bij het
+vervullen van betrekkingen als zij daarop aanspraak kunnen maken. Alleen in enkele gevallen treden de vrouwen eensgezind op
+en dan handelen de politieke partijen waarlijk politiek, als zij aan den drang der vrouwen gehoor geven, omdat zij anders
+gevaar loopen vele vrouwen-leden te verliezen. <span class="pagenum">[<a id="xd0e1630" href="#xd0e1630">152</a>]</span>Dit geschiedt steeds waar het geldt een candidaat te weren voor een staats- of gemeentebetrekking, op wiens zedelijk gedrag
+gegronde aanmerking bestaat. Zoo hebben de vrouwen in Colorado bij de verkiezingen, nu 2 jaar geleden, een candidaat geweerd,
+die een rijke vrouw gehuwd had en met haar geld een vroegere ma&icirc;tresse onderhield. De vrouw had echtscheiding aangevraagd
+en verkregen, doch boette daarbij een groot deel van haar vermogen in. Daarop hebben de vrouwen aangedrongen en verkregen
+dat er een wet werd ingevoerd, waarbij in geval van echtscheiding elke echtgenoot het door hem of haar aangebrachte kapitaal
+terug ontvangt.
+
+</p>
+<p>Ook steeds wanneer het geldt de behartiging van de belangen der kinderen, kan men zeker zijn dat de vrouwen &eacute;&eacute;n lijn trekken.
+Openbare kinderzorg is dan ook overal buitengewoon goed geregeld. Voor bepaalde vrouwenrechten treden zij zelden krachtig
+op en dit wel vooral daarom, omdat wat bijv. de democraten of populisten als een recht beschouwen, door de republikeinen bijv.
+niet altijd als zoodanig beaamd wordt, en ook omdat bij de verschillende partijen de vrouwenbelangen vrijwel veilig zijn,
+wijl elke partij sterk rekening moet houden met zijn vrouwenleden.
+
+</p>
+<p>In Amerika zijn thans overal de groote verkiezingen in vollen gang en ik had dus volop gelegenheid de vrouwen-kiezers gade
+te slaan in politieke vergaderingen. <span class="pagenum">[<a id="xd0e1636" href="#xd0e1636">153</a>]</span>Eerst waren het de vergaderingen waarin de candidaten voor elken post gesteld werden en thans zijn het de vergaderingen, waarin
+de verschillende candidaten voor de kiezers optreden. Ik was tegenwoordig in de vergadering van de democratische partij in
+Colorado, de zoogenaamde State-convention, waarin de candidaten dier partij door afgevaardigden uit den geheelen Staat openlijk
+gewikt en gewogen werden, en waarin ten slotte gestemd werd wie hunner als offici&euml;ele candidaat op de lijst der democratische
+partij geplaatst zou worden.
+
+</p>
+<p>Mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span>, de Minister van Onderwijs, die reeds 8 jaren deze hooge positie had ingenomen, moest o.a. ook aftreden. Haar candidatuur
+werd ingeleid en verdedigd door een onderwijzer, die dit op zoo meesterlijke wijze deed, dat er door de voorstanders van de
+candidatuur van mevrouw <span class="smallcaps">Grenfell</span> niets aan toegevoegd behoefde te worden. Hij zette uiteen wat zij voor het onderwijs in Colorado had gedaan en welke groote
+verbeteringen zij in haar 8-jarig Ministerschap had tot stand gebracht, terwijl zij tegelijkertijd daarvoor minder geld besteed
+had uit de staatskas dan haar voorgangers. In elk opzicht vorderde dus het algemeen belang, dat men deze vrouw opnieuw voor
+dezen hoogen post benoemde.
+
+</p>
+<p>Na deze met overtuiging uitgesproken rede volgde een warm applaus en daarna een tijd van stilte, zoodat de voorzitter der
+vergadering reeds vroeg, <span class="pagenum">[<a id="xd0e1648" href="#xd0e1648">154</a>]</span>indien niemand meer het woord verlangt, of dan de candidatuur van mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span> met algemeene stemmen vastgesteld kon worden, toen een man met een zeer gewichtigen trek op zijn onbeduidend gelaat naar
+het podium schreed en het woord vroeg. Hij wilde niets op de capaciteiten van mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span> afdingen, niets inbrengen tegen den lof haar toegezwaaid, maar toch had hij bedenking tegen haar candidatuur in deze vergadering
+en wel omdat mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span> zich niet bij de democratische partij had aangesloten en men niet wist tot welke politieke partij zij behoorde. Een zeer
+zwakke instemming met deze woorden volgde en van enkele banken kwam de roep: &#8220;Laat mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span> hier komen en zich uitspreken tot welke partij zij behoort.&#8221; Een oorverdoovend rumoer volgde op dezen eisch, waarbij de voor-
+en tegenstanders elkander trachten te overtuigen van het al of niet behoorlijke er van, totdat mr. <span class="smallcaps">Adams</span>, vroeger gouverneur van Colorado en thans weder de met algemeene stemmen gekozen candidaat der democraten, optrad en met
+feiten aantoonde, dat gedurende het Ministerschap van mevr. <span class="smallcaps">Grenfell</span> nooit een harer daden in strijd was geweest met de politieke beginselen der democraten, dat zij het onderwijs gediend had
+op een wijze, die door geen hunner verbeterd kon worden, en dat hij op alle bedenkingen, door den vorigen spreker tegen haar
+ingevoerd, slechts dit wilde antwoorden, dat mevr. <span class="pagenum">[<a id="xd0e1668" href="#xd0e1668">155</a>]</span><span class="smallcaps">Grenfell</span> was &#8220;<span lang="en">the most womanly woman and at the same time as big as all you men together</span>&#8221;.
+
+</p>
+<p>Sedert ongeveer 14 dagen zijn nu overal in Amerika de candidaten der verschillende partijen gesteld en treden dezen avond
+na avond voor de kiezers op. In zulke vergaderingen in de Staten met vrouwenkiesrecht vergeten de candidaten nimmer een deel
+van hun rede geheel te wijden aan de belangen der vrouwen of aan de belangen, die de vrouwen-kiezers in den regel voorstaan.
+Zoo hoorde ik hen steeds getuigen wanneer een hunner het woord tot de vrouwen richtte, hoezeer dezen op zijn steun konden
+rekenen bij voorstellen tot verhooging van den leeftijd voor verbod tot kinderarbeid; bij voorstellen tot oprichting van staatsinstellingen
+voor ouden van dagen; voor verbetering van het lot der gevangenen; voor verbod van verkoop van sterken drank in het klein.
+Opmerkelijk is dat in Utah vooral beloofd werd, hoe men zou bevorderen alles wat kunstzin bij het volk kan wekken. Dit was
+alweder omdat de vrouwen van Utah zich daarvoor in den laatsten tijd bijzonder ge&iuml;nteresseerd hebben.
+
+</p>
+<p>Maar laat mij niet doorgaan over vrouwenkiesrecht en verkiezingen te schrijven, nu ik met dezen van alle gemakken voorzienen
+trein door een zoo merkwaardig deel van Amerika reis. Alleen wil ik het hoofdbestuur der Liberale Unie in overweging geven
+&eacute;&eacute;n of meer zijner leden naar de vier door mij genoemde <span class="pagenum">[<a id="xd0e1679" href="#xd0e1679">156</a>]</span>Staten van Amerika te zenden om den invloed te bestudeeren, dien vrouwenkiesrecht uitoefent op den socialen toestand van een
+land in het algemeen en op de vrouwen in het bijzonder, alvorens het opnieuw een rapport uitbrengt, waarin het beweert dat
+men omtrent dien invloed nog in het onzekere verkeert.
+
+</p>
+<p>Merkwaardig is de weg zeker, dien ik al schrijvende afleg. Door de ruim een uur kortere lijn, die de Southern Pacific dezen
+zomer in gebruik nam, hadden wij gedurende de eerste uren steeds een prachtig uitzicht op het Salt Lake en gingen wij zelfs
+over een brug van bijna 25 K.M. lang, dwars door dit eigenaardig meer. Hoe sterk zouthoudend dit meer is had ik reeds ondervonden
+in Salt Lake City, waar ik mij om der curiositeitswille te water begaf. Van zwemmen is in dit meer geen sprake, zelfs de meest
+geoefende zwemmer kan er geen slag slaan: hij drijft op het water.
+
+</p>
+<p>Reeds spoedig nadat Salt Lake achter den rug ligt, begint de weg te stijgen en vertoonen zich de Indianen, die nog niet zoo
+heel lang geleden de alleenheerschers in deze streken waren, aan elk station. Door de goede zorgen van het Gouvernement zijn
+velen hunner reeds voor een deel geciviliseerd, zou ik willen zeggen, maar dit klinkt te sterk, vermenschelijkt is misschien
+beter van toepassing. Velen spreken een paar woorden Engelsch en allen verstaan de taal van klinkende munt. E&eacute;n man kon gebrekkig
+Engelsch spreken. Op <span class="pagenum">[<a id="xd0e1685" href="#xd0e1685">157</a>]</span>mijn vraag hoe oud hij was gaf hij ten antwoord: &#8220;Dat weet ik niet, &#8217;t mag zijn 40; &#8217;t mag zijn meer&#8221;. Werken deed hij niet,
+de vrouwen zochten het voedsel in de bosschen en bereidden het, maakten mandjes en andere snuisterijen die zij aan de voorbijtrekkende
+reizigers trachten te verkoopen, en daarvan kunnen zij aan al hun levensbehoeften voldoen. Op sommige plaatsen zag ik de Indiaansche
+vrouwen, die door haar bontgekleurde kleeding reeds op een afstand te herkennen zijn, met zwaar beladen manden op den rug
+bergafwaarts komen, soms met een zuigeling nog bovendien belast, terwijl de mannen, pijpjes rookend, ledig daarnaast slenterden.
