diff options
| -rw-r--r-- | .gitattributes | 3 | ||||
| -rw-r--r-- | 44784-0.txt | 8879 | ||||
| -rw-r--r-- | 44784-h/44784-h.htm | 12038 | ||||
| -rw-r--r-- | 44784-h/images/back.jpg | bin | 0 -> 51044 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 44784-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 56689 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 44784-h/images/title-illu.jpg | bin | 0 -> 9385 bytes | |||
| -rw-r--r-- | 44784-h/images/vivat.jpg | bin | 0 -> 28758 bytes | |||
| -rw-r--r-- | LICENSE.txt | 11 | ||||
| -rw-r--r-- | README.md | 2 | ||||
| -rw-r--r-- | old/44784-0.txt | 9277 | ||||
| -rw-r--r-- | old/44784-0.zip | bin | 0 -> 169048 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/44784-h.zip | bin | 0 -> 370944 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/44784-h/44784-h.htm | 12460 | ||||
| -rw-r--r-- | old/44784-h/images/back.jpg | bin | 0 -> 51044 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/44784-h/images/cover.jpg | bin | 0 -> 56689 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/44784-h/images/title-illu.jpg | bin | 0 -> 9385 bytes | |||
| -rw-r--r-- | old/44784-h/images/vivat.jpg | bin | 0 -> 28758 bytes |
17 files changed, 42670 insertions, 0 deletions
diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes new file mode 100644 index 0000000..6833f05 --- /dev/null +++ b/.gitattributes @@ -0,0 +1,3 @@ +* text=auto +*.txt text +*.md text diff --git a/44784-0.txt b/44784-0.txt new file mode 100644 index 0000000..07e5800 --- /dev/null +++ b/44784-0.txt @@ -0,0 +1,8879 @@ +*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 44784 *** + +Anmerkungen zur Transkription: Im Original gesperrt gedruckter Text +wurde mit _ markiert. Im Original in Antiqua gedruckter Text wurde mit +~ markiert. Im Original fett gedruckter Text wurde mit = markiert. + + + + + Einer + hohen königlichen Bibliotheks-Verwaltung + +beehre ich mich, anliegendes Pflichtexemplar der unlängst zu Osnabrück +erschienenen + +Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w. + +im Auftrage des Verfassers ergebenst zu übersenden, mit der Bitte, die +verzögerte Ueberreichung entschuldigen zu wollen. + + Mit schuldiger Hochachtung + und Verehrung + + G. A., 18. Febr. 1846 + + F. W. Lyra + + S. th. stud. + + An + eine hohe königliche Bibliotheks-Verwaltung + + z. H. Sr. Wohlgeboren + des Herrn Profeßor Dr. Hoeck + + hieselbst. + + + + +Euer Wohlgeboren + + +erlaube ich mir, beifolgend ein Exemplar eines von mir herausgegebenen +Werkchens in niederdeutsch-westphälischer Mundart zu gefälliger Ansicht +zu übersenden. + +Dieses Werkchen, bei dessen Bearbeitung ich mir insbesondere die +Aufgabe stellte, einen, von modernen Beimischungen und fremden +Überläufern freien Beitrag zur Kenntniß der so biederkräftigen +westphälischen Mundart zu liefern, verdankt seine Entstehung den +Anregungen einiger, den Forschungen in den niederdeutschen Sprachformen +zugewandter Gelehrten, namentlich des verdienten Herausgebers +der Völkerstimmen Germaniens, daher die Bearbeitung zunächst im +Interesse der Sprach-und Idiotismenforscher unternommen wurde, denen +es gewidmet war, aus welchem Grunde denn auch mehr Rücksicht auf +die Hervorhebung eigenthümlicher Ausdrücke und bereits veraltender +Redensarten und Sprichwörter zu nehmen war, als auf zierliche, jetzt +beliebige Gestaltung der meist aus dem Leben des Landmannes früherer +Zeit gegriffenen und eben deshalb nur im _ebenbürtigen, hausmachenen +Gewande_ vorzuführenden Bildergruppen. + +Gleichwohl habe ich dem Werkchen, welches anfangs nicht zum Drucke +bestimmt war, eine solche Einrichtung zu geben gesucht, daß es +zugleich auch eine erheiternde Unterhaltung für jeden unbefangenen +Leser und Freund der plattdeutschen Sprache darbieten möge. Gestützt +auf die beifälligen Aussprüche competenter Beurtheiler darf ich +mir schmeicheln, bei der nicht unschwierigen Durchführung meines +Unternehmens auch dieses Ziel erreicht zu haben. Ich hege deshalb +die Hoffnung, daß meine Arbeit auch Ihren Beifall finden und Sie +beigehendes Exemplar dieses _Büchleins für Jedermann_, das ich +unterdessen für nichts mehr und nichts Besseres anzusehen bitte, als +für eine kleine Ährenlese auf jenem erst wenig beackerten Sprachfelde, +zu behalten belieben werden, welchen Falles ich mir den Preis von 12 +Ggr. Courant dafür erbitte. + +Da dies Werkchen sich insbesondere auch zu einem angemessenen Geschenke +für die Jugend eignen dürfte, welche aus leicht zu erkennenden Gründen +die Sprache ihrer Vorältern nicht so ganz vernachlässigen sollte, so +bitte ich freundlichst, dasselbe in Ihren Kreisen als ein Solches +wohlwollend empfehlen zu wollen. + + _Osnabrück_, + im November 1845. + Gehorsamst + =Lyra.= + + + + +Den verehrlichen Subscribenten auf die von mir angekündigten + +Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w. + +mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche +Redensarten des Landvolks in Westphalen, + + +mache ich hierdurch die ergebenste Anzeige, daß obiges Werkchen nunmehr +in den nächsten vierzehn Tagen ausgegeben und den Subscribenten, die +nicht etwa vorziehen mögten, die gütigst verlangten Exemplare bei mir +abfordern zu lassen, zugesandt werden wird. + +Der vielseitige Beifall, den mein Streben während der Bearbeitung des +Werkchens erfuhr, -- welches zu meiner Freude bereits verschiedentlich +günstig beurtheilt und von einem vollgültigen, gelehrten Kenner der +westphälischen Mundarten ganz neuerlich mit dem Ausspruche belobt +wurde, daß es eben so verdienstlich als ausgezeichnet in seiner Art +sei und sich gewiß ein zahlreiches Publikum gewinnen werde, indem es +rücksichtlich der darin vorkommenden großen Anzahl eigenthümlicher +Redensarten und Sprichwörter, deren abgesonderte Erklärung eine +wünschenswerthe Zugabe ausmachen würde, eine seitherige Lücke ergänze +und namentlich auch dazu geeignet erscheine, der heranwachsenden +Jugend, welche die plattdeutsche Sprache aus leicht zu erkennenden +Gründen nicht so ganz vernachlässigen sollte, in die Hände gegeben +zu werden --, war ein Sporn für mich, dasselbe mit aller Sorgfalt +fast gänzlich umzuarbeiten. Um aber auch zugleich den Ermunterungen +und Aufforderungen zu weiterer Ausdehnung des Werkchens möglichst zu +entsprechen, ist keine Quelle unbeachtet geblieben, die irgend benutzt +werden konnte, dasselbe, namentlich im Interesse der Sprach- und +Idiotismenforscher, soviel als möglich zu vervollständigen. + +Durch diese neue Überarbeitung wuchs das Buch, weiches anfänglich nur +auf etwa fünf kleine Octavbogen berechnet war, bis zu 14 Bogen heran, +die ich in zwei Abtheilungen zu liefern beabsichtigte, wovon ich +unterdessen aus verschiedenen Gründen wieder abging und das Ganze jetzt +in einem Bande größern Formats gebe. + +Dies und die wiederholte genaue Revision vor dem Abdrucke, -- dann +ick woll nich geeren wat in de Welt uutdraawen lauten, dat nich in +allen Deelen vor Mester un Gesellen un aparte vor de glubietsken +Finnenkiikers bestaunen kiöne -- wird es hoffentlich entschuldigen, daß +der Lieferungstermin so lange hinausgeschoben werden mußte. + +Daargiigen draf ick abers auck driisten de Versiekerunge giewen, dat +ick'r all' miin Beste to an e settet hebbe, dat »=düt Bööksken vor +Jeddermann=« den geneegeden Afniemer un Liäser na miinen Gissen sau +wual gefallen schiöle, dat he'r siinen Friäe met hebben un'r mi nich +vor anschnawwen weere, dat't 'n Paar Grössen mehr kostet, daar'r auck +wual na mehr as dreemal sa viele vor inne steht, as ick an't Eerste uut +e luawet harr. + +Ick meene auck miiner Saaken wisse to sienen, wann ick mi inbelle, dat +de geneegede Liäser 'r up wat Stiien wual es bi schmüüstern schiöle, +as wann em Fierkenschnüütkes uut'n Suurkaule tolachet; -- dann daar +is't van Ende bes to'r Wende to in e siämet un vernegget -- un wel is'r +wual, de in uuser bekrutten Tiidt af un an nich wual es geeren van +Harten lachen mogte! -- + +Mi ducht 'r seite auck wual sau bito 'n nett Kristkindkensgeschenk vor +de lütken lebennigen Braudkuärwe inne, daar de Öllern se met an 'n +Liäsedisk tocken kiönen, wann se eer to lange buutens Huuses of unner'n +Fööten herümme ränkstert, daar se geeren inne herümme gliipen schiölen +un sick de langen Winterauwende kortswiilig met verdriiwen un'r buawen +batt auck wual 'n Bröcksken uut upschnappen kiönen, dat 'ne vorwahr +siin Liewe nin Quaut doonen, uäwer kort of lank vellichte abers na wual +es goot to Passe kuomen konn. -- + +Bei der Niederschreibung dieser ungeschminkten, von modernen +Beimischungen freien Beiträge zur Kenntniß unserer so kernhaften +westphälischen Muttersprache durfte ich das Motto nicht aus den Augen +verlieren: »_Platt is platt un mot platt bliiwen, süß is't nin Platt +un Bispriöke gaaet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul._« Darum +trat ich ohne Bedenken grade heraus mit dem Volkstone wie er war +und eben darum konnten auch die Skizzen, in denen ich die früheren +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur +in entsprechenden, naturgetreuen Farben gehalten werden. -- + +Indem ich nun diese kleine Ährenlese auf jenem urkräftigen, erst +wenig beackerten Sprachfelde meinen Landsleuten und allen Freunden +der westphälischen Mundart zu gütiger Aufnahme bestens empfehle, +bemerke ich nur noch, daß dieselbe, so wie bei mir, auch durch alle +Buchhandlungen des In- und Auslandes zu beziehen ist. + +Das Buch erscheint in Druck, Format und Papier wie diese Ankündigung. + + _Osnabrück_, den 15. October 1845. + + =Lyra=, + Canzley-Registrator. + + + + + Plattdeutsche Briefe, + Erzählungen, Gedichte, u.s.w. + + mit + + besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche + Redensarten des Landvolks in Westphalen; + + _vom_ + + Canzlei-Registrator F. W. Lyra + + in + + _Osnabrück_. + + ~Tempora mutantur et nos in illis;~ + + oder: + + Wi hebb't al mannig Jahr düürschlennert + Un seh'n, wo sick de Welt verännert. + + [Illustration] + + Verlag des Herausgebers. + + In Commission + der _Rackhorst_'schen und _Meinders_'schen Buchhandlungen in Osnabrück. + + 1845. + + + Den Herren + + ~Dr.~ J. W. Firmenich + + in Berlin + + und + + ~Dr.~ J. G. L. Rosegarten, + + ord. Professor der Theologie + + in Greifswalde, + + so wie meinen lieben Landsleuten in Westphalen + sammt und sonders gewidmet. + + + + + 'n Afbeld längst vergaun'ner Titen + Un wat de Aulen seggt un daun'n, + Schall milnen leewen Landeslüüen + Liifhaftig hier vor Augen staun'n. + + +Kräftig und ungeschminkt, wie der Zögling der Natur, -- der Landmann +ehemaliger Zeit --, ist auch seine Sprache; wer ihm einen ~frac à +la mode~ anlegt, der hat Beide nicht kennen gelernt und stellt ein +ungenügendes Bild dar. + +Dies zur Rechtfertigung mancher in diesen Darstellungen vorkommenden, +dem heutigen Geschmacke vielleicht nicht mehr zusagenden +Kraftausdrücke; die, wollte ich anders den Landmann älterer Zeit und +seine Weisen richtig zeichnen, nicht zu vermeiden waren. Dann Platt +is _platt_ un mot platt bliiwen, _süß is't nin Platt_, un _Bispriöke +gahet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul_. -- Darum trat +ich in dieser kleinen Ährenlese auf einem urkräftigen, erst wenig +beackerten Sprachfelde, die ich gleichwohl für nichts mehr und nichts +Besseres ausgeben mag, als für einen, von allen im Laufe der Zeit +eingeschwärzten Überläufern und modernen Beimischungen freien Beitrag +zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen Muttersprache, ohne +Bedenken gerade heraus mit dem Volkstone und eben darum konnten auch +die einfachen Skizzen, in denen ich die frühern Gewohnheiten und Sitten +der Landleute darzustellen versucht habe, nur in naturgetreuen Umrissen +und im entsprechenden hausmachenen Gewande gegeben werden. + + + + +Vorbericht. + + +Auf dem Lande geboren und erzogen, habe ich schon früh vielfache +Gelegenheit gehabt, nicht allein die Sprache der Landleute Westphalens +in allen ihren Eigenthümlichkeiten zu belauschen und genau kennen zu +lernen, sondern auch das Thun und Treiben derselben zu beobachten, +und da auch meine späteren Lebensverhältnisse vielen Verkehr mit +den Landbewohnern herbeiführten, so sind mir ihre Weisen und die +Veränderungen, welche selbige in neueren Zeiten durch Sitten- und +Sprachverfeinerung -- die stets gleichen Schritt halten -- erlitten, +nicht fremd geblieben, so daß ich mir getrauen darf, im Stande zu +sein, sowohl die früheren Gewohnheiten des Landmannes, als auch die +Eigenthümlichkeiten seiner Sprachweise zutreffend zu schildern. Ich +habe damit einen Versuch gemacht, indem ich einige Erzählungen, +Gedichte u. s. w. zusammengetragen, die ich dem Drucke übergebe. Ich +glaube, daß die noch lebende ältere Generation, (ich meine damit die +im vorigen Jahrhundert, oder doch vor der französischen Invasion, +welche, im Zusammenhange mit den ihr nachgefolgten Zeitläuften und +Ereignissen, so vielen Einfluß auf die Veränderung der alten deutschen +Sitten und Gewohnheiten im Allgemeinen, und namentlich auch in +Hinsicht auf die Bewohner des platten Landes ausgeübt hat, Geborenen +und Herangewachsenen) mich überall verstehen werde; wogegen der +Jüngeren wohl Manche in meinen Darstellungen vorkommende Ausdrücke +und Redensarten schon nicht überall mehr verständlich sein mögten. +Für diese habe ich erklärende Noten beigefügt. Jedes Wort habe ich +absichtlich genau so geschrieben, wie es zuerst buchstabirt und nachher +ausgesprochen werden muß, daher die vielen Doppelbuchstaben und +Vorklänge, was nicht von Allen, die plattdeutsch schreiben, genugsam +beobachtet wird. + +Die plattdeutsche Sprache hat eine Menge ausdrucksvoller, scharf +bezeichnender, witziger Redensarten, weshalb sie, anerkannt, zu +humoristischen, aus dem Leben gegriffenen Darstellungen ganz vorzüglich +geeignet ist, und diese Seite habe ich bei meinen Darstellungen +besonders im Auge gehalten. + +Man hat überall eingesehen, daß es _eben noch Zeit sei_, die immer +mehr verhallenden Klänge der plattdeutschen Mundarten, soviel deren +in ihrer ältern Eigenthümlichkeit noch vorhanden sind, zu sammeln +und deshalb hat dieser Gegenstand der Wissenschaft, _auch eben in +unsern Tagen noch zu rechter Zeit_, die Aufmerksamkeit der Gelehrten +erregt, so daß sich ihrer Viele dem gewiß eben so verdienstlichen als +patriotischen Geschäfte widmen, die Idiome der plattdeutschen Mundarten +vor der Vergessenheit zu schützen. Unter solchen verdienen besonders +der Herr Professor ~Dr.~ _Rosegarten_ in Greifswalde und der Herr +~Dr.~ _Firmenich_ in Berlin hervorgehoben zu werden, von denen der +Erstere sich die verdienstvolle Aufgabe gestellt hat, ein =allgemeines +Wörterbuch= _der niedersächsischen oder plattdeutschen Sprache älterer +und neuerer Zeit_ zu bearbeiten, während der Letztere der gesammten +deutschen Nation in seinen »=Völkerstimmen Germaniens=« _ein gediegenes +und ächtes deutsches National-Werk_ übergeben wird. Beide haben +mich mit dem Vertrauen beehrt, mein thätliches Interesse für ihre +Unternehmungen in Anspruch zu nehmen und daraus ist die Veranlassung +zu der Niederschreibung der Darstellungen hervorgegangen, durch deren +Herausgabe ich den vielen Freunden der plattdeutschen Sprache um so +mehr einen Dienst zu erweisen glaube, als es meine Aufgabe gewesen +ist, _eine möglichst große Menge solcher Sprichwörter und Redensarten +zusammen zu bringen, die größtentheils schon jetzt nur selten mehr +gehört werden_, weil sie meistens nur noch in dem Munde abgängiger +Großväter anzutreffen sind und von welchen eben dieserhalb zu vermuthen +ist, daß sie bald ganz verschwinden, oder, wie ich mich ausdrücken +mögte, _aussterben_ werden. + +Besseren Verständnisses halber sind diese Sprichwörter in ein +erzählendes Gewand gewebt und die besonderen Redensarten und +Sprichwörter mit gesperrter Schrift gedruckt worden. Als Anhang habe +ich noch einige, theils von mir, theils von Anderen herrührende +Gedichte u. dgl. beigegeben und bemerke nur noch, daß ich mich überall +streng des Osnabrücker Idioms bedient habe. + + _Osnabrück_, im März 1844. + + =Lyra=, + Canzlei-Registrator. + + +Der Herr Canzlei-Registrator Lyra ist mir bereits längst bei +mehrfältigen Gelegenheiten als ein Mann bekannt geworden, der die +plattdeutsche Sprache in allen ihren Eigenthümlichkeiten genau und +vollkommen kennt. Es steht ihm dabei auch zugleich die Gabe zu Gebote, +das, was er giebt, mit äußerst gemüthlicher Laune darzustellen. Ich +habe die von ihm zum Druck bestimmten Briefe u. s. w. im Manuscript +theilweise durchgesehen und kann aus vollster Überzeugung die +Versicherung geben, daß sie Jedem, der sich für die plattdeutsche +Mundart interessirt, gewiß gefallen werden. Ein größeres Verdienst aber +besteht darin, daß namentlich in den Briefen eine Menge Sprichwörter +und besonderer Redensarten, in ein humoristisches Gewand gekleidet, +und dadurch zugleich leichter verständlich gemacht, niedergelegt sind; +so daß das Werkchen, wie es daliegt, für sich allein schon fast ein +vollständiges Idiotikon, besser wenigstens als das _Strodtmannsche_[A], +ist. + +Wenn der Herr Herausgeber mir an meinem Namenstage den 24. Februar +1842 sagte: »He begreipe nich, wo ick sau viele schäune Leeder to haupe +kriegen harre un se vor saune Schnüüsterigge weggiewen mogte, un dat +he'r wual wat ümme schüllig sien wolle, dat he't auck sau verstönne;« +so kann ich nicht umhin, demselben jetzt das Zeugniß zu geben, »dat +he se nau vüllig sau goot uut'r Mowwen schüdden kann, as icke un dat +ick der Meenunge bin, he miöte den grauten Schatt, den he to'm Besten +gift, nich sau spottwualfeil uutdoonen. -- Man daarunner folget he +mi, as't schint, daarmet'r Jeddereene, un auck de minneste Landmann, +lichtferriger to kuomen kann. -- Ick wünske van Hartensgrunde, dat'r en +hauge uppackeden Miölenwaagen vull van na allen Kanten der Welt gaunen +müüge, un segge met eenen Waarde: _dat Book is aller Rekummedation +mäutig[C] un unner Bröörs 12 Ggr. werth_; dann Buur un Börgersmann, +saugaar Edellüüe kiön't'r sick anne ergetzen un'r hen un wier na wual +wat uut leeren.