initial commit of ebook 3455HEADmain

2 files changed, 16324 insertions, 0 deletions

diff --git a/old/nsljc10.txt b/old/nsljc10.txt
new file mode 100644
index 0000000..dcb98fd
--- /dev/null
+++ b/old/nsljc10.txt
@@ -0,0 +1,16324 @@
+Project Gutenberg Nederlandsche Sagen en Legenden, by Josef Cohen
+
+Copyright laws are changing all over the world, be sure to check
+the laws for your country before redistributing these files!!!
+
+Please take a look at the important information in this header.
+We encourage you to keep this file on your own disk, keeping an
+electronic path open for the next readers.
+
+Please do not remove this.
+
+This should be the first thing seen when anyone opens the book.
+Do not change or edit it without written permission.  The words
+are carefully chosen to provide users with the information they
+need about what they can legally do with the texts.
+
+
+**Welcome To The World of Free Plain Vanilla Electronic Texts**
+
+**Etexts Readable By Both Humans and By Computers, Since 1971**
+*These Etexts Prepared By Hundreds of Volunteers and Donations*
+
+Information on contacting Project Gutenberg to get Etexts, and
+further information is included below.  We need your donations.
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a 501(c)(3)
+organization with EIN [Employee Identification Number] 64-6221541
+
+As of 12/12/00 contributions are only being solicited from people in:
+Colorado, Connecticut, Idaho, Indiana, Iowa,
+Kentucky, Louisiana, Massachusetts, Montana,
+Nevada, Oklahoma, South Carolina, South Dakota,
+Texas, Vermont, and Wyoming.
+
+As the requirements for other states are met,
+additions to this list will be made and fund raising
+will begin in the additional states.  Please feel
+free to ask to check the status of your state.
+
+International donations are accepted,
+but we don't know ANYTHING about how
+to make them tax-deductible, or
+even if they CAN be made deductible,
+and don't have the staff to handle it
+even if there are ways.
+
+These donations should be made to:
+
+Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+PMB 113
+1739 University Ave.
+Oxford, MS 38655-4109
+
+
+Title:  Nederlandsche Sagen en Legenden
+
+Author:  Josef Cohen
+
+Official Release Date: October, 2002  [Etext #3455]
+[Yes, we are about one year ahead of schedule]
+[The actual date this file first posted = 04/25/01]
+
+Edition: 10
+
+Language: English
+
+Project Gutenberg Nederlandsche Sagen en Legenden, by Josef Cohen
+*******This file should be named nsljc10.txt or nsljc10.zip******
+
+Corrected EDITIONS of our etexts get a new NUMBER, nsljc11.txt
+VERSIONS based on separate sources get new LETTER, nsljc10a.txt
+
+
+Project Gutenberg Etexts are usually created from multiple editions,
+all of which are in the Public Domain in the United States, unless a
+copyright notice is included.  Therefore, we usually do NOT keep any
+of these books in compliance with any particular paper edition.
+
+We are now trying to release all our books one year in advance
+of the official release dates, leaving time for better editing.
+Please be encouraged to send us error messages even years after
+the official publication date.
+
+Please note:  neither this list nor its contents are final till
+midnight of the last day of the month of any such announcement.
+The official release date of all Project Gutenberg Etexts is at
+Midnight, Central Time, of the last day of the stated month.  A
+preliminary version may often be posted for suggestion, comment
+and editing by those who wish to do so.
+
+Most people start at our sites at:
+http://gutenberg.net
+http://promo.net/pg
+
+
+Those of you who want to download any Etext before announcement
+can surf to them as follows, and just download by date; this is
+also a good way to get them instantly upon announcement, as the
+indexes our cataloguers produce obviously take a while after an
+announcement goes out in the Project Gutenberg Newsletter.
+
+http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext02
+or
+ftp://ftp.ibiblio.org/pub/docs/books/gutenberg/etext02
+
+Or /etext01, 00, 99, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90
+
+Just search by the first five letters of the filename you want,
+as it appears in our Newsletters.
+
+
+Information about Project Gutenberg (one page)
+
+We produce about two million dollars for each hour we work.  The
+time it takes us, a rather conservative estimate, is fifty hours
+to get any etext selected, entered, proofread, edited, copyright
+searched and analyzed, the copyright letters written, etc.  This
+projected audience is one hundred million readers.  If our value
+per text is nominally estimated at one dollar then we produce $2
+million dollars per hour this year as we release fifty new Etext
+files per month, or 500 more Etexts in 2000 for a total of 3000+
+If they reach just 1-2% of the world's population then the total
+should reach over 300 billion Etexts given away by year's end.
+
+The Goal of Project Gutenberg is to Give Away One Trillion Etext
+Files by December 31, 2001.  [10,000 x 100,000,000 = 1 Trillion]
+This is ten thousand titles each to one hundred million readers,
+which is only about 4% of the present number of computer users.
+
+At our revised rates of production, we will reach only one-third
+of that goal by the end of 2001, or about 3,333 Etexts unless we
+manage to get some real funding.
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation has been created
+to secure a future for Project Gutenberg into the next millennium.
+
+We need your donations more than ever!
+
+Presently, contributions are only being solicited from people in:
+Colorado, Connecticut, Idaho, Indiana, Iowa,
+Kentucky, Louisiana, Massachusetts, Montana,
+Nevada, Oklahoma, South Carolina, South Dakota,
+Texas, Vermont, and Wyoming.
+
+As the requirements for other states are met,
+additions to this list will be made and fund raising
+will begin in the additional states.
+
+These donations should be made to:
+
+Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+PMB 113
+1739 University Ave.
+Oxford, MS 38655-4109
+
+
+Project Gutenberg Literary Archive Foundation,
+EIN [Employee Identification Number] 64-6221541,
+has been approved as a 501(c)(3) organization by the US Internal
+Revenue Service (IRS).  Donations are tax-deductible to the extent
+permitted by law.  As the requirements for other states are met,
+additions to this list will be made and fund raising will begin in the
+additional states.
+
+All donations should be made to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation.  Mail to:
+
+Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+PMB 113
+1739 University Avenue
+Oxford, MS 38655-4109  [USA]
+
+
+We need your donations more than ever!
+
+You can get up to date donation information at:
+
+http://www.gutenberg.net/donation.html
+
+
+***
+
+If you can't reach Project Gutenberg,
+you can always email directly to:
+
+Michael S. Hart <hart@pobox.com>
+
+hart@pobox.com forwards to hart@prairienet.org and archive.org
+if your mail bounces from archive.org, I will still see it, if
+it bounces from prairienet.org, better resend later on. . . .
+
+Prof. Hart will answer or forward your message.
+
+We would prefer to send you information by email.
+
+
+***
+
+
+Example command-line FTP session:
+
+ftp ftp.ibiblio.org
+login: anonymous
+password: your@login
+cd pub/docs/books/gutenberg
+cd etext90 through etext99 or etext00 through etext02, etc.
+dir [to see files]
+get or mget [to get files. . .set bin for zip files]
+GET GUTINDEX.??  [to get a year's listing of books, e.g., GUTINDEX.99]
+GET GUTINDEX.ALL [to get a listing of ALL books]
+
+
+**The Legal Small Print**
+
+
+(Three Pages)
+
+***START**THE SMALL PRINT!**FOR PUBLIC DOMAIN ETEXTS**START***
+Why is this "Small Print!" statement here?  You know: lawyers.
+They tell us you might sue us if there is something wrong with
+your copy of this etext, even if you got it for free from
+someone other than us, and even if what's wrong is not our
+fault.  So, among other things, this "Small Print!" statement
+disclaims most of our liability to you.  It also tells you how
+you may distribute copies of this etext if you want to.
+
+*BEFORE!* YOU USE OR READ THIS ETEXT
+By using or reading any part of this PROJECT GUTENBERG-tm
+etext, you indicate that you understand, agree to and accept
+this "Small Print!" statement.  If you do not, you can receive
+a refund of the money (if any) you paid for this etext by
+sending a request within 30 days of receiving it to the person
+you got it from.  If you received this etext on a physical
+medium (such as a disk), you must return it with your request.
+
+ABOUT PROJECT GUTENBERG-TM ETEXTS
+This PROJECT GUTENBERG-tm etext, like most PROJECT GUTENBERG-tm etexts,
+is a "public domain" work distributed by Professor Michael S. Hart
+through the Project Gutenberg Association (the "Project").
+Among other things, this means that no one owns a United States copyright
+on or for this work, so the Project (and you!) can copy and
+distribute it in the United States without permission and
+without paying copyright royalties.  Special rules, set forth
+below, apply if you wish to copy and distribute this etext
+under the "PROJECT GUTENBERG" trademark.
+
+Please do not use the "PROJECT GUTENBERG" trademark to market
+any commercial products without permission.
+
+To create these etexts, the Project expends considerable
+efforts to identify, transcribe and proofread public domain
+works.  Despite these efforts, the Project's etexts and any
+medium they may be on may contain "Defects".  Among other
+things, Defects may take the form of incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other
+intellectual property infringement, a defective or damaged
+disk or other etext medium, a computer virus, or computer
+codes that damage or cannot be read by your equipment.
+
+LIMITED WARRANTY; DISCLAIMER OF DAMAGES
+But for the "Right of Replacement or Refund" described below,
+[1] Michael Hart and the Foundation (and any other party you may 
+receive this etext from as a PROJECT GUTENBERG-tm etext) disclaims
+all liability to you for damages, costs and expenses, including
+legal fees, and [2] YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE OR
+UNDER STRICT LIABILITY, OR FOR BREACH OF WARRANTY OR CONTRACT,
+INCLUDING BUT NOT LIMITED TO INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE
+OR INCIDENTAL DAMAGES, EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE
+POSSIBILITY OF SUCH DAMAGES.
+
+If you discover a Defect in this etext within 90 days of
+receiving it, you can receive a refund of the money (if any)
+you paid for it by sending an explanatory note within that
+time to the person you received it from.  If you received it
+on a physical medium, you must return it with your note, and
+such person may choose to alternatively give you a replacement
+copy.  If you received it electronically, such person may
+choose to alternatively give you a second opportunity to
+receive it electronically.
+
+THIS ETEXT IS OTHERWISE PROVIDED TO YOU "AS-IS".  NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, ARE MADE TO YOU AS
+TO THE ETEXT OR ANY MEDIUM IT MAY BE ON, INCLUDING BUT NOT
+LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR A
+PARTICULAR PURPOSE.
+
+Some states do not allow disclaimers of implied warranties or
+the exclusion or limitation of consequential damages, so the
+above disclaimers and exclusions may not apply to you, and you
+may have other legal rights.
+
+INDEMNITY
+You will indemnify and hold Michael Hart, the Foundation,
+and its trustees and agents, and any volunteers associated
+with the production and distribution of Project Gutenberg-tm
+texts harmless, from all liability, cost and expense, including
+legal fees, that arise directly or indirectly from any of the 
+following that you do or cause:  [1] distribution of this etext,
+[2] alteration, modification, or addition to the etext,
+or [3] any Defect.
+
+DISTRIBUTION UNDER "PROJECT GUTENBERG-tm"
+You may distribute copies of this etext electronically, or by
+disk, book or any other medium if you either delete this
+"Small Print!" and all other references to Project Gutenberg,
+or:
+
+[1]  Only give exact copies of it.  Among other things, this
+     requires that you do not remove, alter or modify the
+     etext or this "small print!" statement.  You may however,
+     if you wish, distribute this etext in machine readable
+     binary, compressed, mark-up, or proprietary form,
+     including any form resulting from conversion by word
+     processing or hypertext software, but only so long as
+     *EITHER*:
+
+     [*]  The etext, when displayed, is clearly readable, and
+          does *not* contain characters other than those
+          intended by the author of the work, although tilde
+          (~), asterisk (*) and underline (_) characters may
+          be used to convey punctuation intended by the
+          author, and additional characters may be used to
+          indicate hypertext links; OR
+
+     [*]  The etext may be readily converted by the reader at
+          no expense into plain ASCII, EBCDIC or equivalent
+          form by the program that displays the etext (as is
+          the case, for instance, with most word processors);
+          OR
+
+     [*]  You provide, or agree to also provide on request at
+          no additional cost, fee or expense, a copy of the
+          etext in its original plain ASCII form (or in EBCDIC
+          or other equivalent proprietary form).
+
+[2]  Honor the etext refund and replacement provisions of this
+     "Small Print!" statement.
+
+[3]  Pay a trademark license fee to the Foundation of 20% of the
+     gross profits you derive calculated using the method you
+     already use to calculate your applicable taxes.  If you
+     don't derive profits, no royalty is due.  Royalties are
+     payable to "Project Gutenberg Literary Archive Foundation"
+     the 60 days following each date you prepare (or were
+     legally required to prepare) your annual (or equivalent
+     periodic) tax return.  Please contact us beforehand to
+     let us know your plans and to work out the details.
+
+WHAT IF YOU *WANT* TO SEND MONEY EVEN IF YOU DON'T HAVE TO?
+Project Gutenberg is dedicated to increasing the number of
+public domain and licensed works that can be freely distributed
+in machine readable form.  
+
+The Project gratefully accepts contributions of money, time, 
+public domain materials, or royalty free copyright licenses.
+Money should be paid to the:
+"Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+If you are interested in contributing scanning equipment or
+software or other items, please contact Michael Hart at:
+hart@pobox.com
+
+**END THE SMALL PRINT! FOR PUBLIC DOMAIN ETEXTS*Ver.04.08.01*END**
+[Portions of this header are copyright (C) 2001 by Michael S. Hart
+and may be reprinted only when these Etexts are free of all fees.]
+[Project Gutenberg is a TradeMark and may not be used in any sales
+of Project Gutenberg Etexts or other materials be they hardware or
+software or any other related product without express permission.]
+
+
+
+
+
+Nederlandsche Sagen en Legenden
+
+
+Door
+
+Josef Cohen
+
+Met 32 Illustratiën in kleurendruk en zwart
+
+Door Pol Dom.
+
+
+
+
+Inhoud
+
+Hoofdstuk.		Bladz.
+
+	Voorrede.
+I.	Het vrouwtje van Stavoren	1
+II.	Straffe Gods	11
+III.	Hoe Montfort ordeloos ligt	18
+IV.	Hoe Eenrum, Mensingeweer, Obergum en Winsum een naam
+kregen	   20
+V.	De slaper in het Voorhout, de Vorst van éénen dag of de
+Vroolijke Willem	22
+VI.	Gerard, de slechte Heer		32
+VII.	De Basiliscus van Utrecht	53
+VIII.	Het Popje der Heks	57
+IX.	De Roode Hemdrok	64
+X.	Westerschouwen, Westerschouwen, het zal u berouwen	67
+XI.	De Zeemeermin van Edam	71
+XII.	De Zeemeermin van Muiden; Erasmus	73
+XIII.	Kaïn	74
+XIV.	Het Heilig Hout van Dordrecht	83
+XV.	Maria, het Venster	87
+XVI.	Brammert en Ellert	89
+XVII.	Zomersneeuw	95
+XVIII.	Mirjam	101
+XIX.	De Gevangen Wolk	106
+XX.	De Gierige Mulder	111
+XXI.	Duif en Doffer	116
+XXII.	Emma van Haarlem	122
+XXIII.	Eleonora's Poll		125
+XXIV.	De Kamper Raadslieden	130
+XXV.	De Weerter Rogstekers	132
+XXVI.	Kabouterwraak	137
+XXVII.	Het Vrouwenzand		149
+XXVIII. De Ridder van Stenhuisheerd	154
+XXIX.	Doodendroom	160
+XXX.	Mooi-Ann van Velp	167
+XXXI.	De Verborgen Schat	178
+
+XXXII.	Waarom de Reuzen in Limburg zijn uitgestorven	182
+XXXIII. De Stille Ronde van Bergen-op-Zoom	187
+XXXIV.	De witte wiven van lochem	196
+XXXV.	Het ontstaan der Namen van verschillende Hollandsche
+plaatsen   208
+XXXVI.	De Witte Wiven van Tubbergen	210
+XXXVII. Wonderlijke Avonturen van den Ridder met den Zwaan	219
+XXXVIII.	De Schelpengrot op Nienoort	244
+XXXIX.	Van eenen Ridder.	252
+XL.	Van eenen Koster en eene Kosterin	255
+XLI.	De Bergtoren van Deventer	259
+XLII.	Een schoone historie van de vier Heemskinderen	265
+XLIII.	Ferguut		275
+XLIV.	Wonderlijke Geschiedenissen uit Friesland.	311
+XLV.	Zuwaert, de Martelares van Dordrecht	321
+XLVI.	De Engelsche koningsdochter	323
+XLVII.	De Vliegende Hollander	332
+XLVIII. Ontmoeting met den Vliegenden Hollander		338
+XLIX.	De Sage der "Lutine"	342
+XL.	Doktor Faust bij Bommel		346
+XLI.	Avonturen van Doktor Faustus in Leeuwarden	352
+	Aanteekeningen	357
+	Register	398
+
+
+
+
+Lijst van Illustraties
+
+	Bladz.
+
+"Wie durft mij te vloeken -- "	tegenover den titel.
+Niemand opende. Ze luisterde of er van binnen geen geluid kwam	15
+Het polsstokspringen	21
+Willem ontwaakte, richtte zich op en zag verdwaasd om zich heen
+24
+Zij zaten in de berookte, besmookte herberg en zopen en kaartten
+42
+"Reis noordwaarts, steeds naar het Noorden"	79
+"O, waarde moeder Gods, gij moet mij helpen"	86
+Er was een vrouw, die bij het eerste lichten van den dag om hem
+weende	94
+De moeder was naast haar jongen neergevallen.	96
+... En de Taak van den Dood niet wilde eindigen		101
+Zij zag haren ridder op zijn ros	117
+'t Klein Kaboutertje klom hem tegen de beenen op	146
+Eens, dat een harer vaartuigen zeilreê lag, liet zij den schipper
+bij zich komen	      149
+Toen hij zijn kasteel naderde, reed er voor hem een donkere gedaante
+159
+Toen kwamen ze aan de hoeve waar de doode hen beidde	163
+Ze stond voor hem, in haar rijke schoonheid	172
+Ze vroegen het de aanstaande koningin, maar deze overstelpte hen zóó
+met woorden	   185
+Hij ging, buiten de stad, tot aan de plaats waar zijn zoon was
+gestorven	 195
+Woest ijlde Bles den berg af	205
+Het ontstaan van verschillende Hollandsche plaatsen domburg	209
+"Neem mij mee. Ik heb zoo naar mijn kind verlangd"	213
+Hij toonde hun de ketens	235
+"Spelen," smeekte 't kind, "laten wij spelen"	246
+De monnik richtte zich recht en strekte zijn hand uit
+"Hoe heb ik u thans behandeld?" Vroeg hij.	257
+De ridder wachtte haar en hief haar op zijn paard	264
+
+Hij echter trok vroolijk van zijn huis het duistere leven tegemoet
+278
+In de hand hield hij het witte schild	295
+Den dag daarna vloog uit dezelfde plek een draak, vreeswekkend van
+gedaante      313
+Zuwaert, de martelares van Dordrecht.	321
+"Het is goed dat mijn zonen met u mede gaan."	331
+De storm duurde voort van eeuwigheid tot eeuwigheid	332
+
+
+
+Voorrede
+
+Het is niet de eerste maal, dat de Nederlandsche Sagen en Legenden
+in een bundel worden vereenigd. Maar wel is het de eerste maal, dat
+iemand in Nederland zich ten doel stelt, ook de ziel der folklore te
+ontdekken. Wetenschappelijk is 't hart van ons volk genoeg beschreven;
+deze arbeid echter wil meer.
+
+Dikwijls heb ik menschen hooren vertellen, en dan dacht ik: het
+zijn niet alleen de woorden, die het verhaal vormen, maar het is
+ook de stem, en voor alles het gebaar. Weet gij, wat een gebaar kan
+doen? Poover is dikwijls de woordkeus van den verteller, schriel zijn
+stem ... maar het gebaar! Wist ge, dat er zoovele kunstenaars onder
+het volk zijn?
+
+Sommigen dezer sagen en legenden zijn verdroomd in 't groote hart van
+Nederland. Velen leven nog onder de "denkers," zooals iemand ze mij
+noemde. Smartelijk schrijf ik, dat soms de sage vergaat, wanneer ze
+gedrukt is. Ik ben niet de eerste, die dit constateer.
+
+En toch  --  niet op mij zal deze schuld rusten. Ik wil vertellen,
+zooals ik het zelve heb gehoord, grappig, sentimenteel, rhetorisch,
+weemoedig, zenuwachtig, angstig, geheimzinnig, met stil of met druk
+gebaar, al naar den aard. Geheimzinnig steeds, zooals 't haardvuur
+vlamt en de vlammen hoog op spelen bij den rood-koperen ketel. Ook
+ik zal deze sagen lezen in de eenzaamheid met slechts enkele oude
+menschen  --  uit het volk, zooals men zegt  --  bij mij, en waar
+ik hun gebaar mis, zal ik misschien den klank mijner woorden hebben,
+zoodat zij naar mij luisteren, als ik naar hen geluisterd heb.
+
+Er zijn vele mysteriën in de menschelijke ziel, waarvan gij in
+de groote steden geen besef hebt. Gij leeft uw dagen, zonder de
+eenzaamheid te kennen  --  de strijd om het bestaan vreet uw geheimen
+op  --	en de verrassende dood doet u hulpeloos zijn. Ge weet niet,
+hoe angstig ik ben, dit volkshart te krenken. Ge weet niet, hoe ik
+mijn vrienden zal moeten vragen, of ik hen niet beleedigd heb, al
+besef ik, dat zij mij zullen vrijspreken.
+
+In mijn ooren hoor ik uw spottenden lach. Ja, ik ben ook bang voor u,
+de massa in de groote steden. Ge spreekt wellicht van dom bijgeloof,
+en ge zegt, dat dit werk uit den tijd is. Heksen en reuzen  --
+voorspoken en naspoken	--  kabouters en zeemeerminnen	--  duivels
+en witte wijven  --  menschen met den helm geboren en weerwolven  --
+al deze in bonte mengeling door elkander  --  wat raken zij u? Ik
+vrees hen, die verstandig zijn. O! ik haat hun logica.
+
+Toch zal er weder een tijd komen, dat men de schouders ophaalt over
+deze dagen van nauwkeurig realisme. Dan zal men verwonderd zijn
+over al mijn vrees, want in die toekomst zal men niet begrijpen,
+hoe geloof en angst tezamen kunnen zijn in een menschelijke ziel.
+
+Eigenlijk behoort men te glimlachen over het woord "bijgeloof." Een
+mensch, die vreugde of smart of huivering voor verleden of toekomst
+gevoelt, moet zich zijn sentiment voorstellen, en buiten hem om
+wordt de gedaante geschapen. Het kan een kabouter zijn, vol list en
+bedrijvigheid, doch ook de weerwolf met den rammelenden ketting. Het
+zijn de gevaren van natuur of maatschappij, ook wel het gevaar in
+zijn eigen gemoed, die den mensch bedreigen. Zóó ontstaat de sage.
+
+Overblijfselen uit den heidenschen tijd?
+
+Woorden zijn dat, die ik niet begrijp.
+
+Wanneer een man een witten nevel zag stijgen, welke hem dreigend
+nazette tot zijn huis, of de nachtmerrie op een zijner paarden kroop,
+of hij een kaboutertje zag, dat in zijn schuur werkte of hem plaagde
+--  dacht hij dan zelf aan den heidenschen tijd? Waarom steeds de
+anatomie van het uiterlijke  --  waarom nooit 't gevoel voor het
+innerlijk wezen? Waarom altijd 't ontleedmes en nooit de eerbiedige
+schroom?
+
+Nergens bestaat er zulk een tegenstelling tusschen den geleerde en den
+kunstenaar als in ons Holland. Ik zal in deze voorrede er niet verder
+over spreken. Na dit boek zal waarschijnlijk de sage méér den dichter,
+minder den wetenschappelijken man als zijn eigendom toebehooren. Laat
+de volkskunde  --  de wetenschap  --  dan in handen van den geleerde
+.... Zóó zullen wij immers voortaan als collega's naast elkander staan?
+
+Twee dooden heb ik nog te herdenken: Gust. van de Wall Perné en
+Waling Dijkstra. Zij ook hadden het volk lief en hebben er niet mede
+gespot. Zij hebben ieder van hun streek gehouden, en waar lieden der
+Vale Ouwe, waar zij van Friesland tezamen komen, klinke hun naam!
+
+Nu wijkt alle vrees van mij. Er is een groot geluk, dat dit boek
+wordt uitgegeven. Er bestaat geen blijder vreugde. Dezelfde liefde
+als Van de Wall Perné en Waling Dijkstra heb ook ik. Ja, misschien
+is 't mogelijk, dat eens de gansche rijkdom aan sagen, die Nederland
+heeft, blinkt als een opgedolven schat. Friesland, het geheimzinnige
+land, Groningen het zinnebeeld-zoekende, Drenthe, het onschuldige
+en geestige, Overijsel, stil! 't is mijn droomende geboortegrond,
+Gelderland, het sprookjes-vertellende, Utrecht, het oude, Holland
+het werkelijke, Zeeland, het wijsgeerige en liefdevolle, Brabant, het
+fantaseerende, en Limburg ... er is maar één Limburg: welke sagen! Ik
+ken 't machtig Limburgsche volk uit zijn verhalen. Het moet een volk
+zijn met vele kunstenaars.
+
+Alle vrees is mij verre. Duizelend van geluk geef ik u 't beste bloed
+van uw volk en 't beste bloed van mijzelven.
+
+
+
+
+
+I
+
+Het Vrouwtje van Stavoren
+
+Het was in den zomer, en alles was rijk aan kleur en vreugde. Er was
+zonnelicht over de zee, zoover men zien kon. Golven van zonnelicht
+dansten met elkander, en ze zetten haar spel voort tot ver in de
+haven van Stavoren: wie kon denken, dat het dezelfde golven waren, die
+boosaardig in den winter, tuk op buit, de vlakke streek bedreigden? De
+schepen dodeinden mede in de blijde wiegeling der zee, en ook hun
+wimpels, ze wapperden op dezelfde maat. Waren het de durvende, grimmige
+schepen, die tot verre voeren, naar de landen der Denen, der Noren,
+naar de steden der Hanze, diep in het Duitsche land, onvervaard tegen
+storm en roover? Ernstig was immers hun taak, ze brachten den rijkdom
+aan hun aller meesteres, de vrouwe van Stavoren. Háár behoorde de
+zee. 't Was echter niet háár wil, dat de wereld op dezen zomerdag
+een feest was en niet háár ter eere dansten de statige schepen.
+
+De kinderen stoeiden in de straten. Ze speelden haasje-over, en ze
+sprongen in rijen, lieten elkaar nu eens los, voegden zich dan aaneen,
+drongen naar een onbekend doel, en verspreidden zich ineens lachend
+van elkander. Het geleek, of aldus de golven der zee haar spel binnen
+de stad voortzetten.
+
+De zomerdag was zelfs in de huizen. Het zonnelicht liet zich niet
+buitensluiten, het sloop langs reet en spleet, over riet en hout,
+tot het zich spreidde in 't binnenst der woning. Wat wist het van
+beletselen? Waar het bijkans nog nooit was geweest  --	in de kameren
+der vrouwe van Stavoren  --  was het met fleemend geweld gedrongen.
+
+Hoog en eenzaam zat zij op haar stoel, de vrouwe van Stavoren. Ze
+lette niet op de geluiden buiten, noch op het zonnelicht, dat blank
+aan haar voeten lag. Ze staarde voor zich uit, en leefde in haar
+eigen gedachten:
+
+Morgen zouden hare schepen uit-varen, alle vijf. Het zou maanden duren
+tot zij zouden wederkeeren; doch ook die tijd moest komen. Dan zou ze
+haar goudgeld niet meer kunnen tellen. Ze zou het bergen op verscholen
+plaatsen, opdat begeerige oogen het niet konden vinden. Wie zou dan
+rijker zijn dan zij?
+
+Hierover dacht de vrouwe van Stavoren op dezen dag, terwijl haar
+schepen wiegelden in het zonnelicht. Ze haatte de vreugde, die
+alomme was, het spel, dat ze niet verhinderen kon. Hoog en eenzaam
+zat ze. Doch plotseling geschiedde er iets buiten op straat. Er was
+kinderlachen geweest van den vroegen morgen en 't hield eensklaps
+op. Het vervloeide niet, het stierf niet weg ... het stiet aan tegen de
+stilte. Ja, inééns was het doodsstil, terwijl het zonnelicht bleef. Het
+was niet de stilte vóór naderend onweer, of vóór den storm, die zijn
+zwarte, zware wolken aan den glanzenden horizon doet rijzen. Niets
+van schaduw was er en de vrouwe van Stavoren hief verwonderd 't hoofd.
+
+Toen klopte ze op de tafel, en nòg eens, ongeduldig.
+
+De dienstmaagd stond voor haar.
+
+"Ga zien, wat op straat is, Margriet, en breng me de tijding."
+
+Weder zette ze zich recht, en ze wilde haar gedachten in den
+vroegeren gang doen keeren. Eens zouden haar schepen terugkomen,
+alle vijf .... En 't goud .... Haar blik wendde zich naar een andere
+richting. Was daar niet zooeven zonnelicht aan den wand geweest? Zou
+toch onweer dreigen? Hoe stil was de stad. Margriet zou dadelijk wel
+terug zijn .... Misschien was er een nieuw schip in de haven! Een zeil
+was in de verte gezien, dat men niet kende? Gingen vreemde zeevaarders
+aan land? Of zou er iets met haar eigen schepen ...?
+
+Ze klemde haar hand vast om 't hout.
+
+Neen, dat zou niet mogelijk zijn. En toch ....
+
+Neen, op dezen stillen zomerdag kon in de haven van Stavoren geen
+schip vergaan!
+
+En toch ...?
+
+Wanneer de vijf vaartuigen weder ... zou zij de rijkste ....
+
+Waar bleef Margriet?
+
+'t Zonlicht was zooeven niet op den wand geweest, wel aan haar voeten,
+waar 't nu ook lag.
+
+Waarom wilden haar gedachten niet terugkeeren?
+
+Angstig zag zij om zich heen. Ze stond op van haar stoel, en ging
+uit de kamer. Ze werd naar de stille straat gedreven.
+
+Niemand zag ze. Geen geluid hoorde ze. Onbewegelijk was 't felle
+zonlicht.
+
+Haar bloed woog zwaar in haar willoos lichaam, en als een sterke band
+voelde ze den angst om haar brein. Stap voor stap naderde ze de haven
+.... Wanneer haar schepen?
+
+Niets was geschied. De schepen wiegelden in het zonnelicht, zacht
+speelden de golfjes, het zonlicht was over de zee, en niet één klein,
+wit wolke-lijntje beefde aan de star-blauwe lucht.
+
+Ze bemerkte, dat allen uit de stad zich tezamen ver, drongen, en
+trotsch liep ze naar het volk, de vrouwe van Stavoren, die geen vrees
+behoefde te kennen. Ze sprak slechts enkele woorden: "Gaat op zijde,"
+en allen maakten voor haar plaats.
+
+Een in lompen gehulden man zag zij. Hij lag neder op den grond, van
+honger en uitputting bijkans bewusteloos. Zijn voeten waren bloot,
+en straaltjes bloed liepen uit 't gepijnigde vleesch. Om zijn magere,
+doodswitte beenen was ternauwernood nog een rafel goed. Doch 't
+vreeselijkst om te aanschouwen waren zijn handen, die lang gestrekt
+waren. 't Geraamte schemerde er als een schaduw doorheen. Zijn mond
+was iets geopend: de tanden stonden los in 't bleeke vleesch. Kin en
+wangen waren diepe kuilen, hoog waren de beenderen geschoten.
+
+Er was geen vreeswekkender armoede dan de zijne.
+
+Wat dacht de vrouwe van Stavoren?
+
+Natuurlijk wilde ze eenige lieden roepen, die den man naar haar
+huis moesten dragen. En zelf zou ze hem verkwikken, en hem reisgeld
+geven, wanneer hij verder trekken wilde. Zijn gekneusde voeten zou
+ze met kuisch linnen omzwachtelen, zijn verteerde leden bekleeden,
+en gelukkig zou ze zijn, dat zij den armen man had gered.
+
+Waarom bleef haar trotsche mond gesloten?
+
+De man richtte zich iets op, en zag naar haar. Zijn oogen .... Hoe ze
+staarden naar de rijke vrouwe, die slechts één woord had te spreken,
+en de Dood was verjaagd! Nimmer voor dien tijd had men geweten, dat ze
+zóó machtig was. Ze kon den Dood verdrijven, wanneer ze dit verlangde.
+
+Men wachtte op haar milden troost.
+
+En toen begon de man te spreken.
+
+"Help mij," zoo smeekte hij. Met moeite wendde hij zich, hij knielde,
+en strekte zijn magere armen naar haar uit. Meer nog dan zijn woorden,
+was dit zwijgend gebaar een bede.
+
+En geen gestalte in de drom van menschen, welke in zijn beidende
+onbewegelijkheid niet mèt hem smeekte.
+
+Want zij allen gevoelden het, dat alleen de vrouwe van Stavoren redden
+kon. Wat was de Dood tegen haar? Met het uitstrekken van éénen vinger
+dreef ze den honger ver buiten de stad! Wanneer zij even glimlachte,
+was de armoede in een land verdwenen. En men wachtte  --  Men wachtte
+bang. De vrouwe van Stavoren lette niet meer op den armen man.
+
+Ze staarde naar de zee	--  Haar schepen waren nog in de haven. Morgen
+al zouden zij zee kiezen. In haar ooren klonk het tinken van het geld,
+dat ze winnen zou. Zij gevoelde haar trots als een bedwelming, een
+roes van blijden angst; en ze sidderde in haar kleed van goudbrocaat,
+vol eerbied voor haar eigen rijkdom. Van de schepen gleed haar blik
+naar haarzelve, en ze bezag zich, zooals zij stond temidden van het
+nederige volk, voor den man, die zijn handen naar haar uitstrekte. Van
+verre schenen zijn woorden te komen, zoo zwak was zijn stem:
+
+"Help mij."
+
+En van alle zijden druischten de stemmen op haar in: "Help hem."
+
+Vleiend bewonderden haar oogen de granaatappelen, de bloemen, de
+ranken, rijk geweven in haar statig gewaad. Elke figuur zag zij aan:
+als in een wonderschoonen droom glimlachte ze.
+
+Allen meenden, dat haar milde daad volgen zou. Ze glimlachte zeker
+om de goede gedachten, en het geluk van 't medelijden was in heur
+hart. Hoe zalig zijn zij, die geven mogen. Welk een gave is de rijkdom
+voor hen, die milddadig zijn.
+
+De arme man deed zijn handen zinken.
+
+Het verlossend woord zou nu worden gesproken.
+
+Ach! niemand wist, dat ze slechts gelukkig was om haar kleed, en dat
+zij niet had geluisterd naar den kreet van den arme. Niemand wist,
+dat ze maar droomde van een weefsel van granaatappelen, bloemen en
+ranken, en dat ze niet begreep, hoe men op haar goede gaven wachtte.
+
+Daar zij bleef zwijgen, hief de man met meer moeite zijn armen op. Nog
+zachter, nog verder klonk zijn stem:
+
+"Help mij."
+
+Het volk zweeg. Wie was het, die beter nog vragen kon? Vast-geklemd
+was aller verwachting aan het gelaat der trotsche vrouwe.
+
+Toen zag ze naar den smeekeling. Ze strekte haar hand uit, niet om
+te geven. Met schrik luisterde men naar haar woorden.
+
+"In Stavoren is geen plaats voor zwervers en bedelaars. Wij hebben
+geen lieden noodig, die niet werken willen. Maak, dat ge heen-gaat. En
+gij allen! is er geen arbeid te over in deze stede, dat ge uit uw
+werkplaatsen rent?"
+
+Geen kracht had de arme, zijn handen te doen zinken. Zijn hoofd bleef
+naar haar gericht, en 't geleek, of hij haar bleef smeeken. Roerloos
+was het volk, de mannen zelfs van haar schepen.
+
+"Niemand behoeft te helpen, want het kwade voorbeeld zal niet gegeven
+worden in Stavoren. Het kwade voorbeeld is de pest, gaande van huis
+tot huis. Schaamt u, gij allen, die het kwade voorbeeld niet verjaagt."
+
+Was er iemand, die iets mompelde? Er was een stem geweest, die
+verklonk.
+
+Iemand had gedreigd.
+
+Hooger richtte zich de vrouwe van Stavoren, en haar oogen, machtiger
+dan de Dood, zagen van den een naar den ander. Zoo vorschte ze uit,
+wie zou hebben gemompeld. Het was slechts een rimpeling van wrok
+geweest, en in de roerloosheid was deze al opgelost.
+
+"Ga weg uit Stavoren," zeide eindelijk de vrouwe weder tot den
+bedelaar, "en weet, dat ge hier niet wederkeeren zult."
+
+"Ik ben stervende  --  een bete broods!"
+
+Er was een man in de menigte, die naar zijn huis wilde gaan, om
+'t voedsel te halen. De stem der vrouwe riep hem.
+
+"Blijf hier! Zoo hij sterven wil, is dit zijn plaats."
+
+Toen stond de arme man op. Het mirakel geschiedde. Als een jongeling
+was hij, rank en recht, en zijn stem was als van een ridder, die
+uitdaagt ten strijd. Er was een vlam in zijn oogen, die fel uitschoot
+naar de trotsche vrouwe.
+
+"Vloek over u."
+
+Ze deinsde niet terug. Schamper lachte ze.
+
+"Wie durft mij te vloeken  -- " en ze strekte haar hand uit, en wees
+naar de vijf schepen, wiegelend in de haven.
+
+"Ziet gij ze daar  --  Mijn zijn ze."
+
+De bedelaar liep krachtig op haar toe, tot hij vlak voor haar
+stond. Bijna raakte zijn gelaat 't hare. Fluisterend hernam hij 't,
+zoodat zij alleen het hoorde.
+
+"Ze zijn van de zee, vrouwe van Stavoren. Ge zult sterven ... armer
+en ellendiger dan ik  -- "
+
+Zwijgende nam zij den ring van haren vinger, en ze wierp het kleinood
+in de golven.
+
+"Eerder komt die ring terug  --  ellendige bedelaar voor uw woorden
+waar zijn. Ik ben de vrouwe van Stavoren!"
+
+"Veracht en niet beklaagd," fluisterde hij. "Hoe vreeselijk zal uw
+lot zijn. Bedenk u nog éénmaal."
+
+"Ik heb mij niet meer te bedenken."
+
+"Bij Christus-bloed! de ring zal wederkeeren."
+
+Ruggelings viel hij neder, nadat hij dit nog had gezegd. Zijn magere
+leden strekten zich recht. De oogen werden gebroken. De mond sloot
+zich. Zijn kleederen waren losse stukken dek, neergesmeten over een
+naakt en schamel lijk.
+
+"Keert naar uw woningen!" gebood de vrouwe van Stavoren tot het
+volk. "Mijn mannen zullen den doode in zee werpen. En weet het allen,
+dat dit een voorbeeld is voor de luiaards. Wie niet werken wil,
+heeft geen brood, en sterft des hongers."
+
+Het zonnelicht was over het bruisende, wijde water. Het zonnelicht
+was in de straten. Doch niet meer speelden de kinderen dezen dag,
+en de stad was dood. In de stille huizen zaten de menschen, vloek en
+wrok in de lijdende harten.
+
+In hare eenzame woning zat de vrouwe van Stavoren.
+
+De dag ging voorbij, en de avond kwam.
+
+In het duister wierp een man, in dienst der vrouwe, het lijk in
+zee. En den volgenden dag voeren alle vijf de schepen af. Het volk
+van Stavoren staarde ze na, en niemand sprak een woord.
+
+Toen kwamen nieuwe dagen, de tijd werd volbracht. 't Verleden was
+vergaan  --  't heden vervloeide in de eeuwigheid. Vergeten was de
+vrouwe van Stavoren den zomertijd, en ze dacht aan de uren, dat haar
+schepen wederkeeren zouden.  --  Wat was de vloek van den bedelaar
+voor háár?
+
+De herfst ging immers voorbij, zonder een kwaad teeken? De winter
+volgde de herfst, en ziet, daar kwam een koerier uit Hamburg,
+die vertelde van de goede dingen, welke een der schepen in Hamburg
+had geladen. Fel klopte 't hart der vrouwe, en ze gaf den koerier
+vriendelijke woorden. Toen kwam de blijde lente, en de uitbundige
+zomer trad aan in den dans der getijden.
+
+Het was op een dag, gelijk van kleur en vreugde als een jaar geleden,
+dat de kinderen weder speelden in de straten der stede, en er liederen
+schalden van wijd en zijd. Het zonnelicht was tot diep gezonken in
+de zee, en drong verre in de huizen.
+
+Niemand lette op den eenzamen man, die op zijn schouders een grooten
+mand droeg, en langzaam, schijnbaar doelloos, zijn weg ging. Hij liep
+langs de spelende kinderen, en hij stond stil voor 't huis der vrouwe
+van Stavoren. Hij klopte aan haar deur. Zij-zelve deed hem open,
+en vroeg zijn begeeren:
+
+"Eenen visch heb ik gevangen, zoo groot, als nog nooit een mensch
+heeft gezien. En ik dacht  --  dat is spijs voor de rijke vrouwe."
+
+Zij zeide:
+
+"Toon mij den visch, dat ik oordeelen kan."
+
+Hij sloeg 't deksel van, de mand op en hoog sprong het levende dier,
+en viel, den wijden bek in ademsnood open, tegen den grond. Zich
+wringende in bochten hersprong en herviel hij. Hij mat meer dan de
+lengte van de uitgestrekte armen eens mans, gemeten van de uiterste
+top van middelvinger tot middelvinger, en zijn kop was bijkans zoo
+groot als de breedte van een mannenborst van schouder tot schouder. Als
+een maliënkolder was zijn sterk, geschubd lijf, en zijn steert beukte
+tegen den vloer met het geweld van eenen hamer.
+
+"Al sinds den morgen worstelt hij zoo met den dood," sprak de
+visscher, "en ge moogt wel een zwaard gebruiken, zoo ge hem wilt doen
+sterven. Dat is voedsel voor u, bijlo! gij kunt er u aan vergasten."
+
+Ze wendde haar trotsch gelaat naar hem, en sprak:
+
+"Mijn is deze visch. Wat de prijs zij, ik zal er u voor betalen. Of
+beter  -- " en ze opende haar beurs  --  't. Goud viel op de
+straat. "Dat is voor u."
+
+Zij kende zichzelve niet weder. Zij gevoelde het, dat zij dezen visch
+moest bezitten. Niet dong ze af, gelijk het hare gewoonte was. Het
+geleek, of een stem in hare ziel haar dwong, zich van de koninklijke
+spijs meester te maken; en zij zelve besloot het wilde dier te dooden.
+
+De koopman droeg den visch binnen haar keuken, en liet haar
+alleen. Niemand in de stad had bemerkt, welk een kostbaarheid ze
+had gekocht.
+
+De vrouwe van Stavoren nam een mes en knielde neder. Ze wachtte
+niet, en sneed met forsche rukken den kop af, en opende het lijf
+terzijde. Toen tastte ze diep in 't smeuïg vleesch  --	haar vingers
+stieten tegen iets hards  --  ze greep	--  In haar hand hield ze
+een ring  --  Ze duizelde.
+
+Het was de ring, dien ze in zee had geworpen...
+
+Ze staarde ernaar in waanzinnigen angst. Ze wilde iets roepen ... ze
+wilde zich verbergen  --  ze wilde den ring van zich werpen, doch
+deze vrees was nog machtiger dan de vreeze des doods, en ze moest
+zien naar het goud in hare hand. Ze had den drang te vluchten, en
+huilende liep ze naar buiten, op straat, waar de kinderen speelden.
+
+Het volk stroomde toe en omringde haar. Geen mensch naderde.  --
+Ze stond alleen in den wijden kring, met haar waanzin alleen.
+
+"Help mij," kreet ze eindelijk in vertwijfeling. "Al mijn rijkdom
+voor wie me den ring ontneemt."
+
+Niemand had ontferming. Toen wilde ze den ring van zich werpen. Het
+gelukte haar niet. Machteloos was ze gelijk een bedelaar, want haar
+rijkdom had geene waarde meer. Niemand wilde haar bijstaan. Zij was
+vervloekt door haar slechte daad.
+
+Want van haar vijf schepen keerde er geen weder in Stavoren. Ze
+wachtte in haar eenzaam huis op hunne tijding. Ze zag het licht
+rijzen, het duister dalen, vele keeren. Als ze van straat hoorde,
+dat er een zeil was, aan den horizon der zee, liep ze naar de haven,
+en alleen stond ze. Maar nimmer was het een schip van háár.
+
+Men vertelt van de vrouwe van Stavoren, dat haar geld slonk. Iederen
+dag kromde zich haar rug méér. Een oud, hulpeloos vrouwtje werd ze,
+met geel gerimpeld vel en met bevende handen. Ze leunde op haar stok,
+als ze naar zee zag. En dit was misschien wel haar vreeselijkste straf:
+dat ze hoopte op de terugkomst der schepen.
+
+Haar oude, moede oogen tuurden naar de eindelooze verte en de angst der
+verwachting omknelde haar keel als een strop. lederen dag strompelde
+ze naar naar huis, denkend: "Morgen zullen ze komen"  --
+
+En zoo gingen de dagen voorbij, tot er niets meer was in haar
+woning. Ze verkocht haar huis, en leefde voortaan in een krot. En
+toen kwam het uur, dat haar laatste duit voor brood was betaald.
+
+Steunend op haar stok, en tastend  --  want bijkans blind was ze  --
+ging ze van huis tot huis, bedelende om der barmhartigheid wille. Ze
+klopte aan de huizen, het vrouwtje van Stavoren. De deuren bleven
+voor haar gesloten, en ze betwistte met hare zwakke, bevende vingers
+den honden hun voedsel.
+
+
+
+II
+
+Straffe Gods
+
+Dit is de legende der rijke vrouw van Leiden, die door God werd
+gestraft, daar zij haar zuster geen barmhartigheid bewees.
+
+In het jaar 1315 was er groote hongersnood over het land, en Willem
+van Holland en Henegouwen, van Zeeland en Friesland, door het volk de
+goede Willem genaamd, wist niet, hoe hij de zorg uit zijn rijk moest
+wenden, doch toen men hem vertelde van zijn stad Leiden, weende hij.
+
+Gelijk vergift doodde er de honger. De burgers stierven op straat. De
+kinderen aan de borst hunner moeders. De Dood bleef in Leiden, niemand
+sparend. 't Gras van de straat was reeds gegeten. De wachters aan de
+poorten stonden met knikkende knieën.
+
+Er woonden in de stad twee zusters, Anne en Marie. Eertijds hadden ze
+samen gehuisd, maar Marie had een man liefgekregen, en ze had Anne
+verlaten. Het scheen, of ze in zusterschap niet gescheiden waren,
+en of Anne blijde was om Marie's geluk. Echter, wie menschen kent,
+weet, dat er vele zijn, dubbel van tale: de taal, die de mond spreekt,
+en de gezwegen taal der booze gedachte. Er is een glimlach, welke
+den haat verbergt.
+
+Marie kende geen andere taal dan die zij sprak, daarom geloofde ze
+hare zuster.
+
+De dagen van den honger kwamen, en éérst was er ellende in de huizen
+der armen. Het deerde Marie niet, dat haar vier kinderen voedsel
+behoefden: zij en haar man hadden geld gespaard, en ze gaven met
+volle handen. De armen loofden haar naam, en men zegende haar met
+rijke woorden.
+
+De honger werd machtiger in de stad. Niet alleen de armen, doch reeds
+gezellen en meesters der gilden vroegen barmhartigheid. Toen eerst
+recht waren het Marie en haar man, die troostten. Ieder was welkom,
+en geen hongerige ging ongespijzigd uit haar woning.
+
+De honger liet niet af.
+
+Het was op een avond  --  en er werd zachtkens aan Marie's deur
+geklopt.
+
+"Klop ... klop ... klop ..." tot driemalen toe.
+
+"Open niet,." fluisterde de man. "Wanneer het boos volk is  -- "
+
+"Die zóó laat komt," zeide zij met vaste stem, "heeft mij meer noodig
+dan een ander."
+
+En ze opende de deur.
+
+Haar zuster stond vóór haar.
+
+"Marie	-- " kreet ze, "om Gods wil, verhoor mij. In drie dagen heb
+ik geen brood geproefd	--  Help mij."
+
+"Hebt ge geen brood meer?" vroeg Marie verbaasd.
+
+"Neen, want alles, wat ik had, heb ik aan de armen gegeven."
+
+"Zoo dit zoo is  --  zet u aan den disch, en wees een der onzen. Waar
+voedsel is voor zes, zal er ook voor zeven zijn."
+
+Ze gaf haar brood en vleesch. Den beker schonk ze vol van wijn.
+
+"Eet en drink en verlaat ons niet meer," zoo zeide zij eenvoudig.
+
+"Ach neen  -- " riep Anne uit, "ik wil in mijn huis blijven, want
+wat zou men zeggen, als ik ten uwen koste leefde! Gij hebt de armen
+gegeven, zoodat iedereen het hoorde. Ik daarentegen heb de ware
+milddadigheid betracht, en mijn linkerhand wist niet, wat de rechter
+deed. Geen mensch wist van mijn goede daden, en daarom zal men het in
+mij misprijzen, zoo ik ten uwen koste leef. Laat mij slechts des avonds
+in het duister komen. Driemaal zal ik kloppen, opdat gij, mijn zuster,
+weten kunt: "het is de arme Anne, de hongerige Anne, die buiten staat."
+
+"Zoolang wij te eten hebben  --  tot de laatste kruimel  --  zullen
+we het met u deelen."
+
+Haar woorden waren haar daden.
+
+Des avonds, als zij Anne verwachtte, stond zij aan de deur,
+teneinde haar de schaamte te besparen, dat ze als bedelares moest
+kloppen. Zelve zeide zij in de stad, dat Anne en zij tezamen het
+brood gaven, en niemand vermoedde de waarheid. Men prees de beide
+zusters in éénen adem.
+
+De nood steeg. Een handvol meel moest men met goud betalen. Toen kwam
+de tijd, dat ieder gezin voor zichzelf zorgde, en dat niemand zich
+bekommerde om 't leed van zijn buurman. Niets, dat den mensch nuttig
+kon zijn, spaarde de dood. Doode visschen dreven op het water, het
+vee stierf aan vreemde ziekten, het gras was zelfs verdroogd. Boven
+de lijdende aarde was de diep-blauwe hemel en de verzengende zon,
+dag aan dag. Waaraan had de menschheid zulk een straf verdiend?
+
+Slechts Marie's handen waren nog mild. Waar ze helpen kon, hielp
+ze. Met een glimlach zag ze ook voor haar den tijd van rouw
+tegemoet. Want wanneer de honger begint over een volk, kent hij
+geen einde.
+
+Een avond, dat Anne aan haar tafel zat, deelde Marie het brood. Ze
+gaf haren man, haar kinderen en Anne gelijke stukken, doch zij-zelve
+nam niet.
+
+Zij aarzelde met spreken, tot allen hadden gegeten. Op dat oogenblik
+zeide zij:
+
+"Zijt gij verzadigd, mijn dierbaren?"
+
+Anne antwoordde:
+
+"Zoo gij nog een stuk brood voor mij hebt, wil ik het gaarne."
+
+"Ik kan niet meer geven, want het brood is op."
+
+"Bak dan nieuw."
+
+"Ik kan niet meer bakken, want ik heb geen meel meer."
+
+"Kunt ge dan geen meel koopen?"
+
+"Zoo ik geld had, doch er is niets meer over."
+
+Toornig verhief zich Anne en riep uit:
+
+"Gij slechte vrouw! gij hebt dus uw zuster, uw kinderen en uw man
+vergeten! Waarom gaaft ge dan hedenmorgen nog een stuk brood aan
+een ellendigen bedelaar? Waarom gaaft ge uw geld aan de armen? O! ik
+ken u en uw streken. Steeds hebt ge de brave gespeeld, en men zeide:
+"die goede Marie," terwijl men dacht: "die slechte Anne." Daarom was
+het u te doen, dat ge mij vernederen zoudt. Dat was altijd uw doel,
+al lang geleden, toen ge met uw man trouwdet, en mij in de eenzaamheid
+achterliet, in plaats van voor mij te zorgen en te werken. Nu eindelijk
+ontvangt ge het loon voor uw hoogmoed."
+
+Marie had haar hoofd gebogen, als ware ze waarlijk schuldig. Met
+moeite zeide zij ten laatste:
+
+"Gij doet me onrecht,"
+
+,,,Te veel recht doe ik u nog. Nooit meer zet ik een voet in uw
+woning. Nu zie ik, wie ge zijt."
+
+Zij verliet 't huis, zonder een groet. Nog even hoorde men haar
+haastige schreden. Daarna was er slechts de geluidloosheid van den
+nacht, en voor 't eerst gevoelde men den angst om 't eigen behoud.
+
+Dit nu was de dankbaarheid der menschen, dat men Marie niet achtte,
+en niemand, zelfs zij, die nog iets te missen hadden, haar hielpen. Zij
+was armer dan de armsten  --  immers ze had in dien tijd 't geloof in
+de menschheid verloren. Ze meende echter, dat ze haar zuster onrecht
+had gedaan en nog dacht ze dit, nadat de honger zich in haar woning
+had genesteld en haar gast was geworden. De honger zette zich aan den
+leegen disch, als de maaltijd moest beginnen. Onbewogen luisterde
+hij naar 't gekrijt der kinderen, en hij verzadigde zich aan hun
+smart. Hij drong  --  al zwijgende  --	booze, bittere gedachten in
+hun ziel. Hij was de overwinnaar der goede stad Leiden.
+
+De nood werd zoo sterk in Marie's woning, dat zij ging bedelen om
+brood. Zij stond temidden van hen, wien zij vroeger gegeven had.
+
+Een hunner zeide tot haar:
+
+"Gaat naar uw zuster, die heeft nog brood genoeg. Ons wil ze niets
+schenken, doch u natuurlijk wel."
+
+"Mijn zuster heeft geen brood, want zij heeft alles gegeven.
+
+"Geloof dat niet! Uw zuster houdt zich als een arme. Gaat naar
+haar toe."
+
+"Zelfs, als uw woorden waar konden zijn, zou ik het niet doen. Mijn
+zuster haat mij en zij zal mij niets schenken. Ik deed haar voorzeker
+onrecht."
+
+Ze vroeg om een bete broods aan vreemden, en nooit ging ze tot
+Anna. Overal weigerde men haar voedsel, en iederen dag kwam zij met
+leege handen terug.
+
+Wie het eerst gestorven is  -- ?
+
+Haar man; drie harer kinderen waren begraven, en met één kind was
+ze overgebleven.
+
+"Moeder! geef me brood," vroeg het kind.
+
+"Er is geen brood," snikte ze.
+
+"Ga 't halen, moeder."
+
+"Niet sterven, mijn eenigste! O! je moogt niet sterven."
+
+"Moeder, geef me brood."
+
+Dien avond ging ze naar haar zuster's huis. Zij naderde de deur.
+
+"Klop  --  klop  --  klop," tot driemalen toe.
+
+ Niemand opende. Ze luisterde, of er van binnen geen geluid kwam. Het
+ bleef stil, als de nacht om haar. Schuchter klopte ze weder.
+
+"Klop  --  klop  --  klop  -- "
+
+De deur bleef gesloten.
+
+Ze peinsde:
+
+"Mijn zuster zal uitgegaan zijn, daar ze geen brood heeft. Dus hebben
+de lieden toch gelogen, dat ik bij haar hulp kon vinden."
+
+ijlings keerde ze naar haar woning terug. Het kind lag op den grond,
+en verhief zich niet bij haar nadering.
+
+"Moeder," zeide hij met zwakke stem, "Moeder! hebt gij brood? Ik heb
+zoo'n honger."
+
+"O! ik kan 't niet geven. Kon ik het van mijn lichaam snijden, mijn
+kind  --  Zoo ik één bete had, zou ik er zelve niets van nemen, al
+scheurt mij-zelve de honger mijn ingewanden aan stukken. Moed! De
+goede God waakt."
+
+Zij zonk op haar knieën en smeekte om uitkomst.
+
+Wonder! daar was een stem, ruischende, die tot haar sprak:
+
+"Ga morgen in den vroegen ochtend naar uwe zuster Anne. Zij heeft
+het brood, dat gij behoeft. Uw goede werken zijn bekend in den Hemel,
+en de engelen zingen uwen naam. Zalig zult gij zijn."
+
+Nog twijfelde zij en ze vroeg:
+
+"Anne zette zich aan mijnen disch, en at van mijn brood."
+
+Zoet antwoordde de stem:
+
+"Heb vertrouwen."
+
+Toen stroomden haar de tranen uit de oogen, en snikkende lachte ze
+tot haar kind:
+
+"Morgen zal er uitkomst zijn."
+
+Zij doorwaakte den nacht in gebed, haar zoontje aan haar zijde. En
+vroeg was het licht. Ze maakte zich gereed voor den tocht, en als
+den vorigen avond ging ze naar haar zuster's huis. De deur was
+geopend. Zoete baklucht stroomde haar tegemoet.
+
+"Zuster!" zoo riep ze blijde, "heeft iemand u meel geschonken? Zeker
+waart ge van plan ten mijnent te komen, en mij rijk te bedeelen,
+zooals ik ook u heb gegeven. Ge zult mijn onrecht vergeten, nu ik in
+nood verkeer."
+
+Anne zag haar aan, haat in haar oogen.
+
+"Wat zoekt ge bij mij, daar ik u gevloekt heb?"
+
+"Zuster  --  mijn kind is stervende!"
+
+"Uw kind? Spreekt gij van één kind slechts?"
+
+"God nam mij al het andere. Één slechts bleef mij behouden. Zuster! gij
+zijt gezegend, dat ge mijn laatste bezit redden kunt."
+
+"Ik weet niet, wat ge meent."
+
+"Niet voor mezelf kom ik, doch voor mijn kind. Ik wil sterven, zoo
+ge weinig hebt; deel dan het overige tusschen u en mijn zoon.
+
+"Ik heb geen brood in dit huis."
+
+"Zuster! er is hier geur van brood  -- "
+
+"Ik zweer u, dat ik geen brood heb."
+
+Marie zonk op haar knieën neer. Haar handen betastten Anne's kleed.
+
+"Zuster! gij liegt. O! deze leugen zal u nooit vergeven worden. Bij
+uw zaligheid ... geef mij brood."
+
+Toen sprak Anne een vreeselijken eed:
+
+"Zoo waarlijk mogen mijn brooden in steen veranderen, wanneer ik ze
+heb. Zoo waarlijk moge het meel in mijn vingers tot steen worden,
+als ik bak. Ik heb geen brood."
+
+Marie stond op, en legde haar handen aan 't hart. Ze zeide haar de
+woorden na met bevende, vreeselijke stem:
+
+"Zoo waarlijk mogen uw brooden in steen veranderen, wanneer gij ze
+bakt. Zoo waarlijk moge het meel in uw vingers tot steen worden,
+als gij bakt. Amen!"
+
+Zij ging heen, en liet haar, zuster achter. y Nadat zij weg was gegaan,
+sloot Anna de deur, en met zachte schreden liep ze naar den oven,
+waar ze gebakken had. Ze glimlachte, en ze peinsde:
+
+"Voor mij is het alleen, en niemand zal er aanraken."
+
+Werktuigelijk nam ze een der brooden, welke op tafel dagen. Haar
+vingers werden koud.
+
+"Steen!," gilde ze.
+
+Al haar brooden waren tot steen geworden.
+
+Ze wilde het meel bakken. Steen werd het in haar handen.
+
+Ze nam wat geld, dat in haar kasten was. Voor haar goud kocht ze
+meel. Steen werd het in haar woning.
+
+Voor haar goud ontving ze steen. Ze stierf van den honger, met
+handen vol goud in haar huis. Overal lagen de steenen brooden, het
+steenen meel.
+
+Hare zuster echter vond in haar woning brood en meel in overvloed. Zij
+spijzigde haar kind, ze spijzigde de armen, en ten laatste haar
+zelve. Doch op Anna was de vloek, en háár kon ze niets geven.
+
+
+
+III
+
+Hoe Montfort ordeloos ligt
+
+Een ieder weet, dat de aartsengel Gabriël de steden en de dorpen van
+Limburg heeft gebouwd; maar dat Montfort zoo ordeloos ligt, de huizen
+zoo hotsedebotsescheef door elkaar, is de schuld van den veelnamigen
+Satanas, die het niet prettig vond, dat het de Limburgsche menschen
+zoo gemakkelijk werd gemaakt.
+
+Limburg dan was eindelijk gereed, op de steden en dorpen na. Wie
+moest die eventjes klaarmaken? Natuurlijk de engel Gabriël.
+
+"Luister goed toe," zei de Schepper, "hier heb je een zak vol met
+huizen en hoven en wegen, doe je best, en bederf 't landschap niet,
+want 't is een van de mooiste streken der aarde."
+
+"Wees niet bang," antwoordde de engel Gabriël, "dat zal ik wel in
+orde brengen."
+
+Hij keek na, of de zak goed gesloten was. Hij knikte  --  't kon
+niet beter. Een stevige knoop was er van boven om gewonden, en
+geen scheurtje viel er te bekennen. Iedere huismoeder weet, dat een
+klein gat gemakkelijker te stoppen is dan een groot, en je mag niets
+ondernemen, voor je alles goed hebt nagekeken. Wat zegde gij daar
+nu van?
+
+Weet ge, wie 't gehoord had, dat Gabriël de steden en de dorpen in
+Limburg moest bouwen? Eigenlijk is 't heelemaal niet goed, zijn naam
+te noemen. 't Was de booze, en hij dacht bij zichzelf: "Als ik den
+engel Gabriël een poets kan bakken, zal ik 't niet laten."
+
+En hij mee. Wat vlogen die twee vlug. Maar hoe't kwam, is niet
+gemakkelijk te zeggen. Misschien dacht Gabriël aan wat anders  --
+misschien had Beëlzebub weer een van zijn duivelsche listen toegepast
+--  Hoe 't zij, de engel merkte van den booze niets, en in snelle
+vaart bereikten ze Limburg al spoedig. Welk een land! 't Is misschien
+wel 't allermooiste op de heele wereld, en dat 't daar Gabriël juist
+moest overkomen!
+
+De duivel schoot naar voren en met een forsche hand sloeg hij zijn
+scherp zwaard tegen den zak. En daar kon de zak niet tegen. 't Was
+een stevige zak. Er was niets op den zak aan te merken. Probeer
+'t met iederen zak. Leeneen is daartegen bestand.
+
+Rits! een scheur in den zak.
+
+En daar tuimelden me daar veertig huizen naar beneden. 't Eene kwam
+hier terecht en 't andere daar.
+
+Alle dorpen zijn netjes en ordelijk aangelegd, nietwaar, maar van
+Montfort is niets terecht gekomen. Ga maar eens kijken in 't land
+van Roermond.
+
+En als Gabriël zijn hand niet gauw onder de scheur had gehouden, bewaar
+ons, dan was er van alle steden en dorpen in Limburg één ongeregelde,
+schots-en-scheef door elkaar gedrongene massa geworden. Gelukkig,
+dat hij tegenwoordigheid van geest had, en goed heeft nagekeken,
+vóór hij de andere dorpen in 't land legde.
+
+
+
+IV
+
+hoe Eenrum, Mensingeweer, Obergum en Winsum een naam kregen
+
+Eenrum, Mensingeweer, Obergum en Winsum hadden nog geen namen, en dus
+werden benoemd drie bekwame mannen, die deze moesten bedenken. Het
+waren de dikke Stokkum, de lange Kortum en de smalle Bergum. Ze zaten
+langen tijd tezamen, doch ze konden geen namen vinden, en ze besloten
+het toeval als peetoom te kiezen.
+
+'t Eerste dorp, waar ze aankwamen, was naar den zin van den dikken
+Stokkum. Want hij kreeg daar voor zijn part te eten: drie borden
+erwtensoep met kluiven en varkensooren, er bij menigte in drijvende;
+toen een bruin-gebraden varkenscarbonade met lekker, wit vet er in
+flarden aan, gedompeld ineen sausje, om een dood mensch weer levend
+te maken; toen een geurig stuk kalfsvleesch, aan het spit gedraaid;
+en duiven en wilde eenden, malsch als 't jonge gras; enten laatste
+een rozig speenvarkentje, dat uit mekaar viel, als je er met je hand
+aan raakte. De buik van den dikken Stokkum zwol, of hij bersten moest.
+
+Zijn beide vrienden zagen het gevaar tijdig, en ze lieten een smid
+komen, die een band maakte om Stokkum's buik.
+
+'s Avonds was er weder een rijk maal, en opgediend werden: een kapoen,
+zoo zoet als honing; een forel, wit gelijk sneeuw, en smeltend op de
+tong; kuikentjes, die een oud mensch kon bijten; en een bruin-korstig
+stuk rundervleesch, met fijnen rijnwijn begoten.
+
+Stokkum liet 't zich zoo smaken, dat zijn buik weder begon te
+rijzen. Maar helaas! daar stiet 't uitzettend vet tegen den band
+... met zulk een kracht, dat 't ijzer begon te kraken.
+
+Toen riep Stokkum in doodsangst, bedoelend, dat hij nog een band
+wilde hebben ter versterking van den eersten:
+
+"Nog één 'r um. Nog één'rum."
+
+En sinds dien heet de plaats, waar dit gebeurde: Eenrum.
+
+Eindelijk verlieten de drie vrienden het dorp, waar zij het zoo goed
+hadden getroffen.
+
+Ze kwamen aan een riviertje.
+
+"Daar durf ik niet over," zei de dikke Stokkum.
+
+"Ik wel," snoefde de lange Kortum.
+
+Hij nam den polsstok, en sprong naar den anderen oever. Om zijn
+meesterschap te bewijzen, zette hij weder, zoodra hij was aangekomen,
+den polsstok in den bodem, en sprong ten tweeden male, thans naar
+zijn vrienden terug.
+
+"Kijk 'ns!" riep de smalle Bergum uit, "daar heb je 't mensch-ing
+al weer."
+
+Natuurlijk heet het dorp, waar dit geschiedde: "Mensingeweer."
+
+Ze moesten verder, en nu was 't de beurt van den smallen Bergum, om
+zijn kunsten te toonen. Ze kwamen aan een water, waar twee dorpen
+tegenover elkaar liggen. Nu zou Bergum eens laten zien, wat hij
+vermocht.
+
+Hij wilde springen  --	Ocharme! Hij bleef met den polsstok in 't
+midden steken.
+
+De dikke Stokkum was bang, dat zijn kameraad verdrinken zou, en kreet:
+
+"O Berg-um! O Bergum!"
+
+"Als hij 't leven er maar van af-brengt," riep de lange Kortum.
+
+"Ik winsch 'í um! Ik winsch 't um!"
+
+Sinds dien hebben ook de dorpen Obergum en Winsum een naam, gelijk
+het zulke flinke plaatsen betaamt.
+
+En vol trots keerden de drie mannen naar hun huis terug. Ze hadden
+hun plicht volbracht  --  Eenrum, Mensingeweer, Obergum en Winsum
+waren gedoopt.
+
+
+
+V
+
+De Slaper in het Voorhout, de Vorst van éénen dag of de Vroolijke
+Willem
+
+In den tijd, dat Filips de Goede, hertog van Bourgondië, graaf van
+Vlaanderen, van Holland, Zeeland en Friesland, Den Haag bezocht,
+om er met zijn gemalin, de vrome Isabella van Portugal den eed van
+getrouwheid te ontvangen, woonde er in de Korte Poten een vroolijke
+schoenlapper, genaamd Willem van Nieuwen, die meende zich ter eere van
+zijn soeverein te moeten bedrinken. Hij had een paar guldens bespaard,
+en binnen korten tijd had hij de gezondheid van den goeden Filips
+zoo dikwijls aangeroepen, dat hij er zelf zijn gezonde gedachten mede
+verloor. Hij wilde naar zijn woning, doch in het Voorhout weigerden
+zijn beenen hun plicht	--  en hij viel neer als een blok. Nog luider
+snurkte hij dan zijn gewoonte was.
+
+In dienzelfden nacht verliet  --  nadat de klapwaker middernacht
+had geroepen  --  Filips de Goede het Binnenhof en, den moestuin
+van het paleis doorgaande, ging hij linksaf het Tournooiveld op en
+kwam in het Voorhout. Hij had drie edellieden bij zich, die met name
+worden genoemd: Jacob de Roussay, Hue de Lannoy en jan de Berghes,
+grappenmakers, zooals Den Haag ze sinds dien nooit meer heeft gekend,
+waardige kornuiten van den goeden Filips. Ze trokken Willem aan zijn
+been, en Jacob de Roussay zeide met een kennersblik:
+
+"Hij heeft te veel bier en brandewijn."
+
+Jan de Berghes riep uit:
+
+"Bij den Hollandschen leeuw! die slapende man is de vroolijke Willem,
+die voorzeker de gezondheid Uwer Hoogheid vandaag gedronken heeft."
+
+"Wij hebben deernis met het ontwaken van dezen man," aldus peinsde
+Filips, "en wijl hij de vroolijkheid mint, zullen wij hem morgen met
+een onverwachtsch feest verrassen. Daardoor zal hij tegelijk ook ons
+vroolijk stemmen. Neemt den man op uwen rug, heer de Berghes, heer
+de Lannoy, en draagt hem naar ons paleis. Het wordt morgen een dag,
+die ons zal heugen."
+
+Op zijn bevel trok men Willem de kleeren uit, men waschte hem met
+reukwater, en trok hem een fijn Haarlemsch-linnen hemd aan. Een zijden
+muts zette men hem los op zijn verwilderd haar, en daarna legde men
+hem in het eigen bed van den hertog.
+
+De schoenlapper snurkte.
+
+En terwijl hij sliep, fluisterden de hovelingen het elkander toe:
+
+"Filips wil, dat de vroolijke Willem zich voor den graaf van Holland
+zal houden."
+
+Met ongeduld wachtte men den morgen.
+
+Terwijl lach en gefluister in den nacht niet ophielden, sliep de
+schoenlapper den slaap der rechtvaardigen en der dronkaards, in het
+bed van den hertog, gelijk hij had geslapen in de koele nachtlucht,
+gelijk hij zou hebben geslapen in een varkenskot. Hij sliep, als had
+hij dagen lang gewaakt, en onafgebroken trompette zijn snurken in
+het hertogelijk vertrek, zoodat 't door 't gansche paleis te hooren
+was. 't Geheele hof verzamelde zich in den morgen om zijn legerstede
+... een heir met kletterende wapens had hem niet kunnen wekken,
+laat staan wat jonge edellieden, hofdames, kameniers, pages .... 't
+Zonlicht streelde hem over 't gelaat, de geluiden van den dag drongen
+naar binnen  --  hij snurkte slechts.
+
+Eindelijk naderde de maarschalk van Bourgondië in groot kostuum hem,
+en raakte hem even den schouder aan.
+
+"Heer Graaf," zeide hij, "het uur van Uwer Hoogheids ontwaken is ook
+thans gekomen."
+
+Om deze plechtige woorden bekommerde zich de slapende niet.
+
+Een page sloeg hem tegen de hand. Een jong edelman:
+
+stampte met zwaren voet op den grond.
+
+De maarschalk in eigen persoon schudde hem.
+
+Willem ontwaakte, richtte zich op, en zag verdwaasd om zich heen.
+
+Liefelijke muziek was er, zoodra zijn gesnurk ophield. Hij, die gewoon
+was aan het gekijf zijner vrouw, hoorde nu het zachte tokkelen van
+snarenspel, en een stem, zoo vol en schoon als hij nog nimmer had
+gehoord, zong  --  Toen werd het stil.
+
+Willem zag van den een naar den ander, doch allen behielden hun ernstig
+wezen. Hij lachte. "Ik droom zeker. Ja, ik heb te veel gedronken."
+
+"Heer graaf," sprak de maarschalk van Bourgondië, "dit is het uur,
+waarop Uwe Hoogheid opstaat."
+
+"Heer graaf  --  zoo heeft nog niemand tegen een
+schoenlappergesproken. Die droom moest maar altijd voortduren."
+
+Hij betastte de zijden gordijnen, die om zijn bed hingen, het rijk
+geborduurde kamizool, waarmede hij was gekleed, de fijne lakens,
+die hem dekten, het vorstelijk hemd. Hij nam de muts en bekeek ze
+van onder tot boven. Hij rook aan zijn handen, en schudde zijn hoofd.
+
+"Heer graaf? Ik ruik er wel naar."
+
+"De maarschalk van Bourgondië vroeg met ernstig-verwijtende stem:
+
+"Herkent gij ons niet? Heeft Uwe Hoogheid soms niet geslapen, dat
+haar geest beneveld is. Ik ben haar maarschalk van Bourgondië."
+
+Één voor één gingen ze langs zijn bed, en noemden hunne titels.
+
+"Ik ben Uw zegelbewaarder."
+
+"Ik ben Uw opperschenker."
+
+"Ik Uw broodmeester."
+
+"Ik een hofjonker."
+
+"Ik de bevelhebber Uwer wacht."
+
+"Ik de gouverneur van Uw paleis."
+
+Toen naderde hem de schoone Isabella van Portugal, en liefelijk
+zeide zij:
+
+"Wij zijn Uw vorstelijke gade."
+
+"Mijn vrouw," riep de vroolijke Willem. "Wilt gij beweren, dat ge
+mijn vrouw zijt? Al 't andere moge waar zijn, ja, ik geloof, dat ik de
+graaf van Holland ben, maar mijn vrouw zijt ge niet. Mijn vrouw heeft
+zooveel wratten op haar gezicht, als ik gisteren glazen heb geledigd,
+en dat is heel wat, en mijn vrouw heeft een stem, om den Duivel te
+verjagen. Haar oogen zijn zoo groen als gras, en de kleur van haar
+huid is zoo geel als een blad in den herfst. Mijn vrouw heeft een
+middel als een groote ton bier. Neen, nu gij zegt, dat ge mijn vrouw
+zijt, weet ik, dat ik droom en met verlof van deze edele ridders zal
+ik weer gaan slapen."
+
+Zoet antwoordde hem de heerlijke vrouw:
+
+"Ge zijt de graaf van Holland, en wij zijn Uw getrouwe echtgenoote,
+die uit liefde voor U zou willen sterven  -- "
+
+"Sterven?" riep de schoenlapper wanhopig. "Zoo waar ik Willem van
+Nieuwen ben en in de Korte Poten woon...."
+
+"De heer graaf wil ons bedroeven."
+
+"Dus ben ik de zeer dappere, zeer machtige, zeer edele Filips,
+hertog van Lotharingen en Bourgondië, graaf van Holland en Zeeland,
+van Vlaanderen en Henegouwen, Heer van Friesland  -- "
+
+"Zijne Hoogheid weet wel, wie zij is. Zijne Hoogheid wil zich ten
+koste van ons vermaken."
+
+"Zoo gij 't zegt, ben ik de graaf van Holland. En toch had ik bij
+alle Heiligen willen zweren, dat ik de schoenlapper uit de Korte
+Poten ben. Ge weet wel ... Willem van Nieuwen. Zoo er iemand uit dit
+doorluchtig gezelschap iets te repareeren heeft  -- "
+
+"Kom  --  wij zullen ons thans verwijderen, behalve de opzichter Uwer
+garderobe, opdat Uwe Hoogheid zich kan kleeden	-- "
+
+Weder was er zachte muziek, van een blijde melodie, zingende van de
+lente, zingende van geluk. Het lied van den glimlach, of de wereld
+zonder zorgen ware, rimpelloos gelijk een Meiedag.
+
+"Vandaag moet Uwe Hoogheid haar beste kleederen aantrekken,"
+sprak de opzichter der garderobe, en hij reikte hem de roode
+schoenen met gespen, de granaten kousebanden, de groen fluweelen
+met goud geborduurde broek, den satijnen overrok, den bruinzijden
+vlet. zilver geborduurden gordel, de zwarte muts met purperen
+kleppen, den hermelijnen mantel, alles neerliggende op een kostbaar
+kussen. Eerbiedig boog zich de dienaar, om zijn vorst te kleeden.
+
+"Stil! stil!" riep Willem uit, "dat speel ik zelf wel klaar."
+
+"Dat zou tegen de gewoonte van Uwe Hoogheid zijn."
+
+Toen hij gekleed was, geleidde men hem naar de eetzaal, waar hem zijn
+gade reeds wachtte.
+
+"O! onze held, hoe hebben wij naar u verlangd," zeide ze
+zachtkens. "Zijt ge verlost van uw kwaden droom, dat ge slechts een
+arme schoenlapper zijt?"
+
+Willem bekeek zijn kleederen, en peinzend bleef eindelijk zijn blik
+op zijn roode schoenen rusten.
+
+"Kijk eens, geliefde echtgenoote  --  wat die broek of die kousebanden
+van me waard zijn, weet ik niet, doch zulke schoenen als ik, heeft
+alleen maar de graaf van Holland, en daarom moet ik wel gelooven,
+dat ik ben, wat ge zegt, hoewel ik me ook niet kan verklaren, hoe een
+graaf van Holland zooveel verstand van schoenen heeft." Hij krabde
+zich 't hoofd. "En ziet ge, alles zou ik nog wel aannemen, maar de
+vrouw van den vroolijken Willem met haar wratten en haar schelle stem,
+zit me in den weg  -- "
+
+"Spreek, edele heer, niet van een andere vrouw in onze
+tegenwoordigheid. Wij hebben U lief, en liefde is ijverzucht."
+
+"IJverzuchtig behoeft ge op de vrouw van den schoenlapper van Nieuwen
+niet te zijn." Hij zuchtte. "Wij gelooven u, onze gemalin. Wij zijn
+de graaf van Holland! Wij zijn de graaf van Holland! Het overige is
+een kwade droom."
+
+Zijn oogen schitterden.
+
+"Vertel ons, gemalin, wat doet de graaf van Holland den heelen dag?"
+
+"Weet ge dat dan niet?" berispte ze hem. "Eerst behoort ge ter kerke
+te gaan, en na den noen moet ge rechtspreken."
+
+"En dan?"
+
+"Dan zet gij U met Uw edellieden tezamen, en zoo ge wilt, komen wij
+bij U en schenken U den wijn."
+
+"Wijn? Daarin zullen wij ons sterk betoonen, dat verzekeren wij u."
+
+Omringd door zijne hovelingen trok hij ter kerke. Omringd door zijne
+hovelingen wendde hij zich naar de zaal, om recht te. spreken. Men
+wees hem den troon. Bevallig wierp hij zijn hermelijnen mantel over
+den arm, en plechtig wachtte hij de dingen, die zouden komen.
+
+Een jonge man trad binnen en bleef aarzelend voor den zetel staan.
+
+"Wat wilt gij?" vroeg hem Willem.
+
+"Recht."
+
+"Dat beloven wij u. Spreek vrindje  -- "
+
+De klager, die niemand minder was dan de echte graaf, boog zich
+terneder.
+
+"Wij hebben lang genoeg gewacht  --  Zeg eindelijk, wat gij verlangt
+
+"Mijn schoonvader houdt een herberg aan de Korte Poten, Uwe
+Hoogheid. Één zijner klanten is een liederlijke guit, een dronkaard,
+Willem van Nieuwen., die zijn beroep slecht verstaat  -- "
+
+"Halt!" viel hem de rechter in de rede. "Dat is een leugen, want er
+is geen betere schoenmaker in de stad dan Willem van Nieuwen, en het
+is daarom ook, dat wij u als onzen vorstelijken wil te kennen geven,
+om slechts bij dien schoenmaker te koopen."
+
+Een oogenblik was het stilte. De lach kriebelde de hovelingen in de
+keel, doch allen wisten hun vroolijkheid tot daartoe in te houden.
+
+De graaf zette zijn verhoor voort:
+
+"Vertel ons, wat uw vader voor klacht heeft tegen den vroolijken
+Willem. Doch wees in uw woorden voorzichtig! Wij kennen den man
+nauwkeurig."
+
+"Mijn vader heeft den onwaardigen schelm  -- "
+
+"Beleedig den man niet! Wees op uw hoede."
+
+"Hij heeft hem steeds op goed vertrouwen geschonken, doch nimmer
+eenen duit van hem ontvangen. Thans is Willem hem elf gulden schuldig,
+welke hij weigert te betalen. Heer graaf! brengt gij den man tot rede."
+
+"Wij weten van het geval, en we weten, wie uw schoonvader is. Het is
+de waard met de hazenlip en met den geknapten neus, dien hij in een
+vechtpartij heeft gekregen. Hij is zoo scheel, dat hij alles dubbel
+ziet, behalve de glazen, waarin hij schenkt, want die geeft hij maar
+voor de helft, en het is meer schuim dan bier, dat hij daarbij nog
+geeft. Wanneer Willem van Nieuwen hem meer dan vijf gulden schuldig
+is, laten wij ons hangen. Daar wij echter een genadig vorst zijn  --
+" hierbij stond hij op	-- "zullen wij ditmaal genade voor recht
+doen gelden, en daar Willem een vroolijk kompaan is, dien wij een
+toegenegen hart toedragen, bevelen wij onzen rentmeester den klager
+elf gulden uit te betalen.'
+
+Dit geschiedde:
+
+De rentmeester telde den jongen man elf gulden uit.
+
+Willem oogde hem na, tot hij de zaal had verlaten: Toen riep hij uit:
+
+"Een onbeschaamd gezel. Het is jammer, dat wij hem niet hebben
+gevraagd, waar hij woont, want wij voelen lust, om hem eens te
+gelegener tijd af te rossen. Dat is voorbij. Is er nog een geding
+te beslissen?"
+
+"Uwe Hoogheid is zeker vermoeid van dit rechtsgeding," zoo sprak de
+maarschalk van Bourgondië, "en ik raad Uwe Hoogheid aan, een frisschen
+dronk te nemen, opdat de gedachten van Uwe Hoogheid kunnen rusten."
+
+"Hiertegen hebben wij niets in te brengen," schaterde de
+schoenlapper. "Haal ons den lekkersten wijn, dien ge in den kelder
+hebt, en voorwaar! nu zullen wij u laten zien, dat niemand den graaf
+van Holland in het drinken evenaart." `
+
+"Zeg dat niet te spoedig, heer graaf!" zoo zeide hem jan de Berghes,
+"want voorzeker! ik heb reeds alle edellieden van Brabant in dat
+tournooi doen sneven."
+
+"De wedstrijd worde onmiddellijk aangegaan! Edele gemalin, reik ons
+de bekers."
+
+Niet zag de schoenmaker, dat zij jan de Berghes' roemer slechts voor
+de helft, zijn eigen beker daarentegen telkens vol schonk. Hij dronk
+in een teug, en hij glimlachte, toen jan de Berghes drie malen over
+zijn deel deed.
+
+"Beken het ons maar," schreeuwde hij, "dat ge niet tegen ons kunt
+overwinnen."
+
+"Het einde zal het leeren."
+
+Ze deden elkander bescheid. Weder ledigde Willem den beker in éénen
+teug, jan de Berghes in drie.
+
+"Hahaha! ge zijt voorzichtig ... ge ziet, dat ge met een vermaard'
+drinker hebt aangebonden, en daarom vreezen wij voor u.
+
+"Het zal anders komen dan ge denkt," hitste jan.
+
+De schoone Isabella lachte.
+
+"Ons dunkt, dat onze gemaal zal winnen."
+
+Met schorre stem antwoordde Willem:
+
+,,Bijlo! dat zijn goede woorden. Als de heer van Berghes tegen den
+grond ligt, zullen wij er u met een kus mede beloonen."
+
+Onafgewend bleef ze hem aanzien, terwijl ze hem den boordevollen
+beker reikte.
+
+"Doe thans ons met eenen teug bescheid," zoo smeekte ze.
+
+En weder dronk hij.
+
+Toen de avond kwam, viel de vroolijke Willem als een overwonnene ter
+aarde, en hij snurkte, of hij de dooden moest wekken. Haastig kleedde
+men hem in zijn oude lompen. Hij bemerkte het niet, dat weder de heeren
+de Berghes en de Lannoy hem op de sterke schouderen droegen, thans om
+hem 't paleis uit te voeren. Zonder hem te schommelen, brachten. ze
+hem naar het Voorhout, en legden hem daar ter plaatse, waar hij den
+vorigen avond gezonken was. Onhoorbaar verwijderden zij zich.
+
+Willem snurkte.
+
+Wat deerde 't hem, dat zijn kussen de aarde was, en zijn deken de
+koude nachtlucht? Hij was in een wereld van gelukzaligheid, waarin
+het leven een droom is. De echo van een blijde melodie was er in zijn
+sprookjesachtig bewustzijn en nooit had hij in den zonderlingen waan,
+die zijn slaap begeleidde, kunnen denken, dat hij de vroolijke Willem
+was, snurkend onder den blooten hemel. Ach neen! hij was de graaf
+van Holland, de schoone Isabella was zijn gemalin.
+
+De wreede dag brak aan. 't Eerste roerlooze licht van den morgen
+schemerde bleekwit langs de takken der boomen, en alle hanen van
+'s Gravenhage kraaiden elkander tegemoet. Nog weifelde de zonnegloed
+boven de vage schemering, die de dag troebelde door den nacht. Het
+geheim van het duister was steeds nog in het Haagsche Voorhout, de
+zware boomen wilden den nacht behouden, doch daar in een onbewaakt
+oogenblik was 't het eerste zonnestraaltje, dat over 't mos schoot,
+en vol-uit volgde een bundel van rooden glans. Blijde begonnen ineens
+alle vogelen te zingen. Voor de huizen der 's Gravenhaagsche burgers
+kakelden de kippen, knorden de zwijnen. Smeden en timmerlieden
+hervatten 't ambacht .... En langzamerhand begonnen ook de mieren
+in het Voorhout haar dagelijksche taak. Haar drommen stieten tegen
+'t lichaam van den snurkenden schoenlapper. Ze beten.
+
+Wee! zijn ontwaken.
+
+Hij richtte zich op, keek om zich heen, wreef zich in de oogen, en
+greep toen naar zijn beenen en lendenen, waar de verontruste mieren
+haar ergernis toonden. Hij sprong op, bekeek zijn ellendige plunje,
+en krabde zich 't hoofd. Hij zeide niets. Hij zette alleen maar zijn
+mond wijd open, en bleef onbeweeglijk staan.
+
+Toen zuchtte hij, en langzaam ging hij naar zijn huis.
+
+Niet de schoone Isabella van Portugal, maar zijn vrouw met de wratten
+wachtte hem. Hare handen waren niet zacht. Ze voerden den bezemsteel,
+en ze hanteerden dien danig tegen den armen schelm, die niets van
+zijn vroolijkheid had behouden. Hij zette zich aan zijn werk. Zijn
+muren waren met oude schoenen behangen. Zijn vloer was van aarde,
+en er waren geen kleeden op. Ook was er geen zachte muziek in zijn
+woning	--  en terwijl de schelle stem zijner vrouw hem honende trilde
+in zijn verdoofde ooren, mompelde hij:
+
+"'t Was alles maar een droom. Ik had 't wel kunnen denken  --
+'t was maar een droom."
+
+
+
+
+VI
+
+Gerard, de slechte Heer
+
+In de Betuwe, Teisterbant, was eens een rijk heer, maar hij besteedde
+zijn geld niet aan goede dingen, en als er in de streek iets kwaads
+was geschied, zeide men:
+
+"Dat heeft Gerard, de slechte heer, gedaan."
+
+Vroeger was hij een goed heer geweest, doch vele booze geesten
+loeren op de onschuldige ziel: hartstocht en eerzucht en speelzucht
+en heerschzucht, die allen een stem hebben binnen 't geweten der
+menschen. Een dag was er een jonge man op Gerard's slot gekomen,
+die hem een brief van een zijner vrienden had gebracht: sinds dien
+zag men hen altijd samen. Nimmer had Gerard iemand gekend, die hem
+dierbaarder was.
+
+In die dagen was de weerwolf weder in de Betuwe verschenen, en men
+zeide, dat er vreeselijke dingen zouden gebeuren. Want waar slechte
+daden en gedachten zijn, is de weerwolf: 't is een groote hond met
+een vlammende tong en vurige oogen. Hij rammelt met zijn ketting en
+loopt rechtop als een mensch. Zoo hij een stal voorbij-komt, rukken
+de paarden zich los en snellen dol in de weide.
+
+Gerard en zijn vriend zouden een avond huiswaarts keeren, toen ineens
+een wilde storm kwam opzetten. Het duister sloeg loodzwaar neer,
+en de wind was als een gillende vloek, die aanhoudend schreeuwde
+door de lucht. Het water der rivier in de verte grommelde; de
+stammen der boomen werden gebeukt als met bijlen, de knappende
+takken sprongen woest tegen elkander, en in een warrelenden dans,
+schuifelende als voetstappen, slingerden de losgelaten bladeren over de
+ongeziene aarde. Gelijk de weeklacht van een reus was deze nacht, één
+lang-gerekte gil snerpte uit het duister. Plots verstomde 't geraas,
+en duidelijk klonk voor Gerard 't rammelen van een ketting. Hij zag
+twee vurige oogen, die, hoe zijn angstige paard zich ook wendde,
+voortdurend naar hem gericht waren. Daarna was de storm bedaard. De
+avond schemerde vredig.
+
+"Heb je die vreemde oogen gezien?" vroeg Gerard, en hij klopte 't
+bevende paard tegen den hals. "De landlieden zeggen, dat de weerwolf
+is teruggekeerd."
+
+"Dat is hij ook," lachte zijn vriend. "Ik heb hem al vele malen
+bemerkt, wanneer ik des avonds over 't land zag."
+
+"Wat zou hij van ons willen?"
+
+"De weerwolf wil niet, hij haalt, wat hem vervallen is.'
+
+"Wat zal hij halen?"
+
+"Ga 't hem zelf vragen. Ik kan hierop geen antwoord geven.
+
+Ze reden, zonder nog een woord te zeggen, naar het kasteel. Telkens
+zag Gerard zijn vriend aan, en het scheen hem, of er een gloed was in
+zijn oogen, welken hij bij een mensch nog nooit bemerkt had. Nadat zij
+eindelijk tehuis waren gekomen, en van hun paarden waren afgesprongen,
+vroeg Gerard:
+
+"Waarom heb je niets tegen me gesproken?"
+
+Het was een stem, die van verre scheen te komen, welke antwoordde:
+
+"Laat mij  --  ik smeek 't je  --  op het oogenblik niets zeggen."
+
+Zwijgende liepen zij de gang in, en gingen naar de kamer. Gerard beval
+zijne dienaren, zich te verwijderen. Hij keek zijn vriend in de oogen,
+welke hem lichtend geleken als de oogen van den weerwolf.
+
+"Zeg me, wat dit alles te beteekenen heeft?" vroeg hij.
+
+De vriend antwoordde met doffe stem:
+
+"Je hebt mij gekend, zonder mij te kennen. Weet je, wie ik ben?"
+
+"Het leek, toen ik je voor 't eerst zag, of ik je al jarenlang had
+gekend, en of ik al jarenlang met je had gesproken  -- "
+
+"Dat had je ook."
+
+"Van mijn jongste dagen, ja  --  ik zou bijna zeggen, van mijn
+geboorte."
+
+"Ja  --  ja."
+
+"Zeg me je waarlijken naam."
+
+"O mijn naam! .... Luister naar me, Gerard. Ik ben door den duivel
+gezonden, want door mij wist hij van je geheime, slechte gedachten."
+
+"Wie ben je dan?! Je naam, of  -- "
+
+Hij nam het zwaard van den wand. Treurig sprak de ander:
+
+"Je kunt me niet dooden. Ik ben en ben niet. Ik ben je grootste
+vriend en je grootste vijand. Ik ben een stem in je bloed, en door
+duivelsche macht heb ik menschengedaante aangenomen. Ik moet mijn
+plicht volbrengen. Zie! als je het zwaard in mijn hart stoot, zul je
+geen bloed zien."
+
+"Alles heeft een naam  --  de Duivel heeft een naam  --  de weerwolf
+heeft een naam."
+
+Nauwelijks had hij dit geroepen, of een ketting rammelde, en twee
+vurige oogen waren op Gerard gericht. Het scheen, of zijn vriend in
+de lucht vervloeide, en of er achter in de zaal een hond blafte.
+
+Dit was de eerste keer, dat Gerard den weerwolf ontmoette. Het zou
+helaas! de laatste maal niet zijn.
+
+Al had zijn vriend hem verlaten, toch geleek het den heer in
+Teisterbant, of diens stem altijd tot hem sprak, hitsend tot kwade
+dingen. Zacht zeide hem een klank binnen in zijn ziel, dat hij zijn
+oude, goede, trouwe makkers moest opgeven, en dat hij nieuwe, slechte
+kameraden moest zoeken.
+
+Hij vond ze ook, want slechte vrienden zijn overvloedig. Het waren
+beruchte kompanen, met wie hij voortaan omging: sluwe oplichters,
+kaartspelers en drinkebroers.
+
+Tot dusver was hij gewoon geweest, wanneer de oogst schraal stond,
+zijn pachters uitstel van betaling te geven: nu, in dit booze jaar,
+terwijl de weerwolf zijn kwaad bedreef, kende hij geen genade.
+
+Er was een oude boer, die zijn geheele leven op een zijner pachthoeven
+had gewoond, en die thans in zwaren nood verkeerde, want de oogst was
+mislukt, en zijn vee was gestorven. Hij kwam bij hem op het kasteel,
+en smeekte hem om medelijden. Gerard vloekte en riep uit:
+
+"Als je niet betaalt, jaag ik je van de boerderij als een hond."
+
+De oude man wrong zijn handen, en riep in doodsangst, o! doodsangst
+was het:
+
+"Laat me op de boerderij blijven wonen."
+
+Gerard lachte:
+
+"Als je betaalt."
+
+De oude man ging met moeden tred heen. Hij zag zijn heer niet aan  --
+'t geluid echter zijner voetstappen, zooals ze klonken op de trap
+en op 't kiezelsteen van den tuin  --  was een verwijt, scherper dan
+woorden kunnen zeggen. Gerard luisterde er niet naar, en des middags
+vertelde hij in de kroeg, wat hij bedreven had.
+
+Zijn beste vriend, die magere Hein werd genoemd, knikte hem goedkeurend
+toe, terwijl hij een oogenblik de kaarten liet rusten.
+
+"Dat is goed zoo, Gerard, je had 't bijna niet beter kunnen doen!"
+
+"Bijna niet  --  magere Hein?" vroeg de heer verwonderd, "wat bedoel
+je daarmee?"
+
+"Er zou nog iets beters gedaan kunnen worden!"
+
+"Wat meen je toch?"
+
+Magere Hein nam de kaarten op, floot tusschen zijn tanden, en lachte:
+
+"Vooruit! bestel nog een borrel, en we zullen kaartspelen."
+
+Gerard boog zich voorover en greep hem bij den pols.
+
+"Leg je kaarten neer, ik wil weten, wat je bedoelt."
+
+"Ik wil alleen nog maar zeggen, Gerard, dat je een leerling in het
+vak bent."
+
+Ze speelden. Ze namen de kaarten, en gooiden ze neder, ze schudden
+ze, en gaven. Gerard lette niet op, en verloor. Hij was met honderd
+goudstukken in de herberg gekomen, maar na drie uur was er niets
+meer van zijn geld over. Magere Hein streek koelbloedig 't goud van
+de tafel, en liet het in zijn beurs vallen.
+
+"Ziezoo! tot morgen," lachte hij.
+
+Gerard keek hem aan, en vroeg langzaam:
+
+"Je hebt zooeven gezegd, dat ik een nieuweling in 't vak ben. Nu
+ik zooveel geld aan je heb verspeeld, mag ik zeker wel weten,
+watje meent."
+
+Magere Hein liet zijn beurs in den zak dansen, dat de goudstukken
+tinkelden.
+
+"Zie maar eens naar de kleindochter van den boer, en je zult jezelf
+een antwoord geven."
+
+Verder sprak hij niet. Vóór de kroeg namen zij van elkaar afscheid.
+
+Eenzaam ging Gerard den weg naar huis. Hij dacht aan den avond, dat
+hij met zijn vroegeren vriend den weerwolf ontmoet had, toen, na den
+storm, de weiden even zoo schemerig-vredig waren geweest. Als toen
+waren de slooten zoo blank en roerloos, en stil lag in hun schimmig
+zilver de schaduw der boomen. Onbewegelijk stonden eenige koeien
+op het land; vast, afgebakend was de diepe gloed van den horizon
+gespreid. Het landschap was zonder trilling en geluid, en het geleek
+Gerard, of er zelfs niet 't minste wolkje boven kon drijven, en of
+het verstard was tot aan den gezichteinder. Toen spalkte de gloed
+aan den hemel vaneen  --  een zwarte smook sloop lenig, wrong zich,
+door de opening, en boog zich spiedend naar beneden. Huiverend bleef
+hij staan. Een ketting rammelde, en aan den horizon lag de weerwolf,
+den muil wijd geopend, den vurigen tong wentelend, en de vreeselijke,
+gloeiende oogen naar zijn richting. Hij vermande zich, en riep:
+
+"Weerwolf! zoekt ge mij?"
+
+Dichtbij hem klonk een zacht gegrom, en toen hij den klank spiedend
+naderde, vloog een donker lichaam op en verdween met woeste sprongen
+in de verte.
+
+"Weerwolf! booze wolf!" kreet hij.
+
+Wankelend, een dronkaard gelijk, liep hij verder. Naast hem was
+een gedaante, die al zijn bewegingen nabootste, en hem in de ooren
+fluisterde:
+
+"Waarom heb je mageren Hein niet gezegd, dat je den kleindochter van
+den boer reeds lang kende? Je wist, wat hij meende, je had de stem
+van zijn hart gehoord. Gerard! de tijd is rijp."
+
+De heer stond stil en met hem zijn schaduw, Hij ging verder, en
+weder hoorde hij naast zich den ritselenden tred, die deed denken aan
+'t glijden van een blad in den herfst.
+
+"Pluk de bloeiende kersen uit den boomgaard, Gerard. Waarom heb je den
+ouden boer niet gezegd, dat hij op 't land kon blijven, als .... Jij
+kunt slecht zijn, want je hebt geld. Niemand durft zich tegen je
+te verzetten."
+
+Gerard sloeg de handen tegen zijn voorhoofd. Hij klaagde tot zichzelf:
+
+"Is 't zoover met je gekomen? Onthef den armen man van zijn pacht  --
+toen je vader nog leefde, woonde hij al op 't land. Laat 't volkje
+naam zegenen, en niet vervloeken."
+
+De gestalte naast hem spotte:
+
+"Probeer je niet te verzetten, want dat lukt je toch niet. Ga nu
+maar dadelijk naar den ouden boer en zeg hem, dat hij de boerderij
+in ruil voor zijn kleindochter 'kan behouden. Dat brave geweten van
+je is machteloos geworden."
+
+Hiertegenover dreigde de stem, welke hem het goede voorschreef:
+
+"Gerard als er een steen losgaat van den weg, volgen er meer. Je
+kunt nog terug	--  ga rustig naar je kasteel, en zoek den slaap
+des rechtvaardigen. Je weet wel, dat al je tegenwoordige vrienden je
+kwaad willen, verlaat ze! Het is ook laag, om den ganschen dag in een
+herberg met een verloopen sujet te kaarten. Eens kom je voor God's
+richterstoel, om verantwoording over je daden af te leggen. Wat zul
+je God dan antwoorden?"
+
+Even zweeg de donkere schaduw, die met hem ging. Niet langer dan
+eenige seconden. Dan vleide ze:
+
+"Wat is braafheid, en wat zul je ermede bereiken? Wees verstandig,
+Gerard. Men noemt je den schoonsten jongen man uit de streek, en zul
+je nu je jeugd laten voorbijgaan? Wie weet, wat er na dit leven is  --
+Geloof de andere stem niet, die begrijpt er even weinig van als ik. Ik
+zeg je, dat je je moest schamen, wanneer je tegenover den mageren Hein
+komt te zitten, en hem zult zeggen, dat je den boer zonder vergoeding
+de pacht hebt vrijgescholden. Hij zal je uitlachen, en niet alleen
+magere Hein, maar ook lange Dries, en gezellige janus, ze zullen je met
+zijn drieën uitlachen, omdat je een domme, goede kerel bent. Er is nog
+nooit een braaf mensch geweest, die 't goed op de wereld heeft gehad."
+
+Nog geruimen tijd duurde deze tweespraak. Ten lange leste stond Gerard
+voor de deur van den boer, en hij kon de beide stemmen nog volgen.
+
+Hij klopte.
+
+Er kwam geen antwoord, en hij trad binnen.
+
+De boer zat aan de blank-houten tafel, zijn hoofd tusschen beide
+handen. Hij bewoog zich niet, toen Gerard voor hem stond. Hij bleef
+voor zich uit-staren, gelijk iemand, die zich iets herinnert, en
+mijmerend terug-leeft. Zijn oogen waren vergroot, en onwillekeurig
+hield hij de handen, waarmede hij zijn gelaat ondersteunde, tot
+vuisten gebald.
+
+Zijn kleindochter spon vlas  --  het wiel snorde, doch ze zong er
+geen lied bij. Zij dacht niet aan het verleden, zij dacht aan de
+toekomst. Wat zou Jan zeggen, als hij hoorde, dat zij de boerderij
+moesten verlaten? Zij spon het vlas  --  het wiel snorde, doch ze
+zong er niet bij.
+
+Ze hoorde de klink van de deur, en hief 't hoofd.
+
+Juist zóó was de vaag-roode tint van het avondlicht over haar bleek
+gelaat, en in gedempt goud werd haar blonde haar omvat. Terwijl aldus
+haar gezicht den stillen gloed ontving, vloeide uit haar handen,
+bij het spinnewiel, 't bloed weg, en wit, slank lagen ze bij het vlas.
+
+Gerard naderde haar, en zag haar aan. Toornig richtte zij zich op.
+
+"'t Huis hieruit, slechte man," riep ze. "Je vriend is de weerwolf."
+
+Hij antwoordde haar met een schellen lach:
+
+"Ik kom niet, om met jou te praten, maar met je grootvader."
+
+"O! slechte man," fluisterde ze, "iedereen weet, dat weerwolf bij je
+is geweest."
+
+"Praatjes."
+
+"Jan heeft 't mij gezegd."
+
+Hij haalde zijn schouders op. Toen sprak ze dreigend:
+
+"Jan is niet bang voor tien weerwolven, en hij zal me helpen. Want
+'t is uit slechtheid, dat je bij me komt...."
+
+Eerst toen schrikte de boer wakker uit zijn mijmering. Hij verhief
+zich als een krachtig man en stelde zich tegenover zijn gast.
+
+"Hier ben ik de meester," riep hij, "en hier jaag ik weg."
+
+"Kom vriendje," zei Gerard luchtig, "het was vanmorgen zoo boos
+niet gemeend. Ik heb ook veel geld verloren, en daarom was ik wat
+kwaad gemutst. Er is wel nader over te praten, beste man. Je hebt al
+jaren op de boerderij gewoond, en ik kan het toch niet over mijn hart
+verkrijgen ...."
+
+De oogen van den ouden man waren plots als van een jongeling, die nog
+alles van het leven mag verwachten. Redding zou er komen, en gespannen
+wachtte hij op het heil. Zijn kleindochter echter, haar handen vouwend,
+smeekte hem, den heer niet te gelooven. Had jan niet zelf gezegd,
+dat Gerard en weerwolf voor eeuwig een verbond hadden gesloten? Nadat
+ze dit had verklaard, schrompelde eenige seconden het lichaam van den
+boer inéén. Hij werd een grijsaard, voor wien de dood licht moest zijn;
+uit zijn oogen week alle glans, de groeven om zijn mond werden diep,
+zijn handen begonnen te beven. Het vreeselijk vermoeden begon in hem
+te leven. Toen tintelden zijn spieren, zijn arm werd recht, en zijn
+vinger wees Gerard de deur.
+
+"Als ik nog een jonge kerel was," riep hij, "zou je er zoo genadig
+niet afkomen."
+
+Met gebogen hoofd verliet de heer de boerenhoeve. Hij meende, dat zich
+nu zeker de schaduw weder bij hem voegen zoude, maar dit geschiedde
+niet. Ook zweeg zijn geweten, en aldus was er noch een goede noch
+een kwade stem sprekend, welke hem verweet of aanhitste.
+
+juist zou hij. de laan, welke naar zijn kasteel voerde, ingaan,
+toen hij achter zich haastige schreden hoorde. Hij wendde zich om,
+en zag jan, den geliefde van het jonge meisje, op zich afkomen. Voor
+hij wist, wat er gebeurde, lag hij al in een greppel naast den weg,
+met een hoofd vol deuken en gaten.
+
+Dat gaf den volgenden dag in de kroeg een schaterende vreugde, nadat
+hij zich zijn vrienden had vertoond!
+
+Gezellige janus sprak 't eerst.
+
+"Ze hebben jou ook aardig de veeren uit-getrokken," zoo lachte hij,
+"en ik moet zeggen, dat er weinig van je is overgebleven. Ben je
+gevallen, broeder, of was je zoo buiten Westen, dat je tegen een muur
+bent aangeloopen? Ze zeggen hier, dat je door een boerenjongen bent
+toegetakeld, maar dat geloof ik niet. Of zou er toch soms iets van
+waar zijn?."
+
+Lange Dries nam de kaarten op, schudde ze, en sprak peinzend:
+
+"Ik heb 't voor je opgenomen, want ik kon niet denken, dat je 't
+getuigenis van een sterke vuist zoo op je gezicht zou dragen. Vertel
+ons, kindlief, wat er gebeurd is."
+
+Ze spotten nog langen tijd, doch eindelijk sloeg magere Hein met zijn
+vuist op tafel en schreeuwde:
+
+"Laten we 't hem zeggen, waarom geen van ons allen dergelijke
+ongelukken gebeuren. Wij hebben er ons voor weten te vrijwaren. Wij
+hebben een contract met den weerwolf afgesloten, die helpt ons,
+als wij hem oproepen."
