diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 35219-8.txt | 2643 | ||||
| -rw-r--r-- | 35219-8.zip | bin | 0 -> 57570 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h.zip | bin | 0 -> 1523342 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h/35219-h.htm | 2690 | ||||
| -rw-r--r-- | 35219-h/images/cover-l.jpg | bin | 0 -> 218927 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 21590 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h/images/ill_tp.png | bin | 0 -> 2896 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h/images/plattegrond-t.png | bin | 0 -> 79882 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 35219-h/images/plattegrond.png | bin | 0 -> 1137047 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 |
12 files changed, 5349 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/35219-8.txt b/35219-8.txt new file mode 100644 index 0000000..c3c2351 --- /dev/null +++ b/35219-8.txt @@ -0,0 +1,2643 @@ +The Project Gutenberg EBook of Korte beschrijving van Leiden, by +Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Korte beschrijving van Leiden + wegwijzer voor vreemdeling en stadgenoot + +Author: Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +Release Date: February 8, 2011 [EBook #35219] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN *** + + + + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +http://www.pgdp.net + + + + + + +----------------------------------------------------------------+ + | | + | OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER: | + | | + | De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, | + | verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te | + | moderniseren. | + | | + | Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het | + | einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. | + | | + | Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn | + | gecorrigeerd. Variaties in spelling zijn behouden. | + | | + | In het origineel cursieve tekst is weergegeven als _cursief_. | + | Vette tekst is weergegeven als #vet#. In het origineel | + | uitgespatiëerde tekst is weergeven als ~uitgespatiëerd~. | + | | + | Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de | + | aangebrachte correcties. | + | | + +----------------------------------------------------------------+ + + +KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN. + + +BOEK- EN STEEN-DRUKKERIJ VAN DE BREUK & SMITS. + + + + + KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN. + + + WEGWIJZER VOOR VREEMDELING EN STADGENOOT. + + DOOR + + J. M. E. DERCKSEN. + + + MET EEN NIEUWEN PLATTEGROND DER STAD + en eene aanwijzing harer openbare gebouwen en inrichtingen. + + [Decoratieve illustratie] + + + LEIDEN, + DE BREUK & SMITS. + 1874. + + + + +_Leiden._ Wat is _Leiden_? Vraag het aan verschillende personen +van onderscheidene geaardheid en vorming en het antwoord zal even +verschillend wezen als die geaardheid en vorming zijn. Richt gij die +vraag tot den statisticus, hij zal u antwoorden: het is eene stad +in het koninkrijk der _Nederlanden_, provincie _Zuid-Holland_, welker +oppervlakte ongeveer tweehonderd bunders beslaat, gelegen aan den Rijn, +op drie uren gaans afstand van _'s-Gravenhage_, vijf uren van _Haarlem_, +evenzooveel van _Rotterdam_ en acht uren van _Amsterdam_; zij bezit +bijna veertig duizend inwoners, waarvan er zooveel tot het vrouwelijk +en zooveel tot het mannelijk geslacht behooren; terwijl u met +nauwkeurigheid wordt opgegeven welke godsdienstige meeningen die +ingezetenen, door doop, belijdenis, of andere middelen van introductie +in eenig kerkgenootschap, geacht worden te belijden, waarbij slechts +een twintigtal worden uitgezonderd die er rond voor zijn uitgekomen, +dat zij er te dien aanzien geene voorkeur op nahouden. Als bronnen van +bestaan en welvaart zullen worden genoemd: de laken-, grein-, saai-, +deken- en wollengarenfabrieken, de boter- en kaashandel, de ijzer- en +katoen-industrie en--'t laatst maar niet het minst--het voortdurend +bestaan eener hoogeschool, welke niet slechts een aantal jongelieden uit +de aanzienlijkste en rijkste familiën des lands daarheen lokt, maar ook +de voor het onderwijs noodzakelijke hoogleeraren, op éene uitzondering +na, daar hunne woonplaats doet vestigen. En vraagt gij nu aan de zooeven +genoemde jongelieden: wat is _Leiden_? Het antwoord zal vol geestdrift +klinken: het is de woonstede der Alma Mater, die niet slechts haren +kinderen de volle moederborst der wetenschap aanbiedt, maar er +nevens--wij zeggen niet bovendien--hun genoegzame gelegenheid laat om +zich van de bedoelde borst te spenen en den beker der vreugde aan de +jeugdige lippen te brengen. Voor hen is die stad het tooneel, waarop +het schoonst bedrijf huns levens, in schier onbeperkte vrijheid, wordt +afgespeeld, en wanneer ook zij in de statistieke bijzonderheden der +grootte van schier tweehonderd bunders en de drie uren afstands van +_Den Haag_ belang stellen, dan dient de eerste om, eens voorgoed, uit +te maken dat dit bundertal te weinig ruimte heeft voor een Leidsch +student, en de laatste om daaraan de gevolgtrekking te kunnen +vastknoopen dat »de vrijster van de buren"--gelijk HUYGENS de residentie +noemt--eigenlijk voor hen niets dan de _succursaal_ der bloeiende +academiestad is. Hebben de beide eerstondervraagden slechts weinige +oogenblikken met het geven van hun antwoord gewacht, niet zoo spoedig +is dat van den oudheidkundige gereed. Hij, gewoon nauwkeurig te wikken +en te wegen, verklaart het voor waarschijnlijk dat _Leiden_ is het +_Lugdunum Batavorum_, waarvan reeds PTOLEMÆUS, in de tweede eeuw na +CHRISTUS' geboorte, gewag maakt, en nu moge hij er bescheiden bijvoegen +niet te weten wanneer en door wien dit _Lugdunum_ werd aangelegd, het is +hem genoeg uit het reisboek van Keizer ANTONINUS en het oude kaartboek, +door Keizer THEODOSIUS gebruikt, het feit bevestigd te zien dat dit +_Lugdunum_ lag waar thans _Leiden_ gelegen is, dat men »vandaar op- of +omtrent de uitwatering van den Rijn in de Noordzee gereisd" en zich +verplaatst heeft op het Praetorium Agrippinae (later _Roomburg_), +het wapenhuis der Romeinen; vandaar op Matilone (het tegenwoordige +_Koudekerk_), op Albiniana (_Alphen_) en verder over Nigropullo +(_Oudewater_) naar _Utrecht_ en _Gelderland_. Reken hier echter niet +op de eenstemmigheid welke gij bij de statistici en studenten hebt +aangetroffen. Reeds hoort gij toch een ander broeder uit hetzelfde gild +uitroepen, dat de stichting van den wachttoren der Romeinen al even +onbewezen is als die van het Forum Hadriani (_Voorburg_) door Koning +ELINUS, en zoo ge, een beroep doende op de hoogte van _Leidens_ burg en +het ringvormige gebouw daarop, nog waagt van den Romeinschen oorsprong +der stad te reppen, men zal u eenvoudig naar soortgelijke hoogten in +_Nederland_ verwijzen en uw krijgshaftigen wachttoren tot eenen +eenvoudigen Germaanschen vluchtheuvel doen afdalen. + +Maar reeds acht gij, waarde lezer of lieve lezeres, de vraag waarmede +ik dit boekske aanving, zooal niet te uwen genoege, dan toch voor +zooverre beantwoord, als met het bijzondere doel waarmede dit werkje +geschreven is wenschelijk kan geacht worden; want--de titel heeft +het u reeds gezegd--het is mij noch om dorre statistieke cijfers, +noch om de schildering van het academieleven, noch om het leveren eener +oudheidkundige verhandeling te doen, wanneer ik de pen opneem, om u het +een en ander mede te deelen over de stad mijner inwoning. Wat ik wil? +Het is niet anders dan u, gelijk men dat een vriend doet, afhalen aan +het station van den Hollandschen spoorweg, u daar verwelkomen en met u, +in den geest, het _Leiden_ der negentiende eeuw doorwandelen, om u op +het vele goede en schoone, dat daarin gevonden wordt, opmerkzaam te +maken, nu en dan den indruk van het heden afwisselende door herdenken +aan het verleden, waartoe zoo menig gedeelte der stad ons +onwederstaanbaar uitlokt. + +Ik neem dus aan dat een »felle salamander" u langs de »tweelingslijn" +van den zooeven genoemden spoorweg naar of liever bij _Leiden_ heeft +overgebracht en ik haast mij, na mijn beleefdste buiging voor u gemaakt +te hebben, met u een blik te slaan op het niet weelderige maar toch nog +voldoende stationsgebouw, waarna wij _sain et sauf_ heentreden door een +_cordon_ van pakjesdragers wier »wegwijzen, wegwijzen, Mijnheer!" u, +naar ik mij vlei, koel laat, overtuigd als gij zijt, dat gij hunne hulp +niet behoeft, waar ik mij de eere heb voorbehouden u de oude sleutelstad +binnen te leiden. Het eerste wat echter reeds vooraf aanspraak maakt op +onze opmerkzaamheid is het ter linkerzijde gelegene »Zomerzorg", het +vriendelijk plekje gronds, waar de ruime zaal en de warme kachel u te +midden van sneeuw, wind en regen, des winters--waar het weelderige groen +en verkwikkende lommer u des zomers zachtkens henen trekken. Toch zullen +wij er thans niet binnengaan, maar vervolgen wij onzen weg en slaan ter +linkerzijde den blik op eenige kleinere gelegenheden tot verversching +en gebruik van geestrijke vochten, waaronder Zomerlust en Eigenzorg +verdienen genoemd te worden. Ter rechter vraagt het opschrift »de +Haverzaklaan" onze aandacht en voert ons al aanstonds in de verbeelding +naar den tijd van _Leidens_ beleg, toen het daarnevens gelegen erf voor +een zak haver verkocht werd, terwijl onlangs eenige zakken guldens +noodig bleken om dezelfde eigendomsoverdracht te verkrijgen. Treedt gij +nu verder met mij voort naar de plek, waar eene breede ijzeren brug een +viertal onooglijke en onmogelijke leeuwtjes draagt, dan ziet gij rechts +het standbeeld van den grooten BOERHAVE, den wereldberoemden Hoogleeraar +aan _Leidens_ schitterende Hoogeschool: eene waardige, krachtige, +ernstige figuur, geplaatst op een voetstuk, waarin met zijn naam, de +dagteekening en plaats zijner geboorte en die van zijn overlijden staan +gegrift. Geen enkel woord van lof, geene vleiende benaming vergezelt +die eenvoudige woorden. Zij waren dan ook overbodig waar sprake was van +vereering eens mans, omtrent wien de overlevering verhaalt dat, in een +tijd toen het postwezen nog in een primitieven staat van ontwikkeling +verkeerde, een brief geadresseerd »Aan BOERHAVE, in _Europa_" behoorlijk +aan 's mans woning bezorgd werd, en zij waren onwenschelijk waar de +gedenksteen moest getuigen van hem, die het _Simplex sigillum veri_ tot +devies en randschrift van zijn geslachtswapen gekozen had. Daar was dan +ook eene schoonere hulde aan 's mans nagedachtenis te brengen dan die +van brallende opschriften of hoogdravende redevoeringen. En die werd +gebracht. Zij staat, niet in steen gebeiteld, maar uit steen en hout +opgetrokken, achter zijn standbeeld, in dat academisch ziekenhuis, dat, +bestemd tot heul en troost der lijdende menschheid, toch ook--ja niet +het minst--bestemd is om het clinisch onderwijs te bevorderen, waarvan +BOERHAVE hier te lande de schepper mag genoemd worden. Het is een +grootsch en statig gebouw, wel niet zoo fraai als hetgeen in vroegere +eeuwen werd tot stand gebracht, maar toch minder smakeloos, dan wij +sedert jaren gewoon zijn te zien verrijzen. Wilt gij het bezichtigen, de +welwillende en ijverige directeur zal het u wellicht vergunnen; hoewel +uit den aard der zaak die vergunningen uitzonderingen moeten blijven +op den algemeenen regel dat een gebouw aan krankenverpleging gewijd +geen museum, nog minder eene publieke vermakelijkheid is. Wordt u het +binnentreden veroorloofd, gij zult dan verbaasd staan over die ruime +gangen, luchtige ziekenkamers en welingerichte leerzalen, en tevens +het fraaie uitzicht bewonderen dat u uit menig vertrek verleend wordt. +Zijt gij een man van 't vak gij zult met waardeering opmerken hoe alles +wat de wetenschap, niet het minst die der chirurgie, behoeft, daar op +onbekrompen wijze is aangebracht; hoe het gedeelte voor besmettelijke +ziekten bestemd op doelmatige wijze van het andere voor gewone lijders +ingericht is afgescheiden; hoe het snel en voortreffelijk bereiden der +geneesmiddelen verzekerd wordt door eene goedgeordende apotheek, +verbonden aan een ruw en een chemisch laboratorium welker reusachtige +toestellen door stoomkracht in beweging gebracht aan de eischen der +_pharmacie_ in haren ruimsten omvang beantwoorden; en wanneer gij tot de +groote keuken, met hare insgelijks door stoom verwarmde kooktoestellen +afdaalt en daar een oogenblik verblijft, om er de talrijke bevelen aan +te hooren, welke daar onmiddellijk worden ten uitvoer gebracht, dan +begrijpt gij dat ook voor de reconvalescenten en voor hen wier ziekte +eene goede voeding noodzakelijk maakt in behoorlijke mate wordt gezorgd; +ja gij zult er wellicht langer willen verblijven dan wij, die, hoewel +met waardeering van al hetgeen daar ten behoeve der lijders gedaan +wordt, weder naar de frissche lucht verlangen, en, na deze schoone +inrichting te hebben verlaten, onze blikken wenden naar het gebouw +uit hout opgetrokken, tegenover BOERHAVE'S standbeeld. Het ziet er +vriendelijk uit met zijn ijzeren hek en ruime veranda, omgeven door hoog +opgaand geboomte, welig gazoen en keurige bloemperken, doorsneden met +breede wandeldreven. Menig genoeglijk oogenblik wordt daar gesmaakt, +niet het minst wanneer de tent, welke gij daar ziet, gevuld wordt met +het orchest, waarvoor zij bestemd is, en een heir van tonen uitzendt +naar de boschjes en in den omtrek, teruggekaatst door het singelwater +aan welks breede kom het gebouw gelegen is. Wij zijn hier in de +zomersociëteit Amicitia, de plek waar _Leidens_ ~beau monde~ zich bij +feestelijke gelegenheden in vrij grooten getale vergadert; een getal dat +zeker heelwat grooter zou wezen als eene betrekkelijk hooge contributie +daartegen geen overwegend bezwaar in den weg leide. + +En nu voorwaarts, de Steenstraat op, waar ter linkerzijde de +Sint-Aagtenstraat u aan het vroeger hier gestaan hebbende +Sint-Agathaklooster en ter rechterzijde het Sint-Salvatorshofje u +aan den weldadigheidszin onzer voorvaderen herinnert. Wij zullen de +laatste soort van stichtingen dikwijls op onzen weg kunnen aanwijzen, +hoewel ik niet durf beloven dit steeds te zullen doen, daar allen, hoe +belangrijk om den goeden geest der menschenliefde te kunnen bewonderen, +welke onze natie onderscheidt, het toch niet genoegzaam zijn om eene +aanduiding--veelmin eene beschrijving--te rechtvaardigen, in een werkje +dat geene uitvoerige stedebeschrijving--slechts een wegwijzer heeten +mag. + +Wij houden ons dus ook bij dit hofje niet langer op en zien al +spoedig de ruime Beestenmarkt, welke _Leiden_, als in het hart van het +beemdrijke Rijnland gelegen, behoeft, om plaats te verleenen aan het +groot getal runderen, schapen en ander vee, dat daar ter plaatse tot een +druk marktverkeer aanleiding geeft. Iets verder gaande vinden wij ter +rechterzijde de Klei- of Galgstraat aan welker einde wij het eenvoudig, +maar toch behaaglijk koepeldak en torentje der Morschpoort ontwaren. +Gaarne zouden wij die straat willen binnentreden indien de kazerne der +infanterie aan het eind daarvan gelegen of de zich daarnevens bevindende +stadstimmerwerf de moeite der bezichtiging beloonden. Dit echter niet +het geval zijnde slaan wij liever links af, en gaan, ter plaatse waar +vroeger de Haarlemmer, duitjes- of blauwe poort stond, de breede brug +over, ons voerende naar de Paardensteeg, welke wij doorgaan, om daarna +op de aan het eind daarvan gelegene Borstelbrug een oogenblik stil te +staan en het schoone uitzicht te genieten dat zich hier aan ons oog +vertoont. De Rijn--want waarlijk wij hebben hier met + + "den grootvorst van _Europa's_ stroomen"[1] + +te doen, dien de Leidenaars hier ter plaatse echter + + "den schurkennaam van Galgewater geven"[2]-- + +de Rijn dan, stroomt onder deze brug door, ter rechterzijde langs de +pasgenoemde timmerwerf en kazerne, het vriendelijke Oranjelust, de zwem- +en badinrichting Rijnzicht, de Vink en het Haagsche Schouw, om bij +Katwijks sluizen kalm en waardig een leven te eindigen niet verre van +_Schafhausens_ waterval krachtig, schitterend en bruischend begonnen; +ter linkerzijde zich bij Boommarkt en Apothekersdijk uitstrekkende langs +die boomrijke oevers welke zoo jammerlijk ontsierd worden door het aan +het water gelegen schoolgebouw, dat, ten blijke van gemeenteraadlijke +willekeur, een groot gedeelte eener vriendelijke gracht in eene nauwe +straat herschiep en ons voor het oogenblik belet een klein huis te +beschouwen, welks inhoud even schitterend is als het uitwendige +eenvoudig, schier onooglijk, kan geheeten worden. Daar toch bevindt zich +het munt- en penningkabinet der Hoogeschool en vindt de geschiedvorscher +het spoor van vergane geslachten, de _numismaticus_ bevrediging eener +zucht tot genot en aanleiding tot eene studie, welker voorstanders hoe +langer hoe meer tot de zeldzaamheden gaan behooren. 't Is dan ook +eigenlijk maar het achtergebouw van 't Museum van oudheden, dat wij +wanneer we het Kort Rapenburg over en de Breedestraat zijn opgegaan, ter +linkerzijde tegenover de Papengracht aantreffen. Daar vindt gij een +schat van overblijfselen uit den grijzen voortijd, met moeite verkregen, +met onvermoeide wetenschappelijke werkzaamheid beschouwd, met zorg +bewaard en gerangschikt. Als gij er binnentreedt gaat u eene huivering +van eerbied en ontzag door de leden. Datgene wat voorgeslachten van +onderscheiden aanleg en ontwikkeling heeft gediend in huis en veld, +vrede en krijg, grootheid en armoede, vrijheid en slavernij, leven en +dood, als voorwerpen der vreeze of der vereering, dat alles vindt gij +hier bij elkander, onder één dak, geschift, geordend, geboekt door de +hand dier machtige wetenschap, dier ontzagwekkende critiek, welke als +het ware de dooden oproept, om in metaal, hout of steen te verhalen, wat +zij verricht, gedacht, geloofd, gevreesd, misdaan hebben. Daar sluimert +in ruste het offermes des priesters naast de spade des landmans, het +gevreesde afgodsbeeld bij de aarden waterkruik, de werpspiets des +Germaans nevens den Romeinschen mijlsteen van de legioenen der Caesaren. +_Pompeji_ en _Herculanum_ zijn er vertegenwoordigd en spreken van den +vuurbrakenden Vesuvius, die zijne vlammen hoog doet opstijgen in +_Napels'_ blauwe lucht en zijn lava rommelend, kokend en ziedend over +steden en dorpen, straten en velden, hutten en paleizen uitstort. +_Egypte_, het land van Isis en Osiris, moest er zijne doodkisten met +hiëroglyphen bedekt aan afstaan en wat meer zegt de gebalsemde lijken +van de machtige dienaars zijner schier almachtige Pharaonen. Zij, +toevertrouwd met bijna vorstelijke praal aan de steenen wanden der +pyramide, welke zij zich als hunne laatste rustplaats hadden gedacht, +hebben niet kunnen beletten dat hun gebeente is overgevoerd naar verre +gewesten en dat zij, bij name genoemd, worden overgeleverd aan de +blikken eener onverschillige, niet altijd bescheidene en eerbiedige +menigte. Daartoe behoort gij voorzeker niet, mijn lezer of lezeres. Het +»sic transit gloria mundi" ruischt u hier te welsprekend tegen, dan dat +gij het wagen zoudt met oneerbiedige luchthartigheid of onbetamelijken +spot hen te naderen, die daar, verre van hun geboortegrond, den langen +slaap des doods slapen; want ook uit die gesloten mond klinkt een woord +en uit die ledige lijkkist een stemme, die u toeroept: »het is den +mensch gezet eenmaal te sterven." + +[1] Borger, Aan den Rijn. + +[2] Beets, De maskerade. + +»Maar," hoor ik mij toeroepen, »mijnheer de auteur? Is dat nu eene +manier om ons te _Leiden_ een aangenamen dag te bezorgen? Wie praat +er toch van den dood, wanneer hij voor zijn pleizier uit is?" + +Vergeef mij, lezer of lezeres, zoo ik u onaangenaam aandeed; maar wijt +dit in de eerste plaats niet aan mij. Mij dunkt dat er weinig kans +is, om hetzij hier, hetzij elders, in eenige plaats van ons vaderland, +ja in de geheele wereld, waar wij weten dat menschengeslachten geleefd +hebben, den voet te zetten, zonder de kans te hebben dat een ernstig +»~memento mori~" ons op de eene of andere wijze voor den geest komt. +Wij moeten ons dus aan dat denkbeeld maar zoogoed mogelijk zien te +gewennen. Wat de mummies der Egyptenaren betreft zij behoeven u +echter niet langer ernstig of somber te stemmen; want reeds verlaten +wij het eerbiedwekkende gebouw, en vervolgen onzen weg langs de +Breedestraat--des Leidenaars rechtmatige trots--en doen nu de prachtige +huizen, welke wij hier aantreffen, de revue passeeren. + +Ter linkerzijde wordt onze aandacht getrokken door het nieuwgebouwde +Postkantoor, de Studentensociëteit Minerva, aan den hoek der +Vrouwensteeg staande, het sierlijke geveltje van het huis vroeger door +de aanzienlijke familie WARMONT bewoond, de Stadsgehoorzaal--eene +wezenlijke behoefte voor _Leiden_ zoodra het tien duizend gegoede +inwoners meer tellen en zijne grenzen uitbreiden zal,--de Walsche +kerk--vroeger die van Sint-Catharyne's gasthuis, gelijk het +huiveringwekkende rad met de scherpe vilmessen omkranst, waarmede die +Heilige gemarteld werd, boven de kerkdeur, aanwijst, de openbare +teekenschool en daar tegenover door het zoo schilderachtige +Gemeenlandshuis van _Rijnland_, in 1597 voltooid, met zijne drie +trapgevels en boogvormige poort. Het laatste vooral heeft recht op onze +aandacht, als de zetel van een waterschap dat een der belangrijkste +van _Nederland_ mag genoemd worden, als de herinnering, uit steen +opgetrokken, aan dat machtige Hoogheemraadschap, waarvan de grijze +staatsman Jhr. Mr. D. T. GEVERS VAN ENDEGEEST ons de geschiedenis op +zoo getrouwe en boeiende wijze geschreven heeft. Hoe dikwijls is die +eikenhouten poort ontsloten geworden voor de zoodanigen die er recht +kwamen vragen, er steun kwamen eischen tegen de aanvallen van den +waterwolf, die ook in _Holland_ steeds rondwaart, zoekende wat hij +zal kunnen verslinden; maar hoe dikwijls ook werd de ruime vestibule +betreden met een angstig hart, door hen die de poort niet weder +uitgingen dan na eene arbitraire correctie binnenskamers beloopen +te hebben, die wèl het smadelijke, maar niet het pijnlijke eener +openbare vernedering miste. Ja, ook daar zijn, gelijk niet zelden in +de oude rechtspleging, daden van willekeur geschied, die de Schouten en +Baljuwen meer als verpersoonlijking van criminaliteit en penaliteit, +meer als rechtsschenders, dan als steunpilaren der rechtvaardigheid +deden beschouwen. + +Dan genoeg hiervan, want nauwelijks eenige schreden verder vraagt ter +linkerzijde de (binnen)sociëteit Amicitia onze aandacht; niet omdat +het uit twee gedeelten bestaande gebouw, boven welks ingang vroeger +het stoïcijnsche »'t is niet anders!" geschreven stond, zooveel +bezichtigingswaardigs aanbiedt, als wel omdat zij als verzamelingsplaats +van den aanzienlijken stand eene zekere reputatie geniet, welke reeds +van het jaar 1794 af dagteekent, toen de Heeren SPOORS, LA PIERRE en +VAN LELYVELD, als commissarissen, haar doopten met den naam, welken zij +thans draagt. Dat dit: »'t is niet anders" het gevolg zou geweest zijn +van een gebrek in de bouworde, waarbij de deur vergeten was, is even +onzeker, als het onbewezen is dat, gelijk weleens beweerd is, JAN VAN +HOUT hier ter plaatse of daarnevens zijne woonplaats zoude gehad hebben; +maar zeker is het dat dit opschrift van toepassing kan geacht worden +op veel wat in de jaren, welke die van de vestiging der sociëteit +voorafgingen en onmiddellijk volgden, plaatsgreep. Het moet vooral +menigeen die zoo luid om vrijheid had geschreeuwd, als een bittere +ironie in het oog zijn gevallen, wanneer hij die woorden las in een +tijdvak toen hij wel vrij van Oranje was, maar slaven moest in het juk +eens dwingelands, wiens verschijning men toch schier als eene uitredding +moest beschouwen na de verschrikkingen eener koningsmoordende revolutie +en een burgervernielend _terrorisme_. Dan waartoe hier te politiseeren? +Het is er reeds genoeg gedaan in 1795 en later. Er met u binnengaan +willen wij evenmin, daar de zaal er uitziet als alle andere lokalen, +waar couranten gelezen en gezelschapsspelen gespeeld worden. Liever +slaan wij eerst een blik op de plek waar vroeger de blauwe steen--plaats +van stedelijke rechtsoefening--werd gevonden, gelijk dit nog door eene +ringvormige bestrating bij de Maarsmansteeg wordt aangeduid, en steken +dan schuins over naar het Leesmuseum, hetzelfde lokaal dat van 1768 tot +1794 voor sociëteit van dezelfde klasse van ingezetenen als waarvoor +thans Amicitia bestemd is, gediend heeft en toen in eigendom behoorde +aan HENDRIK HOOGENSTRATEN; zoodat dit huis, na gedurende eenige jaren +voor schoollokaal en bijzonder woonhuis gediend te hebben thans weder +aan een soortgelijk gebruik hergeven is als waartoe het vroeger geëigend +was. Wij zeggen een soortgelijk gebruik--niet hetzelfde; want als +gij met mij de blauwe trappen van dat huis bestegen, den toegang +verkregen hebt, dan ziet gij geen biljart of speeltafels, maar eene +eerbiedwaardige hoeveelheid tijdschriften, _feuilletons_, dag- en +weekbladen, brochures en andere werken, die à l'~ordre du jour~ zijn, op +boekenrekken en tafels uitgespreid. Bevreemdt het u, met mij, wellicht +dat de leeskamer zoo klein, de conversatiekamer zooveel grooter is, het +belet u niet, met mij u in het laatstgemelde vertrek neder te zetten +op een der met bruin leder overtrokken canapés, voor die reusachtige +vensterruit, waardoor gij een onbelemmerd uitzicht geniet op het +daartegenover gelegene Raadhuis in _renaissance_ stijl opgetrokken en +in het laatst der zestiende eeuw gebracht tot dien staat waarin wij +het thans aantreffen. Ik vooronderstel dat gij, afstand doende van uw +goed recht om den hier aanwezigen letterschat te doorzoeken, liever +de gelegenheid aangrijpt om dat Raadhuis van buiten op uw gemak te +bezichtigen. Nietwaar? Het ziet er goed uit met zijn dubbele schuinsche +trap, ieder versierd met een leeuwenpaar dat _Leidens_ wapen, twee +kruiselings liggende roode sleutels op een wit veld, krachtig schijnt te +willen beschermen--met zijn slanken toren die zijn spits fier ten hemel +heft--iets wat zijn voorganger eenmaal duur te staan kwam, toen hij, +bij het rondwaren van het bliksemvuur, in het begin van 1573 door dat +element werd verteerd. Gij richt ook voorzeker met belangstelling den +blik op den hoofdingang aan het boveneind der beide trappen en op de +poorten daarnevens; aan de eene zijde die toegang verleenende tot de +hoofdwacht, woning van den concierge, het bureau van den burgerlijken +stand en de thesaurie; aan de andere zijde die leidende tot het +commissariaat van politie en de schuttersraadkamer. Gij vraagt mij den +naam van het ongezellig verblijf, welks ingang onder de bedoelde trappen +is en ik antwoord u dat gij hier de vroegere vleeschhal vindt, thans tot +lokaal voor de nachtwacht ingericht; maar vooral trekken de opschriften +boven enkele dier toegangen uwe aandacht en wellicht deed u dit +besluiten eerder dan anders uw plan was het Leesmuseum te verlaten, om +daardoor in de gelegenheid te geraken die te lezen, indien ik u die niet +kon mededeelen. Thans vertoeft gij naar ik hoop, nog eenige oogenblikken +en verneemt uit mijnen mond den inhoud. + +Boven den hoofdingang vindt gij op verschillende plaatsen _deze_ regels: + + "Bewaert Heer Hollandt + En salicht Leyden." + + U Hand mij had geraeckt "Heer + Mijn mond U gunst nu smaeckt" weer. + + Anno MDLXXIIII Anno MDXCVIIII + geraeckt. gemaeckt. + +De ingang naar de thesaurie--ook tot de Vischpoort--draagt tot opschrift +het volgende rijmpje: + + Thrijc van Spaengien, hem verbliden, + In tbeleggen, als si sagen, + Met gedult, mi dragen t'liden, + Zo veel letters, zo veel dagen. + nae zVVarte hVnger-noot, + gebraCht had tot de doot, + binaest zes-dVIzent MensChen: + aLst god den heer Verdroot, + gaf hI Vns VVeder broot, + zo Veel VVI CVnsten VVensChen. + Zuuct en vint 'tjaer, van liden zwaer, + Dat niet en was te herden: + De Here, maer, vrid' uns daer naer, + Der tiender maent, den derden. + +Gij hebt natuurlijk reeds ontdekt dat in het middenvers, zoowel de 131 +dagen van het beleg, door het getal letters, als het jaar 1574, door +de daarin voorkomende kapitalen zijn aangeduid, en naar ik vertrouw, +genoegzame aandacht overgehouden voor het vers uitgehouwen boven de +poort die naar het politiebureau voert en dus luidende: + + Indien Gods goetheyt u brengt voort + Gheluc en spoet, niet trots t' gemoet + Maer neer wil dragen. + En zend hij (siet) weeromme aen t' boort + Angstich verdriet, weest daerom niet, + Te zeer verslaghen: + U heyl, zulc hil, en toebehoort: + Danct God, swycht stil, zoo was zijn wil + Begeer behaghen. + +Naar men zegt zijn deze rijmen samengesteld door den Notaris en +Stadssecretaris JAN VAN HOUT, die uit eigen ondervinding spreken kon +van het lijden »dat niet en was te herden," maar aan wien _Leiden_ het +te danken heeft dat er volhard is, ondanks honger en pest, tegen den +vijand, wiens twee en zestig schansen iederen toegang tot de benauwde +stad versperden. + +Hebt gij nu lust, waarde lezer, met mij de trappen tegenover ons te +bestijgen? Zoo ja! dan bevinden wij ons al spoedig op de zoogenaamde +Groote Pers van het Raadhuis, eene soort van _vestibule_, waarop +onderscheidene vertrekken uitkomen. Ter rechterzijde valt uw oog op +een getimmerte met vele glasruiten, eigenlijk een glazen huis, dat +aan een buffet doet denken en bodenkamer genoemd wordt. Gaan wij daar +voorbij en een gangetje in, dan vinden wij rechts de kamer van den +Burgemeester--vroeger die van Curatoren der Leidsche hoogeschool, +en de oude Wees- en boedelkamer. Keeren wij terug op onze schreden, +dan ontwaren wij een deur, welker opschrift »Artillerykamer" ons +doet denken aan den tijd toen de stad haar eigen geschut en twee +artilleriemeesters bezat, waarvan in 1672 de schrijver van het »Roomsch +Hollands Recht"--Mr. SIMON VAN LEEWEN--er een was; maar reeds ziet gij +in de nabijheid der zoogenaamde »Kleine Pers"--een tweede voorportaal +dat zich aan de zijde van de trap bevindt die naar het bureau van den +burgerlijken stand voert--eene andere kamer, die van Burgemeester en +Wethouders, naar veler meening, ook door ons gedeeld, het oudste vertrek +van dit merkwaardig gebouw, welks koepelvormige zolder de wapenschilden +en namen draagt van het viertal burgemeesteren, welke tijdens de +restauratie der zaal op het kussen waren, met een antieken schoorsteen +en daarboven een stuk van FERDINAND BOL voorstellende hoe de Vrede en de +Liefde elkander omhelzen, welke voorstelling ook daar ter plaatse zijn +nut kan hebben. Ook het fraaie behangsel, dat ALEXANDERS intocht binnen +_Babylon_ vereeuwigt, is zeer bezienswaardig, en zeker veel fraaier dan +dat in de zaal die wij door de deur over ons binnentreden, welk vertrek, +vroeger de Vroedschapskamer geheeten, thans de vergaderzaal is van +den Leidschen gemeenteraad. Toch zal het u aangenaam zijn dat het +laatstbedoelde _gobelin_--een bosch met vogels en andere dieren te +aanschouwen gevende--hier behouden bleef, en niet vervangen werd door +een modern »deftig behangsel", waardoor de eigenaardige schoorsteen met +de schilderij van JAN LIEVENSZ: »Scipio de Africaner en de bruid van +Carthago" tevens »opgeruimd" zou geworden zijn. De meerderheid van +den raad deed echter die nieuwe poging tot »wandalisme" falen; het +behangsel werd in 1873 gerestaureerd en de leeuwen boven den gevernisten +schoorsteen zien nog steeds bloedrood van verontwaardiging over de +voorgenomen schennis. Verlaten wij thans de plaats waar de belangen der +gemeente behandeld worden, dan treden wij door eene zijdeur de oude +Schepenkamer binnen, welker schoon beschilderd _plafond_ minder onze +aandacht trekt dan het schoorsteenstuk van KAREL DE MOOR, Brutus' +strafoefening over zijne schuldige zonen in herinnering brengende. + +Ware mij de eer beschoren geweest u een paar jaren vroeger door dit +Raadhuis rond te leiden, ik had u op menig treffelijk schilderstuk +kunnen wijzen, dat den wand der vertrekken versierde; maar sedert +wij onze uitstekende Lakenhal tot een minder geschikt museum hebben +ingericht, zijn die stukken daarhenen verhuisd. Zelfs VAN DER WERFF, +ORLERS en VAN DER DOES hebben het lot niet kunnen ontgaan, dat hunne +verbanning uit eene plaats waar zij geleefd, gewerkt, geheerscht hadden +voorschreef. + +Dan .... reeds lang genoeg hebben wij hier verwijld. Toch niet te lang. +Wellicht zou dit het geval zijn geweest indien ik u had rondgeleid in +de verschillende vertrekken ingenomen door de bureaux der gemeentelijke +administratie of u een opstijgen naar het archief had aanbevolen, naar +dat rijke archief in zoo jammerlijk lokaal opgetast. Maar ook dan zelfs +zou ik geene verschooning gevraagd hebben voor mijne handelwijze. Een +Raadhuis toch is altijd een belangrijk deel eener gemeente; vooral +wanneer die gemeente eene historie--een rijk, schoon en schitterend +verleden heeft. + +Nauwelijks zijn wij naar buiten getreden of wij ontwaren een anderen +cirkel van wittere steenen, vlak voor het Raadhuis, tusschen de +grijsblauwe keien, waarmede de Breedestraat ten deele geplaveid is, en +lezen daarin de woorden »Al niet sonder God. 1586",--een dier spreuken +welke ons weder den godsdienstigen geest onzer vaderen in herinnering +brengen--en wij gaan de schoone straat ten einde, om, rechts, het +Steenschuur op te slaan, waar ons oog getroffen wordt links door het aan +de overzijde gelegen gebouw der vrijmetselaarsloge »_La vertu_", rechts +door de Heilige Lodewijkskerk, vroeger als saaihal- en nog vroeger als +gasthuis gebezigd, doch onder het bestuur--wij zeggen: het bestuur, +niet de regeering--van Koning LODEWIJK NAPOLEON den Roomsch-Catholieken +afgestaan. Zij is de bezichtiging overwaardig, al ware het slechts +om het beeld van den Heiligen LODEWIJK, en het marmeren altaarstuk +de afneming van het kruis voorstellende, daar aanwezig. Het gebouw +uit roode en gele steen opgetrokken ziet er met zijn slanken toren +allervriendelijkst uit en schijnt bestemd om al de negentiende-eeuwsche +naaktheid van het daarnevens gelegen rechtlijnige huis, waarboven de +woorden »Tot nut van 't algemeen" geschreven staan, te doen uitkomen. +Toch is dit laatste voor _Leiden_ eene belangrijke stichting geweest, +niet zoozeer omdat daar de vergaderingen der maatschappij, wier naam +boven den ingang staat, plaats hebben, als wel omdat hier gelegenheid +geschonken wordt tot het houden van verschillende soorten van +bijeenkomsten en de rijke bibliotheek der maatschappij van Nederlandsche +letterkunde hier bewaard wordt, al deden ook de met zaagsel en turf +opgevulde afscheidingen der vertrekken en het brandgevaar aan +vergaderings- en uitspanningslokalen onafscheidelijk verbonden, +bestuurders dier inrichting besluiten hare kostelijke handschriften op +veiliger plaats in bewaring te stellen en de hoop voeden ook den anderen +boeken een beter verblijf te bezorgen. + +Het grootsche gebouw eenige schreden verder staande links latende +liggen, slaan wij den hoek om en zien ter rechterzijde een tweeden +ingang tot het nutsgebouw, welke naar de bewaarschool voert door het +Leidsche departement in het leven geroepen en door geene instelling +van dien aard tot dusverre overtroffen. Daarnevens verheft zich het +vriendelijke--en in vergelijking met »het nut" artistieke huis, waarin +de Nieuwe Sociëteit geherbergd is, welke als een hooggewaardeerde plaats +van ontspanning door de Leidsche burgerij van den deftigen stand wordt +aangemerkt. Nog eenige schreden verder en de Sint-Petruskerk--hoofdkerk +der Roomsch-Catholieken te _Leiden_--vertoont zich met zijne vier +pilaren en frontespies, zijn Petrus-beeld en zijn koepelvormigen toren +aan ons oog. Wie haar binnentreedt zal er eene keurige schilderij +van NICAISE DE KEYZER vinden, boven het altaar geplaatst en den +Apostel--patroon van deze kerk--voorstellende in gesprek met den