« + + =Seling=, + Pfarr-Caplan zu St. Johann in Osnabrück. + +[A] Zu bedauern würde es sein, wenn wirklich Jemand zu Forschungen und +Arbeiten in unserer plattdeutschen Mundart etwa das Strodtmannsche +Idiotikon von 1756 zu Rathe gezogen haben mögte, indem eine blos +flüchtige Ansicht desselben Jedem, der mit dem hiesigen Dialekte nur +einigermaßen bekannt geworden ist, sofort die Überzeugung gewähren +muß, daß ein bedeutender Theil der darin vorkommenden Wörter unrichtig +gegeben, geschrieben und interpretirt, die wenigen darin aufgenommenen +Sprichwörter und besonderen Redensarten aber fast durchweg falsch +und sinnwidrig erklärt sind; was auch schon der verstorbene ~Dr.~ +_Klöntrup_, der mit vollem Rechte als bewährter Kenner und fleißiger +Forscher in plattdeutschen Idiomen dasteht, in dem Vorberichte zu +seinem im Manuscripte hinterlassenen, vor Kurzem in die Bibliothek des +hiesigen Rathsgymnasii übergegangenen, überaus vollständigen und eben +deshalb sehr schätzbaren Wörterbuche der niederdeutsch-westphälischen +Mundart bemerkt, von welchem sehr zu beklagen ist, daß es bisher nicht +zum Drucke gelangte[B]. + +Ich erachte es für angemessen die betreffende Stelle aus der +Klöntrupschen Einleitung hier abdrucken zu lassen, so wie ich es +auch nicht für überflüssig gehalten habe, von dem bei Strodtmann +angetroffenen wenigen Guten, die in einem Anhange zu seinem Idiotikon +beigebrachte, bei der Flachs- und Leinwandgewinnung in Westphalen +gebräuchliche, mittheilungswerthe Nomenclatur am Schlusse dieses +Büchleins _berichtigt_ aufzunehmen, zumal das Strodtmannsche Idiotikon +selbst sich nur in wenigen Händen befindet. + + (_der Verfasser._) + + * * * * * + +»In der ersten Hälfte des vorigen Jahrhunderts gab der Herr Strodtmann, +dermaliger Rector am Gymnasio zu Osnabrück, ein osnabrücksches +Idiotikon heraus, welches nachher nebst dem hamburgischen Idiotikon +des Herrn Professor Richey die Grundlage zu dem bekannten bremischen +Wörterbuche ausmachte. Von jenem Idiotikon des Herrn Strodtmann läßt +sich nicht viel Gutes sagen; der Herr Rector, der selbst kein geborener +Osnabrücker war, hatte es durch seine Schüler sammeln lassen, er hat +es blos in Ordnung gebracht. Daher ist es denn gekommen, daß zwei +Drittel der darin aufgenommenen -- im bremischen Wörterbuche mit ~S~ +bezeichneten Worte entweder unrichtig geschrieben, oder falsch erklärt +sind. Hat nun der Herausgeber des bremischen Wörterbuchs bei dem +Richeyschen Idiotikon -- das ich, da ich den hamburgischen Dialect +nicht so genau kenne, nicht beurtheilen kann -- eine eben so üble Wahl +getroffen, so steht es schlecht um das bremische Wörterbuch, wie auch +sonst am Tage liegt. + +Indessen ist es wohl _hohe Zeit_ an ein brauchbares niederdeutsches +Wörterbuch zu denken. Kenne ich doch Rechtsgelehrte in meiner +Vaterstadt, denen ich die Schuhriemen aufzulösen nicht werth bin, +die aber nicht im Stande sind eine Urkunde aus den Zeiten des +Bischofs Philip Sigismund zu lesen. Die niederdeutsche Sprache kömmt +unter den gebildeten Classen immer mehr außer Gebrauch, und sogar +Kindermädchen und Ammen werden angewiesen mit den Kindern hochdeutsch +zu rothwelschen. Das giebt denn freilich ein hübsches Deutsch, +aber das geht mich nichts an; ich bedaure nur den Untergang unsers +altsächsischen Idioms, den wir in der Folge nur noch theilweise aus dem +Holländischen werden erklären können.« + + _Klöntrup_, ~Dr.~ + +[B] Der Herr Professor ~Dr.~ _Rosegarten_ theilt mir so eben mit, +daß er aus dem _Klöntrup_schen Manuscripte alles Wesentliche in sein +Wörterbuch aufnehme; weshalb dasselbe auch für uns Westphalen ein +berücksichtigungswerthes Werk werden dürfte. + +[C] angemessen, würdig, werth. + + + + +An de gestrengen Heerens. + + +Ick rieke, wann de _Finnenkiikers_[1] düt Breefken liäset, dat se mi +dann met Leiwe lauten[2] un mi to'm Minnsten nich alls to butt[3] un +balstüürig[4] up't Fell kuomen schiölen; dann se kiönet'r uut sehnen, +dat'k mi de Mööte nich verdreeten lauten hebbe, miine Schriiwerigge +met mehr Lüüen düür to niemen, daar ick van uäwertüüget was, dat se +de plattdüütske Sprauke un den aulen Bedriif[5] nowwe[6] kinnet. Un +deswiegen steht düt Breefken hier, met der fründlicken Bidde, dat +Jeddereene de düt of dat bieter weet as icke un de Annern, de ick frägt +hewwe, 't mi bedierwe[7] in't Ahr flispern[8] un'r nich faarts sau'ne +unwiise Raarerigge[9] van maaken wille, as de Wat[10] wual dooet. + +Me plegt friilick wual to seggen: _De sick anbaut, des Laun was nich +graut_; man'n ault Jeddewaart[11] segt auck: _De'r dööt wat he kann, is +werth dat he liewet ..._ + + Miin leewe Muus! + Bist du to Huus, + Dann si sau nett + Un doo'n Trett, + Wann't ichtens[12] geht + Un di ansteht, + Na miinen Huuse. + Den Dokter Kruse + Un Westermann, + De auck dat Platt + Sau wat verstaa't, + De dreppst Du dann + Hier auck wual an; + Dann Du bist klööker + As ick; un Bööker, + De in de Welt + Uutdraawen[13] schiöl't, + De mot me rieken[14] + Vorhier besprieken; + Süß[15] gift 't all'nhand + 'N Misverstand + Un dat is wiss'[16] + Herneigest miss[17]. -- + Et gaa' Di wual! + Ick sitt' in'n Stall + Un kann nich kruupen, + Dann 'k heww'n Huupen + Van Seer[18] un Piine. + Ick bin de Diine. + +[1] _Finnenkiikers_: (_Finnen_, eine Krankheit der Schweine) +Finnensucher, fig: Recensenten. + +[2] _met Leiwe_: in Ruhe. + +[3] _butt_: unhöflich, unsanft, grob. + +[4] _balstüürig_: ungeschlacht, unbändig. + +[5] _Bedriif_: Betrieb, Hergang. + +[6] _nowwe_: genau. + +[7] _bedierwe_: sacht, sanftmüthig. + +[8] _flispern_: flüstern. + +[9] _Raarerigge_: Lärm, Geschrei. + +[10] _de Wat_: Einige. + +[11] _Jeddewaart_: Jedermannswort, Sprichwort. + +[12] _ichtens_: irgend. + +[13] _uutdraawen_: austraben, auslaufen. + +[14] _rieken_: gehörig, ordentlich. + +[15] _süss_: sonst. + +[16] _wiss'_: nicht wahr? ist's nicht so? + +[17] _miss_: mißlich. + +[18] _Seer_: Gebrechen. + + + + +An de günstigen Liäsers. + + + Geneegde Liäser! Seh't, hier bee' ick Jeddermann, + To Lehr' un Tiidtverdriif 'n lütken[1] Bidrag an + Un huape siekerlick, et schiöle sick gebüüren[2], + Dat Mancheen' in düt Book, 't si achter oder vüüren, + Wual Een of Ander sind't, dat em mich heel[3] misfällt + Un dat em Nauricht gift, wo't ehrdaags in der Welt + Togaunen is ... Dach wel de Schnurren nich mag liäsen, + De legg' se an de Siit', un stiäke siine Niäsen + In söcke Saaken, daar he leewer mag an ruuken, + Ick will'r mi vorwahr 't Haar nich üm uut luuken[4]; + Dann'k weet, wel Bööker schrift, of wierket up den Wiegen, + De sind't de meesten Tiidt 't Volk to Spiit[5] geneegen; + Dat is de Moode sau, apart in uusen Daagen; -- + Wo kann auck wual 'n Wierk der ganzen Welt behaagen? + Waar sind't me wual den Kack, de sau 'ne Brögge mäckt, + De Jeddermann gefällt un allen Tungen schmeckt? + Dach scholl'k de Frööde sehn, dat Ji düt goot upneimen + Un miine Breefkes hier un daar to Ehren kweimen, + Dann heww'k'n aulen Rock met ruume, griise Mowwen[6], + De b'öwe[7] ick vorwahr 'n Käären[8] man to klowwen[9], + Dann kümmt'r allebatt[10] wat Nigges vor'n Dag + Un kann auck drücket weer'n, vor den, de't liäsen mag. + +[1] _lütken_: kleinen. + +[2] _gebüüren_: zutragen, ereignen. + +[3] _heel_: ganz und gar, gänzlich. + +[4] _uutluuken_: ausreissen, ausraufen, ausziehen. + +[5] _Spiit_: Spott, Hohn. + +[6] _Mowwen_: Aermel. + +[7] _b'öwe_: (behoewe) brauche, darf. + +[8] _'n Käären_: ein Wenig, etwas. + +[9] _klowwen_: kratzen, reiben. + +[10] _allebatt_: allemal, jedesmal. + + + + +Antwoort an miinen Fründ N. N., as he mi den Vorschlag e daun harr, +met em na'n Baarendiike to gaunen un em, bi'n Schäulken Kaffe, wat van +miine »Plattdüütsken Breewe, Vertellsels un Leeder« vortoliäsen. + + + Sau geer'n ick auck wual woll, de Dokter mag mi schlaunen! + Sau kann ick dach vorwahr na'n Baarendiik nich gaunen. + De siäl'ge Lazarus satt wual nich sau vull Piine + As ick in düsser Tiidt; 't is baule dat ick griine[1]; + Dann baule tuck't't mi misfährlick in'n Koppe + Un baule priek't[2] 't mi as Süwwels[3] in'n Hoppe[4]. + Kurzum, kurzam ick bin upstunds wat quiälk[5] un leige[6], + Wann dat nich wenner riss't[7], geht't wual met mi to'r Neige. + Dach träust' ick mi met Gatt, -- vergatt de je 'n Düütsken? + Wen He nich ey'ken[8] will, den krigt He vor de Pütsken. -- + Mag ick 'n Vorschlag doon, un 'k meen' he kiön' bestaunen, + Sau lat us, wann Du wult, na'n Muusenbörger gaunen; + Daar hümp'l'k na wual hen met miine lammen Schuaken[9] + Un Du weest sülwenst wual, de Muus kiön't Kaffe kuacken + De auck nich leige is ... -- De Biergmannske in Ehren. -- + Wat ducht di, schiöl' wi us daar Muaren es henkehren? + Daar kweim' ick na wual hen, met miine piil'ken[10] Schinken, + Willt nich met Springen gaun, sau gaa et dann met Hinken. + Man is't di nich to Kopp' sau donne bi[11] to kruupen, + Un most du dann p'rfass'[12] bi Biergmanns Kaffe suupen, + Sau stüür' mi man Bescheed düür diine aule Triine, + Dann kiön' wi je d'rnau, bi'n Glaase Beer of Wiine, + Up'r Muusenbuorg auck wual 'n Praus[13] bi Eene sitten + Un uäwer Haug' un Platt un Düt un Dat us stritten. + Wann di dat sau gefällt, lat mi de Tiidt bescheen, + Dann schall'r mi miin Suöhn' unner'n Aarme auck hen leen[14] + Un dann will wi den Schnack es na Gebühr düürplüüstern[15]; + Ick riecke Fründ, du schast'r hen un wier bi schmüüstern[16]. -- + Si man nich quaut[17], miin Fründ, üm düsse Saabeliggen[18], + Ick mot met Söckes wat mi Tiidt un Piin vertiggen[19]. + De Annern sittet All' bi Tengens schwaaren Disken + Un ick bedrööw'de Schelm mot mi'r't Muul vor wisken! -- + + _Osnabrück_, den 18. Juni 1844. + + I, i! -- Nu fällt mi't in; vor niigentwintig Jahren + Üm düsse Tiidt harr ick 'r wual 'n Eed up schwuaren, + Dat'k auck wual sau bito 'n Daalschlag vor de Köllen[20] + Af anners[21] kriigen harr', as miine Fründe föllen. + Miin' Schülligkeit heww' ick'r redlick auck e daunen, + Daar heww' ick Breewe up, de kiön't'r vor bestaunen[22]. -- + Uuse Hauptmann wöörd des schwaaren Daages Büüte, + De Cameraaden föllen mi to'r Siidte; + Man[23] den Jüng'sten dää'n se Nicks ... Ick leede[24] miine _Helden_, + Sau goot ick ichtens konn ... Met Rohm vor se to melden: + »_Wual Jeddern den to'm Siege ick e föhrt, + Na hüüt' de Dank des Vaaderlands geböhrt._« + (Up miinen Wammse hänkt nich vooren, + De Steern, daar Viele met stolzirt, + Afgliick he mi wual auck gebührd' + Un mehrmals to e luawet wooren....[25] + Je nu! -- de Wüstheet[26] trüü vulldauner[27] Plicht + Is auck e noog;... des Teekens b'höft[28] 't nich. --) + Et is sau auck al goot.... Uuse Herrgatt si e priesen! + Ick frögge mi alldach, dat ick'r bi e wiesen + Un dat ick'r miin Fell auck nett[29] to hier e giewen, + Dat wi wier Düütske sind, de ruhig _konnen_ liewen. -- + Heww' ick'r auck de Piin un Pliiten[30] bi upsacket, + De mi al hen un wier sau röokelaus[31] anpacket; + Sau blift mi dach de Traust: Wann us de Kuulengriäwer[32] + 'T leste Bedde ree't[33], sind alle Piine uäwer. + In miinen Sankbook steht: Heft di hier Naut e drücket, + Werst du in jener Welt 'r duwwelt vor beglücket. -- + Wöör'k nich sau jeewe frisk[34] un fröhlick na van Harten, + Wöör' ick wual längst vergaun, vor allen Leid un Schmarten, + Un wöör' wual längst al duuk't[35] van alle Seer[36] in'n Liiwe + Un harr' den Dag nich sehn, daar ick düt Breefken schriiwe. + Dach kann me sick all'nhand wat uut'n Sinne schlaunen + Un hält den Kopp man risk, dann blift' m'r auck na gaunen. -- + 'T was'n stuuren Dag[37], 'n rechten Knuakenfiller[38], + Dann dat vergrell'de[39] Volk schlöög wunnerlicke Triller; + Se keiken gaar nich wier[40], de Saatans, waar se schööten. + Ji Rackers, kuomt es wier!... Se schiöl't ju bett[41] wual mööten[42]. -- + + +_Nauschrift._ + + Na Eeens: Miin leewe Fründ, fank nich faarts[43] an to schnawwen[44], + Wann miine Blaage di toviel woll vor rawawwen[45]; + Du weest wo Kinner sind, de küür't[46] wat düür'n eene, + Dach manng'sens[47] wegt't 'n Pund un heft auck Kopp un Beene. -- + Wann't di nich heel[48] misfällt, dann help em up de Fööte, + Dann heww' ick di auck leef, met dankbaaren Gemööte. + Wel up de Liiftucht[49] mot, den werd nich Viel tohaulen, + Wann he dann sülw'st Nicks kann, dann laut' he sick wat maulen[50]. -- + Man ick verzaage nich ... Ick will'r mi to giewen + Un schriiwen vor as nau wat uut'n Minskenliewen; + Dat schall mi dann, met Gatt! den Kopp wual buawen[51] haulen, + Un de mi't dann afkaup't, will'k na Verdenste praulen. + Wann'k spüüre, dat't fligg't[52], doo ick't met Moot un Lussen[53], + Man weer'k'r met beöwt[54], will ick Ju bett wat prussen[55]. + +[1] _griine_: weine. + +[2] _priek't_: prikkelt, sticht. + +[3] _Süwwels_: Pfriemen. + +[4] _Hopp_: Hüfte. + +[5] _quiälk_: quälerig, unwohl, schwach. + +[6] _leige_: übel, elend. + +[7] _nich wenner risst'_: nicht bald verzieht. + +[8] _eyken_: liebkosen, an den Backen streicheln. + +[9] _Schuaken_: Schenkel. + +[10] _piil'k_: kränklich, schwächlich. + +[11] _donne bi_: nahe bei. + +[12] _p'rfass_: par forçe. + +[13] _'n Praus_: eine Weile. + +[14] _leen_: leiten, führen. + +[15] _düürplüüstern_: durchstöbern. + +[16] _schmüüstern_: lächeln. + +[17] _quaut_: verdrießlich, böse. + +[18] _Saabeligge_: Geschwätz. + +[19] _vertiggen_: vertreiben. + +[20] _de Köllen_: die Stirn. + +[21] _af anners_: oder anderswo. + +[22] _'r vor bestaunen_: es bezeugen. + +[23] _man_: doch, indeß, blos, nur, aber. + +[24] _leede_: führte. + +[25] _to luawet_: verheißen, zugesagt, versprochen. + +[26] _Wüstheet_: Bewußtsein. + +[27] _vulldaun_: erfüllt, vollbracht. + +[28] _behöft_: bedarf. + +[29] _nett_: redlich, gutwillig. + +[30] _Piin un Pliiten_: Schmerz und Beschädigungen. + +[31] _röökelaus_: ruchlos. + +[32] _de Kuulengriäwer_: der Todtengräber. + +[33] _'t leste Bedde ree't_: das Grab bereitet. + +[34] _sau jeewe frisk_: so leidlich frisch, munter. + +[35] _duuk't_: erlegen. + +[36] _Seer_: Weh, Gebrechen. + +[37] _'n stuuren Dag_: ein schwerer Tag. + +[38] _'n Knuakenfiller_: ein Knochenschinder; fig.: Strapatze, schwere +Arbeit. + +[39] _vergrelld_: erboßt, wüthend. + +[40] _wierkiiken_: umsehen, zusehen. + +[41] _bett_: (~bis~) ein ander mal, nächstens. + +[42] _mööten_: entgegentreten, zurücktreiben, abwehren. + +[43] _faarts_: gleich. + +[44] _schnawwen_: auffahren, unwillig anlassen. + +[45] _rawawwen_: lärmen. + +[46] _küür't_: sprechen, schnacken. + +[47] _mang'sens_: manchmal, oft. + +[48] _heel_: ganz. + +[49] _Liiftucht_: Leibzucht, Ruhestand. + +[50] _dann laut' he sick wat maulen_: dann sehe er, wie er fertig wird. + +[51] _buawen_: oben. + +[52] _fligg't_: hilft, nützt. + +[53] _Lussen_: Lust. + +[54] _beöwt_: angeführt, betrogen. + +[55] _prussen_: niesen. + + + + +Druckfehler und Verbesserungen. + + + Pag. 4, Zeile 12 von Oben -- statt _dal_ lies: »_daal_« + » 7, Note 7 statt _fort_, lies: »fest« + » 9, Zeile 1 von Unten -- statt _brunket_, lies: »_bruuket_« + » 9, » 4 » Oben -- » _schnien_, lies: »_schniien_« + » 12, » 3 » » -- » _se_, lies: »_he_« + » 12, » 5 » » -- » _sinen_, lies: »_sienen_« + » 14, » 7 » » -- » _Putzeree_, lies: »_Putze ree_« + » 18, » 5 » » -- » _an elegt_, lies: »_an e legt_« + » 22, » 3 » » -- » _eenmaal_, lies: »_eenmal_« + » 25, » 1 » » -- » _h m_, lies: »_he em_« + » 29, Note 3 » » -- » (_bis_), lies: »(_~bis~_)« + » 31, Zeile 11 » » -- » _schollt_, lies: »_scholl't_« + » 42, » 5 » Unten -- » _ji_, lies: »_Ji_.« + » 43, Note 3 » » -- » _Präbandebrod_, lies: + »_Präbendebrod_« + » 48, Zeile 6 » » -- » _Truanen_, lies: »_Truaaen_« + » 50, » 11 » Oben -- » _stridden_, lies: »_Stridden_« + » 57, Note 1 » » -- » _Hagetülße_, lies: »_Haagetülße_« + » 65, Zeile 6 » » -- » _bäunen den_ etc., lies: + »_bäunen, den_ etc.