initial commit of ebook 44203HEADmain

12 files changed, 4419 insertions, 0 deletions

diff --git a/old/44203-8.txt b/old/44203-8.txt
new file mode 100644
index 0000000..00cd94e
--- /dev/null
+++ b/old/44203-8.txt
@@ -0,0 +1,1629 @@
+Project Gutenberg's Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners, by Francis Allan
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners
+
+Author: Francis Allan
+
+Release Date: November 17, 2013 [EBook #44203]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg (This book was produced from scanned images of
+public domain material from the Google Print project.)
+
+
+
+
+
+
+
+
+                                  HET
+                            EILAND VLIELAND
+                                   EN
+                            ZIJNE BEWONERS.
+
+
+                             GESCHETST DOOR
+                               F. ALLAN,
+           Schrijver van het eiland Texel en zijne Bewoners.
+
+
+                            MET EEN KAARTJE.
+
+
+                               AMSTERDAM,
+                       WED. BORLEFFS & TEN HAVE.
+                                 1857.
+
+
+
+
+
+
+
+                  "Trek van den Noordpool naar de dorstige Abisijnen,
+                   Elk mint zijn sneeuwspelonk of dorre zandwoestijnen."
+
+
+
+
+
+
+
+VOORWOORD.
+
+
+Gehoor gevende aan eene uitnoodiging, waarbij ik werd aangezocht, om,
+even als van de eilanden Texel, Wieringen, enz., ook van Vlieland eene
+beschrijving voor de pers te leveren, zoo bied ik met de uitgave van
+dit werkje mijnen Landgenooten de vervulling mijner belofte aan.
+
+Ik vleije mij, dat ook aan dezen arbeid, even als aan andere mijner
+pennevruchten, een gunstig onthaal ten deel moge vallen; terwijl
+het mij, bij mogelijke feilen, aangenaam zal zijn, daarvan door den
+belangstellenden lezer onderrigt te worden.
+
+Dit weinige zou genoegzaam kunnen zijn tot voorberigt, ware het
+niet, dat ik nog een aangenamen pligt te vervullen hadde: 't is
+namelijk de openlijke dankbetuiging, welke ik verschuldigd ben aan
+den Heer J. Kooij, Openbaar Onderwijzer op Vlieland, die mij bij de
+zamenstelling van dit werkje veel belangrijks omtrent ZEds. woonplaats
+mededeelde. Hem zij daarvoor mijnen innigen dank gewijd!
+
+Dat dit werkje vele lezers vinde, wensch ik met al mijn hart.
+
+
+F. ALLAN.
+
+Eiland Marken, 12 Julij 1857.
+
+
+
+
+
+
+
+INHOUD.
+
+
+    EERSTE HOOFDSTUK.
+
+                                                     Bladz.
+
+    ALGEMEENE BESCHOUWING VAN HET EILAND VLIELAND.       9.
+
+
+    TWEEDE HOOFDSTUK.
+
+        § 1. HET VOORMALIGE DORP WEST-VLIELAND.         21.
+        § 2. HET DORP OOST-VLIELAND.                    22.
+
+
+    DERDE HOOFDSTUK.
+
+    BIJZONDERE GEBOUWEN EN INRIGTINGEN.                 26.
+
+
+    VIERDE HOOFDSTUK.
+
+    VLIELANDS BEVOLKING.                                31.
+
+
+    AANTEEKENINGEN.                                     34.
+
+
+
+
+
+
+
+HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE BEWONERS.
+
+EERSTE HOOFDSTUK.
+
+ALGEMEENE BESCHOUWING VAN HET EILAND VLIELAND.
+
+
+Het eiland Vlieland, dat thans ééne gemeente uitmaakt, behoort als
+zoodanig tot het arrondissement Hoorn, kanton Medemblik.
+
+Het ligt op een half uur afstands N. O. van het eiland Texel, welke
+ligging naar men meent, zeer geschikt zou zijn tot eene vereeniging
+met laatstgenoemd eiland, en vatbaar voor eene bedijking, waardoor
+eene uitgestrektheid lands zou worden aangewonnen van p. m. dertig
+duizend bunders, grootendeels bestaande uit zeer goede kleigronden.
+
+Van groot gewigt, voorwaar! zou zulk eene onderneming zijn: de
+instrooming der Noordzee zou daardoor verminderd, de zeegaten van Texel
+en Vlieland dieper, en een vast bolwerk verkregen worden voor de aan
+de Zuiderzee en aan de Wadden grenzende provinciën, wier zeeweringen
+en veiligheid, deze eilanden noodwendig van het grootste belang zijn;
+naardien de geweldige kracht van de door stroom en wind voortgestuwde
+watermassa, onophoudelijk strijd voert tegen de zeeweringen van de
+Friesche en Groninger Noordkusten.
+
+Vlieland is een langwerpig, smal eiland. Van het Oost- tot het
+Westeinde heeft het eene lengte van ongeveer 5 3/4 uren gaans;
+terwijl de grootste breedte misschien 3/4 uur bedragen zal. Het
+oostelijkste gedeelte is geheel met duinen bezet, terwijl het overige
+eigenlijk slechts eene zandbank is, de Hors [1] genaamd, welke bij
+hooge waterstanden geheel ondervloeit. Door het Eijerlandsche Gat [2]
+is het van het met Texel vereenigde Eijerland, en door den mond des
+Vliestrooms, van Terschelling gescheiden. Aan den zuid-oostelijken hoek
+des eilands ligt de nette, doch thans slechts voor binnenvaartuigen
+en kleine platboomde zeeschepen bruikbare haven, welke men alleen
+bij hoog water of half tij naderen kan. Uit deze haven komt men in
+de zoogenaamde Monnikesloot (waarvan straks nader), thans meestal
+enkel de Sloot [3] geheeten, welk vaarwater om de oostzijde van het
+eiland loopt, op het grootscheeps-vaarwater of Vliestroom uitkomt [4],
+en door onderscheidene gaten in gemeenschap staat met de Noordzee. De
+voornaamste dezer gaten zijn Oud- en Nieuw-Stortemelk, waarvan echter
+alleen het laatste bruikbaar is. Het Nieuwe Gat, dat oostelijker
+ligt, behoort meer aan Terschelling [5]. Tusschen de Sloot en den
+mond van den Vliestroom ligt eene zandbank, de Rigchel genaamd,
+welke zich Noord- en Zuidwaarts, ter lengte van ongeveer een uur
+gaans uitstrekt, en met de hoogste watergetijden ondervloeit. Uit
+de haven loopt nog een vaarwater over den Wal (ook de Waard genoemd)
+ten zuiden van het eiland, waarvan alleen bij wassend of hoog water
+gebruik kan gemaakt worden, aangezien de Waard met de ebbe bijna
+geheel droog valt. Deze Waard zou (naar men mij mededeelde) bijzonder
+geschikt zijn tot eene indijking, daar zij, behalve eene daartoe zeer
+gunstige ligging, uit goeden kleigrond bestaat. Men vindt er vele en
+welvoorziene mosselbanken op. Zij strekt zich uit tot het oude Vlie,
+een vaarwater, dat bijna in eene oost- en westwaartsche rigting van
+den Vliestroom naar Texel vloeit.
+
+Wat de naams-oorsprong van Vlieland aangaat, zoo meenen sommigen,
+dat deze gezocht moet worden in den vlietenden grond, die hier in der
+daad zeer belangrijk is. Deze meening lijdt echter, onzes inziens,
+schipbreuk op een ander gevoelen, dat meer grond van waarschijnlijkheid
+in zich bevat, en volgens hetwelk men in Vlieland een overblijfsel van
+het oude Flevum, Flevo, meent te bezitten. De oude oorkonden melden
+ons, dat er in het tweede vierde der 13de eeuw een geduchte watervloed
+heeft plaats gehad, die vooral de Holkamalanden, tusschen Westergoo en
+de eilanden Terschelling en Vlieland gelegen, overstroomde en aldaar
+de grootste verwoestingen aanrigtte. Het Vlie zou, in slechts weinige
+uren tijds, al het land, tusschen Noordholland en Friesland gelegen,
+overstroomd hebben, en de bewoners, bij het aanbreken van den dageraad
+het schrikbarend tooneel aanschouwende, elkander hebben toegeroepen:
+"Het is al Flie-land!" En sedert dien tijd zou dit eiland zijnen naam
+erlangd hebben. Volgens Winsemius, moet deze stormvloed gesteld worden
+op den jare 1246, alhoewel wij weten, dat oude Friesche Aanteekeningen
+dit op 1237 stellen. Dus leest men bij de laatsten:
+
+"Da men schreef MCCXXXVII da wasser ien heage zea in Frieslân." (Toen
+men schreef 1237, was er eene hooge zee--vloed--in Friesland.)
+
+In vorige eeuwen was Vlieland vereenigd met Texel, doch gescheiden van
+Terschelling; terwijl er tusschen dit laatste en Vlieland eene rivier
+in de Noordzee vloeide, welke naar sommiger gevoelen de Vecht, of,
+volgens andere schrijvers, de mond van het meer Flevo was. Uit deze
+rivier werd ten jare 1213 eene sloot of grift gegraven langs Vlieland
+naar Texel, welke, te digt aan de Noordzee gebragt, aanleiding heeft
+gegeven tot eene doorbraak, die de scheiding van beide genoemde
+eilanden ten gevolge had.
+
+Ziet hier, welke omstandigheden tot deze doorgraving aanleiding gaven.
+
+Onder de vele geduchte stormvloeden, welke ons vaderland in den
+loop der eeuwen teisterden, moeten vooral ook genoemd worden de
+St. Juliaansvloed van 1164 en de Allerheiligen-vloed van 1170. Deze
+zoo hoogst noodlottige vloeden, en vooral de eerstgenoemde, rigtten
+in ons vaderland de ontzettendste verwoestingen aan. Het water, door
+den geweldigen en aanhoudenden orkaan voortgestuwd, rees zoo hoog,
+dat de zee, volgens geloofwaardige berigten, zelfs tot Utrecht opliep,
+voor welke stad men toen kabeljaauw en anderen zeevisch ving. Gansch
+Noordholland en Friesland werden overstroomd; de landen op de Waard,
+reeds eenmaal aan de baren onttogen, werden andermaal ingezwolgen;
+terwijl er een gat scheurde tusschen de eilanden Vlieland en Texel,
+en de golven zich eenen weg baanden tot nabij de Hondsbosschen,
+zoodat het land, waarop Huisduinen, den Helder en Texel lagen, kort
+hierna een eiland werd genoemd.
+
+In Friesland vooral, was de schade aan de binnendijken zoo belangrijk
+en groot, dat vele eigenaars der omliggende landerijen, niet
+bij magte, om in de herstelling te kunnen voorzien, hunne landen
+aan de kloosterheeren van Lidlum en Ludingakerk gaven en dezelve
+verlieten [6]. De abten en monniken van beide kloosters zagen het
+in, wat voordeel zij voor zich en voor hunne opvolgers van de noodige
+bedijkingen zouden kunnen erlangen. Die van het eerstgenoemde klooster,
+hadden reeds een steenen huis (stins) gebouwd, en ook het Monnikenhuis
+te Weidum gesticht, met oogmerk, om door hunne leekebroeders de
+aangeslibte gronden tot bezaaijing of ossenweiden te doen bewerken. Zij
+trachtten nu nog grootere voordeelen te genieten, en sloten derhalve
+eene overeenkomst met alle omliggende eigenaren, waarbij zij zich
+verbonden om de kosten van de geheele bedijking van het Oudland te
+dragen, tegen het genot der voordeelen van den aanwas. Zoo ontstond de
+dijk om de Middelzee, van Minnertsga over Rauwert naar Stiens, en zoo
+werd eerlang deze geheele plas in vruchtbaar land herschapen. Dit gaf,
+zoo als trouwens ligtelijk is na te gaan, aan de reeds rijke kloosters
+aanzienlijke voordeelen. Dan, wel verre dat de kloosterlingen zich met
+hetgene zij bezaten, tevreden zouden gesteld hebben! Integendeel, met
+de vergrooting hunner rijkdommen, nam ook de begeerte tot het bezit
+van meerdere schatten toe: met de uitbreiding hunner bezittingen,
+wies ook de zucht om hunne schatkist te stijven, te meer aan. Om
+de aanslibbing te bespoedigen, hunne landerijen tegen overstrooming
+te beveiligen, en door eene gemakkelijke communicatie den bloei van
+hunnen handel te bevorderen, lieten zij onderscheidene doorgravingen
+en waterleidingen maken, welker aanleg, gelijk zulks, helaas! te
+laat bleek, de treurigste gevolgen na zich sleepte. Het was vooral
+de vermaarde abt van Lidlum, Gerhardus, die den kloosterlingen den
+aanleg van een kanaal tusschen Vlieland en Terschelling, ontried. Zijne
+wijze raadgevingen en gegronde aanmerkingen leden echter schipbreuk
+op de waanwijsheid en het eigenbelang der ontwerpers, en, zoo als wij
+bevorens reeds hebben aangemerkt, volvoerden zij in 1213 hun plan van
+kanalisatie, dat in lateren tijd zoo grooten invloed oefende op de
+gesteldheid der Zuiderzee in het algemeen. Immers, zij lieten eerst
+eene gracht graven van Harlingen tot aan Grind [7], welke thans nog
+het gewone vaarwater is, en de Harlinger Jetting (d. i. uitwatering,
+gieting) genoemd wordt, en van daar de Slenk of Monnikensloot tot
+aan het eiland; en dit een en ander gaf aan het steeds meer en meer
+indringende geweld der Noordzee, van tijd tot tijd gelegenheid om
+ten Westen en Noordwesten van Friesland, en later ook meer zuidelijk,
+al het land te verwoesten [8].
+
+Even als de oppervlakte van de overige eilanden (Texel, Terschelling,
+Ameland, enz.), welke den noordelijken schutsmuur van ons vaderland
+tegen de Noordzee uitmaken, zoo is ook die van Vlieland, door
+gedurige overstroomingen en stormvloeden ontzettend afgenomen. De
+omliggende platen bewijzen dit ten duidelijkste; terwijl het door de
+zee verzwolgen dorp West-Vlieland, daarvan mede ten sprekendste bewijze
+strekt. De aanleidende oorzaak van het wegspoelen van West-Vlieland
+was een fluit of ander vaartuig, dat bij eenen hevige Noord-Westen
+storm op het strand geslagen werd; waardoor eene opening in den dijk
+(zeker een stuifdijk) ontstond, door welke de zee naar binnen drong,
+en van tijd tot tijd een kreek of slufter vormde, welke dat gedeelte,
+waarop West-Vlieland lag, van het overige eiland afscheidde. Slechts
+bij laag water was deze kreek doorwaadbaar. Vóór omstreeks 60 à
+70 jaren bestond zij nog; doch nu is zij weêr digt gespoeld of
+gestoven. Die kreek vereenigde dus de Noordzee met de Zuiderzee,
+even als zulks vroeger ook op Ameland het geval was, toen de Slenk
+dáár nog in wezen was.
+
+Het ontstaan van genoemde kreek moet hebben plaats gehad in het begin
+der 18de eeuw, en bepaaldelijk op den 26 Februarij 1714, toen ook de
+kerk instortte.
+
+Na zoo veel grondverlies is van Vlieland slechts eene lange en
+smalle strook gronds overgebleven, welke zich in hare lengte van
+het zuidwesten naar het noordoosten uitstrekt, in welke rigting het
+gansche eiland, met inbegrip van de Hors en andere buitengronden,
+eene lengte heeft van zes uren gaans.
+
+Volgens kadastrale opmeting beslaat Vlieland thans eene oppervlakte
+van ongeveer 5215 bunders en 70 vierkante roeden, waarvan ruim
+1689 bunders belastbaar land. Aan de zeezijde wordt het eiland
+door duinen tegen het geweld der baren beveiligd. De voornaamste
+dezer duinen, welke door onderscheidene min of meer uitgebreide
+vlakten of valleijen afgewisseld worden, zijn: het Oostersche lid
+[9], Koois-lid, Veems-lid, Viamens-lid, het Oude Huizer-lid [10]) en
+het Meeuwenduins-lid. De belangrijkste valleijen zijn: de Oostersche
+Vallei, de Vallei beoosten de voormalige vuurbaak, de Koois-Vallei,
+benevens de Ooster- en Westervalleijen van Malgom [11].
+
+Vlieland's bodem, geheel uit zandgrond bestaande, neemt vooral aan
+den Noordkant zeer sterk af, welke afneming, indien zij zoo voortgaat,
+als dit in de laatste honderd, of zelfs gedurende de jongstverloopene
+vijftig jaren het geval was, met grond vreezen doet, dat de Noordzee
+zich te dezer plaatse eenen nieuwen en zeer gevaarlijken doortogt
+naar de Zuiderzee banen zal, iets, dat met betrekking tot de daaraan
+grenzende provinciën, de meeste bekommering baren moet, zoo dit gevaar
+niet bij tijds door de noodige maatregelen van voorzorg wordt afgekeerd
+[12]. Van groot belang is daarom de duinbeplanting met helmriet. "Het
+is," zegt zeker schrijver, "bijna onbegrijpelijk hoe (Vlieland) dus
+zijn behoud in dit opzigt, niet aan millioenen schats, maar aan deze
+plant en aan eenige bossen stroo en dunne takjes, waarin het helmriet
+vastgezet wordt, te danken heeft, dewijl opene vlakten daardoor
+thans van bevestigde duinen voorzien zijn. Door de aanplanting van
+dit helmriet, welks lange taaije en vezelachtige wortelen zich, al
+kruipende, soms wel zes voeten verre om zich heen in het dorre zand
+uitbreiden, worden de duinen middellijk voor verstuiving bewaard;
+terwijl de grond bovendien, door verrotting en natuurlijke bemesting,
+van tijd tot tijd eenigzins vruchtbaarder wordende, aanleiding
+ontvangt, dat ook andere planten daarin ontkiemen en tot de vastheid
+van de anders losse zandheuvelen bijdragen, ten einde den sterksten
+stormen wederstand te bieden. De vermindering van de oppervlakte van
+dit eiland is vooral zigtbaar op eene kaart van Vlieland, welke ten
+jare 1795 door den landmeter Peereboom vervaardigd werd, vooral,
+wanneer men die grondteekening vergelijkt met de plaats waar het
+dorp West-Vlieland heeft gelegen. Doch, behalve dit een en ander,
+is er nog meer dat van Vlielands voormalige grootere uitgestrektheid
+getuigt. Zoo lag er, in het laatste gedeelte der voorgaande eeuw,
+op den Noordoosthoek, bij de groote doch onbeplante duin, het witte
+Lid genaamd, eene batterij, welke thans door de zee verzwolgen is [13].
+
+Vroeger vond men in de reeds genoemde valleijen, hier en daar eenig
+groen. Dan, door de hevige stormen die in 1834, 1835 en 1836 plaats
+grepen, werd het ten eenen male, door verstuivingen, onder het zand
+bedolven [14]. Ook de Helianthenum, die hier vroeger welig tierde, is
+geheel verdwenen. De grond is echter voor vele soorten van houtgewas
+geschikt; terwijl men zich sedert 1843, meer algemeen op den verbouw
+der aardappelen heeft toegelegd, welke zeer voldoende resultaten
+oplevert: de vrucht is van uitmuntende hoedanigheid. Men heeft
+er twee velden, het Oostersche- en het Westersche Veld geheeten,
+waarvan het laatste telken jare, door afkabbeling der zee, kleiner
+van omvang wordt. De uitgestrektheid dezer velden is nogthans
+ter naauwernood toereikend voor het onderhoud van een twintigtal
+runderen en paarden welke met een veertigtal geiten, den algeheelen
+veestapel van dit eiland uitmaken. De grond is echter niet geschikt
+voor de schapenfokkerij, dewijl deze dieren er bijna allen ongans
+(ziek) worden. Het noodige hooi kan hier, bij gemis van genoegzaam
+gras-land, evenmin gewonnen worden; zoodat dit van elders moet worden
+aangevoerd. Dit is dan ook het geval met de meeste levensmiddelen,
+manufacturen en brandstoffen, welke meerendeels van Harlingen
+aangebragt, of wel, door eigen schippers van dáár gehaald worden,
+en waarvan ieder huisgezin zich tegen den winter moet voorzien, even
+als of men eene lange zeereis gaat ondernemen; tot het doen van welke
+proviandering men hier nog te meer verpligt is, omdat men bij ijsgang
+of bij langdurige winters meermaals langen tijd van het verkeer met
+den vasten wal verstoken is.
+
+De tuinen welke rondom Oost-Vlieland gelegen zijn, zijn tamelijk
+vruchtbaar, en worden hoofdzakelijk bewerkt tot verkrijging van
+moesgroenten, wat peulvruchten en, tot vermaak, eenige bloemen; terwijl
+die gedeelten der duinen, welke ontgonnen zijn, zeer welsmakende
+aardappelen opleveren.
+
+De voortbrengselen van Vlieland zijn overigens van weinig belang, en
+bepalen zich tot eenige konijnen, meereenden en andere watervogels,
+wier eijeren hier in de valleijen in menigte gevonden worden. Visch
+wordt er weinig gevangen, daar het aan menschen ontbreekt, die zich
+op de vischvangst zouden kunnen toeleggen. Wel vissen sommige loodsen,
+doch die vangst is van geene genoegzame beteekenis, om als van algemeen
+belang beschouwd te kunnen worden. Vooral is de bot die hier gevangen
+wordt, van puike kwaliteit! [15]
+
+De konijnen die zich nog in de duinen ophouden, worden, des winters
+vooral, met netten, strikken of geweren, gevangen, het vleesch hier
+meestal genuttigd, en de vellen uitgevoerd. Een vogelkooi zoude,
+onzes bedunkens, op Vlieland wel behoorlijke winsten opleveren; want
+er houden zich dikwerf aanzienlijke scharen wilde eenden, talingen,
+smeenten, enz., op. De veestapel is mede van geene groote beteekenis,
+en bij lange na niet voldoende om in de dagelijksche behoeften,
+anders dan van melk, te voorzien. In 1856 telde men op Vlieland
+(volgens eene ons verstrekte opgave) omstreeks een veertigtal koeijen
+en klein rundvee, 12 paarden, 8 schapen en 40 geiten.
+
+De luchtgesteldheid op Vlieland is zeer gezond: de bewoners genieten
+over het geheel een vaste gezondheid; terwijl men er vele oude lieden
+aantreft, wier vlugheid, spierkracht en welvarend voorkomen, eenen
+veel lageren ouderdom doen vooronderstellen, dan zij inderdaad bereikt
+hebben. Nogtans werd de bevolking meermaals door de gewone inlandsche
+ziekten bezocht. Voor nog geen twintig jaren werden in bijna alle
+huisgezinnen één of meer leden door de kinderziekte geteisterd; nog
+geen tien jaren geleden stierven velen aan de typhus; en kinkhoest
+en mazelen, ontvolkten bijna de school geheel.
+
+
+
+Zonder twijfel was Vlieland reeds bij de Romeinen bekend, vermits
+dat overwinnende volk gewoon was, zijne krijgsbenden en legertrein
+naar Oost-Friesland te brengen door den Rijn in de Drususgracht of
+Nieuwen IJssel, welke laatste, zoo als bekend is, door den veldheer
+Drusus, gegraven werd, ter verbinding van den Rijn met den IJssel,
+en van dáár verder door het Vlie, en dus ook wederom terug, hetgeen
+gemakkelijker en veiliger was dan door Overijssel en Salland, alwaar
+vele moerassen en woeste bosschen waren; of door het Munstersche,
+dat te dien tijde bewoond werd door volksstammen, die den Romeinen
+geenszins genegen waren, en waarvan de nederlaag van Varus, ten
+sprekendste bewijze verstrekt; ja, men meent zelfs, en niet zonder
+grond, dat de Romeinen, tijdens hunne oorlogen met de Friezen, op
+dit eiland eene wijkplaats, of wel eene stapelplaats hebben bezeten,
+gelijk zij zulks, ook op het naburige eiland Texel en elders gehad
+hebben [16]. Men wil ook, dat hier al zeer vroeg een Monnikenklooster
+geweest zij, dat aan den H. Stavo toegeheiligd was, doch later, even
+als zoovele andere gedenkstukken der vroegere geschiedenis van ons
+Vaderland is verwoest geworden.