Heer +der Gemeente. Wij doen dit dan ook en slaan daarna een blik op het +grootsche gebouw, waarvan wij reeds straks gewaagden, dat met zijn +tuin en bijgebouwen het ruime plein beslaat vroeger als Kleine Ruïne +bekend. Gij vindt daar het chemisch en het physiologisch laboratorium, +het anatomisch kabinet, dat van den landbouw en van natuurkundige +werktuigen, en bij dat alles ruime zalen voor het academisch onderwijs +in eenige dier vakken. Het dient tevens tot het geven van een +industriecollege dat steeds--vooral onder wijlen Professor VAN DER +BOON MESCH--oprechte waardeering vond. Wilt gij die lokalen bezoeken, +houd dan in het oog dat de Nieuwsteeg toegang tot kabinet van landbouw +en scheikundig laboratorium; de Zonneveldsteeg (straatnummer 18) +tot physiologisch laboratorium, het Steenschuur (straatnummer 124) +tot anatomisch kabinet en de zijde waar wij ons thans bevinden, de +Langebrug, dien tot het kabinet van natuurkundige werktuigen verleent; +terwijl gij u voor de bezichtiging van het anatomisch kabinet zult +hebben aan te melden bij den custos, die in de Zonneveldsteeg zelve +(straatnummer 9) woonachtig is. Wij gaan daar juist voorbij, wanneer +wij, links afslaande, ons naar de Nieuwsteeg begeven, daar gekomen +rechts gaan, en zoo door die steeg--alwaar slechts de Bank-van-leening, +in 1675 opgericht, onze aandacht trekt--het Pieterskerkhof bereiken, een +blik slaan op het Walsche weeshuis en het zich daarachter verschuilende +»Speckhofje" om dan, weder links wendende, aan de kosterij der +Sint-Pieterskerk aan te schellen, welke kerk een bezoek overwaardig is. + +De Pieterskerk--vroeger de Sint-Pieter- en Pauluskerk--is een +schoon gebouw in den Gothischen stijl opgetrokken, den 11 September +1121 gewijd, in het jaar 1339 vergroot, ten dienste van den +Roomsch-Catholieken eeredienst, welke er ruim een dertigtal altaren +bezat, boven een waarvan de schilderij van LUCAS VAN LEYDEN »het +laatste oordeel"--later in Burgemeesters kamer opgehangen--gevonden +werd. Zij had toen een hoogen toren, welke in Maart 1512, na een schier +driehonderdjarig bestaan, instortte en--volgens JAN VAN HOUT--een +deel van het stedelijk archief dat daarin bewaard werd deed verloren +gaan, welk gezegde later is gebleken onjuist te wezen, daar dit +archiefsgedeelte in de nabijheid der tegenwoordige thesaurie schijnt +te zijn teruggevonden. Treden wij dezen tempel binnen dan gevoelen wij +ons ernstig en plechtig gestemd. Als een woud van steen, verheffen de +reusachtige pijlers zich tot aan het looverdak der kruisbogen in zachte +en toch krachtige golvingen en lijnen verzinlijken zij de gedachte welke +aan den tempelbouw ten grondslag ligt. Gelijk de toren op het dak met +zijne spitse naar boven wijst, zoo is het geheele plan des bouwheers +er op ingericht uit zijne schepping van hout en steen een eeuwendurend +»Excelsior" te doen hooren. En dan dat in de zonnestralen schitterend +koperen hek dat het majestueuze koor van het schip der kerk afscheidt, +hoe getuigt het van de onbekrompen wijze waarop die werken vroeger +werden in het leven geroepen. Een viertal der zuilen--van het vier en +twintigtal dat het gewelf schraagt--schijnt door zijne dikte aan te +duiden dat het vroeger heelwat meer te dragen had dan tegenwoordig, en +zoo is het, want zij dienden mede tot steunsel voor den toren waarvan +wij daar straks gewaagden en de daarin zijnde zware klok, welke na +den torenval in een afzonderlijk klokhuis werd opgehangen, waarnaar de +steeg, welke wij straks zullen betreden, nog de Kloksteeg heet. Het +orgel dat gij hier ziet is een der fraaiste van Nederland; terwijl een +tal van monumenten hier worden aangetroffen, welke het bewijs schijnen +te leveren dat de beeldstormerij--helaas, ook hier vertoond--geen +noodzakelijk gevolg was van het Protestantisme, maar de geïsoleerde daad +van datzelfde opgewonden, kwaadaardig gestemde grauw, dat, zijne woede +koelend aan alles wat geestelijk en wereldlijk boven hem staat, ook +in 1795 hier op schandelijke wijze huishield en de wapenschilden der +patriciërs vernielde. Toch hebben deze beeld- en wapenstormers nog +het recht als _cause atténuante_ aan te voeren dat zij in den roes +der godsdienstige dweepzucht en onder den prikkel der revolutionaire +ijlkoorts gehandeld hebben; maar wat zal men zeggen van hen die de +beschilderde pilaren daarginds met een laag kalk overdekten, gelijk dat +witgedasten en wittenden schoonmakers betaamt. Dan zwijgen wij hierover. +Wijzen wij liever op den kunstzin van een onzer stadgenooten, Mr. +KNEPPELHOUT VAN STERKENBURG, die de teekening dezer muurschilderingen +voor het nageslacht bewaarde, al werden zijzelven ook achter hout +verborgen. Beschouwen wij veeleer de monumenten--waaronder wij ook +de grafsteenen begrijpen--welke hier in groote mate aanwezig zijn +en welker opschriften ons aan de laatste abdissen van _Leeuwenhorst_ +en _Rijnsburg_, aan den kruidkundige DODONAEUS, aan de godgeleerden +HOLMANUS, VAN KERKHOVEN en COCCEJUS, den mathematicus SNELLIUS VAN +ROYEN, den wereldberoemden SCALIGER en aan zoovele andere edele mannen +en vrouwen herinneren; slaan wij een blik op de gedenkteekenen gewijd +aan GERARD en JOHAN MEERMAN, leden van een burgemeesterlijk geslacht in +_Delft_ en _Leiden_ op het kussen gezeten, van de Hoogleeraren CAMPER, +VAN DER PALM, BRUGMANS en KEMPER, van Mr. JOHAN LUZAC, »den schrik der +verdrukkers, den troost der verdrukten," en op den steen onder het +orgel die van Dr. E. LAURILLARDS verblijf hier ter stede en de daarmede +in verband staande vernieuwing van het inwendige dezer kerk spreekt. +Misschien hebt gij ook nog lust aan de zuiderdeur een marmeren +gedenkplaat te bewonderen, waarmede eene eerbewijzing bedoeld wordt aan +zekeren Student BEECKMAN, die--als zoovele anderen--in den strijd met +_België_ gebleven is; maar die dat deed als student-jager en daarom aan +het nageslacht ter herinnering moest worden aanbevolen. Een der pilaren +draagt het wapen der VAN DUIVENBODES, wier naam denken doet aan de +diensten door hen en hunne vogels in _Leidens_ tweede beleg bewezen, en +die herinnering brengt ons den derden October van het jaar 1574 voor den +geest, toen de psalm der verlossing in dit bedehuis weerklonk en eene +blijde schare hing aan de lippen des predikers, die de gemeente in den +gebede voorging en God, met haar, voor de verkregen uitredding dankte. +Geen wonder dan ook dat deze kerk steeds eene hoofdrol speelde, waar er +sprake was van godsdienstige plechtigheden, welke met _Leidens_ ontzet +in verband stonden, en dat de Leidenaar daarvoor eene zekere vereering +gevoelt, welke, op de geschiedenis zijner stad steunend, van geslachte +tot geslachte hen bezielt die een voet zetten op de blauwe zerken, +waaronder hunne dooden eenmaal zijn ter ruste gelegd. + +Onder die dooden is er een, die noch in zijn leven noch bij zijn sterven +tot de machtigen der aarde werd gerekend, en wiens naam toch aan gene +zijde des oceaans een weerklank heeft, welke onze MEERMANNEN en andere +mannen daar vruchteloos zouden zoeken. Zijn naam is ROBINSON. Hij was +een dier Engelsche puriteinen, die, even gehaat door de Roomsche als +door de Episcopale kerk, na de hitte der vervolging in hun vaderland +verduurd en ontweken te hebben, hier eene schuilplaats vonden en later +stichters werden van de Amerikaansche kolonie _Plymouth_. Op hem is +echter wel het eerste niet het laatste toepasselijk; want toen de +broederen te _Delfshaven_ scheep gingen, toen vergezelde hij hen tot +aan de »_Speedwell_", welke hen naar het beloofde land zou overvoeren; +maar hijzelf bleef als herder der kudde die te _Leiden_ verbleef aan +deze verbonden en het schip kliefde de golven der Maze zonder hem. +Waar men hem ten grafkuil heeft nedergelaten is ons onbekend; maar dat +het in deze kerk geschiedde, op den 4 Maart 1625, is bewezen door het +begrafenisboek, waaruit tevens schijnt te blijken dat het er met zijn +boedel povertjes moet hebben uitgezien, daar er zeer weinig voor zijne +teraardebestelling betaald werd. + +Toch zien wij, wanneer wij het kerkgebouw verlaten hebben, uit een steen +in den voorgevel van het Walsche Jan Pesijnshof, dat zijne nagedachtenis +dierbaar is aan zijn volk want, al mocht de steller van het vers boven +den ingang gewagen van »het puin van een bouwvallig nest" waaruit dit +»fraai gebouw" oprees, dat bouwvallig nest wekte de belangstelling van +tijdgenoot en nageslacht, en wanneer de zonen van het vrije _Amerika +Leiden_ bezoeken, dan laten zij zich gaarne naar de plek geleiden, waar +een hunner in grauwen steen deze woorden deed griffelen: + + ON THIS SPOT + LIVED, TAUGHT AND DIED + JOHN ROBINSON + 1611-1625. + +en zij werpen een blik van eerbied op de plek waar de »Predikant der +Engelsche gemeente bij het klokhuis" den laatsten adem uitblies. Wij +hopen dat zij in dat geval nog eenige opmerkzaamheid zullen overhouden +voor de nevens dat hofje gevestigde instelling voor de Indische taal-, +land- en volkenkunde, welke ons aan Nederlands koloniën in _Azië_ +herinnert, door ons verkregen, toen _Engeland_ zijne macht in _Amerika_ +vestigde of uitbreidde. Indien wij thans over het Pieterskerkplein het +Godsgebouw nog eens rondwandelen, om den aanblik daarvan, waar die niet +door kleine huisjes bedorven is, te genieten, dan valt ons oog in de +eerste plaats op het aloude 's-Gravenstein, thans huis van arrest, +welks beeld van Themis ons aan den tijd doet denken toen hier voor +het laatst een schavot werd opgeslagen. Verder vertoont zich aan deze +zijde niets wat onze belangstelling waardig is. Wij slaan dus rechtsaf +en vragen eene wijle uwe aandacht voor dat blok huizen tegenover de +noorderkerkdeur, waar niets meer doet vermoeden dat daar vroeger een +vorstelijk verblijf stond, dat met den grond van des Graven steen +(de oude naam voor gevangenis) een eiland vormde door breede grachten +omringd en slechts door bruggen met het vasteland verbonden. Dat +blok huizen begrensd door de Muscadelsteeg, de Lokhorststraat, het +Pieterskerkhof en de Pieterskerkstraat, in welke laatste de kerk der +Doopsgezinden zich bevindt, droeg in vervlogen eeuwen den naam van het +huis Te Lockhorst en vernam de eerste levenskreten van den Hollandschen +Graaf en Roomsch Koning WILLEM II. Zoo dit u belangstelling inboezemt, +hoezeer zal die niet worden verhoogd door te weten dat ook een andere +Hollandsche Graaf hier het eerste levenslicht aanschouwde, wiens naam +met liefde door het nageslacht wordt genoemd; en wel FLORIS V, der +Keerlen God, zooals hij knarsetandend geheeten werd door de ontevredene +edelen des lands, wier macht hij fnuikte, waar die misbruikt werd tot +knevelarij der onderzaten, en wier haat de hand van _Velzens_ Heer +wapende met het vorstenmoordend staal. Waarlijk, onze fantasie mocht +dat slot weder opbouwen, het zou fantasie wezen en niets meer; want +geen enkele steen is er welke aan dat glansrijke verleden herinnert. +Wij houden ons dan ook niet langer op om hier te mijmeren; maar, altijd +rechts houdende, staan wij al spoedig aan de Heerensteeg, wier naam ons +aan de oude Predikheeren van Sint-Jan herinnert, en die in 1592 ten +gebruike der inwoners begaanbaar gemaakt werd, waartoe echter eene +overeenkomst noodig was van de Stad met den Commandeur der Duitsche +orde, wiens betrekking tot deze plek nog in de benaming der niet verre +van hier gelegene Commandurysteeg voortleeft. De Heerensteeg doorgaande +komen wij uit op het Rapenburg, slaan rechtsom en bevinden ons al +spoedig voor een pleintje, gedeeltelijk als parkje aangelegd, door een +ijzeren hek van den openbaren weg afgesloten, welks openstaande deur +tot binnentreden uitlokt, hetgeen evenzeer het geval is met die van +het daarachter gelegen gebouw, met glazen dak, waarin de Academische +Bibliotheek thans op waardige wijze is gehuisvest. Wij moeten hier even +toeven en zijn binnen weinige oogenblikken in de ruime kamer, waar het +dienstdoend personeel zich bezig houdt met het afgeven en verzenden of +het terug ontvangen van boeken, en waar de talrijke doozen en boekjes +gevonden worden, welke een completen catalogus vervangen, voor welke +een minister wien men een standbeeld wil oprichten geene gelden op de +begrooting wilde brengen omdat hij »het nut er niet van inzag". Had +die catalogus nu betrekking gehad op het gebied der kunst men zou zulk +eene handelwijze begrepen hebben, want »kunst is geen regeeringszaak" +was zijne leuze; maar hier gold het »wetenschap." Vanwaar dan die +zonderlinge meening? Ook de daarnevens gelegene leeskamer eischt onze +aandacht, al ware het slechts om het portret van WILLEM I, dat den +schoorsteen versiert en de beeltenissen van beroemde hoogleeraren hier +en in de voorzaal opgehangen. Gaat gij nu verder met mij de keurige +wenteltrappen op, welke u tot de verschillende verdiepingen van het +gebouw brengen, dan trekt nog eene beeltenis van Prins MAURITS uw oog, +en vraagt gij met verbazing hoe dat marmeren gedenkteeken ter eere van +zekeren Graaf LAUDON hier terecht gekomen is. Die verbazing zal echter +ophouden wanneer gij weet dat dit tehuis behoorde in de Engelsche +Presbyteriaansche kerk, dat deze in het bedehuis der Gefaliede Begijnen +gehouden werd, en dat dit later tot Academische Bibliotheek werd +ingericht. Gij slaat dan tevens, en wel in de eerste plaats, een blik op +dat boekental--eenige duizenden deelen--en begrijpt niet hoe hier nog +over »betrekkelijke armoede" kan geklaagd worden, gelijk onlangs in een +werkje van den geleerden Dr. SCHOTEL geschiedde. Wij verlaten dus het +keurige gebouw, na ons herinnerd te hebben dat het WILLEM I, de Vader +des Vaderlands, was aan wien de Bibliotheek hare twee eerste boeken +dankte en dat die boeken bestonden uit de »Biblia Regia" en den +»Joodschen Talmud". Daarna steken wij het pleintje weder over, slaan +rechtsom, en vervolgen zoo onzen weg langs het boomrijke Rapenburg, +tot aan de Houtstraat, welke wij echter eerst binnengaan nadat wij een +bezoek gebracht hebben aan het Museum van natuurlijke historie dat zich +in dat groote gebouw, op den hoek daarvan, bevindt. In een tal van zalen +vindt gij hier schier alles bijeen, wat op zoötomisch en delfstoffelijk +gebied uwe aandacht kan eischen. Bij het eerste gedeelte zal die +wellicht het meest geboeid worden door de rijke afdeeling »vogels", bij +de laatste door de kast met edelgesteenten. Gij zult de verscheurende +dieren bewonderen en u verbazen over de grootte der nachtvogels, die u, +met uitgespreide vlerken, schijnen aan te grijnzen; maar wat gij ook +langdurig beschouwt of met vluggen tred voorbijgaat altijd zult gij +bij het heengaan de overtuiging medenemen, dat gij eene verzameling +aanschouwd hebt, welke als eene der rijkste van Europa moet aangemerkt +worden, eene die den trots des Leidenaars uitmaakt, maar daarom +niet minder door hem als eene belasting op zijn beschikbaren tijd +wordt aangemerkt, wanneer hij, ter wille van vrienden of verwanten, +genoodzaakt wordt meer dan eenmaal 's jaars er heen te gaan. Gij duidt +het mij dan ook zeker niet ten kwade, als ik thans weder met u naar +buiten treed en, de Houtstraat doorgaande, op het daaraan grenzende +»Gerecht", uwe aandacht vestig op hetzelfde 's-Gravenstein dat wij +straks van de andere zijde zagen en blijkbaar uit twee gedeelten bestaat +in verschillende eeuwen gesticht. Dat aan de zijde der Houtstraat, in +1672 voltooid, draagt behalve eenige burgemeesterlijke geslachtswapens +in de gevelspits een tweetal beelden, de gerechtigheid en de +voorzichtigheid voorstellende, welke, als bewaaksters van het tusschen +hen instaande wapen, geene verwerpelijke attributen mogen genoemd +worden. Het andere deel, meer naar de zijde waar vroeger het huis Te +Lockhorst stond, ziet er daarentegen vrij middeleeuwsch uit en verkrijgt +iets schilderachtigs door het torentje, dat zich ongeveer ter helfte +van de getraliede galerij verheft. Bij die galerij, in het midden der +gracht, welke, gelijk wij reeds zeiden, ook dezen »steen" omspoelde, +verhief zich in vroegere jaren een zoogenaamd »groen zootje", rondom +bewald, en op de hoeken met vier leeuwen versierd, die _Leidens_ +wapenschild vasthielden. Dit was de gerechtsplaats, welke zonderling +genoeg, in de oude sententiën »Schoonverdriet" geheeten wordt, die tot +1671 in stand bleef, en toen, bij de verbouwing van het huis, verdween; +waarna men zich behielp met een houten schavot, dat, zoodra er executie +moest gedaan worden, werd opgericht voor het gebouw, tegenover de +Papengracht, alwaar het getal toeschouwers zooveel grooter kon wezen +dan op het Gerecht, »ten einde eenen ijgelijck, des begeerig zijnde, +te bekwamer de voorsz. executie zoude konnen aanschouwen". Hoe dit +ook zij het groene zootje verdween in 1671 en Mr. JOHAN MEERMAN, wiens +wapenschild mede den gevel van dat gebouw versiert, had dus geen kans +daarop zoo gruwzaam behandeld te worden, als zijn vriend JOHAN DE WITT +dat op het Haagsche groene zootje gedaan werd. + +Slaan wij thans de tegenover ons liggende Lockhorststraat in, dan wordt +ter linkerzijde onze aandacht getrokken door een gebouw, dat blijkens +zijn opschrift: »Pietati, Linguis et Artib. Liberal S.SPQ, Lugdunensis +Restav", met een vroom en geleerd doel door _Leidens_ raad werd +gesticht, en wel in 1600, zooals het daaronder gestelde jaartal +aanduidt. Het is de »Latijnsche schole", thans het Gymnasium, gesteld +op de plek waar vroeger de vierschaar van _Rijnland_ gehouden werd. +De cijfers welke het jaar aanwijzen, een jaar waarin de slag bij +_Nieuwpoort_ gewonnen werd, doen ons zien hoe de gevoerde oorlog niet +in staat was de harten van _Leidens_ regeerders af te trekken van de +zorge voor kunsten en wetenschappen, welke zij, ook onder den klank +der wapenen, in hooge eere hielden. + +Heet de steeg op welker hoek het Gymnasium staat de Schoolsteeg, de +gracht welke wij, insgelijks aan de linkerzijde der Lockhorststraat, +doch aan het eind daarvan, voor ons zien, mocht wel de Schoolstraat +heeten. Nauwelijks toch zijn wij haar opgegaan of wij zien ter +linkerzijde een grootsch gebouw, met hooge blauwe steenen stoep, +waarboven wij de woorden: »Hoogere Burgerschool" lezen, welks lokalen, +zeer geschikt voor de lessen daar in verschillende vakken gegeven, +tevens dienen voor de avondschool van het gunstig bekende genootschap +»Mathesis scientiarum genitrix" in 1785 gesticht en sedert eene bron van +kennis geworden voor menigeen wiens naam onder de deftige burgers van +_Leiden_ schitterend heeft uitgeblonken. Niet verre van daar, in dat +oude gebouw, met zijn fraaien gevel en het vriendelijke »Pax Huic Domui" +boven de rondbogige poort, is de Leidsche schilder- en teeken-academie +»Ars aemula naturae" gevestigd en bevindt zich eene bijzondere school +door den Heer J. KNEPPELHOUT uit eigene fondsen gesticht en onderhouden, +gelijk ook de daarnevens staande Gymnastiekschool--waarvan de bouwtrant +eenigszins gunstig afsteekt bij al hetgeen in de laatste jaren binnen +_Leiden_ verrees--door hem werd in het leven geroepen. + +Indien wij nu linksafslaan dan komen wij op de zoogenaamde Langebrug, +gaan even de Papengracht op, om het keurige Brouckshovenshofje +te bezichtigen, in de hoop dat het ons vergund zal worden op de +regentenkamer eenige niet onverdienstelijke schilderijen te beschouwen, +en vervolgen dan onzen weg naar het Rapenburg, u ter rechterzijde een +huis en tuin aanwijzende dat zich van daar tot de Papengracht uitstrekt, +vroeger een deel van het Sint-Barbaraklooster,--of wilt gij liever +van het Prinsenhof--later het eerste academiegebouw van _Leidens_ +hoogeschool. Nu rechtsomslaande bewonderen wij de prachtige rij huizen +welke zich aan beide zijden dezer gracht--die naar men meent aan de +Heeren VAN RAAPHORST haren naam dankt--verheffen, werpen een blik op +het aan de overzijde gelegen rechtsgebouw en bereiken al spoedig de +Sint-Anthoniesbrug, alwaar wij weder een dier schoone stadsgezichten +genieten, waarin _Leiden_ zoo rijk is. Wij houden ons echter daarbij +niet op, maar betreden het Noordeinde, waar wij rechts de zaal »voor +christelijke belangen" zien, gesticht in een tijd toen de kerkeraad +der Nederduitsche Hervormde Gemeente steeds voortging met moderne +predikanten te beroepen, zoodat hun die gaarne leeraren van eene andere +richting hoorden niets overbleef dan buiten de kerkgebouwen eene plaatse +des gebeds te openen. Als wij nu rechtuitgaan bereiken wij de plaats, +waar vroeger de Witte poort zulk een eigenaardig gezicht opleverde, en +de Kweekschool voor zeevaart is gesticht op de plek waar de moutmolen +stond bewoond door den vader van REMBRANDT, welke vorst der schilders +dan ook daar het levenslicht aanschouwde. Wij vervolgen dus onzen weg, +slaan tevens een blik op de oude Kazerne, thans door artilleristen +betrokken, en keeren dan op onze schreden terug om de oude Varkenmarkt +op te gaan, waar wij rechts het Loridanshofje, vlak voor ons de +poort van den Doelen--thans Cavaleriekazerne--beschouwen, welker +fraaie voorstelling van St.-Joris en den draak, in steen opgericht, +ons aangenaam aandoet, bij al het platte en povere wat onze +negentiende-eeuwsche bouwmeesters ons niet zelden te aanschouwen geven. +Die doelen--beter gezegd die doelens, want op dit terrein lagen er +twee nevens elkander--welke ons aan het glansrijkste tijdperk onzer +schutterijen herinneren, hebben thans al hun vroegeren luister verloren. +De door THIBAUT beschilderde glasruiten, waarop _Hollands_ graven staan +afgebeeld, de keurige portretten van hoplieden der XVIIe eeuw, welke +vroeger die ruime zalen versierden, zullen wij straks in het stedelijk +museum terugvinden; maar van het aardige hoektorentje, dat zich, eene +eeuw geleden, nog boven het dak verhief, en waarin »eene eetplaats +getimmert was, welke tot vermaeckelijkheid met tafel en gasten te +gelijk rond gedraaid kon worden" is geen spoor meer te ontdekken, en +het voorplein »met schoone boomen beplant" is een dorre plek gronds +geworden, bestemd voor de oefeningen in de edele rij- en drilkunst +van eerstbeginnende ruiters. Wanneer wij nu over de Groenhazengracht +weder het Rapenburg willen bereiken zullen wij u maar niet op de +Garnizoens-infirmerie wijzen, welke daar gevonden wordt, te minder omdat +die spoedig zal worden overgebracht naar een ruim gebouw dat buiten +de Morschpoort wordt opgericht. Liever slaan wij den blik op het oude +huis aan den hoek der beide grachten, met het opschrift »Bibliotheca +Thysiana", eene boekerij door den Hoogleeraar THYSIUS, historiograaf van +_Holland_, achtergelaten en voor het publiek toegankelijk gesteld. Het +groote hardsteenen gebouw dat niet verre van daar gezien wordt is 's +Rijks Herbarium; een weinig verder voorbij de Doelensteeg--waarin het +Eva Van Hoogeveens hofje zich bevindt--aanschouwen wij het Kabinet van +pleisterbeelden, gravures en teekeningen en daarnevens het ijzeren hek, +dat eene binnenplaats of beter gezegd een voorplein van den openbaren +weg afsluit, waarbij gij links eene deur vindt, welke naar het +Academiegebouw voert, vroeger de verblijfplaats der Witte Nonnen, die +er natuurlijk al uit waren toen de »blonde jeugd van Leiden" hier zijn +intocht deed. Als wij ons bij den concierge aanmelden zal hij er niets +tegen hebben, ons de verschillende auditoria en de senaatskamer te laten +bezichtigen, welke laatste vooral merkwaardig is door de portretten +der hoogleeraren, die hier in lange rijen statig op u nederzien, +als een vendel soudenieren in den dienst der wetenschap. Er is iets +indrukwekkends in het zien van de gelaatstrekken dier mannen op de +plaats waar zij geleefd en gewerkt hebben, iets dat ons tot langdurige +bespiegelingen zoude opwekken, wanneer het bestek onzer wandeling geene +kortheid gebood; en, dit in aanmerking genomen, treden wij weder naar +buiten waar de Hortus Academicus, welks ingang nevens het Academiegebouw +gelegen is, onze aandacht vraagt en ons bezoek eischt. + +Al wat het plantenrijk merkwaardigs aanbiedt vindt gij hier bijeen, even +smaakvol als wetenschappelijk gerangschikt. Ruime kasten, waaronder die +der »Victoria Regia" het meest uwe aandacht trekt, brengen de tropische +gewassen in den waan dat zij hun geboorteland--geboortewater zou ik van +sommigen moeten zeggen--niet verlaten hebben, dat zij geene + + "Tristes exilés sur la terre étrangère" + +zijn. Zij groeien en bloeien er dan ook dapper op los en wekken de +verbazing op van vreemdeling en stadgenoot, die deze schoone inrichting +komen bezoeken. Hebt gij het voorrecht den waardigen hortulanus te +ontmoeten, dan zal hij u gaarne nog eenige inlichtingen geven, altijd +belangrijk uit den mond van een man, wiens dichterlijk geschreven proza +aantoont, dat hij de taal der bloemen beluisterd en den harteklop der +planten gevoeld heeft, als hij de pen opneemt om ze te beschrijven. Gij +zult dan gaarne met hem uitrusten op eene der tuinbanken, welke zulke +schoone gezichten opleveren; maar dan zal het na luttel poozens weder +aan mij zijn om te herinneren dat wij verder moeten, dat de daarnevens +gelegen Sterrenwacht nog onze aandacht vraagt en dat wij, naar +buitentredende, nog wel eens een blik mogen slaan op het uitwendige der +Academie, haar eigenaardig torentje en hooge kruisramen. En gij gaat, al +onttrekt gij u noode aan die met ambergeur doorwademde bloemwarande, en +gij wandelt met mij de Cellebroersgracht op, waarbij gij natuurlijk aan +de Celliten of Alexianen denkt, die, ziekentroosters en bedienaars der +begrafenissen tevens--en dat beiden kosteloos--hier hunne woonplaats en +kapel hadden, vanwaar zij eenmaal 's jaars--op kermis--uittogen, om met +een ezel door de stad te rijden, teneinde den intocht van JEZUS binnen +_Jeruzalem_ den volke in herinnering te brengen. Toen ook deze broeders +met de bewoners van andere conventen verdreven waren, werd hier het +zoogenaamde Staten-College gesticht, waarin kosteloos jongelieden werden +gehuisvest, die voor den predikdienst in de Nederlandsche Hervormde kerk +werden opgeleid. Thans is het eene manége, gelijk de paardenkop boven +de poort moet te kennen geven. Het gehinnik van STEGERHOEKS rossen en +telgangers vervangt er den zang van vroegmet en vesper der monniken, en +de plaats waar VAN DER PALM studeerde aanschouwt de pogingen van hen, +die voor de eerste maal een paard beklimmen, op het gevaar af spoedig +zandruiter te worden. Het is zeker dan ook om die reden dat men de +antieke poort, welke daar twee eeuwen lang gestaan heeft, deed wegbreken +en dit meesterstukje van portland-cement daarvoor in de plaats stelde. +Zoo'n paardenkop is dan ook heel interessant en veel eigenaardiger dan +die twee leeuwen op het andere poortje. + +Het viertal hofjes dat zich op deze gracht en in de daaraangrenzende +Zegersteeg bevindt, vluchtig beschouwende, kunnen wij ons terstond naar +de Sterrenwacht begeven, welker ingang hier gevonden wordt. Vergun mij +echter bij dat bezoek uw geleider slechts te zijn in dien zin dat ik +u onmiddellijk na onze aankomst overlaat aan de zorg van den custos, +die u wel zal aanbevelen bij de autoriteiten wier rechtsgebied wij +binnentreden; want hoewel ik niets ter wereld tegen de sterrenkunde +heb, en er zelfs een tijd was toen ik NIEUWLANDS »Orion" uit het hoofd +kende; ofschoon ik met gepasten eerbied Jupiter, Mars, Venus en andere +grootmachten aan den hemel beschouw, en den Grooten Beer--den beste der +beren omdat hij steeds op een behoorlijken afstand blijft--een goed hart +toedraag, zoo ben ik toch een zeer ongeschikt persoon om u hier ter +plaatse van eenig nut te zijn. Ik houd mij echter aanbevolen, zoodra wij +dit gebouw en het erf waarop het gesticht is verlaten hebben, mijne taak +weder op te vatten, en, na u de plek gewezen te hebben, waar het nieuwe +Zoötomisch Kabinet verrijzen zal, met u de Cellebroersgracht overgaande, +door de Bakkerssteeg--men heeft er verschillende in deze stad--naar +den Vliet te wandelen, waar het eerste voedsel binnen _Leiden_ werd +aangebracht toen de derde van Wijnmaand 1574 was aangebroken, om dan, +door de Molensteeg, de Koepoortsgracht en de Raamsteeg te bereiken, waar +wij een blik slaan op het ruime plein dat de ramp van 1807 ontstaan deed +en waarop de academische gebouwen zullen verrijzen, tot welker stichting +de regeering besloten heeft, en ons eenige oogenblikken ophouden bij +het Roomsch-Catholieke Wees- en Oudeliedenhuis, dat zich op den hoek van +Raamsteeg en Sint-Jacobsgracht verheft. + +Aangezien het plein er echter meer als een wildernis uitziet dan als +eene wandelplaats of exercitieveld gelijk het vroeger was, haasten +wij ons eerst rechts- dan linksomslaande, over de laatstgemelde gracht +den Vestwal te betreden, die er zoo schilderachtig uitzag toen de +koepelvormige toren der nu afgebroken Koepoort, evenals de torens van +_Bourgondië_ en _Oostenrijk_, door welig en hoogopgaand geboomte werd +overschaduwd. Thans zien wij er de laatste nog slechts, waarbij een +krijgsknecht de wacht houdt die er op moet toezien dat gij voorbijgaande +uwe sigaar--wanneer gij die rookt--dooft, opdat geen vonk daarvan de +kracht ontboeie, welke in dien toren sluimert, eene kracht door BARTHOLD +SCHWARTZ der menschheid geschonken, waarvan het Ruïneplein nog de +vreeselijke sporen vertoont. Ik weet niet of hij er nog lang zal +staan, dat eerwaardig overblijfsel uit vervlogene eeuwen, die zijn +tweelingbroeder, niet lang geleden, zag vallen onder den moker, welke +reeds zooveel eerwaardigs hier ter stede vernielde; maar lang of kort, +het doet mij goed aan het hart dat hij voortgaat met eerbied in te +boezemen, zij het bij allen niet door zijn vorm dan toch door zijn +inhoud, en ik wensch hem liever dus te zien vallen dan als eene +bewaarplaats van producten door het stelsel van LIERNUR verkregen een +smadelijk bestaan te zien voortsleepen. + +Wanneer gij nu met mij voortwandelt zult gij eene liefelijke plek gronds +aanschouwen, welke de Leidenaar met vooringenomenheid zijn Plantsoen +heet, eene wandelplaats waarvan het bergje--met het rustiek koepeltje op +zijn top en de breede Singelgracht, waarin witte zwanen dartelen, aan +zijn voeten--zeker niet het minst pittoreske gedeelte uitmaakt. Wellicht +verneemt gij van hier reeds de tonen eener militaire muziek en verhaast +gij daarom den tred naar de zijde vanwaar het geluid tot u komt. Zoo gij +dat doet dan staat gij weldra voor »Musis Sacrum", de zomersociëteit +voor _Leidens_ burgerij in alle schakeeringen. Wilt gij er eenige +oogenblikken met mij uitrusten, plaats u dan onder de ruime veranda. Of +wilt gij liever verder gaan, sla dan een blik op de Hoogewoerdspoort +die haar toren zoo slank ten hemel heft, op den doodenakker aan de +overzijde van den Rijn, wiens hooggetopte populieren--bewogen door +het zuidenwindje--wuiven, trillen en groeten, als waren het palmen +des vredes, tuigende van de ruste des doods. Richt wanneer gij de +poort,--reeds ten doode veroordeeld--zijt binnengetreden even het oog +op de Binnenvestgracht en het Tevelshofje, en breng dan met mij een +bezoek aan het keurige Ethnographisch museum--waarvan SIEBOLDS rijke +verzameling, _China_ en _Japan_ betreffende, recht heeft op de eerste +vermelding. Een eind verder vinden wij ter linkerzijde het »Gesticht +der Voorzienigheid", eene instelling tot opvoeding van jeugdige +Roomsch-Catholieke meisjes; en nog eenige schreden dan gaan wij de +Sint-Jorissteeg in, en het ruime Levendaal op, teneinde een blik te +slaan op het kerkgebouw waar Israël den God van »Abraham, Isaac en +Jacob" aanroept. Daarna gaan wij door de Barbarasteeg weder naar de +Hoogewoerd en zien wij ter rechterzijde de sociëteit ~Concordia~, de +eenige hier ter stede waar het mannenpassende kegelspel nog in eere +wordt gehouden. + +Aan het einde der Hoogewoerd gekomen, gaan wij, rechtsomslaande, +het Gangetje door en dan, links, de Botermarkt op, waar eene reeks +keurige winkels verrezen is, wier gaslicht des avonds, door het water +weerkaatst, een zeer eigenaardig schouwspel oplevert. Het huis op den +hoek van Botermarkt en Gangetje is ook in zooverre van beteekenis dat +het vóór de derde vergrooting der stad in 1389 den naam »Roodentoren" +droeg, gelijk ons het volgende opschrift leert, dat in den gevel te +lezen staat: + + Anno dertien hondert tachtig negen + Is Leyden vergroot door Godes segen + Steenschuyr was doen vest: + Myn naem Rooden toren, + Stae schier int best: + Danckt Godt daervooren. + +Dat »schier in 't best" staan is evenzeer het geval met de dan volgende +Vischmarkt, waar onze aandacht weldra getrokken wordt door de met +keurig beeldhouwwerk versierde fontein, die daar in het jaar 1692 +werd geplaatst en welker stralen des Woensdags en Zaterdags van 's +voormiddags tien tot elf uren ten hemel stijgen of boogvormig den al +te nabijkomenden toeschouwer bedreigen. Dit heeft evenzoo plaats op +den laatsten werkdag in April van ieder jaar, des namiddags van zes tot +zeven uren, wanneer het schoone klokkenspel van den stadhuistoren, welke +ook van deze zijde door de Vischpoort te naderen is, zich doet hooren, +terwijl eene vroolijke schare + + "met juublende onrust in het bloed, + "den eersten Mei begroet." + +Gaan wij thans langs de Vischbrug, waar een cirkel van lichter gekleurde +steenen wellicht aan een vroeger rechtsgebied herinnert, naar de +Aalmarkt, dan wordt ons oog aangenaam geboeid door de Waag, uit arduin +opgetrokken, maar met marmeren gevelsteen »uitbeeldende 't werk, 't +welk in de waage werd gedaan". Ook het daarachter gelegen en daaraan +verheelde Boterhuis, welks deur in de Mandenmakerssteeg uitkomt, bezit +zoodanigen marmersteen welke de boterhandel aanschouwelijk voorstelt, +en die beide kunstgewrochten (helaas met eene dikke verflaag besmeerd) +danken wij aan de hand van den kunstenaar ROMBOUT VERHULST, die door +dat werk zichzelven, maar ook den kunstzin der regeering vereeuwigd +heeft; iets wat men zeker niet getuigen zal van het Schoolgebouw en het +Telegraafkantoor, die insgelijks op de Aalmarkt gevonden worden. Wij +zullen ons daarbij dan ook niet ophouden; maar, aan de Vrouwensteegsbrug +gekomen, daarop even stilstaan om het schoone stadsgezicht te genieten +dat zich hier aan beide zijden voordoet. Vervolgens willen wij den +Apothekersdijk opgaan, waar ik er op reken dat gij in mijne woning, +tegenover het nieuwe schoolgebouw, eenige oogenblikken uitrust. Ik zal +u dan menig boekwerk kunnen in handen geven, waardoor gij een juister +en ruimer inzicht zult krijgen in zaken, welke ik slechts even kan +aanstippen, maar die ORLERS, SIMON VAN LEEWEN, VAN MIERIS, VAN ALPHEN, +KIST, SCHOTEL, ELZEVIER, MONTAGNE en anderen u meer uitgebreid willen +mededeelen. In elk geval kunnen wij hier een oogenblik uitrusten; gelijk +ik voornemens ben het ook te doen. + + * * * * * + +Zie zoo. Wij zijn bereid onze wandeling voort te zetten. Wilt gij +nu, om het ~varietas delectat~ toe te passen, in plaats van door de +Paardensteeg, met mij, door de Schapensteeg, over de Haarlemmerstraat, +naar de Turfmarkt gaan, dan ziet gij aan beide zijden der eerstgenoemde +steeg eene herinnering aan het Turfdragersgild--een dier vereenigingen, +welke ondanks hare niet te loochenen gebreken, zooveel tot de +krachtsontwikkeling en welvaart der burgerij hebben bijgedragen. Aan +de zijde der Haarlemmerstraat ontwaart gij het ruime gildehuis, vroeger +door den commissaris der corporatie bewoond, aan den kant van het +Galgewater de zoogenaamde Turfbel, welke, in den tijd toen het recht +tot vervoer van brandstoffen uitsluitend aan het gild behoorde, telkens +klepte om de dragers, die gewoonlijk in de buurt der »bel" woonden, uit +te noodigen zich voor de loting aan te melden, waarbij het werk verdeeld +werd. Ook deze vereeniging heeft haren tijd gehad. De stralenkrans +om haar ietwat groezelig hoofd is getaand en verdwenen. Iedereen die +turfdragen en turftonnen wil mag het doen naar hartelust. Ieder is vrij +in deze eeuw .... maar het is