« + » 71, » 2 » » -- fehlt hinter _wuöhntlick_ ein + Comma + » 71, » 6 » » -- » _wual as_, lies: »_wual es_« + » 75, » 2 » » -- » _heft_, lies: »_hebb't_« + » 75, » 8 » Unten -- » _antragen_, lies: »_antragn_« + » 79, » 9 » » -- » _Sldauten_, lies: »_S'ldauten_« + » 87, » 12 » » -- fehlt hinter _nöömede_ ein Comma + » 92, Note 2 -- statt ~Confostancia~, lies: »~Confortantia~« + » 93, Zeile 14 von Oben -- statt _haupe't_, lies: »_huape't_« + » 98, Zeile 3 » Unten -- fehlt hinter _lauten_ das » + » 103, » 3 » Oben -- » _to Jahr_, lies: »_To Jahr_« + » 103, » 5 » » -- » _kwam bi_, lies: »_kwam ick bi_« + » 108, » 9 » » -- » _de eene_, lies: »_de Eene_« + » 111, » 4 » » -- » _Tiit_, lies: »_Tiidt_« + » 111, » 12 » Unten -- » _bedriewet_, lies: »_bedriiwet_« + » 112, » 3 » » -- » _Jue_, lies: »_Juue_« + » 125, » 6 » » -- » _tüsken n_, lies: »_tüsken'n_« + » 127, » 4 » » -- » _kan_, lies: »_kann_« + » 135, » 8 » Oben -- » _Ümmestande_, lies: + »_Ümmestände_« + » 139, » 4 der Noten von Oben statt _achter sick na_, lies + »_achter sick an_« + » 140, » 4 von Unten -- statt _äuwer_, lies: »_uäwer_« + » 150, » 8 » » -- » _Schwiiene_, lies: »_Schwiine_« + + + + + »Uut der Sprauke, uut 'n Liewent, + Sii dat Fruömde heel verbannt« + + +'T is mi al sint 'ner Riige van Jahren sau af un an düür'n Kopp +e dwaalet[1], wat dach wual an'tleste uut uuser gooen, aulen, +plattdüütsken Sprauke un Wiise weeren schiöle, de dach alle Beede +sau leige[2] nich sind, dat me se sick to schiämen hewwe, un daar +de grundgeleerde graute Schoolmester _Friedr. Gedicke_ to Berlin +vor langen Jahren al van schreif: »Ach wöör 'n uuse Lüüe dach bi'n +Plattdüütsken bliiwen! etc.« Deswiegen heb 'k't auck nich lauten +konnt, in düssen Bööksken allerhande Saaken düür to niemen, daar ick +van wünske, dat se, sau Gatt un de Lüüe willt, 'r Aart[3] to bidriägen +müügen, dat de aule Bedriif un aparte de deftige[4], trüühartige +plattdüütske Sprauke nich heel unner de Fööte kweimen, un fange miine +Wäärde met 'n Capittel vor Alle, dat het vor Buur un Börgersmann an. + +Mogten de Landlüüe un Alle, den 't süß to kümmt, dach eere aule +ehrlicke Moorsprauke nich heel verläugnen willen un fliitig gooe +plattdüütske Bööker liäsen, dann schollen se wual insehnen, dat se 'r +bieter anne dääen bi eerer angebuarenen natüürlicken Prauterigge to +bliiwen, as sick'r met to elennigen[5], Hauge un Platt un auck wual +gaar annere uutländske Tuutertaaterigge düür'n Eene to quaasken[6], +dat 'ne vorwahr sau wunnerlick n lut[7], dat 'r 'n anner ehrlick +Minske de'r 't Anlustern[8] van het, siin Schmüüstern[9] nich bi +lauten kann un dat se sick faaken[10] sülw's auck wual nich verstahet +un sick alle in Eene hen fraugen miötet: Wat siäest du daar? Wo hett +dat? Wat verstehst du unner de niggelken[11] Wäärde? u. s. w. Ick +rieke[12], 't schiöle auck na wual wier in Upnahme kuomen, just sau +goot as unner de Vorneimen hüüt to Daage de aulen Mooden nich sawual +in 'n Tüüge alleine, as auck in 'n Huusgeraae, Stöölen, Schäppen, +Schreenen etc. wier vor'n Dag kuomet. Dann wann me de Afbeldungen +van de hunnertjährsken Antke-Aulen süht un de jetzige Kleidaage 'r +tiigen hält, kümmt 't baule nett[13] uäwereens wier uut un söck ault +Huusingedöönte[14] werd upstunds uut allen Hööken[15] un Rumpelkaamern +nau e socht un sau unwiise düür betaalt, dat 'k mi wual wünsken +mogte, dat'k 'r man 'n Paar Heu-Balkens van vull liggen harre; dann +woll 'k vorwahr wual 'n riiken Keerl weeren un den besten Buuren +fraugen: Wat wullt du vor diine Stiie[16] hebben. -- Dat heetet se den +_Rokokko-Geschmack_. -- Wann me se dann in eere aulen Dragt, man[17] +sünner Puuderköppe un Zöppe in der Nacken, de se sick dach schiämet, +in de aultfränksken Fuulstööle[18] sitten süht un häär't se daarbi, +_das zarte zimperzierliche Hochteutsch_ sprieken, dann fallet eene de +Aarm's an'n Liiwe daal, dat me nich weet, wat me 'r to seggen schall. +'T liik't[19] miiner Seele auck nett tohaupe, _as Fuust up't Auge un +Rüüter up de Suugen_; dann schall de Rokokko vullstännig sien, sau +häärt'r, schlau mi de Donner! auck' ne riekene Schnuut' vull echt ault +Plattdüütsk to, süß is un blift 't alldach man 'ne halfböördige[20] +Geckerigge. + +Ick, vor miinen Kopp, kann nich anners ordeelen, as dat 't Plattdüütske +'ne leeflicke, trüühartige, bidoon'ske[21] Sprauke vor alle dejenigen +sii un bliiwen miöte, de se recht binnen hewwet un begriipet; de sick +auck jüst in eerer aulen, reggenen Natüürlickheet un unverfälskeden +Wiise, un anners nich, vor de ehrlicken Düütsken up 'n Besten schicket; +un dat heb't 'r upstunds mehr klooke Lüüe insehnen, deswiegen giewet +'r sick de Gelehrden auck met Macht anto, dat se se geeren wier up de +aulen Hacken bringen willt. Dat is na miinen Begriepe auck nütte[22] un +goot, dann ick mot liike uut[23] seggen, dat 'n Buuren dat Nauaapen un +aparte de hüütige wunnerlicke, verfumfeyede[24] Mengel-Küürerigge nich +'t minnste kledt. + +Sau vertellde mi kortens 'n Buure, _de't in 'n Koppe harr, as de Gaus +in 'n Knee_ un bi Geliegenheet auck geeren grätts'k doonen[25] mogte, +dann he was 'r hauge anne un was Kierken-Pr'viiser[A] de Geschichte +van Münchhuusen, as he es uäwer'n Schnei reit, de sau hauge fallen +was, dat alle Hüüser 'r unner begraawen wöören, up half Hauge un half +Platt... Dat hedde sau: »Münchhausen gunk es in 'n Winter uff Reesen, +as 'n gewaltig hoger Schnei gefallen was, dann her[26] was von 'n +guter Freund to 'n'r freundschaftliken Supfen inviteert, nett as ich +heute auck bei Sie. Her reit un gallopierte alle in eine hin vuörwes, +abers her kunnte unnerweggens gaaraus keen Dorf un auck nich es ein +enkelt Haus andreffen, daar her inkehren dääte. Anzuletzte sag her +'n Paul[27] aus den Schneie kiiken; solcher Paul was abers nin Paul, +sondern 'n Kirchzurm. Her steig von siiner Miären ab un gedachte, daar +kannst du se wual 'n Bisken an binden. Solches daat her un legte sick'r +nebens daal un vertiärde sein Fruhstuck. Man mit des funk das Pierd an +to strunssen, dat der Schnei anfung ßu schmelten un der schmolt sau +lange, bis der Heer von Münchhausen, de über das Essent und Drinkent +ingeduuselt was -- dann her soff sehr, as Sie wisse wol bekannt sein +wird -- unter bei die Kirchen achter die Geerkaamer[28] bes uff die +Grund daalgesacket was un uff die kalten Steene lag. Als her ufwachte, +reibte her sich die Augen un sochte sein Ferrt, man als her die Miäre +buawen an 'n Kirchzurm hangen sach, besunnte her sich nich lange, zaug +'ne geladene Scheetbestollen aus 'r Tasken un schaut met'n Schnappe +das Ferrt 'n Halfter bei'n Koppe ab, daß es an de Grund daal störten +mußte, un daar bleibte her mit seiner Miären beliggen, bis der Schnei +zuhaufe geschmolten was, daß her fortan reiten konnte. Sein Ferrt dat +was so'n kiddelig Aus[29], dat sich nich gerne uffsteigen ließ und sich +jümmeran eerst uff die Achterbeene[30] stellen däät, wenn her uffsitzen +woll. Dann mußte her es allemal erst gute Woorte geben un sagen: Tüs, +tüs[31], Wittfoot! stelle dir man nich so nabel an, züüf[32] doch 'n +Bisken un gönne mich doch den Verwank[33], daß ich 'r eerst uff n +komme, un wann her 'r dann anzuletzste uff n saß un 's wollte sich +noch nich ßugeben, dann daskete[34] her es seinen Branntwiens-Buddel +schwisken die Ohren kaput; man wann her dann herneigest 'n Tag[35] aus +der Pullen duuen wollte, fung her ganz röökelause met das arme Ferrt an +ßu schelten, daß her nu keinen Schluck mehr hatte un dann kiddelde her +es met die langen Spuaren so unbarmhartig in de Ribben, daß es, will +ick Sie versiekern, vor Straffe abers auch so lange in eenen Galoppe +laufen mußte, bis her an 'n Werthshaus kam, daar her stille höölt un +seine Gallen mit 'n farssen Drunke daal[36] spolde etc.« + +Nu segget es uprichtig, wo lu't[37] Ju dat? Man se kiönet 't hen un +wier nau na bieter, aparte wann se 'r auck na uutländske Bröckskes met +tüsken[38] raaket un dann versteht me 't eerst recht nich. + +A jas! a jas![39] is dat auck wat vor 'n ächten Düütsken? Bliiwet dach +Düütske un vor Allen bi Juuer gooen aulen, ehrlicken plattdüütsken +Moor-Sprauke[40]; dat annre, un aparte de uutländske Niggelaut[41], +kledt Ju nich un häärt'r auck nich to, wann Ji den trühartigen Buuren +nich stump[42] verläugnen willt. + +»'n Aape is un blift 'n Aape, un drööge he auck siidene Schliepkleer un +goldene Kiien un Spangen.« + + »Sett't me 'ne Pogge auck up 'n golden'n Stool, + Se sprinkt alldach wier in den Pool.« -- + +Willet mi abers daaranne nich misverstaunen; dann geeren bin 'k't Ju +günn't, dat Ji allens Nigge, dat Ji vor goot erkinnet un dat Ju, wann +Ji't eerst met Verstande uutprobeert hewwet, to Passe kümmt, auck +anniemet. De Welt rägt sick in allen Deelen, se will vuörwes un se mot +auck wiider; man daarbi kann't alldach goot bestaunen, dat Ji Aaperigge +un unkledsaame Bibärigheeden[43] achter lautet, de Ju antleste de Köppe +verdregget. + +De Kierkenp'rviiser was alldach 'n allerwelts Keerl un satt aller +Schnurren vull un konn 'ne ganze Sellskup alleine met siine schnaaksken +Tuäge[44] upmuntern. Wann he half beschonken[45] was, schüddede he se +een na'n anner'n uut'r Mowwen un kwam 'r alle sau putzig[46] met vor'n +Dag, dat me alle wisse weg[47] in stännigen Lachen bleif. + +Wer in uuser Giigend bekannt is, weet dat se hier Schwartbraud +backet, dat de Uutlänners Pumpernikkel heetet, daar de Buurenwichter +de schäunen, schneihaagelwitten Tiäne van hebbet un dat in allen +Weltdeelen van de Vorneimen met Lickemündkes as de söötesten Kooken +gieten un sagaar van Ossenbrügge in bleckernen Kistens na Engeland, +Brasilgen, Amerika, na de Hanaakenvölker u. s. w. schicket werd. Sau'n +Braud, dat uut gruawen Roggenmiäle backet werd, daar se hen un wier, +aparte in düüren Tiien, auck wual Haawern- un Tiecke-Baunen-Miäl[48] +to settet, is wual twee, dree Foote lank un breet, un 'n Foot of +annerthalf dicke un wegt insgmeen vertig bes füftig Pund. Wann 't +ordentlick gaar uut e backet is, heft 't elendige harte Kosten un is +nietske[49] ungemackelk to schnieen, dat'r vorwahr wual 'n reselut +Mest[50] un'n farssen Keerl[51] achter häärt, wann 'r 'n Palten[52] +af e kläwt weeren schall. Nu is't de Moode bi'n Buuren, dat, wann se +an'n Disk gaaet, unners dat Lütke-Maaged vorbiäet, -- daar bito et de +schnoopsken Fierken-Suugen auck wual es 'n Holsketrett in de Ribben +gift un 'r Schwö, schwö! bi seggt, -- dat graute Maaged de Beckens +vull schleit[53], un de Moor 't Fleesk indellt, de graute Knecht dat +Braud vorschniien mot. De settet dann den lüchtern[54] Foot up 'n Kloß, +nimmt dat Braud up't Knee, legt 'r sick met 'r Bost tiigen, packet +dat schaarpe, bree Mest n twas un wisse[55] met'r Fuust un ritt met +aller Macht van 'n büütersten Ende bes na'r Bost to düür dat Braud, +dat he'r glatte, talldicke[56] Schniien van krigt un stiönet un seggt +'r he! bi, as wann he 'ne hunnert Punds Ramme to regeeren harr. De +Moor sitt allewisseweg, 't Becken up de Knee, bi 'n Potte un frägt +'n biilings[57]: Himmännken, is't Becken liig? Auleed, lüstet[58] di +na wat? Geerd, schall 'k'r di na wat in doonen? bes't het: Jau, ick +woll 'r na wual 'n Schlart[59] in hewwen, sauwiit as't schieterig +wiesen is; ick auck; vor mi auck na 'n paar Schnuut' vull; bes se alle +vulldaun[60] sind; de Leste krigt't Sööteste, 't Pottschräpsel, met +in 'n Kaup, dann de Buuren lautet niks ümmekuomen, un dann mag in +unseligen[61] Hüüsern de Suuge wual driisten wier n kuomen un den Pott +ungestraffet vordan reggen licken ... Schwiinefoot's lütke Stöfferken +faund es wat in siinen Mööskenschaarte, dat he nig kinnede. He lööp'r +met na der Inschläunersken[62] un fröög wat dat wual wööre; man de +harr't to drocke[63], as dat se tokiiken konn un siä, 't si wual aart +Anback. Moor siä de Junge, heft Anback auck Fööte? Man dau wöörd he +anschnawwed met »Jackhals, halt 't Muul! Anback schmeckt sööte.« Dann, +mende de goothartede Junge, moste he 't wual der aulen Bessemoor[64] +bringen, de he geeren alle 't Sööteste un Lickmäutigste[65] tohiegede. +He packede 't met spitzige Finger an un taug 'r 'ne breetpanzede[66], +schmoorde Ütze[67] bi 'n Achterbeenen uut. + +Wann de Lustigmaaker an den Veerhachtiidts-Gasteriggen[68] bi miinen +siäligen Vaar to Diske satt un de schmööen Priemtroggens[69] un +Krintenstuuten in Kurreln[70] schneit, föllt em allemal in, dat siin +Antkevaar[71], es 'n Knecht hatt harr, de up 'ne wunnerlicke Wiise +van'r Welt kuomen wööre. De Knecht harr auck es 'n hartkösterig[72] +Braut anschniien wollt un'r siin Mest nütte to wettet[73] un den Foot +up'n Fäskegrund[74] vor 'n Kohstalle settet hatt. As he follt harr', +dat de Koste unwiise hart si, harr' he'r bi in de Fuust e spigget, +dat he farsse ansetten woll; man he harr'r auck met Ens sauviele +achter daunen, dat he sick faarts bi 'n eersten Tuage sülwest in eenen +Rattse[75] midden met düür schniien harre, sau dat de buäweste End +van 'n Knechte, met 'n Meste in der eenen un met'r Braud-Schniien in +der annern Hand, voruäwer in den Kohstall stärtet un de Eesend up'r +Diälen liggen bliiwen wööre. Sintdessen wööre 'r Befell e kuomen, dat +de Braudschniiers jedesmal 'n hölten Brett vor de Bost setten schiölen, +dat'r söck Unglücke nich wier vorkuome. + +De wiise Köster woll't em abers siin Liewe nich recht to gläuwen un +siä: Nu lüüg Du un de Düüwel! Man wat'n Buuren van siinen Vorfahren +vertellt is, dat lät he sick nich baule uutseggen un dann tiärgeden[76] +sick de Beeden, bes miin siälge Vaader 'n toproostede[77], un 'n met'n +sööten Drunke 't Muul stoppede. Dat harr he in siinen jungen Jahren in +'n Klub to Minden leert, waar damauliger Tiidt de gooe Bruuk was un +auck nau na wual sienen mag, dat, wann sick 'n Paar in der Sellskup +vertöörenden un nich naulauten wollen sick to kibbelkawweln[78], de +Presidente 't Glas nam un Proost! siä. Wann se dann na nin Gemack +haulen wollen, wöören se'r tohaupe uut e daunen. + + * * * * * + +Wer ichtens tüsken den Buuren waaget un 'r in Verkehr met staunen +heft, de schall wual baule to der Insicht kuomen sien, dat de Landmann +faarts 'n bieter Totrüwwen to Denjenigen faatet, daar he sick up siine +gewuohnde Wiise met behebben kann. Un wo maanig Verhältniß in der Welt +is'r nich na bewennt, dat 't goot is, wann me sick met allen Lüüen +faarts stellen, un se met'n Mundvull Wäärde, daar se nich lange bi to +booksteveeren un to jahnen bruuket, totrüwwesk un bidoonsk e maaken +kann. -- + +Dat 't vorwahr allmanngsens auck mislick is, wann Männer deren Beroop +'t met sick brinkt, dat se met 'n Landmanne ümme gaunen miötet, nich +saviel Platt verstaaet, dat se sick verständlick maaken kiönet, daar +dann leider Gattes allerhande Vorfälle uut entstaunen kiönet, de auck +wual es leige uutloopet, kiöne Ji uut düsser wahren Begiiwenheet +afniemen. + +'N Buuren Schniider harr van den vielen Krummsitten, dat he kortens +daun n harr, dann't gönk na Wihnachten to, dat he viel to doonen harr, +saune unwiise Hartliiwigkeit e kriegen, dat'r vor alle Gewalt Nicks +mehr rissen[79] woll un he gaar nich mehr achter der Nauteln sitten +konn. An'tleste, as he sick vor Wehdaage un Kniipen in'n Kalduunen +stump[80] nich mehr redden konn un alle in eene hen joolde as 'n +Meybolze, siä siine Aulske, de 'ne al lange vergiiflick allerhande +Huusmiddel, as Waarmölge[81], Tuunrööwen, Siemesbliär, Liinölge, un +sagaar Piipenlüllsel[82] in e giewen harr: Ick haule'r vor, Jan-Hierm, +dat du dach man na'n Dokter löppst un läst di wat upschriiwen, ehr dat +du stump[83] van Unner to gehst. + +Jan-Hierm nam den Raut an un as he bi 'n Dokter kwam, klaagede he em +siine graute Naut un Unsachtigheet; man de mende, dat woll he na wual +ens wier läs stuackern. Ich werde Euch Etwas aufsetzen, das laßt Euch +auf der Apotheke geben und handelt genau nach der Vorschrift, wie es +auf der Signatur zu lesen seyn wird. Ihr könnt doch lesen, sonst will +ich Euch sagen, daß Ihr von der Mixtur, die Ihr bekommen werdet, alle +zwei Stunden einen Eßlöffel voll nehmen und damit fortfahren sollt, +bis Wirkung erfolgt. Seyd mäßig im Essen und haltet Euch warm. Nehmt +allenfalls auch ein Pfund _Pflaumen_ mit, die machen Euch inwendig +geschmeidig und helfen der Medizin in ihrer Wirkung nach. Habt Ihr mich +wohl verstanden, so gehet mit Gott, ich hoffe dies Mittel werde Euch +Erleichterung verschaffen; sollte es aber nicht der Fall seyn, so kommt +nur wieder, dann werde ich Euch noch etwas Kräftigeres verordnen, denn +ich kenne Eure Natur noch nicht genau. + +Ganz goot, Heer Dokter, ick bedanke mi auck eerst, siä de Schniider; +wann Se es wat to neggen hebbt, dann günnen Se mi dach auck es wat, +ick will't Se jüst sau goot maaken, as de beste Arrewant van Pariis +(~arrivant de Paris~), un gönk na'r Apteeken un lööt sick siine +Meddeziin torechte röören. As de Pillendregger en afferriget harr, lööp +he na'n Huäcker un födderde sick 'n Pund _Floomen_[84], dann dat harr +he uut 'n Dokter siine Wäärde verstaunen un konn't je auck nich to +bieter