+
+"Stil ...." zei Lange Dries, "zijn tijd is nog niet gekomen."
+
+"Wat  --  niet gekomen! Heeft hij geen lust om zich te wreken?" Hij
+richtte zich tot Gerard. "Heb jij geen lust, om je te wreken?"
+
+,Pan moet je te middernacht naar een kruisweg gaan, daar komt de
+weerwolf in menschelijke gedaante  --  Eerst zie je hem niet ... let
+dan op het rammelen van den ketting  --  zeg dan: "in naam van den
+Duivel ben ik hier," en je zult raad krijgen, zooals je nooit iemand
+heeft gegeven."
+
+Gezellige Janus smakte met de lippen.
+
+"Dan is 't klaverblad van vier gered."
+
+"Hebben jullie	-- " vroeg Gerard dof, "allen een verbond met den
+weerwolf afgesloten?"
+
+Zij zwegen, de drie pratebroers. Ja, zij waren in weerwolf's macht,
+en ze hoopten, dat hij Zou worden als zij. Als hij te middernacht naar
+den kruisweg ging, zou hij een middel vinden, om zich op jan te wreken.
+
+Gedachteloos speelde hij kaart, en gedachteloos verloor hij.
+
+Bijna te middernacht verlieten de vrienden elkander. Gerard was
+vastbesloten den raad van mageren Hein op te volgen. en hij liep naar
+den kruisweg.
+
+'t Klokje van den verren toren sloeg twaalf uur  --  hij hoorde
+'t rammelen van een ketting, toen sprak hij met vaste stem:
+
+"In naam van den Duivel ben ik hier."
+
+Hij gevoelde, dat iemand op hem. toe-trad, tot hij vlak bij hem was. 't
+IJzer sleepte achter de gedaante aan, en ketste tegen de steenen,
+met zacht-klingelend geluid. Hij hoorde een moede, treurige stem:
+
+"Je hebt mij geroepen, Gerard. Hier ben ik."
+
+Waar had hij die stem eerder vernomen?
+
+"Magere Hein heeft je gezonden	-- " vervolgde de gestalte, "en je
+wilt je op jan wreken. Dat kan gebeuren. Ik heb gehoord, dat hij gauw
+wil trouwen, en dat hij een eigen boerderij zal zetten. Dan is jouw
+tijd gekomen en ik zal je helpen."
+
+"Wat moet ik voor uw hulp geven?"
+
+"Je hebt me in den naam des Duivels geroepen en daarom eisch ik
+je ziel."
+
+Gerard werd vervaard over deze woorden, en hij riep, dat hij zijn ziel
+niet wilde verpanden. Hij wilde vluchten van deze plaats, maar de
+weerwolf legde hem een klauw op zijn schouder, en beloofde hem, dat
+hij niet voor niets zijn ziel behoefde te geven. Hij zou ongestraft
+wraak mogen nemen, en tot den Oudejaarsavond zou hij over zooveel
+geld mogen beschikken, als hij-zelf wilde. Op Oudejaarsavond echter
+zouden de weerwolf en hij kaartspelen: zeven spelen, en de inzet was
+Gerard's ziel. Wie 't meeste ervan won, zou de ziel mogen hebben.
+
+Dit nam Gerard aan. Hij besloot bij zichzelf, om in het volgende
+halfjaar nog meer te kaarten dan hij tot dusver had gedaan. De weerwolf
+beloofde hem zooveel geld, als hij maar wilde, en dus zou hij nooit
+arm kunnen worden. Den volgenden morgen was hij al vroeg in de herberg,
+doch magere Hein zat er reeds, vóór zich een groote pot bier.'
+
+"Je bent er ook gauw bij," lachte magere Hein, "de hanen hebben
+waarentig nog niet allemaal gekraaid, en je bent toch zeker na
+middernacht naar bed gegaan?"
+
+"Kom! laten we spelen."
+
+De waard bracht de smerige kaarten en legde ze op tafel.
+
+Thans vonden zij het niet meer de moeite waard, om woorden te
+verspillen. Ze haalden hun beurzen voor den dag, beide met goudgeld
+gevuld, en ze smeten ze naast zich. Toen speelden ze. Buiten was
+het schoone zonnelicht, de vogels zongen, en het geheele zeldzame
+feest van den zomerdag nam een aanvang. Zij zaten in de berookte,
+besmookte herberg, en zopen en kaartten. Ze loerden, om elkander te
+verrassen; Gerard lette goed op zijn spel, hij. waagde niets: zijn
+oude tegenstander was hem echter de baas, en 't klonk onophoudelijk
+van goudgeld naar Hein's kant. Eindelijk was de beurs van den heer
+leeg, en hij haalde een nieuwe voor den dag. Weder begon en herbegon
+het spel. De waard ging af en aan, zoodra een kroes of glas was
+opgedronken. Zij zopen, en het hitste hen aan tot sneller geven en
+nemen der kaarten. Toch gaf Gerard voortdurend acht  --
+
+Wat baatte het hem? Ook de tweede beurs met goud raakte hij vóór den
+avond kwijt.
+
+Ze zouden van elkander afscheid nemen. Lachende zeide magere Hein:
+
+"Gerard! de weerwolf heeft je geen kaarten geleerd."
+
+"Dat zal ik mezelf leeren  --  en jij zult 't me leeren."
+
+Deze belofte kwam hij na. Langzamerhand kon hij evengoed spelen
+als magere Hein, en niemand kon zeggen, wie 't minst en wie 't meest
+verloor. Daarom was magere Hein ten zeerste vertoornd, want hij had al
+den tijd als de beste zes-en-zestiger van den omtrek gegolden. Binnen
+een maand was hij zijn roem al kwijt.
+
+Hij zon op nieuwe middelen, om Gerard te grieven.
+
+Op een morgen, dat de heer in de kroeg trad, noodigde hij hem niet
+dadelijk uit, om een spelletje te kaarten. Hij schoof Gerard een glas
+wijn toe, en vroeg:
+
+"Zullen we eerst eens wat drinken?"
+
+"Waarom?"
+
+"Dan kun je beter met elkaar praten. Heb je gehoord, dat jan, die
+jou de leelijke poets heeft gebakken, een eigen boerderij gaat bouwen?"
+
+"Wat zeg je?"
+
+"Een eigen boerderij .... Ja  --  ja  --  en je hebt 't hem nog niet
+betaald gezet."
+
+Dien dag speelde magere Hein verreweg het beste, zoodat de kompanen
+in de herberg er zich over verwonderden. Gerard verloor goudstuk na
+goudstuk, en toch scheen het, dat hij geheel in zijn spel verdiept
+was. Hij boog zich over zijn kaarten, zijn voorhoofd was in diepe
+groeven gerimpeld, en zijn stem, wanneer hij een enkele opmerking
+sprak, klonk boos. Iedereen geloofde, dat het was om zijn ongeluk.
+
+"Trek 't je niet aan," zeide magere Hein, toen zij eindelijk de kaarten
+voor goed hadden neergelegd, "vandaag jij morgen ik." Hij meende dit
+niet, doch hij wilde hem niet ontmoedigen.
+
+"Geen nood," riep Gerard uit, "'t zal niet lang meer duren, of je
+ziet me terug."
+
+Recht-aan, recht-toe  --  hij dacht niet meer aan 't geld, dat hij
+verspeeld had, want hij zou 't terug kunnen krijgen, wanneer hij
+'t wenschte  --  ging hij naar den kruisweg. Daar wachtte hij tot
+middernacht, toen fluisterde hij:
+
+"In naam van den Duivel ben ik hier."
+
+Er klonk zacht gerinkel van een ketting. Hij hoorde een stem:
+
+"Mijn vrienden behoeven dat niet meer te zeggen. Ik ken ze al van
+ver. Ik weet ook, waarom je komt. Het wordt je tijd, om je op jan te
+wreken. Hij zou nu spoedig met het meisje trouwen, wanneer wij het
+hem niet zouden beletten. Wacht nog één maand, en je zult hem zijn
+slagen betaald zetten! Heb je nog iets anders te wenschen?"
+
+"Neen."
+
+"Dan tot over een maand, als de boerderij gereed is."
+
+Nog even rammelde de ketting. Toen was de stilte rondom hem.
+
+Langzaam, als wieken van een molen bij tragen wind, gingen de dagen
+voorbij  --  en in deze maand verloor Gerard meer dan drieduizend
+goudstukken aan mageren Hein. Men gaf dezen weder de eer, dat hij
+de beste kaartspeler was. Niemand wist, waarover de heer peinsde,
+als hij met gefronst voorhoofd bij de tafel zat.
+
+Het bouwen der hoeve ging voort.
+
+Eindelijk kwam de dag, dat ze gereed was. Slechter dan ooit speelde
+Gerard. Met ongeduld beidde hij den avond.
+
+Toen hij om tien uur bij de boerderij stond, bemerkte hij tot zijn
+verwondering, dat ze verlaten was. Hij lag lang uit bij de rivier,
+hij hoorde zijn hart bonzen.
+
+Wat zou er geschieden?
+
+Eerst heel ver, daarna dichtbij, hoorde hij een geluid, dat op het
+zwellen van den storm geleek. Daartusschen schuurde een ketting door
+de lucht, zoo duidelijk, als ware dit de eenige klank in den stillen
+avond. Gerard meende, dat het noodweer kwam opzetten, en hij keek naar
+den hemel. Alle sterren en planeten echter van het heelal flonkerden,
+en de glans stroomde over de lucht, over de aarde, een wijd meer
+gelijk, waarop het zonnelicht is.
+
+Ineens zag de heer, dat twee der sterren zich losmaakten van den
+egalen gloed, en snel dalend, vlammender en vlammender, zich naar
+hem bewogen. Het rammelen van den ketting werd een woeste ijzerdans,
+dreunend als groote stukken ijzer op ijzer gesmeten. Hij borg zijn
+handen voor de oogen ....
+
+Naast hem lag de weerwolf.
+
+"Je dag is gekomen, Gerard," zeide de droevige stem, "zooals ik
+je beloofd heb. Ga mede  --  er is niemand in 't huis, daar heb ik
+voor gezorgd."
+
+De heer stond op, en liep naar de hoeve. Ze waren voor de schuur
+gekomen.  --  Geen enkel woord zeide de weerwolf. Hij nam twee steenen,
+sloeg die tegen elkaar, de vonken spatten eraf op droog rijs, dat voor
+hem lag  --  even smookte het, een kleine vlam slingerde zich van takje
+op takje, meerdere vlammen volgden, vermengden zich met elkander,
+werden een vuurtje, een vuur, dat vonken en vlammen afdrong tegen
+'t hout der schuur, een laaiende tong lekte ook daar, vuur werd het,
+vuur en vuur warrelden dooreen, het was brand!
+
+"Kom," beval de weerwolf. "Niemand hoeft je hier te zien. Ga naar de
+herberg, en blijf daar zitten  --  dan kan niemand je iets bewijzen."
+
+Rustig zat Gerard in de kroeg. Hij vond er gezelligen janus,
+en hij stelde hem voor, een spelletje te domineeren. Zij speelden
+Russisch. Gerard had steeds de meeste zevenen, en dubbel blank scheen
+hem niet te verlaten.
+
+Iemand rukte de deur open, zag naar binnen, schreeuwde:
+
+"Brand!" en verdween.
+
+Tegelijkertijd sprongen de twee vrienden op, en renden buiten de kroeg.
+
+Aan den hemel dreef een rossige rook, die breeder en dikker werd,
+tot hij 't gansche firmament vulde. Het was niet te zien, waar het
+vuur precies was, want 't geheele gehucht leek wel in vlammen te
+staan. Zuilen van vuur rezen in de hoogte. Een luid geroep van stemmen
+was er over de straat, en de klok luidde men, dat men in de nabijzijnde
+dorpen hulp zou bieden. De brandweerkar rolde aan, en alle jongelingen
+holden mee, om met het spuiten te helpen. Er formeerden zich ploegen,
+om elkaar af te wisselen, en sissend sprong de eerste waterstraal, als
+een stuk ijzer zoo sterk en blank, door den vurigen gloed, doovend,
+wat in den weg kwam. Ook Gerard wilde zich bij een ploeg voegen. Men
+wilde het niet. Bits riep één der jongelingen:
+
+Wie er schuld aan heeft, hoeft niet te helpen."
+
+Gerard lachte en antwoordde:
+
+"Ik heb er geen schuld aan. Vraag 't maar aan gezelligen janus."
+
+De spuiten der andere dorpen renden aan, en in het hooge vuur drongen
+van alle zijden waterstralen, als scherpe messen, die tegen elkaar
+worden gewet. De vlammen slonken, en een benauwende rook sloeg uit de
+puinhoopen van 't huis. Na uren werkens was in den morgen 't laatste
+vuur tegen den grond geslagen. Er stond een wacht bij 't huis. Toen
+sloop een eenzaam man, de eigenaar van deze ruïne, naar de plaats,
+weenend en hij schreeuwde:
+
+"De wraak des Hemels voor wien dit heeft gedaan."
+
+Iemand der wacht troostte hem:
+
+"Hij zal zijn wraak niet ontgaan."
+
+Er waren er velen, die hoopten, dat de rechter zou straffen. Dit
+geschiedde niet. Wel beval de rechter, dat Gerard bij hem zou komen  --
+hij was nog een oud vriend van zijn vader  --  en hij praatte langen
+tijd met den heer.
+
+"O Gerard!" sprak de rechter, "wat hoor ik slechte dingen van jou. Toen
+je een klein kind was, heb ik nog met je gespeeld, en nu hoor ik,
+dat je een kaartspeler bent, en met mageren Hein omgaat, die je zeker
+tot gemeene dingen aanzet. Ik had dat vroeger nooit van je gedacht."
+
+Dat heeft de rechter gezegd.
+
+Wie er berouw had, niet de heer. Wanneer de nonvlinder in het
+dennenbosch is, blijft er van het hout niets over. Had hij niet den
+weerwolf  --  in ruil voor wraak en geld  --  zeven kaartspelen op
+Oudejaarsavond beloofd? Nu hij de gevangenis niet inging, had hij
+zich met mageren Hein te oefenen. Iederen dag kwam hij van 's morgens
+vroeg tot 's avonds laat in de kroeg  --  en de beide menschen zaten
+tegenover elkander, en kaartten. Nu weder wist niemand, wie van
+tweeën het beste zes-en-zestigde. Met rustig hoofd overwoog Gerard
+zijn kansen.
+
+Na eenige maanden mompelde men, dat de heer de overwinnaar was. Nooit
+vergiste hij zich in het aantal, troeven, dat nog over was, op
+het rechte oogenblik kondigde hij een twintig of een veertig aan,
+zonder ooit een vrouw of heer voor den tijd weg te geven. Het was de
+beurt van mageren Hein, om zijn goudstukken te betalen. Iederen dag
+verminderde zijn rijkdom.
+
+Magere Hein had een dochter, die van zijn slecht gedrag niets wist. Ze
+begreep het niet, dat haar vader iederen dag met Gerard in de kroeg
+zat, want haar ziel was jong en vol vertrouwen. Nooit duldde magere
+Hein, dat er kwaads van zijn dochter werd gezegd. Er waren wel eens
+aterlingen, die met haar spotten, doch niemand durfde dit in gezelschap
+van den vader.
+
+Het was het mooiste meisje der Betuwe, en zooals er geen schooner
+kerselaren zijn dan in de Betuwe, zoo zijn er geen mooier meisjes dan
+daar. In het voorjaar zien wij de witte bloesems, guirlanden van witte
+bloesemen, tuinen van witte bloesemen, een wijde, witte schoonheid,
+een duizelingwekkende belofte; nooit stelt de vervulling van zomer
+en herfst teleur. Zang en dans hebben zij daarom lief, de meisjes
+van de Betuwe. Ze zijn de schoonste der wereld: hoe wonderschoon
+moet zij dan wel zijn, die haar koningin wordt genoemd? Zij is de
+sprookjesachtige belofte en de werkelijke vervulling.
+
+Dat was de dochter van mageren Hein. Het was een boos uur, dat Gerard
+haar ontmoette, en zij, verwonderd, zijn knik beantwoordde. Een
+valsche melodie speelde door zijn ziel.
+
+Het duurde wel een maand vóór Gerard met den vader over 't meisje
+praatte. Magere Hein was met een volle beurs gekomen  --  hij moest
+met een leege heengaan. Verdrietig zeide hij:
+
+"Daar blijft van mijn geld niets over."
+
+Gerard boog zich naar hem over, en fluisterde:
+
+"Ik heb je dochter lief, magere Hein! Als je mij je dochter geeft,
+betaal ik je al je geld op den huwelijksdag weerom."
+
+"Nooit	--  nooit  -- "
+
+Je hebt 't mij zoo geleerd," zeide Gerard met een duivelschen glimlach,
+"weet je nog wel, datje mij een leerling in het vak noemde?"
+
+"Zoo heb ik dat niet bedoeld."
+
+"Hoe heb je 't dan anders bedoeld  --  't is gelijk, of 't de dochter
+van een boer is, of jouw dochter is 't!"
+
+"Mijn dochter zal niet met iemand trouwen, die met den weerwolf heult."
+
+Gerard liet zijn goudstukken in zijn zak rammelen.
+
+"Zonder dát zul je niet kunnen kaartspelen, magere Hein.
+
+"Dan laat ik 't vervloekte kaartspel."
+
+"Dat kun je niet meer. 't Kaartspel heeft jou te pakken. Ik wil je eens
+wat zeggen, magere Hein. Zullen wij om je dochter zes-en-zestigen? Wie
+van dertien spelen er 't meest wint, heeft gewonnen. Jij zet je dochter
+als inzet en ik duizend beurzen met goud gevuld. Is 't aangenomen?"
+
+"Neen  -- "
+
+"We zullen zien."
+
+Twaalf dagen kwam magere Hein niet in de kroeg. Den dertienden dag
+verscheen hij. Hij riep om een borrel en om kaarten. Het spel nam
+een aanvang.
+
+En van de dertien spelen won Gerard ze alle.
+
+"je dochter is de bruid," lachte de heer.
+
+"Je zult haar hebben," zei magere Hein schor.
+
+Het is geen vroolijke bruiloft geweest. De organist kon dien dag niet
+spelen, daar hij ziek was. De dominé sprak slechts enkele woorden,
+en buiten sloeg de regen met felle stroomen neer. In den avond was
+er storm, zooals er nooit in de Betuwe was geweest. Alsof duizend
+kettingen tegen elkaar stieten, zoo gierde de wind over de vlakte. Een
+fel hahaha, nu eens gierlachend, dan weer klagelijk weenend, sloeg
+door de lucht, en liet een angstwekkende echo na, welke niet breken
+wilde. Een heksensabbath van woeste stemmen gilde ver en dichtbij,
+vreemde geruchten waren er in schuur en stal, die geleken op buigen
+en kraken van dood hout en toch in hun nameloos wee een levende
+ziel verborgen.
+
+De bruiloft van den slechten heer met 't mooie meisje voorspelde niets
+goeds. De weerwolf zou zijn buit wel halen, zeide men in de Betuwe.
+
+Gerard speelde nu met zijn schoonvader niet meer om geld. Het was hem
+er alleen maar om te doen, dat hij oefening zou krijgen. O! hij zou
+beter spelen dan de weerwolf. Toch verschool zich een geheime angst
+in zijn bloed  -- : wat zou er op Oudejaarsavond gebeuren? Eerst
+laat in den nacht kwam hij thuis  --  vroeg vertrok hij weder. Hij
+moest kaarten, kaarten, kaarten .... Soms was 't hem, of een donkere
+gedaante achter hem stond, wanneer hij speelde ... soms hoorde
+hij den sleependen ketting .... Zijn droomen werden gekweld door
+dien sidderenden klank, een bedreiging voor hem, die hem nooit rust
+liet. Hij werd als een man, die geen jeugd heeft gekend, somber en
+in zich zelf pratend. Als hij over een eenzamen weg ging, zag hij de
+vale, vluchtende gedaante van den weerwolf steeds voor zich. Kwam hij
+op zijn slot, dan was hij korzelig tegenover zijn vrouw, alsof zij 't
+helpen kon, dat hij ongelukkig was. Het gerucht, dat hij haar sloeg,
+was de waarheid. 't Meisje, dat eens zoo blijde en vertrouwend naar
+'t leven had gezien, of het een bloesemende boomgaard ware, had nu
+lichtschuwe oogen. Haar teere schouders waren gebogen, als rustte
+er een last op. Ze wist, dat ze met een kaartspeler was getrouwd,
+die geheele dagen achter elkander met haar vader in de kroeg zat, en
+wanneer ze aan de toekomst dacht, zag zij in de eindelooze ellende,
+het langzaam-aan verdwijnen van het verleden, en de onafwendbare
+nadering der dagen, die eens verre waren. De tranen zouden tranen
+volgen. Het leed zou zijn teekening in haar gelaat groeven.
+
+De Oudejaarsavond was voor haar een marteling. Ze kon niet aan
+het verleden denken, ze durfde niet denken aan de toekomst. Daarom
+voorzeker is het geweest, dat zij om zeven uur uit het kasteel ging,
+en Gerard alleen liet in de groote zaal.
+
+Nog vijf uren had de heer te wachten, voor hij zijn vonnis zou
+vernemen. Hij wilde het noodlot afwenden en hij deed drie grendelen
+voor de poort. Hij had een grooten bloedhond: dien stelde hij
+ter bewaking. Hij sloot de deur van de groote zaal, en stak alle
+kaarsen aan, zoodat hij den nacht vergat. De vensters wapende hij
+met luiken. Nu mocht de vijand probeeren te komen.
+
+De wijzers der klok schreden voort, en de geluidlooze tijd deed zijn
+plicht. Als er een kaars was uitgebrand, stak Gerard een nieuwe op
+den blaker aan. Zóó bleef het volle glans tot elf uren.
+
+Net of er een koelte wuifde langs de rossige vlammen, sloegen
+ze heen en weer. Gerard ging naar de vensters en zette de luiken
+vaster. Roerloos lag de bloedhond vóór de gegrendelde poort.
+
+Het was koud in de zaal. Hij wierp eenige blokken op het vuur  --
+wel warrelden de vonken op, maar zij brandden niet. Hij strekte zijn
+handen naar den haard uit  --  zijn vingers bleven koud.
+
+Hij hoorde den koekoek van de klok twaalf malen, voor hij wist, dat
+er een uur was verloopen. Een ketting rammelde ... hij wendde zich
+om ... de weerwolf stond achter hem.
+
+"Ik ben hier, om te kaarten," zeide hij, "heb je alles klaargelegd?"
+
+"Nee," antwoordde Gerard.
+
+"Zie dan naar de speeltafel  --  daar liggen de kaarten."
+
+Hij zag 't spel liggen. Een hoopvolle gedachte verdrong zijn angst.
+
+"Maar als de kaarten gemerkt zijn?"
+
+"Dat zijn ze niet, doch jij mag schudden en geven, en ik zal met den
+rug naar de kaarten gaan zitten. Jij zegt me dan, wat je opspeelt,
+en schuift me mijn kaart toe."
+
+Aldus speelden ze.
+
+Het eerst won Gerard, toen de weerwolf.
+
+"Quitte," riep deze.
+
+'t Volgend spel was voor Gerard, het vierde voor den weerwolf.
+
+"Quitte alweer."
+
+Het vijfde spel won de weerwolf, het zesde Gerard.
+
+"Quitte ten derde male."
+
+Het klonk spijtig, en nu was er vrees in weerwolf's stem. Zou de ziel
+hem ontgaan?
+
+Het ging om het zevende, of laatste. Hij rammelde met zijn ketting.
+
+De heer sloeg de handen aan zijn hoofd. Alle oefenspelen met mageren
+Hein waren in zijn denkend brein verzameld. Het zou er nu op aankomen,
+wat hij had geleerd.
+
+Schoppen was troef.
+
+Bij den derden slag speelde Gerard een twintig uit. Hij beefde van
+geluk. Ja, hij zou mogen winnen.
+
+Het was de laatste tour en nog had geen van beiden zes-en-zestig
+geroepen. En ineens kwam er een jubeling in Gerard. Hij zou het spel
+niet verliezen. Hij nam een ruiten negen met een ruiten boer. Hij had
+klaver-aas in de hand, en hij moest uitspelen. Alle troeven waren er
+toch uit? Aas, heer, vrouw, boer, tien	--  ja	--
+
+En hij speelde den klaver-aas. Hij had één kaart vergeten.
+
+"Troef," riep de weerwolf. Hij gooide met een behendigen zwaai
+schoppen-negen op tafel en draaide zich meteen om, Gerard met zijn
+klauwen grijpend.
+
+"Troef	--  en zes-en-zestig."
+
+Hij voer met Gerard's ziel ter helle.
+
+
+
+VII
+
+De Basiliscus van Utrecht
+
+Ook in ons land, en wel in Utrecht, heeft een basiliscus zijn helsch
+wezen vertoond, nadat hij lange jaren deze streken had gemeden. Reeds
+had dit monster in het jaar 513 bij Dokkum achttien menschen geveld,
+die zijn oogen hadden gezien, en acht eeuwen later vond men weder
+een zeer grooten basiliscus in den put van Oldeboorne. Toen men
+hem ophaalde, waren het weder achttien menschen, die door hem
+werden gedood: even flikkerden zijn oogen, en dát vuur sloeg de
+sterfelijke lichamen in, welke asch werden. Men gaf allerwege acht,
+dat er geen basiliscus werd geboren, en men kon dit met eenige moeite
+wel beletten. De duivel, die op de menschelijke ziel loert, weet,
+dat hij gehaat wordt als vijand der wereld, en hij moet meer listig
+zijn dan sterk, wil hij den schat van ongeloof en twijfel naar de hel
+mededragen. Zijn trawanten vindt ge daarom onder onschuldige dieren,
+welke hij onder betoovering brengt, waarvoor zij later dikwijls moeten
+boeten, of het menschen waren. Evenals heksen mogen zij niet langer
+leven, want wat met den Duivel heeft verkeerd, is gevaarlijk voor het
+grootste goed ter aarde  --  slechts te betalen met hemelsch gewin:
+de ziel.
+
+Daarom handelden de menschen wijs, als ze acht sloegen op de
+hanen. Sommige hanen waren er, die eieren legden zonder dooier, en
+deze werden uitgebroed op een mesthoop; men zeide, dat een schildpad
+ze stoofde. Als het ei openbarstte, kwam er een basiliscus uit,
+een vervaarlijk monster, welks kop zoo vreeselijk was, dat niemand
+dien aan kon zien, zonder den dood te sterven. Geen wezen op aarde,
+dat hem niet ontvluchtte: ja, hij ontvluchtte, hoe vreemd het klinken
+moge, zichzelf, want hij was bang, zijn eigen oogen te aanschouwen,
+die ook hem den dood moesten brengen. Hij vlood in donkere putten en
+kelders, liefst onder een brouwerij, en daar heeft ook de basiliscus
+van Utrecht gewoond. Hij was uit het hanenei gekropen, en het
+zonnelicht vreezend, dat op meer en vaart heldere spiegels, zelfs
+zonder rimpeling, nederlegt, had hij 's nachts onder een brouwerij
+redding gezocht. Twee felle vlammen waren zijn oogen.
+
+Een man ging naar beneden, in opdracht van den bierbrouwer: misschien
+had hij 't schuimend vocht te schenken, frisch uit het vat, misschien
+ook viel er iets te verplaatsen of te vertimmeren. Men was verwonderd,
+dat hij niet wederkeerde, en men schertste een weinig, meenend, dat
+hij zich op zijn eentje te goed had gedaan: ongetwijfeld was de zoete
+slaap zijn geest en ziel binnengedrongen, en waren zijn gedachten
+ver van de zorg dezer wereld. Ten leste werd de patroon ongeduldig;
+hij riep en vloekte, dat de kerel boven moest komen, en men kreet met
+luide stem in den kelder. Toen er geen antwoord kwam; meende men, dan
+hij meer Danziger of Maastrichtsch of Leuvensch bier had gedronken,
+dan voor een zwakken slaap paste, en wat woorden niet konden bereiken,
+zou wellicht een flinke trap of oorvijg kunnen brengen. Een stevige
+kornuit ging naar beneden, en hij zag, dat de man dood terneder
+lag. Hij wilde roepen, maar zijn blik gleed af en hij staarde in de
+oogen van den basiliscus.
+
+"Nu moet ook ik sterven," dacht hij, want een vlam sloeg om zijn
+hart. Met de handen greep hij naar de plek zijner pijn, en de
+basiliscus bleef hem aanzien, den grooten hagedissenkop vooruit, en
+de scherpe stekels op zijn lichaam stonden loodrecht opgericht. De
+man gevoelde, dat de vlam in zijn lijf verder sloop, op de wijze van
+het vuur, met een spits einde eerst lekkende, voor zij zich verbreedde.
+
+Zoo ook dringt de smart der liefde vleiend en verterend in 't willoos
+bloed des menschen, want het onvervuld verlangen is een basiliscus,
+wiens oogen dooden, en dat zichzelven zou dooden, als het zichzelven
+ooit zien kon.
+
+De jonge man, die naar beneden was gezonden, viel ook terneder, en de
+twee vuren in den kop van het monster staarden de duisternis tegemoet.
+
+Hoevelen de basiliscus gedood heeft in Utrecht; is niet bekend.
+
+Er is geen kroniek van, gelijk voor Dokkum en Oldeboorne: doch wel
+afschuwwekkender moet zijn leven geweest zijn, daar men er nog vele
+eeuwen over heeft gesproken.
+
+Hij was niet te dooden, als draken of waterslangen, die immers een
+dapper ridder met zijn zwaard kan verslaan, nadat ze veel menschen
+ten verderve hebben gevoerd. 't Is een vreeselijker ondier dan alle
+andere. Onbeweeglijk ligt hij in duisteren kelder, en hij heeft den
+kop slechts te wenden naar zijn vijand, om dezen te doen wankelen
+en te verteren. En wanneer er ook eens een mensch gevonden werd  --
+maar dit is bijkans onmogelijk	--  die niet sterft door de vlam om
+zijn hart, dan is één prik der rechte stekels voldoende, om te dooden.
+
+Hoe de stad Utrecht van den basiliscus te bevrijden?
+
+Iemand, meer knaap dan man, bood zich aan, om met hem te kampen. Men
+bezag hem vol deernis, want het is wel wreed, als een jongeling moet
+sterven. Maar hij kwam vroolijk, en liet zich een blinddoek voor
+'t gelaat binden; opdat hij de vreeselijke oogen niet zou zien. Men
+vroeg hem naar zijn wapen. Was 'teen speer of boog, of een slinger,
+gelijk de knape David had, die Goliath wilde verslaan?
+
+Hij wees op zijn borst, waarop een plank rustte, en niets anders.
+
+"Weet ge dan niet?"  --  zoo vroeg men hem, "dat de basiliscus
+stekels heeft? Hij is een groote hagedis, dien ge niet hooren kunt,
+zoo hij nadert, en zien kunt ge hem ook niet, met uw blinddoek voor
+het gelaat."
+
+Hij lachte slechts, zooals een onbezorgde knaap, die 's levens strijd
+en wreedheid nog niet kent, kan lachen. Hij behoorde tot hen, die
+wereldsche smart tegemoet gaat met een blinddoek voor de oogen, doch
+met het wapen van reinheid op zijn borst. Men aarzelde. Zou men hem
+doen dalen, tot voor het vreeselijk monster? Weder lachte hij, en met
+jongen, lichten tred liep hij naar beneden. De basiliscus hoorden zijn
+schreden, en hief den kop. Zijn oogen waren vlammen, maar de knaap
+stierf niet, neen, hij liep zorgeloos, en tastte slechts even. Nog
+feller vlamden de oogen van den draak, en de jongeling lachte maar.
+
+Langzaam kroop de hagedis naderbij. Zoo de vijand niet stierf door
+het vuur, zou hij sterven door het vergift. Was er een mensch, die
+den basiliscus kon ontgaan?
+
+Toen wendde de knaap de plank, die op zijn borst rustte, en hij
+hield de voorkant naar de richting der duisternis, welke vóór zijn
+blinddoek was.
+
+De basiliscus snelde op hem toe, en plotseling zag hij zijn eigen
+oogen, daar het een spiegel was, dien den jongeling met zich had
+meegedragen, glas der zuiverheid en der waarheid, dat hij voor het
+monster plaatste.
+
+De vlam, die allen hadden gevoeld, sloeg 't eigen lichaam van den
+basiliscus binnen, en hij werd verteerd tot asch en tot niets.
+
+
+
+VIII
+
+Het Popje der Heks
+
+Niet uit alle haneneieren kruipt een basiliscus: ook worden er heksen
+uit-gebroed, die het vee betooveren, schepen beletten uit te varen,
+en kinderen kwellen. Een goede honderd jaar geleden heeft er in
+Bolsward ook zulk een heks gewoond.
+
+Op het Hoog leefde een gelukkig echtpaar met vele, gezonde
+kinderen. Alleen het jongste was altijd ziek, en de buren zeiden,
+dat het wel betsjoend kon zijn.
+
+Doch wie was de tsjoenster?
+
+Er woonde in de Witheerensteeg een vriendin der vrouw, die veel van
+kinderen hield. Ze kwam dikwijls op het Hoog, om een praatje te maken,
+en dan nam ze het kind, op haar schoot, en ze kuste het met veel
+liefde. Ze wiegde het in haar armen en zei:
+
+"Do earm skiep. Do earm skiep."
+
+Als ze zich naar 't kind overboog, was er moederliefde in haar
+blik. Als dokter kwam, schudde ze medelijdend en mistroostig 't hoofd,
+alsof ze zeggen wilde:
+
+"Kun je voor het arme schaap niets doen?"
+
+Wat probeerde men al niet? Duizend middelen, die in dikke boeken
+staan! Een dokter kan niet helpen, als 't kind betsjoend is. Om die
+ziekte tegen te gaan, heeft men sterkere hulp noodig. De eenige,
+die raden kan, is de duivelbanner. Deze weet alles en kan de heks
+verjagen, haar zelfs doen sterven. En wat kan een dokter doen tegen
+een tsjoenster? Hij gelooft er zelfs niet aan!
+
+"Weet je, wat ik doe?" zei eindelijk de man. "Ik ga den duivelbanner
+opzoeken."
+
+Dat dras een wijs besluit. Had hij dit maar eerder gedaan, instee de
+raad van een dokter op te volgen. Hij ging den volgenden dag op weg,
+en had wat water van zijn kind meegenomen. Hij liep uren en uren, vóór
+hij bij den duivelbanner kwam, die onmiddellijk begreep, dat er iets
+niet in den haak moest zijn. Er was een tsjoenster in het spel. Hij
+zei het den vader zonder omwegen. Wat te doen? De duivelbanner zei:
+
+"Dat is al heel eenvoudig, man. We zullen haar wel klein krijgen,
+maar 't kind moeten we ook genezen, is nietwaar?"
+
+"Ja," antwoordde de man.
+
+"Kijk eens, deze kruiden helpen." De bezweerder gaf hem een klein
+zakje, zeggend:
+
+"Dat is nummer één. Daarmee moet je de wieg van het kind uitrooken."
+
+De wieg was ook al behekst. Of 't goed was, dat men den duivelbanner
+om raad had gevraagd!
+
+Schuchter vroeg de man:
+
+"En nummer twee?"
+
+"Nummer twee is dit drankje. Dat moet 't kind gebruiken, 's morgens
+op de nuchtere maag, 's middags vóór 't gaat eten en 's avonds voor 't
+gaat slapen. Maar voor ik 't vergeet, wanneer de wieg wordt uitgerookt,
+mag er niets openstaan. En dan is er nog nummer drie."
+
+"En dat is, nummer drie?"
+
+"Houd de geneesmiddelen in je zak, en loop, zonder je op te houden,
+recht naar huis. Op de reuk van kruiden komen de heksen af, en raad
+eens waarom? Ze willen ons werk tegenhouden, die leelijke tjoensters,
+wanneer het goede is gekocht. Als nu een vrouw op je afkomt, weet je,
+dat het de heks is. Ga recht door. 't Kan niet missen."
+
+Het was een lange weg, maar de vader nam geen rust, al lokte hem
+menige herberg. Recht moest hij gaan. Straks moest hij de tsjoenster
+ontmoeten. Maar wonder! hij kwam geen enkele vrouw tegen, noch aan de
+Sneekerpoort, noch in de Witheerensteeg en eerst op het Hoog schreed
+iemand hem voorbij. Het was een vrouw. Ze liep vlak langs hem heen,
+en stiet hem in de zij. Er rinkelde iets. 't Fleschje in zijn zak
+werd gebroken, en hij gevoelde, dat het drankje wegvloeide. Wat was
+dat jammer!
+
+Hij vertelde het zijn vrouw dadelijk, toen hij thuiskwam. Zij schudde
+haar hoofd en riep uit:
+
+"Ja, mijn vriendin was ook al zoo gehaast. Ze moest naar de
+Witheerensteeg."
+
+"O! is 't die?" vroeg de man, geheel en al ontsteld.
+
+"Wat meen je?"
+
+"Men moet er 't beste van hopen," zuchtte hij. Ze greep hem bij
+den arm.
+
+"Wat bedoel je toch?."
+
+Hij vertelde haar, wat de duivelbanner had gezegd, en zij werd
+angstig. Ze stamelde:
+
+"Je zou zeggen ... je zou zeggen ...."
+
+"O! wat zou 't me spijten, als zij de heks was	-- "
+
+"Denk je dat?"
+
+"'t Moet wel zoo zijn. Wie zou 't anders wezen? Er is me maar één
+vrouw tegengekomen. En dat ze zoo gauw liep! 't Kan niet anders ...."
+
+"En wat moeten we nu met 't kind doen?"
+
+"'t Drankje is weg, maar de kruiden heb ik nog. We kunnen de wieg
+eerst uitrooken."
+
+Het was tot midden in den nacht, dat zij ermede wachtten. Alle
+deuren, alle vensters werden gesloten, ja, het sleutelgat werd met
+was bestreken. Hoe klein de heks zichzelf ook maakte, naar binnen
+kon ze niet. Geen doorkomen aan.
+
+Het hielp wel, dat men zoo goed het bevel van den duivelbanner
+na-kwam. Ja, de duivelbanners zijn de eenigsten, die kunnen helpen.
+
+Men draaide de wieg om en legde de kruiden in 't komfoor. Toen de
+vlam erop, en heel zachtjes begonnen de kruiden te smeulen. Welk een
+stank, welk een stank! De man en zijn vrouw kregen het er benauwd van,
+vooral, nadat de rook en smook hoe langer hoe dikker en dichter de
+kamer doorwolkt hadden. Brrr! En alles dicht .... Het kind kreunde,
+en buiten werd er aan het slot gemorreld.
+
+"Niet opendoen!" hijgde de man. "De heks."
+
+Daarmee was het nog lang niet uit. Ineens begonnen buiten katten te
+blazen en te krijschen en te jammeren ... een ware heksensabbath.
+
+De man en zijn vrouw waren het erover eens: de duivelbanner had
+gelijk. Er waren booze machten in het spel. Het duurde eenigen tijd,
+vóór de rook was weggetrokken; gelukkig maar, dat men den schoorsteen
+niet verstopt had. Zoodra de lucht weer zuiver werd, hielden de katten
+met schreeuwen op, en ook het kind kreunde niet meer.
+
+Heksenwerk moest het heeten en anders niet. Iedereen in Bolsward was
+het erover eens, en daarom bejegende men den man der tjoenster van alle
+kanten stug, waar hij den volgenden dag ook kwam. Des avonds trad hij
+de gelagkamer van de "Valk" binnen en al zijn vrienden zwegen. Als
+hij tot een hunner sprak, wendde deze 't hoofd af. Misschien had
+een kind op straat hem al nageroepen, misschien had hij het van een
+der lieftallige lieden gehoord, die gaarne het leed van een ander
+op de tong proeven. Hij wist, wat er gezegd werd in de stad, en hij
+besloot zijn vrienden om raad te vragen. Het was een moeilijk geval,
+want een heks is slim. De waard kwam er ook bij staan, en luisterde
+toe. Met praatte her en der, roosterde de zaak aan het spit, maar
+men kon ze niet zoo gauw gebraden krijgen. Wat moest er gedaan worden?
+
+Een der vrienden was een sluwe vogel. Eindelijk had deze de goede
+raad gevonden.
+
+"Je moet een klein gat in den zolder boren," zei hij, "zoodat je haar
+bespieden kunt."
+
+Iedereen vond het vreemd, dat hij daar niet eerder aan had gedacht. Het
+eenvoudigste is altijd het beste op de wereld.
+
+De man wachtte, tot de vrouw was uitgegaan, en toen deed hij, wat
+zijn vriend hem had geraden, onderwijl denkend:
+
+"Wanneer ze nu meent, dat ik uit ben, zal ik zacht naar boven sluipen,
+en ik zal van hieruit kunnen zien, wat ze doet, die leelijke heks."
+
+Een paar avonden later, deed hij, of hij 't huis ging verlaten.
+
+"Waar ga je naar toe?" vroeg zij. Hij antwoordde onverschillig:
+
+"Naar "de Valk." Ik moet kijken, of 't bier me vanavond smaakt."
+
+Zoo namen ze afscheid van elkaar. Zij meende natuurlijk, dat hij
+weg was, doch hij had de deur natuurlijk niet gesloten. Neen, hij
+sloop terug, en liep de zoldertrap op. Met zijn oog ging hij op het
+gat liggen, dat hij een paar dagen geleden had geboord. Een deel der
+kamer kwam binnen zijn spiedende blik, en hij bemerkte, dat ze opstond,
+om zich heen keek, en de deuren sloot. De man boven peinsde:
+
+"Haha! ze wil niet gezien worden! Ze heeft wat in den zin."
+
+Ze ging naar de kast.
+
+"Wat moet ze daar doen?" dacht hij.
+
+Ze opende de kast heel omzichtig. Hij kon net precies onderscheiden,
+wat ze wegnam. Een heel klein popje, dat in luiers was gewikkeld!
+
+Ze nam het popje op haar schoot en begon het te prikken. Met groote,
+scherpe spelden prikte ze het. Ze bleef het steken, op 't hoofdje,
+op den rug, op de beentjes, en 't kind daarginder op het Hoog werd
+nu vreeselijk daardoor bezeerd. Luid begon het te krijten en het was
+niet tot bedaren te brengen, zoolang de tsjoenster pijnigde. De man
+op zolder wist dit.
+
+Het werd eindelijk de gewone tijd, dat hij uit de herberg kwam. Nu
+zag de spion boven, dat ze 't popje weer in de kast borg. Hij ging
+kousvoeteling de trap af, en sloop de deur uit. Hij liep even om, en
+kwam een oogenblikje later doodgemoedereerd terug. Ze had de stoete
+op tafel staan met geurige boter.
+
+"Zoo  -- " glimlachte ze, "ben je al terug?"
+
+Hij antwoordde niet.
+
+"'t Is vroeg vanavond, of verbeeld ik 't me?"
+
+Hij antwoordde niet.
+
+Ze begreep, dat hij iets vermoedde van haar wreed spel: Zwijgend
+stonden ze tegenover elkaar. Ten laatste beval hij:
+
+"Geef me den sleutel van de kast." Ze deed heel verwonderd.
+
+"Wat wil je daarmee. Je heb daar toch niets te zoeken?"
+
+"Geef me den sleutel." Ze trachtte. te schertsen.
+
+"Daar is niets in ...."
+
+"Zoo! is daar niets in? Daar is toch wel wat in?"
+
+"Neen," zei ze, en diep beet ze met haar tanden in haar lip.
+
+"Och  --  een kast zonder iets erin. Wat doe je dan met een kast,
+waar niets in is?"
+
+"Er is wel wat in."
+
+"Wat is er dan in?"
+
+"Mijn kleeren zijn erin!"
+
+"Laat ze me zien  --  of is er nog meer in?"
+
+"Ja, een popje, dat ik op straat heb gevonden."
+
+"Zoo  --  een popje! Waarom heb je er me niets van gezegd? Hier
+de sleutel!"
+
+Ze moest hem gehoorzamen, en hij opende de kast. Naar de kleeren keek
+hij niet. Hij nam het popje in zijn hand, en draaide het om en om.
+
+"Overal zijn speldeprikken," zei hij. Ze smeekte:
+
+"Geef 't mij terug. Geef 't mij terug."
+
+"Dat is niet noodig. Je bent geen kind meer."
+
+"Ik wou 't weggeven."
+
+"Niet noodig! Ga jij maar naar bed."
+
+"Geef 't mij maar terug."
+
+"Naar bed! Ik blijf een kwartiertje op."
+
+"Nee  --  nee  --  terug ... het popje ... terug het popje." Hij
+tergde haar.
+
+"Je houdt zooveel van kleine kinderen? Je bent altijd lief tegen
+kleine kinderen? Ga naar bed."
+
+Ze schreide. Wat kon ze anders doen? Ze ging schreiend naar bed.
+
+Hij pookte het vuur op en de vlammen laaiden. Hij gooide 't popje er
+midden tusschen.
+
+"Zoo!" riep hij uit.
+
+Hij hoorde, hoe de vrouw in haar bed steunde. Toen begon ze van pijn
+te schreeuwen. De man bleef natuurlijk heel rustig. Hij zei:
+
+"Ik verbrand het popje maar."
+
+Hij keek naar de vlammen, die 't popje omdansten en grepen in hun
+begeerenden, verterenden gloed.
+
+Eerst, nadat het tot asch was geworden, wendde hij zich naar het
+bed. Daar lag de vrouw, met vreeselijke brandwonden, en ze stierf op
+hetzelfde oogenblik.
+
+
+
+IX
+
+De Roode Hemdrok
+
+De vrouw van den predikant in Pietersbierum lag ziek te bed, en ze kon
+niet slapen. Ze woelde heen en weer, en ze bad om slaap, die haar kon
+doen vergeten. Wat wilde ze anders dan vergeten, buiten deze wereld
+van pijn en zorg zijn, al ware het slechts enkele uren? Haar oogen
+waren wijd-geopend, en ziet! daar spalkte de nacht uiteen.
+
+Midden in de kamer stond een doodkist.
+
+Ze stond op, om te weten, wie gestorven was en ze naderde de kist. Wie
+lag erin? Zijzelve.
+
+"Moet ik sterven?" dacht ze, en ze wekte haar man.
+
+"Kijk de kist in de kamer," zei ze. De man richtte zich iets op,
+en staarde den nacht in, welke voor hem niets was dan het duisterste
+duister.
+
+"Wat moet ik zien?" vroeg hij verwonderd. Ze antwoordde, in 't midden
+der kamer staande:
+
+"Deze baar, waarin ik als lijk lig." Hij werd kwaad, en zei korzelig:
+
+"Je verbeeldt je mooie dingen! Schaam je, en ga slapen."
+
+Langzaam liep ze naar haar bed terug, doch ze wendde zich, zoodra ze
+weer lag, met het gezicht naar de kist, welke bleef staan. Ze dacht:
+
+"Dus moet ik sterven."
+
+En ze sliep niet. Korten tijd daarna kwam een man binnen. Hij was
+gekleed in een rooden hemdrok. Hij bleef even zwijgend staan, en
+schreed toen rustig naar den schoorsteenmantel. Hij boog zich iets
+voorover, en ze bemerkte, dat hij iets van den schoorsteenmantel nam,
+een paar dingen van ijzer. Ze richtte zich iets op, om beter te kunnen
+zien. Wat waren het? Een paar schroeven. De man in den rooden hemdrok
+trad statig op de kist toe, en maakte het deksel vast. Iemand  --
+ze onderscheidde niet wie  --  legde op de dichte baar een witten
+doek. De dragers kwamen binnen en de kist werd weggedragen.
+
+Toen werd alles stil en duister en gewoon. Wakende wachtte ze den dag
+af, welke zonder geheimen was. Haar man haalde zijn schouders op, toen
+ze hem had verteld, hoe de man met zijn rooden hemdrok had gehandeld,
+en hij zei:
+
+"Zulk een man is er in Pietersbierum niet. Hoe zou hij dus ooit de
+doodkist kunnen dichtnagelen. Zet zulke beelden uitje hoofd." De
+vrouw echter antwoordde:
+
+"Het was waar, zooals ik jou zie."
+
+Eenigen tijd later werd haar een zoon geboren, en men droeg hem naar
+de kerk in een roode kapruft. Hij werd gedoopt, en nadat men aan het
+doopmaal zich had verzadigd, zeide de predikant lachend, want hij
+geloofde niet in de werkelijkheid van een droom: "Was dit niet de man
+in den rooden hemdrok, die je lijkkist heeft dichtgeslagen? Kom! dat
+zal 't wel geweest zijn?" Ze staarde hem met groote oogen aan, en
+zweeg. Hij spotte nog even ten haren koste, maar ze legde de handen
+in haar schoot.
+
+Hij meende, dat ze wel in stilte de dwaasheid van haar geloof beleed,
+en hij kwam niet meer op haar woorden terug. Het duurde echter lang,
+of men hoorde, dat er in het dorp een nieuwe timmerman was komen wonen.
+
+Deze was gekleed in een rooden hemdrok.
+
+Men zag hem ook niet anders dan in den rooden hemdrok.
+
+In zijn werkplaats en op straat droeg hij den rooden hemdrok.
+
+Ze kwam hem tegen, en legde de hand voor haar oogen, gelijk vele
+menschen doen, die binnen hun geest een herinnering aanschouwen. En
+ze zeide:
+
+"Dat is de man."
+
+Echter praatte ze er niet meer over. Een jaar later stierf ze.
+
+De predikant wilde niet, dat haar droom tot waarheid werd, en hij
+beval:
+
+"Breng de kist in een andere kamer."
+
+Men wilde hieraan voldoen, en twee dragers namen de kist. De gang
+echter was nauw, en men stiet de baar bij het draaien tegen den
+muur. Een der dragers zei:
+
+"De kist kunnen we nergens anders krijgen. De kist moet hier blijven
+staan."
+
+Ze droegen ze naar 't midden van het vertrek. Daar bleef ze, gelijk
+de vrouw ze had gezien.
+
+Haar lijk lag in de kist. Het deksel was er nog niet op geschroefd. De
+predikant riep:
+
+"Leg de schroeven niet op den schoorsteenmantel. Leg de schroeven op
+de vensterbank."
+
+"De man met den rooden hemrok trad binnen. Hij bleef op den drempel
+staan.
+
+"Ik zal de kist dicht-schroeven," zei hij.
+
+Hij ging naar den schoorsteenmantel. Ja, men had de schroeven op
+de vensterbank gelegd, doch een paar waren er blijven liggen. Deze
+nam hij.
+
+Hij liep op kist toe. Met de schroeven, welke hij op den
+schoorsteenmantel had gevonden, deed hij het deksel op de
+kist. Iedereen zag het. De predikant riep:
+
+"Er mag geen witte doek op de kist." Allen knikten met 't
+hoofd. Niemand zou een witte doek op de kist spreiden.
+
+Juist wilde men vertrekken toen nog een vrouw binnentrad. Ze keek
+naar de kist.
+
+"Dat is niet in orde," dacht ze. "Zoo zullen we dominé's vrouw niet
+uitleiden."
+
+Ze nam haar witte zakdoek en spreidde deze vroom over de kist.
+
+Allen bogen het hoofd, angstig en berustend tegelijkertijd om het
+wonder, dat 's menschen leven is.
+
+
+
+X
+
+Westerschouwen, Westerschouwen, het zal u berouwen
+
+Lang geleden was Westerschouwen op Walcheren een groote visschershaven,
+welks schepen trotsch de Noordzee bevoeren; zij brachten rijke
+lading mede, iederen keer, dat ze de haven hadden verlaten, en de
+visschers werden overmoedig door hun welvaart, wreed en spotziek van
+nature. Zij meenden, dat geen haven aan de hunne gelijk was, en ze
+gevoelden zich als trotsche heerschers, die met harde voetstappen
+over de aarde schrijden.
+
+"Wie is er gelijk aan de visschers van Westerschouwen?" dachten ze.
+
+Eens waren ze er weder uitgegaan, en hun netten deden zij in zee
+zinken. Het duurde niet lang, of men haalde een der netten op, en
+men vond een mooie zeemeermin, die smeekte, dat men haar weer zou
+loslaten. Doch de hoogmoedige schippers lachten slechts en ze togen
+naar Westerschouwen terug, om hun vangst te toonen. Nimmer, naar hun
+heugenis, hadden visschers zulk een wonderlijke buit medegevoerd,
+en hun dronken hoogmoed deed hen lachen om de smart der blanke vrouw.
+
+"Laat me gaan," zoo riep zij in vertwijfeling, "visschers van
+Westerschouwen, en ge zult gezegend zijn."
+
+Een andere stem kwam uit de zee, en hoewel ze zwaarder was van toon,
+klonk ze als de echo van haar schaamte en haar leed. Men zag buiten
+boord, en weder lachte men, gelijk sterke mannen kunnen lachen,
+die zwakken mishandelen.
+
+"Het is de zeemeerman," riep men elkaar van de schepen toe, "hij
+zwemt met zijn kind in de armen."
+
+Groen zijn de haren van de zeemeerman, en gelijk golven, opgeslagen
+door den Westwind (als er geen zonlicht is over de zee), vloeien
+ze groen over zijn schuimwitten rug. Het gelaat is bruin van kleur,
+als een stuk hout, dat veel dagen in zee heeft gedreven, en de baard
+warrelt er in groene striemen omheen en over.
+
+Het kindje, dat hij in zijn armen droeg, was blank van kopje, rug en
+beentjes, en het spartelde al aardig mede. Naar haar beide liefsten
+strekte de zeemeervrouw haar armen uit.
+
+"O!" riep hij weenend, "geef me haar terug, want we waren gelukkig,
+booze visschers. Wat moet zij bij u doen? Ze zal zeker bij u sterven."
+
+Geen der wreede menschen antwoordde, en men zeilde de haven
+tegemoet. De zeemeerman vroeg niets meer, telkens dook hij naar boven,
+en hij zag alleen maar naar het wijfje, dat bijkans stervende was,
+en dat hem met haar oogen, reeds omfloerst door den nevel des Doods,
+trachtte te onderscheiden van zeeschuim en golven.
+
+Dat was een groot gejuich, waarmede de Visschers aan wal sprongen! Een
+hunner tilde het net hoog, waarin het zeemeerwijfje gevangen was,
+en hij liet het beschouwen door de dwaas-gierende vrouwen en de
+verwonderde kinderen. De zeemeerman echter, die nu zeker wist, dat
+men haar niet uit kortswijl hield, zwom tot dicht bij het strand,
+en zijn armen strekte hij naar uit, verlangende en vertwijfelende.
+
+"In 't riet is ons huis, van schelpen gebouwd, die wij hebben verzameld
+schelp voor schelp. Haar laatste gedachte zal aan 't huis zijn, en
+wilt gij haar doen sterven dichtbij uw donkere aarde? Hebt erbarmen."
+
+De vrouwen en de mannen lachten, en ze gevoelden hun macht. Voor
+teederheid was geen plaats in Westerschouwen, en men bond het net
+aan den watertoren.
+
+Men zag, hoe de meerman tot vlak bij de haven kwam, en zich zoo hoog
+oprichtte, als hij kon. Men hoopte, dat hij nog eens zou smeeken om
+'t leven zijner vrouw. Doch hij zweeg en leed haar doodsstrijd mede,
+en 't was voor hem, wat voor een mensch het stroomen van bloed uit
+een slagader is. Voor haar werd de lucht nevel, en die nevel naderde
+snel. Ten laatste moest ze er de oogen gansch voor sluiten, en ze
+stierf met de gedachte aan 't schelpenhuis in het riet. Hij zag haar
+sterven, en strekte zijn armen naar haar uit. Zijn leed was zijn toorn,
+en zijn toorn zijn leed; één waren ze in zijn ziel.
+
+Nog verder zwom hij in de haven, tot vlak bij de kust. Alle inwoners
+der machtige stad waren tezamen aan het strand, want allen wilden
+hun lachlust aan zijn smart verzadigen.
+
+Welke wapens droeg de zeemeerman in zijn handen? Vuur om te verdelgen,
+golven om te verzwelgen? Zwaard om te houwen, spies om te schieten,
+bijl om te hakken?
+
+Arme, arme zeemeerman! De menschen konden vrij uit met hem spotten. Ze
+hadden hem niet te vreezen. Ze wezen naar hem met hun vingers,
+en schaterden.
+
+Hij stoorde zich niet aan hun hoon. Hij had wapens in de hand, welks
+macht en geweld de menschen van Westerschouwen nog niet kenden. Even
+was hij in zee gedoken, en boven gekomen met wier en met zand, dat
+de wegen naar de zee afsluit. Waar gisteren nog schepen konden varen,
+keert morgen het zachte zand en het vleiend wier iedere boot.
+
+De zeemeerman tilde zijn handen in de hoogte, en deed het zand en
+het wier vallen in geulen en ondiepten. Daarbij zong hij:
+
+
+"Westerschouwen, Westerschouwen,
+Het zal u berouwen,
+dat ge genomen hebt mijne vrouwe ....
+Westerschouwen zal daarom vergaan,
+de toren alleen zal blijven staan."
+
+
+Langzaam zwom hij weg, om alleen te treuren in zijn schelpenhuisje,
+en niet keerde hij naar Westerschouwen terug. Maar het zand en het
+wier deden hun stillen en onstuitbaren intocht, winden en stormen en
+golven dreven het op, tot het de schepen omsloot met worgend geweld.
+
+Toen vloden de menschen uit hun huizen, en het zand stoof op het
+strand. Het drong op, millioenen van korrelen, het omwoei, het omstoof
+de woningen, het legde zich in de straten terneder. Als door den
+storm een dak inviel, boog het zand zich hoog, en stortte door de
+opening naar beneden. Zoo een drempel vermolmde, een deur uit zijn
+scharnieren werd gedraaid, warrelde het in de kamers en keukens, en
+het dekte den vloer. Het werd hooger en hooger, het klom op tegen
+de wanden, het drong zich in de spleten, 't maakte hout en ijzer
+zwak. Als eindelijk een huis instortte, viel dit in een hoop mullen
+grond, en het verzonk als een lichte last.
+Het zand kwam niet, waar de toren stond. De toren werd gespaard,
+terwijl de stad dieper en dieper daalde. Wel woei het stof even om
+zijn steenen, doch deze schenen het terug te kaatsen tot daar, waar
+de huizen begonnen.
+
+
+
+XI
+
+De Zeemeermin van Edam
+
+Nog regeerde hertog Albrecht van Beieren over Holland, toen de
+tijding kwam, dat in het Purmermeer een zeemeermin was gevangen. Zij
+had geleefd in de Zuiderzee, en ze had zich steeds verborgen, als
+de visschers kwamen. Zij haatte de menschen. Zij hield alleen van
+het spel tusschen golven en zonneglans, als ze zwemmende niet wist,
+of het schuim der zee was of warm licht, waartusschen haar blanke
+armen kliefden.
+
+De storm kwam op, en de wilde zee brak de dijken. De vloed voerde
+haar mede, en zij dreef het Purmermeer binnen, willoos, als was ze
+een stuk hout. Ze kon den weg niet meer terug vinden, en ze dook,
+om voedsel te vinden. Met mos en zuiver wier was ze bekleed.
+
+Men herstelde de dijken, en de Zuiderzee trad binnen haar gebied terug,
+onmachtig ten slotte tegen de menschen.
+
+Telkens moest de zeemeermin boven komen; en ze zwom dan rustig voort,
+totdat menschen naderden. Dan dook ze, zoolang ze kon, en ze werd
+angstig, als de menschen  --  meest waren het vrouwen, die booten
+met vee voortroeiden  --  haar konden zien. Ze wist niet, dat ook
+de menschen bang voor haar waren, al was hun nieuwsgierigheid even
+groot als hun vrees. Telkens dichter kwamen de vrouwen en maagden
+met haar booten bij de plaats, waar zij zwom, en ze bemerkten, dat
+het slechts een arme, weerlooze zeemeermin was, en ze kon niets dan
+plassen en ploeteren in het water.
+
+Eindelijk hadden ze moeds genoeg, om heel dichtbij haar te komen,
+en met sterke armen hieven ze haar, hoe ze zich ook verzette,
+binnenboord. Ze voeren met haar in de stad Edam, en iedereen
+verwonderde zich over haar wezen. Ze trachtte zich verstaanbaar te
+maken, en men deed moeite haar woorden te begrijpen: deze waren echter
+zoo vreemd, dat het geen taal van menschen kon zijn.
+
+Men wiesch haar schoon van het wier en het mos, dat haar als een lange,
+golvende mantel dekte, en men trok haar vrouwenkleederen aan. Ook
+leerde men haar het voedsel der menschen eten: zij verzadigde er
+zich aan.
+
+Toch verlangde zij ernaar, om weer in het vrije water te leven, en met
+wind en golven, haar vrienden te spelen. Telkens liep ze naar buiten,
+om zich in het meer te werpen met groote moeite hield men haar tegen.
+
+Veel volk kwam haar bezien, en men sprak allerwege van haar.
+
+Ook de bewoners van Haarlem  --  een machtige stad  --	hoorden van
+het wonder vertellen en ze zonden burgers uit, om haar in levenden
+lijve te aanschouwen. Ze keerden terug en zeiden:
+
+"Het is een mooie zeemeermin, die men ons in Edam getoond heeft."
+
+"Wanneer het een mooie zeemeermin is," mompelde een burger, "dan komt
+ze Haarlem méér toe dan Edam."
+
+Toen keerden zij, die haar gezien hadden, naar het kleine stadje
+aan de Zuiderzee terug, en ze vroegen, of Haarlem de zeemeermin
+bezitten mocht.
+
+De Edammers waren hierover zeer bedroefd. Zij gingen tot de burgers
+der trotsche stad en vroegen:
+
+"Wilt ge haar hebben?"
+
+"Ja."
+
+Er was geen keus. De Haarlemmers voerden de blanke buit met zich mede,
+en ze deed haar intocht in Sint Bavo's veste.
+
+Daar leerde men haar spinnen op een spinnewiel ... rrr! deden de
+raderen.
+
+Ze leefde er vele jaren lang, en nadat ze was gestorven, begroef men
+haar op het kerkhof der menschen, want dikwijls had ze het teeken
+des Kruises gemaakt.
+
+
+
+XII
+
+De Zeemeermin van Muiden
+
+Gezongen hebben de zeemeerminnen met haar liefelijke stemmen, zegen
+en vloek. Ze zijn in veel plaatsen van ons land geweest, en ook naar
+Muiden zwom een zeemeermin, zingende:
+
+
+"Muiden zal Muiden blijven,
+Muiden zal nooit beklijven."
+
+
+Toen verdween ze.
+
+Vele dorpen en steden zijn tot bloei gekomen, doch Muiden is Muiden
+gebleven, en zonder verandering Muiden, en zal Muiden blijven, tot
+in eeuwigen dage.
+
+
+Erasmus
+
+Uit een kruis van ijzer is Erasmus beeld gegoten. Daarom wellicht
+heeft het een wonderlijke macht.
+
+Een boek draagt hij in zijn hand.
+
+Onbeweeglijk blijft het boek, zoolang Rotterdam gelukkig is. Vrees
+niet voor het gemeenebest, wanneer het boek niet door de vingers des
+standbeelds wordt aangeroerd.
+
+Wee! wee u! duizendmaal wee echter, gij trotsche Maasstad, als Erasmus
+een bladzijde uit zijn boek omdraait, want dan wacht u onheil.
+
+Telkens, als er ongeluk zou komen, las het standbeeld verder.
+
+
+
+XIII
+
+Kaïn
+
+Nog is Waleram's bloed ongewroken. In het land van Limburg klinkt
+zijn stem, ten Noorden en ten Westen, ten Zuiden en ten Oosten,
+doch geen echo laat ze na.
+
+Waleram en Reginald van Valkenberg waren twee broeders, en beiden
+beminden ze met gelijke liefde de dochters des graven van Kleef,
+Alixe. Zij hadden er nog niet met elkander over gesproken, hoewel zij
+van oudsher gewoon waren, elkaar hun geheimen te belijden. Zij reden
+uit, en praatten over jacht en tournooi, over heldendaden en soms
+over een minstreel, die op het kasteel van Valkenberg had gespeeld,
+nimmer echter over Alixe van Kleef en hunne liefde.
+
+Een waren zij tezamen zonder doel uitgereden. Er was in beiden een
+geheime begeerte: dat zij het slot van Kleef mochten bereiken. Zij
+lachten met elkander om onverschillige dingen. Eindelijk zeide
+Reginald:
+
+"Het is jammer, dat het slot van Kleef zoo ver verwijderd is. We
+zouden anders kunnen trachten, er nog vóór den avond te komen."
+
+Stil besloot Waleram, de wonde niet te toonen, welke hem pijnigde. Hij
+betoomde zijn verlangen en antwoordde:
+
+"Wat zouden wij in het slot van Kleef moeten vinden, Reginald?"
+
+Zijn broeder haalde diep adem.
+
+"Niets. Ik peinsde alleen over den grooten afstand."
+
+Het was Waleram's beurt, om meer te zeggen dan hij wilde:
+
+"Zullen wij een wedstrijd houden, wie 't eerst aan 't slot van
+Kleef is?"
+
+Reginald aarzelde. Zou zijn broeder het geheim bemerken, wanneer hij
+toegaf? Beter ware het onverschilligheid te huichelen.
+
+"Waleram! heden ben ik te moede."
+
+"Moede	--  gij moede, Reginald? Als gij niet met me gaat, rijd
+ik alleen."
+
+De wedloop begon. Ze zetten hun edele paarden aan, nu eens was Reginald
+de eerste, dan weder Waleram. Zeker zouden ze tegelijkertijd nog
+vóór den avond het slot hebben bereikt, zoo Waleram's paard niet was
+gestruikeld, en dus Reginald eerder dan hij Kleef binnenreed. Nadat
+hij zijn naam had geroepen, liet de wachter de slotbrug neer, en de
+graaf met zijn dochter wachtten hem.
+
+Het was niet met een blijden lach, dat ze hem begroette. Even slechts
+zag ze hem aan, daarna staarde ze langs hem heen, over den weg,
+en vroeg:
+
+"Waar is Waleram, uw broeder?"
+
+Liever had hij gewenscht, dat ze hem een dolk in 't hart had
+gestoken. Bekommerde zij zich meer om zijn broeder dan om hem? Drift
+deed zijn brein duizelen, en eerst met bovenmenschelijke moeite wist
+hij zich te bedwingen, om arglistig te lachen:
+
+"Ge weet misschien niet, Alixe, dat mijn broeder een slecht ruiter
+is, zooals hij zich onbekwaam voelt in alle dingen, die eens ridders
+zijn. Daarom heb ik hem verre achter mij gelaten, temeer, daar mijn
+verlangen, om hier te zijn, mij aandreef."
+
+"En hebt ge dan niet op uw broeder gewacht?"
+
+"Mijn verlangen was sterker dan mijn broederliefde."
+
+"Ge zult wel vermoeid en hongerig zijn van den langen tocht," sprak
+de graaf hoffelijk, "volg ons naar de zaal."
+
+Nauwelijks waren zij gezeten, of de wachter voegde zich bij hen, en
+meldde, dat een tweede ruiter naderde. Toen schitterde Alixe's oogen,
+en vroolijk riep ze:
+
+"Dat is Waleram."
+
+Hij trad binnen, met stof bedekt, en hinkende. Zij liep hem tegemoet,
+en heette hem met juichende stem welkom. Reginald wendde zijn blik
+van hem af; onwillekeurig zette zich Alixe naast Waleram.
+
+"Ik was zeker tegelijkertijd met mijn broeder Reginald gekomen,"
+zoo sprak hij, "zoo niet mijn paard gestruikeld was. Vandaar ben ik
+met stof overdekt."
+
+Alixe zeide:
+
+"Ge zijt ons welkom, hoe ge ook zijt."
+
+Waleram ging voort:
+
+"Ik was verwonderd, dat mijn broeder mij niet wachtte, en verder
+reed, zonder zich om mij te bekommeren. Zeker heeft hij niet gezien,
+dat mijn paard struikelde."
+
+Reginald hief 't hoofd op, en lachte schamper:
+
+"Ik meende, dat hij weder zulk een slechte ruiter was, zooals ik het
+Alixe heb verhaald. Gewoonlijk laat ik hem ver achter mij, daar ik
+bedrevener dan hij ben."
+
+Waleram liet de vuist op tafel zinken, en riep:
+
+"Zoo Reginald mijn broeder niet ware, zou het zwaard tusschen ons
+beslissen."
+
+"Vertelt gij het sprookje, dat gij machtiger zijt dan ik, Waleram? De
+wedstrijd moet nog gestreden worden, waarin gij overwint."
+
+"Neen!" riep de graaf van Kleef, "zoo moogt gij beiden niet
+voortgaan. Het is niet goed, als broeders kampen. Beiden zijt ge
+dappere ridders, en dat moet u genoeg zijn."
+
+Alixe was opgestaan. Haar stem klonk toornig, terwijl zij uitriep:
+
+"Het is Reginald, die dit begon. Waleram moest antwoorden, daar hij
+uitgedaagd werd. Het is Reginald, die Waleram den roem niet gunt. Nooit
+heb ik van hèm gehoord, dat hij Reginald belasterde." Ze zette zich
+weder naast Waleram. Zij zwegen allen daarna. Hun gedachten sloten
+ze op. De broeders aten. Het duister van buiten legde een troebele
+schaduw door 't licht der zaal .
+
+Alixe stond op, en liet de drie mannen tezamen. Aan den drempel
+wenschte ze hun een goeden nacht. Het was Waleram, dien ze daarbij
+aanzag.
+
+Nadat zij alleen gelaten waren, duurde het zwijgen voort. Het scheen,
+of er, toen de nacht genaderd was, geen menschen meer waren, zóó stil
+bleven zij in hun zwijgen. Eindelijk  --  met moeite  --  zacht klonk
+zijn stem  --  was het de graaf van Kleef, die sprak.
+
+"Broeders! Waleram en Reginald	--  bij alles, wat u heilig is en mij,
+gaarne gaf ik u beiden mijn dochter, Alixe, als dit mogelijk was. Daar
+Gods bestuur niet veranderd kan worden, zeg ik u, dat mijn dochter
+hem kan kiezen, dien ze mint. Zweer het mij, dat gij elkander als
+broeders zult liefhebben, welken man zij ook nemen wil. Want zoowaar
+als de vriendschap van vele mannen door de liefde verdwijnt, zoo zeg
+ik u als oud man: verwerp de vriendschap nooit lichtvaardig."
+
+De twee broeders zwegen, en de graaf ging voort als een smeekeling:
+
+"Zweer het mij, Waleram en Reginald, dat gij elkander  -- "
+
+"Waarom noemt ge den naam van Waleram het eerst?" riep Reginald
+rauw. "Hebt gij hem evenals Alixe meer lief dan mij? Ge denkt het
+eerst over hem."
+
+Waleram liet zijn vuist op tafel zinken.
+
+"Ik duld uw beleedigingen niet meer, en ik noem u geen broeder. Zoo
+gij mij Alixe niet gunt, zij er vijandschap tusschen ons."
+
+"Ik neem uw uitdaging aan, wanneer Alixe heeft verklaard, wie ze
+liefheeft, mij of u! Van dat oogenblik zijn wij vijanden van elkander."
+
+"Niet zoo," smeekte, de graaf van Kleef, "liever heb ik, dat geen
+van beiden mijn dochter verwerven zal."
+
+Zij drieën wisten, dat het onheil niet te keeren viel. Den volgenden
+morgen reden de beide broeders heen, en Alixe's stem zong achter hen:
+
+"Waleram! keer spoedig bij ons weder. Waleram! keer spoedig bij ons
+weder. Reginald ... Waleram! Waleram!" Waleram."
+
+Het was kort daarna, dat Alixe Waleram beloofde, zijn vrouw
+te worden. Reginald vluchtte uit het land, en men was daarom
+gelukkig. "Want"  --  zoo meende men -- "nu zal hij zichzelf tegen
+een booze daad willen beschermen. Over eenige jaren zal hij op den
+Valkenberg terugkeeren, en de twee broeders zullen weder tezamen
+uitrijden, gelijk 't hun gewoonte was." Sommigen zeiden, dat hij als
+boeteling ter bedevaart was getrokken, en zeker is het, dat Waleram
+en Alixe op hun huwelijksdag niets wisten dan hun geluk, en zich niet
+om het loerende gevaar bekommerden.
+
+In den nacht reden ze naar het slot van Valkenberg. Zij zetten hun
+paarden tot meerderen spoed aan, en heel hun geluk lag besloten in
+'t ééne verlangen: dat ze uit de verte de tinnen en torens mochten
+zien rijzen uit het duister van den maanlicht-nevel. Woorden kenden
+zij niet meer.
+
+Stapvoets deden ze hun paarden over de brug rijden. Alles was
+stil. Tastend in den donker, vast-omsloten, naderden zij het
+slaapvertrek.
+
+Toen ontviel zij zijn armen. Hij zocht in den diepen nacht naar haar,
+waar zij gevallen was.
+
+"Alixe!" riep hij.
+
+Hij hoorde haar stem, verre  --
+
+"Vaarwel Waleram! Uw broeder  --  Zijn dolk was scherp	--  Waleram
+... vaarwel!"
+
+Hij voelde, dat hij bij den keel werd gevat. Hij wilde zich
+verweren. Hij tuimelde over 't lichaam van Alixe, achterover ... de
+linkerhand van zijn broeder omknelde zijn keel ... de rechter, met
+het mes gewapend, zocht en vond zijn hart. Even nog snikte hij ....
+
+"Broeder! gij hebt ons vermoord. Wraak over u!"
+
+Reginald rende heen. Bij den maanlichten weg was een kleine beek. Hij
+boog zich voorover, en waschte zijn bebloede handen.
+
+O wonder! toen hij de handen ophief, zag hij, dat het bloed niet
+verdwenen was. Nogmaals neigde hij zich; en legde de handen neer in
+de wild-stroomende beek. Het water sloeg over zijn vingers, langs
+zijn vingers  --
+
+Hij trok nu weder zijn handen naar zich toe. Het bloed stroomde op
+den grond. Het bloed bleef op de huid, en geen enkel waterdropje
+mengde er zich door.
+
+Dichtbij de plaats, waar hij stond, woonde een kluizenaar. Tot hem
+ging Reginald, en wankelend trad hij de eenzame cel binnen. Hij toonde
+hem de bebloede hand.
+
+"Vader!" zoo weende hij, "ziet mijne handen, rood van bloed. Ik heb
+mijn broeder vermoord  --  red mijn ziel. Bid, dat mijn handen weder
+worden als weleer. Bid voor mij, en geef mij uitkomst."
+
+"Zulk een zonde," huiverde de kluizenaar, "is niet in mijn macht,
+om te vergeven. Ik zal echter voor u bidden, van dezen avond tot aan
+den morgen, en misschien, dat God uitkomst geeft."
+
+Hij zonk op zijn knieën neder, zijn handen hemelwaarts vouwend. Hij
+smeekte voor den armen zondaar om God's ontferming. Doch God antwoordde
+hem niet, tot den morgen, nadat hij den geheelen nacht niets had
+gedaan dan bidden.
+
+Het was licht, toen hij opstond.
+
+"Hoe vreeselijk telt uwe zonde bij God, die Kaïn niet heeft
+vergeven. Één antwoord is er gekomen, ridder  --  moge zij tot uw
+heil strekken. Reis Noordwaarts, steeds naar het Noorden  --  het is
+'t eenige, dat ik u zeggen kan."
+
+Ze scheidden.
+
+Hij trok Noordwaarts.
+
+Hij kwam door kleine dorpen en door groote steden. Landen, waarvan
+hij nooit had gehoord, zwierf hij door. Hij at niet en rustte
+niet. Wanneer hij honger had, of slaap zwaar over zijn oogleden lag,
+zijn ziel met nevelen vullend, rook hij aan zijn handen, en de geur
+van het bloed dreef hem. Menigmaal was er een schaduw in het bosch,
+welke hij voorbijging  --  en dan had hij een duizeling, die dreigde
+hem neder te storten. Dan keek hij naar zijn roode hand.
+
+Soms, in een stad, hoorde hij den lach van een vrouw, en hij wilde
+stil-staan, om haar te bezien. Zoo schoon was die lach	--
+
+Eens sprak een meisje tot hem. Haar stem klonk als die van Alixe.
+
+"Waar wilt gij heen-gaan, ridder? Blijf bij mij."
+
+Hij zag naar zijn hand.
+
+"Waarom zwijgt gij, ridder? Als ge me aanziet, hebt gij me lief."
+
+Hij wendde zijn schuwen blik naar haar. Hij had het willen zweren, dat
+het Alixe was, die naast hem schreed. Hij bedwong zich met alle kracht.
+
+"Ga heen, Alixe, of wie gij zijt. Mijn ziel moet rust vinden,
+mijnhanden moeten van het bloed bevrijd worden."
+
+Als een nevel week ze.
+
+Vele andere verzoekingen kwamen tot hem.
+
+In een uur van wreeden honger, kwam hij een bakkerswinkel voorbij. Een
+milde geur vulde de straat. Hij gevoelde met schrik, dat hij alles
+voor één bete broods zou kunnen vergeten. Hij sloeg zijn handen aan
+den mond, en likte het bloed. Toen moest hij Noordwaarts trekken,
+en als een damp, die door zwaren wind wordt bewogen, vervloog de geur
+van het brood.
+
+Voor den ingang van een bosch, wachtte hem eens een ridder. De punt
+van zijn zwaard was naar hem gericht, en hij riep met luide stem:
+
+"Reginald van Valkenberg! ge zult moeten strijden, vóór ge hier
+binnentreedt."
+
+Vertoornd over zulk een beleediging, wilde ook hij zijn wapen vatten,
+en met den vreemden ridder strijden. Op hetzelfde oogenblik, bedacht
+hij, dat het bloed van zijn broeder aan zijn hand kleefde, en hij
+peinsde in zichzelf:
+
+"Beter is het te sterven dan te leven. Misschien is dit wel God's wil,
+dat hij mij dooden zal. Doch mij is bevolen, Noordwaarts te trekken."
+
+Hij ging verder en zonder aarzelen liep hij den vreemden ridder
+tegemoet. Hij verwachtte, dat het zwaard hem door 't hart zou gaan. Dit
+gebeurde niet. Het paard en de dreigende ruiter aan den ingang van
+het bosch gleden weg als een klein wolkje aan de blauwe lucht  --
+Geen hinderpaal bestond er voor hem.
+
+Nadat vele dagen weder waren voorbij gegaan, zag hij aan den weg een
+schoone jonkvrouw liggen, wier handen en voeten gebonden waren.
+
+"Red me"  --  aldus smeekte ze, "een draak bewaakt mij, en eeuwig
+zal ik geboeid blijven, als ik niet verlost word."
+
+Het was hem, of hij uit een droom ontwaakte. Reeds wilde hij zijn
+stem doen klinken, en haar vragen, waar zich de draak ophield. Hij
+gevoelde met blijdschap, dat hij moedig was. Hij zou in staat zijn,
+den draak te overwinnen. Vóórdat hij echter zijn zwaard trok, zag hij
+zijn handen, en 't bloed stroomde op den grond. Hij sprak geen woord,
+en volgde zijn noodlot. Haar stem klonk thans achter hem:
+
+"Lafaard! uw moeder zal zich schamen, dat gij haar zoon zijt."
+
+Zonder om te zien, liep hij verder. Eensklaps hield de stem op,
+en hij wist ook, dat deze vrouw niet had bestaan, en dat hij weder
+zichzelf had overwonnen.
+
+Hij trok Noordwaarts.
+
+Eindelijk zag hij in de verte een blauwe streep, lager dan de weg,
+waarop hij ging. Verwonderd bemerkte hij, dat de blauwheid niet hoog
+was, zoodat het geen woud of berg kon zijn, die hem tegen wilden
+houden, en ook was het niet de horizon, daar de lijn te strak was
+gespannen en er geen nevel aan rustte.
+
+Wat was het daar vóór hem?
+
+Hij hoorde een geruisch, dat aan den stormwind deed denken. Doch zelfs
+bij den hevigen stormwind zijn er seconden, dat het gerucht luwt. Hier
+was het een geluid, dat staag aanhield, en zichzelven gelijk bleef.
+
+Plots doordrong het zijn bewustzijn, dat het de zee was, vóór hem. Het
+was de wijde zee en de klank der zee. Het verbaasde hem, dat er
+geen schip op dreef. Zou het zijn dood zijn, Noordwaarts trekkend,
+te verdrinken? Of zou al dit water het bloed van zijne handen kunnen
+wasschen? Al dit water ...?
+
+Toen zag hij, dat er aan het strand een boot lag. Hoe ze daar zoo
+plots was gekomen, wist hij niet. Op het vaartuig stond een man.
+
+Hij naderde.
+
+De man riep:
+
+"Ben je daar eindelijk, Reginald van Valkenberg? Ik heb lang op
+je gewacht."
+
+"Wie zijt gij?" vroeg de ridder.
+
+"Kom bij mij."
+
+Zóó gebiedend werd dit gezegd, dat Reginald gehoorzaamde.
+
+"Ga mede."
+
+Reginald volgde hem. De boot schommelde  --  en voer weg naar de
+wijde zee.
+
+In de verte was een groot schip. De wind sloeg bol door de zeilen.
+
+De man noodigde hem met een stil gebaar, dat hij op het schip zou
+overgaan, en hij liep hem voor naar't onderste ruim. Daar verdween hij.
+
+Er stond een tafel en stoelen. Twee gedaanten, een witte en een zwarte,
+zaten aan de tafel en wezen hem zijn plaats.
+
+De zwarte gedaante haalde een paar beenen dobbelsteenen voor den dag,
+en zij en de ridder begonnen te spelen om Reginald's ziel.
+
+Zonder stuurman en roer vaart het schip, nu al bijna
+zevenhonderdjaren. Zevenhonderdjaren wordt er gespeeld om Reginald's
+ziel, en eerst op den jongsten dag zal het spel eindigen.
+
+In Limburg klinkt Waleram's stem, en ze roept ten Noorden en ten
+Westen, ten Zuiden en ten Oosten:
+
+"Moord! moord!"
+
+Twee lichten dwalen, als de stem, die geen echo heeft, klinkt.
+
+En dit zal duren tot den jongsten dag.
+
+
+
+XIV
+
+Det Heilig Hout van Dordrecht
+
+Weet, alle Christenmenschen, dat op de wijze, hierna verteld, in
+Dordrecht is gebracht het waarachtig Heilig Hout, ofte een stuk van
+het Heilige Kruis.
+
+Lang geleden woonde er in Dordrecht een eerlijk jongeling, Claes
+Scoutet was zijn naam; en hij diende zijn meester vele jaren lang,
+onderdanig en getrouw.
+
+Van zijn onovertref bare deugd vertelde men veel goeds, zoodat ook een
+machtig Lombardijnsch koopman over hem hoorde spreken; bij hem trad
+Claes Scoutet in dienst als knecht en klerk. De koopman vertrouwde
+hem na korten tijd volkomen, en had hem lief, of het een zoon van
+hem ware. Zij beiden dan dreven handel in Lombardije, ver weg gelegen.
+
+Na eenigen tijd vertrokken de Lombard en Claes, naar een land
+van heidenen, en daar verkochten zij juweelen aan allen, die deze
+zaken begeerden. Ze leerden de taal der heidenen, en werden met hen
+bevriend. Zij dreven eerlijken handel, zoodat de groote Soudaan
+of Vorst van Babylonië met zijn vrouw en zijn dochter over hen
+hoorden spreken. De vrouwen hebben de schittering lief, en de vrouw
+en de dochter des Soudaans bedachten vele listen, om de juweelen te
+verkrijgen, die de koopman bij zich had. Ze fluisterden en monkelden
+onder elkaar, en wat de twee sluwe vorstinnen bedachten, is waard om
+te vermelden.
+
+Ze lieten den koopman komen, en lachten hem toe, en voerden het met
+vleiende woorden in zijn geest, dat hij met den Soudaan van Babylonië
+zou spreken.
+
+"Wek op den Soudaan," zoo zeiden zij, "dat hij zijn schepter zal doen
+vermaken. Fij! hoe plomp is hij voor zulk een heerscher."
+
+Toen nu de Soudaan had toegestemd  --  want welke man is tegen de list
+van vrouwen bestand?  --  dat hij zijn schepter zou doen vermaken,
+liet zijn dochter den jongen Claes bij zich komen, en ze zeide:
+
+"Onder het goud en de diamanten en paarlen van den schepter is een
+groot stuk van 't hout verborgen, waaraan de God der Christenen
+is gestorven."
+
+Waarom sprak dit de dochter des Soudaans? Opdat ze enkele juweelen van
+Claes te goedkooper zou krijgen, want ze wist wel, dat hij begeerig
+naar het hout was, en ook zeide ze het, daar haar ziel gewend was
+naar het zalige Christen-geloof.
+
+Aldus was het, dat de koopman zijn juweelen gaf in pand voor den
+schepter, en dat ze afscheid van den Soudaan namen, die hun mede
+gaf twee trouwe heidensche knechten en een brief van vrijgeleide,
+om te reizen door het land der Arabieren, die zeer wreed zijn; zeven
+kameelen schonk de Soudaan hun bovendien.
+
+Toen de koopman en Claes halverwege Alkarië en Jeruzalem waren gekomen,
+wat geschiedde er? De koopman werd ziek aan den menisoen, en stierf,
+na zijn ziel te hebben gegeven in de handen Gods.
+
+Mogen allen, die God vreezen, sterven, als hij.
+
+Ze waren nog twaalf dagreizen van Jeruzalem, en ook een der trouwe
+heidensche knechten werd ziek, en stierf aan den menisoen. Nu was
+Claes bijna alleen in 't land der Arabieren; in den nacht brak hij
+het heilige hout, God smeekende om genade, want anders wist hij niet
+te doen. De stukken verborg hij onder zijn kleeren.
+
+Den dag daarop maakte hij zich gereed om naar Jeruzalem te trekken,
+waar hij zonder veel avonturen aankwam, en vandaar reisde hij naar
+Jaffa, waar hij een schip vond.
+
+Hij vroeg de bootslieden:
+
+"Waarheen gaat dit schip?" En ze antwoordden hem:
+
+"Naar Venetië."
+
+Nauwelijks had hij plaats genomen, of de wind werd goed, en waaiende,
+waaiende, dreef de wind 't schip in zoo korten tijd naar Venetië,
+dat het zeer mirakelijk was, een mirakel Gods.
+
+In Venetië ontmoette hij alras een goed man, die met een groot schip
+naar Londen wilde varen. Londen is een stad in Engeland.
+
+Claes ging dan scheepwaart, en de wind woei. Zij kwamen in zoo korten
+tijd in Engeland, dat iedereen, die 't hoorde, zich verbaasde. En
+Claes ging naar Dover, en vandaar naar Vlaanderen, en hij kwam in
+Brugge aan. Daar borg hij 't hout in een gesloten kist, en hij trok
+naar Armegië en naar andere landen, drijvende koopmanschap, totdat de
+tijd was gekomen, om te huwen: want hij had gelds genoeg. Zijn oogen
+zochten, en ze vonden een jong meisje, Margaretha Tristram was haar
+naam, en na Claes' dood is zij getrouwd met Uutenhoven.
+
+Toen Claes twee jaren met haar in den echt had geleefd, toonde hij
+haar het kistje, waarin geborgen was het heilige hout, en hij zeide
+tot haar:
+
+"Ik ga naar Dordrecht, omdat ik daar geboren ben, en ik neem mee een
+stuk van het kruis."
+
+Hij ging voor het kapittel der Groote Kerk, en hij deed de kerkmeesters
+beloven, dat zij voor hem en zijn gezin zouden bidden en doen bidden,
+eeuwiglijk. En zij beloofden het hem. Op deze voorwaarden gaf Claes
+de kerk een stuk van 't kruis onzes Heeren, Jesu Christi.
+
+De kerkmeesters lieten maken een kruis van fijn goud, waarin zij het
+heilig hout legden, en ze zetten het kruis op een altaar, het altaar
+van den Heiligen Hout, aan de noordzijde.
+
+Dus alle geloovigen wilt aanbidden het Heilige Hout, waarin onze
+zaligheid is gewrocht.
+
+En in 't jaar één duizend vierhonderd zeven en vijftig verbrandde
+de Groote Kerk met alle andere huizen, groote en kleine, staande
+aan de poortzijde, en de huizen van de Vuylpoort tot aan het
+Minnebroedersklooster.
+
+En alles wat in de Groote Kerk was, verbrandde, behalve steen en
+ijzer. Zilver, goud, koper, lood, en de klokken smolten en alles,
+wat het Heilig hout bevatte, ja het verbrandde of smolt. Alleen
+'t Heilig hout spaarde God.
+
+Toen de brand over was, trok de deken der kerk, meester jan van Egmond
+Aalbertsz  --  een zeer vroom man  --  met vele Heeren en burgers,
+en kerkmeesters, Willem Duyck, den zoon van Arend Duyck en vrouwe van
+Naarssen, en jan van Muylwijck, die later de banier heeft gedragen voor
+Utrecht en Deventer, en met ontelbaar volk, wereldlijk en geestelijk,
+en ze zochten 't in de asch voor het verbrande altaar.
+
+En toen ze 't vonden, was 't week, of 't van was geweest ware, maar
+daarna werd het hard en stijf als hout. Men toonde het aan het volk,
+en daarna elken Goeden Vrijdag en op den Paaschdag.
+
+Het heilig hout heeft Claes Scoutet de kerk gegeven, en hij was vroeger
+een burger van Dordrecht, en hij toog naar Brugge. Brugge is een stad
+in Vlaanderen.
+
+Aldaar werd hij burger en hij stierf aldaar.
+
+God zij zijn ziel genadig. Deo gratias.
+
+
+
+XV
+
+Maria, het Venster
+
+Er was een geleerd man, rijk van goed, maar onrein van leven. Al
+zijn geld verspilde hij in zonde. En toen hij niets meer had, was hij
+bedroefd en ver van der menschen huizen ging hij in eenzaamheid. Niet
+wist hij, wat te beginnen zonder rijkdom, en alles wilde hij bedrijven,
+om het geld weder te winnen. De Duivel kwam tot hem, zeggend:
+
+"Waarom ben je zoo droeve?"
+
+De geleerde man vertelde hem, wat er was geschied. De duivel sprak:
+
+"Wil je doen, wat ik, raad  --	ik zal je geven aan rijkdom genoeg."
+
+De man beloofde, dat hij den raad wilde opvolgen, wat het ook wezen
+mocht.
+
+"Dan moet je God verzaken en Zijne moeder Maria," zeide de Duivel.
+
+Op dezen raad verzaakte hij zijn God, maar met zware moeite kwam hij
+ertoe, om Maria, de moeder Gods, te verzaken. Maar hij verzaakte Haar
+om der wille van den rijkdom. Daarom gaf de Duivel hem veel goud,
+en hij leefde een langen tijd in groote zonde. Ten laatste keerde
+hij tot zichzelven in:
+
+"O! onzalig mensch, wat heb je gedaan? Je hebt God verzaakt en Zijn
+moeder Maria. Sterf je in deze zonden, zoo ben je eeuwig verdoemd."
+
+Hij ging in een kerk en viel op zijn knieën voor het beeld van Maria
+en smeekte zeer innig, dat Zij zich zijner zou ontfermen en voor hem
+bidden zoude. Hij liet niet af, bad altijd en bedreef grooten rouw
+vanwege zijn zonde. Ten laatste sprak de barmhartige moeder Gods tot
+den armen zondaar:
+
+"Ik kan u niet helpen, want gij hebt uw God en uw Schepper en mij
+verzaakt."
+
+"O waarde moeder Gods, gij moet mij helpen, want anders ben ik verdoemd
+voor eeuwig."
+
+"Ik kan u niet helpen, want gij hebt het niet verdiend, dat men u
+helpen zal."
+
+"O Maria, hoe is Uw naam en hoe pleegt men U te noemen?"
+
+"Sommigen noemen mij de moeder Gods, anderen de vrouwe der engelen of
+de koningin van het Hemelrijk of een ster der zee of de lieve moeder
+Gods Maria."
+
+"O! waarde moeder Gods Maria  --  Gij hebt nog een anderen naam,
+zooals het staat in salve regina."
+
+"Men noemt mij ook de barmhartige moeder Gods."
+
+"O lieve Maria en moeder der barmhartigheid, dien naam meen ik en ik
+hoop, dat Gij dien door mij niet zult verliezen. En zoo Gij mij niet
+helpt, verliest Gij Uwen goeden naam."
+
+Toen sprak Maria, de moeder Gods, tot haar lief kind Jezus:
+
+"O! lief kind, ontferm U over dezen zondaar."
+
+"Lieve moeder, hij heeft mij verzaakt, ik keur hem geen genade
+waardig."
+
+Toen nam het beeld van Maria haar lieve kind Jezus en zette het op
+het Altaar, en knielde neder voor het Altaar, biddend zonder einde,
+en zeggend:
+
+"Lieve kind! ontferm U over den zondaar."
+
+"Lieve moeder, de deur des hemels is hem ontzegd."
+
+"Lieve kind, is hem de deur ontzegd, laat mij dan het venster wezen,
+opdat hij door Mij mag komen in het eeuwige leven. Want ik ben het
+venster des Hemels."
+
+"Lieve moeder! ik zal Uwen wil doen."
+
+Maria, de barmhartige moeder Gods, zeide tot den zondaar:
+
+"Ga heen en wil niet meer zonde bedrijven. Maar biecht uw boosheid
+en beter uw leven."
+
+De man dankte en loofde Maria, de moeder Gods en ging blijde en
+vertroost heen. Hij ontdeed zich van al het goed des Duivels, en hij
+ging in een klooster, waar hij God en Maria diende en zijn zondig
+leven beterde.
+
+
+
+XVI
+
+Brammert en Ellert
+
+Tusschen Schoonloo en Zweel bevindt zich een groot veld, daar staan
+geen huizen op, en wegen loopen er weinig door: hij, die er gaat,
+moet niet bang zijn voor de eenzaamheid.
+
+Eens huisden er twee reuzen, Brammert en Ellert heetten ze. Brammert
+was zoo groot, dat hij de heele breedte der vlakte vulde, als hij
+terneer lag: dan rustte Ellert in de lengte, en zóó bemerkte één
+van beiden steeds of er iemand aankwam, dien zij konden berooven:
+òf Ellert wist het òf Brammert, doch één van de beiden altijd.
+
+'s Daags spanden zij touwen in het veld, en ze bonden er ongewijde
+klokken aan. Wanneer nu een mensch naderde, liep hij immer tegen een
+touw, de klokken begonnen te klinken en Brammert en Ellert snelden
+naar de richting, waar ze het geluid hadden gehoord; menigen schat
+hadden ze in den loop der tijden vergaard. Tevreden echter waren zij
+niet. Want ze roofden en moordden geenszins dáárom. Ze roofden en
+moordden, wijl hun was geprofeteerd, dat eens iemand door het veld
+zou trekken met den sleutel tot het geluk bij zich. Dien sleutel
+wilden ze hebben, en ze waren teleurgesteld, wanneer ze een reiziger
+hadden gedood, bij wien ze slechts goud en zilver vonden .... Ze waren
+ook steeds naijverig op elkander, daar ieder hunner meende, dat de
+ander zich op slinksche wijze van den sleutel had meester gemaakt,
+en er niets over had gezegd. Ze bewaakten elkander, als twee honden,
+wien het te doen is om dezelfde prooi, ze waren elkaar's schaduw,
+als twee gevangenen waren zij, door één keten gebonden.
+
+Eens in een donkeren nacht had Brammert, de vader, die drie duim
+kleiner was dan Ellert, maar daarvoor in de plaats drie duim hersenen
+meer bezat, een ridder vermoord, en het duurde	--  daar Ellert niet
+dadelijk wakker was geworden  --  eenigen tijd voor ook de zoon het
+lijk ontdekte.
+
+Ze hadden een beurs gevonden, zóó gevuld met goud, als een versche
+bron met water. Maar Ellert  --  met zijn domme verstand (had hij
+niet drie duim minder aan hersenen?)  --  dacht dadelijk, dat Brammert
+den sleutel had, en hij zeide tot zichzelf:
+
+"Eerst moet ik probeeren, of Brammert het mij goedschiks bekennen zal,
+ik zal morgen net doen, of hij zijn geheim in den slaap heeft verraden.
+
+Ze legden zich ter rusten, en ze snurkten zoo luid, dat de vogels den
+volgenden ochtend te verdoofd waren om te zingen. Toen riep Ellert
+Brammert met luide stem toe:
+
+"Je hebt ook aardig gedroomd, vadertje."
+
+"Wat meen je daarmee, zoonlief?" vroeg Brammert.
+
+"Ik hebt wel gehoord, datje den sleutel gevonden hebt."
+
+"Ik den sleutel gevonden, zoonlief? Welnee goud en zilver, anders
+had de man niet bij zich en dat is niet veel."
+
+"Kom, kereltje, wij behoeven elkaar niets wijs te maken. Beken nu
+maar, dat jij den sleutel hebt gevonden, en dan praten wij er geen
+woord meer over."
+
+"Haha," dacht Brammert, die de slimste was, "nu verklap je jezelf,
+zoonlief.  --  Jij hebt het op mijn leven gemunt, zoodra ik den
+sleutel in mijn bezit heb." Dit dacht hij, hij sprak echter:
+
+"Meen je, dat ik jou 't nu zal vertellen, als ik den sleutel
+heb? Nee! Wanneer ik hem vind, mag jij hem bewaren, omdat jij de
+grootste en de sterkste bent van ons tweeën. Ik ben drie duim kleiner
+dan jij, en ik voel me te zwak voor een zoo zware taak."
+
+Dit geloofde Ellert met zijn domme verstand, totdat er een paar dagen
+later een koopman door het veld zwierf, en Brammert de eerste was,
+die van het buitenkansje profijt trok. Toen Ellert naderde, was moord
+en roof reeds geschied, en weder wantrouwde de zoon den vader.
+
+"Waarom," peinsde hij, "is Brammert altijd de eerste? Dat is
+gemakkelijk te begrijpen ... hij wil den sleutel hebben, en mij
+die niet geven." Hij sliep den geheelen nacht niet, omdat hij er
+voortdurend over nadacht, hoe hij zijn vader tot een bekentenis moest
+bewegen. Eindelijk, de zon was reeds lang opgegaan, en hij had maar
+altijd liggen peinzen over het moeilijke vraagstuk! ging hij naar
+hem toe, en zeide:
+
+"Weet je, vadertje, wat ik vannacht gedroomd heb?"
+
+"Hoe zou ik dat weten, zoonlief?" vroeg Brammert, die had geleerd,
+dat je met vragen verder in de wereld komt dan met antwoorden.
+
+"Ik heb gedroomd, dat jij den sleutel gevonden hebt."
+
+"Hoe zou ik dien hebben kunnen vinden?"
+
+"Bij den koopman!"
+
+"Die had veel te veel geld bij zich. Die werd veel te veel door
+zorgen gekweld."
+
+"Daar heb je gelijk in, vadertje. Neen! dan heb ik verkeerd gedroomd."
+
+In zichzelf lachte hij, en hij overlegde:
+
+"De derde keer zal hij zeker door de mand vallen. Dan behoef ik
+heelemaal niet meer op antwoord te wachten, hij zal het mij argeloos
+vertellen, en ik zal hem dooden om alleen den sleutel te hebben. Laat
+er één mensch ter wereld komen, die me daarna den sleutel afneemt. Mijn
+vuisten zijn sterker dan smidshamers, de spieren van mijn armen
+zijn zwaarden gelijk, en wie durft me trouwens aan te vallen? Zelfs
+vadertje dood ik in den eerlijken strijd, omdat ik drie duim grooter
+ben dan hij." Had hij echter geweten, hoe Brammert terzelfder tijd
+over hèm dacht, hij zou zich nog zoo zeker niet van de overwinning
+hebben gevoeld.
+
+"Zoonlief denkt, dat hij de geheele wereld met kracht kan
+overwinnen. Of hij niet weet, dat ik drie duim hersenen meer heb dan
+hij .... Hoe kom ik aan zulk een dommen zoon?"
+
+Er was nu vijandschap en wantrouwen tusschen hen en ze gevoelden lust
+elkander te verlaten. Zeker hadden ze dit gedaan, wanneer niet beiden
+naar den sleutel hadden verlangd. Ze gunden elkaar niets, zwijgend
+volvoerden zij hun booze daden, niet meer met de sympathie, die kwade
+menschen verbindt. Ja, in Ellert was de geheime wensch verscholen,
+Brammert te dooden. Indien hij had gedurfd, zou hij geen oogenblik
+hebben geaarzeld. Zijn geweten had hij verloren en de stemmen, die
+spraken in zijn geest, hitsten hem aan tot bloedige dingen. Hij had
+gezworen, nooit zijn handen te wasschen, opdat ze de kleur en den
+geur van 't bloed zouden behouden.
+
+Brammert bemerkte wel, dat Ellert door wreede lusten werd gekweld:
+hij zag het aan de oogen, waarover de diepe schaduw van een fellen
+gloed lag; ook aan de korte, roode vingers, die zich telkens en
+telkens klemden in de palm zijner hand, en aan de wijze, waarop de
+dikke lippen zich openden, dat de witte tanden grijnzend bloot-kwamen,
+aan den peinzenden glimlach, die lag langs mond en wang.
+
+Hij wist 't, en 't gonsde in zijn hersenen:
+
+"Hij durft mij niet te vermoorden, omdat ik verstandiger ben dan
+hij. Hij weet, dat ik zijn kracht door mijn slimheid weerstaan
+kan. Wanneer ik waak en op mijn hoede ben, als hij dicht bij mij is,
+overwint hij me niet."
+Eens kwam er een jong meisje, dat men niet gewaarschuwd had, van het
+dorp Sleen in het veld. Ze raakte een touw aan en dadelijk begonnen
+de klokken te luiden.
+
+Brammert en Ellert schoten toe.
+
+Het meisje wilde vluchten, ze liep over den weg  --  een vervolgd
+mensch: de doodsangst was in haar bloed. Met één sprong was Ellert,
+de grootste der twee reuzen, bij haar! hij greep haar handen vast
+en lachte.
+
+"Dat hebben wij nooit gehad, een vrouw op 't veld. Nu hebben wij
+iemand, die ons het eten kan bereiden en ons de voeten kan wasschen,
+als ze gewond zijn," schertste hij.
+
+"Laat mij gaan" smeekte het meisje.
+
+"Je laten gaan? We zijn veel te blij, dat we je hebben. We zullen je
+ook niet dood maken.
+
+Het meisje boog de handen voor het gezicht en weende. Nog nooit hadden
+Brammert en Ellert tranen gezien, wel hadden ze kreten gehoord van
+vrees en verdoemenis, doch nooit van smart. Ellert stond te grinneken:
+"Zoo'n buit hebben we nog nooit gehad, vadertje. En 't mooiste is, dat
+ze geen geld heeft, en dat ze den sleutel tot 't geluk niet bij zich
+kan hebben, want dan zou ze er wel gelukkiger uitzien. Alleen, omdat
+er nog nooit een vrouw op 't veld geweest is, zullen wij haar houden."
+
+Brammert zag haar aan, en er was een vreemde vriendelijkheid in
+zijn blik: Zooals dikwijls, wanneer een sterk mensch een klein
+en ongelukkig schepsel ontmoet .... Een stille glimlach, en een
+trotsch medelijden was achter in de iris zijner oogen. Het meisje
+keek naar hem op, vertrouwend, en misschien gevoelde ze wel dadelijk,
+dat, al was Ellert sterker, en oogenschijnlijk machtiger, om haar te
+beschermen, Brammert drie duim hersenen meer bezat, en hij gezind was
+tot teerheid. In de dagen, die volgden, vergat Ellert den sleutel tot
+het geluk ... Een doffe pijn was er om zijn hart ... dat het jonge
+meisje glimlachte, wanneer zij bij Brammert was, en weende, als Ellert
+haar naderde. Somber staarde hij naar Brammert, wiens gezicht veranderd
+scheen. Nu geleek hij een mensch, wien alle wenschen zijn vervuld. En
+eensklaps, gelijk een pijl, die tròf, schoot hem van binnen-uit zijn
+ziel de gedachte in den geest, dat Brammert den sleutel tot het geluk
+had gevonden, en dat hij-zelf er van verstoken zou zijn tot in het
+eind zijner dagen.
+
+Eenzaam liep hij over 't veld, en hij steunde luid als de
+stormwind. Voor hij begreep, wat er gebeurde, vielen er tranen, zoo
+groot als mansvuisten, langs zijn wangen, en hij weende van smart,
+als 't jonge meisje had gedaan.
+
+"Brammert heeft den sleutel tot 't geluk," schokte het op in zijn
+brein, "en ik mag toekijken .... Hoe moet ik me er van meester
+maken? Ik wil zoo graag .... Ik gun hem den sleutel niet. Ik zal hem
+dooden, zoodra ik kan."
+
+Hij rook aan zijn handen, die als bloed waren.
+
+"Vannacht nog," fluisterde een booze stem, "als hij nederligt, 't
+hoofd op den heuvel, sla ik hem een ijzeren pin door de hersenen,
+en nooit meer zal hij opstaan: Ik zal hem den sleutel ontrooven,
+zoodra hij dood ternederligt."
+
+Brammert droomde met open oogen. Hij vermoedde nu niet, dat Ellert
+hem wilde vermoorden. Hij dronk het geluk, tot het overschuimde in
+zijn ziel. Hij wilde nooit meer rooven en branden, hij wilde het veld
+verlaten, verre zijn van zijn verleden.
+
+Het was de laatste nacht, dat hij nog op 't land doorbracht.