als fluistert de geest van den laatsten +der commissarissen uit de bovenvensters van het oude gebouw ons woorden +toe, die onze geestdrift zouden temperen .... Daarom luisteren wij +er maar niet naar; wij mochten anders eens bekeerd worden van ons +liberalisme. Wat baat het toch »de verzenen tegen de prikkelen te +slaan". Wij hebben die »verzenen" veel te veel noodig om verder te +wandelen en wel naar den Ouden Cingel--in de volkstaal de Oude Vest +geheeten--eene benaming waarop de, parallel met deze loopende, gracht +aan de andere zijde van het water slechts aanspraak heeft, om daar stil +te houden voor een met portland-cement »volgegooiden" muur, en een poort +waarop een volmolen geplaatst is in steen uitgehouwen. »Binnentredende +op eene ruime voorplaats ziet men twee uitspringende vleugels, rustende +ieder op vier steenen pilaren en twee pilasters, welke eene galerij of +wandelplaats maken" zegt VAN MIERIS en nog is dit zoo. Ook het gebouw +zelf--van de Jonische bouworde--heeft geene verandering ondergaan. Nog +altijd vindt gij bovenaan den muur de verschillende attributen der +lakenbereiding voorgesteld. Gij ziet hier dan ook de oude Lakenhalle, +gesticht in een tijd toen de regeering zich nog gerechtigd achtte te +waken voor den goeden naam der industrie, welke binnen hare muren +gedreven werd, gelijk blijkt uit de verordeningen en interpretatiën, +welke de laken-, saai-, baai- en greinhallen beheerschten. + +Sedert lang is echter deze belemmering der vrije »handteeringe" +opgeheven, en werd het gebouw tot verschillende doeleinden gebezigd, +waarvan het magazijn der Maatschappij van weldadigheid het meest +dagelijksche en de inrichting tot cholera-hospitaal de schrikwekkendste +en aandoenlijkste was. Thans is het ons »Museum van schilderijen en +oudheden" dat voor tien cents de persoon dagelijks te bezichtigen is. +Het glazen gedeelte van het overigens leien dak moge geschikter zijn +voor een photographisch atelier dan voor eene tentoonstelling van +schilderijen; toch is het gebouw de moeite der bezichtiging overwaardig; +en al blijven wij van oordeel dat menig schilderstuk hier gevonden zijne +plaats op het Raadhuis had moeten blijven behouden, wij verheugen ons +aan de andere zijde dat menig kunstgewrocht, 'twelk anders door gebrek +aan genoegzame zorg zoude zijn teloor gegaan, hier eene schuilplaats +heeft gevonden tegen den vernielenden invloed van tijd, vocht en ... +~wandalisme~. Als zoodanig begroeten wij dan ook hier met genoegen de +glasschilderijen uit Sint-Joris-doelen en die kloeke hoplieden waarvan +wij reeds vroeger gewaagden. Ook »het laatste oordeel" van LUCAS VAN +LEYDEN--vroeger in Burgemeesterskamer opgehangen--vindt gij hier met tal +van andere kunstgewrochten blijkbaar evenzeer van kerkelijken oorsprong. +Ook de Staalmeesters van J. DE BAANE, ~welke in dit gebouw zoozeer op +hunne plaats zijn~, en zoovele andere stukken hebben recht op onze +aandacht. Wel het laatste, niet het eerste, kan getuigd worden van +de schilderij, welke wij aan het penseel van VAN BREE danken, waarin +VAN DER WERFFS zelfopofferend aanbod gehuldigd wordt; van de portretten +van den beroemden JANUS DOUZA, _Noordwijks_ fieren Heer, van den +Burgemeester ORLERS, van den Stadsbode PIETER CORNELISZ VAN DER MORSCH, +en van de kast met verschillende voorwerpen, betreffende _Leidens_ beleg +en andere voor onze stad belangrijke gebeurtenissen. Dezen behoorden +mijns inziens op het Raadhuis te zijn gebleven, tot welks geschiedenis +zij, als het ware, behooren. De portretten die VAN DER WERFF en VAN HOUT +moeten voorstellen had men echter gerust hier kunnen plaatsen of in »het +huis met de hoofden" aan den man brengen, daar deze noch VAN DER WERFFS +noch VAN HOUTS gelaatstrekken te aanschouwen geven, en blijkbaar andere +minbekende personen moesten vereeuwigen, zooals ook duidelijk blijkt +uit het laatstbedoelde portret dat den persoon in quaestie op zijn +zeventigste jaar voorstelt, welken leeftijd JAN VAN HOUT nimmer heeft +bereikt. Ook de beeltenis van stichters der hofjes hadden wij liever +voortdurend op de regentenkamers gewenscht, waar zij eigenlijk tehuis +behooren en iets ~zeggen~; terwijl zij hier slechts eene ~ruimte +innemen~. Het zal voorzeker uwe aandacht niet ontgaan zijn dat de +meeste stukken gerestaureerd en met eene niet geringe hoeveelheid +vernis bedekt zijn, welke ons, vooral als de zon zoo schel door de +photographische-atelier-bovenramen schiet, zeer doen verlangen naar de +~peinture mate~ in het kabinet WIERTZ te _Brussel_. Toch mogen wij dit +gebouw niet verlaten, zonder ons te herinneren wat al ijver, geduld en +talent er is noodig geweest om velen dier stukken te herstellen en wij +brengen dan ook hulde toe aan de pogingen hier aangewend, om voor de +nakomelingschap te bewaren wat anders voor altijd zoude verloren gaan. + +Kom, steek nu den catalogus in den zak, en wandel met mij den Ouden +Cingel weder op tot aan de Mare, sla linksom en verwijl eenige +oogenblikken met mij op de plek waar vroeger de standplaats was der + + "Marepoort, + "Die oud en slecht genoemd werd, + "Toen hij door 't edelachtbaar woord + "Ten ondergang gedoemd werd." + +Zoo gij den blik ter rechterzijde wendt, ziet gij de begraafplaats, +welke nog altijd het Papegaaisbolwerk geheeten wordt, omdat daar vroeger +de Papegaaistoren stond, een van die talrijke wachttorens, welke op +bijna evenredige afstanden tusschen de wallen waren opgericht, waarvan +wij ons door dien van _Oostenrijk_ nog eene voorstelling kunnen maken. +Daarachter verheffen zich ronde ijzeren gevaarten, de vertegenwoordigers +van den nieuwen tijd, de stolpen en retorten der Gasfabriek, welker +inkomsten, door een feitelijk monopolie verkregen, gedurende geruimen +tijd de stedelijke financiën hebben gebracht in eenen staat welke het +mogelijk maakt de drukkende kosten van het onderwijs te bestrijden, +welke, door verschillende wetten en verordeningen, van deze stad worden +gevorderd. Ter linkerzijde ziet gij een gebouw dat niet minder van den +nieuweren tijd en zijne sociale begrippen gewaagt: de broodfabriek door +eenige aanzienlijke ingezetenen opgericht om de nijvere burgerklasse +goed en goedkoop brood te verschaffen--al werd een deel dier klasse +hierdoor het onafhankelijk burgerbestaan ontnomen;--dat desalniettemin +de oprichters eene goede zaak voorstonden, zal ieder in het oog vallen, +die het ~succes~ voor een ~beginsel~ aanziet, en geen overwegend +bezwaar heeft in het verdwijnen of verzwakken van een eerbiedwaardigen +middelstand, welke steeds de kracht van ons vaderland uitmaakte. Dat +wij hier tevens de aanlegplaats der Haarlemsche trekschuit voor ons +hebben, die ons aan vroegere toestanden herinnert, blijkt u, daar juist +een zoodanig vaartuig zich gereed maakt van wal te steken. Natuurlijk +stappen wij er niet in, hoewel anders de vaart op een warmen zomerdag +niet onaangenaam is, maar gaan wij de brug bij de broodfabriek over en +de Korte Langegracht--eene ~contradictio in terminis~--op, slaan een +blik op de Armenkerk--de Hoogduitsche geheeten, toen _Leiden_ bij zijne +thans nog bestaande Walsche, er ook eene Engelsche en eene Hoogduitsche +Gemeente op nahield--en komen al spoedig aan de Westdwers- of +zoogenaamde IJzerengracht, welke thans in een ruim plein veranderd is. +Haar overgaande komen wij weder op dezelfde brug, welke ons straks tot +den Ouden Cingel toegang verleende en slaan linksaf, om zoodoende op de +Oude Vest te komen, waar in de eerste plaats onze aandacht getrokken +wordt door het Coninckshofje, dat in 1873 zijn honderdjarig bestaan +vierde, zoodat het nog in zijne prille (hofjes-) jeugd is, vergeleken +bij andere stichtingen van dien aard, en in ancienniteit verre +achterstaat bij het Elizabeth-Gasthuis dat niet verre vandaar gevonden +wordt. Beter zou het zich in dat opzicht kunnen meten met het nu als +schoolgebouw gebezigde Nosocomium Academicum, vroeger het Walsche +Weeshuis, en als zoodanig in 1768 ingewijd met een vroolijken maaltijd, +die echter zeer onvroolijk verstoord werd door een brand in het Heilige +Geest- of Armen-, Wees- en Kinderhuis, welke gelukkig bijtijds ook door +de pogingen der Walsche weesjongens werd gestuit. Weinige schreden +verder verrijst voor onze oogen de onlangs vernieuwde Schouwburg, +thans onzer academiestad waardig, waar, behalve onze binnenlandsche +tooneelgezelschappen, zich ook de Vlamingers, en de Fransche en +Hoogduitsche operisten doen hooren. Wij zullen er maar niet +binnentreden, omdat het er bij dag vrij duister is; maar kunnen u +bij een langer verblijf wel aanraden met het keurig nette gebouw en +betrekkelijk groot tooneel kennis te maken. Wij gaan dus verder, slaan +links den hoek om en bevinden ons vrij spoedig voor de Marekerk, +welke in 1649 gebouwd en dadelijk voor den Protestantschen eeredienst +ingericht werd. Daar deze kerk als zoodanig noch uit een architectonisch +noch uit een historisch oogpunt belangrijk kan geheeten worden, +geven wij ons de moeite niet om ons naar de overzijde der gracht te +verplaatsen en er toegang te verzoeken. Wij slaan liever dadelijk +de een eindweegs verder, ter rechterzijde gelegene, Brandewijnsteeg +in, vanwaar wij aan een soort van pleintje komen dat ~officieel~ het +Vrouwenkerkhof maar in de volkstaal »het klooster" heet, hoewel die naam +slechts aan een verder gelegen gedeelte van dit doolhof van straten +toekomt. De oude muur welke zich voor ons oog vertoont schijnt voor +de juistheid dier benaming te pleiten; hetgeen niet belet dat andere +gedeelten dezer buurt daarop een gelijk recht zouden kunnen doen gelden; +want inderdaad _Leiden_ was aan deze zijde der stad klooster en weder +klooster. Toch hebben wij hier geen kloostermuur, maar wel die der +Lieve-Vrouwekerk voor ons, die in de XIVe eeuw gebouwd, en in deze +afgebroken werd, nadat zij van 1584 af voor de godsdienstoefeningen der +Walsche gemeente gebezigd was. SCALIGERS gebeente werd daar eens ter +ruste gelegd en zijn gedenkteeken daar gevonden. Had de zooeven genoemde +kerkgemeente de macht niet om die eerbiedwaardige plek, waar zoovele +edele _refugiés_ begraven waren, voor den moker des afbrekers te +veiligen? Wij weten het niet; maar dit weten we dat zij, indien ze het +gedaan had, aanspraak zou verkregen hebben op de erkentelijkheid van +hen, die een eerbiedwaardig overblijfsel uit vroegere eeuwen gaarne voor +het nageslacht willen behouden zien. + +Niet verre vandaar vindt gij het Sionshofje, het Cecilia-Gasthuis, +thans buiten gebruik, en het goed ingerichte Werkhuis; doch ondanks de +belangrijkheid dezer gebouwen zal het u wellicht niet onaangenaam zijn +dit »dedaal" van straten te verlaten en de Haarlemmerstraat te betreden, +welke wij naar de zijde van de Hartebrug verder opwandelen, waarna wij +eenige oogenblikken wijden aan de Roomsch-Catholieke kerk, welke aan +den hoek der Mare staat en gewijd is aan »Onze lieve Vrouwe onbevlekte +ontvangenis", boven welker hoofdaltaar eene kopie naar RUBENS, »de +stervende heilige FRANCISCUS", onze aandacht trekt. Voordat wij nu de +Donkersteeg ingaan, slaan wij weder den blik op een kring van in het +oogvallende keien, waar, naar onze meening, de plek moet wezen waar zich +het rechtsgebied van _Leiderdorp_ en van _Oegstgeest_ vroeger scheidde +en de roode steen te vinden was. + +Indien wij aan het eind der steeg op de Hoogstraat gekomen zijn dan +verrijzen rechts het oude huis Ter Lugt, en links eenige huizen voor ons +oog, welke, deels op deze straat, deels op den Nieuwen Rijn gelegen, +ten opschrift dragen »de trouw der burgerij heeft hier 't geen door +'t geweld der vlammen werd vernield in beet'ren staat hersteld" en +wij herinneren ons dat in het jaar 1766 hier een brand woedde, welks +treurige uitwerkselen door vrijwillige giften zoozeer werden gelenigd, +dat niet slechts de verbrande perceelen door nieuwe vervangen werden, +maar zelfs ongeveer twee duizend gulden overschoot, die tusschen de +eigenaars, tevens bewoners, der gebouwen werden verdeeld. De beschrijver +van dit »blij-eindend treurspel" voegt bij zijn verhaal deze opmerking, +welke zeker niet zonder bijgedachte geschreven werd: »onzes bedunkens +verdient het wel opmerking, dat men sedert den brand alhier zoo +menigmalen van zwaren brand hoorde gewagen". Waarlijk ook die woorden +zouden ons tot nadenken nopen, indien wij niet wat anders te doen +hadden; want reeds zijn wij linksaf den Nieuwen Rijn opgeslagen en gaan +wij, na een blik op de twee Korenbeurzen geworpen te hebben, weder, +linksom, de Burgsteeg binnen, om, na eenige schreden gedaan te hebben, +stil te staan voor een steenen poort met ijzeren hek, waarboven een +klimmende leeuw staat met den eenen voorpoot het Leidsche wapen +vasthoudende en met den anderen een zwaard voerende, om daardoor het +»~Pugno pro Patria~", onder dat wapen geschreven, tot waarheid te maken. +Een gedicht in de Latijnsche taal, waarin de Burg sprekende wordt +voorgesteld, verhaalt ons verschillende topographische en historische +bijzonderheden, welke ik bij u als bekend vooronderstel. Gij vindt daar +tevens de namen der Burgemeesteren onder wier bestuur deze poort is +gebouwd en daaronder die van den eersten stedelijken Burggraaf JAN +PIETERSZ. VAN DER MAERSCHE. Die poort in- en het voorplein, door +reusachtige kastanjeboomen overschaduwd betredende, ziet gij ter +linkerzijde eene groote koffiehuiszaal, waar vooral op de marktdagen +eene groote levendigheid heerscht; ter rechterzijde eene stalling en--u +omkeerende--het eigenlijk gezegde »Heeren Logement aan den Burg" alwaar +ook de openbare verkoopingen van onroerende goederen gehouden worden. +Wilt gij hier nu eenige oogenblikken uitrusten, dan zullen wij niet +in de koffiehuiszaal, niet in den zoogenaamden »gemeenen haard"--eene +fiksche zaal die niets gemeens heeft met het gemeene in den slechten zin +des woords--en evenmin in eenig ander vertrek van het ruime gebouw, maar +onder de prachtige kastanjes, waarvan ik zoo straks gewaagde, plaats +nemen; vooral omdat wij hier een goed gezicht hebben op de tweede +burchtpoort, eigenlijk een ijzeren hek dat men bereikt langs een trap +van blauwen steen, aan welker voet twee kolommen gevonden worden, welke +volgens de overlevering op de Vischbrug stonden in het midden der XIIIe +eeuw en, als door WILLEM II (den Hollandschen Graaf en Roomsch Koning) +gesticht, het Keizerlijk en het Stedelijk wapen vertoonden. Ook hier +stond voorheen een Latijnsch vers, evenals dat boven de buitenpoort van +PETRUS SCRIVERIUS, dat, eigenlijk meer een oudheidkundig betoog, op den +leeftijd van den burg een duizendtal jaren afdong, zoodat de »Wachttoren +der Romeinen"--als eene inschrijving der publieke schuld onder +NAPOLEON,--door den dichter nagenoeg getierceerd werd, iets wat den +bezitters natuurlijk geen genoegen deed. Maar nog meer dan door dezen +toegang wordt onze blik geboeid door die groenende, met vruchtboomen, +bloemen en boschjes beplante, met beelden versierde hoogte, waarboven +het ronde gebouw zich verheft, welks kanteelen niet onaardig te midden +dier bloeiende natuur uitkomen. Dat dit gebouw echter slechts een romp +is en geene woning, zult gij straks wanneer gij er met mij binnengaat +ontwaren; dat daarbinnen vroeger een doolhof was, kan uwe belangstelling +te beter wekken, wanneer gij uit LE FRANCQ VAN BERKHEY ziet hoe prettig +keuvelen en koozen het daar moet geweest zijn in den + + "Tijd der Werthers en Charlotten, + "Tijd der moesjes en der pruiken," + +toen er nog Arcadische priëeltjes waren, waarin »dartele minnegoodjes" +zweefden en »schoone harderinnen" harten braken en ontstaken, om, gelijk +van zelf spreekt, met roosjes op de kaken, zelven in 't labyrinth te +raken. Nu vinden wij er geene priëeltjes, tenzij gij er de kazematten +voor houden wilt welke op evenredige afstanden onder de borstwering +worden aangetroffen. Of deze priëeltjes ooit voor den dienst van Mars +zijn bestemd geweest is moeilijk te beslissen. Zeker is het dat de +rampspoedige ADA van _Holland_ in _Leidens_ Burg vluchtte, toen zij + + "door Kennemers besprongen", + +gelijk zeker dichter het uitdrukt, hier eene belegering doorstond, +waarbij het heet toeging en die met overgave der sterkte en +gevangenneming der rampspoedige vorstin eindigde. Welke rol daarbij +deze steenen omgeving, welke wij hier zien, kan gespeeld hebben is ons +onbekend; maar zooveel schijnt zeker dat het eigenlijk gezegde kasteel +daar ter plaatse niet stond, terwijl het gemis van schietgaten in +de borstwering ook aan een ander gebruik dan dat des krijgs denken +doet. Hoe dit ook zij, de plek waar wij ons thans bevinden is eene +historische, en wanneer wij straks den omgang zullen rondwandelen, zult +gij moeten erkennen dat het gebouw, althans als wachttoren, uitstekende +diensten kan bewijzen. Willen wij nu eens tot die wandeling naar boven +besluiten, dan voer ik u langs bloem- en grasrijke paden tot voor +den hoofdingang der ruimte binnen den muur, boven welken vroeger een +opschrift stond in Latijnsch proza, waarbij het »Aere civitatis publico" +ten bewijze strekte dat burgemeesters te dien tijde wel hunne namen +boven de poorten zetteden, maar toch het geld waarmede die betaald +werden door de burgerij lieten opbrengen. Het tegendeel was dan ook +trouwens niet te vergen of te verwachten, en dat zij hunne namen op die +wijze gaarne vereeuwigd zagen is te begrijpelijker, naarmate dit voor de +meesten hunner wel het eenige middel was om bij de nakomelingschap in +herinnering te blijven. Maar reeds zijn wij de hier en daar met boomen +beplante ruimte binnengetreden, en daar hier, na het verdwijnen van den +put, waaraan zich een volksgeloof vastknoopte--namelijk dat men er mee +naar _Katwijk_ kon komen--, niets te zien valt, haasten wij ons de trap +te beklimmen, welke naar den omgang geleidt. Zie zoo! Wij zijn er. Kijk +nu eens door die muuropeningen naar buiten, waar schoone stads- en +landgezichten--natuurlijk eenigszins à ~vol d'oiseau~--u wachten. De +torenspitsen van _Noordwijk_, _Oegstgeest_ en _Valkenburg_ duiken uit +een zee van groene weilanden en bosschen aan den gezichteinder op, +de Hooglandsche kerk, dat prachtige overblijfsel van middeleeuwschen +kunstzin ligt voor u; het Raadhuis en de Marekerk, de »Saaihal" en de +Sint-Petruskerk verheffen hunne torentjes van hier gezien minder fier +ten hemel, omdat wij zooveel dichter bij dien hemel zelven staan. +Het westenwindje stoeit met de bladeren der boomen en zendt ons +bloemengeuren toe uit de wandelpaden rondom ons. Dat groote gebouw +ginds is, gij herinnert het u reeds, het Academisch ziekenhuis, dat +er met zijne rechte lijnen van hier gezien uitziet als eene kolossale +~sarcophaag~. Dat tal van hooge schoorsteenen, waaruit de rookwalm +dik en dompig opstijgt, getuigt van _Leidens_ bloeiende industrie, +de talrijke zwarte en witte stippen op de groenende landouwen +zijn de waarborg voor zijn druk bezochte veemarkt en betoogen de +noodzakelijkheid der voortdurende instandhouding van zijn Boterhuis, +terwijl de spoortrein welke daar ginds zijn vlag van stoom zegevierend +doet voortijlen getuigt van eene aansluiting bij het Europeesch +spoorwegnet, die niet anders dan gunstig op de welvaart dezer gemeente +kan werken.--Niet waar? Gij kunt u bijna niet losscheuren van dat +schoone gezicht, en toch het moet, want wij hebben nog veel te zien +eer onze wandeling ten einde is. Volg mij dus weder naar beneden, sla +een blik op dat ronde bekken in verband staande met de fontein op de +Vischmarkt, welke daaruit, met een paard en molen, wordt voorzien van +het genoegzame water, dat door kunstmatige persing naar boven moet +gedreven worden, en verlaat dan met mij eene stichting die zoo zij +al geene Romeinsche is--toch de taal der Romeinen menigmaal moet +gehoord hebben wanneer de professoren er hunne maaltijden hielden en de +studenten hunne promotiepartijen vierden. Wij gaan dus de Nieuwstraat +op--die, gelijk dit ook in vele andere steden het geval is--tot de +oudste gedeelten der bebouwde stad behoort, en bereiken door de +Wintersteeg de Hooglandsche Kerkgracht, waar wij ons haasten een blik +te slaan eerst op het Heilige Geest- of Armen-, Wees- en Kinderhuis, +met zijn zestiende-eeuwsch voorkomen, zijne beelden en eigenaardige +voorstelling van het nederdalen des Heiligen Geestes boven de voorpoort, +dan op de daartegenover gelegene Luthersche kerk; maar keeren +onmiddellijk op onze schreden terug, om het grijze gebouw, welks schoone +Gothische vormen ons reeds getroffen hebben, toen wij op de burgtinne +wandelden, de Sint-Pancraskerk, in 1315 gewijd, eerst van buiten dan +van binnen te beschouwen. Heeft zij, wat haar leeftijd betreft, het +hoofd te buigen voor de stichting ter eere van St.-Pieter en Paulus, in +kunstwaarde is hare victorie over hare oudere zuster onbetwistbaar. Hoe +stout en harmonisch zijn die lijnen aan de beide hoofdingangen, vooral +die van den noorder transept-gevel, hoe fijn is dat boven-muurwerk, hoe +indrukwekkend dat geheel, waar het niet door kleingeestige winzucht en +huisjesmelkerij tot omsluiering veroordeeld werd. Waarlijk ORLERS had +wel gelijk door te verklaren dat er geen »constrycker kercke in gantsch +_Holland_" zou geweest zijn indien zij afgebouwd ware en in plaats van +het klokhuis, waarin de zware klok hangt, welke vroeger »de Cruysmarckt" +(kermis) placht in te luiden, een toren het gebouw waardig daaraan ware +toegevoegd. Toch is het uiterlijke van dat gebouw indrukwekkend en +vooral is het prachtig en schoon den Godgewijden tempel te zien zooals +hij zich vertoont aan de zijde der Hartesteeg, wanneer het blauwachtig +zilveren maanlicht zijn steenen kantwerk omstraalt en zich spiegelt in +zijn hooge kruisramen. En behalve die schoonheid van bouw bezat zij ook +nog andere voorrechten, welke haar boven hare oudere zuster verhieven. +Zij werd namelijk vijftig jaren na hare inwijding eene canonicale kerk, +de zetel van het kapittel »Ten hoogen lande," welks rijke prebenden en +vicary-goederen eene bron van inkomsten waren voor de geestelijkheid, +doch later aan de stad _Leiden_ en nog later aan den staat gekomen zijn. + +Zoo gij wilt, zullen wij ons thans door de kosterij in de kerk begeven +welke op zes en dertig zuilen rust en, met bruin-eikenhouten banken +bezet, er zeer eerwaardig uitziet. Ook hier betreden wij heiligen grond, +want onder de kille zerken rusten mannen van groote verdiensten. Niet de +minste onder hen is hij wiens naam en afbeeldsel aan een der hoofdzuilen +gevonden wordt, PIETER ADRIAANSZ. VAN DER WERFF, twaalf malen--en ook in +1574--Burgemeester van _Leiden_, twee malen lid van _Hollands_ staten, +de man voor wien Leiden een standbeeld wil oprichten op een der openbare +pleinen, als wilde men daardoor aanduiden dat hij zich niet jegens een +kerkgenootschap, maar omtrent het geheele vaderland had verdienstelijk +gemaakt. Maar ook andere regeeringsfamiliën der stad hebben hier eene +rustplaats gevonden. Dat getuigen de grafschriften der VAN DER MEERS en +VAN BANCHEMS, en van die EVA VAN HOOGEVEEN, wier naam zich hecht aan +eene weldadige stichting--het Hoogeveenshofje in de Doelensteeg, welke +wij straks voorbijgingen. Vergeet vooral niet die zerk in het koor +te bezichtigen, waarop een man en eene vrouw, de eerste in ijzeren +krijgsgewaad, staan afgebeeld, en waarop vroeger een ijzeren hoofdhelm +was geplaatst, die thans aan zijne bestemming schijnt onttrokken te +zijn; want daaronder rust, in een looden kist, het gebeente van JUSTINUS +VAN NASSAU, natuurlijken zoon van den »Vader des Vaderlands" en Admiraal +van _Zeeland_, met dat zijner gemalin ANNA VAN MERODE. + +Het samentreffen dier twee namen is vooral opmerkelijk in het oog van +hem, die zich herinnert dat in de ~St.-Gudule~ te _Brussel_ een monument +gevonden wordt voor een Graaf DE MERODE, wiens voorname aanspraak op die +onderscheiding juist daarin bestond dat hij met de zijnen er in geslaagd +is de regeering van een anderen WILLEM DEN EERSTE, Grave van Nassau, +omver te werpen. Ook CULBIUS VAN ZOLM, de getrouwe dienaar, eerst van + + "Ce héros qui régna sur la France + "Et par droit de conquête et par droit de naissance", + +later van den rampspoedigen FREDERIK V, Koning van _Boheme_, rust daar +van zijnen edelmoedigen arbeid. Maar reeds valt uw oog met welgevallen +op een gedenkteeken ter eere van den dichter JOANNES LE FRANCQ VAN +BERKHEY, wiens zoetvloeiende poëzie zoo dikwijls _Leidens_ roem +verheerlijkte en nog heden meer moest gekend en gewaardeerd worden, en +dan weder maakt die geest der poëzie zich van u meester, dat is uwe +verbeeldingskracht ontwaakt en voert u terug naar de dagen van weleer. +Die ledige ruimte wordt gevuld met eene knielende schare, waarop de +Heiligenbeelden, getint door de veelkleurige kerkglazen, goedkeurend +schijnen neder te zien. Het hoogaltaar straalt in den glans van het +aangebrachte waslicht en eene rij kanunniken mengt zijne stemmen in het +koor dat het »~Gloria in excelsis~" of het »~Dies irae, dies illa~" doet +klinken door de hooge gewelven; het laatste zeker niet het minst nu +van verre reeds de noodstorm brult--die den beeldstorm voorafgaat. De +beeldstorm. Zie, hij is gekomen met moker en houweel. De biddende schare +is uiteengestoven, de priesters zijn verdwenen, de lichten des altaars +gedoofd en in plaats van dat alles eene woeste schare die in luttel +uren vernielt, vergruizelt, neerhaalt, vertrapt, vernietigt wat jaren +kunstvlijts hebben in het leven geroepen. Dan ook dit tooneel gaat +voorbij. De orde is hersteld, het hoogaltaar verdwenen en de ledige +draagsteenen duiden nog slechts de plaats aan waar de Heiligenbeelden +gestaan hebben. En weder klinkt daar een kerkgezang; maar 't is niet +meer het plechtige lied in de Latijnsche taal door weinigen ~voor~ de +gemeente aangeheven--neen, het dankt aan de Dietsche sprake eene ruwe +kracht en klinkt tegelijk uit duizend monden, want het wordt gezongen +door al de vergaderden, zonder onderscheid van leeftijd of kunne. Zie +hen daar neergezeten, die kloeke poorters met den ernst des levens op +het gelaat, en wees er zeker van dat die handen, welke zich zoo gewillig +vouwen ten gebede, zich straks--mocht het noodig zijn--even krachtig +zullen klemmen om den greep van het zijdgeweer of de kolf van den +snaphaan. En weder .... maar reeds lang genoeg verwijlden wij te dezer +plaatse. Wij moeten verder en gaan door de Hooglandsche Kerkkoorsteeg +naar de Hooigracht, slaan linksaf, laten het kerkje der Bisschoppelijke +Klerezij, welks toegang wij hier zien, onbezocht, en bereiken spoedig +een hofje, »het Sint-Anna Aalmoezeniershuis", waar de portierster ons +gaarne in de gelegenheid stelt de kleine kapel, in 1492 gebouwd, met +het zich daarin bevindende altaar »ghewijt in die eer der heylighe +vrouwe sinte anna", het eenige dat in den beeldstorm gespaard bleef, te +bezichtigen. Zij vertoont u dan ook het kamertje en eenige voorwerpen +bij den laatsten pastoor in gebruik, die nu reeds ongeveer driehonderd +jaren tot zijne vaderen verzameld is, zoodat die zaken een zeer +eerbiedwaardigen ouderdom moeten hebben. Ik raad u echter, voor zooveel +deze niet in schilderijen, altaarsieraden en koperen kandelaars bestaan, +omzichtig te wezen bij uwe bewondering, aangezien het glas- en aardewerk +niets anders met den pastoor gemeens heeft dan dat het dienen moest om +het gebrokene te vervangen. Wij treden dus maar weer naar buiten waar +wij de Hooigracht ten einde, links, den nieuwen Rijn op-, het kerkgebouw +eener vrije gemeente voorbijgaan, en Middelste en Uiterste gracht +onbezocht latende op de Heerengrachtsbrug gekomen een blik slaan op het +rechts gelegen Utrechtsche veer, waar de stoomboot naar _Woerden_ juist +haar schril gefluit doet hooren en de Utrechtsche trekschuit spreekt van +een rustiger geslacht, dat dit middel van vervoer voor zijne behoeften +voldoende vond. Zoo een schuitenmijmering zou, onder de hand van een +DICKENS, iets belangwekkends kunnen verkrijgen, iets elegisch, dat als +maatgezang zou ruischen wanneer het water zachtkens kabbelt tegen het +kalm voortschrijdende vaartuig; maar voor zoo iets ontbreekt ons alweer +de tijd. Wij slaan dus linksom, de oostzijde der Heerengracht op en zijn +dus in het nieuwste gedeelte der stad, door de zesde vergrooting, in +1659, verkregen. De vijfde toch bracht het niet verder dan het aan de +westzijde gelegen huis, waar een gedenksteen in den gevel ons te lezen +geeft: + + "Door gunst van God + "Staat hier het slot + "Van 't laatst vergrooten". + +Aan onze zijde zien wij het »Oude mannen- en vrouwenhuis" in het jaar +1783 gesticht en zouden u ook het Minnehuis, eene dergelijke inrichting, +kunnen aanwijzen, indien wij de aan onze rechterhand gelegene vierde +Groenesteeg binnentraden, welker bewoners met »de Predikantsdochter" van +HEINE getuigen kunnen: + + "Wir bekommen nur etwas zu sehen, + "Wenn sie jemanden begraben." + +Daar ik u echter niet op eene begraafplaats rondleiden wil, gaan +wij die steeg voorbij, bereiken het Waardkerksplein en zien daar +de groote fabriek der Heeren DE HEYDER EN Co. die ook al »door 't +geweld der vlammen vernield" doch evenzeer »in beetren staat hersteld" +werd; echter niet door de »trouw der burgerij" maar door eenige +brandwaarborgmaatschappijen, die zulk eene trouw tegenwoordig overbodig +maken. Op datzelfde plein staat ook de nieuwe kerk van de Waard, in +de wandeling »de Loodskerk" genoemd, een hoogst eenvoudig Godsgebouw, +voor het meerendeel uit hout samengesteld, en in niets gelijkende +op de verwezenlijking van het plan, om daar ter plaatse eene groote +kerk met een »driehonderd Rijnlandsche voeten hoogen toren" te bouwen; +welk voornemen een begin van uitvoering ontving, toen het vierjarig +zoontje van Burgemeester JOHAN MEERMAN, op den 5en November 1663 +er de eerste steen van leide. Er werd zelfs nog meer gedaan: de +Thesaurier-extra-ordinaris maakte een reisje naar Amsterdam om Noordsche +masten voor het heiwerk aan te koopen; doch hierbij bleef het dan ook. +De staatkundige verwikkelingen der volgende jaren gedoogden niet het +plan uit te voeren en de houten loods die wij voor ons zien was het vrij +mager surrogaat voor het schoone Godsgebouw, dat men zich gedroomd had. +Wanneer wij den blik naar de overzijde wenden, ontdekt gij het nederig +bedehuis eener Christelijk-Gereformeerde gemeente, die er, zonder +inmenging van staats- of stadsbestuur, vrij spoedig in slaagde zich eene +vergaderplaats tot godsdienstig doeleinde te verzekeren, welke hoewel +niet weelderig ingericht, althans uit steen is opgetrokken en aan de +eenvoudige eischen van den daarin uitgeoefend wordenden eeredienst +voldoet. + +Vervolgen wij onzen weg, dan bereiken wij al spoedig de ter linkerzijde +gelegene Haven, waar een zeker getal stoombooten met verschillende +nummers ons de graden van »Volharding" tebinnenbrengen, welke de +Maatschappij van dien naam noodig had om _Gouda_, _Leiden_ en +tusschenliggende gemeenten eene geregelde stoom-communicatie te +verzekeren. Aan het einde dezer gracht verrijst, de in Dorischen stijl +gebouwde Zijlpoort, waarvan in 1667 de eerste steen gelegd werd, op +welks bovenlokaal een tijdt lang de Leidsche Rederijkers vergaderden, +waarna het in 1736 tot Armenschool werd ingericht. Nevens die poort zien +wij den toegang tot de begraafplaats der Catholieken, maar bezoeken +deze evenmin als wij dit de overige Godsakkers gedaan hebben. Wij gaan +dus eenige voetstappen terug en bereiken door de Korte Looierstraat, +de Verwersstraat, een tamelijk ruim plein, waar eenige nette +arbeiderswoningen staan door de Diaconie der Nederduitsche Hervormde +Gemeente voor minvermogenden gebouwd en tegen zeer matige huurprijzen +beschikbaar gesteld. Vervolgens komen wij weder op de Heerengracht, maar +op dat gedeelte 't welk den bijnaam van »Oude" draagt, omdat het geacht +wordt niet tot de vijfde of zesde--maar tot de vierde vergrooting der +stad te behooren, welke reeds in 1610 plaats had. Slaan wij vanhier een +blik op de tegenover ons gelegene Oude Vest en Ouden Cingel, dan zien +wij op den hoek der laatstgenoemde gracht en der Koolstraat een groot +gebouw, »de Zoutkeet" van de firma »WEYLAND en DE FREMERIJ", welke +aldaar korten tijd na de zooeven genoemden vierde vergrooting der +stad gesticht werd en zeker onder de meest belangrijke industrieele +ondernemingen mag gerekend worden. Achter haar ligt alweder eene +begraafplaats, die der minste klasse, wanneer men in het doodenrijk nog +van klassen mag gewagen. Wij laten beiden--evenals de daartegenover +gelegene bad- en zwemplaats--onbezocht, slaan eerst links- dan rechtsom +en komen op die wijze naar de Haarlemmerstraat, welke wij aan de +Donkersteeg hebben verlaten, om haar aan de Havenbrug weder te betreden. +Het Sint-Janshofje den 26en Juni 1504 opgericht en gesticht »ter Eere +Gods, van MARIA zijn gebenedijde moeder en van de twaalf apostelen" +onbezien latende, wijden wij onze aandacht aan eene andere stichting +bij welke insgelijks van dezelfde »gebenedijde" sprake is, namelijk de +Roomsch-Catholieke kerk aan »onze Lieve Vrouwe Hemelvaart" toegewijd, +in quasi-Gothischen stijl opgetrokken, en inwendig der bezichtiging +waardig, al ware het slechts om het beeldhouwwerk van VENEMAN, dat +daarin wordt aangetroffen en de fraaie beschildering (polychromie) +van het priesterkoor met het kostbare hoofdaltaar. Zij heet in den +mond des volks, nog steeds »de Monpeer", afgeleid van het Fransche +»Mon Père" en verkregen door het oude gebouw »de zon" genaamd, dat op +dezelfde plaats stond, waarin--gelijk VAN MIERIS ons mededeelt--een +Fransche ongeschoende Karmeliet den dienst als pastoor waarnam. Een +weinig verder staat weder een kerk, thans schoolgebouw voor eene +Roomsch-Catholieke onderwijs-inrichting. Gaan wij nu de daarnevens +gelegene Bakkerssteeg--ook Pelikaanstraat genoemd--in, dan wordt onze +aandacht ter linkerzijde getrokken door een groot gebouw dat zich +bijna van de Marendorps Achtergracht tot aan de Oude Vest uitstrekt: +eene bewaarschool voor kinderen derzelfde godsdienstgezindte, door +geestelijke zusters bestuurd. Op die (gedempte) achtergracht vindt gij +eene poort, thans mede tot dit gesticht behoorende en een bijzonder, +eenigszins vervallen woonhuis, beiden duidelijke sporen vertoonende van +een bouwtrant, welke aan vroegere eeuwen herinnert. Door wien en wanneer +het gesticht werd, boezemt ons voor het oogenblik minder belangstelling +in. Het is ons genoeg te weten dat het huis, waartoe ook de poort +behoorde, in 1574 bewoond werd door PIETER ADRIAANSZ. VERMEER, of +zooals hij meer bekend is VAN DER WERFF, _Leidens_ fieren burgemeester, +een van die krachtige heldengestalten onzer historie, welke het +begrijpelijk maken hoe het kleine handelsvolk zich, met goed gevolg, +tegen het machtig _Spanje_ kon verzetten, eene figuur die met JOHAN VAN +DER DOES en JAN VAN HOUT een drietal uitmaakt, dat bij het nageslacht +zal leven, zoolang _Nederland_ zich zijne groote mannen herinnert. + +Zijn wij de kleine straat ten einde en, linksaf, de Oude Vest opgegaan, +dan trekt al spoedig »Meermansburg", een zeer deftig en aanzienlijk +hofje, onze aandacht. Gesticht door den Heer MAERTEN MEERMAN, +bewindhebber van de _Oost-Indische_ compagnie »ter kamere van _Delft_" +en zijne echtgenoote HELENA VERBURCH, op den grond van het vroegere +klooster Nazareth, dient het, volgens de bepalingen van den stichtbrief, +behalve voor den portier die gehuwd mag wezen, voor »eerbaere, nugtere +weduwen ofte vrouwspersonen, ten minste boven de veertigh jaeren oudt +sijnde, geen kinderen hebbende, ofte, dezelve hebbende, te moeten houden +t' eenemaal buyten laste van 't voorz. hofken" en is eene hoogstgezochte +verblijfplaats voor burgerjuffrouwen, wier middelen niet te ruim zijn +of althans geacht worden dat niet te wezen en die gaarne in eene +hoogstkalme omgeving hare laatste levensdagen slijten willen. + +Men vergunne ons thans door de Bouwelouwesteeg weder de Haarlemmerstraat +te bereiken en aangezien wij dit niet kunnen doen zonder de +Marendorpsachtergracht over te steken, wijs ik u op het nieuwe +schoollokaal daar verrezen, dat alweder doet zien hoe onbekrompen alles +wat het openbaar onderwijs betreft hier geregeld wordt; terwijl ik op +die straat gekomen, linksaf gaande, mij haast weder de Bakkerssteeg +te bereiken, thans echter dat gedeelte 't welk naar de Hooigracht +voert, waar ik u verzoek een blik te slaan op de tweede kerk der +Christelijk-Gereformeerden, hun Diaconiehuis en het hofje van +FRANÇOIS HOUTTIJN, om dan door de rechts gelegene Heerensteeg op +den Middelweg te komen, waar wij eerst de Remonstrantsche kerk, dan +het Evangelisch-Luthersch Wees- en Oudeliedenhuis, eindelijk het +Invalidenhuis aanschouwen. Van het laatste zullen wij ons echter een +beter denkbeeld kunnen maken, indien wij--gelijk we dan ook doen--ons +door de Koppenhinksteeg naar den Ouden Rijn begeven, rechtsafgaan en den +blik vestigen op het ruime met hoog geboomte beplante plein, waar wij +op de daar geplaatste banken eenige grijze verdedigers des vaderlands +zien neergezeten. Zij zijn, gelijk we aan hunne bewegingen meenen te +bemerken, in een levendig gesprek gewikkeld. Spreken zij over de dagen +vanouds, toen zij onder de vanen van den algemeen beminden WILLEM II ten +strijde togen op de velden van Waterloo of lauwren gaarden bij _Hasselt_ +en _Leuven_ of geldt wellicht hunne conversatie de gewichtige vraag of +de kok genoegzame zorgen heeft gewijd aan den reusachtigen soepketel? +Wij weten het niet; maar zooveel is zeker dat zij veel gezien, veel +gedaan, veel ondervonden hebben, dat zij het vaderland trouw dienden en +een onweersproken recht bezitten op de eervolle rust, welke hun hier +verleend wordt; zoodat wij, hen ziende, instemmen met het woord van +onzen JACOB VAN LENNEP: + + "Het vaderland vergeet die braven niet!" + +Weder een eindweegs verder zien wij een gebouw, dat, bekend onder +den naam van »Huiszittenhuis" de zetel is der Diaconie van het +Nederduitsch-Hervormd kerkgenootschap en tevens als armbakkerij gebruikt +wordt. Ruim het vierde eener eeuw geleden was het een twistappel +tusschen de Stedelijke regeering en den Kerkeraad. Thans is de veete +daardoor ontstaan, en door eenige eerzuchtigen op treurige wijze gevoed, +naar het gebied der historie verwezen, en is er, welke quaestiën ook aan +de orde gesteld worden, althans van de befaamde »huiszittenhuisquaestie" +geene sprake meer. + +Zoo pratende zijn wij de Vischbrug weder genaderd en voeren wij u langs +Aal-, Bloem- en Boommarkt, over de Borstelbrug, door de Paardensteeg, +over de Blauwpoortsbrug en Steenstraat, weder naar den Heerenweg, welke +eigenlijk de Stationsweg heeten moest; natuurlijk met het doel om u +naar de plek te geleiden, vanwaar wij het genoegen hadden u te komen +afhalen. Daar de trein nog lang niet in het gezicht en het aan zoo'n +station gewoonlijk vrij saai en vervelend is, noodig ik u uit eenige +oogenblikken met mij dat Zomerzorg binnen te treden, waar wij zoo straks +voorbijgingen. + +Gij zult u voorzeker dat bezoek niet beklagen, hetzij ge u nederzet +onder het geboomte en den blik slaat op die inderdaad keurige +bloemperken en op dien vijver door den zonneglans verzilverd en met +goudschubbige visschen als bezaaid; hetzij gij de zaal beschouwt, waarin +_Leidens_ ~beau monde~ de vlucht neemt, wanneer het zomerweder maar niet +wil toegeven dat DUNKLER of VÖLLMAR juist in de open lucht de gaven van +hun muziekcorps moeten tentoonstellen, hetzij gij u begeeft naar de +achterzijde en, neergezeten op de eenvoudige houten bank het oog laat +weiden over een echt Hollandsch landschap,--steeds zult gij moeten +toegeven, dat Zomerzorg met zijne vriendelijke wandeldreven ook in +uw oog den goeden dunk rechtvaardigt, dien stadgenoot en vreemdeling +daarvan koesteren; dat het, welke plaatsen van vereeniging en genot +er ook in en om _Leiden_ verrijzen mogen, eene geheel eigenaardige +aantrekkelijkheid bezit, die het in den strijd met deze de overwinning +verzekeren--althans geene nederlaag berokkenen zal. + +Maar reeds klinkt de schel ten teeken dat de trein in het gezicht is. + +Ik bid u, schrik niet op en haast u maar niet! + +Men waarschuwt hier bijtijds, dat wil zeggen vroeg genoeg voor lieden +die aan langdurig afscheidnemen gewoon zijn. + +En daar wij niet tot die soort behooren kunnen wij doodbedaard +opwandelen naar het Station. + +Zie zoo, we zijn er. De locomotief vertraagt hare vaart, het geratel +houdt stil. + +»_Leiden_, Heeren!" klinkt het vele malen uit den mond der conducteurs +en de reizigers komen een voor een uit de deurtjes der rijtuigen. + +Het is tijd in te stappen. Een handdruk nog door het portier en gij +verlaat mij. + +Hebt gij u nog al geamuseerd, mijn waarde tochtgenoot; hebt gij u +althans niet verveeld? + +Het antwoord gaat verloren in het krijschend schel gefluit van het +snuivende en kokende monster, dat zich in beweging stelt; en voordat ik +mijne vraag kan herhalen glijdt de wagen voort. + +Hoe het ook zij, God zegene u! Vaarwel! + + + + +AANWIJZING DER OPENBARE GEBOUWEN EN INRICHTINGEN. + + + No. op den Blz. van +plattegrond. dit werkje. + + 1 Stadhuis.