wieten, dat de Dokter 'r _Pruumen_[85] met e ment harr, as he +siä, die machen Euch inwendig geschmeidig; daar moste he dach absluut +wual Schmier af Fett unner verstaunen hebben, dann dat glitt goot un +wat is 'r wual schmieriger un schmiidigender als Schwiinefloomen? + +As he wier inne was, nam he faarts 'n grauten Liepel vull van der +Meddeziin in, man de gönk em twas[86] düür'n Hals un he vertröck 't +Gesichte, as wann he Raamenroot[87] in't Muul kriigen harre, man he +fratt'r auck gliiks dat heele Pund Floomen achter nau. As he dat 'n +Praus[88] bi sick hatt harr, fönk't em an to ramenten in'n Liiwe, as +wann he'r 'n ganz Regement Poggen inne harre un met ens gaf sick de +Natuur läs, dat he anners nich 'n wende, as de Dokter harrt 'r up an +e leggt, dat he sick faarts ganz weg lasseeren schiöle; man 's annern +Muarens was he wier up de aulen Hacken, dann he harr 'r Luft na kriigen +un mende, dat si dann dach 'n heelen Meister van 'n Dokter, as 'r in +ganz Engeland wual nin Bietern to fiinen sienen mogde. He lööt de +Meddeziin staunen un dachte, de kanst'e in Fall der Naut, wann't di +wual es wier sau tostäuten scholl, na wual ens wier bruuken. + +Kort 'r nau kwam den Schmedt in 'n Duarpe auck saune Plauge up'n Balg. +As den Schniider dat to Ahren kwam, siä he: Kasper, daar will 'k di +wual gawwe[89] wier met torechte helpen. Kumm man met mi, ick hewwe +na van der Meddeziin wat staunen, de mi de Dokter lest up e settet +heft, as ick't jüst sau harr as du't nu hest; daar will'k di 'n Liep' +vull[90] van doonen[91], mehr bruukest du nich; man du most di auck 'n +Pund Floomen haalen lauten, de schluckst du'r dann faartsens achter in +un dann schallt'r di uut gaunen as uut'r linnenen Schatthuasen[92], +segg'k di man. + +De Schmedt dää as em de Schniider seggt harr, man de wöörd na dat +Middel sau unsachte un leige[93], dat se man Hals uäwer Kopps na'n +Dokter loopen mosten. As de kwam, fröög he: Aber mein Gott! was +geht hier vor, lieber Meister; was habt Ihr begonnen? Dau anwerde +de Schmedt, he harr' man eenen Liepel vull van de Meddeziin nuamen, +de lestens den Schniider faarts sau goot e holpen hewwe un dat Pund +Floomen harr he 'r auck achter up e settet, man em wollt' aparte Nicks +nich e helpen. + +Was versteht Ihr unter Floomen, fröög de Dokter. De Schmedt tröck sick +'n paar Mal un harr jüst na saviel Tiidt, dat he 'n Dokter anwern +konn: _Schwiinefett_. Dau jappede he na ens un Schnapps! was de leste +Aum[94] 'r uute. + +De Dokter schlöög de Hänne uäwer 'n Koppe tohaupe un rööp: Wie ist's +möglich! Wie hat der Schneider mich so mißverstehen können, da ich ihm +doch deutlich sagte, er möge sich ein Pfund Pflaumen kaufen. Man de +Schniider, de'r just up to kuomen was, as de Schmedt verendede, moste +sick na up't Meeste wünnern un as he den Dokter den T'saamenhank uut'n +Eene[95] settet un em seggt harr dat he nich anners verstaunen hewwe, +as dat he em Floomen verorneert hewwe, un dat Dat, wat he Pflaumen +nömmt harr, bi eer Aart Lüüen _Pruumen_ hedde, siä he: Nu kann me dach +seh'n, dat 'n Schniider, vor sau licht me 'n auck hält, alldach na 'ne +taubästigere[96] Natuur n heft, as 'n Iisenfriäter van 'n Schmedt. + +Düsse Dokter gönk in sick un leerde na up siinen aulen Dag Plattdüütsk +un bestönd'r auck uppe, dat alle siine Kinner 't auck leeren mosten, +dann he mende, me kiöne nich wieten, in wat vor Ümmestände de in +eeren Liiwen kuomen kiönen un sint dessen is em sau'n bedrööwet +Misverständniß auck nich wier vor e kuomen. + +Leeret dach Alle Plattdüütsk, de Ji van 'n Buuren liiwen, of'r tüsken +wanken un waagen[97] miötet; dann daar vergiewe Ji Ju na Nicks miie un +kiönet 't met Rechte un gooen Gewieten auck wual nich es verlangen, dat +se Ju to Gefallen Haugdüütsk leeren schiölen, daar 'n aparte van Natuur +de Bill[98] nich na steht, un giiwen Ju 'r na wual Geld to, wann se Ju +nich es verstaunen konnt hebbet. + +De siälige graute Twankmester, Keiser Napoligum, de Förstenkinner +böstede un Böstenbiiner förstede, konnt' je nich es ree[99] kriigen, +dat de Buuren met siine S'ldauten fransk sprööken, un he most'r +sick kristlick in e giiwen, dat wi vor as nau bi uuser eerlicken +plattdüütsken Moorsprauke bleiwen. Man wat se hebben wollen, wüsten se +alldach wual to kriigen un wollen 't Eene auck wual baule begriip'lk +maaken. Wann se tom Bispell 'n wacker Wicht säugen, siäen se man »vor +di vor mi« un faarts was de Putze ree; abers't gaf hen un wier dach +auck wual es 'n Misverstand. + +Eenerwieges födderden se es ~soupe de poules~. Man de Weert de siinen +schwarten Puudel, den he siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak[100] un vor +Tiidtverdriif sau bito allerhande Kunststückskes leert harr, vor 'n +Düüwel nich geeren missen woll, mende, 't wööre'r wual liike nau[101] +un se schiölen't sau baule wual nich mierken, wann se den aulen Spitz +bi'n Hals kreigen un'r _Puudelsuppen_ van kuakeden. As se de Suppen +vor sick harren, föngen se an to tuutertaatern un to fuutern, dat de +Aulske sau'n Eesen[102] un Hartebiiten[103] kreig, dat se eeren Mann +rööp un grein[104] un siä: Wi aarmen, unglücksken Kinners, nu will't +us grundlause leige gaunen, dat wi de Keerels sau bedruagen hebbt; wel +scholl sick daar auck wual vor höt hebben, dat se söcke fiine Tungen +harren, dat se't faarts schmicken konnen, dat 't man 'ne Suppe van +'n witten Spitze si; me scholl dach seggen, 'n Rüüe si 'n Rüüe un de +schmickeden wual sachte auck uäwer eene. Du most den Puudel auck man +to'r Läär[105] e giewen, sau nääe[106] du 'ne auck wual missen wullt, +dat de vergrelleden Kerrels sick man wier togiiewet, süß sin wi'r na +wual unglückelk met in 'n Huuse, dann se roopet ganz düütelk, dat 'k't +goot verstaunen kann: + + ~Madame! bien vite, des épices à la soupe. Hola, vilain~ + Verdammt! 'n witten Spitz in der Suppen. Hallo, wi willt'n + ~bougre d'hote, cela va sans dire: point de repas sans~ + Buuren daut schlaun, dat Zankdier . . . . . du Riepaus van 'n + ~beurre et fromage. Mort de m'amie! de la vieille bière~ + Buuren eegest wat in to Maarse un de Moor miie. Wi willt den Bäär + ~lucide encore et puis-ça de l'eau de vie. Avez vous~ + de Ahren luusen un pisacken'n met Luaaen[107] un Wiien[108]. Begriipe ji + ~compris icelles?~ + dat, ji Iisels? + +Vor de Schniiders haule ick 't met 'n Dokter L . . . . . goot, dat se +meestig all tohaupe graute Leefhebbers van 'n Danssen sind; dann van de +Bucksprünge, de se daar bi maaken miötet, gaaet 'n de tohaupe kniäeden +Kalduunen af un an dach es wier uut'n Eene. + + * * * * * + +In der Rankordnunge kümmt № 6 de Baa'moor[109] vor. Daar fällt mi auck +wat bi in. + +Miinen eersten Vadderstand[110] most' ick miinen F'rier[111] to +Gefallen doonen, de, as wi uut Franckriik wier trügge kuomen wöören, +gliiks, as Viele Annere auck, siine aule Bruut wier upsogte, de em trüü +e bliewen was, in 'r Wiil eer unnersdessen nin Anner'r kuomen was. + +Se kräupen auck baule bi eene, un as de eerste Junge kwam, harr de +F'rier de Leewde to mi, dat he mi to'n Vadder bidden lööt. + +De Baa'moor siä mi de Frööde an, man ick was ganz unerfahren unner +söcke Saaken, dessenthalwen fröög ick dat aule Wiif, wat ick'r +eegentlick bi wahrtoniemen harre? Dau kreig ick to'r Antwoort: Dat is +sau lästig nich, Heer Lüütenant, un 'r sind nich sauviele Ummestände +bi, as de wat[112] wual meenet. Kuomen Se man 'n Sönndaage Muaren +bi[113] elwen Uhren na'r Kierken, dann willk'r mi na inrichten dat +'ck'r 'n Trett eher met'n Kiinde un met'n Steertvadder[114] auck bin un +will Se vor der Klocktaarens-Düüren afwachten. Den P'stooren hebb 'k +all Bescheed to stüürt, dat'k geeren 'n Kiind kasselt[115] hebben woll +un 'n vorneimen Vadder metbrachte; dann wann dat de Fall is, mot'k't +em alltiidt tovüüren to wieten doonen, dat he'r sick 'n bieten anners +met siine Wäärde na inrichten kann, as 't bi'n gemeenen Manne näudig +is. De schall'r dann auck wual to rechter Tiidt sienen. Dann triäe wi +tohaupe in die Kierken na'n Füntelsteene[116] un wann de P'stoor 't +Teeken gift, dat de hillige Handelunge läs gaunen schall, dooe ick Se +dat Kiind up de Aarm's, dat Se 't 'n P'stoor tohaulet. Man Se schiölet +sick jau nich verfehren[117] wann 't vellichte an to schreggen un to +spalkern[118] fänkt, wann't sick dat Suckerpüppken wual uut'n Munde +mümmeln mogte, of wann 'k em dat Müssken van den naakeden Koppe riite +un de P'stoor 'r em dat kaule Waater up güt, dann 'k hewwe faarts wual +mierket, dat 't 'n kritzigen, gnatzigen[119] Soldauten-Jungen is, daar +de Aulen na wat met to beliewen kriigen kiönet. + +Man dat was 't eegentlick nich wat 'k geeren van den aulen Wiiwe wieten +woll, deswiegen fröög ick wiider, af ick nich auck Geld wieten möste? +Dat schiölet Se je wual sachte to bieter kinnen, siä de riäterige +Saabeltriine[120], dat de Geestlicken Nicks ümmesüß n dooet un dat'r +nin Minske sünner Betaalen up of van der Welt kümmt. Ick dachte se +scholl mi faarts düütlicker bescheen, wat ick to offern harr, man daar +woll se van sick sülwenst nich recht met vor 'n Dag; deswiegen bat ick +se, se mogte 't mi dach met'n paar Wäärden Riige bi Riige toseggen, +dann woll 'k 't mi upschriiwen, dat 'k 't nich vergeite. Dau kreig ick +abers wat to häären, dat 'k'r mi baule vor verfehrt harre. Se un de +P'stoor siä dat unnewietene[121] Wiif, göngen in eenen Rank un dann de +Köster un 't Aarmenbecken, un wann'k eer un den P'stoor jedder'n wual +'n Spetzigesdaaler geiwe un den Köster un 'n Aarmenbecken jidder 'n +halwen Kroondaaler, dann konn 'k'r wual sau schickelk met bestaunen, +un dann kreige ick van Uänern in'n Dööpelhuuse auck 'n lecker +Schäulken Kaffe, daar nine Sigurgen to wöören, met Suckerkringels un +Krintenstuuten, saviel as mi man lüstede, un wat 'k daar dann der +jungen Kraummoor[122] vor verehren woll, dat stönne ganz in miinen +Gefallen. + +Gatt's duusend Süüke! dacht ick in miinen Sinne, dat is de Dokter +schlau, dann dach wual 'ne uutverschiämde, inbellske[123] aule Hexe +van'r Baamoor, de wo nich mehr, to'm minnsten dach jüst sau viel sien +will, as de P'stoor. Man 't kostede mi alldach miin Geld, nett[124] +as se 't mi vor seggt harr, dann 'k woll mi van der leigmuul'den +Flaarschnuuten nich geeren wat nau driiwen lauten; un 't Leigeste +was na buawen batt[125], dat 'k 't vor düsse eene Keer[126] faarts +sau goot inerichtet harr, dat de grappsgierige[127] Draake mi nau +den düssen, alle Niäsenlank in'n Huuse leig un mi to'n Vadderstande +näudigede, bes 'k'r dann dach an'tleste 'n resoluten Grentel[128] +vorschauf, dat se mi nich bett kuomen doste[129], dann 't aunde mi, +dat se't'r nett up an e legt harr, dat se mi met anner Lüüe Blaagen +alle miine Kroondaalers afgäusken[130] woll, dat 'k to leste man met'n +Stanke rüümen[131] un met'n witten Stocke uut'n Lanne loopen konnt +harre. + +Der Kraummoor gaf ick auck 't Eere[132] un luawede[133] bito vor +den Jungen bes 'n Uutspriöke[134] alle Jahr to Wihnachten 'n +K'rintenstuuten uut, daar 'n dicken Daaler in e backet sien schiöle, +daar ick auck eerlick Waart unner haulen hebbe; dann miin Luatelwaart +is alltiidt wiesen: _Metdeelen un Baate giewen aarmet nich_[135]. + +_'N Schwiin knüffket[136] na wual, wann me em entmodt of vorbigeht_; +man de unbeschufte[137] Junge heft 't mi van siin Liewedaages nich +es met 'n bittersten[138] Waarde Dank e wüst. Je nu! Lat 'ne 'r met +loopen; he schall de Welt na wual es kennen leeren. + + _Jan, wult du düür de Welt, + most du di schmiigen un büügen._ + +[1] _dwaalen_: irren, umherirren. + +[2] _leige_: schlecht. + +[3] _Aart_: Etwas, einigermaaßen. + +[4] _deftig_: kräftig, stark, heftig. + +[5] _elennigen_: elend machen, abquälen. + +[6] _quaasken_: läppisch, ungereimt reden. + +[7] _lut_: lautet. + +[8] _Anlustern_: Anhören. + +[9] _Schmüüstern_: Lächeln. + +[10] _faaken_: oft. + +[11] _niggelken Wäärde_: sonderbaren Worten. + +[12] _Ick rieke_: ich denke, halte dafür. + +[13] _nett_: ganz, eben, genau, gerade. + +[14] _Huusingedöönte_: Hausgeräth. + +[15] _Hööken_: Ecken, Winkeln. + +[16] _Stiie_: Stätte, Bauergut. + +[17] _man_: aber, doch. + +[18] _Fuulstööle_: Lehnstühle. + +[19] _'t liik't_: es paßt. + +[20] _halfböördig_: unächt, verbastardet, unvollkommen. + +[21] _bidoon'ske_: zutrauliche, anschmiegende. + +[22] _nütte_: nützlich. + +[23] _liike uut_: gerade heraus. + +[24] _verfumfeyede_: vernachlässigte, verdorbene. + +[25] _grätts'k doonen_: großthun, prahlen. + +[26] Das gewohnte »_he_« verleitet den Landmann, wenn er hochdeutsch +sprechen will, dazu, dem »_er_« ein h vorzusetzen. + +[27] _Paul_: Pfahl. + +[28] _Geerkaamer_: (Geräthekammer) Sakristey. + +[29] _kiddelig Aus_: kitzliches Aas. + +[30] _Achterbeene_: Hinterbeine. + +[31] _Tüs, tüs!_: ruhig, stille, sachte! + +[32] _(züüf) tööf_: warte. + +[33] _Verwank_: Gelegenheit. + +[34] _daskete_: drosch. + +[35] _Tag_: Zug. + +[36] _daal_: herunter. + +[37] _lu't_: lautet. + +[38] _tüsken_: zwischen. + +[39] _A jas, a jas!_: Pfui, Pfui! + +[40] _Moorsprauke_: Muttersprache. + +[41] _Niggelaut_: das Neue, Ungewöhnliche. + +[42] _stump_: gänzlich. + +[43] _Bibärigheeden_: Albernheiten, Fratzen. + +[44] _Tuäge_: Aufzüge. + +[45] _beschonken_: berauscht, angetrunken. + +[46] _putzig_: schnurrig, lustig, possierlich. + +[47] _allewisse weg_: in einem fort, beständig. + +[48] _Tieckebaunen Miäl_: Pferdebohnen-Mehl. + +[49] _nietske_: sehr, tüchtig. + +[50] _Mest_: Messer. + +[51] _'n farssen Keerl_: ein starker Kerl. + +[52] _'n Palten_: ein Fetzen, Schnitte. + +[53] _de Beckens vull schleit_: die Näpfe füllt. + +[54] _lüchtern_: linken. + +[55] _'n twas un wisse_: queer und fest. + +[56] _talldicke_: zolldicke. + +[57] _'n biilings_: der Reihe nach. + +[58] _lüstet_: beliebt, gefällt. + +[59] _'n Schlart_: ein Klacks, Haufen. + +[60] _vulldaun_: satt, gesättigt. + +[61] _unseligen_: schmutzigen. + +[62] _Inschläunerske_: Aufgeberin. + +[63] _drock'_: eilig. + +[64] _Bessemoor_: Großmutter. + +[65] _Lickmäutigste_: was weich, zum Lecken ist. + +[66] _breetpanzede_: breitbauchige. + +[67] _Ütze_: Kröte. + +[68] _Veerhachtiidds Gasteriggen_: vier hohen Festtags-Schmäuse. + +[69] _Prie'mt'roggens_: Präbendebrod, eine Art weißes Roggenbrod in +Westphalen. + +[70] _Kurreln_: Rollen, Scheiben. + +[71] _Antkevaar_: Urgroßvater. + +[72] _hartkösterig_: hart von Rinde. + +[73] _siin Mest nütte to wettet_: sein Messer tüchtig dazu geschärft. + +[74] _Fäskegrund_: Riegel- (Gitter) Grund -- (Faschinen). + +[75] _in eenen Rattse_: mit einem Risse. + +[76] _tiärgeden_: zerrten, neckten. + +[77] _toproostede_: zutrank. + +[78] _kibbelkawweln_: widersprechen, zanken. + +[79] _rissen_: rutschen, fortgehen. + +[80] _stump_: durchaus, gar. + +[81] _Waarmölge_: Wermuth. + +[82] _Piipenlüllsel_: Tabacks-Pfeifenjauche. + +[83] _stump_: ganz und gar. + +[84] _Floomen_: Schweinefett. + +[85] _Pruumen_: Pflaumen, Zwetschen. + +[86] _twas_: queer. + +[87] _Raamenroot_: Ruß aus dem Schornstein. + +[88] _'n Praus_: eine Weile. + +[89] _gawwe_: geschwind. + +[90] _'n Liep' vull_: einen Löffel voll. + +[91] _doonen_: geben. + +[92] _Schatthuasen_: Strümpfe ohne Fußende. + +[93] _leige_: schlimm, elend. + +[94] _Aum_: Athem. + +[95] _uut'n Eene_: aus einander. + +[96] _taubästig_: zähe; eigentlich hart von Rinde. + +[97] _wanken un waagen_: verkehren. + +[98] _Bill_: Schnabel. + +[99] _ree_: fertig. + +[100] _siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak_: seinen lieben Kinderchen +zum Vergnügen. + +[101] _'t wööre'r wual liike nau_: es wäre wohl einerlei. + +[102] _Eesen_: Grauen, Furcht, Entsetzen. + +[103] _Hartebiiten_: Gewissensangst. + +[104] _grein_: weinte. + +[105] _to'r Läär giewen_: zum Besten geben. + +[106] _nääe_: ungern. + +[107] _Luaaen_: Loden, Zweige. + +[108] _Wiien_: Weiden. + +[109] _Baa'moor_: Hebamme. + +[110] _Vadderstand_: Gevatterstand. + +[111] _F'rier_: Fourier. + +[112] _as de wat_: als Einige. + +[113] _bi_: gegen. + +[114] _Steertvadder_: Nebenpathe. + +[115] _kasselt_: getauft. + +[116] _Füntelsteen_: Taufstein. + +[117] _verfehren_: erschrecken. + +[118] _spalkern_: zappeln, trampeln. + +[119] _gnatzig_: grämlich. + +[120] _de riäterige Saabeltriine_: die rappelige Schwätzerin, die +geschwätzige Plaudertasche. + +[121] _unnewieten_: unbescheiden, zudringlich. + +[122] _Kraummoor_: Wöchnerin. + +[123] _inbellske_: eingebildete, stolze. + +[124] _nett_: gerade. + +[125] _buawen batt_: überdem. + +[126] _vor düsse eene Keer_: mit diesem einen Male. + +[127] _grappsgierige_: habsüchtige. + +[128] _Grentel_: Riegel, Vorreiber. + +[129] _doste_: durfte. + +[130] _afgäusken_: ablocken, abzwacken; eigentlich: Jemandes +Gutmüthigkeit benutzen. + +[131] _met'n Stanke rüümen_: einen Quark zurücklassen, kahl abziehen. + +[132] _'t Eere_: das Ihrige. + +[133] _uutluawen_: vermachen, zusagen. + +[134] _Uutspriöcke_: Confirmation. + +[135] _aarmet nich_: macht nicht arm. + +[136] _knüffket_: grunzt. + +[137] _unbeschuft_: unmanierlich, unbehobelt. + +[138] _bittersten_: geringsten, kleinsten. + +[A] bi mi to Lanne is de Rankornunge ungefeer de Düsse: + +1. de Heer B'stoor; 2. de Heer Vuaget; 3. de Schoolmester; 4. de +Kierken P'rviiser's; 5. de Unnervuaget, of de Twankmester, as se 'ne +auck wual heetet; 6. de Baaemoor; 7. de Schniider; 8. de Schwiinehee'r, +met'n grauten Häären; 9. de Baartschräpper un Haarkläuwer; 10. de +Bittker; 11. de Nachtwiäker met'r Riätern. + + + + +An miinen Landsmann N. N. + + +Eerste Breef. + +As ick Ju vergaunen Meitiidt tospröök, leigen Ji mi an, dat 'k Ju dach +af un an es wier saunen aarigen Breef up Plattdüütsk to schriiwen +mogte, dann Juue Ölste harr 'sick an den vorrigen elennige[1] ergetzet +un 'r mächtige nau verlanget, dat 'k dach bi Tiidt un Geliegenheet es +wier 'n Paar Riige uut'r Fieren loopen lauten mogte. Den Gefallen will +'k Ju geeren doonen, dann de eene Leefde is wisse der Annern werth un +wi sind je auck sin Liewe,[2] van Schöölers Tiien an, dicke Fründe +wiesen un de Ölste was aparte alltiidt sau 'n leeflicken[3] Kinnergeck, +dat 'k 't em nau na Dank weet, wo he us jümmeran Allens geern to Willen +dää, daar he van wüste, dat 't us man ichtens[4] vergnöögen konn. Nu +bin 'k 'r faarts'n Sönndage Uänern[5] bi an e fangen un schicke Ju hier +den eersten Breef, daar, wann uuse leewe Herrgatt Liewen un Gesundheet +lät, na wual 'n Paar achter nau kuomen kiönet. + +Bi der lesten Dansserigge, waar se sick alltohaupe sau elennige +goot[6] verlusteert harren un bes up den bedrööweden Hiilenkiiker[7] +van 'n Wichte, dat'r den ganzen uutspiirigen[8] Auwend in eene +hen sau betüntelt[9] un piilik[10] 'n hier satt, _as 'ne Uule in +Stierwensnääen, dat van Teewes un Meewes Nicks n wüste_ un p'rfass +nich uptodeggen was, me mogt'r auck met anstellen wat me woll, sau +seelenvergnööget wöören, -- nu, daar was et je auck schlichtens[11] up +an e legt und en Jedereene dröög'r je auck't Siine geeren to bi, -- +menden de Fruuslüüe, daar ick aparte van all' miin Liewe lank geeren +met schnacket un hanteert hebbe, dat ick et Plattdüütske dann dach +na nich heel verleert harre un et duchte mi auck, as wann se miine +Naaskerigge na wual sau jeewe[12] geeren anlustern mogten. + +Miin beste Vermaak harr'k alldach met Juuer Aulsken, dann _de was_ +den ganzen Auwend _sau küürsk, und harr't alle in eene hen sau drock +un hille[13], as 'ne Katte de siewen Pötte met ens to licken het_. Se +was alltiidt all'n ranketank, beliewet Wicht, as wi na tohaupe in'n +Kergissem[14] wöören un et gefällt eene, wann me Söcke na der Hand es +wier n süht un sick uäwertüüget, dat de fröhlicke Sinn'r dach na sau +wat inne bekliiwen bliewen is. Mi is't up'n Handvull Nooten sin Liewe +auck nich an e kuomen, wiete Ji wual, un ick gläuwe vorwahr, wann wi +auck de heele Nacht düür e daasket[15] un rawawwet[16] harren, wi +wöören't aparte na nich mööe wooren. _Putzen[17] un Kortswiile miötet +'r af un an driiwen weeren, harr jener Mann wisse auck seggt, un harr +siine Fruwwen met'r Meßfuarken kiddelt_; man ganz _sau butt streiken +wi den Baß dach nich_, dat schall us nin Minske nauseggen; dann wann +ick'r es Eenen tüsken schmeit, _wöören Ji'r auck faarts met allerhande +aardige Aepsen un Himphamperiggen[18] uut'r Ölgemiölen achter inne_, +dat't alle man in eenen Vergnöögen togaunen moste. + +Wat harren sick de Wichter abers auck up e tämt un wacker maaket[19]! +_Se stööken eene vorwahr in de Augen, as Wihnachtspuppen un Pauskegger_ +un _säugen se nich alltohaupe uut, as wann se uut Hengelspötten drunken +harren_? Man _de fiinen Stadtheerens wöören'r auck alle in eene hen +ümme to to klucken, as de Hahnens ümme de Leggehööntkes_, un mi ducht +de Aulen dääen'r auck wual sau ganz unrecht nicht anne, wann se af un +an es na der Jügde ümme keiken, dann de is unerfahren un däärlik, un 't +is wual 'n wahr Luatelwaart[20], dat'r seggt: »_Wann de Voss anfänkt to +preddigen, mot me de Gauseküüken in Achte niemen._« + +Abers 'r wöören auck sau'n Paar loorske _Schleisters un +Bissewentken_[21][22] manken, de wual nich to biister viele[23] met +der gooen aulen Tiidt mehr in'n Sinne hebben mogten, _as de Koh na +Büntke und de Bulle Joost hedde; dann de keiken uut hauge Fensters_ +un harren sieker wual all Husaaren in 'n Quarteere hatt, de eer ann're +Tucht un Tüürlüüre[24] leert harren. De hüütige Welt is nu eenmal nich +anners, un me weet leider wual, _wo mehr 'me de Katten striepet, wo +häuger se den Steert hält_. -- Et is al goot, dat me de Kinner wat +leeren lät, man et docht in 't Geheel nich, wann me de Wichter _in de +Welt jahnen lät, as in 'n hallen Pott_, dat se to viele nigge Tenten +sehet un hääret; dann weeret'r lichte Allerhööntkes van, to'm Minnsten +bliiwet se nich resolut un natüürlick _un me mot'r herneigest sau +schliie, schliie[25] met ümme gaun, as met'n Egge up'r Schwingen_. +Na miinen butten Begriepe dooet de Aulen up 'n Besten, _wann se eer +de Brautläupen[26] bi Tiien aart häuger hanget un ninen Minsken wat +up't Lickebrett[27] legget_, dann _wann me de Düüfkes met Annisölge +bestrickt, sind de Aarende'r auck faarts achter. De Rüüens de 'n Braaen +ruacken hebb't, will't 'ne auck geeren belicken. Waar Knuäckskes +sind de düüget, dar gift't auck Rüüens de se müüget_; seggt 'n ault +Spreckwaart un _de 't Schmantpöttken[28] nich vor de Katten waaret, +werd beschnoopet un beschlickert_[29]; daarümme _is et vull bieter vor +de Wichter, met'r Uulen to sitten, as met'n Jäckster[30] to wippen_. +De wiisen Aulen höölen'r al vor, _me miöte de Ziegen den Steert nich +to lank wassen lauten un me kiöne ehr 'n Pott vull Fläue hööen, as 'ne +Bissewentke van 'n Wichte_. Wann me se eerst waarschuwwen[31] mot un +seggen: »_Kättken, hööt diine Kläuntkes_,« is't de meesten Tiidt al to +laate. _Sau me de Gäuse wuöhnt, sau gaaet se, un 'n Jäckster hüppelt, +all waar he geht._ + +He-Ji dat vosshärige Aapengesichte van 'n Jungen auck wual 'n Käären +betüürt[32], de sick sau viele up siin Danssen inbell'de un sau 'n +Narre was, dat he alle in eene hen vordanssen woll? He harr achter +auck na Platz e noog hatt un daar häärde he eegentlick auck hen. +_De tralthackede Abelhans haspelde sick un gönk spradden[33], as 'n +Gaante[34], de 'n Liepel in 'n Steerte heft_, un woll dat graute +Waart jümmeran alleine föören un _daarbi schneit he alle wisse weg +up[35] dat de Balkens knappeden_. Antleste verdraut he mi dach, dann +wann se 'n Menewett, oder 'n Schleifer födderden, _speerde sick de +loorske[36] Jantke vor allen Düüren as 'n Schruuthahne_ un woll +allemal 'n Jägerschottsken, 'ne Hacke -- se -- se, 'n Radwasker un +alle söcke Knuackenfillers hebben, un _daar gneesede[37] he bi, +as 'n Iisel de 'n Pund Braud kriigen harr_. Man _ick schneit'r em +baule met'r Twassaagen_[38] düür un siä: »Hanfentken! _Diine Uptüäge +sind hier nich an e bracht, dann se klappet as 'n Kohdreck in 'n +Gaarenkietel_; deswiegen raae ick di, _maack di man nich allstogröön, +Du Eckeltiewe[39], süß mogten di de Ziegen frieten.« Dat konn de +Quieksteert[40] an siin seere Been[41] biinen._ + +_Buttke bi Buttke_; dat het: 'n Jeder bi siines Gliiken; dann Ordnunge +regeert de Welt, de Knüppel de Hunde un de Kantschoo de Russen. Waar +Colonus Schwalenbierg vordansset, entfeerne sick 'n Jedder, de nich to +'n haugen Buurenstande häärt, _siä'k man; dau wöören siine Gärte[42] +baule gaar_. + +He mormelde na 'n Mundvull Wäärde in'n Baart un _harr' siinen Kraul[43] +wual geeren na ens wier begunnen_, un mende, he wöör't wual aart fiiner +gewuohnt, man ick maakede em begriiplick, _dat't up'r Baßviolen[44] +nich fiiner 'n gönge_, aparte wann me'n Keerl vor sick hebbe as he, +_de van vorn 'n Iisel un van achter 'n Osse si_. Dat schlauck he daal +un schnupps was he beet un fönk an vor sick hen to miimern[45], as +wann he uäwerliä, wat bi söcke Ümmestände 't Beste to doonen sii. +Antleste, as he nau nich rissen[46] woll, siä 'k em sachte in't Ahr: +Du Schlunkenschleef[47] _hest sin Liewe na nin goot Gaaren spunnen un +mendest, hier wual de Jäcksters up 'n Neste to fangen_, man _söcke +Bieten sind vor diinen Bill nich wuossen_. Wann du nu nich wenner +uutneggest, _will'k di den Steert es upbiinen un di es 'n Käären +kasterviolen[48], dat du nich wieten schast, waar du henkruupen wult_. +Dau mogte em dann dach bedünken, dat't wual't Klöökste wööre, _dat he +sick man nich länger twasbäumen lööte un den Düüwel man bi Tiien up'r +Nacken neime, dann begiignede he em herneigest nich_. He schmeit den +vössigen Kopp in de Nacken un siä met 'n haufärrigen Gebähr, _dat em +jüst anstönd, as wann 'n Kaulhaase sick tiigen 'n Waarwulf steggert: +»Auck de Löwwen miötet sick vor de Müggen waaren.« Dat schlut as 'ne +Tange up't Fierken_, entmodde ick em un daarmet greip he na siinen +Pollendeckel un _wiege was de aabele Praulhans, as wann he weg e +puußet wööre_. Söcke Lifflaffers[49], daar me wual van seggen kann: +»_Puchers un Praulers sind nine Fechters_,« süht me wual faaken, +dann se bisset[50] allerweggens herümme, daar se meenet dat 't wat +to haseleeren giewe; me kann se abers baule mööten; _se wiiret sick +meestig met'n korten Stocke_ un me kann se baule sau tamm kriigen, dat +me se up de Hand setten un wegpuußen kann, as'n Flüüsen. Me het se hier +un daar met'n rechten Naamen: »_Kaptein-Muule_.« -- Sau geh't't, wann +Gielgäuse[51] sick met Lüüen gemeen maaken will't, daar se nich tüsken +häärt un sick nich na regeeret -- + +Grüüßet Liisken duusent mal van mi. Wo is't met den däärlicken Wichte, +is't auck na sau auwiisig[52] un eesig[53] vor Gaffeltangen[54] un +Iweditzen[55]? Wi leigen Jungens hebb't dat aarme Lüüt'r faaken[56] +noog met e quielet un ick kann't mi nau baule sülwent nich vergiewen, +dat'k, as wi verbolgenen Niegenmäuners[57] eenes Daages in'n +Haasebrooke herümme ränkstert[58] un Miike[59], Pielpoggen[60] +Sprinkstaapels[61] Läuwerkenpünße[62], Iweditzen un alle söcke +unnüsele[63] Undeerte fangen harren, em es saunen Lanksteert un e +wieten[64] in de Hand dää, _daar et van in'n Eene schaut[65], as +wann'r 'n Schneischiöte[66] van 'n Dacke stärtet_. Wann 'k 'r nau +wual es an denke, wat wi Düügenichte dat fromme Lüüt allmanngsens +röökelause[67] beleidigeden; wann wi em de krawweliggen[68] Eckeltiewen +und Jockäuseangeln[69] achter't Bösken[70] schmeiten, un den ganzen +Kopp me't Kliewen[71] todeckeden un se em achternau in de langen Haare +to vertalterden[72] dat 't 'n heelen Dag wat wier uuttoreen[73] un +uuttofliggen[74] harr, dann kann 'k 't mi nu nagraae auck ganz goot +begriipen, dat 't us all manngsens nütte lüük[75] to weeren moste +un sick vorwahr auck wual geeren verschulkede[76], wann wi leigen +Jackhälse[77] ankweimen; man in 'n Grunde harren wi dat sööte Kniip in +'t Hertken dach sau leef, _dat wi em wual Sucker mümmeln mogt harren_. +Af et 'r na wual es an e denket, dat ick em, wann wi Beeden alleine +wöören, sau geeren 'n Küßken gaf?.. Daar kam mi Meggers Hiermken es +up to; de fröög mi, wo mi de Lickerigge grauts lüsten kiöne? Man ick +mende, wat 't dach wual Sööters up'r Welt n geiwe. Dau siä de Schlapps +van 'n Jungen, dann hest du sin Liewe na wual nine Schwiineknuäckskes +gnaaget[78]?... Nu Söckes is e wiesen, un _Jungens sind Jungens un +Fliegels togliik. De Eene is van Rüggenstrau, de Annere is iewen sau. +Verstand un Naugedanken kuomet nich vor Jahren_ un _de Jügde mot eerst +'n ittelke Paar Narrenschoo verschliiten, vor dat se wiis werd_. + + "_Ungetuagene Kinner, + gaaet to Wierke as Rinner._" + +Et gaae Ju toaupe wual! Neigstens mehr van söcke Saaken. + +[1] _elennige_: ist eigentlich ein in der westphälischen Mundart viel +gebräuchliches Vergrößerungswort, z. B. _elennige wacker_: überaus +hübsch. _elennige niederträchtig_: sehr herablassend. + +[2] _sin Liewe_: stets, sein Lebelang. + +[3] _leeflick_: liebreich, freundlich. + +[4] _ichtens_: irgend. + +[5] _Uänern_: Nachmittag (Engl. ~after noon~.) + +[6] _elennige goot_: besonders, sehr gut. + +[7] _Hiilenkiiker_: langgewachsener Mensch. + +[8] _uutspiirig_: ganz, völlig; _ganz uutspiirig_, ist ein +~pleonasmus~, wie sie im Plattdeutschen oft vorkommen. + +[9] _betüntelt_: albern. + +[10] _piilik_: ängstlich. + +[11] _schlichtens_: lediglich, blos, hauptsächlich. + +[12] _jeewe_: einigermaßen, erträglich. + +[13] _drock un hille_: eilig und geschäftig. + +[14] _Kergissem_: Catechismus. + +[15] _daasken_: dahlen, schnacken. + +[16] _rawawwen_: schäckern, laut vergnügt sein. + +[17] _Putzen_: Possen. + +[18] _Aepsen un Himphamperiggen_: Affereien, lächerliche Geberden, +Kurzweil. + +[19] _up e tämt un wacker maaket_: aufgeputzt und zierlich gekleidet. + +[20] _Luatelwaart_: Losungswort, Sprichwort. + +[21] _Schleisters un Bissewentken_: _Bissewentke_, ein leichtfertiges +Frauenzimmer, eine Lauftasche; _Schleister_ ist noch etwas schlimmer +als Bissewentke; etwa liederliches Geschöpf. + +[22] Bei der Niederschreibung dieser Briefe bin ich auf zwei Wörter +gestoßen, die sich mit unsern Buchstaben nicht wohl so schreiben +lassen wie sie eigentlich ausgesprochen werden. Es sind die Wörter: +»Zissen und Bissen (Bissewentke, Zissemänntken,)« in denen das darin +vorkommende ss äußerst weich auszusprechen ist. Ich getraue mir nicht, +irgend einen andern Buchstaben unsers Alphabets zu substituiren. Den +der französischen Sprache Kundigen schlage ich das französische ~ç~ +(Cedille) vor, welches, obgleich es auch wohl nicht völlig paßt, meines +Dafürhaltens der Sache am nächsten kommt. Sonst wird das ss in der +Regel sehr scharf ausgesprochen: z. B. bissen, missen, rissen etc. + +[23] _nich to biister viele_: nicht gar zu viel. + +[24] _Tucht un Tüürlüüre_: Zucht und Lebensart; Sitten; von _tüüren_: +betrachten, beobachten, und _Lüüe_: Leute; vielleicht auch aus dem +Französischen: ~tirlirer~ oder ~tournure~. + +[25] _schliie, schliie_: leise, leise; sachte. + +[26] _Brautläupe_: ein rundes hölzernes Brodgefäß, statt des Brotkorbes. + +[27] _Lickebrett_: ein Brettchen, worauf den Hunden und Katzen ihr +Futter gegeben wird. + +[28] _Schmantpöttken_: Rahmtöpfchen. + +[29] _beschnoopet un beschlickert_: (sind gleichbedeutend) benascht. + +[30] _Jäckster_: Elster. + +[31] _waarschuwwen_: warnen. + +[32] _betüüren_: beobachten. + +[33] _spradden gaun_: sich spreitzen, brüsten. + +[34] _Gaante_: Gänserich. + +[35] _upschniien_: aufschneiden, lügen. + +[36] _loorsk_: läufisch, liederlich. + +[37] _gneesen_: grinsen. + +[38] _Twassaage_: Queersäge. + +[39] _Eckeltiewe_: Maykäfer. + +[40] _Quieksteert_: Bachstelze. + +[41] _seere Been_: dürres, trockenes krankes Bein. Spillbein. + +[42] _Gärte_: Grütze. + +[43] _Kraul_: _Choral_. + +[44] _Baßviole_: Baßgeige. + +[45] _miimern_: Gesichter schneiden. (vielleicht von ~mimus~) + +[46] _rissen_: abgehen, fortgehen. + +[47] _Schlunkenschleef_: ein langweiliger fauler Kerl. + +[48] _kasterviolen_: prügeln, peinigen. + +[49] _Lifflaffers_: läppische, abgeschmackte Menschen. + +[50] _bissen_: umherlaufen. + +[51] _Gielgäuse_: Goldammer; fig. Gelbschnäbel. + +[52] _auwiisig_: albern, verzogen, eigensinnig. + +[53] _eesig_: grauhaft, furchtsam. + +[54] _Gaffeltangen_: Ohrwürmer. + +[55] _Iweditzen_: Eidechsen. + +[56] _faaken_: oft. + +[57] _verbolgenen Niigenmäuners_: verwegenen Neuntödter. + +[58] _herümme ränkstert_: herumgesprungen, gelärmt. + +[59] _Miike_: Eggerlinge. + +[60] _Pielpoggen_: die jungen noch geschwänzten Frösche. + +[61] _Sprinkstaapels_: Heuschrecken. + +[62] _Läuwerken-Pünße_: _Läuwerken_: Lerchen; _Pünße_: noch nackte +junge Vögel. + +[63] _unnüsel_: schmutzig, eckelhaft. + +[64] _un e wieten_: unbemerkt, unbewußt; in anderer Bedeutung auch +gewissenlos, begehrlich. + +[65] _in 'n Eene scheeten_: zusammenfahren, erschrecken. + +[66] _'n Schneischiöte_: ein herabstürzender Haufen Schnee; Lawine. + +[67] _röökelaus_: ruchlos. + +[68] _krawwelig_: krabbelnd. + +[69] _Jockäuse-Angeln_: _Jockäuse_: (von Jucken und Aas) Hagebutten; +_Angeln_: Grannen; also die Grannen welche um den Kernen der Hagebutten +sitzen und ein heftiges Jucken auf der Haut hervorbringen. + +[70] _Bösken_: Brustlatz. + +[71] _Kliewen_: Kletten. + +[72] _to vertalterden_: festrieben. + +[73] _uuttoreen_: auszukämmen. + +[74] _uuttofliggen_: auszureinigen. + +[75] _lüük_: empfindlich, mistrauisch, böse. + +[76] _verschulkede_: verbarg, versteckte. + +[77] _Jackhals_: ungezogener Mensch. + +[78] _gnaaget_: genagt, abgenagt. + + +Tweede Breef. + +Ji wöören des Auwends wisse auck 'n Praus[1] met de Solospielers in +'n Gange, man mi duchte, _Juue Pannkouke gönk auck up Stelten un wat +Ji wünnen, daar schall Juue Schattsteen[2] wual nich grauts[3] van +rauken_, dann Ji harren alle wisse weg de Hände in der Tasken un keiken +in eene hen ümme, _af de Katte Juuen Schliipsteen na nich brachte_; +man de woll Ju wat prussen[4]. Wel in 'n Spelle nin Glücke hebben +schall, mot'r sick nich to lange met afgiewen un konn he miinswiegen +auck bes an 'n Ellenbuagen in't Geld tasten, un ick meene dat 't up'n +besten was, dat Ji'r Ju bi Tiien bi weg bisseden, süß harren Ji auck +wual sachte 'n Paar Gott mit uns verjunkern un verklautfiägen konnt; +dann daar was aparte een Kunkelfuusert met bi, _de harr't in 'n Griepe +as de Pracher de Luus un meggede Ju alltohaupe dat Gres vor 'n Fööten +weg_; dann wann he 'n ganzen Haup wunnen harr, sackede he bi un wann +he dann elenniget un iäckstert[5] wöörd, woll he antleste auck wual 'n +Niäsendrüppel wier in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten[6]; dann 't was Eene +van de De[7], _de nich eher schiitet, se miöten dann eerst vull'nkuomen +'ne Maultiidt wier wieten_. Vor Söcke mag me sick aparte wual hööen, +dann _dat sind de rechten Finnenkiikers_[8]. + +Wann 'k wual es hier un daar Geliegenheet wahrnieme up Spielers un +eer Bedriif to achten, fiine ick'r de meesten Tiidt Een of Annern +manken, den ick 'ne maagere Mügge heete. »_De maagern Müggen biitet[9] +schaarp_«, as Ji wual wietet, un wann me se geweeren lät, un se +sick satt un vull suagen hewwet, fleeget se antleste singend un +triumpheerend weg. Nich 'n Spiir anners maaket 't de »maagern Müggen« +daar ick van küüre, auck. Se pöttket'r[10] eerste sau goot asse gaar +Nicks bi un achternau gaaet se'r man schlichtens[11] up uut, dat se de +annern Metspielers uutsuuget un wan se hebbt wat se kriigen kiönet, +dooet se nett as de Müggen auck, se lachet in eer Füüstken un --- +sühdaar gaaet se hen, bes se wier schmächtig[12] sind; dann kuomet se +sachtkes wier an e schlieken, un settet sick hällekens[13] wier daal, +waar se't desmaulens sau goot toliggen hatt harren; man dann kriiget se +auck insgemeen bi Tiien 'n Tick an 'n Poll[14], dat 'n dat Blootsuugen +bett[15] vergeht. _Up den Kaarten stahet Krüüße_, seggt 'n wahr +Luatelwaart[16]. Wann dat dach 'n Jeder bedenken mogte! -- + + De't Spell nich kann, + de bliiw 'r van; + Dann 't is 'n leigen Kraum, + Dreegsam Huapen un 'n waaken 'n Draum. + +Daar fällt mi 'n Spaas bi in, den 'k Ju bi düsser Geliegenheet dach +auck to'm Besten giewen mot. Hüütiges Daages scholl söckes wat es +vorkuomen, _dann scholl 'ne de Huuk[17] vorsieker wual lichtet weeren_. + +Een P'stoor, de Nicks leiwer n dää, as dat he alle Auwend met de +grauten Buuren Soolo spielde, kwam auck es up 'n hilligen Wihnachts +Auwend met siine K'rnuuten in 'n Werthshuuse tohaupe. Se spielden bes +in de deepe Nacht henin un rööpen alle wisse weg[18] »Trumf uut! Trumf +uut!