+
+
+</p>
+<p>Gaat de vermenschelijking van deze natuurmenschen nog een graad verder, dan beginnen de mannen te werken; in den regel worden
+zij dan houthakkers; de vrouwen gaan dan luieren. In dit stadium van menschwording heeft whiskey de grootste aantrekkingskracht.
+Wel is waar bestaat er in heel Amerika een wet, waarbij het verboden is sterken drank aan Indianen te verkoopen, maar ook
+in dit &#8220;land van onbegrensde mogelijkheden&#8221;, zooals het door <span class="smallcaps">Goldberger</span> genoemd is, schijnen de wetten er te zijn om ontdoken te worden. De Indianen weten ten minste overal aan whiskey, wat zij
+black-water noemen, te komen en maken er ruimschoots gebruik van. Ontmoet men een dronken Indiaan, dan kan men zeker zijn
+&#8217;t hoogst geciviliceerde specimen v&oacute;&oacute;r zich te zien.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1692" href="#xd0e1692">158</a>]</span></p>
+<p>Het speet mij dat het langzamerhand avond geworden was en ik mij te bed moest begeven. Hoe vreemd het voor ons, Europeanen,
+ook is om in een compartiment, waarin voor minstens 24 medereizigers, mannen zoowel als vrouwen, de bedden gespreid worden,
+zich ter ruste te begeven, men gewent daaraan spoedig en het duurt niet lang of men slaapt er en droomt er even kalm als in
+een bed in moeder&#8217;s woning. Een groote gerustheid is het dat alles er door en door zindelijk is; het bed wordt elken avond
+van helder, schoon linnen voorzien en de bediende van zoo&#8217;n wagon ziet er altijd even zindelijk uit. In de toiletkamers,&#8212;een
+voor mannen en een voor vrouwen&#8212;heerscht inderdaad groote luxe. De koud- en warmwatertoevoer, de vernikkelde waschbassins,
+toiletspiegels ten voeten uit, een paar dozijn handdoeken, maken &#8217;t mogelijk, dat men zich &#8217;s ochtends even frisch kan wasschen
+en even goed kan kleeden als in het beste h&ocirc;tel.
+
+</p>
+<p>Den geheelen nacht was de trein nog gestegen, het verwonderde mij dus niet bij het ontwaken in een hooge bergstreek te zijn,
+waar de temperatuur eenige tientallen graden lager was dan waarbij ik mij den vorigen avond ter ruste had begeven. Spoedig
+was ik gekleed en na het ontbijt, in de uitstekende dining-cars, bevonden wij ons bijna plotseling rondom in de eeuwige sneeuwbergen.
+Gedurende ruim twee uren gaat de tocht door de Sierra Nevada. Alles lag onder <span class="pagenum">[<a id="xd0e1697" href="#xd0e1697">159</a>]</span>de versch gevallen sneeuw. Het groen der boomen was nog even door de sneeuw zichtbaar. Hield de trein een oogenblik stil,
+dan vlogen spoedig eenige jongelui den wagon uit om elkaar een paar sneeuwballen om de ooren te gooien. Een aardige kleine
+deern van 12 &agrave; 14 jaar was daarbij steeds de eerste.
+
+</p>
+<p>Al te spoedig gingen de uren voorbij in deze schilderachtige omgeving. Was de stijging tot op een hoogte van bijna 8000 voet
+langzaam en geleidelijk gegaan, de daling ging verrassend snel. Nog geen uur geleden verlustigde ik mij in een heerlijk wintergezicht
+en reeds begonnen bosch en tuinen er uit te zien als waren wij in het midden van den zomer. Groen en bloemen overal. Eerst
+hier en daar een enkele oranjeboom vol vruchten, weldra geheele oranjerie&euml;n en wijngaarden en overvloed van allerlei tropische
+planten. Jongens en meisjes met mandjes vol prachtig fruit verdringen zich bij elk station om deze den reizigers voor tien
+(Amerikaansche) centen aan te bieden. Als men het niet reeds wist, dan zou men het hierdoor weten, dat wij ons binnen de grenzen
+van het heerlijke Californi&euml; bevinden.
+
+</p>
+<p>Het begon reeds te schemeren toen ik in Sacramento, de hoofdstad van Californi&euml;, aankwam en liever wilde ik daar een nacht
+overblijven dan het verdere van de reis tot San <span class="corr" id="xd0e1703" title="Bron: Francico">Francisco</span> in duisternis door te reizen. Dat nachtje overblijven is tot een paar dagen aangegroeid, want het bleek mij al spoedig, dat
+Sacramento <span class="pagenum">[<a id="xd0e1706" href="#xd0e1706">160</a>]</span>een langer verblijf overwaard was. Het is niet alleen het klimaat, dat Californi&euml; van de andere Staten van Amerika onderscheidt;
+het is of de altijd schijnende zon niet enkel de plantenwereld bezielt tot een opgewekt leven, maar ook dat de menschen dien
+invloed ondervinden. In Sacramento, het stadje van ongeveer 30.000 inwoners, heerschen eene drukte en levendigheid als in
+een wereldstad. &#8217;s Avonds drie of meer theatervoorstellingen, alle met volle zalen, het Leger des Heils met trom en gezang
+in de straten, hier en daar bijbellezingen en kerkgezang met open deuren, groote winkels en magazijnen, zoo groot bijna als
+&#8217;t &#8220;Louvre&#8221; in Parijs, en daarbij onophoudelijk voorbijrollende electrische trams, doen vergeten, dat men zich in zoo&#8217;n klein
+stadje bevindt.
+
+</p>
+<p>Verder reizende in Californi&euml;, bemerkte ik het trouwens overal, de bewoners van El Dorado State zijn inderdaad levendiger,
+goedhartiger, vroolijker menschen dan de andere Amerikanen. Zij schijnen maar &eacute;&eacute;n zorg te kennen, en die is om meer menschen
+te laten profiteeren van hun heerlijk klimaat, hun vruchtbaren bodem, hun alles opleverende bergen en bosschen en hun, onder
+een tropische zon, verkwikking brengenden Stillen Oceaan.
+
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1710" href="#xd0e1710">162</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">Californi&euml;.</h2>
+<p class="alignright">Oct. 1904.
+
+
+</p>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-c.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-c.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">C</span>aliforni&euml;, het land van reuzenboomen en oerwouden, het land van groen en bloemen en zonneschijn, dit land is waard dat men
+er meer notitie van neemt en het grondig leert kennen. Dit land kennen, wil inderdaad zeggen het beminnen, want wie hier reist
+langs de oevers van de Stille Zuidzee met haar rozensteden, palmboomen, wijngaarden, vruchtentuinen; of door de valleien met
+haar vruchtbare akkers en kalme rivieren; of over de bergen tot den top begroeid met dichte bosschen van pijnboomen, ceders,
+immer groenen eik, kastanjes en roodstammige manzanita&#8217;s, die neemt de overtuiging mede huiswaarts, dat er inderdaad een Eden
+op aarde bestaat, een Eden waaraan hij steeds met heimwee zal terugdenken.
+
+</p>
+<p>Wat het leven in Californi&euml; zoo begeerlijk maakt dat is wel in de eerste plaats het heerlijke klimaat, waarin de zomers niet
+te heet en de winters niet te koud zijn; waarin men, door de droogte van de lucht, bij een temperatuur die ons in Amsterdam
+doet snakken naar lucht, zich hier vrij en frisch en opgewekt gevoelt. Hier is het bijna overal zonneschijn, elken dag en
+den geheelen dag, in sommige maanden door korte regenbuien <span class="pagenum">[<a id="xd0e1720" href="#xd0e1720">163</a>]</span>afgewisseld. Het water, dat de grond behoeft om zijn weelderige planten- en vruchtengroei mogelijk te maken, moet dan ook
+bijna overal kunstmatig, door irrigatie, worden aangebracht; op bidstonden voor regen laten de boeren het hier niet aankomen.
+
+
+</p>
+<p>In den regel hooren wij in ons land van Californi&euml; slechts door dezen of genen emigrant, die zich op het een of ander plekje
+van dit wonderland heeft nedergezet om er schatten te vergaren en dan hangt het geheel van het welslagen van zijn pogingen
+af, in welken geest zijn beschrijving uitvalt.
+
+</p>
+<p>Californi&euml; is inderdaad een wonderland. Niet alleen bezit het zooveel natuurschoon, dat het met de mooiste landen van Europa
+kan wedijveren en heeft het daarbij een klimaat dat aangenamer is dan ergens in Europa, doch tevens levert de grond, ik zou
+haast zeggen alles op, wat denkbaar is.
+
+</p>
+<p>In de bergen wordt goud, zilver, koper, marmer en alles gevonden wat bergen van dien aard maar kunnen opleveren. In sommige
+streken komt zooveel gas uit den grond, dat men er alles verlicht en verhit met kosteloos gas. Petroleumbronnen zijn er zooveel,
+dat het bijna is, alsof heel zuidelijk Californi&euml; op een petroleumbron rust. Men vindt er zulke bronnen onder de zee, op de
+toppen der bergen, tegen de berghellingen, in de valleien, in de tuinen van villa&#8217;s en op meer mogelijke en onmogelijke plekjes
+grond, en ofschoon de hooge stellingen, noodig om de olie uit den grond <span class="pagenum">[<a id="xd0e1728" href="#xd0e1728">164</a>]</span>op te diepen, zeer onoogelijk zijn en menig schoon uitzicht bederven, toch zal elk land dit gaarne offeren voor de rijkdommen
+die er door verkregen worden.