--_Breêstraat 98._ 13 + + 1 Bureau van Politie.--_Breêstraat 98._ 13 + + 2 Burcht.--_Burgsteeg 14._ 34 + + 3 Stads-gehoorzaal.--_Breêstraat 62._ 11 + + 4 Schouwburg.--_Oude vest 43._ 32 + + 5 Huis van arrest, genaamd + 's-Gravenstein.--_Pieterskerkplein 6._ 20 en 22 + + Huis van Militaire Detentie en Militaire + strafgevangenis.--_Singel tusschen de Morsch- en + Rijnsburgschepoortsbruggen._ -- + + 5_a_ Arrondissements-rechtbank.--_Rapenburg 19._ 24 + + 5_a_ Kantongerecht.--_Rapenburg 19._ 24 + + 6 Stedelijke werk-inrichting.--_Vrouwenkamp 12._ 1 + + 7 Postkantoor.--_Breêstraat 44._ 11 + + 7_a_ Kantoor van de rijks-telegraaf.--_Aalmarkt 7._ 29 + + 8 Gemeenlands-huis van Rijnland.--_Breêstraat 59._ 11 + + 9 Stads-bank-van-leening.--_Nieuwsteeg 6._ 17 + +10 Korenbeurs.--_Nieuwen rijn._ 34 + +11 Waag en boterhuis.--_Aalmarkt 21._ 28 + +12 Stads-timmerwerf.--_Galgewater 22._ 9 + + Stedelijke gasfabriek.--_Vestwal bij de Marepoortsbrug._ 31 + +13 Stedelijk museum van schilderijen en oudheden.--_Ouden + Singel 32._ 30 + +14 Fontein.--_Vischmarkt._ 28 + +15 Kruittoren.--_Vestwal bij de Koepoortsbrug._ 27 + +16 Hervormden weeshuis.--_Hooglandsche kerkgracht 17._ 36 + +17 Roomschen wees- en oudeliedenhuis.--_St.-Jacobsgracht 1._ 27 + + Gesticht der Voorzienigheid.--_Hoogewoerd 57._ 27 + +18 Lutherschen wees- en oudeliedenhuis.--_Middelweg 38._ 42 + +19 Walschen wees- en oudeliedenhuis.--_Pieterskerkhof 40._ 17 + +20 Christelijk Gereformeerden diaconiehuis.--_Hooigracht 97._ 42 + +21 Oude mannen- en vrouwenhuis.--_Heerengracht 35._ 39 + +22 Minnehuis.--_Kaarsenmakersstraat 7._ 39 + +23 Huiszittenhuis.--_Ouden rijn 44._ 43 + +23 Armbakkerij.--_Ouden rijn 44._ 43 + +24 Gymnasium.--_Lokhorststraat 16._ 43 + +24_a_ Hoogere Burgerschool met vijfjarigen + cursus.--_Pieterskerkgracht 13._ 23 + +24_a_ Genootschap Mathesis Scientiarum + Genitrix.--_Pieterskerkgracht 13._ 23 + + Schilder- en teekenacademie.--_Pieterskerkgracht 9._ 23 + +25 Gemeenteschool.--_Boommarkt 1._ 9 + +26 Gemeenteschool.--_Aalmarkt 9._ 29 + +27 » » _Breêstraat 66._ -- + +27 Openbare teekenschool.--_Breêstraat 66._ 11 + +28 Gemeenteschool.--_Pieterskerkstraat 5._ -- + +28_a_ » » _Oude vest 35._ -- + +29 » » _Haverstraat 49._ -- + +30 » » _Binnenvestgracht aan het plantsoen 48._ -- + +31 » » _Brandewijnsteeg 2._ -- + +31_a_ » » _Marendorps-achtergracht 72._ 42 + +32 Openbare bewaarschool.--_Groenesteeg 97._ -- + +32_a_ » » _Marendorps-achtergracht 100._ -- + +33 Bijzondere school.--_Haarlemmerstraat 240._ -- + +33_a_ » » _Bakkersteeg 1._ -- + +33_a_ Inrichting van liefdadigheid voor de + Roomsch-Cathol.--_Marendorps-achtergracht 96._ 41 + +34 Bijzondere school.--_Haarlemmerstraat 93._ -- + +35 » » _Hoogewoerd 41._ -- + +36 » » _Uiterste gracht 132._ -- + + » » _Pieterskerkgracht 9._ 23 + +36_a_ Gymnastiekschool.--_Pieterskerkgracht 7._ 23 + +37 Pieterskerk.--_Pieterskerkplein 23._ 17-19 + +38 Hooglandsche of St.-Pancras-kerk.--_Hooglandschekerkgracht + 52._ 37 + +39 Mare-kerk.--_Mare 14._ 32 + +40 Waard- of Ooster-kerk.--_Langestraat 73._ 40 + +41 Armen-kerk.--_Korte Langegracht 57._ 32 + +42 St.-Petrus-kerk.--_Langebrug 56._ 17 + +43 St.-Ludovicus-kerk.--_Steenschuur 19._ 16 + +44 St.-Maria-kerk.--_Haarlemmerstraat 262._ 41 + +45 L. Vrouwe-kerk.--_Haarlemmerstraat 110._ 33 + +46 Christ. Gereformeerden kerk.--_Hooigracht 99._ 42 + +47 Christ. Gereformeerden kerk.--_Heerengracht 70._ 40 + +47_a_ Kerk der Geref. gemeente.--_Nieuwen Rijn 76._ 39 + +48 Evangelisch-Lutherschen kerk.--_Hooglandschekerkgracht 26._ 37 + +49 Israëlitische synagoge.--_Levendaal 16._ 28 + + Vereeniging voor christelijke belangen.--_Noordeinde 38._ 24 + +50 Walschen kerk.--_Breêstraat 64._ 11 + +51 Remonstrantschen kerk.--_Middelweg 26._ 42 + +52 Doopsgezinden kerk.--_Pieterskerkstraat 1._ 28 + +53 Oud-Catholieken kerk.--_Hooigracht 27._ 39 + +53_a_ Gebouw der Vrijmetselaars-loge La Vertu.--_Steenschuur 4_ + en _6_. 16 + +54 Academie.--_Rapenburg 73._ 25 + +54_a_ Rijks-instelling voor de Ind. taal-, land- en + volkenkunde.--_Kloksteeg 23_ en _25_. 20 + +55 Hortus of plantentuin.--_Rapenburg 73._ 25 + +56 Kabinet van landbouw.--_Ruïne._ Ingang in de + _Nieuwsteeg 124._ 17 + +56 Scheikundig laboratorium.--_Ruïne._ Ingang in de + _Nieuwsteeg 124._ 17 + +56 Industrie-college.--_Ruïne._ Ingang in de _Nieuwsteeg 124._ 17 + +56 Anatomisch kabinet.--_Ruïne._ Ingang op het _Rapenburg 124._ 17 + +56 Kabinet van natuurkundige werktuigen.--_Ruïne._ Ingang op de + _Langebrug 124._ 17 + +57 Physiologisch laboratorium.--_Ruïne._ Ingang in de + _Zonneveldsteeg 18._ 17 + +57_a_ Zoötomisch laboratorium.--_Cellebroêrsgracht._ 26 + +58 Academisch ziekenhuis.--_Vestwal bij de Morschpoort 32a._ 8 + +59 Academische bibliotheek.--_Rapenburg 72._ 21 + +60 Rijks museum van natuurlijke historie.--_Rapenburg 28._ 22 + +61 » » » oudheden.--_Breêstraat 18._ 10 + +61 Kabinet van munten en penningen.--_Boommarkt._ 10 + +62 's Rijks herbarium.--_Rapenburg 33._ 25 + +63 Kabinet van pleisterbeelden, gravures en + teekeningen.--_Rapenburg 71._ 25 + +64 Rijks Ethnographisch museum.--_Hoogewoerd 108._ 27 + +64 Japansche verzameling.--_In het Ethnographisch museum._ 27 + +65 Bibliotheek van Thysius.--_Rapenburg 25._ 24 + +66 Observatorium.--_Cellebroêrsgracht 57._ 26 + +67 Manége.--_Cellebroêrsgracht 13._ 26 + +68 Gebouw Tot nut van 't algemeen.--_Steenschuur 21._ 16 + + Sociëteit Amicitia.--_Breêstraat 86._ 12 + + Zomersociëteit Amicitia.--_Steenstraat bij de + Rijnsburgschepoortsbrug 2._ 8 + + Studenten-sociëteit Minerva.--_Breêstraat 50._ 11 + +68_a_ Nieuwe Sociëteit.--_Langebrug 58._ 16 + + Sociëteit Concordia.--_Hoogewoerd 6._ 28 + + Musis Sacrum.--_Plantsoen._ 27 + + Leesmuseum.--_Breêstraat, tegenover het Stadhuis 113._ 12 + + Bad- en zwemplaats.--_Vestwal bij de Heerepoortsbrug 1._ 41 + + Bad- en zweminrichting Rijnzicht.--_Morschweg._ 9 + +69 Cavalerie-kazerne (huzaren).--_Groenhazengracht 12._ 24 + +70 Artillerie-kazerne (veld-artillerie).--_Noordeinde 2._ 24 + +70_a_ Kweekschool voor zeevaart.--_Weddesteeg 4._ 24 + +71 Infanterie-kazerne (4e regiment).--_Galgstraat 64._ 9 + +72 Invalidenhuis.--_Middelweg 40._ 42 + +73 Infirmerie.--_Groenhazengracht 6._ 24 + +73_a_ Nieuwe Infirmerie.--_Hooge Morsch._ -- + +74 Meermans-burg.--_Oude Vest 159._ 42 + +75 Coninck's-hofje.--_Oude Vest 15._ 32 + +76 P. Gz. Speck's-hof.--_Pieterskerkhof 42._ 17 + +77 Jan Pesijn's-hof.--_Kloksteeg 21._ 19 + +78 Jan Michielsz.'s-hof.--_Pieterskerkstraat 10._ -- + +79 Gesticht voor weduwen uit het Zions-hof.--_Schoolsteeg 3._ -- + +80 Brouckhoven's-hof.--_Papenstraat 16._ 23 + +81 Eva van Hoogeveen's-hof.--_Doelensteeg 7._ 25 + +82 Pieter Loridan's-hof.--_Oude Varkenmarkt 1._ 24 + +83 St.-Salvator's-hof.--_Steenstraat 17._ 9 + +84 Jan De Later's-hof.--_Binnenvestgracht, bij de + Rijnsburgschepoortsbrug 13._ -- + +85 B. Wz. van Assendelft's-hof.--_Langegracht 49._ -- + +86 St.-Jan's-hof.--_Haarlemmerstraat 264._ 41 + +87 J. Wz. van Woudendorp's-hof.--_Brandewijnsteeg 17._ -- + +88 St.-Elisabeth's gasthuis-hof.--_Oude Vest 25._ 32 + +89 Convent van Tethrode of St.-Steven's-hof.--_Haarlemmerstraat + 50._ -- + +90 Zions-hof.--_St. Joseph-steeg 4._ 33 + +91 St.-Anna-aalmoeshuis.--_Hooigracht 9._ 39 + +92 St.-Anna-hofje of Joost H. van + Duiveland's-poort.--_Zegersteeg 10._ 26 + +92 Catharina Jacobs Dr.-hof.--_Zegersteeg 17._ 26 + +93 Hofje genaamd François Houttijn.--_Hooigracht 81._ 42 + +94 Schachtenhof.--_Middelste gracht 27._ -- + +95 Charles Tevel's-hof, genaamd: + Thevelinck-hofken.--_Binnenvestgracht bij de + Hoogewoerds-poort 7._ 27 + +96 Bethlehem's-hof.--_Levendaal 111._ -- + +97 St.-Barbara's-hof.--_Levendaal 23._ -- + +98 Catharina Maartens Dr.-hof.--_Zijdgracht 26._ -- + +99 Barend van Namen's-hof.--_Kijfhoekstraat 12._ -- + +100 Samuel de Zee's-hof.--_Koepoortsgracht 16._ -- + +101 St.-Jacobs- of G. van Crayenbos'-hof.--_Koepoortsgracht 25._ -- + +102 Hofje van Jeruzalem.--_Cellebroêrsgracht 49._ 26 + +103 Bethaniën of Emaus-hof.--_Cellebroêrsgracht 43._ -- + +104 J. Frans van der Linden's-poort.--_Marendorps-achtergracht + 50._ -- + +105 Hofje van den H. Geest of Cornelis Sprong's-hof.--_Rapenburg + 135._ -- + + + + +[Illustratie: {plattegrond}; LEIDEN._DE BREUK & SMITS._1874.] + + + + + #Bij de uitgevers dezes zijn mede verschenen:# + + + #~LEIDENS OMSTREKEN~# + WANDELEND GESCHETST, + + #met eene zeer nauwkeurige kaart#. + + Prijs: één gulden. + + * * * * * + + DE KAART AFZONDERLIJK, + #op groot papier#. + + Prijs: zestig cents. + + * * * * * + + De Breuk & Smits' + + #~ALGEMEEN ADRESBOEK~ + VAN DE GEMEENTE LEIDEN.# + + Prijs: één gulden en vijftig cents. + + * * * * * + + #~HUISNOMMER-BOEK~# + VAN DE GEMEENTE + ~LEIDEN~. + + #Naar de officiëele bescheiden gedrukt#. + + Prijs: één gulden en vijftig cents. + + * * * * * + + #~DE POORT DER MANEGE~# + VAN DE GEMEENTE LEIDEN, + + #voorheen het "Collegium Theologicum"#. + + Prijs: vijftig cents. + + * * * * * + + #~MAGDALENA MOONS,~ + het behoud van Leiden in 1574.# + + Met aanteekeningen en bijlagen + DOOR + J. H. EICHMAN. + + Prijs: negentig cents. + + * * * * * + + ~EENE BLADZIJDE~ + UIT HET VERHAAL + VAN + #LEIDENS BELEG EN ONTZET + in 1574# + + toegelicht en verdedigd door + J. H. EICHMAN. + + Prijs: vijfendertig cents. + + * * * * * + + #~HET BELEG EN ONTZET~# + DER STAD + #LEIDEN IN 1574.# + + DOOR + ~J. H. EICHMAN~. + + #Met portret en fac-similé van + P. Az. Van der Werff.# + + Prijs: vijfentwintig cents. + + * * * * * + + ~HET LEVEN~ + VAN + #~P. Az. VAN DE WERFF.~# + + DOOR + Dr. G. D. J. SCHOTEL. + + Prijs: zeventig cents. + + * * * * * + + #Het uitmuntend gelijkend en keurig uitgevoerd# + + PORTRET + VAN + #~P. Az. VAN DER WERFF~# + + #met fac-similé#. + + Proefdruk op groot papier + met Chineesch-tint. + + Prijs: vijftig cents. + + + BOEK- EN STEEN-DRUKKERIJ VAN DE BREUK & SMITS. + + + + + +---------------------------------------------------+ + | | + | OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER: | + | | + | De volgende correcties zijn in de tekst | + | aangebracht: | + | | + | Bron (B:) -- Correctie (C:) | + | | + | B: het volgende rijmpje | + | C: het volgende rijmpje: | + | B: en bijge-gebouwen het ruime plein beslaat | + | C: en bijgebouwen het ruime plein beslaat | + | B: PALM, BRUGMANS en KEMPER van Mr. JOHAN | + | C: PALM, BRUGMANS en KEMPER, van Mr. JOHAN | + | B: benaming waarop de, paralel met deze | + | C: benaming waarop de, parallel met deze | + | B: Geest- of Armen- Wees- en Kinderhuis, | + | C: Geest- of Armen-, Wees- en Kinderhuis, | + | B: ater van den rampspoedigen | + | C: later van den rampspoedigen | + | B: verzekeren. Aan he- einde dezer gracht | + | C: verzekeren. Aan het einde dezer gracht | + | B: daarin wordt aantroffen en de | + | C: daarin wordt aangetroffen en de | + | B: die krachtige heldengestallen onzer | + | C: die krachtige heldengestalten onzer | + | B: FRANCOIS HOUTTIJN, om dan door de rechts | + | C: FRANÇOIS HOUTTIJN, om dan door de rechts | + | B: _Cellebroêrsgracht 43._ | + | C: _Cellebroêrsgracht 43._ -- | + | | + +---------------------------------------------------+ + + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Korte beschrijving van Leiden, by +Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN *** + +***** This file should be named 35219-8.txt or 35219-8.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/3/5/2/1/35219/ + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +http://www.pgdp.net + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: http://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/35219-8.zip b/35219-8.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..5823303 --- /dev/null +++ b/35219-8.zip diff --git a/35219-h.zip b/35219-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..20a4024 --- /dev/null +++ b/35219-h.zip diff --git a/35219-h/35219-h.htm b/35219-h/35219-h.htm new file mode 100644 index 0000000..6ca947d --- /dev/null +++ b/35219-h/35219-h.htm @@ -0,0 +1,2690 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.1//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml11/DTD/xhtml11.dtd"> + +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="nl"> + +<head> + <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=iso-8859-1" /> + <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" /> + <meta name="description" content="Korte beschrijving van Leiden, wegwijzer voor vreemdeling en stadgenoot; met een nieuwen plattegrond der stad en eene aanwijzing harer openbare gebouwen en inrichtingen" /> + <meta name="keywords" content="Leiden,oud-Leiden,historische,rondleiding,geschiedenis,plattegrond,binnenstad,stad,centrum,kaart" /> + <meta name="author" content="Jacobus Marinus Everhardus Dercksen" /> + <title> + The Project Gutenberg eBook of Korte beschrijving van Leiden, by J. M. E. Dercksen. + </title> + <style type="text/css"> + +body {margin-left: 8%; margin-right: 8%;} + +h1 {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em; font-size: 275%;} +h2 {text-align: center; clear: both; margin-top: 4em; font-size: 100%;} + +p {margin-top: .4em; margin-bottom: .4em; text-align: justify; text-indent: 1em;} +p.tp {margin-top: 2em; margin-bottom: 2em; text-align: center; text-indent: 0em;} +p.ad {text-indent: 0; text-align: center; line-height: 2em;} + +div.title {margin-top: 3em; margin-bottom: 1em; text-align: center;} +div.voorblad {margin-top: 2em; margin-bottom: 0em; text-align: center; + letter-spacing: -0.1em; font-size: 200%;} +div.drukker {margin-top: 4em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto; + width: 33em; font-size: 80%; text-align: center; border-top: 1px solid black;} +div.aanwijz {margin-top: 3em; margin-bottom: 3em;} +div.ad {width: 90%; margin-top: 3em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto;} +div.adhead {margin-top: 2em; margin-bottom: 2em; text-align: center; font-size: 120%;} + +/* TB */ +hr {width: 33%; clear: both; border: 1px solid black; + margin-top: 1em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto;} +hr.tb {border-style: none;} +hr.fnsep {width: 10%; text-align: left; margin-top: 0.5em; margin-bottom: 1em; margin-left: 0; margin-right: 0;} +hr.tp {width: 18%; border: 1px solid black;} +hr.newad {width: 4em; border: 2px solid black; margin-top: 0.7em; margin-bottom: 0.7em;} + +.pagenum {/* uncomment the next line for invisible page numbers */ + /* visibility: hidden; */ + position: absolute; left: 93%; text-indent: 0em; text-align: right; + font-size: small; font-weight: normal; font-variant: normal; font-style: normal; + letter-spacing: normal; color: #888888;} +span[title].pagenum:after {content: "[" attr(title) "] ";} + +.quote {text-indent: 0; margin-top: 0.2em; margin-bottom: 0.2em; + text-align: center; clear: both; display: block; font-size: 80%;} + +/* TABLES */ +table {margin-left: auto; margin-right: auto; + padding: 0; border: 0; border-collapse: collapse;} +td.tdl {text-align: left; padding-left: 0.5em; padding-right: 0.5em; + vertical-align: top; width: 5em;} +td.tdj {text-align: justify; padding-left: 0.5em; padding-right: 0.5em; + vertical-align: top; width: 40em;} +td.tdr {text-align: right; padding-left: 0.5em; padding-right: 0.5em; + vertical-align: top; width: 5em;} + +/* ALIGN */ +.clear {clear: both;} +.center {text-align: center;} +.floatleft {float: left; width: auto;} +.floatright {text-align: left; text-indent: 0em; float: right; width: auto;} +.i1 {text-indent: 1em; text-align: left;} +.i2 {text-indent: 2em;} + +sup {vertical-align: 0.3em; font-size: 75%;} +sub {vertical-align: -0.3em; font-size: 75%;} +.smcap {font-size: 80%;} +.mixcap {font-variant: small-caps;} +.g {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: normal; font-style: normal;} +.ls1 {letter-spacing: 0.1em; margin-right: -0.1em;} +.ls2 {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em;} +.idem {word-spacing: 2em;} +.columnleft {float: left; width: 47%; padding-right: 1%; border-right: 1px solid black;} +.columnright {float: right; width: 51%;} +ins.corr {border-bottom: 1px dotted red; text-decoration: none;} +ins.info {border-bottom: 1px dotted green; text-decoration: none;} + +/* IMAGES */ +img {border: 0;} +.figcenter {margin-left: auto; margin-right: auto; margin-top: 3em; margin-bottom: 3em; text-align: center;} +.caption {text-align: center; font-family: monospace;} + +/* FOOTNOTES */ +.footnote {margin-left: 5%; margin-right: 5%; font-size: 90%; text-align: justify; } +.footnote .label {position: absolute; right: 89%; text-align: right; text-decoration: none;} +.fnanchor {text-decoration: none; margin-left: 0.05em;} + +/* POETRY */ +.poem {margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left; font-size: 80%;} +.poem2 {margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: left; font-size: 80%;} +.poem br {display: none;} +.poem .stanza {margin: 1em 0em 1em 0em;} + +.poem span.i0 {display: block; margin-left: 0em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} +.poem span.i1 {display: block; margin-left: 1em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} +.poem span.i2 {display: block; margin-left: 2em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} +.poem span.i11 {display: block; margin-left: 11em; padding-left: 3em; text-indent: -3em;} + +.size67 {font-size: 67%;} +.size80 {font-size: 80%;} +.size85 {font-size: 85%;} +.size110 {font-size: 110%;} +.size130 {font-size: 130%;} +.size150 {font-size: 150%;} + +/* Transcriber Note */ +.TNbox {margin: 10% 10% 5% 10%; border: 1px solid; padding: 1em; + background-color: #dddddd; font-family: sans-serif; font-size: 90%;} +.TNbox h2 {font-variant: small-caps; font-size: 130%; letter-spacing: 0; + margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; line-height: 2em;} +.TNbox p {text-indent: 0em; margin-top: 0.7em; margin-bottom: 0.7em;} +.TNbox table {width: 100%; font-size: 90%;} +.TNbox th {text-align: left;} +.TNbox td {text-align: left; vertical-align: top;} +td.td2 {width: 20%;} +td.td4 {width: 40%;} + + </style> +</head> + +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Korte beschrijving van Leiden, by +Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Korte beschrijving van Leiden + wegwijzer voor vreemdeling en stadgenoot + +Author: Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +Release Date: February 8, 2011 [EBook #35219] + +Language: Dutch + +Character set encoding: ISO-8859-1 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN *** + + + + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +http://www.pgdp.net + + + + + + +</pre> + + +<div class="TNbox"> + + <h2>Opmerkingen van de bewerker</h2> + + <p>De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, verouderde spelling. + Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren.</p> + + <p>Afgebroken woorden aan het einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.<br /> + De voetnoten zijn naar het eind van het hoofdstuk verplaatst.</p> + + <p>Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn gecorrigeerd; deze zijn voorzien van een + <ins class="corr" title="Bron: dnnne roed stipppellijn">dunne rode stippellijn</ins>, + waarbij de Brontekst via een zwevende pop-up beschikbaar is. + Variaties in spelling zijn behouden.<br /> + Een extra verduidelijking of vertaling is beschikbaar bij woorden die voorzien zijn van een + <ins class="info" title="Vertaling of verduidelijking.">dunne groene stippellijn</ins>.</p> + + <p>Een overzicht van de aangebrachte correcties is te vinden aan + <a href="#correctie">het eind van dit bestand</a>.</p> + +</div> + +<p><span class="pagenum" title="voor"> </span><a id="p_voor"></a></p> + +<div class="figcenter" style="width: 348px;"> +<a href="images/cover-l.jpg"><img src="images/cover.jpg" width="348" height="516" alt="voorkant boek" title="Klik voor vergroting (966×1433px, 213kb)" /></a> +</div> + +<p><span class="pagenum" title="1"> </span><a id="p_1"></a></p> + +<div class="voorblad">KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN.</div> + +<p><span class="pagenum" title="2"> </span><a id="p_2"></a></p> + +<div class="drukker">BOEK- EN STEEN-DRUKKERIJ VAN DE BREUK & SMITS.</div> + +<p><span class="pagenum" title="3"> </span><a id="p_3"></a></p> + +<div class="title"> + + <h1>KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN.</h1> + + <hr class="tp" /> + + <p class="tp size150">WEGWIJZER VOOR VREEMDELING EN STADGENOOT.</p> + + <p class="tp size67">DOOR</p> + + <p class="tp size150 ls1"><b>J. M. E. DERCKSEN.</b></p> + + <p class="tp size110"><b>MET EEN NIEUWEN PLATTEGROND DER STAD<br /><br /> + en eene aanwijzing harer openbare gebouwen en inrichtingen.</b></p> + + <div class="figcenter" style="width: 108px;"> + <img src="images/ill_tp.png" width="108" height="111" alt="" title="" /> + </div> + + <p class="tp ls2"><span class="size85">LEIDEN,</span><br /> + <span class="size130">DE BREUK & SMITS.<br /> + 1874.</span></p> + +<p><span class="pagenum" title="4"> </span><a id="p_4"></a></p> + +<br /> + +</div> + +<p><span class="pagenum" title="5"> </span><a id="p_5"></a></p> + +<p style="margin-top: 6em;"><i>Leiden.</i> Wat is <i>Leiden</i>? Vraag het aan verschillende personen van +onderscheidene geaardheid en vorming en het antwoord zal even +verschillend wezen als die geaardheid en vorming zijn. Richt gij die +vraag tot den statisticus, hij zal u antwoorden: het is eene stad in het +koninkrijk der <i>Nederlanden</i>, provincie <i>Zuid-Holland</i>, welker +oppervlakte ongeveer tweehonderd bunders beslaat, gelegen aan den Rijn, +op drie uren gaans afstand van <i>'s-Gravenhage</i>, vijf uren van <i>Haarlem</i>, +evenzooveel van <i>Rotterdam</i> en acht uren van <i>Amsterdam</i>; zij bezit +bijna veertig duizend inwoners, waarvan er zooveel tot het vrouwelijk +en zooveel tot het mannelijk geslacht behooren; terwijl u met +nauwkeurigheid wordt opgegeven welke godsdienstige meeningen die +ingezetenen, door doop, belijdenis, of andere middelen van introductie +in eenig kerkgenootschap, geacht worden te belijden, waarbij slechts een +twintigtal worden uitgezonderd die er rond voor zijn uitgekomen, dat zij +er te dien aanzien geene voorkeur op nahouden. Als bronnen van bestaan +en welvaart zullen worden genoemd: de laken-, grein-, saai-, deken- +en wollengarenfabrieken, de boter- en kaashandel, de ijzer- en +katoen-industrie en—'t laatst maar niet het minst—het voortdurend +bestaan eener hoogeschool, welke niet slechts een aantal jongelieden uit +de aanzienlijkste en rijkste familiën des lands daarheen lokt, maar ook +de voor het onderwijs noodzakelijke hoogleeraren, op éene uitzondering +na, daar hunne woonplaats doet vestigen. En vraagt gij nu aan de zooeven +genoemde jongelieden: wat is <i>Leiden</i>? Het antwoord zal vol geestdrift +klinken: het is de woonstede der Alma Mater, die niet slechts haren +kinderen de volle moederborst der wetenschap aanbiedt, maar er +nevens—wij zeggen niet bovendien—hun genoegzame gelegenheid laat om +zich van de bedoelde borst te spenen en den beker der vreugde aan de +jeugdige lippen te brengen. Voor hen is die stad het tooneel, waarop +het schoonst bedrijf huns levens, in schier onbeperkte vrijheid, wordt +afgespeeld, en wanneer ook zij in de statistieke bijzonderheden der +grootte van schier tweehonderd bunders en de drie uren afstands van +<i>Den Haag</i> belang stellen, dan dient de eerste om, eens voorgoed, uit +<span class="pagenum" title="6"> </span><a id="p_6"></a>te maken dat dit bundertal te weinig ruimte heeft voor een Leidsch +student, en de laatste om daaraan de gevolgtrekking te kunnen +vastknoopen dat »de vrijster van de buren”—gelijk <span class="smcap">HUYGENS</span> de residentie +noemt—eigenlijk voor hen niets dan de <i>succursaal</i> der bloeiende +academiestad is. Hebben de beide eerstondervraagden slechts weinige +oogenblikken met het geven van hun antwoord gewacht, niet zoo spoedig is +dat van den oudheidkundige gereed. Hij, gewoon nauwkeurig te wikken en +te wegen, verklaart het voor waarschijnlijk dat <i>Leiden</i> is het +<i xml:lang="la">Lugdunum Batavorum</i>, waarvan reeds <span class="smcap" xml:lang="la">PTOLEMÆUS</span>, in de tweede eeuw na +<span class="smcap">CHRISTUS'</span> geboorte, gewag maakt, en nu moge hij er bescheiden bijvoegen +niet te weten wanneer en door wien dit <i xml:lang="la">Lugdunum</i> werd aangelegd, het is +hem genoeg uit het reisboek van Keizer <span class="smcap" xml:lang="la">ANTONINUS</span> en het oude kaartboek, +door Keizer <span class="smcap" xml:lang="la">THEODOSIUS</span> gebruikt, het feit bevestigd te zien dat dit +<i xml:lang="la">Lugdunum</i> lag waar thans <i>Leiden</i> gelegen is, dat men »vandaar op- of +omtrent de uitwatering van den Rijn in de Noordzee gereisd” en zich +verplaatst heeft op het <span xml:lang="la">Praetorium Agrippinae</span> (later <i>Roomburg</i>), het +wapenhuis der Romeinen; vandaar op <span xml:lang="la">Matilone</span> (het tegenwoordige +<i>Koudekerk</i>), op <span xml:lang="la">Albiniana</span> (<i>Alphen</i>) en verder over <span xml:lang="la">Nigropullo</span> +(<i>Oudewater</i>) naar <i>Utrecht</i> en <i>Gelderland</i>. Reken hier echter niet op +de eenstemmigheid welke gij bij de statistici en studenten hebt +aangetroffen. Reeds hoort gij toch een ander broeder uit hetzelfde gild +uitroepen, dat de stichting van den wachttoren der Romeinen al even +onbewezen is als die van het <span xml:lang="la">Forum Hadriani</span> (<i>Voorburg</i>) door Koning +<span class="smcap" xml:lang="la">ELINUS</span>, en zoo ge, een beroep doende op de hoogte van <i>Leidens</i> burg en +het ringvormige gebouw daarop, nog waagt van den Romeinschen oorsprong +der stad te reppen, men zal u eenvoudig naar soortgelijke hoogten in +<i>Nederland</i> verwijzen en uw krijgshaftigen wachttoren tot eenen +eenvoudigen Germaanschen vluchtheuvel doen afdalen.</p> + +<p>Maar reeds acht gij, waarde lezer of lieve lezeres, de vraag waarmede ik +dit boekske aanving, zooal niet te uwen genoege, dan toch voor zooverre +beantwoord, als met het bijzondere doel waarmede dit werkje geschreven +is wenschelijk kan geacht worden; want—de titel heeft het u reeds +gezegd—het is mij noch om dorre statistieke cijfers, noch om de +schildering van het academieleven, noch om het leveren eener +oudheidkundige verhandeling te doen, wanneer ik de pen opneem, om u het +een en ander mede te deelen over de stad mijner inwoning. Wat ik wil? +Het is niet anders dan u, gelijk men dat een vriend doet, afhalen aan +het station van den Hollandschen spoorweg, u daar verwelkomen en met u, +in den geest, het <i>Leiden</i> der negentiende eeuw doorwandelen, om u op +het vele goede en schoone, dat daarin gevonden wordt, opmerkzaam te +maken, nu en dan den indruk van het heden afwisselende door herdenken +aan het verleden, waartoe zoo menig gedeelte der stad ons +onwederstaanbaar uitlokt.</p> + +<p><span class="pagenum" title="7"> </span><a id="p_7"></a></p> + +<p>Ik neem dus aan dat een »felle salamander” u langs de »tweelingslijn” +van den zooeven genoemden spoorweg naar of liever bij <i>Leiden</i> heeft +overgebracht en ik haast mij, na mijn beleefdste buiging voor u gemaakt +te hebben, met u een blik te slaan op het niet weelderige maar toch nog +voldoende stationsgebouw, waarna wij <i xml:lang="fr">sain et sauf</i> heentreden door een +<i xml:lang="fr">cordon</i> van pakjesdragers wier »wegwijzen, wegwijzen, Mijnheer!” u, +naar ik mij vlei, koel laat, overtuigd als gij zijt, dat gij hunne hulp +niet behoeft, waar ik mij de eere heb voorbehouden u de oude sleutelstad +binnen te leiden. Het eerste wat echter reeds vooraf aanspraak maakt op +onze opmerkzaamheid is het ter linkerzijde gelegene »Zomerzorg”, het +vriendelijk plekje gronds, waar de ruime zaal en de warme kachel u te +midden van sneeuw, wind en regen, des winters—waar het weelderige groen +en verkwikkende lommer u des zomers zachtkens henen trekken. Toch zullen +wij er thans niet binnengaan, maar vervolgen wij onzen weg en slaan ter +linkerzijde den blik op eenige kleinere gelegenheden tot verversching en +gebruik van geestrijke vochten, waaronder Zomerlust en Eigenzorg +verdienen genoemd te worden. Ter rechter vraagt het opschrift »de +Haverzaklaan” onze aandacht en voert ons al aanstonds in de verbeelding +naar den tijd van <i>Leidens</i> beleg, toen het daarnevens gelegen erf voor +een zak haver verkocht werd, terwijl onlangs eenige zakken guldens +noodig bleken om dezelfde eigendomsoverdracht te verkrijgen. Treedt gij +nu verder met mij voort naar de plek, waar eene breede ijzeren brug een +viertal onooglijke en onmogelijke leeuwtjes draagt, dan ziet gij rechts +het standbeeld van den grooten <span class="smcap">BOERHAVE</span>, den wereldberoemden Hoogleeraar +aan <i>Leidens</i> schitterende Hoogeschool: eene waardige, krachtige, +ernstige figuur, geplaatst op een voetstuk, waarin met zijn naam, de +dagteekening en plaats zijner geboorte en die van zijn overlijden staan +gegrift. Geen enkel woord van lof, geene vleiende benaming vergezelt die +eenvoudige woorden. Zij waren dan ook overbodig waar sprake was van +vereering eens mans, omtrent wien de overlevering verhaalt dat, in een +tijd toen het postwezen nog in een primitieven staat van ontwikkeling +verkeerde, een brief geadresseerd »Aan <span class="smcap">BOERHAVE</span>, in <i>Europa</i>” behoorlijk +aan 's mans woning bezorgd werd, en zij waren onwenschelijk waar de +gedenksteen moest getuigen van hem, die het <i xml:lang="la">Simplex sigillum veri</i> tot +devies en randschrift van zijn geslachtswapen gekozen had. Daar was dan +ook eene schoonere hulde aan 's mans nagedachtenis te brengen dan die +van brallende opschriften of hoogdravende redevoeringen. En die werd +gebracht. Zij staat, niet in steen gebeiteld, maar uit steen en hout +opgetrokken, achter zijn standbeeld, in dat academisch ziekenhuis, dat, +bestemd tot heul en troost der lijdende menschheid, toch ook—ja niet +het minst—bestemd is om het clinisch onderwijs te bevorderen, waarvan +<span class="smcap">BOERHAVE</span> <span class="pagenum" title="8"> </span><a id="p_8"></a>hier te lande de schepper mag genoemd worden. Het is een +grootsch en statig gebouw, wel niet zoo fraai als hetgeen in vroegere +eeuwen werd tot stand gebracht, maar toch minder smakeloos, dan wij +sedert jaren gewoon zijn te zien verrijzen. Wilt gij het bezichtigen, de +welwillende en ijverige directeur zal het u wellicht vergunnen; hoewel +uit den aard der zaak die vergunningen uitzonderingen moeten blijven op +den algemeenen regel dat een gebouw aan krankenverpleging gewijd geen +museum, nog minder eene publieke vermakelijkheid is. Wordt u het +binnentreden veroorloofd, gij zult dan verbaasd staan over die ruime +gangen, luchtige ziekenkamers en welingerichte leerzalen, en tevens het +fraaie uitzicht bewonderen dat u uit menig vertrek verleend wordt. Zijt +gij een man van 't vak gij zult met waardeering opmerken hoe alles wat +de wetenschap, niet het minst die der chirurgie, behoeft, daar op +onbekrompen wijze is aangebracht; hoe het gedeelte voor besmettelijke +ziekten bestemd op doelmatige wijze van het andere voor gewone lijders +ingericht is afgescheiden; hoe het snel en voortreffelijk bereiden der +geneesmiddelen verzekerd wordt door eene goedgeordende apotheek, +verbonden aan een ruw en een chemisch laboratorium welker reusachtige +toestellen door stoomkracht in beweging gebracht aan de eischen der +<i>pharmacie</i> in haren ruimsten omvang beantwoorden; en wanneer gij tot de +groote keuken, met hare insgelijks door stoom verwarmde kooktoestellen +afdaalt en daar een oogenblik verblijft, om er de talrijke bevelen aan +te hooren, welke daar onmiddellijk worden ten uitvoer gebracht, dan +begrijpt gij dat ook voor de reconvalescenten en voor hen wier ziekte +eene goede voeding noodzakelijk maakt in behoorlijke mate wordt gezorgd; +ja gij zult er wellicht langer willen verblijven dan wij, die, hoewel +met waardeering van al hetgeen daar ten behoeve der lijders gedaan +wordt, weder naar de frissche lucht verlangen, en, na deze schoone +inrichting te hebben verlaten, onze blikken wenden naar het gebouw uit +hout opgetrokken, tegenover <span class="smcap">BOERHAVE'S</span> standbeeld. Het ziet er +vriendelijk uit met zijn ijzeren hek en ruime veranda, omgeven door hoog +opgaand geboomte, welig gazoen en keurige bloemperken, doorsneden met +breede wandeldreven. Menig genoeglijk oogenblik wordt daar gesmaakt, +niet het minst wanneer de tent, welke gij daar ziet, gevuld wordt met +het orchest, waarvoor zij bestemd is, en een heir van tonen uitzendt +naar de boschjes en in den omtrek, teruggekaatst door het singelwater +aan welks breede kom het gebouw gelegen is. Wij zijn hier in de +zomersociëteit Amicitia, de plek waar <i>Leidens</i> <em class="g" xml:lang="fr">beau monde</em> zich bij +feestelijke gelegenheden in vrij grooten getale vergadert; een getal dat +zeker heelwat grooter zou wezen als eene betrekkelijk hooge contributie +daartegen geen overwegend bezwaar in den weg leide.