+
+Dat de oudtijds in deze streken verblijf houdende volken de veeteelt,
+en welligt ook den landbouw, als hoofdmiddelen van bestaan, beoefend
+hebben, schijnt, blijkens het opleggen eener belasting van ossenhuiden
+door Drusus aan de Friezen, buiten allen twijfel te zijn. De gedurige
+inbraken der Noordzee echter, welke zooveel vruchtbaar land, ook in
+deze gewesten, heeft verzwolgen, noodzaakten den bewoners, zich het
+noodig onderhoud door zeevaart en visscherij te verschaffen. Hiertoe
+werkte naderhand zeer mede de groote visscherij of Groenlandsvaart,
+zoodat Vlieland eenmaal vier en zeventig kommandeurs of kapiteins die
+op Groenland voeren, benevens nog een groot aantal scheepsgezagvoerders
+of grootschippers onder zijne bewoners telde; terwijl nog heden
+ten dage het grootste gedeelte der Vlielanders van de zeevaart het
+dagelijksch brood erlangt. Er wonen veel loodsen.
+
+In het begin der zeventiende eeuw heerschte er op Vlieland eene
+algemeene welvaart, en was het sterk bevolkt, waarvan het aantal huizen
+dat vroeger 700 beliep doch thans tot op ongeveer 120 verminderd
+is, ten bewijze dienen kan. Vóór het jaar 1500 bestonden er vier in
+volle werking zijnde bierbrouwerijen, welke, in oorlogstijd verbrand,
+sedert niet weder herbouwd zijn.
+
+Meermalen moest dit eiland in de rampen van den oorlog deelen. Zoo
+bedreven er de Engelschen in 1666 veel moedwil en schade; terwijl zij
+mede onderscheidene koopvaarders en andere vaartuigen op de reede van
+Vlieland verbrandden. Bijna eene eeuw vroeger, en wel in Oogstmaand
+des jaars 1575, was Vlieland door Caspar de Robles, Heer van Billij
+en Gouverneur van Friesland, deerlijk geteisterd. Het gansche eiland
+werd door zijne op roof verhitte stroopbenden geplunderd, en te
+Oost-Vlieland 450 huizen aan de vlammen opgeofferd.
+
+
+
+
+
+
+
+TWEEDE HOOFDSTUK.
+
+
+§ 1.
+
+HET VOORMALIGE DORP WEST-VLIELAND.
+
+Weinig is er in geschrifte meer bekend van het voormalige dorp
+West-Vlieland, dat, blijkens den naam, aan de westzijde des eilands
+lag, en door tal van watervloeden, die er van omstreeks het midden
+der 17de tot aan het midden der 18de eeuw plaats vonden, geheel
+verwoest werd; zoodat men nu, ter plaatse waar dat dorp plagt te
+staan, eene diepte peilt van 15 vademen waters. Voor ettelijke jaren
+bespeurde men des zomers, bij stil weder en zeer lagen waterstand, op
+het uiteinde van de Hors, nog het plaveisel van de Kerkstraat. Nadat
+Oost-Vlieland van West-Vlieland was gescheiden, kreeg het een eigen
+leeraar. De eerste die in deze gemeente het predikambt vervulde, was
+Hendrik Jansz., die in 1598 herwaarts beroepen, reeds vijf jaren later,
+uit hoofde van den ongunstigen staat zijner gezondheid, Emeritus werd.
+
+Veel en groot waren de tegenspoeden, waarmede die van West-Vlieland
+te kampen hadden. Zoo stortte hunne oude kerk in door eenen hevige
+orkaan, die plaats had op den 26sten Februarij 1714. Wel bouwde men
+toen een ander bedehuis, meer binnen- of landwaarts in, doch ook
+dit gebouw werd welhaast een prooi der inbrekende zee, daar het,
+door deze ondermijnd, eindelijk in slagtmaand des jaars 1727, door
+de golven werd verzwolgen. Men rigtte daarna, zoo goed mogelijk, eene
+particuliere woning tot het houden van de openbare eerdienst in, waarin
+de laatste predikant van West-Vlieland, met name Gerardus Petten, tot
+aan 1736 de dienst heeft waargenomen, toen hij deze Gemeente verliet en
+naar Huisduinen vertrok. Te dien tijde was er naauwlijks eene enkele
+woning overgebleven; allen werden door de zee verzwolgen, zoodat er
+thans zelfs geen spoor meer overig is van eenig gebouw hoegenaamd [17].
+
+
+
+
+§2.
+
+HET DORP OOST-VLIELAND.
+
+Oost-Vlieland was, vooral ten tijde van deszelfs vroegeren bloei,
+toen het uit drie regte straten bestond, een regt bevallig, wel
+bebouwd dorp. Het bestaat thans voornamelijk uit eene regte straat,
+welker plaveisel in het midden vervangen is door een Mac-Adam en ter
+wederzijde beplant met hoog opgaande boomen. Deze hoofdstraat bestaat
+eigenlijk uit eenen breeden rijweg, ter weder zijde waarvan zich een
+breed bestraat voetpad [18] uitstrekt, dat door de genoemde boomen
+van den rijweg is afgescheiden. Wel verre echter, dat deze plaats
+zich nog in vroegere welvaart verblijden mag, verkeert het thans
+in eenen armelijken en meer vervallen toestand. Men vindt er even
+buiten de dorpskern aan den voet der duinen, een groote waterput,
+welke voor 1600 personen, zeer gezond water kan bevatten, en waaruit
+de schepen zich, vroeger echter veel meer dan thans, meermalen van
+het noodige drinkwater voorzien. Behalve deze, zijn er in het midden
+der Groote of Langestraat nog drie brandputten, welke hier in geval
+van brand ten eene male onmisbaar zijn. [19] De kom van het dorp
+bevat circa 120 huizen die meestal van rooden steen opgetrokken,
+en over het geheel ruim zijn gerigt. De bevolking, welke bijna
+geheel Hervormd is, maakt met de overige bewoners des eilands ééne
+Gemeente uit, welke tot de Classis van Alkmaar, Ring der eilanden,
+behoort, en ongeveer 650 zielen telt, waarvan 300 Ledematen. De eerste
+predikant die hier in de toenmaals gecombineerde Gemeenten van Oost-
+en West-Vlieland het leeraarsambt bekleedde, was Willem Gillesz., die,
+alhier beroepen in 1575, in 1577 ontslagen werd. De beide gemeenten
+werden eenige jaren later gescheiden, en wel, tijdens de dienst van den
+predikant Hendrik Pieters Dockman, die, in 1583 herwaarts beroepen,
+in 1597 naar Venhuizen vertrok. In 1598 bekwam Oost-Vlieland alléén
+tot herder en leeraar, Ds. Jan Dibbitsz.
+
+De kerk, die reeds vóór de hervorming in aanzijn was, was
+oorspronkelijk eene parochie-kerk, welke door de Graven van Holland
+begeven werd; terwijl de instelling door den Officiaal van Utrecht
+geschieden moest. Ten jare 1415, was zekere Engelbertus Willemszoon,
+wonende te Rotterdam, hier pastoor, die bij afwezigheid een jaarlijksch
+inkomen genoot van zes ponden Vlaamsch of 36 gulden Hollandsch. Deze
+Pastorie had geene vaste goederen, dewijl de landerijen, die er
+vroeger aan behoorden, en waarop vijftien runderen konden weiden,
+door de zee verzwolgen waren. Om een goed onderpastoor te hebben,
+bragten de landlieden echter de noodige gelden gewillig op, tot een
+behoorlijk onderhoud van den Geestelijken noodig. Behalve deze, bij
+wijze van hoofdelijken omslag, opgebragte gelden, trok de Pastorie
+nog een zeker hoofdgeld, dat zoo wel over menschen als over vee werd
+omgeslagen, zoodat acht hoofden één Filipsgulden, dat is: f 1,25 Ct.,
+benevens eene bepaalde hoeveelheid boter, moesten opbrengen.
+
+Zoo doende bestonden alle inkomsten dezer Pastorie met lasten en al,
+in 90 Rhijnsche- of 125 Hollandsche Guldens.
+
+De Koster werd door de kerkmeesteren en huislieden aangesteld, doch
+hij genoot geene vaste inkomsten of voordeelen.
+
+Tegenwoordig is de kerk een goed onderhouden kruisgebouw, zonder
+orgel of toren doch van binnen bevat zij eene gaanderij, die vroeger
+tot zitplaats der weezen diende, doch thans niet meer in gebruik
+is. De kerk werd ten jare 1840 tegelijk met de Pastorie, merkelijk
+verbeterd, tot welke herstellingen 's Rijks schatkist en het fonds voor
+Noodlijdende Kerken, ieder eene som van duizend guldens verstrekte;
+terwijl de overige kosten door de gemeente zelve gedragen werden.
+
+Weleer was hier ook eene Doopsgezinde Gemeente; doch door het steeds
+afnemen van het aantal leden, is zij te niet gegaan. Hare voormalige
+kerk diende vroeger tot pakhuis van gestrande goederen. Tegenwoordig
+strekt zij tot magazijn der Maritieme goederen tot het loodswezen
+alhier behoorende. De laatste predikant der Doopsgezinde Gemeente
+was Adriaan Vrijer, die hier in 1778 zijn dienstwerk aanvaardde,
+en twintig jaren later overleed.
+
+De welingerigte school, welke ten jare 1839 gebouwd is, wordt doorgaans
+door een getal van 120 kinderen, van 4-14 jaren bezocht. De eerste
+steen van dit gebouw werd gelegd door den Heer D. C. Harinck, Visiteur
+alhier, en President der plaatselijke School-commissie.
+
+Als eene meldenswaardige bijzonderheid van Oost-Vlieland, meenen wij
+te mogen noemen, eene der koperen lichtkroonen in de kerk, zijnde
+een geschenk van den vlootvoogd M. A. de Ruiter, met wiens beeldtenis
+zij prijkt [20].
+
+
+
+
+
+
+
+DERDE HOOFDSTUK.
+
+BIJZONDERE GEBOUWEN EN INRIGTINGEN.
+
+
+Behalve hetgene wij tot hiertoe wetenswaardigs van Vlieland hebben
+opgegeven, verdienen nog de volgende bijzonderheden aan de aandacht
+onzer Lezers aangeboden te worden:
+
+1o. Aan den westkant van het eiland, op eenen afstand van ongeveer 1
+1/2 uur, in de duinstreek, staat het Rijks-Post-Veerhuis. Dit gebouw
+stond vroeger meer westwaarts, doch werd, uit hoofde van de verstuiving
+der duinen, ten jare 1838 op zijne tegenwoordige standplaats gesteld
+en merkelijk vernieuwd. Het werd vroebewoond door den postschipper en
+diens huisgezin, die elken nacht, met hoog water, naar Texel zeilde,
+om de brieven af te halen en over te brengen.
+
+Ten gevolge eener verandering in het postwezen, is het post-veerhuis,
+thans onbewoond. De postmeester, die het vroeger bewoonde, en die de
+brievenmalen van Vlieland en Terschelling meestal bij nacht aan het
+Eijerlandsche huis (op Texel) bragt, en van dáár de brievenmalen
+voor Vlieland en Terschelling terug nam, is sedert Januarij 1857
+ontslagen en vervangen door een schipper, te Cocksdorp woonachtig, die
+nu elken middag, omstreeks 12 ure, na aankomst der post van het Oude
+Schild op Texel, van de Roggesloot of het Eijerlandsche strand vaart
+tot de Vliehors, waar een postillon te paard, die des voormiddags
+ten 10 ure van Oost-Vlieland vertrekt, de brievenmalen verwisselt
+en des namiddags omstreeks 3 ure weder te Oost-Vlieland aankomt,
+met de brieven en nieuwsbladen, den vorigen avond te Amsterdam, of
+elders, op de postkantoren bezorgd. De postschuit van Terschelling
+komt, zooveel zulks mogelijk is, 's morgens voor 10 ure te Vlieland
+aan, en vertrekt eerst 's namiddags na aankomst der Vliepost, om ook
+denzelfden dag te Terschelling te zijn. Aan het distributiekantoor te
+Oost-Vlieland komen de brieven, enz. aan, en worden voor Terschelling
+door een postlooper naar de haven gebragt, die tevens verpligt is,
+'s morgens bij het aankomen van de Terschellinger postschuit, het
+brievenmaal van de haven te halen en op het postkantoor te bezorgen. De
+Postpraaidienst voor de ter reede van Vlieland liggende of aankomende
+schepen, is nog niet geregeld, wordende deze door de Visiteurs,
+met behulp der loodsen, waargenomen.
+
+2o. Nabij het bovengenoemde Post-Veerhuis, staat eene
+Quarantaineloods. Deze is sedert eenigen tijd verkocht, en zal welligt
+spoedig worden afgebroken.
+
+3o. Oostwaarts van het voormelde Rijks-Post-Veerhuis, heeft men
+eene loods van de Noord- en Zuid-Hollandsche Redding-Maatschappij;
+terwijl eene tweede loods dierzelfde Maatschappij in het dorp staat,
+beide voorzien van alle hulpmiddelen, welke bij het stranden van
+schepen noodig zijn tot redding van schipbreukelingen.
+
+Eene belangrijke stranding had er plaats, op het toenmalige strand
+van Vlieland, waar nu meer dan twintig vademen waters staat, in
+Augustus 1799, toen hier het goudschip the Lutine totaal verongelukte;
+bij welke gelegenheid er slechts één enkel man van de vijf honderd
+schipbreukelingen behouden aan wal kwam. In datzelfde jaar werd een
+gedeelte van het toen verloren goud, zijnde Spaansche matten en staven,
+ter waarde van ruim tweemaal honderd duizend gulden, onder de leiding
+van den heer Robée, Baljuw van Terschelling, uit het water opgevischt;
+en, naardien er in het verongelukte schip zulk een aanzienlijk kapitaal
+geladen was geweest, heeft men later nog vele pogingen aangewend,
+ook met een duikerklok en met den toestel des Heeren van Geuns,
+te Haarlem, vooral onder de leiding van den heer Pieter Eschauzier,
+toen strandvonder van Terschelling, welke echter met geen gunstigen
+uitslag zijn bekroond geworden. (Zie Aant. XIV.)
+
+4o. Voorts bestaat er op Vlieland eene inrigting tot verpleging
+van arme schipbreukelingen, welke in het Armhuis steeds voor 24
+drenkelingen, de noodige hemden en andere gemaakte kleedingstukken
+in gereedheid houdt.
+
+5o. Na den verschrikkelijken watervloed [21] van Februarij 1825, heeft
+men eenen aanvang gemaakt met den aanleg eener fraaije Haven, welke
+in 1829 voltooid is geworden. Nogthans wordt zij hoogst zeldzaam door
+koopvaardijschepen bezocht, aangezien het vaarwater, de Monnikensloot,
+welke derwaarts leidt, geene genoegzame diepte meer bezit. Jammer
+dat de toegang tot deze haven bovendien nog belemmerd wordt door eene
+zandplaat, welke zich voor de monding heeft gezet.
+
+Ten zuiden van het dorp heeft men, om de toegang van het zeewater naar
+hetzelve te beletten, in 1826 een zeedijk gelegd, welke ter lengte
+van 725 ellen, boven vol zee gelegen is, en die door een oeverwerk,
+dat zich langs het Oostersche-veld uitstrekt, aan het havenwerk
+is verbonden. Dit werk nam eenen aanvang in 1832, en was in 1838
+voltooid. Voormaals bood de Monnikensloot eene veilige legplaats
+aan aan een groot getal schepen, vooral koffen en smakken, die hier
+dikwerf in zoogenoemde winterlaag lagen.
+
+6o. Oudtijds bestond hier een Weeshuis en Armhuis. Het eerste is
+opgeheven, en de Diaconie heeft zich ook belast met de verpleging der
+Weezen in het Oude-Mannen-Vrouwen- en Kinder-huis, welke inrigting
+gewoonlijk het Armhuis genoemd wordt.
+
+7o. Het Raad- of Gemeentehuis, welks bouw in 1855 bij publieke
+aanbesteding aangenomen werd door den Heer P. Pronk, van Texel,
+voor eene som van twee duizend twee honderd en twintig gulden, werd
+gesticht, gedeeltelijk op dezelfde plaats waar het oude raadhuis
+stond, n.l. aan de noordzijde van de Groote Straat, tegen over het
+schoollokaal, en is met een houten rasterwerk van den publieken
+weg gescheiden.
+
+Het is niet groot van omvang: slechts 10 Ned. ellen lengte bij eene
+breedte of diepte van 5 Ned. ellen. In het midden van den voorgevel
+is eene dubbele deur, dienende tot ingang, door welke men in een
+gang of portaal komt, waarop de deuren der onderscheidene vertrekken
+uitkomen. Aan de regterzijde is de Raadkamer; terwijl men aan den
+anderen kant de Secretarie vindt, beiden voorzien van het noodige
+ameublement, kasten, tot berging van het Gemeente-Archief, en nissen
+tot plaatsing van kagchels.
+
+Op den zolder bevindt zich een uurwerk, geplaatst tusschen vier
+stijlen, waarop eenen kleinen koepeltoren rust, die echter te laag is
+om de klok over de geheele Gemeente te kunnen doen hooren. Overigens
+bevat het gebouw weinig merkwaardigs. Dat wat opmerking verdient,
+is eene schilderij, voorstellende de kerk van het voormalige dorp
+West-Vlieland; terwijl het "zwaard van Justitie" en de speer, de
+gedenkteekens van Vlielands voormalig eigen regt, dat sedert 1811
+opgehouden heeft te bestaan, hier nog bewaard worden.
+
+Tijdens het bestaan van Vlielands eigen regt, werd op dit Raadhuis
+regt gesproken in het hoogste ressort. Zoo werd ook hier, onder
+anderen, de moordenaar van de moeder van Koert Smit, logementhouder
+op Vlieland, levend geradbraakt [22].--Als eene bijzonderheid van
+het oude strafregt, zag men in den voorgevel van het oude Raadhuis
+eenen ijzeren beugel, met twee kei- of rolsteenen, hangen, welke men
+een gevallen meisje om den hals hing, en zoo ten toon stelde. Onzes
+oordeels, een bewijs voor de strengheid der wetten, die hier eenmaal,
+ter handhaving van zedelijkheid, in toepassing werden gebragt; iets,
+dat voorzeker van de vroegere reinheid van zeden der Vlielanders een
+krachtig getuigenis geeft.
+
+8o. Sedert 1838 staat op de hoogste duin bewesten het dorp, niet verre
+van de plaats waar eertijds op een licht of vuurbaak, bij nacht een
+kolenvuur brandde, een lichttoren van de tweede grootte, wiens top
+(de hoogte van het duin daaronder begrepen) 40 Ned. ellen boven volzee
+verheven is. De vroegere vuurbaak is vervangen door een gedenkteeken,
+opgerigt ter eere van den Generaal Kraaijenhof, ter aanwijzing van
+de punt der driehoeksmeting op dit eiland, waarnaar genoemde Generaal
+zijne kaart heeft vervaardigd. Dit gedenkteeken staat op 53° 17' 48''
+N.B. en op 5° 3' 19'' O.L.
+
+Eindelijk staat op Vlieland aan de Noordzijde van het dorp één
+korenmolen, die ook als baak in zee van dienst is.
+
+Vlieland is bekend als de geboorteplaats van den Vice-Admiraal Albert
+Kikkert, die hier den 22sten November 1761 geboren werd, en in de
+West-Indiën overleed.
+
+
+
+
+
+
+
+VIERDE HOOFDSTUK.
+
+VLIELANDS BEVOLKING.
+
+
+Over het geheel doen de Vlielanders zich niet ongunstig kennen. Jegens
+vreemdelingen zijn zij voorkomend en dienstvaardig, en met eenvoudige
+hartelijkheid deelen zij van hetgene hunne tafel oplevert mede. Hunne
+levenswijze is zeer eenvoudig. Men vergenoegt zich met de soberste
+spijzen en dranken, uitgenomen bij zoogenaamde partijen of onderlinge
+zamenkomsten; waarbij echter de matigheid nimmer uit het oog wordt
+verloren. Eenvoudige gulheid en ongekunstelde vrolijkheid zitten
+daarbij steeds voor; terwijl men onderling in den meest gewenschten
+vrede verkeert. Op mooije kleêren wordt, vooral door het jongere
+geslacht, grooten prijs gesteld, en het naäpen van hetgeen de
+mode als fraai voorschrijft, is ook op deze geïsoleerde plaats
+gewoonte geworden. Uitgenomen de wijze van begraven bestaan er op
+Vlieland geene bijzondere gewoonten of vermaken meer, even min als
+elders onbekende kinderspelen. Ieder jongen heeft een scheepje,
+om des zomers aan de zuidzijde des eilands, op de Waard, als het
+hoog water is, te zeilen. Zwemmen wordt bijna niet gedaan, ofschoon
+bijna alle Vlielandsche jongens moeten varen. Het begraven geschiedt
+nog eigenaardig: ofschoon bijna alle Vlielanders Protestanten zijn,
+wordt er des nachts een nachtlicht in de kamer geplaatst, waar het
+lijk ligt. Op den dag der begrafenis gaat ieder die zulks verkiest,
+uit eigen beweging (dus zonder voorafgaande uitnoodiging), naar
+het sterfhuis, en volgen het lijk grafwaarts. De vrouwen zijn bij
+die gelegenheid gesluijerd. Gedurende de dagen die de begrafenis
+voorafgaan, komen bekenden en vrienden rouw klagen in het sterfhuis;
+en hoe meer er komen, hoe grooter eer voor den overledene en voor
+de achterblijvenden.--Van het oude queesten, kweesten of vrijen, is
+alleen dit nog overgebleven, dat de verliefden of verloofden hunne
+bijeenkomsten meestal des nachts houden, en dus het grootste gedeelte
+van hunne nachtrust aan dat voor velen zoo zalige genot, opofferen,
+tot zoolang doorgaans, dat trouwen noodzakelijk is geworden. Echter
+moet men tot eer van Vlieland's jongelingschap zeggen, dat zij hun
+meisje, als het eens zoo verre is gekomen, nimmer verlaten, maar door
+een wettig huwelijk als hunne vrouw eeren; al bestaan er dan ook soms
+geene genoegzame middelen van bestaan.--Over ruwe ondeugden, zoo als
+b. v. dronkenschap, vechterijen, enz. valt hier hoogst zeldzaam te
+klagen. In beschaving staan de Vlielanders zeker niet achter bij de
+bewoners van andere zeeplaatsen. In hunne betrekking als loodsen,
+komen zij veel in aanraking met vreemdelingen. De zeevaart brengt
+ondervinding, menschen- en wereldkennis te weeg; en ofschoon dit
+vele aanleiding tot buitensporigheden geeft, zoo zou men nogtans
+der waarheid te kort doen, indien men omtrent hun zedelijk gedrag,
+over het algemeen, geen gunstig getuigenis gave:--Van daar dan ook,
+dat de dronkaard of losbandige algemeen verachting inboezemt. Wat
+aangaat het volksonderwijs, dit is sedert de tien laatste jaren veel
+verbeterd, naardien elk kind thans van het openbaar onderwijs kan,
+en zoo veel mogelijk, moet gebruik maken. In vroegere jaren was
+dit niet zoo algemeen; zulks blijkt uit de omstandigheid, dat vele
+bejaarde lieden lezen noch schrijven kunnen.--De Nederlandsche taal
+wordt hier met een bijzonder accent, alleen den Vlielander eigen,
+uitgesproken. Bepaalde regels zijn er echter niet van op te geven,
+daar dezelfde klank in verschillende woorden ook verschillend wordt
+gehoord. De h wordt meestal verzwegen dáár waar zij gehoord--en
+gehoord dáár waar zij verzwegen moest worden; zoo zegt men, b. v.:
+ok voor hok, en heer voor eer. Eenige klanken worden ook vaak
+verwisseld: zoo als aa met ee in paard; ij met i of ui. Zoo wordt
+o. a. het woord ijs uitgesproken als huis, en huis als ies: posthuis,
+post-ies; schuit, schijt of schiet (zeer kort), enz. Bij oude lieden
+is de uitspraak vrij temig of slepend; bij de jongere, en vooral bij
+vrouwen en meisjes, vlugger en korter, zoodat men bijna zou kunnen
+zeggen, dat er op Vlieland eene mannelijke en vrouwelijke uitspraak
+bestaat. Een eigenlijk bijzonder taaleigen bestaat er echter op dit
+eiland niet. Bijzondere uitdrukkingen of spreekwoorden worden hier
+niet, of althans hoogst zeldzaam, gehoord. Even als op het eiland
+Marken, worden vader en moeder ook hier taat en mem genoemd. Een
+pas geboren kind heet een bijtje of beitje; lief kind is een kostje;
+openbaren is openderen; van den hak op den tak springen, is hier van
+het houtje op het stokje.