+
+</p>
+<p>Minerale wateren, heete zwavelbronnen enz. komen er in verschillende plaatsen en in alle verscheidenheid voor.
+
+</p>
+<p>Verder groeit er zoowat alles wat groeibaar is. Naast alle soort vruchten, die in landen met een koud klimaat groeien, vindt
+men er tevens de vruchten van het zuiden van Europa en daarnaast vele tropische vruchten en planten. De aardbei bijv., die
+hier in grootte, kleur, geur en smaak de onze dikwijls ver overtreft, eet men hier bijna het geheele jaar, doch tegelijkertijd
+verschijnen hier op tafel vijgen, dadels, kokosnooten, granaatappelen en allerlei meer. Bijna geen vrucht is denkbaar die
+hier niet groeit. En evenzoo staat het met landbouwproducten. Alles groeit en bloeit hier welig het geheele jaar door, er
+is geen maand dat de vegetatie stil staat. De eeuwige zonneschijn en de rijke bodem schijnt hier het plantenleven nooit te
+doen inslapen. In dezen tijd zijn de oranjeappelen, mandarijnen, citroenen en alles wat tot deze groep behoort aan het rijp
+worden en mijlenver kan men thans langs boomgaarden rijden, waarin boomen met duizenden en duizenden goudgele vruchten tusschen
+de glimmend donkergroene bladeren en waarnaast aan de jonge takken reeds weder de bloesems zitten voor den volgenden oogst.
+In vele streken hier zijn de oranjeboomen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1734" href="#xd0e1734">165</a>]</span>zoo groot als de grootste en hoogste appelboomen bij ons, daarbij zoo dicht bebladerd en zoo rijk bevrucht van den grond tot
+den top, dat zoo&#8217;n boom meer kan opleveren dan eenige boomen van dien omvang bij ons.
+
+</p>
+<p>Het zijn echter niet alleen de boomen die in den waren zin des woords vruchten afwerpen, die hier met voorliefde gekweekt
+worden. Zoodra een stadje eenigen omvang bereikt heeft, en men noemt hier een plaatsje met 20 &agrave; 25 woningen reeds een stad,
+dan is het eerste wat de bewoners doen, een allee aanleggen, hetzij van waaiervormige palmen, of van de elegant gebladerde
+peperboomen, of van de hier steeds van bloemen of knoppen voorziene magnolia&#8217;s, of van oleanders of een ander soort sierboom
+en met trots leidt men dan elken vreemdeling het eerst door die, dikwijls uren en uren lange schaduwrijke alle&euml;n.
+
+</p>
+<p>Hoe hoog en groot boomen en bosschen kunnen groeien, daarvan zag ik op mijn tocht naar en door de Yosemite vallei voorbeelden.
+Deze vallei is trouwens een van de vele wonderen in dit wonderland. Het is een zeer nauwe vallei, aan alle kanten door hooge
+bergen ingesloten, welks toppen alleen door dichte bosschen met vele kronkelwegen bereikbaar zijn en waarvan een paar zulke
+wegen aan de andere zijde van den berg op dezelfde moeilijke wijze toegang verschaffen tot de vallei. Niemand, die in deze
+vallei aangeland is, verwonderd zich dat de Indianen daar jarenlang verscholen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1740" href="#xd0e1740">166</a>]</span>hebben kunnen leven, alvorens zij door de blanken ontdekt werden. Op den weg naar deze vallei zag ik boomen van 80 tot 100
+meter hoog en van 30 tot 40 meter omvang. Van een van die hooge en dikke boomen heeft men den stam van onder zoo ver uitgezaagd,
+dat men er met een hooge en breede omnibus met vier paarden bespannen kan doorrijden. Het vorig jaar, bij het bezoek van president
+<span class="smallcaps">Roosevelt</span> aan de Yosemite vallei, heeft men vele photographie&euml;n genomen en verspreid van het moment, dat zijn rijtuig door dien dikken
+boom ging.
+
+</p>
+<p>Ofschoon Californi&euml; nog betrekkelijk een zeer jonge Staat is en wat het aantal inwoners betreft nog geheel in het stadium
+van wording verkeert, staat het in menig opzicht reeds op het tegenwoordig hoogste punt van sociale en wetenschappelijke ontwikkeling.
+Bezoekt men er bijv. de hospitalen, dan staat men eenvoudig verbaasd hoe in alle nieuwere inrichtingen van dien aard alles
+tot in de kleinste bijzonderheden up to date is ingericht. Geen kosten zijn gespaard om aan alle hygi&euml;nische voorwaarden te
+voldoen en alle nieuwe methoden van onderzoek en behandeling van pati&euml;nten zijn er aanwezig. In het kleine, sierlijk gebouwde
+hospitaal van de <span lang="en">Southern Pacific Railroad Company</span> in San Francisco, een hospitaal, dat vijf jaar geleden gebouwd werd ten behoeve van de ambtenaren en beambten van deze Spoorwegmaatschappij,
+ontbreekt een volledige inrichting voor het onderzoek met X-stralen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1750" href="#xd0e1750">167</a>]</span>evenmin als een zoodanige voor <span class="smallcaps">Finsen</span>&#8217;s lichtbehandeling. In het geheele gebouw gaat zoldering en vloer boogvormig in de zijmuren over, zoodat nergens naden of
+hoeken zijn, waar stofnesten gevormd kunnen worden.
+
+</p>
+<p>Elke ziekenkamer bevat slechts 1, 2 of 3 bedden en waar 3 bedden staan, kunnen deze, op verzoek van den <span class="corr" id="xd0e1757" title="Bron: patient">pati&euml;nt</span> of als de dokter het noodig oordeelt, van de andere bedden gescheiden worden.
+
+</p>
+<p>Een groote centrale keuken voorziet in de materi&euml;ele behoeften van al het personeel en de pati&euml;nten, die gewoon di&euml;et volgen,
+terwijl op elke verdieping een kleine, nette volledige keuken is ten behoeve der verpleegsters om er de ziekenkostjes te bereiden
+voor de pati&euml;nten, wien een bijzonder di&euml;et is voorgeschreven. In heel Amerika doorloopt de verpleegster een kookschool, waar
+zij tevens de spijzen voor zieken leert bereiden, alvorens zij zich voor goed getrainde verpleegster kan uitgeven. De ventileering
+van het geheele gebouw en van ieder vertrek afzonderlijk geschiedt door een centraal apparaat, waardoor in een minimum van
+tijd een geheele afdeeling van frissche warme of frissche koude lucht, al naar verkiezing, kan voorzien worden. Waar vindt
+men in ons land een hospitaal, dat ook maar in de verste verte zulk een particulier hospitaal evenaart, een uit vele, die
+ik in Californi&euml; aantrof?
+
+</p>
+<p>Liefdadigheidsinstellingen vindt men er evenzoo in alle vormen en voor alle voorkomende gevallen, terwijl allen meer een opvoedend
+karakter vertoonen dan <span class="pagenum">[<a id="xd0e1764" href="#xd0e1764">168</a>]</span>zuiver weldoende inrichtingen zijn. Uit alles spreekt een geest van vooruitstrevendheid.
+
+</p>
+<p>Ook de inrichtingen van onderwijs nemen hier een hoog standpunt in. Alle onderwijs is kosteloos en op alle staats- en gemeentescholen
+in Californi&euml; bestaat co&euml;ducatie. Hier worden de meisjes niet, evenals bij ons, geduld op de scholen, maar zij komen er met
+hetzelfde recht en onder dezelfde voorwaarden als de jongens. De staats-universiteit in Berkeley, aan de overzijde van San
+Francisco, bevat ruim 4000 studenten, waarvan ruim 1500 meisjes. Ik woonde de openingszitting van dit jaar bij en hoorde de
+openingsrede van den voorzitter, die den leerlingen &#8217;t welkom toeriep en uiteenzette, dat Californi&euml; evenzeer behoefte heeft
+aan ontwikkelde vrouwen als aan goed onderwezen mannen, en dat daarom de vrouwelijke studenten met evenveel vreugde begroet
+worden als de mannelijke. Tot mijn groote verwondering eindigde deze welsprekende man zijn rede met een pleidooi voor vrouwenkiesrecht,
+z&oacute;&oacute; krachtig en z&oacute;&oacute; kernachtig, als ik het zelden vernam. Na zijn rede hielden een club studenten van beiderlei sekse een
+soort optocht, daarop neerkomende, dat zij in Grieksche kleedij, de verschillende producten van het land aanschouwelijk voorstelden.
+E&eacute;n van de groep declameerde daarbij een toepasselijk gedicht.
+
+</p>
+<p>Dit alles vond plaats in het &#8217;t vorig jaar gebouwde openlucht-theater, geheel volgens de Grieksche theaters <span class="pagenum">[<a id="xd0e1770" href="#xd0e1770">169</a>]</span>gebouwd en waarin voor 12.000 personen plaats is. Verwonderlijk is hoe men daar op elke zitplaats den spreker duidelijk verstaat
+en men overal even goed de plaats van actie ziet.
+
+</p>
+<p>Bij al zulke inrichtingen van onderwijs vindt men hier steeds groote uitgestrektheden grond, die voor de verschillende spelen
+in de open lucht bestemd zijn. Aan de lichamelijke ontwikkeling van de jeugd wordt hier overal dezelfde zorg besteed als aan
+de geestelijke. Van een alzijdig ontwikkeld opkomend geslacht verwacht Californi&euml; terecht zijn toekomst, en het tracht op
+allerlei wijze die ontwikkeling onder ieders bereik te brengen.