</p> + +<p><span class="pagenum" title="9"> </span><a id="p_9"></a></p> + +<p>En nu voorwaarts, de Steenstraat op, waar ter linkerzijde de +Sint-Aagtenstraat u aan het vroeger hier gestaan hebbende +Sint-Agathaklooster en ter rechterzijde het Sint-Salvatorshofje u aan +den weldadigheidszin onzer voorvaderen herinnert. Wij zullen de laatste +soort van stichtingen dikwijls op onzen weg kunnen aanwijzen, hoewel ik +niet durf beloven dit steeds te zullen doen, daar allen, hoe belangrijk +om den goeden geest der menschenliefde te kunnen bewonderen, welke onze +natie onderscheidt, het toch niet genoegzaam zijn om eene +aanduiding—veelmin eene beschrijving—te rechtvaardigen, in een werkje +dat geene uitvoerige stedebeschrijving—slechts een wegwijzer heeten +mag.</p> + +<p>Wij houden ons dus ook bij dit hofje niet langer op en zien al spoedig +de ruime Beestenmarkt, welke <i>Leiden</i>, als in het hart van het +beemdrijke Rijnland gelegen, behoeft, om plaats te verleenen aan het +groot getal runderen, schapen en ander vee, dat daar ter plaatse tot een +druk marktverkeer aanleiding geeft. Iets verder gaande vinden wij ter +rechterzijde de Klei- of Galgstraat aan welker einde wij het eenvoudig, +maar toch behaaglijk koepeldak en torentje der Morschpoort ontwaren. +Gaarne zouden wij die straat willen binnentreden indien de kazerne der +infanterie aan het eind daarvan gelegen of de zich daarnevens bevindende +stadstimmerwerf de moeite der bezichtiging beloonden. Dit echter niet +het geval zijnde slaan wij liever links af, en gaan, ter plaatse waar +vroeger de Haarlemmer, duitjes- of blauwe poort stond, de breede brug +over, ons voerende naar de Paardensteeg, welke wij doorgaan, om daarna +op de aan het eind daarvan gelegene Borstelbrug een oogenblik stil te +staan en het schoone uitzicht te genieten dat zich hier aan ons oog +vertoont. De Rijn—want waarlijk wij hebben hier met + +<span class="quote">„den grootvorst van <i>Europa's</i> stroomen”<a id="FNa_1" href="#FN_1" class="fnanchor"><sup>1</sup>)</a></span> + +te doen, dien de Leidenaars hier ter plaatse echter + +<span class="quote">„den schurkennaam van Galgewater geven”<a id="FNa_2" href="#FN_2" class="fnanchor"><sup>2</sup>)</a>—</span> + +de Rijn dan, stroomt onder deze brug door, ter rechterzijde langs de +pasgenoemde timmerwerf en kazerne, het vriendelijke Oranjelust, de zwem- +en badinrichting Rijnzicht, de Vink en het Haagsche Schouw, om bij +Katwijks sluizen kalm en waardig een leven te eindigen niet verre van +<i>Schafhausens</i> waterval krachtig, schitterend en bruischend begonnen; +ter linkerzijde zich bij Boommarkt en Apothekersdijk uitstrekkende langs +die boomrijke oevers welke zoo jammerlijk ontsierd worden door het aan +het water gelegen schoolgebouw, dat, ten blijke van gemeenteraadlijke +willekeur, een groot gedeelte eener vriendelijke gracht in eene nauwe +straat herschiep en ons voor het oogenblik belet een klein huis te +beschouwen, welks inhoud <span class="pagenum" title="10"> </span><a id="p_10"></a>even schitterend is als het uitwendige +eenvoudig, schier onooglijk, kan geheeten worden. Daar toch bevindt zich +het munt- en penningkabinet der Hoogeschool en vindt de geschiedvorscher +het spoor van vergane geslachten, de <i xml:lang="la">numismaticus</i> bevrediging eener +zucht tot genot en aanleiding tot eene studie, welker voorstanders hoe +langer hoe meer tot de zeldzaamheden gaan behooren. 't Is dan ook +eigenlijk maar het achtergebouw van 't Museum van oudheden, dat wij +wanneer we het Kort Rapenburg over en de Breedestraat zijn opgegaan, ter +linkerzijde tegenover de Papengracht aantreffen. Daar vindt gij een +schat van overblijfselen uit den grijzen voortijd, met moeite verkregen, +met onvermoeide wetenschappelijke werkzaamheid beschouwd, met zorg +bewaard en gerangschikt. Als gij er binnentreedt gaat u eene huivering +van eerbied en ontzag door de leden. Datgene wat voorgeslachten van +onderscheiden aanleg en ontwikkeling heeft gediend in huis en veld, +vrede en krijg, grootheid en armoede, vrijheid en slavernij, leven en +dood, als voorwerpen der vreeze of der vereering, dat alles vindt gij +hier bij elkander, onder één dak, geschift, geordend, geboekt door de +hand dier machtige wetenschap, dier ontzagwekkende critiek, welke als +het ware de dooden oproept, om in metaal, hout of steen te verhalen, wat +zij verricht, gedacht, geloofd, gevreesd, misdaan hebben. Daar sluimert +in ruste het offermes des priesters naast de spade des landmans, het +gevreesde afgodsbeeld bij de aarden waterkruik, de werpspiets des +Germaans nevens den Romeinschen mijlsteen van de legioenen der Caesaren. +<i xml:lang="la">Pompeji</i> en <i xml:lang="la">Herculanum</i> zijn er vertegenwoordigd en spreken van den +vuurbrakenden Vesuvius, die zijne vlammen hoog doet opstijgen in +<i>Napels'</i> blauwe lucht en zijn lava rommelend, kokend en ziedend over +steden en dorpen, straten en velden, hutten en paleizen uitstort. +<i>Egypte</i>, het land van Isis en Osiris, moest er zijne doodkisten met +hiëroglyphen bedekt aan afstaan en wat meer zegt de gebalsemde lijken +van de machtige dienaars zijner schier almachtige Pharaonen. Zij, +toevertrouwd met bijna vorstelijke praal aan de steenen wanden der +pyramide, welke zij zich als hunne laatste rustplaats hadden gedacht, +hebben niet kunnen beletten dat hun gebeente is overgevoerd naar verre +gewesten en dat zij, bij name genoemd, worden overgeleverd aan de +blikken eener onverschillige, niet altijd bescheidene en eerbiedige +menigte. Daartoe behoort gij voorzeker niet, mijn lezer of lezeres. Het +»<span xml:lang="la">sic transit gloria mundi</span>” ruischt u hier te welsprekend tegen, dan dat +gij het wagen zoudt met oneerbiedige luchthartigheid of onbetamelijken +spot hen te naderen, die daar, verre van hun geboortegrond, den langen +slaap des doods slapen; want ook uit die gesloten mond klinkt een woord +en uit die ledige lijkkist een stemme, die u toeroept: »het is den +mensch gezet eenmaal te sterven.”</p> + +<p><span class="pagenum" title="11"> </span><a id="p_11"></a></p> + +<p>»Maar,” hoor ik mij toeroepen, »mijnheer de auteur? Is dat nu eene +manier om ons te <i>Leiden</i> een aangenamen dag te bezorgen? Wie praat er +toch van den dood, wanneer hij voor zijn pleizier uit is?”</p> + +<p>Vergeef mij, lezer of lezeres, zoo ik u onaangenaam aandeed; maar wijt +dit in de eerste plaats niet aan mij. Mij dunkt dat er weinig kans is, +om hetzij hier, hetzij elders, in eenige plaats van ons vaderland, ja in +de geheele wereld, waar wij weten dat menschengeslachten geleefd hebben, +den voet te zetten, zonder de kans te hebben dat een ernstig »<em class="g" xml:lang="la">memento +mori</em>” ons op de eene of andere wijze voor den geest komt. Wij moeten ons +dus aan dat denkbeeld maar zoogoed mogelijk zien te gewennen. Wat de +mummies der Egyptenaren betreft zij behoeven u echter niet langer +ernstig of somber te stemmen; want reeds verlaten wij het +eerbiedwekkende gebouw, en vervolgen onzen weg langs de +Breedestraat—des Leidenaars rechtmatige trots—en doen nu de prachtige +huizen, welke wij hier aantreffen, de revue passeeren.</p> + +<p>Ter linkerzijde wordt onze aandacht getrokken door het nieuwgebouwde +Postkantoor, de Studentensociëteit Minerva, aan den hoek der +Vrouwensteeg staande, het sierlijke geveltje van het huis vroeger door +de aanzienlijke familie <span class="smcap">WARMONT</span> bewoond, de Stadsgehoorzaal—eene +wezenlijke behoefte voor <i>Leiden</i> zoodra het tien duizend gegoede +inwoners meer tellen en zijne grenzen uitbreiden zal,—de Walsche +kerk—vroeger die van Sint-Catharyne's gasthuis, gelijk het +huiveringwekkende rad met de scherpe vilmessen omkranst, waarmede die +Heilige gemarteld werd, boven de kerkdeur, aanwijst, de openbare +teekenschool en daar tegenover door het zoo schilderachtige +Gemeenlandshuis van <i>Rijnland</i>, in 1597 voltooid, met zijne drie +trapgevels en boogvormige poort. Het laatste vooral heeft recht op onze +aandacht, als de zetel van een waterschap dat een der belangrijkste van +<i>Nederland</i> mag genoemd worden, als de herinnering, uit steen +opgetrokken, aan dat machtige Hoogheemraadschap, waarvan de grijze +staatsman Jhr. Mr. <span class="smcap">D. T. GEVERS VAN ENDEGEEST</span> ons de geschiedenis op zoo +getrouwe en boeiende wijze geschreven heeft. Hoe dikwijls is die +eikenhouten poort ontsloten geworden voor de zoodanigen die er recht +kwamen vragen, er steun kwamen eischen tegen de aanvallen van den +waterwolf, die ook in <i>Holland</i> steeds rondwaart, zoekende wat hij zal +kunnen verslinden; maar hoe dikwijls ook werd de ruime vestibule +betreden met een angstig hart, door hen die de poort niet weder +uitgingen dan na eene arbitraire correctie binnenskamers beloopen te +hebben, die wèl het smadelijke, maar niet het pijnlijke eener openbare +vernedering miste. Ja, ook daar zijn, gelijk niet zelden in de oude +rechtspleging, daden van willekeur geschied, <span class="pagenum" title="12"> </span><a id="p_12"></a>die de Schouten en +Baljuwen meer als verpersoonlijking van criminaliteit en penaliteit, +meer als rechtsschenders, dan als steunpilaren der rechtvaardigheid +deden beschouwen.</p> + +<p>Dan genoeg hiervan, want nauwelijks eenige schreden verder vraagt ter +linkerzijde de (binnen)sociëteit Amicitia onze aandacht; niet omdat het +uit twee gedeelten bestaande gebouw, boven welks ingang vroeger het +stoïcijnsche »'t is niet anders!” geschreven stond, zooveel +bezichtigingswaardigs aanbiedt, als wel omdat zij als verzamelingsplaats +van den aanzienlijken stand eene zekere reputatie geniet, welke reeds +van het jaar 1794 af dagteekent, toen de Heeren <span class="smcap">SPOORS</span>, <span class="smcap" xml:lang="fr">LA PIERRE</span> en <span class="smcap">VAN +LELYVELD</span>, als commissarissen, haar doopten met den naam, welken zij +thans draagt. Dat dit: »'t is niet anders” het gevolg zou geweest zijn +van een gebrek in de bouworde, waarbij de deur vergeten was, is even +onzeker, als het onbewezen is dat, gelijk weleens beweerd is, <span class="smcap">JAN VAN +HOUT</span> hier ter plaatse of daarnevens zijne woonplaats zoude gehad hebben; +maar zeker is het dat dit opschrift van toepassing kan geacht worden op +veel wat in de jaren, welke die van de vestiging der sociëteit +voorafgingen en onmiddellijk volgden, plaatsgreep. Het moet vooral +menigeen die zoo luid om vrijheid had geschreeuwd, als een bittere +ironie in het oog zijn gevallen, wanneer hij die woorden las in een +tijdvak toen hij wel vrij van Oranje was, maar slaven moest in het juk +eens dwingelands, wiens verschijning men toch schier als eene uitredding +moest beschouwen na de verschrikkingen eener koningsmoordende revolutie +en een burgervernielend <i>terrorisme</i>. Dan waartoe hier te politiseeren? +Het is er reeds genoeg gedaan in 1795 en later. Er met u binnengaan +willen wij evenmin, daar de zaal er uitziet als alle andere lokalen, +waar couranten gelezen en gezelschapsspelen gespeeld worden. Liever +slaan wij eerst een blik op de plek waar vroeger de blauwe steen—plaats +van stedelijke rechtsoefening—werd gevonden, gelijk dit nog door eene +ringvormige bestrating bij de Maarsmansteeg wordt aangeduid, en steken +dan schuins over naar het Leesmuseum, hetzelfde lokaal dat van 1768 tot +1794 voor sociëteit van dezelfde klasse van ingezetenen als waarvoor +thans Amicitia bestemd is, gediend heeft en toen in eigendom behoorde +aan <span class="smcap">HENDRIK HOOGENSTRATEN</span>; zoodat dit huis, na gedurende eenige jaren +voor schoollokaal en bijzonder woonhuis gediend te hebben thans weder +aan een soortgelijk gebruik hergeven is als waartoe het vroeger geëigend +was. Wij zeggen een soortgelijk gebruik—niet hetzelfde; want als gij +met mij de blauwe trappen van dat huis bestegen, den toegang verkregen +hebt, dan ziet gij geen biljart of speeltafels, maar eene +eerbiedwaardige hoeveelheid tijdschriften, <i xml:lang="fr">feuilletons</i>, dag- en +weekbladen, brochures en andere werken, die <em class="g" xml:lang="fr">à l'ordre du jour</em> zijn, op +boekenrekken <span class="pagenum" title="13"> </span><a id="p_13"></a>en tafels uitgespreid. Bevreemdt het u, met mij, wellicht +dat de leeskamer zoo klein, de conversatiekamer zooveel grooter is, het +belet u niet, met mij u in het laatstgemelde vertrek neder te zetten op +een der met bruin leder overtrokken canapés, voor die reusachtige +vensterruit, waardoor gij een onbelemmerd uitzicht geniet op het +daartegenover gelegene Raadhuis in <i xml:lang="fr">renaissance</i> stijl opgetrokken en in +het laatst der zestiende eeuw gebracht tot dien staat waarin wij het +thans aantreffen. Ik vooronderstel dat gij, afstand doende van uw goed +recht om den hier aanwezigen letterschat te doorzoeken, liever de +gelegenheid aangrijpt om dat Raadhuis van buiten op uw gemak te +bezichtigen. Nietwaar? Het ziet er goed uit met zijn dubbele schuinsche +trap, ieder versierd met een leeuwenpaar dat <i>Leidens</i> wapen, twee +kruiselings liggende roode sleutels op een wit veld, krachtig schijnt te +willen beschermen—met zijn slanken toren die zijn spits fier ten hemel +heft—iets wat zijn voorganger eenmaal duur te staan kwam, toen hij, bij +het rondwaren van het bliksemvuur, in het begin van 1573 door dat +element werd verteerd. Gij richt ook voorzeker met belangstelling den +blik op den hoofdingang aan het boveneind der beide trappen en op de +poorten daarnevens; aan de eene zijde die toegang verleenende tot de +hoofdwacht, woning van den concierge, het bureau van den burgerlijken +stand en de thesaurie; aan de andere zijde die leidende tot het +commissariaat van politie en de schuttersraadkamer. Gij vraagt mij den +naam van het ongezellig verblijf, welks ingang onder de bedoelde trappen +is en ik antwoord u dat gij hier de vroegere vleeschhal vindt, thans tot +lokaal voor de nachtwacht ingericht; maar vooral trekken de opschriften +boven enkele dier toegangen uwe aandacht en wellicht deed u dit +besluiten eerder dan anders uw plan was het Leesmuseum te verlaten, om +daardoor in de gelegenheid te geraken die te lezen, indien ik u die niet +kon mededeelen. Thans vertoeft gij naar ik hoop, nog eenige oogenblikken +en verneemt uit mijnen mond den inhoud.</p> + +<p>Boven den hoofdingang vindt gij op verschillende plaatsen <i>deze</i> regels:</p> + +<div class="poem" style="width: 13em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">„Bewaert Heer Hollandt<br /></span> + <span class="i1">En salicht Leyden.”<br /></span> +</div> +</div> + +<div class="poem" style="width: 20em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">U Hand mij had geraeckt „Heer<br /></span> + <span class="i0">Mijn mond U gunst nu smaeckt” weer.<br /></span> +</div> +</div> + +<div class="poem2" style="width: 20em;"> + <div class="stanza floatleft"><div class="center">Anno MDLXXIIII<br /> geraeckt.</div></div> + <div class="stanza floatright"><div class="center">Anno MDXCVIIII<br /> gemaeckt.</div></div> + <br class="clear" /> +</div> + +<p>De ingang naar de thesaurie—ook tot de Vischpoort—draagt tot opschrift +het volgende rijmpje<ins class="corr" id="corr1" title="Niet in Bron.">:</ins></p> + +<p><span class="pagenum" title="14"> </span><a id="p_14"></a></p> + +<div class="poem" style="width: 21em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i1">Thrijc van Spaengien, hem verbliden,<br /></span> + <span class="i2">In tbeleggen, als si sagen,<br /></span> + <span class="i1">Met gedult, mi dragen t'liden,<br /></span> + <span class="i2">Zo veel letters, zo veel dagen.<br /></span> + <span class="i1 mixcap">nae zVVarte hVnger-noot,<br /></span> + <span class="i1 mixcap">gebraCht had tot de doot,<br /></span> + <span class="i0 mixcap">binaest zes-dVIzent MensChen:<br /></span> + <span class="i1 mixcap">aLst god den heer Verdroot,<br /></span> + <span class="i1 mixcap">gaf hI Vns VVeder broot,<br /></span> + <span class="i0 mixcap">zo Veel VVI CVnsten VVensChen.<br /></span> + <span class="i0">Zuuct en vint 'tjaer, van liden zwaer,<br /></span> + <span class="i1">Dat niet en was te herden:<br /></span> + <span class="i0">De Here, maer, vrid' uns daer naer,<br /></span> + <span class="i1">Der tiender maent, den derden.<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Gij hebt natuurlijk reeds ontdekt dat in het middenvers, zoowel de 131 +dagen van het beleg, door het getal letters, als het jaar 1574, door de +daarin voorkomende kapitalen zijn aangeduid, en naar ik vertrouw, +genoegzame aandacht overgehouden voor het vers uitgehouwen boven de +poort die naar het politiebureau voert en dus luidende:</p> + +<div class="poem" style="width: 22em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">Indien Gods goetheyt u brengt voort<br /></span> + <span class="i0">Gheluc en spoet, niet trots t' gemoet<br /></span> + <span class="i2">Maer neer wil dragen.<br /></span> + <span class="i0">En zend hij (siet) weeromme aen t' boort<br /></span> + <span class="i0">Angstich verdriet, weest daerom niet,<br /></span> + <span class="i2">Te zeer verslaghen:<br /></span> + <span class="i0">U heyl, zulc hil, en toebehoort:<br /></span> + <span class="i0">Danct God, swycht stil, zoo was zijn wil<br /></span> + <span class="i2">Begeer behaghen.<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Naar men zegt zijn deze rijmen samengesteld door den Notaris en +Stadssecretaris <span class="smcap">JAN VAN HOUT</span>, die uit eigen ondervinding spreken kon van +het lijden »dat niet en was te herden,” maar aan wien <i>Leiden</i> het te +danken heeft dat er volhard is, ondanks honger en pest, tegen den +vijand, wiens twee en zestig schansen iederen toegang tot de benauwde +stad versperden.</p> + +<p>Hebt gij nu lust, waarde lezer, met mij de trappen tegenover ons te +bestijgen? Zoo ja! dan bevinden wij ons al spoedig op de zoogenaamde +Groote Pers van het Raadhuis, eene soort van <i>vestibule</i>, waarop +onderscheidene vertrekken uitkomen. Ter rechterzijde valt uw oog op een +getimmerte met vele glasruiten, eigenlijk een glazen huis, dat aan een +buffet doet denken en bodenkamer genoemd wordt. Gaan wij daar voorbij en +een gangetje in, dan vinden wij rechts de kamer van den +Burgemeester—vroeger die van Curatoren der Leidsche hoogeschool, en de +oude Wees- en boedelkamer. Keeren wij terug op onze schreden, dan +ontwaren wij een deur, <span class="pagenum" title="15"> </span><a id="p_15"></a>welker opschrift »Artillerykamer” ons doet +denken aan den tijd toen de stad haar eigen geschut en twee +artilleriemeesters bezat, waarvan in 1672 de schrijver van het »Roomsch +Hollands Recht”—Mr. <span class="smcap">SIMON VAN LEEWEN</span>—er een was; maar reeds ziet gij +in de nabijheid der zoogenaamde »Kleine Pers”—een tweede voorportaal +dat zich aan de zijde van de trap bevindt die naar het bureau van den +burgerlijken stand voert—eene andere kamer, die van Burgemeester en +Wethouders, naar veler meening, ook door ons gedeeld, het oudste vertrek +van dit merkwaardig gebouw, welks koepelvormige zolder de wapenschilden +en namen draagt van het viertal burgemeesteren, welke tijdens de +restauratie der zaal op het kussen waren, met een antieken schoorsteen +en daarboven een stuk van <span class="smcap">FERDINAND BOL</span> voorstellende hoe de Vrede en de +Liefde elkander omhelzen, welke voorstelling ook daar ter plaatse zijn +nut kan hebben. Ook het fraaie behangsel, dat <span class="smcap">ALEXANDERS</span> intocht binnen +<i>Babylon</i> vereeuwigt, is zeer bezienswaardig, en zeker veel fraaier dan +dat in de zaal die wij door de deur over ons binnentreden, welk vertrek, +vroeger de Vroedschapskamer geheeten, thans de vergaderzaal is van den +Leidschen gemeenteraad. Toch zal het u aangenaam zijn dat het +laatstbedoelde <i>gobelin</i>—een bosch met vogels en andere dieren te +aanschouwen gevende—hier behouden bleef, en niet vervangen werd door +een modern »deftig behangsel”, waardoor de eigenaardige schoorsteen met +de schilderij van <span class="smcap">JAN LIEVENSZ</span>: »Scipio de Africaner en de bruid van +Carthago” tevens »opgeruimd” zou geworden zijn. De meerderheid van den +raad deed echter die nieuwe poging tot »wandalisme” falen; het behangsel +werd in 1873 gerestaureerd en de leeuwen boven den gevernisten +schoorsteen zien nog steeds bloedrood van verontwaardiging over de +voorgenomen schennis. Verlaten wij thans de plaats waar de belangen der +gemeente behandeld worden, dan treden wij door eene zijdeur de oude +Schepenkamer binnen, welker schoon beschilderd <i>plafond</i> minder onze +aandacht trekt dan het schoorsteenstuk van <span class="smcap">KAREL DE MOOR</span>, Brutus' +strafoefening over zijne schuldige zonen in herinnering brengende.</p> + +<p>Ware mij de eer beschoren geweest u een paar jaren vroeger door dit +Raadhuis rond te leiden, ik had u op menig treffelijk schilderstuk +kunnen wijzen, dat den wand der vertrekken versierde; maar sedert wij +onze uitstekende Lakenhal tot een minder geschikt museum hebben +ingericht, zijn die stukken daarhenen verhuisd. Zelfs <span class="smcap">VAN DER WERFF</span>, +<span class="smcap">ORLERS</span> en <span class="smcap">VAN DER DOES</span> hebben het lot niet kunnen ontgaan, dat hunne +verbanning uit eene plaats waar zij geleefd, gewerkt, geheerscht hadden +voorschreef.</p> + +<p>Dan .... reeds lang genoeg hebben wij hier verwijld. Toch niet te lang. +Wellicht zou dit het geval zijn geweest indien ik u had rondgeleid in de +<span class="pagenum" title="16"> </span><a id="p_16"></a>verschillende vertrekken ingenomen door de bureaux der gemeentelijke +administratie of u een opstijgen naar het archief had aanbevolen, naar +dat rijke archief in zoo jammerlijk lokaal opgetast. Maar ook dan zelfs +zou ik geene verschooning gevraagd hebben voor mijne handelwijze. Een +Raadhuis toch is altijd een belangrijk deel eener gemeente; vooral +wanneer die gemeente eene historie—een rijk, schoon en schitterend +verleden heeft.</p> + +<p>Nauwelijks zijn wij naar buiten getreden of wij ontwaren een anderen +cirkel van wittere steenen, vlak voor het Raadhuis, tusschen de +grijsblauwe keien, waarmede de Breedestraat ten deele geplaveid is, en +lezen daarin de woorden »Al niet sonder God. 1586”,—een dier spreuken +welke ons weder den godsdienstigen geest onzer vaderen in herinnering +brengen—en wij gaan de schoone straat ten einde, om, rechts, het +Steenschuur op te slaan, waar ons oog getroffen wordt links door het aan +de overzijde gelegen gebouw der vrijmetselaarsloge »<i xml:lang="fr">La vertu</i>”, rechts +door de Heilige Lodewijkskerk, vroeger als saaihal- en nog vroeger als +gasthuis gebezigd, doch onder het bestuur—wij zeggen: het bestuur, niet +de regeering—van Koning <span class="smcap">LODEWIJK NAPOLEON</span> den Roomsch-Catholieken +afgestaan. Zij is de bezichtiging overwaardig, al ware het slechts om +het beeld van den Heiligen <span class="smcap">LODEWIJK</span>, en het marmeren altaarstuk de +afneming van het kruis voorstellende, daar aanwezig. Het gebouw uit +roode en gele steen opgetrokken ziet er met zijn slanken toren +allervriendelijkst uit en schijnt bestemd om al de negentiende-eeuwsche +naaktheid van het daarnevens gelegen rechtlijnige huis, waarboven de +woorden »Tot nut van 't algemeen” geschreven staan, te doen uitkomen. +Toch is dit laatste voor <i>Leiden</i> eene belangrijke stichting geweest, +niet zoozeer omdat daar de vergaderingen der maatschappij, wier naam +boven den ingang staat, plaats hebben, als wel omdat hier gelegenheid +geschonken wordt tot het houden van verschillende soorten van +bijeenkomsten en de rijke bibliotheek der maatschappij van Nederlandsche +letterkunde hier bewaard wordt, al deden ook de met zaagsel en turf +opgevulde afscheidingen der vertrekken en het brandgevaar aan +vergaderings- en uitspanningslokalen onafscheidelijk verbonden, +bestuurders dier inrichting besluiten hare kostelijke handschriften op +veiliger plaats in bewaring te stellen en de hoop voeden ook den anderen +boeken een beter verblijf te bezorgen.</p> + +<p>Het grootsche gebouw eenige schreden verder staande links latende +liggen, slaan wij den hoek om en zien ter rechterzijde een tweeden +ingang tot het nutsgebouw, welke naar de bewaarschool voert door het +Leidsche departement in het leven geroepen en door geene instelling van +dien aard tot dusverre overtroffen. Daarnevens verheft zich het +vriendelijke—en in vergelijking met »het nut” artistieke huis, waarin +de Nieuwe Sociëteit geherbergd is, welke als een hooggewaardeerde plaats +van ontspanning door <span class="pagenum" title="17"> </span><a id="p_17"></a>de Leidsche burgerij van den deftigen stand wordt +aangemerkt. Nog eenige schreden verder en de Sint-Petruskerk—hoofdkerk +der Roomsch-Catholieken te <i>Leiden</i>—vertoont zich met zijne vier +pilaren en frontespies, zijn Petrus-beeld en zijn koepelvormigen toren +aan ons oog. Wie haar binnentreedt zal er eene keurige schilderij van +<span class="smcap">NICAISE DE KEYZER</span> vinden, boven het altaar geplaatst en den +Apostel—patroon van deze kerk—voorstellende in gesprek met den Heer +der Gemeente. Wij doen dit dan ook en slaan daarna een blik op het +grootsche gebouw, waarvan wij reeds straks gewaagden, dat met zijn tuin +en <ins class="corr" id="corr2" title="Bron: bijge-gebouwen">bijgebouwen</ins> het ruime plein beslaat vroeger als +Kleine Ruïne bekend. Gij vindt daar het chemisch en het physiologisch +laboratorium, het anatomisch kabinet, dat van den landbouw en van +natuurkundige werktuigen, en bij dat alles ruime zalen voor het +academisch onderwijs in eenige dier vakken. Het dient tevens tot het +geven van een industriecollege dat steeds—vooral onder wijlen Professor +<span class="smcap">VAN DER BOON MESCH</span>—oprechte waardeering vond. Wilt gij die lokalen +bezoeken, houd dan in het oog dat de Nieuwsteeg toegang tot kabinet van +landbouw en scheikundig laboratorium; de Zonneveldsteeg (straatnummer +18) tot physiologisch laboratorium, het Steenschuur (straatnummer 124) +tot anatomisch kabinet en de zijde waar wij ons thans bevinden, de +Langebrug, dien tot het kabinet van natuurkundige werktuigen verleent; +terwijl gij u voor de bezichtiging van het anatomisch kabinet zult +hebben aan te melden bij den custos, die in de Zonneveldsteeg zelve +(straatnummer 9) woonachtig is. Wij gaan daar juist voorbij, wanneer +wij, links afslaande, ons naar de Nieuwsteeg begeven, daar gekomen +rechts gaan, en zoo door die steeg—alwaar slechts de Bank-van-leening, +in 1675 opgericht, onze aandacht trekt—het Pieterskerkhof bereiken, een +blik slaan op het Walsche weeshuis en het zich daarachter verschuilende +»Speckhofje” om dan, weder links wendende, aan de kosterij der +Sint-Pieterskerk aan te schellen, welke kerk een bezoek overwaardig is.</p> + +<p>De Pieterskerk—vroeger de Sint-Pieter- en Pauluskerk—is een schoon +gebouw in den Gothischen stijl opgetrokken, den 11 September 1121 +gewijd, in het jaar 1339 vergroot, ten dienste van den +Roomsch-Catholieken eeredienst, welke er ruim een dertigtal altaren +bezat, boven een waarvan de schilderij van <span class="smcap">LUCAS VAN LEYDEN</span> »het laatste +oordeel”—later in Burgemeesters kamer opgehangen—gevonden werd. Zij +had toen een hoogen toren, welke in Maart 1512, na een schier +driehonderdjarig bestaan, instortte en—volgens <span class="smcap">JAN VAN HOUT</span>—een deel +van het stedelijk archief dat daarin bewaard werd deed verloren gaan, +welk gezegde later is gebleken onjuist te wezen, daar dit +archiefsgedeelte in de nabijheid der tegenwoordige thesaurie schijnt te +zijn teruggevonden. Treden wij dezen tempel binnen dan gevoelen wij ons +ernstig en plechtig gestemd. Als een woud van steen, verheffen <span class="pagenum" title="18"> </span><a id="p_18"></a>de +reusachtige pijlers zich tot aan het looverdak der kruisbogen in zachte +en toch krachtige golvingen en lijnen verzinlijken zij de gedachte welke +aan den tempelbouw ten grondslag ligt. Gelijk de toren op het dak met +zijne spitse naar boven wijst, zoo is het geheele plan des bouwheers er +op ingericht uit zijne schepping van hout en steen een eeuwendurend +»<span xml:lang="la">Excelsior</span>” te doen hooren. En dan dat in de zonnestralen schitterend +koperen hek dat het majestueuze koor van het schip der kerk afscheidt, +hoe getuigt het van de onbekrompen wijze waarop die werken vroeger +werden in het leven geroepen. Een viertal der zuilen—van het vier en +twintigtal dat het gewelf schraagt—schijnt door zijne dikte aan te +duiden dat het vroeger heelwat meer te dragen had dan tegenwoordig, en +zoo is het, want zij dienden mede tot steunsel voor den toren waarvan +wij daar straks gewaagden en de daarin zijnde zware klok, welke na den +torenval in een afzonderlijk klokhuis werd opgehangen, waarnaar de +steeg, welke wij straks zullen betreden, nog de Kloksteeg heet. Het +orgel dat gij hier ziet is een der fraaiste van Nederland; terwijl een +tal van monumenten hier worden aangetroffen, welke het bewijs schijnen +te leveren dat de beeldstormerij—helaas, ook hier vertoond—geen +noodzakelijk gevolg was van het Protestantisme, maar de geïsoleerde daad +van datzelfde opgewonden, kwaadaardig gestemde grauw, dat, zijne woede +koelend aan alles wat geestelijk en wereldlijk boven hem staat, ook in +1795 hier op schandelijke wijze huishield en de wapenschilden der +patriciërs vernielde. Toch hebben deze beeld- en wapenstormers nog het +recht als <i xml:lang="fr">cause atténuante</i> aan te voeren dat zij in den roes der +godsdienstige dweepzucht en onder den prikkel der revolutionaire +ijlkoorts gehandeld hebben; maar wat zal men zeggen van hen die de +beschilderde pilaren daarginds met een laag kalk overdekten, gelijk dat +witgedasten en wittenden schoonmakers betaamt. Dan zwijgen wij hierover. +Wijzen wij liever op den kunstzin van een onzer stadgenooten, Mr. +<span class="smcap">KNEPPELHOUT VAN STERKENBURG</span>, die de teekening dezer muurschilderingen +voor het nageslacht bewaarde, al werden zijzelven ook achter hout +verborgen. Beschouwen wij veeleer de monumenten—waaronder wij ook de +grafsteenen begrijpen—welke hier in groote mate aanwezig zijn en welker +opschriften ons aan de laatste abdissen van <i>Leeuwenhorst</i> en +<i>Rijnsburg</i>, aan den kruidkundige <span class="smcap">DODONAEUS</span>, aan de godgeleerden +<span class="smcap">HOLMANUS</span>, <span class="smcap">VAN KERKHOVEN</span> en <span class="smcap">COCCEJUS</span>, den mathematicus <span class="smcap">SNELLIUS VAN +ROYEN</span>, den wereldberoemden <span class="smcap">SCALIGER</span> en aan zoovele andere edele mannen +en vrouwen herinneren; slaan wij een blik op de gedenkteekenen gewijd +aan <span class="smcap">GERARD</span> en <span class="smcap">JOHAN MEERMAN</span>, leden van een burgemeesterlijk geslacht in +<i>Delft</i> en <i>Leiden</i> op het kussen gezeten, van de Hoogleeraren <span class="smcap">CAMPER</span>, +<span class="smcap">VAN DER PALM</span>, <span class="smcap">BRUGMANS</span> en <span class="smcap">KEMPER</span><ins class="corr" id="corr3" title="Niet in Bron.">,</ins> van Mr. <span class="smcap">JOHAN LUZAC</span>, +»den schrik der verdrukkers, <span class="pagenum" title="19"> </span><a id="p_19"></a>den troost der verdrukten,” en op den +steen onder het orgel die van Dr. <span class="smcap" xml:lang="fr">E. LAURILLARDS</span> verblijf hier ter stede +en de daarmede in verband staande vernieuwing van het inwendige dezer +kerk spreekt. Misschien hebt gij ook nog lust aan de zuiderdeur een +marmeren gedenkplaat te bewonderen, waarmede eene eerbewijzing bedoeld +wordt aan zekeren Student <span class="smcap">BEECKMAN</span>, die—als zoovele anderen—in den +strijd met <i>België</i> gebleven is; maar die dat deed als student-jager en +daarom aan het nageslacht ter herinnering moest worden aanbevolen. Een +der pilaren draagt het wapen der <span class="smcap">VAN DUIVENBODES</span>, wier naam denken doet +aan de diensten door hen en hunne vogels in <i>Leidens</i> tweede beleg +bewezen, en die herinnering brengt ons den derden October van het jaar +1574 voor den geest, toen de psalm der verlossing in dit bedehuis +weerklonk en eene blijde schare hing aan de lippen des predikers, die de +gemeente in den gebede voorging en God, met haar, voor de verkregen +uitredding dankte. Geen wonder dan ook dat deze kerk steeds eene +hoofdrol speelde, waar er sprake was van godsdienstige plechtigheden, +welke met <i>Leidens</i> ontzet in verband stonden, en dat de Leidenaar +daarvoor eene zekere vereering gevoelt, welke, op de geschiedenis zijner +stad steunend, van geslachte tot geslachte hen bezielt die een voet +zetten op de blauwe zerken, waaronder hunne dooden eenmaal zijn ter +ruste gelegd.