+
+
+
+
+
+
+
+AANTEEKENINGEN.
+
+
+I. De Hors is eene 3 à 4 uren lange zandbank, zonder eenige
+verhevenheid, welke echter door nu nog levende personen, voor het
+grootste gedeelte met duinen en vruchtbare valleijen bezet, gekend is,
+zelfs zoo, dat de Oost-Vlielanders in den zomer derwaarts gingen om
+hooi te winnen, waarvan zij iederen dag slechts één voer (wagenvracht)
+konden t' huis halen, wegens den verren afstand en de ongebaanden
+wegen. (Vergelijk bladz. 10.)
+
+
+II. De Vlielander zeegaten worden onderscheiden in:
+
+a. Het Eijerlandsche Gat of West-Vlielander Diep.
+
+Hier liggen de algemeen bekende, gevaarlijke Eijerlandsche Gronden
+[23], op wier steenachtigen bodem vele zware rolsteenen of vleuten,
+benevens zware boomstammen gevonden worden. Naar men wil, zou er op
+de plaats waar thans de Eijerlandsche gronden liggen, een eilandje,
+met name de Buitengrind, gelegen hebben. Dit eiland of eilandje,
+zou oudtijds bewoond geweest zijn, en was de plaats waarop het
+Romeinsche legerhoofd Drusus een kasteel of sterkte bouwen liet,
+dat Flevum werd genoemd. In 1590 waren op de Buitengrind nog eenige,
+van zeer groote steenen gemetselde, putten aanwezig.
+
+
+b. De Oost-Vlielander zeegaten, tusschen Vlieland en het eiland
+Terschelling, zijn die gaten, waardoor de vliestroom in de Noordzee
+vloeit. De voornaamste vaarwaters zijn de Hollepoort en het Nieuwe gat,
+welke door de Noordergronden van elkander worden gescheiden. (Vergelijk
+bladz. 10.)
+
+
+III. De Monnikensloot. Deze liep omstreeks den jare 1285 van Harlingen,
+voorbij Dijkshorne naar Vlieland. De inwoners van Dijkshorne--sedert
+eeuwen is deze plaats verdwenen--lagen deze vaart, op last van de
+Konversen van Ludingakerk aan, ten behoeve van het vervoer hunner
+goederen, en tevens ten gemakke van de geestelijke broeders van
+Ludingakerk, die zich langs dezen waterweg naar hunne landerijen en
+toen reeds bestaande lusthoven of buitenplaatsen begaven. Ten tijde
+van de Ruiter was de Monnikensloot meermaals het winterverblijf
+der Nederlandsche oorlogsvloot. (Vergel. bladz. 10, en zie verder
+Aant. VI.)
+
+
+IV. Oud-Stortemelk en Nieuw- of Noorder-Stortemelk, beide zeegaten
+tusschen Vlieland en Terschelling.
+
+
+a. Eerstgenoemd zeegat, het gemakkelijkste vaarwater tusschen beide
+genoemde eilanden, werd omstreeks het midden der 18de eeuw voor het
+eerst betond. Het loopt in eene westelijke rigting, tusschen Vlielands
+noordkust en de zandbank de Schol.
+
+
+b. Het andere zeegat, ook de Slenk of het Tweede zeegat geheeten,
+loopt tusschen de Hollepoort en Oud-Stortemelk door. Dit vaarwater
+vooral, eischt zeer bekwame loodsen. Het niet naauwkeurig waarnemen
+der watergetijden, zou een hier binnenvallend vaartuig ongetwijfeld in
+groot gevaar brengen van tegen de droogten aangezet te worden door den
+stroom, die bij voorvloed dwars over het gat valt. (Verg. bladz. 10.)
+
+
+V. Grind, oudtijds Grijnde, en thans ook wel Griend genoemd, was in
+vorige eeuwen een eiland in de Zuiderzee, grenzende ten Noorden aan
+de West-Meep, ten Oosten aan de Oost-Meep, ten zuiden aan de Oude
+Jetting, en ten Westen van den Vliestroom en aan de Nieuwe Jetting.
+
+Dit eiland, dat eertijds aan het klooster van Lidlum behoorde, en van
+een door de kloosterbroeders gesticht vlek, met name Grind of Grijnd,
+zijnen naam ontleende, was vooral door eene hoogere ligging, langer
+dan het omgelegen land, bestand tegen de inbraken der Noordzee, doch
+moest eindelijk bij den geduchten stormvloed van 14 December 1287,
+gelijk bevorens reeds zooveel lands bewesten de Friesche kust, ook
+eene prooi der golven worden: het werd bijkans geheel verwoest. Het
+op dit eiland gestichte vlek, Grind, dat volgens de oude oorkonden,
+ten jare 1222 door Sijard Siersma, den vierden Abt van Lidlum,
+met wallen en grachten in eenen verdedigbaren staat werd gebragt,
+werd ten bovengenoemde tijde (14 Dec. 1287) grootendeels verwoest,
+zoodat er slechts een tiental woningen overbleven. De kerk stortte in;
+de school, welke door de kloosterbroeders van Lidlum gesticht was, om
+de jeugd in kunsten en wetenschappen, en zelfs in de godgeleerdheid, te
+onderwijzen, onderging hetzelfde lot; terwijl al de verdedigingswerken
+vernield werden.
+
+Het eiland Grind, na den voormelden watervloed van 1287 wel weder
+boven komende, stond daarna echter zoo zeer bloot aan de schuring van
+de steeds meer en meer in kracht toenemende uitstroomende slenken of
+wateren, dat het, naar het schijnt, tot in de 16de eeuw liep, eer het
+ophield dien omvang te bezitten, welken noodig was om die belangrijke
+runder-kudde te voeden, van welke men de oudtijds zoo vermaarde
+Grindsche kaas bekwam. Bij den aanvang der 18de eeuw, stond op dit
+eiland, waarvan de tegenwoordige Grinderwaard het eenige overblijfsel
+is, nog een huis, en leverde het nog eenig hooi op. Thans is het reeds
+sedert lang onbewoond, doch bezit het nog steeds zoodanige hoogte,
+dat het bij dagelijkschen waterstand niet ondervloeit. Nog in deze
+eeuw verbleven er eenige konijnen op, van welke de laatsten bij den
+watervloed van 1825 verdronken zijn. Thans strekt Grind ten verblijve
+aan eene menigte zeevogels, wier eijeren door de hier omstreeks
+verkeerende schelpvisschers opgezocht worden. (Verg. bladz. 13.)
+
+
+VI. Omtrent de veranderingen van het land in deze streken, lezen wij
+in de Friesche Cronijk het volgende:
+
+
+"Anno 1222 was het nog Vant Vlie tot aan die Suijderzee geheel Landt;
+dan, vermits die groote vaerten die daerinne ghegraven worden, heeft
+die Noordzee sijn ganck en de inbrock daer inghenomen en ghecreghen,
+ende heeft veel Lands hier ende daer afghenomen, 't welck alles in
+die Middelzee weder aengheslaghen is.
+
+Van welke vaêrten men voorts, op 1234, het volgende leest:
+
+
+    "Daer ginck van dit stedeken (Harlingen) eenen schoonen diepen
+    vaert tot aen Vlielant, recht voor Dicxhorne door, ende van daer
+    voort aen het Texel, twelck die Luijnkerksche conversen met hulp
+    van d'inwoonders van Dicxhorne ghemaeckt hadden, opdat se des te
+    gerieffelicker tot malcanderen conden comen, ende hiervan hiet noch
+    een diepte omtrent Vlielant Monckesloot. Want die van Luijnkerck
+    dese tijt een cleijn cloosterken of te wthof op Vlielant hadden
+    staen, daeromme dese vaert principaliek ghemaeckt worde, hoewel
+    nochtans het Gerbrando de abt van Luijnkerck seer mishaeghde,
+    vermits zij so na bij de Noortzee gheleghen was, want dese
+    Gerbrandus doen ter tijt al vreesde, dat naemaels naeghecomen
+    is....... (1395 of 1396) oorsaeke van desen zijn geweest die van
+    Enckelhuijsen, Medemblick, en de principaliek die Sint Olofsche
+    en Luijnkercksche Conversen, die op Wieringen ende Tessel ende
+    op 't Landt tusschen beijden woonden, want die veel slooten en
+    diepe vaerten omtrent die Eijlanden ghemaakt hadden, terwijlen
+    zij die Landen in haer macht en ghewelt pleghen te hebben,
+    waerdoor die Noortzee zijn inganck ende cracht heeft ghecreghen,
+    zoodat West-Vrieslandt (dat nu Noort-Hollant hiet) niet alleenich
+    van den Hollantschen Graven, maer oock door die Noortzee van
+    't andere Vrieslandt ghesepareert ende afgescheijden is".......
+
+
+Dese tijd (1395 of 1396) hadde die Noordzee de gaten van het Vlie en
+Tessel veel wijder ghemaeckt, als zij te voren pleghen te wesen, so
+datter nu een vrije vaert van die Noortsee voorbij Medemblick ende
+Enckelhuijsen al tot in de Suijderzee liep, daer te vooren eenen
+cleijnen sloot alleenich plach tusschen te wesen" (Verg. bladz. 14.)
+
+
+VII. Van het verstuiven der duinen kan nog gezegd worden, dat
+o. a. het Oostersche Lid in betrekkelijk weinige jaren tijds,
+geheel van plaats is veranderd, zoodat van de lijken die in de
+vorige eeuw van een Engelsch oorlogschip, waarop de pest heerschte,
+en die voor of bij dat Lid waren begraven nu de beenderen in groote
+menigte aan de andere zijde, en zelfs reeds op eenigen afstand van
+dáár, te voorschijn komen. Ook vindt men aan den West-kant, op het
+Noorderstrand, de verveende of vergane stronken van zware boomstammen,
+zeker ook afkomstig van vroegere daar aanwezige bosschen. In het midden
+der duinen is het wrak van een schip blootgestoven. Ook vindt men in de
+duinen, op eenigen afstand van het strand, schelpen; zoodat men denkt,
+dat vroeger strand is geweest maar nu duinen zijn. (Verg. bladz. 14.)
+
+
+VIII. Het Oude-Huizer-Lid, zoo genoemd naar eenige oude gebouwen,
+die dáár, misschien voor meer dan eene eeuw, gestaan hebben, waarvan
+tegenwoordig nog de steen en het puin gevonden wordt. "Ik heb,"
+dus deelde de Heer Kooij, op Vlieland, mij o. a. mede. "Ik heb wel
+eens hooren spreken van een dorp Opmeer op Vlieland, maar dit is bij
+de Vlielanders onbekend. Misschien is het deze buurt wel geweest,
+die naderhand de oude- of oud-huizen is genoemd." (Verg. bladz. 15.)
+
+
+IX. De Vallei van Malgom. Deze benaming is eene verbastering van
+Malaga. Op die plaats strandde een schip, dat van Malaga kwam,
+daarom Malaga's vaarder genoemd werd, en aan de strengste quarantaine
+onderworpen was. De bemanning, welke geene vrijheid had om in het
+dorp te komen, bouwde daar ter plaatse, ongeveer 1 1/2 uur bewesten
+Oost-Vlieland, een steenen huisje, dat na hun vertrek daar is blijven
+staan, en later door de eilanders werd gebezigd, om, als zij eens uit
+spelerijden gingen, in dat huisje te vertoeven, dat echter onbewoond
+was, zoodat men zich genoodzaakt zag, zich op zulk een rijtogt
+van al het noodige te voorzien. Tegenwoordig is ook van dit huisje
+niets meer over, zelfs de plaats niet meer, waar het plagt te staan,
+daar de Noordzee ook hier haren verslindenden invloed gelden deed;
+doch dit gedeelte der duinen heeft den verbasterden naam van Malgom
+behouden. (Verg. bl. 15).
+
+
+X. In de laatstvoorgaande 3 jaren zijn hier ter aanwinning van
+strand en duinen, aan de Oost- en Noordzijde van het eiland hoofden
+van rijswerk of zinkstukken op het strand tot in zee uitgelegd, die
+goed effect doen. Aan de oostzijde is daardoor reeds eene vrij groote
+uitgestrektheid vasten grond aangewonnen, waardoor zelfs het vaarwater,
+de Sloot, van rigting is veranderd; ook is het Noorderstrand dáár waar
+de hoofden zijn uitgelegd, merkbaar hooger en breeder geworden. Te
+bejammeren is het, dat het op Vlieland aan lieden ontbreekt, die zich
+geheel aan de ontginning der valleijen in de duinen kunnen wijden: wie
+weet, hoevele bunders grond, die nu woest liggen, anders in vruchtbaar
+land zouden herschapen worden; immers, indien de verstuiving zooveel
+mogelijk belet, en er voor goede afwatering kan gezorgd worden. Met
+kleinere stukken gronds wordt het reeds met goed succes beproefd.
+
+Dat ook hier de tijd eens rozen (vruchten) bare! (Verg. bladz. 15.)
+
+
+XI. Dat het eiland Texel bij de Romeinen bekend geweest zij, is
+genoegzaam buiten twijfel; ja, het is zelfs meer dan waarschijnlijk,
+dat dit volk hier een gewoon verblijf heeft gehouden. De naam en
+ligging van de voornaamste plaats, op dat eiland, den Burg, schijnt
+zulks duidelijk aan te toonen, en men wil zelfs met zekerheid weten,
+dat de Romeinsche veldheer Drusus, de stichter van den oorspronkelijken
+Burg geweest zij. De tegenwoordige Hervormde Kerk aldaar, staat op
+een heuvel, vroeger omringd door eene gracht of sloot, de Burggracht
+geheeten, die eertijds veel breeder schijnt geweest te zijn, en welke
+heuvel dezelfde moet zijn, waarop Drusus zijne sterkte bouwde. Ook
+zijn in het begin der vorige eeuw aldaar eenige Romeinsche penningen
+gevonden, waarvan ik de afbeelding gezien heb; terwijl eene vroeger
+ontdekte tumulus of begraafplaats, mede als een overblijfsel van
+de Romeinen beschouwd moet worden; aangezien de daarin gevondene
+voorwerpen, de duidelijkste sporen van Romeinsche herkomst met zich
+voeren. Ook heeft men voor eenigen tijd, in eenen voormaligen heuvel
+op Texel, de Sommeltjesberg geheeten, doch die nu geslecht is, en
+op kleinen afstand oostwaarts van de Waal lag, eenige Romeinsche
+oudheden gevonden, bestaande in een aantal metalen huissieraden,
+waarbij een ketel, in welks binnenruimte een merk, en met kleine
+letters, de naam Mutufiof; als ook metalen, in elkander sluitende
+lepels, met den naam Adrianus F. [24]
+
+Zoo ook worden de Romeinen de stichters genoemd van eene stad welke
+tusschen de eilanden Texel en Wieringen lag, en Grebbe heette. Wanneer
+die stad te niet zij gegaan, kan met geene zekerheid bepaald worden:
+alleen weet men, dat zij in een der groote watervloeden, die er,
+naar luid der kronijken, in de jaren 350, 533, 695 en 733 hebben
+plaats gehad, verwoest is.
+
+Deze stad lag ongeveer een half uur gaans Noordwaarts van het eiland
+Wieringen, aan het tegenwoordige Amsteldiep.
+
+In 1710 was er nog eene groote hoeveelheid muurwerk overig. Omstreeks
+het midden der 17de eeuw is van daar veel duifsteen opgevischt,
+en naar Amsterdam gevoerd, tot fabricering van cement.
+
+De beroemde Nicolaas Witsen was onderrigt dat daarbij veel beeldwerk
+was gevonden; doch, aangezien er bij de vroegere ontdekking daarvan,
+niemand tegenwoordig schijnt geweest te zijn, die dit muurwerk met
+kennis van zaken zoude hebben kunnen beschouwen, ter afleiding van den
+tijd wanneer, of van de personen door wier bemoeijingen Grebbe gesticht
+zoude zijn, zoo heeft hij dienaangaande geene nadere inlichtingen
+kunnen bekomen.
+
+Volgens de nasporingen door Witsen in het werk gesteld, bleek het, dat
+Grebbe met eenen muur omringd was geweest die aan den Noordkant geheel,
+en aan de West- en Oostzijden ten deele onder het zand bedolven was;
+terwijl er aan de zuidzijde der stad sporen ontdekt werden van eene
+gracht, vóór den muur, waarin twee openingen (welligt uitwateringen)
+bespeurd werden. Ook ontdekte Witsen nog de grondslagen van een groot
+gebouw, met eenen voorhof, die door eenen 300 voet langen muur omringd
+was. (Verg. bladz. 19. [25])
+
+
+XII. Nog heden ten dage kunnen de visschers, ter plaatse waar
+vroeger West-Vlieland lag, hunne netten niet uitwerpen, zonder eene
+menigte steenen op te halen, die daar ter plaatse nog liggen als de
+onderzeesche overblijfselen van het dorp, dat eens eene haven had die
+vele groote Groenlandsvaarders en andere zeeschepen bevatte. Vele
+landerijen, om en bij West-Vlieland gelegen, bragten aan de kerk
+jaarlijks f 364 aan huur of pacht op; behalve nog van de Grie, een
+ander stuk lands, waarvan jaarlijks f 15 werd ontvangen.
+
+Vele bewoners van West-Vlieland zijn van tijd tot tijd naar Texel
+vertrokken, voornamelijk naar Oosterend en Oost; misschien ook naar
+de Koog. Anderen vestigden zich te Oost-Vlieland. Tegenwoordig zijn
+hier nog namen die vroeger door West-Vlielanders gedragen zijn.
+
+De zoogenaamde Jeneverbuurt, bij het Oude Schild op Texel, is ook
+gebouwd van de steenen van West-Vlieland, en heeft dien naam ontvangen
+van het overmatig gebruik van dat vocht, door de werklieden, die daar
+de steenen aanbragten en verbouwden. Vroeger bestond het uit meer
+huizen dan thans. Deze mededeeling gewerd mij van den Edel Achtb. Heer
+Zunderdorp, Burgemeester van Vlieland, door tusschenkomst van den
+Heer Kooij, aldaar. De Heer Zunderdorp vernam deze bijzonderheid van
+eenen man, van omstreeks negentigjarigen leeftijd, die nog aan het
+Oude Schild woont, en wiens moeder eene West-Vlielandsche was. Deze
+deelde het haren zoon weder bij overlevering mede. (Verg. bladz. 22
+onder aan de noot.)
+
+
+XIII. Zoo dikwijls als de Hollandsche oorlogsvloot bij of onder
+Vlieland ten anker lag, verbleef de Ruiter aldaar in een groot
+ruim dubbel heerenhuis, dat voor slechts weinige jaren gesloopt
+is; naast hetzelve stond een ander groot ouderwetsch gebouw;
+beiden toonden duidelijk wat dit dorp eenmaal was, voor het door
+zoovele lotwisselingen tot het verval is geraakt, waarin het thans
+verkeert. Mogt eenmaal het plan in overweging genomen en ten uitvoer
+gebragt worden, om, door eene doorgraving van den zoogenaamden
+Rigchel, eene doorloopende haven te maken, welke de Vliereede met de
+tegenwoordige haven of met de Sloot vereenigt: Wie weet welke gevolgen
+dit voor Vlieland's welvaart zoude opleveren; en zeker zou het voor de
+menigvuldige koopvaardijschepen eene meer veilige legplaats opleveren,
+dan de Reede hun tegenwoordig aanbiedt. (Verg. bladz. 25.)
+
+
+XIV. Ten opzigte van de pogingen tot opdelving der schatten, welke
+bij het vergaan van the Lutine verloren geraakt zijn, lazen wij dezer
+dagen, in de Amsterdamsche Courant, de volgende mededeeling:
+
+(Harlingen 19 Julij 1857). "In het jaar 1799 strandde bij Terschelling
+(?) het Engelsche schip the Lutine, met eene rijke lading, waaronder
+zich bevonden eene menigte zilveren en gouden munten en staven. Eenige
+malen werd beproefd uit het wrak, dat diep onder water in het zand
+was gezonken, iets van de kostbare lading te bergen. Sedert 1843
+werd dit niet weder ondernomen, ofschoon men voorzeker houdt, dat
+er zich nog zeer veel aan waarde in het wrak bevindt. Thans evenwel
+(zoo schrijft de kommissie uit de deelhebbers in de onderneming op de
+Lutine aan die deelhebbers) schijnt het regte tijdstip daar te zijn om
+met vrucht iets op het wrak te beproeven. De bijzondere diepte toch bij
+en de verlegging der banken waartusschen, het wrak gezonken ligt doet
+vermoeden, dat het van zand ontbloot is. Wat dit vermoeden versterkt
+is, dat in het voorjaar zich eene zeeton aan het wrak hechtte die door
+den visscherman C. Wever met een stuk van het voorschip opgehaald werd.
+
+Nu vernemen wij, dat onlangs den Heer L. Taurel, natuurkundige
+te Kampen, aangeboden heeft om, tegen aandeel in de bergloonen,
+te beproeven wat er in dezen mogelijk zij, indien de Kommissie de
+onkosten voor opdrijving en aanwijzing voor zich neemt. De Kommissie
+heeft dit aanbod aangenomen, en den Heer Taurel 1/5 in het bergloon
+toegezegd. Zoodra nu de benoodigde gelden daarvoor gestort zijn,
+door de deelhebbers, zien wij de hervatting dier onderneming te
+gemoet." (Vergel. bladz. 27.)
+
+
+
+
+
+
+
+VOETNOTEN
+
+
+[1] Zie Aanteekening I, hierachter.
+
+[2] Zie Aant. II.
+
+[3] Zie Aant. IV.
+
+[4] De Vliereede, waar de uitgaande en binnenvallende schepen geklaard
+en geloodst worden, is op het groote vaarwater, dat circa een half
+uur van de haven verwijderd is.
+
+[5] Zie Aant. IV.
+
+[6] Fokke Sjoerd, Beschr. van Friesl. I D. p. 82. Schotanus,
+Beschr. v. Friesl. 4o. p. 19 en 315.
+
+[7] Zie Aanteek. V.
+
+[8] Zie Aant. VI.
+
+[9] Zie Aant. VII.
+
+[10] Zie Aant. VIII.
+
+[11] Zie Aant. IX.
+
+[12] Zie Aant. X.
+
+[13] In vroegeren tijd besteedde 's Lands hooge Regering veel zorg en
+kosten voor het behoud dier gronden, waarvoor nog in 1722 op haren last
+een dijk werd gelegd. Sedert dien tijd bepaalde men zich uitsluitend
+tot de beplanting der duinen.
+
+[14] In een oud aardrijkskundig werk, dat ten jare 1789 te Delft
+uitgegeven werd door M. Roelofswaert, las ik betrekkelijk Vlieland,
+o. a. het volgende: "Volgens hetgeen de Monster-commissaris ons
+verhaalde, wordt (Vlieland) door twee onheilen met zijnen ondergang
+bedreigd, te weten, het water en het zand; want het zand van de losse
+duinen, die na de verwoesting van het andere dorp (West-Vlieland) zijn
+overgebleven, stuift met veel woede (!) op het dorp (Oost-Vlieland)
+aan: en hoe spoedig er eene zandoverstrooming kan plaats hebben,
+blijkt daaruit, dat weinige jaren geleden, van onder een duin,
+hetwelk toen afstoof, een geheel boerenhuis te voorschijn kwam,
+waarin de tinnen borden en lepels in de rakken nog gevonden werden."