+
+</p>
+<p>Een prachtige zonsondergang, dien men hier nagenoeg elken avond genieten kan, doch die hedenavond onbeschrijfelijk schoon
+is, doet mij besluiten dit schrijven thans te eindigen. Alleen wil ik nog even dezen totaalindruk dien ik van Californi&euml; kreeg
+hieraan toevoegen,&#8212;als ik moest besluiten hier te leven, zou ik inderdaad niet weten w&aacute;&aacute;r mij te vestigen; elke plaats biedt
+zooveel aantrekkelijks in den vorm van natuurschoon aan, dat de keuze hoogst moeilijk is. De zeekust, de valleien en de bergstreken,
+alle hebben hun eigenaardige charme!
+
+
+
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1776" href="#xd0e1776">170</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="div1">
+<h2 class="normal">Roodhuiden.</h2>
+<p style="&#xA; background: url(images/initial-w.gif) no-repeat top left;&#xA; "><span style="&#xA; float: left;&#xA; width: 116px;&#xA; height: 112px;&#xA; background: url(images/initial-w.gif) no-repeat;&#xA; &#xA; text-align: right;&#xA; color: white;&#xA; ">W</span>ie meent, dat de oorspronkelijke bewoners van Amerika nog slechts voortleven in de boeken van <span class="smallcaps">Gustave Aimard</span>, <span class="smallcaps">Helen Jackson</span> en anderen, moet, van Californi&euml; naar Chicago reizende of omgekeerd, zijn route nemen door Arizona en Nieuw-Mexico, om van
+zijn dwaling te genezen. In beide laatstgenoemde territories en in Zuid-Californi&euml; vindt men nog zoovele Indianenstammen,
+die hun oude gewoonten, ceremoni&euml;n, taal, kleeding enz. voor een groot deel onveranderd behouden hebben, dat zij niet alleen
+voor den student in ethnologie, maar tevens voor elkeen, die belang stelt in de ontwikkeling der menschheid, een breed studieveld
+opleveren.
+
+</p>
+<p>De Indianen moeten wel een verbazend conservatief volkje zijn, denkt men onwillekeurig als men met hen in aanraking komt.
+Niettegenstaande toch dat zij reeds eenige eeuwen lang met de Amerika bevolkende Europeanen verkeeren en het Amerikaansche
+gouvernement geen poging onbeproefd laat om hen, wat men noemt, te beschaven,&#8212;o.a. door het stichten <span class="pagenum">[<a id="xd0e1790" href="#xd0e1790">171</a>]</span>van scholen op zoodanige plaatsen, dat zij voor alle Indianen toegankelijk zijn en waar de kinderen niet alleen kosteloos
+onderricht, maar tevens kostelooze kleeding, voeding en huisvesting ontvangen,&#8212;zijn zij toch in algemeene ontwikkeling slechts
+weinig vooruitgegaan. Nog ziet men de gezichten van mannen en vrouwen van de Mohave- en Apachestammen verschrikkelijk getatoe&euml;erd
+en geverfd. Ik zag ze, die het voorhoofd tot aan de wenkbrauwen en in het midden tot over den neus met fijne gele strepen
+geverfd hadden, die op elke wang een plak roode verf vertoonden en wier kin van af de mondhoeken met donkerblauwe strepen
+getatoe&euml;erd was. Daarbij bezitten bijna alle Indianen een ongekend weelderigen haartooi, dik, grof, gitzwart haar, dat bij
+bovengenoemde stammen meestal ongekamd, tot op hun heupen hangt of met een gekleurde wollen of katoenen band omstrengeld,
+van achter tot een knot bijeengehouden is.
+
+</p>
+<p>Bij sommige stammen, o.a. de Hopi, dragen de meisjes het haar met veel vet glanzend gemaakt, netjes aan weerskanten boven
+de ooren tot een paar groote rollen opgerold tot zij gaan huwen en zoodra zij gehuwd zijn, laten zij het haar, van v&oacute;&oacute;r tot
+achter in twee&euml;n gescheiden, aan weerszijden los hangen.
+
+</p>
+<p>Hoewel de roomsch-katholieke geestelijkheid reeds meer dan drie eeuwen zich alle moeite getroost om deze natuurmenschen in
+den schoot harer kerk op te nemen, hebben toch bijna alle stammen nog hun eigen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1796" href="#xd0e1796">172</a>]</span>godsdienstige ceremoni&euml;n. Zij aanbidden de zon die alles doet groeien, maar daarnaast&#8212;heel natuurlijk in een land waar water
+zoo zeldzaam is en regen als een zegen beschouwd mag worden&#8212;aanbidden zij den god van den regen. Voor dezen vooral richten
+zij jaarlijks groote feesten aan, telkens door honderden en honderden toeristen bijgewoond. De meeste stammen vieren die feesten
+in Augustus, September of October, feesten die negen dagen duren, maar waarvan de laatste dag het eigenlijke publieke vertoon
+oplevert en waaraan alle Indianen in zoo&#8217;n dorp, mannen, vrouwen en kinderen, deelnemen. De acht eerste dagen zijn meer de
+dagen van voorbereiding voor de priesters, waarvan de vreemdelingen weinig merken. Maar de 9e dag, dan danst en zingt&#8212;eigenlijk
+is het neuri&euml;n met nu en dan een uitval van een schreeuw&#8212;de heele bevolking van den vroegen morgen tot den laten avond, ja,
+soms tot een stuk in den nacht, en dan zijn zij getooid met al het moois dat zij bezitten en dan komen de veeren ook weder
+voor den dag. Arendsveeren zijn de meest gezochte, doch velen moeten het met gewone haneveeren doen.
+
+</p>
+<p>Voorzoover de Indiaan in eigen kring blijft verkeeren, gebruikt hij geen alcoholische dranken en hoewel dus dronkenschap op
+zoo&#8217;n feest nooit voorkomt, schijnen toch de ceremoni&euml;n een z&oacute;&oacute; prikkelenden invloed op velen hunner uit te oefenen, dat zij
+aan <span class="pagenum">[<a id="xd0e1800" href="#xd0e1800">173</a>]</span>het eind van den dag in een geestelijke opwinding verkeeren, die op dronkenschap gelijkt.
+
+</p>
+<p>Er bestaat in Amerika een wettelijk verbod, waarbij de verkoop van sterken drank aan een Indiaan strafbaar is gesteld, maar
+deze wet wordt door de drankverkoopers zoo brutaal overtreden, dat zij zonder resultaat is. Maar de opperhoofden der verschillende
+stammen en hun eigen priesters hebben het drinken van black water, zooals zij het noemen, verboden en houden aan dit verbod
+streng de hand. Voorzoover de Indianen in hunne dorpen&#8212;pueblo genaamd&#8212;wonen, drinken zij dan ook niet; maar de Nomaden onder
+hen, zij, die het dorpsleven vaarwel gezegd hebben en overal rondzwerven, zijn de slachtoffers van dit brouwsel der verlichte
+en beschaafde menschheid.
+
+</p>
+<p>Voor den wetenschappelijken onderzoeker is het natuurlijk noodig, dat hij in de verschillende pueblo&#8217;s eenige weken of maanden
+doorbrengt, en zich eenigszins met de taal der verschillende stammen op de hoogte stelt. Dit is niet zoo gemakkelijk, want
+onder hen zijn minstens nog vier verschillende talen in gebruik, die zooveel van elkaar verschillen, dat Indianen van verschillende
+taal sprekende stammen, elkander niet verstaan. Ik zag zoo&#8217;n paar met geluiden en gebaren zich onderling verstaanbaar maken.
+
+
+</p>
+<p>De belangstellende toerist heeft evenwel niet zooveel moeilijkheden te overwinnen om een algemeenen indruk te krijgen van
+het leven en werken van deze <span class="pagenum">[<a id="xd0e1808" href="#xd0e1808">174</a>]</span>menschen. Hij doet het best de reis in een gewonen personentrein te maken, die in vele dier dorpen stil houdt en hier en daar
+uit te stappen om een dag in zulk een pueblo door te brengen of een bezoek af te leggen in andere verder van het spoor gelegene.
+In de meeste dier dorpen woont wel de een of andere white man, die als gids en tolk wil dienen.
+
+</p>
+<p>Schilderachtig zien zulke dorpen er soms uit, wanneer hunne witte, kalkmurige huizen op een kleine verhevenheid gebouwd, vroolijk
+door de zon beschenen worden en de bontgekleede bevolking zich bedrijvig daartusschen beweegt. Maar <span class="corr" id="xd0e1812" title="Bron: gerieflijk">geriefelijk</span> en <span class="corr" id="xd0e1815" title="Bron: gemaklijk">gemakkelijk</span> zijn die huizen niet gebouwd. Zij dienden vroeger niet alleen voor woonplaats, maar ook voor schuilplaats in de oorlogen
+tegen andere stammen en tegen de white men. Vandaar dat de woningen bestaan uit vier meestal scheef opgetrokken muren, zonder
+deur of vensters. Op het dak of meer nog in een der muren boven bij het dak bevindt zich een langwerpig gat van een halve
+manslengte ongeveer; dat is de opening waardoor men de woning betreedt. Met een ladder,&#8212;en welk een ladder!!&#8212;klimt men naar
+boven. In tijd van gevaar wordt deze ladder eenvoudig naar binnen gehaald en dan kan geen sterveling de woning binnenkomen.
+Zulke huizen bestaan soms uit twee en drie verdiepingen. Wil men nu naar een van de bovenste &eacute;tages, dan moet men eerst weder
+met behulp van de ladder tot aan den top van die &eacute;tage <span class="pagenum">[<a id="xd0e1818" href="#xd0e1818">175</a>]</span>klimmen om door het gat naar binnen te kunnen gaan.