</p> + +<p>Onder die dooden is er een, die noch in zijn leven noch bij zijn sterven +tot de machtigen der aarde werd gerekend, en wiens naam toch aan gene +zijde des oceaans een weerklank heeft, welke onze <span class="smcap">MEERMANNEN</span> en andere +mannen daar vruchteloos zouden zoeken. Zijn naam is <span class="smcap" xml:lang="en">ROBINSON</span>. Hij was +een dier Engelsche puriteinen, die, even gehaat door de Roomsche als +door de Episcopale kerk, na de hitte der vervolging in hun vaderland +verduurd en ontweken te hebben, hier eene schuilplaats vonden en later +stichters werden van de Amerikaansche kolonie <i xml:lang="en">Plymouth</i>. Op hem is +echter wel het eerste niet het laatste toepasselijk; want toen de +broederen te <i>Delfshaven</i> scheep gingen, toen vergezelde hij hen tot aan +de »<i xml:lang="en">Speedwell</i>”, welke hen naar het beloofde land zou overvoeren; maar +hijzelf bleef als herder der kudde die te <i>Leiden</i> verbleef aan deze +verbonden en het schip kliefde de golven der Maze zonder hem. Waar men +hem ten grafkuil heeft nedergelaten is ons onbekend; maar dat het in +deze kerk geschiedde, op den 4 Maart 1625, is bewezen door het +begrafenisboek, waaruit tevens schijnt te blijken dat het er met zijn +boedel povertjes moet hebben uitgezien, daar er zeer weinig voor zijne +teraardebestelling betaald werd.</p> + +<p>Toch zien wij, wanneer wij het kerkgebouw verlaten hebben, uit een steen +in den voorgevel van het Walsche Jan Pesijnshof, dat zijne nagedachtenis +dierbaar is aan zijn volk want, al mocht de steller van het vers boven +den <span class="pagenum" title="20"> </span><a id="p_20"></a>ingang gewagen van »het puin van een bouwvallig nest” waaruit dit +»fraai gebouw” oprees, dat bouwvallig nest wekte de belangstelling van +tijdgenoot en nageslacht, en wanneer de zonen van het vrije <i>Amerika +Leiden</i> bezoeken, dan laten zij zich gaarne naar de plek geleiden, waar +een hunner in grauwen steen deze woorden deed griffelen: + +<span class="quote" xml:lang="en">ON THIS SPOT<br /> +LIVED, TAUGHT AND DIED<br /> +JOHN ROBINSON<br /> +1611–1625.</span> + +en zij werpen een blik van eerbied op de plek waar de »Predikant der +Engelsche gemeente bij het klokhuis” den laatsten adem uitblies. Wij +hopen dat zij in dat geval nog eenige opmerkzaamheid zullen overhouden +voor de nevens dat hofje gevestigde instelling voor de Indische taal-, +land- en volkenkunde, welke ons aan Nederlands koloniën in <i>Azië</i> +herinnert, door ons verkregen, toen <i>Engeland</i> zijne macht in <i>Amerika</i> +vestigde of uitbreidde. Indien wij thans over het Pieterskerkplein het +Godsgebouw nog eens rondwandelen, om den aanblik daarvan, waar die niet +door kleine huisjes bedorven is, te genieten, dan valt ons oog in de +eerste plaats op het aloude 's-Gravenstein, thans huis van arrest, welks +beeld van Themis ons aan den tijd doet denken toen hier voor het laatst +een schavot werd opgeslagen. Verder vertoont zich aan deze zijde niets +wat onze belangstelling waardig is. Wij slaan dus rechtsaf en vragen +eene wijle uwe aandacht voor dat blok huizen tegenover de +noorderkerkdeur, waar niets meer doet vermoeden dat daar vroeger een +vorstelijk verblijf stond, dat met den grond van des Graven steen (de +oude naam voor gevangenis) een eiland vormde door breede grachten +omringd en slechts door bruggen met het vasteland verbonden. Dat blok +huizen begrensd door de Muscadelsteeg, de Lokhorststraat, het +Pieterskerkhof en de Pieterskerkstraat, in welke laatste de kerk der +Doopsgezinden zich bevindt, droeg in vervlogen eeuwen den naam van het +huis Te Lockhorst en vernam de eerste levenskreten van den Hollandschen +Graaf en Roomsch Koning <span class="smcap">WILLEM</span> II. Zoo dit u belangstelling inboezemt, +hoezeer zal die niet worden verhoogd door te weten dat ook een andere +Hollandsche Graaf hier het eerste levenslicht aanschouwde, wiens naam +met liefde door het nageslacht wordt genoemd; en wel <span class="smcap">FLORIS</span> V, der +Keerlen God, zooals hij knarsetandend geheeten werd door de ontevredene +edelen des lands, wier macht hij fnuikte, waar die misbruikt werd tot +knevelarij der onderzaten, en wier haat de hand van <i>Velzens</i> Heer +wapende met het vorstenmoordend staal. Waarlijk, onze fantasie mocht dat +slot weder opbouwen, het zou fantasie wezen en niets meer; want geen +enkele steen is er welke aan dat glansrijke verleden herinnert. <span class="pagenum" title="21"> </span><a id="p_21"></a>Wij +houden ons dan ook niet langer op om hier te mijmeren; maar, altijd +rechts houdende, staan wij al spoedig aan de Heerensteeg, wier naam ons +aan de oude Predikheeren van Sint-Jan herinnert, en die in 1592 ten +gebruike der inwoners begaanbaar gemaakt werd, waartoe echter eene +overeenkomst noodig was van de Stad met den Commandeur der Duitsche +orde, wiens betrekking tot deze plek nog in de benaming der niet verre +van hier gelegene Commandurysteeg voortleeft. De Heerensteeg doorgaande +komen wij uit op het Rapenburg, slaan rechtsom en bevinden ons al +spoedig voor een pleintje, gedeeltelijk als parkje aangelegd, door een +ijzeren hek van den openbaren weg afgesloten, welks openstaande deur tot +binnentreden uitlokt, hetgeen evenzeer het geval is met die van het +daarachter gelegen gebouw, met glazen dak, waarin de Academische +Bibliotheek thans op waardige wijze is gehuisvest. Wij moeten hier even +toeven en zijn binnen weinige oogenblikken in de ruime kamer, waar het +dienstdoend personeel zich bezig houdt met het afgeven en verzenden of +het terug ontvangen van boeken, en waar de talrijke doozen en boekjes +gevonden worden, welke een completen catalogus vervangen, voor welke een +minister wien men een standbeeld wil oprichten geene gelden op de +begrooting wilde brengen omdat hij »het nut er niet van inzag”. Had die +catalogus nu betrekking gehad op het gebied der kunst men zou zulk eene +handelwijze begrepen hebben, want »kunst is geen regeeringszaak” was +zijne leuze; maar hier gold het »wetenschap.” Vanwaar dan die +zonderlinge meening? Ook de daarnevens gelegene leeskamer eischt onze +aandacht, al ware het slechts om het portret van <span class="smcap">WILLEM</span> I, dat den +schoorsteen versiert en de beeltenissen van beroemde hoogleeraren hier +en in de voorzaal opgehangen. Gaat gij nu verder met mij de keurige +wenteltrappen op, welke u tot de verschillende verdiepingen van het +gebouw brengen, dan trekt nog eene beeltenis van Prins <span class="smcap">MAURITS</span> uw oog, +en vraagt gij met verbazing hoe dat marmeren gedenkteeken ter eere van +zekeren Graaf <span class="smcap">LAUDON</span> hier terecht gekomen is. Die verbazing zal echter +ophouden wanneer gij weet dat dit tehuis behoorde in de Engelsche +Presbyteriaansche kerk, dat deze in het bedehuis der Gefaliede Begijnen +gehouden werd, en dat dit later tot Academische Bibliotheek werd +ingericht. Gij slaat dan tevens, en wel in de eerste plaats, een blik op +dat boekental—eenige duizenden deelen—en begrijpt niet hoe hier nog +over »betrekkelijke armoede” kan geklaagd worden, gelijk onlangs in een +werkje van den geleerden Dr. <span class="smcap">SCHOTEL</span> geschiedde. Wij verlaten dus het +keurige gebouw, na ons herinnerd te hebben dat het <span class="smcap">WILLEM</span> I, de Vader +des Vaderlands, was aan wien de Bibliotheek hare twee eerste boeken +dankte en dat die boeken bestonden uit de »<span xml:lang="la">Biblia Regia</span>” en den +»Joodschen Talmud”. Daarna steken wij het pleintje weder over, <span class="pagenum" title="22"> </span><a id="p_22"></a>slaan +rechtsom, en vervolgen zoo onzen weg langs het boomrijke Rapenburg, tot +aan de Houtstraat, welke wij echter eerst binnengaan nadat wij een +bezoek gebracht hebben aan het Museum van natuurlijke historie dat zich +in dat groote gebouw, op den hoek daarvan, bevindt. In een tal van zalen +vindt gij hier schier alles bijeen, wat op zoötomisch en delfstoffelijk +gebied uwe aandacht kan eischen. Bij het eerste gedeelte zal die +wellicht het meest geboeid worden door de rijke afdeeling »vogels”, bij +de laatste door de kast met edelgesteenten. Gij zult de verscheurende +dieren bewonderen en u verbazen over de grootte der nachtvogels, die u, +met uitgespreide vlerken, schijnen aan te grijnzen; maar wat gij ook +langdurig beschouwt of met vluggen tred voorbijgaat altijd zult gij bij +het heengaan de overtuiging medenemen, dat gij eene verzameling +aanschouwd hebt, welke als eene der rijkste van Europa moet aangemerkt +worden, eene die den trots des Leidenaars uitmaakt, maar daarom niet +minder door hem als eene belasting op zijn beschikbaren tijd wordt +aangemerkt, wanneer hij, ter wille van vrienden of verwanten, +genoodzaakt wordt meer dan eenmaal 's jaars er heen te gaan. Gij duidt +het mij dan ook zeker niet ten kwade, als ik thans weder met u naar +buiten treed en, de Houtstraat doorgaande, op het daaraan grenzende +»Gerecht”, uwe aandacht vestig op hetzelfde 's-Gravenstein dat wij +straks van de andere zijde zagen en blijkbaar uit twee gedeelten bestaat +in verschillende eeuwen gesticht. Dat aan de zijde der Houtstraat, in +1672 voltooid, draagt behalve eenige burgemeesterlijke geslachtswapens +in de gevelspits een tweetal beelden, de gerechtigheid en de +voorzichtigheid voorstellende, welke, als bewaaksters van het tusschen +hen instaande wapen, geene verwerpelijke attributen mogen genoemd +worden. Het andere deel, meer naar de zijde waar vroeger het huis Te +Lockhorst stond, ziet er daarentegen vrij middeleeuwsch uit en verkrijgt +iets schilderachtigs door het torentje, dat zich ongeveer ter helfte van +de getraliede galerij verheft. Bij die galerij, in het midden der +gracht, welke, gelijk wij reeds zeiden, ook dezen »steen” omspoelde, +verhief zich in vroegere jaren een zoogenaamd »groen zootje”, rondom +bewald, en op de hoeken met vier leeuwen versierd, die <i>Leidens</i> +wapenschild vasthielden. Dit was de gerechtsplaats, welke zonderling +genoeg, in de oude sententiën »Schoonverdriet” geheeten wordt, die tot +1671 in stand bleef, en toen, bij de verbouwing van het huis, verdween; +waarna men zich behielp met een houten schavot, dat, zoodra er executie +moest gedaan worden, werd opgericht voor het gebouw, tegenover de +Papengracht, alwaar het getal toeschouwers zooveel grooter kon wezen dan +op het Gerecht, »ten einde eenen ijgelijck, des begeerig zijnde, te +bekwamer de voorsz. executie zoude konnen aanschouwen”. Hoe dit ook zij +het groene zootje verdween in 1671 en Mr. <span class="smcap">JOHAN MEERMAN</span>, <span class="pagenum" title="23"> </span><a id="p_23"></a>wiens +wapenschild mede den gevel van dat gebouw versiert, had dus geen kans +daarop zoo gruwzaam behandeld te worden, als zijn vriend <span class="smcap">JOHAN DE WITT</span> +dat op het Haagsche groene zootje gedaan werd.</p> + +<p>Slaan wij thans de tegenover ons liggende Lockhorststraat in, dan wordt +ter linkerzijde onze aandacht getrokken door een gebouw, dat blijkens +zijn opschrift: »<span xml:lang="la">Pietati, Linguis et Artib. Liberal S.SPQ, Lugdunensis +Restav</span>”, met een vroom en geleerd doel door <i>Leidens</i> raad werd +gesticht, en wel in 1600, zooals het daaronder gestelde jaartal +aanduidt. Het is de »Latijnsche schole”, thans het Gymnasium, gesteld op +de plek waar vroeger de vierschaar van <i>Rijnland</i> gehouden werd. De +cijfers welke het jaar aanwijzen, een jaar waarin de slag bij +<i>Nieuwpoort</i> gewonnen werd, doen ons zien hoe de gevoerde oorlog niet in +staat was de harten van <i>Leidens</i> regeerders af te trekken van de zorge +voor kunsten en wetenschappen, welke zij, ook onder den klank der +wapenen, in hooge eere hielden.</p> + +<p>Heet de steeg op welker hoek het Gymnasium staat de Schoolsteeg, de +gracht welke wij, insgelijks aan de linkerzijde der Lockhorststraat, +doch aan het eind daarvan, voor ons zien, mocht wel de Schoolstraat +heeten. Nauwelijks toch zijn wij haar opgegaan of wij zien ter +linkerzijde een grootsch gebouw, met hooge blauwe steenen stoep, +waarboven wij de woorden: »Hoogere Burgerschool” lezen, welks lokalen, +zeer geschikt voor de lessen daar in verschillende vakken gegeven, +tevens dienen voor de avondschool van het gunstig bekende genootschap +»<span xml:lang="la">Mathesis scientiarum genitrix</span>” in 1785 gesticht en sedert eene bron van +kennis geworden voor menigeen wiens naam onder de deftige burgers van +<i>Leiden</i> schitterend heeft uitgeblonken. Niet verre van daar, in dat +oude gebouw, met zijn fraaien gevel en het vriendelijke »<span xml:lang="la">Pax Huic Domui</span>” +boven de rondbogige poort, is de Leidsche schilder- en teeken-academie +»<span xml:lang="la">Ars aemula naturae</span>” gevestigd en bevindt zich eene bijzondere school +door den Heer <span class="smcap">J. KNEPPELHOUT</span> uit eigene fondsen gesticht en onderhouden, +gelijk ook de daarnevens staande Gymnastiekschool—waarvan de bouwtrant +eenigszins gunstig afsteekt bij al hetgeen in de laatste jaren binnen +<i>Leiden</i> verrees—door hem werd in het leven geroepen.</p> + +<p>Indien wij nu linksafslaan dan komen wij op de zoogenaamde Langebrug, +gaan even de Papengracht op, om het keurige Brouckshovenshofje te +bezichtigen, in de hoop dat het ons vergund zal worden op de +regentenkamer eenige niet onverdienstelijke schilderijen te beschouwen, +en vervolgen dan onzen weg naar het Rapenburg, u ter rechterzijde een +huis en tuin aanwijzende dat zich van daar tot de Papengracht uitstrekt, +vroeger een deel van het Sint-Barbaraklooster,—of wilt gij liever van +het Prinsenhof—later het eerste academiegebouw van <i>Leidens</i> +hoogeschool. Nu rechtsomslaande bewonderen wij de prachtige rij huizen +welke zich aan beide zijden dezer <span class="pagenum" title="24"> </span><a id="p_24"></a>gracht—die naar men meent aan de +Heeren <span class="smcap">VAN RAAPHORST</span> haren naam dankt—verheffen, werpen een blik op het +aan de overzijde gelegen rechtsgebouw en bereiken al spoedig de +Sint-Anthoniesbrug, alwaar wij weder een dier schoone stadsgezichten +genieten, waarin <i>Leiden</i> zoo rijk is. Wij houden ons echter daarbij +niet op, maar betreden het Noordeinde, waar wij rechts de zaal »voor +christelijke belangen” zien, gesticht in een tijd toen de kerkeraad der +Nederduitsche Hervormde Gemeente steeds voortging met moderne +predikanten te beroepen, zoodat hun die gaarne leeraren van eene andere +richting hoorden niets overbleef dan buiten de kerkgebouwen eene plaatse +des gebeds te openen. Als wij nu rechtuitgaan bereiken wij de plaats, +waar vroeger de Witte poort zulk een eigenaardig gezicht opleverde, en +de Kweekschool voor zeevaart is gesticht op de plek waar de moutmolen +stond bewoond door den vader van <span class="smcap">REMBRANDT</span>, welke vorst der schilders +dan ook daar het levenslicht aanschouwde. Wij vervolgen dus onzen weg, +slaan tevens een blik op de oude Kazerne, thans door artilleristen +betrokken, en keeren dan op onze schreden terug om de oude Varkenmarkt +op te gaan, waar wij rechts het Loridanshofje, vlak voor ons de poort +van den Doelen—thans Cavaleriekazerne—beschouwen, welker fraaie +voorstelling van St.-Joris en den draak, in steen opgericht, ons +aangenaam aandoet, bij al het platte en povere wat onze +negentiende-eeuwsche bouwmeesters ons niet zelden te aanschouwen geven. +Die doelen—beter gezegd die doelens, want op dit terrein lagen er twee +nevens elkander—welke ons aan het glansrijkste tijdperk onzer +schutterijen herinneren, hebben thans al hun vroegeren luister verloren. +De door <span class="smcap" xml:lang="fr">THIBAUT</span> beschilderde glasruiten, waarop <i>Hollands</i> graven staan +afgebeeld, de keurige portretten van hoplieden der XVIIe eeuw, welke +vroeger die ruime zalen versierden, zullen wij straks in het stedelijk +museum terugvinden; maar van het aardige hoektorentje, dat zich, eene +eeuw geleden, nog boven het dak verhief, en waarin »eene eetplaats +getimmert was, welke tot vermaeckelijkheid met tafel en gasten te gelijk +rond gedraaid kon worden” is geen spoor meer te ontdekken, en het +voorplein »met schoone boomen beplant” is een dorre plek gronds +geworden, bestemd voor de oefeningen in de edele rij- en drilkunst van +eerstbeginnende ruiters. Wanneer wij nu over de Groenhazengracht weder +het Rapenburg willen bereiken zullen wij u maar niet op de +Garnizoens-infirmerie wijzen, welke daar gevonden wordt, te minder omdat +die spoedig zal worden overgebracht naar een ruim gebouw dat buiten de +Morschpoort wordt opgericht. Liever slaan wij den blik op het oude huis +aan den hoek der beide grachten, met het opschrift »<span xml:lang="la">Bibliotheca +Thysiana</span>”, eene boekerij door den Hoogleeraar <span class="smcap">THYSIUS</span>, historiograaf van +<i>Holland</i>, achtergelaten en voor het <span class="pagenum" title="25"> </span><a id="p_25"></a>publiek toegankelijk gesteld. Het +groote hardsteenen gebouw dat niet verre van daar gezien wordt is 's +Rijks Herbarium; <a id="cross1">een weinig verder voorbij de Doelensteeg</a>—waarin het +Eva Van Hoogeveens hofje zich bevindt—aanschouwen wij het Kabinet van +pleisterbeelden, gravures en teekeningen en daarnevens het ijzeren hek, +dat eene binnenplaats of beter gezegd een voorplein van den openbaren +weg afsluit, waarbij gij links eene deur vindt, welke naar het +Academiegebouw voert, vroeger de verblijfplaats der Witte Nonnen, die er +natuurlijk al uit waren toen de »blonde jeugd van Leiden” hier zijn +intocht deed. Als wij ons bij den concierge aanmelden zal hij er niets +tegen hebben, ons de verschillende auditoria en de senaatskamer te laten +bezichtigen, welke laatste vooral merkwaardig is door de portretten der +hoogleeraren, die hier in lange rijen statig op u nederzien, als een +vendel soudenieren in den dienst der wetenschap. Er is iets +indrukwekkends in het zien van de gelaatstrekken dier mannen op de +plaats waar zij geleefd en gewerkt hebben, iets dat ons tot langdurige +bespiegelingen zoude opwekken, wanneer het bestek onzer wandeling geene +kortheid gebood; en, dit in aanmerking genomen, treden wij weder naar +buiten waar de <span xml:lang="la">Hortus Academicus</span>, welks ingang nevens het Academiegebouw +gelegen is, onze aandacht vraagt en ons bezoek eischt.</p> + +<p>Al wat het plantenrijk merkwaardigs aanbiedt vindt gij hier bijeen, even +smaakvol als wetenschappelijk gerangschikt. Ruime kasten, waaronder die +der »<span xml:lang="la">Victoria Regia</span>” het meest uwe aandacht trekt, brengen de tropische +gewassen in den waan dat zij hun geboorteland—geboortewater zou ik van +sommigen moeten zeggen—niet verlaten hebben, dat zij geene + +<span class="quote" xml:lang="fr">„Tristes exilés sur la terre étrangère”</span> + +zijn. Zij groeien en bloeien er dan ook dapper op los en wekken de +verbazing op van vreemdeling en stadgenoot, die deze schoone inrichting +komen bezoeken. Hebt gij het voorrecht den waardigen hortulanus te +ontmoeten, dan zal hij u gaarne nog eenige inlichtingen geven, altijd +belangrijk uit den mond van een man, wiens dichterlijk geschreven proza +aantoont, dat hij de taal der bloemen beluisterd en den harteklop der +planten gevoeld heeft, als hij de pen opneemt om ze te beschrijven. Gij +zult dan gaarne met hem uitrusten op eene der tuinbanken, welke zulke +schoone gezichten opleveren; maar dan zal het na luttel poozens weder +aan mij zijn om te herinneren dat wij verder moeten, dat de daarnevens +gelegen Sterrenwacht nog onze aandacht vraagt en dat wij, naar +buitentredende, nog wel eens een blik mogen slaan op het uitwendige der +Academie, haar eigenaardig torentje en hooge kruisramen. En gij gaat, al +onttrekt gij u noode aan die met ambergeur doorwademde bloemwarande, en +gij wandelt met mij de Cellebroersgracht op, waarbij gij natuurlijk aan +de Celliten of Alexianen denkt, <span class="pagenum" title="26"> </span><a id="p_26"></a>die, ziekentroosters en bedienaars der +begrafenissen tevens—en dat beiden kosteloos—hier hunne woonplaats en +kapel hadden, vanwaar zij eenmaal 's jaars—op kermis—uittogen, om met +een ezel door de stad te rijden, teneinde den intocht van <span class="smcap">JEZUS</span> binnen +<i>Jeruzalem</i> den volke in herinnering te brengen. Toen ook deze broeders +met de bewoners van andere conventen verdreven waren, werd hier het +zoogenaamde Staten-College gesticht, waarin kosteloos jongelieden werden +gehuisvest, die voor den predikdienst in de Nederlandsche Hervormde kerk +werden opgeleid. Thans is het eene manége, gelijk de paardenkop boven de +poort moet te kennen geven. Het gehinnik van <span class="smcap">STEGERHOEKS</span> rossen en +telgangers vervangt er den zang van vroegmet en vesper der monniken, en +de plaats waar <span class="smcap">VAN DER PALM</span> studeerde aanschouwt de pogingen van hen, +die voor de eerste maal een paard beklimmen, op het gevaar af spoedig +zandruiter te worden. Het is zeker dan ook om die reden dat men de +antieke poort, welke daar twee eeuwen lang gestaan heeft, deed wegbreken +en dit meesterstukje van portland-cement daarvoor in de plaats stelde. +Zoo'n paardenkop is dan ook heel interessant en veel eigenaardiger dan +die twee leeuwen op het andere poortje.</p> + +<p>Het viertal hofjes dat zich op deze gracht en in de daaraangrenzende +Zegersteeg bevindt, vluchtig beschouwende, kunnen wij ons terstond naar +de Sterrenwacht begeven, welker ingang hier gevonden wordt. Vergun mij +echter bij dat bezoek uw geleider slechts te zijn in dien zin dat ik u +onmiddellijk na onze aankomst overlaat aan de zorg van den custos, die u +wel zal aanbevelen bij de autoriteiten wier rechtsgebied wij +binnentreden; want hoewel ik niets ter wereld tegen de sterrenkunde heb, +en er zelfs een tijd was toen ik <span class="smcap">NIEUWLANDS</span> »Orion” uit het hoofd kende; +ofschoon ik met gepasten eerbied Jupiter, Mars, Venus en andere +grootmachten aan den hemel beschouw, en den Grooten Beer—den beste der +beren omdat hij steeds op een behoorlijken afstand blijft—een goed hart +toedraag, zoo ben ik toch een zeer ongeschikt persoon om u hier ter +plaatse van eenig nut te zijn. Ik houd mij echter aanbevolen, zoodra wij +dit gebouw en het erf waarop het gesticht is verlaten hebben, mijne taak +weder op te vatten, en, na u de plek gewezen te hebben, waar het nieuwe +Zoötomisch Kabinet verrijzen zal, met u de Cellebroersgracht overgaande, +door de Bakkerssteeg—men heeft er verschillende in deze stad—naar den +Vliet te wandelen, waar het eerste voedsel binnen <i>Leiden</i> werd +aangebracht toen de derde van Wijnmaand 1574 was aangebroken, om dan, +door de Molensteeg, de Koepoortsgracht en de Raamsteeg te bereiken, waar +wij een blik slaan op het ruime plein dat de ramp van 1807 ontstaan deed +en waarop de academische gebouwen zullen verrijzen, tot welker stichting +de regeering <span class="pagenum" title="27"> </span><a id="p_27"></a>besloten heeft, en ons eenige oogenblikken ophouden bij +het Roomsch-Catholieke Wees- en Oudeliedenhuis, dat zich op den hoek van +Raamsteeg en Sint-Jacobsgracht verheft.</p> + +<p>Aangezien het plein er echter meer als een wildernis uitziet dan als +eene wandelplaats of exercitieveld gelijk het vroeger was, haasten wij +ons eerst rechts- dan linksomslaande, over de laatstgemelde gracht den +Vestwal te betreden, die er zoo schilderachtig uitzag toen de +koepelvormige toren der nu afgebroken Koepoort, evenals de torens van +<i>Bourgondië</i> en <i>Oostenrijk</i>, door welig en hoogopgaand geboomte werd +overschaduwd. Thans zien wij er de laatste nog slechts, waarbij een +krijgsknecht de wacht houdt die er op moet toezien dat gij voorbijgaande +uwe sigaar—wanneer gij die rookt—dooft, opdat geen vonk daarvan de +kracht ontboeie, welke in dien toren sluimert, eene kracht door <span class="smcap" xml:lang="de">BARTHOLD +SCHWARTZ</span> der menschheid geschonken, waarvan het Ruïneplein nog de +vreeselijke sporen vertoont. Ik weet niet of hij er nog lang zal staan, +dat eerwaardig overblijfsel uit vervlogene eeuwen, die zijn +tweelingbroeder, niet lang geleden, zag vallen onder den moker, welke +reeds zooveel eerwaardigs hier ter stede vernielde; maar lang of kort, +het doet mij goed aan het hart dat hij voortgaat met eerbied in te +boezemen, zij het bij allen niet door zijn vorm dan toch door zijn +inhoud, en ik wensch hem liever dus te zien vallen dan als eene +bewaarplaats van producten door het stelsel van <span class="smcap">LIERNUR</span> verkregen een +smadelijk bestaan te zien voortsleepen.</p> + +<p>Wanneer gij nu met mij voortwandelt zult gij eene liefelijke plek gronds +aanschouwen, welke de Leidenaar met vooringenomenheid zijn Plantsoen +heet, eene wandelplaats waarvan het bergje—met het rustiek koepeltje op +zijn top en de breede Singelgracht, waarin witte zwanen dartelen, aan +zijn voeten—zeker niet het minst pittoreske gedeelte uitmaakt. Wellicht +verneemt gij van hier reeds de tonen eener militaire muziek en verhaast +gij daarom den tred naar de zijde vanwaar het geluid tot u komt. Zoo gij +dat doet dan staat gij weldra voor »<span xml:lang="la">Musis Sacrum</span>”, de zomersociëteit +voor <i>Leidens</i> burgerij in alle schakeeringen. Wilt gij er eenige +oogenblikken met mij uitrusten, plaats u dan onder de ruime veranda. Of +wilt gij liever verder gaan, sla dan een blik op de Hoogewoerdspoort die +haar toren zoo slank ten hemel heft, op den doodenakker aan de overzijde +van den Rijn, wiens hooggetopte populieren—bewogen door het +zuidenwindje—wuiven, trillen en groeten, als waren het palmen des +vredes, tuigende van de ruste des doods. Richt wanneer gij de +poort,—reeds ten doode veroordeeld—zijt binnengetreden even het oog op +de Binnenvestgracht en het Tevelshofje, en breng dan met mij een bezoek +aan het keurige Ethnographisch museum—waarvan <span class="smcap">SIEBOLDS</span> rijke +verzameling, <i>China</i> en <i>Japan</i> betreffende, recht heeft op de eerste +vermelding. Een eind verder vinden wij ter linkerzijde het »Gesticht der +Voorzienigheid”, eene instelling tot opvoeding <span class="pagenum" title="28"> </span><a id="p_28"></a>van jeugdige +Roomsch-Catholieke meisjes; en nog eenige schreden dan gaan wij de +Sint-Jorissteeg in, en het ruime Levendaal op, teneinde een blik te +slaan op het kerkgebouw waar Israël den God van »Abraham, Isaac en +Jacob” aanroept. Daarna gaan wij door de Barbarasteeg weder naar de +Hoogewoerd en zien wij ter rechterzijde de sociëteit <em class="g" xml:lang="la">Concordia</em>, de +eenige hier ter stede waar het mannenpassende kegelspel nog in eere +wordt gehouden.</p> + +<p>Aan het einde der Hoogewoerd gekomen, gaan wij, rechtsomslaande, het +Gangetje door en dan, links, de Botermarkt op, waar eene reeks keurige +winkels verrezen is, wier gaslicht des avonds, door het water +weerkaatst, een zeer eigenaardig schouwspel oplevert. Het huis op den +hoek van Botermarkt en Gangetje is ook in zooverre van beteekenis dat +het vóór de derde vergrooting der stad in 1389 den naam »Roodentoren” +droeg, gelijk ons het volgende opschrift leert, dat in den gevel te +lezen staat:</p> + +<div class="poem" style="width: 19.5em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">Anno dertien hondert tachtig negen<br /></span> + <span class="i0">Is Leyden vergroot door Godes segen<br /></span> + <span class="i2">Steenschuyr was doen vest:<br /></span> + <span class="i2">Myn naem Rooden toren,<br /></span> + <span class="i2">Stae schier int best:<br /></span> + <span class="i2">Danckt Godt daervooren.<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Dat »schier in 't best” staan is evenzeer het geval met de dan volgende +Vischmarkt, waar onze aandacht weldra getrokken wordt door de met keurig +beeldhouwwerk versierde fontein, die daar in het jaar 1692 werd +geplaatst en welker stralen des Woensdags en Zaterdags van 's +voormiddags tien tot elf uren ten hemel stijgen of boogvormig den al te +nabijkomenden toeschouwer bedreigen. Dit heeft evenzoo plaats op den +laatsten werkdag in April van ieder jaar, des namiddags van zes tot +zeven uren, wanneer het schoone klokkenspel van den stadhuistoren, welke +ook van deze zijde door de Vischpoort te naderen is, zich doet hooren, +terwijl eene vroolijke schare + +<span class="quote">„met juublende onrust in het bloed,<br /> +<span class="i2">„den eersten Mei begroet.”</span></span> +</p> + +<p>Gaan wij thans langs de Vischbrug, waar een cirkel van lichter gekleurde +steenen wellicht aan een vroeger rechtsgebied herinnert, naar de +Aalmarkt, dan wordt ons oog aangenaam geboeid door de Waag, uit arduin +opgetrokken, maar met marmeren gevelsteen »uitbeeldende 't werk, 't welk +in de waage werd gedaan”. Ook het daarachter gelegen en daaraan +verheelde Boterhuis, welks deur in de Mandenmakerssteeg uitkomt, bezit +zoodanigen marmersteen welke de boterhandel aanschouwelijk <span class="pagenum" title="29"> </span><a id="p_29"></a>voorstelt, +en die beide kunstgewrochten (helaas met eene dikke verflaag besmeerd) +danken wij aan de hand van den kunstenaar <span class="smcap">ROMBOUT VERHULST</span>, die door dat +werk zichzelven, maar ook den kunstzin der regeering vereeuwigd heeft; +iets wat men zeker niet getuigen zal van het Schoolgebouw en het +Telegraafkantoor, die insgelijks op de Aalmarkt gevonden worden. Wij +zullen ons daarbij dan ook niet ophouden; maar, aan de Vrouwensteegsbrug +gekomen, daarop even stilstaan om het schoone stadsgezicht te genieten +dat zich hier aan beide zijden voordoet. Vervolgens willen wij den +Apothekersdijk opgaan, waar ik er op reken dat gij in mijne woning, +tegenover het nieuwe schoolgebouw, eenige oogenblikken uitrust. Ik zal u +dan menig boekwerk kunnen in handen geven, waardoor gij een juister en +ruimer inzicht zult krijgen in zaken, welke ik slechts even kan +aanstippen, maar die <span class="smcap">ORLERS</span>, <span class="smcap">SIMON VAN LEEWEN</span>, <span class="smcap">VAN MIERIS</span>, <span class="smcap">VAN ALPHEN</span>, +<span class="smcap">KIST</span>, <span class="smcap">SCHOTEL</span>, <span class="smcap">ELZEVIER</span>, <span class="smcap">MONTAGNE</span> en anderen u meer uitgebreid willen +mededeelen. In elk geval kunnen wij hier een oogenblik uitrusten; gelijk +ik voornemens ben het ook te doen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Zie zoo. Wij zijn bereid onze wandeling voort te zetten. Wilt gij nu, om +het <em class="g" xml:lang="la">varietas delectat</em> toe te passen, in plaats van door de Paardensteeg, +met mij, door de Schapensteeg, over de Haarlemmerstraat, naar de +Turfmarkt gaan, dan ziet gij aan beide zijden der eerstgenoemde steeg +eene herinnering aan het Turfdragersgild—een dier vereenigingen, welke +ondanks hare niet te loochenen gebreken, zooveel tot de +krachtsontwikkeling en welvaart der burgerij hebben bijgedragen. Aan de +zijde der Haarlemmerstraat ontwaart gij het ruime gildehuis, vroeger +door den commissaris der corporatie bewoond, aan den kant van het +Galgewater de zoogenaamde Turfbel, welke, in den tijd toen het recht tot +vervoer van brandstoffen uitsluitend aan het gild behoorde, telkens +klepte om de dragers, die gewoonlijk in de buurt der »bel” woonden, uit +te noodigen zich voor de loting aan te melden, waarbij het werk verdeeld +werd. Ook deze vereeniging heeft haren tijd gehad. De stralenkrans om +haar ietwat groezelig hoofd is getaand en verdwenen. Iedereen die +turfdragen en turftonnen wil mag het doen naar hartelust. Ieder is vrij +in deze eeuw .... maar het is als fluistert de geest van den laatsten +der commissarissen uit de bovenvensters van het oude gebouw ons woorden +toe, die onze geestdrift zouden temperen .... Daarom luisteren wij er +maar niet naar; wij mochten anders eens bekeerd worden van ons +liberalisme. Wat baat het toch »de verzenen tegen de prikkelen te +slaan”. Wij hebben die »verzenen” veel te veel noodig om verder te +wandelen en wel naar den Ouden Cingel—in de volkstaal de Oude Vest +geheeten—eene benaming waarop de, <ins class="corr" id="corr4" title="Bron: paralel">parallel</ins> <span class="pagenum" title="30"> </span><a id="p_30"></a>met deze +loopende, gracht aan de andere zijde van het water slechts aanspraak +heeft, om daar stil te houden voor een met portland-cement +»volgegooiden” muur, en een poort waarop een volmolen geplaatst is in +steen uitgehouwen. »Binnentredende op eene ruime voorplaats ziet men +twee uitspringende vleugels, rustende ieder op vier steenen pilaren en +twee pilasters, welke eene galerij of wandelplaats maken” zegt <span class="smcap">VAN +MIERIS</span> en nog is dit zoo. Ook het gebouw zelf—van de Jonische +bouworde—heeft geene verandering ondergaan. Nog altijd vindt gij +bovenaan den muur de verschillende attributen der lakenbereiding +voorgesteld. Gij ziet hier dan ook de oude Lakenhalle, gesticht in een +tijd toen de regeering zich nog gerechtigd achtte te waken voor den +goeden naam der industrie, welke binnen hare muren gedreven werd, gelijk +blijkt uit de verordeningen en interpretatiën, welke de laken-, saai-, +baai- en greinhallen beheerschten.</p> + +<p>Sedert lang is echter deze belemmering der vrije »handteeringe” +opgeheven, en werd het gebouw tot verschillende doeleinden gebezigd, +waarvan het magazijn der Maatschappij van weldadigheid het meest +dagelijksche en de inrichting tot cholera-hospitaal de schrikwekkendste +en aandoenlijkste was. Thans is het ons »Museum van schilderijen en +oudheden” dat voor tien cents de persoon dagelijks te bezichtigen is. +Het glazen gedeelte van het overigens leien dak moge geschikter zijn +voor een photographisch atelier dan voor eene tentoonstelling van +schilderijen; toch is het gebouw de moeite der bezichtiging overwaardig; +en al blijven wij van oordeel dat menig schilderstuk hier gevonden zijne +plaats op het Raadhuis had moeten blijven behouden, wij verheugen ons +aan de andere zijde dat menig kunstgewrocht, 'twelk anders door gebrek +aan genoegzame zorg zoude zijn teloor gegaan, hier eene schuilplaats +heeft gevonden tegen den vernielenden invloed van tijd, vocht en ... +<em class="g">wandalisme</em>. Als zoodanig begroeten wij dan ook hier met genoegen de +glasschilderijen uit Sint-Joris-doelen en die kloeke hoplieden waarvan +wij reeds vroeger gewaagden. Ook »het laatste oordeel” van <span class="smcap">LUCAS VAN +LEYDEN</span>—vroeger in Burgemeesterskamer opgehangen—vindt gij hier met tal +van andere kunstgewrochten blijkbaar evenzeer van kerkelijken oorsprong. +Ook de Staalmeesters van <span class="smcap">J. DE BAANE</span>, <em class="g">welke in dit gebouw zoozeer op +hunne plaats zijn</em>, en zoovele andere stukken hebben recht op onze +aandacht. Wel het laatste, niet het eerste, kan getuigd worden van de +schilderij, welke wij aan het penseel van <span class="smcap">VAN BREE</span> danken, waarin <span class="smcap">VAN +DER WERFFS</span> zelfopofferend aanbod gehuldigd wordt; van de portretten van +den beroemden <span class="smcap">JANUS DOUZA</span>, <i>Noordwijks</i> fieren Heer, van den +Burgemeester <span class="smcap">ORLERS</span>, van den Stadsbode <span class="smcap">PIETER CORNELISZ VAN DER MORSCH</span>, +en van de kast met verschillende voorwerpen, betreffende <i>Leidens</i> beleg +en andere voor onze stad belangrijke <span class="pagenum" title="31"> </span><a id="p_31"></a>gebeurtenissen. Dezen behoorden +mijns inziens op het Raadhuis te zijn gebleven, tot welks geschiedenis +zij, als het ware, behooren. De portretten die <span class="smcap">VAN DER WERFF</span> en <span class="smcap">VAN HOUT</span> +moeten voorstellen had men echter gerust hier kunnen plaatsen of in »het +huis met de hoofden” aan den man brengen, daar deze noch <span class="smcap">VAN DER WERFFS</span> +noch <span class="smcap">VAN HOUTS</span> gelaatstrekken te aanschouwen geven, en blijkbaar andere +minbekende personen moesten vereeuwigen, zooals ook duidelijk blijkt uit +het laatstbedoelde portret dat den persoon in quaestie op zijn +zeventigste jaar voorstelt, welken leeftijd <span class="smcap">JAN VAN HOUT</span> nimmer heeft +bereikt. Ook de beeltenis van stichters der hofjes hadden wij liever +voortdurend op de regentenkamers gewenscht, waar zij eigenlijk tehuis +behooren en iets <em class="g">zeggen</em>; terwijl zij hier slechts eene <em class="g">ruimte innemen</em>. +Het zal voorzeker uwe aandacht niet ontgaan zijn dat de meeste stukken +gerestaureerd en met eene niet geringe hoeveelheid vernis bedekt zijn, +welke ons, vooral als de zon zoo schel door de +photographische-atelier-bovenramen schiet, zeer doen verlangen naar de +<em class="g" xml:lang="fr">peinture mate</em> in het kabinet <span class="smcap">WIERTZ</span> te <i>Brussel</i>. Toch mogen wij dit +gebouw niet verlaten, zonder ons te herinneren wat al ijver, geduld en +talent er is noodig geweest om velen dier stukken te herstellen en wij +brengen dan ook hulde toe aan de pogingen hier aangewend, om voor de +nakomelingschap te bewaren wat anders voor altijd zoude verloren gaan.