+
+Zijn hoofd lag achterover op den breeden heuvel, die nog altijd de
+Brammertshoop wordt genoemd. Hij wasbedwelmd door zijn geluk, diep en
+zwaar zonken zijn droomen in zijn bewustzijn. Het maanlicht scheen,
+toen Ellert dicht-bij sloop en zich over hem heen boog. Een witte wolk
+was het maanlicht, die tot op de aarde was gezonken, en een schemer
+wierp langs den donkeren grond, een vage, mat-zilverdoortrokken glans
+daarboven. Bij dien gloed aanschouwde Ellert Brammert's gelaat. Een
+glimlach bewaakte zijn slaap.
+
+"Hij heeft den sleutel tot 't geluk" dacht Ellert.
+
+Hij nam de pin en dreef die zwaren hamer in Brammert's voorhoofd,
+ver in zijn hersenen, dat de reuzenkop geklonken werd op den harden
+bodem. Geen pijn was er op zijn gezicht, de glimlach van vrede
+bleef. Het geluk was in hem, de laatste seconde van zijn leven.
+
+Er was een vrouw, die bij het eerste lichten van den dag om hem
+weende. Ellert stond naast haar, en er spraken duistere stemmen in
+zijn bloed:
+
+"Nooit zul je den sleutel vinden, dien hij gevonden heeft. Tot in
+verre geslachten zal je naam een vloek zijn, Ellert, Ellert, en nooit
+zal je naam vergeten worden, Ellert, Ellert ....
+
+Hij nam het zwaard, waaraan zeven smeden zevenjaren hadden gewerkt,
+en stiet het zich in 't hart. Hij viel neer, naast zijn vader, zonder
+een woord te klagen. Hun bloed vloeide tezamen.
+
+Het land waar hij gestorven is, draagt zijn naam: Het Ellertsveld. Het
+was een land van vloek en verdoemenis.
+
+
+
+XVII
+
+Zomersneeuw
+
+Hoog was de linde van Canne, die tegen den berg stond, dichtbij het
+klein kapelleke. De zeven schepenen spraken er recht, en ze waren
+beschut als in een zaal. Noch zonnelicht, noch regen lieten de dichte
+bladeren door: Iedereen, die van slechte daden werd beticht, stond
+onder de hooge linde, voor de zeven schepenen, terwijl het volk in
+wijden kring was geschaard.
+
+Er was een vrouw in Canne, die jong al weduwe was geworden, en met
+haar kind alleen op de wereld was overgebleven. Sindsdien werkte zij
+meer dan zij vermocht.
+
+Wat het zijn kon, dat er eenigen in het dorp haar haatten? Wellicht
+was zij te gelukkig geweest. Of was het uit oude dagen, dat een wrok,
+om een gebaar, een woord of een daad, of om het geheim van haar
+innerlijk wezen, bestond?
+
+Onverzoenlijk was haar vijand, en loerend op het gunstige
+oogenblik. Hij werkte haar, waar hij kon, tegen. Als zij werk had
+gevonden, had zij het onmiddellijk daarna weder verloren. Daarom was
+het, dat zij ten langen leste, den strijd tegen den onbekende moede,
+besloot, om haar brood in Maastricht te verdienen. Iederen morgen
+ging ze in de vroegte uit haar huis en liet haar jongen alleen.
+
+"Wees zoet vandaag en speel niet bij den Jeker," zeide ze iederen dag,
+wanneer zij  --  vertrok.
+
+Eens kwam zij van de stad in het dorp terug, toen ze bij haar woning
+een groote menigte menschen zag. IJlings trad ze naderbij. Men
+week. Tot haar ontzetting bemerkte ze, dat men haar binnen den
+kring liet.
+
+Haar knaapje lag lang uitgestrekt, dood. Zijn hoofdje was blauw
+opgezet, en de angst leefde nog om den dooden mond, waaruit flauw 't
+water siepelde. Vóór haar vreeselijken schrik, die alle reden in haar
+verdrong, was zij er zich van bewust, dat er striemen van een knellende
+hand in 't nekje waren, en waar een nagel had getroffen, was bloed.
+
+"Moord," zoo fluisterde men.
+
+De moeder was naast haar jongen neergevallen, het gezicht ter aarde. Ze
+weende niet, want haar verdriet was te groot. Ze wist niet, wat er
+om haar geschiedde. Ze was niets dan smart, en haar bewustzijn viel
+daarin terneer als een steen in bodemloos water.
+
+De schout had zich door de massa gedrongen, en hij stond voor de
+roerlooze groep, moeder en kind.
+
+"Wat is hier geschied?" zoo vroeg hij.
+
+Er was een stem uit de menigte:
+
+"De knaap is vermoord, en die de daad heeft bedreven, ligt er niet
+ver vandaan."
+
+ 't Volk morde:
+
+"De moeder heeft haar eigen kind gedood. Daarom kan ze niet weenen."
+
+Men begreep niet, dat het leed geen klank heeft. De schout beval zijn
+dienaren, de vrouw mede te nemen, en haar in 't gevang te werpen.
+
+Nadat zij uit haar angstigen droom ontwaakt was, en sidderende overeind
+rees, zag ze met angst, dat men haar alleen had gelaten. Ze sloeg
+de handen aan het voorhoofd, en trachtte zich te bezinnen. Eensklaps
+stiet ze een snerpenden gil uit.
+
+"Jean  --  mijn kind."
+
+Ze zonk op haar knieën en betastte den vloer.
+
+"Hebben ze jou van me weggenomen?"
+
+Haar handen, zoekende, glijdende over den bodem, raakten de vochtige
+steenen van den wand. Ze richtte zich iets op  --  het was alles steen
+--  dat zij vond  --  klamme, zweetende kilheid. Zij probeerde in de
+enge ruimte iets te vinden, waaruit zij begrijpen kon, welke plaats
+men haar had aangewezen. Haar woning was het niet. Bij het tasten stiet
+haar been tegen een hard voorwerp, en in dezen klankloozen, kleurloozen
+nacht, begrepen eindelijk haar blinde vingers, dat het een brits was.
+
+"'t Kot!" riep ze in angst. "O! waar heb ik dat aan verdiend? Mijn
+kind dood ... en ik in 't gevang!"
+
+Ze strekte zich op den vloer uit, maar ze gevoelde de hardheid van
+den bodem niet. Dof gonsden haar hersenen. Ze sliep niet en waakte
+niet. Waren haar droomen gedachten of haar gedachten droomen? Was
+het eerste zonnelicht, dat bevende drong langs de traliën, en een
+bilzenkruid-kleurigen nevel spreidde in de sombere cel, een vloek of
+een zegen?
+
+De schout en zijn dienaren traden binnen. Ze grepen haar ruw bij
+den schouder.
+
+"Mede naar de linde van Canne. De schepenen wachten," zoo bevalen zij.
+
+Met moeite stond ze op. Strompelend ging ze naast haar geleiders. Toen
+ze in de verte den lindeboom zag, boog ze haar hoofd. Nu eerst kwam
+zij tot bewustzijn en wist, van welke misdaad zij werd beschuldigd.
+
+Met stompen dreef men haar voor haar rechters, en ze weende.
+
+
+Eens zaten daar de schepen, alle zeven,
+'t Is lang geleden, dat ik 't geschreven vond
+Om recht te spreken over dood en leven,
+Terwijl rondom vol vrees het volk stond.
+
+
+"De schande," weende ze.
+
+
+"En niemand sprak voor haar, ze lag in tranen,
+Die arme ziel, verlaten en veracht.
+Maar toch ... ze hoort haar innerlijk vermanen
+Een stem, die heimelijk vertrouwen bracht.
+
+
+Ze wist het ... God was met haar.
+
+Het was een zomerdag, waarin de lucht gloeiend-blauw is, en de sterke
+kleuren scherp tegen elkander botsten (nergens in elkaar vervagende,
+gelijk in het vroege voorjaar of in den herfst) blauw en groen en
+rood, in hun diepste, felste nuanceering. Als een oneindige golving
+van paarsgeel, hier hoog, daar laag, lag het koren tegen de heuvelen,
+en zoo vol was de lucht van leeuwerikken-jubel en vinkenslag als
+slechts in den zomer.
+
+De schout stond op, en zeide het verzwarende getuigenis. Voor het
+eerst hoorde ze den naam van haar geheimen vijand. Ze hief de handen
+in vertwijfeling. Hij was de voornaamste man van het dorp, en wie
+zou haar, een arme weduwe, gelooven?
+
+Hij trad zelve naar voren, en herhaalde zijn verklaring. Hij had dan
+ook gezien  --	zoo zeide hij  --  hoe zij in den vroegen morgen met
+haar knaapje was gaan wandelen. Hij volgde hen beiden, want hij wist,
+dat zij gebrek leed, en bij een zoo slechte vrouw kon het plan bestaan,
+zich van haar kind te ontdoen. Bij den Jeker had de weduwe omgezien,
+en hij moest zich haastig achter een boom verbergen. Vervolgens had hij
+het snoode misdrijf aanschouwd, dat de vrouw het jongetje vastgreep,
+zijn keel omknelde, hem worgde en hem in de beek wierp.
+
+Met ontzetting hoorde men deze aanklacht, en stil wachtten zij, de
+aanklager, de schout, de schepenen, het volk, op het antwoord der arme
+vrouw. Zij moest zeker bekennen, nu de voorname man haar misdrijf
+had gezien. Het was duidelijk  --  zij had den moord gepleegd;
+het waren de indrukken van haar vingers, welke om den hals lagen
+van den dooden knaap. Men droeg het lijkje op een baar naderbij. Ze
+zou alles bekennen  --	ze deinsde terug met een schrik, dien alleen
+moordenaars kennen. Niemand was haar welgezind. Zij zweeg  --  dat
+was 't grootste bewijs harer schuld. Dat ze op haar knieën zonk, dat
+ze haar handen legde op 't verstarde gelaat, was haar berouw. leder
+gevoelde echter, dat de dood den dood riep, en dat slechts één straf
+voor haar kon bestaan.
+
+De oudste der schepenen wendde zijn gelaat naar haar toe.
+
+"Wat hebt gij te zeggen?" zoo vroeg hij.
+
+Nog antwoordde ze niet.
+
+Dringender werd zijn verhoor.
+
+"Wat hebt gij te zeggen! Of kunt gij niets antwoorden, daar gij
+schuldig zijt."
+
+Zij richtte zich iets uit haar gebogen houding en antwoordde dof:
+
+"Ik ben onschuldig."
+
+Er was een klank in haar gepijnigde stem  --  de echo van haar
+eerlijk geweten  --  die even, even een teerder gevoel wekte bij de
+luisterenden. Toen echter de klank verklonken was, snerpte de stem
+van den schout door de stilte.
+
+"Wilt gij dan zeggen, dat uw aanklager liegt? Wat zou hij voor redenen
+hebben? Hij een rijk man  --  gij een arme vrouw?"
+
+"Ik ben onschuldig."
+
+Toornig riep de schout:
+
+"Gij hebt mannen voor u, geen kinderen."
+
+De oudste der schepenen vroeg:
+
+"Hebt ge anders niets te zeggen, dan dat ge onschuldig zijt?"
+
+Zij zag hem glimlachende aan, want een stem had haar zacht
+toegefluisterd:
+
+"Wees vertroost, moeder. Zoowaar de ziel van uw kind in den hemel is,
+zoo waar zal uw onschuld blijken."
+
+Daar niemand wist, wat haar glimlach beteekende, meende men, dat zij
+spotte. De oudste der schepenen noodigde den schout met een gebaar
+uit tot spreken. De aanklager ging achteruit en voegde zich bij het
+luisterende volk.
+
+De schout sprak:
+
+Schuldig was deze vrouw, des te schuldiger, daar zij haar misdrijf
+ontkende. Reeds van vroeger waren er kwade geruchten over haar,
+en thans, nu zij bij het lijk van haar kind stond, bleek het, hoe
+gegrond ze waren. Er kon slechts één meening zijn, dat zij haar kind
+had vermoord, en in den Jeker had geworpen.
+
+Zou zij het uit armoede hebben gedaan?
+
+Wie was er in Canne, die een noodlijdende hulp zou weigeren? Iedere
+deur zou voor haar geopend zijn, als ze voor haar en haar kind
+werk vroeg.
+
+Twijfelde er iemand aan haar schuld?
+
+Wat zou een mensch ter wereld eraan kunnen hebben, om een weduwe
+valsch te betichten? Er kon noch bij de schepenen noch bij het volk
+vermoeden zijn, dat een ander dan zij den moord had gepleegd.
+
+
+
+Zoo min men in den zomer door de sneeuw kan waden
+En 't nacht kan wezen in den dageschijn ...,
+Zoo min moogt gij gebruik en wet versmaden
+En mag deez' vrouw thans vrijgesproken zijn.
+
+
+Als 't sneeuwde in dezen heerlijken zonne-zomerdag  --	als de nacht
+onmiddellijk mocht volgen op dit verblindend licht  --	zou hij in
+de onschuld der vrouw gelooven.
+
+Hij had uitgesproken.
+
+Ineens drongen de wolken tezamen aan den blauwen hemel, en
+verduisterden alle licht.
+
+'t Was nacht in den dag. 't Was winter in den zomer.
+
+De vogelen hielden op met zingen. Er was noch de geur van bloemen,
+noch van koren. Niemand zag zijn buurman. De hemel was duisternis,
+zoo dicht en dik, als hing er het zwaar gewicht van den nacht aan.
+
+Doch eensklaps hervatte het licht zijn luister.
+
+Het donker sloeg terug, zonder een valen sluier als in den morgen
+achter te laten. Gelijk een bliksemflits snijdt door den duister,
+doch dan dieper en breeder en hooger van ruimte, en langer van tijd,
+zóó hieuw ineens de glans van den dag den nacht uiteen. De vogelen
+zongen weder. De bloemen geurden weder. In gloeiend paarsgeel golfde
+het graan tegen de heuvelen.
+
+Alleen de linde was veranderd. Op haar takken, op haar bladeren was
+sneeuw, en de groene stam was wit van sneeuw. Op den grond echter onder
+haar gloeide de zomer ... insecten kropen af en aan, een rups gleed,
+een kever warmde zich in het zonnelicht. Grooter mirakel dan dit
+alles geschiedde nog. De sneeuw smolt niet. Temidden der uitbundige,
+woeste weelde van louter zomerkleuren was de linde wit, en de takken
+bogen onder hun zwaren last.
+
+
+En ieder schrikte over wat gebeurde,
+Maar wacht! daar zag men nog een wonder meer,
+Toen kort daarop de zon weer alles kleurde
+Toen was de boom in sneeuw, gelijk bij winterweer.
+
+
+Ontroerd las de oudste der schepenen het vrijsprekend vonnis. Doch
+men zocht den aanklager en vond hem niet.
+
+Moge hij zijn loon hebben ontvangen!
+
+
+
+XVIII
+
+Mirjam, sage uit den Achterhoek
+
+Het was in den jare veertien honderd negen en dertig, dat er Groote
+Sterfte over de menschheid kwam, en de taak van den Dood niet wilde
+eindigen. Zwart waren Zijn knokels. Op een zwart paard reed Hij,
+zwart waren de toomen, zwart het zadel, zwart 't ijzer van de zeis,
+waarmede Hij sloeg. Men noemde Hem den Zwarten Dood.
+
+Waar was Hij niet geweest?
+
+Uit het Oosten was Hij gekomen, over de Hongaarsche landen tot Weenen,
+waar Hij langen tijd had vertoefd. Verder was Hij gegaan, als een
+onverwinbaar held. Weeklachten waren er aan alle kanten. Hij reed
+stapvoets langs de wereld, maaiende, alwaar het leven had gezaaid. Lees
+de oude kronieken over Hem. Bij honderdtallen verzamelden zich de
+menschen, mannen en vrouwen, om Hem te vermurwen: gezamenlijk vereenden
+ze zich ten gebed, ze geeselden zich en elkander. Doch de Zwarte Dood
+zag en hoorde niet naar hen, want Hij was gekomen, om te verderven,
+en het Noodlot bestuurde Zijn onstuitbaren tocht.
+
+Ook in het dorpje Ruurloo was Hij binnengereden, en sinds dien week Hij
+niet meer. Eenige dagen voor zijn komst hadden pelgrims uit het Heilige
+Land bij de bron overnacht, ze waren bij het eerste zonnelicht weder
+verdwenen. De meisjes uit 't gehucht waren den uchtend naar de bron
+getrokken, en hadden de kruiken vol met water geschept, gelijk 't hare
+gewoonte was. En daarna werd ieder, die van het water had gedronken,
+ziek: de Zwarte Dood boog zich over het krommend lijf, onbewogen
+sloeg Hij toe. De pijn bleef in houding en gelaat van den geslagene.
+
+Niet alleen, dat hij, die water dronk uit deze bron, werd gedood,
+doch alle bronnen, behalve die van het kasteel, waren door den vloek
+getroffen. Toen zeide men, dat de Joden het water hadden vergiftigd. En
+de Joden vluchtten uit Ruurloo, met achterlating van have en goed,
+ze liepen tot waar de Zwarte Dood nog niet genaderd was. Alleen de
+oude Abraham en zijn schoone dochter Mirjam bleven in het dorp. Want
+Abraham was te oud, om te gaan en Mirjam was te schoon, om niet door
+den ridder van Ruurloo te worden beschermd.
+
+De Zwarte Dood reed op Zijn zwart paard. Bijna geen huis, op eenigen
+afstand van het slot, of Hij was er de gast, die roofde en moordde.
+
+Toen kwamen zij, die gespaard waren tezamen, en ze riepen. dat
+men Abraham en Mirjam zou dooden. Want de joden hadden de bronnen
+vergiftigd, en vergelding vroegen ze om het vreeselijk misdrijf,
+waaraan zich de beiden hadden schuldig gemaakt.
+
+De jonge ridder in het zwaar-beschut kasteel lachte achter zijn
+muren. Des avonds, als Mirjam bij hem kwam, stelde zijn lach haar
+gerust. Den dag daarna echter, wanneer de dorpelingen haar dreigend
+voorbijgingen, vloeken en scheldwoorden verborgen in hun ziel, was 't
+haar, of geen macht ter wereld haar zou kunnen redden. En ze smeekte
+den ridder van Ruurloo haar en haar vader onderdak te geven achter
+de poorten van het slot. Want van haar vader wilde ze niet scheiden.
+
+"Mirjam!" lachte de jonge ridder lichtzinnig, "kom met je vader,
+den ouden Jood, bij me wonen. Zijn gezicht alleen is wel in staat,
+om de bron te vergiftigen, maar zoolang jij bij me bent, vrees ik
+dit gevaar niet."
+
+
+De Zwarte Dood reed langs 't zonnig riviertje de Berkel, en de Groote
+Sterfte hield aan. Hij kwam in 't stedeke Borkuloo, Zijn paard zag men
+in Lochem en Zutphen, en het spoor van den hoef langs de wegen van den
+IJsel. T'elken avond was hij weder in Ruurloo, en men ontdekte Hem,
+den stillen, eenzamen ruiter, bij de brug van het kasteel, zijn handen
+tot vuisten ballend, om de grens, die Hem werd gesteld. De ridder
+lachte, sloot Mirjam in zijn armen en kuste haar den rooden mond.
+
+Toen geviel het, dat de moeder des ridders hem berispte om de
+Jodendeerne, die hij in zijn slot woonplaats verstrekt had. Ze zeide
+hem, dat hij moest huwen met een eerbaar en adellijk meisje; ze zeide
+hem, dat hij Abraham en Mirjam moest dooden.
+
+Daar Mirjam hare woorden had gehoord, dreigde zij hem, toen ze weder
+tezamen waren:
+
+"Ridder van Ruurloo! ik weet het lot der vrouwen, zooals ik er een ben,
+gelijk ik het lot der bloesemen weet. Daarom zal ik me niet wreken,
+als gij mij verstoot. Doch bij den eeuwigen God! als ge mijn ouden
+vader met uwe hand aanvat, zijn uwe dagen geteld."
+
+Hij lachte, en antwoordde niet.
+
+Vijf dagen hadden hun taak volbracht, en de zesde was gekomen. Over
+Mirjam's woorden had de ridder niet nagedacht; de andere woorden,
+die zijn moeder had gesproken, drongen ze gemakkelijk weg. In zijn
+geweten was noch een goede, noch een kwade stem, gelijk alle stemmen
+zwijgen binnen het geweten van den lichtzinnige. Hij dacht niet na
+over de toekomst. Zooals het lot kwam, geschiedde het voor hem.
+
+Hij zag Machteld, en zijn moeder vroeg hem, of hij niet wist, dat zij
+de rijkste en schoonste was van Brabants jonkvrouwen. En ziet! haar
+rijkdom bekoorde hem. Te mogen rossen en brassen, iederen dag weder,
+uit de eeuwige schat. Hij stelde het zich al voor, zonder gedachte,
+met zinnelijken blik, hoe hij de fraaist-gekleede ridder zijn zou
+ver in den contrije, en hoe hij Mirjam zou blijven bekoren.
+
+Zijn moeder echter waakte meer over zijn zieleheil dan hij-zelf. Hier
+was 't de klank van haar stem, daar was het een gebaar	--  hier was
+het een zwijgen, daar was het een woord, zooals vrouwen het slechts
+weten te zeggen.
+
+Stug wachtte Machteld een dag den jongen, lichtzinnigen minnaar.
+
+"Waarom leven de Jood en de Jodin op het kasteel?" waren haar booze
+woorden. "Vang ze en doe ze levend verbranden. Ik zal uw vrouw niet
+worden, als ge aan dit bevel niet gehoorzaamt."
+
+Hij bezag haar even, en haalde zijn schouders op.
+
+"Het zal gebeuren," zeide hij onverschillig.
+
+Maar toen zijn mannen kwamen, om de beiden te grijpen, vonden ze
+er slechts één: den ouden Abraham. Ze sleepten hem over den hof,
+en wierpen hem in het kot. Dienzelfden avond bracht men hem reeds
+ter dood.
+
+
+En de Zwarte Dood had Ruurloo verlaten. Niet meer werd Hij bij het
+kasteel gezien, tot den nacht voor de bruiloft. Hoog zat Hij op
+Zijn roerloos ros, en zwarter waren Hij en Zijn dier dan de nacht om
+hen. Hij balde Zijn handen niet tot vuisten. Zijn sikkel hing over
+Zijn schouder.
+
+Toen de wachter den hoorn stiet, deed Hij zijn paard langzaam
+wenden. Men kon zeggen, dat Hij een droom geweest was, want er waren
+nu geen sporen op den weg, en in den luisterrijken morgen ontdekte
+men niets meer van Hem.
+
+Onbekommerd waren de bruid en de bruidegom. Waarom zouden ze
+vreezen? Jong en rijk en schoon waren ze beiden. 't Leven was een
+gloed voor hen, en terwijl ze in de zaal stonden, scheen het, of ze
+gewarmd werden door het zonnelicht. Ze glimlachten van gedachteloos
+geluk. Zou de dag van morgen niet even wonderlijk zijn als deze dag?
+
+Een dienaar naderde den jongen, blonden ridder, en fluisterde.
+
+Buiten wachtte een heidin, die kon waarzeggen.
+
+Waarom zou ze niet binnen treden, en hun het geluk voorspellen? Was
+de groote wereld niet van hen? Als ze de waarheid zeide, zou ze goud
+verdienen. Ook de moeder glimlachte, de gasten glimlachten.
+
+Duister trad een gesluierde vrouw binnen het zonnelicht van hun
+aller verwachting.
+
+"Wie eerst?" vroeg ze heesch.
+
+"De bruid," riep de bruidegom.
+
+Ze naderde, en zag haar hand. Zonder ze aan te raken.
+
+"Maagd en vrouw. Gehuwd en weduwe. Het klooster en het graf," zeide
+ze zachtjes.
+
+"Ge liegt," schreeuwde de bruidegom.
+
+Het zonnelicht was uit de zaal geweken. Alles was in valen schemer
+verborgen. Onbewegelijk stonden de gasten, wachtend op meer.
+
+De heidinne richtte zich recht uit haar gebogenheid. Terug den sluier.
+
+"Mirjam."
+
+"Mirjam," echode haar stem. Ze naderde den ridder, en zag hem aan. Ze
+sloeg haar armen om hem heen, zóó sterk, dat zijn krachtige arm
+weerloos werd. En allen om hem heen stonden stil, wachtten.
+
+"Mijn vader is dood," klaagde ze.
+
+"Haal haar van me af," wilde hij roepen. Doch reeds was haar mond
+den zijnen genaderd. Ze kuste hem wild.
+
+De schemer week uit de zaal. Het was duisternis. De Zwarte Dood
+stond aan de deur, en Zijn schaduw strekte zich uit over de dingen
+en levens. Toen hoorde men Mirjam's stem, in jubeling:
+
+"Ik heb mijn vader gewroken. Ridder van Ruurloo! mijn kussen waren
+vergiftig. Ik ben aangetast door den Zwarten Dood  --  en ook gij  --
+zult sterven  --  als ik  -- "
+
+Ze zonk voor hem neer, zijn knieën omklemmend. Met haar laatste leven
+hield ze hem vast  --  Even nog snikte ze ....
+
+Toen was het stil.
+
+En allen vloden ze van den ridder van Ruurloo, niemand riep hem
+een vaarwel toe, noch de gasten, noch zijn moeder, noch zijn jonge,
+schoone bruid.
+
+In eenzaamheid is hij gestorven.
+
+
+
+XIX
+
+De Gevangen Wolk
+
+Niet rijdend op een zwart ros verscheen de Dood in de streek van den
+Enscheder Esch, maar sluipend als een klein wolkje, dat in een huis
+bleef, tot allen waren gestorven, de ouden en de jongen. Genadeloozer
+dan een krijgsman was deze damp, zoo smal en ijl.
+
+
+"'n Blauw dämpken vleug der van duur tot duur,
+En woar dat blauwe dämpken kwam,
+Doar störf an den heerd de heldre vlam,
+Doar störf de boer, de vrouw, het keend
+Et hoes verwöj duur weer en weend."
+
+
+Het koren stond in den zomer op het veld. Waar was de hand, die het
+maaien kon? Het vee wachtte droomend op de weide bij de beek, gelijk
+alle dagen. Het sappige gras was gegeten, en het werd melktijd. De
+koeien snoven in de lucht, één bromde zacht, één loeide. Waar bleven
+de vroolijke meiden? Met langzame passen volgden de beesten elkander,
+telkens stilstaand, telkens snuivend, klaar blij te groeten, als de
+melksters naderden. De koeien waren het zoo gewoon geweest, en ze
+wisten zeker, dat de meiden moesten komen. Maar niemand kwam, op
+dezen dag. De arme dieren brulden van smart; ze riepen vele malen
+om barmhartigheid, maar meedoogenloos schoof de schemer over de
+weiden, en het duister stond aan den horizon al gereed, een hooge,
+zwarte ridder, wiens lange schaduw over de aarde kroop, den schemer
+achterna. Geen licht bleef voor den nacht gespaard.
+
+Stil! daar kwamen de wolven naar het Aamsveen geslopen, wolf na
+wolf. Hadden ze het kleine witte wolkje gezien, dat langs vele hoeven
+ging, en dat de menschen doodde?
+
+Dit was een tijd voor de wolven, nu de menschen leden. De nacht omsloot
+hun gedaanten, en dus naderden ze het land, om er heer en meester te
+worden voor langen tijd.
+
+In den zomer en in den herfst bleven ze nog een eind verwijderd van
+de huizen, waar hun machtigste vijanden woonden, die hen uit de verte
+konden treffen met tandenscherpe, zonne-blinkende wapenen. Maar iets
+in hun bloed zeide hun, dat ze geduld moesten oefenen, en geduld kenden
+ze. Ze lieten zich verjagen, doch iederen dag drongen ze enkele Meters
+verder op dan ze vier en twintig uur geleden hadden gedurfd.
+
+Wat de mensch was voor den wolf, was 't kleine wolkje voor den mensch,
+een vijand, die den dood in zijn aderen droeg.
+
+De winter kwam, grimmig van koude. Waarom hadden de menschen geen
+hout gesprokkeld, om den haard te doen vlammen? Goed is het te zitten
+dichtbij de warmte-streefende vlam, als buiten de stormen rossen en
+rijden in joelende jacht. De hitte dringt tot diep in 't gebeente,
+en er is rossig, vertroostend licht over vloer en zolder. Zwijgen
+en spreken bij den brandenden haard heeft elk zijn bijzonder geluk:
+wie zwijgt, leert dan vele geheimen des levens, en wie spreekt,
+gevoelt een blij vertrouwen in de goedheid zijner vrienden.
+
+Het verhaal zegt, dat er in dien winter nog slechts drie haarden
+brandden in alle de hoeven der streek. Toen naderden de wolven, niet
+meer stap voor stap. Ze drongen binnen in de dorpen der menschen,
+en in de stallen en huizen zochten ze hun woning.
+
+
+"Et was in de tied van de zwatte dood,
+Op den Enscheder Esch was bittere nood,
+Op dree hofsteên alleen an den heerd glom vuur."
+
+
+En zij, die nog aan den brandenden haard zaten, waren bang voor het
+witte wolkje, dat zoovelen reeds had vernietigd. Ze durfden niet uit
+te gaan, want als ze de deur openden, kon het witte wolkje wel eens
+binnen glijden. Ze luisterden naar 't gehuil der wolven, en alleen
+de Lappe was onvervaard. De Lappe ging langs de wegen, als was er
+niets te koop en hij speurde naar 't witte wolkje, want hij wilde
+het vangen. Zoo het gevangen was, zou weder het geluk kunnen keeren
+in den Enscheder Esch en de heerschappij der wolven ware uit.
+
+Doch het witte wolkje was vlugger dan de Lappe. Het was niet zoo
+gemakkelijk te grijpen, al loerde de boer erop, gelijk een koddebeier
+op een strooper. De Lappe wist echter, dat zijn dag zou komen, en
+dat hij het witte wolkje zou bemachtigen.
+
+Wat moest de lente voor bruiloftsfeest houden, na zulk een winter?
+
+
+"Met al wat leven har, was et edaon."
+
+
+Welk een tijd! Het gras op de velden woekerde verder, het groeide op
+het erf der hoeven, tot voor de deuren, die uit haar hengsels hingen,
+en het mos bedekte dicht vloer en dak. Waren dit ooit menschenwoningen
+geweest? Uit de stal eener boerderij sprong een wolf, en, o schrik! in
+de bedstede van Hölterhof jankten de wolvenwelpen. De wolvin stond
+aan de deur, ze was de wachteres der rijke hoeve.
+
+De Lappe mocht niet slapen in deze vreeselijke dagen. Luister:
+
+
+Een menschenkind kwam er na jaar en dag,
+Nieuwsgierig, hoe de Hof er zoo lag
+Zoo stil en verlaten 't huis en de stal,
+Hij gaat eens naar binnen. Hij staat eral,
+Daar! Schrik slaat hem om 't hart, ontroerd;
+In de bedstee iets zachtkens roert.
+Leeft hier nog iets, al is 't niet veel?
+Daar springt hem voorbij en loopt naar de deel,
+De wolvin, de wolvin in wilde draf
+In de bedstee wierp ze de welpen af.
+
+
+In dezen hoogen nood zal de Lappe wel niet veel geslapen hebben,
+minder dan anders, en dat wil wat zeggen, want zij die op de Lappe
+wonen, gebruiken in gewone tijden hun oogen terdege, des daags en des
+nachts.[1] De Lappe moest op het witte wolkje letten, en wie weet,
+of het niet angstig was, om den Lappe te ontmoeten: die zat al genoeg
+vol streken, en duizend zwarte Dooden had hij kunnen bewaren, zonder
+dat ze ooit konden ontsnappen.
+
+"Hoe krijg ik hem?" dacht de Lappe.
+
+"Hoe kom ik bij hem, zonder dat hij 't merkt?" dacht 't kleine,
+witte wolkje. Want, let wel, het wilde niet in gevangenschap komen,
+ja, het wilde nog lang in vrijheid sluipen, heel behoedzaam, om te
+dooden. Daarvoor was het witte wolkje geschapen.
+
+Eens ging het te middernacht uit, en men kon het niet onderscheiden van
+den nevel, die over het veld was. Het wachtte geduldig in het starre
+maanlicht, en het vloeide nu eens laag, dan weer hoog langzaam op zijn
+eene doel af: 't huis van den Lappe. Het was eerst in den morgen,
+dat het stil in een greppel wachtte. De morgenschemering dekte het
+even, maar toen dacht 't kleine witte wolkje:
+
+"Nog is het licht schuw en schemerend overal. Dit is 't uur voor mij."
+
+Doch de Lappe had het wel gezien, zooals iedereen wel begrijpt. Al te
+middernacht was hij naar buiten getreden, en in de duisternis had hij
+het witte wolkje wel bespeurd en al de gangen van het witte wolkje
+had hij gevolgd, peinzend:
+
+"Dat komt op den Lappe af, voor den wis en drie en
+waarachtig! Regelrecht op mij, maar 't zal je misloopen, mijn jong.
+
+En nadat in den morgen 't wolkje zich had verheven, om zijn hoeve
+binnen te gluipen, bleek het, dat niet alleen de Lappe, maar ook 't
+vee 't dreigend gevaar had gezien of gevoeld. Want de stomme dieren
+loeiden en blaatten en knorden en snoven, omdat ze wel wisten, wat
+het witte wolkje te bedieden had. De Lappe echter stond roerloos,
+of hem de heele zaak niet aanging, zijn tijd beidend.
+
+Nu was het witte wolkje al dicht bij de hoeve, en let thans eens
+op. In de benedendeur der boerderijen in deze streek is een rechte
+paal, welke de "stipel" wordt genaamd. 't Witte wolkje wist wel, dat
+'t voorzichtig moest zijn, en 't kroop gauw in een gat van den stipel.
+
+Met enkele sprongen was de Lappe er al bij. Hij nam een pin, en
+met een forschen houw sloeg hij deze in het gat van den stipel. Het
+witte wolkje was gevangen, het kon niet meer naar buiten komen, en
+het zou me niet verwonderen, wanneer 't er nog zat. De Lappe immers
+was in alle ambachten thuis, en waar die een pin in den stipel slaat,
+daar is 't raak ook.
+
+Dus zijn de wolven uit deze streek weder geweken, gelijk ze zijn
+gekomen. Uit Schouwink vluchtten ze het vrije veld in, een geheel
+nest van wolven, uit Groot Huntveld, uit het Lutje Holzik, uit den
+wijd-vermaarden Hölterhof, waarvan niets is overgebleven dan een droom
+en een sage. De menschen keerden weder, en menige krachtige handdruk
+had de slimme Lappe in dezen tijd te verduren.
+
+Zoo ge nu gaat naar het Aamsveen, zal men u nog de plek wijzen, waar
+de Hölterhof heeft gestaan, en een kuil in den grond, dien men nog
+altijd de "wolfkuil" noemt, ter herinnering aan de dagen, dat door
+een klein, wit wolkje de menschen werden verslagen en de wolven gelokt.
+
+
+"Maar zie, in den stipel, daar was een gat
+In den stipel, die in de benedendeur zat,
+Daar kroop 't wolkje zachtjes in,
+De Lappe zag 't en met een houten pin
+Sloeg hij 't wolkje in het kleine gat,
+Tot de Zwarte Dood gevangen zat."
+
+
+
+
+XX
+
+De Gierige Mulder
+
+Meer dan zevenhonderd jaren geleden, ging de vrome Oliverus langs de
+Maas, en in ieder dorp, waar hij kwam, wachtte hij, tot allen zich om
+hem hadden verzameld. Zoo hij sprak, moest men wel naar hem luisteren,
+en hij zeide het lijden van Christus, gestorven aan het kruis, tot vele
+vrouwen weenden, omdat Hij zooveel geleden had; ook vertelde hij van
+de heilige moeder Maria, gebenedijd onder alle vrouwen, daar Zij den
+Heere Jezus had gedragen onder 't hart. Maar in zijn stem was reeds
+een toornige klank, die wonderlijk werkte in der mannen geest en ziel;
+menige knaap tastte naar dolk of zwaard; en de volwassenen gevoelden
+zich weder als jongelingen, die ten strijde zullen tijgen. Doch men
+wachtte nog op de woorden, welke achter den toorn van Oliverus waren
+verborgen, en dan zou men weten, hoe men den Heer kon wreken.
+
+Toornig was de stem des predikers geweest, doch plotseling hield het
+schreien der vrouwen op, want zoo smartelijk werd de stem, dat niemand
+meer durfde te weenen uit ontzetting en ontzag voor zoo nameloos en
+onnoemelijk leed.
+
+Wat  --  zoo vroeg Oliverus  --  was er van het land geworden,
+dat eens de voeten des Heeren en Zijner moeder, der maagd Maria,
+hadden betreden? Wee den Christenen! het was in handen van heidenen
+en ongeloovigen, die spotten met de Heilige Drieéénheid. Moest het
+in de macht der Saracenen blijven?
+
+Niet klinkt de stem eener moeder, sprekend over haar doode kind,
+smartelijker dan de stem van Oliverus, den Keulschen scholaster.
+
+Kon er een vrouw zijn, die niet bad, dat deze vloek de jammerende
+aarde zou verlaten?
+
+Was er eenig man, die het zwaard niet reeds uit de scheede had
+getrokken, om zich te wreken op hen, die den Heere Jezus op deze
+wijze ten tweede male kruisigden?
+
+Een oude mulder stond temidden der menigte en hij dacht bij zichzelf:
+
+"Van mij zal niemand verwachten, dat ik medetrek met deze jonge
+dwazen. Maar mij zal men vragen om een som gelds, teneinde dit werk
+te steunen. Oeie, oeie, men zal denken, dat ik honderd Mark zilvers
+dien te geven, daar men mij voor rijk houdt. Dit zal niet geschieden,
+zoowaar ik Godeslas ben, de eigenaar van den "Zwarten Molen" bij
+Maastricht. Niets meer dan vijf Mark zilvers zal ik uit mijn beurs
+schudden."
+
+Velen, die aan de Maas woonden, konden Oliverus niet vergeten, noch
+de stem, die in toorn had geklonken, noch die in leed. Vrouwen gaven
+haar laatste penningske voor het vrome doel, om het land des Heeren
+weder voor de Christenen te winnen. Mannen, jonge en oude, sloten
+zich aaneen, om te strijden tegen de booze heidenen, die heerschten
+over Jezus' graf.
+
+Toen kwam men bij Godeslas, den mulder.
+
+"Geef, geef met volle handen," zeide men. "Ge zijt oud, en Hemel of
+Hel is niet ver meer van U. Geef, geef, om Godes wil, Godeslas."
+
+"Geven? Wie spreekt er niet van geven? Alle menschen vragen om te
+geven. "Geef mij," zegt het kind. "Geef mij," zegt de jongeling. "Geef
+mij," zegt de man. "Geef mij," zegt de grijsaard. Want het kind wil
+groeien, de jongeling groei verleenen, de man groei onderhouden en
+de grijsaard groei voleindigen. Doch om te geven, is een vreemde hand
+van noode, en allen grijpen naar deze vreemde hand, allen willen ervan
+plukken. Luister! ik heb een boom gezien, vol van blad, en eenige weken
+later was er geen groen meer aan, omdat de rupsen in grooten getale
+langs stam en tak hadden gekropen, om zijn leven af te knabbelen. Ga
+naar buurman's huis. Buurman is rijk genoeg, om te geven."
+
+"Hebt ge niet gehoord, wat Oliverus zeide?"
+
+"Och wat  --  Oliverus!  --  moeten anderen ons hier komen vertellen,
+wat wij te doen en te laten hebben? Maar toch wil ik u niet ongetroost
+laten heengaan. Ge behoeft van mij in het dorp niet te kallen, dat ik
+gierig ben. Ik zal u wat schenken: vijf Mark zilvers. Hoe! verlangt
+ge soms meer van me? Gaat dan liever mijn deur voorbij."
+
+"Ge zijt rijk, mulder, en het zal u niet deren, zoo ge honderd
+Mark geeft."
+
+"Hoho! wist ik 't niet, dat ge dit deuntje wildet gaan zingen? O ja,
+wel zegt men van mij, dat ik rijk ben, doch met welke maat meet ge
+een's ander's rijkdom? Ik kan nazien, hoe diep het water in een put
+staat, of hoe breed een veld is, hoe zwaar een zak meel weegt. Echter
+kan ik niet weten, hoeveel geld een ander mensch heeft."
+
+"Weigert ge dan geld te geven?"
+
+"Ik weiger niet, ik geef van mijn armoede," en hiermede smeet de
+gierige mulder vijf Mark zilvers op tafel. Zijn bezoekers vertrokken,
+woedend over zijn vrekkigheid, zonder hem te danken. Zoodra Godeslas
+alleen was, lachte hij, mompelend:
+
+"Die dwazen."
+
+Ja, hij vond het dwaas, dat er menschen werden gevonden, die hun
+leven waagden, om met de Saracenen te strijden. Daar was hij goedkoop
+van afgekomen! 's Daags en 's nachts was hij zeker van zijn leven,
+en hij sliep er niet te minder om in zijn woning.
+
+Eens kwamen hem kruisvaarders voorbij, die naar het Heilige Land wilden
+trekken. Ze liepen rechtop, denkende aan de woorden van Oliverus. Wat
+riep hun Godeslas spottende toe? Aldus moet het wel geklonken hebben:
+
+"Hoevelen van u zullen er wederkeeren? Waarom begeeft ge u in den
+dood?"
+
+Niemand antwoordde hem. Toen hoonde hij hen met wreeder woorden:
+
+"Ik behoef niets te wagen, ik heb mezelf voor vijf Mark zilvers
+afgekocht. Weet gij nu, wat ge waard zijt, vrome krijgslieden? Vijf
+Mark zilvers iedere man!"
+
+Hij schreeuwde hen na, tot ze zijn stem niet meer konden hooren. Daarna
+keerde hij weder in zijn huis, zijn oogen toeknijpend van pret. Voor
+hij insliep, moest hij telkens weder lachen, omdat hij zoo slim
+was geweest.
+
+Het werd nu zomer, en de beek was zandig en roerloos. De raderen
+van den molen hadden geen voortgang in dezen tijd, en daarom was de
+mulder verwonderd, toen hij ontwaakte en den molen hoorde. Dat kon
+niet anders dan een droom zijn.
+
+Voer de wind wellicht door de takken?
+
+Neen, het was de molen, en de raderen ratelden. Alles was in de
+weer. Het huis dreunde. De mulder werd boos. Welke onverlaat dreef
+hem midden in den nacht zijn molen? Hij riep den knecht, en het duurde
+niet lang, of deze stond voor hem.
+
+"Rrrrrt," zeiden de steenen van den molen. Wat maalden ze?
+
+"Ga zien," riep de mulder tot zijn knecht, "wat er in den molen
+geschiedt."
+
+Hij wachtte en luisterde. Hij hoorde 't water schuimen in de beek,
+als bruiste ze, door sneeuwstorm gedreven, van den berg in 't dal. Hij
+hield zijn hoofd in de handen verborgen, en luisterde.
+
+"Wanneer komt de knecht terug," dacht hij. "Als de knecht terugkomt,
+zal ik weten, waarom mijn molen draait."
+
+Hij hoorde de voetstappen van den knecht dichterbij komen, zwaar en
+langzaam als die eens kettinggangers. De man bleef voor zijn heer
+staan, het hoofd gebogen.
+
+"Wat is er met den molen?" vroeg de mulder heesch.
+
+De ander gaf geen antwoord: hij strekte slechts zijn armen uit. Ze
+luisterden thans beiden, mulder en knecht, naar 't geklapper en
+gestamp der raderen, en 't sissen en schuimen der roerige beek. De
+één wist niet en de ander wist.
+
+"Ik zal  --  zelf  --  gaan zien  -- " stamelde de mulder.
+
+Hij kleedde zich aan, en opende de deur van den molen. Wankelend trad
+hij binnen. Hij moest naderen, hij kon niet meer terug.
+
+Een donkere man stond voor hem, die hem zwijgend wenkte.
+
+Toen zag hij, wat er in zijn molen gemalen werd.
+
+Guur gespuis was bezig, vijf Mark zilvers onder de steenen te
+vergruizelen. Vijf Mark zilvers, waarvoor de rijke mulder zich had
+vrijgekocht.
+
+"Ik heb twee paarden bij me," zeide de duistere gedaante. "We gaan
+rijden, Godeslas."
+
+De mulder staarde naar de geldstukken, die vermalen werden, en hij
+begreep, welke straf hij zou moeten lijden. De zwarte man beval:
+
+"Doe uw buis uit."
+
+Want op het buis van den mulder was een kruis geteekend, en de zwarte
+man was hier angstig voor, daar 't het teeken is, dat hem verjaagt. Had
+Godeslas de kracht gevoeld, zich te verzetten! Hij deed, wat hem was
+gezegd, en toen hield hem de duistere gedaante reeds vast. Of hij een
+veder ware, werd hij op 't paard geworpen, en voort ging het! dieper
+en dieper den nacht in.
+
+Er werd in den molen niet meer gemalen. De stilte van den zomernacht
+was over 't veld. De kleine golfjes der beek murmelden zacht.
+
+
+
+XXI
+
+Duif en Doffer
+
+Reynout van Valkenburg ... u heeft uw vrouw meer liefgehad dan
+haar kind.
+
+Hij was uitgereden, de trotsche held.
+
+"Vaarwel! vaarwel! Nog geen jaar en ik keer weder. Mijn plaats is,
+waar mijn mannen en vrienden zijn. Als ik terug kom van den langen
+weg, luister dan naar het lied van den zanger, want mijn naam zal
+hij zingen ...: Reynout van Valkenburg. Vaarwel! En als het kind is
+geboren, neem het in uwe armen, en wieg het bij dat lied. Vaarwel
+ook, edele moeder! Geboren ben ik, om te strijden, want groot is
+mijn geslacht. Streel mijn armen onverwinbaar zijn ze van kracht,
+en wee den vijand. Om het edele goed en bloed en recht strijd ik  --
+wees daarom niet versaagd. Vaarwel!"
+
+Hij reed heen, en de vrouwen zagen hem verdwijnen als een stofwolk
+op den weg, opwarrelende en verwarrelende in den wind. Hij ging,
+waar de strijd hem wachtte. Hij streed, waar het gevaar 't grootst was.
+
+"Reynout van Valkenburg!" klonk zijn stem, en de vijanden vloden. Zóó
+rukten hij en zijn vrienden van slag tot slag, steeds dieper dringend
+in het vreemde land. Het geschiedde, wat hij had gezegd: vele zangers
+zongen van zijn roem, hun liederen klonken over de landen, en tot in
+Reynout's slot drongen zij door. Reynout's vrouw hoorde ze in hare
+krankheid en ze fluisterde tot haar kind:
+
+"O groot geluk, dat gij geboren zijt in deze dagen, nu zijn roem over
+de wereld schalt. Wanneer hij wederkeert, zal ik wellicht genezen
+zijn van al mijne smart, en ik zal voor hem zingen."
+
+Zijn moeder zag uit het venster. Gesteund door zijn schildknapen,
+kwam de edele ridder gewond uit den strijd terug. Eerst wilde zij
+haar blijdschap jubelen  --  want zij was zoo gelukkig, dat zij hem
+zag. Hoe hij ook wederkwam, hij was haar zoon.
+
+Toen werd zij angstig. Waarom gingen zij drieën zoo langzaam? Zij
+liep hen tegemoet.
+
+"Reynout! Reynout! mijn zoon! Uw vrouw gewan een kindeke."
+
+Hij zag haar niet aan, terwijl hij sprak. Moede zonk zijn hoofd ineen.
+
+"Leg mij in het blanke bed, opdat ik ruste. Ik ben ziek."
+
+
+"Reynold! Reynold! zone mijn,
+Din vrouw gewan een kindekijn,"
+"So leget mi in die coetse blank,
+Opdat ic ruste. Ic ben crank."
+
+
+"Reynout! gij zult niet sterven. Gij moogt niet sterven."
+
+Men droeg hem naar het bed. Men strekte zijn leden uit.
+
+"Reynout! uw vrouw wacht op u. Zij wil u haar kind toonen."
+
+"Laat mij sterven, moeder ...."
+
+"Reynout! groot is uw roem. O! mijn arm moederhart. O! uw vrouw, die
+naar u verlangt! O! uw kind, dat geen vader zou hebben. Sterf niet."
+
+"De lansepunt drong mij in den rug  --	niet in mijn borst ben ik
+gewond. Een verrader was het, die mij doodde."
+
+"Spreek niet van den dood."
+
+"Ach moeder! 't Is alles God's wil. Doe de klokken luiden, wanneer
+ik gestorven ben .... Luid de klokken. Zeg mijn vrouw vaarwel  --
+zeg mijn kind vaarwel."
+
+Hij stierf, de edele ridder van Valkenburg.
+
+De klokken luiden met doffen, dooden klank. Zij hielden niet op. Ze
+droegen de smart over het verre land. Al het leed dezer wereld was
+er in den klank dezer klokken.
+
+"Waarom zijn de klokken heden zoo treurig, moeder?"
+
+"Mijn dochter! 't is een ommegang met vaan en kruis en psalmenzang."
+
+"Dan wil ik slapen, en droomen van mijn held."
+
+Zij glimlachte in haar slaap. Ze zag haren ridder op zijn ros,
+en achter hem drommen van lansknechten en edelen, luide roepend
+zijnen naam.
+
+"Reynout van Valkenburg!"
+
+Waar de hoeven van zijn paard den bodem raakten, ontloken bloemen,
+die jonge knapen plukten, ze tot kransen windende. Iedere ridder
+ontving zijn krans, doch twee droeg Reynout. Dit was het vreemde,
+dat hij geen zwaard vasthield, maar bloemen.
+
+Ze aanschouwde het gelaat van den paladijn. Het glimlachte als in
+den slaap. De droom was in zijn oogen, en zijn mond was gesloten. Hij
+luisterde niet naar het juichen der makkers.
+
+Zij ging naast zijn paard. Zij streelde de bloemen en de handen, die
+de bloemen droegen. Toen zag ze naar hem op, hij echter wendde zijn
+oogen niet af van de verte. Zij hoorde haarzelve spreken, luider dan
+alle jubeling rondom hem.
+
+"Een kindeke is ons geboren, Reynout."
+
+Hij hoorde het niet. Hij staarde in de verte, en de glimlach veranderde
+niet om zijn gesloten mond.
+
+Diep in haar droom was het bewustzijn, dat de liefde het grootste
+wonder des levens is, en het grootste goed der menschen. Zij gevoelde,
+dat zij in haren slaap glimlachte met denzelfden glimlach, dien haar
+ridder had.
+
+Ook voor haar verstomde het geluid der jubeling, en ze hoorde nu
+slechts den eentonigen stap van het paard.
+
+Eensklaps begon het paard te draven. Zijn hoeven ketsten tegen den
+grond, dat het klonk als klop na klop.
+
+Schrikkend ontwaakte ze.
+
+Zou hij aan de poort geklopt hebben? Waarom versliep ze haar tijd? Zoo
+zij hem door haar ziekte dan niet tegemoet kon treden, haar stem had
+hem toch kunnen verwelkomen. Nu wachtte hij buiten, en haar stem had
+gefaald. Hoe zou ze hem kunnen overtuigen, dat zij hem liefhad?
+
+Waarom eindigde het geklop niet? Waarom trad hij niet binnen?
+
+Was het wel beuken van een hand, tegen de poort? Was het niet veel meer
+'t aanhoudend slaan van plank bij plank, tot een doodkist.
+
+Zij richtte zich op en angstig vroeg ze haar moeder:
+
+
+Mer segh mi, 't geruchte op den ganck
+Is dat niet kloppen planck bi planck?
+
+
+De moeder hield haar smart voor haarzelve. Ze wilde niet zeggen,
+dat Reynout dood was. Zij zou .'t later vertellen.
+
+Zij glimlachte.
+
+"Mijn dochter! 't is de oude zolderpui, die hersteld wordt."
+
+"'t Is als 't maken van een doodkist," huiverde de jonge vrouw,
+en ze drong het kind dichter tegen zich aan.
+
+"'t Zal niet lang meer duren, en de ridder keert huiswaarts."
+
+Ze zeide het met zekerheid, en haar dochter geloofde haar. Ze wilde
+weder rusten, en ze sloot haar oogen. Weder deinden haar gedachten
+weg  --  Het kloppen had opgehouden. 't Was even stil.
+
+Waarom opende de gravin haar oogen, en zag ze haar moeder verschrikt
+aan? Er was nog geen geluid, en toch was er een naderende dreiging  --
+een schemerende angst.
+
+"Moeder  --  moeder," klaagde de jonge vrouw.
+
+"Wat wilt gij, mijn dochter?"
+
+En ineens zongen de priesters, die Reynout's lijk wegdroegen. Welk
+een wonder is de liefde, die het gevaar vooruit-gevoelt. Al eer de
+lijkzang had geklonken, was het geluid in haar ziel geweest, en wat
+nu refreinde, was slechts een echo.
+
+"Moeder, moeder, moeder mijn! Wie zingt er zoo droeve?"
+
+"Mijn dochter, het zijn de pelgrims van Sint-Jago."
+
+"Moeder! laat zij heengaan. Het is als de lijkzang van priesteren
+voor eenen doode. Ik meende, dat het voor Reynout was."
+
+"Neen, mijn dochter, wees gerust. Het zijn pelgrims, gij kunt mij
+gelooven."
+
+"Dan zal ik weder slapen  -- "
+
+Zij sliep en droomde.
+
+Haar held klopte het paard op den nek, en fluisterde het toe. Het
+dier minderde zijn vaart, het reed stapvoets. 't Geheele leger van
+ridderen, knapen en knechten reed stapvoets. 't Leek, of de rit
+van al de honderden helden geluidloos was, en ze zag zichzelven
+geluidloos gaan naast Reynout's ros. Terwijl zij glimlachend om
+haar geluk voortschreed  --  telkens zag ze op naar 't gelaat van
+haar ridder  --  schoot er plotseling een angst door haren vrede,
+en ze bemerkte ook, dat Reynout's voorhoofd gerimpeld was. 't Zou om
+dezelfde reden moeten zijn: ze was slechts in schamel kleed gehuld,
+en dit vergaf hij haar niet.
+
+Zij hoorde hem zeggen  --  zijn stem was toornig:
+
+"Waarom kwaamt ge me zóó armoedig tegemoet? Waarom hebt gij u voor
+mijn intocht niet getooid? Zelfs met de meest-eenvoudige bloemen des
+velds waart gij toch welkom geweest."
+
+"Hoort dan!" zoo antwoordde zij treurig, "een kindeke is ons geboren,
+en langen tijd heb ik krank gelegen. In de verte hoorde ik u komen,
+en ik ben opgestaan, zoo ziek en schamel als ik was. Wees daarom
+niet vertoornd."
+
+De rimpelen in zijn voorhoofd bleven. Zijn oogen waren van haar
+afgewend. Haar hart klopte fel, daar zijn stem boos was.
+
+"Ga heen, en hul u in ander gewaad. Keer dan bij me weder."
+
+Ze besloot, om haar bruidskleed te halen. Terwijl zij zich verbeeldde,
+dat zij haastig naar het slot liep, schrok ze weder wakker. Haar
+moeder zat aan haar legerstede, en de werkelijkheid keerde terug.
+
+"Moeder! als Reynout komt, wil ik me kleeden in mijn bruidsgewaad,
+in rood en in blauw, opdat hij mij vroolijk begroete."
+
+Toen sloeg haar moeder de handen aan 't hart en luide weende ze.
+
+"Draag geen rood en draag geen blauw, maar zwart alleen, mijn lieve
+kind."
+
+
+
+"Min kind, ic 't niet meer bergen kan,
+Dood en gesonken is din man"
+
+
+Niet luiden de doodsklokken zóó dof, niet zingen de priesteren, die
+het lijk wegdragen zóó droeve, en alleen uit de stem reeds wist de
+jonge vrouw, wat er gebeurd was.
+
+Ze vond, om haar smart te klagen, niets dan deze woorden:
+
+
+"O! grond, rijt op, 'k wil in din schoot
+Bi Reynold wesen in der doot."
+
+
+De steenen, die geen tranen hebben, en geen medelijden met menschenwee,
+hoorden haar bede, en ze fluisterden met elkander.
+
+"Dit is een leed, dat wij niet kennen," spraken ze, "en als wij kunnen
+helpen, laten wij het doen!"
+
+De rots, waarop het kasteel was gebouwd, vernam de nooit-gehoorde
+stem der steenen en ontwakend uit het eeuwige zwijgen, vroeg zij hen:
+
+"Wat is er geschied, dat gij spreekt?"
+
+"Wee  --  wee," antwoordden de steenen, "bij uw hart ligt Reynout van
+Valkenburg, voor eeuwig verzonken, en in het slot weent zijn gemalin,
+om bij hem te wezen in den dood. Open u, doe het kasteel vergaan,
+dat op u rust, en neem haar op, dat zij zich met Reynout vereenige."
+
+Toen gevoelde de rots het goddelijk medelijden, en vol liefde opende
+zij zich, en deed het slot tot puin vallen. De jonge vrouw zonk in de
+klove tusschen den harden steen, en ze viel neder naast Reynout's lijk.
+
+Uit de rots groeide een hooge eikeboom, machtig van stam, zwaar van
+tak, een breede schaduw vleiend over den weg.
+
+Om den top vlogen twee vogelen, duif en doffer. Hun gemeenschappelijke
+vlucht zocht den hoogen hemel.
+
+Ze waren de zielen gelijk van Reynout en zijn vrouw, die nu tezamen
+zijn in den eeuwigen dood, dat is in het eeuwige leven.
+
+
+
+XXII
+
+Emma van Haarlem
+
+Op het slot van Haarlem woonde een slecht en wreed ridder, die door
+het volk werd gehaat, en door zijn vrouw bemind. Want elke vrouw
+is de draagster der liefde, ze heeft al lief om der liefde wil, ja,
+dikwijls vraagt zij niet, wien ze nu eigenlijk liefheeft. Zij zelve
+heeft zachte handen en haar oogen schreien gemakkelijk; doch haar
+vingers spelen gaarne met den forschen nek, en, een vroolijk kind
+gelijk, woelt ze dartel in den ruigen baard.
+
+Emma van Haarlem wist wel, dat men haar man verafschuwde, en ook wist
+zij, dat het met reden was. Het volk moest het onduldbare dulden,
+en hij ging het vertredend en vertrappend voorbij. Hij meende, dat
+zijn macht eeuwig zou duren, zoo hij angst uitwierp. Hij roofde en
+moordde en brandde. Ja, hij was als een beest zoo wreed in het dooden,
+doch als een mensch deed hij doelloos lijden.
+
+Het volk morde. De mannen hielden hun oogen ternedergeslagen, zoo ze
+den ridder ontmoetten, maar geen der arme schobbejakken vergat het
+hoofd te ontblooten, ten teeken, dat ze hun haren kort droegen. Hij
+zag langs hun gebogen ruggen, en de teugels van zijn paard greep hij
+vaster. Wee hem! den tyran.
+
+Het mokken en mopperen smeulde voort, zonder dat de burchtheer 't
+bemerkte. Hij bleef een genadeloos man en eindelijk begreep men,
+dat niemand voor hem veilig was. Men liep te wapen, toen hij op zijn
+kasteel toefde. Het arme volk belegerde den trotschen burcht en geen
+hulp was er voor den slechten ridder, die angstig werd om de macht van
+het gepeupel. Doch zijn vrouw, Emma van Haarlem, glimlachte en zeide:
+
+"Ik zal uw leven redden."
+
+Had hij er ooit op gerekend, dat men zijn slot zou omsingelen? Waarom
+had hij niet voor leeftocht gezorgd? Wat gaf het hem, dat hij en
+zijn garnizoen uitvallen deden, waarbij velen der kerels gedood
+werden? De moed zelve is te breken, echter niet de vrees, die den
+moed verwekt. Uit vrees, dat de ridder weder zou rooven en moorden,
+bleven de belegeraars tezamen, en ze trotseerden 't heden, om zich
+voor de toekomst te vrijwaren. Geen, die het beter begreep, dan de
+burchtvrouw: zij stelde tegenover de angst des volks haar liefde,
+en ze berustte onversaagd. Ja, wellicht was ze blijde; dat haar heer
+niet heen kon gaan, en dat hij altijd bij haar was.
+
+Zoo er ook van het volk tientallen sneuvelden, het volhardde om gracht
+en muur. De honger werd zijn bondgenoot, vernielender dan de steenen
+uit een katapult. Van de gewelven braken de steenen los, en 't hout
+der brug vermolmde. De wachter op den toren kon zijn instrument niet
+ver doen klinken, en spatten roest kringelden er op de zwaarden.
+
+"We zullen ons moeten overgeven," zeide de ridder. "We kunnen ons
+tegen den honger niet verweren."
+
+Emma zag hem aan, en vroeg:
+
+"Laat mij met het volk spreken!"
+
+De oude kronieken zeggen niet, waarom hij zijn toestemming gaf. In
+den nevel der sage is haar liefelijk wezen verborgen. Zij ging tot
+het volk, en men raakte haar niet aan. Heilig moet haar glimlach zij n
+geweest, omdat men naar haar luisterde. Ja, men moet haar hebben bemind
+en aanbeden, en zij kon weten, dat men haar wensch wilde vervullen.
+
+Was er een man, die aan 't hoofd der troepen stond? Of heeft zij
+tot den wilden troep zelve gesproken, welke slechts één doel had:
+den wreedaard te vernietigen?
+
+"Wat wilt gij?" vroeg men haar. Zij antwoordde:
+
+"Laat mij en mijn vrouwen uit het kasteel trekken."
+
+Ze sprak geen woord over den ridder, dien men wilde treffen, en men was
+gerust. Het volk verzette zich niet tegen de vrouwen; Emma van Haarlem
+en haar dienaressen mochten het kasteel vrijelijk verlaten. Voor den
+wreeden man zou dan geen genade gelden.
+
+"Maar  -- " aldus smeekte ze  --  "moet ik dan arm en berooid door
+'t land trekken? Zal mij niets van mijn rijkdom overblijven?"
+
+"Wij strijden niet tegen uw schatten," antwoordde men. "Wat wilt
+gij medenerven?"
+
+"Laat mij het kostbaarste, dat ik heb, mededragen,"
+
+"Het is u toegestaan."
+
+Nog aarzelde ze, en men vroeg haar, wat ze meer verlangde.
+
+"Zweer het, dat ge mij vrij zult laten gaan, als ik mijn kostbaarste
+bezit in mijn armen draag. Zweer, dat ge mij noch mijn schat zult
+vernietigen."
+
+Men zwoer het gaarne, want men wilde haar toonen, dat 's volks toorn
+naar vrijheid streefde, niet naar doelloozen dood of doelloozen
+rijkdom.
+
+Zij ging naar het slot terug, en zeide tot den burchtheer:
+
+"We zijn gered."
+
+Ze droeg den wreeden ridder van Haarlem in haar armen, want hij was
+haar kostbaarst bezit. En met moeizame schreden wankelde zij, gebogen
+door haar last, langs de rijen van het zwijgende volk, dat zijn eed
+getrouw bleef. Misschien, dat enkelen hun handen tot vuisten balden,
+denkend aan de slechte daden, die niet door den dood werden verzoend.
+
+Toen zij eindelijk den laatsten man had bereikt, liet zij haar schat
+los, en zij tweeën, de ridder en zijn vrouw, zagen achter zich. Een
+wolkje rook, als een nevel, hing reeds boven het kasteel, en plots
+schoot een spitse vlam uit den toren.
+
+
+
+XXIII
+
+Eleonora's Poll
+
+Het waren blijde dagen voor de schoone Eleonora, toen zij heer Herman
+had ontmoet. Want hij was het, om wiens wil zij tot dusver had geleefd,
+zonder dat ze dit wist. Zoo zij vroeger had gelachen, was het door hem
+geweest, die niet nabij stond en toch nabij; en zoo zij had geleden
+in onbewuste droefgeestigheid, welke der vrouwen is, geschiedde dit,
+omdat ze hem nog niet had gezien en toch al van hem droomde. Zooals
+de mannen het werk hebben, bezitten de vrouwen de liefde. Heer Herman
+dacht, nadat hij haar aanschouwd had:
+
+"Voor deze vrouw zal ik willen strijden," en hij zeide haar dit. Wat
+antwoordde ze hem? Het eeuwig antwoord der liefde:
+
+"Mijn leven is het uwe."
+
+Doch toen ze haar moeder bekende, dat ze heer Herman minde, zei deze:
+
+"Voor een ander heb ik u bestemd, mijn kind!" Ze fluisterde:
+
+"Wie is die ander, moeder?"
+
+"Zweder."
+
+Zij wist, dat hij haar niet liefhad, doch wel haar goed, en ze smeekte:
+
+"Dezen man niet." Men luisterde niet naar haar. Men wilde, dat ze
+Zweder zou huwen, en op haar sterfbed zei de moeder:
+
+"Ge moet heer Herman verzaken, mijn kind!" Ze fluisterde:
+
+"Moet ik?"
+
+"Zweer, dat ge Zweder zult volgen." Zij zwoer het, en de moeder stierf,
+gelukkig glimlachend na haar dood, zooals zij allen, die het leven
+welbereid achter zich laten. Eleonora wilde haar eed niet gestand
+doen en niet breken. Als Zweder haar vroeg, hem te huwen, zocht ze
+listige voorwendsels, want ze hoopte, dat het geluk zou komen. Ze zat
+eenzaam op den Wildenborch en ze wachtte ... ja, inderdaad wachtte
+zij op heer Herman, ocharme! Ze wilde hem tegemoet gaan, om tegen
+zijn borst te rusten, en zwijgend bij hem te zijn. Ze glimlachte:
+immers, ze wist zeker, dat hun dag komen moest.
+
+"Ik heb lief," fluisterde ze tot zichzelf.
+
+Het zonlicht was over de wegen naar den Wildenborch, het slot, waar
+zij toefde.
+
+Ze stond, en riep den torenwachter.
+
+"Zeg mij  --  blaas den hoorn  --  als er een ridder nadert."
+
+Het was een droevige dag, dat hij den hoorn blies, luide over het
+veld. De brug werd opgelaten, en Eleonora's dienaren grepen hun
+wapenen. Niet een enkele ridder naderde, neen! het was Diebald,
+die in Zweder's naam kwam. Hij zond zijn heraut, en deze zeide:
+
+Vrouwe Eleonora! ge zijt heer Zweder's bruid, en zult zijn vrouw
+worden. Wat blijft ge hem verre, vrouwe Eleonora! Waarom onthoudt ge
+hem den Wildenborch?"
+
+Ze antwoordde:
+
+"Zoo de Wildenborch heer Zweder's bezit is, waarom wil hij dan den
+burcht met geweld nemen? Verlangt hij zóó naar mijn erfdeel, dat hij
+niet wachten kan?"
+
+"De Wildenborch komt heer Zweder rechtens toe, vrouwe Eleonora!"
+
+Hij ging heen, en Diebald legerde zijn mannen om den
+Wildenborch. Zij wachtten geduldig, want er was weinig leeftocht
+in den burcht. Vrouwe Eleonora leerde de trouw harer lieden kennen,
+die den langzaam-martelenden honger niet vreesden, welke hun vleesch
+afvrat als een dier met scherpe tanden. Ze versaagden niet, zij leden,
+zoolang zij dit wilde.
+
+Zij bad om uitkomst, want ze was angstig voor den heer Zweder, haar
+toekomstigen gemaal. Des nachts had ze niet geslapen en thans wachtte
+ze hulp, want veel zulke troostelooze nachten kon ze niet leven.
+
+Buiten kletterden wapenen, zwaard sloeg tegen zwaard, en de brug
+sloeg neder met dof gedreun. De burcht was verloren, meende ze. Op
+het voorplein stond een ridder, nu de meester van den Wildenborch. Het
+vizier was gesloten, en hoog en zwijgend stond hij. De schoone Eleonora
+knielde, en omknelde met haar armen den ijzeren voet.
+
+"Diebald! heer Diebald," zoo smeekte ze weenend, "nu gij overwonnen
+hebt in naam van Zweder, val ik neer in het stof, zie me liggen! Dit
+is Wildenborch en hier hebt ge mij. Begeert gij nog meer? Dood mijn
+dienaren niet, ze hebben de muren verdedigd op mijn bevel."
+
+"En braaf hebben zij gehandeld."
+
+Op het vizier.
+
+"Herman," jubelde zij.
+
+"Eleonora!"
+
+"Ik dank u, Herman!"
+
+"Ik ben ter bruiloft gekomen. Morgen zal het bruiloft zijn."
+
+"Van wie?" vroeg ze schalksch.
+
+"Van ons beiden!" lachte hij.
+
+Waar was het leed, waar was de honger? De lieden togen met boog
+en spies ten poorte uit, om herten en evers te jagen. De spitten
+blonken al, en de vrouwen gingen in het woud, om hout te sprokkelen,
+opdat het vuur zou laaien. Er zijn veel grootscher feesten geweest,
+maar geen gelukkiger. Men zong liederen ter eere van Herman en zijn
+vrouw; en deze dag scheen zonder begin en zonder einde, gelijk de
+eeuwigheid. Ja, in dezen dag was eigenlijk al hun geluk besloten, want
+de booze Zweder wilde zich wreken, en niet lang liet hij wachten. Men
+zegt, dat reeds den volgenden ochtend Herman uitreed, en dat hem toen
+de speer in den rug trof. De moordenaars vloden.
+
+De knapen vlochten een baar van sterke takken, en hierop legden ze
+den held. Langzaam droegen ze hem naar den Wildenborch, zonder hem
+te wiegelen, opdat zijn pijn zoo licht mogelijk zou zijn. Wel wilde
+hij sterven, hoe jong hij ook was, doch dan in Eleonora's armen,
+en met haar zoeten troost gezegend.
+
+De fakkels brandden in den avond.
+
+Eleonora ging naar buiten, en ze zag haar Herman, nederliggende op de
+baar. Ze zag bij den glans van het vuur, dat er bloed was aan de takken
+en twijgen en bladeren, welke den held als laatste rustbed dienden. Met
+al haarliefde kuste ze hem en in dezen kus stierf hij, glimlachend.
+
+Op een stille plaats werd zijn graf gedolven. Het lijk lag op het
+slotplein.
+
+De moordenaars kwamen tot den heer Zweder, en zeiden:
+
+"Uw vijand is niet meer."
+
+Toen trok hij-zelf met zijn heir naar den Wildenborch. De trompetten
+schalden.
+
+"Geef over den Wildenborch! De rechtmatige heer is gekomen."
+
+De brug viel terneder, en de heer Zweder deed zijn intocht. Hij kwam
+met geopend vizier, en hij zag den doode en de levende, die erbij
+stond. Hij zeide:
+
+"We zullen dat lijk dezen avond begraven." Zij antwoordde met zachte
+stem:
+
+"Het graf is reeds gedolven." Hij lachte, of hij zeggen wilde, dat
+dit des te beter was. Zoodra het duister werd, reed men uit, om den
+doode naar de groeve te voeren. Onder de boomen was het reeds nacht,
+en naar de zijde der boomen dreef Eleonora haar paard. De bladeren
+ruischten  --  was er nog een ander geluid?
+
+Nadat men den heer Herman ter aarde had besteld, ging men naar
+den Wildenborch terug. Alom was het nacht, en men kon elkaar niet
+onderscheiden. Toen gleed Eleonora van haar paard en het trouwe
+dier liep door. Ze ging in een greppel liggen  --  en het duurde
+niet lang, of alle klanken van den stoet, het stappen der paarden,
+het praten van ridders en knechten, waren vervloeid. Ze stond op,
+en liep naar Herman's graf.
+
+Wat nam ze van den grond? Wat zand, en niets meer. Bleef ze nog langen
+tijd? Neen, ze vluchtte voor den boozen Zweder.
+
+Ze verborg zich als het dag was. In den nacht ging ze verder.
+
+De regen sloeg neer, en de wilde winden woeien. Op den weg  --	zoo zij
+althans een weg ging  --  schramde zij haar voeten aan puntige steenen.
+
+Het was in den morgen, dat ze bij Staveren's burcht stond, en voor
+'t eerst trok ze overdag verder, want hertog Reinold zou haar hier
+beschermen. Ze had den heer Zweder nu nooit meer te duchten, zoolang
+ze leefde.
+
+Ze klopte aan de poort, en ze werd binnengelaten. Ze was gekleed in het
+gewaad, dat ze ten uitvaart van Herman had gedragen; gebogen ging de
+zwarte vrouw naar de kamer, waar hertog Reinold's vrouw haar wachtte.
+
+"Niet lang zal ik meer leven," zoo zeide zij; "laat mij hier sterven."
+
+Neen, het duurde slechts korten tijd, of men groef bij het slot
+een graf voor de jonge vrouw, doch de meeste graven zijn dood en
+'t hare leeft. Des nachts ziet men haar rijzen uit Eleonora's Poll,
+en ze neemt van de aarde wat zand, gelijk ze eens heeft genomen van
+het graf bij den Wildenborch. De wind verwaait het.
+
+Hoe vreemd ritselen er de bladeren in den herfst ....
+
+
+
+XXIV
+
+De Kamper Raadslieden
+
+Het was een koude winterdag, en bij den haard van het stadhuis
+zaten de Kamper raadslieden tezamen, heel gezellig na lange en wijze
+debatten over diverse resolutiën, welke op de burgers zouden worden
+uitgestort. Men durfde eigenlijk niet goed heen te gaan: want de
+vinnige Oostenwind had zelfs voor de raadsleden geen clementie over,
+en men besloot nog wat te redeneeren over alles en nog wat.
+
+"Wat een storm!" rilde een der raadsheeren. "'t Heeft vannacht harder
+gevroren dan ik 't ooit gekend heb, en mijn vrouw's tante zegt, dat
+het de strengste winter is, dien ze ooit heeft meegemaakt. En dat
+wil wat zeggen, want ze wordt met 't voorjaar zeven en negentig jaar."
+
+"Hu  -- ," riep de burgemeester. "Laten we den bode roepen, opdat
+deze nog wat houtblokken op de haard legge."
+
+De bode werd geroepen. Hij kwam, en groette de edelachtbare heeren
+met een zeer bijzondere reverentie, waaraan niemand eenige aandacht
+schonk. Met een stem echter, of hij een veldheer ware, die bevel
+geeft een lang belegerde veste te bestormen, riep de burgemeester:
+
+"Wij hebben 't koud. Leg blokken op den haard."
+
+Toen de blokken gebracht waren, en naar den eisch nederlagen op de
+vlammen, om hun vonnis te ondergaan, schikten de wijze raadslieden
+nog dichterbij het vuur dan tot dusver. De zegenrijke hitte vleide
+zich zoet over 't kippevel hunner armen, en de handen, welke wit van
+de kou geweest waren, werden teeder-rood geroosterd.
+
+"'t Is hier beter dan buiten," zei de burgemeester, en hij schoof
+nog wat dichter naar voren, in den rug gevolgd door zijn raadsheeren.
+
+"Dat is een waar woord," antwoordde het oudste raadslid.
+
+"Dat zou ik denken," voegde er het jongste aan toe.
+
+De burgemeester dacht een oogenblik na. Eindelijk sprak hij:
+
+"Buiten gaatje de wind door merg en been." 't Oudste raadslid zuchtte.
+
+"Als 't maar weer voorjaar wordt," en zijn buurman peinsde luid:
+
+"Hier zitten we gelukkig goed."
+
+De burgemeester zette zijn zetel weder iets meer vlammenwaarts, en de
+wijze raadslieden drongen met hem een paar duim op. De burgemeester
+deed opmerken:
+
+"Over een bevroren rivier kunnen de schepen ook niet varen." 't Oudste
+raadslid was 't met hem eens.
+
+"Sinds de rivier dicht is, komen er ook geen schepen meer aan." En
+'t jongste, de optimist van 't gezelschap, troostte:
+
+"In den zomer zal de rivier wel weer open zijn."
+
+Plotseling zwegen ze allen, en keken elkaar verschrikt aan. Er was
+brandlucht. De bode werd geroepen, en de burgemeester vroeg:
+
+"Is er brand hier in de buurt?"
+
+"Neen," zei de bode, "maar met oorlof der edele heeren is
+burgemeester's pantalon aan 't schroeien."
+
+'t Is goed, we zullen hierover beraadslagen."
+
+Langen tijd dacht men over 't geval na. Het kwam niet te pas, dat het
+vuur zoo vermetel was, om de broek van den Kampenschen magistraat aan
+te tasten. Doch hoe kon men dit verhelpen? Niemand durfde een woord
+te spreken, totdat de burgemeester zijn oordeel had gezegd.
+
+"Edele heeren van den raad dezer stad," sprak deze eindelijk, "de
+zaak is van een bijzonder perikel. Ik, uw burgemeester, ken slechts
+één middel, om het kwaad te verhelpen."
+
+Met spanning wachtte en luisterde men.
+
+"Edele heeren van den raad dezer stad .... De schoorsteen moet naar
+achteren worden gebouwd. Wanneer dit is geschied, zullen wij voortaan
+van de vlammen geen last meer hebben."
+
+En aldus werd met veel bijval besloten.
+
+
+
+XXV
+
+De Weerter Rogstekers
+
+In de dagen van Olim, toen Weert Weert nog niet was, woonden er
+tòch in het stedeke van Jan van der Croon reeds moedige mannen, die
+gaarne wilden laten zien, wat zij t' avonture vermochten. Zij lieten
+de spierballen hunner armen dikwijls opzwellen, en zij schudden de
+wapenen, als gingen zij den vijand tegemoet: ojammer echter! de vijand
+bleef uit, en de Weertenaren dienden hun dapperheid tot later gebruik
+in te pekelen.
+
+Op een dag reed er door het stadje een vischkoopman, die de goede
+burgers eindelijk tot de befaamde helden zou maken, over wie nog in
+gansch Limburg en Noord-Brabant met stillen eerbied wordt gesproken.
+
+De vischkoopman dan had een rog op zijn wagen, die, zonder dat hij
+'t merkte, van zijn kar op de straat glipte en in 't mulle zand der
+straat bleef liggen. Hij ging door, en de Weertenaren bleven met
+'t monster alleen. Ze wisten niet, wat het was, en met schuifelende
+schreden kwamen ze, de hoofden vooruit, dichterbij. Hoog sprong het
+in de lucht, en met geweld sloeg het, daar zijn krachten hem begaven,
+door de zwaartekracht weder naar beneden. Een wilde, wanordelijke
+vlucht der aanvallers volgde, en de rog had zich dus ten eersten male
+goed tegen de helden verdedigd.
+
+Een der Weertenaren ging op het dak zitten, en keek vandaar naar
+het gruwelijk ondier. Een ander klom in een boom, en begon het met
+steenen te bombardeeren. Men zou het duivelsch gebroed, dat in 't
+rustig stadje uit de lucht was komen vallen, wel klein krijgen!
+
+Gillende vrouwen hielden onderwijl haar mannen bij de
+jas. Kinderen schreiden om de algemeene angst, en iedereen was
+klaar, om nog verder weg te loopen, als de rog weder een van zijn
+slangelijfkunstenaars-grappen zou uithalen.
+
+Gelukkig overlegde een burger, dat men in Weert nog een schout
+had. Doch waar was de schout? Als er niets gebeurde, zag men hem met
+strenge passen en met vreeswekkende rimpels in zijn voorhoofd over
+de straat gaan. Dan keek hij naar ieder onschuldig varken, dat in den
+grond wroette, als ware het dier een vermaarde roover, die onschadelijk
+gemaakt moest worden, en zoo nu en dan bleef hij plechtig staan,
+of hij de goede burgerij verzekeren wilde: "Zoolang ik schout ben,
+zal er in Weert niets buiten de welvoegelijkheid geschieden."
+
+Aan den anderen kant ... áls er werkelijk eens wat voorviel! Dan
+waren nóch de schout nóch zijn rakkers ergens te vinden. Men klopte
+tevergeefs aan hun deuren. Ze waren spoorloos verdwenen, totdat zij
+weder zonder gevaar konden naderen, en de delinquent door de burgers
+zelf gevangen was genomen. Dan klonken hun krijgshaftige passen
+al dichter en dichterbij. Hun oogen waren klein en stekelig. Hun
+wenkbrauwen borsteliger dan ooit, en hun wapenen rink-rinkelden onder
+'t gaan. Als ze den misdadiger naar het kot sleepten, deden ze dit
+naar de eischen der hoogste kunst.
+
+Ook op het oogenblik, dat de rog zoo'n vervaarlijken salto-mortale
+had gemaakt, was de schout niet aanwezig, maar de vrouw van den smid
+snapte hem net precies, toen hij zich wilde verstoppen. Zij jubelde:
+
+"De schout! de schout!" en ze trok hem naar voren.
+
+Wat moest hij beginnen, de arme kerel? Hij gevoelde de
+verantwoordelijkheid zijner betrekking, hij kuchte met een moed,
+die iedereen vertrouwen gaf, en hij stapte naar voren, teneinde een
+toespraak tot de mannen van Weert te houden, gelijk helaas zoo menig
+veldheer, die zeer goed zijn troepen moed weet te verschaffen, doch
+die zelf op den achtergrond wenscht te blijven, waar 't gevaar hem
+niet bereiken kan.
+
+"Burgers!" zoo sprak hij, "de eer onzer goede vaderstad eischt, ja
+eischt, dat wij gindschen draak verslaan. Gij allen hebt wel eens
+van Sint Joris gehoord."
+
+De rog sprong in de hoogte, en alle Weertenaren, de schout incluis,
+maakten, dat ze weg kwamen.
+
+Op een afstand zette de schout zijn rede voort.
+
+"Wat ik zeggen wil! als men oprukt voor het gemeenebest, dan dient
+men niet alleen te beschikken over den Weertschen moed, maar ook over
+Weertsche trouw en Weertsch beleid. Zoo de vijand binnen onze poorten
+is, kunnen wij hem niet tegemoet trekken in wanordelijkheid, zooals
+ik daareven uit mijn hinderlaag heb ontdekt, neen! burgers of leeuwen,
+wij moeten ons in vaste rijen scharen, en, zonder te wijken, ineens op
+den belager, die wreedheid aan lafheid paart, afstormen. Zeker kunt gij
+hierbij uw leven verliezen, maar weet! dat er voor een burger niets
+schooner is dan voor het vaderland te sterven. Daarginder ligt het
+vaalzwarte monster, zijn oogen loeren naar ons, en hij heeft den bek
+open, om ons allen tegelijk te verslinden. Op voor Weert! Uw wapenen
+vooruit, zooals zij in uw handen zijn, spiesen en lansen en messen
+en mestvorken en schoppen, en dan allen tegelijk voorwaarts. Één,
+twee, drie."
+
+En daar schoten de Weertenaren naar voren, slechts gehinderd door de
+vrouwen en verloofden, die hen trachtten tegen te houden bij schouder
+of been, en die zich desnoods mede lieten sleuren, om hun man maar
+niet de eerste te doen zijn. De schout had geen eega van noode: hij
+bleef vanzelf wel achter, teneinde op een afstand de strategische
+kansen van voor- en tegenpartij te wikken en te wegen; booze tongen
+willen wel eens beweren, dat hij zich gaarne in zijn hinderlaag
+had teruggetrokken. Hoe dit zij, zijn zware stem gaf den anderen
+dapperheid genoeg, totdat de rog, misschien zelf verschrikt door al
+het kabaal, zich met zijn laatste kracht in de hoogte hief, en de
+burgers, losgelaten doorhun vrouwen, denzelfden weg terug snelden,
+dien ze met zooveel voorzichtigheid heen hadden afgelegd.
+
+De schout schudde 't hoofd, toen zij zich weder om hem verzamelden.
+
+"Mannen van Weert!" zeide hij, "ge zult 't me niet euvel duiden,
+wanneer ik verklaar, dat ik meer van u had verwacht! Leer van mij,
+dat iedereen wel zeggen kan: "Ik heb moed." Maar moed, burgers van
+Weert, is moed, dien men toont."
+
+Dit waren allen met hem eens, en de schout ging voort.
+
+"Ik geef toe, dat de overmacht te groot is, om met goed gevolg
+te worden bestreden, en daarom is versterking onzer troepen een
+gebiedende eisch. Laat ons dus de klokken luiden, teneinde onze trouwe
+bondgenooten in den omtrek te verwittigen, dat er groot gevaar is in
+Weert, en laten we ons zoolang hier op den achtergrond houden. Wanneer
+de vijand ondertusschen mocht naderen, kunnen wij nog de wijk nemen,
+want het is geen gebrek aan moed, burgers van Weert, als men vlucht,
+om later een aanval des te beter te doen slagen."
+
+De klokken werden geluid, verkondigend, wijd-uit, dat de burgers in
+groot perikel verkeerden; de boeren daarbuiten hoorden het, en ze
+maakten zich op, om te helpen, zooals het goede buren betaamt. Ze
+kwamen aanrijden op dikke paarden, of wel snelden ze toe met zeis
+en met sikkel, met schaar en met ploegijzer, en met dichte drommen
+drongen ze de stad binnen.
+
+"Wat is er hier te doen?"
+
+"Waarmede kunnen wij helpen?"
+
+"We konden niet eerder komen!"
+
+De schout knikte hen vriendelijk toe.
+
+"Landlieden! het is ook uw belang, dat de vijand, die gij ziet, wordt
+verslagen. Want verneemt, dat de draak, die daar ligt, uit Rusland
+is komen aanvliegen, recht op Hamont toe, waar het drie menschen met
+huid en haar heeft verslonden. Dit was nog niet voldoende voor zijn
+onverzadiglijken honger."
+
+De stedelingen en boeren rilden.
+
+"Van Hamont snelde het naar Budel, en daar viel het onverwacht een
+koopman aan. Met één slag behoorde deze tot het rijk des doods,
+en 't ondier opende den muil, om het lijk te verzwelgen. Nadat hij
+hiermede gereed was, verlangde hij nog een kleine toespijs, en onder
+het vliegen naar Weert greep hij, ondanks het gejammer der moeder,
+een driejarig kind bij de beenen op, en met een hap en een snap was
+'t al in zijn keelgat verdwenen."
+
+Langen tijd zweeg men, met hijgenden adem naar den rog
+starende. Eindelijk riep één der boeren:
+
+"'t Is geen dier, 't is de Duivel, welke zich in deze gedaante aan
+ons vertoont. Wat helpen ons deze wapenen tegen hèm?"
+
+Maar de burgers mokten:
+
+"Als hij zoo gevaarlijk is, kunnen wij hem hier niet laten. Want
+anders kunnen we nooit meer over de straat wandelen, zonder dat hij
+één onzer als zijn prooi uitkiest. Te wapen! te wapen! we zullen hem
+aan onze spietsen steken."
+
+Nu waarlijk trokken ze met man en macht vooruit, bereid, om te
+sterven. Doch nauwelijks waren ze het monster genaderd, of de koopman,
+die het had laten vallen, drong zich nog vlugger naar voren dan de
+Weertsche helden.
+
+"Och heeren, och heeren, 't is de rog, dien ik verloren heb. Heeren,
+heeren, hij doet niemand kwaad, waarom zou u mijn rog steken? 't Is
+maar een visch!"
+
+Hij nam, denk eens aan, het ondier in zijn handen en legde het weder
+op de kar. De Weertenaren zagen, dat hij er rustig mede weg-reed.
+
+De boeren lachten om de stadslui, dat zij schudden.
+
+"Jullie moeten eens weer de klok luiden, domme rogstekers!"
+
+Sindsdien heeten de lui van Weert alom in het land van Brabant en
+Limburg: "de rogstekers," en ze zullen dien naam behouden, zoolang
+Weert Weert blijft.
+
+
+
+XXVI
+
+Kabouterwraak of de vrijage van Hilbert en Japikje
+
+Ze konden bij malkander niet komen ....
+
+Hilbert liep fluitend over 't Ellertsveld, en hij dacht aan niets. Van
+de andere zijde kwam Japikje, en ook zij dacht aan niets. Toen
+ontmoetten zij elkander, en beiden dachten ongeveer hetzelfde.
+
+Hilbert peinsde:
+
+"Dat is een aardig wicht, om een poossien mee te vrijen."
+
+En Japikje dacht:
+
+"Dat is een aardige vent, en vroeg hij me maar, om een poossien
+te vrijen."
+
+Hilbert kwam uit het Zuiden van 't Ellertsveld, waar de manskerels
+niet voor een klein geruchtje vervaard zijn, en Japikje uit 't Noorden,
+waar de wichten zich niet laten kennen.
+
+Ze gingen elkander voorbij, en Japikje zong:
+
+
+"Moeder zet mien mussien teregt,
+t' Aovend kump mien vraoijer,
+Komp ie niet, ik hael um niet,
+Al komp ie van mien levent niet."
+
+
+Zingende antwoordde Hilbert:
+
+
+"Spien mooi meissien spien
+Spienst du niet
+Dan wienst du niet
+Dan kriegst doe t' aovond oew vraoijer niet."
+
+
+Ze sloegen zich lollig tegen de dijen, keken om, en lachten tegen
+elkaar.
+
+"Hoe heet je?" riep hij voortgaande.
+
+"Alberts Japikje."
+
+"Ik kom Zaterdagavond, om 'n poossien te vrijen."
+
+"Dat mag om mien part wel wezen."
+
+Vervolgens liepen ze weder door, ieder de eigen richting.
+
+Uit vreugde zong Hilbert 't lied van zijn kinderjaren:
+
+
+"Rondom de ketel!
+Wat zullen wi t' aovend eten
+Broam, broam, sprikken,
+Leêr, leêr, lappien leêr
+Doe er uut en ik er weêr."
+
+
+Uit de verte schalde haar vroolijke stem:
+
+
+"Haken en oogen,
+Tikke, takke, toogen,
+Wit pampier
+Zwart pampier
+Zoo komt Pouwel Jones hier."
+
+
+Toen tegelijkertijd:
+
+
+"Lange, lange riegel
+Twintig is de stiegel,
+Dartig is de riegellang,
+Veertig is de ummegang."
+
+
+Ze keken om, en ieder zag een zwarte stip, dat was de ànder, die den
+volgenden Zaterdag zou vrijen.
+
+De week was eindeloos lang. Waren dat gewone etmalen van vier en
+twintig uren, en was een uur niet méér dan zestig minuten? Dat was een
+plaagzieke zon, die in het Oosten niet wilde rijzen, naar het Zuiden
+niet wilde keeren, uit het Zuiden niet wilde dalen. De wijzers der
+klok kwamen nooit vooruit, en de koekoek kwam slechts schaarsch uit
+zijn huisje. Iedere dag had berouw, dat hij gekomen was.
+
+Ten laatste echter ging de tijd zijn noodzakelijker gang. De
+Zaterdagavond verscheen, of hij nimmer geaarzeld had, en Hilbert liep
+over het Ellertsveld, naar Japikje toe. Ze wachtte hem reeds.
+
+De avond was donker.
+
+En ach, wat de uren in de afgeloopen week verzuimd hadden, haalden ze
+nu in. In een oogenblik vervloeide de donkere avond in den duisterder
+nacht. Vóór Hilbert eigenlijk goed begreep, dat Japikje in zijn armen
+had gerust, drong het fel-gewapende licht van den dag op tegen den
+zwarten burcht aan den horizon, en 't heir der zonnestralen deed
+er zijn glorieuse binnenkomste, terwijl zes hanen tegelijkertijd de
+blijde overwinning bazuinden.
+
+Woorden had Hilbert niet veel. Hij keek Japikje aan, en vroeg:
+
+"We mosten mit menner[2] wat eten."
+
+Hij wachtte gespannen op haar antwoord. Doch bij haar was het ... wel
+vrijen in den avond, doch overdag geen vertrouwelijkheid. Hij zou
+'t moeten ervaren, hoe er bij een Drentsch meisje, dat haar manieren
+kent, een groot onderscheid is tusschen minnekoozen en de liefde;
+om van 't huwelijk nog heelemaal niet te spreken. Ze bezag hem wel
+minder minachtend dan zij 't haar andere vrijers deed, bij het licht,
+doch hij mocht er zich nog niet op beroemen, haar uitverkorene te zijn.
+
+"Mi lust niet, 'k doe bedanken," lachte zij.
+
+"Japikje," vervolgde hij smeekend, en hij streek haar over 't jak  --
+onwillig liet ze het toe  --  "ik vind oe zoo'n himmel wicht[3]. Ik
+mag oe zoo geern. Och, mien wiggien, mien wiggien[4]. Ben ik geen
+knap jonk kerrel? Zullen wij trouwen?"
+
+"Hold op met oew praeties. Ik wil oe niet, en zie, da'j een ander
+kriegt."
+
+"Mag ik dan Zaturdagavond weer een poossien met oe vrijen?"
+
+"Nee!"
+
+"Mag ik dan nooit weerom kommen?"
+
+"'t Volgend jaar, niet eerder en niet later. Je mot op denzelfden dag
+kommen, en dan wi'k  --  dan wi'k  -- " ze schaterde, "met oe trouwen,
+allenig met oe." Ze trok hem aan zijn neus, draaide in den ronde,
+en liep van hem weg, zonder nog om te zien. Met verwonderde domheid
+keek hij haar na, totdat 't laatste tipje verdwenen was.
+
+Den volgenden Zaterdag ondernam hij denzelfden tocht als een
+week geleden. Zijn vriend Lammert was meegegaan, omdat hij in 't
+Noorden ook eens de wichten wilde zien, en hun gemeenschappelijk
+avontuur verbroederde hen. Ze liepen tot aan de boerderij. Alles was
+donker. Hilbert kuchte, floot, Lammert klopte tegen 't venster. 't
+Was zoo stil, als stonden ze voor een onbewoond huis.
+
+Lammert krabde zich 't hoofd.
+
+"Was ik maar in 't dorp gebleven," peinsde hij wijsgeerig, "daar had
+ik met Trientien een puossien kunnen vrijen."
+
+"Waar zou ze wezen?" vroeg Hilbert.
+
+"Dat komt er nou van, dat je mien mee wol hebben. D'r is op de stoel
+nog geen plaats voor een, en nou moeten wij er met ons beiden zitten."
+
+Eensklaps zagen ze, dat op den weg twee gestalten stonden. Er was
+een afrimpeling van hun wezen in het duister, of bij hun beiden even
+de nacht ophield, en achter hen de nacht weder begon. Zóó ook ziet
+ge des avonds twee boomen aan het stille pad, het donker brekende,
+en toch op zichzelf niet lichter dan de lucht.
+
+"Wie zouden 't wezen"? fluisterde Hilbert.
+
+"Ik ken ze in 't Noorden niet, en als 't donker is, zijn alle katten
+grauw."
+
+"Mij dunkt, dat 't Japikje is ...."
+
+"Met een vrijer."
+
+"Was maar wat vroeger gekomen, dan had jij haar eerder gezien."
+
+"Stil! stil! ze hoort ons."
+
+"Ze zijn daar menaer aan 't smokken."
+
+"Mien dunkt dat ook."
+
+Ze slopen weg, als twee vossen, die niet bij een kippenhok kunnen
+komen. Ze liepen met groote passen over het Ellertsveld, den
+genadenloozen lach van het minnend paar achter hen. Hilbert begreep,
+dat hij een vol jaar had te wachten, vóór en aleer hij naar het
+Noorden van het veld terug behoefde te keeren.
+
+Gelijk de week voorbijgegaan was, zich rekkende als elastiek, net of
+er telkens nog weer een dag aan toegevoegd werd, zóó verliep dit jaar,
+week aan week, en terwijl 't verleden altijd kort scheen, werden heden
+en toekomst eindeloos lang. Er zat geen schot in Hilbert's werk,
+want als een magneetnaald wendde hij zich steeds naar 't Noorden,
+en tuurde, of Japikje toch niet zou komen. Hij, die vroeger altijd
+een voorbeeld was geweest van een struischen, jongen kerel, werd nu
+zoo mieserig als een stadsmensch. Zingen en fluiten was eruit bij
+hem. 't Klonk niets anders in zijn geest dan "Japikje, Japikje" en
+"wat duurt een jaar toch lang."
+
+Één jaar?
+
+Vijf jaar, zes jaar waren er in dat ééne jaar besloten. Maar
+gelukkig! ook vijf, zes jaar volgen elkander en gaan voorbij. Als van
+het vuur de asch, zoo blijft steeds van den tijd het verleden over,
+en er kwam een dag  --	hei! 't was in de Mei  --  dat Hilbert zich
+weder op weg begaf, naar Japikje toe, in het Noorden van het veld.
+
+Hoe Hilbert gekleed was?
+
+Niet op zijn piekfijnst! In zijn daagsche plunje. Zijn Zondagsche pak
+droeg hij over den arm, want dat wilde hij eerst aantrekken, als hij
+Japikje's huis zou naderen, want 't stoof leelijk op het witte land,
+en zóó kwam hij er des te beter aan. In zijn linker-broekzak had hij
+een flesch jenever gestoken, en in zijn rechter een stuk schinken[5],
+om den honger te stillen, en den dorst te wekken. Telkens nam hij een
+beet en een slok, en halverwege op 't Ellertsveld was 't vleesch op
+en de flesch al flink aangesproken.
+
+Hij kwam aan een kuil en stond stil.
+
+Van de ruige hoogte zag hij naar beneden, en op den grond, wriemelend
+door elkander, waren honderden kaboutertjes tezamen. Zij hadden het
+druk! Tientallen deden niets anders dan hun handen in de hoogte steken,
+tientallen stampten met hun voetjes op den grond, anderen gingen af en
+aan, 't was een gewirwar, een schuddebotsen, een op en neer getril,
+dat je oogen je pijn deden. Ze waren allen eender gekleed: allemaal
+in een groen pak en met een groene broek, en witte klompen aan de
+voeten. Ze hadden allen grijze baarden, en een heel klein pijpje in
+den mond. Dunne rookwolkjes bliezen ze in de lucht.
+
+Ineens zag een hunner Hilbert, hij stiet een ander aan, deze ander
+weer een ander, en eindelijk wisten zij het allen, dat er een mensch
+bij hen stond. Fluisterend beraadslaagden zij onder elkander. Nu had
+een mensch hun geheime vergaderplaats ontdekt! Jarenlang hadden zij
+er zich in vrede verzameld, ongestoord, en thans stond er iemand
+voor de kuil, en had precies gezien, wat ze deden. En ware het
+geweten bij allen maar zuiver geweest .... Liepen er niet onder,
+die de boeren op velerlei wijzen hadden geplaagd? Sommigen hadden
+allerlei nuttig werk verricht, de vloer in de huizen geveegd, het
+linnen gewasschen, de koffie gezet, het vuur aangelegd, doch anderen
+hadden de boter bedorven, de melk van de koeien gedronken, het touw
+van de geit losgemaakt, de klompen weggezet, en duizend schelmsche
+streken uitgehaald. 't Meest van allen vreesde een heel klein dwergje
+met een langen baard. Hij kroop gauw achter de anderen weg.
+
+Hilbert van zijn kant was ook niet op zijn gemak. Al waren die
+honderden kaboutertje ook nog zoo klein, vereend konden ze hem heel wat
+moeilijkheden veroorzaken. Hij had lust terug te keeren .... Hij zou
+geen oogwenk hebben geaarzeld, wanneer Japikje hem niet zou gewacht
+hebben. Dat het juist op dezen dag geschiedde ....
+
+De twee partijen bleven zwijgend tegenover elkander staan. Toch moest
+er iets gebeuren, dat toenadering bracht of afstooting.
+
+Plotseling dacht Hilbert aan de flesch jenever, die hij bij zich
+had gestoken. Hij haalde ze te voorschijn, bekeek ze tegen 't licht,
+en lachte. De oudste der kabouters, die den langsten baard droeg, en
+'t grootste pijpje in den mond geklemd hield, grijnsde zoo, dat de
+pijp hem bijna uit den mond viel, en klapte in de handen. De overigen
+volgden zijn voorbeeld, en aangemoedigd door zijn vriendelijkheid,
+ging Hilbert bij hen in de kuil zitten. Alle kabouters verdrongen
+zich om hem, behalve het kleine dwergje, dat de menschen altijd zoo
+geplaagd had.
+
+De oudste vroeg hem, wat hij op 't veld kwam doen. Hilbert vertelde de
+gansche historie, en de deutels[6] knikten allen met hun grijze kopkes,
+het hoofdmans-guurke vooraan, behalve dat ééne, booze aardmannetje
+weder, dat zich zoo gauw mogelijk ging verstoppen.
+
+"Blijf vanmiddag bij ons," stelde 't oudste kabouterke voor, "dan
+heb je nog tijd genoeg, om bij het wicht te komen."
+
+"Jawel," zei Hilbert, "'t is ook wel heel mooi bij jullie, maar ik
+moet me nog verkleeden, want ik heb mijn daagsche pak aan."
+
+"Kom, kom  --  je zult er geen berouw van hebben."
+
+Hilbert vond 't aardig goedje, en hij wou 't tot goed vriend
+houden. Want als hij met Japikje ging trouwen, zou hij toch allicht
+een eigen boerderij bouwen, en dan kon je eigenlijk niets dan nut
+van de kleuters hebben. Ongemerkt zouden ze heel wat werk voor hem
+kunnen verrichten. Ze konden alles, de kabouterkes. Niet alleen in
+smidswerk waren zij bedreven, doch bakken, boenen, strijken, wasschen,
+melken, slachten, ploegen, maaien, zaaien, timmeren, metselen,
+koken, beestenvoeren, al, wat in een boerengedoente te pas kwam,
+verrichtten zij.
+
+Hij haalde de jeneverflesch voor den dag, en nog dichter kwamen de
+guurkes bij hem. Ze klommen bij tientallen op zijn knieën en keken
+begeerig naar den kostelijken drank.
+
+"Da's klare jenever," zeide Hilbert, "en nou wil ik dat onder jullie
+allemaal verdeelen. Daar hoeft niets van over te blijven. Elk krijgt
+zijn deel, de een niet meer dan de ander, en nu opgepast!"
+
+Hij reikte de flesch 't eerst aan den hoofdman, die, de zware vracht
+handig tillend, zoodat de kleine vingertjes ze niet konden laten
+vallen, ze hoog boven zijn hoofd hield, en behendig een vallenden
+druppel in zijn mond ving. De anderen keken nauwlettend toe  --
+en ziet! ieder kreeg precies een druppel en niets meer.
+
+Ze smakten met de lippen, en hun tongen zochten in de mondhoeken, of
+er soms nog een spritseltje was overgebleven. Ze werden allen vroolijk,
+dansten hand in hand, en allen waren ze vergeten, dat er nog een klein
+kaboutertje bestond, dat nog niets had gekregen. Het had zijn kopje
+boven den kuil gestoken, waarin het zich verstopt had  --  eerst kwam
+'t voorhoofd met diepe rimpels, toen de glinsterende, graag-kijkende
+oogen, toen de snuffelende neus, en eindelijk de mond. Ook hij stak
+zijn tong uit, echter niet, omdat hij nog wat wilde likkebaarden,
+doch omdat hij van de kostelijke gave verstoken werd. Hij zag, dat
+de flesch bij Hilbert lag. Voorzichtig, op zijn handen en voeten
+kroop hij erheen. Telkens lag hij even stil, gelijk een rups doet,
+die een hinderend takje of boomblad op haar weg vindt. Dan gluurde
+hij naar Hilbert, want hij vreesde, dat het mensch hem bij nadering
+zou grijpen en aframmelen. Eindelijk was hij bij de flesch.
+
+Hilbert had tot nu toe gedaan, of hij hem niet zag. Toen 't kleine
+kaboutertje dichtbij hem stond, en de flesch aan de lippen wilde
+brengen, keek hij hem aan en zeide:
+
+"Er is niets meer in."
+
+Meteen begon hij te lachen.
+
+"Dat valt ook niet mee, kabouter."
+
+Het guurke zette een boos gezicht. De rimpels van zijn voorhoofd
+trok hij in de hoogte, zijn oogen vernauwde hij, zijn mond zette
+hij vooruit. Zijn kleine handjes balde hij tot vuisten, en dreigend
+schudde hij ze.
+
+"Dat zal ik je betaald zetten, boer," zeide hij ten laatste.
+
+Hilbert schaterde het uit.
+
+"Probeer 't maar, kleine kleuter, als je kunt."
+
+Niemand van de overige kabouters, die 't veel te druk hadden met zang
+en dans, bemerkte, wat er was geschied. Anders hadden ze hem zeker
+gewaarschuwd, want het was een gevaarlijk guurke, dat het anderen
+terdege lastig wist te maken. Een kwaadaardig en eigengereid ventje,
+even listig als hij klein was, de eerste bij plagerijen, de laatste
+als een moedige daad moest worden verricht. En bang voor zijn hachje
+...! Een echte slechte kabouter was hij. Dien had Hilbert nu tot
+vijand! Ware hij maar niet bij het kleine volkje gebleven.
+
+Hij keek glimlachend toe, hoe de kabouters rondom hem sprongen en
+dansten, en, toen het eindelijk tijd voor hem werd  --	hij moest
+nog vóór middernacht bij Japikje zijn  --  drukte hij bij het oudste
+guurke zijn spijt uit, dat hij niet langer kon blijven.
+
+"Kom maar gauw bij ons terug," noodigde deze.
+
+"Zeker, zeker, dat beloof ik je."
+
+"En als je ons noodig hebt, kom dan maar héél gauw bij ons. We zullen
+je overal mee helpen."
+
+De slechte kabouter stak weer zijn tong uit, en vloog gauw in 't
+holletje, om te bespieden, welken kant Hilbert gaan zou.
+
+Zoodra hij het had gezien, sprong hij uit zijn schuilplaats te
+voorschijn, en hij hem na! Hij dook als Hilbert zijn gang matigde,
+in een groef of spleet, achter een struikje, in een wagenspoor,
+en dan draafde hij weer, om den verloren afstand te herwinnen.
+
+Hilbert bleef even voor de Gietensche herberg staan, ging naar binnen,
+en deed zijn flesch weer vullen. Hierna kwam hij buiten, keek naar
+de flesch, nam een stevigen slok, en trok verder.
+
+Telkens keek hij op zijn horloge, en zuchtte dan. Hij was veel te
+lang bij de kabouters gebleven. Hij zou zich moeten haasten. Hij had
+zich ook nog te verkleeden. Waarom had hij dat niet in de Gietensche
+herberg gedaan? Hij repte zich, wat hij kon. De kabouter had moeite
+hem bij te houden: voortdurend moest hij kleine sprongetjes maken,
+om geen terrein te verspelen. Hij ook hoopte, dat 't avontuur spoedig
+geëindigd zou zijn ... want na twaalf uur 's nachts hebben kwade
+geesten geen toovermacht meer ... en 't was al bij tienen.