+
+</p>
+<p>Ik zal mij niet wagen aan een beschrijving van het interieur van een Indianenwoning, want dat varieert zeer. Bij sommigen
+zag het er inderdaad zindelijk uit.
+
+</p>
+<p>Hun wintervoorraad ma&iuml;s, eikels, aardappelen enz. lag netjes in een hoek van het 2 &agrave; 3 meter hooge vertrek; de rustbanken,
+die voor bedden dienen, stonden langs den muur op een rij, en bij sommigen waren deze zelfs van een kussen met wit kussensloop
+voorzien. Maar bij anderen geleek zoo&#8217;n vertrek meer op een verblijfplaats voor dieren dan op een woning voor menschen. Een
+hoop dierenhuiden op den grond diende als bed, stukken bloedig vleesch hingen aan de lage zoldering en overal lag een hoop
+rommel, waarvoor geen naam te vinden is.
+
+</p>
+<p>Terwijl ik moeite had zoo&#8217;n steile ladder, met zijn ver van elkaar verwijderde sporten, te bestijgen om in een woning te komen
+en mijn beide handen daarbij noodig had om mij vast te houden, zag ik de vrouwen en meisjes van het dorp met een kruik water
+op het hoofd en dikwijls een andere in de hand, waarmede zij van de bron terug kwamen, vlug en ongehinderd naar boven klauteren
+en in de nauwe opening verdwijnen. Die vrouwen en meisjes dragen nog bijna allen de bonte kleeding van vroeger eeuwen, alhoewel
+hier en daar schoenen en kousen de plaats van sandalen hebben ingenomen.
+
+</p>
+<p>De arbeidsverdeeling tusschen de mannen en vrouwen <span class="pagenum">[<a id="xd0e1828" href="#xd0e1828">176</a>]</span>is lang niet dezelfde bij de verschillende stammen. Over het algemeen kan men zeggen, dat de vrouwen het leeuwendeel van het
+werk doen, in sommige dorpen zelfs al het werk. Voor den Europeesch beschaafden mensch lijkt het vreemd, vrouwen te zien huizen
+bouwen en den zwaren kleibak en groote steenen aan en afdragen, terwijl de mannen lui een pijpje liggen te rooken; of een
+oude vrouw aan den zwaren weefstoel, bezig een bonte deken te weven en den man met een breikous in de hand naast haar. Maar
+er waren ook stammen, waarvan de mannen bedrijvig op het land werkten, of waar de man de wever is en waar de vrouwen &#8217;t lichter
+werk verrichten. Doch bij welken stam men ook komt, overal zal men de vrouwen het ijverigst aan den arbeid vinden. Pottenbakken
+en beschilderen, mandenmaken, broodbakken, zelfs het bouwen der woningen is overal het werk der vrouwen; met de kinderen om
+zich heen en soms een kleintje op den rug, ziet men ze overal opgeruimd aan het werk. Een moedertje droeg op den rug haar
+5 dagen oud kindje, waarvan zij het geheele gezichtje steenrood geverfd had, alsof het niet genoeg was, dat het schaapje de
+rood-koperkleur van zijne ouders vertoonde. Gelukkig voor de Indianenmoeders bestaan er onder hen nog geen verbodsbepalingen
+die het gezonde werken aan vrouwen verbieden en kunnen zij nog ongehinderd hare krachten ontwikkelen.
+<span class="pagenum">[<a id="xd0e1830" href="#xd0e1830">177</a>]</span></p>
+<p>Over het algemeen genomen zijn de Indianen&#8212;ik heb hierbij alleen het oog op de in pueblo&#8217;s wonende&#8212;een goedhartig, vredelievend
+volk, dat niets liever wenscht dan door het Amerikaansch gouvernement en door de verschillende kooplieden en de geestelijkheid
+van diverse kerkgenootschappen in vrede gelaten te worden. Door die drie invloeden moeten zij verchristelijkt en beschaafd
+worden, maar dat kost hun de rust en have en goed. Aan alle kanten worden zij geplukt en in hunne bewegingen gekortwiekt.
+Dat er nu en dan een stam in opstand komt en den boven hen gestelden Amerikaanschen agent vermoordt of tracht te vermoorden,
+is niet te verwonderen, maar dit kost den armen drommels dan meestal het leven of &#8217;t geheele dorp wordt verwoest en de bevolking
+naar een verder afgelegen en nog onvruchtbaarder stuk grond verdreven. Door al deze en nog vele andere invloeden van buiten,
+gaat de Indiaansche bevolking in Amerika met rassche schreden in aantal achteruit en het zal niet lang meer duren of zij zullen
+geheel uitgestorven zijn.
+
+</p>
+<p>Het deed mij goed toen ik bij mijn bezoek aan een Indianenschool in Zuid-Californi&euml; met lof over de verhouding van de eerste
+Hollandsche kolonisten en de Indianen hoorde gewagen. Het was aan het Sherman-Instituut in Riverside, waar ik met een der
+onderwijzeressen, zelve tot de Indianen behoorende, na afloop der les een zeer interessant onderhoud had. Zij behoorde tot
+de Iroquois-Indianen, den stam, die oorspronkelijk <span class="pagenum">[<a id="xd0e1835" href="#xd0e1835">178</a>]</span>het oostelijk deel van Amerika bevolkte en waarmede de eerste Nederlanders die in Amerika kwamen om er handel te drijven of
+om er zich neder te zetten, in aanraking kwamen. Het was in hun overlevering bekend, zoo vertelde zij mij, dat de Hollanders
+hen altijd humaan behandeld hadden en eerlijken handel met hen dreven. Sommige Hollanders huwden zelfs Indianenmeisjes en
+behandelden haar op voet van gelijkheid. Zij deelde mij mede, dat zij een boek geschreven had, &#8217;t geen dezen winter gepubliceerd
+wordt, waarin zij de geschiedenis van haar stam beschrijft, voorzoover haar die uit familiestukken en uit overlevering bekend
+is en waarin ook de ontmoeting met de eerste Hollanders en de onderlinge verhouding beschreven wordt. Zij is de dochter van
+het opperhoofd van haar stam en van vader en moeder&#8217;s kant beide, hebben hare voorouders steeds tot de Indianenvorsten behoord.
+Zij en hare beide broeders waren in New-York school gegaan en alle drie bekleeden zij een goede positie in Gouvernementsdienst.
+Velen der Iroquois-Indianen hebben zich, volgens haar, in de gewone Amerikaansche bevolking opgelost, doordat zij er geen
+bezwaar in zagen met iemand buiten hun stam te huwen.
+
+
+</p>
+<p class="alignright">Dr. <span class="smallcaps">Aletta H. Jacobs.</span>
+
+
+
+
+</p>
+</div>
+</div>
+<div class="back">
+<div class="div1">
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/c2.jpg" alt="Oorspronkelijke rug." width="96" height="720"></div><p>
+
+</p>
+<p></p>
+<div class="figure"><img border="0" src="images/c3.jpg" alt="Oorspronkelijke achterkant." width="497" height="720"></div><p>
+
+
+</p>
+<div class="transcribernote">
+<h2>Colofon</h2>
+<h3>Beschikbaarheid</h3>
+<p>Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het
+kopi&euml;ren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de Project Gutenberg Licentie bij dit eBoek of on-line op <a href="http://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.
+
+</p>
+<p>Dit eBoek is geproduceerd door Jeroen Hellingman en het on-line gedistribueerd correctie team op <a href="http://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.
+
+</p>
+<p lang="en">This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give
+it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at <a href="http://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.
+
+</p>
+<p lang="en">This eBook is produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at <a href="http://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.
+
+</p>
+<h3>Codering</h3>
+<p>Dit bestand is in een verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren. Afgebroken woorden aan het einde
+van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel zijn gecorrigeerd. Dergelijke correcties zijn
+gemarkeerd met het corr-element.
+
+</p>
+<p>Hoewel in het origineel laag liggende aanhalingstekens openen gebruikt, zijn deze in dit bestand gecodeerd met &#8220;. Geneste
+dubbele aanhalingstekens zijn stilzwijgend veranderd in enkele aanhalingstekens.
+
+</p>
+<h3>Documentgeschiedenis</h3>
+<ol class="lsoff">
+<li>2009-01-12 Begonnen.