« Man antleste keik de eene Buur na der Klokken[19] un siä: Heer +P'stoor, et is allenhand[20] wual Tiidt, dat wi innehaulet, dann de +Köster schall wual wenner[21] na'r Kasuchte[22] lüüen, un wi kiönet +je Muaren bi Tiien wier anfangen. Man de P'stoor siä: »Na ens _Trumf +uut_!« -- Dau baut em de Megger 'ne Wedde an, dat he dat uäwer 'ne +halwe Stunne in der hölten 'n Bücksen[23] nich seggen drofte. Man de +Paape nam de Wedde an. He lööp gawwe[24] na'r Weeme[25], stöök siine +Beffkes[26] vor un hönk de schwarten Manteln ümme, un met 'n Ümmesehens +stönd he up 'n Priekestoole un _sag sau fromm un sau barmhartig[27] +uut, as wann he siin Liewe nin Waater flöömet[28] harre_. De Buur +siines Deels satt auck ganz andächtig in siinen Stoole un luurde, +afscheuns he wual schlaupensmaute was, as 'n Pinkstoss, wat'r kuomen +woll. Dau fönk de Paape siine Wäärde an met: »Trumf uut! Trumf uut!« +sagen die lästerlichen Spieler, die leider oft bis zum hellen Morgen +in den Wirthshäusern sitzen und an Gott und sein heiliges Wort nicht +denken; ich aber, ich rede anders: »Triumph! sage ich, Triumph und +nochmals Triumph! uns ist heute der Heiland geboren;« etc. un daarmet +harr he siine Wedde rieken[29] wunnen. + +De P'stöörs up 'n Lande hebb't 't dann dach allmangsens röökelause suur +un leige, aparte wann 'r viele Süükte un Stierflickheet unner'n Lüüen +is un dat gebüüret sick[30] meestig bi Wintersdaagen, wann de Buur +nich buutenwierken[31] kann, dat he upp 'n Besten gewuohnt is, un in +de räukerigen Kaamern, de 't heele Jahr uut un in nich e lüftet weeret +un daar se bi Uawenstanke[32] un Luchtequalm, faaken met'n half Stiige +Köppe un mehr, in e piekelt sittet, as de Heeringe in der Tunnen, un +uchtewierket[33] un spinnet den ganzen Dag düür bes 'n laaten Auwend, +dat se in de Piöle[34] kruupet. Daar böötet[35] se dann sau unwiis bi +in, dat'n dat Schweet jümmeran van'n Köppen dobbelt[36]. Dann wann de +Buur inbott, bott he auck faarts wisse[37] in, dann he ment, he miöt 'r +auck wat van spüüren kiönen, dat'r Füür in'n Uawen sii. Un wann 't 'n +dann antleste allstoheet werd, trecket se'r de Wämmse un Huasen[38] bi +uut. Mot'r dann es Eene na Buuten, dann thüüt he siin Wammes nich eerst +lange wier an un löpt sau bläutet un glöönig as he is, hen waar he wat +to doonen heft, scholl't auck in 'n Keller of buuten's Huuses sien. De +Uawens, de de Buuren hewwet, sind meestig Pottuawens un ümme Kuäle of +Holt to bespuaren, werd'r auck faaken na den ganzen Dag vor Minsken un +Vee up e kuaket un dat gift tohaupe 'n Qualm, de in der Helle wual nich +duller sienen mag. Gemeen hen is auck de Duurk[39], of de Schlaupstiie +der Aulen un Kinner, de meestig alle tohaupe in eenen Bedde ligget, +sau feer de Duurk nich düürschiiret is, met in 'n Stuawen, de lät +sick friilick na der Diälen to wual uapen doon, dat de Huusheere 's +Nachts up 't Huus passen kann, wann den Vee wat ankümmt of süß wat +vorfällt, dat 'n verducht; man in 'n Winter dooet se 'ne nich baule +läss, dann 'r gönge toviele Wiermte met verluaren un de Buur hält 'r +aparte vull van, dat me Nicks ümme kuomen lauten un de Wiermte, de'r +eenmal inne sii, tohaupe waaren miöte. Dat se sick bi söcke Ummestände +dann auck baule allerhande Leigheet to trecket, kann 'n vernünftig +Minske hennige[40] begriipen; man den Buuren mag me vorpreddigen wat +me will, he kann van siinen aulen Trant[41] nich aflauten un blift 'r +stiifköppig bi, dat de Aulen 't auck sau maaket hebben. (Man met'r +Haufarth is 't alldach 'n anner Dink, as Ji in'n veerden Breewe sehn +schiölet). Deswiegen sind de Wintermaunde auck alltiidt de Besten vor +de Dokters un Kuulengriäwers un de unsachtesten vor de Geestlicken. + +Ick weet na wual dat miin siälige Vaader mangsens wual twee of +dreemal in eener Nacht na'n Kranken to'n Bericht[42] e haalet wöörd; +man dann is't gemeeniglick auck Matthei am Lesten. Ens nam he mi es +met, dat ick de Lüchten driägen moste, _as de aulen Wiiwer kortens +sauviele Heeen tocket harren_[43], dat'r 'n unwiise deepen Schnei +lag; dann he gönk nich geeren alleine un uuse Au'm-Hinnerk[44] de al +van 'r Attemstiidt[45] hier stännig quiinet un süüket harr, harr sick +jüst auck e legt. As miin Vaader an't Seekenlaager tratt, fröög he +den Kranken: Nun, mein Freund, wie ist's mit Euch? Dau siä de Aule +vellichte to'm eersten Male in siinen Liiwen de Wahrheit, dann he +anwerde: Ach Heere, _ick düüge nich viel_. + +As he siin Amt nu verrichtet harr, bat he de Aulsken ümm 'n Käären[46] +to drinken vor sick un vor mi. De Buuren in uusen Kaspel sind van +Natuur nütte goothartig un dat was de Aulske auck. Se haalde faarts +'n eeren Becken met sööte Mielke; man dat Becken was van der lesten +Maultiidt hier na wual nich wier upe wuosken, dann 'r satt nau sa'n +dicken Gniist[47] van'r Middageskost inne, dat't eene aneekelde un sau +weenig miinen Vaader as mi'r mehr na lüsten konn. Wi siäen: Mielke +drünken wi nich geeren, dann de balgede[48] to viele; se mogte us dach +leewer 'n Glas klaar Waater haalen. Dat konn' wual scheenen, mende de +Aulske, man dat scheine eer dach aparte alsto minne; se woll, dat se +us ichts wat Bieteres verehren konn'. Se gönk'r wier uut un brachte 'n +graut Beerglas, daar wual hunnert duusent Fleegentippels inne seiten un +dat harr se up Buuren Wiise sau e faatet, dat se dree Finger in't Glas +stieken un de annern beeden 'r buuten lauten harr. Met der Hand harr +se sau luuter iewen vor uusen Augen den Kranken Aulen verrenoveert[49] +un't begript sick, dat us dat Glas Waater na mehr to wiiren was, as de +Mielke in den fuulen[50] Nappe. Man dat Möörken woll us alldach geeren +wat to Gooe doonen un woll wual all' dat Beste hiergiewen, dat 't man +harr'; 't sochte un raakede allerweggens herümme un kwam antleste met +'n lütken Medeziin Glaase an, daar 'ne Baartfiere[51] inne satt un siä +to miinen Vaader: Ick harr 'n Sönndaage en halwen Oort Bostwiin vor den +Aulen van 'n Schiermegger haalen lauten, daar streik ick em sau hen +un wier met de Baartfieren 'n Käären van up de Tungen, wann he allsto +amböstig[52] ankede, dat he sick af un an es 'n Lütk[53] verännern +scholl un et duchte mi auck, as wann he'r anteerste auck wual 'n lütk +Uprücksel[54] na kreig; man nu he't Nachtmaul binnen heft, schall'r de +Aum[55] auck wual wenner[56] uut gaunen un as ick ne't leste Mal uäwer +de Tungen tröck, aunde[57] he'r aparte al sau recht Nicks mehr af. Den +Buddel stieke he in de Tasken un striike he'r sick unnerwieges hen un +wier wat van uäwer de Tungen, dat he sick in den leigen Wiere 'n bieten +vernöchtert. Un hier hebb'k auck wat vor den lütken Willem. Den schall +de wiie Weg aparte wual nütte suur[58] e wooren sien; un daarmet gaf se +mi 'n Kröömken Suckerkanngen, den se in 'n aulen Plünnen to e wickelt +harr un uut'r Bilaaen[59] in 'n Schreine kreig. Uuse Aule konn't nich +mehr in 'n Munde hebben, siä se, deswiegen most' ick't'r em eersten +wier uutniemen; ick hebb't sau goot af e drägt as 'k man konn, dat't +nich heel wegschmelten scholl, man ganz dräuge schall't aparte na wual +nich sienen, deswiegen steck du't leewer faarts achter de Kuusen[60]; +'t schall nütte goot vor 'n Hoosten sien; de Wiind geht alldach hüüte +elennige schrau un streffe[61] un ick hewwe aparte eersten wual häärt, +dat du allmangsens 'n Käären anstäst. + +Wann du wier in kümmst, kannst du diine Mutter wual seggen, tiigens +Wihnachten woll'k uusen Priäm 'n[62] auck bringen un dann scholl'r +auck 'ne Mettwuost bi sienen na der rechten aulen Maute, dat wann +de Heere de Schnäppelende up 'n Kopp leggt, se bes up de Eeren daal +hangen schall, dat he 'r met Gemack met'n Foote in triäen kann, un +ick woll'r auck to'n neigesten de dicksten Diärme to uutsööken; un +dat Priäm'n-Braud scholl auck bieter sienen, dann wi hebb't düt mal +den Braudroggen nütte up'n Wegger[63] hat, dat'r gaaruut nich'n Spiir +Raae[64] un Daspern[65] of Hiärk[66] manken bliewen is, un de Möller +schall 't Miäl to'n neigsten bieter büülen, un dann schiöle't auck +faartan siin richtige Gewicht van vertig Pund hebben. Dat vergit nich, +Willemken, dann frögget sick diine Mutter. De Aule was altomits in wat +Deelen wual 'n Gärtenteller[67] un föllt up Stiien wat nowwe[68] un +plogde mi allmanngsens 's Muarens, wann ick fliitig uchtewierkede[69] +un he na met'n fuulen Meese in 'n Piölen banklammerde[70], wual uut'r +Butzen[71] to to roopen: Du undööf'lke Schlunßer[72], _sticke den Dag +nich an_; doo de Lucht uut, sühst du nich, dat de Sünne al uäwer'n +Tuun kickt? Man daarbi was he alldach na nich sau leige as 'r to[73], +dann he woll't wual geeren bi Eene waaren, dat wi den Biedelsack nich +up 'n Tuun to hangen bruukeden, un mende 't all'nhand bieter met mi, +as 't lööt; dann van Harten harr he mi dach nütte leef un dää mi, as +he nau konn[74], bi Dage un Nacht geeren Allens to Willen. »_Waaren is +Hebben_« mende he wual, man he heft mi un annre gooe Lüüe düür siine +Knappschoosterigge dann dach auck mannig Verdreet an e daun. Nu, ick +will't, wann he mi nich mehr in 'n Wiege steht, met'r Gatteshülpe nau +un nau Allens wual wier goot maaken un in de Riige bringen[75], waar he +se met beknäppet het. + +Mi kwam wat an un ick fröög de Aulsken, waar de Fruu Meggern +wööre, dann sau hedde de Afoort in uusen Huuse; dat verstönd se +anteerste nich, man as'k't eer düütlicker maakede, siä se: Met söcke +Wiitlöftigheeden hält de Buur sick nich up, de dooet söckes wat +alltiidt uut friier Hand uäwer de Hacken weg, un wi bringet 't meestig +achter 't Backs[76] an de Müüren, of tüsken de Fiikesbaunen[77]; ick +woll di den Weg wual wiisen, man ick rieke, du schast 'ne alleine wual +fiinen, dann 'r staaet Wegwiisers e noog langes 'n Haagen, dat du nich +betwielen[78] kannst. Wann du de Bücksen[79] wual[80] nich alleine wier +to kriigen kannst, dann kumm man wier na mi, dann will 'k se di faste +wier toknäupen. + +Nin Minske fröggede sick abers mehr, wann de Daaenklokke gönk, as wi +leigen Schooljungens, dann dat gaf allemal 'n fuulen Dag un'n fröödig +Gelag. Wi göngen met 'n Köster na'n Daaenhuuse; man unnerweggens sogden +wi auck wual bito Vuugelnester, de wi dann vertiggeden of uutneimen un +de Jungen unner de Müssen up'n Koppe verhudden[81]. Dann gebüürde 't +sick auck wual es, dat een of anner Junge 'r nich an dachte, dat he de +Vüügel unner der Müssen verschulket[82] harr un wann wi us dann in 'n +Daaenhuuse buawen an 'n Koppende der Daaenkiste in 'n halwen Kringe[83] +upstelleden un eerst de schäune Daaenkroone van Klietergold[84] un +Schmeltekrallen[85] un dat Hiemdekleid[86], dat met Liindschlööfen[87] +van allerhande Klööre un met'n ganzen Haup schäune Bloomenstrüüser up e +tämt[88] was, daar auck wier sau viel Klietergold tüsken glitzerde[89], +dat't eene in de Augen funkelde as de Steeren an 'n Hiewen[90][B], +bejahneden un de Müssen afniemen mosten, de Vüügel 'r uut turreden un +de Jungens in vullen Singen uut'r Riige un de Vüügel nausprüngen un +nauschnappeden. + +Dann kwam de Daaenbittker met'n grauten Kuarwe, daar he lange +Dreepenniges-Stuuten[91] inne harr, daar jeder Junge eenen van kreig +un achterin haalde he 'ne graute steenerne Kruuken met Brannewiin un +'n paar Drinkgliäser un gaf jedern Jungen 'n Schluck un 'n Köster +wual 'n Paar; dann wöörd gemeeniglick 'n Versk von den schäunen +Daaenleede »Zwey Ort', o Mensch, hast du vor dir etc.« sungen, man de +Meesten harren na noog an den dräugen Stuuten to knuuwen, un dachten +auck wual mehr an twee Oort Brannewiin as an 'n Hiemel un de Hölle; +deswiegen kann me sick sachte vorstellen, wo 't met 'n Singen gönk, +aparte wann se de Wiise[92] nich recht n konnen un de Hauptsängers +nich nauhelpen wollen; dann lööten se 'r den Köster allfaaken alleine +up sitten, wat se uut Düüwelskeet auck wual es doonen wollen, wann +de H'p'zepter[93], 's vorrigen Daages wual es kruusköpps'k e wiesen +was; dann de Schooljungens düüget mangsens in 'n Felle nicks un böötet +'t 'n Schoolmester meestig duwwelt wier in, wann he 'ne es de Maute +up 'n Puckel nuamen heft. Daarup fönk de P'stoor siine Parentatione +an un wann he 'r met ferrig n was, kwam de Bittker na ens met'r +Brannewiins-Pullen un fröög wier ümme, af eenen nau wat lüstede. +Unners dessen wöörd dat Liik[94] up 'n Waagen büürt, un de Troorwiiwer +schmeiten de Hüllekens[95] uäwer 'n Kopp un setteden sick vorne up +'n Waagen, daar 'n schmööe[96] Strauküssen vor eer torechte maaket +was un höölen de witten Schnuffdööker vor't Gesichte, as wann se wual +Gauseegger griinen wollen; man dat was 'n de meesten Tiidt wual nich +recht Bedacht, aparte wann't 'n junk Ehemann, of 'ne junge Fruwwe was, +de wi wegsüngen; dann uäwerliäen se bi eerer Troor auck wual geeren +al bi Tiien, wat He of Se wual vor Eene wier hebben mogte; dann se +haulet'r vull van, »_friske Egger, gooe Egger_.« Wi Schöölers mosten bi +twee un twee vorup un singen allewisseweg bes na'n Kierkhuawe: »Alle +Menschen müssen sterben etc.