+
+Wat die mensch ook voor vreemdigheid uithaalde. Hij liep weer een
+herberg binnen. 't Kaboutertje keek door de ruiten, wat hij daar
+in 't schild voerde. 't Zag ... 't Zag, dat Hilbert zijn daagsche
+pak uittrok, en 't Zondagsche wilde aanschieten. Op dat oogenblik
+liep het haastig de gelagkamer in  --  door niemand bemerkt en voor
+Hilbert begrijpen kon, wat er gebeurde, sprak het een spreuk, en jas,
+broek en vest vlogen de deur uit, of ze vleugelen hadden ....
+
+Hilbert liep de vluchtelingen na, niet anders denkende, dan dat een
+rukwind ze had medegesleurd, en dat hij ze wel pakken zou, vóór hij
+vijf minuten verder was. Ze fladderden hooger dan hij-zelf, en hij
+had dus te springen, om ze te bereiken. Het was een storm, zooals hij
+er nog nooit een gekend had; alleen, waar de kleeren waren, woei de
+rukwind, en met zóó tergende behendigheid, dat jas, broek en vest,
+wanneer Hilbert's handen juist lot grijpen stonden, weder opvlogen,
+vlugge vogels gelijk.
+
+Hij was eenigszins gerustgesteld, dat ze den kant gingen van Japikje's
+huis. Wanneer zij een andere richting hadden gekozen, ware hij zeker
+te laat gekomen. Nu was er nog kans, dat hij vóór twaalf uur bij
+Japikje zou zijn, en dan! het zou een vroolijke bruiloft worden.
+
+Doch terwijl hij dit peinsde, schoot een andere, vreeselijke gedachte
+kriskras door zijn brein, en hieuw zijn hoop aan stukken.
+
+Hij kon toch niet zóó bij Japikje komen. Hij had zijn daagsche pak
+in de herberg gelaten, en zijn Zondagsche was aan den haal. Het mocht
+kosten, wat het wilde, hij zou en moest zijn beste kleeren terughebben.
+
+De woeste jacht begon.
+
+'t Kleine kaboutertje klom hem tegen de beenen op, en klemde zich
+met allebei zijn handjes vast. Anders zou het hem niet hebben kunnen
+bijhouden. 't Ging over gebaande en ongebaande wegen, over slooten,
+greppels, heggen, kuilen, en gelijk in een droom  --  maar 't was de
+spottende werkelijkheid, helaas  --  liep Hilbert achter zijn kleeren
+aan. 't Vreemde van de zaak was, dat ze soms op hem schenen te wachten,
+daar zij vlugger waren dan hij. Als hij ze dan pakken wilde, vlogen
+ze weg, en dan hoorde Hilbert ergens dichtbij hem een honenden lach
+... van den kleinen kabouter, die tegen zijn beenen leunde.
+
+Bij Japikje's huis hielden zij stil.
+
+Hijgende rende Hilbert erheen. Het was zijn laatste kans.
+
+De kleeren konden niet verder, meende hij. Haastig keek hij op zijn
+horloge. Het was op slag van twaalven. Hij zag door 't venster. In
+de kamer zat Japikje met drie vrijers. Hij had zich te haasten.
+
+Woest snelde hij naar de kleeren.
+
+Ze ijlden in de hoogte, ze bleven zweven in de lucht, ze doken in
+den schoorsteen, en, nadat hij weder naar het venster was geloopen,
+bemerkte hij, dat ze zich kalm tegen de schouw hadden gevleid, en
+dat Japikje met de vrijers vol verwondering het vreemde schouwspel
+bestaarden.
+
+Op dit oogenblik sloeg het twaalf uren.
+
+Hilbert zag, dat het kaboutertje van zijn beenen sprong, een langen
+neus maakte, en weg-ijlde. Hij begreep, wie hem zoo leelijke poets
+had gebakken.
+
+Toen riep hij naar binnen, dat men 't pak zou reiken, en hij kleedde
+zich aan, om zijn vonnis te vernemen.
+
+Dat was lang niet malsch!
+
+Waarom hij zoo laat kwam?
+
+Dan had hij zich maar niet bij de kabouters moeten ophouden!
+
+Waarom zijn pak zoo stoffig was?
+
+Dan had hij maar beter uit zijn oogen moeten kijken.
+
+Of ze nog met hem zou trouwen?
+
+Ja, maar dit jaar niet! Hij moest het volgend jaar op denzelfden dag
+terugkomen. Want ze vond hem wel een aardige vent ....
+
+Dit is de historie van Hilbert en Japikje die niet konden trouwen,
+daar hij een kabouter tot vijand had. Houd allen de kabouters tot
+vriend, want nuttige kereltjes zijn het, als ze willen, in huis en
+hof, en schuur en stal, bekwaam vooral met ijzerwerk. Daarom ook zijn
+ze als de smeden, blijde om een lied. Doch waar zij huns gelijke
+niet in hebben, dat is in 't bedenken van een plagerij. Wees dus
+voorzichtiger dan Hilbert, als ge uw Japikje op tijd wilt krijgen;
+en trek uw Zondagsche pak aan.
+
+Het is de moraal van deze historie, en een andere moraal is er niet
+te vinden.
+
+
+
+XXVII
+
+Het Vrouwenzand
+
+Een paleis van prinsen, hertogen en koningen is geweest in de stad
+Stavoren, en de deuren der burgerhuizen waren van zuiver goud. Gelegen
+was het op den oever van het Flevus-meer, waarin vele rijke rivieren
+hun water stortten, de Cuyner, de Vecht, de IJsel, en een stroom van
+het Rijnwater, komende uit het sticht Utrecht. Geen schooner haven
+dan die van Stavoren, en de burgers van Holland spraken met afgunst
+van de fraaie stede, welker schepen talloos waren op de Noordzee.
+
+Er woonde in Stavoren een weduwe, de rijkste van alle menschen. Ook
+was zij de hoogmoedigste, en iedereen vreesde haar.
+
+Eens, dat een harer vaartuigen zeilree lag, liet zij den schipper bij
+zich komen, en zij beval hem te gaan, waar hij nog niet geweest was,
+en het kostbaarste voor haar mede te brengen, wat hij vinden kon. Den
+prijs, dien men vroeg, mocht hij betalen. "Het zij het schoonste,
+wat ooit menschenoogen aanschouwd hebben. Het zij heerlijker om te
+bezitten dan goud en zilver, en ieder in de stad zal er van moeten
+spreken, mij benijdend en huldigend tegelijkertijd om dat bezit! Ga!"
+
+"Maar edele vrouw!" zeide de schipper angstig, "hoe zal ik weten,
+wat het schoonste is? Nooit heb ik iets gezien heerlijker om te
+bezitten dan goud en zilver. Is er geen ander, dien ge met deze taak
+kunt belasten?"
+
+"Gij zijt de oudste van mijn schippers, gij hebt de verste reizen
+gemaakt, en daarom draag ik u op het voor mij te zoeken. Zoo gij
+iets vindt, dat gij zegt: "voorwaar! voorwaar! het is edeler dan
+menschenhanden ooit schiepen, zie deze kleur en vorm," dan zult ge
+weten, dat gij voor mij hebt gevonden. Zoo niet, weet dan, dat gij
+nooit behoeft weder te keeren."
+
+"Ik zal mijn plicht volvoeren," sprak de man, "en het rijkste, wat
+ik ooit heb gezien, zal ik voor u medebrengen."
+
+Den volgenden dag voer zijn schip af.
+
+In het onderruim had hij niets dan goudgeld geborgen, dat was van de
+rijke weduwe. Hij kwam in vele steden, waar hij kostbare dingen zag,
+alles heerlijk, om te bezitten. Doch overdacht hij dan, of hij nog
+nooit wat schooners had ontmoet, dan viel hem iets altijd in, dat nog
+kostbaarder was. Hij zag edel gouden drijfwerk, schitterende diamanten,
+geborduurde gewaden, Byzantijnsche tapijten, vreemd-gevormde ringen
+en bracelets, goudbrocaat, doch het was alles van menschenhanden, en
+huns gelijke trof hij telkens weder. Waren ook niet zelfs de deuren
+der Stavorensche huizen van zuiver goud, en zou men niet met de vrouw
+spotten, die een schipper uitzond, om haar 't kostbaarste te halen,
+terwijl deze slechts met iets terugkwam, dat bijna ieder in de stad
+kon koopen? Menigen koopman en kramer vroeg hij:
+
+"Toon mij 't schoonste, wat gij hebt," maar als 't hem getoond was,
+schudde hij zijn hoofd en zeide droeve:
+
+"Dat zoek ik niet."
+
+Eindelijk op zijn zwerftocht, kwam hij in een rijke stad, waar hij
+nog nooit geweest was, Danzig is haar naam. Hij begon er te vragen,
+wat hij overal gevraagd had, bij goudsmeden vooral was zijn tocht. En
+weder vond hij niet.
+
+Toen besloot hij, ook deze stad te verlaten, en nog verder Noordwaarts
+te varen. Hij had gehoord, dat er in verre streken dierenhuiden
+verkocht werden, kostbaarder en zeldzamer dan hermelijn. Die wilde
+hij koopen.
+
+Het was de laatste middag, dat hij nog in Danzig was.
+
+Hij kwam langs een onaanzienlijk gebouw, en zag naar binnen.
+
+De deur was geopend, en aldus zag hij het kostbaarste, wat hij ooit
+gezien had, oneindig veel rijker dan goud en zilver, en schooner dan
+ooit menschenhanden hadden gewrocht.
+
+Blijde dacht hij:
+
+"Nu heb ik gevonden, wat mijn meesteres begeert. Welken prijs men ook
+zal vragen, dit kan ik rustig koopen, want 't heeft grooter waarde dan
+'t goud, dat in mijn schip geborgen is, ja dan alle goud ter wereld."
+
+Hij ging naar binnen, en was het spoedig met den koopman eens. Men
+laadde de kostbare waar in zijn schip, en eenige uren later zeilde
+hij van Danzig weder naar Stavoren.
+
+De rijke vrouw had daar allang op zijn terugkomst gewacht. Ze was reeds
+hoovaardig op haar schat, en ze glimlachte in haar fel verlangen. Wat
+zou 't wezen?
+
+Ze bezag peinzend haar blanke pols. Haar handen vleiden heur blonde
+haar. Ze lachte tegen haarzelve om haar schoonheid, die nog machtiger
+zou worden door wat de schipper medebrengen zou. Ze vertelde het alom,
+en ze spotte met alle vrouwen. Thans evenaarden ze haar bijna, doch
+als het schip er zou zijn, zou zij zich boven ieder mogen verheffen.
+
+Zij hield haar gedachten niet geheim. Openlijk sprak ze van het
+naderend geluk.
+
+"Zooals een ander een schip geladen heeft met houtwerk of met visch,
+zóó deed ik het laden met goudgeld. Ik weet wel, dat gij allen rijk
+zijt, maar zooveel hebt gij nog nooit tezamen gezien, en wat ervoor,
+gekocht zal worden, zal van mij zijn. O! niet zal het lang meer duren."
+
+Het was reeds eenige morgens daarna, dat ze gewekt werd door een
+luid geroep op straat. Ze hoorde den naam van den schipper"en ijlings
+kleedde zij zich, om naar de haven te gaan. Er was niemand in Stavoren,
+die tehuis bleef. Kinderen drongen in dichte menigte op, nieuwsgierig
+naar de kostbare schat.
+
+Men waagde al gissingen, wat ze wezen kon. Men zag het aan des
+schippers gelaat, dat hij verheugd was.
+
+De edele vrouw trad naar voren, en riep met een stem, trillend van
+verwachting:
+
+"Zeg, wat gij hebt medegevoerd."
+
+Niet lang wachtte hij met zijn antwoord, dat juichend luidde:
+
+"O edele vrouw! zulke schoone tarwe als gij nooit hebt gezien."
+
+Toen gevoelde zij, hoe men met haar spotte. Instee, dat zij anderen
+minachten kon, minachtte men haar. Wat zou haar kunnen redden van den
+hoon, dat zij een kostbare schat verwachtte en slechts tarwe ontving?
+
+Hij beidde haar geluk. Zijn eenvoudig, oprecht gelaat moet wel
+zorgeloos geweest zijn. Wat was er voor hem inderdaad schooner dan
+deze zware tarwe, heerlijk voedsel! Hij had veel graan gezien op zijne
+reizen	--  doch bij den eersten blik in de onaanzienlijke Danzigsche
+schuur had zijn volkshart geweten, dat er niets beters dan deze tarwe
+kon bestaan. Hij had zich van zijn opdracht gekweten. Het was het
+schoonste, dat ooit menschenoogen hadden aanschouwd. Het was heerlijker
+om te bezitten dan goud en zilver, en wie in de stad zou er niet van
+moeten spreken, de vrouw benijdend en huldigend tegelijkertijd? Konden
+menschenhanden dit vervaardigen? Het was een goddelijke gave, die in
+zijn schip geladen was.
+
+Ach! hoe slecht kende hij de rijke weduwe, die hem had uitgezonden,
+en wier ijdelheid had willen pronken. Wat wist hij weinig van 't hart
+der Stavorensche burgers, die stoepen hadden gebouwd van louter goud,
+alleen om meer te schijnen dan de Hollanders! Zij hadden slechts
+achting voor voos vertoon, en ze lachten wat om de Danzigsche tarwe.
+
+De rijke vrouw wist, dat zij den spot, den grootsten vijand der
+ijdelheid, had te bestrijden, en ze riep den schipper toe:
+
+"Tarwe hebt ge? En aan welken kant hebt gij ze geladen?"
+
+"Aan bakboord."
+
+"Welnu," hoonde ze, en ze wendde zich tot het volk, "werp ze dan over
+stuurboord weer in zee."
+
+Zonder verweer voldeed hij aan haar bevel. Het graan, dat hij geladen
+had, loste hij in de golven. Lachende keken zij toe, de burgers van
+Stavoren. Zou er ooit aan hun rijkdom een einde komen?
+
+Die lach voerde hen ten verderve.
+
+Want op de plaats, waar de tarwe gevallen was, drong zand op temidden
+der zee. Uit iedere korrel graan scheen een korrel zand te komen,
+en nieuw zand dreef weder aan tegen 't vastgezette. Vroeger was de
+haven van Stavoren open geweest voor ieder schip  --  nu bedwongen
+door den tyran was haar vrijheid geknot.
+
+De armoede kwam in de trotsche stad, en menige burger dacht met
+weemoed aan de rijke tarwe, roekeloos in zee geworpen.
+
+'t Armoedigst van allen werd de vrouw, die de schuld in haar geweten
+had te dragen. Dat echter niet alleen was haar straf.
+
+Op het zand  --  't heette het Vrouwenzand  --	begon den volgenden
+zomer graan te groeien. 't Volk was verheugd. Een rijkdom was hun
+ontnomen, een nieuwe rijkdom ontstond weder. Men zou het deelen,
+wat er groeide, en er behoefde dus geen zorg meer in Stavoren te zijn!
+
+Nadat men erheen was gegaan, om te maaien, zag men, dat het koren was,
+hoog van halm.
+
+Doch het had geen aren	--  en men noemde het "wonderkoren."  --
+Er was geen korrel voedsel in.
+
+Het diende voor niets, dit graan. Het groeide hoog en verging doelloos
+gelijk schijn en ijdelheid.
+
+
+
+XXVIII
+
+De Ridder van Stenhuisheerd
+
+Eens stond er in het Noorden van ons land een groot kasteel, dat
+heette Stenhuisheerd. Het waren trotsche, driftige ridderen, die er
+heerschten, willoos tegen hun woede, die meer verderf over de streek
+hadden gebracht dan honger, ziekte of overstrooming.
+
+Het driftigst van alle ridders was hij, die in het begin der 14e eeuw
+Stenhuisheerd regeerde.
+
+Hij had een jong, adellijk meisje lief, en hij vroeg haar, of ze zijn
+vrouw wilde worden.
+
+"Ja," zeide ze, "als ge uw grootsten vijand overwint!"
+
+"Dat zal ik," zwoer hij.
+
+"Weet ge, wie het is?"
+
+"Ik zal hem vinden."
+
+"Wilt ge van mij zijn naam niet hooren?"
+
+"Ik verlang dit niet."
+
+Hij reed heen, en ze zag, hoe hij zijn paard aanzette. Nog eens riep
+hij haar toe:
+
+"Wacht nog eenige dagen, en ge zult zijn naam van mij hooren."
+
+Vele vijanden had de ridder, want hier had hij in drift een mensch
+gekrenkt, daar iemand in drift gedood. Terwijl hij reed, bedacht hij,
+wie zijn grootste vijand kon zijn, en hij meende, dat het een ridder
+was, wiens broeder hij had verslagen. Tallooze malen had hij gehoord,
+dat deze op wraak zon.
+
+Zijn paard deed hij wenden naar de richting van des vijand's slot.
+
+Wat deed hem echter plots weder de vaart van het dier inhouden?
+
+Hij sloeg zichzelven tegen het voorhoofd.
+
+Wat zou 't hem baten, als hij dezen versloeg. Zou het jonge meisje
+niet zeggen:
+
+"Ge hebt u door 't dooden van dezen man weder een nieuwen tegenstander
+geschapen, een nog grooter vijand dan den vorigen. Bloed eischt bloed?"
+
+Het duizelde hem.
+
+Wie was zijn grootste vijand?
+
+Hij keerde naar zijn eigen kasteel terug. In den nacht was alle rust
+hem verre. Gekweld door zichzelven, liep hij de zaal heen en weer,
+altijd nadenkend:
+
+"Wie is mijn grootste vijand?"
+
+De morgen was geen troost voor hem. Voor zijn oogen bleef een donker
+floers, gespannen als het duister in den nacht, en zonder ophouden
+pijnigde hem de angstige vraag. Hij trachtte rustig te bedenken,
+wien zij wel meenen kon. Nooit zou hij het haar kunnen vragen. Hij
+gevoelde 't als een vernedering, om weder bij haar te komen, zonder
+haar wensch te hebben gehoorzaamd. Een nog dieper schande ware het,
+haar nu te vragen, wien zij bedoelde. Had hij haar niet gezegd,
+dat hij den vijand wel kende?
+
+Tien nachten en dagen hield hij 't uit. Daarna maakte hem de
+eeuwig-vragende vraag tot een willoos mensch. Hij reed tot haar,
+en zonder begroeting riep hij rauw:
+
+"Wie is het, dien ge hebt gemeend! Mensch of duivel ... ik zal hem
+overwinnen."
+
+Zacht antwoordde ze hem:
+
+"Het is geen mensch en het is geen duivel, die uw grootste vijand
+mag heeten. Het is uw drift, edele ridder! Geen grooter vijand hebt
+ge dan dezen."
+
+Hij deinsde terug, en riep angstig:
+
+"Hoe zal ik dien overwinnen?"
+
+"Gaat ter kerke, en luister geduldig naar de mis. Bid tot God."
+
+Hij boog zijn hoofd, gelijk een vroom man, en zeide plechtig:
+
+"Om uwentwil zal ik het zwaarste volbrengen."
+
+"Ik zal u wachten."
+
+Den volgenden dag wilde hij ter kerke gaan, en hij reed vroegtijdig
+uit. Hij had 't eene vaste voornemen te doen, wat ze bevolen had.
+
+Hij nam den kortsten weg, en dat juist bracht hem ongeluk. Want,
+nadat hij het boschpad, welk onmiddellijk naar 't bedehuis voerde,
+had gekozen, zag hij een hert voor zich, dat even den kop met 't
+zwaar-vertakt gewei naar hem keerde, en vervolgens vluchtte. Toen
+vergat de ridder van Stenhuisheerd, waarom hij gegaan was. Zijn ziel
+wist slechts van één verlangen: te jagen.
+
+'t Hert vluchtte in dicht bosschage, en met moeite volgde hij het. Dan
+was 't licht geritsel van den vluggen hoef, strijkend tegen den grond,
+verre, tot 't dier weder kwam op een open plek, waar 't paard opnieuw
+won. De ridder herinnerde zich zelfs zijn liefde niet meer. Met
+driftige stem, met driftige voet en hand zette hij zijn ros aan tot
+vervolging. In 't kerkje werd de mis al gelezen. Hij had, zonder het
+te beseffen, zijn geluk verspeeld. En zelfs 't hert zou hij nog niet
+krijgen. Het lokte hem steeds verder van zijn doel.
+
+Eindelijk was er een beek, waarover het vervolgde dier, even aarzelend,
+zwom. Daar tegenover werd de grond moerassiger. Licht-zwevend, zonder
+dat de hoeven den grond even drukten, meer glijdend dan loopend, drong
+het door het riet, en verdween. Wel kwam de ridder aan den anderen
+oever  --  zijn paard daarentegen, al vermoeid van den snellen rit,
+wist niet te ijlen over den weeken bodem, en, nadat hij vloekend
+op den grond gesprongen was, vond hij het spoor niet terug. Zooals
+een waanzinnige, uit onnaspeurlijke oorzaak, weder de dingen bemerkt,
+zooals hij ze vroeger heeft gezien  --	wat is er in den tijd geschied,
+dat hij zichzelven niet kende?	--  zoo was hij zich ook bewust van
+de werkelijkheid, en hij ging terug, met woeste gebaren zijn vermoeid
+paard aandrijvend.
+
+Zoodra het zijn vaart minderde, sloeg hij het, en woest lachte hij,
+als het steigerend sprong. Hij zwoer en vloekte, dat hij nog op tijd
+zou komen. Met vreeselijke woorden verdoemde hij het hert, dat hem
+van de kerk gelokt had. Zeker was de mis al gelezen ...
+
+Hij naderde het dorpje.
+
+Uit de kerk zag hij de menschen reeds komen, in vrome aandacht nog 't
+hoofd gebogen. Hij reed midden door de schaar, riep één hunner kort
+toe, dat hij 't paard zou vasthouden, sprong op den grond, en holde
+'t bedehuis binnen.
+
+De priester was alleen in de kerk. Hij had zich reeds naar de poort
+gekeerd, om heen te gaan, en verwonderd zag hij den ridder komen.
+
+Diens stem riep hem reeds van de deur luid tegemoet:
+
+"Zeg voor de tweede maal de mis! Zeg voor de tweede maal de mis."
+
+Zonder angst luisterde de priester. Goed en rustig antwoordde hij:
+
+"Ge vergist u, mijn zoon! Hoe kunt gij van mij verlangen, dat ik de
+mis ten tweeden male leze?"
+
+Toen toonde hem de ridder zijn zwaard, en hoonde:
+
+"Ik zal u dooden met dit zwaard, zoo gij mij niet gehoorzaamt."
+
+"Mijn leven is in uw macht, doch niet mijn wil. Ik vrees den dood
+niet."
+
+Weder was het den heer van Stenhuisheerd, of hij het zwarte floers
+voor zich zag, en het scheen hem toe, dat hij nederstortte. Het
+zwarte floers werd rood, het week terug voor het daglicht. Hij zag
+den priester ruggelings op den grond terneder liggen, hemzelf omstuwd
+van het volk; hij had 't bloedende zwaard in zijn hand, en hij zwaaide
+ermede, dat iedereen ter zijde liep.
+
+"Moeten er nog meer gedood worden dan deze ellendige priester?" zoo
+dreigde bij.
+
+Buiten sprong hij op zijn paard. Nogmaals dreef hij 't met wild
+dreigen aan.
+
+'t Was in den laten middag, dat hij 't slot van zijn meisje
+bereikte. Zij wachtte hem.
+
+"Hebt gij de mis gehoord?" zoo vroeg ze glimlachend.
+
+"Neen."
+
+Niet een vage rimpel van den glimlach bleef op haar gelaat. Hoog
+richtte zij zich op.
+
+"Dus hebt ge niet gedaan, wat ik u heb gevraagd?"
+
+Hij hernam met doffe stem:
+
+"Ik kwam te laat."
+
+Ze zag naar zijn harnas, met bloed bevlekt, en naar de punt van zijn
+zwaard, welk geen blankheid meer had.
+
+"Wien hebt ge gedood?"
+
+"Den priester."
+
+"Waarom?"
+
+"Omdat hij de mis niet ten tweede male las."
+
+"Ga heen, gij, die een priester hebt gedood. Ik zal vergeten, dat ge
+mij hebt liefgehad. Vloek over u."
+
+Tegen haar kon hij niet driftig zijn. Haar kon hij slechts smeeken,
+hem lief te hebben. Hij zeide in vertwijfeling:
+
+"Niemand kan u zoo groote liefde geven als ik. Wanneer gij mij bevaalt,
+den priester ten tweede male te dooden, zou ik 't doen."
+
+"Ge hebt niets meer van mij te hopen. Ik vloek het uur, dat ik u
+heb ontmoet."
+
+"Verdoemd," fluisterde hij. Hij sprak geen enkel vaarwel, hij ijlde
+naar buiten, sprong weder te paard, en reed ditmaal naar zijn eigen
+kasteel.
+
+Hij had geen berouw.
+
+De priester had zijn bevel niet gehoorzaamd, daarom was hij
+gestorven. Wel gevoelde de ridder, als een band om zijn borst knellend,
+een vreemde onrust, of hij op de wereld niet thuis ware. Niemand had
+hem lief. Vijanden waren er aan alle zijden, en de grootste vijand
+was hijzelf. Wanneer hij dezen zou kunnen dooden ....
+
+Thans zette hij zijn paard niet aan. Nu kon hij rustig bedenken.
+
+Hij zou dus als eenzaam man in 't leven staan?
+
+Er was nog een andere onrust in hem, een vrees, of er iets gebeuren
+ging, dat hij niet kende. Neen, berouw had hij niet, doch een
+verlangen, om zich met zichzelven te verzoenen.
+
+Toen hij zijn kasteel naderde, reed er voor hem een donkere
+gedaante. Niet op een paard  --  op een bok. Hij zat achterstevoren,
+zoodat de heer van Stenhuisheerd het gezicht kon onderkennen. Het
+was de duivel, met zijn grijnzend gelaat, en hij wenkte hem.
+
+Achter elkander reden ze over de slotbrug, hun beide dieren gingen
+stapvoets, het een onmiddellijk bij 't andere.
+
+"Wat wilt ge van mij?" riep de ridder.
+
+De duivel schaterde.
+
+In den grond zonk het rijke slot, honderden vademen diep, en mèt zijn
+steenen zonk de heer van Stenhuisheerd, zittend boven op 't paard. De
+vlakke, kale bodem dekte alles, en wat er overbleef van den trotschen
+ridder, die over honderden had geheerscht, was niets dan zwavelstank.
+
+
+
+XXIX
+
+Doodendroom
+
+In den nacht lag het doodenschip voor 't eiland Walcheren. Op het dek
+stond de zwijgende schipper. Geluidloos werkte de bemanning, en de
+stuurman bij het roer zag peinzend vóór zich. Op alle gezichten was
+'t licht der maan  --  maar buiten hen viel geen licht.
+
+Er was een onzichtbare hand, die, wanneer iemand dood zou gaan,
+aan het venster klopte. Dan weder gleed de gedaante, wien de hand
+behoorde, verder, één met den nacht, zonder een trilling, zonder een
+nevel. Overal, waar een mensch moest sterven, klopte zij, zoo zacht,
+dat 't stiller was dan het ritselen van een blad. Wie kan zeggen, wat
+het voor geluid was? Een klanklooze klank, onweerstaanbaar voor hem,
+die van 't leven scheidde. Zooals in den avond een uil wiekt door
+de stilte, of gelijk een luwte ondeelbaar-even vaagt en vervaagt,
+zoo moet 't zijn geweest, dat het voor den stervende klonk  --	klonk?
+
+Er was een jonge knaap, die lang ziek geweest was, en de hand aarzelde
+nog even. Toen gleed ze langs 't venster, en zooals een ander
+kind droomerig volgt 't blij geluid van trommel en fluit, wanneer
+'t zonnelicht schijnt, zoo stond de jonge knaap op, en volgde de
+geluidloosheid, die hem voorafging. Het vreemde was, dat hij zijn
+weg wist. Telkens stond hij even stil, als de hand der schrijdende
+gestalte een venster beroerde  --  om dan weder te volgen, wat een
+vormlooze, kleurlooze, alleen maar voortgaande gedaante was.
+
+Voor een huis had hij langer te wachten dan anders.
+
+Het was een man, iets ouder dan hij, die tot den dood werd
+gewekt. Altijd was deze gewoon geweest de dingen des levens te
+beheerschen, en hij was over de wereld gegaan, of ze een danszaal
+ware. Nu moest hij sterven, en hij wilde zich tegen den dood
+verzetten. Het wordt verteld, dat hij een meisje liefhad, en daarom
+niet met het doodenschip wilde varen. Toen de hand aan het raam
+tikte, verzette hij zich met al zijn macht tegen de verlokking,
+en stil wachtte hij.
+
+De knaap buiten gevoelde een hevige pijn. Om zich heen hoorde hij
+overal zacht gekerm, en 't was, als klaagden en riepen duizenden
+stemmen van dooden. Hij zag alles door den nacht, behalve de eene
+gestalte, en hij zag ook den man, door de gedaante geroepen, op zijn
+legerstede nederliggen. Ook hij klaagde van hevige pijn. De knaap
+hoorde, dat hij smeekte, om nog te blijven leven.
+
+"Een enkel jaar!" zoo riep hij. "Laat mij nog een jaar van de wereld
+genieten."
+
+Nadat hij dit had gesmeekt, schreed de gestalte verder, en de
+knaap volgde. Wat was het vonnis geweest? Het gekerm der dooden
+was opgehouden, en als de gedaante aan een venster klopte, volgde
+de geroepene.
+
+Eindelijk kwamen ze allen bij het schip, en hun namen werden
+gefluisterd. De naam van den man was er niet bij. Ze stegen in het
+schip, en licht voer het over de zee, zonder dat de golven den romp
+raakten. Het was, als vlogen ze op de vleugelen van een vogel door
+de ijle lucht. Soms kwamen zij een ander schip tegen: dan zwenkte hun
+vaartuig niet, doch het ging recht-door, en weder kraakte geen hout.
+
+De knaap vroeg den schipper  --  hij kende zijn stem niet weder  --
+en hij meende, dat nooit meer een levend mensch ze zou kunnen hooren:
+
+"Waarheen varen wij?"
+
+Zacht antwoordde de schipper:
+
+"Naar 't land van den nevel aan de overzijde der zee. Engelland noemen
+het de menschen. Daar zult gij in nevelen opgaan."
+
+"Voor hoelang?"
+
+"Weet gij wat zeven millioen jaren zijn? Weet gij wat zeven honderd
+millioen jaren zijn?"
+
+"En dan  -- ?"
+
+"Aan 't einde der eeuwigheid is het begin der nieuwe eeuwigheid!"
+
+"Zal ik nooit meer naar 't levende leven terugkeeren?"
+
+"Verlangt gij?"
+
+"Ik hoor mijn moeder schreien."
+
+"Eens zult gij terugkeeren  --	maar niet om bij uw moeder te zijn!"
+
+"Waarom dan?"
+
+"Ge zult 't weten."
+
+In de nevelen van Engelland voer het schip. Schimmen van schemering
+wachtte hen, en leidden hen in 't geheimzinnig rijk. Werden ze één met
+den nevel, bleven zij toch bestaan binnen den nevel? Eeuwig was het
+stil, en er woei geen klank meer over van Zeeland, waar de levenden
+wonen. Als in een bosch, wanneer de nacht nabij is  --	iedere klank
+zou bevreemding wekken waren zij tezamen. Hoelang? Wie meet den tijd
+in de eeuwigheid?
+
+Het was den jongen knaap, als had hij even slechts in den nevel
+getoefd, toen hij de gedaante weder op hem zag toeschrijden, die hem
+wenkte. Hij volgde haar. Het schip lag zeilree, het was met dezelfden
+bemand. De schipper stond op het dek, de stuurman aan het roer. Weder
+gleed hij over de zee.
+
+"Hoelang is het geleden, dat ik gegaan ben?"
+
+"Zij, die leven, noemen het een jaar."
+
+"Waarheen voert men mij?"
+
+"Gij zult 't weten."
+
+Als een jaar geleden, zeilden zij over de zee, geen golven raakten
+het schip, geen ander vaartuig ontweken zij. Zelfs door de branding,
+in bruisend, brekend water, gleden ze ijl, en zonder schok kwamen
+zij aan land.
+
+"Volg uw weg," sprak de schipper.
+
+Teerder dan een damp, die bij het overvloeien van den ochtend in den
+vollen dag het laatst op den akker blijft (even voor 't zonnelicht
+ze gelijk stemt met de gansche atmosfeer) sluierde zijn nevel langs
+de dingen des levens. Hij wist niet, of het dag was of nacht. Hij
+ging verder, totdat hij voor 't huis van den man stond, die vorig
+jaar niet sterven wilde.
+
+Weder ging de gedaante langs de huizen. Soms bleef ze wachten, en
+haar, hand raakte de ruiten aan, zonder te kloppen. Toen kwam ze aan
+de hoeve, waar de doode hem beidde, en tezamen zagen ze naar binnen.
+
+De man en een vrouw zaten bij de wieg van een kind, en de vrouw
+neuriede een lied. Hij had zich voorovergebogen, om 't gezicht beter
+te zien. Daarna klopte de gedaante, onbewogen, als trof ze den man
+in ongeluk aan: deze stond op.
+
+"Wat is er?" vroeg de vrouw verschrikt:
+
+"Niet dit jaar	--  niet dit jaar. Ik kan dit jaar nog niet gemist
+worden. Ik ben gelukkig, neem een ongelukkige voor mij in de plaats."
+
+Weder gevoelde de doode een hevige pijn, en van alle zijden hoorden
+hij de klagende stemmen der gestorvenen:
+
+"Neem weg die smart. Breng hem bij ons."
+
+"Spreek!" beval nu de gestalte den knaap.
+
+Toen hoorde hij zichzelf spreken. Hij noemde den man bij zijn voornaam.
+
+"Ga mee met ons. Je bent den dood vervallen."
+
+"Neen  --  neem" kreet de man in angst, "kom het volgend jaar
+weerom. Dan zeker zal ik u volgen."
+
+"Wat is er toch?" riep de vrouw. "Tegen wien praat je?"
+
+"Stil ... stil ... 't gaat voorbij. Dit jaar niet. 't Volgend jaar."
+
+De doode en de gedaante schreden voort. Bij hen voegden zich de
+schimmen van dezen nacht. 't Schip lag klaar. Het was als altijd.
+
+Weder werd de knaap in de nevelen opgenomen, en hij herinnerde zich
+niets van wat er was geschied. Het leven was niet voor en niet achter
+hem. Er was geen tijd geweest, en er zou geen tijd komen. Als in
+een diepen droom was zijn geest gezonken, doch nog peilloozer. Zoo
+'t leven een droom is, welk een droom is dan de dood?
+
+Maar eensklaps, als schrok hij wakker, en met hem alle nevelen,
+hoorde hij duidelijk 't geluid van een menschelijke stem:
+
+"Laat mij nog één jaar leven," en tegelijkertijd gevoelde hij een
+hevige pijn, en hij hoorde zijn eigen stem en de stem der andere
+dooden weeklagen:
+
+"Breng hem hier. Laat hem niet leven."
+
+Het ging voorbij, en de schemering herbegon. Hoevele malen dit zich
+herhaalde? Hoevele malen zij hoorden, dit?!:
+
+"Ik ben gelukkig! Laat mij niet in 't geluk sterven."
+
+Na wat menschen jaren noemen, werd de nevel weder losgemaakt, en
+nogmaals voer hij van Engelland, het rijk der dooden, over de zee. De
+schipper zeide hem niets, nadat zij aan land waren gekomen. In
+onbewustheid wist hij, wat hij moest doen, en hij gleed tot aan
+'t huis, waar de man woonde.
+
+De doode kon de gedachten van den levende hooren, als waren zij
+stemmen. Zij spraken:
+
+"Dit jaar zal ik evenals vorig jaar weer geroepen worden. Het zal
+nu ook mijn tijd niet zijn .... Ik zal wel het medelijden weten op
+te wekken. Het is nu, dat ik in zorg verkeer, want mijn jongen moet
+een ambacht leeren, en voor dien mag ik niet sterven. Wie zou voor
+den jongen zorgen, als hij zonder vader was?"
+
+De doode hoorde dit zoo duidelijk, of de levende met hem praatte. Hij
+wist, dat 't onmogelijk was, den man te waarschuwen, die de orde
+der wereld had verstoord. Toch trachtte hij hem te zeggen, wat hij
+peinsde. Hij begon weder met den voornaam.
+
+"Je weet niet, watje wacht. Het was reeds de laatste maal, dat je het
+leven kon houden. Er zijn al zooveel anderen voor jou in de plaats
+gedood. Jij behoort niet meer in het licht, in den nevel is je woning."
+
+De man wist niet, dat er iets tegenover hem stond, en hij ging voort
+te denken:
+
+"Ik durf niet te denken, wat er gebeurd zou zijn, wanneer ik voor dezen
+tijd was gestorven. Dan waren mijn vrouw en kind alleen in zorgen
+achtergebleven, en niemand hier was zoo barmhartig geweest, om hen
+te helpen. Nog veel jaren moet ik leven  --  misschien over twintig,
+dertig jaar kan ik hier gemist worden. En dan nog  --  Neen! ik wil
+wachten, tot ik oud ben, en het leven me een last is. Voor dien tijd
+niet  --  voor dien tijd niet."
+
+Zijn zoon trad aan de deur en ging vervolgens naar zijn vader toe. Ze
+spraken over de onverschillige dingen, welke van het leven zijn. Het
+zonlicht blonk over de wegen en het land, met blijdschap wezen zij
+elkander op de rijke oogsten, welke te wachten vielen, van graan
+en vruchten.
+
+"Wanneer het vannacht regenen zal," zeide de vader, "mogen wij wel
+'t allerbeste hopen."
+
+"Er is daarop geen kans," meende de zoon. "Er zweeft geen wolkje aan
+de lucht."
+
+"Het gebeurt meer, dat er dan toch onweer komt men zegt wel eens uit
+een onbewolkten hemel."
+
+"Kom vader! dat zal wel nooit gebeuren."
+
+De man antwoordde niet. Hij staarde voor zich uit.
+
+Toen zag de doode, dat in de verte de avond kwam. Het zonlicht aan den
+horizon werd mat-rood gesluierd, een huivering beefde door het graan,
+en het groen der boomen werd donkerder, ervoor was een violette tint.
+
+"Onweer zal er niet komen," zeide de jongen.
+
+Ze zwegen beiden.
+
+Langzamerhand begon de avond lucht en aarde te omvatten. Was er ginder
+een weg geweest, waaraan boomen stonden? Even nog geleden was de zon
+een vuurbol  --  thans was er slechts nagloeien van den ontzaglijken
+gloed, en overigens was 't al grauw aan den horizon. Ook het graan,
+ook de bongerd, ook de slooten, ook de molen werden door warrelingen
+van schemer omhuld, het geleek, of alles verder werd gezet dan het
+in den dag had gestaan, verdwijnende.
+
+Het oogenblik kwam, dat de doode de gedaante zag schrijden, schrijdend
+door het koren, met rustige schreden, als iemand, die zijn plicht
+vervult. Ze kwam rechtstreeks naar den man, die niet sterven wilde. Ze
+liep niet naar het venster, om daar te kloppen. Ze bleef staan,
+waar de man stond, en ze sprak in menschentaal, en met menschenstem,
+zoodat vader en zoon haar beide verstonden.
+
+"Jijt gij bereid?" vroeg ze zacht en mild.
+
+"Nog één jaar."
+
+"Jijt gij bereid?"
+
+"Ik moet voor mijn zoon zorgen."
+
+"Dat behoeft ge niet meer," zeide ze streng.
+
+Een bliksemstraal laaide langs den hemel, schoot naar de aarde,
+en doodde den jongen. De vader was ongedeerd. Twee dooden volgden
+de gedaante.
+
+Achter hen klonk de wanhopige klacht van den man. "Laat mij nu ook
+sterven. Neem mij nu ook mede."
+
+"Kom," fluisterde de gedaante. "Het schip wacht ons weder. Over dertig
+jaar kom ik bij den man terug. Dertig jaar heeft hij nog te leven."
+
+
+
+XXX
+
+Mooi-Ann van Velp
+
+Velen hebben de geschiedenis al verteld, die smartelijk is van het
+begin tot het einde, van Mooi-Ann van Velp en den jonker bij Biljoen.
+
+In den zomer, als de boschbessen vol en zwart zijn, trekken de vrouwen
+en meisjes erop uit, om deze te plukken, en ze vergaren de rijpe
+vrucht in karren, waarmede ze naar de steden rijden. Dan roepen ze en
+'t klinkt droefgeestig, daar zij zich niet thuis gevoelen binnen deze
+vijandige wereld:
+
+"Mooie boschbessén. Prachtige boschbessén," heel langgerekt, in
+eentonigen deun.
+
+Wie het eens heeft gehoord, vergeet het niet.
+
+Sommigen zeggen, dat mooi-Ann de dochter was van den heer van Velp[7],
+en dezen vertellen, dat het lange jaren geleden is geschied. Maar
+dit is nietwaar. Zij hoorde tot de boschbessenpluksters, en de heer
+bij Biljoen zag haar voor 't eerst, toen zij aan het werk was.
+
+Het zonlicht speelde in het bosch  --  de vogels zongen. Haar jong
+figuur had zich over de struiken gebogen, en haar fijne handen
+plukten. Zoo moogt ge hen zien, een eenvoudig meisje uit het volk,
+en de trotsche, slechte heer, die lachte.
+
+Ze keek om, en was verschrikt. Hij naderde haar.
+
+"Wie ben je?" vroeg hij.
+
+Ze durfde hem niet te antwoorden.
+
+"Ik zal je niet opeten," lachte hij. "Wist je wel, mijn kind, dat je
+mooi bent?"
+
+Wat zou ze moeten zeggen? Ze bedacht, om weder aan 't werk te gaan,
+maar ze moest naar hem zien, zooals hij daar stond, zelfbewust en
+zeker van zijn onweerstaanbaarheid.
+
+"Weet je wel, hoe ik heet?" Nauwelijks hoorbaar zeide ze:
+
+"Ja  --  ge zijt de heer bij Biljoen."
+
+"Goed  --  maar nu moet ik jouw naam ook weten."
+
+"Men noemt me Ann van Velp."
+
+"Mooi-Ann van Velp zal ik je noemen. Mooi-Ann! wil je met me meegaan,
+en op mijn kasteel wonen?"
+
+"'t Past mij niet, om met u mee te gaan. Ben ik niet maar een arm
+meisje?"
+
+De heer bij Biljoen richtte zich rechtop, en schuw bezag ze
+hem. Heeft niet ieder meisje hare gedachten over den man, dien ze zal
+liefhebben? Hij stond forsch voor haar, 't blonde haar golfde onder-uit
+zijn blauwe baret, zijn voorhoofd was hoog, zijn neus gekromd, zijn
+lippen rood. Reeds lang had zij, zonder het te weten, van zijn grijze
+oogen gedroomd, welke scherp waren, als zag hij in de verte een dier,
+dat hij dooden wilde. Hoe angstig en rustig moest het wezen, om aan
+zijn borst te liggen, door dien sterken, dikken bovenarm te worden
+omvat. Hij wist, dat hij haar bekoorde. Hij glimlachte. Door dien
+glimlach werd hij nog machtiger voor haar.
+
+Er zijn er velen, die zich aan de beschrijving van haar schoonheid
+hebben gewaagd, en een spreekt van "biddend albast." Ze was misschien
+kleiner dan hij, al scheen ze met hem schouder aan schouder te
+staan. Heur blond haar droeg ze los, en het schoot bandeloos neer,
+in wijden boog langs den ronden arm tot aan de kloeke heup. Dit was
+haar grootste bekoring, dat haar gelaat kinderlijk was en haar wezen
+een meedoogenlooze lijn van schoonheid. Haar glimlach was vertrouwend
+--  ach! waarom had ze den jonker bij Biljoen lief van het eerste
+oogenblik, dat ze hem ontmoette?
+
+De dobbelsteenen worden geschud en geworpen geen menschenhand heeft
+meer macht, om het getal der oogen te bepalen. Onzichtbare krachten
+werken aan hun wending, hun val, hun even-kantelen, hun liggen. Tel
+de punten. Drie zessen of drie eenen  --  ge hebt het te wachten.
+
+"Wat doe je dan den heelen dag, mooi-Ann?"
+
+"Ik werk voor mijn moeder."
+
+
+
+"Voor mijn moeder werk ik, in schuur en stal,
+In 't huis en op den akker, overal."
+
+
+En hij:
+
+
+"Maar arbeid geeft maar zorgen, en geeft maar angst en pijn,
+Wanneer gij mij wilt volgen, zult gij zonder zorgen zijn!"
+
+
+"Neen! neen!" riep zij in vertwijfeling, "ik wil u niet volgen,
+ik ben bang voor u."
+
+"Waarom dan? Zie ik er zoo naar uit, om bang voor mij te zijn?" Hij
+kwam naderbij, en nam haar hand. Zij sloeg haar oogen neer. Toen
+begreep hij, dat zijn wil de hare was, en woest sloot hij haar in
+zijn armen.
+
+Van dit oogenblik was zij hem onderdanig. Zij vergat, dat zij een
+moeder had. Hij gaf haar kostbare kleeren, want wreed wilde hij,
+dat zij schoon was. Wat bleef er over van het meisje, dat boschbessen
+had geplukt, om haar brood eerlijk te verdienen?
+
+Er woonde op het kasteel bij Biljoen een oude meid, die ijverzuchtig
+was, dat mooi-Ann een dame werd, en haar bevelen mocht. Vroeger had
+zij het meisje wel gekend als een arme deerne, gelijk aan de anderen
+in het dorp. Moest ze haar nu bedienen, als was ze van adel?
+
+Ze was een listig karonje, de oude meid.
+
+Ze wachtte 't oogenblik af, dat de jonker minder van mooi-Ann hield
+dan vroeger. Mooi-Ann? Mooi-Ann?
+
+Het was niet lang geleden, dat ze mooi-Ann werd genoemd. Toch, wat
+was er van haar schoonheid gebleven?
+
+Als de jonker een dag uitgereden was; zat zij alleen te schreien. Er
+was niet even geluk geweest, sinds zij den heer had ontmoet. Had zij
+gemeend, dat zij rust zou kennen? Was liefde dan ongeluk? En ze had
+den jonker lief, die haar in mooie kleeren kleedde, doch die nooit
+anders dan slecht voor haar was. Hij had nog niet gezien, dat zij
+schreide: de eerste tranen hadden geen sporen gelaten. Hoe zou het
+zijn, als eindelijk de groeven scherper werden, en de jonker dan zeker
+de oorzaak van haar smart zou weten? Ze huiverde. Als zij van het
+kasteel werd gejaagd, waarheen zou ze dan moeten gaan? De schande ....
+
+Ze wist, dat de oude meid haar haatte.
+
+Dikwijls had zij dien haat gevoeld, altijd-gezwegen, als een scherp
+woord. Ze moest ervoor zorgen, dat de oude meid haar geheim niet
+ontdekte. Mooi-Ann deed altijd vroolijk, opdat de ander niets zou
+merken. Ze trachtte te lachen, ze deed of ze gelukkig was, het arme,
+verlatene kind. Lang kon dit niet duren.
+
+Want eens, toen de jonker verveeld en moede en knorrig tehuis gekomen
+was, en eenzaam bij het haardvuur zat, klopte de meid zachtjes aan
+de deur. Ze trad binnen. Ze vertelde hem, dat mooi-Ann gehuild had,
+dien middag, en ze wist wel waarom. Ze fluisterde. Hij vloekte. Toornig
+riep hij, dat zij de deerne bij hem zou brengen.
+
+'t Was anders dan eenige maanden geleden, nadat hij haar in het bosch
+had gezien, een mooi kind uit het volk, dat haar brood verdiende. Het
+was een schreiend wicht, dat angstig bij hem stond. Op al zijn
+vorschende vragen antwoordde ze "ja."
+
+Hij vroeg:
+
+"En als ik je uit 't kasteel jaag, zul je mijn naam te schande maken?"
+
+"Neen heer!"
+
+"Je bent leelijk geworden! Dat ik het nu eerst zie."
+
+Ze wist geen antwoord te geven. Ze had kunnen zeggen: "door uw schuld"
+--  wat kan men echter van zoo'n meisje verwachten?
+
+Dreigend verhief hij zich.
+
+"Dat zal niet gebeuren," zoo zwoer hij.
+
+"Wat zult ge met me doen?" wilde ze angstig vragen. Ze
+zweeg. Minachtend bezag hij haar.
+
+"Het is nog tijd."
+
+Toen sprak ze het uit, wat zij gevoelde.
+
+"Doe alles, wat ge met me wilt	--  Dood me, dat is beter."
+
+Nooit had hij haar liefgehad. Wie kon zoo spreken tegen een vrouw, als
+hij ook maar één oogwenk in zijn leven van haar had gehouden? Alles was
+beter dan te blijven leven. In den dood zou ze niet meer schreien. In
+den dood zou zij zich wreken.
+
+Het was avond, en de vijver van het slot Biljoen was roerloos. Niet
+één rimpel bleef. Onbewegelijk was ook de schemer boven het water.
+
+Toen klonk er een schrei. 't Kon van een vogel geweest zijn, die in
+zijn nest werd verschrikt, of van een hulpeloos dier, dat door een
+vos werd gegrepen. Waarom van een mensch?
+
+'t Werd even stil, de stilte, als een levend wezen luistert, of er
+ergens geluid is.
+
+'t Water van den vijver spatte hoog.
+
+Het zou wel een groote steen zijn, die in de kolk werd geworpen. Soms
+deden dat de jongens uit het dorp, hoewel het eigenlijk al te laat was,
+om dat te denken. De stilte kwam terug. Het was niets geweest.
+
+Den volgenden ochtend vond men het lijk van mooi-Ann tusschen de
+biezen. Zeker had zij zichzelf gedood. Wie durfde den jonker bij
+Biljoen te verdenken!
+
+Twee jaren waren voorbijgegaan.
+
+Toen kwam, een avond, een jonge man uit Velp, langs het slot. In 't
+bosch, waar hij doorging stond een hooge eikeboom. Terwijl hij bedaard
+doorstapte, zag hij eensklaps tegen den stam geleund, een hooge, witte
+gedaante. Eerst was hij verwonderd, en hij naderde iets. De gestalte
+wenkte hem. Hij deinsde terug, en sprak de aloude, goede spreuk:
+
+"Zoo gij van God zijt, kom nader. Zijt ge van den duivel, wijk
+van mij."
+
+De nevel week. In de verte hoorde hij een milde stem, zeggend:
+
+"Ken je me dan niet weer? Ik ben mooi-Ann! Morgen wacht ik nogmaals."
+
+Den volgenden avond keerde hij terug. Door den dag had hij geworsteld
+als door een breeden stroom, welks vaart tegen hem was gewend. Ieder
+uur was een vijandige stortgolf, en al strijdende had hij slechts
+één gedachte:
+
+"Hoe zal het eindigen?"
+
+De avond was een weefsel van nevel. Hij had zijn oogen half-gesloten,
+en nu zag hij haar duidelijk voor zich. Ze was in het witte kleed,
+dat de jonker van Biljoen haar had geschonken, en in 't goud-blonde
+haar, dat ze had gekapt als een dame, blonken de edelsteenen. Ze had
+zijden schoenen aan met zilveren gespen, of ze ten dans ging. Om haar
+blanken hals droeg ze een ketting van paarlen.
+
+Hoe wist hij, dat haar oogen blauw waren? Het was toch een avond
+schemerend en onwezenlijk, waarin geen kleuren standhielden. Wat was
+mooi-Ann anders dan een nevel?
+
+Hij stond stil.
+
+Zij was na zijn woorden geweken. Ze was niet van God. Van den duivel
+was ze. Het zou 't beste zijn, dat hij terugkeerde. Waarom toefde hij?
+
+Aan 't eind van het bosch wachtte hem mooi-Ann. Ze hield haar armen
+naar hem uitgebreid, en diep haalde hij adem, voor hij zijn weg naar
+haar vervolgde. Nadat hij haar dichterbij was gekomen, zweeg hij;
+hij vond de woorden niet, welke hij den avond te voren had gezegd:
+
+"Zoo ge van God zijt, kom nader. Zijt ge van den duivel, wijk van mij."
+
+Het was, of zijn bloed hem anders drong. Hij moest tot zichzelven
+zeggen:
+
+"Zoo ge van God zijt, wijk. Zijt ge van den Duivel, nader dan."
+
+Ze stond voor hem, in haar rijke schoonheid. Een zware bloemengeur
+woei uit haar kleeren. Haar oogen, die hem star aanzagen, waren de
+lokkende zonde. Welke man zou niet eeuwig verdoemd willen zijn, om
+haar blanke armen te kussen. Haar roode lippen waren het verderf der
+ziel. Haar voeten stonden op 't gras, en vertrapten de madelieven.
+
+Hij kon niet meer vluchten.
+
+Was dit mooi-Ann, die eens door den wreeden jonker verrast werd bij
+het plukken der boschbessen, en die zich angstig gevoelde, om met
+den heer mede te gaan?
+
+Ze trad naderbij, en sloeg haar armen om hem heen.
+
+"'t Is goed, dat je gekomen bent," zeide ze met matte stem, "ik
+heb naar je verlangd, maar ik wist, dat je komen zou, anders had ik
+niet gewacht."
+
+"Hoe wist je dan, dat ik komen zou?"
+
+Ze lachte.
+
+"Ik kan tegenwoordig in de sterren lezen."
+
+Toen werd haar stem ernstig. Ze vroeg:
+
+"Je hebt zeker een meisje lief?"
+
+"Neen," antwoordde hij zuchtend, "sinds gisteravond niet meer. Ik
+was verloofd  --  nu ken ik er maar één, en dat ben jij, mooi-Ann."
+
+"Dat is beter dan een ander," lachte ze. "Ben ik niet mooi?"
+
+Ze nam een roos, die ze op haar kleed had gedragen. Die gaf ze hem.
+
+"Ruik aan deze roos, als je niet meer aan me denkt."
+
+Hij kuste haar. De nacht sloot zich over hen beiden, en een muur was de
+stilte van het bosch. De tijd gleed langs heen. Hij hoorde het ruischen
+van den tijd niet, zóó verre was het. Vol medelijden wachtte het licht
+van den morgen, waarschuwend met een schemer, dat de dag moest komen.
+
+De jonge man stond haastig op. Er was niets naast hem. Hij had
+gedroomd ....
+
+Toch, hij hield in zijn hand een bleek-roze roos. Hij rook er
+aan, en hij dacht aan de mooie neveling, die hij gansch den nacht
+had liefgehad. Met loome schreden liep hij huiswaarts: Wat zou
+er geschieden, wanneer hij zijn meisje weder ontmoette? Wat zou
+hij zeggen? Als hij haar eens moest verklaren, hoe hij aan de roos
+kwam. Wanneer ze hem dezen avond bij de berken wachtte, opdat ze samen
+zouden gaan, zooals 't vroeger hun gewoonte was. Een hevige pijn
+was zijn angst, want thans zou 't alles anders worden. Hij hoopte,
+dat het lang zou duren, voor hij zijn meisje weer zou zien.
+
+Ze kwam reeds voor den middag, en, toen hij haar zag, bedacht hij
+schamper, hoe ze van mooi-Ann verschilde, in gelaat en kleeding. Haar
+stem klonk hem ruw. Had hij vroeger van haar gehouden?
+
+"Was je gisteravond ziek, dat je niet kwam?"
+
+"Nee  -- " zeide hij somber, "ziek was ik niet. Waarom dacht je dat?"
+
+"Ik heb op je gewacht, maar ik had er nog kunnen staan. Waar was je?"
+
+"Ik ben op mijn eentje uitgeweest. Mag ik dat niet?"
+
+Ze keek hem verbaasd aan. Hij had haar nooit veel van liefde gesproken,
+en dat had ze ook niet verlangd. Ze mocht hem gaarne, en als ze aan
+de toekomst dacht, werd zijn beeld nooit vergeten. Ze zouden op een
+boerderij wonen, als man en vrouw. Meer behoefde ze niet te weten. Dat
+was haar liefde en haar geluk.
+
+"Ik hoop, dat ik vanavond niet hoef te wachten," sprak ze lachend. Ze
+meende, dat hij mede zou lachen. Zijn gelaat bleef ernstig.
+
+"Je hoeft niet op me te wachten," zeide hij, "ik kom nooit weer."
+
+Nog meende zij, dat hij gekscheerde. Ze nam speelsch zijn hand.
+
+"Ben je gisteravond naar de herberg geweest?"
+
+"Nee."
+
+"Waar was je dan?"
+
+"Daar heb je niets mee te maken."
+
+Toen eerst wist zij, dat hij haar haatte om een geluk, welk ze niet
+geven kon. Wanneer zij woorden voor haar leed had gekend, zou ze gezegd
+hebben, dat zij van hem hield. Ze wist niets te doen dan te zwijgen,
+maar ze nam haar schort, en legde die voor haar oogen. Weg was de
+toekomst, met den man, de boerderij, den bongerd en de koeien. Een
+donkere laan lag voor haar. Ze was bang, om erin te gaan, zóó alleen.
+
+"Je hoeft me nooit meer te wachten," zeide hij norsch. O! de eerste
+schrede in de donkere laan. Er was niets van haar hoop gebleven. Haar
+eenvoudige ziel wist, dat er een ander meisje voor haar in de plaats
+was gekomen, en, haar schort stijf tegen de oogen geperst, overdacht
+ze gauw, wie 't wezen kon. Martha was 't niet en Mina niet en Aaltje
+niet en Geusje niet en Fine niet en Sine niet. Wie kon 't wezen? Ze
+gluurde over den boezelaar.
+
+"Wie is 't?" vroeg ze.
+
+Hij staarde haar verwonderd aan.
+
+"Wat meen je?"
+
+De oogen kwamen nu geheel boven de schort uit.
+
+"Met wie heb je nou verkeering?"
+
+Hij schaterde van het lachen.
+
+"Met mooi-Ann."
+
+Ze liet den boezelaar van pure bevreemding vallen. Haar oogen werden
+zoo groot, of er tusschen jukbeen en wenkbrauw geen plaats meer voor
+ze was. Thans keerde de hoop terug. Hij hield haar voor den mal,
+de dwaze jongen! De boerderij bestond weder. Ze zag zichzelve met de
+melkemmers naar de weide gaan. Hij deed niets dan lachen.
+
+"Wat ben je d'r eentje," zeide ze.
+
+"Kom vanavond bij den vijver en je zult het zien."
+
+Hij liep zijn huis binnen. Ze bleef nog even wachten. Aarzelend ging
+ze heen.
+
+Aldus heeft een menschenziel aanschouwd, wat er met hem dien avond
+geschiedde. Ze stond in 't bosch, en zag haar jongen, die haar
+voorbijliep, zonder op haar te letten. Uit den vijver steeg een nevel,
+die naar den man toeschreed, met licht-glijdende passen. Het meisje
+stiet een kreet uit, maar haar verloofde hoorde 't niet. Hij en de
+nevel naderden elkander.
+
+Ja, het was mooi-Ann. Hoe had ze kunnen gelooven, dat 't een nevel was?
+
+"Mooi-Ann," gilde ze.
+
+Mooi-Ann was nu vlak bij den jongen. Ze wenkte hem, hij volgde. Het
+meisje riep zijn naam. Hij zag niet om. Hij liep rustig zijn noodlot
+tegemoet.
+
+Aan den vijver beidde mooi-Ann hem.
+
+"Kom," fluisterde ze, "ik heb je lief."
+
+Thans weder werd ze een nevel, sluierend over het water. Langzaam
+boog hij zich voorover.
+
+"Kom."
+
+Hij liet zich in den vijver vallen. Toen hoorde 't meisje een
+schaterenden lach. Het was mooi-Ann, die zich had gewroken. Het was het
+eerste slachtoffer, dat ze gemaakt had. Er zouden er meerderen volgen.
+
+Zoo was er een jong gezel, die naar Arnhem kwam, om een ambacht te
+leeren. De wereld was nog voor hem als een diep bosch, en hij kende
+nog slechts den eersten angst en het eerste verlangen, om het leven
+te kennen. Zijn vader had gezegd, toen hij heenging:
+
+"Kom als een man terug."
+
+Zijn moeder had geschreid:
+
+"Blijf altijd dezelfde, die je nu bent."
+
+Zoo was hij heengegaan. Welken raad had hij te volgen?
+
+Op een avond naderde hij Velp. Bij den vijver van't kasteel van
+Biljoen bleef hij even staan, en toen gevoelde hij, dat hij moede
+was. Hij besloot, om te gaan rusten. Hij legde zich op den weeken
+grond, en spoedig sliep hij.
+Hij wist niet, hoelang hij had geslapen, nadat hij in een blijden,
+onwezenlijken droom ontwaakt was. 't Was al nacht. Het maanlicht en
+'t sterrelicht legden een witten sluier over alle dingen, een zelfden
+glans over grond en water. Er waren geen geheimen, dien nacht! De
+jonge gezel vond het een weelde, om alles te bezien.
+
+Eensklaps werd hij op zijn schouder getikt. Hij richtte zich op. Hij
+was verlegen, dat er een meisje stond, en zij glimlachte om zijn
+verwarring.
+
+"Wie ben je?" zoo vroeg zij.
+
+Hij noemde zijn naam.
+
+"Dan ben je niet uit Velp?"
+
+"Nee," zeide hij.
+
+Even wachtte ze. Vervolgens nam zij zijn hand.
+
+"'t Is goed, dat je bij me bent gekomen, als je hier vreemd bent. Heb
+je nog nooit in je leven van een meisje gehouden?"
+
+"Nee  --  nog nooit."
+
+"Heb je nooit van me gehoord?" vroeg ze weder.
+
+"Nee nooit!"
+
+"Ik ben mooi-Ann van Velp. Er is niemand in 't dorp, die me niet kent."
+
+Haar liefelijke glimlach verkwikte hem. Hij gevoelde, hoelang hij
+gezworven had, en hoe mat hij was. Hij wilde in haar armen droomen,
+terwijl zij hem aanzag. Al het leed en geluk dezer wereld zouden haar
+kussen hem kunnen geven. Voor 't eerst strekte hij zijn armen naar
+een vrouw uit.
+
+"Kom aan den vijver zitten," noodigde hem mooi-Ann.
+
+Hij volgde haar. Was hij anders dan een dronkaard in zijn liefde? Met
+wankelende passen ging hij, blind-starende. Als mooi-Ann eens,
+toen ze den jonker van Biljoen had gezien, was hij. Den naam zijner
+moeder had hij vergeten. Zijn ziel was door de liefde bevlekt, ja,
+zoo hij was blijven leven, voor altijd besmet. Van den eersten,
+teederen droom, vóór ze hem gevraagd had, met haar mede te gaan,
+bleef zelfs de herinnering niet over. Het was gelukkig, dat hij stierf.
+
+Het maanlicht was over land en water gelijk. Hij wist het niet,
+dat hij met haar in den vijver schreed. Hij zonk in de diepte neder,
+en smetteloos, vol van glans, sloot zich het water over hem. De nacht
+verloor niets van den gloed. Mooi-Ann lachte niet, want ze dacht aan
+haar eigen ondergang terug.
+
+Dit is de sage van mooi-Ann. Zij gaf dezelfde smart, welke zij
+ontvangen had, eerlijk terug, en ze was een schakel uit den ketting
+des verderfs.
+
+
+
+XXXI
+
+De Verborgen Schat
+
+Dichtbij Echt, in het Limburgsch land, is een groote schat verborgen,
+en wie hem vinden kan, verlost de juffrouw zonder kop van den nood,
+om te moeten zwerven, waar aardsche menschen wonen.
+
+In het schuchtere voorjaar, als nauwelijks nog de blaadjes durven
+te gluren, en de lucht van bedeesde blauwheid is, en het zonnelicht
+zich heel verlegen verschuilt, gelijk een jonge knaap, die zijn
+liefde niet vermag te uiten, lag bij de ruïne van het Sleutje een
+boerenjongen te slapen. Wellicht  --  wie zal het zeggen?  --  had hem
+het bier uit Susteren tegoed gesmaakt, en hij verdroomde den eersten
+lentedag. De verliefde zon vluchtte, zoodra de avond kwam, héél snel,
+en een gure wind verdrong meedoogenloos alles, wat er nog restte van
+de onvolkomen, teedere poëzie. Drikus, de boerenjongen, bleef snorken,
+eerst de milde warmte, daarna de barre kou ten spijt, ja, hij ontwaakte
+zelfs niet, toen er drie eikels op zijn neus vielen. Toch had hij
+wakend bewustzijn genoeg  --  een ondeelbaar deel eener seconde  --
+om zich te verbazen, dat er eikels daalden in de vroege lente, een
+tijd, die meer is aangewezen op het moeizaam zetten, dan wel op het
+rijpen der vrucht. 't Bleef echter slechts bij deze haast-wezenlooze
+verwondering, en het snorken ging bijna geheel onverbroken verder,
+zonder dat hij lette op den tijd, die verging, en op de plaats, waar
+hij nederlag .... Het ware beter geweest, dat hij erover had nagedacht:
+want middernacht naderde, en op deze plek spookt de juffrouw zonder
+kop, die den bewoners van Echt wraak heeft gezworen. Eeuwen geleden
+is ze door de burgers dier stad aangevallen, en zonder absolutie
+gestorven. Wee hem, die haar op Woensdag of Vrijdag ontmoet!
+
+Gelukkig was het een andere dag, dat Drikus bij de ruïne lag te slapen!
+
+Nauwelijks was de klok van middernacht uitgeslagen, of hij ontwaakte
+door een allervreemdste hitte, dichtbij hem. Hij richtte zich op,
+en wreef zich over zijn oogen.
+
+"Wat is dat?" vroeg hij bevend.
+
+Wat beteekende dat? Een blauwe vlam spartelde en sprankelde, en
+ineens rammelde een ketel door de lucht, welke haast je rep je op
+het vuur aanvloog, en daar juist boven bleef hangen. Daar begon het
+in den ketel te broddelen en te pruttelen en te sissen en te zieden,
+en de damp kwam eraf, niet aangenaam-riekend als wanneer tante Trees
+pannekoeken bakte, doch het stonk zonder genade.
+
+"Hatsji!" zei Drikus. "Hatsji! Hatsji!"
+
+Boven tegen den hemel begon het te rommel-donderen. De wilde wind
+woei en teisterde de takken der boomen. Drikus durfde niet omhoog
+te zien, en toch kon hij er niets aan doen, dat zijn nekspieren zich
+kromden en hij zijn hoofd ophief. O ijselijkheid! Aan den hemel reed
+een gloeiende koets, getrokken door twee zwarte bokken met knoestige
+hoornen en in hun razende vlucht klapwiekten de vleermuis-vleugelen,
+die uit de zijden der spookdieren schoten. In den wagen zat een dame
+in witten mantel. Drikus had nog net den tij d, om zich achter een
+struik te verstoppen.
+
+Reeds was de juffrouw zonder kop uitgestapt, en vlug liep ze op den
+ketel toe. Zij nam er het deksel af, maar eensklaps wendde zij zich
+om, en liep tot Drikus' schrik recht naar den struik. Ze wierp het
+witte gewaad van zich, en zoo zag de jongen haar bloedrood lichaam,
+dat eindigde inden afgesneden strot. Bloed droop in groote druppelen
+van haar keel naar beneden, en bloed droop van haar nederhangende
+linkerhand, en bloed droop van 't hoofd, dat zij in de rechter
+hield. Bloed mengde zich met bloed, het daalde naar de aarde, en
+scheen weder 't roode lichaam op te kruipen, als het gevallen was. Ze
+was een fontein des bloeds, en niets ging er verloren, het keerde
+tot de bron weder, waaruit het ten tweeden male, ten derden male,
+ten duizendsten male ontvlood.
+
+Van haar wendde de ongelukkige man zijn blik naar den ketel, die op
+'t blauwe vuur stond, en welks stank een angstwekkend geheim verborg.
+
+"Menschenhoofden," zeide zij. "Ik braad menschenhoofden uit Echt."
+
+In den ketel lag het vleesch ros te roosteren, de oogen der dooden
+(melk-wit opgezet met in het midden den appel van zielloos zwart)
+staarden onafgewend naar den jongen man, die met afschuw zag, hoe
+reeds het vuur de oogen naderde ....
+
+"Stil!" beval de juffrouw zonder hoofd, "en luister naar mij."
+
+Drikus stond bevende voor haar.
+
+"Het was in tijden van oorlog, dat ik gedood werd, maar vóór dien heb
+ik mijn goud en mijn juweelen in drie kisten geborgen, en ze onder
+de aarde begraven, hier op deze plek. Neem dit berkenrijsje en plant
+het, opdat gij niet vergeten kunt, waar het is! Het is voor mij ook
+van belang ... want ik moet blijven zwerven, zoolang de schat nog
+niet door menschenhanden opeen Dinsdag is opgedolven. Hoe moet gij
+graven? Met een nieuwe spade. Hoe diep moet gij graven? Zeven, zeven,
+zeven voeten. Wat moet gij spreken? Geen woord, geen woord .... Neem
+een helper mede.
+
+
+Één kist  --  één kist
+Is voor de armen,
+De tweede, geef de kerk
+Uit uw erbarmen
+Met de derde, moogt gij
+Uzelf verwarmen
+
+
+Rrrrt! daarmede verdween ze, en Drikus bleef alleen achter, zich
+de ooren krabbende. Hij liep zoo haastig hij kon naar Echt, om een
+gezel te zoeken, die hem den volgenden Dinsdag zou willen helpen, en
+wie was daar beter geschikt voor dan Hannes, zijn vrouw's broer? Hij
+zeide tegen hem:
+
+"Je mag geen woord spreken," en Hannes antwoordde:
+
+"Natuurlijk niet."
+
+Wonderlijk-langzaam gaan de uren voorbij, wanneer ge wacht. Het
+zonlicht weigert te verschijnen na den langen, lijzigen nacht en als
+het eindelijk komen moet, op het allerlaatste oogenblik, dan klimt
+het zijn vaste baan aan den hemel treuzelig en traag, net of het
+zeggen wil:
+
+"Kom ik er vandaag niet, dan kom ik er morgen," en vóór het twaalf uur
+is, heeft het wel een etmaal geduurd. Zijn gang van het Zuiden naar het
+Westen geschiedt al even kreupel, doch als het ten leste besluit, de
+aarde maar weder te verlaten, dan bezint het zich plotseling, en doet,
+of het ik weet niet hoe aangenaam bij ons is. Weggaan?! Geen sprake
+van. Het denkt er niet aan. Het blijft op de banken van den horizon
+rusten, strekt zich daar welbehagelijk uit in zijn volle lengte, en
+werpt een laatsten, zéér langen, weemoedigen blik naar de tintelende
+vlakte. Het heeft ruim spel, want de avond weigert ondertusschen op
+zijn beurt te komen. Vóór er een ster aan de lucht is, schijnt er
+geen tijd meer te bestaan. Zon en maan willen niet komen, en niet
+verdwijnen, en ze gelijken in dit opzicht op het slag menschen, dat
+veel bezwaren maakt, om u te bezoeken, doch dat, als het eenmaal een
+visite maakt, niet weg is te krijgen.
+
+Drikus en Hannes, zij beidden ongeduldig, en ook voor hen werd het
+ongeduld beloond: immers, de eeuwigheid lokt het heden in haar afgrond,
+en alle tijd valt hierin geruischloos terneder. De Dinsdag kwam, en
+de twee kornuiten begaven zich tezaam op weg, de lippen vast op-één
+geklemd, om zich in het zwijgen te oefenen. Ze droegen fonkelende
+spaden op den rug, en ze voelden zich gelukkig als menschen, die in
+de toekomst hun vertrouwen stellen.
+
+Ze vonden alras het berkenrijsje, en Drikus trok het uit den grond.
+
+Vroom begonnen ze te delven in de gewillige aarde. "Zeven, zeven,
+zeven voeten," zong het in Drikus' ziel. Hij was er zeker van, dat
+hij de schat zou bereiken, en eensklaps hoorden zij, dat de schoppen
+stieten tegen een kist. Hannes sprong van vreugde in de hoogte.
+
+"Drikus! daar zit de heks," schreeuwde hij.
+
+Klingeleklingekling! de geldstukken hadden haast, om weg te komen,
+diep, diep, dieper in den grond, al maar zinkende, zóó ver weg ten
+laatste, dat 't gerinkel niet meer te hooren was.
+
+En daarom spookt de juffrouw zonder kop nog altijd bij Echt; er is
+geen mogelijkheid, dat ze ooit verlost zal worden.
+
+
+
+XXXII
+
+Waarom de Reuzen in Limburg zijn uitgestorven
+
+Men weet het, dat ons land vroeger door reuzen werd bewoond. Er waren
+reuzen in Drenthe, die hebben de Hunebedden gebouwd. Er waren reuzen
+op de Veluwe, die hebben daar de hooge bergen neergegooid. Er waren
+reuzen bij Hilligersberg; reuzen in Holland en Friesland.
+
+Bij Haarlem leefde een reuzin, Walberech was haar naam. Ze was voor
+haar doen nogal groot. In één stap stak zij de Noordzee over, en eens,
+toen roovers haar vee hadden geroofd, en al een nacht zeilens verder
+waren, bereikte ze hun schip in één schrede, nam 't met één van haar
+vingers op, en wierp het in de lucht. Toen alle roovers dood waren,
+at ze hen met huid en haar, nam haar kudde mede, en kwam weer behouden
+aan land. De koeien had ze onder den linkerarm, de paarden onder den
+rechterarm en de schapen liet ze op haar hoofd weiden.
+
+Niemand minder dan Picardt vertelt al verhalen van deze reuzen.
+
+Hij zegt, dat er ongelijk meer reuzen in deze landen hebben gewoond,
+dan er steenhoopen gevonden worden. Want in sommige landen heeft
+men geen steenen, terwijl er evenwel reuzengebeentes met lang haar
+uit de aarde zijn gegraven. Bij Westerborg is dit geschied, te Sneek
+in Friesland. In 't jaar 1488 (het is aan geen twijfel onderhevig)
+spoelde er op het eiland Terschelling een reuzenlichaam aan, dat
+door den vloed uit zijn graf was gerukt. De reuzen waren bekleed
+met vellen van dieren en gewapend met knodsen. Wat ze aten? Beren,
+wolven, leeuwen, elanden, paarden, wilde zwijnen, herten, reeën,
+dassen, vossen, hazen, zwanen, raven, ganzen en visch! Hoe lang
+ze leefden? Het waren frissche en sterke lieden, en sommigen zijn
+driemaal zoo oud geworden als een mensch.
+
+Ook in Limburg woonden de reuzen. Hun koning heette Halichem, en hij
+was ongetrouwd. Het was een ernstige kerel, die er weinig woorden
+op nahield. Als er iets moest gebeuren, sprak hij het kortaf, en wee
+hem! die zijn bevel niet gehoorzaamde.
+
+Hij was zoo om en bij de vijftig jaar, toen vonden zijn onderdanen,
+dat het tijd voor hem was, om te trouwen. Niemand durfde 't hem recht
+te zeggen. Toch ging het op den duur niet langer. Het volk moest een
+vorst hebben, als Halichem eens iets menschelijks passeerde.
+
+Eindelijk besloot een hunner met den koning te gaan spreken. Wat ze
+met elkander verhandeld hebben, weet niemand. Halichem bulderde zoo
+luid, dat 't huilen van den storm er een zefiertje bij is, en alle
+reuzen maakten zich uit de voeten. Daarbij zijn heel veel heuvelen
+en dalen ontstaan, te veel om op te noemen.
+
+Halichem hield van zijn vrijgezellenleven! Waarom? De oude kronijken
+zwijgen hierover. Misschien had hij over eten en drinken niet
+te klagen. Het dierenvel, dat hij over de schouderen droeg, zag
+er zeker steeds keurig uit. Ook kon hij 't waarschijnlijk met zijn
+vrienden goed vinden. Bovendien kon hij wel wat verlegen geweest zijn
+tegenover de teedere sekse, want dat heb je tegenwoordig zelfs vaak
+met groote kerels.
+
+'t Doet er ook eigenlijk niets toe.
+
+Halichem wilde niet trouwen, en de eerste poging, om hem van zijn
+plan af te brengen, mislukte geheel en al. Eerst na dagen durfden
+zijn onderdanen terug te komen.
+
+Met zijn weigering was het immers nog niet geheel afgeloopen.
+
+Op een zomerdag kwam zijn volk in een geheime vergadering tezamen. Wat
+daar besproken is, weet niemand. Het besluit echter is algemeen
+bekend. Men zou een deputatie van sterke reuzen naar Halichem
+afvaardigen, en hem tot rede brengen.
+
+Aldus geschiedde. Zeven van de sterkste reuzen organiseerden zich,
+en de petitie werd overgereikt. De vorst had zich naar den wensch
+zijner natie te schikken. Hij ontving de gedeputeerden allergenadigst,
+en beloofde hun verlangen in overweging te nemen.
+
+Maar ... wie was er waardig, om koninginne te worden?
+
+Halichem ging zelf op den zoek. Hij vond een aardig meisje, zoowat
+vier voeten kleiner dan hij. Alle bestanddeelen van een goed huwelijk
+waren dus aanwezig, want voor een nette, fatsoenlijke bruiloft behoort
+'t meisje niet zoo groot te zijn als de jongen. 't Andere staat niet.
+
+Het volk was dronken van vreugde.
+
+Inderhaast werd het paleis gebouwd. Daar de trouwplechtigheid
+spoedig zou plaats vinden, werd er niet veel zorg aan de architectuur
+besteed. Dit behoefde ook niet. In 't nederigste hutje immers kan
+geluk wonen?
+
+Maar ....
+
+'t Volk was tevreden  --  maar .... Maar Halichem, de vorst,
+vond zijn poging, gedaan in het belang van zijn volk een groote
+teleurstelling. 't Was wel een aardig meisje, om te zien, doch hetgeen
+eraan ontbrak, was eigenlijk, wat ze te veel had.
+
+Ze kon alleronmenschelijkst, allerongedanigst, allerverduiverkaterst
+veel praten. Ze praatte van den vroegen morgen tot den laten avond.
+
+"Ratteretalleratatteratattertatatatterteta," ging het den heelen
+dag, dat het den armen Halichem duizelde in zijn ooren. Waar ze
+over praatte? Over de reuzin die en over de reuzin zoo; over den
+armband van de reuzin zus, en de oorbellen van reuzin gindsche. Over
+den ouden reus, dien ze niet had willen hebben, en over den jongen,
+dien ze had geweigerd. Over de nicht van reuzin X, die de oud-tante
+van reuzin IJ had beleedigd, en wat de reus Z daarover had gezegd,
+wat de reus Dubbel X daarover zou zeggen, en wat Halichem meende van
+de nicht van reuzin IJ, die altijd anderen zoo bekladde. Ook had de
+reuzin dubbel IJ haar eens zoo gekrenkt, door haar met een mensch te
+vergelijken. Daarom wilde ze de reuzin dubbel IJ niet op de bruiloft
+vragen; zóó ze haar toch op de bruiloft vroeg, koel bejegenen.
+
+
+
+"Ratadeplantadeplan  --  allodadadadada  -- "
+
+Den ganschen dag.
+
+Nu was Halichem in het begin verwonderd geweest, dat iemand zoolang
+achtereen kon redeneeren. Hij had ademloos gewacht, wanneer ze zou
+ophouden. Zoon wezen had hij nog nooit ontmoet. 't Eten liet ze ervoor
+staan, om met hem te babbelen. 't Merkwaardigst was, dat ze nimmer
+naar zijn antwoord verlangde. Ze vroeg hem wel, wat hij over een of
+ander onderwerp dacht, maar op het oogenblik, dat hij zijn meening
+zou zeggen, riep ze uit:
+
+"Stil! jij praat den heelen dag  --  laat mij nu ook eens wat zeggen,"
+
+en dan begon 't van voren af aan, over alle dingen der wereld, van
+de paplepel tot aan de liefde toe. Eerst de nacht bracht rust.
+
+Wanneer dan de afgetobde reus probeerde te slapen, drong hem de echo
+van haar stem weer in zijn bewustzijn, en dan herkauwde zijn brein
+al het geestelijk voedsel van den dag, zonder ophouden. Als de morgen
+kwam, bemerkte het meisje in het geheel niet, dat Halichem moede was,
+en, daar zij een uitmuntenden slaap had genoten, begon zij frisch,
+van voren af aan.
+
+Halichem werd nog stiller dan vroeger. Doch zijn verloofde lette
+daar niet op. Het waren eenige oude reuzen van zijn volk, die 't
+eerst bemerkten, dat hun vorst er slecht uitzag. Ze vorschten naar de
+reden. Ze vroegen het de aanstaande koningin, maar deze overstelpte hen
+zóó met woorden, dat zelfs hun wijsheid haar niet begreep. Langzaam,
+'t hoofd schuddend, gingen ze terug. De jongste zeide:
+
+"Ik heb op de wereld geleerd, dat alles zijn grond heeft."
+
+Die op hem in jaren volgde, voegde hieraan toe:
+
+"'t Is beter ten heele gekeerd, dan ten halve gedraaid."
+
+Toen eindigde de oudste ernstig:
+
+"Er is veel kwaad ontstaan, doordat men te weinig heeft gesproken. Maar
+te veel is nog gevaarlijker. We moeten den vorst waarschuwen."
+
+In den nacht, toen hij alleen was, gingen ze naar hem toe. Ze kwamen in
+zijn vorstelijk slaapvertrek, waar hij nederlag, de oogen brandend en
+wijd-open. Hij sprong overeind, op het oogenblik, dat hij voetstappen
+hoorde. Arme man! hij meende, dat het zijn verloofde was, die met
+hem nog wat wilde babbelen.
+
+"Wij zijn 't," sprak de oudste grijsaard, "om met u de zaken des
+lands te bespreken."
+
+Woest schudde Halichem zijn vuist, zoodat ze bijna den neus van den
+ouden reus raakte.
+
+"Bespreken?" zoo schreeuwde hij. "Bespreken?" En toen afgemat:
+"bespreken." Wat moet er nu nog besproken worden?"
+
+"Ge moogt niet trouwen."
+
+Halichem viel hem, snikkend van vreugde, om den hals.
+
+"Dat zijn de eerste wijze woorden, die ik sinds lang heb
+gehoord. O! wijze raadslieden, zoo gij wist de smart, die ik om der
+wille van mijn volk heb geleden. Maar nu! hoort mij aan! Nu wil ik mijn
+volk gelukkig maken. Van deze stonde aan, roepen wij de mannen toe:
+"als gij uw wijsheid wilt bewaren, zoo gij wilt werken naar uwen
+aard, trouw dan niet." Het zal morgen bij het krieken van den dag
+door mijne herauten alom worden bekendgemaakt."
+
+Aldus is geschied, dat de reuzen in Limburg niet meer trouwden,
+en daarom is hun geslacht uitgestorven. Het zijn nu de eens zoo
+verachte menschen, die in het land van Maastricht, van Roermond en
+Venloo heerschen.
+
+Doch ter eeuwiger gedachtenis aan het mislukte huwelijk staat nog de
+half-voltooide woning der reuzen bij het plaatsje Echt, als een stille
+waarschuwing voor de Limburgers, die er zich echter niet aan storen!
+
+
+
+XXXIII
+
+De Stille Ronde van Bergen-op-Zoom
+
+
+Een graf houdt beider asch vereend;
+Maar 's ouden geest vindt rust noch vrede
+In d' ijsbren nacht van 't lijkgesteent',
+En vaak ontsluipt hij aan die stede
+Te middernacht als 't stormt en tiert,
+En regent, als men de uilen
+Hun grafgezang hoort huilen
+De weerhaan knersend giert.
+
+
+Het klinkt in den stillen nacht. Leeft de sage dan nog? Verhaalt men
+ze, wanneer het lamplicht uit is, en geen vreemde kan luisteren? In
+het duister vagen stemmen. Nu wordt verteld de historie van den
+plaatsmajoor van Bergen-op-Zoom, bijgenaamd de Duivel. Eensklaps is
+er een oude stem, hortend en angstig ....
+
+"Ik heb 't dikwijls gehoord. Heel dikwijls hebben ze 't mij verteld."
+
+Een streng militair was de Duivel. Wanneer hij door de stad reed, door
+de Steenbergsche straat, de Blauwe Handstraat, of over de Groote Markt,
+zagen de burgers hem vreezende na, en menigeen dacht bij zichzelven:
+
+"Liever zou ik willen sterven dan onder den Duivel te staan."
+
+In zijn hand droeg hij een kleine karwats, die één scheen te zijn
+met zijn hand. Graag drukte hij 't paard de sporen in de zijden,
+dat het steigerde, en vonken uit de steenen sloegen. Wanneer dan de
+voorbijgangers angstig wegstoven, lachte hij schor, en schudde de
+karwats, of hij zeggen wilde:
+
+"Ik wou, dat ik ze allemaal kon ranselen, en dat ik de bloedige
+striemen zag over hun gezicht en hun handen. Of dat ze onder de hoeve
+van 't paard raakten, en dat ik ze van pijn zag kruipen."
+
+Hij had een zoon, die als vaandrig bij het regiment diende: Alfons
+was zijn naam. Het was een vroolijke kornuit, die geen enkele vreugde
+versmaadde, en die de meisjes van Bergen-op-Zoom liever had dan de
+krijgstucht. Hoezee en hier ginder! de Brabantsche meisjes, die anders
+zoo kieskeurig zijn, noemden hem den schoonen Alfons, ziedegij!
+
+"Een schooneren jongen dan Alfons vindt gij in Brabant niet," zoo
+zeiden ze.
+
+Wie kon begrijpen, dat hij de zoon was van den stuurschen plaatsmajoor,
+die in geheime lust niets liever deed dan pijn te doen, en die eerst
+genoot, wanneer hij een levend lichaam kwellen kon?
+
+Een morgen waren de officieren op de binnenplaats der kazerne
+tezamen, toen zij dof tromgeroffel hoorden. Zij staakten hun gesprek,
+en luisterden.
+
+"Zou er weer iets met den Duivel zijn gebeurd?" vroeg een jong
+luitenant.
+
+Nooit noemde men den plaatsmajoor anders, zelfs niet in
+tegenwoordigheid van den zoon. 't Was een Duivel, dat wist ieder. Ja,
+velen zeiden, dat hij erger dan de Duivel was, slimmer in zijn streken
+en onmenschelijker in zijn wreedheid.
+
+De plaatsmajoor trad op hen toe. Op dertig el afstands schreeuwde
+hij al:
+
+"Dat moest uit zijn. Als ik een schildwacht in slaap zie, schiet
+ik hem dood. Hoe kan ik op mijn soldaten vertrouwen, wanneer ze in
+slaap vallen?"
+
+In de verte werd een baar gedragen, waaraan een zwart kleed hing. Dof
+rommelde de trom.
+
+"Nu zal 't ze duidelijk zijn," grijnsde de Duivel. "Ik heb er vannacht
+een gesnapt, die stond net als een paard te slapen. Hij kan er in
+den Hemel of hel over nadenken."
+
+De officieren zwegen steeds. Wie durfde een woord te spreken? De
+Duivel zag hen aan en gromde:
+
+"Ik ben blij, dat ge 't mij eens zijt, en, versta me wel, ik verwacht
+van u hetzelfde. Geen genade voor den schildwacht, die niet waakt. Ik
+dank u!"
+
+Hij groette met kort, dreigend gebaar. Heel in de verte bromde de
+trom. Niemand zag den zoon aan. Men gevoelde lust, om buiten hem de
+zaak te bespreken.
+
+Toen zeide Alfons rauw:
+
+"Mijn vader is een goed militair."
+
+Misschien hoorden zij allen, dat er angst en schaamte in hem was. Zij
+wisten het allen, dat de man zijn straf had verdiend, doch er was
+wroeging in hun ziel, omdat de Duivel hem had gedood. Een huivering
+voer langs hen heen. Hun gezichten werden strak, en menigeen bemerkte,
+dat hij onwillekeurig de hand aan den degen had geslagen.
+
+Alfons vooral bestreed zijn jeugd. Hij hoopte, dat een der anderen iets
+beleedigends over zijn vader zou zeggen, opdat hij dezen zou kunnen
+aangrijpen. Toch was hij zichzelven niet meester, en voortdurend
+hoorde hij een stem spreken:
+
+"Duivel! duivel! jij bent een duivel's zoon."
+
+Eindelijk stelde een gemoedelijk kapitein voor, om heen te gaan.
+
+"Wij hebben niet te oordeelen ...."
+
+Langzamerhand scheen het, dat zij vergeten zouden. Nooit spraken zij
+er met elkander over. Het waren meerendeels jonge menschen, die 't
+leven liefhadden, en de ouden hadden reeds te veel ondervonden. Binnen
+eenige dagen was het weder tusschen hen als steeds.
+
+Wanneer zij echter nog eens een schildwacht zagen, die op zijn post
+was ingeslapen, was 't een geheime overeenkomst, dat ze hem wekten.
+
+Had de Duivel dit bemerkt?
+
+Hij liet een order bekend maken, die ineens weder de oude, geleden
+geschiedenis in herinnering bracht. Nog strenger dan vroeger luidde
+het bevel.
+
+Alwie een schildwacht slapende zou aantreffen, had 't recht hem te
+dooden. Wanneer een soldaat het bemerkte, rustte op hem de plicht  --
+zoo hij deze plicht niet volvoerde, zou hij zelf moeten sterven.
+
+Angstig luisterde Alfons naar deze woorden. Nu bemerkte hij, dat
+de wrok langer bleef in de oogen zijner kameraden, en dat ze hem
+ontweken. Dikwijls zag hij, dat ze onder elkander fluisterden,
+maar als hij hen naderde, was 't altijd over onbeduidende dingen,
+dat zij spraken.
+
+Zijn vader hield van hem.
+
+Dat het een vreemde liefde was, van Duivel, kunt gij wel
+begrijpen. Toen de knaap jong was, had hem de vader naar Den Haag
+gestuurd  --  de moeder was jong gestorven  --	en daar was hij bij
+een tante opgevoed. De Duivel reed tot Dordrecht, om hem te halen. Op
+den huisweg had hij geen enkel woord gesproken. Eerst op het oogenblik,
+dat zij Bergen-op-Zoom in 't zicht kregen, zeide hij enkele woorden:
+
+"Voortaan sta je onder mijn commando. Over zaken van dienst wil ik
+niet met je praten."
+
+Zoo was 't gebleven.
+
+Thans weder wist Alfons, dat hij gehoorzamen moest, al gevoelde hij,
+dat men een deel van den haat ook aan hem gaf. Zou hij niet als spion
+dienen? Men vertrouwde hem niet meer. Hoe wist de Duivel alles zoo
+nauwkeurig, wat er in dienst geschiedde? Wie kon een betere handlanger
+zijn dan Alfons?
+
+De jonge vaandrig wist, dat hij gemeden werd. Waar hij vroeger algemeen
+kameraden had gekend, waren thans zijn vijanden. Hij was vogelvrij
+verklaard. 't Gerucht sloop door in de stad Bergen-op-Zoom. De meisjes
+gingen hem voortaan zonder lach of groet voorbij.
+
+Niemand vermoedde, dat hij met zijn vader gesproken had. Hij was te
+trotsch, om dit te vertellen.
+
+Een avond had hij den Duivel buiten de Steenbergsche poort
+ontmoet. Even had hij geaarzeld ... toen besloot hij hem te zeggen,
+wat er in hem omging. De Duivel hield zijn schreden niet in. Met
+lange passen liep hij over den weg. Hij had den kraag tegen 't hoofd
+geschoven, en hij ging iets gebogen, zijn sporen kletterden. Dat
+gaf zijn geheele figuur iets afwerends, maar flink streefde hem de
+vaandrig terzijde.
+
+"Vader!" riep hij.
+
+De plaatsmajoor matigde zijn rhytmisch-snellen tred niet.
+
+"Vader! een verzoek ...."
+
+Nog altijd zweeg de Duivel.
+
+"Vader! ik verzoek ... om mijn overplaatsing."
+
+"Overplaatsing?" gromde de oude militair. "Waarom?"
+
+"Omdat ik hier niet op mijn plaats ben."
+
+"Niet op je plaats?"
+
+"Vader! ik wil overal zijn, behalve hier. 't Is een hel voor mij,
+hier!"
+
+"Meen je  --  dat ik  --  je zal  --  overplaatsen?"
+
+"Als u me niet overplaatst  -- "
+
+"Bewaar  --  den afstand  --  jonge kemphaan. Jij wordt niet  --
+overgeplaatst. En daarmee  --  zeg ik je  --  ingerukt	--  marsch! Val
+mij niet weer  --  lastig!"
+
+Als een echo van zijn vader's scherpen tred was de smart voortaan
+in zijn jonge ziel. Kon hij zich verweren tegen de gedachte zijner
+kameraden? En hoelang zou het duren, dat hij nog in Bergen-op-Zoom
+moest blijven?
+
+Eerst een jaar later bewees hij zijn makkers, wie hij inderdaad was,
+trouw tot in den dood. Hij, de blonde, jonge vaandrig, een spion van
+den Duivel? Alles mocht men van hem zeggen, dit niet.
+
+Het was tijdens een feest. Overal klonk muziek, tot diep in
+den nacht. Men kon niet begrijpen, dat er ooit eenige smart in
+Bergen-op-Zoom was geleden. De beenen werden niet moe van het dansen,
+de ouden van dagen waagden nog eens een horlepiep, en waar was al het
+bier gebrouwen? Er waren vreemde dingen te zien  --  een Vlaamsche
+reuzin en een grijnzende neger, de dikste vrouw ter wereld was ook in
+Bergen-op-Zoom. Op de Markt blies en stampte een doedelzak-man, een
+beer sprong duizend sprongen, een heidin zeide de toekomst. Marskramers
+klopten aan de huizen, en ze lieten de schoonste kralen in de zon
+schitteren. Want het waren dagen van zonlicht, waarin men leefde! 't
+Kan in Brabant niet regenen, als er feest is. 't Zonlicht werd niet
+moede tot laat in den avond, en het was een festijn, waarin de heele
+wereld schik had, van 't kleinste kind tot de gerimpeldste bes. De
+soldaten en officieren waren vooraan.
+
+Niet de Duivel, en niet de jonge vaandrig.
+
+Wee den soldaat, die op het appèl ontbrak! lederen avond hield de
+plaatsmajoor zijn stille ronde. Het pistool hield hij stevig in
+zijn vuist.
+
+Niemand bemoeide zich met den zoon. Stil ging hij zijn weg. Er was op
+zijn jong, roerloos gelaat geen leed. Het leed was binnen hem besloten.
+
+Den derden avond van het feest passeerde een troep jonge officieren,
+luid-lachend, een schildwacht. Hij riep geen "werda," toen ze hem
+voorbij gingen.
+
+"De Duivel zal hem halen," lachte een luitenant, "de kerel is in slaap
+gevallen. Hij mag blij zijn, dat de plaatsmajoor de ronde niet heeft
+gedaan." Goedhartig wekte hij hem.
+
+"Vooruit kerel! uit den dut. 't Is goed dat jou de Duivel niet
+gesnapt heeft."
+
+Verschrikt was de soldaat opgesprongen. Hij was niet in staat,
+om een woord te zeggen, want de angstige werkelijkheid, dat hij
+ternauwernood den dood ontgaan was, deed hem den roes vergeten. Zij
+hadden hem getracteerd, en de slaap had gemakkelijk ingang gevonden
+in zijn beneveld brein.
+
+De officieren lachten.
+
+"Arme kerel! die vandaag niet kan feestvieren."
+
+"Vooruit!" riep een jong luitenant, die nooit genoeg van het leven kon
+krijgen, "daarginder wacht ons Bergen-op-Zoom. We hebben de Vlaamsche
+reuzin nog niet gezien. En avant!"
+
+Zingend en jubelend verliet de vroolijke schare de eenzame post. In
+de verte klonk de duizendstemmige muziek der stad. Wat is ieder feest
+ter wereld tegen de echte Hollandsche kermis? Een week per jaar is
+de Hollander uitbundig	--  leve de vreugde!
+
+De soldaat luisterde naar 't gejoel en geraas. Zijn handen beefden
+.... Als de officieren niet toevallig voorbij waren gekorven, zou
+hij dood geweest zijn.
+
+Nu kon hij luisteren naar de geluiden van het verre geluk.
+
+Een half uur later kwam de Duivel de post voorbij.
+
+Hij zag, dat de schildwacht was ingeslapen. Zonder een oogenblik te
+aarzelen, trok hij zijn pistool, en schoot. Hij ging verder in zijn
+stille ronde.
+
+Den volgenden dag vond men Alfons dood terneder liggen bij het
+schildwachthuisje.
+
+Toen de officieren hun weg waren gegaan, kwam Alfons te voorschijn,
+en met rustige schreden liep hij naar de schildwacht.
+
+"Je wilt zeker wel graag feestvieren?"
+De arme kerel wist niet, wat hem geschiedde. Zou 's Duivels zoon
+geen listen willen gebruiken, om hem in 't verderf te storten? En
+toch ... hoe lokte de kermis. Alle stemmen van jeugd en blijdschap
+lokten hem.
+
+"Kom,"	--  zeide Alfons, en zijn eerlijke woorden hadden den
+trillenden klank der geheime smart, "ga maar gerust heen, vriend. Ik
+zal waken, als de Duivel komt. Het is donker weer."
+
+De schildwacht geloofde hem. Hij moest hem gelooven. Hij bedankte hem
+met geen woord. Hij groette zwijgend en ging heen. Zijn stem zou een
+golf zijn van het bruisende feest, zijn vreugde zou teloor gaan en toch
+een deel zijn van deze ontzaglijke vreugde, welke geen grenzen kende.
+
+Alfons stond op zijn verlaten post.
+
+Het zou niet lang meer duren, of de Duivel zou zijn ronde gaan. Dan
+zou hij vinden, dat alles in orde was. Hij loerde er natuurlijk op,
+om weder iemand te snappen!
+
+Thans bedacht de jonge vaandrig, dat hij moede was. Niet moede van
+lichaam, doch moede van ziel. Meden niet alle kameraden hem? Vroeger
+was hij de eerste geweest bij ieder feest, elk jaar weder. Men
+minachtte hem. Men beschouwde hem als een spion. Niemand gaf hem
+gelegenheid, zich te verdedigen.
+
+De vreugde in de stad, welke hij in zijn verlatenheid hoorde, lokte
+hem in geen enkel opzicht. Ze voerde stroomen van droefgeestigheid
+door zijn bloed. Hij weende niet. Hij gevoelde zijn leed, zooals men
+angst gevoelt: in heel zijn wezen.
+
+Voetstappen naderden.
+
+Door al het gedruisch hoorde hij den klank der naderende voetstappen,
+ja zelfs hun echo trilde in zijn geest en zijn ziel. Dat was de
+stille ronde, sluipende, gereed om te springen. Dat was de vloek van
+zijn jeugd.
+
+Zijn smart was als een vuist, die zijn keel dicht knelde, en hem
+ruggelings ter aarde wierp. Wilde hij opzettelijk doen, of hij
+sliep? Was het buiten zijn wil om, dat hij zijn adem inhield, terwijl
+de dreigende voetstappen naderden?
+
+Hij lag stil. Uit de stad kwamen de klanken van het feest, doch al
+zwakker en zwakker werden ze, en ze verstomden tegen den regelmatigen
+tred van zijn vader, den strengen plaatsmajoor van Bergen-op-Zoom. Het
+was niet waar, dat er een andere klank bestond.
+
+Hij kende geen vrees. Hij was een held gelijk, stervend voor zijn
+plicht.
+
+'t Heeft niet één seconde geduurd, dat de Duivel zich over hem
+heen-boog.
+
+"Dat is de derde maal," mompelde hij, toen hij zijn pistool had
+afgevuurd.
+
+Eensklaps, fel-uit, klonk het blijde feest weder door. Niemand had 't
+gehoord, dat er een schot was gevallen. 't Geluid is er nooit anders
+geweest dan als een echo van verre, en ongehinderd ging alles verder.
+
+Men was verwonderd, toen men den volgenden morgen Alfons vond. Men
+berichtte den plaatsmajoor, dat zijn zoon door een pistoolschot was
+gedood, op de plaats, waar de schildwacht was geweest. Recht-op hoorde
+de Duivel het bericht aan.
+
+"Ik zal mijn eigen zoon dooden, als hij zijn plicht niet doet." Zijn
+handen bleven strak op tafel liggen, en geen oogwenk beefden ze. Zijn
+oogen zagen star voor zich uit. Onbewogen ging hij door de stad,
+met gelijkmatigen tred. Hij ging tot de plek, waar het lijk van zijn
+zoon ternederlag. Wie weet, wat de Duivel dacht? Herinnerde hij zich
+niet de dagen, dat hij met den kleinen Alfons had gespeeld? Zonnig was
+de wereld geweest, het kleine knaapje stelde hem duizend vragen over
+menschen en dingen, en de duistere Duivel beantwoordde ze allen. Het
+kind had geluk gekend bij iedere bloem, bij iederen vlinder en vogel;
+alles, wat hel was van kleur had hij liefgehad, en naar alles,
+wat vliegen kon, hadden zijn teedere handen gegrepen. Later nog had
+de Duivel hem op een paard getild en rechtop, als groote menschen,
+had de kleine jongen zich gezet, en glimlachend van trots naar zijn
+vader gezien. Het waren zeker de kleine dingen, die de plaatsmajoor
+zich herinnerde, en alle waren ze machtig binnen-in zijn ziel. Ze
+fluisterden en hoonden tot hem. Liefelijke gedaanten waren het geweest
+--  plots werden ze dreigend van stem en gebaar.
+
+Hij ging, buiten de stad, tot aan de plaats, waar zijn zoon was
+gestorven. Niet met zijn scherp-regelmatigen tred, maar moede. Hij
+trok het pistool, en met rustige hand schoot hij zichzelven dood.
+
+Wanneer het stormt, gaat de plaatsmajoor uit, in Bergen-op-Zoom.
+
+Eerst hoort ge de lachende stemmen  --	zijn het de officieren, die
+den slapenden soldaat wekken? Dan wordt 't even stil. Er is dan een
+zacht geritsel, geschuifel  --	in de verte klinkt wanluidende muziek,
+het is de kermis, die blijft doorrazen, steeds verwijderd, terwijl
+er klanken murmelen: de soldaat en de vaandrig spreken tezamen. Een
+helsch lawaai is er in de verte. De kermis wil niet eindigen, de
+Duivel gaat zijn stille ronde. Zijn rhytmische tred klinkt scherp,
+zijn sporen rinkelen. Een pistool wordt afgeschoten.
+
+Alles eindigt in een langen kreet van bovenmenschelijke smart.
+
+
+
+XXXIV
+
+De Witte Wive van Lochem
+
+In de diepte van een kuil, even-gaans van Lochem, dichtbij de Koerbelt,
+waren eens drie witte wiven, die zusteren geleken in leelijkheid,
+met ontvleesde armen, en lange, grijze, dunne haren. De oogen lagen
+diep, en de tanden kwamen uit als bij een geraamte. De oudste was de
+meesteres van alle witte wiven in den omtrek, tot de Veluwe toe. Ze
+had echter geen naam.
+
+Overdag lagen zij in 't zand, één met het zand. Eerst des avonds stegen
+zij, meestal hoog naar de lucht. Waren het nevelen of wolken? Soms
+bleven zij op aarde, en renden dan over de vlakte, de scherpe nagels
+dreigend vooruit, den mond wijd-geopend. Ook wel klonk haar kreet
+gillend door de lucht, wilder dan de stormwind.
+
+Herbert en zijn zuster Aleid waren niet bang voor de witte wiven. Als
+kinderen gingen ze dikwerf des avonds langs den kuil, om nog een
+boodschap voor moeder te doen, en als ze dan voorbij de Koerbelt
+kwamen, en in de verte de nevelen zagen rijzen en dalen, wezen de
+kleine vingertjes er zonder vrees naar. Want hoe gaarne de witte wiven
+ook jonge knapen rooven, zij wisten, dat geen harer hun kwaad wilde
+doen. Soms zelfs daalden zij in den kuil, en plukten er bloemen. Dan
+gleed meermalen de oudste der witte wiven spiedend langs hen heen, de
+klauwen uitgestrekt als een kat, die aangevallen wordt, doch wanneer
+zij dan onder elkander lachten, vloog de witte wive weer verder. Ze
+zagen haar nevel in een oogwenk verdwijnen, en, als ze huiswaarts
+gingen, joeg de witte wive krijtend aan den horizon, sneller dan een
+paard. Daarom hadden Herbert en zijn zuster Aleid geen angst voor de
+witte wiven, al waarschuwde hun buurmeisje Johanna, de dochter van
+Scholte Lodink, hen voor hun moed.
+
+"Ga niet den kuil in," zoo zeide ze, "Herbert ... want van de witte
+wiven is nooit iets goeds gekomen."
+
+Hij lachte.
+
+"Wie weet ... misschien gooien ze mij in mijn hand nog eens goud."
+
+"Nee  --  nee Herbert  --  ga nooit weer in den kuil. Ze zijn slecht,
+de witte wiven."
+
+Na dezen volgde hij haar zin. Wanneer hij des avonds den kuil
+voorbij-kwam, liep hij naar zijn huis door, en zacht klonk hem dan
+Johanna's stem:
+
+"Nee  --  nee Herbert."
+
+Liefde was zelfs nog geen woord voor hem. Toch dachten zijn ouders
+en de hare  --	zij bekenden het elkander glimlachend  --  dat
+Herbert en Johanna wel een paar zouden worden. Scholte Lodink, een
+oud soldaat,schertste, terwijl hij met de vuist op tafel sloeg:
+
+"Als dat eens waar was	--  dat ze man en vrouw waren  --  in Barchem
+zouden er geen twee gevonden worden met meer rijkdom."