</p> + +<p>Kom, steek nu den catalogus in den zak, en wandel met mij den Ouden +Cingel weder op tot aan de Mare, sla linksom en verwijl eenige +oogenblikken met mij op de plek waar vroeger de standplaats was der</p> + +<div class="poem" style="width: 19.5em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i11">„Marepoort,<br /></span> + <span class="i1">„Die oud en slecht genoemd werd,<br /></span> + <span class="i0">„Toen hij door 't edelachtbaar woord<br /></span> + <span class="i1">„Ten ondergang gedoemd werd.”<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Zoo gij den blik ter rechterzijde wendt, ziet gij de begraafplaats, +welke nog altijd het Papegaaisbolwerk geheeten wordt, omdat daar vroeger +de Papegaaistoren stond, een van die talrijke wachttorens, welke op +bijna evenredige afstanden tusschen de wallen waren opgericht, waarvan +wij ons door dien van <i>Oostenrijk</i> nog eene voorstelling kunnen maken. +Daarachter verheffen zich ronde ijzeren gevaarten, de vertegenwoordigers +van den nieuwen tijd, de stolpen en retorten der Gasfabriek, welker +inkomsten, door een feitelijk monopolie verkregen, gedurende geruimen +tijd de stedelijke financiën hebben gebracht in eenen staat welke het +mogelijk maakt de drukkende kosten van het onderwijs te bestrijden, +welke, door verschillende wetten en verordeningen, van deze stad worden +gevorderd. Ter linkerzijde ziet gij een gebouw dat niet minder van den +nieuweren tijd en zijne sociale begrippen gewaagt: de broodfabriek door +eenige aanzienlijke ingezetenen opgericht <span class="pagenum" title="32"> </span><a id="p_32"></a>om de nijvere burgerklasse +goed en goedkoop brood te verschaffen—al werd een deel dier klasse +hierdoor het onafhankelijk burgerbestaan ontnomen;—dat desalniettemin +de oprichters eene goede zaak voorstonden, zal ieder in het oog vallen, +die het <em class="g">succes</em> voor een <em class="g">beginsel</em> aanziet, en geen overwegend bezwaar +heeft in het verdwijnen of verzwakken van een eerbiedwaardigen +middelstand, welke steeds de kracht van ons vaderland uitmaakte. Dat wij +hier tevens de aanlegplaats der Haarlemsche trekschuit voor ons hebben, +die ons aan vroegere toestanden herinnert, blijkt u, daar juist een +zoodanig vaartuig zich gereed maakt van wal te steken. Natuurlijk +stappen wij er niet in, hoewel anders de vaart op een warmen zomerdag +niet onaangenaam is, maar gaan wij de brug bij de broodfabriek over en +de Korte Langegracht—eene <em class="g" xml:lang="la">contradictio in terminis</em>—op, slaan een blik +op de Armenkerk—de Hoogduitsche geheeten, toen <i>Leiden</i> bij zijne thans +nog bestaande Walsche, er ook eene Engelsche en eene Hoogduitsche +Gemeente op nahield—en komen al spoedig aan de Westdwers- of +zoogenaamde IJzerengracht, welke thans in een ruim plein veranderd is. +Haar overgaande komen wij weder op dezelfde brug, welke ons straks tot +den Ouden Cingel toegang verleende en slaan linksaf, om zoodoende op de +Oude Vest te komen, waar in de eerste plaats onze aandacht getrokken +wordt door het Coninckshofje, dat in 1873 zijn honderdjarig bestaan +vierde, zoodat het nog in zijne prille (hofjes-) jeugd is, vergeleken +bij andere stichtingen van dien aard, en in ancienniteit verre +achterstaat bij het Elizabeth-Gasthuis dat niet verre vandaar gevonden +wordt. Beter zou het zich in dat opzicht kunnen meten met het nu als +schoolgebouw gebezigde <span xml:lang="la">Nosocomium Academicum</span>, vroeger het Walsche +Weeshuis, en als zoodanig in 1768 ingewijd met een vroolijken maaltijd, +die echter zeer onvroolijk verstoord werd door een brand in het Heilige +Geest- of Armen-<ins class="corr" id="corr5" title="Niet in Bron.">,</ins> Wees- en Kinderhuis, welke gelukkig bijtijds ook +door de pogingen der Walsche weesjongens werd gestuit. Weinige schreden +verder verrijst voor onze oogen de onlangs vernieuwde Schouwburg, thans +onzer academiestad waardig, waar, behalve onze binnenlandsche +tooneelgezelschappen, zich ook de Vlamingers, en de Fransche en +Hoogduitsche operisten doen hooren. Wij zullen er maar niet +binnentreden, omdat het er bij dag vrij duister is; maar kunnen u bij +een langer verblijf wel aanraden met het keurig nette gebouw en +betrekkelijk groot tooneel kennis te maken. Wij gaan dus verder, slaan +links den hoek om en bevinden ons vrij spoedig voor de Marekerk, welke +in 1649 gebouwd en dadelijk voor den Protestantschen eeredienst +ingericht werd. Daar deze kerk als zoodanig noch uit een architectonisch +noch uit een historisch oogpunt belangrijk kan geheeten worden, geven +wij ons de moeite niet om ons naar de overzijde der gracht te +<span class="pagenum" title="33"> </span><a id="p_33"></a>verplaatsen en er toegang te verzoeken. Wij slaan liever dadelijk de +een eindweegs verder, ter rechterzijde gelegene, Brandewijnsteeg in, +vanwaar wij aan een soort van pleintje komen dat <em class="g">officieel</em> het +Vrouwenkerkhof maar in de volkstaal »het klooster” heet, hoewel die naam +slechts aan een verder gelegen gedeelte van dit doolhof van straten +toekomt. De oude muur welke zich voor ons oog vertoont schijnt voor de +juistheid dier benaming te pleiten; hetgeen niet belet dat andere +gedeelten dezer buurt daarop een gelijk recht zouden kunnen doen gelden; +want inderdaad <i>Leiden</i> was aan deze zijde der stad klooster en weder +klooster. Toch hebben wij hier geen kloostermuur, maar wel die der +Lieve-Vrouwekerk voor ons, die in de XIVe eeuw gebouwd, en in deze +afgebroken werd, nadat zij van 1584 af voor de godsdienstoefeningen der +Walsche gemeente gebezigd was. <span class="smcap">Scaligers</span> gebeente werd daar eens ter +ruste gelegd en zijn gedenkteeken daar gevonden. Had de zooeven genoemde +kerkgemeente de macht niet om die eerbiedwaardige plek, waar zoovele +edele <i xml:lang="fr">refugiés</i> begraven waren, voor den moker des afbrekers te +veiligen? Wij weten het niet; maar dit weten we dat zij, indien ze het +gedaan had, aanspraak zou verkregen hebben op de erkentelijkheid van +hen, die een eerbiedwaardig overblijfsel uit vroegere eeuwen gaarne voor +het nageslacht willen behouden zien.</p> + +<p>Niet verre vandaar vindt gij het Sionshofje, het Cecilia-Gasthuis, thans +buiten gebruik, en het goed ingerichte Werkhuis; doch ondanks de +belangrijkheid dezer gebouwen zal het u wellicht niet onaangenaam zijn +dit »dedaal” van straten te verlaten en de Haarlemmerstraat te betreden, +welke wij naar de zijde van de Hartebrug verder opwandelen, waarna wij +eenige oogenblikken wijden aan de Roomsch-Catholieke kerk, welke aan den +hoek der Mare staat en gewijd is aan »Onze lieve Vrouwe onbevlekte +ontvangenis”, boven welker hoofdaltaar eene kopie naar <span class="smcap">RUBENS</span>, »de +stervende heilige <span class="smcap">FRANCISCUS</span>”, onze aandacht trekt. Voordat wij nu de +Donkersteeg ingaan, slaan wij weder den blik op een kring van in het +oogvallende keien, waar, naar onze meening, de plek moet wezen waar zich +het rechtsgebied van <i>Leiderdorp</i> en van <i>Oegstgeest</i> vroeger scheidde +en de roode steen te vinden was.</p> + +<p>Indien wij aan het eind der steeg op de Hoogstraat gekomen zijn dan +verrijzen rechts het oude huis Ter Lugt, en links eenige huizen voor ons +oog, welke, deels op deze straat, deels op den Nieuwen Rijn gelegen, ten +opschrift dragen »de trouw der burgerij heeft hier 't geen door 't +geweld der vlammen werd vernield in beet'ren staat hersteld” en wij +herinneren ons dat in het jaar 1766 hier een brand woedde, welks +treurige uitwerkselen door vrijwillige giften zoozeer werden gelenigd, +dat niet slechts de verbrande perceelen <span class="pagenum" title="34"> </span><a id="p_34"></a>door nieuwe vervangen werden, +maar zelfs ongeveer twee duizend gulden overschoot, die tusschen de +eigenaars, tevens bewoners, der gebouwen werden verdeeld. De beschrijver +van dit »blij-eindend treurspel” voegt bij zijn verhaal deze opmerking, +welke zeker niet zonder bijgedachte geschreven werd: »onzes bedunkens +verdient het wel opmerking, dat men sedert den brand alhier zoo +menigmalen van zwaren brand hoorde gewagen”. Waarlijk ook die woorden +zouden ons tot nadenken nopen, indien wij niet wat anders te doen +hadden; want reeds zijn wij linksaf den Nieuwen Rijn opgeslagen en gaan +wij, na een blik op de twee Korenbeurzen geworpen te hebben, weder, +linksom, de Burgsteeg binnen, om, na eenige schreden gedaan te hebben, +stil te staan voor een steenen poort met ijzeren hek, waarboven een +klimmende leeuw staat met den eenen voorpoot het Leidsche wapen +vasthoudende en met den anderen een zwaard voerende, om daardoor het +»<em class="g" xml:lang="la">Pugno pro Patria</em>”, onder dat wapen geschreven, tot waarheid te maken. +Een gedicht in de Latijnsche taal, waarin de Burg sprekende wordt +voorgesteld, verhaalt ons verschillende topographische en historische +bijzonderheden, welke ik bij u als bekend vooronderstel. Gij vindt daar +tevens de namen der Burgemeesteren onder wier bestuur deze poort is +gebouwd en daaronder die van den eersten stedelijken Burggraaf <span class="smcap">JAN +PIETERSZ</span>. <span class="smcap">VAN DER MAERSCHE.</span> Die poort in- en het voorplein, door +reusachtige kastanjeboomen overschaduwd betredende, ziet gij ter +linkerzijde eene groote koffiehuiszaal, waar vooral op de marktdagen +eene groote levendigheid heerscht; ter rechterzijde eene stalling en—u +omkeerende—het eigenlijk gezegde »Heeren Logement aan den Burg” alwaar +ook de openbare verkoopingen van onroerende goederen gehouden worden. +Wilt gij hier nu eenige oogenblikken uitrusten, dan zullen wij niet in +de koffiehuiszaal, niet in den zoogenaamden »gemeenen haard”—eene +fiksche zaal die niets gemeens heeft met het gemeene in den slechten zin +des woords—en evenmin in eenig ander vertrek van het ruime gebouw, maar +onder de prachtige kastanjes, waarvan ik zoo straks gewaagde, plaats +nemen; vooral omdat wij hier een goed gezicht hebben op de tweede +burchtpoort, eigenlijk een ijzeren hek dat men bereikt langs een trap +van blauwen steen, aan welker voet twee kolommen gevonden worden, welke +volgens de overlevering op de Vischbrug stonden in het midden der XIIIe +eeuw en, als door <span class="smcap">WILLEM II</span> (den Hollandschen Graaf en Roomsch Koning) +gesticht, het Keizerlijk en het Stedelijk wapen vertoonden. Ook hier +stond voorheen een Latijnsch vers, evenals dat boven de buitenpoort van +<span class="smcap">PETRUS SCRIVERIUS</span>, dat, eigenlijk meer een oudheidkundig betoog, op den +leeftijd van den burg een duizendtal jaren afdong, zoodat de »Wachttoren +der Romeinen”—als eene inschrijving der publieke schuld onder +<span class="smcap">NAPOLEON</span>,—door den dichter nagenoeg getierceerd <span class="pagenum" title="35"> </span><a id="p_35"></a>werd, iets wat den +bezitters natuurlijk geen genoegen deed. Maar nog meer dan door dezen +toegang wordt onze blik geboeid door die groenende, met vruchtboomen, +bloemen en boschjes beplante, met beelden versierde hoogte, waarboven +het ronde gebouw zich verheft, welks kanteelen niet onaardig te midden +dier bloeiende natuur uitkomen. Dat dit gebouw echter slechts een romp +is en geene woning, zult gij straks wanneer gij er met mij binnengaat +ontwaren; dat daarbinnen vroeger een doolhof was, kan uwe belangstelling +te beter wekken, wanneer gij uit <span class="smcap">LE FRANCQ VAN BERKHEY</span> ziet hoe prettig +keuvelen en koozen het daar moet geweest zijn in den + +<span class="quote" style="margin-top: 0.8em; margin-bottom: 0.8em;"> +„Tijd der Werthers en Charlotten,<br /> +„Tijd der moesjes en der pruiken,”</span> + +toen er nog Arcadische priëeltjes waren, waarin »dartele minnegoodjes” +zweefden en »schoone harderinnen” harten braken en ontstaken, om, gelijk +van zelf spreekt, met roosjes op de kaken, zelven in 't labyrinth te +raken. Nu vinden wij er geene priëeltjes, tenzij gij er de kazematten +voor houden wilt welke op evenredige afstanden onder de borstwering +worden aangetroffen. Of deze priëeltjes ooit voor den dienst van Mars +zijn bestemd geweest is moeilijk te beslissen. Zeker is het dat de +rampspoedige <span class="smcap">ADA</span> van <i>Holland</i> in <i>Leidens</i> Burg vluchtte, toen zij + +<span class="quote">„door Kennemers besprongen”,</span> + +gelijk zeker dichter het uitdrukt, hier eene belegering doorstond, +waarbij het heet toeging en die met overgave der sterkte en +gevangenneming der rampspoedige vorstin eindigde. Welke rol daarbij deze +steenen omgeving, welke wij hier zien, kan gespeeld hebben is ons +onbekend; maar zooveel schijnt zeker dat het eigenlijk gezegde kasteel +daar ter plaatse niet stond, terwijl het gemis van schietgaten in de +borstwering ook aan een ander gebruik dan dat des krijgs denken doet. +Hoe dit ook zij, de plek waar wij ons thans bevinden is eene +historische, en wanneer wij straks den omgang zullen rondwandelen, zult +gij moeten erkennen dat het gebouw, althans als wachttoren, uitstekende +diensten kan bewijzen. Willen wij nu eens tot die wandeling naar boven +besluiten, dan voer ik u langs bloem- en grasrijke paden tot voor den +hoofdingang der ruimte binnen den muur, boven welken vroeger een +opschrift stond in Latijnsch proza, waarbij het »<span xml:lang="la">Aere civitatis publico</span>” +ten bewijze strekte dat burgemeesters te dien tijde wel hunne namen +boven de poorten zetteden, maar toch het geld waarmede die betaald +werden door de burgerij lieten opbrengen. Het tegendeel was dan ook +trouwens niet te vergen of te verwachten, en dat zij hunne namen op die +wijze gaarne vereeuwigd zagen is te begrijpelijker, naarmate dit voor de +meesten hunner wel het eenige middel was om bij de nakomelingschap <span class="pagenum" title="36"> </span><a id="p_36"></a>in +herinnering te blijven. Maar reeds zijn wij de hier en daar met boomen +beplante ruimte binnengetreden, en daar hier, na het verdwijnen van den +put, waaraan zich een volksgeloof vastknoopte—namelijk dat men er mee +naar <i>Katwijk</i> kon komen—, niets te zien valt, haasten wij ons de trap +te beklimmen, welke naar den omgang geleidt. Zie zoo! Wij zijn er. Kijk +nu eens door die muuropeningen naar buiten, waar schoone stads- en +landgezichten—natuurlijk eenigszins <em class="g" xml:lang="fr">à vol d'oiseau</em>—u wachten. De +torenspitsen van <i>Noordwijk</i>, <i>Oegstgeest</i> en <i>Valkenburg</i> duiken uit +een zee van groene weilanden en bosschen aan den gezichteinder op, de +Hooglandsche kerk, dat prachtige overblijfsel van middeleeuwschen +kunstzin ligt voor u; het Raadhuis en de Marekerk, de »Saaihal” en de +Sint-Petruskerk verheffen hunne torentjes van hier gezien minder fier +ten hemel, omdat wij zooveel dichter bij dien hemel zelven staan. Het +westenwindje stoeit met de bladeren der boomen en zendt ons +bloemengeuren toe uit de wandelpaden rondom ons. Dat groote gebouw ginds +is, gij herinnert het u reeds, het Academisch ziekenhuis, dat er met +zijne rechte lijnen van hier gezien uitziet als eene kolossale +<em class="g">sarcophaag</em>. Dat tal van hooge schoorsteenen, waaruit de rookwalm dik en +dompig opstijgt, getuigt van <i>Leidens</i> bloeiende industrie, de talrijke +zwarte en witte stippen op de groenende landouwen zijn de waarborg voor +zijn druk bezochte veemarkt en betoogen de noodzakelijkheid der +voortdurende instandhouding van zijn Boterhuis, terwijl de spoortrein +welke daar ginds zijn vlag van stoom zegevierend doet voortijlen getuigt +van eene aansluiting bij het Europeesch spoorwegnet, die niet anders dan +gunstig op de welvaart dezer gemeente kan werken.—Niet waar? Gij kunt u +bijna niet losscheuren van dat schoone gezicht, en toch het moet, want +wij hebben nog veel te zien eer onze wandeling ten einde is. Volg mij +dus weder naar beneden, sla een blik op dat ronde bekken in verband +staande met de fontein op de Vischmarkt, welke daaruit, met een paard en +molen, wordt voorzien van het genoegzame water, dat door kunstmatige +persing naar boven moet gedreven worden, en verlaat dan met mij eene +stichting die zoo zij al geene Romeinsche is—toch de taal der Romeinen +menigmaal moet gehoord hebben wanneer de professoren er hunne maaltijden +hielden en de studenten hunne promotiepartijen vierden. Wij gaan dus de +Nieuwstraat op—die, gelijk dit ook in vele andere steden het geval +is—tot de oudste gedeelten der bebouwde stad behoort, en bereiken door +de Wintersteeg de Hooglandsche Kerkgracht, waar wij ons haasten een blik +te slaan eerst op het Heilige Geest- of Armen-, Wees- en Kinderhuis, met +zijn zestiende-eeuwsch voorkomen, zijne beelden en eigenaardige +voorstelling van het nederdalen des Heiligen Geestes boven de voorpoort, +dan op de daartegenover <span class="pagenum" title="37"> </span><a id="p_37"></a>gelegene Luthersche kerk; maar keeren +onmiddellijk op onze schreden terug, om het grijze gebouw, welks schoone +Gothische vormen ons reeds getroffen hebben, toen wij op de burgtinne +wandelden, de Sint-Pancraskerk, in 1315 gewijd, eerst van buiten dan van +binnen te beschouwen. Heeft zij, wat haar leeftijd betreft, het hoofd te +buigen voor de stichting ter eere van St.-Pieter en Paulus, in +kunstwaarde is hare victorie over hare oudere zuster onbetwistbaar. Hoe +stout en harmonisch zijn die lijnen aan de beide hoofdingangen, vooral +die van den noorder transept-gevel, hoe fijn is dat boven-muurwerk, hoe +indrukwekkend dat geheel, waar het niet door kleingeestige winzucht en +huisjesmelkerij tot omsluiering veroordeeld werd. Waarlijk <span class="smcap">ORLERS</span> had +wel gelijk door te verklaren dat er geen »constrycker kercke in gantsch +<i>Holland</i>” zou geweest zijn indien zij afgebouwd ware en in plaats van +het klokhuis, waarin de zware klok hangt, welke vroeger »de Cruysmarckt” +(kermis) placht in te luiden, een toren het gebouw waardig daaraan ware +toegevoegd. Toch is het uiterlijke van dat gebouw indrukwekkend en +vooral is het prachtig en schoon den Godgewijden tempel te zien zooals +hij zich vertoont aan de zijde der Hartesteeg, wanneer het blauwachtig +zilveren maanlicht zijn steenen kantwerk omstraalt en zich spiegelt in +zijn hooge kruisramen. En behalve die schoonheid van bouw bezat zij ook +nog andere voorrechten, welke haar boven hare oudere zuster verhieven. +Zij werd namelijk vijftig jaren na hare inwijding eene canonicale kerk, +de zetel van het kapittel »Ten hoogen lande,” welks rijke prebenden en +vicary-goederen eene bron van inkomsten waren voor de geestelijkheid, +doch later aan de stad <i>Leiden</i> en nog later aan den staat gekomen zijn.</p> + +<p>Zoo gij wilt, zullen wij ons thans door de kosterij in de kerk begeven +welke op zes en dertig zuilen rust en, met bruin-eikenhouten banken +bezet, er zeer eerwaardig uitziet. Ook hier betreden wij heiligen grond, +want onder de kille zerken rusten mannen van groote verdiensten. Niet de +minste onder hen is hij wiens naam en afbeeldsel aan een der hoofdzuilen +gevonden wordt, <span class="smcap">PIETER ADRIAANSZ</span>. <span class="smcap">VAN DER WERFF</span>, twaalf malen—en ook in +1574—Burgemeester van <i>Leiden</i>, twee malen lid van <i>Hollands</i> staten, +de man voor wien Leiden een standbeeld wil oprichten op een der openbare +pleinen, als wilde men daardoor aanduiden dat hij zich niet jegens een +kerkgenootschap, maar omtrent het geheele vaderland had verdienstelijk +gemaakt. Maar ook andere regeeringsfamiliën der stad hebben hier eene +rustplaats gevonden. Dat getuigen de grafschriften der <span class="smcap">VAN DER MEERS</span> en +<span class="smcap">VAN BANCHEMS</span>, en van die <span class="smcap">EVA VAN HOOGEVEEN</span>, wier naam zich hecht aan +eene weldadige stichting—het Hoogeveenshofje in de Doelensteeg, welke +wij <a href="#cross1">straks</a> voorbijgingen. Vergeet vooral niet die zerk in het +koor te bezichtigen, waarop een man en eene vrouw, de <span class="pagenum" title="38"> </span><a id="p_38"></a>eerste in ijzeren +krijgsgewaad, staan afgebeeld, en waarop vroeger een ijzeren hoofdhelm +was geplaatst, die thans aan zijne bestemming schijnt onttrokken te +zijn; want daaronder rust, in een looden kist, het gebeente van <span class="smcap">JUSTINUS +VAN NASSAU</span>, natuurlijken zoon van den »Vader des Vaderlands” en Admiraal +van <i>Zeeland</i>, met dat zijner gemalin <span class="smcap">ANNA VAN MERODE</span>.</p> + +<p>Het samentreffen dier twee namen is vooral opmerkelijk in het oog van +hem, die zich herinnert dat in de <em class="g" xml:lang="fr">St.-Gudule</em> te <i>Brussel</i> een monument +gevonden wordt voor een Graaf <span class="smcap">DE MERODE</span>, wiens voorname aanspraak op die +onderscheiding juist daarin bestond dat hij met de zijnen er in geslaagd +is de regeering van een anderen <span class="smcap">WILLEM DEN EERSTE</span>, Grave van Nassau, +omver te werpen. Ook <span class="smcap">CULBIUS VAN ZOLM</span>, de getrouwe dienaar, eerst van + +<span class="quote" xml:lang="fr"> +„Ce héros qui régna sur la France<br /> +„Et par droit de conquête et par droit de naissance”,</span> + +<ins class="corr" id="corr6" title="Bron: ater">later</ins> van den rampspoedigen <span class="smcap">FREDERIK V</span>, Koning van <i>Boheme</i>, +rust daar van zijnen edelmoedigen arbeid. Maar reeds valt uw oog met +welgevallen op een gedenkteeken ter eere van den dichter <span class="smcap">JOANNES LE +FRANCQ VAN BERKHEY</span>, wiens zoetvloeiende poëzie zoo dikwijls <i>Leidens</i> +roem verheerlijkte en nog heden meer moest gekend en gewaardeerd worden, +en dan weder maakt die geest der poëzie zich van u meester, dat is uwe +verbeeldingskracht ontwaakt en voert u terug naar de dagen van weleer. +Die ledige ruimte wordt gevuld met eene knielende schare, waarop de +Heiligenbeelden, getint door de veelkleurige kerkglazen, goedkeurend +schijnen neder te zien. Het hoogaltaar straalt in den glans van het +aangebrachte waslicht en eene rij kanunniken mengt zijne stemmen in het +koor dat het »<em class="g" xml:lang="la">Gloria in excelsis</em>” of het »<em class="g" xml:lang="la">Dies irae, dies illa</em>” doet +klinken door de hooge gewelven; het laatste zeker niet het minst nu van +verre reeds de noodstorm brult—die den beeldstorm voorafgaat. De +beeldstorm. Zie, hij is gekomen met moker en houweel. De biddende schare +is uiteengestoven, de priesters zijn verdwenen, de lichten des altaars +gedoofd en in plaats van dat alles eene woeste schare die in luttel uren +vernielt, vergruizelt, neerhaalt, vertrapt, vernietigt wat jaren +kunstvlijts hebben in het leven geroepen. Dan ook dit tooneel gaat +voorbij. De orde is hersteld, het hoogaltaar verdwenen en de ledige +draagsteenen duiden nog slechts de plaats aan waar de Heiligenbeelden +gestaan hebben. En weder klinkt daar een kerkgezang; maar 't is niet +meer het plechtige lied in de Latijnsche taal door weinigen <em class="g">voor</em> de +gemeente aangeheven—neen, het dankt aan de Dietsche sprake eene ruwe +kracht en klinkt tegelijk uit duizend monden, want het wordt gezongen +door al de vergaderden, zonder onderscheid van leeftijd of kunne. Zie +hen daar neergezeten, die kloeke poorters met den ernst des levens op +het gelaat, en wees er <span class="pagenum" title="39"> </span><a id="p_39"></a>zeker van dat die handen, welke zich zoo +gewillig vouwen ten gebede, zich straks—mocht het noodig zijn—even +krachtig zullen klemmen om den greep van het zijdgeweer of de kolf van +den snaphaan. En weder .... maar reeds lang genoeg verwijlden wij te +dezer plaatse. Wij moeten verder en gaan door de Hooglandsche +Kerkkoorsteeg naar de Hooigracht, slaan linksaf, laten het kerkje der +Bisschoppelijke Klerezij, welks toegang wij hier zien, onbezocht, en +bereiken spoedig een hofje, »het Sint-Anna Aalmoezeniershuis”, waar de +portierster ons gaarne in de gelegenheid stelt de kleine kapel, in 1492 +gebouwd, met het zich daarin bevindende altaar »ghewijt in die eer der +heylighe vrouwe sinte <abbr title="anna">an̄a</abbr>”, het eenige dat in den beeldstorm gespaard +bleef, te bezichtigen. Zij vertoont u dan ook het kamertje en eenige +voorwerpen bij den laatsten pastoor in gebruik, die nu reeds ongeveer +driehonderd jaren tot zijne vaderen verzameld is, zoodat die zaken een +zeer eerbiedwaardigen ouderdom moeten hebben. Ik raad u echter, voor +zooveel deze niet in schilderijen, altaarsieraden en koperen kandelaars +bestaan, omzichtig te wezen bij uwe bewondering, aangezien het glas- en +aardewerk niets anders met den pastoor gemeens heeft dan dat het dienen +moest om het gebrokene te vervangen. Wij treden dus maar weer naar +buiten waar wij de Hooigracht ten einde, links, den nieuwen Rijn op-, +het kerkgebouw eener vrije gemeente voorbijgaan, en Middelste en +Uiterste gracht onbezocht latende op de Heerengrachtsbrug gekomen een +blik slaan op het rechts gelegen Utrechtsche veer, waar de stoomboot +naar <i>Woerden</i> juist haar schril gefluit doet hooren en de Utrechtsche +trekschuit spreekt van een rustiger geslacht, dat dit middel van vervoer +voor zijne behoeften voldoende vond. Zoo een schuitenmijmering zou, +onder de hand van een <span class="smcap">DICKENS</span>, iets belangwekkends kunnen verkrijgen, +iets elegisch, dat als maatgezang zou ruischen wanneer het water +zachtkens kabbelt tegen het kalm voortschrijdende vaartuig; maar voor +zoo iets ontbreekt ons alweer de tijd. Wij slaan dus linksom, de +oostzijde der Heerengracht op en zijn dus in het nieuwste gedeelte der +stad, door de zesde vergrooting, in 1659, verkregen. De vijfde toch +bracht het niet verder dan het aan de westzijde gelegen huis, waar een +gedenksteen in den gevel ons te lezen geeft:</p> + +<div class="poem" style="width: 16em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">„Door gunst van God<br /></span> + <span class="i0">„Staat hier het slot<br /></span> + <span class="i2">„Van 't laatst vergrooten”.<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Aan onze zijde zien wij het »Oude mannen- en vrouwenhuis” in het jaar +1783 gesticht en zouden u ook het Minnehuis, eene dergelijke inrichting, +kunnen aanwijzen, indien wij de aan onze rechterhand gelegene vierde +Groenesteeg binnentraden, welker bewoners met »de Predikantsdochter” van +<span class="smcap">HEINE</span> getuigen kunnen:</p> + +<p><span class="pagenum" title="40"> </span><a id="p_40"></a></p> + +<div class="poem" xml:lang="de" style="width: 20em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">„Wir bekommen nur etwas zu sehen,<br /></span> + <span class="i0">„Wenn sie jemanden begraben.”<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Daar ik u echter niet op eene begraafplaats rondleiden wil, gaan wij die +steeg voorbij, bereiken het Waardkerksplein en zien daar de groote +fabriek der Heeren <span class="smcap">DE HEYDER EN C<sup>o</sup>.</span> die ook al »door 't geweld der +vlammen vernield” doch evenzeer »in beetren staat hersteld” werd; echter +niet door de »trouw der burgerij” maar door eenige +brandwaarborgmaatschappijen, die zulk eene trouw tegenwoordig overbodig +maken. Op datzelfde plein staat ook de nieuwe kerk van de Waard, in de +wandeling »de Loodskerk” genoemd, een hoogst eenvoudig Godsgebouw, voor +het meerendeel uit hout samengesteld, en in niets gelijkende op de +verwezenlijking van het plan, om daar ter plaatse eene groote kerk met +een »<ins class="info" title="94,2 meter">driehonderd Rijnlandsche voeten</ins> hoogen toren” te +bouwen; welk voornemen een begin van uitvoering ontving, toen het +vierjarig zoontje van Burgemeester <span class="smcap">JOHAN MEERMAN</span>, op den 5<sub>en</sub> November +1663 er de eerste steen van leide. Er werd zelfs nog meer gedaan: de +Thesaurier-extra-ordinaris maakte een reisje naar Amsterdam om Noordsche +masten voor het heiwerk aan te koopen; doch hierbij bleef het dan ook. +De staatkundige verwikkelingen der volgende jaren gedoogden niet het +plan uit te voeren en de houten loods die wij voor ons zien was het vrij +mager surrogaat voor het schoone Godsgebouw, dat men zich gedroomd had. +Wanneer wij den blik naar de overzijde wenden, ontdekt gij het nederig +bedehuis eener Christelijk-Gereformeerde gemeente, die er, zonder +inmenging van staats- of stadsbestuur, vrij spoedig in slaagde zich eene +vergaderplaats tot godsdienstig doeleinde te verzekeren, welke hoewel +niet weelderig ingericht, althans uit steen is opgetrokken en aan de +eenvoudige eischen van den daarin uitgeoefend wordenden eeredienst +voldoet.</p> + +<p>Vervolgen wij onzen weg, dan bereiken wij al spoedig de ter linkerzijde +gelegene Haven, waar een zeker getal stoombooten met verschillende +nummers ons de graden van »Volharding” tebinnenbrengen, welke de +Maatschappij van dien naam noodig had om <i>Gouda</i>, <i>Leiden</i> en +tusschenliggende gemeenten eene geregelde stoom-communicatie te +verzekeren. Aan <ins class="corr" id="corr7" title="Bron: he-">het</ins> einde dezer gracht verrijst, de in +Dorischen stijl gebouwde Zijlpoort, waarvan in 1667 de eerste steen +gelegd werd, op welks bovenlokaal een tijdt lang de Leidsche Rederijkers +vergaderden, waarna het in 1736 tot Armenschool werd ingericht. Nevens +die poort zien wij den toegang tot de begraafplaats der Catholieken, +maar bezoeken deze evenmin als wij dit de overige Godsakkers gedaan +hebben. Wij gaan dus eenige voetstappen terug en bereiken door de Korte +Looierstraat, de Verwersstraat, een tamelijk ruim plein, waar eenige +nette arbeiderswoningen staan door de Diaconie <span class="pagenum" title="41"> </span><a id="p_41"></a>der Nederduitsche +Hervormde Gemeente voor minvermogenden gebouwd en tegen zeer matige +huurprijzen beschikbaar gesteld. Vervolgens komen wij weder op de +Heerengracht, maar op dat gedeelte 't welk den bijnaam van »Oude” +draagt, omdat het geacht wordt niet tot de vijfde of zesde—maar tot de +vierde vergrooting der stad te behooren, welke reeds in 1610 plaats had. +Slaan wij vanhier een blik op de tegenover ons gelegene Oude Vest en +Ouden Cingel, dan zien wij op den hoek der laatstgenoemde gracht en der +Koolstraat een groot gebouw, »de Zoutkeet” van de firma »<span class="smcap">WEYLAND</span> en <span class="smcap">DE +FREMERIJ</span>”, welke aldaar korten tijd na de zooeven genoemden vierde +vergrooting der stad gesticht werd en zeker onder de meest belangrijke +industrieele ondernemingen mag gerekend worden. Achter haar ligt alweder +eene begraafplaats, die der minste klasse, wanneer men in het doodenrijk +nog van klassen mag gewagen. Wij laten beiden—evenals de daartegenover +gelegene bad- en zwemplaats—onbezocht, slaan eerst links- dan rechtsom +en komen op die wijze naar de Haarlemmerstraat, welke wij aan de +Donkersteeg hebben verlaten, om haar aan de Havenbrug weder te betreden. +Het Sint-Janshofje den 26<sub>en</sub> Juni 1504 opgericht en gesticht »ter Eere +Gods, van <span class="smcap">MARIA</span> zijn gebenedijde moeder en van de twaalf apostelen” +onbezien latende, wijden wij onze aandacht aan eene andere stichting bij +welke insgelijks van dezelfde »gebenedijde” sprake is, namelijk de +Roomsch-Catholieke kerk aan »onze Lieve Vrouwe Hemelvaart” toegewijd, in +quasi-Gothischen stijl opgetrokken, en inwendig der bezichtiging +waardig, al ware het slechts om het beeldhouwwerk van <span class="smcap">VENEMAN</span>, dat +daarin wordt <ins class="corr" id="corr8" title="Bron: aantroffen">aangetroffen</ins> en de fraaie beschildering +(polychromie) van het priesterkoor met het kostbare hoofdaltaar. Zij +heet in den mond des volks, nog steeds »de Monpeer”, afgeleid van het +Fransche »<span xml:lang="fr">Mon Père</span>” en verkregen door het oude gebouw »de zon” genaamd, +dat op dezelfde plaats stond, waarin—gelijk <span class="smcap">VAN MIERIS</span> ons +mededeelt—een Fransche ongeschoende Karmeliet den dienst als pastoor +waarnam. Een weinig verder staat weder een kerk, thans schoolgebouw voor +eene Roomsch-Catholieke onderwijs-inrichting. Gaan wij nu de daarnevens +gelegene Bakkerssteeg—ook Pelikaanstraat genoemd—in, dan wordt onze +aandacht ter linkerzijde getrokken door een groot gebouw dat zich bijna +van de Marendorps Achtergracht tot aan de Oude Vest uitstrekt: eene +bewaarschool voor kinderen derzelfde godsdienstgezindte, door +geestelijke zusters bestuurd. Op die (gedempte) achtergracht vindt gij +eene poort, thans mede tot dit gesticht behoorende en een bijzonder, +eenigszins vervallen woonhuis, beiden duidelijke sporen vertoonende van +een bouwtrant, welke aan vroegere eeuwen herinnert. Door wien en wanneer +het gesticht werd, boezemt ons voor het oogenblik minder belangstelling +in. Het is ons genoeg te weten dat het huis, waartoe ook de poort +behoorde, in 1574 bewoond werd <span class="pagenum" title="42"> </span><a id="p_42"></a>door <span class="smcap">PIETER ADRIAANSZ</span>. <span class="smcap">VERMEER</span>, of +zooals hij meer bekend is <span class="smcap">VAN DER WERFF</span>, <i>Leidens</i> fieren burgemeester, +een van die krachtige <ins class="corr" id="corr9" title="Bron: heldengestallen">heldengestalten</ins> onzer +historie, welke het begrijpelijk maken hoe het kleine handelsvolk zich, +met goed gevolg, tegen het machtig <i>Spanje</i> kon verzetten, eene figuur +die met <span class="smcap">JOHAN VAN DER DOES</span> en <span class="smcap">JAN VAN HOUT</span> een drietal uitmaakt, dat bij +het nageslacht zal leven, zoolang <i>Nederland</i> zich zijne groote mannen +herinnert.</p> + +<p>Zijn wij de kleine straat ten einde en, linksaf, de Oude Vest opgegaan, +dan trekt al spoedig »Meermansburg”, een zeer deftig en aanzienlijk +hofje, onze aandacht. Gesticht door den Heer <span class="smcap">MAERTEN MEERMAN</span>, +bewindhebber van de <i>Oost-Indische</i> compagnie »ter kamere van <i>Delft</i>” +en zijne echtgenoote <span class="smcap">HELENA VERBURCH</span>, op den grond van het vroegere +klooster Nazareth, dient het, volgens de bepalingen van den stichtbrief, +behalve voor den portier die gehuwd mag wezen, voor »eerbaere, nugtere +weduwen ofte vrouwspersonen, ten minste boven de veertigh jaeren oudt +sijnde, geen kinderen hebbende, ofte, dezelve hebbende, te moeten houden +t' eenemaal buyten laste van 't voorz. hofken” en is eene hoogstgezochte +verblijfplaats voor burgerjuffrouwen, wier middelen niet te ruim zijn of +althans geacht worden dat niet te wezen en die gaarne in eene +hoogstkalme omgeving hare laatste levensdagen slijten willen.