+
+[15] Zuidwaarts van het eiland, op de zoogenaamde waardgronden,
+liggen welvoorziene mosselbanken. Alleen des winters, wordt van
+dit product tot eigen consumptie eenig gebruikt gemaakt. In tijd
+van nood, zou men zich van dit voedsel zeer goed kunnen generen;
+zoo als in vroegere jaren, voor het arme gedeelte der bevolking,
+wel eens noodig is geweest.
+
+[16] Zie Aant. XI.
+
+[17] Een overblijfsel van, of liever uit de voormalige Westvlielandsche
+kerk wordt nog bewaard in de klok van de kerktoren op het Bikkerseiland
+te Amsterdam (Zie voorts Aant. XII.)
+
+[18] Op Vlieland is iedereen verpligt de straat voor zijne woning
+te onderhouden.
+
+[19] Nog is er eene put aan het Westeinde van het dorp, tegen de
+duinen, die water oplevert even goed als regenwater, waarom in den
+zomer van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, waterdragers van en naar
+die put gaan, om zich van dat water te voorzien. Al de voorschreven
+putten worden onderhouden door de administratie der Armen-Inrigting,
+ten behoeve waarvan elk huisgezin 's jaarlijks slechts 30 cents
+betaalt.
+
+[20] Zie Aant. XIII.
+
+[21] In den avond van den 3den Februarij van bovengenoemd jaar woei op
+dit eiland de wind uit het west-noordwesten. De storm groeide tot een
+volslagen orkaan aan. De vloed was buitengemeen hoog, en de zee werd
+zoodanig opgestuwd, dat het water 3.05 Ned. ellen boven gewoon peil,
+in het dorp, in de huizen stond, waardoor aan den zuidkant van het
+dorp, de wallen, stekken en onderste voetingen der huizen, voor het
+meerendeel losgerukt en weggeslagen werden; terwijl eene aanzienlijke
+hoeveelheid levensmiddelen, die in de achterhuizen lagen, en andere
+roerende goederen, wegspoelden of door het zeewater bedierven.
+
+[22] Naast het Raadhuis staat nog een schuurtje dat een klein gedeelte
+is van een groot gebouw, waarin de arme oude lieden van West-Vlieland
+werden opgenomen en verpleegd, nadat hun dorp was weggespoeld en
+daarom het West-Vlielander Armhuis werd genoemd, in onderscheiding
+van het Oost-Vlielandsche.
+
+[23] De Noordelijkste uithoek van Eijerland, dat vóór ruim twee eeuwen
+een eiland op zich zelven was, doch sedert met Texel is vereenigd,
+draagt den naam van het Engelsche Kerkhof. Het erlangde dien naam
+vanwege het groot aantal schipbreukelingen dat hier den dood vond en
+begraven werd. Geen wonder, voorwaar! zoo men van Engelsche zeelieden,
+over Eijerland sprekende, meermaals hoort zeggen: "Damm Egg Island!
+
+[24] Zie onze beschrijving van het eiland Texel en zijne Bewoners,
+bladz. 41. Een paar jaar geleden vond men elders op Texel Spaansch
+geld.
+
+[25] Zie: Het Eiland Wieringen en zijne Bewoners, door F. Allan,
+Amsterdam, Weijting (bladz. 9-11.)
+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners, by 
+Francis Allan
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE ***
+
+***** This file should be named 44203-8.txt or 44203-8.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/4/4/2/0/44203/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg (This book was produced from scanned images of
+public domain material from the Google Print project.)
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License available with this file or online at
+  www.gutenberg.org/license.
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation information page at www.gutenberg.org
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at 809
+North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887.  Email
+contact links and up to date contact information can be found at the
+Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit www.gutenberg.org/donate
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit:  www.gutenberg.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For forty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
diff --git a/old/44203-8.zip b/old/44203-8.zip
new file mode 100644
index 0000000..b04ffb0
--- /dev/null
+++ b/old/44203-8.zip
diff --git a/old/44203-h.zip b/old/44203-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..2ca590b
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h.zip
diff --git a/old/44203-h/44203-h.htm b/old/44203-h/44203-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..8a04f43
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/44203-h.htm
@@ -0,0 +1,2790 @@
+<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN"
+"http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">
+<!-- This HTML file has been automatically generated from an XML source on 2013-11-05T09:23:22Z. -->
+<html lang="nl-1900">
+<head>
+<meta name="generator" content=
+"HTML Tidy for Windows (vers 25 March 2009), see www.w3.org">
+<title>Het Eiland Vlieland en zijne Bewoners.</title>
+<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=us-ascii">
+<meta name="generator" content=
+"tei2html.xsl, see http://code.google.com/p/tei2html/">
+<meta name="author" content="Francis Allan">
+<link rel="coverpage" href="images/new-cover.jpg">
+<link rel="schema.DC" href=
+"http://dublincore.org/documents/1998/09/dces/">
+<meta name="DC.Creator" content="Francis Allan">
+<meta name="DC.Title" content="Het Eiland Vlieland en zijne Bewoners.">
+<meta name="DC.Language" content="nl-1900">
+<meta name="DC.Format" content="text/html">
+<meta name="DC.Publisher" content="Project Gutenberg">
+<meta name="DC:Subject" content="#####">
+<style type="text/css">
+body
+{
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+font-size: 100%;
+line-height: 1.2em;
+margin: 1.58em 16%;
+text-align: left;
+}
+/* Titlepage */
+.titlePage
+{
+border: #DDDDDD 2px solid;
+margin: 3em 0% 7em 0%;
+padding: 5em 10% 6em 10%;
+text-align: center;
+}
+.titlePage .docTitle
+{
+line-height: 3.5em;
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+font-weight: bold;
+}
+.titlePage .docTitle .mainTitle
+{
+font-size: 1.8em;
+}
+.titlePage .docTitle .subTitle, .titlePage .docTitle .seriesTitle, .titlePage .docTitle .volumeTitle
+{
+font-size: 1.44em;
+}
+.titlePage .byline
+{
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+font-size:1.2em;
+line-height:1.72em;
+}
+.titlePage .byline .docAuthor
+{
+font-size: 1.2em;
+font-weight: bold;
+}
+.titlePage .figure
+{
+margin: 2em 0% 2em 0%;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+}
+.titlePage .docImprint
+{
+margin: 4em 0% 0em 0%;
+font-size: 1.2em;
+line-height: 1.72em;
+}
+.titlePage .docImprint .docDate
+{
+font-size: 1.2em;
+font-weight: bold;
+}
+/* End Titlepage */
+.transcribernote
+{
+background-color:#DDE;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+font-family:sans-serif;
+font-size:80%;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+.advertisment
+{
+background-color:#FFFEE0;
+border:black 1px dotted;
+color:#000;
+margin:2em 5%;
+padding:1em;
+}
+.correctiontable
+{
+width: 75%;
+}
+.width20
+{
+width: 20%;
+}
+.width40
+{
+width: 40%;
+}
+.indextoc
+{
+text-align: center;
+}
+.div0
+{
+padding-top: 5.6em;
+}
+.div1
+{
+padding-top: 4.8em;
+}
+.index
+{
+font-size: 80%;
+}
+.div2
+{
+padding-top: 3.6em;
+}
+.div3, .div4, .div5
+{
+padding-top: 2.4em;
+}
+.footnotes .body,
+.footnotes .div1
+{
+padding: 0;
+}
+.apparatusnote
+{
+text-decoration: none;
+}
+table.alignedtext
+{
+border-collapse: collapse;
+}
+table.alignedtext td
+{
+vertical-align: top;
+width: 50%;
+}
+table.alignedtext td.first
+{
+border-width: 0 0.2px 0 0;
+border-color: gray;
+border-style: solid;
+padding-right: 10px;
+}
+table.alignedtext td.second
+{
+padding-left: 10px;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6, .h1, .h2, .h3, .h4
+{
+clear: both;
+font-style: normal;
+text-transform: none;
+}
+h3, .h3
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+}
+h3.label
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+h4, .h4
+{
+font-size:1em;
+line-height:1.2em;
+}
+.alignleft
+{
+text-align:left;
+}
+.alignright
+{
+text-align:right;
+}
+.alignblock
+{
+text-align:justify;
+}
+p.tb, hr.tb
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+text-align: center;
+}
+p.argument, p.note, p.tocArgument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+text-indent:0;
+}
+p.argument, p.tocArgument
+{
+margin:1.58em 10%;
+}
+p.tocPart
+{
+margin:1.58em 0%;
+font-variant: small-caps;
+}
+p.tocChapter
+{
+margin:1.58em 0%;
+}
+p.tocSection
+{
+margin:0.7em 5%;
+}
+.opener, .address
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+}
+.addrline
+{
+margin-top: 0;
+margin-bottom: 0;
+}
+.dateline
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-bottom: 1.6em;
+text-align: right;
+}
+.salute
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-left: 3.58em;
+text-indent: -2em;
+}
+.signed
+{
+margin-top: 1.6em;
+margin-left: 3.58em;
+text-indent: -2em;
+}
+.epigraph
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+width: 60%;
+margin-left: auto;
+}
+.epigraph span.bibl
+{
+display: block;
+text-align: right;
+}
+.trailer
+{
+clear: both;
+padding-top: 2.4em;
+padding-bottom: 1.6em;
+}
+.figure
+{
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+}
+.floatLeft
+{
+float:left;
+margin:10px 10px 10px 0;
+}
+.floatRight
+{
+float:right;
+margin:10px 0 10px 10px;
+}
+p.figureHead
+{
+font-size:100%;
+text-align:center;
+}
+.figAnnotation
+{
+font-size:80%;
+position:relative;
+margin: 0 auto; /* center this */
+}
+.figTopLeft, .figBottomLeft
+{
+float: left;
+}
+.figTop, .figBottom
+{
+}
+.figTopRight, .figBottomRight
+{
+float: right;
+}
+.hangq
+{
+text-indent: -0.32em;
+}
+.hangqq
+{
+text-indent: -0.40em;
+}
+.hangqqq
+{
+text-indent: -0.71em;
+}
+.figure p
+{
+font-size:80%;
+margin-top:0;
+text-align:center;
+}
+img
+{
+border-width:0;
+}
+p.smallprint,li.smallprint
+{
+color:#666666;
+font-size:80%;
+}
+span.parnum
+{
+font-weight: bold;
+}
+.marginnote
+{
+font-size:0.8em;
+height:0;
+left:1%;
+line-height:1.2em;
+position:absolute;
+text-indent:0;
+width:14%;
+}
+.pagenum
+{
+display:inline;
+font-size:70%;
+font-style:normal;
+margin:0;
+padding:0;
+position:absolute;
+right:1%;
+text-align:right;
+}
+a.noteref, a.pseudonoteref
+{
+font-size: 80%;
+text-decoration: none;
+vertical-align: 0.25em;
+}
+.displayfootnote
+{
+display: none;
+}
+div.footnotes
+{
+font-size: 80%;
+margin-top: 1em;
+padding: 0;
+}
+hr.fnsep
+{
+margin-left: 0;
+margin-right: 0;
+text-align: left;
+width: 25%;
+}
+p.footnote
+{
+margin-bottom: 0.5em;
+margin-top: 0.5em;
+}
+p.footnote .label
+{
+float:left;
+width:2em;
+height:12pt;
+display:block;
+}
+/* Tables */
+tr, td, th
+{
+vertical-align: top;
+}
+td.bottom
+{
+vertical-align: bottom;
+}
+td.label, tr.label td
+{
+font-weight: bold;
+}
+td.unit, tr.unit td
+{
+font-style: italic;
+}
+span.sum
+{
+padding-top: 2px; border-top: solid black 1px;
+}
+/* Table border styles */
+/* Table with borders on the outside and between the table head and data. */
+table.borderOutside
+{
+border-collapse: collapse;
+}
+table.borderOutside td
+{
+padding-left: 4px;
+padding-right: 4px;
+}
+table.borderOutside .cellHeadTop, table.borderOutside .cellTop
+{
+border-top: 2px solid black;
+}
+table.borderOutside .cellHeadBottom
+{
+border-bottom: 1px solid black;
+}
+table.borderOutside .cellBottom
+{
+border-bottom: 2px solid black;
+}
+table.borderOutside .cellLeft, table.borderOutside .cellHeadLeft
+{
+border-left: 2px solid black;
+}
+table.borderOutside .cellRight, table.borderOutside .cellHeadRight
+{
+border-right: 2px solid black;
+}
+/* Table with borders on the vertical inside edges. */
+table.verticalBorderInside
+{
+border-collapse: collapse;
+}
+table.verticalBorderInside td
+{
+padding-left: 4px;
+padding-right: 4px;
+border-left: 1px solid black;
+}
+table.verticalBorderInside .cellHeadTop, table.verticalBorderInside .cellTop
+{
+border-top: 2px solid black;
+}
+table.verticalBorderInside .cellHeadBottom
+{
+border-bottom: 1px solid black;
+}
+table.verticalBorderInside .cellBottom
+{
+border-bottom: 2px solid black;
+}
+table.verticalBorderInside .cellLeft, table.verticalBorderInside .cellHeadLeft
+{
+border-left: 0px solid black;
+}
+/* Table with borders on all edges, outer edges somewhat fatter. */
+table.borderAll
+{
+border-collapse: collapse;
+}
+table.borderAll td
+{
+padding-left: 4px;
+padding-right: 4px;
+border: 1px solid black;
+}
+table.borderAll .cellHeadTop, table.borderAll .cellTop
+{
+border-top: 2px solid black;
+}
+table.borderAll .cellHeadBottom
+{
+border-bottom: 1px solid black;
+}
+table.borderAll .cellBottom
+{
+border-bottom: 2px solid black;
+}
+table.borderAll .cellLeft, table.borderAll .cellHeadLeft
+{
+border-left: 2px solid black;
+}
+table.borderAll .cellRight, table.borderAll .cellHeadRight
+{
+border-right: 2px solid black;
+}
+/* Special purpose tables: */
+table.intralinear
+{
+display: inline;
+border-collapse: collapse;
+}
+table.intralinear td
+{
+font-size: small;
+text-align: center;
+}
+table.ditto
+{
+display: inline;
+border-collapse: collapse;
+vertical-align: bottom;
+}
+table.ditto tr.s
+{
+height: 0;
+color: white;
+line-height: 0;
+}
+table.ditto tr.s td
+{
+padding: 0px;
+}
+table.ditto tr.d td
+{
+text-align: center;
+line-height: 10pt;
+}
+/* Poetry */
+.lgouter
+{
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+display:table; /* used to make the block shrink to the actual size */
+}
+.lg
+{
+text-align: left;
+}
+.lg h4, .lgouter h4
+{
+font-weight: normal;
+}
+.lg .linenum, .sp .linenum, .lgouter .linenum
+{
+color:#777;
+font-size:90%;
+left: 16%;
+margin:0;
+position:absolute;
+text-align:center;
+text-indent:0;
+top:auto;
+width:1.75em;
+}
+p.line
+{
+margin: 0 0% 0 0%;
+}
+span.hemistich /* invisible text to achieve visual effect of hemistich indentation. */
+{
+color: white;
+}
+.versenum
+{
+font-weight:bold;
+}
+/* Drama */
+.speaker
+{
+font-weight: bold;
+margin-bottom: 0.4em;
+}
+.sp .line
+{
+margin: 0 10%;
+text-align: left;
+}
+/* End Drama */
+/* right aligned page number in table of contents */
+span.tocPageNum, span.flushright
+{
+position: absolute;
+right: 16%;
+top: auto;
+}
+table.tocList
+{
+width: 100%;
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+border-width: 0;
+border-collapse: collapse;
+}
+td.tocPageNum, td.tocDivNum
+{
+text-align: right;
+width: 10%;
+border-width: 0;
+}
+td.tocDivNum
+{
+padding-left: 0;
+padding-right: 0.5em;
+}
+td.tocPageNum
+{
+padding-left: 0.5em;
+padding-right: 0;
+}
+td.tocDivTitle
+{
+width: auto;
+}
+span.corr, span.gap
+{
+border-bottom:1px dotted red;
+}
+span.abbr
+{
+border-bottom:1px dotted gray;
+}
+span.measure
+{
+border-bottom:1px dotted green;
+}
+/* Font Styles and Colors */
+.ex
+{
+letter-spacing: 0.2em;
+}
+.sc
+{
+font-variant: small-caps;
+}
+.uc
+{
+text-transform: uppercase;
+}
+.tt
+{
+font-family: monospace;
+}
+.underline
+{
+text-decoration: underline;
+}
+/* overline is actually a bit too high; overtilde is approximated with overline */
+.overline, .overtilde
+{
+text-decoration: overline;
+}
+.rm
+{
+font-style: normal;
+}
+.red
+{
+color: red;
+}
+/* End Font Styles and Colors */
+hr
+{
+clear:both;
+height:1px;
+margin-left:auto;
+margin-right:auto;
+margin-top:1em;
+text-align:center;
+width:45%;
+}
+.aligncenter, div.figure
+{
+text-align:center;
+}
+h1, h2
+{
+font-size:1.44em;
+line-height:1.5em;
+}
+h1.label, h2.label
+{
+font-size:1.2em;
+line-height:1.2em;
+margin-bottom:0;
+}
+h5, h6
+{
+font-size:1em;
+font-style:italic;
+line-height:1em;
+}
+p
+{
+text-indent:0;
+}
+p.firstlinecaps:first-line
+{
+text-transform: uppercase;
+}
+p.dropcap:first-letter
+{
+float: left;
+clear: left;
+margin: 0em 0.05em 0 0;
+padding: 0px;
+line-height: 0.8em;
+font-size: 420%;
+vertical-align:super;
+}
+.lg
+{
+padding: .5em 0% .5em 0%;
+}
+p.quote,div.blockquote, div.argument
+{
+font-size:0.9em;
+line-height:1.2em;
+margin:1.58em 5%;
+}
+.pagenum a, a.noteref:hover, a.hidden:hover, a.hidden
+{
+text-decoration:none;
+}
+ul { list-style-type: none; }
+.castlist, .castitem { list-style-type: none; }
+/* External Links */
+.pglink, .catlink, .exlink, .wplink, .biblink, .seclink
+{
+background-repeat: no-repeat;
+background-position: right center;
+}
+.pglink
+{
+background-image: url(images/book.png);
+padding-right: 18px;
+}
+.catlink
+{
+background-image: url(images/card.png);
+padding-right: 17px;
+}
+.exlink, .wplink, .biblink, .seclink
+{
+background-image: url(images/external.png);
+padding-right: 13px;
+}
+.pglink:hover
+{
+background-color: #DCFFDC;
+}
+.catlink:hover
+{
+background-color: #FFFFDC;
+}
+.exlink:hover, .wplink:hover, .biblink:hover
+{
+background-color: #FFDCDC;
+}
+body
+{
+background: #FFFFFF;
+font-family: "Times New Roman", Times, serif;
+}
+body, a.hidden
+{
+color: black;
+}
+h1, .h1
+{
+padding-bottom: 5em;
+}
+h1, h2, .h1, .h2
+{
+text-align: center;
+font-variant: small-caps;
+font-weight: normal;
+}
+p.byline
+{
+text-align: center;
+font-style: italic;
+margin-bottom: 2em;
+}
+.figureHead, .noteref, .pseudonoteref, .marginnote, p.legend, .versenum
+{
+color: #660000;
+}
+.rightnote, .pagenum, .linenum, .pagenum a
+{
+color: #AAAAAA;
+}
+a.hidden:hover, a.noteref:hover
+{
+color: red;
+}
+h1, h2, h3, h4, h5, h6
+{
+font-weight: normal;
+}
+table
+{
+margin-left: auto;
+margin-right: auto;
+}
+.tablecaption
+{
+text-align: center;
+}
+.pagenum, .linenum
+{
+speak: none;
+}
+</style>
+
+<style type="text/css">
+.xd21e104width
+{
+width:540px;
+}
+.xd21e110
+{
+text-align:center;
+}
+.xd21e119width
+{
+width:720px;
+}
+.xd21e130width
+{
+width:402px;
+}
+</style>
+</head>
+<body>
+
+
+<pre>
+
+Project Gutenberg's Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners, by Francis Allan
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+
+Title: Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners
+
+Author: Francis Allan
+
+Release Date: November 17, 2013 [EBook #44203]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ASCII
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE ***
+
+
+
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg (This book was produced from scanned images of
+public domain material from the Google Print project.)