+
+En zijn vrouw Christine lachte witjes.
+
+"Maar"	--  riep eens Scholte Lodink uit, "ze moeten niet gedwongen
+worden. Al wil mijn dochter Johanna trouwen met een keuterboer,
+mijn gezegde is: "je mag twee jonge lui niet van mekaar halen."
+
+Toen lachte juffer Christine niet meer. Ze dacht bij zichzelve:
+
+"'t Is goed, dat Herbert en Johanna bij elkaar zijn, want mijn
+dochter zal niet met een armen jongen trouwen, daar zal ik voor
+zorgen." Ze sprak haar gedachten niet uit. Zuinig zat ze te kijken,
+den mond vast-gesloten.
+
+"De liefde, zeg ik maar, voor alles," ging de rijke Scholte voort,
+"als er geen liefde is, kun je met geld ook al niets beginnen. Herbert
+en Johanna zullen een paar worden, al had hij ook geen geld."
+
+Eenige jaren later kon hij zijn woorden waar-maken, want Herbert's
+ouders wonnen een proces, doch ze verloren er hun spaarpenningen
+mede. Toen waren de gedachten van moeder Christine vol zorg over de
+toekomst van haar dochter. Was zij niet de vrouw van Scholte Lodink,
+en moest Johanna dan trouwen met zulk een armoezaaier, die alleen met
+zijn handen zijn brood kon verdienen? Ze ging voor den haard zitten,
+en peinsde. De vlammen speelden hoog-op en gloeiden langs den ketel, de
+vonken vlogen van 't droge hout, dat zichzelf telkens wentelde. Moeder
+Christine hield haar handen uitgestrekt, dat alle warmte over de
+vingertoppen streek. Altijd zeide ze, dat ze zóó het beste kon denken.
+
+Wat haar inviel, was niet gelukkig voor Herbert en Johanna. Want
+terwijl ze zich vooroverboog, om vooreen stuk hout grooteren doorgang
+te maken dan het tot dusver had, ontdekte zij, dat ze een anderen
+vrijer voor Johanna wist dan Herbert ...: Albrecht! Albrecht had
+alles, wat je van een huwelijkscandidaat mag verwachten, zoo meende
+ze; hij was een kloekgebouwd man, en hij was rijker dan wien ook
+in den Achterhoek. Hoe zou ze de beiden bij elkaar kunnen brengen,
+zonder dat Johanna het sluw opzet bemerkte?
+
+Geen beter koppelaar dan het toeval!
+
+Eens ontmoette moeder Christine Albrecht, terwijl ze er eigenlijk
+'t minst op verdacht was. Ze hield hem aan, dadelijk tot een gesprek
+gereed.
+
+"Wel Albrecht," zoo sprak ze, "wat zie ik je tegenwoordig weinig."
+
+"We loopen elkaar uit den weg, juffer Christine," lachte de jonge man.
+
+"'t Lijkt wel zoo  --  Je moest eens een avond bij ons komen, dan
+kun je met den Scholte nog eens over politiek praten."
+
+Dat haar dochter thuis zou zijn, wanneer er over de politiek zou
+worden gesproken, kan iedereen gemakkelijk begrijpen. En ziet! moeder
+Christine speelde haar beste kaarten uit: want Johanna was dien
+avond op haar blozendst en mooist, en als speelde er de wind door,
+zoo dartel waren haar krullen over 't blanke voorhoofd. Alle geheimen
+van haar jeugd, anders zoo verborgen achter den nevel harer oogen,
+las je nu op haar vroolijk gezicht, vrij-uit, of ze een kind was, en
+geen meisje, dat de liefde kende. Moeder Christine kon niet vermoeden,
+dat ze Herbert gezien had, en dat ze langs Albrecht heen-keek, als ware
+hij maar een levenloos ding. Moeder Christine, hoe slim ook, wist niet,
+dat er reden voor was, waarom Johanna op den drempel had gestaan,
+de handen boven de oogen. 't Was niet om de stralen der avondzon,
+'t was om Herbert beter te kunnen zien. Moeders, die willen koppelen,
+zijn slim en dom tegelijkertijd.
+
+Ze kon er ook niets aan doen, dat er weinig over politiek werd
+gesproken, dien avond. Want er was met Herbert iets vreemds gebeurd,
+en Scholte Lodink wist het te verhalen. Herbert's naam werd meer
+genoemd dan het de vrouw van den Scholte lief was, en haar dochter
+zat te luisteren, of ze engelenmuziek hoorde.
+
+Het was nu eerst bekend geworden, al was het een paar maanden eerder
+geschied.
+
+Op een zomeravond kwam Herbert te paard van den hoefsmid. Hij reed
+op den smallen weg een kolk voorbij. Plotseling vloog een watervogel
+met luid geschreeuw op. Het paard schrikte, en sloeg aan den hol,
+rechtrennend naar den Wittewijvenkuil  --
+
+"Nee  --  neen," wilde Johanna roepen, maar op hetzelfde oogenblik
+bedacht ze, dat ze Herbert toch dezen avond gezond en wel had
+gezien, en ze glimlachte tegen zichzelve. De Scholte had even met
+zijn vertelling opgehouden. Vervolgens ging hij voort, zijn stem
+bedachtzaam, heel langzaam sprekend, en hij zag Albrecht daarbij aan.
+
+"Zeker zou Herbert in de kuil zijn gestort, als niet een oude vriendin
+hem te hulp was gekomen, de oudste der witte wiven. Zij sprong op,
+haar klauwen grepen het dier in de manen en haar knieën stieten het
+in de zijde. Even nog trilde het paard. Herbert klopte het tegen den
+nek, streelde het, en rustig deed hij 't keeren. Stapvoets reed het
+naar huis."
+
+Dit alles vond de oude Scholte gelukkig voor den jongen man. Maar
+niet voor niets was hij soldaat geweest: hij bewonderde Herbert om
+zijn moed.
+
+Johanna schoof iets naderbij, om beter te kunnen hooren. Albrecht had
+den mond wijd-open van verbazing. Moeder Christine schoof onrustig
+op haar stoel.
+
+Ja, wat had de drommelsche jongen gedaan? Teeder werd Lodink's stem.
+
+"Op het oogenblik, dat hij gevaar liep verpletterd te worden,
+had Herbert in den kuil gezien	--  alles, wat de witte wiven er
+deden. Ze zaten voor een vuurtje, en daarboven was een groene boomtak,
+waaraan een vogel hing, netjes geplukt, of het door menschenhanden
+was geschied. Ze braadden 't vleesch, de witte wiven. 't Was maar
+goed ook, dat Herbert zijn oogen den kost had gegeven. Want daardoor
+had hij later zijn dankbaarheid kunnen bewijzen.
+
+Hij was thuis gekomen, en had zijn zuster Aleid, met wie hij
+vroeger zoo dikwijls in den kuil was gedaald, onder vier oogen
+alles verteld. Hij had haar gevraagd, of ze voor de witte wiven een
+Driekoningenkoek wilde bakken, bruin van korst en zoet van binnen, en
+die wilde hij voor zonsondergang brengen. Aleid had geglimlacht. Was
+'t méér niet? Ze wilde nog meer voor hem doen. En toen hij haar had
+gevraagd, of ze alles netjes voor hem wilde klaarmaken, had ze hem
+aangezien en gezegd:
+
+"Natuurlijk wil ik dat doen, maar onder één voorwaarde."
+
+"En die is?"
+
+"Dat ik mee mag gaan naar den Wittewivenkuil."
+
+"Aleid," riep hij angstig, "dat niet."
+
+"Zouden de witte wiven je kwaad doen?" had ze gevraagd. "Dan wil
+ik het gevaar met je deelen. Vroeger hebben wij er bloemen geplukt,
+Herbert, tot Johanna je vroeg niet meer te gaan. Dacht je, dat ik nu
+bang geworden was?"
+
+Dagen lang van zelfopofferenden strijd hadden zij gekend. Aleid had
+overwonnen. Ze bakte de geurige Driekoningenkoek, en deed ze in een
+aarden schotel. Ze omstak het gebak met klimop, dat den aarden schotel
+bedekte, zoodat het scheen, of ze haar gave bood in een krans van
+groene bladeren. Ze wilde de koek dragen tot aan de groeve: Herbert
+bracht ze naar beneden. Wel klopte haar hart van angst, toen zij zag,
+dat dichtbij vanonder een struik, zich een groot hoofd naar voren
+schoof, en een groen oog haar bestaarde, maar zij hield zich moedig;
+en rustig, nadat Herbert weder boven gekomen was, schreed zij naast
+hem, huis-toe.
+
+Den volgenden dag was Herbert naar den kuil gegaan. In de diepte had
+hij den aarden schotel gezien. De klimopbladeren lagen ernaast."
+
+Toen zweeg Scholte Lodink. Hij knikte even zijn dochter toe, en
+wendde zich vervolgens naar Albrecht. Wilde hij den jongen man iets
+zeggen? Zijn dichte wenkbrauwen had hij hoog opgetrokken, er lagen
+rimpels in 't voorhoofd, en diepe groeven om den mond.
+
+Na zijn verhaal was 't gesprek tusschen moeder Christine, Johanna en
+Albrecht slechts traag. Er was één woord in hun brein  --  doch hoe
+verschillend van klank	--  dat hun lust tot praten stremde: Herbert.
+
+Moeder Christine dacht het met woede.
+
+Haar man  --  de Scholte  --  had de vertelling al wel eerder
+gehoord, doch hij had op een goede gelegenheid gewacht, om ze mede te
+deelen. Hij had weder waarlijk getoond, dat hij een oud soldaat was,
+die zijn wapens op 't juiste oogenblik gebruikt, niet te vroeg en niet
+te laat. Ze moest het zichzelf eerlijk bekennen, dat hij de sterkste
+geweest was. Ze zou later wel eens kijken, besloot zij stil. 't Spel
+was nog niet voor hem gewonnen.
+
+Johanna gevoelde den klank van het woord "Herbert" als een zoete
+troost. Zooeven had ze hem gezien. Krachtig ging hij over den
+weg. Hij had haar met een glimlach vol vertrouwen gegroet. Wie was
+tegen hem bestand? Er bestonden geen gevaren voor hem. Zelfs in den
+Wittewijven-kuil was hij gedaald, en waarom? Om zijn dankbaarheid te
+bewijzen. Goed en moedig was hij van harte. Welk meisje verlangde er
+niet naar, door hem te worden beschermd? Albrecht zat naast haar, en 't
+woord "Herbert" was in zijn bewustzijn gelijk een vloek, terwijl hij 't
+mooie, jonge meisje aankeek. Hij haatte de dapperheid. 't Leek hem, of
+Scholte Lodink hem minachtte, daar hij Herbert prees. Was hij eigenlijk
+minder dan Herbert? Hij kon met zijn geld koopen, wat hij wilde  --
+en wat was Herbert? Diep in hem brandde de wraaklust en de zekerheid,
+dat hij Herbert als zijn daglooner kon krijgen, en dat hij hem kon
+laten slaven. Herbert was een knecht, en hij de meester! Dat wilde hij
+Johanna duidelijk maken. Hij balde zijn handen tot vuisten. Wanneer
+hij 't verlangde, kon hij Johanna tot vrouw vragen, en Herbert kon
+hij laten zwoegen voor hem en haar. En als Herbert met Johanna zou
+trouwen  --  dan wist Albrecht een goeden zet. Dan zou hij de man
+voor zich laten werken, en hij zou hem 't leven zuur maken.
+
+Zijn plannen stonden vast, toen hij afscheid nam. Maar hij liet niets
+merken. Zelfs Scholte Lodink wist niet, wat hij in 't schild voerde  --
+
+De arme Scholte Lodink!
+
+Dien avond nog had hij van juffer Christine meer te verdragen dan
+daarvoor tijdens geheel zijn huwelijk. Zoo'n sermoen had hij nog nooit
+gehoord. De tong der vrouw kende geen rust  --	ze klapperde maar
+door, zonder dat hij er een woord tusschen kon krijgen. Hij was als
+oud soldaat anders niet vooreen klein geruchtje vervaard  --  hij had
+tegen vele soorten van vijanden gestreden, maar zulk een helsch vuur
+was er nog nooit over hem uitgegoten. Of hij zich verbeeldde, dat zij,
+Christine, haar toestemming tot 't huwelijk zou geven van Herbert met
+haar dochter? Wist hij dan niet, wat Albrecht bezat, en wat hij zou
+erven? Wat deed het ertoe, of iemand in den Wittewijven-kuil daalde
+--  dat durfde Albrecht ook. Als 't daarom te doen was	--  of er in
+het leven niet nog heel wat anders kwam kijken! Wel twee uur ratelde
+ze zoo door, van 't een naar 't ander, van 't ander naar 't een, en
+het scheen Scholte Lodink toe, of hij er zelf buiten adem van geraakte.
+
+Eindelijk lukte 't hem, haar stop te zetten.
+
+Was Albrecht even moedig als Herbert! Dat had hij te bewijzen
+.... Boven 't geld stond mannemoed. Een man, die niet dapper was, zou
+zijn dochter niet krijgen. Er loeren allerlei gevaren voor het meisje,
+dat niet beschut wordt. Een sterk gemoed en een sterke arm zouden
+haar te pas komen, beter dan al 't goud der aarde. Wanneer Albrecht
+durfde, wat Herbert durfde, zou hij Johanna kunnen krijgen. Hij,
+als oud soldaat, wilde 't niet anders ... en sabels en kogels! hij
+zou zien, wie in dezen hem den voet dwars zou zetten.
+
+"Meen je, dat Albrecht niet naar den Wittewivenkuil durft gaan?" vroeg
+hem zijn vrouw.
+
+"Neen, dat durft hij niet."
+
+"Ik zou niet weten, wat daar voor waagstuk aan was." Ze klemde de
+lippen op elkaar, tot haar mond de nauwe gleuf van een spaarpot geleek:
+er kon nog wel wat in, maar eruit kwam niets meer.
+
+Haar woorden hadden den Scholte Lodink op een denkbeeld gebracht.
+
+Den volgenden dag, toen hij met Johanna over 't veld ging, vroeg hij
+haar ronduit:
+
+"Wien mag je liever lijden, Herbert of Albrecht?"
+
+Zij bloosde om de plotselinge vraag. Hoe kon haar vader zóó dom
+zijn. Ze nam haar schort aan de tippen vast, op alle gebeurlijkheden
+voorbereid. In ieder geval  --	bij smart en bij vreugde  --  waren
+hier tranen te verbergen. Ze kende haar vader genoeg, om te weten,
+dat hij op haar kwaad niet doelde; doch tevens had ze wel gehoord, dat
+het gesprek tusschen haar vader en moeder lang had geduurd, den vorigen
+avond, en dat haar vader's bromstem het tegen haar moeder's fluitstem
+had afgelegd. Wat zou er geschieden? Haar boezelaar was gereed.
+
+Weder klonk Scholte Lodink's vraag, en ze moest nu wel eindelijk een
+antwoord geven.
+
+"Wien mag je liever lijden, Herbert of Albrecht?"
+
+Angstig zeide ze:
+
+"Herbert, vader."
+
+"Dat heb ik wel gedacht," loofde hij vol blijdschap.
+
+Dat was een goede tijding! Een paar kernachtige vloeken werden
+Albrecht's karakter nog nageknetterd. Op dat oogenblik tilde Johanna
+haar schort op, en wischte haar tranen van vreugde af. Ze wist nu,
+hoe sterk haar vader voor Herbert en tegen Albrecht was. Ze liet
+haar boezelaar weder vallen  --  ze nam zich den tijd niet, om de
+kreuken glad te strijken  --  ze legde haar wang, nat en wel, tegen
+'t behaard gezicht van den Scholte, en smeekte:
+
+"Vader! help mij."
+
+"Dat zal ik, mijn kind."
+
+Hoe eenvoudig waren haar woorden, waarmede ze hem zeide, hoe ze
+Herbert liefhad. Gelijk een vogel in de Mei  --  (eenvoudig is zijn
+lied  --  diep de liefde, waarmede hij zingt)  --  minde zij. 't Was
+alles overgave, en verwachting. Want het allerteerste der liefde is,
+dat zij meer verwacht dan verlangt.
+
+Toen sloeg de oude Scholte zijn armen om haar heen, en zij hadden
+beiden 't gevoel, vader en dochter, of zij kinderen waren. Was 't leven
+anders dan een licht spel? Geld had geen macht, de wereld was als een
+weide, waarop men slechts kransen had te vlechten. Wie slecht was,
+mocht niet medespelen.
+
+Ineens begrepen zij het beiden, dat het maar een droom was. 't Leven
+was wreed, en moeder Christine had ook nog wat in te brengen!
+
+Scholte Lodink kwam met zijn plan voor den dag.
+
+Moeder Christine had gezegd, dat Albrecht even moedig was als
+Herbert. Dat zou hij moeten bewijzen.
+
+Dit zou hij van de beide minnaars dus eischen: te middernacht zouden
+zij tweeën naar den Wittenwivenkuil rijden  --	Herbert van den
+Westkant, Albrecht van den Zuid. Als zij de groeve waren genaderd,
+moesten zij beiden een haarspit in den kuil werpen, en wie dan	--
+natuurlijk elk door een witte wive achtervolgd	--  't eerst aan de
+boerderij van den Scholte zou aankomen, werd Johanna's man.
+
+Nu kon moeder Christine laten zien, dat Albrecht even versaagd was
+als Herbert.
+
+Zoowel Herbert als Albrecht, hoorden zijn besluit rustig aan. Ze
+begrepen het wel, dat de Scholte gelijk had, zeiden zij. Want in die
+dagen zwierf er veel kwaad gespuis over den weg, en 't zou goed zijn,
+als Johanna niet den eersten den besten tot man had ....
+
+Albrecht dacht bij zichzelven, dat het gemakkelijker zou gaan, dan
+hij zich had voorgesteld. Hij behoefde niet in den kuil te dalen. Voor
+zijn geld kon hij een edel paard koopen, en Herbert had maar een oude
+bles. Slechts éénmaal in zijn leven had hij zichzelf tot een flinke
+daad te dwingen, en bij slot van rekening beteekende deze nog niet
+zooveel. Hij kocht van een koopman 't allerbeste paard. Hij besloot
+stil en sluw in zichzelf, om 't haarspit van verre te slingeren  --
+dan wilde hij wel eens zien, of de witte wive hem zou vangen, en of
+hij niet 't allereerst aan de hoeve van den Scholte zou aankomen.
+
+Herbert dacht niet zoo verre. Hij had maar een ouden knol, en hij
+begreep wel, dat hij met alle macht had te rijden, om niet in de
+wive's macht te vallen. Toch wilde hij voor Johanna alles volbrengen,
+en rustig reed hij op den bepaalden avond van den Westkant naar den
+kuil. In de verte hoorde hij hoefslagen. Dus Albrecht's paard naderde
+ook? Hij dreef de bles met kort woord aan, tot hij vlak voor de groeve
+stond. Albrecht was er nog niet. Met vermetele kracht wierp hij het
+spit naar beneden, en riep met forsche stem:
+
+
+"Wit  --  wit  --  wit	--
+Hier komt een ijzeren spit."
+
+
+Woest ijlde Bles den berg af. Uit den kuil steeg de witte wive,
+haar klauwen uitgespreid, den mond wijdgeopend en onmiddellijk was
+ze achter den ruiter. De stormwind stak op en sloeg het graan naar
+beneden; de takken der boomen kraakten.
+
+De witte wive was zóó dicht bij Herbert, dat hij haar adem
+gevoelde. O! als haar scherpe klauwen hem grepen.
+
+Hij zette 't paard tot meerder drift aan.
+
+"Hahaha," gierde de witte wive, "Herbert  --  je kunt me niet
+ontkomen. Voor 't huis van den Scholte zullen mijn klauwen je
+hebben. Ik zal me wreken, zooals ik me nog nooit op een menschenziel
+gewroken heb. Sta maar stil met je paard  --  dat is te oud voor zulk
+een wedloop. Albrecht, die een vurig ros heeft gekocht, heeft het
+zelfs niet gewaagd met mij te wedijveren. Halverwege is hij omgekeerd."
+
+Als de witte wive geloofde, dat zij hem met deze woorden zou
+tegenhouden, vergiste zij zich. Neen, integendeel ... dat Herbert
+hoorde, hoe Albrecht had gefaald, gaf hem reeds de macht van den
+overwinnaar. Was zijn paard oud? In den meester was moed, in het dier
+angst. Vooruit ....
+
+Hij voelde al even haar klauwen langs den nek  --  schrammend  --
+toen hij 't erf van Lodink's hoeve op-reed. Een hard voorwerp suisde
+hem na. De witte wive holde naar den kuil terug.
+
+"Hoezee!" riep de Scholte. Moeder Christine zeide niets  --  haar
+voorhoofd bestond alleen maar uit rimpels. Johanna viel den kranigen
+ruiter om den hals.
+
+"En 't zal over een paar dagen bruiloft zijn," schreeuwde de gelukkige
+vader, "en ik zal een horlepiep dansen, zooals alleen een soldaat
+het kan."
+
+"Heeft ze je niet geraakt?" vroeg Johanna bezorgd.
+
+"Een lichte schram  --	en dan	--  heeft ze me nog wat nagegooid."
+
+"Nagegooid?" zeide Scholte. "Laat eens kijken."
+
+Ze gingen naar 't erf  --
+
+Herbert lachte.
+
+"De witte wive wil ook niets houden .... Een stuk van den aarden
+schotel, dien wij haar gegeven hebben."
+
+"Vreemd, dat die heel is gebleven," peinsde de Scholte, en hij nam
+de scherf op, en hield ze in de hand. "Wat is die zwaar."
+
+Johanna trok hem aan de mouw.
+
+"Kom ... vader ... laten we weer in huis gaan ... het is koud buiten."
+
+De lamp brandde. De Scholte had de scherf in zijn hand. Eensklaps
+stiet hij een juichkreet uit.
+
+"Die aarden schotel ... die aarden schotel ... is van goud. Dat is
+'t huwelijksgeschenk van de witte wive. Ze heeft je eerst nog wat
+vrees willen aanjagen, maar dat was haar wraak	--  Jongen ... Herbert
+... je bent rijker dan de Scholte Lodink ... en rijker dan Albrecht."
+
+Dit zeide de oude man, en hierbij keek hij schalksch zijn vrouw
+aan. Toen ook glimlachte juffer Christine, en ze breidde haar
+armen uit.
+
+Maar Johanna  --  ja, Johanna  --  rustte al tegen den schouder van
+een ander, van een jongen man  --  en de armen van haar moeder had
+ze niet meer noodig.
+
+
+
+XXXV
+
+Het ontstaan der Namen van verschillende Hollandsche plaatsen. Haarlem
+met de Bakenessergracht, Deventer, Markeloo, Zandeweer, Domburg
+
+In oude tijden	--  't is algemeen bekend  --  werden Holland en
+Friesland door reuzen bewoond. Onder dezen had er een, Lem genaamd,
+te Leiden zijne woonplaats. Deze kreeg van eene reuzin eenen zoon, dien
+hij mede Lem noemde, en die daarom gewoonlijk Lem de Tweede heet. Toen
+de knaap volwassen en ridder geworden was, stichtte hij in de nabijheid
+van Leiden eene stad en noemde deze naar zichzelven Haarlem (Heer Lem).
+
+In dien tijd was het tegenwoordige Haarlemmerhout aan Bacchus gewijd,
+die daar een' schoonen tempel had. Hiernaar heet nog heden eene
+gracht in de nabijheid van Haarlem Bakenessergracht en eene kerk
+Bakenesserkerk,
+
+De Chatten of Hessen hadden voor vele jaren hun vaderland verlaten,
+en waren onder hun hoofd en leidsman Bato in de Betuwe aangeland,
+waar zij hun woonstede hebben gevonden. Een ander deel van dien
+stam trok echter Noordwaarts en kwam op avontuur aan in een plaats,
+gunstig aan een rivier gelegen.
+
+"Hoe zullen wij de stad noemen?" vroeg de eene Hes den anderen Hes.
+
+Goede raad was niet goedkoop.
+
+Eindelijk vond een der wijsten hunner bij ingeving den knapsten raad.
+
+"Dat is te zeggen ...." zoo sprak hij met verstandig beleid, "we hebben
+dit bij avontuur gevonden. Laten wij de stad dus D'avontuer noemen."
+
+Zijn voorstel vond bijval. Hij werd op een schild geheven.
+
+Sinds dien heet de vermaarde koekstad Davontur of Deventer!
+
+Met Zandeweer vallen we in de moderne historie.
+
+Een paar inwoners van 't Zandt waren aan 't kuieren op een kronkelweg,
+en bij iedere kronkeling zagen zij een toren, precies gelijkend op
+zijn collega in hun geboortedorp. Telkens, wanneer ze den toren weder
+bemerkten, riepen zij beiden in koor:
+
+"Daar heb je 't Zandt-al-weer. Daar heb je 't Zandtal-weer."
+
+Sinds dien heet Zandeweer: Zandeweer.
+
+Met Domburg draagt het zich heel anders toe.
+
+Terwijl eenige timmerlieden bezig waren een balk in de kerk aan te
+brengen, gelukte het hun niet, dezen op haar plaats te schuiven. Toen
+kwam een vogel binnengevlogen, die te juiste richting aangaf.
+
+Toen zeiden de timmerlieden tot elkander:
+
+"Wat zijn wij toch domme burgers?''
+
+Dat is de oorsprong van den naam: Domburg.
+
+
+Op de Hulpe of Helpe in Overijsel stond een Mariabeeld, dat allerlei
+wonderen verrichtte. Daarom heet de plaats mirakel-loo, waarvan later
+Markeloo is afgeleid.
+
+
+
+XXXVI
+
+De Witte Wiven van Tubbergen
+
+Eens, dat een vrouw uit Tubbergen uit den put water schiep, voelde ze
+plotseling, dat zich een kille hand op haar schouder legde. Ze wendde
+zich om, en ze zag tot haar schrik, dat haar wel twintig witte wiven
+hadden omringd. Groot stonden ze bij haar: nevelen, dreigend van vorm
+en gebaar. Ze kwamen dichter- en dichterbij, zoodat er geen enkele
+uitweg voor de vrouw bleef Alles was donker, behalve de witte wiven.
+
+Angstig riep de vrouw haar man, doch deze hoorde haar niet.
+
+De witte wive, die haar de hand op den schouder had gelegd, sprak:
+
+"Waarom ben je zoo bang  --  ga met ons op de bergen dansen."
+
+"Ik wil niet meegaan," riep de vrouw uit. "Jullie zijn slecht, dat
+weet iedereen."
+
+"Als je bij ons bent, verlang je nooit weer naar de wereld terug."
+
+"En mijn kind dan? O! witte wiven, laat mij gaan."
+
+Alle witte wiven, in den kring om haar zwegen. Deze starheid was
+haar vonnis. Zonder genade waren ze. Als met geboeide handen ging de
+vrouw mede.
+
+Des avond vermiste men haar op de boerderij. Overal zocht men, doch
+men vond niets van haar terug. Zelfs niet 't geringste spoor van haar
+voetstappen was te vinden: een paar stoere knapen daalden in den put,
+zonder ook maar één vermoeden te brengen, waar zij kon wezen.
+
+Men dacht eerst niet aan de witte wiven, hoewel er bij Tubbergen vele
+zijn. Het is een kwaadaardig soort in die buurt, met scherpe nagelen,
+en ze houden van de jacht, die de witte wiven van Lochem haar hebben
+geleerd. Zij loopen nooit hard ... haar passen zijn lang-glijdend en
+gelijkmatig ... echter kan zelfs de vlugste boerenjongen het op den
+duur niet tegen haar volhouden. Bovendien trekken zij altijd in dichte
+drommen uit, en, net als koeien, die een hond omsingelen, sluiten
+zij zich in een kring, tot de benarde mensch zich niet meer weet te
+verweren. Geen gevaarlijker witte wiven dan die uit Tubbergen! Ze
+weten, wanneer ze een menschenziel kunnen vangen.
+
+'t Was een groot verdriet voor den boer, dat hij zijn vrouw had
+verloren.
+
+Want het zijn menschen der eenzaamheid uit deze streek, trotsche
+droomers. In geheel Nederland vindt men niet gemakkelijk lieden, die
+zoo hun gedachten weten te verbergen, en, wat ze eens lief hebben
+gehad, vergeten ze nooit, daar zij moeilijk de poort van hun hart
+ontsluiten. Zij toonen geen vreugde en geen smart. Altijd is hun
+wezen stug. Wie ze veel ontmoet heeft, denkt aan hen met schreiend
+heimwee terug  --  en waar hij woont, de menschen van Overijsel kan
+hij nooit vergeten.
+
+Niemand sprak woorden van troost tot den boer, die zijn vrouw verloren
+had. Des avonds kwamen zijn buren bij hem, 't lampje brandde, en
+zij tuurden met hem in 't licht. lederen avond weder namen zij in
+stijve houding afscheid  --  moeilijk de zinnen vindend, welke bij
+het afscheid worden gezegd  --	dan blies de boer 't licht uit, en
+gesterkt door hun gezwegen troost, kroop hij in zijn bedstede. Den
+volgenden dag was hij klaar voor zijn werk, want hij had te zorgen,
+dat zijn kind door 't leven kwam.
+
+De buurvrouwen wilden wel voor 't kind zorgen, dat het gewasschen en
+gekleed werd. De boer verbaasde zich niet, dat het steeds zoo goed
+voor den dag kwam, even zoo, of de moeder het hielp. Nooit vroeg hij,
+wie het oppaste. Hij zou hetzelfde voor zijn buren hebben gedaan, wat
+ze nu voor hem deden, en des avonds in de stilte vroegen ze hem niets.
+
+Het is echter bekend, dat vrouwen onder elkander meer praten
+dan mannen, en eens, toen de boerinnen uit de streek tezamen
+waren, bespraken zij, hoe flink het kind groeide, en hoe er een
+waarlijk-moederlijke hand voor waakte.
+
+Ze meenden, dat nu degene, die zoo deugdzaam was om het kind te
+helpen, wel te voorschijn zou komen, maar de vrouwen zwegen, en zagen
+elkander aan.
+
+Toen werd er gevorscht naar den naam der bescheiden helpster  -- :
+wie zou het wezen, die het kind zoo goed verzorgde? Niemand antwoordde.
+
+De buurvrouwen letten nu voortaan op; wie er des morgens de hoeve
+binnenging  --	tot haar verwondering ontdekten ze geen mensch. Alles
+was stil om de boerderij. En toch was steeds 't kind goed verzorgd.
+
+Men sprak er met den boer over. Wie zou 't wezen, die zóó, zonder
+iets in ruil te vragen, op den jongen paste?
+
+Inplaats van naar 't werk te gaan, bleef de boer een ochtend voor de
+deur van zijn hoeve wachten. Geen mensch naderde het huis. Hij wilde
+al weer naar 't werk gaan ... daar hoorde hij eensklaps in de kamer
+zacht praten.
+
+"Heb je goed geslapen, mijn kindje? D'r is nog zand in de oogjes  --
+ik zal 't d'r uitvegen. En heeft 't kindje gisteren de pap lekker
+opgegeten? Is 't kindje zoet geweest?"
+
+'t Was de stem van zijn vrouw, die daar klonk, met een droevigen
+klank. Zachtjes opende hij de deur. 't Kind lag in de bedstede, de
+kleine handjes uitgestrekt, en lachend over heel zijn gezicht. Er
+was echter niemand anders in 't vertrek.
+
+Op dat oogenblik begreep de man, dat zijn vrouw in der witte wiven
+macht moest zijn, en hij besloot des avonds met de buren erover te
+beraadslagen, hoe ze haar moesten bevrijden. Ze verlangde naar haar
+huis terug, en daarom moesten allen hem raden.
+
+Tot laat in den nacht bleef men bij elkander.
+
+Er werd besloten, dat men heel in de vroegte met een kar naar de belt
+zou rijden, waar de witte wiven woonden, en de vrouw met geweld mede
+zou rukken. Men zou zich met geweren wapenen, en deze tegelijkertijd
+afschieten, opdat de witte wiven op een afstand zouden blijven. Men
+doorwaakte dezen nacht en eerst, nadat een vage, troebele schemering
+zich uit den duister had geheven, spande men twee vurige paarden voor
+een wagen, en men reed weg, de bergen tegemoet.
+
+De boeren spraken geen woord, opdat de witte wiven niet zouden
+weten, hoeveel zij in aantal waren, en dus niet met de vrouw zouden
+vluchten. Het geleek wel een doodgewoon boerenkarretje, dat op den weg
+reed, om naar de markt te gaan. De witte wiven kwamen te voorschijn,
+en ze wachtten bij den weg
+"Op zij," riep de boer, die 't paard mende, en hij knalde met de zweep.
+
+De wiven lachten.
+
+Ineens sprongen allen uit de kar en schoten de geweren af. De wiven
+vluchtten, de nevelen weken tot aan den horizon. De boeren volgden
+haar, en in een heidegroef vonden zij de vrouw, die smeekte:
+
+"Neem mij mee. Ik heb zóó naar mijn kind verlangd."
+
+"We zijn gekomen, om je los te maken," sprak de boer ernstig. "Stap
+nu maar dadelijk op, want anders komen de witte wiven weerom."
+
+"Nee  --  nee," huiverde ze, smeekte ze, "nooit meer de witte wiven."
+
+"Dat zal ook niet meer gebeuren."
+
+Ze namen haar bij de hand, en leidden haar naar den wachtenden
+wagen. Dreigend omdrongen de nevelen haar, de monden wijd geopend
+(zoodat de witte, slierende tongen te zien waren), de klauwen
+uitgezet. Wild reden de vurige paarden naar de hoeve terug  --	met
+wijde passen liepen de onvermoeide wiven mede, en ze schreeuwden
+vreeselijke woorden.
+
+"Je komt weerom  --  dansen op de bergen  --  gevangen in den sluier
+--  voor eeuwig  --  Vrouw! we wachten jede tooverwoorden worden
+gesproken, al zijn ze vreemd  --  't Leven gaat zijn gang  --  wie
+houdt het tegen? Ga dadelijk mede terug  --  dan zul je geen angst
+kennen. Later mag je niet meer uit vrijen wil komen, als de woorden
+niet gezegd worden."
+
+Op deze wijze dreigden de witte wiven, tot zij de hoeve waren
+genaderd. De vrouw liep met gebogen hoofd 't huis binnen  --  gelijk
+iemand, die door berouw wordt gekweld.
+
+Buiten dansten de witte wiven, en ze zongen, wachtende, daarbij een
+lied op een vreemde, eentonige wijs, maar de vrouw kwam niet naar
+haar toe. Ze hield de handen tot gebed gevouwen.
+
+"God in den Hemel," zoo bad zij, "Vader der schepselen	--  verlos mij
+van den nood  --  red mij uit de scherpe tanden en klauwen. Leid mij,
+want de nacht is gekomen, en de morgen nog verre. Ben ik niet als een
+blinde, daar mijn oogen niet door de duisternis kunnen zien? Ben ik
+niet als een kreupele, daar er vele steenen liggen op den weg? Wanneer
+ik mijn armen uitstrek, voel ik, hoe zonder kracht ze zijn, doch met
+Uw hulp, o Heer, zijn zij sterk en geen zwakheid blijft in mij."
+
+Haar kind legde men in haar schoot, en toen zeide zij vroom:
+
+"Zoo ik alleen om mijnentwil smeekte, zou ik niet meer wagen, tot Uwen
+troon te komen. Doch Gij, o Heer, die ook ziet in mijn lichtzinnig
+hart, en Gij, die alleen weet, welk een moeielijken strijd ik voer
+tusschen de lokkende zonde en de plichten des levens, zult om der
+wille van mijn kind ...."
+
+Ze snikte luid.
+
+"Als 't om mijn kind is  --  dat ik niet in dit huis bleef geef dan
+Uwen wil te kennen. Want hoe weten wij, arme menschen, wat goed voor
+ons is?"
+
+Aldus bad en weende zij, terwijl buiten de witte wiven dansten en
+haar lokten.
+
+De volgende dagen sprak men weinig tot de vrouw. Men liet haar binnen
+haar gedachten leven, want wie zou kunnen helpen? Stil sloop ze door
+'t huis en de schuur, en langzamerhand leerde ze weder ieder hoekje
+kennen.
+
+'t Deed haar vreemd aan, dat alles zoo onveranderd was. De roodbonte
+koe kende haar weder  --  het dier hief den droomerigen kop, en liet
+zich vol vertrouwen streelen. De geit blaatte, toen ze naderkwam,
+vol tevredenheid. De hond voor 't hok bleef rustig op zijn plaats
+staan, turend in de verte. Zelfs de kippen en de haan wisten, dat de
+vrouw terug was, en als ze over 't erf kwam, liepen ze haar tegemoet,
+want zeker had ze een restje van aardappelen of kruimels brood. Was
+ze ooit weg-geweest?
+
+En de dingen  --  hoe waren zij haar vertrouwd!
+
+De haard, waarboven de ketel hing. De bleek-houten tafel, en de
+gekleurde, gekramde kopjes. De schotels op den schoorsteen. De klok
+met zijn vroolijken koekoek. De klompen van haar man. De steenen van
+den vloer. Buiten 't jaartal met de ijzeren cijfers. 't Riet van het
+dak met 't groene mos.
+
+Het was goed, om weder tehuis te zijn.
+
+Wanneer de woorden nu maar nooit gesproken werden, die haar weder in
+de macht der witte wiven zouden brengen! 'Zij gevoelde het, dat zij
+--  hoe vreemd ook  --	gezegd zouden worden. De witte wiven hadden
+haar gewaarschuwd:
+
+"'t Leven gaat zijn gang  --  wie houdt het tegen?"
+
+Soms geleek 't haar, dat haar hart stil-stond, daar zij de woorden
+des verderfs in haar ooren hoorde. Ze zweeg zóó lang, tot eindelijk
+de man weder met haar sprak, en vroeg, of ze nu nooit, nooit weder
+naar de witte wiven zou terug-gaan.
+
+"Als 't van mij afhing	-- ," sprak ze, "nee! nooit meer, want ik
+weet, dat het slecht was, u allen te verlaten, en met de witte wiven
+van Tubbergen te dansen. Je weet 't, dat 't niet van mij afhangt ...."
+
+Ze zweeg, en in haar oogen was al het leed harer ziel. Niets van haar
+smart bleef voor hem verborgen.
+
+"Wat is er dan?" vroeg hij weder.
+
+"Er zijn woorden, die nooit gezegd mogen worden."
+
+Even wachtte hij. Toen hernam hij zachtjes.
+
+"Welke zijn die woorden dan?"
+
+"Weg, jou varken ...." heeten ze. Als die woorden gezegd worden, kom ik
+in de macht der wiven. Zorg, dat ze niet gezegd worden, die woorden."
+
+Hij lachte luid.
+
+"Ze zullen nooit gezegd worden."
+
+Zij stond op, en zag hem aan, vol stille boosheid en angst.
+
+"Hoe kun je lachen? Als die woorden gezegd worden, ben ik voor altijd
+verloren. Wie zal er dan op 't kind passen, en wie boerin zijn op de
+boerderij? Bid liever voor mij, dat de woorden nooit gezegd zullen
+worden. Ga naar de meiden en de knechts, ga naar de buren, zeg 't hun,
+dat ze op hun woorden passen."
+
+Hij lachte niet meer. Er waren diepe groeven in zijn voorhoofd, nadat
+hij de meiden, de knechts en de buren had gewaarschuwd. Ze hadden
+hem allen beloofd, dat ze op zouden passen. En toch ... terwijl hij
+langs het weiland ging, bemerkte hij de witte wiven, en hij hoorde
+haar zegevierenden lach.
+
+Wat kwam het er voor haar op aan, hoevele jaren het zou duren, dat
+de vrouw weder met haar op de bergen zou dansen? Zij wisten, dat de
+woorden moesten worden gesproken, omdat er geen strenger wet is dan
+het leven.
+
+Het waren vreemde dagen, die volgden. Wanneer de boer van het land
+in zijn hoeve trad, verwachtte hij telkens, dat de vrouw reeds was
+vertrokken  --	dan was hij blijverwonderd, dat ze er nog zat.
+
+"Is er niets gebeurd?" vorschte hij. "Niets? Was er niemand aan
+de deur?"
+
+Ze antwoordde, zonder op te zien, met doffen klank.
+
+"Nee! er is niets gebeurd. De woorden zijn vandaag niet gesproken."
+
+In haar stem bleef de zekerheid, dat ze eens gezegd moesten worden, al
+deze dagen. Dikwerf stond ze aan de deur, en staarde in de schemerige
+verte. Ze had haar kind en haar huis lief  --  en toch ... Behoorde
+ze niet aan de witte wiven?
+
+Ze boog haar hoofd voorover, om beter alles te kunnen onderscheiden. De
+witte wiven dansten iederen avond, en ze zongen een melodie van
+zondige bekoring.
+
+Wat ze had volbracht in de dagen, dat ze bij de witte wiven was
+geweest ... deed zij thans niet meer: nooit zorgde ze voor het kind,
+en ze liet het aan haar buurvrouwen over. In haar geest was de donkere
+schaduw ... angst en verlangen, om weder op de bergen te mogen zijn,
+overheerschten haar nu.
+
+Soms gleed zachtjes een witte wive langs de boerderij  --  als ze
+zoo op den drempel stond  --  even wachtende. Dan strekte de vrouw
+de armen naar haar uit, en de woorden, die verlossing en vloek zouden
+brengen, drongen zich naar lippen. Waarom zij ze niet zeide? Misschien
+dacht ze wel aan den eersten dag, dat ze weer tehuis was gekomen,
+of misschien was het toch wel vrees, om haar kind alleen te laten.
+
+De witte wive gleed verder  --	gleed langs het hek  --  over de
+sloot  --  gleed in de nevelen van den avond  --  werd één met de
+onwezenlijkheid.
+
+Als de man een uur later in de hoeve kwam, zag hij zijn vrouw als
+steeds bij 't haardvuur zitten. Wanneer hij haar vroeg, of er iets
+was gebeurd, dien dag, of iemand bij de deur was geweest, klonk haar
+stem dof en moedeloos:
+
+"Nee! er is niets gebeurd. De woorden zijn vandaag niet gesproken."
+
+Er kwam een dag, dat de man 't vergat, om de vraag te stellen. Hij
+had hard gewerkt, en was vermoeid. Daarom ging hij dadelijk slapen.
+
+De vrouw herinnerde hem er niet aan, en voortaan bleef ze met haar
+gedachten alleen. Zij-zelf zeide het noch de meiden noch de buren noch
+de knechts, dat zij voorzichtig moesten zijn. Telkens weder streken
+de witte wiven 'thuis voorbij, toléén harer de vrouw toefluisterde:
+
+"Spoedig wachten we je op de heuvelen."
+
+Klankloos antwoordde ze, 't hoofd gebogen, de handen naar den grond
+gestrekt:
+
+"Ik weet het, witte wive. Laat het gauw zijn."
+
+Eenige dagen later was een van de knechten aan het werk, bezig met
+garven te vleien. Hij bemerkte niet, dat het varken kwam aanwaggelen,
+tot het dichtbij was, en aan het koren rook. Hij schopte het ... even
+later was 't dier terug.
+
+"Weg jou varken!" riep de knecht ongeduldig.
+
+Toen schoten hem de woorden weder in zijn geest, en hij liet 't koren
+in den steek. Hij liep, wat hij loopen kon naar den boer toe. Op
+den akker stond de man, maar die wist reeds, dat er iets vreeselijks
+was gebeurd.
+
+"Je hebt de woorden gezegd," riep hij hem van verre toe.
+
+"Ja baas."
+
+Tezamen gingen ze naar de hoeve. Ze vonden de vrouw niet meer. Er
+was geen spoor van haar overgebleven. Nooit meer kwam ze terug,
+en de vloek had zich voltrokken.
+
+Ze danst met de witte wiven op de belten, en ze behoort niet meer
+bij dit menschengeslacht. Velen hebben haar gezien  --	ze draagt
+lichte, grijze kleeren. In haar ooren heeft ze prachtige bellen,
+schitterend van goud. Om haar hals zijn paarlen. Doch men zegt, dat ze
+veel heeft geschreid, en dat men haar soms hoort weenen om de zonde,
+die het einde was van haar leven.
+
+
+
+XXXVII
+
+Wonderlijke Avonturen van den Ridder met den Zwaan
+
+In het oude koninkrijk Lilefoort heerschte de vorst Pyrion, wier
+vrouw Matabrune was geheeten. Zij was slecht van hart, hoe slecht,
+zult gij uit deze schoone historie en miraculeuse geschiedenis van
+den ridder met den zwaan hooren.
+
+Koning Pyrion en koningin Matabrune hadden een zoon, met name
+Oriant, een jongeling, die de jacht liefhad. Eens, dat hij een hert
+achtervolgde,  --  het was na zijn vader's dood en hij was koning
+van Lilefoort  --  moest hij 't lijdelijk aanzien, dat 't dier
+zich, vluchtend, in een stroom wierp, en zwemmende den anderen oever
+bereikte. Toen keerde Oriant terug, en ging rusten onder eenen boom,
+bij eene bron. Terwijl hij daar nu zat, kwam er een jonkvrouw met vier
+dienstmaagden, eenen ridder en twee knechten, en ze zeide tot Oriant:
+
+"Wat doet ge in mijne heerlijkheid te jagen? Wie heeft u daartoe
+verlof gegeven. Of meent ge, dat ik niet gezien heb, hoe ge een hert
+hebt achtervolgd? Voorwaar, ik zeg u, het had u niet behoord, zoo ge
+het had gedood! Doch ook thans zult gij uw misdrijf boeten."
+
+Oriant had voortdurend haar aangezien, terwijl ze deze woorden sprak,
+en de stem, waarmede hij antwoordde, kende alreeds de ontroering
+der liefde.
+
+"Schoone jonkvrouw  -- " zoo zeide hij, "ik zou niet gaarne tegen
+uwen wil handelen. Wat ik nam, nam ik als uw leenheer. Weet, wie
+ik ben! Mijn naam is Oriant, en ik ben de zoon van koning Pyrion en
+koningin Matabrune: koning van Lilefoort ben ik."
+
+De ridder  --  Savari was zijn naam  --  sprong, na deze woorden te
+hebben gehoord, van zijn paard, en knielde neder. Groetend den edelen
+vorst, smeekte hij als volgt:
+
+"Heer! vergeef Beatrijs, mijne gebiedster, wat ze u heeft misdaan. Zij
+kende u niet, en dit is de reden van hare misdaad."
+
+Mild sprak de edele heer, Oriant, de zoon van koning Pyrion en
+koningin Matabrune:
+
+"Wat zij boeten zal, zal met haren wil zijn. Ik ben ontroerd door
+hare schoonheid."
+
+En hij keerde zich tot de jonkvrouwe en sprak:
+
+"Welschoone maagd! wilt ge mijne bruid zijn, ik zal u kronen tot
+koninginne van Lilefoort. Ik belove, op mijn ridderwoord, zoolang
+gij leeft, ik zal geene andere trouwen dan u."
+
+Toen voerde hij de reine Beatrijs naar Lilefoort, en al zijnen ridders
+zeide hij, dat hij met haar zou trouwen. En men vertelde het Matabrune,
+dat Oriant Beatrijs tot koninginne zou kronen.
+
+Nauwelijks had Matabrune het gehoord, of ze trad haren zoon Oriant
+tegemoet. Oriant lachte, daar hij meende, dat zijn moeder wel mèt
+hem verblijd zou zijn, en hij riep haar uit de verte toe:
+
+"Wees blijde, wees blijde, want ik heb de schoonste vrouw der wereld
+gevonden."
+
+Matabrune antwoordde toornig:
+
+"Niet ben ik blijde, neen! niet ben ik blijde, gij hebt maar een
+eenvoudig meisje genomen, gij, een machtige koning."
+
+Oriant lachte niet meer. Hij vervulde echter zijn belofte, Beatrijs
+gedaan, in tegenwoordigheid van den ridder Savari, en hij kroonde haar
+als de koninginne van Lilefoort. De booze Matabrune moest wel doen,
+alsof zij tevreden was, al haatte ze Beatrijs, de schoone koningin.
+
+Matabrune verzoende zich niet met Beatrijs, en ze was niet gelukkig
+met allen, die Oriant liefhadden. Toen koningin Beatrijs moeder van
+een tweeling was geworden, fluisterde Matabrune, nadat de kinderen
+ten doop gebracht waren, tot Oriant den koning:
+
+"Zien mijn oogen het goed, dat er twee kinderen zijn, die Beatrijs u
+heeft geschonken? Weet gij wel, dat deze twee kinderen niet beiden van
+u kunnen zijn? Ik vrees, dat Beatrijs ook eenen anderen man liefheeft."
+
+Oriant wachtte niet lang met zijn antwoord.
+
+"Waarom kunnen er niet twee kinderen tegelijkertijd geboren worden? Dat
+kan zeer wel geschieden, moeder, want God's goedheid kan ééne vrouw
+wel zeven kinderen geven, waarom dan niet twee?"
+
+De booze Matabrune bemerkte hieruit, dat de koning te verblijd was,
+en haar niet geloofde. Daarom wachtte zij op een lateren tijd.
+
+Nu geviel het, dat er eenige maanden daarna oorlog uitbrak, en de
+edele koning Oriant met zijne ridders ten strijde toog. Voor dien
+liet hij zijne moeder Matabrune bij zich komen, en hij zeide haar:
+
+,,Zult gij  --	wanneer ik weg ben  --	voor mijne vrouw Beatrijs
+zorgen, of zij uw dochter ware? Zie! ik vertrouw haar u toe."
+
+Matabrune sprak hierop plechtig:
+
+"Ik belove 't u."
+
+Oriant nam van, zijn reine vrouw Beatrijs afscheid. Zij weenden beiden,
+en hun tranen vloeiden ineen. Hij kuste haar 't voorhoofd en den mond,
+en hij streelde hare armen, zonder woorden te zeggen. Hij besteeg
+zijn paard, en toen vertrok de vorst, de voorste der ridderen, gelijk
+'t behoort.
+
+Zoodra hij was heengegaan, bedacht Matabrune, hoe zij zich op Beatrijs
+kon wreken. Ze liet de vrouw bij zich komen, die voor Beatrijs in
+hare krankheid had gezorgd, en ze sprak tot haar als volgt:
+
+"Ge weet wel, dat mijn zoon Oriant tegen mijnen wil Beatrijs heeft
+getrouwd, die maar een arm meisje was, en hij was een machtig
+koning. Hoor nu, wat ik heb besloten, want ik wil, dat hij van haar
+afkeerig wordt."
+
+"Ge weet  -- " zoo antwoordde de vrouw, "dat Beatrijs, de koningin,
+weder een kind verwacht. Wat meent ge, als we zouden zeggen, dat
+zij dit kind heeft gedood? Zeker zou de koning, Oriant, haar haten,
+wanneer hij dit zou hooren:"
+
+"Dit is mij niet genoeg  -- " hernam Matabrune. "Zoovele kinderen
+als Beatrijs ter wereld zal brengen, zoovele jonge honden leggen wij
+ervoor in de plaats. Wij zullen dan zeggen, dat deze jonge honden
+hare kinderen zijn, en ik zal iemand bevelen, om haar werkelijke
+kinderen weg te dragen en te dooden. Dan voorwaar zal Oriant, de
+koning, wel van Beatrijs afkeerig zijn."
+
+De vrouw beloofde, dat zij gehoorzaam zou zijn aan Matabrune's bevelen.
+
+Beatrijs bracht zes zonen ter wereld en eene dochter. Ze hadden
+allen bij hun geboorte een zilveren keten om den hals, zoo edel was
+de moeder. Nauwelijks had Matabrune dit alles vernomen, of ze voerde
+de kinderen weg, en in de plaats daarvan legde ze zeven jonge honden
+naast Beatrijs, de zieke koningin.
+
+Dit nu riep de vrouw, die Matabrune bij zich had laten komen. Ze riep
+met luide stem tot Beatrijs:
+
+"Wee koningin Beatrijs! Wee over u! Gij hebt zeven jonge honden ter
+wereld gebracht! Wee! Wee!"
+
+De slechte Matabrune zeide:
+
+"Doe weg dat schandelijk stuk, en begraaf de honden op het veld. Houd
+het geheim, vrouw, opdat des konings eere niet gekrenkt worde."
+
+Beatrijs dan was zeer zwak. Zij had het niet bemerkt, welk verraad er
+was geschied. Het duurde wel een tijd, voor ze bij haar zinnen kwam. Op
+dat oogenblik keerde Matabrune haar gansche haat tegen Beatrijs, de
+ongelukkige koningin uit, haar scheldend met booze woorden, dat zij
+jonge honden het leven had geschonken en geene kinderen. Met moede
+stem zeide Beatrijs:
+
+"Toon ze me dan, want ik kan u niet gelooven."
+
+Men liet haar de jonge honden zien, en toen schreide Beatrijs, omdat
+ze voor altijd de liefde van haren man, Oriant, had verloren.
+
+De vrouw, die haar in haar ziekte had verzorgd, zeide met valsche stem:
+
+"Ge behoeft niet te weenen, edele koningin, want ge hebt uw schoonheid
+behouden, en Oriant zal u niet minder liefhebben, wees er zeker van."
+
+Beatrijs schreide door, en naar dezen troost luisterde ze niet.
+
+Matabrune was verblijd, daar haar de schandelijke daad tot dusver
+was gelukt. Zij riep haren dienaar  --	Marcus was zijn naam.
+
+"Vriend, ge moet mij eenen dienst bewijzen, maar ge moet geheim
+houden, wat ge voor mij doet. De koningin, de sluwe Beatrijs, is moeder
+geworden van zeven kinderen, zes zonen en eene dochter, die droegen bij
+hunne geboorte ieder een zilveren keten om den hals. Dit is een teeken,
+dat zij later dieven en moordenaars zullen worden, en daarom moeten
+ze sterven, vóór zij Oriant, den koning, in schande brengen. Voer de
+zeven kinderen met u in een bosch, en doe ze daar sterven."
+
+Marcus boog voor de slechte koningin, Matabrune, en hij beloofde, dat
+hij naar haren wil zou handelen. Hij nam de zeven kinderen, verborg
+ze onder zijnen mantel, en reed naar 't woud, waar hij, van het paard
+stappend, ze nederlegde. Hij beschouwde ze, en toen zag hij, dat ze
+schoon waren. Hun zilveren kettingen blonken in de zon, en Marcus,
+de dienaar, bepeinsde, dat deze ketenen wezen op groote dingen in de
+toekomst. De kinderen lachten hem toe, en hij kreeg medelijden.
+
+Hij beval de kinderen in Godes barmhartigheid aan, en hij keerde
+naar Lilefoort terug, om naar het paleis van Matabrune te gaan. De
+booze Matabrune beidde hem reeds, en ze vroeg hem ongeduldig, of hij
+haar bevel had gehoorzaamd, en of hij de kinderen had gedood. Haar
+dienaar, Marcus, antwoordde met een enkel "ja," en wendde zich van
+haar af. Matabrune was zeer blijde, en nu besloot zij, om Beatrijs
+ook te doen dooden, zoo het kon, door Oriant's hand.
+
+Haar ongeduld behoefde niet lang te duren, want Oriant reed spoedig
+daarna de stad Lilefoort binnen, trotsch te paard gezeten, als
+overwinnaar der vijanden. Matabrune ging hem tegemoet. Hem groetende,
+weende zij, en zij weende:
+
+"Lieve zoon! blijde ben ik, dat gij weder hier zijt, en dat gij als
+overwinnaar zijt teruggekeerd, maar ik ben vol droefheid om wat er
+met uwe vrouw, met Beatrijs, is geschied!"
+
+De koning schrok, en hij boog zich voorover, zijn stem angstig voor
+de eerste maal zijns levens.
+
+"Zeg mij dan, moeder, is Beatrijs gestorven?"
+
+"'t Is de dood niet, het is een schandelijk stuk van uwe vrouw,
+waarom ik zoo droeve ben. Ik durf het u niet te openbaren, laat een
+ander het u zeggen."
+
+"Neen, moeder, zoo het een schandelijk stuk van mijne vrouw is, vraag
+ik van u voorwaar, het mij te bekennen. Want uit uwen mond kan ik het
+'t beste hooren."
+
+"O! heer, mijn zoon, o koning Oriant, verneem dan, dat niet Beatrijs
+moeder is geworden van menschenkinderen, doch dat zij zeven jonge
+honden ter wereld heeft gebracht."
+
+Toen ging de koning, de edele Oriant, met eenen ridder in eene kamer,
+en hij weende langen tijd, tot uit zijn oogen geene tranen meer konden
+vloeien. In eene andere kamer was de koningin, de edele Beatrijs,
+en ook zij weende hare smart. Een schildknaap, die haar had gediend,
+was haar komen zeggen, wat Matabrune, de moeder des konings, haren
+zoon had bekend.
+
+Vervolgens riep de koning zijnen raad tot zich, geestelijken en
+edellieden, en hij sprak tot hen:
+
+"Ik heb u hier bijeen doen komen, om mij van raad te dienen in de zaak
+tegen Beatrijs, de koningin. Hoort, wat Matabrune, mijne moeder, mij
+heeft gezegd. Niet heeft Beatrijs mij kinderen geschonken, zonen en
+dochteren, menschen als menschen geschapen, doch jonge honden waren
+haar deel."
+
+Na deze vreeselijke woorden zweeg de raad eenen langen tijd. Eindelijk
+stond een oud en wijs man op. Dit was de raad, welke hij den edelen
+Oriant gaf:
+
+"Heer koning! zoo Beatrijs aan eenige misdaad schuldig is, kan deze
+wel buiten haar weten zijn geschied. Daarom is zij niet met den dood
+te straffen. Beter is het, dat ge wacht, tot God, die een rechtvaardig
+rechter is, de waarheid zal openbaren."
+
+De koning was zeer getroost door deze woorden, doch weder rimpelde
+zich zijn voorhoofd, toen een ander ridder met booze stem uitriep:
+
+"Heer koning! zult gij de vrouw laten leven, die een zoo groote schande
+over uwen naam heeft gebracht? Weet gij dan niet, dat gij, als zij
+gevangen blijft, nooit met eene andere vrouw zult trouwen? Beter is
+het, zoo ge haar doet verbranden, dan kunt ge een ander kronen tot
+koninginne van Lilefoort, en ge kunt uw droefheid vergeten."
+
+Niet lang liet koning Oriant op antwoord wachten. Hij zeide:
+
+"Zoo ook de koningin des doods schuldig is, nimmer zal ik den
+eed vergeten, dien ik de jonkvrouw Beatrijs heb gezworen in
+tegenwoordigheid van ridder Savari, aldus luidende:
+
+"Welschoone maagd! wilt gij mijne bruid zijn, ik zal u kronen tot
+koninginne van Lilefoort. Ik belove, op mijn ridderwoord, zoolang
+gij leeft, ik zal geene andere trouwen dan u."
+
+"Zelfs als Beatrijs zou zijn gestorven, dezen eed zou ik altijd
+gedenken, want mijn liefde voor haar is mij liever dan het
+zonlicht. Daarom ook heb ik geweend, tot ik niet meer weenen kon,
+en mijn tranen niet meer wilden vloeien."
+
+Men besloot hierop, om Beatrijs in eene schoone kamer gevangen te
+zetten, en haar door twee ridderen te doen dienen, tot het zou zijn
+uitgemaakt, of zij waarlijk zeven jonge honden ter wereld had gebracht.
+
+Haar kinderen onderwijl waren door eenen kluizenaar in het bosch
+gevonden, en ze schreide jammerlijk van koude en honger. Hij wond
+ze in zijnen mantel, en voerde ze in een kluis. Niet lang daarna
+zond God hun een geit, die ze voedde. De kluizenaar  --  Helias was
+zijn naam kleedde hen in kleederen van bladeren, en deed voor hen,
+wat hij met zijn eenvoudige krachten kon. Een der jongens kreeg hij
+boven allen lief, en daarom gaf hij hem zijnen naam: Helias.
+
+Eenige jaren later kwam de jager van Matabrune	--  Savari heette hij
+--  in 't bosch, en hij vond daar zeven kinderen spelen onder eenen
+boom. Hij groette hen vriendelijk, doch de kinderen, die behalve den
+kluizenaar, nooit een mensch hadden gezien, liepen angstig weg. De
+jager Savari was nieuwsgierig, waar wel de kinderen tehuis behoorden,
+hij volgde hen, en trad in de woning van Helias, den kluizenaar.
+
+"Wat zoekt gij bij mij?"
+
+"Wees gerust  -- " zoo sprak de jager, "ik zal den kinderen geen leed
+berokkenen. Alleen was ik verwonderd, daar zij zoo slecht zijn gekleed,
+en toch zulke kostbare zilveren ketenen om den hals droegen."
+
+De kluizenaar verhaalde hem, hoe hij de kinderen had gevonden en
+opgevoed, en daarna namen de beide mannen van elkander afscheid,
+omdat Savari weder naar Lilefoort wilde vertrekken. Daar vertelde hij
+de booze Matabrune, wat hij in 't bosch had gezien: zeven armoedige
+kinderen ieder met eenen zilveren keten om den hals.
+
+Matabrune kreet:
+
+"Ga weder heen en dood de kinderen, anders zal ik ze zelf ombrengen."
+
+De jager Savari beloofde, dat haar wil zou geschieden.
+
+Matabrune ging naar haren dienaar Marcus, en dolzinnig van woede,
+beval ze, dat hem de beide oogen zouden worden uitgestoken, tot straf,
+dat hij de kinderen niet onmiddellijk na hun geboorte had gedood.
+
+De jager Savari nam zeven mannen mede, om de zes jongens en het eene
+meisje te vermoorden. Op hun weg kwamen ze door een dorp, waar een
+groote menigte volks was verzameld. Her en der vroegen ze, waarom
+zoo velen tegelijk tezamen gestroomd waren, en het antwoord luidde:
+
+"Men zal eene vrouw verbranden, die haar kind heeft vermoord."
+
+Dit stemde Savari tot nadenken.
+
+"Om één kind verbrandt men deze vrouw al? Hoe zal ons vonnis luiden,
+wanneer men weet, dat wij zeven kinderen hebben omgebracht?"
+
+En de anderen zeiden:
+
+"Neen! we zullen de kinderen niet dooden. Wat zullen wij doen? Wij
+zullen de zilveren ketenen medenemen, en deze Matabrune toonen,
+ten bewijze, dat wij haar bevel hebben gehoorzaamd."
+
+Ze traden in het bosch, en Savari voerde hen naar de hut. Ze vonden
+hier echter niet zeven kinderen, maar slechts zes, daar de kluizenaar
+met het kind, dat hij 't meest liefhad, met Helias, in 't naast-bij
+gelegen dorp was gaan bidden. De zes kinderen kreten bij het zien
+der woeste mannen.
+
+"Wees niet bang, lieve kinderen," zeide de jager Savari, "we zijn
+niet hier gekomen, om u kwaad te doen. Ge behoeft niet te schreien."
+
+Terwijl Savari, de jager, dit zeide, namen zijn mannen de ketens
+weg. Zoodra dit geschied was, werden de kinderen in witte zwanen
+veranderd, die opvlogen, en met een schreeuw zich hoog in de lucht
+verhieven. Savari en zij, die met hem waren, schrokken over dit wonder
+zoodanig, dat zij in onmacht ter aarde vielen. Nadat zij weder tot
+bewustzijn waren gekomen, beefden ze nog van vrees, en Savari riep uit:
+
+"Laat ons trekken van deze plaats, waar wij te lang geweest zijn. Zes
+kinderen hebben wij gevonden, instee van zeven. Laten wij zeggen,
+dat wij zeven kinderen hebben gedood, en dat wij één der ketenen
+onderweg hebben verloren."
+
+De mannen volgden Savari's raad, en ze spraken de woorden, die hij
+had gezegd, tot de booze Matabrune; deze werd uitermate vertoornd
+en schreeuwde:
+
+"Zoo gij een zevende keten hebt verloren, moet gij mij de waarde
+hiervan vergoeden. Eerder zal ik niet tevreden zijn."
+
+Ze liet eenen goudsmid bij zich komen, die één der ketens in het vuur
+legde, om te zien, of het edel metaal was.
+
+Wonder! toen de keten heet werd, woog hij meer dan de anderen tezamen,
+en er was zilver genoeg, om twee bekers te maken van de ééne keten. De
+goudsmid bracht éénen beker naar de slechte Matabrune en behield
+den anderen voor zichzelven, en toch verwonderde zich Matabrune nog,
+dat ze zulk eenen grooten beker had ontvangen. Ze was verheugd om de
+schoone gave, die er haar aan herinnerde, dat nu de zeven kinderen
+van Beatrijs waren gestorven.
+
+Ze kon toch niet vermoeden, dat er zes van in zwanen waren veranderd,
+en dat de zevende, Helias, nog in leven was?
+
+De kluizenaar en Helias waren in het bosch teruggekeerd en ze
+verbaasden zich, dat zij de zes jonge kinderen niet vonden. Ze zochten
+den geheelen dag, en 's nachts sliep Helias niet; den volgenden
+morgen begon hij dadelijk weder te zoeken, weenende van wanhoop. Hij
+ging al schreiende voort. Eindelijk bereikte hij een water, waar hij
+zes schoone zwanen zag. Hij naderde den vijver, en riep de trotsche
+vogels tot zich. Ze zwommen naar hem toe, hij streelde ze, ze aten
+van het brood, dat hij hun gaf. Hij was getroost, en hij bezocht hen
+voortaan dagelijks.
+
+Hij groeide op tot een krachtig jongeling, tot ridderlijke daden wel
+in staat. Hij wist het niet, dat hij zijn behendigheid spoedig zou
+moeten toonen. Want Matabrune was haar haat jegens Beatrijs nog niet
+vergeten, en steeds zon zij op middelen, om haar te doen dooden. Aan
+haar hof was een ridder, Macharis was zijn naam, en hij had een hart,
+even valsch als van Matabrune. Daarom liet hij zich overhalen, om
+weder tegen Beatrijs te getuigen, dat zij jonge honden ter wereld kon
+brengen, en dat zij den koning, den edelen Oriant, en zijne moeder,
+de goede Matabrune, had willen vergiftigen. En dit zeide Macharis
+onder den invloed van Matabrune:
+
+"Ik verklaar te willen kampen tegen ieder, die het opneemt voor
+Beatrijs."
+
+De koning beval, dat men Beatrijs uit de gevangenis voor hem zou
+brengen, opdat zij zich tegen de beschuldiging zou kunnen verweren. Ze
+trad voor den vorst, groette hem met teederen groet, en viel op haar
+knieën voor hem neder. Matabrune bemerkte, dat zij allen, de koning, de
+edele Oriant niet 't minst, medelijden hadden met de schoone koninginne
+Beatrijs, en ze riep haastig Macharis, opdat deze zijn aanklacht zou
+zeggen, hetgeen hij deed. Oriant, de koning, zeide toen tot Beatrijs:
+
+"Ge wordt van een groot misdrijf beschuldigd, vrouwe, en ik zeg u,
+dat ge de waarheid zult belijden. Weet, als gij geen leugen uitspreekt,
+dat ge niet zult sterven, doch als gij de onwaarheid verkiest, zal een
+schandelijke dood u wachten, tenzij iemand uw recht verdedigt. Spreek
+de waarheid, Beatrijs."
+
+De koninginne, de schoone Beatrijs, verhief zich, en zag hem in
+de oogen.
+
+"Heer! ik weet, dat er niemand wordt gevonden, die mij gelooft,
+en die mij recht zal verschaffen; en toch ik zweer u allen, dat ik
+onschuldig ben. Bij God zoo betuig ik, dat ik nimmer het schandelijk
+kwaad heb bedreven." Zij vouwde haar handen. "Gode alleen zij de
+wrake over mijne vijanden, die mij zoo valschelijk betichten."
+
+God in den Hemel hoorde hare spreuk, en hij zond een Zijner engelen
+naar den kluizenaar, om hem te zeggen, dat de zeven kinderen waren van
+koning Oriant en van koningin Beatrijs, dat er zes hunner in zwanen
+waren veranderd, en dat de edele jongeling Helias den valschen ridder
+Macharis moest bevechten.
+
+Hierna riep de kluizenaar den jongeling tot zich, en hij zeide tot hem:
+
+"Gij, Helias, zijt de zoon van koning Oriant en van koningin Beatrijs,
+en ge zijt met uw broederen en uw zuster te vondeling gelegd op bevel
+van Matabrune, de moeder des konings Oriant. Thans heeft dezelfde
+Matabrune één harer ridderen, genaamd Macharis, bevolen de koninginne
+Beatrijs te beschuldigen, als zou zij niet een mensch liefhebben, doch
+eenen hond, en als zou zij den koning Oriant en zijne moeder Matabrune
+hebben willen vergeven. Dit nu zegt God: "gaat henen, en kampt voor de
+koninginne Beatrijs tegen den valschen ridder Macharis. Uw broeders en
+uwe zuster zijn veranderd in de zwanen, die gij dagelijks hebt gevoed."
+
+De edele jongeling vroeg:
+
+"Zult gij dan, als ik weg ben, voor de zwanen zorgen?"
+
+"Ja," antwoordde de kluizenaar, "ik zal ze met brood voederen, gelijk
+gij hebt gedaan."
+
+Vervolgens nam Helias afscheid. Hij was in bladeren gekleed,
+blootshoofds, barrevoets, en op eenen stok steunde hij. Aldus ging hij
+naar Lilefoort, naar 't hof van koning Oriant, waar men de koningin,
+de schoone en reine Beatrijs, ter dood zou brengen, daar niemand voor
+haar wilde kampen.
+
+Juist op het goede oogenblik kwam Helias aan, en hij stond bij de
+poort, om binnen gelaten te worden. De wachter vroeg hem:
+
+"Wat zoekt gij?"
+
+"Den valschen ridder Macharis," was het antwoord.
+
+De wachter wilde met hem spotten, en dus zeide hij:
+
+"Ik ben het, dien gij zoekt. Ik ben de ridder Macharis."
+
+Helias sloeg hem met zijn stok, en een andere dienaar wilde hem
+grijpen, daar hij meende, dat de jongeling in zijn vreemde kleeding
+waanzinnig was. Helias werd boos, en hij riep uit:
+
+"Ik zeg u, laat mij gaan. Ik wil mij wreken op den valschen ridder
+Macharis, die mijne onschuldige moeder beticht."
+
+"Macharis  -- " antwoordde een der wachters, "is in de zaal en klaagt
+Beatrijs aan. Ons echter schijnt het toe, dat het valschelijk is,
+want de koningin Beatrijs is goed."
+
+Helias omhelsde hem uit dankbaarheid voor deze woorden, en de knecht
+leidde hem in de zaal, tot voor 's konings troon.
+
+Oriant vroeg hem:
+
+"Wien zoekt gij hier?"
+
+"Ik zoek Macharis, heer."
+
+Men wees hem den ridder, en Helias ging tot hem, en sloeg hem met de
+vuist recht in het gelaat.
+
+"Gij, valsche verrader, ik daag u uit, om met mij te strijden."
+
+De koning, Oriant, stond op van zijn troon, en riep tot Helias,
+den jongeling:
+
+"Hoe durft gij, vermetele, Macharis in mijne tegenwoordigheid te
+slaan?"
+
+"Heer," antwoordde Helias bescheiden, "ik ben gekomen om de waarheid
+te spreken."
+
+En hij wendde zich tot Beatrijs, de koningin, met deze woorden:
+
+"Lieve moeder, wees niet bedroefd, want met Godes hulp zal ik u in
+uw eer herstellen."
+
+"Wat wilt gij dan zeggen?" zoo vroeg de koning.
+
+"Zeggen wil ik de waarheid alleen en deze is, dat ik uw zoon ben, o
+heer, en de zoon van uwe vrouw, van Beatrijs, die naast mij staat. Ik
+verklaar, dat ik met Macharis wil gevangen blijven, tot het blijken
+zal, dat ik de waarheid spreek."
+
+De koning zag toen Beatrijs aan, en mild was zijne stem en vol goedheid
+zijne oogen:
+
+"Wat dunkt u, Beatrijs, van de woorden, die deze jongeling spreekt?"
+
+Beatrijs boog haar hoofd.
+
+"Heer! ik weet hiervan niets; want ik was krank, toen mijne kinderen
+werden geboren. Maar ik geef de zaak in God's handen en in die van
+dezen jongeling, en ik bid u hem te behandelen als uwen zoon."
+
+De koningin, Beatrijs, werd naar eene schoone kamer gevoerd, en Oriant,
+de koning, begaf zich tot Matabrune, en vertelde haar van Helias,
+den jongeling. Matabrune verbleekte, en ze trachtte nu goede en zoete
+woorden te vinden, doch zij kon niet beletten, dat de koning beval,
+om Macharis gevangen te zetten. De koning reed naar 't woud, en hoorde
+daar van den kluizenaar 't verhaal, dat hem Helias voor waarheid had
+verteld. Daarom liet de koning voor den jongeling een harnas maken,
+en hij stelde de koningin, de edele Beatrijs, in vrijheid. Macharis
+werd door vier dienaren bewaakt, en moest tegen Helias kampen.
+
+Macharis was angstig, toen hij 't strijdperk binnen-reed, ziende den
+edelen jongeling Helias, krachtig in zijn harnas. Hij wilde het niet
+laten blijken, hoe bevreesd hij was, en daarom riep hij spottend:
+
+"Meent gij tegen mij te kunnen strijden, jongetje? Ik zal u laten zien,
+hoe sterk ik ben."
+
+Helias nu antwoordde:
+
+"Verrader, ik ben blijde u hier te zien, ik zal op u de eer mijner
+moeder wreken."
+
+Ze reden op elkander in. Door het geweld van den stoot, stortte
+Macharis ter aarde.
+
+Hij stond weder op.
+
+"Ik zal u laten gevoelen, hoe krachtig mijn arm is."
+
+Helias riep:
+
+"Welaan! rijd maar wakker toe."
+
+Ze lieten beiden hun lansen zinken, en, spiedend, ontdekte Macharis
+een plek in des jongelings harnas, die het vleesch niet bedekte. Daar
+stiet hij en Helias' bloed vloeide. Nu meenden Beatrijs en allen, die
+met haar waren, dat Helias was getroffen, en een ieder was hierover
+zeer bedroefd. Helias echter werd nog moediger, en hij kreet met een
+stem, fel-flitsend als de bliksem:
+
+"Verrader, is het u niet genoeg, dat gij mijne moeder hebt
+verraden? Wilt gij ook nog haren zoon dooden? Thans zal ik u met Gods
+hulp toonen, wat gij van mij hebt te verwachten."
+
+Hij sloeg hem den helm af, en hieuw hem zoo met 't zwaard, dat hij
+zich niet meer kon verweren, en daarna kloofde hij hem den arm. Toen
+gaf de valsche ridder Macharis zichzelf gewonnen.
+
+"Jongeling! ik heb den slag verloren  --  zeg mij uwen naam.
+
+"Ik ben Helias	--  de zoon van den edelen koning Oriant en de in
+haar leven zoo getrouwe koningin Beatrijs en ik wil zien, hoe gij
+zult sterven, vóór ik deze plaats verlate. Wacht uwen dood, verrader."
+
+Het antwoord van den valschen ridder Macharis luidde als volgt:
+
+"Laat mij leven, tot ik de waarheid heb bekend. Laat mij den goudsmid
+aanwijzen, die de ketens heeft van uwe zuster en uwe broeders."
+
+De kamprechters kwamen, en ze wezen Helias de overwinning toe. Deze
+echter zeide slechts:
+
+"Dat de koning hier kome met de koningin en al hunne heeren."
+
+De edele Oriant en de reine Beatrijs, verzeld van hunne drommen
+ridders, traden in het strijdperk, om te hooren, wat de jongeling,
+Helias, hun wilde zeggen.
+
+"Luister naar de belijdenis van dezen ridder hier, van Macharis,
+den valschaard."
+
+Macharis trad naar voren, groetende den koning, Oriant, en de koningin,
+Beatrijs, met eerbiedige reverence. En hij bekende allen, die om hem
+heen stonden, de talrijke misdrijven van Matabrune, die hiervoren zijn
+verhaald, opdat zij geene navolging zullen vinden in der Kerstenen
+landen. Amen.
+
+Men hing Macharis aan eene hooge galg, den valschen ridder, die
+Beatrijs valschelijk had beticht. De koning omhelsde Beatrijs om al het
+leed, dat zij onschuldig had geleden. Er waren vele vreugdefeesten,
+en daarna werd de goudsmid ontboden, dien men vroeg, wat er van de
+zilveren ketens was geworden.
+
+De goudsmid nu bracht vijf zilveren ketens terug, en een beker, dien
+hij met den beker der slechte Matabrune uit ééne keten had gesmeed,
+en hij bad om vergiffenis, en de koning zeide:
+
+"U zij vergiffenis geschonken."
+
+Oriant en Beatrijs namen de ketenen, en ze kusten deze, klagende om
+hunne arme kinderen, die in zwanen waren veranderd.
+
+Vervolgens werd Marcus geroepen, wien de booze Matabrune de oogen had
+uitgestoken, en Oriant, de koning, vroeg hem, hoe hij in blindheid
+was geraakt.
+
+Op deze vraag zeide Marcus, al wat hem was overkomen.
+
+Oriant gevoelde medelijden met den blinde, en hij bad innig tot
+God, dat Marcus weder zou genezen. Hij teekende over de oogen
+van den ongelukkige een kruisje, en daardoor herkreeg Marcus zijn
+gezicht. Allen waren verbaasd over het wonder, dat aan den dienaar
+was geschied.
+
+Nadat Matabrune had vernomen, welk lot de valsche ridder Macharis
+had ondergaan, werd zij bevreesd, en zij gaf daarom den knechten,
+die haar bewaakten, veel wijn te drinken, opdat zij dronken zouden
+worden. Haar toeleg gelukte. De knechten sliepen zwaar in hun roes,
+en Matabrune kon ontvluchten. Helias echter, die door zijnen vader
+als koning was gekroond in Lilefoort, zette haar na, belegerde het
+kasteel, waarin Matabrune was gevlucht, veroverde het, nam de slechte
+vrouw gevangen, en deed haar verbranden.
+
+Hij had gezworen, dat hij niet zou rusten, voor hij zijne zuster en
+zijne broeders terug had gevonden, en nauwelijks had hij zijn eed
+uitgesproken, of zes zwanen vlogen uit de hooge lucht, en daalden
+in de slotgracht. Helias riep Oriant, zijn vader, en Beatrijs,
+zijne moeder, en tezamen gingen ze naar het water. De zwanen zwommen
+op Helias toe, en lieten zich door hem streelen. Hij toonde hun de
+ketens, en de trotsche vogelen schaarden zich in een rij, om elk
+zijne keten te ontvangen. Helias hing ze een keten om, voor den
+laatsten zwaan echter bleef er geene meer over. Oriant en Beatrijs
+liepen hunne vijf kinderen tegemoet, vier zonen en eene dochter,
+en waren met hen blijde. De arme zesde zwaan was zeer bedroefd,
+en van smart wilde hij zichzelven de veeren uittrekken.
+
+"Wees zonder smart," zoo troostte hem Helias, "want ik heb u lief
+als mijnen broeder, ook al hebt gij niet de gestalte van een mensch."
+
+De zwaan was zeer dankbaar over deze woorden, en boog zijn hoofd,
+uit dankbaarheid voor den edelen jongeling.
+
+De vijf kinderen werden gedoopt, en de dochter werd Rosse genaamd.
+
+Nadat Helias reeds eenigen tijd koning was geweest, zag hij eens op
+een morgen het venster uit en hij bemerkte zijnen broeder den zwaan,
+een scheepje trekkende. De koning, Helias, hield dit terecht voor
+een teeken Gods, en hij riep zijn dienaren toe:
+
+"Breng mij mijn harnas en mijn zilveren schild, want ik moet deze
+plaats, Lilefoort, verlaten."
+
+Men gaf hem zijn harnas, men reikte hem 't schild, waarop een dubbel
+gouden kruis stond, en zijn vader Oriant schonk hem eenen hoorn,
+zeggende:
+
+"Bewaar dezen hoorn, want die hem hoort blazen, dien zal geen leed
+of schande kunnen geschieden."
+
+Driemaal schreeuwde de zwaan met wonderlijke stem, en Helias ging
+in het schuitje zitten. De zwaan klapte ten zijnen wellekomste met
+zijne vleugelen, en zwom aan, het scheepje achter zich, van stroom
+tot stroom, tot zij de plaats bereikten, door God voor hem beschikt.
+
+Juist hield Otto de eerste, keizer van Almanien, heerschend over
+de landen der Ardennen, van Luik en Namen, rijksdag in Nijmegen,
+en de graaf van Frankenburg, beschuldigde de hertogin van Bouillon,
+dat ze haren man met vergif had gedood, en dat hare dochter onwettig
+was. Niet mocht daarom de hertogin blijven heerschen over het rijk van
+Bouillon, doch het moest hem, den graaf van Frankenburg, broeder van
+den overleden hertog, vervallen. De hertogin zeide, dat zij onschuldig
+was. De graaf tegenover haar gesteld, wierp zijn handschoen ter aarde,
+als bewijs harer schuld, en zeide, dat hij met een ieder zou kampen,
+dat zij des doods schuldig was.
+
+De keizer sprak deze woorden:
+
+"Vrouwe, zoo het waar is, wat de graaf tegen u volhoudt, zijt gij des
+doods schuldig. Zoek eenen ridder voor u uit, zie rond in deze zaal,
+opdat gij iemand kunt vinden, die u verdedigen zal."
+
+De hertoginne deed haren blik smeekend gaan van den een naar den
+ander, doch de ridderen gaven geen geluid, en ze voelde zich van
+alle hulp ontbloot. Daar hoorde men eensklaps het stooten van eenen
+hoorn, en men keek ten venster uit. Op Nijmegen's stroom zag men een
+scheepken drijven, waarin een ridder stond, en dat scheepken werd
+door eenen zwaan getrokken. De ridder, geheel gewapend, sprong aan
+wal, en de zwaan zwom verder. De keizer ontbood den ridder tot zich,
+en terwijl hij al naderde, zeide de hertogin tot hare dochter deze
+woorden als volgt:
+
+"Lieve dochter hoor! ik droomde dezen nacht, dat de graaf en ik met
+elkander dingden en dat ik werd veroordeeld, om te worden verbrand. Op
+dat oogenblik zwom een zwaan aan, die bracht water, om 't vuur te
+blusschen, en uit 't water kwam een visch; allen werden angstig, die
+deze visch bemerkten. Alleen ik stond rustig, en daarom geloof ik,
+dat deze ridder mij zal redden."
+
+Helias, de koning van Lilefoort, naderde den keizer, hem groetende.
+
+"Ik ben een arm ridder, uitgetrokken op avonturen."
+
+De keizer antwoordde hem minzaam:
+
+"Zoo gij een arm ridder zijt, uitgegaan op avonturen, dan vindt
+gij hier een avontuur, want de hertogin van Bouillon wordt ervan
+beschuldigd, dat zij haren man heeft willen dooden, en ook, dat hare
+dochter onwettig is. Het is aan u, dat ge voor haar eer kunt strijden,
+daar zij des doods is, wanneer er niemand wordt gevonden, die voor
+haar strijden zal."
+
+Helias zag de hertogin aan, en het scheen hem toe, dat zij een vrouw
+was, rijk aan deugden; ook hare dochter vond hij schoon.
+
+Hij wendde zich weder tot den keizer, en wel met deze woorden:
+
+"Laat mij alleen spreken met de hertogin van Bouillon."
+
+Dit zeide de keizer:
+
+"Het zij u toegestaan."
+
+Toen zij alleen waren, wendde zich de edele ridder tot de hertogin.
+
+"Vrouwe! zweer mij de waarheid, en niets dan de waarheid, ik zal dan
+in uwe zaak zijn een getrouw dienaar."
+
+Zij antwoordde trotsch:
+
+"Zoo waarlijk helpe mij God almachtig, ik zal u de waarheid zeggen
+en niets dan de waarheid."
+
+"Vrouwe, bij uwen eed, zijt gij onschuldig aan alle dingen, die men
+tegen u zegt?"
+
+"Ja  --  ik."
+
+Helias sprak:
+
+"Gij hebt daarom heden een kampvechter gevonden, die voor uwe eer
+zal strijden."
+
+Zij gingen in de zaal terug, en Helias groette den keizer.
+
+"Heer! laat hem in het strijdperk komen, die de hertogin van Bouillon
+beschuldigt, want ik voorwaar zal tegen hem strijden."
+
+Nauwelijks had hij dit gezegd, of de graaf van Frankenburg trad op
+hem toe, en lachte schamper, hem beziende van hoofd tot voeten:
+
+"Vriendje! wat begeert gij? Wel toont gij u moedig in eene zaak,
+die u niet heeft geroepen."
+
+Helias zeide rustig, en hij rekte zijn krachtig lichaam hoog op:
+
+"Ziedaar mijn handschoen, ik geef dezen u, om de eere Gods en om de
+minne der edele vrouw. Heden zult gij bevinden, wat een ridder van
+avonturen doen kan."
+
+De graaf van Frankenburg nam Helias' handschoen en de keizer ontving
+hun beider eed.
+
+"Wanneer wilt gij kampen?"
+
+Helias ging naar voren.
+
+"Nog dezen dag."
+
+Daar de graaf dit niet durfde weigeren, werd het strijdperk gereed
+gemaakt, en in een wijden kring gingen de keizer met zijne heeren, de
+hertogin en hare dochter zitten. De edele vrouwen smeekten God, dat
+de edele ridder van avonturen zou overwinnen, en de beide strijders
+reden op elkaar in. Bij den eersten stoot braken de lansen en daarom
+streden zij verder met hunne zwaarden, tot de graaf van Frankenburg
+zich niet meer kon verweren, en een spanne tijds vroeg, teneinde te
+mogen spreken.
+
+"O edele ridder!" aldus sprak hij, "maak met mij vrede, ge kunt
+verkrijgen daarvoor mijne dochter en het land van Ardennen."
+
+Dit was Helias' antwoord:
+
+"Meent gij, dat ik u zal steunen in uw verraad? Spreek daarover niet
+meer, want van mij hebt gij geene genade te wachten. Ik zal de hertogin
+verlossen, en hare dochter zal ik trouwen tegen uwen wil."
+
+Na deze woorden sloeg de graaf den ridder, Helias, het zwaard uit
+de handen. Deze echter sprong van zijn paard, greep den graaf van
+Frankenburg vast, sleurde hem ter aarde, brak zijn schild, en ontwrong
+hem zijn zwaard. De graaf van Frankenburg smeekte om genade. Helias
+sloeg hem 't hoofd af.
+
+Helias keerde zich weder tot den keizer, hem groetende, en de keizer,
+Otto de Eerste van Almanien, herstelde de hertogin in haar eer,
+en gaf haar heur land terug. Ze dankte hem vriendelijk.
+
+"Dan geef ik mijne dochter en mijn land aan hem, die 't eerlijk
+heeft gewonnen."
+
+Daarna sprak de keizer dit oordeel, opstaande van zijnen troon:
+
+"De ridder met den zwaan is thans hertog van Bouillon, en hij zal
+trouwen met de dochter der hertogin, met de schoone Clarisse."
+
+Den volgenden dag trouwde Clarisse, de dochter der hertogin, met
+Helias, den ridder met den zwaan, die nu geworden was hertog van
+Bouillon. Twaalf dagen en nachten duurde het feest, te hunner eer
+gegeven, en daarna vertrokken zij beiden naar hun rijk. Onderweg werden
+zij door vrienden en bloedverwanten van den hertog van Frankenburg
+aangevallen, maar Helias versloeg al zijne vijanden en welbehouden
+bereikten zij het land van Bouillon.
+
+Ze leefden gelukkig, en ze kregen eene dochter, die zij IJda noemden,
+later de moeder der edele heeren Boudewijn, Godfried en Eustachius.
+
+Eens, dat de hertogin en de hertog, Helias, waren uitgereden, vroeg
+ze hem:
+
+"Heer! uit welk land zijt gij, welke vrienden hebt gij, wie zijn
+uwe ouders?"
+
+Hij zeide met ernstige stem:
+
+"Vraag daar nooit meer naar, hertogin, want dan zouden wij moeten
+scheiden."
+
+Zes jaren lang zweeg Clarisse deze vraag, doch toen overviel haar
+plotseling in den nacht de nieuwsgierigheid der vrouwen.
+
+"O Heer, zeg mij, van welke afkomst zijt ge?"
+
+Met bedroefde stem antwoordde Helias, de hertog van Bouillon, haar:
+
+"Ge weet wel, dat ge dit niet moogt weten, en morgen vertrek ik uit
+deze landen, en ik zal gaan naar den keizer te Nijmegen. om afscheid
+van hem te nemen." Toen riep de hertogin in grooten angst hare dochter
+IJda, opdat deze haren vader met smeeken en weenen zou vragen, te
+blijven. Maar in den ochtend verzamelde Helias zijne heeren, en hij
+beval hun te zorgen voor zijne vrouw en zijne dochter en het goede
+land van Bouillon. Al sprekende, hoorde hij, dat de zwaan al buiten
+was, slaande met de vleugelen een groot geraas. Helias begaf zich
+naar het scheepken, en de zwaan voerde hem door den stroom.
+
+De hertogin Clarisse en haar schoone dochter IJda begaven zich naar
+Nijmegen, teneinde den keizer Otto van Almanien, te vertellen, wat
+er was geschied.
+
+Nog waren zij aan het spreken, daar stiet Helias den hoorn, en hij
+ging naar den keizer, hem eerbiedig groetende, en hij gaf hem zijn
+land terug.
+
+De keizer vroeg hem:
+
+"Blijf, hertog van Bouillon, bij uwe vrouw Clarisse en uwe schoone
+dochter IJda."
+
+Helias echter zeide:
+
+"Ik kan dit niet volbrengen. Ik vraag u slechts bescherming voor
+mijne vrouw, Clarisse, en mijne dochter, IJda."
+
+De keizer sprak:
+
+"Ik belove ze u."
+
+Toen vertrok de ridder, en de zwaan voerde hem van Nijmegen langs
+vele stroomen, naar Lilefoort.
+
+Juist bij zijn aankomst zat Oriant met zijne vrouw en zijne vijf
+kinderen aan tafel, en daar hoorden ze den stoot van Helias' hoorn. Zij
+stonden allen op, en ze zagen uit de vensters van 't paleis, ze zagen
+den zwaan, en Helias zittende in het scheepken. Hij sprong aan wal,
+en zijn vader, Oriant, zijne moeder Beatrijs, zijne zuster Rosse,
+en zijne vier broeders ijlden hem tegemoet, en ze stelden hem vele
+vragen, maar zijne moeder, Beatrijs, vroeg, waar de zwaan was gebleven,
+en hij antwoordde:
+
+"Hij is in het water teruggekeerd. Ik echter zal hem halen, en
+wij zullen beproeven hem door gebeden tot menschelijke gedaante
+te brengen."
+
+De koning, Oriant, beval, dat men van de beide bekers weder eene keten
+zou maken, zooals die was geweest, en toen dit was geschied, hing hem
+Helias de keten om den hals, en tezamen baden ze tot God. Toen kreeg
+de zwaan zijn menschelijke gestalte weder, en men noemde hem Esmeri,
+en hij was een schoon jongeling.
+
+Nadat Helias eenigen tijd in Lilefoort was geweest, liet hij eenen
+dag al zijne vrienden tot zich komen.
+
+"Ik neem afscheid van u allen om de wereld te verlaten, want ik wil
+mijn leven beteren en voor u bidden."
+
+Een ieder was zeer bedroefd om Helias' besluit, doch er was niemand,
+die zich durfde te verzetten, en, steunend op eenen stok, liep Helias
+naar een door Oriant gesticht klooster, en daar werd hij door de
+monniken met vreugde ontvangen. In het land van Ardennen nu deed
+hij een slot bouwen, gelijk aan het slot van Bouillon, over welk
+land hij hertog was geweest. Aan het klooster schonk hij vrijmarkten
+en vele voorrechten, en hij stelde dertig monniken aan, om Gode te
+dienen. Zelf leefde hij naar den kloosterregel.
+
+Maar nog eene zaak moet er van hem verhaald worden, en eerst zult ge
+daarom moeten hooren, hoe het ging met zijne dochter, de schoone IJda.
+
+Toen IJda veertien jaren oud was, huwelijkte de keizer, Otto van
+Almanien, haar uit aan eenen edelen ridder, en ze droomde, dat ze
+drie kinderen had, die zij voedde, en twee ervan droegen een kroon op
+'t hoofd, doch het derde niet, omdat het door een andere vrouw werd
+gevoed. En eene stem zeide:
+
+"IJda, gij zult moeder zijn van drie kinderen, die gij zelve moet
+opvoeden, en met die kinderen zal Gods zegen zijn."
+
+Toen IJda dit hoorde loofde zij God, en in drie jaren bracht zij drie
+kinderen ter wereld. De eerste werd genoemd: Godfried, de tweede:
+Boudewijn, de derde: Eustachius. Eens op eenen Pinksterdag  --
+er waren vele groote heeren in Bouillon  --  ging de edele vrouw,
+IJda, ter kerke, en lang bleef ze weg. Daarom schreide het kindje
+Eustachius van honger, zoodat eene andere vrouw het uit medelijden
+voedde. De edele IJda kwam in haar paleis, en zag, wat er geschiedde.
+
+"Ach, vrouw," riep ze, "wat hebt gij gedaan. Nu zal mijn kind,
+Eustachius, zijne waardigheid verliezen."
+
+De vrouw antwoordde met deze woorden:
+
+"Ik heb het gedaan uit medelijden, daar 't kindje, Eustachius,
+honger had."
+
+De hooge vrouwe, IJda, bleef treurig den ganschen dag, niet groetende
+de heeren, die om haar waren verzameld.
+
+Zij wist thans, wat leed was, de edele IJda. Want het leed wordt aan
+niemand gespaard, noch den edele, noch den gemeene.
+
+En ook kende het leed Clarisse, de machtige hertogin.
+
+Vele malen had zij reeds boden uitgezonden, om te weten, waar Helias
+was heengegaan, en eerst langen tijd na 't zenden van den eersten bode
+kreeg ze tijding, waar haar gemaal vertoefde. Eens zond ze een harer
+dienaren, Pontius genaamd, naar Rome, en op zijnen terugweg kwam deze
+een kerk binnen, waar hij eenen geestelijke vond uit zijn land. Ze
+besloten tezamen naar huis te reizen, doch Gods wil was anders dan
+de hunne, en zij verdwaalden in de wildernis. Ze trokken verder en
+verder, en kwamen ten laatste aan een kasteel, precies gelijkende op
+het kasteel van Bouillon.
+
+"Ziet," zeide Pontius, "we zijn in ons land. Dit is het kasteel
+van Bouillon."
+
+De geestelijke antwoordde met deze woorden:
+
+"Mij dunkt  --	we zijn er nog verre van."
+
+"Dan  -- " zoo riep Pontius uit, "gelijkt dit slot er precies op.
+
+Ze vroegen toen in het dorp, in welk land ze waren, en ze hoorden, dat
+Helias dit kasteel had gesticht, en den volgenden morgen begaf zich
+Pontius naar het slot, waar zij vonden Oriant en Beatrijs, Rosse en
+Esmeri en vele anderen. Esmeri bracht hem vervolgens naar het klooster,
+naar den edelen Helias, die blijde. was om de goede tijdingen, die
+hij hoorde van zijne vrouw Clarisse en zijne dochter IJda.
+
+Toen vroeg hem Pontius:
+
+"Geef mij een teeken, welk mij bewijzen kan voor mijne gebiedster,
+de hertogin Clarisse, dat ik u heb gesproken."
+
+Als bewijs schonk hem Helias zijn trouwring, en hij gaf groote
+geschenken mede voor Clarisse, zijne vrouw, en IJda, zijne dochter, en
+ook gaf hij rijke geschenken aan den bode Pontius en den geestelijke,
+die hem vergezelde. Vervolgens namen zij afscheid van elkander en
+Pontius, de bode, kwam juist op Hemelvaartsdag aan in Bouillon.
+
+Hij verhaalde hier Clarisse, dat hij Helias had gevonden, den zoon
+van den edelen koning Oriant, en de edele koningin Beatrijs: een
+koningszoon van een aanzienlijk geslacht was hij dus. Pontius toonde
+den trouwring, en de hertogin geloofde dit bewijs. Vol verlangen was
+ze, om Helias nog eens te zien, en met hare dochter, IJda, reisde ze
+naar 't klooster, waar hij woonde.
+
+Ziek lag Helias te bedde, en lang zou de edele hertogin, Clarisse,
+niet bij hem blijven, want hij stierf korten tijd daarna. De hertogin
+weende om hem, en zoo groot was hare smart, dat ook zij stierf. Toen
+keerde IJda, hare dochter, naar haren gemaal terug, en ze onderwees
+hare kinderen in de dingen der deugd. Twee harer zonen wonnen naderhand
+het Heilige Land, en Godfried en Boudewijn droegen de kroon, stervende
+als koningen te Jeruzalem.
+
+
+
+XXXVIII
+
+De Schelpengrot op Nienoort
+
+Eens was de schelpengrot op Nienoort een rijke schatkamer,
+waarin veel goud en zilver was verborgen  --  vaten waren er
+vol diamanten en paarlen, in gouden bekers waren topazen, opalen,
+robijnen, smaragden, in velerlei vorm en kleur dooreen: er lagen
+braceletten, als schitterende, kronkelende spiralen, en vijf en
+veertig halssnoeren, allen even fraai bewerkt. Het was een wereld van
+flonkering en flikkering, een trilling en golving van gloed. Rood
+en blauw en groen en krijtwit beefden zenuwachtig tegen elkander,
+en in al deze duizenderlei speling was slechts één motief: het licht.
+
+Er zijn er niet velen, die de schatkamer van Nienoort hebben gezien,
+meest mannen en bijna geen vrouwen. Want de vrouwenoogen zagen niet
+de kleinodiën alléén, doch ze zagen tevens, hoe haar de kleinodiën
+kleeden zouden, en hoe ze om de teere, witte huid zouden schitteren.
+
+Er woonde bij Nienoort een vrouw, die eens binnen de schatkamer een
+blik had geworpen, en nu nacht aan dag niets anders dacht dan:
+
+"De schatkamer van Nienoort."
+
+Ze had een armen, jongen man lief, en ze bepeinsde, door altijd te
+denken aan den rijkdom, die er in de kamer schitterde, dat zij zich van
+enkele halskettingen zou meester maken en ermede zoude vluchten. Dan
+zou ze geld genoeg hebben, om met den jongen man te trouwen, en
+één halsketting kon zij voor haarzelf behouden. Dit alles wist zij,
+zonder er zich rekenschap van te geven, zooals ook in de woorden:
+
+"De schatkamer van Nienoort" welke eeuwig naar haar geest terugdreven,
+besloten was, dat ze al het nuttelooze van haar hoop wel inzag. Want
+telkens, wanneer ze de schatkamer voorbijging, scheen de zware, ijzeren
+deur een bespotting harer begeerte, en moedeloos was voortdurend
+weder haar tred bij het verder-gaan.
+
+De zuster van haar verloofde leerde den man, die de schatkamer
+bewaakte, kennen, en ze kregen elkander lief. Hij was een weduwnaar met
+een kind, een meisje van negen jaar. Zoo ontmoette de vrouw plotseling
+dezen man, en dikwijls kwam ze bij hem aan huis. Eenige maanden
+lang, steeds maar in haar brein de woorden bewarend en behoedend,
+dat zij niet ontsnappen zouden, sprak ze over andere dingen, en hij
+kreeg vertrouwen in haar. Hij zocht dus achter haar vraag geen kwaad,
+toen zij eindelijk zeide:
+
+"Wanneer je nu getrouwd bent  --  zal dan je vrouw de schatkamer
+mogen zien?"
+
+Hij lachte.
+
+"Ik laat liever geen vrouw de schatkamer zien, tenzij op last van
+mijn heer. De vingers van de vrouwen beven te veel."
+
+"Maar je eigen vrouw ...."
+
+Ernstig dacht hij na.
+
+"Ik zou 't niet doen, of mijn heer moest me oorlof geven."
+
+"En je eerste vrouw dan?"
+
+"Mijn eerste vrouw heeft de schatkamer nooit gezien. De eenige vrouw,
+die er in- en uitloopt is mijn dochtertje. Zij weet 't geheim van
+het slot, en ze behoeft me nooit te vragen, of ze in de kamer mag
+of eruit."
+
+Verder werd er niet meer over gesproken, doch na dezen tijd zag men de
+vrouw en het kind altijd tezamen, hand in hand gaande door de velden,
+pratend en lachend. Meestal had de vrouw iets voor 't kleine meisje:
+een snoeperij of een vrucht, en ze kende nog vele spelletjes van
+vlugheid en slimheid. Ook vroolijke liedjes kon ze zingen, en alle
+vogels wist ze na te doen in hun zang of slag. Wat was een dag voor
+'t kind, als ze met de vrouw ging? De vader had geenerlei wantrouwen.
+
+"Kinderen met elkaar," dacht hij, als hij ze tezamen zag.
+
+'t Was op een zomeravond, dat zijn verloofde hem vroeg, of hij met
+haar op het meer wilde gaan spelevaren, maar eerst zeide hij zijn
+dochtertje, dat er niemand in de schatkamer mocht komen, en dat ze
+den heer zou waarschuwen, als er een mensch in de nabijheid kwam.
+
+Nauwelijks was hij weg, of de vrouw riep 't kind bij haar naam, en
+tezamen zingend liepen ze een eind door 't veld. Dien avond echter
+wilde de vrouw niet spelen ... ze trok 't meisje naar zich toe,
+streelde het over de haren, en vroeg:
+
+"Is je vader uit?"
+
+"Ja  -- "
+
+"Waar is hij heengegaan?"
+
+"Hij zeilt op 't meer."
+
+De vrouw haalde diep adem, en, een siddering in haar stem verscholen,
+vroeg ze, zich over 't kind buigend, en haar handen vattend:
+
+"Dus ben je alleen thuis? En hoe laat komt vader terug?"
+
+"O! heel laat, maar ik moet hier dichtbij blijven, om op de schatkamer
+te passen."
+
+"Is de schatkamer mooi? Zijn er mooie dingen te zien?"
+
+"O! 't is mooi in de schatkamer .... 't Is heelemaal licht, nog
+meer licht dan wanneer de zon schijnt, overal licht en alle steenen
+hebben licht."
+
+"Mag ik de schatkamer zien, met al 't licht? Wil jij de deur voor
+mij openmaken, dan kan ik 't licht ook eens zien."
+
+Toen haalde het kind den zwaren sleutel, en draaide dezen zeven malen
+links; daarna, hem aantrekkende, draaide het den sleutel een halven
+slag weerom, en de poort gleed geruischloos open, en zij beiden traden
+binnen. 't jonge meisje legde den sleutel bij de kleinodiën neer.
+
+Inplaats van nu eenige sieraden te grijpen, en er naar een ver
+land mede te vluchten, bleef de vrouw staan en staarde naar al het
+glanzen en glinsteren om haar heen. Zelfs strekte ze haar vingers
+niet uit. Haar oogen waren vergroot, haar adem hijgde, en ze staarde
+slechts.
+
+"Spelen," smeekte 't kind, "laten wij spelen."
+
+Zij gaf geen antwoord.
+
+"Kom bij ons," riepen de edelsteen met fluisterende stemmen, "neem
+ons in de hand, en zie van dichtbij naar ons." Ze wilde naar deze
+verlokking luisteren, maar 't was haar, of ze niet voort kon gaan. Ze
+moest blijven, gelijk ze stond, 't hoofd voorovergebogen, als iemand,
+die plotseling een schrikwekkende gedaante voor zich ziet. Voor haar
+flonkerden de diamanten, de paarlen, de robijnen, en uit de fontein
+dier heerlijkheden gudste met breede en dunne stralen het licht,
+wit en goud en groen en rood, mengelende in alle schakeeringen. De
+late dag met al zijn geheimen was in de schatkamer, en schiep in de
+gewelven een sluier boven deze kleuren.
+
+"Spelen  --  ga mee spelen  -- " drensde het kind.
+
+De edelsteenen riepen:
+
+"Het wordt gauw avond  --  dan zul je ons niet meer zien  --  en niet
+meer weten, wat het kostbaarste is kom dan  --	kom dan  --  kom dan."
+
+Eindelijk breidde de vrouw haar uit, en met weenende stem kreet ze:
+
+"O! ik kan niet."
+
+Het kind vatte haar hand.
+
+"Ga mee  --  laten we buiten spelen."
+
+Ze streek het kind over de haren, ze trok het naar zich toe en
+kuste het:
+
+"Ga maar alleen. Ik kom wel dadelijk bij je."
+
+Het kind sprong van haar weg, doch toen het den sleutel zag, die het
+naast de kleinodiën had gelegd, kwam het eensklaps tot de gedachte, om
+de vrouw te plagen, en, terwijl het heenging, trok het de deur achter
+zich dicht, en stak den sleutel in het slot, even maar draaiende:
+de deur zat als met vijftig grendels zóó vast. Buiten riep het:
+
+"Zie, dat u eruit komt. Ik ga alleen spelen."
+
+Op dat oogenblik vloog een kleine vlinder langs het kind, en het vergat
+de deur, en de vrouw, die binnen in de schatkamer was opgesloten. Het
+sprong den vlinder na, probeerde hem te vangen, als hij even op een
+bloem zat, en wanneer hij verder fladderde, liep 't kind ook verder
+de weide in, tot het moe was gespeeld, en naar huis toe ging. Ze
+zeide haar avondgebedje alleen en weldra sliep zij in. Haar vader
+kwam eenige uren later, doch 't kind werd niet wakker.