« dat us de Struate[97] antleste ganz +heeser wöörd, 't Wier mogte auck sienen sau leige as 't man woll. + +Dann höölt de P'stoor wier 'n Sermoon bi 'n Graawe un wann't +Graf tofüllet was, antleste nau 'n drüdden in der Kierken van'n +Preddigestoole. Wann dat alle af e daun was, gönk't na Hierm Lährs +Huuse un daar gaf 't wier lange Stuutens, Beer un Brannewiin un Piipen +un T'back, sau viele eene man lüstede, un de gawwen Schöölers wöören +alltiidt de Eersten un sochten sick de grätsten Stuuten uut, daar se +sick faaken wunnerlick bi räupeden, zankeden un katzebalgeden, un den +heelen Uänern herümme ränksterden as Hingsteföllens. + +Dat was dann de ganze Troor- un Andachtserwekkunge, daar de leigen +Schöölers to beroopen wöören. + +Gatt Laf un Dank, dat de unkristlicke Misbruuk dach af e kuomen is!!! + +Hüüte süßket se hen un wier up 'n Duärpern de Daaen auck al wual es +met 'n veerstimmigen K'raule in 'n lesten Schlaup. Dat raaket auck den +taubästigsten Hartnacken eher an 't Gemööte, un dat mag sieker uuse +leewe Herrgatt sülwenst leewer anlustern, as de ehrdaagske unsachte +Gröölerigge. + +Söckes wat bringet alle de bietern Schoolinrichtungen to Wiege, daar +wi de Obrigheit nich e noog vor danken kiönet, wann wi 't in 'n +Allgemeenen man eerst recht insehnen wollen. + +De Schooltwank un dat Schoolgeld schint der Mehrheit wual drückender +un lästiger, aparte wann se viele Blaagen hebbet, de se nich mehr +schooleschulken kiönet, as in aulen Tiien; man de Jüügde leert 'r +upstunds auck eerlick wat vor, un wat is der Minskheet wual deenlicker +un bieter, as gooe Lehre un Wiisheet! -- + +Wo mannig teggenjährig Hanfentken van 'n Jungen gift siinen Aulen +hüutiges Daages al wual wat to raaen up, _daar he nine Mowwen +antosetten weet un nine Melodigge up kann_, un dat he, wann he sick vor +den rappschieterigen Bengel nich blaut giewen will, sick anners nich to +helpen süht, as dat he em tostätt: Junge verpacke di un plauge mi nich, +du sühst je wual, dat ick nine Tiidt hebbe, na alle diine Potthaaken +wier to kiiken; ick weet 't jüst Alle wual un iewen sau goot as de +Schoolmester, man 't sitt mi achter in der Kiipen; deswiegen kann ick +di reefaarts nich e helpen. Un wat menst du auck wual: Scholl ick den +Schoolmester na nauhelpen, de 'r siin gooe Geld vor krigt, dat he ju +schnöpperigen Huukenackenjungens al wiiser maaken will, as de Aulen +siin Liewe hebbt weeren konnt un wooren sind. Deswiegen schiere di weg +un kumm mi met söcke Plaugerigge siin Liewe nich wier. + +Wo regeert 't sick dann upstunds met Juuen Mäßigkeets-Vereene? Daar +gift 't allmanngsens auck wual es wat bi to lachen un dat is je auck +al goot, dann de Saake is 'r je nich to bewenn't, dat 'm 'r bi griinen +schiöle. -- + +In eener Versammlunge wöörd de Frauge vor e legt, wo't wual togaunen +mogte, dat de Fruuslüüe den Vereene sau minntallig[98] bitrööen. + +De Eene mende düt, de Annere dat. Man antleste stönd 'r 'n grauten +Wiisepint[99] up un siä: Miine Heerens, wann 'k 'r miine wahre Meenunge +auck to seggen mag, sau is 'r miines Achtens nich to biister viele anne +geliegen, of dat Wiiwervolk bitrett' of nich; ick vor miin Part doo'r +to'm Minnsten nich grauts up uut. Ick mogte wual wünsken, dat se 'n +aparten Vereen vor sick uprichteden, dann 'n ault Jeddewaart seggt all +met Geschick: »_Buttke bi Buttke_,« un ick hewwe de Saake hen un wier +all noog erfahren, de Fruuslüüe haulet us dach ninen Stich. + +Vor'n paar Jahren harr'k auck es dat Anhäären van 'n raaren[100] +Infalle. In der Stadt harren se sick eenerweggens vertellt, dat 'n +Kaupmann, de bes daarto auck staark met Finkeljochen handelt harr, +siinen ganzen Vorraut buuten de Paarten bringen un met ens upbrennen +woll. Dat vertellde 'n Buur faarts as he inkam an siine Inliggers[101], +man de konnen Söckes nich begriipen un menden 't wööre dann dach Jammer +un Schaae un sündlick 'r to, dat se de leewe Gattesgauwe sau undööflick +vernietigen[102] wollen; daar schollen se se dach leewer 'n aarmen +Minsken vor tokuomen lauten. -- De harr van 'n _Caplaun Seling_ siine +Leeder sieker na Nicks e häärt of sehnen. + +Man, Spaaß bi Siite; wel der gooen Saake nich eerlick bitrett, de is +vorwahr met Bliindheet e schlaagen, of will met hellen Augen nich +sehnen un ment't nich eerlick met sick sülwenst, met de Siinen un de +Minskheet in 'n Allgemeenen. + +Met der Gatteshülpe beliewe wi 't abers nau, dat de unnüüsele, +verniinige Drank heel wier uut'r Welt e preddiget werd; dann se sind'r +je allerweggens, sagaar bi de wilden Hannaaken-Völker, al net met in 'n +Tuage, dat se 'ne nau un nau dat Brannewiinssuupen towiiren maaket un +afleeret un wann 't ichtens Gattes Wille is, dat wi Friäe un Eenigkeet +in der Welt wier kriiget un behaulet, dann schiöl' Ji Ju alldach na +es verniggen[103], met wat korte Stöcke sick alle de hartnackeden +Tiigenstäuners[104] wiiren willt. + +Dat me den Brannewiin nich missen un 'r met 'n Muttse[105] van +afstaunen kiöne un drüüwe, is vorwahr man Daarheet un Ööwerigge[106]; +dat weet 'k bi mi sülwenst, dann ick hewwe van jungen Jahren an al +manigen Drüppen uäwerbüürt un, aparte met de ~Pique-forçers~[107][C] +wual manig duwwelt Alexanderglas in 'n Daage van veeruntwintig +Stunnen -- dann vor Brannewiinssuuperigge harren de in e felleden[108] +Wöösebraaken[109] nine Nacht -- un in 'n Kriige van 1814/15 alleine +däglicks wual 'ne Kanne van den äusigen Tüüge suapen, daar wi, Gatt si +'ne gnäidig! auk es gröönen Viktrill[110] inne fäunen; dann dautomaulen +mende me dat hääre to de S'ldautenruuserigge met to, as de Düümlink +to'n Handsken, oder as de Baart to 'n Bucke, un de't Meeste uäwerhaalen +kiöne, harr auck de meeste Kurasie. + +Man ick woll dach nich, dat miine Kinner o'r Kinnes-Kinner söckes +nautodoonen Geliegenheet hebben mogden. + +Nu willt sick de Wat na wiismaaken lauten, me miöte söcke lankjährige +Gewuonten nich faarts up ens naulauten, wann me nich unners kort +daut gaunen wille; man dat is, schlau mi de Dokter, man aabele +Quaaskerigge[111] un Daarheet. Ick weet 't uut eegener Erfahrunge +bieter; dann as ick mierkede dat sick de Niäsentippel[112] verklöörde +un de Leers[113] anföngen to glemmen[114], lööt ick met ens stump af +un bin 'r auck nich es 'n Knittsken piilck of quälck van e wooren un +liewe, as Ji wual mierket, upstunds nau, un bin, wat dat anbelanget, +Gatt si gedanket unwiise goot to friäe, un versimmeleere met den Witten +Döörink[D] in Schlesigen, wo me de döstige Minskheet met 'n bietern +Drunke an deenen kiöne, dann vor Nicks un wier Nicks het us uuse leewe +Herrgatt den Trechter unner der Niäsen nich e giewen un sau leige +is't alldach auck nich e ment, dat Ji vor'n Döst un to'n Verhaal na +suurer Aarbeit nich wat Tungenkiddelsel behaulen miöten, un schiölen. +Daar träustet Ju man miie un rieket es sülwent uut: »Alle Muaren 'n +Oort, waviel Daalers gaaet daar wual met uäwer Boord?« Ick scholl +meenen, 'n Jedder kiöne düt Exempel hennige an 'n Fingern nautellen +un wann Ji dann tohaupe booksteweert, wat 'r uut kümmt, schiöle Ji de +Brannewiinsbuddels vorwahr auck wual wenner na'n Düüwel schmiiten. + +Haulet de Köppe risk. Uäwer 'n paar Daage schriiwe ick Ju wier to. + +[1] _'n Praus_: eine Weile. + +[2] _Schattsteen_: Schornstein. + +[3] _grauts_: sonderlich, stark. + +[4] _prussen_: niesen. + +[5] _elenniget un iäckstert_: gepeinigt und gequält. + +[6] _in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten_: auswerfen, daß es hat wer es +erhascht. + +[7] _de De_: Derjenige, hier (_van de De_: von Denjenigen). + +[8] _Finnenkiikers_: eigennützige, habsüchtige Spieler. + +[9] _De Müggen biitet_: die Mücken stechen. + +[10] _bipöttken_: beysetzen, in den pôt setzen. + +[11] _schlichtens_: blos, allein. + +[12] _schmächtig_: hungrig. + +[13] _hällekens_: unvermerkt, sacht. + +[14] _Poll_: Gipfel; fig. der Kopf. + +[15] _bett_: (~bis~) einandermal, nächstens. + +[16] _Luatelwaart_: Losungswort, Sprichwort. + +[17] _de Huuk_: das Zäpfchen. + +[18] _alle wisse weg_: immerfort, beständig. + +[19] _Klokke_: Uhr. + +[20] _allenhand_: nachgerade. + +[21] _wenner_: bald. + +[22] _Kasuchte_: der Frühgottesdienst am Weihnachtsmorgen; von _Kerzen_ +und _Uchte_. _Uchte_ bedeutet den Tag in seiner Geburt, die Morgenfrühe. + +[23] _in der höltenen Bücksen_: auf der Kanzel. + +[24] _gawwe_: geschwind, schnell. + +[25] _Weeme_: die Pfarre. + +[26] _Beffkes_: aus dem holl.: ~bef~, der Zipfel des Halstuchs. + +[27] _barmhartig_: gutherzig, ehrbar. + +[28] _flöömet_: getrübt. + +[29] _rieken_: gehörig, gebührender maßen. + +[30] _dat gebüüret sick_: das ist der Fall, ereignet sich. + +[31] _buutenwierken_: außer dem Hause arbeiten. + +[32] _Uawenstanke_: Ofenqualm, Ofengestank. + +[33] _uchtewierken_[A]: früh Morgens (bei Licht) arbeiten. + +[34] _Piöle_: Pfühle, Kissen. + +[35] _in bööten_: einheitzen. + +[36] _dobbelt_: träufelt. + +[37] _wisse_: stark, tüchtig. + +[38] _Huasen_: Strümpfe. + +[39] _Düürk_: Düttich, Alkofen. + +[40] _hennige_: leicht, bald. + +[41] _Trant_: Gewohnheit, hergebrachte Weise. + +[42] _Bericht_: das Nachtmal eines Sterbenden, (weil dann Alles +berichtigt wird). + +[43] _as ...... tocket harren_: sprichwörtlich, als es seit kurzem viel +geschneit hatte. + +[44] _Au'm-Hinnerk_: Adam-Heinrich. + +[45] »_De Attemstiidt_« oder »Af- un Togaunstiidt« ist die halbjährige +Wechselungszeit der Dienstboten. + +Obgleich ich nicht klüger sein will als _Klöntrup_, der keine Erklärung +dieses Wortes anzugeben gewußt hat, so vermuthe ich doch, daß dasselbe +sich aus dem lateinischen »~Admissio~« (Admissionszeit) gebildet habe. +_Strodtmann_ faaselt so etwas über die Ableitung des Wortes von dem +Bischofe _Amantins_, man dat mot'r sau goot wier in, as manges Annre. + + _Der Verfasser._ + +[46] _'n Käären_: ein Wenig. + +[47] _'n Gniist_: vertrockneter Schmutz. + +[48] _balgen_: blähen. + +[49] _verrenoveert_: gesäubert, gereinigt. + +[50] _fuulen_: schmutzigen. + +[51] _Baartfiere_: eine Feder mit dem Barte, statt eines Pinsels. + +[52] _amböstig_: engbrüstig, asthmatisch. + +[53] _'n Lütk_: ein Wenig. + +[54] _Uprücksel_: Erholung, Besserung. + +[55] _de Aum_: der Athem. + +[56] _wenner_: bald. + +[57] _aunde_: ahnte, merkte, empfand. + +[58] _suur_: beschweerlich. + +[59] _Bilaae_: Beylade im Koffer. + +[60] _Kuusen_: Backenzähne. + +[61] _elennige schrau un streffe_: sehr schneidend und stark; trocken +und heftig. + +[62] _Priäm 'n_: Präbende. + +[63] _Wegger_: Fegemühle. + +[64] _Raae_: Ral. + +[65] _Daspern_: Drespe. + +[66] _Hiärk_: Hederich. + +[67] _Gärtenteller_: Grützezähler, Geizhals. + +[68] _nowwe_: genau, geitzig. + +[69] _uchte wierkede_: des Morgens vor Tagsanbruch, bei Lichte, +arbeitete. + +[70] _banklammerde_: faullenzte. + +[71] _Butze_: Duttich. + +[72] _undööflicke Schlunßer_: übermäßig verschwenderische Vettel. + +[73] _as 'r to_: als möglich, überaus. + +[74] _as he nau konn_: als er noch gesund (bei Kräften) war. + +[75] _in de Riige bringen_: in Ordnung bringen. + +[76] _Backs_: Backhaus. + +[77] _Fiikesbaunen_: Vietsbohnen. + +[78] _betwielen_: irren, irregehen. + +[79] _Bückse_: Hose. + +[80] _wual_: etwa, vielleicht. + +[81] _verhudden_: verborgen. + +[82] _verschulket_: versteckt. + +[83] _Kring_: Kreis. + +[84] _Klietergold_: Rauschgold. + +[85] _Schmeltekrallen_: Schmelzperlen. + +[86] _Hiemdekleid_: Todtenhemde. + +[87] _Liindschlööfen_: Bandschleifen. + +[88] _up e tämt_: ausstaffiert. + +[89] _glitzerde_: glänzte. + +[90] _Hiewen_: Himmel. + +[91] _Stuuten_: feines Weitzenbrod, Semmel. + +[92] _Wiise_: Melodie. + +[93] _H'p'zepter_: Herr Präzeptor. + +[94] _dat Liik_: die Leiche. + +[95] _Hüllekens_: schwarze in Falten gelegte Trauertücher. + +[96] _schmööe_: weich. + +[97] _Struate_: Kehle. + +[98] _minntallig_: in geringer Zahl. + +[99] _Wiisepint_: Klugheitskrämer, Naseweis. + +[100] _raaren_: schönen, hübschen. + +[101] _Inliggers_: Miteinwohner. + +[102] _undööflick vernietigen_: unnöthiger, verschwenderischer Weise +vernichten. + +[103] _verniggen_: wundern. + +[104] _Tiigenstäuners_: Widersacher, Opponenten. + +[105] _met 'n Muttse_: mit einem Male, plötzlich. + +[106] _Ööwerigge_: Weismacherei. + +[107] Russen. + +[108] _in e felleden_: eingefleischten. + +[109] _Wöösebraaken_: Wüstlinge. + +[110] _Viktrill_: Vitriol. + +[111] _aabele Quaaskerigge_: albernes Geschwätz. + +[112] _Niäsentippel_: Nasenspitze. + +[113] _Leers_: Wangen. + +[114] _glemmen_: glühen, glänzen. + +[A] die Eintheilung des Tages, oder der Arbeitszeit, ist folgende: _de +Uchte_, diese währt bis zum _Imbt_ (Inbiß) Frühstück; dann folgt: _van +'r Imbtstiid bes Middag_ (12 Uhr); dann schlafen sie _Noone_, wozu eine +bis zwei Stunden vergönnt sind, diese Zeit heißt _de Noone_, oder _in +der Noone_; hierauf folgt: _tüsken Noone un Vesper_ (_Vespertiidt_, +gewöhnlich eine halbe Stunde); auch heißt die Labung, welche es dann +giebt: _'t Vesper_; ferner, _van'n Vesper bes to'r Affoorunge_, +oder _bes to'm Auwendbraae_; endlich: _van der Affoorunge bes to'r +Beddegaunenstiidt_. + +[B] Hier ist die Rede von unverheiratheten Frauenzimmern, Jungfern oder +Junggesellen. Die Leichen verheirathet gewesener Personen werden nicht +so bunt ausgestattet, sondern ihre Mützen und Todtenhemde werden blos +mit Schleifen von schwarzem Floorbande versehen. + +[C] _Wer met 'n Wülwen is, mot auck met'n hüülen..._ + +Ick was daumauliger Tiidt Bistäuner der russ'ken Kummedanten, of +todrepplicker to seggen, miiner schwaar bedrückeden Metbörgers, un mag +driiste seggen, dat 'k wual mannig Austermaul met eegener Fährlickheet +van de plaugede Minskheet afwiiret hewwe; dann met den unnüüseln +Wöösebraakenvolke gaf't Dag un Nacht dulle Tiänegniiperigge un graute +Unsachtichheet, dann de Kantschoo regeerde des Tiids na 'n Lüt'k mehr +un deftiger in Düütskland as upstunds, daar he uuse Puckels Gattlaf! +dach ~in natura~ nich aflangen kann. Vor de eersten Afwiir harr'k mi 'n +paar Book dicke Mackeltuur tüsken Rock un Kamsool neggen lauten; man, o +Herre! wat woll dat wual holpen hewwen, wann'k mi nich süß na sau jeewe +goot met de Schwerenööters stallen konnt harr, dat se mi dach van'n +Balge bleiwen. ~Dobrè wutki~ was uäwerall dat beste Versöhnungsmiddel +un aparte wann m 'r 'n Gäpsenvull städden Pieper manken röörde.... Vor +söcke Tiien müüge de Heere us un uuse Kinner un Kindeskinner in Gnaaden +bewahren! -- + +[D] Der so thätige Beförderer der Mäßigkeitsangelegenheiten, Herr +Gutsbesitzer _Wit von Döring_ zu Ratibor in Oberschlesien, ist +mit anerkennungswürdigem Eifer darauf bedacht, einen möglichst +entsprechenden und wohlfeilen Labetrunk, der den giftigen Branntwein +und das zu theure, auch nicht überall fehlerfreie und gesunde Bier +ersetzen könnte, herzustellen. + + +Drüdde Breef. + +Nu woll'k auck wual es wieten, wo Ju dat Iäten[1] gefallen heft. +Van de Saake konn' me alleine wual 'n ganz Book schriiwen. Saune +rechte ehrdaagske Dööntekost[2], daar Eggersüppken, Stuutensappen +van Priemt'roggen[3] un süllbacken 'n Brae[4], Bostkarren, Potthast, +Ossentungen met K'rinten, Rösterbraaens, de sau müür un sappig wöören, +dat se eene bi jeddern Tobiete[5] in 't Muul meigen; dicken Riis met +Genwern[6], backede Pruumen, keerlslange Roggens[7] met Kiömel, bree +Weggens[8] met Rosiinen un K'rinten, de vor 'ne Aardigheit[9] buawen +met twee Hertkes, 'n Bloomenkranße un verziert wöören, un alle söckes +Deftiges[10] up 'n Disk kwam, was 't na miinen Schmacke alldach nich. + +[Illustration: + VIVAT: + _ES LEBE_ + I: H: V: H: + & + D: M: E: V: + ANNO: + 1821: +] + +Daar is auck 'ne ann're Wiise[11] unner up e kuomen, un ick mot Ju +liike uut[12] seggen, dat mi de niggen Toreesels[13] un Bedenksels, +daar se 't nu met to doonen hebbt un de se upstunds tohaupe rööret un +schnurret un allerhande fruömde Naamens giiwet, asse Frikke-se[A], +Raae-jud[B], Pupeto[C], Fri-kank't-don[D], Bi-steck[E], Korte-led[F] +un wo se de leewe Gattesgauwe hüüt to Daage alle heetet, dat 'r nin +eerlick Minske mehr klook uut weeren kann un se eenen auck lange sau +goot nich mehr schmicket as vor'n düssen, nich to biister gefallen +willt; dann ick vor miinen Mund, _hebb't alltiies met 'n resoluten, +deftigen Kuäcksel haulen, daar 'n Liepel risk inne bestaunen blift_, un +wann Ji segget: »_Wat de Buur nich kinnet, dat frett he nich_,« he Ji +'r vorwahr reefaart[14] in 't Geheel auck sau Unrecht nich anne; dann +me mot hüütiges Daages weet Gatt! baule bange sien, dat se eene met de +niggemoodsken Salsteriggen[15] heel verkliistert un vergiewet[16]. + +Nu, se uurden[17] un piirkeden[18] dann dach nau sau wat in de +Schötteln herümme un wöören alldach antleste alle vulldaun[19], as se +siäen. + +Man daar was auck een eeslicke-fuul[20] un unnüüsel[21] Dranckfatt van +'n Keerel manken, den me 't faarts an der dicken Panzen wual ansaug, +_dat he geeren pänntkefett spielen[22] mogte_; ick gläuwe, se hedden +en Schnurrbraaen-Davied. _De mi 't Pierd wiiset, bruukt mi de Krübben +nich to wiisen._ Wann 'ck söcke allfriätske Sammelpanzen sehe, segg +'k wual es: »_De Wiind wegget wual Schneihäupe bi eene, man vorwahr +ninen dicken Ees._« He satt'r sau recht up siin beste Gemack[23] achter +'n Iäteldiske[24] un lööt 't sick gaar nich 'n Käären verdreeten, +dat em dat Sapp[25] ständig bi'r Muulen daal qualsterde, un siä een +uäwert annre: Ick mot 'n Knaup springen lauten un den Stool achter uut +schuuwen, anners[26] friet' ick mi to froo an 'n Disk un daar woll 'k +dach geeren eerst na mehr van wieten .... He dachte wual, _wer sick +nich satt frett, de licket sick vorwahr nich satt_. Ick kann man nich +begriipen, waar de Fliggebalg[27] 't alle hen sackede, dann he harr +siine Vullkumst[28] nich eher, as bet 'r nich 'n Fiäsen[29] mehr in +de Schötteln was. Wat moste de Keerl vor Elt[30] up 'r Maagen hebben, +dat he sick de K'lduunen nich stump verklichtede[31]. Krüüsk[32] un +wainsk was de Tragschräpper vorwahr nich 't Bitterste, dann he schlauk +up siine half Stiige Trillen Wopkenbraut[33], de, scholl me meenen, +alleine all hennige[34] bi 'n Ribben stahet, aparte wann 'r de +Sönndaage[35] nich inne bespuart sind, na alle de Steertrööwen[36], dat +Schlüngesel[37] un Willwas[38], dat de Annern in de Potthastschötteln +liggen lauten harren, rantikanti daal un daar fiegede he 'ne ganze +Schliepkanne[39] vull duwwelt Merzenbeer achter in. Man antleste fönk +he dach auck an to puußen as 'n Blausebalg un siä, _mi lüstet nich +mehr, ick kann nich mehr, ick will nich mehr, ick mag nich mehr, ick +bin sau donne[40] un