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+<div class="front">
+<div class="div1 cover"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divBody">
+<p class="first"></p>
+<div class="figure xd21e104width"><img src="images/new-cover.jpg" alt=
+"Nieuw ontworpen voorkant." width="540" height="720"></div>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 frenchtitle"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divBody">
+<p class="first xd21e110">HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE BEWONERS.</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 imprint"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divBody">
+<p class="first xd21e110">GEDRUKT BIJ P. M. VAN DER MADE.</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 frontispiece"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divBody">
+<p class="first"></p>
+<div class="figure xd21e119width"><a href="images/maph.png"><img src=
+"images/map.png" alt="Kaart van het eiland Vlieland." width="720"
+height="421"></a>
+<p class="figureHead">Kaart van het eiland Vlieland.</p>
+<p class="first">F. Allan<br>
+1856.</p>
+</div>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 titlepage"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divBody">
+<p class="first"></p>
+<div class="figure xd21e130width"><img src="images/titlepage.png" alt=
+"Oorspronkelijke titelpagina." width="402" height="720"></div>
+</div>
+</div>
+<div class="titlePage">
+<div class="docTitle">
+<div class="mainTitle">HET<br>
+EILAND VLIELAND</div>
+<div class="subTitle">EN<br>
+ZIJNE BEWONERS.</div>
+</div>
+<div class="byline">GESCHETST DOOR<br>
+<span class="docAuthor">F. ALLAN,</span><br>
+<i>Schrijver van het eiland Texel en zijne Bewoners</i>.<br>
+MET EEN KAARTJE.</div>
+<div class="docImprint">AMSTERDAM,<br>
+WED. BORLEFFS &amp; TEN HAVE.<br>
+<span class="docDate">1857.</span></div>
+</div>
+<div class="div1 titlepage"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<div class="lgouter">
+<p class="line">&bdquo;Trek van den Noordpool naar de dorstige
+Abisijnen,</p>
+<p class="line">Elk mint zijn sneeuwspelonk of dorre
+zandwoestijnen.&rdquo;</p>
+</div>
+<p><span class="pagenum">[<a id="pb5" href="#pb5" name=
+"pb5">5</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 preface"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="main">Voorwoord.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first"><i>Gehoor gevende aan eene uitnoodiging, waarbij ik
+werd aangezocht, om, even als van de eilanden Texel, Wieringen, enz.,
+ook van Vlieland eene beschrijving voor de pers te leveren, zoo bied ik
+met de uitgave van dit werkje mijnen Landgenooten de vervulling mijner
+belofte aan.</i></p>
+<p><i>Ik vleije mij, dat ook aan dezen arbeid, even als aan andere
+mijner pennevruchten, een gunstig onthaal ten deel moge vallen; terwijl
+het mij, bij mogelijke feilen, aangenaam zal zijn, daarvan door den
+belangstellenden lezer onderrigt te worden.</i></p>
+<p><i>Dit weinige zou genoegzaam kunnen zijn tot voorberigt,
+<span class="pagenum">[<a id="pb6" href="#pb6" name=
+"pb6">6</a>]</span>ware het niet, dat ik nog een aangenamen pligt te
+vervullen hadde: &rsquo;t is namelijk de openlijke dankbetuiging, welke
+ik verschuldigd ben aan den Heer</i> J. Kooij, <i>Openbaar Onderwijzer
+op Vlieland, die mij bij de zamenstelling van dit werkje veel
+belangrijks omtrent ZEds. woonplaats mededeelde. Hem zij daarvoor
+mijnen innigen dank gewijd!</i></p>
+<p><i>Dat dit werkje vele lezers vinde, wensch ik met al mijn
+hart.</i></p>
+<p class="signed">F. ALLAN.</p>
+<p class="dateline">Eiland Marken,<br>
+12 Julij 1857. <span class="pagenum">[<a id="pb7" href="#pb7" name=
+"pb7">7</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+<div id="toc" class="div1 contents"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="main">INHOUD.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">EERSTE HOOFDSTUK. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;
+<span class="tocPageNum">Bladz</span></p>
+<p><a href="#ch1" id="xd21e214" name="xd21e214">ALGEMEENE BESCHOUWING
+VAN HET EILAND VLIELAND.</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPageNum">9.</span></p>
+<p>TWEEDE HOOFDSTUK.</p>
+<table class="tocList">
+<tr>
+<td class="tocDivNum">&sect; 1.</td>
+<td class="tocDivTitle" colspan="5"><a href="#ch2.1" id="xd21e227"
+name="xd21e227">HET VOORMALIGE DORP WEST-VLIELAND.</a></td>
+<td class="tocPageNum">21.</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="tocDivNum">&sect; 2.</td>
+<td class="tocDivTitle" colspan="5"><a href="#ch2.2" id="xd21e237"
+name="xd21e237">HET DORP OOST-VLIELAND.</a></td>
+<td class="tocPageNum">22.</td>
+</tr>
+</table>
+<p>DERDE HOOFDSTUK.</p>
+<p><a href="#ch3" id="xd21e246" name="xd21e246">BIJZONDERE GEBOUWEN EN
+INRIGTINGEN.</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPageNum">26.</span></p>
+<p>VIERDE HOOFDSTUK.</p>
+<p><a href="#ch4" id="xd21e255" name="xd21e255">VLIELANDS
+BEVOLKING.</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPageNum">31.</span></p>
+<p><a href="#aanteekeningen" id="xd21e262" name=
+"xd21e262">AANTEEKENINGEN.</a> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; <span class=
+"tocPageNum">34.</span> <span class="pagenum">[<a id="pb9" href="#pb9"
+name="pb9">9</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+</div>
+<div class="body">
+<div id="ch1" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href=
+"#xd21e214">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="super">HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE BEWONERS.</h2>
+<h2 class="label">EERSTE HOOFDSTUK.</h2>
+<h2 class="main">ALGEMEENE BESCHOUWING VAN HET EILAND VLIELAND.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">Het eiland <span class="sc">Vlieland</span>, dat thans
+&eacute;&eacute;ne gemeente uitmaakt, behoort als zoodanig tot het
+arrondissement Hoorn, kanton Medemblik.</p>
+<p>Het ligt op een half uur afstands N. O. van het eiland Texel, welke
+ligging naar men meent, zeer geschikt zou zijn tot eene vereeniging met
+laatstgenoemd eiland, en vatbaar voor eene bedijking, waardoor eene
+uitgestrektheid lands zou worden aangewonnen van p. m. dertig duizend
+bunders, grootendeels bestaande uit zeer goede kleigronden.</p>
+<p>Van groot gewigt, voorwaar! zou zulk eene onderneming zijn: de
+instrooming der Noordzee zou daardoor verminderd, de zeegaten van Texel
+en Vlieland dieper, en een vast bolwerk verkregen worden voor de aan de
+Zuiderzee en aan de Wadden grenzende provinci&euml;n, wier zeeweringen
+en veiligheid, deze eilanden noodwendig <span class="pagenum">[<a id=
+"pb10" href="#pb10" name="pb10">10</a>]</span>van het grootste belang
+zijn; naardien de geweldige kracht van de door stroom en wind
+voortgestuwde watermassa, onophoudelijk <span class="corr" id=
+"xd21e288" title="Bron: strijdt">strijd</span> voert tegen de
+zeeweringen van de Friesche en Groninger Noordkusten.</p>
+<p>Vlieland is een langwerpig, smal eiland. Van het Oost- tot het
+Westeinde heeft het eene lengte van ongeveer 5&frac34; uren gaans;
+terwijl de grootste breedte misschien &frac34; uur bedragen zal. Het
+oostelijkste gedeelte is geheel met duinen bezet, terwijl het overige
+eigenlijk slechts eene zandbank is, <i>de Hors</i><a class="noteref"
+id="xd21e295src" href="#xd21e295" name="xd21e295src">1</a> genaamd,
+welke bij hooge waterstanden geheel ondervloeit. Door het Eijerlandsche
+Gat<a class="noteref" id="xd21e301src" href="#xd21e301" name=
+"xd21e301src">2</a> is het van het met Texel vereenigde Eijerland, en
+door den mond des Vliestrooms, van Terschelling gescheiden. Aan den
+zuid-oostelijken hoek des eilands ligt de nette, doch thans slechts
+voor binnenvaartuigen en kleine platboomde zeeschepen bruikbare haven,
+welke men alleen bij hoog water of half tij naderen kan. Uit deze haven
+komt men in de zoogenaamde Monnikesloot (waarvan straks nader), thans
+meestal enkel de Sloot<a class="noteref" id="xd21e307src" href=
+"#xd21e307" name="xd21e307src">3</a> geheeten, welk vaarwater om de
+oostzijde van het eiland loopt, op het grootscheeps-vaarwater of
+Vliestroom uitkomt<a class="noteref" id="xd21e313src" href="#xd21e313"
+name="xd21e313src">4</a>, en door onderscheidene gaten in gemeenschap
+staat met de Noordzee. De voornaamste dezer gaten zijn Oud- en
+Nieuw-Stortemelk, waarvan echter alleen het laatste bruikbaar is. Het
+Nieuwe Gat, dat oostelijker ligt, behoort meer aan
+Terschelling<a class="noteref" id="xd21e316src" href="#xd21e316" name=
+"xd21e316src">5</a>. Tusschen de Sloot en den mond van den Vliestroom
+ligt eene zandbank, de Rigchel genaamd, welke zich Noord- en
+Zuidwaarts, ter lengte van ongeveer een uur gaans uitstrekt, en met de
+hoogste watergetijden ondervloeit. Uit de haven loopt nog een vaarwater
+over den Wal (ook de Waard genoemd) ten zuiden van het eiland, waarvan
+<span class="pagenum">[<a id="pb11" href="#pb11" name=
+"pb11">11</a>]</span>alleen bij wassend of hoog water gebruik kan
+gemaakt worden, aangezien de Waard met de ebbe bijna geheel droog valt.
+Deze Waard zou (naar men mij mededeelde) bijzonder geschikt zijn tot
+eene indijking, daar zij, behalve eene daartoe zeer gunstige ligging,
+uit goeden kleigrond bestaat. Men vindt er vele en welvoorziene
+mosselbanken op. Zij strekt zich uit tot het oude Vlie, een vaarwater,
+dat bijna in eene oost- en westwaartsche rigting van den Vliestroom
+naar Texel vloeit.</p>
+<p>Wat de naams-oorsprong van Vlieland aangaat, zoo meenen sommigen,
+dat deze gezocht moet worden in den vlietenden grond, die hier in der
+daad zeer belangrijk is. Deze meening lijdt echter, onzes inziens,
+schipbreuk op een ander gevoelen, dat meer grond van waarschijnlijkheid
+in zich bevat, en volgens hetwelk men in Vlieland een overblijfsel van
+het oude Flevum, Flevo, meent te bezitten. De oude oorkonden melden
+ons, dat er in het tweede vierde der 13<sup>de</sup> eeuw een geduchte
+watervloed heeft plaats gehad, die vooral de Holkamalanden, tusschen
+Westergoo en de eilanden Terschelling en Vlieland gelegen, overstroomde
+en aldaar de grootste verwoestingen aanrigtte. Het Vlie zou, in slechts
+weinige uren tijds, al het land, tusschen Noordholland en Friesland
+gelegen, overstroomd hebben, en de bewoners, bij het aanbreken van den
+dageraad het schrikbarend tooneel aanschouwende, elkander hebben
+toegeroepen: &bdquo;<i>Het is al Flie-land!</i>&rdquo; En sedert dien
+tijd zou dit eiland zijnen naam erlangd hebben. Volgens Winsemius, moet
+deze stormvloed gesteld worden op den jare 1246, alhoewel wij weten,
+dat oude Friesche Aanteekeningen dit op 1237 stellen. Dus leest men bij
+de laatsten:</p>
+<p>&bdquo;<i>Da men schreef</i> CI&#8579;CCXXXVII <i>da wasser ien
+heage zea in Friesl&acirc;n.</i>&rdquo; (Toen men schreef 1237, was er
+eene hooge zee&mdash;vloed&mdash;in Friesland.)</p>
+<p>In vorige eeuwen was Vlieland vereenigd met Texel, doch gescheiden
+van Terschelling; terwijl er tusschen dit laatste en Vlieland eene
+rivier in de Noordzee vloeide, <span class="pagenum">[<a id="pb12"
+href="#pb12" name="pb12">12</a>]</span>welke naar sommiger gevoelen de
+Vecht, of, volgens andere schrijvers, de mond van het meer Flevo was.
+Uit deze rivier werd ten jare 1213 eene sloot of grift gegraven langs
+Vlieland naar Texel, welke, te digt aan de Noordzee gebragt, aanleiding
+heeft gegeven tot eene doorbraak, die de scheiding van beide genoemde
+eilanden ten gevolge had.</p>
+<p>Ziet hier, welke omstandigheden tot deze doorgraving aanleiding
+gaven.</p>
+<p>Onder de vele geduchte stormvloeden, welke ons vaderland in den loop
+der eeuwen teisterden, moeten vooral ook genoemd worden de St.
+Juliaansvloed van 1164 en de Allerheiligen-vloed van 1170. Deze zoo
+hoogst noodlottige vloeden, en vooral de eerstgenoemde, rigtten in ons
+vaderland de ontzettendste verwoestingen aan. Het water, door den
+geweldigen en aanhoudenden orkaan voortgestuwd, rees zoo hoog, dat de
+zee, volgens geloofwaardige berigten, zelfs tot Utrecht opliep, voor
+welke stad men toen kabeljaauw en anderen zeevisch ving. Gansch
+Noordholland en Friesland werden overstroomd; de landen op de Waard,
+reeds eenmaal aan de baren onttogen, werden andermaal ingezwolgen;
+terwijl er een gat scheurde tusschen de eilanden Vlieland en Texel, en
+de golven zich eenen weg baanden tot nabij de Hondsbosschen, zoodat het
+land, waarop Huisduinen, den Helder en Texel lagen, kort hierna een
+<i>eiland</i> werd genoemd.</p>
+<p>In Friesland vooral, was de schade aan de binnendijken zoo
+belangrijk en groot, dat vele eigenaars der omliggende landerijen, niet
+bij magte, om in de herstelling te kunnen voorzien, hunne landen aan de
+kloosterheeren van Lidlum en Ludingakerk gaven en dezelve
+verlieten<a class="noteref" id="xd21e355src" href="#xd21e355" name=
+"xd21e355src">6</a>. De abten en monniken van beide kloosters zagen het
+in, wat voordeel zij voor zich en voor hunne opvolgers van de noodige
+bedijkingen zouden kunnen erlangen. <span class="pagenum">[<a id="pb13"
+href="#pb13" name="pb13">13</a>]</span>Die van het eerstgenoemde
+klooster, hadden reeds een steenen huis (stins) gebouwd, en ook het
+Monnikenhuis te Weidum gesticht, met oogmerk, om door hunne
+leekebroeders de aangeslibte gronden tot bezaaijing of ossenweiden te
+doen bewerken. Zij trachtten nu nog grootere voordeelen te genieten, en
+sloten derhalve eene overeenkomst met alle omliggende eigenaren,
+waarbij zij zich verbonden om de kosten van de geheele bedijking van
+het Oudland te dragen, tegen het genot der voordeelen van den aanwas.
+Zoo ontstond de dijk om de Middelzee, van Minnertsga over Rauwert naar
+Stiens, en zoo werd eerlang deze geheele plas in vruchtbaar land
+herschapen. Dit gaf, zoo als trouwens ligtelijk is na te gaan, aan de
+reeds rijke kloosters aanzienlijke voordeelen. Dan, wel verre dat de
+kloosterlingen zich met <a id="xd21e369" name="xd21e369"></a>hetgene
+zij bezaten, tevreden zouden gesteld hebben! Integendeel, met de
+vergrooting hunner rijkdommen, nam ook de begeerte tot het <span class=
+"corr" id="xd21e371" title="Bron: dezit">bezit</span> van meerdere
+schatten toe: met de uitbreiding hunner bezittingen, wies ook de zucht
+om hunne schatkist te stijven, te meer aan. Om de aanslibbing te
+bespoedigen, hunne landerijen tegen overstrooming te beveiligen, en
+door eene gemakkelijke communicatie den bloei van hunnen handel te
+bevorderen, lieten zij onderscheidene doorgravingen en waterleidingen
+maken, welker aanleg, gelijk zulks, helaas! te laat bleek, de
+treurigste gevolgen na zich sleepte. Het was vooral de vermaarde abt
+van Lidlum, Gerhardus, die den kloosterlingen den aanleg van een kanaal
+tusschen Vlieland en Terschelling, ontried. Zijne wijze raadgevingen en
+gegronde aanmerkingen leden echter schipbreuk op de waanwijsheid en het
+eigenbelang der ontwerpers, en, zoo als wij bevorens reeds hebben
+aangemerkt, volvoerden zij in 1213 hun plan van kanalisatie, dat in
+lateren tijd zoo grooten invloed oefende op de gesteldheid der
+Zuiderzee in het algemeen. Immers, zij lieten eerst eene gracht graven
+van Harlingen tot aan Grind<a class="noteref" id="xd21e374src" href=
+"#xd21e374" name="xd21e374src">7</a>, <span class="pagenum">[<a id=
+"pb14" href="#pb14" name="pb14">14</a>]</span>welke thans nog het
+gewone vaarwater is, en de Harlinger Jetting (d. i. <i>uitwatering</i>,
+<i>gieting</i>) genoemd wordt<span class="corr" id="xd21e389" title=
+"Bron: )">,</span> en van daar de Slenk of Monnikensloot tot aan het
+eiland; en dit een en ander gaf aan het steeds meer en meer indringende
+geweld der Noordzee, van tijd tot tijd gelegenheid om ten Westen en
+Noordwesten van Friesland, en later ook meer zuidelijk, al het land te
+verwoesten<a class="noteref" id="xd21e392src" href="#xd21e392" name=
+"xd21e392src">8</a>.</p>
+<p>Even als de oppervlakte van de overige eilanden (Texel<span class=
+"corr" id="xd21e400" title="Niet in bron">,</span> Terschelling,
+Ameland, enz.), welke den noordelijken schutsmuur van ons vaderland
+tegen de Noordzee uitmaken, zoo is ook die van Vlieland, door gedurige
+overstroomingen en stormvloeden ontzettend afgenomen. De omliggende
+platen bewijzen dit ten duidelijkste; terwijl het door de zee
+verzwolgen dorp <span class="corr" id="xd21e403" title=
+"Bron: West-vlieland">West-Vlieland</span>, daarvan mede ten
+sprekendste bewijze strekt. De aanleidende oorzaak van het wegspoelen
+van West-Vlieland was een fluit of ander vaartuig, dat bij eenen hevige
+Noord-Westen storm op het strand geslagen werd; waardoor eene opening
+in den dijk (zeker een stuifdijk) ontstond, door welke de zee naar
+binnen drong, en van tijd tot tijd een kreek of slufter vormde, welke
+dat gedeelte, waarop West-Vlieland lag, van het overige eiland
+afscheidde. Slechts bij laag water was deze kreek doorwaadbaar.
+V&oacute;&oacute;r omstreeks 60 &agrave; 70 jaren bestond zij nog; doch
+nu is zij we&ecirc;r digt gespoeld of gestoven. Die kreek vereenigde
+dus de Noordzee met de Zuiderzee, even als zulks vroeger ook op Ameland
+het geval was, toen de <i>Slenk</i> d&aacute;&aacute;r nog in wezen
+was.</p>
+<p>Het ontstaan van genoemde kreek moet hebben plaats gehad in het
+begin der 18de eeuw, en bepaaldelijk op den 26 Februarij 1714, toen ook
+de kerk instortte.</p>
+<p>Na zoo veel grondverlies is van Vlieland slechts eene lange en
+smalle strook gronds overgebleven, welke zich in hare lengte van het
+zuidwesten naar het noordoosten uitstrekt, in welke rigting het gansche
+eiland, met inbegrip <span class="pagenum">[<a id="pb15" href="#pb15"
+name="pb15">15</a>]</span>van de Hors en andere buitengronden, eene
+lengte heeft van zes uren gaans.</p>
+<p>Volgens kadastrale opmeting beslaat Vlieland thans eene oppervlakte
+van ongeveer 5215 bunders en 70 vierkante roeden, waarvan ruim 1689
+bunders belastbaar land. Aan de zeezijde wordt het eiland door duinen
+tegen het geweld der baren beveiligd. De voornaamste dezer duinen,
+welke door onderscheidene min of meer uitgebreide vlakten of valleijen
+afgewisseld worden, zijn: het <i>Oostersche lid</i><a class="noteref"
+id="xd21e419src" href="#xd21e419" name="xd21e419src">9</a><span class=
+"corr" id="xd21e424" title="Niet in bron">,</span> <i>Koois-lid</i>,
+<i>Veems-lid</i>, <i>Viamens-lid</i>, het <i>Oude
+Huizer-lid</i><a class="noteref" id="xd21e439src" href="#xd21e439"
+name="xd21e439src">10</a>) en het <i>Meeuwenduins-lid</i>. De
+belangrijkste valleijen zijn: de <i>Oostersche Vallei</i>, de <i>Vallei
+beoosten de voormalige vuurbaak</i>, de <i>Koois-Vallei</i>, benevens
+de <i>Ooster-</i> en <i>Westervalleijen van Malgom</i><a class=
+"noteref" id="xd21e463src" href="#xd21e463" name=
+"xd21e463src">11</a>.</p>
+<p>Vlieland&rsquo;s bodem, geheel uit zandgrond bestaande, neemt vooral
+aan den Noordkant zeer sterk af, welke afneming, indien zij zoo
+voortgaat, als dit in de laatste honderd, of zelfs gedurende de
+jongstverloopene vijftig jaren het geval was, met grond vreezen doet,
+dat de Noordzee zich te dezer plaatse eenen nieuwen en zeer
+gevaarlijken doortogt naar de Zuiderzee banen zal, iets, dat met
+betrekking tot de daaraan grenzende provinci&euml;n, de meeste
+bekommering baren moet, zoo dit gevaar niet bij tijds door de noodige
+maatregelen van voorzorg wordt afgekeerd<a class="noteref" id=
+"xd21e471src" href="#xd21e471" name="xd21e471src">12</a>. Van groot
+belang is daarom de duinbeplanting met helmriet. &bdquo;Het is,&rdquo;
+zegt zeker schrijver, &bdquo;bijna onbegrijpelijk hoe (Vlieland) dus
+zijn behoud in dit opzigt, niet aan millioenen schats, maar aan deze
+plant en aan eenige bossen stroo en dunne takjes, waarin het helmriet
+vastgezet wordt, te danken heeft, dewijl opene vlakten daardoor thans
+van bevestigde duinen voorzien zijn. Door de aanplanting van dit
+helmriet, welks lange taaije en vezelachtige wortelen zich, al
+kruipende, soms wel zes voeten verre om zich heen in het dorre zand
+uitbreiden, worden de duinen middellijk voor verstuiving bewaard;
+terwijl de grond bovendien, door verrotting en natuurlijke <span class=
+"pagenum">[<a id="pb16" href="#pb16" name=
+"pb16">16</a>]</span>bemesting, van tijd tot tijd eenigzins
+vruchtbaarder wordende, aanleiding ontvangt, dat ook andere planten
+daarin ontkiemen en tot de vastheid van de anders losse zandheuvelen
+bijdragen, ten einde den sterksten stormen wederstand te bieden. De
+vermindering van de oppervlakte van dit eiland is vooral zigtbaar op
+eene kaart van Vlieland, welke ten jare 1795 door den landmeter
+Peereboom vervaardigd werd, vooral, wanneer men die grondteekening
+vergelijkt met de plaats waar het dorp West-Vlieland heeft gelegen.