+
+De vrouw onderwijl stond in de donkere schatkamer. Bij het dichtslaan
+van de deur, was de zware nacht onmiddellijk om haar, en de stemmen
+der edelsteenen hielden met spreken op. Hoe was het mogelijk, dat zij
+in een vertrek stond vol van kostbaarheden? 't Was alles duister, de
+diamanten waren niet minder nacht dan de tafelen, waarop zij waren
+neergelegd. Alles zweeg, ook de geluiden van buiten, en lang-uit
+liet de vrouw zich op den grond vallen, om te slapen. De slaap wilde
+echter niet voor haar komen, want in haar ooren was nog de echo der
+edelsteenen-fluistering, en ze trilde van verlangen, om hun stemmen
+weder te vernemen en hun gloed weder te zien. Nooit wilde zij van de
+plaats scheiden. O, het genadeloos duren van den nacht!
+
+Het was buiten reeds lang dag, toen de eerste af glans der zon in de
+schatkamer daalde, en met den valen schemer herbegon het licht der
+edelsteenen te stralen en hun stemmen vingen weder aan te klinken.
+
+"Het is dag, kom nu bij ons. Neem ons in uw handen, pas ons om uw
+vingeren, leg ons om uw hals."
+
+Wankelend ging ze naar de tafels, en één voor één hield ze de
+sieraden vast. Ze glimlachte, terwijl ze ten laatste het kostbaarste
+snoer paarlen om haar hals wond, en vijf armbanden met diamanten
+bezet in haar hand nam. Ze wendde zich naar de deur, met het plan,
+te ontvluchten. Ineens bedacht ze, dat de deur was gesloten, en ze
+staarde naar het ijzer, dat haar tegenhield van de vrijheid en het
+geluk, gelijk ze den avond te voren naar de diamanten had gezien.
+
+Zóó vonden haar de mannen, die	--  nadat het kind was ontwaakt en het
+verhaal had verteld, dat de vrouw was opgesloten  --  de schatkamer
+binnendrongen. Ze zagen, dat het snoer paarlen was gelegd om haar hals,
+en dat ze vijf armbanden in haar hand hield. Ruw voerde men haar naar
+den heer.
+
+Voor hem bekende zij alles, hoe ze maanden lang had geloerd, om in
+de schatkamer te komen, en hoe 't haar eindelijk was gelukt. De stem,
+waarmede ze zeide, dat slechts de deur haar had belet, om haar plan uit
+te voeren, klonk als een vloek. Ze meende niet anders dan dat ze ter
+dood zou worden gebracht. Haar hoofd hield ze gebogen, en het scheen
+haar, of ze reeds voelde, hoe het scherpe zwaard sneed door den nek,
+en terwijl ze haar hoofd dieper nog boog, leek het zelfs voor haar als
+viel het terneder op den grond. Ze rilde. Ze was nog zoo jong! Van het
+leven te moeten heengaan, en de wereld was zoo jong. Met al de kracht
+van haar bloed had ze een man lief  --	waarom was de dood zoo wreed?
+
+De heer zag haar aan, en zeide:
+
+"Hoe komt het, dat ge hebt willen stelen?"
+
+Ze antwoordde met doffe stem:
+
+"Ik had met mijn bruidegom willen vluchten naar een ver land,
+doch toen ik de paarlen en diamanten het eerst zag, kon ik niet
+heengaan. Anders was ik zeker reeds lang weg-geweest, en nooit had
+ge mij kunnen vinden."
+
+Om dit antwoord werd haar rechter toornig.
+
+"Ik ken een betere straf voor u dan de dood. Ik zal de sieraden uit
+de kamer nemen, en gij zult van de grot een schelpengrot maken. Bij
+het eerste zonlicht zult gij beginnen en bij het laatste zult gij
+eindigen, zonder ooit een mensch te zien. Dat zal uw straf zijn."
+
+Den volgenden ochtend ging ze al aan het werk. In den nacht had men
+in de eenzame grot duizenden schelpen gebracht, van velerlei vorm en
+kleur, en ze werden als edelgesteenten in der vrouwe handen. Tot haar
+door klonken van buiten de liederen der menschen. Soms hoorde zij in
+de verte de stem van den man, dien ze liefhad, en om wiens wille ze
+den diefstal had willen volvoeren. Misschien aarzelden haar handen
+dan even  --  misschien waren haar oogen dan een seconde blind	--
+daarna hervatte ze haar werk. Wellicht meende ze, dat het kort zou
+duren. Verwachtte ze nog iets van haar leven? Dacht ze, dat ze eens
+in vrijheid zou worden gesteld, en dat ze het geluk nog zou kennen?
+
+Dagen verbonden zich aan dagen, en in den krans der dagen werden
+de jaren gewonden. Iedere schelp was een groot deel van haar leven,
+en ze wist niet, dat in de wereld der menschen het meisje, met wie
+zij eens had gespeeld, reeds getrouwd was, en dat de man, dien ze
+liefhad, was gestorven. Soms meende ze, dat ze diamanten, paarlen,
+topazen, robijnen in haar hand hield, inplaats van schelpen. Ze liet
+ze flonkeren in het licht, en ze maakte er aan den wand een kunstwerk
+van, schitterende van glans. Even strekte ze er dan de handen naar uit,
+en ze fluisterde:
+
+"Als morgenvroeg de deur open-gaat, zal ik vluchten, en alle
+edelsteenen zal ik met mij medenemen. Dan zullen hij en ik in een
+vreemd land trouwen. Één halssnoer zal ik om mijn hals dragen  -- "
+
+Den volgenden morgen begon ze echter weder aan haar eindelooze taak.
+
+Heur haren werden grijs  --  ze bemerkte het niet. Schelp sloot zich
+aan schelp, nooit beefden haar handen bij de eeuwige schikking.
+
+Wanneer de schelpen bijna allen waren gebruikt, ging er boven de grot
+een luik open, en massa's werden er weder naar beneden geworpen. Haar
+ooren hoorden het niet. Voor haar was het, of het immer dezelfde
+edelsteenen waren, waaraan zij wrocht, tot ze een dag bemerkte,
+dat de stapel verminderde.
+
+"Nu is de vrijheid nabij," zoo ongeveer dacht ze, en fel klopte
+haar hart. Het was goed, dat zij zichzelf niet kon zien: ze was een
+stokoude vrouw geworden, tanig en rimpelig van vel. Grauw fladderde
+'t haar om haar voorhoofd, diep lagen de oogen in de kassen.
+
+De grot was klaar, en de deuren werden geopend.
+
+Ze trad naar buiten, en ze zag 't zonlicht. Er speelden kinderen op
+de heide. Een kleine bok was aan een touw gebonden, en trachtte al
+met de horens te stooten. Was ze ooit weg-geweest? En toch ... geen
+der kinderen kende ze. Ze keek naar haar werk terug  --  Ach! ze kon
+niet bevroeden, dat het meer dan zestig jaar had geduurd. Een wonder
+was de schelpengrot van Nienoort, die haar jeugd had gevreten.
+
+Ze was vrij, vrij! O! het alom-tegenwoordige, duizelingwekkende,
+verblindende, verdoovende, zegenrijke zonnelicht. De gansche wereld
+stroomde van geuren, er was geen grooter geluk dan te mogen leven! Nu
+wilde ze naar den man gaan, die ze liefhad. Het was vreemd, dat ze
+den weg niet weer kende. Alle huizen schenen veranderd te zijn; de
+paadjes gingen niet hun gewone lijn. Wat was er toch geschied in de
+enkele jaren, dat ze had gewerkt, overpeinsde ze.
+
+Een jonge vrouw trad haar tegemoet, en 't leek haar, of ze haar
+kende. Was 't niet het meisje, met wie ze in haar jeugd had
+gespeeld? Ze begon te lachen. Wat was het groot geworden. Zou het
+zich nog herinneren, dat het haar eens had opgesloten? Ze noemde het
+bij den naam. De jonge vrouw stond stil.
+
+"Dat ben ik niet, al ken ik haar heel goed, die u noemt."
+
+"Wie ben je dan?"
+
+"Ik ben haar kleindochter?"
+
+"Ben je haar kleindochter?"
+
+Toen ging de oude vrouw naar 't meer, en ze spiegelde haar gezicht in
+'t water.
+
+Ze sloeg de handen aan het voorhoofd  --  't Leven was haar
+voorbij-gegaan, en ze had er niets meer van te verwachten. Ze ging
+naar de grot. Haar werk was gereed, en 't schitterde haar tegemoet,
+angstwekkend als diamanten.
+
+Op den drempel van den grot zeeg ze neer, en in den nacht naderde de
+dood haar hart. Zonder een klacht is ze gestorven. De wachters vonden
+haar den volgenden morgen, en inderhaast werd ze begraven.
+
+
+
+XXXIX
+
+Van eenen Ridder
+
+Er was eens een ridder, die woonde aan den heirweg, ineen
+grootkasteel. Allen, die zijn slot voorbijreden, beroofde hij en deed
+hij lijden, zonder barmhartigheid, maar alle dagen groette hij Maria,
+de moeder Gods, met een oratie, die begint aldus:
+
+"O! intemerata et in eternum."
+
+Het was iederen dag, dat hij deze oratie zeide, om te loven Maria,
+de moeder Gods.
+
+"O! intemerata et in eternum."
+
+Eens reed een heilig man het kasteel voorbij. De knechten kwamen,
+om hem te berooven.
+
+De heilige man wendde zijn gelaat tot hem en smeekte:
+
+"Och! breng mij bij uwen heer  --  want ik heb iets met hem te
+bespreken, dat hij nog niet weet."
+
+De knechten beraadslaagden onder elkander, en driftige woorden spraken
+zij wederzijdsch, het eene deel schreeuwend, dat zij den gevangene
+zouden dooden, het andere, dat zij hem zouden voeren tot den ridder,
+hunnen heer. Ten slotte werden zij, die den moord eischten, angstig,
+want wat zou de ridder zeggen, als zij den heiligen man niet alle
+dingen deden belijden, welke hij wist? Ze dreven hem voor hun heer,
+en die vroeg, wat de heilige man verlangde.
+
+"Doet allen, die in dit huis wonen, tezamen komen, want ik wil u iets
+verkonden, dat u tot heil zal zijn."
+
+De ridder peinsde, langen tijd. Hij strekte eindelijk zijne handen
+uit, en beval, dat zij allen zouden komen, oud en jong, voornaam
+en arm, ze zouden allen komen, vrouw en maagd en man en jongeling,
+ze zouden allen komen, de minstreel, die juist op het kasteel was,
+en de zwijnenhoeder, ze zouden allen komen, onmiddellijk, zooals zij
+gekleed waren, midden-uit hun doening.
+
+Ze kwamen, en ze stelden zich om den ridder en den heiligen man.
+
+De monnik zag hen aan, één voor één, als wilde hij ieders gedachten
+weten. Toen riep hij met vreeselijke stem:
+
+"Één van allen ontbreekt. Doet hen allen komen, heb ik gezegd."
+
+Verwonderd antwoordde de ridder:
+
+"Zij zijn hier allen, allen."
+
+De heilige man echter ging voort:
+
+,,Beziet het wel! Iemand uwer ontbreekt."
+
+Één der knechten peinsde; en zeide plotseling:
+
+"Heer! uw kamerheer is niet hier."
+
+De ridder was verwonderd, keek om zich heen, en sprak vervolgens
+toornig:
+
+"Voorwaar, ik wist niet, dat hij zoo ongehoorzaam was. Gaat heen,
+en doet hem komen."
+
+De kamerheer trad in de zaal, doch niet als een gewoon mensch. Zijn
+gelaat was vertrokken als van een gek, en hij schreide en schreeuwde.
+
+De monnik ging naar hem toe.
+
+"Ik bezweer u bij onzen Heer, Jezus Christus," zoo zeide hij, "dat
+gij hier zegt, wie gij zijt."
+
+De man sloeg zijne oogen neer, wrong zijne handen, en hij antwoordde:
+
+"Ik moet de waarheid zeggen, tegen mijnen wil, ik ben geen mensch, maar
+ik ben de duivel. De gedaante van een mensch heb ik aangenomen. Ik
+heb hier dertien jaar gewoond, want mijn vorst heeft mij hierheen
+gezonden, opdat ik met ijver zou wachten den dag, dat deze ridder
+Maria niet zou groeten:
+
+O! intemerata et in eternum."
+
+Want dan zou ik  --  als hij zijn oratie niet zou hebben gesproken
+--  de macht hebben gehad, om hem te dooden, en ter helle zou ik hem
+hebben gevoerd	-- "
+
+Hij zweeg. Met boosaardige stem vervolgde hij toen:
+
+"Maar nooit heeft hij dat verzuimd, om te zeggen:
+
+"O! intemerata et in eternum,"
+
+en wijl hij dit nimmer verzuimde, had ik geen macht over hem, en ik
+mocht hem niet dooden, en niet ter helle doen varen."
+
+Nadat de ridder dit had gehoord, werd hij angstig, daar een zoo groot
+gevaar had gedreigd. Hij viel op zijn knieën neer voor den heiligen
+man en hij smeekte hem om genade. Hij verlangde zijn leven te beteren.
+
+De monnik richtte zich recht en strekte zijn hand uit. Hij beval
+den duivel:
+
+"In naam van onzen Heer Jezus Christus, ga van hier. Doet nimmer meer
+een mensch kwaad, die Maria, de Moeder Gods dient."
+
+Toen scheidde de duivel, en van hem bleef niets dan stank.
+
+
+
+XL
+
+Van eenen Koster en eene Kosterin
+
+Twee Sint-Bernards-kloosters waren er, niet verre van elkander,
+'t een was van mannen en 't andere van vrouwen. Allen in de kloosters
+leefden heilig in een heilig leven naar den regel der orde, en in elk
+der kloosters was een persoon, koster in het convent. Beiden waren ze
+vroom en van een geestelijk leven, ze hadden elkander lief in onzen
+Heer Jezus Christus, en ze hielpen elkander, waar zij konden, al zagen
+zij elkander nooit en al spraken zij ook elkander nimmer. Beiden waren
+ze zeer devoot in den dienst van God en Maria, Zijne lieve moeder. De
+koster dan had Maria, de moeder Gods zeer lief en met groote devotie
+vereerde hij haar, zoodat hij te Harer eer een beeld deed maken,
+zoo schoon als het wezen kon. Hij plaatste daarbij den duivel onder
+Hare voeten, zoo leelijk als het wezen kon, waarom de duivel zeer
+vertoornd was, ook omdat de koster Maria zoo liefhad. Dus kwam Satan
+den koster eens in den nacht tegemoet in de gedaante, waarin hij was
+afgebeeld onder Maria's voet. Smadelijk sprak de Duivel den koster toe:
+
+"Waarom?" zoo vroeg hij, "hebt gij mij zoo leelijk gemaakt onder
+het beeld van Maria? Tenzij gij mij ervan afstoot, zal ik het u doen
+gevoelen, totdat het u berouwen zal. Zeer hebt gij mij vertoornd."
+
+De koster was over Satan's wezen en woorden vol van angst, doch zijn
+vroomheid overwon zijn vrees, en hij antwoordde hem:
+
+"Ga weg van mij, duivel, ga heen  --  het is mij onverschillig, dat
+gij me dreigt, want Maria, de moeder Gods, die ik dien, zal mij tegen
+uwe handen beschermen."
+
+De duivel ging heen, en er verliepen wel tien jaren  --  de koster was
+'t vergeten, wat er geschied was  --  toen kwam de duivel in eenen
+nacht, om het den koster te doen gevoelen, dat deze hem zoo Teelijk
+had afgebeeld. Hij kwam in de gedaante der kosterin en klopte aan
+zijn deur. De koster nu was het niet gewoon, dat er des nachts eenig
+geluid was. Daarom stond hij onmiddellijk op en ontsloot de deur,
+roepend in den duister, wie er was.
+
+De duivel zeide met fluisterende stem:
+
+"Ik ben de kosterin van het vrouwenklooster, die u lang getrouw is
+geweest, en naar u heeft gesmacht, in liefde. Om deze reden ben ik
+tot u uit het klooster gegaan. Ik heb medegenomen de allerschoonste
+juweelen en kleinodiën, waar wij lang van kunnen leven. Komt dan,
+o kom haastelijk, zonder marren, en neemt, wat gij kunt krijgen en
+dragen. Laat ons tezamen trekken uit het land."
+
+Niet in zijn ooren alleen hoorde de koster de woorden klinken, maar
+ook zijn ziel werd bekoord, zoodat hij geen antwoord wist te geven;
+hij was overwonnen door's duivels fluistering, meenende, dat 't alles
+waar was. Hij ging haastig heen. Hij verzamelde al het zilverwerk
+en de juweelen, die hij kon krijgen uit het klooster, en hij deed
+het in een zak; hij toog naar buiten, met den duivel, meenend, dat
+deze de kosterin was. Toen zij een eind wegs waren gegaan, begon de
+duivel te klagen.
+
+"Ach! ach! wee mij, ik heb in uw klooster vergeten het allerschoonste
+kleinood, dat ik had. O! blijf hier, en wacht op mij. Ik zal snel
+loopen en ik kom spoedig weerom."
+
+De koster geloofde hem en hij bleef bij den zak in het land zitten. De
+duivel echter ging in het klooster, en riep luide:
+
+"Waakt op! waakt op! en vervolgt den koster, den dief, want hij heeft
+al de juweelen van het klooster gestolen en is daarmee weggeloopen."
+
+De abt stond op, alle broeders stonden op en ze vonden alle sloten
+ontsloten en de juweelen waren weg. Ze liepen uit het klooster, den
+koster na, dien ze niet ver van het klooster vonden zitten, met het
+goed, dat hij gestolen had. Ze vatten hem, ze ondervroegen hem, maar
+hij wist geen antwoord te geven, omdat hij beangst was en beschaamd  --
+daar hij niet begreep, hoe hij in al den last was gekomen. Ze voerden
+hem in het klooster, ze wierpen hem in den kerker, en ze sloten hem
+met beide voeten in den stok. De abt beval één van de monniken te
+luiden als het tijd was, en daarna gingen allen weder ter ruste.
+
+De koster zat onderwijl in den kerker, en hij voelde zich door zijn
+grooten angst bezwaard. jammerlijk schreide hij, daar hij zoo door
+de verleiding was overwonnen  --  nergens wist hij troost of raad
+te vinden, tot hij zich gaf met devotie aan Maria, de moeder Gods,
+die een troosteres is van allen, die bedroefd zijn.
+
+"O Maria, maagd en moeder Gods, lieve barmhartige vrouw, ontfermende
+u over de zondaars, daar gij weet, dat ik u heb gediend, devoot van
+hart, bid ik u om der wille Uwer barmhartigheid, wil mij bijstaan in
+den nood, waarin ik ben verkeerd."
+
+Al biddende aldus, alleen zijn hoop strekkende naar Maria, de moeder
+Gods, kwam de duivel bij hem in de gedaante, zooals hij hem had doen
+maken onder het beeld van Maria, en begon te spotten met den koster.
+
+"Hoe heb ik u thans behandeld?" vroeg hij. "Ik heb 't u beloofd, dat
+gij door uw berouw zoudt worden gekweld. Gij hebt mij leelijk gemaakt,
+en ik heb u uw loon gegeven."
+
+De koster, ocharme! hij was beschaamd en terneergeslagen, hij wist
+niet, wat hij moest antwoorden, en hij zweeg.
+
+De duivel zeide, en alle list had hij verborgen diep in zijn hart,
+zoodat er niets van uit-klonk in zijn stem; ootmoedig zeide hij:
+
+"Nu heb ik u uw loon gegeven, maar toch heeft Maria, die gij dient,
+medelijden met u, en ze heeft mij met Hare macht gedwongen, om te doen,
+wat ik slechts noode doe."
+
+De duivel trok den stok op, en hij verloste den koster.
+
+"Ga eruit," zoo beval hij hem.
+
+De duivel nu ging in den stok zitten, de gedaante des kosters
+aannemend.
+
+De koster sloop zijn cel weder binnen, zonder dat iemand hem zag. In
+zijn cel was hij blijde, en hij dankte en loofde God en Maria, zijn
+lieve vriendin, omdat ze hem had geholpen vol goedertierenheid. Hij
+wachtte op den tijd dat hij zou moeten luiden, en toen het tijd was,
+luidde hij.
+
+Dit hoorde de monnik, dien de abt had bevolen 's kosters plaats te
+vervullen, en hij verwonderde zich. Haastig ging hij in de kerk en
+hij vond daar den koster, luidende de klok. Vol angst was hij, want
+hij had gezien, dat men den koster in den stok had gesloten, en hij
+ging tot den abt en de monniken, zeggende, dat de koster uit den stok
+was gebroken. De abt en de broeders gingen naar den kerker, dien zij
+gesloten vonden, en zij openden daarom de deur. Ze zagen toen, dat de
+koster in den stok was. Vervolgens togen zij ter kerke, en daar stond
+de koster, en luidde de klok. De abt zeide daarop tot de broeders:
+
+"Den ganschen nacht heeft de duivel ons bespot."
+
+Hij nam een kwast met gewijd water, en hij besprenkelde er den koster
+mede, die het ootmoedig ontving. Daarna ging de abt met de monniken
+naar den kerker, en hij wierp den duivel, in de gedaante van den
+koster, ook met gewijd water. Satan vloog heen, en hij liet grooten
+stank achter. Hieruit bemerkten zij, dat het de duivel was, die alle
+deze moeite had gegeven, en zij vonden geen fout in den koster,
+die met de hulp van onze lieve Vrouwe Maria voortging in deugden,
+Maria, de maagd en moeder Gods heel zijn leven dienende, zijn leven
+lang. In 't geheim zond hij een bode naar het klooster der vrouwen,
+om te onderzoeken, of de non ooit uit het klooster was geweest, en
+of ook iemand wist, wat er des nachts bij hem was geschied. Niemand
+had daar iets vernomen, en de koster biechtte den abt alles.
+
+Nadat de koster was gestorven, openbaarde dit de abt aan allen, die
+Maria, de maagd en moeder Gods dienen, tot een exempel: dat Zij, Maria,
+hen, die haar getrouw zijn, in geenen nood laat en hen vertroost.
+
+
+
+XLI
+
+De Bergtoren van Deventer
+
+Twee torens staan er op de Bergkerk van Deventer, en men zegt, dat
+de eene iets grooter is dan de andere. Van twee zusters vertelt men,
+haar namen waren: Martha en Beatrix.
+
+Eens waren ze gelijk van rijkdom, gelijk van vroomheid. maar Martha
+was iets grooter dan Beatrix, en daarom verschillen ook de torens
+der Bergkerk van lengte, zoo vertelt de sage.
+
+Nooit speelde Martha zonder Beatrix, Beatrix zonder Martha, toen ze
+kinderen waren. Tezamen zochten ze de bloemen aan den zonnetintelenden
+IJsel, de madelieven en de boterbloemen, eeuwig 't eerste wonder des
+levens voor alle kinderen van Nederland.
+
+Het was Palmpaschen, en beiden hadden ze een vogeltje van brood op
+een stokje. Ze zongen hetzelfde liedje:
+
+
+"Palm  --  palm  --  paschen
+Eikoerei  --  eikoerei,
+Noe nog êêne Zundag
+En dan kriege we 'n ei
+En dan kriege we 'n ei
+Één ei is geen ei
+Twêê ei is een half ei
+Drêê ei is een Paaschei."
+
+
+Het was Pinksteren, en ze dansten, hand in hand, met de anderen om
+de Pinksterkroon. Het was Paschen en ze stonden bij de vuren, die
+allerwege laaiden. Ze hadden later, toen ze jonge meisjes werden, de
+herinneringen der jeugd gemeen, en daarom hadden ze elkander lief. Ze
+behoefden hierover nooit met elkander te spreken: eensgezind waren
+ze zonder woorden. Zoo bereikten ze den leeftijd, dat het verlangen
+naar liefde liefelijk is, en een teeder, nooit-gezegd geheim.
+
+Er kwam uit verre streken een ridder, die al veel liefde in zijn leven
+had gekend. Dit was te zien in zijn oogen, die een diepen glans hadden,
+en het was te hooren aan zijn stem, vroolijk als dansmuziek. Hij
+was niets dan jeugd. Hij was voor ieder, die hem tegenkwam, gelijk
+een blijde herinnering. Het duurde niet lang, of Martha en Beatrix
+ontmoetten hem, en beiden lachten ze om zijn leutig wezen, de liedjes,
+welke hij zong, en de grappen, die hij bedreef. Gezamenlijk bespraken
+zij het, hoe schoon van gestalte ze hem vonden, en ze waren beiden
+gaarne in zijn gezelschap. Toen kwam de dag, dat Martha over hem zweeg,
+en Beatrix alleen over hem praatte.
+
+"O! bleef hij hier, instee van verder te gaan  -- " zoo zeide Beatrix
+--  "want in Deventer is er geen, die aan hem gelijk is, vindt gij wel,
+zuster? 't Schijnt me, of voortaan mijn leven zonder hem dor zal zijn,
+ja, ge zult mij wel gelooven, als ik u zeg ... dat ik soms verlang:
+"o! had ik hem niet gekend."
+
+Maar eens hoorde Beatrix in de kamer, waar ze met Martha sliep, zacht
+snikken, en verschrikt vroeg ze, waarom haar zuster weende. Ze kreeg
+geen antwoord, en den volgenden morgen herhaalde ze haar vraag.
+
+"Ik geschreid?" glimlachte Martha. "Dat beeldt gij u in. Den ganschen
+nacht heb ik rustig geslapen."
+
+Beatrix nu geloofde haar. Eenige maanden later echter hoorde ze
+wedernacht schreien, en daarom vroeg zij, waarom Martha leed. Hoe
+verwonderd was ze, toen deze haar rustig zeide, dat er niets was,
+en dat ze slechts even wakker had gelegen.
+
+Spoedig zou Beatrix dit alles vergeten. Want ook voor haar kwam het
+leed. Een dag zeide haar de ridder:
+
+"Ik moet u verlaten, zoete Beatrix."
+
+Na dien weende zij in den nacht. Maar zij ontkende het niet, toen
+Martha haar zeide, dat ze haar had hooren schreien.
+
+Ze boog zich over tot haar zuster.
+
+"Heb ik 't u niet gezegd," zoo klaagde zij, "dat 't beter ware geweest,
+als ik hem nooit gezien had! Ay mij  --  zusterlieve  --  het is mij
+niet wel te moede. Ik ben angstig om te leven. Zou de dood nabij mij
+wezen? Ik voel geen krankheid, maar o! het is mij, of ik erger ben
+dan ziek, en of ik voortaan alle nachten zal schreien." Martha nam
+hare hand, en streelde ze. Vast klonk haar stem.
+
+"Ge hebt te veel over den jongen ridder gedacht, die Deventer
+verlaat. Beatrix! luister niet naar zijn stem, en volg hem niet over
+de wegen, die hij kiest. Blijf bij uw zuster, die u meer liefheeft
+dan hij, en bij wie ge veilig zijt."
+
+"Ik zal niet naar hem luisteren," zoo beloofde Beatrix.
+
+Ze ontmoette hem den volgenden dag niet, doch den daaropvolgenden
+zocht ze hem. Het was op een stille plaats bij de rivier, waar de
+vlugge Koerhuisbeek in den IJsel valt. Daar smeekte ze hem, om de
+stad te verlaten, zoo spoedig mogelijk.
+
+"Waarom dan  -- " lachte hij lichtzinnig, "zijt ge bange voor mij?"
+
+"Ik weet niet waarom  --  ik weet niet waarom  --  maar mijn hart
+dringt me  --  ik ben bange voor u  --	ga heen  --  blijf  --	ga
+heen  -- "
+
+Hij zag haar aan, en hij vond haar schooner dan eenig meisje, dat
+hij ooit had gezien. Hij dacht erover na, hoe dwaas het zou zijn,
+alleen verder te trekken, en haar in de stad achter te laten. Hoe
+had hij niet eerder ontdekt, hoe waardig ze was tot liefde, en koen
+beschouwde hij haar.
+
+"Beatrix," zoo lachte hij, "ik zou niet heengaan, als gij in de stad
+blijft, want ik zou geen rust meer kennen, en aan Deventer moeten
+denken als een moede vogel aan zijn nest. Ik kan niet meer zonder u
+en toch moet ik u verlaten."
+
+Zijn stem werd angstig, terwijl hij haar handen in de zijne nam.
+
+"Vaarwel, Beatrix  --  vaarwel! Ik min u  --  vaarwel! Gij zult
+nooit meer vragen, waar ik ben, en toch, waar ik ben, zal ik aan u
+denken. Als ik gewond word, en mijn wonden mij pijnigen, zal ik naar
+uw zachte, troostende handen verlangen	-- "
+
+Ze zag hem aan.
+
+"Heb mij niet lief," smeekte ze, "heb Martha lief."
+
+Rustig antwoordde hij.
+
+"Martha kan ik niet lief hebben. Nooit denk ik aan Martha, zonder
+aan u te denken. Doch laat ons van elkander gaan, en elkaar nooit
+weer zien. Vaarwel, Beatrix, en vergeet me."
+
+Ze staarde voor zich uit, en in haar ooren klonk de stem harer
+zuster. Was ze bij Martha veiliger dan bij den ridder? Angstig
+vluchtte ze, zonder hem te antwoorden. Bij Martha schreide ze, en
+ze bekende haar alles, ook, dat ze hem had gevraagd, om Martha lief
+te hebben. Martha vroeg niet, wat de ridder had geantwoord. Ze sloot
+haar in de armen.
+
+"Vergeet, zusterlief. Vergeet hem, of ge zult uzelf vergeten."
+
+"Ik zal hem vergeten."
+
+Hij reed 't huis voorbij, en ze hoorde zijn stem. Doch ze trad niet
+naar buiten. Verre klonk zijn lied.
+
+
+"Het waren twee conincskinderen,
+Si hadden malkander soo lief
+Si konden bi malkander niet komen,
+Het water was veel te diep."
+
+
+Angst was er in haar hart, na haar belofte, dat zij hem vergeten
+zou. Bovenal waren voor haarde nachten vreeselijk. Zoodra het donker
+werd, en zij probeerde te slapen, werd de nacht een levend, dreigend
+wezen voor haar, en met wijdopen oogen staarde ze naar de vreeswekkende
+gedaante, die zich over haar heenboog, met wreede stem roepende:
+
+"Vergeet hem, dien ge niet vergeten kunt. Spoedig zal hij heengaan, en
+beiden zult ge eenzaam zijn. Als hij gewond is, zijt gij niet bij hem."
+
+Soms spotte de nacht met haar.
+
+"Ge zijt hem toch vergeten, hoe komt het dan, dat ge aan zijn naam
+denkt? Beatrix, meent ge, dat ge gelukkig zult worden, als ge in een
+klooster gaat, want ge zult toch niet hier blijven wonen, waar ge
+hem iederen dag hebt gezien? Zal ik hem u eens vóórtooveren?"
+
+Dan trad de gedaante van den nacht terug, en in den luister des
+lichts stond rank en recht de jonge ridder. Als zij de armen naar hem
+uitstrekte, verdween hij weder. Eens kwam er een visscher voorbij
+haar huis, die aan de deur klopte. Hij liet haar een visch zien,
+dien hij gevangen had, en hij vroeg haar, of ze dien wilde koopen,
+voor den maaltijd van haar en haar zuster.
+
+"Hoeveel deze visch?" vroeg ze, bereid tot koopen.
+
+Instee den prijs te noemen, begon hij te lachen. Zij riep driftig:
+
+"Neem den visch weer mede, en ziet, dat gij hem verkoopt, waar gij
+niet lachen zult."
+
+"Moet ik dan niet lachen  --  als ik in dienst van een rijk heer sta?"
+
+"Ik heb met uw grappen niet van doen. Ga heen."
+
+"Ik zal heengaan," sprak hij, "maar niet, voordat ik u heb gezegd,
+dat morgen vóór den avond mijn heer u wacht  --  bij de Koerhuisbeek
+--  waar ge hem al eerder hebt ontmoet."
+
+Ze legde de hand aan haar hart. Ze zeide met zachte stem:
+
+"Zeg den ridder, dat ik niet zal komen."
+
+"Hij doet u weten," hernam de visscher, "dat hij Deventer wil
+verlaten. Hij is er zeker van, dat ge komen zult, en nog iets droeg
+hij me op, u te zeggen: ge zult er niet met uw zuster over spreken."
+
+"Dat had ik nu niet gedaan  --	maar zeg uw heer, dat hij alleen zal
+trekken, en mij niet wachten zal."
+
+"Mijn heer heeft gezegd, dat ik u dezen edelsteen tot pand zal reiken,
+van groote waarde. Ge moogt dien behouden, ook al komt ge niet. Doch
+de steen is hem een bewijs, dat ge hem niet zult laten wachten."
+
+Ze bezag den schitterenden steen, en ze week terug. Want hij lag,
+vloeiende van verleidend licht op haar hand, en ze wist, dat hij
+haar liefde hooger schatte dan aardschen rijkdom. Toen wendde ze haar
+gelaat af van deze flonkering.
+
+"Geef den emerant aan uwen heer terug, want ik wil hem bewijzen,
+dat ik niet komen zal. Zoowaar ik u den steen geef, zoo waar zal ik
+niet komen."
+
+"Behoud den emerant," sprak de visscher, "daar hij van u is. Ik heb
+geen recht hem terug te vorderen. Mijn heer verwacht u."
+
+Hierop vertrok hij met den visch. Beatrix bleef alleen achter, en
+nu ook was het licht genadeloos voor haar, en de dag was een wreede
+gedaante, een reus met vreeselijke stem, die zijn groote handen zwaar
+op haar schouder legde. Ze zocht rust in den schemer van haar huis,
+bij Martha, hare zuster, doch de dag volgde haar met onbarmhartigen
+tred en gebaar. Ze hoopte, dat de nacht wel troost zou brengen, en
+haar van den druk zou bevrijden. Al kwam loom de nacht, eerst met
+zware groeven en voren van het avonddonker door den glans, toen met
+volle duisternis, geen verandering bracht hij voor haar, want even zoo
+huiveringwekkend boog hij zich over haar heen. Ze kende geen slaap,
+ze moest denken met bonzend voorhoofd aan den morgen, en den ridder,
+die haar bij de Koerhuisbeek wachtte.
+
+Zonder afscheidsgroet verliet ze hare zuster) en ze kwam aan de
+beek. Den emerant droeg ze in haar vingeren. De ridder wachtte haar,
+en hief haar op zijn paard. Zoo verlieten ze tezamen de stad, en
+niemand in Deventer heeft hen ooit weer ontmoet.
+
+Martha werd ouder, en slechts leefde zij in één verlangen dat ze nog
+eens haar zuster zou zien, die terugkeerde, om rust bij haar te zoeken
+en te vinden. De dagen en de nachten gingen voorbij, doch van Beatrix
+hoorde ze niets. Maar toen ze zou sterven, deed zij den priester bij
+zich komen, en ze zeide hem:
+
+"Ter nagedachtenis van de liefde van mijn zuster en mij, wil ik van
+mijn geld een kerk doen bouwen op den berg. Twee torens zullen erop
+worden gebouwd, de een iets grooter dan de ander, twee kinderen van één
+vader gelijk, en onafscheidelijk. Zoo zal eeuwig blijven de gedachte
+aan onze liefde en na onzen dood althans zullen er twee zusteren zijn,
+die elkander niet verlaten."
+
+
+
+XLII
+
+Een schoone historie van de Vier Heemskinderen
+
+Het Pinksterfeest werd gevierd, en vele dappere ridderen waren bij
+Keizer Karel te gast.
+
+Huigen van Dordoen naderde den Keizer, en hij sprak:
+
+"Wilt gij niet mijn ooms Aimijn van Dordoen en Aimerijn van Nerboen
+beloonen? Vele diensten hebben zij u bewezen." Keizer Karel zeide:
+
+"Zij hebben het mij zelf dikwerf gevraagd, ik gaf hun niets en zal
+hun niets geven."
+
+Huigen van Dordoen ging voort, zijn woorden te zeggen, welke niet
+alle van pas waren voor 't oor des heerschers. Deze werd driftig, en
+greep zijn zwaard. Toen werd de ridder door 's keizers hand gedood. De
+vloer der zaal was nat van zijn bloed.
+
+Nu was de oorlog in het land, en de bloedwraak werd gezworen. Aimijn
+wilde den dood van Huigen niet straffeloos dulden, en hij toog met
+zijn vrienden ten strijde. Toen werd hij in den ban geslagen, en hij
+moest gehoorzamen, tegen den drang van zijn ziel.
+
+Karel's vrienden verzamelden zich, en ze kwamen tot den keizer.
+
+"Vrede! Vrede! Vrede tusschen u en Aimijn van Dordoen." En de keizer
+zeide:
+
+"Het zij zoo."
+
+Hij bood Aimijn verzoening. Geen bloed zou er meer tusschen hen
+zijn. Neen, ze zouden vrienden worden, en keizer Karel had een dochter,
+Aye, die schonk hij Aimijn tot vrouw. Maar Aimijn wrokte binnen-in
+de geheime diepten van geest en bloed, en hij zwoer:
+
+"Aye is van 's Keizers geslacht, en zoo zullen haar zonen zijn. Haar
+zonen zijn mijn vijanden, en bij hun geboorte zullen zij gedood
+worden."
+
+Aye, dit hoorende, werd zeer bevreesd, en wanneer ze een kind
+verwachtte, verliet ze Aimijn's slot heimelijk. Vier zonen werden
+haar geboren, zonder dat de vader dit wist. Zij werden in een klooster
+opgevoed, en hun kracht wies. De jongste van de vier echter was groot
+en sterk boven de andere, gelijk een valk boven den sperwer.
+
+Toen ze dan jongelingen waren, ging Aye een dag naar Aimijn, en
+ze vroeg:
+
+"Edele Heer, als gij kinderen had, hetzij weinig, hetzij vele, zoudt
+gij ze dooden?"
+
+"Vrouwe, had ik kinderen, ik zou hen liefhebben."
+
+"Voorwaar heer	-- " zeide de edele vrouwe, "ge hebt gezworen, dat
+ge hen zoudt dooden."
+
+"Eeden gezworen in verbolgenheid zijn geen eeden. Had ik kinderen,
+ik zou vroolijk wezen."
+
+"Gaat met mij en ge zult uw kinderen zien."
+
+Toen beproefde Aymijn den moed zijner zoons, en hij tartte hen, zoodat
+Reinout hem ter aarde hieuw. De grijsaard lag op den grond en smeekte:
+
+"Edele jongelingen, slaat mij niet, ik ben uw vader en hedenavond
+nog zal ik u ridder maken."
+
+"Zijt gij onze vader  -- ," riep Reinout uit, "het doet me leed,
+dat ik u geslagen heb."
+
+Aymijn echter was blijde, dat zijn zoon onbevreesd was.
+
+Den avond sloeg de vader hen tot ridderen. Maar ze hadden nog geen
+paarden, om te rijden en te strijden naar ridders-wijze, en men voerde
+voor Reinout sterke rossen, welke hem te zwak waren, en hij sloeg ze
+dood met de vuist of drukte ze met zijn knieën de lendenen stuk. Aymijn
+was zeer verblijd hierover, zooals men wel begrijpen zal. Hij zeide:
+
+"Zoon, ik weet een paard voor u, dat de kracht van tien rossen
+heeft. Beyaert is zijn naam, en hij staat in een sterken toren. Hij
+is van 't geslacht der dromedarissen, en zoo ge erop rijdt, kunt gij
+een sperwer in zijn vlucht kortwieken."
+
+Reinout temde het edele ros Beyaert met gevaar van zijn leven, en
+het paard droeg hem over twee wijde grachten met één sprong. Beyaert
+stond daarna bevende voor hem, en hij boog zijn pooten tezamen,
+eerbiedig nijgende. Reinout reed op Beyaert, en zijn broederen op
+andere paarden. Als Reinout op Beyaert zat, beefde de aarde en het
+vuur sprong uit de steenen. En Aymijn met zijn kinderen werden ten
+hove genoodigd, omdat Lodewijk, keizer Karel's zoon, werd gekroond
+als koning van Frankrijk.
+
+Zij gingen, de Aymijn's of Heemskinderen, met hun vader, allen
+welgewapend, zooals ridderen ten strijde trekken. Een bode kwam hen
+tegemoet, en deze vroeg:
+
+"Ontwapent u."
+
+Aymijn deed aldus, en daarna trok hem Karel met zijn baronnen en zijn
+jonkvrouwen tegemoet. En de beiden spraken vele vriendelijke woorden
+tezamen. Lodewijk zeide niets, noch tot Aymijn noch tot zijn kinderen,
+want er was boosheid in zijn hart, omdat de keizer zijn doodsvijand
+was gaan begroeten.
+
+En de baronnen en jonkvrouwen zeiden tot elkander:
+
+"Is dit Reinout, Aymijns zoon? Hij is de mannelijkste en schoonste
+jongeling van het Christenrijk."
+
+Dit hoorde Lodewijk, en het bedroefde hem, daar hij ook schoon was
+van aangezicht en groot van lijf; en op velerlei wijzen tartte hij
+de broeders sinds dien, ook na zijn kroning. Reinout's roem werd hem
+tot schande, want hij, die afgunstig is, gevoelt de eer een ander
+gegeven als oneer voor zichzelven.
+
+Ten laatste kon Reinout, de jonge held niet meer leven, zonder zich
+te breken uit zijn schande en schaamte; met Adelaert, zijn broeder,
+dien Lodewijk had geslagen, ging hij in de zaal. Ze hadden een mantel
+om, en in hun hand droegen zij het barre, bare zwaard. Keizer Karel
+stond bij zijn zoon, en Reinout en Adelaert liepen door de menigte,
+tot ze bij hen waren. Zij groetten den keizer, doch Reinout greep
+koning Lodewijk bij het hoofd, en hij sloeg het af, om het tegen den
+muur te werpen. Het spatte bloed, dat tegen 's konings gelaat aansloeg,
+druppelen bloed. De keizer werd zeer vertoornd en riep:
+
+"Edele baronnen, die mij liefhebben, helpt mij wreken den dood
+mijns zoons."
+
+Toen stonden alle baronnen op, en ze wapenden zich. Er was een groot
+gevecht, waarin Aymijn gevangen werd genomen. Maar Reinout en zijn
+broeders vluchtten op het ros Beyaert, en zij ontvloden den toorn
+des konings, tot waar zijn hand niet reiken kon; doch niet gelukkig
+is de banneling, want men onthoudt hem zijn recht.
+
+Zij reden op het trouwe, sterke ros Beyaert, dat hen droeg van land tot
+land, en Beyaert was een ridder mede, hij werd gewond, zoo de broeders
+gewond waren. Eindelijk kwamen ze in 't land van koning Iewijn,
+en nadat ze dezen vier jaren hadden gediend in nood en dood, schonk
+hun de edele vorst een rots, waarop Reinout een kasteel liet bouwen,
+dik van muren en met sterke torens. Hij noemde het Montalbaen. Koning
+Iewijn gaf Reinout zijn dochter tot vrouw. Clarisse was de naam der
+schoone maagd.
+
+Keizer Karel was nog zeer vertoornd over den dood van Lodewijk, zijn
+zoon, en hij zond koning Iewijn een brief. Wat er in den brief stond,
+kan men lichtelijk raden: dat de keizer boos was op den koning, daar
+hij de Heemskinderen land had gegeven en hun groote eer had bewezen.
+
+Hij deed in 't land rijzen een groot leger, en hij sloeg het beleg voor
+Montalbaen, Reinout's veste. Doch niet ving hij de vier Heemskinderen,
+en na een jaar moest hij aftrekken, weinig tot zijn eer.
+
+Reinout's hart verlangde ernaar, zijn moeder weer te zien, en hij
+zeide dit tot Adelaert, die verstandig was als raadsman.
+
+"Wat wilt gij!" zoo riep deze, "weet gij niet, dat vader en moeder
+voor Karel uw dood hebben gezworen?"
+
+,,Broeder! neen, dit tel ik niet, want de ouders hebben natuurlijk hun
+kinderen lief; daarom, het ga, zoo het gaat, ik wil moeder wederzien."
+
+De broeders overvielen de pelgrims, die naar Jeruzalem waren geweest,
+en zij gingen in pelgrimspijen naar het slot Pierlepont, waar Aymijn
+woonde. Zij vonden het gesloten en zij klopten aan. De portier kwam,
+en hij vroeg:
+
+"Wat is uw begeeren?" Reinout antwoordde met oude stem:
+
+"Vriend! laat ons binnentreden in het slot Pierlepont, vier pelgrims
+zijn wij, die hebben gezworven van stad tot stad en land tot land;
+we hebben zulk een honger en dorst, wij bidden en smeeken u, laat
+ons binnen."
+
+"Neen  --  niet ik! want een kwade mare is tot ons gekomen, dat onze
+Heeren in Frankrijk zijn gevangen, Ritsaert en Writsaert, Adelaert
+en Reinout."
+
+Heilige woorden zeide Reinout en de portier liet hen, deze hoorende,
+binnen. De vier Heemskinderen traden in de zaal, en daar zat hun
+moeder. En allen zeiden:
+
+"Vrouwe, God geve u goeden dag."
+
+Dit zeide de vrouwe, Aye, de moeder van Ritsaert en Writsaert,
+Adelaert en Reinout:
+
+"God loone 't u, pelgrims."
+
+Zij gaf hun te eten en te drinken. Zij schonk goeden wijn, en Reinout
+ledigde twee schalen, en de vrouwe was verwonderd. Zij sprak:
+
+"Vanwaar zijt gij gekomen. pelgrim, dat ge den sterken wijn zoo
+drinkt? Tien ridderen drinken niet zooveel als gij alleen." Reinout
+antwoordde haar.
+
+"Geeft mij nog eens van den wijn, wilt gij?"
+
+Nadat hij de derde schaal had geledigd	--  de schalen waren van goud
+--  riep hij uit, dronken:
+
+"Vrouwe, ik wilde, dat ik meer had, want had ik nog een schaal, mijn
+oom Karel zou ik niet ontzien." Adelaert, uitmuntende in verstand,
+schrok van deze woorden, en hij stiet Reinout met den elleboog aan,
+zoodat deze ter aarde viel, en hij bleef liggen, gelijk een doode:
+ja, zoo dronken was hij. Maar wie ter wereld was gelukkiger dan Aye,
+de moeder? Zij nam Reinout in haar armen, ze kuste hem, ze kuste hem,
+gelukkiger dan ooit een levend mensch wezen kan; men meende, dat zij
+sterven zou om der wille van deze vreugde. Adelaert, de wijste der
+broeders, nam haar in zijn armen en voerde haar van Reinout weg.
+
+Een verspieder naderde thans vrouw Aye, en hij zeide:
+
+"Vang Reinout, en levert hem over aan keizer Karel, want aldus hebt
+gij gezworen." Doch vrouwe Aye antwoordde hem:
+
+"Mijn hart kan mijn kinderen geen kwaad doen: noch om het leven noch
+om den dood zou ik mijn kinderen verraden."
+
+Ook Aymijn vernam, dat zijn zonen in de zaal waren, en hij deed zijn
+baronnen zich wapenen. Reinout lag ter aarde, dronken van den wijn,
+en Ritsaert en Writsaert en Adelaert stelden zich te weer, twee dagen
+lang. En Reinout lag ter aarde; toen de derde dag kwam, ontwaakte hij,
+en hij zag zijn broeders strijden.
+
+Hij verhief zich en sprak:
+
+"Broeders staat achter mij, gij zijt moede geworden, uw slagen zijn
+te zwak."
+
+Reinout sloeg met zijn zwaard om zich heen, en men vreesde hem als
+den dood zelve. Reinout doorbrak de schare, tot hij bij zijn vader
+was, en hij wilde hem met het zwaard verslaan. Adelaert volgde hem,
+en hield hem tegen.
+
+"Broeder  -- " zeide hij verstandig, "wat wilt gij? Nimmer zouden
+wij de schande ontwijken, noch voor God verzoenen, noch ooit kunnen
+komen bij een edelman; en Karel zoude ons nimmer vergiffenis schenken!"
+
+Reinout echter zeide:
+
+"Voorzeker, ik zal hem leeren zijn kinderen te belagen."
+
+Hij bond zijn vader handen en voeten en legde hem op een paard ter
+neder. Een jongeling kwam voorbij, en Reinout beval hem Aymijn naar
+keizer Karel te brengen. De jongeling weigerde, en de edele ridder
+sloeg hem een hand en een oor af, en stak hem een oog uit. De jongeling
+had slechts één hand, één oor en één oog over, en angstig werd hij
+voor verder verlies. Dus bracht hij Aymijn naar Karel, en dikwijls
+vervloekte hij Reinout onderweg.
+
+Ze kwamen te Parijs, aan Karel's hof; de knaap klopte aan de poort,
+en de portier opende, en hij vroeg:
+
+"Vanwaar komt ge? Wien hebt ge daar gevangen?"
+
+"Het is de graaf Aymijn van Nerboen."
+
+De portier liet het paard doorrijden, tot in de zaal. En Aymijn was
+aan handen en voeten gebonden. Hij klaagde den keizer zijn nood,
+en op maakte zich Karel met een geweldig leger, om de Heemskinderen
+te belagen. Reinout ontvluchtte, en Ritsaert en Writsaert en Adelaert
+werden gevangen. Niet met geld, dat Reinout beloofde, niet met geweld,
+waarmede Reinout dreigde, werden ze bevrijd; neen, door de toovenarij
+van hun oom Malagijs. Met list trachtte nu de keizer Beyaert en Reinout
+te vangen, en 't lukte niet. Hij beloofde koning Iewijn veel goud,
+en de koning minde het goud zeer. Om het goud zeide hij, dat hij
+Reinout en zijn broeders zou uitleveren, en hij wilde hen verkoopen
+voor twintigduizend kronen. Daarom ging koning Iewijn haastelijk naar
+Montalbaen, en hij zeide:
+
+"Ik heb vrede gemaakt tusschen Karel en u."
+
+"Heer koning! blijde ben ik hierom, doch zeg mij, wat moet ik den
+keizer geven? Zal ik hem te voet vallen?"
+
+"Gaat henen te Vaucoloen, om u met den keizer te verzoenen. Gaat
+henen barrevoets."
+
+Reinout wilde hem kussen, want dankbaar en gelukkig was hij. Maar al
+verkocht de koning hem voor twintigduizend kronen, den kus wilde hij
+niet ontvangen.
+
+"Reinout, kus mij niet, want mijn hoofd smart mij."
+
+De vier ridderen reden op muilezelen naar Vaucoloen, en koning Iewijn
+meende, dat ze ongewapend waren.
+
+Wat had Reinout's vrouw, Iewijn's dochter, gedaan? De schoone Clarisse
+.... Ze had Ritsaert vier zwaarden gegeven, die hij heimelijk onder
+zijn mantel borg.
+
+Ze kwamen te Vaucoloen en ze zagen veel krijgsvolk.
+
+Toen waren de broeders zeer bedroefd, en ze zeiden:
+
+"Reinout, laten wij vluchten, want koning Iewijn heeft ons verraden."
+
+Ritsaert gaf Reinout het goede zwaard, dat Florenberg heette, en ze
+streden met veel moed. Doch een dienaar van Reinout zag in de sterren,
+welk gevaar de broederen leden, en hij zeide het Malagijs: deze reed
+op het ros Beyaert tot redding. En het trouwe paard hielp mede hen
+te bevrijden, gelijk een krijgsman.
+
+Veel strijds was er nog tusschen den keizer en de broeders, tot vrouwe
+Aye in de legerplaats trad, en ze viel voor haar broeder op de knieën,
+smeekende om verzoening. En Karel zeide:
+
+"Wil mij Reinout Beyaert leveren, dat ik daarmede handel naar mijn
+wil, Beyaert, die hen uit zoo groote gevaren heeft gered, zoo geef
+ik hem vergiffenis en anders niet."
+
+Toen ging de vrouw tot aan het slot Montelbaen, en ze klopte aan
+de poort, en men deed haar binnengaan. Zij kwam met een tijding van
+vreugde, en onder deze vreugde klonk doffe smart; zij kwam met een
+tijding van smart, en daaronder tinkte een belletje van vreugde. Ze
+zeide tot Reinout, wat keizer Karel had bevolen, en Adelaert riep
+toornig tot Reinout, die het weder vertelde aan zijn broederen:
+
+"Hoe durft gij met zulk een ding voor ons te verschijnen? Zijt gij
+buiten uw zinnen? Liever duld ik onvrede met den keizer, mijn leven
+lang, voor ik dat deed."
+
+De broederen Ritsaert en Writsaert spraken in denzelfden klank.
+
+Reinout zag hen aan en hij sprak:
+
+"Ten goeden tijd, ter zaliger uur is het geweest, dat ik won het
+Beyaert ros; door Beyaert zal ik lossen onze schuld en ontgaan het
+groot gevaar. Ik zal Beyaert geven." Hij ging naar zijn moeder, en
+niemand zag zijn leed. Hij zeide haar, dat hij volgaarne het paard
+den keizer gaf. Zij was blijde, en ze toog uit, om haar bodedienst
+voor den keizer te verrichten.
+
+Karel beidde het ros Beyaert, en beidende sprak hij:
+
+"Zij doen het tegen hun wil, want zij wachten zeer lang."
+
+Eindelijk kwamen Reinout en zijn broeders, hand in hand, en met hen
+voerden ze het paard.
+
+Reinout zeide:
+
+"Doet er mede naar uwen wil."
+
+De keizer leidde het ros naar de brug van de Oise en hij deed het
+twee molensteenen om zijn nek. Hij liet het in de rivier werpen. Hoog
+spatte het schuim, en Beyaert zonk; hij kwam dadelijk weder boven
+en ging zwemmen. Toen zag Beyaert zijn meester, en hij verbrak de
+steenen. Hij zwom naar het land, alwaar Reinout stond.
+
+De keizer beval:
+
+"Reinout, geef mij Beyaert weer, of ik zal u doen vangen."
+
+Reinout gaf Beyaert, en de keizer deed aan iederen hoef van Beyaert
+een molensteen binden, en met twee bezwaarde hij diens nek. Hij deed
+het werpen in de rivier. Hoog spatte het schuim en Beyaert zonk;
+hij kwam weder boven en ging zwemmen. Adelaert sloeg zijn armen om
+Beyaert en kuste hem.
+
+De keizer beval:
+
+"Reinout, geef mij Beyaert weer, of ik zal u doen vangen en hangen."
+
+Adelaert zeide:
+
+"Vloek u Reinout, zoo gij Beyaert weg-schenkt."
+
+Doch Reinout:
+
+"Niet wil ik hebben den toorn des keizers om een paard."
+
+En Adelaert weder:
+
+"Beyaert! Beyaert! een valschen heer hebt gij gediend en met slecht
+loon wordt gij betaald."
+
+Reinout gaf den keizer Beyaert.
+
+"Dit is de derde maal, dat ik u Beyaert geef, het is de laatste maal,
+want mijn hart kan het niet lijden."
+
+De keizer zeide:
+
+"Reinout, wend u niet om, opdat het ros u niet zien kan, want zoolang
+het u ziet, zal het niet sterven."
+
+Reinout zwoer een eed, dat hij zich niet zou omwenden.
+
+Toen deed de keizer Beyaert aan elken hoef binden twee groote
+molensteenen, en aan den nek twee, en aldus deed hij hem werpen in
+de rivier.
+
+Nog eenmaal kwam Beyaert boven, en den kop hief hij hoog, en boog
+tot zijn heer, als ware hij een mensch, die had geschreid om zijn
+lieven vriend.
+
+Ten laatste zonk hij, en hij verdronk. En Reinout weende, en hij trok
+naar het woeste woud, en hij werd een pelgrim.
+
+
+
+XLIII
+
+Ferguut, Ridderroman uit den Fabelkring van de Ronde Tafel
+
+Personen voorkomende in de Ferguut.
+
+
+Koning Arthur.
+Perchevael.
+Gawein, neef van Arthur.
+Genovere, vrouw van koning Arthur.
+Keye, tafelmeester aan het hof.
+Ferguut, zoon van den boer Somilet.
+Galiëne, zijn geliefde.
+Lunette, haar kamerjuffer.
+IJwein, een ridder.
+Laquis van Portegale, een ridder.
+Lanceloot, een ridder.
+Bohort, een ridder.
+Sagremort, een ridder.
+Agravein, een ridder.
+Gariec, een ridder.
+Galarant, Ferguut's vijand, koning, die Galiëne's stad belegert.
+Macedone, diens neef en kampioen.
+Lokefeer, een reus, vijand van Ferguut.
+Barlebaen, een booze geest, zwart als een duivel. Vijand van Ferguut.
+Roovers. Een nar.
+
+
+Ferguut's paard, dat hij Lokefeer ontnam, heet Pennevare.
+
+
+Ferguut trekt op avonturen uit
+
+Het was in den Pinkstertijd, en het blijde zonlicht was overal. Dit was
+geen dag voor koning Arthur en zijne ridders, om stil te zitten in de
+burcht Caradigaan, het was een dag, om te jagen. Koning Arthur kwam
+tot zijn heeren, tot Gawein en IJwein, tot Perchevael en Lanceloot,
+tot Keye en Sagremort.
+
+"Niet wil ik zitten," sprak hij, "want het weder is schoon en
+klaar. Jagen wil ik in 't woud van Goriënde het witte hert, dat zal
+hooren het geblaf mijner honden. Mijn wil is, dat gij mijn wil doet."
+
+"Wij zijn wel bereid," zeide Gawein.
+
+De edelknapen sprongen op, en ieder zadelde het paard van zijn
+heer. Koning Arthur nam zijnen horen, en hij reed voor zijn baronnen,
+het woud tegemoet. Dit was een dag voor koene ridderen, die niet
+kunnen blijven in een donkere steê, als 't zonlicht schijnt. Ja, het
+bosch lokte den koning snel reed hij vóór de anderen, en hij speurde
+overal naar 't hert. Hij riep IJwein, en men ontkoppelde de honden,
+alle ridderen bliezen den horen. Toen sprong 't hert op, en vlood
+langs de rivier, de honden basten, de jagers schoten met hun pijlen,
+maar 't hert ontvluchtte door het diepe water, en verborg zich in het
+hooge gras. Ze volgden het weder, blaffende brakken, rijdende ridders,
+doch 't dier, dat zij joegen, ontvlood. Toen zwoer de koning, dat hij
+door bosch en haag, dag en nacht, wilde rijden, om het hert te dooden,
+en hij beloofde een gouden beker aan hem, die het vangen zou.
+
+Hoog zat Perchevael te paard, en volgde 't hert met zijn hond, langs
+berg en dal, maar 't wist hem te ontwijken. Moede werd Perchevael's
+brak, en de ridder sprak hem met troostende woorden toe. De hond werd
+krachtig door zijn stem, sprong op, en sloeg 't hert de tanden in 't
+vleesch. Hert en hond vlogen tezamen voort, als één dier. De ridder
+volgde onvermoeid.
+
+Niet af te schudden was de brak, als de Dood zelve was hij voor 't
+hert, dat trotsch dook in de diepe rivier,, zijn noodlot tegemoet. 't
+Water sloeg het met felle golven in de keel, en het dier verdronk. De
+hond trok hem, toen het bovendreef, aan land.
+
+De koning kende Perchevael's horen, die luid over 't land klonk. Hij
+zette zijn paard aan, roepende:
+
+"'t Hert is gevangen, ik hoor 't wel, wij willen Perchevael helpen,
+die het witte hert gedood heeft, de moedige held."
+
+Zij reden tot waar de ridder stond, en Arthur groette hem als een
+vriend, terwijl hij hem den beker deed reiken. De ridderen aten en
+dronken, het was nacht, doch de maan scheen klaar en schoon. Zij
+rustten dezen nacht op die plaats, en vroeg maakte men zich den
+volgenden dag weder op. Een edelknaap legde het witte, doode hert over
+een paard. Men wachtte niet lang, om naar Cardoel, 's konings stad,
+terug te rijden. Al rijdende kwamen ze een versterkte plaats voorbij,
+waar een boer woonde, die Somilet heette. Drie zonen had hij, die
+hij liet werken en zwoegen op het veld: twee dreven het vee, de derde
+ging achter den ploeg en was schamel gekleed. Toch was de boer rijk,
+en zijn vrouw van edelen bloede. Ferguut heette de jongen, die den
+ploeg dreef, en hij zag den koning met zijn ridderen rijden. O! de arme
+Ferguut. Hij was gewoon aan het moeilijke werk, en niet geleek hij de
+zoon van een rijk man. Toen de ridderen langs den akker kwamen, kwam
+al het leed en heimwee, dat hij zijn leven lang had gekend, in zijn
+hart, en angstig zag hij naar den edelen vorst, die hem voorbijreed,
+met alle zijn heeren. Toch wist hij niet, wie het waren, en hij vroeg
+het daarom een edelknaap, den laatsten van den stoet.
+
+"Zeg me  --  wie de heeren zijn  --  die ik daar zie."
+
+"Het zijn de koning en de ridderen van de tafelronde," antwoordde de
+knaap, "het zijn de heeren van 's konings raad."
+
+Droomerig zeide Ferguut, de arme jongen achter den ploeg:
+
+"Ik zal gaan naar 's konings hof, om te wezen van zijn gevolg, en
+van zijn raad. De boozen zal ik van hem verjagen."
+
+Weg reed de dienaar. Ferguut echter spande de paarden van den ploeg,
+en liep snel naar zijn's vader's huis. Zonder te groeten wierp hij
+Somilet, den boer, het ploegijzer voor de voeten.
+
+Zijn vader zag hem aan, en vroeg verwonderd:
+
+"Waarom hebt gij uw werk verlaten?"
+
+"Heer"	--  zoo zeide Ferguut, "ge spot met mij. Geeft mij wapens,
+laat mij ten hove gaan."
+
+De boer greep een stok, en wilde hem slaan, maar de moeder hield zijn
+arm tegen, hem smeekende:
+
+"Lieve heer  --  och! och! gij doet kwaad, dat gij uw zoon wilt slaan."
+
+Toornig schreeuwde Somilet zijn zoon toe:
+
+"Jij wilt zijn een vriend van ridderen? Ga heen en pas op het vee,
+dat uw zorg behoeft. Wilt ge niet achter den ploeg? Ik weet wel werk
+voor u. Strooi mest op het land."
+
+"Heer  -- " zoo hernam de vrouw, "verwonder u niet, dat uw zoon
+begeerte heeft naar wapenen; in mijn geslacht zijn vele ridderen, en
+mij dunkt, dat gij goed doet, om hem ten hove te laten rijden. Zijn
+twee broeders blijven hier, hij is de oudste, geef hem wapenen ...."
+
+Zacht zeide ze, doch de boer verstond het wel:
+
+"Hij kon wel eens komen tot roem en macht, want hij is een schoon en
+sterk man."
+
+Nog even praatten ze zoo tezamen, in eensgezindheid; daarna riep
+Somilet een jongen, opdat hij hem het harnas zou brengen, dat vele
+jaren ongebruikt was en bloedrood van roest, doch sterker en beter
+dan menige smid kon smeden; de helm was van fijn staal. Daarbij wierp
+Somilet een witte broek, die de knaap aandeed. Was het Ferguut, de arme
+boerenjongen, dapper en koen te paard gezeten, gewapend met schild
+en speer, met spiets en bijl? De arme Ferguut! Hij kende de wereld
+nog niet, met allen strijd, want achter den ploeg was hij gegaan,
+zijn leven lang.
+
+Zijn moeder schreide. Hij echter trok vroolijk van zijn huis,
+het duistere leven tegemoet; op den eersten weg, dien hij ging,
+verdwaalde hij. Hij kwam in een donker bosch, en het waren roovers,
+die hij 't eerst zag. Ze wilden hebben zijn paard, zijn wapenen, en
+dan nog zijn leven. Onbeschroomd trad hij ze tegen, en hij vroeg hen,
+met zijn jonge stem, vol vertrouwen:
+
+"Lieve heeren  --  zeg mij  --	hoe kom ik het beste naar Cardoel,
+wijs mij den weg. Ik wil den koning dienen, en hem raden, wat hij
+doen moet."
+
+Één der roovers lachte en zeide ten antwoord:
+
+"In duivels naam moet dat zijn! Uw vader en grootvader waren 't
+niet gewoon, Ferguut, om den koning te dienen. Zij kloofden hout,
+zij voerden den ploeg, ze laadden mest. 't Ware beter geweest, dat
+ge bij uw ploeg waart gebleven. Nu zal ik u doodslaan."
+
+Het was de eerste strijd van Ferguut, en hij streed dezen zeer
+dapperlijk, zoodat twee der roovers sneuvelden. De koppen sloeg hij af
+en hing ze aan zijn zadel. Zoo reed hij naar Cardoel, 's konings hof.
+
+Ach, Ferguut! Daar waren vele spotters in Cardoel. Ze lachten,
+toen de knaap binnenreed, maar de koning was vriendelijk voor hem,
+en zeide hoofsch en ernstig:
+
+"Vriend, welkom zijt gij hier. In welk land zijt gij geboren, waar
+wilt gij heen? Zeg mij, wat er met u is geschied en noem mij uwen naam.
+
+"Heer  -- " sprak vroom de knaap  --  hij had niet op het gelach der
+spotters gelet	--  "ik heet Ferguut, en om uwentwil aanvaardde ik
+den tocht, al waren mijn vader en moeder boos, dat ik u zoo verre
+volgde. Ik wil u met mijn raad bijstaan."
+
+Toen stond mijnheer Keye op, en zijn hoon was scherper dan een snijdend
+zwaard. Hij bezag den armen jongen, schudde 't hoofd en smaalde:
+
+"Ge ziet er wel naar uit, of ge den koning met uwen raad kunt
+dienen. Niemand wilde ons tot dusver immers raden? 't Is goed, dat gij
+gekomen zijt  --  Er staat geschreven: "dien God wil helpen, heeft geen
+gebrek." Wanneer God u 't leven laat, zult gij ons goeden raad geven."
+
+Even zweeg mijnheer Keye. Daarna stelde hij zich dicht bij den knaap.
+
+"Vroed en goed van wapenen zijt gij, Ferguut. Hoe schoon staat u de
+helm, ik denk, dat gij een koningszoon zijt. Nooit zag ik een vorst,
+die beter de spiets hield, het schild droeg. Gij zult zeker wel willen
+rijden naar de zwarte rots, in het woud? Luister  --  Om den hals
+eener leeuwin hangt daar een sluier en een horen, die door een zwarten
+ridder worden bewaakt. Begeef u morgenvroeg op weg, om met den zwarten
+ridder te strijden, en om den sluier en den horen te halen. Breng
+ons den ridder, die zoo menigeen kwaad heeft gedaan, dan zult gij
+tot grooten roem komen, en in ieder hof zult ge worden ontvangen."
+
+Rustig stond Ferguut, en hij had zijn woorden klaar, waarmede hij
+zich tegen Keye verdedigde.
+
+"Het is waar  -- " zoo antwoordde hij, "de mond spreekt, wat in
+'t hart is. Gij hebt nijd in uw hart."
+
+Toen durfde Keye niet veel meer te zeggen, want hij vreesde Gawein,
+die den moedigen jongeling wilde beschermen. Deze echter ging toornig
+voort:
+
+"Ware de koning niet hier, uw leven ware ermede gemoeid. Ik zou de
+scherts wel hebben gewroken."
+
+De koning wendde zich tot hem, en zeide ernstig:
+
+"Vriend, dat zou niet goed van u wezen. Sluit vrede met heer Keye."
+
+Nog ontsloot Ferguut zijne vuisten niet. Daarom wilde Arthur zijn
+gedachten wenden van den smaad, die hem was aangedaan.
+
+"Waar naamt gij de hoofden, die aan uw zadel zijn?"
+
+Forsch antwoordde de jongeling:
+
+"Heer! van roovers, die mijn paard wilden stelen. Ik streed met vier
+hunner, en zij waren onmachtig tegen mij. Wilt gij mij nu behouden
+als uw raadsman?" Hij zag Keye aan. "Morgenwil ik rij den, en den
+sluier enden horen halen."
+
+"Vriend," zeide de koning met milde stem, "ge waart verloren, zoo gij
+dit deed, en de eerste waart ge niet. Geen man kon tegen den zwarten
+ridder strijden. Niet wil ik u aannemen, knaap, op zulk een daad."
+
+Weder zag Ferguut den heer Keye aan, maar hij sprak tot den koning.
+
+"Heer  -- ," zeide hij met vaste stem, "uw ridder spot met mij. Daarom
+wil ik strijden, al zal het mij den dood kosten." Hij boog het
+jonge hoofd.
+
+Ferguut wilde nachtverblijf zoeken in de stad, o de arme jongen! Wreed
+was de wereld, niemand sprak er tegen hem, niemand zeide:
+
+"Kom bij mij. Bij mij vindt gij hedennacht rust."
+
+Stil reed hij, hoog-geheven de speer. Het begon te regenen, het
+water stroomde uit de donkere lucht, en nat werd Ferguut tot aan zijn
+huid. Loom zat hij te paard, het hoofd gebogen van zwaren slaap. Hij
+zocht onder een ouden boom een schuilplaats. Een jonkvrouw zag hem zoo,
+en vol medelijden trad ze hem tegemoet. Ze groette hem en vroeg:
+
+"Wat zoekt gij	--  waarom staat ge daar?"
+
+"Jonkvrouw  -- " zeide Ferguut bitter, "als iemand mij huisvesting had
+gegeven, zou ik niet nat geworden zijn. Geen mensch heeft mij genood,
+maar u vraag ik, schoone jonkvrouw, om een dak, het loon u God."
+
+De jonkvrouw lachte, want hoe kon zij den knaap dezen dienst
+bewijzen? Het stond niet aan haar, doch aan haar vader, 's konings
+kamerheer. De arme Ferguut wist nog niets van hoofsche manieren,
+en ze kreeg medelijden te meer, nu ze hem daar zoo zag staan, zonder
+vrienden, zonder hulpe.
+
+"Dit huis is van mijn vader -- " sprak ze zacht, "'s konings
+kamerheer. Ik ben maar zijn kind en ik mag u niet herbergen. Toch
+moogt gij blijven, tot mijn vader tehuis komt. Zegt hij dan, dat gij
+heen moet gaan, ga dan."
+
+Dit beloofde Ferguut gaarne, en ze gaf hem een mantel. Ze zetten zich
+bij het vuur, de jonkvrouw dacht bij zichzelf:
+
+"Schooneren jongeren man dan dezen heb ik nog in geen land gezien. Had
+hij slechts 's ridders manieren."
+
+Zij bleven zitten bij het warme vuur tot het eten bereid was; toen
+tafelden ze tezamen, vele smakelijke gerechten bracht men hun, en
+men schonk hem wijn en claret, om zijn dorst te lesschen. Vroolijk
+waren zij beiden, etende en drinkende.
+
+Zoo vond hen de kamerheer des konings: 't eerst zag hem zijn dochter,
+en ze stond op, het bloed steeg naar haar gelaat. Ook Ferguut rees van
+zijn zetel: zij beiden wachtten, wat de edele ridder zou bevelen. Met
+vriendelijke stem zeide deze:
+
+"Ga weder zitten, gij mijn dochter en gij vreemde man."
+
+Hij zette zich nevens hen, en hij wendde zich tot Ferguut:
+
+"Zijt gij met geweld hier binnengedrongen?"
+
+Ferguut behoefde niet angstig te zijn, om te antwoorden. Nooit in zijn
+leven had hij eenig mensch kwaad gedaan, hij had den ploeg gevoerd in
+dienst van zijn vader. Rustig sprak hij dus, terwijl hij den kamerheer
+eerlijk aanzag:
+
+"Ik bedreef nooit boosheid, ook thans niet. Ik heb 't beloofd, zoo
+gij mij niet wilt ontvangen, dat ik heen zal gaan."
+
+"Neen, vriend," glimlachte de ridder, "ik ontzeg u mijn huis niet. Gij
+zijt mijn gast."
+
+Welgemoed bespraken zij vele dingen, zij dronken wijn en aten gekruide
+spijzen, al pratende. Eindelijk vroeg de kamerheer den knaap:
+
+"Hoe zijt gij ten hove gekomen? Sloeg men u alreeds tot ridder?"
+
+O! de arme, domme Ferguut! Wat wist hij van ridders en ridders'
+manieren? Eerlijk zag hij zijn gastheer aan, en zijn jonge stem
+droomde:
+
+"Heer! ik meen wel, dat ik ridder ben, want de boer Somilet gaf mij
+wapenen en een paard, zooals er geen beter ter markt komt. Hij wapende
+mij met helm, met zwaard, met schild, en ik geloof, dat geen koning
+ooit zoo edel staal droeg. Ja, ja, ik meen, dat ik een ridder ben."
+
+Hieruit hoorde de kamerheer, hoe onnoozel Ferguut was. Hij vond behagen
+in den knaap, die nog zoo weinig van het leven af wist en wien daarom
+nog zoovele gevaren wachtten. Zou hij niet alleen om enkele uitdagende
+woorden van Keye, den zwarten ridder gaan bevechten, van wien nog
+nooit iemand levend was wedergekeerd? Arme Ferguut!
+
+"Morgen zult gij ridder zijn  -- " sprak de kamerheer vriendelijk,
+"men zal u uw kleeren afnemen, en u betere geven; dan zullen wij
+voor den koning gaan, en hij zal u tot ridder slaan, u uw zwaard
+aangordende. Zoo is het hier de zede. Ik-zelve zal u de sporen aan
+uw voet spannen, ten aanschouwe van alle ridderen."
+
+Bedroefd was Ferguut, dat men hem de kleederen, die zijn vader hem
+gegeven had, ontnemen wilde. Hoe gaarne wilde hij ze behouden.
+
+"Somilet, de boer  --  riep hij geërgerd uit, "heeft mij al ridder
+gemaakt  --  heer! als ik doe, zooals gij me raadt, zal ik tweemaal
+ridder zijn."
+
+Met rustige woorden en rustig gebaar wist de kamerheer troost te
+vinden. Ferguut leerde dien avond al veel, dat tot het leven behoort,
+doch nadat twee knapen hem naar zijn vertrek hadden gevoerd, om te
+rusten, sliep hij spoedig in, zonder dat droomen hem kwelden. In den
+vroegen morgen werden hem de kleederen gebracht, en vol blijdschap
+stond hij op, want dezen zonlichten dag zou hij door den koning tot
+ridder worden geslagen.
+
+Koning Arthur kwam van de mis en hij beval, om het schaakbord te
+brengen, daar hij wilde gaan spelen. Maar de kamerheer en Ferguut
+wachtten al op hem, en ze gingen voor den koning staan. Ferguut
+groette, en deed zijn mantel uit. Hij knielde neder, en smeekte,
+om tot ridder geslagen te worden.
+
+Gawein naderde.
+
+"Het is niet goed  -- " zeide hij ernstig, "dat Keye de vreemde
+ridders bespot. Dezen hier koos ik gaarne tot mijn vriend."
+
+"Uw naam," riep Ferguut uit, en hij voelde zich vol stille blijdschap,
+dat hij een vriend had gevonden, "weet ik niet, maar goedertieren zijt
+gij. Ik wil voor u zijn, wat ge van mij verlangt, doch eerst moet ik
+den horen hebben en den sluier. Ik moet vechten met den zwarten ridder,
+of hij zal mij overwinnen! Mocht ik echter ongedeerd terugkeeren,
+dan kom ik tot u als een vriend."
+
+Met smarte vernamen het nu Gawein en de andere ridders, dat Ferguut den
+zwarten ridder wilde bestrijden. Zij allen vervloekten Keye, die door
+zijn spot den edelen jongeling naar het avontuur had gedreven. Ferguut
+kon echter niet langer wachten, en hij smeekte den koning, om hem
+'s ridders wapenen te geven. Noch door goed, noch door smeeken was
+hij terug te houden. Men bracht hem harnas, lederen broek, en een helm
+van staal, hoe fraai kleedden ze hem. Gawein voerde tot hem zijn ros,
+Perchevael reikte den koning een zwaard, opdat hij het den knaap
+zou aangorden. De kamerheer spande hem een spoor aan den rechter-
+en Lanceloot aan den linkervoet. IJwein hield den stijgbeugel, toen
+hij zich op het paard wierp, en nog gaf men hem een schild en een
+sterke speer. Was er ooit eenig ridder, wien men meer eer bewees,
+dan den armen Ferguut?
+
+De nar zat bij het vuur, en warmde zich de handen. Even wendde hij
+zich om, zag Keye aan met honenden blik, en riep toen met luide stem
+tot den koning:
+
+"Binnen korten tijd zult gij den ridder zien van de zwarte rots, aan
+den hals het gebroken schild, om u den sluier en den horen te brengen,
+en voor u neer te, knielen."
+
+Keye begreep het wel, dat de nar dit zeide, om hem te ergeren, en hij
+barstte bijkans van toorn. Zoo men het hem niet euvel had geduid, had
+hij den nar gaarne gegrepen en levend verbrand. Nu deed hij, of hij
+niets kon verstaan, en hij lachte, terwijl hij voor den koning stond.
+
+Ferguut nam afscheid, van Arthur en zijn ridderen. Tot Gawein ging
+hij en met hem sprak hij nog, voor hij vertrok. Gawein beval hem aan
+in de hoede der Moeder Gods, en Ferguut reed heen, terwijl allen,
+behalve Keye, in rouwe achterbleven, maar krachtig en vroolijk was
+Ferguut, want op alle wegen was zonnelicht.
+
+
+Ferguut en Galiëne
+
+Den ganschen dag had Ferguut gereden, toen hij eindelijk kwam aan
+een groot kasteel; op de brug zag hij een ridder, die een valk in
+de hand hield, en naast hem stond diens nicht, de schoone Galiëne,
+schoonere jonkvrouw kende men niet in het land van Alney.[8] Ze had
+grijze, klare oogen, een glad en hoog voorhoofd; haar gelaat was
+lang, recht en blank; rood waren de lippen, en ze had een kleinen
+mond. Smal was ze van schouder, de armen waren lang, en de handen
+klein en wit. Toen zij geboren werd, bedacht de natuur, om haar
+alle schoonheid te geven, en volmaakt werd zij. Ferguut nam haar,
+toen hij van zijn paard sprong, bij de hand. Een dienaar ontdeed
+hem van zijn wapenen, en de jonkvrouw zag den ridder in liefde aan,
+want ze vond hem schoon en wel van wezen. Ze dacht stil in zichzelf:
+
+"Moge mijn oom het niet bemerken, dat ik den vreemden ridder min."
+
+Men bracht het paard naar de kribbe vol haver, en toen togen zij
+tezamen, de oude ridder, Ferguut en Galiëne, naar de zaal, waar zij
+zich nederzetten. Doch Galiëne sprak niet tot Ferguut, den ganschen
+avond niet, zoolang haar oom bij hen zat. Ze had te wachten, tot haar
+oom sliep, en alles stil was. Toch, voor zij Ferguut haar smart beleed,
+spraken veel stemmen in haar, met driftig-verwijtenden, met loktienden,
+met spottenden, met twijfelenden klank.
+
+"Lieve vriend Ferguut," zeide een stem, "dat ik lijd, hoe luttel weet
+ge 't  -- "
+
+Een andere stem, binnen-in haar hart, hoonde:
+
+"Wat spreekt gij van vriend, zottin, nooit hebt ge hem vroeger
+gezien! Erger ben ik dan een dief, omdat ik van hèm houd, dien ik
+niet ken."
+
+"Morgen zal hij heengaan," fluisterde een andere, vleiende stem,
+"en spoedig zal hij mij vergeten zijn. Hoe zal hij weten, dat ik om
+hem lijd?"
+
+"Wist hij  --  wist hij  --  hij zou mij zijn liefde niet ontzeggen  --
+"
+
+"Zeg ik 't hem niet, nooit zal hij 't weten. Zeg ik 't hem ik zou mijn
+geslacht in oneer brengen. Liever legde ik mijzelf in de doodkist,
+dan dat mijn mond 't hem zou vertellen."
+
+"Wat zal ik doen? Ja, ik zal heengaan  --  en zien, of er iemand
+anders	--  Mijn vader wil mij altijd een rijk vorst geven, schooner
+dan dezen jongeling."
+
+"Schooner? Wat heb ik gezegd  --  Geen schooner jongeling vind ik  -- "
+
+"Wist hij  --  wist hij  --  Hij zat bij mij  --  en zeide geen woord
+tot mij  --  Had hij niet met mij gesproken, als hij me minde?"
+
+Zachtkens fluisterde de liefde haar in de ooren, dat ze hem alles
+zou zeggen. Toen kon ze geen weerstand meer bieden aan de lokkende
+stemmen in haar hart, en in den duisteren nacht beleed ze hem luide,
+wat zij leed.
+
+"Niemand troost mij," zeide zij tot hem, "en ik gevoel pijn om
+uwentwil. Mijn hart heb ik verloren  --  geef mij mijn hart, Ferguut."
+
+"Jonkvrouw  --	antwoordde de domme ridder  --	wat wist hij nog van
+leed?  --  "ik zag uw hart niet. Had ik uw hart, ik gaf 't niet. Ik
+zag 't niet .... Ga van mij heen."
+
+"Ach, heer ridder, wel hebt gij mijn hart, gij doet mij pijn. Mijn
+hart is ten uwen dienst, luid en stil, ik behoor u toe. Geen geluk
+is er voor mij zonder u. Gij hebt mijn leven en mijn dood."
+
+Toen begon Ferguut te lachen. Meende de jonkvrouw, dat hij zich door
+haar zou laten tegenhouden?
+
+"Niet om deze dingen ben ik uitgegaan," sprak hij, "maar om te
+strijden. Daarna zal ik tot u wederkeeren, jonkvrouw, maar gij moet
+mij uitstel geven. Voorwaar! er is zelfs geen keizerin, die ik zou
+vergunnen, om mij te minnen, voor ik den ridder bij de zwarte rots
+heb overwonnen."
+
+Nadat de jonkvrouw dit had gehoord, ging ze naar haar kamer, zich
+schamende, dat zij den jongeling haar liefde had beleden. Zij
+bleef wakker, en weder vingen alle stemmen in haar te spreken
+aan. Toen besloot ze, om in den morgen, aleer iemand was ontwaakt,
+het kasteel te verlaten. Zóó ging zij heen, voor Ferguut te paard was
+gestegen. Hij vroeg niet, waar zij was. Hij liet zich den weg wijzen
+naar de zwarte rots.
+
+"Komt gij na uw strijd tot ons terug?" zoo vroeg hem zijn gastheer.
+
+"Ik kom terug," antwoordde Ferguut, "zoo ik den horen en sluier heb."
+
+Een wolk van stof was er aan het eind van den weg. De oude ridder
+tuurde er nog lang naar, angstig om der wille van Ferguut. Doch hij
+wist nog niet, dat Galiëne het kasteel had verlaten en door een paar
+spottende woorden van Keye, zocht Ferguut het avontuur, terwijl hij
+de liefde had kunnen vinden.
+
+O! een avontuur, dat hem langen tijd zou heugen.
+
+Want naar den top der rots ging maar een kleine weg, die niet breed
+genoeg was voor man en paard. Hij bond het dier aan een olijfboom en
+met veel moeite klom hij naar boven. Dikwijls bij het opwaarts-gaan
+gleed hij naar beneden, en zijn hand werd wreed aan de doornen
+gewond. Hij scheen niet verder te komen, en waar was de leeuw met
+horen en sluier? Waar de ridder, die met hem zou strijden? Had men
+hem dan ten hove niet de waarheid gezegd?
+
+Toen vond hij eindelijk een kapel, waar hij binnen wilde
+treden. Daarvoor stond een metalen beeld, een hamer in zijn hand,
+dreigend van houding, maar Ferguut was niet angstig, en wierp hem
+den hamer uit de vingeren. Nu bemerkte hij, dat er geen leven in het
+beeld was, en hij schaamde zich, dat hij gestreden had met een man, die
+zich niet kon verweren. In de kapel zag hij den leeuw, die van ivoor
+was gemaakt. Hij rende erheen, hij ontnam hem horen en sluier. Hoog
+richtte hij zich op. Driemaal stiet hij den horen, dat het geluid
+verre in de ronde klonk. Trotsch daalde hij van de rots  --  zou hij
+zonder gevecht bij koning Arthur komen? Hij ging naar den olijfboom,
+hij sprong op zijn paard, hij nam schild en speer en riep:
+
+"Waar is de ridder, die mij dooden zou. Hij kome hier! Al waren het
+vijf ridderen, ik zou hen niet ontvluchten.!'
+
+Nauwelijks had hij deze woorden gesproken, of er was een donderend
+geluid in het woud. Een zwarte ridder naderde Ferguut, zwart was hij
+van hoofd tot voet, alleen zijn tanden waren wit. Zwart als de nacht
+was zijn paard. Hij riep uit:
+
+"Dief  --  wie ben je  --  jij, die mijn horen hebt  --  je bent
+verloren. Ben je uit Allemanje, of uit Engeland? Heeft de koning je
+gestuurd? De zwakken zendt hij mij toe, maar niet mannen als Gawein,
+als Lanceloot, als IJwein, als Sagremort, als Perchevael. Waarom kwam
+Arthur zelf niet, dat galgenaas, met twintig ridderen of geheel zijn
+leger? Morgen zal ik hem jouw hoofd sturen, boven op een stok  --
+te zijner schande zal ik dit doen."
+
+Zeker waren er nimmer twee ridders strijdende, zoo na elkander in moed,
+kracht en lenigheid. Ferguut was zeer vertoornd, dat de zwarte ridder
+met den koning had gespot, en in de eerste drift stak hij hem met
+zijn lans door schild en harnas, en nauw gleed het scherpe ijzer het
+vleesch voorbij, maar zijn vijand hieuw hem het schild aan tweeën,
+en ook door Ferguut's harnas stak hij. Ten tweeden male aanvallend
+drong de speer van den jongen knaap in het lichaam van den zwarten
+ridder, wel een el diep, doch met een geweldigen slag stootte de
+zwarte ridder Ferguut met de groote lans in de hand, zóó forsch,
+dat het ijzer in tweeën spleet.
+
+Met zwaarden vochten zij beiden, en van elkander's helm sloegen zij
+groote stukken. Zwaard raakte zwaard en schild, de strijd duurde
+voort. Toen brak het zwaard van den zwarten ridder, en hij moest
+nederknielen, teneinde Ferguut om genade te smeeken.
+
+"Geef u gevangen den koning Arthur," beval hem Ferguut, "en breng
+hem den sluier en den horen. Dan wordt uw leven gespaard."
+
+"Dood mij liever dan mij tot den koning te doen gaan, want vele zijner
+mannen heb ik hem met dit zwaard, dat hier gebroken ligt, ontroofd."
+
+"Zeg, dat ik u gezonden heb. Ik ken den koning, die u zijn genade zal
+betoonen. Ga tot hem in de zaal, en breng al zijn heeren mijn groet,
+behalve Keye, die met mij heeft gespot."
+
+"Ik zal gaan  -- " antwoordde de zwarte ridder, "dan zal ik mij
+aan hem gevangen geven. God verleene mij hulpe." Hij zwoer, dat
+hij tot den koning zou gaan. Ferguut vroeg den ridder, dat hij
+eerst zich van zijn wonden zou doen genezen, vóór hij vertrok,
+en hij besteeg zijn paard. Hij reed dien dag door een woest land,
+zonder avonturen te vinden. Daarna wendde hij zich terug naar zijn
+vroegeren gastheer, den oom van Galiëne, en in schemerenden avond
+naderde hij het kasteel. Onder de poort stond de oude ridder, een
+valk in zijn hand. In de zaal waren vele ridders en vrouwen verzameld,
+die weenden om Galiëne. Ferguut zag den goeden, grijzen man aan, die
+daar stond met zooveel angst en smart op zijn gelaat, en hij riep uit:
+
+"Zeg mij, waarom gij zoozeer lijdt  -- "
+
+"Al mijn vreugde  -- ," zeide de oude ridder met doffe, uitgeleefde
+stem, "die ik vroeger had, is heen, want Galiëne is gevlucht. Nooit
+kwam het in mijn gedachte, dat zij vlieden zoude. Heb ik haar iets
+misdaan?  -- "
+
+Zij zwegen, en met moeite bedwong zich de edelman. Hij wees met
+hoofsch gebaar naar zijn slot.
+
+"Blijf heden bij mij, heer ridder, de nacht komt al nader, spreken
+wij over andere dingen. Uw wapenen wegen zwaar, gij hebt met den
+zwarten ridder gestreden. Uw harnas is vol deuken, uw schild is
+gebroken. Vertel mij, hoe de wedkamp was."
+
+Thans ook leed Ferguut, hij wist niet waarom. Een nevel was er voor
+zijn oogen, en hij had het gevoel, dat zijn strijd vergeefsch was
+geweest. Zijn strijd? Zijn strijd was achter hem, en wat vóór hem lag,
+was zijn liefde. Hij wilde niet meer hooren van zijn strijd en vol
+angst vroeg hij:
+
+"Heer  --  zeg mij  --	waar is Galiëne?"
+
+"Ik weet het niet  --  waar zij is heengegaan, doch deel mij mede,
+wat er met u is geschied."
+
+"Ach  --  waarom is ze heengegaan? Dat zij weg is ... verstaat gij
+mij  -- ? doet me pijn	-- "
+
+Ze stonden tegenover elkander, twee mijlen had men kunnen gaan,
+zóó langen tijd, elkaar vragend, zonder elkaar te beantwoorden. Had
+Ferguut slechts geluisterd naar de schoone jonkvrouw Galiëne, die
+hem haar minne beleed, doch hij verkoos avontuur en strijd om Keye's
+hoon. Hij wist niet, waar Galiëne was, zoo hij 't geweten had, hij
+ware haar gevolgd.
+
+Het duurde langen tijd, voor de oude ridder bemerkte, dat Ferguut
+droeve was. Hij schrok.
+
+"Waarom lijdt gij, heer?"
+
+"Ik heb verworpen, wat in mijn hand lag," kreet Ferguut, "wee
+mij! dat ik gaan moest naast hen, die de liefde kennen, en dat ik
+daarom schreien moet. Heel mijn leven dien ik haar te zoeken  --
+dag en nacht  --  tot ik haar vind. Kwam er een ridder, om mij 't
+harte uit te rijten  --  kwam er een ridder, die mij dooden zou,
+om mij van mijn smart te bevrijden."
+
+De goede man greep hem vast.
+
+"Het dunkt mij, dat het oneer voor u is, om uw smart te toonen. Het
+is niet ridderlijk, om een vrouw te treuren. Ridder! ga met mij  --
+ik zal u geven, wat gij behoeft  --  spijzen  --  en rust."
+
+"Nimmer meer wil ik wonen onder een dak, noch in dorpen, noch in
+steden, noch onder eenige poort, tot ik weet, waar uw nicht is. Houd
+mij niet tegen, zoo smeek ik u. Allen, die tot aan de Donau[9] wonen,
+kunnen mij niet beletten te gaan."
+
+De oude ridder deed geen moeite meer, om den jongen man tegen te
+houden. Milde berusting was er in zijn gebaar.
+
+"Vriend  -- ," zeide hij, "God moge u beschermen. Het doet mij leed,
+dat gij niet wilt blijven."
+
+Ferguut antwoordde hem niet. Hij reed heen, het schild aan zijn hals,
+de speer in de hand. Alomme was het nacht, doch in het duister was
+een nevelende sluier van maanlicht.
+
+
+
+Ferguut zoekt Galiëne
+
+Niet lang had hij gereden, of hij zag een tent, opgeslagen in een
+Bosch. Voor den ingang stond een dwerg, niet grooter dan vier voet, hij
+hield, er de wacht. Zijn neusgaten waren wijd en plat, de lippen zwart,
+de tanden wit, de mond was gespleten tot aan de ooren. Diepe rimpels
+lagen er om zijn pikzwart lijf, een bult had hij op rug en borst.
+
+Toen de ridder naderbij kwam, hief hij den stok, en sloeg fel 't
+paard. Ferguut gaf het de sporen, dat het hoog-op steigerde en den
+dwerg omver reed. Luid kreet de dienaar en de ridder binnen in de
+tent ontwaakte. Hij schreeuwde:
+
+"Wie is de man, die, terwijl ik sliep, mijn knecht sloeg?"
+
+Hij was aldra ten bedde uit. Zonder wapenen trad hij naar buiten. Daar
+hij zag, dat zijn dienaar lang-uit op den grond gestrekt lag, werd
+hij toornig.
+
+"Ware ik gewapend," zoo riep hij, "ik zou den dwerg wel weten te
+wreken."
+
+"Hebt gij wapenen in uw tent," zeide Ferguut rustig, "neem ze dan op,
+en strijd tegen mij."
+
+De ridder ging heen. Ferguut wachtte hem.
+
+Bij de tent riep de ridder tot zijn geliefde:
+
+"Haal mijn wapenen, ik moet strijden."
+
+De jonkvrouw wist, welke wapenen hij verkoos. Zij bracht hem zijn
+harnas, zijn stalen schild en zijn zwaard. Het ros voerde ze voor hem,
+zij hield den stijgbeugel. Snel reikte ze hem nog de scherpe lans,
+en hij reed woest Ferguut tegemoet.
+
+"Wacht u, heer ridder! die mijn dwerg sloegt ... wacht u voorwaar! het
+gaat om uw leven."
+
+Ferguut, die hem zag komen, glimlachte om deze woorden. Hij gaf zijn
+paard de sporen, en de ridders reden elkander tegemoet. De rossen bogen
+de knieën en met zulk een kracht stiet Ferguut zijn vijand tegen het
+schild, dat de vreemde ridder uit den zadel sloeg. De stijgbeugels
+bogen beide.
+
+De ridder sprong op, en trok het zwaard uit de scheede. Ook Ferguut
+trok zijn zwaard. De jonkvrouw zag toe.
+
+Zwaar van slag was iedere houw, en als met bijlen geslagen dreunde
+het woud. Nu eens was het Ferguut, dan weder de ridder, die scheen
+te overwinnen. Hun schilden waren gebroken.
+
+Ferguut hief 't zwaard hoog, en gelijk een dalende hamer zoo fel,
+deed hij het snijdend staal komen op zijn's vijands helm, die spleet
+en in één ruk gleed 't zwaard door in den harden schedel.
+
+Tot Ferguut kwam nu de ridder, om hem te smeeken:
+
+"Ridder! genade, laat mij leven. Ik ben overwonnen, nooit zal ik
+tegen u kunnen strijden. Wilt gij mij dooden het is in uw macht."
+
+"Ga morgenvroeg naar koning Arthur," zeide Ferguut mild, "met den
+dwerg, en uw vriendin  --  geef hem ulieden gevangen."
+
+'s Daags, dat hij verder-reed, was hij den strijd al weder vergeten,
+en zoo ging het hem na ieder avontuur. Want hij was niet uitgegaan,
+om te strijden, doch om Galiëne te vinden, en als zich roovers of
+ridders op zijn weg stelden, strafte hij hen voor hun euvelmoed, doch
+dan reed hij weder verder, denkende aan Galiëne, en aan zijn liefde. De
+ridderen, die hij overwon, togen naar 's konings Arthur's hof, en ze
+zeiden, dat Ferguut hen gezonden had. Ze groetten den koning en zijn
+heeren, behalve Keye, die met Ferguut den spot had gedreven. Toen
+werden boden gezonden, om Ferguut te zoeken, doch ze vonden hem niet.
+
+Want Ferguut reed uit om het witte schild.
+
+Een dag, dat hij meer had geleden dan ooit te voren, kwam hij aan een
+fontein, en daar hij in twaalf dagen niet had gedronken, bukte hij zich
+naar het water, en gretig leschte hij zijn dorst. Wonder! nauwelijks
+had hij zich weder opgericht, of alle pijn was hem verre; niet was
+hem Galiëne's naam meer een wonde, diep gesneden, in zijn vleesch,
+tot in zijn bloed brandend, maar zoet was het te denken aan verleden en
+toekomst. Zijn ziel was blijde, als zongen er leeuwerikken. Hij meende
+al wel, dat hij hier Galiëne zou vinden, zoo blijde was 't om hem.
+
+Bij de fontein stond een marmeren kapel; daarvoor zat een kleine dwerg,
+die tot Ferguut riep:
+
+"Ridder! wat zoekt gij hier? Meent ge, dat ge hier Galiëne vinden
+zult? Een zot zijt gij. Eeuwig kunt ge hier weenen, aleer ge Galiëne
+hier zoudt zien."
+
+"Lieve dwerg," aldus antwoordde Ferguut, "hoe kent gij de schoone
+vrouw, van wie ge spreekt?"
+
+"In een ander rijk, voor gij waart geboren. Nooit zult ge haar vinden,
+Ferguut, gij moet 't witte schild hebben, dat van ivoor is gemaakt. In
+donkren nacht geeft het drie mijlen in den ronde licht. Hij, die
+'t draagt, zal niet worden overwonnen, is hij ten doode toe gewond,
+hij wordt genezen. Die het schild draagt, hij wordt nooit oud, hem is
+het wel te moede, des avonds en des morgens is hij blijde. Hij wordt
+overal geëerd, zulk een man. De vrouwen minnen hem. Vaar wel, ridder."
+
+In de kapel stond thans de dwerg, hij sloot de deur, en grendelde
+ze. Luid smeekte Ferguut:
+
+"Lieve dwerg, hoor mij, zeg mij, waar ik het schild kan vinden. Doe de
+deur open en laat mij bij u komen. Ik heb Galiëne lief	--  dwerg  -- "
+
+Er kwam uit de kapel geen antwoord, en Ferguut, die eerst aan
+de fontein zijn kracht had herwonnen, zag nu, dat de dag voor hem
+terugweek. Nevelen daalden van den hemel, stegen uit de aarde. Galiëne
+was verder van hem dan ooit te voren. Het witte schild stond hoog en
+onbereikbaar tusschen hen.
+
+Weder ving zijn eindelooze zwerftocht aan. Velen stelden zich op zijn
+weg, dan bevocht hen Ferguut met alle kracht, doch ook hier was hij
+niet gegaan, om te dooden. Nergens hoorde hij van het witte schild,
+tot hij kwam in een land, waar het stil was, en waar in de verte een
+jongen schapen hoedde. Hij reed tot hem, en vroeg met moede stem,
+daar hij hetzelfde reeds talloos-velen had gevraagd, twijfelend,
+of hij wel antwoord zou ontvangen:
+
+"Hebt ge wel ooit ergens van het witte schild gehoord?"
+
+"Ja  -- " zeide de herdersknaap verwonderd over een zoo eenvoudige
+vraag, "ik heb 't vele malen gezien."
+
+Ferguut viel op de knieën en dankte God. Daarna wendde hij zich tot
+den jongen.
+
+"Vriend  -- " zoo sprak hij, "het witte schild wil ik hebben."
+
+De knaap zag hem angstig aan. Was de ridder waanzinnig geworden?
+
+"Ge spot met mij," riep hij uit. "Kent gij het witte schild wel? Ga
+heden met mij mee, en leg u ter ruste."
+
+"Lieve vriend ... zeg me ... waar ik het witte schild kan vinden
+.... Ik heb het lang gezocht, ik kan zonder het schild niet meer
+leven."
+
+"De zon is al ondergegaan, het schild is vijf mijlen ver. Ik raad u,
+heer, terug te keeren, vanwaar ge zijt gekomen, want vele mannen hebben
+bij dit avontuur hun leven verloren. Wilt gij echter den weg weten,
+ik zal u hem wijzen. Volg dit pad."
+
+Ferguut reed tot den morgen, en hij naderde toen den toren, waar het
+witte schild was. Hij zong een lied, zoo blijde was hij. Want het
+witte schild zou hij winnen en door het witte schild Galiëne.
+
+Op de brug van het kasteel zat een reuzin, wel achttien voeten lang. Op
+de wereld was geen leelijker vrouw dan zij, ze had ooren als een hond,
+uit haar mond schoten haar tanden, haar wenkbrauwen hingen haar een
+halve voet over de oogen. Ze stond op bij Ferguut's nadering. Ze nam
+haar wapen, een vlijmscherpe zeis, en wachtte hem.
+
+"Schoone vrouw	-- " zeide Ferguut hoffelijk, "haal mij het schild,
+dat ik begeer."
+
+"Galgenaas  -- " lachte de reuzin grimmig, "ge krijgt het niet van mij,
+doch ik zal u het lijf in stukken houwen."
+
+De ridder reed op haar in, de lans geveld. Zij hief de zeis, om Ferguut
+in tweeën te slaan, maar hij ontwrong zich haastig, en een groot stuk
+kloofde zij uit een pilaar, zoodat de zeis doormidden brak. Ferguut
+trok zijn zwaard, en sloeg het de vrouw op 't hoofd, met zulk een
+slag, dat hij meende haar doormidden te hebben, gebroken. Haar echter
+deerde het niet, zij opende den muil en beet hem door 't harnas in
+den schouder. Ruggelings viel hij. Zij dacht, dat ze hem al overwonnen
+had. Snel sprong hij, en hij sneed haar met 't zwaard de hand af. Thans
+stortte zij terneder, en hij was op hetzelfde oogenblik bij haar,
+om haar te dooden.
+
+Nog was hij niet in het slot, want voor den toren lag een slapende
+slang. Zacht gleed hij het vreeselijke dier voorbij, en greep het
+witte schild. Niet vluchtte hij, hoewel hij dit had kunnen doen. Hij
+streed met den slang, tot hij hem overwonnen had. Nog was er de
+man der reuzin, die hem tegenhouden wilde, Lokefeer was zijn naam,
+vervaarlijk van gestalte. Maar Ferguut was niet angstig, hij vocht
+met Lokefeer, steeds denkend aan Galiëne. Zijn arm was krachtig,
+zijn voeten vlug. Lokefeer greep hem stevig vast, om hem in 't water
+te dringen, ook thans deed Ferguut's trouwe zwaard zijn plicht. In
+de hand hield hij 't witte schild.
+
+In het kasteel woonden twee jonkvrouwen, die door den reus geroofd
+waren. Zingende blijde liederen waren zij eens met hare gelieven door
+het woud gegaan, toen de reus kwam, en de ridders doodde. Twee jaar
+hadden zij op haar bevrijding gewacht, die zoo plots was gekomen. Hoe
+ze Ferguut begroetten, en hoe ze blijde waren! Zij aten en dronken
+tezamen, de vrouwen waren welgemoed, Ferguut somber, want in den strijd
+met den reus had hij zijn paard verloren. Was dan alles vergeefsch
+geweest, zoo bedacht hij! Nooit zou hij bij Galiëne kunnen komen,
+als hij geen paard had.
+
+Één der jonkvrouwen vroeg hem:
+
+"Heer! ge schijnt wel treurig, kunnen wij u niet helpen in uw nood?"
+
+"Om mijn paard ben ik droeve  --  te voet kan ik niet gaan."
+
+"Wees blijde, ik zal u een ros toonen. Zoo gij het kunt temmen,
+het zou zeven dagen zonder rusten met u rijden. Pennevare is zijn
+naam. Voor geen geld had de reus, zijn meester, het willen missen."
+
+"Wijs mij 't paard  -- " riep Ferguut blijde uit, "ik wil het gaarne
+zien."
+
+Hij kwam in den stal, en bedwong het woeste dier. Zoodra hij reed,
+werd de lust tot avontuur machtig in hem. Hij had nu alles, 't witte
+schild, en Pennevare, het moedig ros, en eensklaps scheen 't hem,
+of Galiëne hem was ontweken, nu hij haar nader was gekomen. Een gloed
+spreidde zich langs spieren, tintelende over armen en handen. O! het
+heerlijke, vrije avontuur.
+
+"Weet gij  -- " vroeg hij, "waar ik lof en prijs kan behalen?"
+
+"Hier niet  --	Toch  --  niet ver hier vandaan  --  is een stad,
+welke door een koning wordt belegerd om een vrouw, die hij tot
+koningin wil kronen. Zij heeft hem niet lief, en met geweld wil hij
+haar winnen. Reeds menigeen van haar dienaren is gedood."
+
+Ferguut was nog op niets bedacht. "Het strekt den koning tot oneer,"
+zeide hij bedachtzaam, "dat hij geweld pleegt. Hoe is de naam der
+koningin?"
+
+"Zij is vrouwe van Rikenstene. Galiëne is haar naam."
+
+Zonder nog iets te vragen, stond Ferguut op, en hij haalde zijn
+paard. Al zijn wapenen nam hij mede. Als 't zonlicht straalde het
+witte schild.
+
+"Gaat gij heen?" zeide één der jonkvrouwen. "Wat is uw doel?"
+
+"Ik wil ten Rikenstene. Gaarne wil ik den koning zien, die met zijn
+leger trekt tegen Galiëne's stad."
+
+De ridder reed op het ros Pennevare, en hij aanschouwde van een heuvel
+de tenten voor den Rikenstene. Hij zag de banieren wapperen in den
+wind, wimpelen, schitterende harnassen, schilden, kurassen. Dienaren,
+de lederen broeken strak om de heup, een lans in de hand, trokken
+op, koene ridderen reden. Als een woud van boomen waren de speren,
+de helmen der ruiters waren open. 't Leger drong zich naar de stad.
+
+Pennevare steigerde, en Ferguut hield de lans stijf in zijn hand. Wie
+hem tegemoet kwam van Galiëne's vijanden, was verloren. De burgers
+der stad verkeerden in gevaar, maar Ferguut was hun redder. Wat was
+tegen hem bestand?
+
+Toen hij zag, dat ze veilig waren, verdween hij uit het
+gewoel. Langzaam reed hij naar de beide jonkvrouwen terug, en voor 't
+eerst was er angst in zijn hart. Wel werd hij door koning Arthur tot
+ridder geslagen, maar hij was de zoon van den boer Somilet, en zijn
+hand was slechts voor den strijd gevormd. Hoe zou hij kunnen spreken
+met Galiëne? Beter ware 't, haar te beschermen, en zich verre van haar
+te houden, opdat zij nooit zou weten, hoe hij haar hielp. Bij de twee
+jonkvrouwen was hij tehuis. Moede ging hij zitten. Zijn gelaat was
+vol van bloed. Zij wieschen het af, en ze zeiden hem, dat hij bij
+het vuur zou gaan zitten. Zij dankten God, dat hij niet gedood was.