+
+</li>
+</ol>
+<h3>Externe Referenties</h3>
+<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn dat deze links voor u niet werken.</p>
+<h3>Verbeteringen</h3>
+<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p>
+<table width="75%">
+<tr>
+<th>Bladzijde</th>
+<th>Bron</th>
+<th>Verbetering</th>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e264">18</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">
+[<i>Verwijderd</i>]
+
+</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e273">19</a></td>
+<td width="40%">,</td>
+<td width="40%">
+[<i>Verwijderd</i>]
+
+</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e305">22</a></td>
+<td width="40%">
+[<i>Niet in bron</i>]
+
+</td>
+<td width="40%">&#8220;</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e310">23</a></td>
+<td width="40%">
+[<i>Niet in bron</i>]
+
+</td>
+<td width="40%">&#8220;</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e396">30</a></td>
+<td width="40%">biblioteek</td>
+<td width="40%">bibliotheek</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e557">44</a></td>
+<td width="40%">Verbaast</td>
+<td width="40%">Verbaasd</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e578">48</a></td>
+<td width="40%">honderde</td>
+<td width="40%">honderden</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e923">78</a></td>
+<td width="40%">
+[<i>Niet in bron</i>]
+
+</td>
+<td width="40%">,</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e944">79</a></td>
+<td width="40%">arbritrage</td>
+<td width="40%">arbitrage</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e982">81</a></td>
+<td width="40%">rupublikeinsche</td>
+<td width="40%">republikeinsche</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1040">84</a></td>
+<td width="40%">Fransisco</td>
+<td width="40%">Francisco</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1047">85</a></td>
+<td width="40%">meubeleering</td>
+<td width="40%">meubileering</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1230">110</a></td>
+<td width="40%">interressante</td>
+<td width="40%">interessante</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1243">111</a></td>
+<td width="40%">canon</td>
+<td width="40%">ca&ntilde;on</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1264">113</a></td>
+<td width="40%">cliffdwellings</td>
+<td width="40%">cliff-dwellings</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1291">115</a></td>
+<td width="40%">va</td>
+<td width="40%">van</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1703">159</a></td>
+<td width="40%">Francico</td>
+<td width="40%">Francisco</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1757">167</a></td>
+<td width="40%">patient</td>
+<td width="40%">pati&euml;nt</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1812">174</a></td>
+<td width="40%">gerieflijk</td>
+<td width="40%">geriefelijk</td>
+</tr>
+<tr>
+<td width="20%"><a class="pageref" href="#xd0e1815">174</a></td>
+<td width="40%">gemaklijk</td>
+<td width="40%">gemakkelijk</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Brieven uit en over Amerika, by 
+Carel Victor Gerritsen and Aletta Henriette Jacobs
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK BRIEVEN UIT EN OVER AMERIKA ***
+
+***** This file should be named 27800-h.htm or 27800-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/2/7/8/0/27800/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
diff --git a/27800-h/images/c1.jpg b/27800-h/images/c1.jpg
new file mode 100644
index 0000000..c5770aa
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/c1.jpg
diff --git a/27800-h/images/c2.jpg b/27800-h/images/c2.jpg
new file mode 100644
index 0000000..d94cd1d
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/c2.jpg
diff --git a/27800-h/images/c3.jpg b/27800-h/images/c3.jpg
new file mode 100644
index 0000000..33f096b
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/c3.jpg
diff --git a/27800-h/images/initial-c.gif b/27800-h/images/initial-c.gif
new file mode 100644
index 0000000..b16b31e
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-c.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-d.gif b/27800-h/images/initial-d.gif
new file mode 100644
index 0000000..2574db0
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-d.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-e.gif b/27800-h/images/initial-e.gif
new file mode 100644
index 0000000..8c8727e
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-e.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-h.gif b/27800-h/images/initial-h.gif
new file mode 100644
index 0000000..fd3d7a2
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-h.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-i.gif b/27800-h/images/initial-i.gif
new file mode 100644
index 0000000..d7f2567
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-i.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-m.gif b/27800-h/images/initial-m.gif
new file mode 100644
index 0000000..77e3454
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-m.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-s.gif b/27800-h/images/initial-s.gif
new file mode 100644
index 0000000..99fd24a
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-s.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-t.gif b/27800-h/images/initial-t.gif
new file mode 100644
index 0000000..c17857e
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-t.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-v.gif b/27800-h/images/initial-v.gif
new file mode 100644
index 0000000..ee321aa
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-v.gif
diff --git a/27800-h/images/initial-w.gif b/27800-h/images/initial-w.gif
new file mode 100644
index 0000000..bfc4fc1
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/initial-w.gif
diff --git a/27800-h/images/ornament.gif b/27800-h/images/ornament.gif
new file mode 100644
index 0000000..94bd955
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/ornament.gif
diff --git a/27800-h/images/p000.jpg b/27800-h/images/p000.jpg
new file mode 100644
index 0000000..580c11b
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/p000.jpg
diff --git a/27800-h/images/signature.gif b/27800-h/images/signature.gif
new file mode 100644
index 0000000..7dc8237
--- /dev/null
+++ b/27800-h/images/signature.gif
diff --git a/27800-page-images/f001.png b/27800-page-images/f001.png
new file mode 100644
index 0000000..de0bb14
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/f001.png
diff --git a/27800-page-images/f002.png b/27800-page-images/f002.png
new file mode 100644
index 0000000..b714b64
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/f002.png
diff --git a/27800-page-images/f003.png b/27800-page-images/f003.png
new file mode 100644
index 0000000..ffb505b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/f003.png
diff --git a/27800-page-images/f004.png b/27800-page-images/f004.png
new file mode 100644
index 0000000..d2cb972
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/f004.png
diff --git a/27800-page-images/f005.png b/27800-page-images/f005.png
new file mode 100644
index 0000000..0b2d02b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/f005.png
diff --git a/27800-page-images/p007.png b/27800-page-images/p007.png
new file mode 100644
index 0000000..5f3fbfa
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p007.png
diff --git a/27800-page-images/p008.png b/27800-page-images/p008.png
new file mode 100644
index 0000000..491ac0a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p008.png
diff --git a/27800-page-images/p009.png b/27800-page-images/p009.png
new file mode 100644
index 0000000..d048dd1
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p009.png
diff --git a/27800-page-images/p010.png b/27800-page-images/p010.png
new file mode 100644
index 0000000..f6d40bd
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p010.png
diff --git a/27800-page-images/p011.png b/27800-page-images/p011.png
new file mode 100644
index 0000000..973a6c0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p011.png
diff --git a/27800-page-images/p012.png b/27800-page-images/p012.png
new file mode 100644
index 0000000..f044be3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p012.png
diff --git a/27800-page-images/p013.png b/27800-page-images/p013.png
new file mode 100644
index 0000000..1381700
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p013.png
diff --git a/27800-page-images/p014.png b/27800-page-images/p014.png
new file mode 100644
index 0000000..6501401
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p014.png
diff --git a/27800-page-images/p015.png b/27800-page-images/p015.png
new file mode 100644
index 0000000..d5845b3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p015.png
diff --git a/27800-page-images/p016.png b/27800-page-images/p016.png
new file mode 100644
index 0000000..279407e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p016.png
diff --git a/27800-page-images/p017.png b/27800-page-images/p017.png
new file mode 100644
index 0000000..1438ba3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p017.png
diff --git a/27800-page-images/p018.png b/27800-page-images/p018.png
new file mode 100644
index 0000000..56dc4c7
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p018.png
diff --git a/27800-page-images/p019.png b/27800-page-images/p019.png
new file mode 100644
index 0000000..f986d45
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p019.png
diff --git a/27800-page-images/p020.png b/27800-page-images/p020.png
new file mode 100644
index 0000000..1d67b7d
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p020.png
diff --git a/27800-page-images/p021.png b/27800-page-images/p021.png
new file mode 100644
index 0000000..9bafbe0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p021.png
diff --git a/27800-page-images/p022.png b/27800-page-images/p022.png
new file mode 100644
index 0000000..1633261
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p022.png
diff --git a/27800-page-images/p023.png b/27800-page-images/p023.png
new file mode 100644
index 0000000..8dc14f2
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p023.png
diff --git a/27800-page-images/p024.png b/27800-page-images/p024.png
new file mode 100644
index 0000000..ce14c8a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p024.png
diff --git a/27800-page-images/p025.png b/27800-page-images/p025.png
new file mode 100644
index 0000000..3b8732e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p025.png
diff --git a/27800-page-images/p026.png b/27800-page-images/p026.png
new file mode 100644
index 0000000..48cd4da
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p026.png
diff --git a/27800-page-images/p027.png b/27800-page-images/p027.png
new file mode 100644
index 0000000..5fc3b8c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p027.png
diff --git a/27800-page-images/p028.png b/27800-page-images/p028.png
new file mode 100644
index 0000000..046783e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p028.png
diff --git a/27800-page-images/p029.png b/27800-page-images/p029.png
new file mode 100644
index 0000000..588e161
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p029.png
diff --git a/27800-page-images/p030.png b/27800-page-images/p030.png
new file mode 100644
index 0000000..484c392
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p030.png
diff --git a/27800-page-images/p031.png b/27800-page-images/p031.png
new file mode 100644
index 0000000..1655b46
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p031.png
diff --git a/27800-page-images/p032.png b/27800-page-images/p032.png
new file mode 100644
index 0000000..31a863c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p032.png
diff --git a/27800-page-images/p033.png b/27800-page-images/p033.png
new file mode 100644
index 0000000..e04399a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p033.png
diff --git a/27800-page-images/p034.png b/27800-page-images/p034.png
new file mode 100644
index 0000000..dc57c11
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p034.png
diff --git a/27800-page-images/p035.png b/27800-page-images/p035.png
new file mode 100644
index 0000000..3357622
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p035.png
diff --git a/27800-page-images/p036.png b/27800-page-images/p036.png
new file mode 100644
index 0000000..02cc3c2
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p036.png
diff --git a/27800-page-images/p037.png b/27800-page-images/p037.png