+Doch, behalve dit een en ander, is er nog meer dat van Vlielands
+voormalige grootere uitgestrektheid getuigt. Zoo lag er, in het laatste
+gedeelte der voorgaande eeuw, op den Noordoosthoek, bij de groote doch
+onbeplante duin, het <i>witte Lid</i> genaamd, eene batterij, welke
+thans door de zee verzwolgen is<a class="noteref" id="xd21e482src"
+href="#xd21e482" name="xd21e482src">13</a>.</p>
+<p>Vroeger vond men in de reeds genoemde valleijen, hier en daar eenig
+groen. Dan, door de hevige stormen die in 1834, 1835 en 1836 plaats
+grepen, werd het ten eenen male, door verstuivingen, onder het zand
+bedolven<a class="noteref" id="xd21e487src" href="#xd21e487" name=
+"xd21e487src">14</a>. Ook de Helianthenum, die hier vroeger welig
+tierde, is geheel verdwenen. De grond is echter voor vele soorten van
+houtgewas geschikt; terwijl men zich sedert 1843, meer algemeen op den
+verbouw der aardappelen heeft toegelegd, welke zeer voldoende
+resultaten oplevert: de vrucht is van uitmuntende hoedanigheid. Men
+heeft er twee velden, het <i>Oostersche-</i> en het <i><span class=
+"corr" id="xd21e494" title="Bron: westersche">Westersche</span>
+Veld</i> geheeten, <span class="pagenum">[<a id="pb17" href="#pb17"
+name="pb17">17</a>]</span>waarvan het laatste telken jare, door
+afkabbeling der zee, kleiner van omvang wordt. De uitgestrektheid dezer
+velden is nogthans ter naauwernood toereikend voor het onderhoud van
+een twintigtal runderen en paarden welke met een veertigtal geiten, den
+algeheelen veestapel van dit eiland uitmaken. De grond is echter niet
+geschikt voor de schapenfokkerij, dewijl deze dieren er bijna allen
+ongans (ziek) worden. Het noodige hooi kan hier, bij gemis van
+genoegzaam gras-land, evenmin gewonnen worden; zoodat dit van elders
+moet worden aangevoerd. Dit is dan ook het geval met de meeste
+levensmiddelen, manufacturen en brandstoffen, welke meerendeels van
+Harlingen aangebragt, of wel, door eigen schippers van
+d&aacute;&aacute;r gehaald worden, en waarvan ieder huisgezin zich
+tegen den winter moet voorzien, even als of men eene lange zeereis gaat
+ondernemen; tot het doen van welke proviandering men hier nog te meer
+verpligt is, omdat men bij ijsgang of bij langdurige winters meermaals
+langen tijd van het verkeer met den vasten wal verstoken is.</p>
+<p>De tuinen welke rondom Oost-Vlieland gelegen zijn, zijn tamelijk
+vruchtbaar, en worden hoofdzakelijk bewerkt tot verkrijging van
+moesgroenten, wat peulvruchten en, tot vermaak, eenige bloemen; terwijl
+die gedeelten der duinen, welke ontgonnen zijn, zeer welsmakende
+aardappelen opleveren.</p>
+<p>De voortbrengselen van Vlieland zijn overigens van weinig belang, en
+bepalen zich tot eenige konijnen, meereenden en andere watervogels,
+wier eijeren hier in de valleijen in menigte gevonden worden. Visch
+wordt er weinig gevangen, daar het aan menschen ontbreekt, die zich op
+de vischvangst zouden kunnen toeleggen. Wel vissen sommige loodsen,
+doch die vangst is van geene genoegzame beteekenis, om als van algemeen
+belang beschouwd te kunnen worden. Vooral is de bot die hier gevangen
+wordt, van puike kwaliteit!<a class="noteref" id="xd21e504src" href=
+"#xd21e504" name="xd21e504src">15</a> <span class="pagenum">[<a id=
+"pb18" href="#pb18" name="pb18">18</a>]</span></p>
+<p>De konijnen die zich nog in de duinen ophouden, worden, des winters
+vooral, met netten, strikken of geweren, gevangen, het vleesch hier
+meestal genuttigd, en de vellen uitgevoerd. Een vogelkooi zoude, onzes
+bedunkens, op Vlieland wel behoorlijke winsten opleveren; want er
+houden zich dikwerf aanzienlijke scharen wilde eenden, talingen,
+smeenten, enz., op. De veestapel is mede van geene groote beteekenis,
+en bij lange na niet voldoende om in de dagelijksche behoeften, anders
+dan van melk, te voorzien. In 1856 telde men op Vlieland (volgens eene
+ons verstrekte opgave) omstreeks een veertigtal koeijen en klein
+rundvee, 12 paarden, 8 schapen en 40 geiten.</p>
+<p>De luchtgesteldheid op Vlieland is zeer gezond: de bewoners genieten
+over het geheel een vaste gezondheid; terwijl men er vele oude lieden
+aantreft, wier vlugheid, spierkracht en welvarend voorkomen, eenen veel
+lageren ouderdom doen vooronderstellen, dan zij inderdaad bereikt
+hebben. Nogtans werd de bevolking meermaals door de gewone inlandsche
+ziekten bezocht. Voor nog geen twintig jaren werden in bijna alle
+huisgezinnen &eacute;&eacute;n of meer leden door de
+<i>kinderziekte</i> geteisterd; nog geen tien jaren geleden stierven
+velen aan de <i>typhus</i>; en kinkhoest en mazelen, ontvolkten bijna
+de school geheel.</p>
+<hr class="tb">
+<p>Zonder twijfel was Vlieland reeds bij de Romeinen bekend, vermits
+dat overwinnende volk gewoon was, zijne krijgsbenden en legertrein naar
+Oost-Friesland te brengen door den Rijn in de Drususgracht of Nieuwen
+IJssel, welke laatste, zoo als bekend is, door den veldheer Drusus,
+gegraven werd, ter verbinding van den Rijn met den IJssel, en van
+d&aacute;&aacute;r verder door het Vlie, en dus ook wederom
+<span class="pagenum">[<a id="pb19" href="#pb19" name=
+"pb19">19</a>]</span>terug, hetgeen gemakkelijker en veiliger was dan
+door Overijssel en Salland, alwaar vele moerassen en woeste bosschen
+waren; of door het Munstersche, dat te dien tijde bewoond werd door
+volksstammen, die den Romeinen geenszins genegen waren, en waarvan de
+nederlaag van Varus, ten sprekendste bewijze verstrekt; ja, men meent
+zelfs, en niet zonder grond, dat de Romeinen, tijdens hunne oorlogen
+met de Friezen, op dit eiland eene wijkplaats, of wel eene stapelplaats
+hebben bezeten, gelijk zij zulks, ook op het naburige eiland Texel en
+elders gehad hebben<a class="noteref" id="xd21e529src" href="#xd21e529"
+name="xd21e529src">16</a>. Men wil ook, dat hier al zeer vroeg een
+Monnikenklooster geweest zij, dat aan den H. Stavo toegeheiligd was,
+doch later, even als zoovele andere gedenkstukken der vroegere
+geschiedenis van ons Vaderland is verwoest geworden.</p>
+<p>Dat de oudtijds in deze streken verblijf houdende volken de
+veeteelt, en welligt ook den landbouw, als hoofdmiddelen van bestaan,
+beoefend hebben, schijnt, blijkens het opleggen eener belasting van
+<i>ossenhuiden</i> door Drusus aan de Friezen, buiten allen twijfel te
+zijn. De gedurige inbraken der Noordzee echter, welke zooveel
+vruchtbaar land, ook in deze gewesten, heeft verzwolgen, noodzaakten
+den bewoners, zich het noodig onderhoud door zeevaart en visscherij te
+verschaffen. Hiertoe werkte naderhand zeer mede de groote visscherij of
+Groenlandsvaart, zoodat Vlieland eenmaal vier en zeventig kommandeurs
+of kapiteins die op Groenland voeren, benevens nog een groot aantal
+scheepsgezagvoerders of grootschippers onder zijne bewoners telde;
+terwijl nog heden ten dage het grootste gedeelte der Vlielanders van de
+zeevaart het dagelijksch brood erlangt. Er wonen veel loodsen.</p>
+<p>In het begin der zeventiende eeuw heerschte er op Vlieland eene
+algemeene welvaart, en was het sterk bevolkt, waarvan het aantal huizen
+dat vroeger 700 beliep doch thans tot op ongeveer 120 verminderd is,
+ten bewijze dienen kan. V&oacute;&oacute;r het jaar 1500 bestonden er
+<span class="pagenum">[<a id="pb20" href="#pb20" name=
+"pb20">20</a>]</span>vier in volle werking zijnde bierbrouwerijen,
+welke, in oorlogstijd verbrand, sedert niet weder herbouwd zijn.</p>
+<p>Meermalen moest dit eiland in de rampen van den oorlog deelen. Zoo
+bedreven er de Engelschen in 1666 veel moedwil en schade; terwijl zij
+mede onderscheidene koopvaarders en andere vaartuigen op de reede van
+Vlieland verbrandden. Bijna eene eeuw vroeger, en wel in Oogstmaand des
+jaars 1575, was Vlieland door Caspar de Robles, Heer van Billij en
+Gouverneur van Friesland, deerlijk geteisterd. Het gansche eiland werd
+door zijne op roof verhitte stroopbenden geplunderd, en te
+Oost-Vlieland 450 huizen aan de vlammen opgeofferd. <span class=
+"pagenum">[<a id="pb21" href="#pb21" name="pb21">21</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e295" href="#xd21e295src" name="xd21e295">1</a></span> Zie
+<a href="#a1">Aanteekening I</a>, hierachter.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e301" href="#xd21e301src" name="xd21e301">2</a></span> Zie
+<a href="#a2">Aant. II</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e307" href="#xd21e307src" name="xd21e307">3</a></span> Zie
+<a href="#a4">Aant. IV</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e313" href="#xd21e313src" name="xd21e313">4</a></span> De
+Vliereede, waar de uitgaande en binnenvallende schepen geklaard en
+geloodst worden, is op het groote vaarwater, dat circa een half uur van
+de haven verwijderd is.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e316" href="#xd21e316src" name="xd21e316">5</a></span> Zie
+<a href="#a4">Aant. IV</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e355" href="#xd21e355src" name="xd21e355">6</a></span> Fokke
+Sjoerd, <i>Beschr. van Friesl.</i> I D. p. 82. Schotanus, <i>Beschr. v.
+Friesl.</i> 4<sup>o</sup>. p. 19 en 315.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e374" href="#xd21e374src" name="xd21e374">7</a></span> Zie
+<a href="#a5">Aanteek. V</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e392" href="#xd21e392src" name="xd21e392">8</a></span> Zie
+<a href="#a6">Aant. VI</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e419" href="#xd21e419src" name="xd21e419">9</a></span> Zie
+<a href="#a7">Aant. VII</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e439" href="#xd21e439src" name="xd21e439">10</a></span> Zie
+<a href="#a8">Aant. VIII</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e463" href="#xd21e463src" name="xd21e463">11</a></span> Zie
+<a href="#a9">Aant. IX</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e471" href="#xd21e471src" name="xd21e471">12</a></span> Zie
+<a href="#a10">Aant. X</a>.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e482" href="#xd21e482src" name="xd21e482">13</a></span> In
+vroegeren tijd besteedde &rsquo;s Lands hooge Regering veel zorg en
+kosten voor het behoud dier gronden, waarvoor nog in 1722 op haren last
+een dijk werd gelegd. Sedert dien tijd bepaalde men zich uitsluitend
+tot de beplanting der duinen.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e487" href="#xd21e487src" name="xd21e487">14</a></span> In een oud
+aardrijkskundig werk, dat ten jare 1789 te Delft uitgegeven werd door
+M. Roelofswaert, las ik betrekkelijk Vlieland, o. a. het volgende:
+&bdquo;Volgens hetgeen de Monster-commissaris ons verhaalde, wordt
+(Vlieland) door twee onheilen met zijnen ondergang bedreigd, te weten,
+het water en het zand; want het zand van de losse duinen, die na de
+verwoesting van het andere dorp (West-Vlieland) zijn overgebleven,
+stuift met veel woede (!) op het dorp (Oost-Vlieland) aan: en hoe
+spoedig er eene zandoverstrooming kan plaats hebben, blijkt daaruit,
+dat weinige jaren geleden, van onder een duin, hetwelk toen afstoof,
+een geheel boerenhuis te voorschijn kwam, waarin de tinnen borden en
+lepels in de rakken nog gevonden werden.&rdquo;</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e504" href="#xd21e504src" name="xd21e504">15</a></span> Zuidwaarts
+van het eiland, op de zoogenaamde waardgronden, liggen welvoorziene
+mosselbanken. Alleen des winters, wordt van dit product tot eigen
+consumptie eenig gebruikt gemaakt. In tijd van nood, zou men zich van
+dit voedsel zeer goed kunnen generen; zoo als in vroegere jaren, voor
+het arme gedeelte der bevolking, wel eens noodig is geweest<span class=
+"corr" id="xd21e508" title="Niet in bron">.</span></p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e529" href="#xd21e529src" name="xd21e529">16</a></span> Zie
+<a href="#a11">Aant. XI</a>.</p>
+</div>
+</div>
+<div class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href=
+"#toc">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="main">TWEEDE HOOFDSTUK.</h2>
+<div id="ch2.1" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href=
+"#xd21e227">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h3 class="label">&sect; 1.</h3>
+<h3 class="main">HET VOORMALIGE DORP WEST-VLIELAND.</h3>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">Weinig is er in geschrifte meer bekend van het
+voormalige dorp West-Vlieland, dat, blijkens den naam, aan de westzijde
+des eilands lag, en door tal van watervloeden, die er van omstreeks het
+midden der 17de tot aan het midden der 18de eeuw plaats vonden, geheel
+verwoest werd; zoodat men nu, ter plaatse waar dat dorp plagt te staan,
+eene diepte peilt van 15 vademen waters. Voor ettelijke jaren bespeurde
+men des zomers, bij stil weder en zeer lagen waterstand, op het
+uiteinde van de Hors, nog het plaveisel van de Kerkstraat. Nadat
+Oost-Vlieland van West-Vlieland was gescheiden, kreeg het een eigen
+leeraar. De eerste die in deze gemeente het predikambt vervulde, was
+Hendrik Jansz., die in 1598 herwaarts beroepen, reeds vijf jaren later,
+uit hoofde van den ongunstigen staat zijner gezondheid, Emeritus
+werd.</p>
+<p>Veel en groot waren de tegenspoeden, waarmede die van West-Vlieland
+te kampen hadden. Zoo stortte hunne oude kerk in door eenen hevige
+orkaan, die plaats had op den 26sten Februarij 1714. Wel bouwde men
+toen een ander bedehuis, meer binnen- of landwaarts in, doch ook dit
+gebouw werd welhaast een prooi der inbrekende zee, daar het, door deze
+ondermijnd, eindelijk <span class="pagenum">[<a id="pb22" href="#pb22"
+name="pb22">22</a>]</span>in slagtmaand des jaars 1727, door de golven
+werd verzwolgen. Men rigtte daarna, zoo goed mogelijk, eene
+particuliere woning tot het houden van de openbare eerdienst in, waarin
+de laatste predikant van West-Vlieland, met name Gerardus Petten, tot
+aan 1736 de dienst heeft waargenomen, toen hij deze Gemeente verliet en
+naar Huisduinen vertrok. Te dien tijde was er naauwlijks eene enkele
+woning overgebleven; allen werden door de zee verzwolgen, zoodat er
+thans zelfs geen spoor meer overig is van eenig gebouw
+hoegenaamd<a class="noteref" id="xd21e561src" href="#xd21e561" name=
+"xd21e561src">1</a>.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch2.2" class="div2 section"><span class="pagenum">[<a href=
+"#xd21e237">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h3 class="label">&sect;2.</h3>
+<h3 class="main">HET DORP OOST-VLIELAND.</h3>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">Oost-Vlieland was, vooral ten tijde van deszelfs
+vroegeren bloei, toen het uit drie regte straten bestond, een regt
+bevallig, wel bebouwd dorp. Het bestaat thans voornamelijk uit eene
+regte straat, welker plaveisel in het midden vervangen is door een
+Mac-Adam en ter wederzijde beplant met hoog opgaande boomen. Deze
+hoofdstraat bestaat eigenlijk uit eenen breeden rijweg, ter weder zijde
+waarvan zich een breed bestraat voetpad<a class="noteref" id=
+"xd21e577src" href="#xd21e577" name="xd21e577src">2</a> uitstrekt, dat
+door de genoemde boomen van den rijweg is afgescheiden. Wel verre
+echter, dat deze plaats zich nog in vroegere welvaart verblijden mag,
+verkeert het <span class="pagenum">[<a id="pb23" href="#pb23" name=
+"pb23">23</a>]</span>thans in eenen armelijken en meer vervallen
+toestand. Men vindt er even buiten de dorpskern aan den voet der
+duinen, een groote waterput, welke voor 1600 personen, zeer gezond
+water kan bevatten, en waaruit de schepen zich, vroeger echter veel
+meer dan thans, meermalen van het noodige drinkwater voorzien. Behalve
+deze, zijn er in het midden der Groote of Langestraat nog drie
+brandputten, welke hier in geval van brand ten eene male onmisbaar
+zijn.<a class="noteref" id="xd21e582src" href="#xd21e582" name=
+"xd21e582src">3</a> De kom van het dorp bevat circa 120 <span class=
+"corr" id="xd21e585" title="Bron: huize">huizen</span> die meestal van
+rooden steen opgetrokken, en over het geheel ruim zijn gerigt. De
+bevolking, welke bijna geheel Hervormd is, maakt met de overige
+bewoners des eilands &eacute;&eacute;ne Gemeente uit, welke tot de
+Classis van Alkmaar, Ring der eilanden, behoort, en ongeveer 650 zielen
+telt, waarvan 300 Ledematen. De eerste predikant die hier in de
+toenmaals gecombineerde Gemeenten van Oost- en West-Vlieland het
+leeraarsambt bekleedde, was Willem Gillesz., die, alhier beroepen in
+1575, in 1577 ontslagen werd. De beide gemeenten werden eenige jaren
+later gescheiden, en wel, tijdens de dienst van den predikant Hendrik
+Pieters Dockman, die, in 1583 herwaarts beroepen, in 1597 naar
+Venhuizen vertrok. In 1598 bekwam Oost-Vlieland all&eacute;&eacute;n
+tot herder en leeraar, D<sup>s</sup>. Jan Dibbitsz.</p>
+<p>De kerk, die reeds v&oacute;&oacute;r de hervorming in aanzijn was,
+was oorspronkelijk eene parochie-kerk, welke door de Graven van Holland
+begeven werd; terwijl de instelling door den Officiaal van Utrecht
+geschieden moest. Ten jare 1415, was zekere Engelbertus Willemszoon,
+wonende te Rotterdam, hier pastoor, die bij afwezigheid een jaarlijksch
+inkomen genoot van zes ponden Vlaamsch of 36 gulden Hollandsch. Deze
+Pastorie had geene vaste goederen, <span class="pagenum">[<a id="pb24"
+href="#pb24" name="pb24">24</a>]</span>dewijl de landerijen, die er
+vroeger aan behoorden, en waarop vijftien runderen konden weiden, door
+de zee verzwolgen waren. Om een goed onderpastoor te hebben, bragten de
+landlieden echter de noodige gelden gewillig op, tot een behoorlijk
+onderhoud van den Geestelijken noodig. Behalve deze, bij wijze van
+hoofdelijken omslag, opgebragte gelden, trok de Pastorie nog een zeker
+hoofdgeld, dat zoo wel over menschen als over vee werd omgeslagen,
+zoodat acht hoofden &eacute;&eacute;n Filipsgulden, dat is: &fnof; 1,25
+Ct., benevens eene bepaalde hoeveelheid boter, moesten opbrengen.</p>
+<p>Zoo doende bestonden alle inkomsten dezer Pastorie met lasten en al,
+in 90 Rhijnsche- of 125 Hollandsche Guldens.</p>
+<p>De Koster werd door de kerkmeesteren en huislieden aangesteld, doch
+hij genoot geene vaste inkomsten of voordeelen.</p>
+<p>Tegenwoordig is de kerk een goed onderhouden kruisgebouw, zonder
+orgel of toren doch van binnen bevat zij eene gaanderij, die vroeger
+tot zitplaats der weezen diende, doch thans niet meer in gebruik is. De
+kerk werd ten jare 1840 tegelijk met de Pastorie, merkelijk verbeterd,
+tot welke herstellingen &rsquo;s Rijks schatkist en het fonds voor
+Noodlijdende Kerken, ieder eene som van duizend guldens verstrekte;
+terwijl de overige kosten door de gemeente zelve gedragen werden.</p>
+<p>Weleer was hier ook eene Doopsgezinde Gemeente; doch door het steeds
+afnemen van het aantal leden, is zij te niet gegaan. Hare voormalige
+kerk diende vroeger tot pakhuis van gestrande goederen. Tegenwoordig
+strekt zij tot magazijn der Maritieme goederen tot het loodswezen
+alhier behoorende. De laatste predikant der Doopsgezinde Gemeente was
+Adriaan Vrijer, die hier in 1778 zijn dienstwerk aanvaardde, en twintig
+jaren later overleed.</p>
+<p>De welingerigte school, welke ten jare 1839 gebouwd is, wordt
+doorgaans door een getal van 120 kinderen, van 4&ndash;14 jaren
+bezocht. De eerste steen van dit gebouw <span class="pagenum">[<a id=
+"pb25" href="#pb25" name="pb25">25</a>]</span>werd gelegd door den Heer
+D. C. Harinck, Visiteur alhier, en <span class="corr" id="xd21e607"
+title="Bron: Presidenf">President</span> der plaatselijke
+School-commissie.</p>
+<p>Als eene meldenswaardige bijzonderheid van Oost-Vlieland, meenen wij
+te mogen noemen, eene der koperen lichtkroonen in de kerk, zijnde een
+geschenk van den vlootvoogd M. A. de Ruiter, met wiens beeldtenis zij
+prijkt<a class="noteref" id="xd21e612src" href="#xd21e612" name=
+"xd21e612src">4</a>. <span class="pagenum">[<a id="pb26" href="#pb26"
+name="pb26">26</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+</div>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e561" href="#xd21e561src" name="xd21e561">1</a></span> Een
+overblijfsel van, of liever <i>uit</i> de voormalige Westvlielandsche
+kerk wordt nog bewaard in de klok van de kerktoren op het Bikkerseiland
+te Amsterdam (Zie voorts <a href="#a12">Aant. XII</a>.)</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e577" href="#xd21e577src" name="xd21e577">2</a></span> Op Vlieland
+is iedereen verpligt de straat voor zijne woning te onderhouden.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e582" href="#xd21e582src" name="xd21e582">3</a></span> Nog is er
+eene put aan het Westeinde van het dorp, tegen de duinen, die water
+oplevert even goed als regenwater, waarom in den zomer van &rsquo;s
+morgens vroeg tot &rsquo;s avonds laat, waterdragers van en naar die
+put gaan, om zich van dat water te voorzien. Al de voorschreven putten
+worden onderhouden door de administratie der Armen-Inrigting, ten
+behoeve waarvan elk huisgezin &rsquo;s jaarlijks slechts 30 cents
+betaalt.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e612" href="#xd21e612src" name="xd21e612">4</a></span> Zie
+<a href="#a13">Aant. XIII</a>.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch3" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href=
+"#xd21e246">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="label">DERDE HOOFDSTUK.</h2>
+<h2 class="main">BIJZONDERE GEBOUWEN EN INRIGTINGEN.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">Behalve hetgene wij tot hiertoe wetenswaardigs van
+Vlieland hebben opgegeven, verdienen nog de volgende bijzonderheden aan
+de aandacht onzer Lezers aangeboden te worden:</p>
+<p>1<sup>o</sup>. Aan den westkant van het eiland, op eenen afstand van
+ongeveer 1&frac12; uur, in de duinstreek, staat het
+<i>Rijks-Post-Veerhuis</i>. Dit gebouw stond vroeger meer westwaarts,
+doch werd, uit hoofde van de verstuiving der duinen, ten jare 1838 op
+zijne tegenwoordige standplaats gesteld en merkelijk vernieuwd. Het
+werd vroebewoond door den postschipper en diens huisgezin, die elken
+nacht, met hoog water, naar Texel zeilde, om de brieven af te halen en
+over te brengen.</p>
+<p>Ten gevolge eener verandering in het postwezen, is het
+post-veerhuis, thans onbewoond. De postmeester, die het vroeger
+bewoonde, en die de brievenmalen van Vlieland en Terschelling meestal
+bij nacht aan het Eijerlandsche huis (op Texel) bragt, en van
+d&aacute;&aacute;r de brievenmalen voor Vlieland en Terschelling terug
+nam, is sedert Januarij 1857 ontslagen en vervangen door een schipper,
+te Cocksdorp woonachtig, die nu elken middag, omstreeks 12 ure, na
+aankomst der post van het Oude Schild op Texel, van de Roggesloot of
+het <span class="corr" id="xd21e636" title=
+"Bron: Eijerlandsbe">Eijerlandsche</span> strand vaart tot de Vliehors,
+waar een postillon te paard, die des voormiddags ten 10 ure van
+Oost-Vlieland vertrekt, de brievenmalen verwisselt en des namiddags
+omstreeks 3 ure weder te Oost-Vlieland aankomt, met de <span class=
+"pagenum">[<a id="pb27" href="#pb27" name="pb27">27</a>]</span>brieven
+en nieuwsbladen, den vorigen avond te Amsterdam, of elders, op de
+postkantoren bezorgd. De postschuit van Terschelling komt, zooveel
+zulks mogelijk is, &rsquo;s morgens voor 10 ure te Vlieland aan, en
+vertrekt eerst &rsquo;s namiddags na aankomst der Vliepost, om ook
+denzelfden dag te Terschelling te zijn. Aan het distributiekantoor te
+Oost-Vlieland komen de brieven, enz. aan, en worden voor Terschelling
+door een postlooper naar de haven gebragt, die tevens verpligt is,
+&rsquo;s morgens bij <a id="xd21e641" name="xd21e641"></a>het aankomen
+van de Terschellinger postschuit, het brievenmaal van de haven te halen
+en op het postkantoor te bezorgen. De <i>Postpraaidienst</i> voor de
+ter reede van Vlieland liggende of aankomende schepen, is nog niet
+geregeld, wordende deze door de Visiteurs, met behulp der loodsen,
+waargenomen.</p>
+<p>2<sup>o</sup><span class="corr" id="xd21e650" title=
+"Bron: ,">.</span> Nabij het bovengenoemde Post-Veerhuis, staat eene
+<i>Quarantaineloods</i>. Deze is sedert eenigen tijd verkocht, en zal
+welligt spoedig worden afgebroken.</p>
+<p><span class="corr" id="xd21e657" title=
+"Bron: 2">3</span><sup>o</sup>. Oostwaarts van het voormelde
+Rijks-Post-Veerhuis, heeft men eene loods van de <i>Noord- en
+Zuid-Hollandsche Redding-Maatschappij</i>; terwijl eene tweede loods
+dierzelfde Maatschappij in het dorp staat, beide voorzien van alle
+hulpmiddelen, welke bij het stranden van schepen noodig zijn tot
+redding van schipbreukelingen.</p>
+<p>Eene belangrijke stranding had er plaats, op het toenmalige strand
+van Vlieland, waar nu meer dan twintig vademen waters staat, in
+Augustus 1799, toen hier het goudschip <i>the Lutine</i> totaal
+verongelukte; bij welke gelegenheid er slechts &eacute;&eacute;n enkel
+man van de vijf honderd schipbreukelingen behouden aan wal kwam. In
+datzelfde jaar werd een gedeelte van het toen verloren goud, zijnde
+Spaansche matten en staven, ter waarde van ruim tweemaal honderd
+duizend gulden, onder de leiding van den heer Rob&eacute;e, Baljuw van
+Terschelling, uit het water opgevischt; en, naardien er in het
+verongelukte schip zulk een aanzienlijk kapitaal geladen was geweest,
+heeft men later nog vele pogingen aangewend, ook met een <span class=
+"pagenum">[<a id="pb28" href="#pb28" name=
+"pb28">28</a>]</span>duikerklok en met den toestel des Heeren van
+Geuns, te Haarlem, vooral onder de leiding van den heer Pieter
+Eschauzier, toen strandvonder van Terschelling, welke echter met geen
+gunstigen uitslag zijn bekroond geworden. (Zie <a href="#a14">Aant.