+
+Hij staarde in het vuur. Hij dacht niet aanzijn wonden, slechts met
+Galiëne's naam was hij bekend. Haastig at hij 't eten, dat hem de
+jonkvrouwen brachten. Toen liet hij Galiëne's naam in zich zingen,
+en hij verwonderde er zich over, of hij gelukkig was of niet. Hij had
+voor haar gestreden, al wist zij niet, wie hij was. Zijn zwaard had
+haar gered, en geen belooning had hij haar gevraagd. Als hij weder
+genezen was van zijn wonden, zou hij weder ten Rikenstene tijgen  --
+nu was hij machteloos. Het was nacht, en de slaap wilde zijn ziel niet
+sluiten. Hij lag op zijn bed, hij zag, dat in den haard de vlammen
+slopen om 't droge hout, maar droomen kon hij niet.
+
+Ook Galiëne kon geen rust vinden. Ze riep één harer dienaars tot zich,
+die zeer veel ridders kende, en vroeg hem:
+
+"Wie was de ruiter met het witte schild, die den koning van zijn paard
+stiet, en alleen meer deed dan alle anderen tezamen? God bescherme
+hem! Goede hulp heeft hij ons bewezen, want ik ware gevangen en mijn
+stad genomen, zoo hij ons niet had beschermd. Zeg mij, hoe hij heet."
+
+De dienaar antwoordde:
+
+"Vrouwe, hij is niet uit deze landen, doch vromer ridder zag ik
+nooit. Den helm hield hij op 't hoofd, vele ridders, vele dienaren
+doodde hij. Allen vloden voor hem. Wáár hij kwam, het was ten onzen
+gunste."
+
+"Mij verwondert het  -- " peinsde Galiëne, "uit welk land de ridder
+is  -- " Ze hief haar schoon gelaat op. "En waarom kwam hij niet tot
+mij? Waarom ... het was nacht al."
+
+De volgende dagen klonk al weder rumoer van den strijd, en weder
+was het Ferguut, die de stad verloste. Hij vroeg ook ditmaal geen
+dank. Stil reed hij naar 't kasteel in het woud, zijn ziel angstig
+en verlangend tevens, om Galiëne weer te zien.
+
+Den volgenden dag hield koning Galarant, die de stad belegerde,
+krijgsraad, want hij had menigen ridder verloren, menigen dienaar. Hoe
+zou hij zich kunnen wreken?
+
+De groote heeren van zijn raad zeiden:
+
+"Laten wij de stad aan alle kanten aanvallen, met geheel het leger. Dan
+zullen wij u in uw macht Galiëne leveren, en hen, die binnen in de
+stad zijn, verslaan."
+
+Hoornen bliezen ten aanval. Er bleef niemand in het kamp, tezamen
+trokken zij ten Rikenstene. Nauwelijks hoorde Galiëne 't geluid van
+wapenen, of zij riep haar lieden tezamen, en liet ze post vatten voor
+de poort. Zij smeekte:
+
+"Behoud heden dezen dag mijn eer, want ik vrees den koning."
+
+Op ten gevecht trokken ook zij, met strijdbijl, met piek, met lans.
+
+Zoo traden zij elkander tegemoet.
+
+Met groote scharen drong 's konings leger naar de stad, en dicht
+schoten de verdedigers hun pijlen op hen af. Vol geweld stuwden
+de belegeraars tot aan den muur, stootende en houwende tegen den
+steen. Ladders zwaaiden zwiepend in de lucht, sloegen neer op den muur,
+en in een korten tijd volgden de ridders en knechten elkander. In
+hoogen nood was Galiëne. Ze riep een dienaar van den koning.
+
+"Waar is Galarant, uw heer? Doe hem tot mij komen."
+
+De koning kwam, verblijd. Hij riep:
+
+"Zult gij mij nemen tot uw man, of moet ik u met geweld winnen?"
+
+"Een ànderen raad heb ik gevonden," zeide Galiëne, "gord u ten strijde
+met één uwer ridderen, en begeef u ten kamp met mijn kampioen,
+hij alleen. Mocht hij u beiden overwinnen, dan zult gij dezen weg
+verlaten. Maar mocht het zijn, dat ge mijn ridder verwondt, dan geef
+ik u mijn stad en mijzelve. Binnen veertig dagen zal ik mijn kampioen
+moeten vinden."
+
+"Het is goed  -- " antwoordde de koning, "ik kies mijn neef Macedone,
+met hem wil ik sterven en leven."
+
+De koning reed heen, en vertelde Macedone, wat Galiëne had
+geëischt. Deze was zeer verheugd, immers hij was een moedig en jong
+ridder. Zij wachtten, tot Galiëne haar kampioen had gevonden.
+
+Galiëne zat eenzaam in haar kamer, en ze sprak tot zichzelve:
+
+"Eer ik 's konings vrouw word, dood ik mijzelve."
+
+Galiëne had een dienares, die haar trouw was, en die het leed van
+haar meesteres dag en nacht mede-leed. Zij zeide dus tot Galiëne:
+
+"Vrouwe! ik zal u raad geven. Laat mij gaan tot koning Arthur,
+die zoovele vrome ridderen in zijn dienst heeft, Gawein, IJwein,
+Perchevael, Sagremort, Lanceloot, Bohort, Agravein en Gariec, Mereagis
+en Erec, Keye, Leyvale, Laquis van Portegale en Walewein. Ik zal koning
+Arthur en Genovere smeeken, dat zij een hunner vraagt, om u te helpen."
+
+"Ga, Lunette"  --  glimlachte Galiëne droeve, het meisje
+omarmend. Daarna reed Lunette naar 's konings hof. In de zaal zat de
+koning eenzaam, want zijne ridderen waren er niet.
+
+"Heer  -- " zeide 't meisje "is hier eenig heer, die met mij zou
+willen rijden ten Rikenstene, waar mijn meesteres belegerd wordt door
+een koning, alleen omdat hij haar tot vrouw begeert? Thans zoekt zij
+een kampioen, die met hèm zal strijden en met Macedone, zijn neef,
+een moedig ridder."
+
+Troosteloos was koning Arthur's stem:
+
+"Hier is niemand, die voor u vechten kan. De ridders van de tafelronde,
+de besten, die met mij waren, zijn een ridder gaan zoeken, dien ze
+gaarne ten hove brachten. Kwam er iemand weder, ik zou hem gaarne
+vragen uw kampioen te zijn."
+
+Meer dan dertig dagen wachtte Lunette aan Arthur's hof, of er geen
+ridder weder-kwam, doch de heeren bleven uit. Eindelijk moest ze
+wel terugkeeren.
+
+Met een zweep dreef 't meisje haar muilezel aan, en 't dier liep,
+zoo hard 't kon. Dag en nacht reed zij, tot ze kwam in het woud,
+waar de witte ridder was. Hij zag haar en naderde haar.
+
+"Jonkvrouw! waarom deze spoed?" aldus vroeg hij verwonderd, "kom af
+van uw muilezel. Ge hebt geen knaap bij u, om u te beschermen. Het
+is nacht."
+
+"Ridder  --  laat mij gaan  --	want ik ben treurig," schreide Lunette.
+
+"Heeft iemand u geslagen, heeft iemand u gekrenkt?"
+
+Lunette hieuw op den ezel, opdat hij verder zou gaan. Ferguut greep
+den teugel.
+
+"Jonkvrouw! ik moet weten, wat er is geschied, voor gij verder moogt
+trekken. Zeg mij, waarom ge schreit."
+
+"Heer! uw naam weet ik niet  -- " kreet Lunette angstig, "maar ik smeek
+u, om me te laten gaan. Het is meer dan tijd. Aan den hemel zie ik
+de sterren, al lang is de zon ondergegaan. Ik moet verder, zeg ik u."
+
+Ferguut sprak rustig:
+
+"Ik moet alles van u weten."
+
+Daarna vertelde Lunette, waarom zij was uitgereden. De ridder zeide:
+
+"Zeg uw meesteres, dat zij niet behoeft te vreezen. Haar liefste zal
+haar beschermen."
+
+"O! ge drijft den spot met mij," riep 't meisje, "laat mij toch
+vertrekken."
+
+Hij liet haar heengaan. Lunette geeselde 't muildier, dat liep
+met al zijn kracht. Voor den dageraad was zij al ten Rikenstene,
+en onmiddellijk begaf ze zich naar Galiëne's kamer. Ootmoedig viel
+zij op haar knieën:
+
+"Jonkvrouw  --	jonkvrouw  --  bedenk, wat ge morgen moet doen. Ik vind
+geen kampioen voor u. Spreek recht over mij, en laat mij verbranden
+--  het is mijn verdiende straf."
+
+"Lunette  --  Lunette  -- " klaagde Galiëne, "ik zal u geen kwaad
+doen. Weet ik niet, dat gij om mij lijdt? Ware ik dood, o! te moeten
+leven in zulk een pijn, te leven, Lunette! Er is geen graaf en geen
+koning, dien ik kan minnen. Hem, dien ik liefheb, kan ik niet van
+me verdrijven. Is hij dood? Ik moet aan hem denken. Leeft hij, leeft
+hij?! Hij zou niet naar me vragen, en toch heb ik hem lief. Lunette  --
+God geve hem, wat hij verlangt. Ik min hem, die mij veracht. Lunette!
+-- "
+
+Verwonderd zag Lunette haar aan:
+
+"Een ridder niet ver van hier  --  in een woud	--  deed mij u zeggen,
+dat uw liefste u beschermen zoude. Ge zoudt niet bevreesd zijn."
+
+Galiëne schudde haar hoofd. Haar diepe stem  --  meer kwam ze uit 't
+hart dan van de lippen	--  was verder dan een echo, terwijl zij sprak:
+
+"Dit, Lunette, kan niet waar zijn. De ridder, dien ik min, zal mij
+niet beschermen. De ridder in 't woud zeide het, daar hij u troosten
+wilde van uw leed." Lunette wist geen antwoord te vinden, en daarom
+zeide haar meesteres:
+
+"Ik zal mijn gebed zeggen. Onze Heer zij onze kampioen, Hij zal ons
+van onze smart verlossen. Wat Hij doet, is welgedaan."
+
+Zij zonken op haar knieën en smeekten om redding.
+
+Dienzelfden morgen al vroeg had Galarant, de machtige koning, een
+boodschap naar zijn neef gezonden, dat hij zou komen. Hem was het
+vroolijk te moede. Hij liet zich zijne wapens brengen, en alle blijde
+liederen, die hij kende, begon hij te zingen. Heden was het de dag, dat
+Galiëne zijn vrouw zou worden. Vol vreugde liep hij zijn neef tegemoet,
+toen deze kwam, en met eigen handen wapende hij hem. Hun rossen
+sprongen als ten dans. Het zonlicht was op hun harnassen. Stralende
+ridderen waren zij voor de muren van den Rikenstene  --  vonken en
+vlammen schenen van hen af te schieten. Hoog richtten zij zich op.
+
+De koning sprak:
+
+"Vrouwe Galiëne  --  kom, vertoon ons uw kampioen. Wij zijn hier,
+de ochtend is reeds verre. Waar is uw ridder, die strijden zou? Ik
+zie hem niet. Ik zal hebben stad en land en uzelve. Spoed, ontsluit
+de poort, want te lang wachtten wij. Kom tot ons."
+
+Galiëne antwoordde, en ze wist haar stem te bedwingen, in wier diepste
+diepte geen trilling was:
+
+"Het is nog geen avond, nog kan mijn ridder komen, en mijn eer
+bewaren."
+
+Ze keerde in haar kamer terug, en weende zeer, hulpeloos en
+eenzaam. Daarna deed ze haar lieden bij zich komen, en vroeg hun raad:
+
+"Heeren! ik heb geen kampioen, zeg mij, wat is er, dat mijn lot
+kan keeren?"
+
+Ze verschilden niet van meening. De oudste hunner stond op.
+
+"Vrouwe! we moeten u den koning geven, of hij zou ons dooden. Hij is
+onze heer. Wij zwoeren 't bij onze trouw, en ook gij zwoert hetzelfde,
+koningin."
+
+"Gij heeren, daar hij hier moet komen, en gij hem uw leeneed wilt
+zweren, houdt hem nog een luttelen tijd bij u  -- "
+
+"Vrouwe, uw raad willen wij volgen."
+
+Ze wist niet, dat de witte ridder al was uitgereden. Het was al laat
+op den dag, dat hij den Rikenstene naderde. Hij hoorde, dat de koning
+tegen de poort klopte, roepende:
+
+"Ontsluit de poort, ontsluit, ontsluit, en geef mij have en goed! Ik
+hang u op, voorwaar, zoo ge mijn wil niet doet. Wat laat gij mij
+wachten en roepen  -- "
+
+Ferguut trad hem in den weg. Pennevare's schaduw was ver over 't land.
+
+"Heer  --  ge bedrijft kwaad," zeide hij met ontroerde stem, "dat
+gij deze vrouw, die u niet mint, met geweld wilt nemen. Laat haar
+met vrede, dan doet gij wel. Keer weder in uw land."
+
+Galarant riep schamper uit:
+
+"Ridder, wat wilt ge van ons? Rijd heen, zoover u uw paard kan dragen,
+of ik zal u met mijn zwaard doorsteken." Macedone was een driftig man.
+
+"Als gij haar kampioen wilt zijn, laat ons strijden."
+
+"Dit zal geschieden," beloofde Ferguut.
+
+Zij zetten hun paarden aan, Macedone en de koning te eener zijde,
+Ferguut te anderer. Zij hieuwen tezamen op den ridder in, die het
+witte schild droeg, zóó krachtig, dat hem wel achthonderd ringen uit
+zijn pantser braken. Doch Ferguut bleef in den zadel, en glimlachte
+om de booze woorden, die zijn vijanden riepen. Zag niet Galiëne naar
+hem? Wat deerde hem pijn? Hij mocht haar beschutten.
+
+Op Macedone keerde hij zijn volle kracht, en met zijn lans stiet hij
+hem van zijn paard. Dood bleef de ridder liggen.
+
+De koning greep naar zijn zwaard, toen hij Macedone zag
+vallen. Smartelijk riep hij uit:
+
+"Gij waart mijn troost, mijn schild en mijn speer. Nu zijt ge
+dood. Wanneer ik geen wraak om u mag nemen, zal mij 't hart breken."
+
+Hij greep Ferguut bij den hals, en sloeg hem tusschen de opening van
+den helm. De wereld zonk van den witten ridder weg, ternauwernood had
+hij kracht, om te ontvluchten. De lieden van de stad werden angstig. De
+koning volgde hem. Maar in 't vlieden herwon Ferguut zijn tintelende
+leven. Hij deed Pennevare wenden, en het witte schild nam hij van
+den arm. Hij hieuw naar Galarant. De slag miste den koning, doch 't
+staal sloeg den kop van 't paard af. Onmiddellijk sprong Galarant van
+den grond, het zwaard in de vuist. Ferguut gleed uit den zadel, en te
+voet streden de helden, tot de zon onderging. Niet verre meer was de
+nacht. Daarom vreesde Ferguut, dat hem de koning zou ontsnappen, en hij
+greep Galarant om 't middel, met hem worstelende. De koning viel, en
+Ferguut hield 't zwaard gereed. Galarant smeekte om genade. Vorstelijk
+zeide de witte ridder:
+
+"Heer koning! wil dan gaan ter koningin van den Rikenstene." Hij
+aarzelde met het uitspreken van den naam. "Galiëne is haar naam, zoo
+geloof ik. Wees haar onderdanig, en vaar henen ten koning Arthur. Zeg
+hem, dat u een ridder met een wit schild overwon, die eens door Keye
+werd bespot. Groet alle heeren, die ge ziet, maar vermijd het Keye
+te groeten. Zeg hem, dat ik hem niet vergeten ben."
+
+Toen zag hij naar de muren der stad, en 't was hem, of Galiëne
+hem riep:
+
+"Kom tot mij, Ferguut, gij die mij gered hebt."
+
+Hij zag hare gedaante, en met moeite luisterde hij naar
+zijn schuchterheid. Was hij niet zoon van den boer Somilet,
+de arme, arme Ferguut? Wat had hij haar te geven in ruil voor
+haar schoonheid? Spoorslags reed hij heen, zonder nog naar den
+Rikenstene te zien. Galiëne liet hij eenzaam achter; in haar hart
+was zijn naam gevangen. Dacht ze aan iemand anders dan aan hem,
+toen ze haar raad tezamen riep? Ze had een sterken arm noodig, om
+haar te beschermen. O! ook haar land had een koning van noode. Daarom
+verzamelde ze haar heeren. Zij zaten stil om haar, en luisterden naar
+haar diepe, ernstige stem, door veel vrouweleed verdroefd. Zoo klinkt
+de stem des herfsts in een bosch.
+
+"Gij heeren  --  hier tezamen  --  ik mag mijn land niet zonder vorst
+laten. Raadt mij. Kent gij niet in eenig land een ridder, wien ik zoo
+genegen zijn kon, dat ik hem tot mijn man koos? Zoo hij arm ware  --
+" het was als stond Ferguut bij haar, terwijl zij deze woorden zeide,
+"zoo hij arm ware  --  ik ben rijk genoeg, en ik zou hem tot heer maken
+van mijn land. Die naar goed en rijkdom ziet, God geve hem schande."
+
+Allen antwoorden ze haar. Één antwoord gaven zij altegader.
+
+"Jonkvrouw! we zouden u raden, om den ridder te nemen, die u in uw
+nood heeft geholpen. Al ware 't, dat hij niet rijk is, zulk een man
+mogen vrouwen minnen. Wisten wij slechts, vanwaar hij kwam  --	wie
+'t is  --  werwaarts hij ging."
+
+Galiëne glimlachte.
+
+"Had ik hem maar hier  --  maar hij is heengegaan." Ernstig ging
+ze voort:
+
+"Heeren, morgen wil ik ten hove gaan, en koning Arthur vragen, of
+hij geen man kent, die koning over mijn land kan zijn."
+
+Al de heeren loofden haar om dit besluit. Het was diep in den nacht,
+dat de raad uiteenging. 's Anderen daags bij het opgaan der zon reed
+men echter al uit, Galiëne en haar gevolg, en ze togen naar koning
+Arthur's hof.
+
+De jonkvrouw trad voor 's konings troon, en allen in de zaal werden
+stil. Men hoorde het, dat haar stem de zuivere echo was harer ziel. Wie
+er naar luisterde, kon een jaar langer leven.
+
+"Heer  --  zoo het uw wil is," sprak ze .... "ik zou u dank zeggen,
+als gij mij een man gaaft. Want ziek zijn wij, vrouwen, die noch kunnen
+strijden, noch kunnen rechtspreken in ons land. Geef mij een voogd,
+die mijn rijk zal regeeren."
+
+Arthur zag haar aan, en zeide vriendelijk:
+
+"Zoo ware helpe mij God. Zoo Genovere dood ware, nam ik u tot
+vrouw. Ik ken geen ridder, die u betaamt. Hoor mij daarom aan,
+wat ik te raden heb. Ik zal boden zenden naar alle landen, en een
+tournooi uitroepen, waarin mijn ridderen zullen strijden tegen hen,
+die van buiten komen. Een maand lang zal het tournooi duren, en wie
+hierin overwint, zal waardig zijn voor uw liefde."
+
+"Heer, ge bewijst mij vriendschap en groote eer. Wat gij wilt doen,
+is mij goed."
+
+De koning deed brieven zenden naar alle landen, om in het strijdperk
+te komen, doch Ferguut hoorde niets van het tournooi, tot hij in het
+woud een dwerg tegenkwam, die er henen reed.
+
+"Heer ridder! als gij er wilt zijn, moet gij u haasten."
+
+Ferguut wapende zich.
+
+"Nu zal ik Keye ontmoeten."
+
+Op Pennevare reed hij. Het tournooi zou beginnen. Des konings standaard
+stond in het veld. Luide riepen de herauten:
+
+"Ridders! het is tijd. Wapent u! Wapent u!"
+
+Allerwege waren stellages, waar vrouwen op zaten, die blijde naar
+de stemmen luisterden, welke de ridders ten tournooie riepen. Op
+de hoogste stellage waren de koning Arthur, Genovere, Galiëne, de
+koningin van Avalons, Aglentine, Alemandine, Sibilie, alle schoone
+en voorname vrouwen. Keye kwam vóór koning Arthur. Alle ridderen van
+de tafelronde hadden de helmen gebonden. Keye riep uit:
+
+"Koning! mij lokt 't eerste gevecht. Ginder zie ik een ridder, diens
+paard wil ik de koningin van Rikenstene geven."
+
+Ferguut zag Keye, die met hem had gespot, en nooit had hij zich zoo
+krachtig gevoeld. Niemand kende hem. Keye meende al wel gemakkelijk
+spel te spelen. Hij stiet met zijn lans tegen 's ridders schild, en de
+schicht brak. Los, spottend, kwam Ferguut's slag terug. Keye tuimelde
+achterover, en hij viel in een beek, die door de vlakte stroomde.
+
+"Help mij  -- " riep hij, "help mij, of ik verdrink. Mijn been is
+gebroken."
+
+Men haalde Keye uit het water en droeg hem op een schild weg. Ferguut
+had zich wel gewroken. Het tournooi ging voort.
+
+Goed streden Lanceloot, Gawein, Sagremort, Perchevael, Erec, Bohort,
+Lyonel, Mereagis, IJwein, Laquis, de koning van Spanje, de koning van
+Roemenië, ridderen van Anjou, van Provence, maar die 't beste vocht,
+was hij, die het witte schild droeg.
+
+Allen prezen hem, en de vrouwen vroegen:
+
+"Wie is die jonkheer? Zulk een zou men gaarne minnen." Koning Arthur
+zelf riep uit: "Voor heden geef ik den witten ridder den prijs. Het
+is nacht. Morgen zal men voortgaan."
+
+Koning Arthur, zijn vrouwen, zijn ridderen trokken weg, ieder naar
+paleis of huis. Alleen Ferguut bleef eenzaam achter. Nadat men in de
+hofzaal had gegeten, zag de koning de tafel rond. Hij riep uit:
+
+"Laat ons den ridder eeren, die Keye en mijn ridders heeft
+overwonnen. Is het niet recht, dat wij hem den prijs gunnen?"
+
+Ze zochten hem ten allen kant, maar zij vonden hem niet, er waren
+graven en koningen, ridderen uit vreemde landen, doch de held der
+helden was niet aan den disch. Er was niemand, die hem kende, en vol
+droefenis ging koning Arthur slapen. Den volgenden ochtend vroeg
+ging hij ter misse, hij reed uit. Weder volgden hem vele ridders,
+doch nergens zagen zij Ferguut. De heeren van de tafelronde zeiden
+tegen elkander, dat ze zich schaamden, daar een vreemde ridder hen
+had overwonnen. Ieder sprak:
+
+"Als ik hem ontmoet, heden, die gisteren zoo goed streed, ik zal
+hem overwinnen."
+
+De wapenkoningen trommelden. Trommelslag op trommelslag klonk:
+
+"Kom ten tournooi, kom ten tournooi."
+
+Perchevael reed uit. Geen in den kring, die niet naar hem zag. Was
+het niet Perchevael, die menige heldendaad had volbracht? Hem reed
+Ferguut rustig tegemoet. Nadat hij hem genaderd was, gaf hij Pennevare
+de sporen, en in een wervelwind drongen de twee dapperen op elkander
+in. Wie was er tegen den witten ridder bestand? Perchevael sloeg
+van zijn paard, en reeds had Ferguut hem verlaten. Menigeen velde
+hij. Vele paarden en zadels maakte hij buit.
+
+"Die witte ridder," fluisterden de vrouwen onder elkander, "bedrijft
+groote wonderen, al de heeren van 's konings hof overwint hij  --
+" Menige vrouw zag alleen naar hem, hoe hij streed en vooraan in het
+gewoel was.
+
+"Nooit," zeide koning Arthur, "zag ik een ridder, die moediger
+vocht. Wie zal mij zeggen, wie hij is?"
+
+Maar niemand wist zijn naam. Toen zwoer de koning, dat hij wilde
+wachten, tot hij den ridder beter kende: dan eerst zou hij hem
+Galiëne schenken. Zoo ging het tournooi vele dagen voort, en de
+meeste ridderen van de tafelronde werden achter elkander uit den
+zadel gestooten, Boört, Sagramort, Laquis, Mereagis, Erec, IJwein,
+Agravein, Gosengoot en Lanceloot, allen mannen van beroemden naam.
+
+Gawein vroeg den koning, of hij strijden mocht. Klagend was zijn
+stem. Al zijn vrienden waren overwonnen.
+
+"Niet geef ik u het recht, om te strijden," zeide koning Arthur
+ernstig. "Liever, Gawein, verloor ik de helft van mijn goed, dan dat
+een ridder van uw naam zou worden geveld."
+
+"Al mijn lieden zijn geveld," antwoordde Gawein somber, "zoo ik niet
+ten kampe tijg, heb ik mijn eer verloren."
+
+Al vroegen hem de vrouwen, dat hij niet zou gaan, zij en de koning
+wisten hem niet meer te weerhouden. Gawein reed heen, en de ridderen
+weken van hem.
+
+"Daar komt Gawein," fluisterden zij, "de beste, die er leeft. Nooit
+vond men zijn gelijke."
+
+Niemand durfde hem te ontmoeten. Wonder! ook de witte ridder wendde
+zich van hem af. Gawein zond hem een bode toe.
+
+"Wilt gij niet met Gawein in het tournooi komen? Gij wacht te lang."
+
+"Ik zal niet tegen hem strijden," zeide de witte ridder met droeve
+stem, "hij kan mijn paard krijgen, ik bied 't hem aan."
+
+Verwonderd hoorde Gawein, wat de held had gezegd. Hij ging op den
+witten ridder toe.
+
+"Kon ik u overhalen ten kamp, tegen u strijd ik gaarne. Zeker hebt
+ge geschertst, toen ge mij uw paard hebt aangeboden zonder strijd. Al
+mijn vrienden hebt gij overwonnen.
+
+"Niet wil ik strijden met u  --  neen! met u niet. Maar ik wil
+u dienen."
+
+Hij zette den helm af, en vertoonde zijn gelaat aan Gawein. Vol
+blijdschap en verrukking zag hem de oude ridder aan. Dit was Ferguut,
+de jonge held. Hij voerde hem tot den koning:
+
+"Dit is de jongeling  -- " riep hij, "die Keye het scheenbeen heeft
+gebroken, omdat hij met hem kortswijl heeft gedreven, in uw hof. Wel
+heeft hij zich gewroken."
+
+De koning glimlachte vriendelijk.
+
+"Ridder! gij zijt een moedig held. Er was vrouw noch maagd, die u
+niet geroemd heeft."
+
+Hij bewees Ferguut groote eer: de banieren werden opgerold, het
+tournooi was gedaan. De koning hield hof, en de ridder met het witte
+schild zat naast hem. De koning deed Galiëne tot zich komen, en vele
+andere schoone vrouwen.
+
+"Lieve Galiëne," zeide Arthur, de vorst, "ik zal u dezen ridder geven,
+die al mijn heeren heeft overwonnen. Ferguut is de naam des ridders,
+die altijd het witte schild voert, dat de reuzin en de slang hebben
+bewaakt. Menige moedige daad heeft hij volbracht."
+
+Galiëne zag den ridder aan, en zuchtte. Dat was de man, die haar
+zijn liefde had ontzegd. Ze werd bleek en rood, ze kon niet denken
+en spreken, zoo schaamde zij zich. Eindelijk wist ze te stamelen:
+
+"Heer koning  --  ik moet het gedoogen	--  wat gij wilt ... is
+mij lief."
+
+Toen trouwde een bisschop de schoone Galiëne en den edelen Ferguut. Het
+was een feest, als nooit eerder in een land werd gegeven. Veertig
+dagen duurde het gelag.
+
+"Heer  --  ik moet Galiëne volgen," zoo sprak Ferguut tot den koning,
+nadat het feest voorbij was, "ik ben echter één uwer ridderen,
+wanneer gij me roept."
+
+"Vaartwel," sprak Arthur, de vorst, droeve, "allen moeten wij van
+elkander gaan. Onze Heere God moge u begeleiden."
+
+Zij reden heen. Gawein en Gosengoot, Perchevael en Lanceloot brachten
+hen tot den Rikenstene. En Ferguut en Galiëne waren gelukkig, hun
+geheele leven lang.
+
+
+
+XLIV
+
+Wonderlijke Geschiedenissen uit Friesland
+
+Omstreeks het jaar zes en dertig honderd en zestig na het ontstaan
+der wereld dienden er onder Alexander den Groote drie broeders,
+Friso, Bruno en Saxo als oversten, die, nadat de koning was
+gestorven, zeer gehaat waren, en daarom vertrokken, nieuwe landen en
+avonturen tegemoet. Zij namen niet veel met zich mede, slechts twee
+wonderdoende sieraden, een ijzeren kroon en een rood vaandel, en na
+veel ondervindingen bereikten zij een woest land, waar geen steden en
+geen dorpen waren. Ze vonden er een rivier, het Vlie genaamd, en daar
+onderzochten zij den bodem, die goed en vruchtbaar bleek. Ze bouwden
+er tempelen, die zij wijdden aan den god Stavo, en de godin Tamfana:
+in den tempel der godin bewaarden zij kroon en vaandel.
+
+In den beginne leefden zij als broeders tezamen, de dagen gingen stil
+voorbij, zon en regen waren op hun velden. Op de weiden graasden hun
+runderen, op hun velden groeide graan, en het scheen, of ze altijd
+wel zoo bij elkander zouden blijven, in vrede en eenzaam geluk. Maar
+er kwam een zomer, dat ze plotseling als vreemden tegenover elkander
+stonden, want de één verweet den ander, dat zijn runderen niet op den
+aangewezen grond weidden. Het duurde geruimen tijd, voor ze wisten,
+dat ze toch broeders waren, en Friso, de oudste, wilde Bruno en Saxo
+met hem doen loten, wie zou blijven en wie vertrekken: is immers de
+broederschap eens gekrenkt, dan kan ze niet weder gedijen. Zoowel
+Bruno en Saxo verzetten zich hiertegen, en ze riepen uit:
+
+"Gij zijt de oudste, en gij hebt alle rechten."
+
+Hierna vertrokken zij, het onbekende Oosten tegemoet. Saxo bouwde zijn
+huis in het land aan de verre Elbe, Bruno timmerde, hem ten Westwaart,
+een stad, die hij Brunswijk noemde, uitroepende:
+
+"Ik, Bruno, ben altijd voor mijn broeders geweken. Daarom voorwaar
+zal deze plaats Brunswijk heeten."
+
+Het land van Friso  --	Friesland  --  nu was zeer rijk, en er
+vestigde zich een ruw en machtig volk, breed van borst en blond van
+haar. Eer en moed golden bij hen, en Friso was gelukkig, daar hij hen
+regeerde. Toen hij zou sterven, deed hij zijn volk tot zich komen,
+en hij beval hen, de kroon en het vaandel, die in den tempel der godin
+Tamfana werden bewaard, goed te behoeden. Vele jaren daarna echter deed
+een roovende koning uit Denemarken de kroon uit den tempel lichten,
+en hij voerde deze met zich naar zijn land: tevergeefs had hij naar
+het vaandel gezocht, dat diep onder den grond was begraven. Het lag
+daar dus menige eeuw, en zij, die het hadden verborgen	--  en zij,
+die de plaats kenden  --  waren lang gestorven. 't Gansche volk van
+Friso wist, dat het bestond, al durfde niemand meer hopen, dat men
+'t ontdekken zoude.
+
+Toen kwam er in 't land een heilig man, Willebrord was zijn naam, die
+het Christendom kwam prediken. Eens zag hij in zijn droom voor zich een
+engel, die hem de plaats wees, waar het vaandel begraven lag. Na zijn
+ontwaken, liet hij de voornaamsten van het volk tot zich komen, en hij
+vertelde hun het wonder. Op de plaats, die hem door den engel getoond
+was, deed hij diep graven, en men vond 't heilige vaandel. In dezen
+tijd regeerde over Friesland de dappere vorst Magnus Forteman. Hem werd
+'t vaandel gegeven. Eenige jaren later trok keizer Karel op naar Rome,
+en vooraan in zijn leger gingen de dappere Friezen. Het vaandel woei
+in den wind.
+
+De mannen van Rome trokken Keizer Karel's helden tegemoet, om hen
+te verrassen. De Friezen hoorden hen komen, en voorop ging Magnus
+Forteman, het vaandel in de hand. Ze wonnen den slag, en ze plantten
+het ten zegeteeken op den Engelenburg. De stad kwam daarna aan den
+Keizer, die zich verheugde over den moed der Friezen. Hun schilden
+deed hij beslaan met goud en zilver. Het vaandel echter zal wel door
+een nieuw mirakel verdwenen zijn, want nooit was er iemand, die er
+nog over hoorde spreken. Doch niet alleen hiermede zijn wonderen
+geschied  --  ook de god Stavo, wien door Friso en zijn broeders een
+tempel werd gewijd, heeft zijn kracht nog langen tijd bewezen.
+
+In het jaar vier zag men plots veertig schreden van het Roode
+Klif een vlam schieten, die eerst na drie dagen weder in den
+grond verdween. Den dag daarna vloog uit dezelfde plek een draak,
+vreeswekkend van gedaante, en verhief zich pijlsnel naar de lucht,
+kringelende en spiedende hoog boven Friso's land. Zoo snel als hij
+was geheven, zoo snel daalde hij weder. Dit was het eerste wonder.
+
+Honderdvijftig jaren later  --	het was in den tijd, dat Ascon, de zoon
+van Tabbo regeerde  --	een moedig vorst was deze, en gelukkige dagen
+kende Friesland onder zijn bewind  --  barstte de bodem weder open,
+en hoog-op, als water uit een bron, sloeg een wild vuur naar boven,
+acht dagen vlammende. Na deze acht dagen keerde het weder in den grond,
+en zelfs geen asch bleef er over. Toen vreesde men, dat er zware ziekte
+over 't land zou komen, en men vroeg Stavo, wat deze vlam met zich zou
+brengen. Het orakel was gunstig: na langen tijd zou koude stof komen,
+die het vuur zou dempen. Er geschiedde ook niets van groote sterfte,
+in die dagen.
+
+Na langen tijd wilde eens een man  --  Iglo Tadema was zijn naam  --
+op de plaats, waar de vlam was geschoten, een bron graven. Reeds
+had hij een diep gat geslagen, en nog ontdekte hij geen schuim van
+water. Daarover was hij zeer verwonderd, en hij keerde telkens naar
+den grond terug, denkende:
+
+"Zou ik nog geen water zien?"
+
+Terwijl hij zich over de put boog, hoorde hij een diepe stem, die riep:
+
+"Vlied, vlied uit dit land."
+
+Het water steeg, en werd hooger. Hij liet zijn zoon in de bron dalen,
+om een weinig water te scheppen, en de jongen bracht er iets van naar
+boven. Ze dronken ervan uit de palmen hunner handen, en ziet! het
+water was zout. Ze dachten hier langen tij d over na, tot ze zich
+herinnerden, wat de god Stavo had gezegd: dat er inplaats van het
+vuur een koude stof zou komen. Ze zwegen over deze zaak; nadat Iglo
+Tadema was gestorven, vlood zijn zoon naar Gaasterland, om de stem
+te gehoorzamen.
+
+Het vuur is ten derde male nog gestegen, in het jaar 207, toen Titus,
+Adelholt's broeder, over Friesland regeerde. Het drong uit den grond,
+achttien schreden meer westelijk dan den tweeden keer, en thans
+vlamde het elf dagen. Titus beval, dat men den god Stavo zou offeren,
+om hem te vragen, wat er moest geschieden. Toen antwoordde Stavo,
+dat men drie kruiken zout water uit de Noordzee zou putten, die door
+een gewapend ridder in den brand moesten worden geworpen. Nadat dit
+was geschied, verdween de vlam, en nooit is het vuur meer gestegen
+bij het Roode Klif.
+
+Nog een ander wonder volbracht de god Stavo, want deze bleef langen
+tijd zeer machtig bij het volk der Friezen. In het jaar 164 vloeide
+een half uur gaans van de stad Stavoren, een put over van zout water,
+en allen, die in het land woonden, waren verschrikt, omdat men meende,
+dat na het vuur 't water was gekomen, ten verderve van de stad. Zij
+offerden Stavo, en deze vroeg om 't bloed van een driejarigen jongen,
+dat zij in het water moesten werpen. Zij plengden het bloed van een
+klein knaapje in den vloed, die onmiddellijk zakte, en niets van het
+water bleef.
+
+Later verloren de goden in Friesland hun macht, en dit is al begonnen
+in de dagen van den machtigen koning Radboud, die zich niet wilde laten
+doopen: want hij hoorde, dat zijn voorvaderen in de hel waren. Hij
+echter zou, wanneer hij Christen werd, in den hemel komen. Niet wilde
+hij van zijn voorvaderen gescheiden zijn, en daarom trok hij den voet
+uit de doopvont.
+
+Hij was weder in zijn land teruggekeerd, toen men aan de goden
+van Friesland een mensch moest offeren, die door het lot werd
+aangewezen. Er was een schoon jongeling, Ovo genaamd, die 't lot
+trok. Toen smeekte de heilige bisschop Wolfram den koning der Friezen:
+
+"Heer Radboud! wil mij dezen jongeling geven."
+
+Maar de koning der Friezen antwoordde en sprak:
+
+"Voorwaar niet! het lot is op hem gevallen, en hij zal aan een galg
+hangen. Is uw God zóó machtig, dat hij hem van den dood kan redden,
+dan zal ik u den jongeling geven."
+
+Dit zeide hij, denkend, dat niets Ovo zou kunnen redden. De jongeling
+werd opgehangen, maar de bisschop stond bij de galg, biddend tot God,
+dat Ovo niet zou sterven. Terwijl hij alzoo smeekte, barstte de bast
+met de banden, en de schoone knaap viel ter aarde, zonder dat hij
+werd gedeerd. Wolfram hief hem op, en Ovo werd naar Rouaan gebracht,
+waar bisschop Regislant hem tot priester wijdde.
+
+Daar Radboud het mirakel had aanschouwd, verlangde hij, Christen te
+worden. Maar Wolfram geloofde de woorden, die hij sprak, niet, en
+hij schreef een brief aan den Heiligen Willebrord, om hem te vragen,
+wat hij hem raden zou. Hierop ontving hij van den Heiligen Willebrord
+een brief terug, om hem voor Radboud te waarschuwen.
+
+"Ik heb gezien	-- " aldus schreef Willebrord, "dat Radboud aan
+een vurige keten was gebonden, en voor eeuwig is hij veroordeeld
+en verdoemd."
+
+Wolfram las dezen brief, en hij deed den koning weten, dat hij geen
+geloof hechtte aan zijn woorden. Voor eeuwig, zoo berichtte hij  --
+was Radboud veroordeelden verdoemd.
+
+De koning hoorde dit en spotte:
+
+"Het is niet alzoo, dezen nacht had ik een droom, die niet anders kan
+worden geduid, dan ik vertellen zal. Een engel kwam tot me, in gewaad
+van goud, dragend een kroon van goud op het hoofd. En de engel zeide
+tot mij:
+
+"Koning Radboud, held der helden, wie heeft u bedrogen? Waarom wilt gij
+scheiden van den dienst der goden? Het zij niet aldus, zoo beveel ik
+u. Verlaat het geloof niet, dat ge van uw voorouders hebt ontvangen,
+en dat in uw handen is gelegd. Dan voorwaar zult ge treden in het
+gouden paleis, dat voor u is bereid, in der eeuwigheid. Ontbied
+dus bij u morgen den bisschop en den leeraar der kerk, Wolfram met
+name, opdat hij u wijze de woningen der reinheid, die hij u heeft
+beloofd. Zoo hij u deze niet toonen kan, zal ik ze u toonen: dit zeg
+ik u, om u in uw geloof te behouden."
+
+Wolfram, de bisschop, antwoordde hem ernstig:
+
+"Geloof het niet, dat het een engel was, die u dit gezicht heeft
+gegeven. Het is de Duivel, die zich in de gestalte van een engel
+heeft voorgedaan."
+
+De koning lachte bij 't hooren dezer woorden, en hij riep uit
+
+"Zekerlijk zal ik Christen worden, zoo mijn God mij de paleizen
+niet toont."
+
+De bisschop zweeg, en zond één zijner diakenen met 's konings bode,
+een Fries, naar Medemblik, om den engel te ontmoeten. Ze zagen hem
+op den weg, en hij naderde hen beiden, met deze woorden
+
+"Haast u, haast u toch, opdat ik u wijze de heerlijke woning, het
+paleis van goud en edelsteenen, dat voor koning Radboud is bereid."
+
+Ze volgden den leidsman en ze kwamen op een breeden weg, dien ze
+vroeger nooit hadden gezien, geheel van gladde marmersteenen. In
+de verte stond een paleis, kostbaar, gebouwd van goud en
+edelgesteenten. Ze traden het paleis binnen, en daar aanschouwden
+ze een koninklijken troon, wonderlijk-schoon en schitterend. Met een
+enkel gebaar wees hun de leidsman dit alles.
+
+"Dit nu is de woning, bereid voor koning Radboud."
+
+De diaken, die namens den bisschop was gezonden, richtte zich toen
+hoog op, en met felle stem riep hij uit:
+
+"Zijn alle deze dingen van God, dat zij blijven; zijn zij des Duivels,
+dat zij vergaan."
+
+Hij maakte het teeken des kruises.
+
+Toen veranderde hun gids in de gedaante eens duivels, en het paleis
+viel daarna uiteen tot stof en vuil. Zij beiden waren verzonken in een
+moeras, en drie dagen duurde het, voor zij bevrijd werden. Ze gingen
+tot Medemblik, en daar hoorden zij, dat koning Radboud was gestorven.
+
+Allen herinnerden zich, wat Willebrord had geschreven aan den
+bisschop Wolfram: dat de koning was gebonden aan een vurigen ketting
+en veroordeeld en verdoemd was in der eeuwigheid. De diaken vertelde
+naar waarheid, al wat zijn oogen hadden gezien, en het was velen tot
+een goed exempel.
+
+
+Doch ook moet ge nog weten van Hengist en Horsa, de twee zonen van
+Udolph Haron, in 't jaar 360 hertog van Friesland. Toen zij knapen
+waren, zond hun vader hen naar keizer Valentianus, opdat zij alle
+dingen zouden leeren, die een ridder betamen. Ze kwamen terug in het
+jaar 383, en Udolph Haron verheugde zich, dat zij zoo krachtig en
+manhaftig waren. Hij wilde ze bij, zich houden, zoolang hij nog op
+aarde was, doch het verlangen van oude menschen kan het leven niet
+regeéren. Twee jaren woonden ze in zijn huis, toen er luid geklaag
+klonk in Friesland's dorpen, want de grond was niet zoo rijk, dat hij
+allen kon voeden. Men vroeg, dat de oude wet zou gelden, die luidde,
+dat, zoo op den akker geen graan genoeg groeide, een deel van 't volk
+het land zou verlaten. Bij loting zou het worden aangewezen.
+
+De oude hertog deed, wat de plicht hem gebood, en hij stelde zijn
+zonen niet van het lot vrij. Zij beiden, Hengist en Hora, moesten
+vertrekken. Zij stelden zich aan 't hoofd der Friezen, en op schepen
+zeilden ze naar onbekende streek. Ze kwamen in Brittannië aan, waar
+koning Vortigern regeerde. Dezen boodschapte men, dat er vreemdelingen
+in zijn rijk waren geland, en hij begaf zich tot hen, om te vragen,
+wat zij verlangden. Hengist, de oudste, antwoordde:
+
+"Wij zijn onder geleide van Wodan op bevel onzer oversten uit ons land
+gegaan, zoekend andere akkers en velden. Wij willen onder u dienen,
+zoo het u gelieven zal."
+
+"Niet is mijn God uw God," sprak de koning, "doch ik ben verblijd,
+dat gij gekomen zijt, want ik heb vele vijanden, tegen wie gij mij
+kunt helpen. Als gij me in mijn nood bijstaat, zal het u aan loon
+niet ontbreken."
+
+De Friezen zwoeren den vorst hierop trouw, en ze streden met hem tegen
+de Schotten, die zijn land waren binnengetrokken. Door den moed van
+Hengist en de zijnen werden zij verslagen, en de koning dankte het
+overwinnend leger. Ieder ontving schoone geschenken. Daar Hengist
+echter zag, dat de vorst niet bemind was bij zijn volk, vroeg hij hem,
+of hij nog meer Friezen zou brengen.
+
+"Doe dit  -- " riep de koning uit, "ik zal verheugd zijn uw dappere
+mannen in mijn land te zien."
+
+Hengist kwam terug met vele helden uit zijn volk, daarna zeide hij,
+dat Vortigern hem niet had beloond, gelijk 't betaamde.
+
+"Ik ben de zoon van Friesland's hertog, Udolph Haron," waren zijn
+woorden, "en ik zeg u, dat gij mij een stad zult geven, met muren
+omringd, waar ik temidden van mijn volk kan leven. Dit komt mij,
+Hengist, Udolph Haron's zoon toe."
+
+"De wetten mijner voorouderen," sprak de koning, "verbieden mij,
+vreemdelingen land te geven. Zoo ik dit toch zou doen, zou mijn volk
+mij veroordeelen. Wil toch niet zien naar mijn hand, die zonder de
+stem van mijn hart kan geven; zie echter naar mijn hart, dat van
+vriendschap voor u is vervuld."
+
+"Maar een man wil zijn eigen grond hebben," riep de held uit,
+"en waar hij dit niet heeft, is hij droeve en eenzaam. Geef mij
+een stukje van uw land, al is het maar zoo klein, dat het met een
+ossenhuid kan worden omspannen.
+
+Dit beloofde hem Vortigern, en Hengist nam een ossenhuid, die hij
+in kleine stukjes sneed; hij legde deze wijd uit, en zoo kreeg hij
+een groot gebied, dat hij van sterke muren voorzag. De stad bood niet
+alleen ruimte voor het volk, dat er toentertijde was, doch zelfs voor
+vele Friezen, die nog bij Hengist en Horsa kwamen: onder dezen was
+ook Roxina, de dochter zijner zuster. Toen nu eens de koning naar
+de stad der Friezen kwam  --  Lancaster is deze thans genaamd  --
+zag hij Roxina, en hij was blijde om haar schoonheid.
+"Laat zij mijn vrouw zijn," zoo smeekte hij Hengist.
+
+Toen beraadslaagde deze met zijn broeder en zijn heeren, en ze vroegen
+in ruil voor Roxina een stuk land, opdat daar volk kon wonen. Dit
+dan geschiedde.
+
+Maar nadat 's konings edellieden hadden gezien, hoe de Friezen bij
+Vortigern geëerd waren, en hoe zij akkers sloten aan akkers, huizen
+aan huizen, werden zij bevreesd om hun eigen macht, en ze vroegen
+den koning, dat hij het volk der vreemdelingen weder zou verdrijven.
+
+'t Hart van den koning was echter voor hun stemmen gssloten, en hij
+liet de Friezen binnen hun landpalen blijven. Daarom riepen zijn
+ridderen een zijner zonen tot koning uit, en met een sterk leger trok
+men Hengist en de zijnen tegemoet, vreemdelingen op dezen grond. In
+het hevig gevecht, dat volgde, sneuvelde Horsa, en de Friezen werden
+verslagen en verdreven. Het duurde echter niet lang, of zij keerden
+weder. De zoon des konings, die als vorst was uitgeroepen, werd
+vermoord; toen zond Roxina een bode naar Hengist, om hem te zeggen,
+dat zij hem weder wachtte.
+
+Met veel schepen zeilend naderde de held Brittannië. De koning en zijn
+heeren waren hierover zeer vertoornd, en ze wilden hem weren. Dit
+berichtte Roxina opnieuw aan haar volk. Hengist zond daarom boden
+naar Vortigern, die hem zeide
+
+"Niet om grond te winnen, treden de Friezen weder in uw land, noch
+om te vernielen, wat u toebehoort. Zij willen u beschermen tegen uw
+vijanden. Geef ons volk toch een stad, waar wij kunnen wonen. Hierover
+kunnen wij beraadslagen."
+
+De koning bepaalde, dat zij tezamen zouden komen bij Ambren: met al
+zijn heeren zou hij tegenwoordig zijn. Nadat dit Hengist gemeld was,
+beval hij zijn ridders, dat zij ieder een zwaard in de kleeding zouden
+verbergen. Wanneer hij zou roepen
+
+"Trekt uw wapen," zou ieder zijn man dooden. Zij traden in de zaal,
+elk had zijn zwaard verborgen. leder dacht aan Horsa's dood. Wel werd
+Horsa dien dag gewroken.
+
+"Trekt uw wapen," kreet Hengist, en allen deden, wat hij bevolen
+had. De edelste ridders van Vortigern, zij, die opgetrokken waren
+tegen Hengist en Horsa, sneuvelden dien dag, ten getale van vierhonderd
+vijftig. Zoo herwonnen de Friezen hun stad, en ze waren tot een geesel
+over het land, om Horsa's dood.
+
+
+
+XLV
+
+Zuwaert, de Martelares van Dordrecht
+
+In de dagen, dat eindelijk Dordrecht en 't land daarom tot het
+Christendom waren bekeerd, woonde in de stad een vrome maagd, Zuwaert
+genaamd. Zij was arm, want in haar beurs waren slechts drie penningen,
+doch ze was rijk, want de drie penningen in haar beurs bleven, wat zij
+ook kocht. Om dit wonder was ze zeer blijde, niet wegens het geld,
+dat zij altijd bij zich droeg  --  doch omdat zij een kerk wilde
+stichten van haar drie penningen. Zij nam werklieden in haar dienst,
+die zij de kerk liet bouwen, en ze betaalde hun eerlijk loon uit, al
+waren het steeds drie penningen, die zij gaf  --  drie penningen en
+drie penningen en drie penningen, tot de berg van koperen munt hoog
+werd, en zij wel een kerk had kunnen bouwen niet alleen van steenen,
+maar van geld. De werklieden zeiden tegen elkander, dat Zuwaert wel
+zeer rijk moest zijn, daar zij alléén het grootsche werk volbracht,
+en zij besloten, om haar te vermoorden en haar van haar geld te
+berooven. Eens vonden ze haar op een eenzamen weg. Ze aarzelden niet
+lang, en ze doodden haar. Vervolgens doorzochten zij haar beurs, doch
+ze vonden slechts drie penningen, drie koperen penningen, en daarom
+was de moord geschied. Op de plaats, waar zij gestorven was, zagen
+zij helder water, dat een uitweg zocht van den donkeren grond naar
+den lichten hemel  --  een bron ontsprong. Toen werden de werklieden
+angstig, omdat zij niet meer dan drie penningen hadden gevonden in
+de altijdrijke beurs der vrouw, en omdat zij de bron zagen, die er
+vroeger niet was geweest. Ze werden gevat, en men veroordeelde hen
+ter dood. Zij nu hadden veel berouw om de zonde, die zij bedreven
+hadden. Tot hun bevrijding rees Zuwaert levend uit haar graf, en ze
+verloste hen van hun zware boeien. Ze voerde hen naar Rome, waar zij
+den paus hun misdaad beleden. Zuwaert toonde hem haar hals, waar diep
+het litteeken in was, dat wel een roode draad geleek, in snoer om
+den nek gewonden. Zij vertelde hem van de drie penningen, die geen
+drie penningen waren, altijd voortdurende, zoolang zij het had gewild.
+
+Drie koperen penningen waren het, en daarvan bouwde zij de kerk: drie
+penningen werden zes en zes werden negen en negen werden twaalf; zonder
+ophouden gingen de penningen door, en zij telden zichzelf. Daarom was
+ze vermoord, om een rijkdom, die er niet was, en 't litteeken sprak
+van de drie penningen. Maar toen de drie penningen waren geroofd,
+bleven zij drie penningen, en ze werden niet meer vermeerderd. Hoe
+moest nu de kerkvan Dordrecht worden gebouwd?
+
+Toen zegende de paus haar, en gaf haar groote aflaten, even machtig
+als de drie penningen. Want uit 't geld werden vrome steenen en
+opene deuren. En het volk in de oude stad was blijde om de kerk,
+uit het wonder geboren.
+
+Zuwaert is zalig gestorven, niemand weet hoe en waar. Maar haar
+ter eere sprong de bron, en 't water vlood, drie dreupelen bij drie
+dreupelen tot een hoogen straal. Want uit de kleine dingen worden
+de groote geboren, en drie dreupelen worden zes, zes worden negen,
+negen twaalf, en 't wil niet eindigen in het zichzelf-vermeerderen.
+
+
+
+XLVI
+
+De Engelsche Koningsdochter
+
+Omstreeks het jaar 850 na Christus heerschte er over het land van
+Heusden de heer Robert, gehuwd met Ida, de dochter van den Cuykschen
+graaf. Zij hadden een zoon Boudewijn, een jonge, moedige knaap:
+maar toen het noodlot kwam over zijn vader's rijk, de roovende Denen
+en Noren, was hij niet oud genoeg, om hen te keeren. De heer Robert
+was een grijsaard, bevend van handen, en hij vluchtte naar Brabant,
+om den dood te ontgaan. Boudewijn volgde hem niet, maar hij ging naar
+Engeland, waar in deze dagen koning Elderik regeerde, die een dochter
+had, Sophia geheeten, niet veel jonger dan Boudewijn. Hoe wist zij,
+dat ze hem liefhad? Nooit toch had ze naar hem gezien, noch als
+hij in de zaal was, bij haar vader, noch als hij ter jacht uitreed;
+zij scheen niet te luisteren naar zijn stem, die oud klonk in den
+raad, jong in het spel. Hoe wist ze, dat hij bestond? Hoe wist ze,
+dat hij haar liefhad? Ze sprak een zoet geheim tot zichzelf, wanneer
+hij in haar nabijheid was. Doch ook ... hoe begreep hij, dat ze hem
+gaarne mocht? Zag ze dan toch naar hem? Hief ze haar hoofd iets op,
+als hij wat zeide  --  en bemerkte hij dit? O! 't wonderlijke spel
+van gelieven, die begrijpen, zonder te weten. Er kwam een dag, dat
+hij met haar sprak  --	even  --  zijn stem gleed langs haar heen,
+zelfs geen echo bleef, en toch was het haar, of de blijde klank om
+haar was, allerwege, zooals vogelenzang om u is in de eenzaamheid van
+een zomerdag. De wegen, die ze ging, waren anders voor haar geworden,
+de blauwe lucht dieper, en 't scheen haar, of ze de kleinste dingen
+des levens liefhad. Meermalen hoorde ze de jonge ridderen aan
+haar vader's hof met elkander lachen en praten ... dan hoorde ze
+zijn stem, wanneer hij sprak, hoe zacht ze ook klonk ... en ze was
+gelukkig. Dat ze Boudewijn niet mocht liefhebben  --  hij, die slechts
+haar vader's dienaar was  --  bedacht ze nooit. Elke dag werd haar
+tot een bedwelming, iedere nacht een fluisterend geheim. Hij van zijn
+kant, nadat hij had gehoord, hoe haar stem trilde, was angstig om hun
+beider jonge liefde. Wat zou koning Elderik, zijn heer, zeggen, als men
+'t hem vertelde? Boudewijn besloot, om niet meer zijn stem te doen
+spreken, wanneer zij nabij hem was. Hij deed, of zij niet bestond,
+en hij wendde zijn blik naar anderen kant. Maar ook in het zwijgen
+heeft de liefde een klank ... en zij vernamen dien beiden, als het
+ruischen van stroomend water in de verte. Toen zij dien klank hadden
+gehoord, werd 't leven duisternis, en zij luisterden naar den nacht,
+begrijpend, wat hen scheidde. Zoo geschiedde het, dat ze elkander
+eens op een eenzamen weg ontmoetten  --  het was tijdens de jacht,
+en zij beiden waren afgedwaald	--  en toch spraken ze niet. Angstig
+waren ze. Een ander maal stonden ze  --  hoe 't geviel, konden ze nooit
+verklaren op een veld alleen, en weder wilde hij zwijgend langs haar
+gaan. Dit keer gelukte 't hem niet. Hij moest zijn schreden in-houden,
+haar aanzien, en hij legde zijn hand aan 't hart. Zij stond stil en
+zag hem aan, haar oogen vergroot.
+
+"Ik ga Engeland verlaten, jonkvrouw," zeide hij dof.
+
+"Waarom wilt gij Engeland verlaten?"
+
+"Om een vrouw, die ik min en die ik niet minnen mag. De liefde is
+een arend: ongebonden streeft hij naar't zonlicht, gebonden buigt
+hij den kop van 't zonlicht af. Zoo ik hier langer blijf, zal mijn
+arend gebonden worden, en den kop buigen. Ga ik heen, dan misschien,
+leef ik in de verte, om wat ik dichtbij niet kan bereiken."
+
+"Waarom hebt gij 't hier niet kunnen bereiken?"
+
+"Omdat ik geen edele prins ben, regeerend over wijde landen. Men
+heeft mij uit mijn rijk verdreven, en niets heb ik dan mijn trouwe
+handen. Neen, zeker zou 't niet wijs zijn, om mij de vrouw te geven,
+die ik min."
+
+"Zoo zij u dan lief heeft, Boudewijn?"
+
+"Zoo zij mij lief heeft, wil ik voor haar liefde vluchten als voor
+een kwaden duivel. Zij moet koningin worden, niet de vrouw van een
+zwerveling."
+
+"Vraagt liefde naar rede? Zoo zij u lief had, zouden al haar dagen
+tot nachten worden, wanneer gij waart heengegaan. Heeft zij u dan
+niet noodig? Wil zij koningin zijn, en heeft zij den zwerveling niet
+lief? Luister naar uw hart, Boudewijn."
+
+Hij vluchtte. Waar hij ging, hoorde hij haar woorden:
+
+"Luister naar uw hart, Boudewijn."
+
+Hij luisterde. Hij hoorde zijn hart spreken. Het zeide hem, dat hij
+haar vragen zou, om zijn lot tot 't hare te maken. Kon hij buiten
+haar  --  zij buiten hem  --  leven? Hij luisterde naar zijn hart,
+en 't duizelde hem. Hij behoefde niet meer te vragen, wat koning
+Elderik hem beval. Hij gunde Sophia niet aan een ander, of hij koning
+of keizer ware. Zijn vrouw moest ze worden, en elke harteslag beval
+hem, haar lief te hebben, en haar mede te nemen, al werd hij later
+ook arm en verlaten. Dit zeide hij haar, nadat hij haar ten derde
+male had ontmoet, en zij hoorde naar zijn woorden.
+
+"Hebt gij dan toch naar uw hart geluisterd?" riep ze eindelijk,
+duizelend van geluk. "Ik heb niet gevraagd, mijn lief, om koningin
+te worden van een koninkrijk. Alleen voor u wil ik zijn: leven en
+lachen en lijdende sterven, zoo dit moet wezen."
+
+Zij kusten elkander, want al waren haar woorden ernstig, zij beiden
+dachten niet na over het wachtende lijden.
+
+"Laten we vluchten," riep hij blijde, "over de zee naar het land,
+waar ik geboren ben. Daar zal ik u weten te verbergen, zoodat uw
+vader, de koning, ons niet zal vinden. Nooit zult ge hem wederzien,
+maar bij mij zult gij gelukkig zijn."
+
+Ze gingen met gunstigen wind over zee. Slechts een kamerdienaar en
+een knecht waren bij de edele koningsdochter  --  dit waren allen,
+die haar trouw waren. Het milde maanlicht was over het water. Zij
+zagen naar de glans-spelende golven, en dankbaarheid was er in hun
+hart om dezen wonderlijken nacht, waarin alles licht was.
+
+Niet te zuidelijk voer hun schip. Ze kwamen in Zeeland aan, en vandaar
+reden ze naar het slot Megen; hier bleven ze langen tijd.
+
+De koning van Engeland, Elderik, zond boden naar alle deelen der
+wereld, naar Schotland, Ierland, Frankrijk, Brabant en Denemarken,
+doch ze keerden zonder tijding weerom, al hadden zich velen vermomd,
+om beter te kunnen vorschen. Zoo waren ook dikwijls marskramers het
+slot van Megen voorbijgegaan. Ze hadden gespeurd naar brug, muur en
+torens, zonder Sophia te ontdekken.
+
+De Noren en de Denen waren uit het land van Heusden weder verdwenen,
+doch het kasteel lag in puin. Robert, de heer, herbouwde het niet. Hij
+was een heel oud man geworden, steunend op zijn stok, en zijn gedachten
+leefden altijd in het verleden. Iederen steen bezag hij, en het scheen
+wel met vreugde; het was hem onmogelijk te denken aan den herbouw van
+'t kasteel. Toen hij stierf, dacht men, dat de ruïne zou blijven,
+want niemand vermoedde, dat Boudewijn ooit zou terugkeeren. Maar
+nauwelijks was zijn vader dood, of de jonge edelman kwam in het land
+van Heusden, met zijn vrouw, en hun twee zonen, Edmond en Robert. Nu
+immers	--  dachten zij  --  zou koning Elderik niet meer zoeken,
+waar zijn dochter was: daarom bouwden zij het kasteel weder op,
+en van het puin bleef niets over.
+
+Doch daarna was het geluk voor hen, die arme zwervelingen waren
+geweest, te groot, om lang te kunnen wachten. Het waren slechts enkele
+jaren, in duur gelijk aan de kortheid enkeler dagen, die voor hen
+overbleven; de Dood loerde op iederen lach, en als zij tezamen waren,
+schudde Hij zijn vuist. Gevoelden zij Zijn killen adem, als zij na
+den lach weer met elkander spraken? Dan waren hun beide stemmen dof,
+en ze zagen elkaar aan met een blik, die zeide:
+
+"Het kan niet lang duren. Zijn leven en dood, die nu buiten ons
+kasteel staan, niet wreed? Als zij bij ons binnen-treden, zullen ze
+ons van elkander slaan	-- "
+
+Ze durfden ten laatste niet meer te lachen. De angst was in hen
+verborgen, dat de lach hun noodlot zou lokken. Ze lieten hun gedachten
+drijven naar de oude dagen, dat zij elkander hadden ontmoet, en dan
+was 't hun, of eerst lange jaren van geluk hen zouden kunnen beloonen
+voor al het leed, dat het eenzame zwerven had gebracht. Plotseling
+ontdekten ze tegelijkertijd, dat ze ook voor hun stille gepeinzen
+begonnen te vreezen, en daarom zaten ze voortaan tezamen, zonder
+te spreken en zonder te denken. De uren, de dagen, de maanden,
+ze stroomden voorbij als 't water van een rivier in den herfst. Ze
+wisten niet, dat de tijd verdwenen was, en dat leven en dood, buiten
+hun kasteel wachtend, zich eindelijk om hun liefde zouden wreken.
+
+Op het oogenblik, dat hij ziek werd, wisten zij beiden, dat hun geluk
+zou eindigen. Ze klaagden niet om den dood zelve: ze klaagden om de
+liefde, die hun zooveel had beloofd. Ze hoorden wederhun eigen jonge
+stemmen. Waarom hadden ze gelachen en niet geweend? Ze leerden het
+in deze dagen, om den dood niet te vloeken en Hem noemden ze in hun
+gedachten niet meer wreed.
+
+"O! moet ik leven zonder u, Boudewijn," weende ze. "Beter is het nog,
+dat kinderen hun moeder verliezen dan hun vader, want ik kan niet
+leeren, om in het leven te speuren. Ik kan alleen voor hen werken en
+hen troosten in klein verdriet. En ik-zelf dan? Ben ik niet mede een
+kind, dat gij in 't leven achterlaat?"
+
+"Schrei niet," schreide hij. "Vertrouw op God, die alle dingen
+ten goede leidt. Als uw vader, die even machtig is als het leven,
+u niet ontdekt, zijt ge hier veilig met onze twee zonen, Edmond en
+Robert. Vergeet mij nimmer, want geloof me, slechts eenmaal hebben
+menschen lief, een tweede liefde is verloren geluk. Vaarwel, en bid
+voor mijn arme ziel."
+
+Zoo stierf hij, gelijk zoovelen, die niet kunnen worden gemist,
+en toch gaat de tredmolen des levens voort. Niets verandert er. De
+bloemen geuren, de vogels zingen, de lucht is blauw of grijs, het
+graan buigt. Zij, die achterblijven, gaan verwonderd over deze aarde,
+en ze begrijpen niet, waarom de wereld dezelfde bleef.
+
+Sophia woonde met haar twee kinderen op het slot van Heusden, en zij
+lieten de dagen langs zich heen-gaan. Nooit kwamen er menschen in
+het kasteel: langzamerhand werden voor de drie eenzame menschen alle
+dingen buiten het slot verre en nevelig. Ja, soms dacht de vrouwe,
+dat Engeland niet bestond, en om de dagen, dat ze met Boudewijn door
+'t glanzend veld was gegaan, glimlachte ze. Maar eens bemerkte ze,
+dat het niet alleen droomen waren, waarin ze hadden geleefd.
+
+Op een dag trad een marskramer de zaal binnen. Hij was gehuld in
+vellen van uitheemsche dieren, en men zag aan zijn voorkomen, zijn
+kleeding, de waar, die hij te koop bood, dat hij een langen tocht had
+gemaakt. Het scheen, dat de vrouwe van Heusden een oogwenk terugweek,
+terwijl zij hem en de dingen uit zijn mars zag, maar toen hij haar
+in het Duitsch had toegesproken, boog zij rustig het hoofd, om zijn
+koopwaar te keuren: het was dus geen Engelschman, die in de zaal
+stond. Zij zocht uit, wat ze noodig had. Toen glimlachte hij.
+
+"Ik ken u wel, koningsdochter," zeide hij in het Engelsch, "ik ben
+uw landgenoot, en dikwijls heb ik u gezien."
+
+"Verraad me niet," smeekte ze, "bij koning Elderik. Laat mij hier in
+eenzaamheid wonen, en laat mijn vader vergeten, wie zijn dochter is."
+
+"Waarom zal ik zwijgen?"
+
+"Mijn vader verwijt me, dat ik met zijn dienaar ben getrouwd,
+en ik hem heb liefgehad. Daarom wil ik mijn vader niet weer zien,
+en hij behoeft niet te weten, waar ik ben. Belooft ge mij, dat gij
+'t hem niet zeggen zult?"
+
+"Ik beloof 't u."
+
+Hij ging heen, de mars op zijn rug. Nadat hij was vertrokken, vroegen
+Robert en Edmond hun moeder, wat hij had gezegd, en ze luisterden
+met verwondering naar haar antwoord. Waren zij koningskinderen? Toen
+werden zij blijde om het leven. Zij smeekten, dat ze niet in het stille
+kasteel zouden blijven. Ridderen waren zij, die aan 't hof behoorden.
+
+"Blijft hier  -- " klaagde de moeder.
+
+"Laat ons gaan	-- ," riep Edmond, de oudste, uit. "Koning Elderik
+zal ons goed ontvangen, en we beloven u, trouw en moedig te zijn."
+
+"Luister niet alleen naar de stem van uw hart  --  o! denkt ook
+aan mij."
+
+"We zijn jong. Wil iemand, die ouder is, ons tegenhouden?"
+
+"Ik wil niet, dat gij gaat. Hoe weet ge, dat koning Elderik u goed
+zal ontvangen? Begrijpt, dat ik wel een koningsdochter ben, doch uw
+vader was slechts de dienaar van mijn vader."
+
+Hierna zwegen ze, en zagen ze vóór zich; en Sophia vergat, dat de
+marskramer bij haar was geweest, want nooit meer spraken haar zonen
+over hun geboorte. Ze wist niet, dat de koopman een bode was, die
+door koning Elderik was afgezonden. Ze vertrouwde op zijn woord, dat
+hij zwijgen zou. Daar de dagen werden, wat ze vroeger waren geweest,
+geloofde de vrouwe van Heusden, dat ze nooit weder zouden veranderen.
+
+De marskramer had niet lang vertoefd in de lage landen. Nergens had
+hij zijn koopwaar meer aangeboden, immers dacht hij
+
+"Ik draag een tijding bij me, die duizend goudstukken waard is. Laat
+ik gaan naar koning Elderik, en hem zeggen, dat zijn dochter leeft,
+en dat haar man, die dienaar was aan zijn hof, is gestorven. Duizend
+goudstukken zal hij me daarvoor betalen, en hoeveel voor de andere
+tijding, dat er nog twee jonge knapen van koninklijk bloed zijn? Zoo
+de eerste tijding duizend waard is, hoeveel dan de tweede?"
+
+Aan zijn belofte dacht hij niet meer. Zoo spoedig hij kon, ging hij
+naar Engeland, naar koning Elderik's hof. Hij was niet als andere
+boden, die na hun tocht met gebogen hoofd de zaal binnen-traden. Recht
+was hij, en zijn stem was luide.
+
+"Koning Elderik! heil! Ik heb uw dochter gevonden. Boudewijn is
+dood. Ik heb de kinderen van de prinses gezien, stoere knapen zijn
+het."
+
+Toen weende de koning van vreugde. Hij spaarde zijn schatkamer niet,
+om het goede nieuws te beloonen. Hij zond een luisterrijken stoet
+van edellieden naar Nederland, teneinde zijn dochter en haar zonen
+te geleiden.
+
+Het was op een stillen herfstmorgen, dat zij in Heusden aankwamen. De
+koningsdochter zat voor het roode spinnewiel, en lette slechts op
+haar werk. Het rad snorde. Toen was er een groot rumoer buiten,
+en ze schrok op. Ze zag dan stoet van Engelsche edellieden, en ze
+bemerkte, dat verscheidene hunner glimlachten om het werk, dat zij
+verrichtte. Was het de dochter van koning Elderik, die zich zoo
+verlaagde? Maar nadat zij was opgestaan, werden allen angstig. ja,
+het was een koningskind, dat tegenover hen stond, vol machtigen trots.
+
+"Wat zoekt gij hier?"
+
+Men reikte haar een brief van koning Elderik. Ze scheurde het zegel
+open, en zwijgend las ze. Haar vader vergaf haar, en riep haar tot
+zich. Niet langer meer behoefde ze in Heusden te blijven. Aan het
+vorstelijk hof was haar plaats.
+
+"Ik ga niet meer naar mijn vader, den koning van Engeland. Zeg hem, dat
+ik met eerbied aan hem denk, maar nooit meer wil ik hem ontmoeten. Laat
+mij in het land wonen, waar Boudewijn gestorven is."
+
+"En uw kinderen?" vroeg de oudste der gezanten.
+
+"Mijn kinderen? Ik smeek u, edele heeren, dat ze hier mogen blijven."
+
+"De plaats der mannen is niet bij hun moeder. De Engelsche koning
+eischt hen op, en ge zult hen met ons zenden."
+
+De knapen voegden zich bij de gezanten, en Sophia van Heusden stond
+alleen. Het scheen haar, of ze slechts de eenzaamheid had gekend,
+nadat Boudewijn gestorven was. Wat had de wereld haar beloofd, en wat
+gegeven? Ze was moede ... Hoe kon ze denken, dat zij alleen tegen al
+de machten des levens kon strijden?
+
+"Het is goed, dat mijn zonen met u medegaan," zeide ze met matte stem,
+"beter is het, dat zij heden vertrekken dan morgen, beter op dit
+uur dan het volgend. Zij willen immers niet bij me blijven? Ik zal
+niet meer verlaten zijn dan vroeger." Haar handen steunden op het
+spinnewiel, want het was haar, of ze niet meer rechtop zou kunnen
+staan. Ze was een oude vrouw geworden in dit korte oogenblik, en
+het was alles, wat overbleef van de mooie Sophia, dochter van koning
+Elderik. Haar zonen gingen met de ridderen, en Edmond zag ze nooit
+weer. Robert echter kwam een dag bij haar, met een brief van haar
+vader; en, als vele jaren geleden, verbrak ze zwijgend het zegel.
+
+"Ik zal in dit land blijven," sprak ze, "waar Boudewijn is
+gestorven. Geen ander land zal mijn graf zijn."
+
+Haar stem was nu een verre, vreemde, als van iemand, die alleen in
+zichzelf leeft, en nooit iets anders heeft gehoord dan haar eigen
+gedachten. Vol blijdschap vertelde hij haar van het wapen der heeren
+van Heusden, dat hun koning Elderik had geschonken: een rood wiel op
+een gouden veld, omdat de ridderen hun moeder hadden gezien, spinnend
+aan een rood spinnerad. Ze luisterde naar zijn jonge stem, klinkend,
+of hij het leven had overwonnen. Peinsde ze over haar eigenjeugd? Ook
+haar en Boudewijn's stem hadden zóó geklonken.
+
+"Ga naar het hof van den koning. Hij verwacht u met liefde," zeide
+Robert, die niet begreep, hoe iemand dit zou kunnen weigeren. Aan
+een koning's hof.
+
+"Ik wil sterven in dit land," riep ze toornig, met al den wil, die
+het geheele leven en lijden in haar had opgeborgen. "In dit land is
+mijn liefste, Boudewijn, gestorven. Hij was de dienaar van mijn vader,
+maar ik heb hem lief, verder dan de grenzen dezer aarde." Toen werd
+haar stem weder moede. "Zeg dit den koning."
+
+
+
+XLVII
+
+De Vliegende Hollander
+
+Een hulpeloos schip in den woedenden storm, en het land nabij. De
+golven sloegen tegen het zwakke hout, en de wind floot langs de
+zeilen. De storm eindigde niet, en dreefhet schip Westwaarts en
+Oostwaarts, Noordwaarts en Zuidwaarts; geen stuurmanskunst kon het
+leiden. De storm was meester.
+
+De kapitein van der Decken stond bij de mast, en had zijn handen tot
+vuisten gebald.
+
+"De duivel! ik zal het land bereiken, al zou ik tot den jongsten dag
+moeten varen."
+
+"Hahaha," joelde de storm. "Hahaha," lachte de duivel. Aan dek van
+het schip sprak niemand meer een woord. De wind floot. De golven
+zwiepten en zweepten. Het land was nabij, en bleef verre. De storm
+duurde voort, van eeuwigheid tot eeuwigheid, geen seconde ging voorbij,
+zonder den wind.
+
+"Laat mij sterven," bad van der Decken. "Hahaha," joelde de storm.
+
+De wind dreef hem naar een rots. Te pletter zou 't schip nu
+loopen. Dit was het einde. Maar de wind dreef hen weder terug. Een
+kaper naderde. Was er niet een schip in nood? Zeker zou het rijke
+schatten aan boord dragen. Het was van een Hollander. De storm
+lachte. Recht-aan zeilden de roovers op de buit toe. Hahahaha  --
+als zij dichtbij waren, sloeg de wind de twee vaartuigen vaneen,
+en nooit kwamen ze weder tezamen.
+
+"Hahaha," schreeuwde de duivel, "tot den jongsten dag zult ge varen,
+als ge niet door de trouw van een meisje wordt verlost. Maar trouw
+bestaat niet op deze wereld. Haha! Zeil  --  nooit zult ge rust
+vinden."
+
+"Laat mij eens in de zeven jaren aan land gaan	--  vind ik geen
+trouw, dan zal ik weer mijn schip bestijgen en zeilen, waar de storm
+mij slaat."
+
+"Eens in de zeven jaren  --  een enkelen nacht	--  Lach, alle
+duivelen!"
+
+Alle booze geesten lachten; maar boven dezen lach klonk de lach
+des storms.
+
+"Haha  --  zeven jaren geslagen aan zeven jaren worden de
+eeuwigheid. Op! wolken met bliksem, en gierende wind en regen, drijf
+mij aan tot den jongsten dag. Vloek den Vliegenden Hollander. Op,
+eeuwig lachen."
+
+En van alle kanten spotte de lach.
+
+Brieven waren er aan boord, die aan gestorven menschen waren
+geschreven. Als de brieven maar bezorgd werden. Was er niet in de
+verte een ander schip? De Hollander praaide. "Neem brieven voor me
+mee!" riep hij, en hij gooide in den gierenden storm alles over,
+wat hij kon. Dan werden ze gescheiden. Wee het schip! als de brieven
+niet aan den mast werden gespijkerd, of wanneer er geer bijbel aan
+boord was. Het stiet dan tegen een rif en verging.
+
+Om de zeven jaren was er een stille nacht. De sterren blonken. Stil
+lagen de golven. De Hollander met zijn mannen stapten aan wal. De
+wegen waren vredig, er was geen gerucht, geritsel en niemand kwamen
+ze tegen. Des morgens begon de storm weder, met duizelingwekkenden,
+alles-meeslepender lach. Ze moesten aan boord, de ongelukkigen. Ze
+werden geslingerd van golf tot golf, en het duurde weder zeven jaren,
+zeven jaren na zeven jaren.
+
+Aan de kust van Schotland woonde een schipper op een eenzamen berg. In
+zijn woning hing de schilderij van een jongen, bleeken man, en nooit
+had de dochter van den schipper verlangd naar zang en dans. Des
+avonds, als alle jonge menschen op de wijde wegen waren, zat zij
+in haar huis, en bij 't flikkerend kaarselicht staarde zij naar het
+schilderij, zichzelf afvragend met angst en geluk, wie die jonge man
+kon zijn. Soms scheen het haar, of de bleeke lippen zich bewogen,
+en of er levende smart in zijn oogen was. Dan hoorde ze hem spreken.
+
+"Kom ten dans op de altijd-schuimende golven, als de storm de
+bruiloftsmuziek speelt. De zee is onze zaal, de bliksem ons licht,
+de wind blaast met duizend doedelzakken. Vereenig u met mij in leven
+en dood, vraag niet naar zegen of vloek, als gij mij liefhebt."
+
+"Ik heb u lief," klaagde zij.
+
+Het was in een vreeselijken nacht, dat een schip haar vader's huis
+naderde. Alle zeilen waren gespannen, één doel had het zwarte schip:
+de rots.
+
+"Te pletter zal hij stooten," riep de schipper.
+
+Hij ging met zijn kleine boot den Hollander tegemoet. Hij riep hem
+uit de verte toe, dat hij in gevaarlijke branding was.
+
+"Kom aan boord," riep van der Decken. "Er zal u noch mij leed
+geschieden. Zeven jaren zijn voorbij. De zee zal roerloos worden."
+
+De golven werden stil, nadat zijn stem had gesproken. De stormwind
+zweeg. De Schot kon rustig het zwarte schip bestijgen.
+
+"Bij u moet ik zijn," zeide de kapitein. "Laat mij één nacht in uw huis
+wonen, en alle schatten aan boord zijn van u. Ga mee naar de kajuit,
+ik zal u kostbaarheden toonen, zooals gij ze nog nooit hebt gezien."
+
+Hij opende de kasten en laden, en zooals zonnelicht, dat de duisternis
+opent, stroomden de edelsteenen naar alle zijden. De schragen der
+kasten waren van goud. De laden waren met zilver beslagen. De tafelen
+waren van rozenhout, met ivoor belegd.
+
+"Dit alles is aan u voor één nacht onderdak," zei de Hollander.
+
+"Ga met mij mede," riep de schipper.
+
+"Hebt gij een dochter?"
+
+"ja, heer."
+
+"Ik zal met haar trouwen."
+
+"Een zoo rijk man als gij?"
+
+"Is zij trouw? Geld en goed zijn van den Duivel, de trouw is van
+God. Kunnen haar woorden liegen?"
+
+"Zij is eerlijk, heer, en den leugen haat ze als den Satan der
+menschheid."
+
+"Ik ga mede."
+Hij trad 't huis binnen, en 't meisje kwam hem tegemoet, als een
+lang-verwacht gast. Zonder een woord te zeggen, wees ze naar het
+schilderij. Hij zette zich naast haar, en hij vroeg haar met diepe
+stem, of zij hem had verwacht.
+
+"Ja."
+
+"Ook ik heb u gezocht, vele eeuwen zocht mijn ziel de uwe. Want
+wij behooren bij elkander. Om de zeven jaren ging ik aan land, om u
+te treffen, doch dit geschiedde nooit. Ik moest terugkeeren in den
+wachtenden storm."
+"Ik zat bij uw beeld, omdat ik u al vroeger had gezien. Waar? Waar? Ik
+kon 't antwoord niet vinden. Ik zag naar uw lippen, eens had ik
+ze eerder gezien bij een levend mensch. Waar? Waar? Uw oogen,
+met al het leed, dat ik niet kende, en dat ik toch al had
+ondervonden. Waar? Waar? Hoe? Ook mijn ziel heeft de uwe gezocht,
+en zonder uw ziel was mijn ziel verlaten."
+
+"Stil! is er geen storm?"
+
+"Wat spreekt gij van storm? De avond is vredig."
+
+"Zijn er geen wolken aan de lucht, donker en dreigend?" "Alle sterren
+schitteren."
+
+"Roepen mijn mannen mij niet, dat ik weer aan boord zal gaan?"
+
+"Het is stil op zee."
+
+"Hebt gij me lief?"
+
+"Ja."
+
+"Ge kent me. Weet ge, wie ik ben."
+
+"Noem uw naam."
+
+"Als ik mijn naam noem, zijt ge mij niet meer trouw. Als gij me niet
+meer trouw zijt, wordt gij verdoemd. Dat is de wet."
+
+"Ik vrees de wet niet. Ik ben u trouw."
+
+"Hebt gij mijn naam ooit gehoord?"
+
+"Niet den naam, dien gij nu draagt. Wel den naam, dien ik liefhad."
+
+"De Vliegende Hollander heet ik. Ik heb den Duivel verzocht, en er
+bestaat geen verlossing voor me, anders dan door u. Als ik verlost
+word, moet ik sterven. Niet een levend man hebt gij lief."
+
+"Lief heb ik de eeuwige ziel. Mijn ziel zoekt de uwe."
+
+"De storm steekt op in de verte."
+
+"Het is een ver gerucht, dat menschen maken."
+
+"Het is de storm. Luister!"
+
+"Ik vrees niet	-- "
+
+"De golven slaan tegen mijn schip. De mannen roepen mij."
+
+"Ik ben bereid met u te gaan."
+
+"Niet met mij. Blijf!"
+
+"Ik ga met u."
+
+"Ik wil niet, dat ge met mij gaat. Liever wil ik rusteloos zwerven,
+nu eeuwig rusteloos, want na dezen dag vind ik u niet weder. De golven
+zullen slaan, de storm zal huilen, en ik zal nooit meer aan land gaan,
+want ik heb er niets meer te zoeken. Vaarwel."
+
+"Niet vaarwel." Ze legde haar armen om zijn hals. "De morgen is nog
+verre. Blijf bij mij. Nog eenige uren leven, tezamen leven."
+
+"Dieper is dan 't ongeluk na zooveel geluk. Geen herinnering meer
+mag uw ziel, mijn ziel zoekend, bezitten. Ik zeg u, dat ik verdoemd
+wil zijn."
+
+"Ik ben trouw. Uw noodlot is, dat ik trouw ben, en daarom zal ik
+moeten sterven, gelijk zoovelen."
+
+"Duizenden levens zijn in uw eene leven besloten. Bedenk, dat het
+beter is, niet veel geluk te kennen. Laat me dus gaan."
+
+"Ben ik niet een ziel aan u gelijk, zwervend in eeuwigheid, gaande
+van tijd op tijd aan rustig land? Trouw wil ik zijn."
+
+"Gij zult 't niet zijn. Blijf leven."
+
+"Ik zeg geen vaarwel."
+
+"Ik verlaat u."
+
+"Ik ga met u."
+
+Zij gingen tezamen. De zee lag wijd voor hen. Bliksemsnel schreed
+hij over de golven naar 't wachtend schip. De storm werd luider: al
+aan den horizon was zijn lach, dien de schuimende golven mededroegen.
+
+"Vaarwel  -- ", antwoordde ze van de hooge rots. "Ik wil bij u zijn. Ik
+ben u trouw tot in den dood."
+
+Zij stortte zich in zee.
+
+Toen kraakte het schip in zijn gebinten, en de Vliegende Hollander
+zonk in de zee, verlost van den vloek.
+
+
+
+XLVIII
+
+Ontmoeting met den Vliegenden Hollander
+
+Vele schippers hebben den Vliegenden Hollander ontmoet, zeilende over
+de hooge zee, en als zij de bemanning van het vreemde schip riepen,
+hoorden zij geen geluid  --  wat het vreeselijkste was	--  of wel
+schreeuwden er stemmen en rinkelden er flesschen. Het ging zonder
+kompas en koers, het voer en verdween. De zeilen waren fel-wit en
+strak-gespannen.
+
+Wee! wee! wie den Vliegenden Hollander zag.
+
+Doch een schipper uit Makkum heeft hem aanschouwd, en hij is met
+behouden reis teruggekomen. Dit wonder wordt als volgt verteld.
+
+In de Spaansche zee kwam een storm, zóó wild als nooit een der
+bemanning had gekend. Doch de schipper bleef in zijn kajuit en rookte
+een pijp, als ware er geen wolkje aan de lucht. Een ieder dacht:
+
+"We zullen vergaan"; menig man bad, en beval zijn ziel aan God. De
+stuurman liep heen en weer, en hij meende, dat men er nog een reef
+in moest steken. Hij riep het den schipper toe. Deze stak echter even
+zijn hoofd naar buiten, de pijp kalmpjes rookende, en hij zei vredig:
+
+"Laat staan, wat staat."
+
+Toen kwam het duister, dicht en diep en star, de lucht was zwart
+en de zee was zwart, noch van verre, noch van dichtbij was er een
+grens aan den nacht. 't Eenigst geluid was de zoevende stormwind,
+en iedere stem werd verwaaid.
+
+Toch kraakte er hout, en rammelde er een ketting, en plots kon men
+den stuurman verstaan, die uitriep:
+
+"Te loevert is een schip."
+
+Wit waren de zeilen, een nevel gleed voorbij, wàs het een schip? De
+bootsman fluisterde, en ook zijn woorden werden vernomen:
+
+"'t Is de Vliegende Hollander."
+
+De pijp des schippers was niet uitgegaan: de kapitein kwam rookende
+aan dek, en keek eens rond.
+
+"Wat is er, mannen?" Geen antwoordde hem, tot eindelijk de stuurman
+schor riep:
+
+"De Vliegende Hollander! Wat zou 't anders zijn?"
+
+Klets! de pijp van den schipper vloog in zee. De Makkumer stond
+rechtop en zei toornig:
+
+"Zoo! zoo! dan zijn we hem eer schuldig ook. De eer zal hij van den
+Fries hebben."
+
+Voor de stuurman begreep, wat de schipper in het zin had, was deze
+al in de kajuit, en hij kwam met een brandend hout terug. Hij laadde
+een draaibus, en liet het kruit ontploffen. Het schot knalde.
+
+"'t Is onze dood," dacht een ieder. Maar de Makkumer lachte.
+
+"We geven hem alle eer, die hem toekomt." Hij wees te loevert.
+
+"Kijk! er is geen schip meer. Wat wou de Vliegende Hollander van ons?"
+
+De nacht week terug, en men voer in een schemerend licht. Nu eerst
+durfde het scheepsvolk om zich te zien, en het was, zooals de kapitein
+had gezegd. De spookschuit was verdwenen. De schipper ging naar zijn
+kajuit, haalde een nieuwe pijp, en dampte een oogenblikje later weer,
+of er niets was gebeurd. De stuurman en bootsman keken zeer verwonderd
+naar lucht en zee: het volk kon wel naar kooi gaan. Wie dacht er nog
+aan gevaar?
+
+Men hoorde den schipper lachen.
+
+"Ik heb hem de eer gegeven; hij heeft niets op me aan te merken!"
+
+Dit nu stemde menigeen bang, en men fluisterde, dat het eind der
+reis nog niet gekomen was. Men ging den ouwe uit den weg, die deed,
+of hij niets bemerkte. Even rustig en leutig bleef hij als vroeger,
+kalmpjes rookende. De stuurman zei tot den bootsman
+
+"De schipper is voor den Duivel nog niet bang."
+
+"Ik wou, dat ik niet gemonsterd had."
+
+"In de Middellandsche Zee zijn roovers	--  dáár zal 't gebeuren. We
+hebben niet voor niets den Vliegenden Hollander te loevert gezien."
+
+"O! mijn vrouw en kinderen te huis ...."
+
+"Daar is de schipper ...."
+
+Langzaam schreed de Makkumer over dek, de handen in de zakken, en de
+pijp natuurlijk in den mond. Ging dan de schipper soms met de pijp
+te kooi? De twee mannen zwegen, hoewel ze begrepen, dat de ouwe hun
+gedachten ried.
+
+Er woei maar weinig wind, en over een effen baan gleed het schip. Toen
+ze in de Middellandsche Zee kwamen, werd het bijna windstil. Men kwam
+slecht voorruit, en een ander kapitein ware misschien boos geworden,
+en had het volk uitgescholden. De Fries echter bleef kalm, en hij keek,
+of hij dit alles wel verwachtte.
+
+Des avonds in de rozig-getinte schemering  --  nog was de hemel
+ultramarijn, doch zee en lucht waren reeds door het duister bewogen  --
+hoorde men 't zacht geplas van riemen, en men spande zijn oogen in,
+om te zien. Een boot naderde.
+
+"Zoo  -- " zei de schipper, "zijn ze er al?" en hij verzamelde zijn
+manschap. Allen stonden om hem heen. Men wist, dat hij alleen redden
+kon. Hij nam zijn pijp uit den mond, en wees naar de verte.
+
+"Jongens  -- ," fluisterde hij, "'t hangt ervan af, of die daar ginds
+ook is! Wanneer de boot alleen komt, heb dan geen vrees. Maar jullie
+moeten me helpen." De stuurman vroeg kreunend:
+
+"Komen we er behouden door?" De Fries wierp zijn pijp op dek, zoodat
+de stukken uitspatten, en hij antwoordde bedaard.
+
+"'t Zal wel gaan."
+
+"Wat moeten we dan doen?"
+
+"Jongens! neem zeven leege flesschen en breng ze me. Kok! heb je nog
+een paar mooie stukken hout, van die half smeulende?"
+
+"'t Zal wel gaan, schipper!"
+
+Een paar van het volk waren reeds naar beneden gegaan, en ze brachten
+zeven flesschen, welgeteld. De schipper bezag ze meesmuilend, en hij
+likte zijn baard, of hij iets smakelijks had gegeten.
+
+"Dat is in orde, maats. En nou de kok nog!"
+
+Deze kwam al hijgend aanloopen, in rechter- en linkerhand een paar
+flambouwen. Onderwijl had de schipper de zeven flesschen met buskruit
+gevuld.
+
+"Hallo! hallo! hij moet de groeten van den Vliegenden Hollander
+hebben."
+
+De mannen stonden zwijgend om hem geschaard. Plas! plas! poem! deden
+de riemen der naderende boot. Men hoorde, hoe de lieden hijgden,
+om maar gauw op zij van 't schip te zijn.
+
+De schipper zwaaide de zeven flesschen met buskruit en hij smeet ze
+recht op de boot. De flambouwen, in hun vaart fel-vlammende, wierp
+hij de flesschen achterna.
+
+"Buk je," schreeuwde hij.
+
+Een zwerm van glinsterende scherven sloeg de hoogte in, en de boot
+barstte uiteen. Men zag geen menschen drijven. Het schip voer verder.
+
+"Men moet den Vliegenden Hollander de eer geven," lachte de Makkumer
+nu luid, en hij ging naar beneden, om een pijp te rooken.
+
+In zeer korten tijd kwam men behouden aan. Het weder was wonderschoon
+gebleven, en de zee rimpelloos. Alle nachten hadden de goede sterren
+geschitterd.
+
+
+
+XLIX
+
+De Sage der "Lutine"
+
+In het kleine kantoor der bankiersfirma Goldsmith in Londen was 't
+heel stil. De jongste bediende was bezig de ganzenveeren pennen te
+versnijden, en de oudste schreef onderwijl met zijn mooie handschrift
+--  waarom hij algemeen benijd werd  --  een brief naar een kassier
+in Birmingham. Een paar vliegen zoemden rond.
+
+Toen werd er zachtjes aan de deur geklopt, en de oudste bediende riep,
+zonder 't hoofd op te heffen:
+
+"Binnen!"
+
+Een lange, grijze man trad de kamer in, bleef even op den drempel
+staan, en vroeg:
+
+"Mr. Goldsmith?" De bankier stond op.
+
+"Dat ben ik."
+
+"Kan ik u spreken?"
+
+Naast de kamer was een klein kantoortje. Mr. Goldsmith meende, dat het
+een vreemdeling was, die gaarne zaken met hem wilde behandelen, en hij
+ging hem voor. Hij bood hem een stoel aan en de grijsaard ging zitten.
+
+"Waarmee kan ik u van dienst zijn?"
+
+"Sta mij toe, u mijn naam niet te noemen. Ik heb iets voor u
+medegebracht, wat van het hoogste gewicht is. Maar mijn naam heeft
+geen klank, en niet ik-zelf, doch wat ik u schenk, heeft waarde."
+
+Uit zijn kaftan haalde hij een enveloppe, en tegelijkertijd stond
+hij op.
+
+"Zie nooit, wat deze enveloppe bevat. Berg ze weg, zooals ge uw
+schande zoudt verbergen  --  dat niemand ze vinden kan. Zoolang gij
+het couvert ongeopend laat, zult ge gelukkig zijn, en aan den anderen
+kant, wee uw huis! zoo ge de zegels verbreekt."
+
+Hij legde de enveloppe op tafel, en ging ijlings heen, Hij was reeds
+uit 't kantoortje, en de kamer, waar de twee bedienden zaten, vóór
+de bankier hem kon terugroepen. De tijd schreed voort.
+
+Mr. Goldsmith sloot den brief van heil en onheil achter slot en
+grendel, en hij wachtte. Want op het geluk heeft men te wachten,
+en niet als een vogel kan men het lokken.
+
+Men wist niet hoe, en niet waarom. Men weet het nimmer, waarom de
+één goud vergaart en de ander niet. Men heeft te wachten op de ééne
+seconde, en de duizelingwekkende kansberekening. Mr. Goldsmith's
+kantoor werd uitgebreid, en het tintingen van goud en zilver hield
+des daags niet op in zijn woning. Hier was 't een lord, een graaf,
+een hertog, daar een koopman, een handwerksman, en geen hunner, die
+bij hem binnentrad, of hij bracht veel of weinig goud; elk hunner
+was een beekje of beek, voerend naar de groote rivier.
+
+Mr. Goldsmith dacht niet over zijn geluk na, evenmin als alle
+Zondagskinderen, die meenen, dat zij rechtens door den overvloed worden
+bedeeld. Hij herinnerde zich slechts flauwtjes het vreemde geschenk,
+dat hem eens gegeven was. Zijn zoons werden grooter, en terwijl alle
+dagen eigenlijk op elkaar geleken  --  zij het, dat er telkens weer
+nieuwe gezichten van menschen kwamen in de wisselingen des tijds en
+vele bekende gezichten verdwenen werd hij ongemerkt ouder. Hij bemerkte
+tot zijn verwondering, dat zijn zoons langzamerhand evenveel wisten
+en kenden als hij, hoewel hij dit nooit zou toegeven. De tragiek van
+den ouderdom kwam plots in zijn geluk, en hij was niet meer noodig
+op deze wereld ... maar vreemd! zelf gevoelde hij deze tragiek niet.
+
+Een morgen zat. hij op zijn kantoor, waar hij de bevoorrechte klanten
+ontving, toen zijn gedachten begonnen te zwerven naar de dagen zijner
+jeugd, ze blijde tegemoetgaande. Hij glimlachte en gedreven door zijn
+herinneringen, stond hij op. Was het werkelijk waar geweest? Hoe iemand
+toch zonderling droomen kan! Hij zag den ouden man weer vóór zich
+staan, gehuld in zijn langen kaftan, en zijn vingers! ja, zij voelden
+nogmaals over de enveloppe. Nog steeds glimlachend ging hij naar de
+kast. Wanneer het waar was, dat er eens een grijsaard bij hem getoefd
+had, die hem een couvert overreikte, moest dat tusschen de papieren
+liggen, welke hij van zijn vroeger kantoor had medegenomen. Hij stond
+voor de kast, en zocht.
+
+Hij was niet verwonderd op het oogenblik, dat hij de enveloppe in zijn
+handen hield. Hij hernam zijn oude plaats bij de tafel en draaide ze
+in zijn handen.
+
+Hij verbrak de zegels.
+
+Waarom?
+
+Hij verbrak de zegels.
+
+Uit de enveloppe greep hij een stuk papier. Daar stonden een
+paar schriftteekens op, welke hij niet kende, en hij schudde 't
+hoofd. Vervolgens legde hij de geopende enveloppe en 't papier op
+tafel neer.
+
+Hij was slaperig geworden. Hij hoorde de geluiden, welke hem zoo
+vertrouwd waren, en die een onmisbaar deel van zijn leven waren
+geworden: het gefluister der klanten, en dan het gerinkel van het
+zilveren geld geteld tegen zilveren geld, en de hooge, teedere stem
+van het goud, als het even-veerend op het hout neerkomt. Hij liet 't
+hoofd zinken, tot het tegen zijn borst rustte. En 't leven ging verder,
+zonder dat het tot hem doordrong. Het werd avond, en nog had hij zich
+niet bewogen. Men klopte zachtjes aan de deur. Men wilde heengaan  --
+had mr. Goldsmith nog iets te bevelen?
+
+"Is mr. Goldsmith al weg? Er komt geen antwoord."
+
+Op de tafel lag de geopende enveloppe. Daar dichtbij rustte de doode
+hand van den bankier. Hij had het zegel verbroken, en de zwijgende
+bedienden, die zijn kamer binnentraden, wisten, dat hij van 't leven
+niets meer kon verwachten.
+
+Doch zijn naam behield den beproefden, zuiveren klank, en zijn zoons
+gingen in het kantoor zitten, waar hij gestorven was. Was de stroom
+van het goud, nu het eenmaal zijn weg naar dit huis had gevonden, ooit
+te stuiten? Ze lachten om den vloek, dien een grijsaard in een langen
+kaftan gehuld, hun wilde brengen. Ze lazen het "mene, mene teleel,"
+doch zij verstonden het niet. De tijden van den oorlog kwamen. Engeland
+en Rusland streden tegen Frankrijk, dat de "Vrijheid, Gelijkheid en
+Broederschap" in zijn vaandel voerde; en ook de Bataafsche Republiek
+was dronken van deze leus.
+
+De Engelschen en de Russen vielen Noord-Holland binnen, en de troepen
+van den Groot-Brittannischen koning moesten betaald worden. Wie had
+'t geld?
+
+De firma Goldsmith kon het wel leenen, zooveel de regeering beliefde
+... en wonderlijk toeval! ze had ook staven goud te zenden aan een
+bankier in Hamburg. De "Lutine"  --  aldus heette het schip, dat werd
+uitgerust zou eerst de soldij uitbetalen, en dan zijn koers naar de
+vrije Hanzestad vervolgen.
+
+Wie dacht er aan vloek en aan gevaren?
+
+Men zou aan de Noordkust der Bataafsche Republiek landen, en vroolijke
+gesprekken voeren met de officieren van 't Russische leger, en
+Hollandsche genever drinken. Waren de meisjes van Alkmaar, en den
+Helder preutsch? En later de Sankt Pauli-strasse in Hamburg, waarvan
+een blijde mare uitging. De danslust kittelde hun voeten al.
+
+De zee was rustig, en vol licht, toen ze uitzeilden. Maar na den
+korten dag sloeg de nacht snel uit den hemel, en een bries woei
+op. De golven grepen het schip, de wind was woest, en de "Lutine"
+worstelde tegen macht van storm en zee.
+
+De "Brandaris" aan de kust van West-Terschelling wierp zijn licht
+verre uit. Maar wie aan boord van het Engelsche schip kende den weg
+tusschen diepte en zandbank? De dag, dat de grijsaard in zijn kaftan
+mr. Goldsmith had bezocht, was lang geleden, en toch werd zijn vloek
+vervuld. Diep, dieper zonk het schip met goud.
+
+Nog altijd ligt het onder de zee bedolven; duikers brachten reeds
+een der Spaansche matten, waarmede het gevuld was, naar boven.
+
+Wat bleef er na de schipbreuk van de zonen van mr. Goldsmith? Het
+werden bankroetiers, en, naar de gewoonte dier dagen, werd hun naam
+met. schande genoemd.
+
+
+
+L
+
+Doktor Faust bij Bommel
+
+Op het slot Waerdenburg woonde eertijds niemand meer of minder dan
+doktor Faustus, en hij leerde en studeerde den ganschen dag, ja,
+dikwijls sloot hij 's nachts zijn boeken niet. Uit zijn schoorsteen
+kwam walm en stank, en niemand wist, wat doktor Faustus eigenlijk
+bedreef. Hij gooide velerlei poespas door elkander, en keek er dan
+met alle verstand naar, net of hij een wonder verwachtte, maar wat hij
+zocht, vond hij natuurlijk niet, en daarover was doktor Faustus heel
+bedroefd. Hij had overal vuren aan, en daarboven zette hij allemaal
+van die rare potten en pannen, en velerlei kleuren mengde hij dooreen,
+groen en paars en rood en blauw, totdat op een goeden dag  --  niemand
+weet op welke wijze  --  de Duivel in eigen persoon bij hem kwam. En
+deze vroeg dokter Faustus
+
+"Beste doktor Faustus, wat zoekt gij toch in uw potten en pannen? De
+heele Bommelerwaard is vol van den stank van uw schoorsteen, en gij
+bereikt niets. Zoudt gij u niet liever onder mijn hulp stellen?"
+
+"Ja," antwoordde de geleerde doktor, en hij krabde zich op 't
+voorhoofd, "maar ik heb geleerd voor wat hoort wat, en wat zijn
+uw voorwaarden?"
+
+De Duivel glimlachte en volgens gewoonte noemde hij eerst de voordeelen
+der tegenpartij op.
+
+"Kijk eens, ik kom bij u in dienst, en zeven jaar lang kunt ge van
+me krijgen, wat ge wilt." Doktor Faust dacht langen tijd na.
+
+"En als de zeven jaar om zijn?"
+
+"Ja," antwoordde de Booze, "dat is nu eenmaal niet anders. De gewone
+belooning, nietwaar, die ik altijd eisch."
+
+"Dus mijn ziel?"
+
+"Niet meer en niet minder  --  Wat doet het er welbeschouwd toe? Denk
+eens aan, doktor Faustus, wat er in die zeven jaar gebeuren kan! Niets
+dan vreugde zij uw deel, vreugde, die vreugde volgt, en onbekommerd
+staat ge op, en onbekommerd gaat ge te bed. Zoo'n leventje zou het
+heele menschdom bekoren, wat ik je zeg."
+
+"Nu, dat is dan afgesproken."
+
+"Voorzichtigheid," zei de Duivel, "is de moeder van de
+porseleinkast. Ik voor mij heb altijd zoo'n beetje ... wantrouwen. Dat
+leer je helaas op de wereld. U weet niet, hoe duivelsch-slim de
+menschen zijn, en daarom moet ik u voorstellen, dat wij er een klein
+contractje van opstellen, en nou u!"
+
+"Ja  --  wat moet, dat moet en wat niet anders kan, dat kan niet
+anders."
+
+De Duivel haalde een stuk perkament te voorschijn, en daar stond
+reeds alles zwart op wit. Hij is een goed rechtsgeleerde, de Duivel,
+en hij maakt het de zondaars niet al te moeielijk!
+
+"Zoo ge dit even met uw bloed wilt teekenen, is de zaak in orde."
+
+"Wie a zegt; moet ook b zeggen," zuchtte de arme doktor Faust, en
+hij zette zijn handteekening. Doch nu moest zijn nieuwe knecht nog
+een naam hebben. Als hij hem te roepen had, kon hij toch niet zeggen:
+"Duivel! kom eens hier?" Of: "Satan! haal me wat meel in Bommel?" Ze
+waren het al gauw over den naam eens. "Joost," zou de nieuwe knecht
+van den doktor heeten. Hij behield dus aan den eenen kant een titel
+van Beëlzebub, die immers ook wel met Joost wordt toegesproken, aan den
+anderen kant zijn er ook wel menschen Joost genaamd. Joost kon alles,
+en Joost deed alles. Tegenwoordig is het dienstpersoneel, zooals de
+algemeene klacht is, in de verste verte niet, wat het vroeger was,
+en Joost was  --  denk eens aan  --  in dien tijd al de puikste
+der puiken.
+
+Doktor Faustus had maar te zeggen:
+
+"Graag wil ik dit of dat," en de knecht was reeds weg, veel gauwer
+dan een paard kan loopen. Hij deed zijn inkoopen niet in Bommel
+(hoewel daar de winkeliers van alles wel voorzien zijn, en duur kan
+men ze ook niet noemen), maar in Amsterdam, ja zelfs in Parijs. Wat
+verlangde doktor Faustus ook niet al!
+
+Denk u eens een snikheeten zomerdag, waarin de vogels te moe zijn,
+om te zingen. De warmte zinkt, zinkt neer uit de lucht tot op de
+aarde, voortdurend nieuwe warmte, die den grond doet springen. Als
+ge den schoenen op den weg zet, lijkt het of er vlammen om uw voet
+slaan. Uw hoofd kan geen hoed verdragen, en zonder hoed kunt ge
+'t ook niet uithouden. Ge verlangt naar een frisschen dronk water,
+en als ge drinkt, is uw dorst onleschbaar, ja, het drinken zelve
+wekt den dorst op. Uw hoofd is zóó opgezet, dat uw beste vriend u
+niet wederkent, en als ge de schaduw van het bosch binnenkomt, gaat
+ge zwemmen ineen vurigen oven.
+
+Op zulk een zomerdag commandeerde de geleerde doktor zijn knecht:
+
+"Joost! haal me even een beetje ijs en sneeuw."
+
+En dan moest de duivel door de smorende hitte, erger dan de hel.
+
+Of wel, wanneer 't winter was, wanneer de rivieren bevroren waren,
+en de felle, vinnige kou drong door de beremuts heen, net precies,
+om de bovenste puntjes der ooren zóó ondragelijk te doen lijden, dat
+men zijn ooren erom zou willen verliezen, en ook den neus deed hij
+krimpen en kreukelen en kraken, dat je 't gevoel had, of er niets van
+overbleef en je nooit meer zou niezen en snuiten (maar den volgenden
+dag was je zóó verkouden, dat alleen een warm bed en kamillenthee je
+er weer bovenop konden helpen). En overal zag je bonte kraaien, als
+teeken, dat het nog lang niet uit was, en 't beste kon je thuis-blijven
+met je handen en beenen vlak bij den haard ...