new file mode 100644
index 0000000..e52f1fb
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p037.png
diff --git a/27800-page-images/p038.png b/27800-page-images/p038.png
new file mode 100644
index 0000000..94a0c50
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p038.png
diff --git a/27800-page-images/p039.png b/27800-page-images/p039.png
new file mode 100644
index 0000000..d747dd5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p039.png
diff --git a/27800-page-images/p040.png b/27800-page-images/p040.png
new file mode 100644
index 0000000..07f54a5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p040.png
diff --git a/27800-page-images/p041.png b/27800-page-images/p041.png
new file mode 100644
index 0000000..f9a1d9c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p041.png
diff --git a/27800-page-images/p042.png b/27800-page-images/p042.png
new file mode 100644
index 0000000..2ca3ee6
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p042.png
diff --git a/27800-page-images/p043.png b/27800-page-images/p043.png
new file mode 100644
index 0000000..00c39ae
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p043.png
diff --git a/27800-page-images/p044.png b/27800-page-images/p044.png
new file mode 100644
index 0000000..ac50eed
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p044.png
diff --git a/27800-page-images/p045.png b/27800-page-images/p045.png
new file mode 100644
index 0000000..4beb291
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p045.png
diff --git a/27800-page-images/p046.png b/27800-page-images/p046.png
new file mode 100644
index 0000000..3cf1608
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p046.png
diff --git a/27800-page-images/p047.png b/27800-page-images/p047.png
new file mode 100644
index 0000000..b13dc98
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p047.png
diff --git a/27800-page-images/p048.png b/27800-page-images/p048.png
new file mode 100644
index 0000000..c0ea5a2
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p048.png
diff --git a/27800-page-images/p049.png b/27800-page-images/p049.png
new file mode 100644
index 0000000..fa9bb4c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p049.png
diff --git a/27800-page-images/p050.png b/27800-page-images/p050.png
new file mode 100644
index 0000000..4cca34a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p050.png
diff --git a/27800-page-images/p051.png b/27800-page-images/p051.png
new file mode 100644
index 0000000..8706773
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p051.png
diff --git a/27800-page-images/p052.png b/27800-page-images/p052.png
new file mode 100644
index 0000000..d507ff0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p052.png
diff --git a/27800-page-images/p053.png b/27800-page-images/p053.png
new file mode 100644
index 0000000..d575a6f
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p053.png
diff --git a/27800-page-images/p054.png b/27800-page-images/p054.png
new file mode 100644
index 0000000..4c135b0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p054.png
diff --git a/27800-page-images/p055.png b/27800-page-images/p055.png
new file mode 100644
index 0000000..5eb0e42
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p055.png
diff --git a/27800-page-images/p056.png b/27800-page-images/p056.png
new file mode 100644
index 0000000..14feba8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p056.png
diff --git a/27800-page-images/p057.png b/27800-page-images/p057.png
new file mode 100644
index 0000000..e767b78
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p057.png
diff --git a/27800-page-images/p058.png b/27800-page-images/p058.png
new file mode 100644
index 0000000..c6bd379
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p058.png
diff --git a/27800-page-images/p059.png b/27800-page-images/p059.png
new file mode 100644
index 0000000..d5b769c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p059.png
diff --git a/27800-page-images/p060.png b/27800-page-images/p060.png
new file mode 100644
index 0000000..9d8f432
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p060.png
diff --git a/27800-page-images/p061.png b/27800-page-images/p061.png
new file mode 100644
index 0000000..20051ac
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p061.png
diff --git a/27800-page-images/p062.png b/27800-page-images/p062.png
new file mode 100644
index 0000000..f216b59
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p062.png
diff --git a/27800-page-images/p063.png b/27800-page-images/p063.png
new file mode 100644
index 0000000..a80287b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p063.png
diff --git a/27800-page-images/p064.png b/27800-page-images/p064.png
new file mode 100644
index 0000000..ee0bade
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p064.png
diff --git a/27800-page-images/p065.png b/27800-page-images/p065.png
new file mode 100644
index 0000000..5f468bd
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p065.png
diff --git a/27800-page-images/p066.png b/27800-page-images/p066.png
new file mode 100644
index 0000000..a939de9
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p066.png
diff --git a/27800-page-images/p067.png b/27800-page-images/p067.png
new file mode 100644
index 0000000..1b28271
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p067.png
diff --git a/27800-page-images/p068.png b/27800-page-images/p068.png
new file mode 100644
index 0000000..00b366b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p068.png
diff --git a/27800-page-images/p069.png b/27800-page-images/p069.png
new file mode 100644
index 0000000..3d47ab8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p069.png
diff --git a/27800-page-images/p070.png b/27800-page-images/p070.png
new file mode 100644
index 0000000..b86f879
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p070.png
diff --git a/27800-page-images/p071.png b/27800-page-images/p071.png
new file mode 100644
index 0000000..2e721c4
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p071.png
diff --git a/27800-page-images/p072.png b/27800-page-images/p072.png
new file mode 100644
index 0000000..56a08b5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p072.png
diff --git a/27800-page-images/p073.png b/27800-page-images/p073.png
new file mode 100644
index 0000000..83684ac
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p073.png
diff --git a/27800-page-images/p074.png b/27800-page-images/p074.png
new file mode 100644
index 0000000..441608b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p074.png
diff --git a/27800-page-images/p075.png b/27800-page-images/p075.png
new file mode 100644
index 0000000..bad6c5b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p075.png
diff --git a/27800-page-images/p076.png b/27800-page-images/p076.png
new file mode 100644
index 0000000..933ed0c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p076.png
diff --git a/27800-page-images/p077.png b/27800-page-images/p077.png
new file mode 100644
index 0000000..d073cae
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p077.png
diff --git a/27800-page-images/p078.png b/27800-page-images/p078.png
new file mode 100644
index 0000000..c7ba65e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p078.png
diff --git a/27800-page-images/p079.png b/27800-page-images/p079.png
new file mode 100644
index 0000000..27d7dad
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p079.png
diff --git a/27800-page-images/p080.png b/27800-page-images/p080.png
new file mode 100644
index 0000000..d1eaa47
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p080.png
diff --git a/27800-page-images/p081.png b/27800-page-images/p081.png
new file mode 100644
index 0000000..b1df778
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p081.png
diff --git a/27800-page-images/p082.png b/27800-page-images/p082.png
new file mode 100644
index 0000000..8ad3c0a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p082.png
diff --git a/27800-page-images/p083.png b/27800-page-images/p083.png
new file mode 100644
index 0000000..a957f61
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p083.png
diff --git a/27800-page-images/p084.png b/27800-page-images/p084.png
new file mode 100644
index 0000000..2843039
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p084.png
diff --git a/27800-page-images/p085.png b/27800-page-images/p085.png
new file mode 100644
index 0000000..04f9f6e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p085.png
diff --git a/27800-page-images/p086.png b/27800-page-images/p086.png
new file mode 100644
index 0000000..bfc441a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p086.png
diff --git a/27800-page-images/p087.png b/27800-page-images/p087.png
new file mode 100644
index 0000000..09097a9
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p087.png
diff --git a/27800-page-images/p088.png b/27800-page-images/p088.png
new file mode 100644
index 0000000..6852d4b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p088.png
diff --git a/27800-page-images/p089.png b/27800-page-images/p089.png
new file mode 100644
index 0000000..854fde8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p089.png
diff --git a/27800-page-images/p090.png b/27800-page-images/p090.png
new file mode 100644
index 0000000..76e8e65
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p090.png
diff --git a/27800-page-images/p091.png b/27800-page-images/p091.png
new file mode 100644
index 0000000..6a9357a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p091.png
diff --git a/27800-page-images/p092.png b/27800-page-images/p092.png
new file mode 100644
index 0000000..f203c6c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p092.png
diff --git a/27800-page-images/p093.png b/27800-page-images/p093.png
new file mode 100644
index 0000000..6f84708
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p093.png
diff --git a/27800-page-images/p094.png b/27800-page-images/p094.png
new file mode 100644
index 0000000..1e9e595
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p094.png
diff --git a/27800-page-images/p095.png b/27800-page-images/p095.png
new file mode 100644
index 0000000..7923adc
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p095.png
diff --git a/27800-page-images/p096.png b/27800-page-images/p096.png
new file mode 100644
index 0000000..3cddd10
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p096.png
diff --git a/27800-page-images/p097.png b/27800-page-images/p097.png
new file mode 100644
index 0000000..2011395
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p097.png
diff --git a/27800-page-images/p098.png b/27800-page-images/p098.png
new file mode 100644
index 0000000..882d9b5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p098.png
diff --git a/27800-page-images/p099.png b/27800-page-images/p099.png
new file mode 100644
index 0000000..0340e85
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p099.png
diff --git a/27800-page-images/p100.png b/27800-page-images/p100.png
new file mode 100644
index 0000000..ae441ad
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p100.png
diff --git a/27800-page-images/p101.png b/27800-page-images/p101.png
new file mode 100644
index 0000000..5094c27
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p101.png
diff --git a/27800-page-images/p102.png b/27800-page-images/p102.png
new file mode 100644
index 0000000..ca8111c
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p102.png
diff --git a/27800-page-images/p103.png b/27800-page-images/p103.png
new file mode 100644
index 0000000..52e7563
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p103.png
diff --git a/27800-page-images/p104.png b/27800-page-images/p104.png
new file mode 100644
index 0000000..206f356
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p104.png
diff --git a/27800-page-images/p105.png b/27800-page-images/p105.png
new file mode 100644
index 0000000..a1d6f87
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p105.png
diff --git a/27800-page-images/p106.png b/27800-page-images/p106.png
new file mode 100644
index 0000000..0be1e39
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p106.png
diff --git a/27800-page-images/p107.png b/27800-page-images/p107.png
new file mode 100644
index 0000000..fd5c577
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p107.png
diff --git a/27800-page-images/p108.png b/27800-page-images/p108.png
new file mode 100644
index 0000000..a52be6d
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p108.png