+XIV</a>.)</p>
+<p><span class="corr" id="xd21e676" title=
+"Bron: 3">4</span><sup>o</sup>. Voorts bestaat er op Vlieland eene
+inrigting tot verpleging van arme schipbreukelingen, welke in het
+<i>Armhuis</i> steeds voor 24 drenkelingen, de noodige hemden en andere
+gemaakte kleedingstukken in gereedheid houdt.</p>
+<p>5<sup>o</sup>. Na den verschrikkelijken watervloed<a class="noteref"
+id="xd21e689src" href="#xd21e689" name="xd21e689src">1</a> van
+Februarij 1825, heeft men eenen aanvang gemaakt met den aanleg eener
+fraaije <i>Haven</i>, welke in 1829 voltooid is geworden. Nogthans
+wordt zij hoogst zeldzaam door koopvaardijschepen bezocht, aangezien
+het vaarwater, de Monnikensloot, welke derwaarts leidt, geene
+genoegzame diepte meer bezit. Jammer dat de toegang tot deze haven
+bovendien nog belemmerd wordt door eene zandplaat, welke zich voor de
+monding heeft gezet.</p>
+<p>Ten zuiden van het dorp heeft men, om de toegang van het zeewater
+naar hetzelve te beletten, in 1826 een zeedijk gelegd, welke ter lengte
+van 725 ellen, boven vol zee gelegen is, en die door een oeverwerk, dat
+zich langs het Oostersche-veld uitstrekt, aan het havenwerk is
+verbonden. Dit werk nam eenen aanvang in 1832, en was in 1838 voltooid.
+Voormaals bood de Monnikensloot eene veilige legplaats aan aan een
+groot getal schepen, vooral koffen en smakken, die hier dikwerf in
+zoogenoemde winterlaag lagen.</p>
+<p><span class="corr" id="xd21e699" title=
+"Bron: 5">6</span><sup>o</sup>. Oudtijds bestond hier een
+<i>Weeshuis</i> en <i>Armhuis</i>. <span class="pagenum">[<a id="pb29"
+href="#pb29" name="pb29">29</a>]</span>Het eerste is opgeheven, en de
+Diaconie heeft zich ook belast met de verpleging der Weezen in het
+<i>Oude-Mannen-Vrouwen- en Kinder-huis</i>, welke inrigting gewoonlijk
+het Armhuis genoemd wordt.</p>
+<p><span class="corr" id="xd21e716" title=
+"Bron: 6">7</span><sup>o</sup>. Het <i>Raad- of Gemeentehuis</i>, welks
+bouw in 1855 bij publieke aanbesteding aangenomen werd door den Heer P.
+Pronk, van Texel, voor eene som van twee duizend twee honderd en
+twintig gulden, werd gesticht, gedeeltelijk op dezelfde plaats waar het
+oude raadhuis stond, n.l. aan de noordzijde van de Groote Straat, tegen
+over het schoollokaal, en is met een houten rasterwerk van den
+publieken weg gescheiden.</p>
+<p>Het is niet groot van omvang: slechts 10 Ned. ellen lengte bij eene
+breedte of diepte van 5 Ned. ellen. In het midden van den voorgevel is
+eene dubbele deur, dienende tot ingang, door welke men in een gang of
+portaal komt, waarop de deuren der onderscheidene vertrekken uitkomen.
+Aan de regterzijde is de Raadkamer; terwijl men aan den anderen kant de
+Secretarie vindt, beiden voorzien van het noodige ameublement, kasten,
+tot berging van het Gemeente-Archief, en nissen tot plaatsing van
+kagchels.</p>
+<p>Op den zolder bevindt zich een uurwerk, geplaatst tusschen vier
+stijlen, waarop eenen kleinen koepeltoren rust, die echter te laag is
+om de klok over de geheele Gemeente te kunnen doen hooren. Overigens
+bevat het gebouw weinig merkwaardigs. Dat wat opmerking verdient, is
+eene schilderij, voorstellende de kerk van het voormalige dorp
+West-Vlieland; terwijl het &bdquo;<i>zwaard van Justitie</i>&rdquo; en
+de speer, de gedenkteekens van Vlielands voormalig eigen regt, dat
+sedert 1811 opgehouden heeft te bestaan, hier nog bewaard worden.</p>
+<p>Tijdens het bestaan van Vlielands eigen regt, werd op dit Raadhuis
+regt gesproken in het hoogste ressort. Zoo werd ook hier, onder
+anderen, de moordenaar van de moeder van Koert Smit, logementhouder op
+Vlieland, levend geradbraakt<a class="noteref" id="xd21e733src" href=
+"#xd21e733" name="xd21e733src">2</a>.&mdash;Als eene bijzonderheid van
+het <span class="pagenum">[<a id="pb30" href="#pb30" name=
+"pb30">30</a>]</span>oude strafregt, zag men in den voorgevel van het
+oude Raadhuis eenen ijzeren beugel, met twee kei- of rolsteenen,
+hangen, welke men een gevallen meisje om den hals hing, en zoo ten toon
+stelde. Onzes oordeels, een bewijs voor de strengheid der wetten, die
+hier eenmaal, ter handhaving van zedelijkheid, in toepassing werden
+gebragt; iets, dat voorzeker van de vroegere reinheid van zeden der
+Vlielanders een krachtig getuigenis geeft.</p>
+<p><span class="corr" id="xd21e741" title=
+"Bron: 7">8</span><sup>o</sup>. Sedert 1838 staat op de hoogste duin
+bewesten het dorp, niet verre van de plaats waar eertijds op een licht
+of vuurbaak, bij nacht een kolenvuur brandde, een <i>lichttoren</i> van
+de tweede grootte, wiens top (de hoogte van het duin daaronder
+begrepen) 40 Ned. ellen boven volzee verheven is. De vroegere vuurbaak
+is vervangen door een <i>gedenkteeken</i>, opgerigt ter eere van den
+Generaal Kraaijenhof, ter aanwijzing van de punt der driehoeksmeting op
+dit eiland, waarnaar genoemde Generaal zijne kaart heeft vervaardigd.
+Dit gedenkteeken staat op 53&deg; 17&prime; 48&Prime; N.B. en op
+<span class="corr" id="xd21e752" title=
+"Bron: 22&deg; 43&prime; 23&Prime;">5&deg; 3&prime; 19&Prime;</span>
+O.L.</p>
+<p>Eindelijk staat op Vlieland aan de Noordzijde van het dorp
+&eacute;&eacute;n korenmolen, die ook als baak in zee van dienst
+is.</p>
+<p>Vlieland is bekend als de geboorteplaats van den Vice-Admiraal
+Albert Kikkert, die hier den 22sten November 1761 geboren werd, en in
+de West-Indi&euml;n overleed. <span class="pagenum">[<a id="pb31" href=
+"#pb31" name="pb31">31</a>]</span></p>
+</div>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e689" href="#xd21e689src" name="xd21e689">1</a></span> In den
+avond van den 3den Februarij van bovengenoemd jaar woei op dit eiland
+de wind uit het west-noordwesten. De storm groeide tot een volslagen
+orkaan aan. De vloed was buitengemeen hoog, en de zee werd zoodanig
+opgestuwd, dat het water 3.05 Ned. ellen boven gewoon peil, in het
+dorp, in de huizen stond, waardoor aan den zuidkant van het dorp, de
+wallen, stekken en onderste voetingen der huizen, voor het meerendeel
+losgerukt en weggeslagen werden; terwijl eene aanzienlijke hoeveelheid
+levensmiddelen, die in de achterhuizen lagen, en andere roerende
+goederen, wegspoelden of door het zeewater bedierven.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e733" href="#xd21e733src" name="xd21e733">2</a></span> Naast het
+Raadhuis staat nog een schuurtje dat een klein gedeelte is van een
+groot gebouw, waarin de arme oude lieden van West-Vlieland werden
+opgenomen en verpleegd, nadat hun dorp was weggespoeld en daarom het
+West-Vlielander Armhuis werd genoemd, in onderscheiding van het
+Oost-Vlielandsche.</p>
+</div>
+</div>
+<div id="ch4" class="div1 chapter"><span class="pagenum">[<a href=
+"#xd21e255">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="label">VIERDE HOOFDSTUK.</h2>
+<h2 class="main">VLIELANDS BEVOLKING.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p class="first">Over het geheel doen de Vlielanders zich niet
+ongunstig kennen. Jegens vreemdelingen zijn zij voorkomend en
+dienstvaardig, en met eenvoudige hartelijkheid deelen zij van hetgene
+hunne tafel oplevert mede. Hunne levenswijze is zeer eenvoudig. Men
+vergenoegt zich met de soberste spijzen en dranken, uitgenomen bij
+zoogenaamde partijen of onderlinge zamenkomsten; waarbij echter de
+matigheid nimmer uit het oog wordt verloren. Eenvoudige gulheid en
+ongekunstelde vrolijkheid zitten daarbij steeds voor; terwijl men
+onderling in den meest gewenschten vrede verkeert. Op <i>mooije
+kle&ecirc;ren</i> wordt, vooral door het jongere geslacht, grooten
+prijs gesteld, en het na&auml;pen van hetgeen de mode als fraai
+voorschrijft, is ook op deze ge&iuml;soleerde plaats gewoonte geworden.
+Uitgenomen de wijze van begraven bestaan er op Vlieland geene
+bijzondere gewoonten of vermaken meer, even min als elders onbekende
+kinderspelen. Ieder jongen heeft een scheepje, om des zomers aan de
+zuidzijde des eilands, op de Waard, als het hoog water is, te zeilen.
+Zwemmen wordt bijna niet gedaan, ofschoon bijna alle Vlielandsche
+jongens moeten varen. Het begraven geschiedt nog eigenaardig: ofschoon
+bijna alle Vlielanders Protestanten zijn, wordt er des nachts een
+nachtlicht in de kamer geplaatst, waar het lijk ligt. Op den
+<span class="corr" id="xd21e770" title="Niet in bron">dag</span> der
+<span class="pagenum">[<a id="pb32" href="#pb32" name=
+"pb32">32</a>]</span>begrafenis gaat ieder die zulks verkiest, uit
+eigen beweging (dus zonder voorafgaande uitnoodiging<span class="corr"
+id="xd21e775" title="Niet in bron">)</span>, naar het sterfhuis, en
+volgen het lijk grafwaarts. De vrouwen zijn bij die gelegenheid
+gesluijerd. Gedurende de dagen die de begrafenis voorafgaan, komen
+<span class="corr" id="xd21e778" title="Bron: bekende">bekenden</span>
+en vrienden rouw klagen in het sterfhuis; en hoe meer er komen, hoe
+grooter eer voor den overledene en voor de achterblijvenden.&mdash;Van
+het oude queesten, kweesten of vrijen, is alleen dit nog overgebleven,
+dat de verliefden of verloofden hunne bijeenkomsten meestal des nachts
+houden, en dus het grootste gedeelte van hunne nachtrust aan dat voor
+velen zoo zalige genot, opofferen, tot zoolang doorgaans, dat trouwen
+noodzakelijk is geworden. Echter moet men tot eer van Vlieland&rsquo;s
+jongelingschap zeggen, dat zij hun meisje, als het eens zoo verre is
+gekomen, nimmer verlaten, maar door een wettig huwelijk als hunne vrouw
+eeren; al bestaan er dan ook soms geene genoegzame middelen van
+bestaan.&mdash;Over ruwe ondeugden, zoo als b. v. dronkenschap,
+vechterijen, enz. valt hier hoogst zeldzaam te klagen. In beschaving
+staan de Vlielanders zeker niet achter bij de bewoners van andere
+zeeplaatsen. In hunne betrekking als loodsen, komen zij veel in
+aanraking met vreemdelingen. De zeevaart brengt ondervinding, menschen-
+en wereldkennis te weeg; en ofschoon dit vele aanleiding <a id=
+"xd21e782" name="xd21e782"></a>tot buitensporigheden geeft, zoo zou men
+nogtans der waarheid te kort doen, indien men omtrent hun zedelijk
+gedrag, over het algemeen, geen gunstig getuigenis gave:&mdash;Van daar
+dan ook, dat de dronkaard of losbandige algemeen verachting inboezemt.
+Wat aangaat het volksonderwijs, dit is sedert de tien laatste jaren
+veel verbeterd, naardien elk kind thans van het openbaar onderwijs
+<i>kan</i>, en zoo veel mogelijk, <i>moet</i> gebruik maken. In
+vroegere jaren was dit niet zoo algemeen; zulks blijkt uit de
+omstandigheid, dat vele bejaarde lieden lezen noch schrijven
+kunnen.&mdash;De Nederlandsche taal wordt hier met een bijzonder
+accent, alleen den Vlielander eigen, uitgesproken. Bepaalde regels zijn
+er echter niet van op te geven, <span class="pagenum">[<a id="pb33"
+href="#pb33" name="pb33">33</a>]</span>daar dezelfde klank in
+verschillende woorden ook verschillend wordt gehoord. De <i>h</i> wordt
+meestal verzwegen d&aacute;&aacute;r waar zij gehoord&mdash;en gehoord
+d&aacute;&aacute;r waar zij verzwegen moest worden; zoo zegt men, b.
+v.: <i>ok</i> voor <i>hok</i>, en <i>heer</i> voor <i>eer</i>. Eenige
+klanken worden ook vaak verwisseld: zoo als <i>aa</i> met <i>ee</i> in
+paard; <i>ij</i> met <i>i</i> of <i>ui</i>. Zoo wordt o. a. het woord
+<i>ijs</i> uitgesproken als <i>huis</i>, en <i>huis</i> als <i>ies</i>:
+<i>posthuis</i>, post-ies; <i>schuit</i>, <i>schijt</i> of
+<i>schiet</i> (zeer kort), enz. Bij oude lieden is de uitspraak vrij
+temig of slepend; bij de jongere, en vooral bij vrouwen en meisjes,
+vlugger en korter, zoodat men bijna zou kunnen zeggen, dat er op
+Vlieland eene mannelijke en vrouwelijke uitspraak bestaat. Een
+eigenlijk bijzonder taaleigen bestaat er echter op dit eiland niet.
+Bijzondere uitdrukkingen of spreekwoorden worden hier niet, of althans
+hoogst zeldzaam, gehoord. Even als op het eiland Marken, worden
+<i>vader</i> en <i>moeder</i> ook hier <i>taat</i> en <i>mem</i>
+genoemd. Een pas geboren kind heet een <i>bijtje</i> of <i>beitje</i>;
+<i>lief kind</i> is een <i>kostje</i>; <i>openbaren</i> is
+<i>openderen</i>; <i>van den hak op den tak springen</i>, is hier
+<i>van het houtje op het stokje</i>. <span class="pagenum">[<a id=
+"pb34" href="#pb34" name="pb34">34</a>]</span></p>
+</div>
+</div>
+</div>
+<div class="back">
+<div id="aanteekeningen" class="div1 chapter"><span class=
+"pagenum">[<a href="#xd21e262">Inhoud</a>]</span>
+<div class="divHead">
+<h2 class="main">AANTEEKENINGEN.</h2>
+</div>
+<div class="divBody">
+<p id="a1" class="first">I. De Hors is eene 3 &agrave; 4 uren lange
+zandbank, zonder eenige verhevenheid, welke echter door nu nog levende
+personen, voor het grootste gedeelte met duinen en vruchtbare valleijen
+bezet, gekend is, zelfs zoo, dat de Oost-Vlielanders in den zomer
+derwaarts gingen om hooi te winnen, waarvan zij iederen dag slechts
+&eacute;&eacute;n voer (wagenvracht) konden t&rsquo; huis halen, wegens
+den verren afstand en de ongebaanden wegen. (<i>Vergelijk bladz.</i>
+<a href="#pb10" class="pageref">10</a>.)</p>
+<p id="a2">II. De Vlielander zeegaten worden onderscheiden in:</p>
+<p><i>a.</i> Het Eijerlandsche Gat of West-Vlielander Diep.</p>
+<p>Hier liggen de algemeen bekende, gevaarlijke Eijerlandsche
+Gronden<a class="noteref" id="xd21e908src" href="#xd21e908" name=
+"xd21e908src">1</a>, op wier steenachtigen bodem vele zware rolsteenen
+of vleuten, benevens zware boomstammen gevonden worden. Naar men wil,
+zou er op de plaats waar thans de Eijerlandsche gronden liggen, een
+eilandje, met name de Buitengrind, gelegen hebben. Dit eiland of
+eilandje, zou oudtijds bewoond geweest zijn, en was de plaats waarop
+het Romeinsche legerhoofd Drusus een kasteel of sterkte bouwen
+<span class="pagenum">[<a id="pb35" href="#pb35" name=
+"pb35">35</a>]</span>liet, dat Flevum werd genoemd. In 1590 waren op de
+Buitengrind nog eenige, van zeer groote steenen gemetselde, putten
+aanwezig.</p>
+<p><i>b.</i> De Oost-Vlielander zeegaten, tusschen Vlieland en het
+eiland Terschelling, zijn die gaten, waardoor de vliestroom in de
+Noordzee vloeit. De voornaamste vaarwaters zijn de Hollepoort en het
+Nieuwe gat, welke door de Noordergronden van elkander worden
+gescheiden. (<i>Vergelijk bladz.</i> <a href="#pb10" class=
+"pageref">10</a>.)</p>
+<p>III. De Monnikensloot. Deze liep omstreeks den jare 1285 van
+Harlingen, voorbij Dijkshorne naar Vlieland. De inwoners van
+Dijkshorne&mdash;sedert eeuwen is deze plaats verdwenen&mdash;lagen
+deze vaart, op last van de Konversen van Ludingakerk aan, ten behoeve
+van het vervoer hunner goederen, en tevens ten gemakke van de
+geestelijke broeders van Ludingakerk, die zich langs dezen waterweg
+naar hunne landerijen en toen reeds bestaande lusthoven of
+buitenplaatsen begaven. Ten tijde van de Ruiter was de Monnikensloot
+meermaals het winterverblijf der Nederlandsche oorlogsvloot.
+(<i>Vergel. bladz.</i> <a href="#pb10" class="pageref">10</a>, <i>en
+zie verder Aant.</i> <a href="#a6">VI</a>.)</p>
+<p id="a4">IV. Oud-Stortemelk en Nieuw- of Noorder-Stortemelk, beide
+zeegaten tusschen Vlieland en Terschelling.</p>
+<p><i>a.</i> Eerstgenoemd zeegat, het gemakkelijkste vaarwater tusschen
+beide genoemde eilanden, werd omstreeks het midden der 18de eeuw voor
+het eerst betond. Het loopt in eene westelijke rigting, tusschen
+Vlielands noordkust en de zandbank de Schol.</p>
+<p><i>b.</i> Het andere zeegat, ook de Slenk of het Tweede zeegat
+geheeten, loopt tusschen de Hollepoort en Oud-Stortemelk door. Dit
+vaarwater vooral, eischt zeer bekwame loodsen. Het niet naauwkeurig
+waarnemen der watergetijden, zou een hier binnenvallend vaartuig
+ongetwijfeld in groot gevaar brengen van tegen de droogten aangezet te
+worden door den stroom, die bij voorvloed dwars over het gat valt.
+(<i>Verg.</i> bladz. <a href="#pb10" class="pageref">10</a>.)
+<span class="pagenum">[<a id="pb36" href="#pb36" name=
+"pb36">36</a>]</span></p>
+<p id="a5">V. Grind, oudtijds Grijnde, en thans ook wel Griend genoemd,
+was in vorige eeuwen een eiland in de Zuiderzee, grenzende ten Noorden
+aan de West-Meep, ten Oosten aan de Oost-Meep, ten zuiden aan de Oude
+Jetting, en ten Westen van den Vliestroom en aan de Nieuwe Jetting.</p>
+<p>Dit eiland, dat eertijds aan het klooster van Lidlum behoorde, en
+van een door de kloosterbroeders gesticht vlek, met name Grind of
+Grijnd, zijnen naam ontleende, was vooral door eene hoogere ligging,
+langer dan het omgelegen land, bestand tegen de inbraken der Noordzee,
+doch moest eindelijk bij den geduchten stormvloed van 14 December 1287,
+gelijk bevorens reeds zooveel lands bewesten de Friesche kust, ook eene
+prooi der golven worden: het werd bijkans geheel verwoest. Het op dit
+eiland gestichte vlek, Grind, dat volgens de oude oorkonden, ten jare
+1222 door Sijard Siersma, den vierden Abt van Lidlum, met wallen en
+grachten in eenen verdedigbaren staat werd gebragt, werd ten
+bovengenoemde tijde (14 Dec. 1287) grootendeels verwoest, zoodat er
+slechts een tiental woningen overbleven. De kerk stortte in; de school,
+welke door de kloosterbroeders van Lidlum gesticht was, om de jeugd in
+kunsten en wetenschappen, en zelfs in de godgeleerdheid, te
+onderwijzen, onderging hetzelfde lot; terwijl al de verdedigingswerken
+vernield werden.</p>
+<p>Het eiland Grind, na den voormelden watervloed van 1287 wel weder
+boven komende, stond daarna echter zoo zeer bloot aan de schuring van
+de steeds meer en meer in kracht toenemende uitstroomende slenken of
+wateren, dat het, naar het schijnt, tot in de 16de eeuw liep, eer het
+ophield dien omvang te bezitten, welken noodig was om die belangrijke
+runder-kudde te voeden, van welke men de oudtijds zoo vermaarde
+Grindsche kaas bekwam. Bij den aanvang der 18de eeuw, stond op dit
+eiland, waarvan de tegenwoordige Grinderwaard het eenige overblijfsel
+is, nog een huis, en leverde het nog eenig hooi op. Thans is het reeds
+sedert lang onbewoond, doch bezit het nog steeds zoodanige hoogte, dat
+het bij dagelijkschen waterstand niet ondervloeit. Nog in deze eeuw
+verbleven er eenige konijnen op, van welke de laatsten bij den
+watervloed van 1825 verdronken zijn. Thans strekt Grind ten verblijve
+aan eene menigte zeevogels, wier eijeren door de hier omstreeks
+verkeerende schelpvisschers opgezocht worden. (<i>Verg.</i> bladz.