+
+Op zóó'n dag placht doktor Faustus zijn dienaar te roepen, en hij
+beval hem
+
+"Haal me eens een paar flinke trossen druiven."
+
+Sneeuw en ijs in den zomer, druiven in den winter, dat was al bijna
+niet te doen! Maar nog was de geleerde man niet tevreden! Op een dag
+liet hij Joost bij zich komen. "Hoor eens! ik moet een rijtuig hebben
+met vier paarden, die nooit moe worden."
+
+Dat bracht de knecht ook in orde! Je kon doktor Faustus vaak zien
+uitrijden, en dan ging hij, hu! als de wind naar Konstantinopel,
+heen en terug.
+
+Het gebeurde ook wel eens, dat hij naar Bommel wilde.
+
+"Inspannen, Joost! Maak eventjes een brug over de Waal!"
+
+Dan liep de goede Duivel naar de rivier en bouwde in een ademtocht
+een stevige brug, waarover de doktor het prachtige rijtuig voeren
+kon. Nauwelijks echter was hij aan de overzijde, of hij floot.
+
+"Joost! je weet, ik kan de lui van Bommel niet uitstaan. Zorg gauw,
+dat de brug weer afgebroken wordt, anders maken ze er gebruik van."
+
+Nog eerder dan de pont gereed was, werd zij weer gesloopt.
+
+Wat er niet al van doktor Faust wordt verteld. Ja, ja, de wonderen
+zijn de wereld nog niet uit, en 't staat gedrukt ook, dus is 't even
+waar als de krant. Eens kwam de geleerde man een herberg binnen,
+en riep om een vat Tielsch bier.
+
+De waard sjorde en rolde met veel gezucht en geklaag de zware vracht
+voor zijn voornamen gast: tot verwondering van allen ging deze erop
+zitten, en daar reed hij de kroeg uit, net of hij op een Arabischen
+hengst zat. Huppelend en steigerend en zich voorover neigend en
+dan weer achteruit werpend, voer hem het vat Tielsch bier tot aan
+het kasteel, waar doktor Faustus afsteeg, en Joost riep. Hij had hem
+natuurlijk weer wat te ordonneeren, en elken dag prakkizeerde hij wat
+nieuws. Als zoo'n geleerde bol eenmaal daarmee begint, kan er alevel
+wat gebeuren.
+
+Om een voorbeeld te geven!:
+
+Eens, dat hij meel had gekocht, liet hij 't naar de gracht rijden,
+en hij beval, dat men de kostelijke waar ('t was zonde!) in het water
+zou gooien. Toen dit geschied was, riep hij Heintje Pik.
+
+"Joost! haal me 't er weer uit, en zorg, dat het goed gezuiverd wordt,
+anders krijg je met mij te doen. Allo! niet getalmd."
+
+Dan ging de Duivel aan het scheppen, schoppen vol vuil en meel dooreen:
+'t riekte wel een half uur in den omtrek zuur! Vóór hij er mee klaar
+was, het vuil en het meel te scheiden (hoewel in een mengsel de
+stoffen onveranderd haar eigenschappen behouden) snelde er heel wat
+tijd voorbij, en de rug van Beëlzebub deed hem pijn, of hij gegeeseld
+ware. Soms veroorloofde zich de doktor een bijzonder aardig grapje
+tegenover zijn knecht. Als deze overdag den heelen dag zóó had gewerkt,
+dat hij er met permissie van zweette, nam zijn heer wat koren en smeet
+'t in de doornenheggen.
+
+"Joost! vóór morgenvroeg moet je zorgen, dat ik 't terug heb."
+
+Dan sjokte de arme duivel met zijn moede beenen naar de heg, en hij
+stak zijn vingers in de doornen, om al die korrels bij elkaar te
+zamelen. Den volgenden morgen wachtte hem nogmaals moeilijke arbeid,
+en vele malen mompelde hij:
+
+"Ik wou, dat Joost hem haalde."
+
+Zoover was het ondertusschen nog lang niet. Hij had al die zeven
+jaren door te worstelen, en een einde scheen er niet te komen.
+
+Ten laatste  --  vier jaren waren er voorbij gegaan, en als vier pakken
+van tweehonderd pond elk, lagen ze op 's duivels rug gestapeld	--
+gaarde Beëlzebub allen moed bijeen, en hij klopte nederig aan de deur
+zijns meesters.
+
+"Binnen!" riep doktor Faustus, en de drommel van zijn knecht stond
+op den drempel.
+
+"Mijnheer! als het niet te astrant is ...."
+
+Doktor Faustus kende genoeg van de wereld, om niet te weten, dat er
+thans een onbeschaamde vraag zou volgen. Want ach! brutaal was soms
+'t vroegere dienstpersoneel óók al, hoewel je er tegenwoordig onder
+hebt ... doch hierover basta. Ongeduldig zei hij dus:
+
+"Nu?!"
+
+"Mijnheer ... ik heb u vierjaar goed en trouw gediend."
+
+"Nu?!"
+
+"Als mijnheer er niet op tegen heeft, zou ik mijnheer's dienst nu
+wel graag willen verlaten."
+
+"Verlaten? Dat begrijp ik niet. Zeven jaar moet je toch bij me
+blijven? ...."
+
+"Mijnheer moet me goed vatten. Ik bedoel niet, dat mijnheer me loon
+heeft uit te betalen. Ik wil mijnheer zonder loon vier jaar gediend
+hebben."
+
+"Daar komt niets van in! Aan je werk, Joost. Als jij moe bent, ik ben
+'t niet."
+
+Nog drie jaar arbeidde Joost bij doktor Faustus. Er was niet dàt
+op hem te zeggen. Zoo'n in-netten, degelijken knecht hadden er niet
+veel. En zoo trouw! En zoo eerlijk! En zoo kraak-kraak-kraakzindelijk.
+
+Doch toen de zeven jaren om waren ... ja toen ... was de knecht de
+meester geworden en de meester de knecht. 't Contract had de duivel
+goed in orde gemaakt. 't Was middernacht, precies twaalf uur (de klok
+van Bommel loopt zuiver), en daar greep de duivel zijn vroegeren heer
+bij de haren, en sprong met hem 't hooge venster van den toren uit,
+vlak naar de hel, nadat hij hem fel door de tralies van 't raam had
+getrokken. 't Bloed spoot den verdoemde het lichaam uit en spatte
+tegen den muur, om 't nageslacht van de waarheid dezer vertelling
+te overtuigen.
+
+
+
+LI
+
+Avonturen van Doktor Faustus in Leeuwarden
+
+Van alle beroepen, die er op de wereld bestaan, valt dat van barbier
+het minste mee. Want om barbier te zijn, moet men niet alleen goed
+kunnen inzeepen, en goed 't mes op wang en keel van den klant kunnen
+zetten, doch bovenal moet men uitstekend menschenkenner zijn.
+
+Een barbier in Leeuwarden was beroemd om zijn inzeepen, en
+het eigenlijke scheren verstond hij op een haar, doch een goed
+menschenkenner was hij niet, hetgeen uit het volgend verhaal moge
+blijken.
+
+Op een kwaden dag stapte er een deftig heer bij hem binnen, die hem
+kort beval:
+
+"Scheren!"
+
+De barbier begreep onmiddellijk, dat hij zijn kunst moest toonen. Hij
+zeepte stevig in  --  de meeste coiffeurs van tegenwoordig weten niet,
+wat een kunst 't inzeepen al is  -- , en toen 't schuim hoog vlokte op
+het gelaat van den klant, zette de scheerder er 't mes op. Hij schrapte
+aan de kin en werkelijk, 't haar ging er af. Daarom begon hij aan den
+anderen kant, maar toen bemerkte hij tot zijn misnoegen, dat aan de
+zijde, waar hij had geschoren, de baard weder aanving te groeien Dat
+mocht niet gebeuren.... Hij stapte fluks naar de plek des gevaars,
+en hij schrapte en schraapte naar den aard, maar juist, terwijl hij
+zich hier vooroverboog, om te zien, of 't vel wel blank was, schoot
+ginds met geweld het haar weder uit; de barbier gevoelde zich als
+een amateur-tuinman, die het kweekgras van zijn grond wil uitroeien
+en die na een middag moeitevol werk nog net zoo ver is als voor dien.
+
+"Ja mijnheer  -- "zei hij benepen, "'t gaat moeielijk."
+
+"Wat gaat moeielijk? 't Scheren?! O, dan zal ik mezelf wel helpen."
+
+Tegelijkertijd nam de klant het mes, en sneed zich het hoofd af, dat
+hij met vaste hand vlak voor zich neer zette. Daarna zeepte hij  --
+de barbier was er verwonderd over, en dat zijn de barbiers anders niet
+licht, want ze zien en hooren meer dan een ontdekkingsreiziger	--
+de wangen in, en in een ommezientje bleef er geen schaduw van dons op
+'t vel. Toen hij gereed was, zette hij 't hoofd op den romp, en zei,
+dat hij nu zijn schuld wilde voldoen.
+
+Voor de baas een woord had kunnen uiten, drukte hem de deftige heer
+een gouden dukaat in zijn hand, en riep uit:
+
+"Dat zal wel genoeg zijn, denk ik."
+
+Nu overkomt het een Leeuwardensch barbier niet elken dag (al scheert
+hij niet slechter dan een collega in Amsterdam of 's Gravenhage),
+dat hij met een gouden dukaat wordt betaald. Hij wilde zijn vrouw
+in zijn geluk doen deelen. Hij was al bij haar, vóór hij 't wist:
+wat bewijst, dat hij net en soliede was in zijn levenswandel.
+
+"Vrouw! Kijk eens, wat ik gekregen heb."
+
+Ze tuurde naar de palm zijner rechterhand en haalde minachtend haar
+schouders op.
+
+"Een duit! Wat is dáár voor bijzonders aan?"
+
+Ja, het was een duit en geen dukaat, waarmede de rekening was
+gequiteerd, en dáárvoor kon hij 't niet doen. Zeker een vergissing
+van den voornamen heer. Waar zou deze logeeren? Natuurlijk in het
+Hooghuis. Hij er naar toe!
+
+"Wat is dat?" riep Faust, want niemand anders was het, "wat is
+dat? Zeker een vergissing .... Wacht! hier heb je een nieuwen
+dukaat. Zie je goed, dat 't een dukaat is?"
+
+"Ja," zei de scheerder.
+
+Thuis keek hij er nog even naar, vóór hij zijn vrouw de munt
+toonde. Gelukkig, want ook nu hield hij in zijn hand een koperen
+duit. Hij riep woedend:
+
+"Zoo waar ik een barbier ben, gaat 't hier niet zuiver toe."
+
+Doktor Faustus bleef dus in de stad, en iedereen hoorde, wat hij met
+den dukaat had uitgetooverd. Eens kwam hij 's avonds in het Hooghuis,
+en hij riep zijn knecht.
+
+"Trek me de laarzen uit."
+
+De knecht knielde en trok de laars van doktor Faustus'
+linkervoet. Daarna begon hij met de rechter  --  Dat ging niet zoo
+gemakkelijk.
+
+"Och jongen  --  je kunt niet trekken."
+
+De knecht had zijn ponteneur en hij rukte nu met alle macht, zóó hard,
+dat hij het been uit doktor Faust's lichaam trok. Dit vond doktor
+Faust niet aangenaam, hij schreeuwde, dat 't een aard had. De waard
+kwam toegeloopen.
+
+"Wacht," peinsde deze (de Leeuwardensche hoteliers zijn niet van
+gisteren), "dat is een mooie manier, om het sinjeur eens te laten
+betalen. Weet je, wat ik doe? Ik berg 't been in de kast, en als hij
+weg gaat, heb ik een waarborg."
+
+Zoo gezegd, zoo gedaan.
+
+Hij had echter een ander voor zich, dan hij meende. Wij, u en ik,
+zouden alles doen, om ons been terug te ontvangen, maar doktor
+Faustus verliet het logement hinkende, en gaf geen duit. Toch scheen
+hem dit na eenigen tijd te berouwen, althans hij keerde terug, om
+zijn rekening te vereffenen. Doch de waard was dom geweest: hij had
+'t been in 't water gegooid ....
+
+"Dan is de zaak in orde," zei doktor Faust. "Jij 't been en ik
+'t geld."
+
+"Ja," antwoordde de herbergier. "Ja, dan is 't in orde."
+
+Zoodra de geleerde man op straat liep, groeide hem 't rechterbeen
+weer aan, en hij wandelde nu net als de gewone menschen.
+
+Nog meer wandaden haalde doktor Faustus uit. Hij stelde voor, om
+op de Langepijp te gaan staan, met stroo onder zijn arm. Er waren
+in dien tijd veel heksen in Friesland: overal kon je die leelijke
+tsjoensters aantreffen.
+
+"Jullie hebt moeite, om ze te kennen?" vroeg doktor Faustus. "Als ik
+op de Langepijp sta, zal iedere heks naar mijn stroo worden getrokken
+en ze zal er mij een halmpje van uitritsen,. Daaraan kunt ge zien,
+wie tooveren kan en wie niet."
+
+Natuurlijk stond men het hem nooit toe, want de vrouw van den
+burgemeester was een heks, en dat dus het bestuur der stad den
+vreemdeling liever buiten dan binnen Leeuwarden zag, is wel te
+begrijpen. Eens heeft hij 't heele Waagsplein met bloed overstroomd
+(zooals een fatsoenlijk mensch zijn tuin in een heeten zomer met
+water begiet), en daarmede had hij zijn banvonnis verdiend.
+
+Faust moest Leeuwarden verlaten.
+
+Aan alle vier de stadspoorten zette men een bode, die had toe te zien,
+of Faust de stad uitging. De burgemeester ging in 't raadhuis zitten,
+en wachtte. A1 heel gauw kwam een bode aanrennen, die hijgde:
+
+"Doktor Faust is door mijn poort vertrokken." Nauwelijks had hij dit
+gezegd, of een tweede bode stormde binnen met de mare:
+
+"Dokter Faust is door mijn poort vertrokken," en hij werd verdrongen
+door een derden bode, die jubelde:
+
+"Dokter Faust is door mijn poort vertrokken. Daar kwam de vierde bode
+aanzetten, die al uit de verte riep:
+
+"Doktor Faust is door mijn poort vertrokken."
+
+Tot op den huidigen dag is dit een raadsel gebleven, doch gelukkig
+is doktor Faustus nooit in Leeuwarden teruggekomen. De barbiers,
+hoteliers en heksen kunnen er thans rustig slapen.
+
+
+
+
+
+
+Aanteekeningen
+
+HET VROUWTJE VAN STAVOREN (blz. 1 -- 11). In een "Boekje voor den
+Straatzanger" vind ik het volgend vers, dat thans nog algemeen wordt
+gezongen.
+
+
+Hoort, vrienden, hoort een lied,
+Dat duidelijk zal verklaren,
+Wat eenmaal is geschied,
+Voor meer dan duizend jaren.
+Toen oud en grijs Stavore
+Nog bloeide op Frieslands grond
+En van zijn macht deed hooren,
+Door heel het wereldrond.
+
+
+Daar in die rijke stad,
+Die jaarlijks duizend schepen,
+Belaân met 's wereld schat
+Haar haven in zag slepen,
+Daar leefde in roem en eer,
+Een rijke weduwvrouw,
+Wiens voorbeeld ons zal leeren.
+Hoe hoogmoed voert tot rouw.
+
+
+Geen koper, neen, maar goud,
+Zoo sprak zij, siert mijn woning,
+En 't huis voor haar gebouwd
+Scheen 't woonhuis van een koning.
+'t Was al wat oogen zagen
+Vol vorstelijke praal
+En hoeft men meer te vragen
+De stoep was van metaal.
+
+
+De leuning was zeer schoon
+Uit louter goud gedreven,
+De deurknop scheen een kroon
+Met paarlen als omgeven
+En breede, zilvren platen
+Geklonken aan den grond,
+Bedekten al de straten
+Zoover haar woning stond.
+
+
+Daar treedt een zeekaptein,
+Haar bij de haven tegen,
+Wat, sprak ze, zal het zijn,
+Wat schoons hebt gij verkregen,
+Wat heerlijks brengt gij mede
+Uit overzeesch gebied,
+Uw schip ligt op de reede
+Maar hoe gij antwoordt niet?
+
+
+
+'k Heb immers u belast
+Het kostelijkst in te laden
+Wat rondom de Oostzee was,
+En 't oog hier kan verzaden.
+Wie zich aan prijs mocht storen,
+'k Vraag nimmer naar het geld.
+De weduw van Stavoren,
+Wordt niet teleurgesteld.
+
+
+'k Bracht tarwe naar uw zin,
+Al edelst wat wij vonden,
+Aan stuurboord kwam het in,
+Zooveel wij laden konden.
+Hoe gilt zij dol van zinnen,
+Hoe, tarwe? lage guit!
+Bracht gij ze aan stuurboord binnen,
+Zoo werp ze aan bakboord uit.
+
+
+Helaas, het kostlijk graan
+Werd in den vloed geworpen.
+Een grijsaard die het zag
+Uit een der naaste dorpen,
+Beef, sprak hij, o vrouwe,
+Wellicht lijdt ge eens gebrek,
+Dat nooit dit stuk u rouwe,
+Zwijg, sprak ze, grijze gek.
+
+
+Ze lachte en greep haar ring
+En wierp met luid geschater,
+Terwijl ze henenging,
+Hem weg in 't woelig water.
+Kijk, riep ze, dwaze kerel,
+Eer geeft de zee weerom,
+Deez' schoone ring en parel[10]
+Eer ik tot armoe kom.
+
+
+Het duurde een dag of acht,
+Toen werd op haar verlangen
+Een groote visch gebracht,
+Zoo pas in zee gevangen.
+Maar sidderend zonk ze neer,
+Want reeds met de eerste snee,
+Vond zij haar ring toen weder[11]
+Laatst geworpen in de zee.
+
+
+Daar treedt een dienstknecht in,
+Uw schepen zijn verloren,
+De zee zwelgt alles in
+Gods wraak rust op Stavoren,
+Een andere knecht snelt binnen
+En biedt een brief haar aan.
+God, gilt ze woest van zinnen,
+Mijn glorie is vergaan."
+
+
+
+Vele andere berijmde lezingen, dikwijls zeer van elkander verschillend,
+zijn van het vrouwtje van Stavoren bekend: hier meende ik de sage
+van "het vrouwtje" te moeten scheiden van die van het Vrouwenzand,
+waarvan reeds dóór Johann Wilhelm Wolf in 1843 twee lezingen zijn
+medegedeeld.[12] Zie "Het Vrouwenzand" blz. 149 in dit werk.
+
+Trouwens, alleen reeds met sagen en legenden van Stavoren ware een
+aardig boekje te vullen. Dat haar bloei en verval zulk een levendige
+fantasie bij 't volk opwekten, is geen wonder. We vinden den naam
+Stavoren al vermeld in de legenden van Friso, die met zijn broeders
+Saxo en Bruno naar de lage landen was gekomen, en een tempel bouwden
+ter eere van hun god Stavo. Om den tempel stichtten ze een stad, welke
+ze Stavoren noemden. Dan hebt ge de legende van het "Roode Klif,"
+de roode vlam, welke op Stavo's bevel door drie kruiken zeewater
+werd gebluscht; van de "stem uit de bron," een vervolg van het "Roode
+Klif," van de "overstroomende bron," volgens Stavo slechts te stuiten
+door het bloed van een driejarig kind; van "de wanschapen wolf, met
+menigerlei hoofden, meer dan de hond Cerberus er had" .... Er zijn
+er nog meerdere, doch in ons volk leven ze helaas niet meer voort,
+en wat er van de rijke legenden-schat is overgebleven, geeft weer een
+denkbeeld, hoe de roem van Stavoren is vergaan	--  Zie ook blz. 311
+van dit boek.
+
+Het visch- en ring-motief is waarschijnlijk ontleend aan de Duizend
+en Één Nacht.
+
+STRAFFE GODS (blz. 11 -- 17). De kroniekschrijver François le Petit
+vermeldt, dat men een der brooden, welke in steen veranderd waren,
+in de Sint-Pieterskerk heeft vertoond (zie ook Nederlandsche Legenden
+met 32 Platen, naar het Fransch!! uitg. 1842).
+
+Tusschenhaakjes ... is het niet meer dan bedroevend, dat de
+Nederlandsche Sagen en Legenden eerst heden door mijn hier gegeven
+poging onmiddellijk in een oorspronkelijken bundel zijn opgenomen? Deze
+verhalen van zoo aangrijpenden eenvoud, dat men ze lief moet hebben
+als het leven. En wat is er voor folklore in Nederland tot dusver
+gedaan? Naast de Nederlandsche Driemaandelijksche Bladen bestond
+het Vlaamsche tijdschrift "Volkskunde," en verder waren en zijn er
+verschillende gewestelijke boeken, periodiekjes en almanakken; maar
+dit heeft bijvoorbeeld niet kunnen beletten, dat er van de sagen in
+de Peel zoo goed als niets is overgebleven, en dat van verschillende
+Groningsche overleveringen ... slechts de laatste zinnen bekend zijn!
+
+In "Straffe Gods" vindt men hetzelfde wraak-gegeven als in "Het
+Vrouwtje van Stavoren." Hij, die niet barmhartig is, moet het
+boeten. Vreemd, dat het vrouwefiguren zijn: misschien is dit wel,
+om de tegenstelling nog scherper te maken.
+
+Een soortgelijk verhaal is te vinden bij Wolf S 254. Hier speelt
+het echter in Gent. Het steenen brood wordt vertoond in de
+Pharaildiskerk. Het jaar, dat de historie in Gent voorvalt, is 1557.
+
+HOE MONTFORT ORDELOOS LIGT (blz. 18 -- 20). Zie ook Limburg XX 3e
+aflevering blz. 186. Welters en van Beurden zijn voor de Limburgsche
+folklore de menschen waren er in de andere provinciën telkens maar twee
+met zulke liefde voor de schoonheid der sage, ik ware tevreden. Vele
+der Limburgsche sagen zijn natuurlijk door Welters bekend geworden.
+
+HOE EENRUM, MENSINGEWEER, OBERGUM EN WINSUM EEN NAAM KREGEN (blz. 20
+-- 22). Hier zijn twee mij mondeling medegedeelde overleveringen tot
+één geheel vereenigd.
+
+DE SLAPER IN HET VOORHOUT (blz. 22 -- 32). Verschillende deelen
+ontleende ik, meer of minder woordelijk, aan de hier reeds vermelde
+"Nederlandsche Legenden." Op verscheiden punten koos ik echter een
+"waarschijnlijker" lezing, en vooral heb ik het geval minder braaf
+gesteld, en Willem van Nieuwen's moeder, die den dronkaard vermaant,
+uit het spel gelaten. Ook vervult in dit boek Isabella van Portugal
+de rol van de vrouw des vroolijken Willems; in de "Nederlandsche
+Legenden" wordt hiervoor een kamenier uitgekozen, bij Shakespeare in
+"The Taming of the Shrew" een mannelijke page, wat het geval nog
+humoristischer maakt.
+
+
+Sirrah, go you to Bartholomew my page
+And sec him dress'd in all suits like a lady:
+That done, conduct him to the drunkard's chamber,
+And call him madam, do him obeisance,
+Tell him from me (as he will win my love)
+He bear himself with honourable action,
+Such as he hath observ'd in noble ladies
+Unto their lords, by them accomplished:
+Such duty to the drunkard let him do,
+With soft, low tongue and lowly courtesy;
+And say,  --  What is 't your honour will command,
+Wherein your lady, and your humble wife,
+May show her duty, and make known her love?
+And then  --  with kind embracements, tempting kisses,
+And with declining head into his bosom
+Bid him shed tears, as being overjoy'd
+To see her noble lord restor'd to health,
+Who, for this seven years bath esteem'd him
+No better than a poor and loathsome beggar:
+And is the boy have not a woman's gift,
+To rain a shower of commanded tears,
+An onion will do well for such a shift;
+Which in a napkin being close convey'd,
+Shall in despite enforce a watery eye.
+Sec this dispatch'd with all the haste thou canst
+Anon I'll give thee more instructions ....
+
+
+Het ontwaken wordt door Shakespeare als volgt geschetst
+
+SLY. For God's sake, a pot of small ale.
+1 Sew. Will' t please your lordship drink a cup of sack?
+2 Sew. Will' t please your honour taste of these conserves?
+3 Sew. What raiment will your honour wear to-day?
+
+Sly.	I am Christophero Sly; call not me  --	honor lordship; I never
+	drank sack in my life; and if you give me any conserves, give
+	me conserves of beef: Ne'er ask me what raiment I'll wear:
+	for I have no more doublets than backs, no more stockings than
+	legs, nor no more shoes than feet; nay, sometimes, more
+	feet than
+	shoes, or such shoes as my toes look through the overleather"
+	enz.
+
+Talrijke verhalen en stukken dragen de geestige intrige als
+basis. Noemen we de Duizend en één Nacht weder in de eerste
+plaats, de historie van Harun en den herder AbuHassan. Soortgelijke
+geschiedenissen worden trouwens niet alleen in Den Haag voorgesteld,
+doch ook in Brugge en Dyon. Nu eens is 't Philips de Goede, dan
+weer Karel IV, die den dronkelap vindt. Bij Shakespeare is 't een
+willekeurige "lord," en de vindplaats is "before an alehouse on
+a heath."
+
+Zoowel in Shakespeare's voorspel en de door mij medegedeelde lezing
+vinden wij een schuld van den armen schobbejak aan een waardin of
+waard voorgesteld. Bij Shakespeare:
+
+SLY.	No, not a denier: Go by, Jeronimy ...." etc.
+HOSTESS.	You will not pay for the glasses you have burst?
+
+Ook Segismundo in Calderon's La Vida Es Sueno doorleeft een droom,
+als hij bij het ontwaken zich in een vorstelijk bed bevindt. Hier
+klinkt hem, gelijk in mijn bewerking, muziek tegemoet
+
+SEG.:
+Válgame el cielo, qué veo!
+Válgame el cielo! qué miro!
+Con poco espanto lo admiro,
+Con mucha duda lo creo.
+Yo en palacios suntuosos? enz.
+
+(Hemel, wat zie ik, wat ontdek ik, ik zie 't met weinig schrik,
+doch ik geloof het met veel twijfel, ik in rijk-versierde kameren,
+ik tusschen zijde en brocaat, ik, omringd door dienaren enz.  -- ).
+
+Vele tooneelstukken en novellen zijn op het mooie sprookje gebouwd.
+
+GERARD, DE SLECHTE HEER (blz. 32 -- 52). Hier zijn mij acht lezingen
+van gegeven: de lezing, hier gevolgd, stamt uit Tiel. Zoo ik me niet
+sterk vergis, heeft Marie Ramondt een soortgelijk verhaal. Deze lezing
+koos ik, om het verdwijnen van den weerwolf, die in de lucht oploste,
+en de overeenkomst met de Brabantsche Kludde (Niederländische Sagen
+blz. 313) "Ein anderes Mal behängt er sich mit der Haut eines groszen
+schwarzen Hundes, läuft also auf seinen Hinterpfoten, rasselt dabei
+mit einer Kette am Halse und springt den ersten, der ihm begegnet,
+unversehens auf den Nacken, und wenn er ihn dann zur Erde geworfen hat,
+verschwindet er ohne Spur."
+
+Dit op den rug springen van den weerwolf, is iets heel gewoons, maar
+'t komt hier in geen der lezingen voor. We vinden het wel bij de Wall
+Perné "Veluwsche Sagen" bij den boozen geest Osschaert (blz. 102),
+die den spotter volgt op zijn rijm:
+
+"Griepke, griepke grauw
+a'j me griepen wilt, griep me dan gauw."
+
+In Dendermonde
+
+"Grijpke, grijpke grauw,
+Wilt ge mij grijpen,
+Grijpt mij nou."
+
+Overeenkomst met den weerwolf, heeft de Friesche en Overijselsche
+Evert (De Evert zal hem halen), en de Schiermonnikoogsche Roode Haan,
+benevens het plaagbeest of het pestdier (dit bracht de pest aan,
+zie ook de in dit boek behandelde sage "De Zwarte Dood"). Den ketting
+vinden we bij vele spook- en duivelsverhalen terug. Wanneer een paar
+gehuwde lieden zeven zoons krijgt, zonder eene dochter er tusschen in,
+dan is één der zeven een weerwolf. Meermalen heb ik hooren vertellen,
+dat de jongste der broeders die het zevental vol maakt, de weerwolf
+is. Anderen zeggen, dat de duivel de geschiktste uit de zeven kiest
+(Waling Dijkstra, Uit Frieslands Volksleven). Zóó weinig worden
+dergelijke begrippen soms vastgehouden, dat men mij te Groningen
+heeft verteld: "één van zeven zonen is met den helm geboren,"
+(Notabene die met den helm geboren is, heeft een voorspellenden
+geest). In Elst deelde men mij mede, dat de weerwolf de ziel was,
+door den Duivel bezeten, en die daarom de gedaante van een hond had
+aangenomen. Ook kon hij goed kaartspelen! Een sage kende men echter
+niet, of wilde men mij niet vertellen.
+
+Staat het Overijselsche lied:
+
+"Wolle wee, wee, wee
+Wolle wee, wee wee" enz.
+
+met den weerwolf in verband?
+
+Volgens een onzer grootste hedendaagsche Nederlandsche folkloristen,
+dr. Jos. Schrijnen, vertoont de weerwolf een animistisch karakter
+(Nederlandsche Volkskunde, dl I, blz. 73). "De weerwolf-mythen,"
+schrijft hij, "hebben alle Indogermaansche volken gemeen."
+
+In 't buitenland vindt men wel, dat de weerwolf een vrouw is (b.v. dr
+Ulrich Jahn; "Volkssagen aus Pommern und Rügen'', blz. 38) op andere
+plaatsen wordt hij een weerwolf, die 't vel van een gehangene of
+een wolfsvel om zijn lichaam bindt; soms ook de misdadiger, die geen
+straf heeft ondergaan. Ook vrouwen, die op heksachtige wijze op een
+bezemsteel gaan zitten, kunnen weerwolven worden.
+
+Nergens uit zich de volksfantasie zóózeer, dan in gedaante en
+verhalen van den weerwolf, onder welke gestalte hij (zij) zich ook
+beweegt. Zelfs de heksen moeten het in dat opzicht tegen hem afleggen.
+
+Langzamerhand zijn de weerwolfsagen aan het verdwijnen, en binnen
+eenige jaren zal er niets van over zijn gebleven. In Limburg heb ik nog
+een fragment eener weerwolfsage gehoord, welke mij zoo onsamenhangend
+voorkwam, dat ik ze met den besten wil der wereld niet meer kon
+bewerken. Van hooren zeggen heb ik, dat er bij Rolde in Drenthe nog
+een weerwolf-achtig verhaal moet leven. Onderzoekingen in dezen zin
+hebben echter niets opgeleverd. Of men er zich voor schaamde?
+
+DE BASILISCUS VAN UTRECHT (blz. 53 -- 57). Opmerkingen over deze
+sage zijn weinig te maken, daar zij alreeds in 't verhaal zelf zijn
+verwerkt. Dat uit haneneieren vervaarlijke monsters konden worden
+uitgebroed, was een allerwege verspreid verhaal in de middeleeuwen
+en later (men leze bijvoorbeeld Der Hahn von Quakenbrück van Ricarda
+Huch). Dat er in de 15e eeuw nog een haan werd opgehangen in Bazel,
+beschuldigd, dat hij een ei had gelegd, behoeft zeker geen verwondering
+te baren.
+
+Er bestond maar één middel, om dezen basiliscus te bestrijden, en dit
+werd door den Utrechtschen jongeling toegepast. Wat men in Dokkum
+en Oldeboorne heeft gedaan, waar telkens achttien menschen werden
+gedood (de overeenstemming der twee getallen is typisch-toevallig)
+is niet bekend.
+
+HET POPJE DER HEKS (blz. 57 -- 64). Een zeer merkwaardige sage! Al
+speelt ze honderd jaar geleden, toch heb ik ze (evenals Waling
+Dijkstra) gepubliceerd. 't Heksengeloof is er nog niet heelemaal uit
+en zeker niet 't geloof aan allerlei duivelsche machten. Zóó lees ik
+bijvoorbeeld in het "Nieuwsblad van Emmen" van Juni 1915 't verhaal
+ontleend aan de A. Ct.: "Het geloof aan heksen en spoken, aan witte
+"wiev," "glunigen kèrels" en dito honden of hoe die trawanten van den
+vorst der duisternis meer mogen heeten, het geloof daaraan mag zoo goed
+als verdwenen zijn,[13] de vrees voor Zijn Helsche Majesteit zit er
+hier en daar toch nog in. Dat bleek ons dezer dagen op een afgelegen
+gehucht op het Ellertsveld. Een paar avonden achtereen hoorde daar een
+echtpaar telkens tegen het middernachtelijk uur een geheimzinnig geklop
+en dof gehamer op de deel. Dat was natuurlijk het werk van den Booze
+of te wel van den "boksvoot," die daarmee natuurlijk niet veel goeds
+in den zin had en naar alle zekerheid het een of ander groot ongeluk
+over het huis zou brengen. Om dat dreigend onheil af te wenden werd den
+volgenden dag tegen het vallen van den avond dicht bij den paardenstal,
+vanwaar men het angstaanjagend geluid meende te hooren, de Bijbel
+neergelegd, geopend bij het 4e hoofdstuk van Mattheus, alwaar wij
+lezen, hoe Jezus in de woestijn door den duivel werd verzocht. En na
+dien is het weer rustig op de deel als voorheen. De gehoonde verleider
+heeft stellig den aftocht geblazen. Mattheus 4 werd hem te machtig.
+
+Nochtans blijft het geopende bijbelboek als duivelbanner[14] daar
+nog eenige dagen liggen, want zoo verklaarde ons het vrouwtje in
+allen ernst: "hij wil nog wel eens terugkomen. Dat er eenig verband
+kan bestaan tusschen het eindigen van het vreeswekkend geklop en
+den verkoop van 't paard op de Norgermarkt j.l. Dinsdag, dat kwam
+natuurlijk niet op in de hoofden van 't ongenoemd echtpaar."
+
+Tot zoover het Nieuwsblad van Emmen, dat ook in Borger veel wordt
+gelezen. Ik weet, dat daar een oude vrouw woont, die wel wonderlijker
+verhalen kent dan deze, en die hier weinig om zal lachen.
+
+De heksenvervolging in ons land heeft nooit de vormen aangenomen,
+welke zij bijvoorbeeld in Frankrijk (Vauderie), Italië en Duitschland
+heeft gekend. De heksenwaag in Oudewater heeft menig verdachte van
+den dood gered. Voor hen, die er belang in stellen, geef ik hier een
+paar aardige vonnissen en bescheiden.
+
+Utrecht 1417: "Want Isyo, die vroedemoeder, onredelijk saken, alse
+toverie ende andere onstantelijke dinghen bedreven ende gedaen heeft,
+daarom verbiet men haar de stat 50 jaer lanc naeste comende ende een
+mile van der stat te wesen op hoer lijf."
+
+Putten op de Veluwe 1423: "des paepen maagd van Putten, die beruchtiget
+was, dat sy heren Aelbert den papen betovert wolde hebben en hoer
+kunsten dairtoe besichde, dat gebeterd met 20 rijnsche gulden."
+
+Vonnis van het Hof van Holland 1467: "tegen een oud wijf, die 23
+jaren lang na gestolene en verlorene goederen gelesen had, hetwelk
+wijchelarij was en tegen het cristelijk geloof, tot pronken op het
+schavot en ban."
+
+En hier hebt ge een juweel, van den Zutphenschen burgemeester
+Henric here thoe Gehmen uit 't jaar 1491, een schrijven gericht
+tot burgemeester en raad van Keulen .... Ja, hier is 't wel tempora
+mutantur.
+
+"Eirbare vroeme inde vursichtige, gemynde, lieve vriende. Hyr in deur
+lande van Sutphen is eyn tyt van jaren herwertz zere groet ongnade,
+verdriet inde schaide geschiet van onweder[15] inde enheben niet waell
+rait dair to krijgen moigen, sulkes gestraffet inde uytgerait mochte
+werden. Inde altehantz heb ick drossait drie wijffe eyn tyt lanck in
+gefencknuss sittende gehat inde noch sitten binnen der stat van Lochem,
+die mijn onderdrossait vaste mennigerley heeft laten versuecken mitten
+scarprichter, inde doch niet ther lyluge gebrengen en kan, woewaill
+die selve wijve dat ganse gemeyn gerucht heben, inde die nabueren baven
+inde beneden hen des niet en verlaiten, sy en konnen weder maicken ind
+oich seggen sy van veele stonden, dair sy die selven wijve, die eyn
+onder syn korn, die ander in seynem stall by syn haive, inde voert der
+gelycken, dair sy tovery in vermoeden, befonden heben[16]. Inde ass
+men die wijve ter pijnen stelt mit trecken, averhaelen ind barnen an
+die hacken[17] ind voert anders, dat geyn harde manspersonen sonder
+te lij gen lijden en solden, ind als dat gedain is, so synt sy oer
+leeden so mechtig als voer der pijnen. Inde nementlic hefft die eyn
+vrou baven in eyn pan mit heyter torffkaelen die eyn reyse voir ind
+die ander nae mitten bloeten voeten gain stain[18], inde sacht dat
+men dat voir oir onscholt nemen wolde, inde dat en schaiden oir mit
+allem niet, dat men sien konde. Men hadde se laeten bescheeren all
+omme heer van hair inde deede oir drijncken van den wijwaeter, des
+sonnendaiges gewijth was, ind oich aver oir bloete lijff eyn misgewait
+an, dair die hoemyss des sonnendages in gedain wass inde sat sy van
+der eerden, eer men sy ter pijnen stelde.[19] Inde dit wass van baven
+gekomen uit anderer amptlueden versueck, inde hedden gemeynt dat men
+dairmede den duvel syn macht benomen ind sye ter lijginge gebracht
+solde heben, dan 't en baiten all te maell niet. Inde went wij dan
+verstain, dat allduslicker toverijen gelijcken bijnnen off umbtrynt
+uwer lieffden stat inde voirt meer baven geschiet is, dair men die
+toevenarss inde toeverschen aver ten rechten gestalt inde gebrant
+hefft, so were onse zere fruntlicke bede inde begerte, dat uwe erbarn
+lyefften onssdair van onderrichtinge bij desen brenger s'brieff so
+voell uwen lyeffden wijtlick inde mogelick is, doin scrijven willen,
+woe inde in wat manieren men sij ter pijnen stellen sall, ons dair
+na in den besten te richten, ind soe dat men sulke ongelove, tovery
+inde oveldait verhaiten inde uytraiden mochte. Dair uwe liefften sich
+ter eeren gaidz in de waelfairt gueder luede guetwillich in bewijsen
+willen, als wij getruwen inde t' anderen tijden gerne, dar wij konnen,
+verschulden enz."
+
+Geadresseerd aan: Den eirbaren vroemen inde voirsichtigen
+borgemeistern, scepen inde raide der stait Colne, unsen gemijnden
+lieven frunden.[20]
+
+Terwijl in ons land het volksgeloof taai het begrip "heks" heeft
+vastgehouden  --  zoodat het nog niet als uitgestorven is te beschouwen
+(Drente, Friesland), kan men er hen, die de massa leiden, geen verwijt
+van maken, in 't algemeen, dat ze op ruwe wijze tegen de ongelukkigen
+te keer zijn gegaan. Niet, dat Bekker's "Betooverde Wereld," welke
+op krachtdadige wijze het bijgeloof bestreed, geen tegenkanting
+ondervond  --  doch in niet vele landen vindt men lichtelijk zoo weinig
+vervolging van overheidswege. Er zijn er, die dit aan den invloed van
+het Protestantisme toeschrijven, maar dit schijnt mij minder juist toe,
+om redenen, die mij te ver buiten mijn beknopte "Aanteekeningen" zouden
+voeren, doch die het verband zouden aantoonen, welke de Katholieke
+Kerk in de Middeleeuwen legde tusschen ketterij en toovenarij. In
+'t kort zij gezegd, dat de verhouding van het Katholicisme tegenover
+de hekserij in de middeleeuwen anders was dan van het Protestantisme
+tegenover de hekserij,in de 17e en 18e eeuw, zoodat deze beide niet
+met elkander zijn te vergelijken. Bovendien heeft men nog het treurig
+proces tegen de heks van Glarus (Zwitserland) in 1781,[21] waardoor
+men tot de overtuiging komt, dat ook een Protestansche overheid niet
+vrij van bloedschuld is.
+
+In Engeland was 't o.a. Reinald Scot, die tegen de heksenvervolgingen
+schreef, en zijn werk werd tot "ghemein oorbaar" in 't Nederlandsch
+vertaald door Thomas Basson.[22] Deze voegde hier ook bij o.a.
+
+"T' Gevoelen van de Heeren Professooren der Universiteyt tot Leyden,
+nopende de proeve der Toveressen in 't waeter."
+
+De hooggeleerde heeren deden, d.w.z. zoover zij behoorden tot de
+faculteiten der Medicijnen en Philosophie, ten verzoeke van het Hof
+van Holland uitspraak in een twijfelachtige zaak ....
+
+Aanwezig waren:
+
+Doktor Johannes Heurnius, Rector Academiae en Professor Medicinae.
+
+Doktor Gerardus Bontius, Professor Medicinae.
+
+Doktor Petrus Pauw, Professor Medicinae.
+
+Antonius Trutius, Professor Philosophae.
+
+Petrus Molenaeus, Professor Philosophae.
+
+Wat was deze twijfelachtige zaak, die de Professoren den negenden
+dach january des jaers 1594 tezamen bracht?
+
+Of de toovenaressen,[23] waersegsters etc. door haar swerte kunst
+ofte schandelijcke oeffeninghe sulck een bijsonder kracht hebben, dat
+wanneer zij crucelinckx aen handen ende in het waeter geworpen zijnde,
+de selvighe niet ondergaen ende sincken, maer op het waeter drijven:
+Dan off hier onder eenighe natuerlijcke oorsaeck verborghen is."
+
+Het strekt de Nederlandsche wetenschap tot eere, dat de heeren
+professoren der Leidsche Universiteit alreeds in 't jaar 1594 zulk een
+nuchtere uitspraak hebben gegeven, en zich zoo objectief tegenover
+'t vraagstuk hebben gesteld. Ik voor mij zie in de "nuchterheid"
+der autoriteiten en publicisten van oudsher, een nuchterheid, welke
+zelfs in den brief des Zutphenschen burgemeesters tot uitdrukking
+komt, eigenlijk de reden, waarom hier van buitensporigheden geen
+sprake kan zijn. Hebben wij al in de 16e eeuw deze nuchterheid te
+constateeren, in de 17e wordt de strijd voortgezet en in 't midden
+der 19e eeuw voert M. D. Teenstra in zijn "Volksverhalen en Legenden"
+de nuchterheid tot het uiterste, door met alle mystiek te spotten en
+al het bovenzinnelijke te betwijfelen. Zijne nuchterheid echter, die
+bijvoorbeeld tot onnoemelijk na deel van de Kunst in ons land heeft
+gestrekt, is de arme, ongelukkige vrouwen[24] ten goede gekomen. Een
+nadeel echter der nuchterheid is, gelijk ik op mijn tochten heb
+ondervonden, dat allerlei betweters langzamerhand de volkspoëzie
+hebben vermoord. Deze Hollandsche geest heeft altijd eenigszins
+vijandig tegenover kunst en kunstenaar gestaan.
+
+Er moet ten opzichte der sage "Het Popje der Heks" nog iets anders
+worden opgemerkt. Men zal op bladzijde 59 onderaan, lezen:
+
+"Ineens begonnen buiten katten te blazen en te krijschen en te
+jammeren ...."
+
+Dat deze katten in het verhaal voorkomen, is geen wonder. In een
+belangrijk percentage der heksensagen speelt de kat een groote rol. Ook
+hier is de plaats niet, om de geschiedenis der folklore na te gaan,
+teneinde aan te toonen, welke plaats de verandering van mensch in
+dier van oudsher in 't volksgeloof heeft ingenomen.[25] Dit hadden
+we trouwens reeds eerder bij den weerwolf (manwolf) kunnen doen. Bij
+vele heksensagen overheerschte het geloof, dat de heks zich in een kat
+verandert; wordt dan de kat bijvoorbeeld door een steen aan den kop
+gewond, dan vertoont den volgenden dag het hoofd der heks kwetsuren:
+ja, hieraan ziet men dikwijls, dat de vrouw een heks is. Zij kan zich
+ook in levenlooze voorwerpen tooveren: een of ander schip wil niet
+vertrekken, de knecht wordt woedend, en slaat met den bijl in het hout
+... den volgenden dag blijkt het weder, dat een vrouw verwondingen
+heeft opgeloopen, welke niet op natuurlijke wijze zijn te verklaren.
+
+In "Het Popje der Heks" leest ge, dat op een afstand een kind wordt
+betooverd, en wel geschiedt dit, doordat de tsjoenster in een popje
+prikt. Dit staat weder met een eeuwenoud geloof in verband. Kon men
+iemand niet rechtstreeks vermoorden, dan pleegde men toovenarij met een
+afbeeldsel zijns vijands. Hier vindt men een eigenaardige onlogica,
+welke niet dikwijls in dergelijke volksverhalen (die meermalen naïef
+zijn, doch volgens strenge logische begrippen worden opgebouwd)
+aan te treffen zijn: het popje dient aan den eenen kant, om het kind
+(dus een vreemde) te pijnigen, maar als het verbrand wordt, sterft
+het kind niet ... doch de heks.
+
+Summa summarum: er zit in deze sage méér dan men oorspronkelijk
+zou vermoeden.
+
+DE ROODE HEMDROK (blz. 64 -- 67). Talloos zijn in het Noorden
+des lands, de provinciën Drenthe, Friesland en Groningen deze
+"voorloop"-sagen, minder in aantal de "naloop." (Wanneer iemand iets
+ziet, dat nog gebeuren zal, bijvoorbeeld een brand of een begrafenis,
+wordt 't "voorloop" genaamd; komt de een of andere persoon naspoken,
+zooals b.v. in de "Plaatsmajoor van Bergen-op-Zoom" of "Mooi-Ann" dan
+heet 't "naloop.") Het meest zijn zij op den "voorloop" aangewezen,
+die met den helm geboren zijn. 't Beste is, wanneer een kind hiermede
+geboren is, den helm tot asch te verbranden, anders behoudt dit
+zijn leven lang de gave, steeds ongeluk vooruit te zien, gelijk
+Cassandra. Sommige schippers echter probeeren zich van een ongeschonden
+helm meester te maken, waarvoor zij een groote som gelds over hebben,
+daar deze hun een gelukkige vaart verzekert. Aldus is het geen wonder,
+dat volgens 't volksgeloof vele ouders ertoe overgaan den helm van de
+hand te doen, waardoor menigeen tot zijn eeuwig ongeluk de gave der
+"voorloop" krijgt.
+
+Nu is de sage der "Roode Hemdrok," welke mij in Leeuwarden werd verteld
+(zooals dit meer voorkomt, trof ik ze later gedrukt aan, en wel bij
+Waling Dijkstra: een teleurstelling in zekere mate) hierom des te
+treffender, omdat de vrouw haar eigen doodkist ziet.
+
+Teenstra deelt mede als voorbeelden van voorloop:
+
+"Hier zag men in eene kamer eene doodkist onder de vensterbanken, van
+vele menschen in rouwgewaad omgeven, waaronder schreiende en zuchtende
+nabestaanden; daar zag men een lijkstaatsie langs den weg passeeren;
+ginds een begrafenisfeest aan eene wel voorziene tafel; daar zag men
+eenen hevigen brand; daar soldaten, hooge watersnood, die zag een
+schip vergaan; daar vertoonde zich een spookgestalte, in lijkgewaad,
+op het kerkhof, op welke plaats spoedig iemand moest worden begraven."
+
+En verder:
+
+"De voorverschijningen van brand zijn in Noord-Nederland zeer
+algemeen."
+
+Nu heb ik inderdaad zoowel de "koude voorloop" (dood) als de "warme
+voorloop" (brand) algemeen in de Noordelijke provinciën aangetroffen
+(hierover nader); echter niet de voorloop van watersnood en oorlog,
+zelfs niet in 1914. Het kan daarom wel zijn, dat deze "voorloop" heeft
+bestaan, en ik verzoek hen, die mij hierover iets kunnen mededeelen,
+mij dit te berichten.
+
+Hoe vindt nu zulk een voorloop plaats?
+
+Ge ziet op een eenzamen weg een man staan, die uren lang op
+dezelfde plek blijft. Zoo ge u terzijde van hem stelt, zal hij niets
+zeggen. Eerst ten leste, als hij op 't punt is, om te vertrekken,
+kunt ge hem vragen, welken voorloop hij heeft gehad.
+
+"Ik heb dat huis in brand gezien" of:
+
+"Daar kwam een lijkkoets uit met een zwart (of bruin) en wit
+paard" (Waling Dijkstra; in Midwolde en Borger vond ik dezelfde
+overlevering).[26]
+
+Een enkel maal grijpt u de man, die den voorloop heeft, bij den arm,
+hevig verschrikt roepend:
+
+"Uit den weg  --  uit den weg  --  daar komt een begrafenisstoet aan."
+
+En dan duurt 't niet lang, of iemand wordt uit 't huis, waar dit
+geschiedt, naar zijn laatste rustplaats gedragen.
+
+In Drenthe is 't op sommige plaatsen eenigszins anders. Daar heeft men
+de "koude" en de "warme" voorloop. Zij, die over de gave beschikken,
+zien steeds een woning in brand staan, als ze 't gezicht hebben (dus
+begrafeniskoetsen enz. ontdekken ze niet). Als ze nu de hand leggen op
+een muur van 't brandende huis, zal deze koud of warm aanvoelen. Is
+de muur koud, dan zal er in de woning iemand sterven. Is ze warm,
+dan komt er brand.
+
+Teenstra, die met de Noord-Nederlandsche mystiek vrij-goed op de hoogte
+was (hoewel hij er te veel om heeft gelachen, wat waarschijnlijk de
+bevolking niet zeer vertrouwelijk ten zijnen opzichte heeft gestemd)
+noemt ook nog sagen van het "voorgevoel," welke ik niet in dezen
+bundel heb opgenomen. Bijvoorbeeld:
+
+"Iemand wil niet met een bepaald schip vertrekken, daar hij gevoelt,
+dat het zal vergaan. Inderdaad gebeurt dit."
+
+Teenstra kent ook nog de "gelijktijdige verschijning" en meldt hiervan
+'t volgende
+
+"Zoo gebeurde het ook eens, terwijl ik mij als passagier aan boord
+van Z. M. Fregat van Oorlog, de Eurydice, bevond, zijnde in 1827, op
+mijne terugreis van Batavia, dat onze kommandant, J. F. C. Wardenburg,
+terwijl wij ons beoosten Kaap de Goede Hoop, in de Indische Zee
+bevonden, mij des nachts kwam porren (wekken), zeggende niet te
+kunnen slapen; op verzoek van den waardigen kolonel opgestaan zijnde,
+deed hij mij, onder een sigaartje, verslag (te lang om hier mede
+te deelen) wat hij gezien en gehoord had, en of ik nu al beweerde,
+dat hij eenen benauwenden droom gehad had, hij beweerde bij kris
+en kras, dat hij goed wakker en zeer duidelijk gezien en gehoord,
+"dat zijne moeder, wonende in het Oldenburgsche, te Elsfleet aan den
+Wezer, op haar doodsbed lag, en zich, stervende aan zijnen jongeren
+broeder had beklaagd, dat zij voor haar verscheiden, ook nog niet
+haren zoon Johan, indien deze nog leefde (zijnde de kolonel zelf)
+had mogen zien, dat enz." In den herfst van dit zelfde jaar kwam de
+kommissionair Hendericus Venhuizen, mij te Baflo, waar ik toen woonde,
+zeggen, dat er een Heer bij Bulsing, in de doelen, te Groningen,
+logeerde, die mij gaarne wenschte te spreken, of ik morgen niet in de
+stad zoude kunnen komen; hieraan voldoende, ontmoette ik den kolonel
+Wardenburg, die mij, terwijl wij aan het dessert zaten, verhaalde,
+dat op denzelfden nacht van het voormelde verschijnsel of voorgevoel,
+zijne moeder te Elsfleet overleden was, en aan zijnen broeder bij
+herhaling gezegd had, dat zij hem (den kolonel) voor haar sterven
+nog zoo gaarne eens weder gezien had, met alle de verdere daarbij
+plaats gehad hebbende omstandigheden, zooals hij die aan boord,
+in het zuidelijk halfrond gehoord en gezien had."
+
+Met den "voorloop" in verband staat het verschijnsel, dat algemeen
+bekend is. Terwijl men b.v. over den weg gaat, denkt men aan iemand,
+wiens aanwezigheid men nooit zou kunnen vermoeden; onmiddellijk daarna
+ontmoet men de persoon, over wie men zoo juist heeft gepeinsd. Ook
+zien sommige menschen lichtjes op plaatsen, waar later huizen worden
+gebouwd of een kanaal zal worden gegraven (Borger), of hooren een dof,
+ondergrondsch gedreun op de plek, waar later een spoorweg zal worden
+aangelegd (Drenthe, Limburg!!!) Verschillende mijner lezers kunnen
+waarschijnlijk in hun omgeving de door mij medegedeelde feiten met
+andere vermeerderen.
+
+Wat de "voorloop-sagen" betreft, hier doet zich steeds iets zeer
+eigenaardigs bij voor. Het geval is in de volksverbeelding of
+liever in den volksgeest[27] zóó gesteld, dat er aan de uitkomst der
+voorspelling groote moeielijkheden zijn verbonden. Men bemerkt het
+in de overlevering van den "rooden hemdrok." In Pietersbierum woont
+de vrouw van een dominé, die ziet, dat een man in rooden hemdrok haar
+doodskist dichtspijkert. Er woont echter niemand in het dorp, die op
+zoo in 't oog vallende wijze gekleed is, en daarom gelooft men haar
+niet. Als zich een timmerman, die altijd in een rooden hemdrok over de
+straat gaat, in het dorp heeft gevestigd, begint er angst te ontstaan,
+dat de voorspelling uit zal komen, en als de vrouw gestorven is,
+neemt de predikant zijn maatregelen, dat de kist naar een andere kamer
+zal worden vervoerd, dat er geen schroeven op den schoorsteenmantel
+liggen, dat niemand een witte doek op de doodkist zal spreiden. En
+toch geschiedt het alles, zooals de vrouw gedroomd heeft.
+
+Neem een andere "voorloop-sage," die van Opende (deze is tot dusver
+nog niet behandeld):
+
+"Een man wordt 's nachts wakker, en staat op, daar hij niet kan
+slapen. Hij begeeft zich naar de deur zijner woning, en staart in 't
+donker. Plots ziet hij een lijkkoets over den weg, die heel langzaam
+zijns weegs gaat. De man denkt bij zichzelf:
+
+"Dat kan nooit werkelijkheid worden. Nimmer toch wordt er 's nachts
+iemand begraven."
+
+Eenige weken later breekt er in Opende een besmettelijke ziekte uit,
+die daar en in den omtrek zóóvelen doet sterven, dat men ook's nachts
+moet begraven. Op dezelfde plek, waar de man de lijkkoets heeft gezien,
+gaat de treurige stoet voorbij."
+
+"Een ander, in Midwolde en in Borger, staat des avonds voor zich uit
+te turen, en bemerkt, dat er iemand begraven zal worden, getrokken
+door een wit en zwart (bruin) paard. Geen mensch gelooft het. Wie
+zal nu ook iemand ter laatste rustplaatse doen leiden ... door een
+schimmel gevoerd?
+
+Inderdaad sterft de man, die door den ziener is aangewezen, en men
+spant twee zwarte paarden voor den wagen. Het zal niet uitkomen,
+wat de profeet gezegd heeft. Maar wat geschiedt er? Een der zwarte
+paarden breekt zijn poot, en men moet zich wel met een ander paard
+behelpen, dat een schimmel is."
+
+Aldus is er in de voorloop-sagen een huiveringwekkende noodwendigheid
+te bespeuren, het zuiverste fatalisme, dat ik ken. Wel is een Macht
+achter alle feiten, doch deze is naamloos en genadeloos.
+
+WESTERSCHOUWEN, WESTERSCHOUWEN, HET ZAL U BEROUWEN (blz. 67 --
+71). Wordt in vele sagenboeken aangetroffen. De overlevering is zóó
+algemeen bekend, dat men niet kan nagaan, of ze inderdaad nog "leeft"
+of niet.
+
+Merkwaardig is het, dat hier zoowel een zeemeerman als een zeemeermin
+een rol in spelen. De wijze, waarop de verzanding van Westerschouwen
+verklaard wordt, is zuiver-legendarisch.
+
+Schrijnen zegt: "de watergeesten bij uitstek zijn wel de nixen
+en meerminnen. Zij bezitten de proteusnatuur en de gave der
+voorspelling. Want men 's avonds langs het water, dan hoort men veelal
+haar stem. Vaak ook weerklinkt haar verlokkend gezang in het stille
+van den nacht en trachten zij de menschen in 't verderf te storten."
+
+In 1892 heeft men nog volgens mededeeling van visschers te Southside,
+Deernes, op het Schotsche eiland Orkney een meermin gezien, 6 à 7
+voeten lang, met zwart hoofd, overigens wit.
+
+Dit is een der zeemeerminnen van den modernen tijd. Of ze nog in het
+Nederlandsch volksgeloof bestaan, heb ik niet kunnen constateeren. Het
+schijnt mij onwaarschijnlijk.
+
+DE ZEEMEERMINNEN VAN EDAM (blz. 71 -- 73). In de groote kerk te Edam
+op een der beschilderde glazen achter den preekstoel is een zeemeermin
+afgebeeld; terwijl de Purmerpoort aldaar een konterfeitsel vertoonde
+van het "groene wijf" met dit bijschrift:
+
+
+
+Dit beeld hier opgericht tot een gedachtenis
+Wat in het Purmer-meyr voorheen gevangen is.
+
+Anno 1403.
+
+
+(Schrijnen, Nederlandsche Volkskunde).
+
+Vgl. Soeterboom, Soetstemmende Zwaane van Waterland.
+
+DE ZEEMEERMIN VAN MUIDEN (blz. 73). ERASMUS (standbeeld)
+blz. 73. Bekende sagen, door Prudens van Duyse medegedeeld. KAÏN
+(blz. 74 -- 82). Algemeen bekende overlevering, reeds door Wolf
+behandeld, ook door Welters, Limburgsche Legenden. Ik hoop, dat de
+vorm, waarin ik ze hoorde, door velen op prijs gesteld zal worden. Wolf
+was er trouwens, helaas! de man niet naar, om een dergelijk mooi
+verhaal goed weer te geven.
+
+HET HEILIG HOUT VAN DORDRECHT (blz. 83 -- 87).
+
+MARIA, HET VENSTER (blz. 87 -- 89).
+
+BRAMMERT EN ELLERT (blz. 89 -- 95). Geen der sagen van Nederland leeft
+wellicht zóó voort als deze. Hier is 't een jong meisje, dat door de
+beide roovers wordt gevangen gehouden, en dat ten laatste Brammert
+(of Ellert) met eet scheermes 't hoofd afsnijdt; ze wordt dan door den
+overledene nagezeten, die haar, op de wijze der witte wiven, een bijl
+nasmijt, welke tegen de deur aankomt. Zij is gered! Ook hoort men,
+dat ze Ellert lief krijgt, en dat ze door Brammert wordt vermoord,
+of dat ze Brammert liefkrijgt en door Ellert vermoord wordt (hierom
+moet Ellert rondspoken, tot aan den jongsten dag op de Drentsche
+heide; de kleine kinderen worden bang voor hem gemaakt, zooals wij
+in onze jeugd voor den boeman of een politie-agent). De klokken, die
+aan touwen worden gebonden, om de roovers te waarschuwen, vindt men
+echter steevast terug (vgl. 't aardig werkje: J. van der Veen, Nieuw
+Drentsch Mozaïek); trouwens deze klokken komen ook in verschillende
+Limburgsche verhalen voor (ook in andere provinciën?); reuzen-sagen
+vindt men natuurlijk overal. In 1913 is nog in Hilligersberg een
+feest geweest met optocht, waarbij ook nog een Reuzendochter in den
+praalwagen heeft plaats genomen (de Hillegaertsberg bij Rotterdam is
+volgens overlevering ontstaan door 't zand, dat de reuzin Hildegaerde
+uit haar voorschoot heeft laten vallen). Ook vertelt de Wall Perné
+een aardig reuzen-verhaal.
+
+Natuurlijk, dat op de Veluwe verschillende heuvels door reuzen zijn
+gebouwd  --  zooals in verschillende andere deelen van Gelderland
+(Hoenderberg bij Nijmegen). Op 't Ellertsveld komen meerdere
+reuzen-verhalen voor. De duivel stelt men zich voor als een gigant,
+die op een heuvel woont (de Papenlooze Kerk).
+
+In 't programma der feesten te Hilligersberg heeft men een lied aan
+de reuzin gewijd, dat aldus begint:
+
+
+"Toen Hillegond, een reuzemaagd,
+Van Hollands duinenrand,
+Onschuldig werd van huis gejaagd,
+Nam zij haar schoot vol zand.
+Zij zocht een plaats voor 't souvenir,
+Van haren dierbren grond,
+En 't lieve meisje stichtte hier
+Den berg van Hillegond.
+
+
+Dat de reuzen nog in talrijke volks-sprookjes leven, evenals
+de kabouters, spreekt wel vanzelf. De toekomstige schrijver der
+"Nederlandsche Sprookjes" zal er misschien verscheidene kunnen
+opdiepen!!
+
+ZOMERSNEEUW (blz. 95 -- 101). Steffens zegt in zijn Geschiedenis
+der aloude heerlijkheid ter Horst (vgl. "Limburg" XX, 3e afl.):
+"In Horst geschiedde de rechtspleging onder eene eeuwenoude linde op
+den voorhof van den burcht."
+
+Het gedicht, dat in dit boek is aangehaald, en dat door den volksgeest
+is gedicht, vinden we gedeeltelijk in 't dialect van Canne opgenomen
+in dezelfde aflevering van Limburg. 't Begint aldus:
+
+
+"Kint geer in Canne deen auwe lin, dee tegen
+De berg, kort aon 't klein kapelke steit,
+Zen blajerkroen, die is zoe dîk, dat rege
+Noch zonneschijn, noch wint terdoor en geit."
+
+
+Mooi klinkt vooral  --	en als ge in de buurt van Canne komt, moet
+ge het door een inwoner eens laten zeggen!:
+
+
+"Zoe min es 't noe in zomerhits kaan snieë
+En 't nach kaan zijn in volle dageschijn,
+Zoe min mag geer gebruuk en wet versmieë
+En zal dees vrouw zich vrijgesproke zien."
+
+
+MIRJAM, SAGE UIT DEN ACHTERHOEK (blz. 101 -- 106). Wie zal zeggen,
+of deze sage, van welke ik een achttal jaren geleden nog maar
+enkele resten aantrof, niet meer een historisch feit is dan wel een
+overlevering, en of de geschiedenis zich in den tijd van den Zwarten
+Dood niet ergens in den Achterhoek werkelijk heeft afgespeeld?
+
+Wanneer ik in 1912 had geweten, dat de heer H. J. Westerling in "De
+Gids" een artikel wilde publiceeren over de vroegste geschiedenis der
+Joden in Nederland ("Een Bijdrage tot de vroegste geschiedenis der
+Joden in Nederland," De Gids 1912, IV blz. 512), hadde ik voorzeker
+zijn artikel kunnen completeeren. Onder de plaatsen, welke de heer
+Westerling als verblijfplaats in het beruchte jaar 1349 voor de Joden
+op kan geven, behoort Ruurloo niet. Wel werden toen de Zwolsche
+Joden "ad majorem Dei gloriam" (of hier heerschte de amor Dei)
+doodgeslagen. Geheel uit liefde tot God, vertaalt de heer Westerling,
+die verder uit een Joodsch gebedenboek, in de 14e eeuw geschreven,
+aanhaalt de volgende plaatsen, waar in 1349 tijdens den Zwarten Dood
+gemoord werd:
+
+Nijmegen, Arnhem, Zutfen, Deventer, Zwolle, Utrecht, Keppel en
+Broek aan den Ouden IJsel. Men merkt het, dat het meest plaatsen
+zijn in het Oosten van ons land gelegen, waarvan verschillende in den
+Achterhoek. Dat de Jodenmoord in Keppel bijvoorbeeld later naar Ruurloo
+door 't verhaal werd verplaatst, zou ons niet behoeven te verwonderen,
+en dat hier dan legendarische bijzonderheden aan werden verbonden,
+is bijna natuurlijk. Dat de Joden de bronnen hadden vergiftigd, om den
+Zwarten Dood te doen binnenrijden, was een algemeen-verbreide meening,
+waarom duizenden Hebreeërs zijn vermoord.
+
+De heer Westerling o.a. schrijft ook hierover en vermeldt:
+
+Arn. van Bevergerne daarentegen zegt uitdrukkelijk, dat de Joden dood
+geslagen werden, omdat men hun de schuld gaf van de verschrikkelijke
+pestziekte de Zwarte Dood, die reeds een paar jaren Europa teisterde
+en toen deze streken bereikte."
+
+"Do was over alle de werlt ein al te groeten sterfte, also dat de
+eyne den anderen kume begraven kunde, ofte dat d' ene daer by den
+anderen niet blijven kunde in syn lesten omme de overvloedicheyt der
+siekede. Ende hieromme werden aller wegen de Joden gedodet, want men
+gaff eher de schult der siekede."
+
+DE GEVANGEN WOLK (blz. 106 -- 111). Toen ik deze sage voor 't
+eerst hoorde, en ze naast Mirjam legde, werd het mij eenigszins
+zonderling te moede. Was het wel dezelfde Zwarte Dood, welke in
+Ruurloo een zoo lugubere, in den Enscheder Esch een zoo liefelijke,
+onschuldige overlevering deed ontstaan? In den Enscheder Esch van
+Joden en bronnenvergiftiging geen sprake  --  van de boetegangers,
+die zichzelf en anderen geeselden, kan zelfs niet gerept worden. Een
+"Nederlandscher" sage dan deze zal moeielijk te vinden zijn, en in
+dezen zin neemt ze naast "Kabouterwraak" zeker een eervolle plaats in.
+
+De auteur van 't gedicht wordt door den heer J. J. van Deinse,
+den Twentschen volkskundige, niet vermeld, en dit is jammer. Het
+doet mij onderwijl genoegen, dat ik hiertoe thans in staat ben:
+de auteurs van dit gedicht zijn mejuffrouw C. Elderink en de heer
+J. J. van Deinse. 't Zal meerderen belang inboezemen.
+
+Ik haal er in de "Aanteekeningen" nog een deel van aan.
+
+
+"Eeuwen al zint der vuurbij egoan,
+Seent doar den Hölterhof hef estaon,
+Meer van vader op zön, van moond tot moond
+Geet doar bi'j de boeren de mare roond
+Hoe doar vervöl in puun en stof,
+De stèrke geslacht en den Hölterhof .... "
+
+
+DE GIERIGE MULDER (blz. 111 -- 116). Bekende sage.
+
+DUIF EN DOFFER (blz. 116 -- 122). Zie ook Limburg XX, 3e
+aflevering. Beroemde overlevering, d.w.z. zij behoort beroemd te
+zijn. Ik hoop hiertoe een weinig bij te kunnen dragen.
+
+EMMA VAN HAARLEM (blz. 122 -- 125). Vele steden (die Weiber von
+Weinsberg) bestrijden elkaar deze sage.
+
+ELEONORA'S POLL (blz. 125 -- 130).
+
+DE KAMPER RAADSLIEDEN (blz. 130 -- 132). Één der Kamper uien. Ik
+meende deze ook als "voorbeeld" in dezen bundel op te nemen.
+
+DE WEERTER ROGSTEKERS (blz. 132 -- 137). Legio is het aantal namen,
+dat den bewoners van verschillende steden wordt geschonken: "Weerter
+Rogstekers," "Deventer stokvisch," "Zutphensche wind," "Leeuwarder
+galgelappers," "Amsterdamsche koeketers," "Haarlemsche muggen,"
+"Makkumsche strandroovers," "Franeker klokkedieven," "Winsumsche
+Spinzakken," "Asser biggen," "Bornsche meelvreters."
+
+Aan een der Kamper uien (zie vgd.) ligt de Kampensche naam "Kamper
+steur" ten grondslag.
+
+Verder: "Texelsche kwallen," "Hoornsche krentebollen," "Zaamslagsche
+strooplikkers," "Dordrechtsche schapedieven," "Zaandijksche
+krentekakkers."
+
+Van "Haagsche bluffers" hebt ge algemeen gehoord, en de "Werkendamsche
+brijbroeken" genieten ook eenige reputatie.
+
+In de verklaring dezer namen liggen verschillende verhalen ten
+grondslag.
+
+Door een onbekenden X is een gedicht op de Weerter rogstekers
+geschreven. Hieraan is 't volgende ontleend:
+
+
+Te Weert had nog niemand de peluw verlaten,
+Toen knakkend de kar ging de straat op en neer,
+De hoef van de paarden reeds klonk door de straten.
+Ineens ploft de rog uit de hotsende kar.
+En ligt als een ongedierte achter den wagen.
+Zijn vaalzwart, maar flikkerend oog als een star,
+Is zeker een teeken van onheil en plagen.
+Weldra komt een aaklig, naar galmend geschreeuw
+De rust der ontwakende Weertenaars storen ...."
+
+
+De aanval op den rog wordt op geestige wijze aldus geteekend:
+
+
+"Jan, steek!" riep een vrouw, die het venster uitkeek.
+"Als gij uw Jan," zei de andre, "'t gevaar zoo zaagt tergen
+Als mijn Jan, dan zoudt ge niet zeggen: Jan steek!
+Dan zoudt ge geen zekeren dood voor hem vergen."
+
+
+En het roepen der landlieden:
+
+
+"Alarm slaat nu 't doffe gerommel der trom,
+Verspreidt de verwondering door de gehuchten,
+Die allen in roer zijn: het klokkengebrom
+Doet ijslijk de loopende landlieden zuchten.
+Zij stroomen met hoopen door 't veld; als een wolk,
+Zoo worden zij zwart door de straten gedreven,
+En dringen vooruit door het krielende volk,
+En vragen: "Wat is er. Wat wil toch dat leven?"
+
+
+'t Onheil, dat de rog heeft aangericht:
+
+
+"'t Heeft in Hamont drie menschen verscheurd,
+Vandaar is het pijlsnel op Budel gevlogen,
+Daar viel ook dit lot aan een koopman te beurt,
+Men randde het aan en 't verdween uit hun oogen."
+"Het heeft," zegt weer deze, "met ijslijk gehuil
+In 't vliegen een driejarig kind opgenomen,
+Met 't schreeuwende wicht in zijn bloedigen muil
+Vloog 't heen als een wind, over huizen en boomen."
+
+
+KABOUTERWRAAK (blz. 137 -- 149). Wanneer hier niet bij was vermeld,
+dat de Drentsche boerenjongen, dien ik Hilbert heb gedoopt, 't eerst
+over het Ellertsveld was gegaan (het Ellertsveld, dat zoo vol is van
+sagen en verhalen) en daarna (zie bladzijde 145) voor de Gietensche
+herberg stil had gehouden, dan had ik waarlijk geaarzeld, of ik dit
+verhaal bij de" sagen" wel had opgenomen. Want het vertoont vele
+sprookjesachtige motieven, en één deel van Schrijnen's definitie
+over 't sprookje is hier aanwezig: "het is een volstrekt-fantastisch
+volksverhaal ...," doch 't andere deel: "zonder beperking van plaats,
+persoon of tijd," kunnen wij niet aantreffen.
+
+Men zal onder de sagen, welke in dit boek voorkomen, er nauwelijks
+één kunnen vinden, welke zoo onmiddellijk uit den "volksgeest" is
+ontstaan. Het ontmoeten van Hilbert en Japikje; hun vrijage; haar
+weigering, om iets met hem te eten; haar wreed uitstel; 't avontuur
+der beide jongelingen uit 't Zuiden; zijn gang over het Ellertsveid,
+waarbij hij niet zijn beste pak aantrekt .... Ook de flesch jenever,
+die hij bij zich steekt heeft haar gezonde bestaansreden.
+
+Immers, waar in verschillende deelen van ons vaderland (Achterhoek
+b.v.) een jongen, die naar een meisje uit een vreemde buurtschap
+vrijt, dikwijls groote kans loopt door de plaatsgenooten van 't
+meisje te worden afgeranseld, weet de Drentsche jongeling veelal
+een dergelijk avontuur te ontgaan, door de "eigenaars" op jenever te
+tracteeren. Inderdaad: eigenaars. Niemand heeft het recht, zich met
+haar te bemoeien, zonder hun toestemming.
+
+De flesch jenever, die Hilbert met zich mede-neemt, is in het
+oorspronkelijk verhaal dan ook niet voor hem-zelf bestemd, doch om
+"'t wicht in het Noorden" te koopen. Eerst, als hij de kabouters
+ontmoet, begint hij te tracteeren, daar hij anders niet weet, hoe
+hij de guurkes voorbij moet komen.
+
+De volkshumor is deze belangwekkende lezing geestiger gaan maken,
+en dus tijgt Hilbert ter vrijage met een stuk "schinken" in de eene,
+en een flesch jenever in den anderen zak. Telkens neemt hij een beet en
+een slok, wat tengevolge heeft, dat de drank al flink is aangesproken,
+wanneer hij bij de kabouters aankomt.
+
+
+Als Schrijnen zegt van "de sproke":
+
+"Zij heeft óók een nationaal karakter en voegt zich geheel in het
+koloriet der vertelling en in de karakteriseering der personen naar
+de zeden en gewoonten van het land, waarin zij leeft," dan zal men,
+na het bovenstaande te hebben gelezen, nog meer mijn aarzeling
+begrijpen, of dit verhaal niet geheel en al bij de sprookjes is te
+rangschikken. Nu wordt het sprookje anders verteld als de sage, gelijk
+ieder weet, die beide vormen onder "'t volk" heeft bestudeerd. Zoo ge
+de moeite zult nemen, om het register achter in 't boek nauwlettend
+te bekijken, dan zult ge bevinden, hoe de meeste overleveringen een
+deugd of een ondeugd beschouwen, tenzij in de "liefde"-sagen, en de
+"heksen"-sagen. Het sprookje daarentegen is de vertelling zonder
+moraal, en eindigt dus bijvoorbeeld met de woorden:
+
+
+"En toen kwam er een varken met een langen snuit
+En toen was het vertelseltje uit,"
+
+
+een slot, waarmede kinderen en de groote menschen, die dikwijls als
+kleine kinderen zijn, volkomen genoegen nemen. Men begrijpt dus,
+dat voor 't wedervertellen van sprookjes (Boekenoogen, Dijkstra,
+Pol de Mont, de Cock) een afzonderlijk talent noodig is, omdat men
+met schrale woordkeus groote effecten moet bereiken.
+
+De "Kabouterwraak," welke laten we zeggen voor de helft sage is, voor
+de helft sprookje, bood dus zeer eigenaardige moeilijkheden. Ik heb
+getracht, deze zoo goed mogelijk te overwinnen, en de scheikundige
+regel: "in een mengsel behouden de stoffen onveranderd haar
+eigenschappen" ook hier stelselmatig toe te passen.
+
+HET VROUWENZAND (blz. 149 -- 154). Hier zij in de eerste plaats
+verwezen naar de Aanteekening op "Het Vrouwtje van Stavoren." In 't
+werk "Oud en Nieuw" Nederlandsche Legenden door J. J. van der Horst
+(Leiden J. W. van Leeuwen 1887) is de sage opgenomen onder den titel
+"Richbertha van Stavoren." Hier vindt gij, dat een vreemdeling, een
+wijze oosterling, de rijke weduwe bezoekt, en, nadat hij bij haar
+een rijk gastmaal heeft genoten, zegt:
+
+"Eene zaak verwondert mij bovenmate: ik mis hier ééne spijs, die
+het beste, het edelste, het kostbaarste is van alles, wat de aarde
+den mensch voortbrengt." Ge ziet dus den schatmeester der weduwe op
+reis gaan, om dit kostbaarste te vinden, en dan leest ge, dat op
+zijn schip gebrek aan brood komt. Landt hij nu in een stad aan de
+Baltische zeekust, dan weet hij, dat de tarwe het kostbaarste van
+alles is. Bij zijn terugkomst, beveelt ook hier de weduwe, het graan
+in zee te werpen, waaraan morrend en vloekend wordt voldaan. Ook de
+bevolking van Slavoren verzet zich hier tegen haar bevel. Vooral dit
+laatste dient onze bijzondere aandacht te trekken, en 't komt ook wel
+overeen met de houding van het volk in "Het Vrouwtje van Stavoren"
+(blz. 6).
+
+Het "ring-motief" wordt door den heer van der Horst tegelijkertijd
+in deze sage verwerkt, en wel als volgt (nadat de tarwe in zee is
+geworpen):
+
+"Toen stond daar eensklaps de onbekende vreemdeling in oostersch
+gewaad vlak tegenover haar en sprak plechtig
+
+"Gij ziet, dat ik woord houd. Uw schatmeester heeft in waarheid,
+door God zelven verlicht, het kostbaarste, het edelste, het nuttigste
+voortbrengsel der aarde u aangevoerd, en gij versmaadt en verwerpt het
+in dollen overmoed. Weet, o vrouwe Richtbertha! dat God rechtvaardig
+en almachtig is. Eens zult gij gebrek lijden aan hetgeen gij thans
+met zooveel verachting in zee werpt ...."
+
+Een helle schaterlach klonk krijschend over de hoofden der
+omstanders. De trotsche weduwe wierp het hoofd in den nek en gilde:
+
+"Wie zijt gij, vermetele vreemdeling, om mij te durven hoonen? Zou ik
+ooit gebrek kunnen lijden? Neen, gij zult mij niet ten tweeden male
+bedriegen! Ziehier mijn kostbaarsten ring van juweelen: eer brengt
+de zee mij dezen ring terug, eer ik gebrek zal hebben aan één korrel
+graan!" En met deze woorden slingerde zij het prachtig juweel in zee.
+
+Vol bitterheid in de ziel, maar, zoo mogelijk, nog trotscher dan
+tevoren, betrad zij hare marmeren woning, gevolgd door de verwensching
+en vervloeking van schepelingen en armen.
+
+"God is rechtvaardig!" had de geheimzinnige vreemdeling haar
+gewaarschuwd, en zijne bedreiging werd op vreeselijke wijze
+vervuld. Slechts weinige dagen daarna zat Richbertha aan den maaltijd
+en werd eensklaps bleek als een doode: bevend en sidderend staarde
+zij op het stuk zeevisch, dat zij voor zich had, want daarin werd de
+weggeworpen juweelen ring haar teruggegeven.
+
+Van dat oogenblik dagteekent Richbertha's ongeluk en het verval van
+Stavoren ....
+
+Een bladzijde later vinden wij het ontstaan van het wonderkoren
+beschreven, en dus zien wij hier, dat drie lezingen in één zijn
+gevlochten, en wel zeer gelukkig gecombineerd.
+
+Wolf geeft in zijn "Niederländische Sagen" twee afzonderlijke lezingen,
+zonder eenige toespeling echter op den ring. In de eerste lezing zin
+alle bewoners van Slavoren overmoedige lieden, en de vrouwe geeft haar
+schipper bepaald bevel, om koren te halen, daar de graanprijzen zeer
+hoog zijn. Het tweede verhaal stemt meer overeen met het in dit boek
+behandelde. De geschiedenis van den ring treffen wij bij Wolf niet aan.
+
+Nu is het slechts zelden, dat een sage onlogisch is. Leest men
+bijvoorbeeld "Westerschouwen, Westerschouwen," dan wordt de gansche
+plaats gestraft, omdat haar inwoners gezamenlijk overmoedig zijn en
+zonder medelijden. In "Straffe Gods" wordt alleen de onbarmhartige
+vrouw gestraft; Gerard de slechte heer, de gierige mulder, zij
+worden ten verderve gevoerd, en niet hun omgeving. Een sage is maar
+niet zoo onlogisch, en waar zij de vloek, die over een streek wordt
+uitgesproken, verklaart, daar schakelt ze, als 't noodlot zelve,
+feit aan feit aaneen, zoodat wij geneigd zijn te zeggen:
+
+"Zoo  --  en zoo niet anders  --  is het gebeurd." De verteller
+der sage heeft als eerste plicht deze fataliteit te gevoelen en
+te handhaven.
+
+DE RIDDER VAN STENHUISHEERD (blz. 15 4 -- 160). Geen bijzondere
+opmerkingen.
+
+DOODENDROOM (blz. 160 -- 167). De lezer behoeft niet te denken,
+dat de spelling "Engelland" aan een drukfout is te wijten, of mij
+is ingegeven door van Eeden-iaansche motieven. Waarlijk rust deze
+sage op 't geloof, dat in Engel(1)and, aan de overzijde de zee, de
+schimmen der dooden (engelen) rusten, en dat de veerman des Doods
+de moderne Styx oversteekt met de nevelen aan boord. Dat de dooden
+pijn kunnen gevoelen door de schuld der levenden, komt voor in menig
+spookverhaal: bijvoorbeeld ook bij de juffrouw zonder kop, die bij Echt
+rondwaart. Hier zou zij verlost kunnen worden, als de boerenjongen
+de schat vindt ... waar hij niet in slaagt. In Dokkum wordt verteld
+(deze sage is niet in den bundel opgenomen), dat in een huis een geest
+rond moet waren, tot een schat is opgespoord, waaraan hij tijdens zijn
+leven niet kon komen. Als de kwelling ophoudt, vindt de geest rust.
+
+In Oscar Wilde's "The Ballad of Reading Gaol" wordt de pijn der dooden
+alsvolgt verklaard:
+
+
+"For he who sins a second time
+Wakes a dead soul to pain
+And draws it from its spotted shroud
+And makes it bleed again,
+And makes it bleed great gouts of blood
+And makes it bleed in vain."
+
+
+Het spoken van het doode kindje bij zijn moeder, die om hem weent,
+daar het door haar tranen geen rust kan vinden, is wel-bekend. Eerst
+keert het tot vrede weder in, als de moeder niet meer schreit.
+
+Ook "Doodendroom" vertoont sprookjes-achtige motieven. Er is bijna
+geen plaatsaanduiding ("Walcheren" is een veel algemeener begrip
+natuurlijk dan bijvoorbeeld Westerschouwen); toch kon ik er niet toe
+besluiten het verhaal als sprookje te behandelen.
+
+MOOI-ANN VAN VELP (blz. 167 -- 178). Een echt voorbeeld van den
+"naloop" (zie Aanteekeningen bij "De Roode Hemdrok"). De sage wordt
+verschillend verteld; de één zegt: "de jonker van Biljoen" en de ander:
+"de jonker bij Biljoen." Tijdens de correctie heb ik nog geaarzeld,
+welke lezing ik zou volgen, doch de vage uitdrukking "bij" trok mij,
+om de samenstelling van het verhaal, nog 't meeste aan. Wonderlijk is,
+dat mooi-Ann zich niet op den jonker zelf wreekt, deze blijft na haar
+dood even gezien als hij vroeger was, en ook "'t oud karonje van een
+meid" leeft volkomen onbezorgd verder. Ik vermoed, dat er vijftigjaar
+geleden wel andere lezingen over hebben bestaan, doch dat deze zijn
+uitgestorven. Er zullen waarschijnlijk wel manuscripten of gedrukte
+gedichten van diverse anonyme schrijvers over bewaard zijn gebleven,
+welke men mij niet heeft toegezonden tot dusver.
+
+Natuurlijk is 't niet onlogisch, dat mooi-Ann zich op "de mannen"
+wreekt, doch de volksgeest wenscht in dergelijke gevallen de
+meest-bloeddorstige wraak, en de jonker benevens 't oud karonje
+dienden eigenlijk een zwaren dood te sneven.
+
+DE VERBORGEN SCHAT (blz. 178 -- 182). Niet alleen bij Welters, maar op
+tal van plaatsen (Mookerheide, Veluwe) komen verhalen van verborgen
+schatten voor, bij welker opgraving niet mag worden gesproken. Vele
+spookverhalen hebben uit den aard der zaak een verborgen schat
+ten grondslag. Hier wordt een interessant geval van naloop met een
+verborgen schat in verbinding gebracht.
+
+Men merkt het, dat de geest op Woensdag en Vrijdag het gevaarlijkst
+wordt geacht; waarom de beide boerejongens op Dinsdag moeten graven,
+is mij niet duidelijk.
+
+WAAROM DE REUZEN IN LIMBURG ZIJN UITGESTORVEN (blz. 182 -- 187). Zie
+Aanteekeningen Brammert en Ellert.
+
+DE STILLE RONDE VAN BERGEN-OP-ZOOM (blz. 178 -- 196). Een onzer
+zeldzame soldaten-sagen, tegelijkertijd "naloop." Waarschijnlijk ligt
+hieraan waarheid ten grondslag, misschien een treffender dan in dit
+verhaal tot uitdrukking komt.
+
+Het wil mij namelijk voorkomen, dat de "plaatsmajoor" van de
+werkelijkheid niet een veel hoogeren rang dan zijn zoon bekleed heeft,
+die tot de gewone soldaten moet gerekend worden. Dat hij, de vaandrig,
+zich in plaats van den schildwacht zou hebben gesteld  --  lijkt mij
+onwaarschijnlijk. Dat de schildwacht zich in werkelijkheid zou laten
+overhalen ... het is bijkans onmogelijk te achten.
+
+Maar deze wijze van bespreken heeft inderdaad iets wreeds. Natuurlijk
+is er menige sage, waarin de waarheid verborgen is. Misdaad en
+berouw zijn dikwijls de grondslagen, vooral, wanneer het begane
+feit niet door den rechter is gestraft, zoekt "het volk" de wraak
+op deze wijze, d.w.z. de zwerver of de liedjeszanger (soms ook een
+derde-rangs-poeët als de dichter van het vers, waarmede ik de sage
+doe aanvangen) voeren het verder, en ten laatste, men weet niet hoe,
+is sage geworden, wat in diepen grond waarheid was. Dergelijke sagen
+onderscheid ik gaarne van de zuiver-fantastische, waarin allerlei
+waanfiguren den dans uitvoeren. Verbeeld ik 't me, dat de menschen,
+die deze histories vertellen, ook in hun aard verschillend zijn van
+de overige? Ik heb althans getracht ook de wijze van behandeling dezer
+"waarheids"-sagen anders te doen zijn dan de door het volk verdichte,
+en ze vooral den klank der werkelijkheid te laten behouden, zooveel
+dit doenlijk is.
+
+DE WITTE WIVE VAN LOCHEM (blz. 196 -- 208). Een "witte wive" als hulp
+voor twee verliefde jongelui! De "witte wive" van Lochem, de meesteres
+van alle witte witte op de Veluwe, Salland, den Achterhoek, de Twenthe,
+is hier wel eenigzins gefatsoeneerd. De sage is ontegenzeggelijk
+belangrijk, als zou 't alleen maar zijn om den leuken boerschen humor
+op blz. 197, waar Herbert's ouders een proces winnen ... waarmede
+ze hun spaarpenningen verliezen. Toch is de karakterteekening nog te
+scherp, om niet aan geleerde invloeden te doen denken,. Ook het feit,
+dat den kinderen geen kwaad wordt gedaan, is eenigszins-vreemd. Zoo
+zoetelijk zijn de witte wiven gemeenlijk niet (zie ook de Witte Wiven
+van Tubbergen" in dezen bundel, blz. 210; De "Witte Wive van Espeloo"
+in "Overijselsche Sagen," door mij geschreven; de "Witte Juffers" in
+'t Noorden zijn schrikaanjagende gestalten). Echter zijn er ook wel
+"witte wiven" als de Lochemsche, zooals b.v. de Witte Juffer van
+Hoog Soeren.
+
+Over den oorsprong der "witte wiven" of "witte juffers" zijn velerlei
+beschouwingen geschreven, alreeds door Picardt, en hier wordt dan
+ook alle mogelijke kwaad van haar verteld. Schotel deelt mede dat
+zij volgens sommigen dezelfden zijn als de Alven of Elven, waarvan
+zoo vele sagen bestaan, en waarna eenige plaatsen genoemd worden,
+doch anderen betwijfelen zulks. Evenals goede en kwade engelen zijn er
+goede en kwade Alven. De laatsten, zwarte en donkere Alven geheeten,
+zijn klein, mismaakt, kwaadaardig, duivelachtig, vijanden der menschen
+en van het Christendom, het daglicht schuwende en bij nachtwerkende.
+
+Maar ... de witte wiven van Tubbergen, die toch zeker tot de kwaden
+gerekend worden, zijn: 1º. niet zwart, 2º. niet klein en mismaakt,
+3º. schuwen zij het daglicht niet. Ook de witte wiven van Vriezenveen
+kunnen uit de beschrijving van Schrijnen (Nederlandsche Volkskunde I,
+blz. 67) geen liefelijken indruk op ons maken.
+
+Waar ik over witte wiven heb hooren spreken, was het bijna steeds
+met een gevoel van angst, sterker: ondragelijke afschuw. Daarom is
+mij de figuur der Lochemsche witte wive wel een weinig vreemd en  --
+ware zij minderbelangrijk geweest  --  deze objectieve tegenzin hadde
+mij ertoe geleid, ze te verzwijgen.
+
+HET ONTSTAANDER NAMEN VAN VERSCHILLENDE HOLLANDSCHE PLAATSEN. Haarlem
+met de Bakenessergracht, Deventer, Markeloo, Zandeweer, Domburg
+(blz. 208 -- 210). Evenals "Hoe Eenrum, Mensingeweer, Obergum en
+Winsum een naam kregen" een uiting van den volkshumor.
+
+DE WITTE WIVEN VAN TUBBERGEN (blz. 210 -- 219). Verhaal meteen
+allegorische beteekenis. Zie voor aanteekeningen op de "Witte Wiven"
+aanteekeningen hierboven.
+
+WONDERLIJKE AVONTUREN VAN DEN RIDDER MET DEN ZWAAN (blz. 219 --
+244). Schotel verwijlt lang bij dit verhaal, "wijl zijn geschiedenis
+uitsluitend een vaderlandsche legende ten grondslag heeft."
+
+"Noch in het Zuiden van Frankrijk, noch in het Oosten, Griekenland
+of Rome (gelijk sommigen beweerden), maar in Frankenland moet het
+verhaal onzer sage gezocht worden. In het gebied der Merovaeussen,
+Chilperikken, Lothariussen, en wel in dat gedeelte van hun gebied,
+dat zich van den Rijn tot aan de Schelde uitstrekt, stond haar wieg
+en bakermat."
+
+Reeds het feit, dat de ridder met den zwaan in Nijmegen aan-komt, is
+voor ons een aanwijzing, dat wij dit oud verhaal, dat door Wagner's
+opera een wijde vermaardheid heeft verkregen, in den bundel behooren
+op te nemen al plaatst mr. L. Ph. C. van den Bergh zijn oorsprong in
+het Noordelijk Frankrijk.[28]
+
+DE SCHELPENGROT OP NIENOORT (blz. 244 -- 252). Levende sage.
+
+VAN EENEN RIDDER (blz. 252 -- 255), met
+
+VAN EENEN KOSTER EN EENE KOSTERIN (blz. 255 -- 259), behoorende tot
+de Maria-legenden.
+
+Men zal tegen mij opwerpen, dat hier niet de "Beatrijs" is gekozen,
+doch na de bewerking van Boutens was er natuurlijke aarzeling bij mij,
+om bij de poëtische wedergave nog een in proza te voegen.
+
+Daarbij kwam nog de eigenaardige omstandigheid, dat er nog een sage
+onder ons volk leeft, welke met de legende van Beatrijs overeenkomst
+vertoont en wel de hier behandelde sage van
+
+DE BERGTOREN VAN DEVENTER (blz. 260 -- 265).
+
+EEN SCHOONE HISTORIE VAN DE VIER HEEMSKINDEREN (blz. 265 -- 275). Uit
+den Fabelkring van Karel den Groote. Wellicht een der meest-geliefde
+romans in de 15e, 16e eeuw, ja later nog zette zich de liefde van ons
+volk voor de vier Aymijns kinderen op hun ros Beyaert voort, en de
+Montelbaens-toren te Amsterdam zal eeuwig een heugenis blijven van
+den invloed dezer sage. Terwijl alle andere Arthur- en Karel-romans
+reeds tot de vergetelheid behoorden, en sergeant-majooor van Altena
+b.v. in 1812 zeer verbaasd was, toen hij in verschillende Duitsche
+plaatsen van zekeren Roland hoorde vertellen, was in 't begin der
+19e eeuw de sage der Heemskinderen nog levend in ons volk.
+
+J. A. Alberdingk Thym zegt van dit verhaal:
+
+"De Nederlanders hebben de Heemskinderen bemind met eene trouwe,
+met eene ridderlijke, met eene Middeleeuwsche liefde, en niet
+alleen, toen zij aan de hoven der Vorsten, op de hooge burchten
+der Baanrotsen verkeerden, toen zij door dichters werden ingeleid,
+die slechts bij uitzondering de gouden sporen ontspanden, om de
+feestzaal te betreden, dichters, wien de harp in handen blonk,
+al dekte de hertogsgroet of gravenwrong hun kruin: neen, ook toen
+de Heemskinderen, als kermisgasten in roode en gele lompen gekleed,
+door den modder onzer pleinen en bruggen gevoerd, bij het orgel van
+een straatmuzikant hun armen ouden Beyaert kunsten moesten afdwingen
+nog toen bleef de liefdes des volks volstandig, nog toen beminden
+zij die eenmaal zoo fiere jongelingen op hun heldhaftig paard."
+
+En nu  --  in 't begin der 19e eeuw verschijnt er dus weder een
+verkorte uitgave van de lotgevallen der vier broeders, een uitgave,
+welke eindigt met den dood van Beyaert. Want het is vooral de dood
+van Beyaert, die de "Vier Heemskinderen" zoo dramatisch maakt:
+'t is het leed om een stervend paard, dat wij met de middeleeuwsche
+menschen begrijpen. Niet de vele avonturen der ridders kunnen wij
+zoozeer waardeeren, maar wel hebben wij Adelaert lief als een broeder,
+wanneer hij uitroept
+
+"Beyaert! Beyaert! een valschen heer hebt gij gediend en met slecht
+loon wordt gij betaald."
+
+Dit tooneel alleen zal de wensch van Wolf en Deken dat er "iemand,
+niet misdeelt van aardig vernuft, onder ons zou opstaan, die een geheel
+nieuwe Uitgaaf bezorgde van de schoone historie der Vier Heemskinderen"
+voor alle geslachten, al leven zij duizend jaar na ons, weder bij
+verschillende doen opkomen. Hier hebt ge dan een twintigeeuwsche
+bewerking, om de "Vier Heemskinderen" weder populair te maken voor
+dezen tijd. Aldus zal deze oude sage[29] steeds nieuw blijven.
+
+FERGUUT, RIDDERROMAN UIT DEN FABELKRING VAN DE RONDE TAFEL (blz. 275 --
+311). In 1908 verscheen de laatste Hollandsche Uitgave van de Ferguut,
+en wel van dr. Eelco Verwijs, opnieuw bewerkt en uitgegeven door
+dr. Verdam. Door mij is tevens geraadpleegd het werk van L. G. Visscher
+(1838). Men begrijpt, dat door mij het werk van Visscher reeds hierom
+wordt gewaardeerd, omdat deze ervoor heeft gewaakt, dat de "Ferguut"
+--  voor mij de mooiste ridderroman uit den Fabelkring van de Ronde
+Tafel  --  is blijven leven in veler belangstelling. Wel zal ik
+niet ontkennen, dat Verdam een verdienstelijk werk heeft gedaan,
+door in het wetenschappelijk tournooi deze "gebrekkige uitgave" den
+genadestoot toe te brengen, maar ik, bovenal bewogen als schrijver
+door den werkelijken roman, moet mij van dezen kamp afzijdig houden.
+
+Voor mij is de "Ferguut" nog als stroomend bloed in 't lichaam van
+dezen tijd, en wij zelf kunnen er ons in weder-kennen, wij de onervaren
+droomers, die het leven moeten leeren begrijpen. Onze jonge ziel gaat
+uit naar een verheven doel ... tot alles achten wij ons wel bekwaam,
+en uittrekkende ontmoeten wij onze eerste vijanden, nadat we den
+twijfel hebben overwonnen. Staat daarna niet Keye, de spotter, voor ons
+allen gereed? Maar, o wonder! komt niet tegelijkertijd onze eerste,
+groote vriend, die de hand op onzen schouder legt, maar die niet kan
+beletten, dat wij daarbuiten weder moeten zwerven, zonder genade  --
+
+De arme Ferguut! In zijn tijd[30] het type van den vaarlijken ridder,
+al komt hij op uit eenvoudig geslacht, wordt hij voor ons eeuwiglijk
+de droomer, de strevende man, die voortdurend wordt gehinderd door
+'t leven. Men ziet, dat 't geluk dichtbij hem is, doch lichtzinnig
+als een jonge knaap, die lachend wijst naar de scherven eener gebroken
+vaas, weet hij niet, welke kostbaarheid er voor hem verloren gaat. En
+als wij later zien, hoe hij zich afwendt van de jonkvrouw Galiëne,
+vol schaamte over zijn moed, nadat hij haar heeft bevrijd, zeggen wij
+
+"Het was een mensch, deze Ferguut, en hij leeft als een man in 't
+boek van een groot schrijver."
+
+Heb ik de ontroering mijner ziel, terwijl ik de Ferguut voor
+u vertaalde, genoeg in 't werk zelve kunnen leggen? Dit is de
+menschelijkste der Arthur-sagen, een der meesterwerken van de
+wereld-literatuur.
+
+WONDERLIJKE GESCHIEDENISSEN UIT FRIESLAND (blz. 311 -- 321). In vele
+oude geschiedenis-boeken over Friesland worden deze verhalen min of
+meer als historie behandeld: dat ze echter bij de sagen behooren,
+behoeft geen betoog.
+
+ZUWAERT, DE MARTELARES VAN DORDRECHT (blz. 321 -- 323). Is gekozen als
+voorbeeld eener Katholieke legende. Zoo deze bundel door een tweeden
+wordt aangevuld, zullen daarin verdere verhalen over Nederlandsche
+martelaren of heiligen worden opgenomen.
+
+DE ENGELSCHE KONINGSDOCHTER (blz. 323 -- 332). Bekende sage over
+'t ontstaan van 't wapen der heeren van Heusden.
+
+DE VLIEGENDE HOLLANDER (blz. 332 -- 338). Niet ligt aan deze sage
+'t verhaal van Kaïn (Waleram en Reginald, blz. 74 en vlgd. van dit
+boek) ten grondslag, zooals door sommigen wordt aangenomen. Is ze
+een fantasie van Heinrich Heine? Zie "Aus den Memoiren des Herrn
+von Schnabelewotzski."
+
+Door Wagner's opera heeft ze zich verspreid over de gansche wereld,
+en zóó is er nog in dezen tijd in Zuid-Afrika, dat arm is aan
+"Europeesche" sagen, een variatie uit ontstaan.
+
+ONTMOETING MET DEN VLIEGENDEN HOLLANDER (blz. 338 -- 342). O.a. door
+Waling Dijkstra medegedeeld.
+
+DE SAGE DER "LUTINE" (blz. 342 -- 346). Van deze sage bestaat minstens
+één gedicht, door een liedjeszanger bij den weg gevent. Ik heb het
+in Zwolle hooren zingen, maar het was uitverkocht, toen ik er mij
+meester van wilde maken. Zoodra het in mijn bezit is, hoop ik het
+te publiceeren.
+
+DOKTOR FAUST BIJ BOMMEL (blz. 346 -- 352).
+
+AVONTUREN VAN DOKTOR FAUSTUS IN LEEUWARDEN (blz. 352 -- 356). Dokter
+Faustus brengt het er in Nederland wel armzalig af. Hij is hier slechts
+de toovenaar bij uitnemendheid, die toevallig den naam van Faust heeft
+aangenomen. Faust was hier welbekend door den volksroman "De Historie
+van Docter Johannes Faustus, die een uitnemenden grooten tovenaar in
+zwarte Konsten was ...." enz., welks verschijning door mr. van den
+Bergh waarschijnlijk wordt gesteld op het einde der 17e eeuw.
+
+Na de voleindiging dezer "Aanteekeningen" wensch ik gaarne een woord
+van dank te brengen aan den heer C. A. van Fenema, conservator aan de
+Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Groningen, die mij met diverse
+aanwijzingen van dienst is geweest.
+
+1914 -- 1917.
+
+
+
+
+
+NOTES
+
+[1] -- Volgens de bekende Twentsche folklorist J. J. van Deinse, zeide
+men, dat vroeger op de boerderij "de Lappe" een roode deek uithing,
+ter waarschuwing van de smokkelaars. (Driemaand. Bladen XV, blz. 9).
+
+[2] -- Elkaar.
+
+[3] -- Proper meisje.
+
+[4] -- Meisje.
+
+[5] -- Ham.
+
+[6] -- Beide namen voor kabouters.
+
+[7] -- Teenstra. Volksverhalen en Legenden.
+
+[8] -- Graafschap Glocester?
+
+[9] -- Toter Dunouwen.
+
+[10] -- Oorspronkelijk natuurlijk perel.
+
+[11] -- Oorspronkelijk "weer."
+
+[12] -- Johan Wilhelm Wolf. Niederländische Sagen (S. 30 en 31).
+
+[13] -- "Witte wiven" heb ik niet als trawanten van den Duivel
+gevonden, zij het, dat ze bij Tubbergen de "lokkende zonde"
+voorstellen, ook wel bij Holten, bij Tubbergen voor vrouwen, bij
+Holten en vele andere plaatsen voor mannen. Spokende honden, kalveren,
+hazen en gedaanten komen nog wel voor (een spokend kalf o.a. op het
+Bolwerk bij Dokkum, een "witte man," een witte haas bij Zwolle).
+
+[14] -- Cursiveering van mij.
+
+[15] -- Dat er toovenaars waren, die het weder konden maken, is
+een geloof, dat sinds langen tijd heeft bestaan en in vele landen
+(Afrikaansche regenmakers) voorkomt.
+
+[16] -- Dit geloof in der heksen macht en boosaardigheid duurt tot,
+men kan zeggen, dezen tijd voort. De door mij behandelde sage is er
+een goed voorbeeld van.
+
+[17] -- Gewone pijnigingsmiddelen.
+
+[18] -- Gewone pijnigingsmiddelen.
+
+[19] -- Werd algemeen toegepast. Zie ook Hansen: Zauberwahn,
+Inquisition und Hexenprozesz im Mittelalter. De reden vindt men later
+in den brief.
+
+[20] -- Hansen, Joseph. Quellen und Untersuchungen zur Geschichte
+des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter.
+
+[21] -- Men leze hierover b.v. Scherr, Johannes Menschliche
+Tragikomödie (ed. Volksausgabe Leipzig Hesse und Becker) sechster Band:
+Die Hexe von Glarus.
+
+[22] -- Ontdecking van Toverij.
+
+[23] -- Men zal hebben opgemerkt, dat van hekserij altijd vrouwen,
+nooit mannen werden beschuldigd. Dit is voornamelijk te wijten aan
+het boek "Malleus Malificarum" (1486), de Heksenhamer," van Heinrich
+Institoris en Jakob Sprenger. In mijn bezit bevindt zich nog de
+"Historie van 't gheene geschiet is in Artoys inde stadt van Atrecht"
+in 1459, waarbij verschillende mannen werden aangeklaagd van een
+bondgenootschap met den Duivel en duivelsche toovenarij.
+
+[24] -- Reeds in de 17e eeuw is bij ons de opmerking gemaakt, hoe
+wonderlijk het eigenlijk is, dat de heksen, die immers een verbond met
+den duivel hadden gesloten, bijna steeds zonder middelen waren. Slechts
+in enkele gevallen (de sage van doktor Faustus in Leeuwarden) zien we,
+dat een rijkere dame verdacht wordt een heks te zijn.
+
+[25] -- Voor hem, die er belang in stelt verwijzen we weder naar
+Hansen: Zauberwahn, Inquisition und Hexenprozesz im Mittelalter.
+
+[26] -- Meermalen "zwerven" sagen van de eene plaats naar de andere,
+soms, nadat ze, soms vóórdat ze gedrukt zijn. Dan treden verschillende
+variaties te voorschijn. Dikwijls zijn het vagebonden, die de een of
+andere overlevering brengen van 't eene dorp in 't andere, en gaande
+over den weg, fantaseeren. Ook wel heeft men in sommige plaatsen
+lieden, die al pratende de variaties vinden.
+
+[27] -- Volksgeest niet te nemen inden zin van: "geest der kleine
+luyden." Er zijn zeer ontwikkelde menschen, die den "voorloop" hebben
+of erin gelooven.
+
+[28] -- Mr. L. Ph. C. van den Bergh. De Nederlandsche Volksromans.
+
+[29] -- Das Gedicht von Reinout. gehört wenigstens in die zweite
+Hälfte des 13 Jahrhunderts. Mone. Übersicht der niederländischen
+Volks-Literatur älterer Zeit.
+
+[30] -- De Fergus dagteekent naar alle waarschijnlijkheid uit de eerste
+jaren der XIIIe Eeuw en is het werk van Guillaume Ie Clerc. Verdam,
+Ferguut blz. III.
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg Nederlandsche Sagen en Legenden, by Josef Cohen
+
diff --git a/old/nsljc10.zip b/old/nsljc10.zip
new file mode 100644
index 0000000..196c907
--- /dev/null
+++ b/old/nsljc10.zip