</p> + +<p>Men vergunne ons thans door de Bouwelouwesteeg weder de Haarlemmerstraat +te bereiken en aangezien wij dit niet kunnen doen zonder de +Marendorpsachtergracht over te steken, wijs ik u op het nieuwe +schoollokaal daar verrezen, dat alweder doet zien hoe onbekrompen alles +wat het openbaar onderwijs betreft hier geregeld wordt; terwijl ik op +die straat gekomen, linksaf gaande, mij haast weder de Bakkerssteeg te +bereiken, thans echter dat gedeelte 't welk naar de Hooigracht voert, +waar ik u verzoek een blik te slaan op de tweede kerk der +Christelijk-Gereformeerden, hun Diaconiehuis en het hofje van +<span class="smcap"><ins class="corr" id="corr10" title="Bron: FRANCOIS">FRANÇOIS</ins> HOUTTIJN</span>, om dan door de rechts gelegene +Heerensteeg op den Middelweg te komen, waar wij eerst de Remonstrantsche +kerk, dan het Evangelisch-Luthersch Wees- en Oudeliedenhuis, eindelijk +het Invalidenhuis aanschouwen. Van het laatste zullen wij ons echter een +beter denkbeeld kunnen maken, indien wij—gelijk we dan ook doen—ons +door de Koppenhinksteeg naar den Ouden Rijn begeven, rechtsafgaan en den +blik vestigen op het ruime met hoog geboomte beplante plein, waar wij op +de daar geplaatste banken eenige grijze verdedigers des vaderlands zien +neergezeten. Zij zijn, gelijk we aan hunne bewegingen meenen te +bemerken, in een levendig gesprek gewikkeld. Spreken zij over de dagen +vanouds, toen zij onder de vanen van den algemeen beminden <span class="smcap">WILLEM II</span> ten +strijde togen op de velden van Waterloo of lauwren gaarden bij <i>Hasselt</i> +en <i>Leuven</i> <span class="pagenum" title="43"> </span><a id="p_43"></a>of geldt wellicht hunne conversatie de gewichtige vraag of +de kok genoegzame zorgen heeft gewijd aan den reusachtigen soepketel? +Wij weten het niet; maar zooveel is zeker dat zij veel gezien, veel +gedaan, veel ondervonden hebben, dat zij het vaderland trouw dienden en +een onweersproken recht bezitten op de eervolle rust, welke hun hier +verleend wordt; zoodat wij, hen ziende, instemmen met het woord van +onzen <span class="smcap">JACOB VAN LENNEP</span>:</p> + +<div class="poem" style="width: 22em;"> +<div class="stanza"> + <span class="i0">„Het vaderland vergeet die braven niet!”<br /></span> +</div> +</div> + +<p>Weder een eindweegs verder zien wij een gebouw, dat, bekend onder den +naam van »Huiszittenhuis” de zetel is der Diaconie van het +Nederduitsch-Hervormd kerkgenootschap en tevens als armbakkerij gebruikt +wordt. Ruim het vierde eener eeuw geleden was het een twistappel +tusschen de Stedelijke regeering en den Kerkeraad. Thans is de veete +daardoor ontstaan, en door eenige eerzuchtigen op treurige wijze gevoed, +naar het gebied der historie verwezen, en is er, welke quaestiën ook aan +de orde gesteld worden, althans van de befaamde »huiszittenhuisquaestie” +geene sprake meer.</p> + +<p>Zoo pratende zijn wij de Vischbrug weder genaderd en voeren wij u langs +Aal-, Bloem- en Boommarkt, over de Borstelbrug, door de Paardensteeg, +over de Blauwpoortsbrug en Steenstraat, weder naar den Heerenweg, welke +eigenlijk de Stationsweg heeten moest; natuurlijk met het doel om u naar +de plek te geleiden, vanwaar wij het genoegen hadden u te komen afhalen. +Daar de trein nog lang niet in het gezicht en het aan zoo'n station +gewoonlijk vrij saai en vervelend is, noodig ik u uit eenige +oogenblikken met mij dat Zomerzorg binnen te treden, waar wij zoo straks +voorbijgingen.</p> + +<p>Gij zult u voorzeker dat bezoek niet beklagen, hetzij ge u nederzet +onder het geboomte en den blik slaat op die inderdaad keurige +bloemperken en op dien vijver door den zonneglans verzilverd en met +goudschubbige visschen als bezaaid; hetzij gij de zaal beschouwt, waarin +<i>Leidens</i> <em class="g" xml:lang="fr">beau monde</em> de vlucht neemt, wanneer het zomerweder maar niet +wil toegeven dat <span class="smcap" xml:lang="de">DUNKLER</span> of <span class="smcap" xml:lang="de">VÖLLMAR</span> juist in de open lucht de gaven van +hun muziekcorps moeten tentoonstellen, hetzij gij u begeeft naar de +achterzijde en, neergezeten op de eenvoudige houten bank het oog laat +weiden over een echt Hollandsch landschap,—steeds zult gij moeten +toegeven, dat Zomerzorg met zijne vriendelijke wandeldreven ook in uw +oog den goeden dunk rechtvaardigt, dien stadgenoot en vreemdeling +daarvan koesteren; dat het, welke plaatsen van vereeniging en genot er +ook in en om <i>Leiden</i> verrijzen mogen, eene geheel eigenaardige +aantrekkelijkheid bezit, die het in den strijd met deze de overwinning +verzekeren—althans geene nederlaag berokkenen zal.</p> + +<p>Maar reeds klinkt de schel ten teeken dat de trein in het gezicht is.</p> + +<p><span class="pagenum" title="44"> </span><a id="p_44"></a></p> + +<p>Ik bid u, schrik niet op en haast u maar niet!</p> + +<p>Men waarschuwt hier bijtijds, dat wil zeggen vroeg genoeg voor lieden +die aan langdurig afscheidnemen gewoon zijn.</p> + +<p>En daar wij niet tot die soort behooren kunnen wij doodbedaard +opwandelen naar het Station.</p> + +<p>Zie zoo, we zijn er. De locomotief vertraagt hare vaart, het geratel +houdt stil.</p> + +<p>»<i>Leiden</i>, Heeren!” klinkt het vele malen uit den mond der conducteurs +en de reizigers komen een voor een uit de deurtjes der rijtuigen.</p> + +<p>Het is tijd in te stappen. Een handdruk nog door het portier en gij +verlaat mij.</p> + +<p>Hebt gij u nog al geamuseerd, mijn waarde tochtgenoot; hebt gij u +althans niet verveeld?</p> + +<p>Het antwoord gaat verloren in het krijschend schel gefluit van het +snuivende en kokende monster, dat zich in beweging stelt; en voordat ik +mijne vraag kan herhalen glijdt de wagen voort.</p> + +<p>Hoe het ook zij, God zegene u! Vaarwel!</p> + +<hr class="fnsep" /> + +<div class="footnote"><a id="FN_1" href="#FNa_1" class="label"><sup>1</sup>)</a> Borger, Aan den Rijn.</div> + +<div class="footnote"><a id="FN_2" href="#FNa_2" class="label"><sup>2</sup>)</a> Beets, De maskerade.</div> + +<p><span class="pagenum" title="45"> </span><a id="p_45"></a></p> + +<div class="aanwijz"> + +<h2><a id="AANWIJZING"></a>AANWIJZING DER OPENBARE GEBOUWEN EN INRICHTINGEN.</h2> + +<table summary=""> + <tbody> + <tr><td class="tdl size80">N<sup>o</sup>. op den<br /> <a href="#plattegrond">plattegrond</a>.</td><td></td><td class="tdr size80">Blz. van<br />dit werkje.</td></tr> + <tr><td class="tdl">1</td><td class="tdj">Stadhuis.—<i>Breêstraat 98.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_13">13</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">1</td><td class="tdj">Bureau van Politie.—<i>Breêstraat 98.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_13">13</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">2</td><td class="tdj">Burcht.—<i>Burgsteeg 14.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_34">34</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">3</td><td class="tdj">Stads-gehoorzaal.—<i>Breêstraat 62.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">4</td><td class="tdj">Schouwburg.—<i>Oude vest 43.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_32">32</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">5</td><td class="tdj">Huis van arrest, genaamd 's-Gravenstein.—<i>Pieterskerkplein 6.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_20">20</a> en <a href="#p_22">22</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Huis van Militaire Detentie en Militaire strafgevangenis.—<i>Singel + tusschen de Morsch- en Rijnsburgschepoortsbruggen.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">5<i>a</i></td><td class="tdj">Arrondissements-rechtbank.—<i>Rapenburg 19.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">5<i>a</i></td><td class="tdj">Kantongerecht.—<i>Rapenburg 19.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">6</td><td class="tdj">Stedelijke werk-inrichting.—<i>Vrouwenkamp 12.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_1">1</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">7</td><td class="tdj">Postkantoor.—<i>Breêstraat 44.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">7<i>a</i></td><td class="tdj">Kantoor van de rijks-telegraaf.—<i>Aalmarkt 7.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_29">29</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">8</td><td class="tdj">Gemeenlands-huis van Rijnland.—<i>Breêstraat 59.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">9</td><td class="tdj">Stads-bank-van-leening.—<i>Nieuwsteeg 6.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">10</td><td class="tdj">Korenbeurs.—<i>Nieuwen rijn.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_34">34</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">11</td><td class="tdj">Waag en boterhuis.—<i>Aalmarkt 21.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_28">28</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">12</td><td class="tdj">Stads-timmerwerf.—<i>Galgewater 22.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_9">9</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Stedelijke gasfabriek.—<i>Vestwal bij de Marepoortsbrug.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_31">31</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">13</td><td class="tdj">Stedelijk museum van schilderijen en oudheden.—<i>Ouden Singel 32.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_30">30</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">14</td><td class="tdj">Fontein.—<i>Vischmarkt.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_28">28</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">15</td><td class="tdj">Kruittoren.—<i>Vestwal bij de Koepoortsbrug.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">16</td><td class="tdj">Hervormden weeshuis.—<i>Hooglandsche kerkgracht 17.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_36">36</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">17</td><td class="tdj">Roomschen wees- en oudeliedenhuis.—<i>St.-Jacobsgracht 1.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Gesticht der Voorzienigheid.—<i>Hoogewoerd 57.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">18</td><td class="tdj">Lutherschen wees- en oudeliedenhuis.—<i>Middelweg 38.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">19</td><td class="tdj">Walschen wees- en oudeliedenhuis.—<i>Pieterskerkhof 40.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">20</td><td class="tdj">Christelijk Gereformeerden diaconiehuis.—<i>Hooigracht 97.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">21</td><td class="tdj">Oude mannen- en vrouwenhuis.—<i>Heerengracht 35.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_39">39</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">22</td><td class="tdj">Minnehuis.—<i>Kaarsenmakersstraat 7.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_39">39</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">23</td><td class="tdj">Huiszittenhuis.—<i>Ouden rijn 44.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_43">43</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">23</td><td class="tdj">Armbakkerij.—<i>Ouden rijn 44.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_43">43</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">24</td><td class="tdj">Gymnasium.—<i>Lokhorststraat 16.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_43">43</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">24<i>a</i></td><td class="tdj">Hoogere Burgerschool met vijfjarigen cursus.—<i>Pieterskerkgracht 13.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">24<i>a</i></td><td class="tdj">Genootschap Mathesis Scientiarum Genitrix.—<i>Pieterskerkgracht 13.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Schilder- en teekenacademie.—<i>Pieterskerkgracht 9.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">25</td><td class="tdj">Gemeenteschool.—<i>Boommarkt 1.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_9">9</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"><span class="pagenum" title="46"> </span><a id="p_46"></a>26</td><td class="tdj">Gemeenteschool.—<i>Aalmarkt 9.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_29">29</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">27</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Breêstraat 66.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">27</td><td class="tdj">Openbare teekenschool.—<i>Breêstraat 66.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">28</td><td class="tdj">Gemeenteschool.—<i>Pieterskerkstraat 5.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">28<i>a</i></td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Oude vest 35.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">29</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Haverstraat 49.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">30</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Binnenvestgracht aan het plantsoen 48.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">31</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Brandewijnsteeg 2.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">31<i>a</i></td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Marendorps-achtergracht 72.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">32</td><td class="tdj">Openbare bewaarschool.—<i>Groenesteeg 97.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">32<i>a</i></td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Marendorps-achtergracht 100.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">33</td><td class="tdj">Bijzondere school.—<i>Haarlemmerstraat 240.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">33<i>a</i></td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Bakkersteeg 1.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">33<i>a</i></td><td class="tdj">Inrichting van liefdadigheid voor de Roomsch-Cathol.—<i>Marendorps-achtergracht 96.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_41">41</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">34</td><td class="tdj">Bijzondere school.—<i>Haarlemmerstraat 93.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">35</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Hoogewoerd 41.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">36</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Uiterste gracht 132.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj"><span class="idem"> » » </span> <i>Pieterskerkgracht 9.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">36<i>a</i></td><td class="tdj">Gymnastiekschool.—<i>Pieterskerkgracht 7.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">37</td><td class="tdj">Pieterskerk.—<i>Pieterskerkplein 23.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a>–<a href="#p_19">19</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">38</td><td class="tdj">Hooglandsche of St.-Pancras-kerk.—<i>Hooglandschekerkgracht 52.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_37">37</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">39</td><td class="tdj">Mare-kerk.—<i>Mare 14.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_32">32</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">40</td><td class="tdj">Waard- of Ooster-kerk.—<i>Langestraat 73.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_40">40</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">41</td><td class="tdj">Armen-kerk.—<i>Korte Langegracht 57.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_32">32</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">42</td><td class="tdj">St.-Petrus-kerk.—<i>Langebrug 56.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">43</td><td class="tdj">St.-Ludovicus-kerk.—<i>Steenschuur 19.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_16">16</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">44</td><td class="tdj">St.-Maria-kerk.—<i>Haarlemmerstraat 262.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_41">41</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">45</td><td class="tdj">L. Vrouwe-kerk.—<i>Haarlemmerstraat 110.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_33">33</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">46</td><td class="tdj">Christ. Gereformeerden kerk.—<i>Hooigracht 99.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">47</td><td class="tdj">Christ. Gereformeerden kerk.—<i>Heerengracht 70.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_40">40</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">47<i>a</i></td><td class="tdj">Kerk der Geref. gemeente.—<i>Nieuwen Rijn 76.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_39">39</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">48</td><td class="tdj">Evangelisch-Lutherschen kerk.—<i>Hooglandschekerkgracht 26.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_37">37</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">49</td><td class="tdj">Israëlitische synagoge.—<i>Levendaal 16.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_28">28</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Vereeniging voor christelijke belangen.—<i>Noordeinde 38.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">50</td><td class="tdj">Walschen kerk.—<i>Breêstraat 64.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">51</td><td class="tdj">Remonstrantschen kerk.—<i>Middelweg 26.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">52</td><td class="tdj">Doopsgezinden kerk.—<i>Pieterskerkstraat 1.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_28">28</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">53</td><td class="tdj">Oud-Catholieken kerk.—<i>Hooigracht 27.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_39">39</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">53<i>a</i></td><td class="tdj">Gebouw der Vrijmetselaars-loge <span xml:lang="fr">La Vertu</span>.—<i>Steenschuur 4</i> en <i>6</i>.</td><td class="tdr"><a href="#p_16">16</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"><span class="pagenum" title="47"> </span><a id="p_47"></a>54</td><td class="tdj">Academie.—<i>Rapenburg 73.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_25">25</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">54<i>a</i></td><td class="tdj">Rijks-instelling voor de Ind. taal-, land- en volkenkunde.—<i>Kloksteeg 23</i> en <i>25</i>.</td><td class="tdr"><a href="#p_20">20</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">55</td><td class="tdj">Hortus of plantentuin.—<i>Rapenburg 73.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_25">25</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">56</td><td class="tdj">Kabinet van landbouw.—<i>Ruïne.</i> Ingang in de <i>Nieuwsteeg 124.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">56</td><td class="tdj">Scheikundig laboratorium.—<i>Ruïne.</i> Ingang in de <i>Nieuwsteeg 124.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">56</td><td class="tdj">Industrie-college.—<i>Ruïne.</i> Ingang in de <i>Nieuwsteeg 124.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">56</td><td class="tdj">Anatomisch kabinet.—<i>Ruïne.</i> Ingang op het <i>Rapenburg 124.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">56</td><td class="tdj">Kabinet van natuurkundige werktuigen.—<i>Ruïne.</i> Ingang op de <i>Langebrug 124.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">57</td><td class="tdj">Physiologisch laboratorium.—<i>Ruïne.</i> Ingang in de <i>Zonneveldsteeg 18.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">57<i>a</i></td><td class="tdj">Zoötomisch laboratorium.—<i>Cellebroêrsgracht.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">58</td><td class="tdj">Academisch ziekenhuis.—<i>Vestwal bij de Morschpoort 32a.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_8">8</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">59</td><td class="tdj">Academische bibliotheek.—<i>Rapenburg 72.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_21">21</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">60</td><td class="tdj">Rijks museum van natuurlijke historie.—<i>Rapenburg 28.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_22">22</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">61</td><td class="tdj"><span class="idem"> » » »</span> oudheden.—<i>Breêstraat 18.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_10">10</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">61</td><td class="tdj">Kabinet van munten en penningen.—<i>Boommarkt.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_10">10</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">62</td><td class="tdj">'s Rijks herbarium.—<i>Rapenburg 33.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_25">25</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">63</td><td class="tdj">Kabinet van pleisterbeelden, gravures en teekeningen.—<i>Rapenburg 71.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_25">25</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">64</td><td class="tdj">Rijks Ethnographisch museum.—<i>Hoogewoerd 108.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">64</td><td class="tdj">Japansche verzameling.—<i>In het Ethnographisch museum.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">65</td><td class="tdj">Bibliotheek van Thysius.—<i>Rapenburg 25.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">66</td><td class="tdj">Observatorium.—<i>Cellebroêrsgracht 57.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">67</td><td class="tdj">Manége.—<i>Cellebroêrsgracht 13.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">68</td><td class="tdj">Gebouw Tot nut van 't algemeen.—<i>Steenschuur 21.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_16">16</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Sociëteit Amicitia.—<i>Breêstraat 86.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_12">12</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Zomersociëteit Amicitia.—<i>Steenstraat bij de Rijnsburgschepoortsbrug 2.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_8">8</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Studenten-sociëteit Minerva.—<i>Breêstraat 50.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_11">11</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">68<i>a</i></td><td class="tdj">Nieuwe Sociëteit.—<i>Langebrug 58.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_16">16</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Sociëteit Concordia.—<i>Hoogewoerd 6.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_28">28</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj"><span xml:lang="la">Musis Sacrum.</span>—<i>Plantsoen.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Leesmuseum.—<i>Breêstraat, tegenover het Stadhuis 113.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_12">12</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Bad- en zwemplaats.—<i>Vestwal bij de Heerepoortsbrug 1.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_41">41</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"> </td><td class="tdj">Bad- en zweminrichting Rijnzicht.—<i>Morschweg.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_9">9</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">69</td><td class="tdj">Cavalerie-kazerne (huzaren).—<i>Groenhazengracht 12.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">70</td><td class="tdj">Artillerie-kazerne (veld-artillerie).—<i>Noordeinde 2.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">70<i>a</i></td><td class="tdj">Kweekschool voor zeevaart.—<i>Weddesteeg 4.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl"><span class="pagenum" title="48"> </span><a id="p_48"></a>71</td><td class="tdj">Infanterie-kazerne (4e regiment).—<i>Galgstraat 64.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_9">9</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">72</td><td class="tdj">Invalidenhuis.—<i>Middelweg 40.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">73</td><td class="tdj">Infirmerie.—<i>Groenhazengracht 6.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">73<i>a</i></td><td class="tdj">Nieuwe Infirmerie.—<i>Hooge Morsch.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">74</td><td class="tdj">Meermans-burg.—<i>Oude Vest 159.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">75</td><td class="tdj">Coninck's-hofje.—<i>Oude Vest 15.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_32">32</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">76</td><td class="tdj">P. Gz. Speck's-hof.—<i>Pieterskerkhof 42.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_17">17</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">77</td><td class="tdj">Jan Pesijn's-hof.—<i>Kloksteeg 21.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_19">19</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">78</td><td class="tdj">Jan Michielsz.'s-hof.—<i>Pieterskerkstraat 10.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">79</td><td class="tdj">Gesticht voor weduwen uit het Zions-hof.—<i>Schoolsteeg 3.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">80</td><td class="tdj">Brouckhoven's-hof.—<i>Papenstraat 16.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_23">23</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">81</td><td class="tdj">Eva van Hoogeveen's-hof.—<i>Doelensteeg 7.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_25">25</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">82</td><td class="tdj">Pieter Loridan's-hof.—<i>Oude Varkenmarkt 1.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_24">24</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">83</td><td class="tdj">St.-Salvator's-hof.—<i>Steenstraat 17.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_9">9</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">84</td><td class="tdj">Jan De Later's-hof.—<i>Binnenvestgracht, bij de Rijnsburgschepoortsbrug 13.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">85</td><td class="tdj">B. Wz. van Assendelft's-hof.—<i>Langegracht 49.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">86</td><td class="tdj">St.-Jan's-hof.—<i>Haarlemmerstraat 264.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_41">41</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">87</td><td class="tdj">J. Wz. van Woudendorp's-hof.—<i>Brandewijnsteeg 17.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">88</td><td class="tdj">St.-Elisabeth's gasthuis-hof.—<i>Oude Vest 25.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_32">32</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">89</td><td class="tdj">Convent van Tethrode of St.-Steven's-hof.—<i>Haarlemmerstraat 50.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">90</td><td class="tdj">Zions-hof.—<i>St. Joseph-steeg 4.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_33">33</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">91</td><td class="tdj">St.-Anna-aalmoeshuis.—<i>Hooigracht 9.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_39">39</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">92</td><td class="tdj">St.-Anna-hofje of Joost H. van Duiveland's-poort.—<i>Zegersteeg 10.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">92</td><td class="tdj">Catharina Jacobs Dr.-hof.—<i>Zegersteeg 17.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">93</td><td class="tdj">Hofje genaamd François Houttijn.—<i>Hooigracht 81.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_42">42</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">94</td><td class="tdj">Schachtenhof.—<i>Middelste gracht 27.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">95</td><td class="tdj">Charles Tevel's-hof, genaamd: Thevelinck-hofken.—<i>Binnenvestgracht + bij de Hoogewoerds-poort 7.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_27">27</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">96</td><td class="tdj">Bethlehem's-hof.—<i>Levendaal 111.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">97</td><td class="tdj">St.-Barbara's-hof.—<i>Levendaal 23.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">98</td><td class="tdj">Catharina Maartens Dr.-hof.—<i>Zijdgracht 26.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">99</td><td class="tdj">Barend van Namen's-hof.—<i>Kijfhoekstraat 12.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">100</td><td class="tdj">Samuel de Zee's-hof.—<i>Koepoortsgracht 16.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">101</td><td class="tdj">St.-Jacobs- of G. van Crayenbos'-hof.—<i>Koepoortsgracht 25.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">102</td><td class="tdj">Hofje van Jeruzalem.—<i>Cellebroêrsgracht 49.</i></td><td class="tdr"><a href="#p_26">26</a></td></tr> + <tr><td class="tdl">103</td><td class="tdj">Bethaniën of Emaus-hof.—<i>Cellebroêrsgracht 43.</i></td><td class="tdr"><ins class="corr" id="corr11" title="Niet in Bron.">—</ins></td></tr> + <tr><td class="tdl">104</td><td class="tdj">J. Frans van der Linden's-poort.—<i>Marendorps-achtergracht 50.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + <tr><td class="tdl">105</td><td class="tdj">Hofje van den H. Geest of Cornelis Sprong's-hof.—<i>Rapenburg 135.</i></td><td class="tdr">—</td></tr> + </tbody> +</table> + +</div> + +<p><span class="pagenum" title="kaart"> </span><a id="p_kaart"></a></p> + +<div class="figcenter" id="plattegrond" style="width: 672px;"> +<a href="images/plattegrond.png"><img src="images/plattegrond-t.png" width="672" height="454" alt="LEIDEN._DE BREUK & SMITS._1874." title="Klik voor vergroting (2800×1893px, 1110kb)" /></a> +<span class="caption">LEIDEN._DE BREUK & SMITS._1874.</span> +</div> + +<p><span class="pagenum" title="achter"> </span><a id="p_achter"></a></p> + +<div class="ad"> + + <div id="reclame" class="adhead">Bij de uitgevers dezes zijn mede verschenen:</div> + + <div class="columnleft"> + + <p class="ad"><span class="ls2"><b>LEIDENS OMSTREKEN</b></span><br /> + <span class="size80">WANDELEND GESCHETST,<br /> + <b>met eene zeer nauwkeurige kaart</b>.</span></p> + + <p class="ad">Prijs: één gulden.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad">DE KAART AFZONDERLIJK,<br /> + <b class="size80">op groot papier.</b></p> + + <p class="ad">Prijs: zestig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><span class="mixcap">De Breuk & Smits'</span><br /> + <b class="ls2">ALGEMEEN ADRESBOEK</b><br /> + <b class="size80">VAN DE GEMEENTE LEIDEN.</b></p> + + <p class="ad">Prijs: één gulden en vijftig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><b class="ls2">HUISNOMMER-BOEK</b><br /> + <span class="size80">VAN DE GEMEENTE</span><br /> + <span class="ls2">LEIDEN</span>.</p> + + <p class="ad size80"><b>Naar de officiëele bescheiden gedrukt</b>.</p> + + <p class="ad">Prijs: één gulden en vijftig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><b class="ls2">DE POORT DER MANEGE</b><br /> + <span class="size80">VAN DE GEMEENTE LEIDEN,<br /> + <b>voorheen het „Collegium Theologicum”</b>.</span></p> + + <p class="ad">Prijs: vijftig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><b><span class="ls2">MAGDALENA MOONS,</span><br /> + het behoud van Leiden in 1574.</b></p> + + <p class="ad">Met aanteekeningen en bijlagen<br /> + <span class="size80">DOOR</span><br /> + J. H. EICHMAN.</p> + + <p class="ad">Prijs: negentig cents.</p> + + </div> + <div class="columnright"> + + <p class="ad"><span class="ls2">EENE BLADZIJDE</span><br /> + <span class="size80">UIT HET VERHAAL<br /> + VAN</span><br /> + <b>LEIDENS BELEG EN ONTZET<br /> + in 1574</b><br /> + toegelicht en verdedigd door<br /> + J. H. EICHMAN.</p> + + <p class="ad">Prijs: vijfendertig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><b class="ls2">HET BELEG EN ONTZET</b><br /> + <span class="size80">DER STAD</span><br /> + <b>LEIDEN IN 1574.</b><br /> + DOOR<br /> + <span class="ls2">J. H. EICHMAN</span>.</p> + + <p class="ad size80"><b>Met portret en fac-similé van<br /> + P. Az. Van der Werff.</b></p> + + <p class="ad">Prijs: vijfentwintig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><span class="ls2">HET LEVEN</span><br /> + <span class="size80">VAN</span><br /> + <b class="ls2">P. Az. VAN DE WERFF.</b><br /> + <span class="size80">DOOR</span><br /> + Dr. G. D. J. SCHOTEL.</p> + + <p class="ad">Prijs: zeventig cents.</p> + + <hr class="newad" /> + + <p class="ad"><b>Het uitmuntend gelijkend en keurig uitgevoerd<br /> + PORTRET</b><br /> + <span class="size80">VAN</span><br /> + <b>P. Az. <span class="ls2">VAN DER WERFF</span><br /> + met fac-similé</b>.</p> + + <p class="ad size80">Proefdruk op groot papier met Chineesch-tint.</p> + + <p class="ad">Prijs: vijftig cents.</p> + </div> + + <br class="clear" /> + + <div class="drukker">BOEK- EN STEEN-DRUKKERIJ VAN DE BREUK & SMITS.</div> + +</div> + +<div class="TNbox"> +<a id="correctie"></a> + +<h2>Overzicht aangebrachte correcties</h2> + +<p>De volgende correcties zijn aangebracht in de tekst:</p> + +<table summary="correcties in tekst"> + <thead> + <tr><th>Plaats</th><th>Bron</th><th>Correctie</th></tr> + </thead> + <tbody> + <tr><td class="td2"><a href="#corr1">Blz. 13</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">:</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr2">Blz. 17</a></td><td class="td4">bijge-gebouwen</td><td class="td4">bijgebouwen</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr3">Blz. 18</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr4">Blz. 29</a></td><td class="td4">paralel</td><td class="td4">parallel</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr5">Blz. 32</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr6">Blz. 38</a></td><td class="td4"> ater</td><td class="td4">later</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr7">Blz. 40</a></td><td class="td4">he-</td><td class="td4">het</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr8">Blz. 41</a></td><td class="td4">aantroffen</td><td class="td4">aangetroffen</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr9">Blz. 42</a></td><td class="td4">heldengestallen</td><td class="td4">heldengestalten</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr10">Blz. 42</a></td><td class="td4 smcap">FRANCOIS</td><td class="td4 smcap">FRANÇOIS</td></tr> + <tr><td class="td2"><a href="#corr11">Blz. 47</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">—</td></tr> </tbody> +</table> +</div> + + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Korte beschrijving van Leiden, by +Jacobus Marinus Everhardus Dercksen + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK KORTE BESCHRIJVING VAN LEIDEN *** + +***** This file should be named 35219-h.htm or 35219-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/3/5/2/1/35219/ + +Produced by The Online Distributed Proofreading Team at +http://www.pgdp.net + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License (available with this file or online at +http://gutenberg.org/license). + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at +http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at +809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email +business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact +information can be found at the Foundation's web site and official +page at http://pglaf.org + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit http://pglaf.org + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: http://pglaf.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + http://www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> diff --git a/35219-h/images/cover-l.jpg b/35219-h/images/cover-l.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..a8767ff --- /dev/null +++ b/35219-h/images/cover-l.jpg diff --git a/35219-h/images/cover.jpg b/35219-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0ca072b --- /dev/null +++ b/35219-h/images/cover.jpg diff --git a/35219-h/images/ill_tp.png b/35219-h/images/ill_tp.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..05c25b7 --- /dev/null +++ b/35219-h/images/ill_tp.png diff --git a/35219-h/images/plattegrond-t.png b/35219-h/images/plattegrond-t.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..835d757 --- /dev/null +++ b/35219-h/images/plattegrond-t.png diff --git a/35219-h/images/plattegrond.png b/35219-h/images/plattegrond.png Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..0efc61c --- /dev/null +++ b/35219-h/images/plattegrond.png diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..a656d8a --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #35219 (https://www.gutenberg.org/ebooks/35219) |