+<a href="#pb13" class="pageref">13</a>.) <span class="pagenum">[<a id=
+"pb37" href="#pb37" name="pb37">37</a>]</span></p>
+<p id="a6">VI. Omtrent de veranderingen van het land in deze streken,
+lezen wij in de Friesche Cronijk het volgende:</p>
+<p>&bdquo;Anno 1222 was het nog Vant Vlie tot aan die Suijderzee geheel
+Landt; dan, vermits die groote vaerten die daerinne ghegraven worden,
+heeft die Noordzee sijn ganck en de inbrock daer inghenomen en
+ghecreghen, ende heeft veel Lands hier ende daer afghenomen, &rsquo;t
+welck alles in die Middelzee weder aengheslaghen is.</p>
+<p>Van welke va&ecirc;rten men voorts, op 1234, het volgende leest:</p>
+<div class="blockquote">
+<p class="first">&bdquo;Daer ginck van dit stedeken (<span class="corr"
+id="xd21e979" title="Bron: Harlngen">Harlingen</span>) eenen schoonen
+diepen vaert tot aen Vlielant, recht voor Dicxhorne door, ende van daer
+voort aen het Texel, twelck die Luijnkerksche conversen met hulp van
+d&rsquo;inwoonders van Dicxhorne ghemaeckt hadden, opdat se des te
+gerieffelicker tot malcanderen conden comen, ende hiervan hiet noch een
+diepte omtrent Vlielant Monckesloot. Want die van Luijnkerck dese tijt
+een cleijn cloosterken of te wthof op Vlielant hadden staen, daeromme
+dese vaert principaliek ghemaeckt worde, hoewel nochtans het Gerbrando
+de abt van Luijnkerck seer mishaeghde, vermits zij so na bij de
+Noortzee gheleghen was, want dese Gerbrandus doen ter tijt al vreesde,
+dat naemaels naeghecomen is....... (1395 of 1396) oorsaeke van desen
+zijn geweest die van Enckelhuijsen, Medemblick, en de principaliek die
+Sint Olofsche en Luijnkercksche Conversen, die op Wieringen ende Tessel
+ende op &rsquo;t Landt tusschen beijden woonden, want die veel slooten
+en diepe vaerten omtrent die Eijlanden ghemaakt hadden, terwijlen zij
+die Landen in haer macht en ghewelt pleghen te hebben, waerdoor die
+Noortzee zijn inganck ende cracht heeft ghecreghen<span class="corr"
+id="xd21e982" title="Bron: .">,</span> zoodat West-Vrieslandt (dat nu
+Noort-Hollant hiet) niet alleenich van den Hollantschen Graven, maer
+oock door die Noortzee van &rsquo;t andere Vrieslandt ghesepareert ende
+afgescheijden is&rdquo;.......</p>
+</div>
+<p>Dese tijd (1395 of 1396) hadde die Noordzee de gaten van het Vlie en
+Tessel veel wijder ghemaeckt, als zij te voren pleghen te wesen, so
+datter nu een vrije vaert van die Noortsee voorbij Medemblick ende
+Enckelhuijsen al tot in de Suijderzee <span class="pagenum">[<a id=
+"pb38" href="#pb38" name="pb38">38</a>]</span>liep, daer te vooren
+eenen cleijnen sloot alleenich plach tusschen te wesen&rdquo;
+(<i>Verg.</i> bladz. <a href="#pb14" class="pageref">14</a>.)</p>
+<p id="a7">VII. Van het verstuiven der duinen kan nog gezegd worden,
+dat o. a. het Oostersche Lid in betrekkelijk weinige jaren tijds,
+geheel van plaats is veranderd, zoodat van de lijken die in de vorige
+eeuw van een Engelsch oorlogschip, waarop de pest heerschte, en die
+voor of bij dat Lid waren begraven nu de beenderen in groote menigte
+aan de andere zijde, en zelfs reeds op eenigen afstand van
+d&aacute;&aacute;r, te voorschijn komen. Ook vindt men aan den
+West-kant, op het Noorderstrand, de verveende of vergane stronken van
+zware boomstammen, zeker ook afkomstig van vroegere daar aanwezige
+bosschen. In het midden der duinen is het wrak van een schip
+blootgestoven. Ook vindt men in de duinen, op eenigen afstand van het
+strand, schelpen; zoodat men denkt, dat vroeger strand is geweest maar
+nu duinen zijn. (<i>Verg.</i> bladz. <a href="#pb14" class=
+"pageref">14</a>.)</p>
+<p id="a8">VIII. Het Oude-Huizer-Lid, zoo genoemd naar eenige oude
+gebouwen, die d&aacute;&aacute;r, misschien voor meer dan eene eeuw,
+gestaan hebben, waarvan tegenwoordig nog de steen en het puin gevonden
+wordt. &bdquo;Ik heb,&rdquo; dus deelde de Heer Kooij, op Vlieland, mij
+o. a. mede. &bdquo;Ik heb wel eens hooren spreken van een dorp Opmeer
+op Vlieland, maar dit is bij de Vlielanders onbekend. Misschien is het
+deze buurt wel geweest, die naderhand de oude- of oud-huizen is
+genoemd.&rdquo; (<i>Verg.</i> bladz. <a href="#pb15" class=
+"pageref">15</a>.)</p>
+<p id="a9">IX. De Vallei van Malgom. Deze benaming is eene verbastering
+van Malaga. Op die plaats strandde een schip, dat van <span class=
+"corr" id="xd21e1014" title="Bron: Mallaga">Malaga</span> kwam, daarom
+Malaga&rsquo;s vaarder genoemd werd, en aan de strengste quarantaine
+onderworpen was. De bemanning, welke geene vrijheid had om in het dorp
+te komen, bouwde daar ter <span class="corr" id="xd21e1017" title=
+"Bron: plaaste">plaatse</span>, ongeveer 1&frac12; uur bewesten
+Oost-Vlieland, een steenen huisje, dat na hun vertrek daar is blijven
+staan, en later door de eilanders werd gebezigd, om, als zij eens uit
+spelerijden gingen, in dat huisje te vertoeven, dat echter onbewoond
+was, zoodat men zich genoodzaakt zag, zich op zulk een rijtogt van al
+het noodige te voorzien. Tegenwoordig <span class="pagenum">[<a id=
+"pb39" href="#pb39" name="pb39">39</a>]</span>is ook van dit huisje
+niets meer over, zelfs de plaats niet meer, waar het plagt te staan,
+daar de Noordzee ook hier haren verslindenden invloed gelden deed; doch
+dit gedeelte der duinen heeft den verbasterden naam van Malgom
+behouden. (<i>Verg.</i> bl. <a href="#pb15" class=
+"pageref">15</a>).</p>
+<p id="a10">X. In de laatstvoorgaande 3 jaren zijn hier ter aanwinning
+van strand en duinen, aan de Oost- en Noordzijde van het eiland hoofden
+van rijswerk of zinkstukken op het strand tot in zee uitgelegd, die
+goed effect doen. Aan de oostzijde is daardoor reeds eene vrij groote
+uitgestrektheid vasten grond aangewonnen, waardoor zelfs het vaarwater,
+de Sloot, van rigting is veranderd; ook is het Noorderstrand
+d&aacute;&aacute;r waar de hoofden zijn uitgelegd, merkbaar hooger en
+breeder geworden. Te bejammeren is het, dat het op Vlieland aan lieden
+ontbreekt, die zich geheel aan de ontginning der valleijen in de duinen
+kunnen wijden: wie weet, hoevele bunders grond, die nu woest liggen,
+anders in vruchtbaar land zouden herschapen worden; immers, indien de
+verstuiving zooveel mogelijk belet, en er voor goede afwatering kan
+gezorgd worden. Met kleinere stukken gronds wordt het reeds met goed
+succes beproefd.</p>
+<p>Dat ook hier de tijd eens rozen (vruchten) bare! (<i>Verg.</i>
+bladz. <a href="#pb15" class="pageref">15</a>.)</p>
+<p id="a11">XI. Dat het eiland Texel bij de Romeinen bekend geweest
+zij, is genoegzaam buiten twijfel; ja, het is zelfs meer dan
+waarschijnlijk, dat dit volk hier een gewoon verblijf heeft gehouden.
+De naam en ligging van de voornaamste plaats, op dat eiland, den Burg,
+schijnt zulks duidelijk aan te toonen, en men wil zelfs met zekerheid
+weten, dat de Romeinsche veldheer Drusus, de stichter van den
+oorspronkelijken Burg geweest zij. De tegenwoordige Hervormde Kerk
+aldaar, staat op een heuvel, vroeger omringd door eene gracht of sloot,
+de Burggracht geheeten, die eertijds veel breeder schijnt geweest te
+zijn, en welke heuvel dezelfde moet zijn, waarop Drusus zijne sterkte
+bouwde. Ook zijn in het begin der vorige eeuw aldaar eenige Romeinsche
+penningen gevonden, waarvan ik de afbeelding gezien heb; terwijl eene
+vroeger ontdekte tumulus of begraafplaats, mede als een overblijfsel
+van de Romeinen beschouwd moet worden; aangezien de daarin <span class=
+"pagenum">[<a id="pb40" href="#pb40" name=
+"pb40">40</a>]</span>gevondene voorwerpen, de duidelijkste sporen van
+Romeinsche herkomst met zich voeren. Ook heeft men voor eenigen tijd,
+in eenen voormaligen heuvel op Texel, de Sommeltjesberg geheeten, doch
+die nu geslecht is, en op kleinen afstand oostwaarts van de Waal lag,
+eenige Romeinsche oudheden gevonden, bestaande in een aantal metalen
+huissieraden, waarbij een ketel, in welks binnenruimte een merk, en met
+kleine letters, de naam <i>Mutufiof</i>; als ook metalen, in elkander
+sluitende lepels, met den naam <i>Adrianus F</i>.<a class="noteref" id=
+"xd21e1049src" href="#xd21e1049" name="xd21e1049src">2</a></p>
+<p>Zoo ook worden de Romeinen de stichters genoemd van eene stad welke
+tusschen de eilanden Texel en Wieringen lag, en Grebbe heette. Wanneer
+die stad te niet zij gegaan, kan met geene zekerheid bepaald worden:
+alleen weet men, dat zij in een der groote watervloeden, die er, naar
+luid der kronijken, in de jaren 350, 533, 695 en 733 hebben plaats
+gehad, verwoest is.</p>
+<p>Deze stad lag ongeveer een half uur gaans Noordwaarts van het eiland
+Wieringen, aan het tegenwoordige Amsteldiep.</p>
+<p>In 1710 was er nog eene groote hoeveelheid muurwerk overig.
+Omstreeks het midden der 17de eeuw is van daar veel duifsteen
+opgevischt, en naar Amsterdam gevoerd, tot fabricering van cement.</p>
+<p>De beroemde Nicolaas Witsen was onderrigt dat daarbij veel beeldwerk
+was gevonden; doch, aangezien er bij de vroegere ontdekking daarvan,
+niemand tegenwoordig schijnt geweest te zijn, die dit muurwerk met
+kennis van zaken zoude hebben kunnen beschouwen, ter afleiding van den
+tijd wanneer, of van de personen door wier bemoeijingen Grebbe gesticht
+zoude zijn, zoo heeft hij dienaangaande geene nadere inlichtingen
+kunnen bekomen.</p>
+<p>Volgens de nasporingen door Witsen in het werk gesteld, bleek het,
+dat Grebbe met eenen muur omringd was geweest die aan den Noordkant
+geheel, en aan de West- en Oostzijden ten deele onder het zand bedolven
+was; terwijl er aan de zuidzijde der stad sporen ontdekt werden van
+eene gracht, v&oacute;&oacute;r den muur, waarin twee openingen
+(welligt uitwateringen) bespeurd werden. Ook ontdekte Witsen nog de
+grondslagen <span class="pagenum">[<a id="pb41" href="#pb41" name=
+"pb41">41</a>]</span>van een groot gebouw, met eenen voorhof, die door
+eenen 300 voet langen muur omringd was. (<i>Verg.</i> bladz. <a href=
+"#pb19" class="pageref">19</a>.<a class="noteref" id="xd21e1072src"
+href="#xd21e1072" name="xd21e1072src">3</a><span class="corr" id=
+"xd21e1077" title="Niet in bron">)</span></p>
+<p id="a12">XII. Nog heden ten dage kunnen de visschers, ter plaatse
+waar vroeger West-Vlieland lag, hunne netten niet uitwerpen, zonder
+eene menigte steenen op te halen, die daar ter plaatse nog liggen als
+de onderzeesche overblijfselen van het dorp, dat eens eene haven had
+die vele groote Groenlandsvaarders en andere zeeschepen bevatte. Vele
+landerijen, om en bij West-Vlieland gelegen, bragten aan de kerk
+jaarlijks &fnof; 364 aan huur of pacht op; behalve nog van de Grie, een
+ander stuk lands, waarvan jaarlijks &fnof; 15 werd ontvangen.</p>
+<p>Vele bewoners van West-Vlieland zijn van tijd tot tijd naar Texel
+vertrokken, voornamelijk naar Oosterend en Oost; misschien ook naar de
+Koog. Anderen vestigden zich te Oost-Vlieland. Tegenwoordig zijn hier
+nog namen die vroeger door West-Vlielanders gedragen zijn.</p>
+<p>De zoogenaamde Jeneverbuurt, bij het Oude Schild op Texel, is ook
+gebouwd van de steenen van West-Vlieland, en heeft dien naam ontvangen
+van het overmatig gebruik van dat vocht, door de werklieden, die daar
+de steenen aanbragten en verbouwden. Vroeger bestond het uit meer
+huizen dan thans. Deze mededeeling gewerd mij van den Edel Achtb. Heer
+Zunderdorp, Burgemeester van Vlieland, door tusschenkomst van den Heer
+Kooij, aldaar. De Heer Zunderdorp vernam deze bijzonderheid van eenen
+man, van omstreeks negentigjarigen leeftijd, die nog aan het Oude
+Schild woont, en wiens moeder eene West-Vlielandsche was. Deze deelde
+het haren zoon weder bij overlevering mede. (<i>Verg.</i> bladz.
+<a href="#pb22" class="pageref">22</a> onder aan de noot.)</p>
+<p id="a13">XIII. Zoo dikwijls als de Hollandsche oorlogsvloot bij of
+onder Vlieland ten anker lag, verbleef de Ruiter aldaar in een groot
+ruim dubbel heerenhuis, dat voor slechts weinige jaren gesloopt is;
+naast hetzelve stond een ander groot ouderwetsch gebouw; beiden toonden
+duidelijk wat dit dorp eenmaal was, voor het door zoovele
+lotwisselingen tot het verval is geraakt, waarin het thans verkeert.
+Mogt eenmaal het <span class="pagenum">[<a id="pb42" href="#pb42" name=
+"pb42">42</a>]</span>plan in overweging genomen en ten uitvoer gebragt
+worden, om, door eene doorgraving van den zoogenaamden Rigchel, eene
+doorloopende haven te maken, welke de Vliereede met de tegenwoordige
+haven of met de Sloot vereenigt: Wie weet welke gevolgen dit voor
+Vlieland&rsquo;s welvaart zoude opleveren; en zeker zou het voor de
+menigvuldige koopvaardijschepen eene meer veilige legplaats opleveren,
+dan de Reede hun tegenwoordig aanbiedt. (<i>Verg.</i> bladz. <a href=
+"#pb25" class="pageref">25</a>.)</p>
+<p id="a14">XIV. Ten opzigte van de pogingen tot opdelving der
+schatten, welke bij het vergaan van <i>the Lutine</i> verloren geraakt
+zijn, lazen wij dezer dagen, in de Amsterdamsche Courant, de volgende
+mededeeling:</p>
+<p>(Harlingen 19 Julij 1857). &bdquo;In het jaar 1799 strandde bij
+Terschelling (?) het Engelsche schip <i lang="en">the Lutine</i>, met
+eene rijke lading, waaronder zich bevonden eene menigte zilveren en
+gouden munten en staven. Eenige malen werd beproefd uit het wrak, dat
+diep onder water in het zand was gezonken, iets van de kostbare lading
+te bergen. Sedert 1843 werd dit niet weder ondernomen, ofschoon men
+voorzeker houdt, dat er zich nog zeer veel aan waarde in het wrak
+bevindt. Thans evenwel (zoo schrijft de kommissie uit de deelhebbers in
+de onderneming op de Lutine aan die deelhebbers) schijnt het regte
+tijdstip daar te zijn om met vrucht iets op het wrak te beproeven. De
+bijzondere diepte toch <i>bij</i> en de verlegging der banken
+<i>waartusschen</i>, het wrak gezonken ligt doet vermoeden, dat het van
+zand ontbloot is. Wat dit vermoeden versterkt is, dat in het voorjaar
+zich eene zeeton aan het wrak hechtte die door den visscherman C. Wever
+met een stuk van het voorschip opgehaald werd.</p>
+<p>Nu vernemen wij, dat onlangs den Heer L. Taurel, natuurkundige te
+Kampen, aangeboden heeft om, tegen aandeel in de bergloonen, te
+beproeven wat er in dezen mogelijk zij, indien de Kommissie de onkosten
+voor opdrijving en aanwijzing voor zich neemt. De Kommissie heeft dit
+aanbod aangenomen, en den Heer Taurel &#8533; in het bergloon
+toegezegd. Zoodra nu de benoodigde gelden daarvoor gestort zijn, door
+de deelhebbers, zien wij de hervatting dier onderneming te
+gemoet.<span class="corr" id="xd21e1121" title=
+"Niet in bron">&rdquo;</span> (<i>Vergel.</i> bladz. <a href="#pb27"
+class="pageref">27</a>.)</p>
+<div class="transcribernote">
+<h2 class="main">Colofon</h2>
+<h3 class="main">Beschikbaarheid</h3>
+<p class="first">Dit eBoek is voor kosteloos gebruik door iedereen
+overal, met vrijwel geen beperkingen van welke soort dan ook. U mag het
+kopi&euml;ren, weggeven of hergebruiken onder de voorwaarden van de
+<a class="exlink xd21e41" title="Externe link" href=
+"http://www.gutenberg.org/license" rel="license">Project Gutenberg
+Licentie</a> bij dit eBoek of on-line op <a class="exlink xd21e41"
+title="Externe link" href=
+"http://www.gutenberg.org/">www.gutenberg.org</a>.</p>
+<p>Dit eBoek is geproduceerd door het on-line gedistribueerd correctie
+team op <a class="exlink xd21e41" title="Externe link" href=
+"http://www.pgdp.net/">www.pgdp.net</a>.</p>
+<p>Scans voor dit boek zijn beschikbaar via de <a class=
+"exlink xd21e41" title="Externe link" href=
+"http://boeken1.kb.nl/nl/gview/index/query//coll/boeken1/image/1KhPAAAAcAAJ">
+Koninklijke Bibliotheek</a> in Den Haag.</p>
+<h3 class="main">Codering</h3>
+<p class="first">Dit boek is weergegeven in oorspronkelijke
+schrijfwijze. Afgebroken woorden aan het einde van de regel zijn
+stilzwijgend hersteld. Kennelijke zetfouten in het origineel zijn
+verbeterd. Deze verbeteringen zijn aangegeven in de colofon aan het
+einde van dit boek.</p>
+<h3 class="main">Documentgeschiedenis</h3>
+<ul>
+<li>2013-11-03 Begonnen.</li>
+</ul>
+<h3 class="main">Externe Referenties</h3>
+<p>Dit Project Gutenberg eBoek bevat externe referenties. Het kan zijn
+dat deze links voor u niet werken.</p>
+<h3 class="main">Verbeteringen</h3>
+<p>De volgende verbeteringen zijn aangebracht in de tekst:</p>
+<table class="correctiontable" summary=
+"Overzicht van verbeteringen aangebracht in de tekst.">
+<tr>
+<th>Bladzijde</th>
+<th>Bron</th>
+<th>Verbetering</th>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e288">10</a></td>
+<td class="width40 bottom">strijdt</td>
+<td class="width40 bottom">strijd</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e369">13</a></td>
+<td class="width40 bottom">het</td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e371">13</a></td>
+<td class="width40 bottom">dezit</td>
+<td class="width40 bottom">bezit</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e389">14</a></td>
+<td class="width40 bottom">)</td>
+<td class="width40 bottom">,</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e400">14</a>,
+<a class="pageref" href="#xd21e424">15</a></td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40 bottom">,</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e403">14</a></td>
+<td class="width40 bottom">West-vlieland</td>
+<td class="width40 bottom">West-Vlieland</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e494">16</a></td>
+<td class="width40 bottom">westersche</td>
+<td class="width40 bottom">Westersche</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e508">n.v.t.</a></td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40 bottom">.</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e585">23</a></td>
+<td class="width40 bottom">huize</td>
+<td class="width40 bottom">huizen</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e607">25</a></td>
+<td class="width40 bottom">Presidenf</td>
+<td class="width40 bottom">President</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e636">26</a></td>
+<td class="width40 bottom">Eijerlandsbe</td>
+<td class="width40 bottom">Eijerlandsche</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e641">27</a></td>
+<td class="width40 bottom">aan</td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e650">27</a></td>
+<td class="width40 bottom">,</td>
+<td class="width40 bottom">.</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e657">27</a></td>
+<td class="width40 bottom">2</td>
+<td class="width40 bottom">3</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e676">28</a></td>
+<td class="width40 bottom">3</td>
+<td class="width40 bottom">4</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e699">28</a></td>
+<td class="width40 bottom">5</td>
+<td class="width40 bottom">6</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e716">29</a></td>
+<td class="width40 bottom">6</td>
+<td class="width40 bottom">7</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e741">30</a></td>
+<td class="width40 bottom">7</td>
+<td class="width40 bottom">8</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e752">30</a></td>
+<td class="width40 bottom">22&deg; 43&prime; 23&Prime;</td>
+<td class="width40 bottom">5&deg; 3&prime; 19&Prime;</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e770">31</a></td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40 bottom">dag</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e775">32</a>,
+<a class="pageref" href="#xd21e1077">41</a></td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40 bottom">)</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e778">32</a></td>
+<td class="width40 bottom">bekende</td>
+<td class="width40 bottom">bekenden</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e782">32</a></td>
+<td class="width40 bottom">geeft</td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e979">37</a></td>
+<td class="width40 bottom">Harlngen</td>
+<td class="width40 bottom">Harlingen</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e982">37</a></td>
+<td class="width40 bottom">.</td>
+<td class="width40 bottom">,</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e1014">38</a></td>
+<td class="width40 bottom">Mallaga</td>
+<td class="width40 bottom">Malaga</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e1017">38</a></td>
+<td class="width40 bottom">plaaste</td>
+<td class="width40 bottom">plaatse</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e1051">40</a></td>
+<td class="width40 bottom">)</td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Verwijderd</i>]</td>
+</tr>
+<tr>
+<td class="width20"><a class="pageref" href="#xd21e1121">42</a></td>
+<td class="width40 bottom">[<i>Niet in bron</i>]</td>
+<td class="width40 bottom">&rdquo;</td>
+</tr>
+</table>
+</div>
+</div>
+<div class="footnotes">
+<hr class="fnsep">
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e908" href="#xd21e908src" name="xd21e908">1</a></span> De
+Noordelijkste uithoek van Eijerland, dat v&oacute;&oacute;r ruim twee
+eeuwen een eiland op zich zelven was, doch sedert met Texel is
+vereenigd, draagt den naam van het Engelsche Kerkhof. Het erlangde dien
+naam vanwege het groot aantal schipbreukelingen dat hier den dood vond
+en begraven werd. Geen wonder, voorwaar! zoo men van Engelsche
+zeelieden, over Eijerland sprekende, meermaals hoort zeggen:
+&bdquo;<i lang="en">Damm Egg Island!</i></p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e1049" href="#xd21e1049src" name="xd21e1049">2</a></span> Zie onze
+beschrijving van het eiland Texel en zijne Bewoners, bladz. 41.<a id=
+"xd21e1051" name="xd21e1051"></a> Een paar jaar geleden vond men elders
+op Texel Spaansch geld.</p>
+<p class="footnote"><span class="label"><a class="noteref" id=
+"xd21e1072" href="#xd21e1072src" name="xd21e1072">3</a></span> Zie:
+<i>Het Eiland Wieringen en zijne Bewoners</i>, door F. Allan,
+Amsterdam, Weijting (bladz. 9&ndash;11.)</p>
+</div>
+</div>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of Het Eiland Vlieland en Zijne Bewoners, by 
+Francis Allan
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HET EILAND VLIELAND EN ZIJNE ***
+
+***** This file should be named 44203-h.htm or 44203-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/4/4/2/0/44203/
+
+Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
+Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project
+Gutenberg (This book was produced from scanned images of
+public domain material from the Google Print project.)
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License available with this file or online at
+  www.gutenberg.org/license.
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation information page at www.gutenberg.org
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at 809
+North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887.  Email
+contact links and up to date contact information can be found at the
+Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit www.gutenberg.org/donate
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit:  www.gutenberg.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For forty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
diff --git a/old/44203-h/images/book.png b/old/44203-h/images/book.png
new file mode 100644
index 0000000..963d165
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/book.png
diff --git a/old/44203-h/images/card.png b/old/44203-h/images/card.png
new file mode 100644
index 0000000..1ffbe1a
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/card.png
diff --git a/old/44203-h/images/external.png b/old/44203-h/images/external.png
new file mode 100644
index 0000000..ba4f205
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/external.png
diff --git a/old/44203-h/images/map.png b/old/44203-h/images/map.png
new file mode 100644
index 0000000..2eb2f9e
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/map.png
diff --git a/old/44203-h/images/maph.png b/old/44203-h/images/maph.png
new file mode 100644
index 0000000..29581ee
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/maph.png
diff --git a/old/44203-h/images/new-cover-tn.jpg b/old/44203-h/images/new-cover-tn.jpg
new file mode 100644
index 0000000..21a73d2
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/new-cover-tn.jpg
diff --git a/old/44203-h/images/new-cover.jpg b/old/44203-h/images/new-cover.jpg
new file mode 100644
index 0000000..5bcb377
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/new-cover.jpg
diff --git a/old/44203-h/images/titlepage.png b/old/44203-h/images/titlepage.png
new file mode 100644
index 0000000..fd4c6c7
--- /dev/null
+++ b/old/44203-h/images/titlepage.png