diff --git a/27800-page-images/p109.png b/27800-page-images/p109.png
new file mode 100644
index 0000000..0bf1894
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p109.png
diff --git a/27800-page-images/p110.png b/27800-page-images/p110.png
new file mode 100644
index 0000000..39c7197
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p110.png
diff --git a/27800-page-images/p111.png b/27800-page-images/p111.png
new file mode 100644
index 0000000..09847df
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p111.png
diff --git a/27800-page-images/p112.png b/27800-page-images/p112.png
new file mode 100644
index 0000000..a48119e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p112.png
diff --git a/27800-page-images/p113.png b/27800-page-images/p113.png
new file mode 100644
index 0000000..28ee5c2
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p113.png
diff --git a/27800-page-images/p114.png b/27800-page-images/p114.png
new file mode 100644
index 0000000..19fc8f7
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p114.png
diff --git a/27800-page-images/p115.png b/27800-page-images/p115.png
new file mode 100644
index 0000000..0427cc5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p115.png
diff --git a/27800-page-images/p116.png b/27800-page-images/p116.png
new file mode 100644
index 0000000..3d93d50
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p116.png
diff --git a/27800-page-images/p117.png b/27800-page-images/p117.png
new file mode 100644
index 0000000..3056a57
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p117.png
diff --git a/27800-page-images/p118.png b/27800-page-images/p118.png
new file mode 100644
index 0000000..3a72f1e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p118.png
diff --git a/27800-page-images/p119.png b/27800-page-images/p119.png
new file mode 100644
index 0000000..d2e15f8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p119.png
diff --git a/27800-page-images/p120.png b/27800-page-images/p120.png
new file mode 100644
index 0000000..1b70938
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p120.png
diff --git a/27800-page-images/p121.png b/27800-page-images/p121.png
new file mode 100644
index 0000000..b9eaed6
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p121.png
diff --git a/27800-page-images/p122.png b/27800-page-images/p122.png
new file mode 100644
index 0000000..83c7fbd
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p122.png
diff --git a/27800-page-images/p123.png b/27800-page-images/p123.png
new file mode 100644
index 0000000..dc995a4
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p123.png
diff --git a/27800-page-images/p124.png b/27800-page-images/p124.png
new file mode 100644
index 0000000..0a0f5f7
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p124.png
diff --git a/27800-page-images/p125.png b/27800-page-images/p125.png
new file mode 100644
index 0000000..5a5d0c8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p125.png
diff --git a/27800-page-images/p126.png b/27800-page-images/p126.png
new file mode 100644
index 0000000..7fd385a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p126.png
diff --git a/27800-page-images/p127.png b/27800-page-images/p127.png
new file mode 100644
index 0000000..6d0aa09
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p127.png
diff --git a/27800-page-images/p128.png b/27800-page-images/p128.png
new file mode 100644
index 0000000..e752164
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p128.png
diff --git a/27800-page-images/p129.png b/27800-page-images/p129.png
new file mode 100644
index 0000000..682afff
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p129.png
diff --git a/27800-page-images/p130.png b/27800-page-images/p130.png
new file mode 100644
index 0000000..adb11a0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p130.png
diff --git a/27800-page-images/p131.png b/27800-page-images/p131.png
new file mode 100644
index 0000000..09b5421
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p131.png
diff --git a/27800-page-images/p132.png b/27800-page-images/p132.png
new file mode 100644
index 0000000..8a4a421
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p132.png
diff --git a/27800-page-images/p133.png b/27800-page-images/p133.png
new file mode 100644
index 0000000..09e1655
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p133.png
diff --git a/27800-page-images/p134.png b/27800-page-images/p134.png
new file mode 100644
index 0000000..adab964
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p134.png
diff --git a/27800-page-images/p135.png b/27800-page-images/p135.png
new file mode 100644
index 0000000..789ead5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p135.png
diff --git a/27800-page-images/p136.png b/27800-page-images/p136.png
new file mode 100644
index 0000000..36a7f4a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p136.png
diff --git a/27800-page-images/p137.png b/27800-page-images/p137.png
new file mode 100644
index 0000000..f113dc8
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p137.png
diff --git a/27800-page-images/p138.png b/27800-page-images/p138.png
new file mode 100644
index 0000000..8431669
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p138.png
diff --git a/27800-page-images/p139.png b/27800-page-images/p139.png
new file mode 100644
index 0000000..d661591
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p139.png
diff --git a/27800-page-images/p140.png b/27800-page-images/p140.png
new file mode 100644
index 0000000..d905ddd
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p140.png
diff --git a/27800-page-images/p141.png b/27800-page-images/p141.png
new file mode 100644
index 0000000..c59617f
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p141.png
diff --git a/27800-page-images/p142.png b/27800-page-images/p142.png
new file mode 100644
index 0000000..c68e79f
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p142.png
diff --git a/27800-page-images/p143.png b/27800-page-images/p143.png
new file mode 100644
index 0000000..e6daf60
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p143.png
diff --git a/27800-page-images/p144.png b/27800-page-images/p144.png
new file mode 100644
index 0000000..ae00179
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p144.png
diff --git a/27800-page-images/p145.png b/27800-page-images/p145.png
new file mode 100644
index 0000000..2617491
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p145.png
diff --git a/27800-page-images/p146.png b/27800-page-images/p146.png
new file mode 100644
index 0000000..d99274a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p146.png
diff --git a/27800-page-images/p147.png b/27800-page-images/p147.png
new file mode 100644
index 0000000..32c2ee9
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p147.png
diff --git a/27800-page-images/p148.png b/27800-page-images/p148.png
new file mode 100644
index 0000000..291a176
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p148.png
diff --git a/27800-page-images/p149.png b/27800-page-images/p149.png
new file mode 100644
index 0000000..08fcc09
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p149.png
diff --git a/27800-page-images/p150.png b/27800-page-images/p150.png
new file mode 100644
index 0000000..d6432c4
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p150.png
diff --git a/27800-page-images/p151.png b/27800-page-images/p151.png
new file mode 100644
index 0000000..1a18ef0
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p151.png
diff --git a/27800-page-images/p152.png b/27800-page-images/p152.png
new file mode 100644
index 0000000..dd3a2a6
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p152.png
diff --git a/27800-page-images/p153.png b/27800-page-images/p153.png
new file mode 100644
index 0000000..fc1c72b
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p153.png
diff --git a/27800-page-images/p154.png b/27800-page-images/p154.png
new file mode 100644
index 0000000..b85bf19
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p154.png
diff --git a/27800-page-images/p155.png b/27800-page-images/p155.png
new file mode 100644
index 0000000..c8e35be
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p155.png
diff --git a/27800-page-images/p156.png b/27800-page-images/p156.png
new file mode 100644
index 0000000..6faf3b3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p156.png
diff --git a/27800-page-images/p157.png b/27800-page-images/p157.png
new file mode 100644
index 0000000..5303212
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p157.png
diff --git a/27800-page-images/p158.png b/27800-page-images/p158.png
new file mode 100644
index 0000000..b257f88
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p158.png
diff --git a/27800-page-images/p159.png b/27800-page-images/p159.png
new file mode 100644
index 0000000..e037e1a
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p159.png
diff --git a/27800-page-images/p160.png b/27800-page-images/p160.png
new file mode 100644
index 0000000..f6646b3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p160.png
diff --git a/27800-page-images/p161.png b/27800-page-images/p161.png
new file mode 100644
index 0000000..8f4fa67
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p161.png
diff --git a/27800-page-images/p162.png b/27800-page-images/p162.png
new file mode 100644
index 0000000..64b92ac
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p162.png
diff --git a/27800-page-images/p163.png b/27800-page-images/p163.png
new file mode 100644
index 0000000..419486f
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p163.png
diff --git a/27800-page-images/p164.png b/27800-page-images/p164.png
new file mode 100644
index 0000000..beedcf5
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p164.png
diff --git a/27800-page-images/p165.png b/27800-page-images/p165.png
new file mode 100644
index 0000000..76fb84e
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p165.png
diff --git a/27800-page-images/p166.png b/27800-page-images/p166.png
new file mode 100644
index 0000000..83207a3
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p166.png
diff --git a/27800-page-images/p167.png b/27800-page-images/p167.png
new file mode 100644
index 0000000..74314dd
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p167.png
diff --git a/27800-page-images/p168.png b/27800-page-images/p168.png
new file mode 100644
index 0000000..cf844fe
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p168.png
diff --git a/27800-page-images/p169.png b/27800-page-images/p169.png
new file mode 100644
index 0000000..b55d946
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p169.png
diff --git a/27800-page-images/p170.png b/27800-page-images/p170.png
new file mode 100644
index 0000000..0f5aa4f
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p170.png
diff --git a/27800-page-images/p171.png b/27800-page-images/p171.png
new file mode 100644
index 0000000..0ac16d7
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p171.png
diff --git a/27800-page-images/p172.png b/27800-page-images/p172.png
new file mode 100644
index 0000000..1ee62fb
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p172.png
diff --git a/27800-page-images/p173.png b/27800-page-images/p173.png
new file mode 100644
index 0000000..b87ee4d
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p173.png
diff --git a/27800-page-images/p174.png b/27800-page-images/p174.png
new file mode 100644
index 0000000..97579cb
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p174.png
diff --git a/27800-page-images/p175.png b/27800-page-images/p175.png
new file mode 100644
index 0000000..95b18dc
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p175.png
diff --git a/27800-page-images/p176.png b/27800-page-images/p176.png
new file mode 100644
index 0000000..5bd63ae
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p176.png
diff --git a/27800-page-images/p177.png b/27800-page-images/p177.png
new file mode 100644
index 0000000..c798deb
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p177.png
diff --git a/27800-page-images/p178.png b/27800-page-images/p178.png
new file mode 100644
index 0000000..c591302
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p178.png
diff --git a/27800-page-images/p179.png b/27800-page-images/p179.png
new file mode 100644
index 0000000..a644b26
--- /dev/null
+++ b/27800-page-images/p179.png
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..6b1d4a2
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #27800 (https://www.gutenberg.org/ebooks/27800)