sau dicke as 'ne Schinnertiewe_. He harr sick +dann auck vorwahr sau dull un vull e frieten un suapen, _dat 'm 't em +wual met'n Finger in 'n Halse ümme röören konnt harre, un he tröck +Gesichter, as'n Bolze[41] wann't grummelt[42]_. Dau konn' me em abers +auck vor Gewißheet nauseggen: »_Is de Drunk in'n Manne, dann is de +Verstand in der Kannen._« Man daar harr de unnüüsele Schluukhals nau +nich e noog miie un settede'r, de Dokter haale, na'n paar farsse[43] +Rachenputzers buawen up. As et sick auck nich anners gebühren konn, +kwam em achter dat undööflicke Frieten un Suupen auck de Naudöst an; +den woll he bi der Pütten[44] dämpen, man van der langen Dräugte[45], +de 'r den ganzen Suomer wiesen was, was't Waater sau e krumpen, _dat de +Saut[46] em 'n dräugen Ees tohöölt[47]_ un he sick anners nich helpen +konn, as dat he wier na'r Beertööten[48] lunkepankede[49]. Man nu wöörd +he Ju antleste auck sau tuuselhaagel dicke, dat he as 'n Schwiinebeest +an 'r Grund beliggen bleif un alle in eene hen ankede[50] un sparrelde, +as wann he saufaarts verrecken woll. + +_Wann 't riegnet weeret de Suugen[51] reggen un de Minsken siölig[52] +..._ + +'N gooen Weerth süht 't geeren, wann se bi Diske reselute wat +bifligget[53] un heft met 'n Piirke-Jannöckel[54] nich Viel in 'n +Sinne; dann he hält'r met Recht vor: + + »De'r bi Diske wat mag, + Kann auck wierken den ganzen Dag;« + +un 'n Minske kiöne dach auck nich van 'n Bultknooste[55] biiten un +uut'r Truaaen drinken. Man söcke unsachte Wöösebraaken[56] heft 'n +ichtens halfschlieten-ordentlick Minske[57] dach sau baule nich recht +to liien, un me scholl auck seggen, dat se sülwent nin recht Geneet[58] +van dat unwiise Frieten un Suupen hebben konnen. + +_De Suugen lät me geeren in eeren Oule[59] liggen un plegt se nine +Bloomenstrüüßer un Lillauf[60] an'n Schnüssel[61] to stiecken_ un +deswiegen bekümmerde sick faartan auck nin Minske wiiders ümme den +unnüüseln Keerel. + +Wi Annern plöögeden auck nine leige Fuhr[62] in de Schötteln un liien +wual auck ninen Döst, man wi lööten de Köppe buawen un göngen auck +nich es 'n Trett verschraut[63]; dann 'n klook Minske denket bi söcken +Geliegenheeden bi Tiien an dat gemeene Jiddewaart: »_De den lesten +Drüppen schnappen will, den fällt de Deckel up 'n Bill[64]_«; -- un 't +is de siekere Wahrheit, wann 't het: + + »_Tüsken[65] Hand un Tant[66], + Raak 't 'r Viel' to Schand._« + +Wo is't hüütiges Daages met der aulen Moode, de se wual ehr »_den +Ossengank_« hedden un de wual eegentlick nich viel Anners up sick +harr, as dat se 'r den Schluck bi wegputzeden, den de Schlächters +naulauten harren? In miinen Kinnerjahren nam miin siäl'ge Vaar mi auck +wual es met, wann he up söcke Besööke in de Nauberskup gönk, dann dat +moste he wual doonen, süß wöören de Naubers, daar me dach all ümmeran +geeren in Fründskup met liewen mag, töörensk[67] e wooren un harren't +em vor Haufahrt uut e leggt. De de Buuren ichtens kinnet, wietet auck +wual, dat se 't elennige geeren sehet, wann me sau _niederträchtig un +gemeen[68] met en ümmegeht_ as me kann. + +Ens harr Hierm Lähr auck es _de Frööde anseggen lauten_ un wi göngen +'r auck faarts hen, _den siäligen Fründ_ to bekiiken, de an 'n +Büürbaume[69] in der Balkenluuken hönk. As wi in de Schrautdüüren[70] +trööden, stönd de Lährske in 'n Waskeloorde un schrappede Diärme +un Wammen[71] un Müssen[72]; man de aule Lähr, de nich to biister +luffhäärig was, was buawen up 'n Balken und harr siinen ölsten Jungen, +Vikter, bi sick. De Aulske tratt unner 't Balkenschlapp[73] un rööp: +»Vikter, waar is uuse Bawwe[74]?« De anwerde: hier, Mömme[75]! »Wat +dööt he?« Nicks! »Wat dööst du dann?« Ick helpe em! »Nu! rööp de Mömme, +wann ji Fuulwämmse dach all'tohaupe Nicks n dooet, dann segg 'n Bawwen, +he scholl 'r gawwe af kuomen, _de Heer P'stoor wöör'r un woll'n Ossen +seh'n_.« -- Un dann gönk't an't Bekiiken un Beföölen un antleste an't +Stridden uäwer de Punde; waar Hierm Lähr bi to verstaunen gaf, dat de +Schlächters, de aparte gemeeniglick eere Mesters in ruwwen Wäärden un +Flööken sööket, em seggt harren, dat de Osse, _un wann'r sick auck +hunnert duusent intrampelde Tunnen vull Düüwels tiigen steggerden_, +alldach siine vülligen seshundert Pund wiegen scholl. + + * * * * * + +Daar buawen up 'r Weggen steht ~Vivat!~ he Ji wual sehnen. Daar fällt +mi 'ne Ehrendaat bi in, de'r wual verdeent, dat me se allen Lüüen +vertellt. + +Vor 'n half Stiige Jahren harr 'n junk Buuren-Wicht, dat hier in der +Stadt in 'n Börgerhuuse vor der Heerendiiks-Paarten in Denste was, dat +Unglücke, dat 't p'rdums! van der Wasketreppen in'n Miölenkolk in der +Haase föllt; 't was nau'r to bi kauler Winterstiidt, dat de Haase sau +jeewe tofruaren was un mannig eenen met Recht vor't Waater grüwwelde. +In der Nauberskup wuohnt 'n ehrsam ault Börgersmann, -- =Friedrich +Ernst Enners= is siin Naame, -- van ruum[76] sestig Jahren, de al sint' +ner langen Riige Jahre met'r Gicht e plauget un'r sau gebrecklick +van wooren is, dat he wual siin Liewe lank up Krücken gaunen miöten +schall. De woll sick, wat de Toofall will, des Daages auck es 'n +Käären vertriäen; he nam siine Krüüsdriägers[77] unner de Aarmes un +was jüst up der Brüggen tiigen 'n Miölenkolke, as sick dat Unglücke +vor siinen Augen todriägen moste. He harr in siinen jungen Jahren +perfekt schwemmen leert. As he dat Wicht hülpelaus vor den uptrockenen +Biflootsschütten[78] in 'n Wellen triiseln un al hen un wier in de +Grund duuken saug, konn he sick nich mehr liien[79]. He besünnt sick +nich lange, -- dann wann de gebrecklicke Lazarus man ichtens 'n +Augenblick in sick gaunen wööre, scholl'r em wual vor kruusket[80] +hebben un dann harr he auk wual bliiwen lauten, wat de Hunnertste in +der Jahrestiidt met heele un gesunde Knuaken wual nich es wagt harr --, +schmeit siine Krükken van sick, tröck den Rock af un sprünk van buawen +daal van der Brüggen in den deepen Kolk un schwömm den Wichte nau, +dat al unner 'n Iise satt un up 't Beste an'n Versuupen to e was. Et +glückede den braawen, Manne, dat he 't bii'n Kantshaaken[81] to packen +kreig, man as he 't jüst recht wisse[82] griipen woll, harr't en baule +sülwent met in de Grund trocken, sau dat he man noog to sparreln harr, +dat he 't wier buawen un achter sick an bes an't Ööwer regeerde, waar +de Lüüe de Beeden in Entfank neimen un in der Meenunge, dat't Wicht +dach al verscheeen sii, toeerste na den gebrecklicken Redder greipen, +de man noog to bidden harr, da se dach eerst dat Wicht uphaalen mogten; +dann he wüß't to bieter, dat'r na'n Lütk van Au'm inne satt; he woll +dann wual sachte achter naukuomen. Man de Frööde harr Eener seh'n most, +de sick nu faarts auck allgemeen kund gaf! -- Was dat nich nett iewen +sau'n braaf Mann as de De, daar se dat schäune Leed: »Hoch klingt das +Lied vom braven Mann, etc.« van sungen hebb't!? Nu, he wöörd auck +hauge ehr't; dann as wann'r Prozession was, sau lööp't sick na siinen +Huuse, daar siine Naubers en faarts up'n Aarmen hendriägen un in't +waarme Bedde tohüüet[83] harren, un Ault und Junk, Vornieme un Geringe +beiilden sick den Ehrenmann to sehnen un em de Hand to drücken un +Allens dää sick tohaupe, em vor düsse Ehrendaat to launen. De Eenen +lööten den lammen Manne 'n niggen Waagen maaken, daar he met Gemack +inne föhren mogte, wann he nich gaunen konn; de Annern schönken em 'n +bequeimen schmööen Suargestool; Börgermester un Raat verehrden em 'n +grauten sülwernen Bieker, daar wual 'ne Kanne Wiin in geht un daar +siine Ehrendaat anne upteeket was, un 'n tweeden sülwernen Bieker kreig +he van siine Fründe schonken. + +An'tleste belaunde en de gneidigste Landesheere auck met der grauten +goldenen Verdenst-Medalljen, un wann ichtens Eene, sau harr he se auck +wual verdeent. -- Man de beste Laun satt em alldach unner'n linken +Knauplacke ... + +Nu stellden siine Fründe auck 'n graut Gastgebot to siiner Ehre an, +daar 't antleste auck nütte an't Vivat drinken gönk, dann alle Gäste +wöören sehr beliewet[84] un den braawen Redder, de, biilööpig to +mierken, trotz siiner Gebrecklickheet un vielen Wehdaage, na alltooes'n +fröhlicken Sinn behaulen heft, alle 't Beste to günnen. As 't in 'n +besten Vivat Roopen was, stönd he up, nam siinen grauten Bieker in de +Hand un siä: »Ei, miine Heerens, wat doo'k met all dat Vivat!? (fiif +Fatt) _Sess Fatt_ wöören mi dach aparte leewer un kweimen mi vorwahr +auck bi düssen grauten Ehrenbieker goot to Maute. --« + +Dat Wicht bringt em sintdessen uut Dankbaarkeit alle Sönndaage 'ne +friske Battern un 'n Dook vull Egger un alle Jahr 'n Föhr Holt. + +De 't eenmal wietet, den 'n vertelle ick wual nicks Nigges; man mi +ducht, söcke priiswördige Eedeldaaten mogten wual der ganzen Welt +un auck der Naukumst[85] bekannt weeren; -- un wann't wahr weeren +scholl, wat mi de Heer Caplaun Seling an e wünsket heft, dat'r en +hauge uppackeden Miölenwaagen vull van düsse Breewe in de wiie Welt +gönge, konn't dann dach auck wual de Fall weeren, dat't na langen +Jahren na wual es Een of Ander met Vergnöögen lööse; dann Bööker liewet +allmanngsens länger as Minsken un Minsken-Kinner. + +_Ick weet na'n lütken Buuren Jungen van 14 Jahren in der Neigte[86] +van Ossenbrügge, de auck'n Kiind alleine uut'r deepen Haase reddet +heft, de aabers sau bescheiden is, dat he'r nich es'n Naamen van hebben +will un't siine eegenen Aulen nich es seggt harr, de't eerst 'n Paar +Jahre 'r nau van den reddeden Kiinde sülwent gewahr wooren sind, dat +tofälligerwiise bi den gooen Jungen siine Aulen as Schwiöpenjunge in +Denst kwam._ =De harr vorwahr auck wual 'n Ehrenteeken eeget[87]!...= +_Wann de Herens de in 'n Regimente sittet, wieten will't, wer't is un +wo he het, willk't eer geeren beliikteeken[88]._ -- + +Ji wietet wisse wual, dat'r vor der Heerendiiks Paarten 'ne Ümmefloot +is, daar 'n Waaterpool bi to liggt, waar de Kutskers un Fohrlüüe +de Pierde inne spöölet; den Pool heetet se de Pierdehaase. Söcke +Pierdehaasen hebb't de Ossenbrüggesken Fohrlüüe gläuw' ick uäwerall in +der Welt; dann vor 'n eenige Jahre was ick es na Pyrmunt e reeset un +harr 'n ossenbrüggesken Kutsker miee nuamen; de scholl mi eens Uänerns +na den Friedensthale föhren, daar de frommen Heerenhuuters wuohnet; +man as ick 'ne beschickede, was he met de Pierde wiege un as ick 'ne +herneigest fröög, waar he wiesen wööre, gaf he mi to'r Antwoort: Ick +bin man iewen na'r Pierdehaase wiesen un hewwe miine Vösse af e spolt. + +In der Franzoosentiidt siä auck es 'ne aule Börgerfruwwe: »Ick woll' +dat de Franzoosen alltohaupe bi Londen in der Haase leigen;« dann se +kinne'de anners nin Waater un mende, de Haase fläute wual sachte düür +de ganze Welt. + +Man nu segget mi auck es, waarümme Ji den Aulen nich miebracht harren? +Konn' he vellichte nich recht kummfaart[89], of most' he wual innehööen. + +Nu, _'n verkihrden Bessem mot me in Ehren haulen_; de Aulen mot me +eer Gemack günnen, un en _den Helpup[90] allmangsens in de Hand +raagen[91]_, dann sind se eenen auck wier to Willen. Wualehr was he +alltiidt sau beliewet bi söcke Geliegenheeden un ick mogt'r miine +Verküürunge jümmeran geeren met hebben. Ick vergiete't sin Liewe nich, +as he mi es vertell'de, dat Ji es'n leepen Zissemäntken[92] uutloopen +lauten, daar Ji Ju met allerhande Kniepe uut e fiielet un daar Juue +lütken Brööers vor upkuomen most harren. Dat gebührt sick wual mehr +in der Welt, siä he, dat »_wann de Suuge den Trag ümmestätt heft, de +Fierken't anteerste entgeelen miötet_;« oder: »_Wann me sülwenst nich +hangen will, mot de Rüüe de Wuost stualen hebben_;« -- un »_wann't +up'n P'stoor riegnet, drüppelt 't gemeeniglick up 'n Köster_.« Man +as he nau der Tiidt achter de Wahrheit kuomen wööre, harren Ji Juue +Puckelribbas[93] auck rieken duwwelt nauhaalen möst. + +Man wann wi dann antleste bi de aulen schnaaksken Dööntkes +van Jan-Hinnerksken, de met'n vullen Verstande stuörf, van 'n +Pinnsüwwel[94] un' Peckedraut, van de aulen Stieweln u. s. w. +uuttokraumen kweimen, dann duurde't auck nich sau lange, _dat he siin +beste Been vorsettede_, un dann wöörd he sau vergnööget, _dat he sick +wual up de Hiilen[95] lachen woll_. + +Unnerwiilen, aparte wann Ji 'ne manngsens alls to butt e tierget[96] +harren, konn he abers auck wual es'n näutl'k un präutl'k Schuur[97] +up't Liif kriigen un andöönt'lk[98] weeren, _dat me nich recht wüste, +of me met em in'n Kaule of in'n Rööwen was_. + +Nu, waar is de Minske auck wual to fiinen de jümmeran liiker Amöör[99] +is un't nich wual es 'ne entelne Keer[100] 'n Käären in'r Nüffen[101] +heft? Dat Beste was, dat he dach allebatt wenner wier goot wöörd, wann +me 'ne man rieken uutbullern lööt, un't nich naudröög, as de wat wual +dooet. Summe-Summooren, 't was 'n Mann na 'n Willen Gaddes, _un de werd +'ne auck_, wann siine Tiidt e kuomen is, sieker _nich lange vor Sünte +Peters Paarten schillern lauten_. + +Ick weet, de Dokter haale na nich es nowwe, _wuaviel lebendige +Braudkuärwe[102] Ji'r loopen hewwet_. M'riliisken kinne ick un +de beeden ölsten Jungens auck; man daar sind wisse abers na wual +'n half Dutzend achter, dann Juue »_Et_«[103] is saviel ick weet +wisse van gooer guöliger[104] Aart, un't sind sieker alle nütte +Dwasdriiwers[105], _un Mashacken[106] as uut'n Deege weltert_. »_De +Tacken aardet na'n Stamme, man Uulen brööet Uulen_« plegt me wual to +seggen. _Wen uuse Herrgatt Kinner gift, den gift He auck Bücksen_; +deswiegen günne ick Ju, dat't Stiige baule vull werd; dann waar al +niigen to Diske gaaet, daar licket sick de teggede wual sachte auck met +satt. Sind 'r nich auck en Paar Twiiskes[107] of gaar Driiskes[108], +manken? Wann'k Ju tooken Meitiidt es wier tosprieke[109], mot'k se +aparte dach auk es alle bi eene sehn. + +Man ick freese[110] baule _dat dat'r wual vor 't Eerste wier in theenen +schiöle_; dann ick hewwe van Winter 'n Huupen Gebreck e hatt un bin +kortens man leige up 'n Fööten wiesen un spüüre auck nau na manchsens +saviel Wehdaage in 'n Knuaken, aparte wann't Wier sick ümmedoonen will, +dat'k wual in eene hen joobellen[111] mogde as'n Rüüe de uutlübbet[112] +werd. Ick harr Ju sau 'n elennige schmärtlick Koppleid, (de Dokters +heetet 't: den _Tick dullerös_ un dat met Recht, dann van de Piine +kann me wual dull un unwiis weeren --) un de Haagetülße[113] wöören +mi up e loopen, dat se mi as Gauseegger unner de Kiwwen[114] leigen; +daarto kreig ick buawenbatt[115] na 't Tönjesfüür[116] un 'n Fliöte +in de lüchtern Schucht[117] un 'n röggesk Pinnschwiär[118] achter'n +Hacken; daar woll'k anteerste alle nich up toschlaunen, dann sitte ick +auck wual vuller Pliiten[119], sau giewe ick mi dach nich baule eher, +as bet't mi de häugeste Naut n dööt un ick bange sienen mot, _dat 'k +stump van Unner to gaae_. Dat hebb 'k sau van miinen siäl'gen Aulen +ierwet; de was der Meenunge, wann Eene auck es 'ne Unsachtigkeit oder +'n Miskweim[120] tostädde, scholl me sick man striiwsk haulen[121] sau +lange me ichtens[122] konne; dann _wann de Minsken eerst unner Dokters +Füüste raakeden, un de Vüügel in Kinner Hände, wöören se baule ault e +noog wooren_; un ick bin 't allenhand auck al wiis e wooren[123], dat +me, wann me eerst an't Quacksalwern kümmt, insgemeen na mehr Leigheet +up rägt un _dann is'r't Ende oftmauls heel van awe_. Ick was vorwahr +baule stierwens Maute, man kortens heww 'k mi nütte wier verhaalt, sint +de Wunnerdokter uut'n Vöörden uäwer mi gaunen is, un ick rieke met +Gatt, dat 'k mi wual na ens wier begriäse[124], dann ick hewwe alltiidt +na sau wat 'ne geiwe[125] Natur e hatt. + +Wo is't dann nu eegentlick met'n Anierwen; will he Ju na nich baule +afläusen, of _steht 'r na jümmeran Maunenschiine in'n Calenner, dat he +siine Lüchten nau nich ansticken mag_? Mi ducht dach dat 'k to Jahr al +häärt harr', dat he siinen Föögesmann[126] al up'n Loop kriigen hewwe, +sau _dat he de Muöntkekappen baule up'n Tuun hangen woll_ un met 'n +Baas[127] van 'n Wichte in'n Küüre[128] wööre, daar Ji un de Aulske +auck wual Sinnigheet[129] an e hatt harren, _dann't harr wisse auck +na Aart Mööskenkröömkes[130] miebracht. Is Ju dat vellichte van 'r +Pannen schnappet_, of räuken Ji wual bi Tiien Unraut? Bruutens[131], +weet me wual sind alltiidt sau riik dat se bölket[132], man wann me't +'r nau met'r Lucht bekickt, _heft 'r_ vielmauls auck wual es _'ne Uule +siäten_. -- + + _Des Eenen Leefde fällt up'n Roosenblatt, + Des Annern siine up'n Kohflatt._ + +_Bieter 'n Stücke Braud in der Kiipen, as Fieren un Flünke an 'n Hooe._ + + Wann Buurendächters frii't, + Schweerebrett! wat is saun Lüüt + Dann riik; 't brinkt 'n Bruutschatt met, + As 'r kortens[133] nine kriegen het. + + Man is se eerst de Bruut, + Kümmt 't meestig anners uut; + Dann fällt 't bi der Neeren af + Un tüsken 'n Käären is vull Kaff[134]. + + Dach dat maak't mi nich quaut, + Ick hewwe nine Naut; + Heft 't Wicht man ichtens Lust un Moot, + Dann wöör't auck al sau jeewe goot. + + Man heft't 'n quaaen Sinn, + Daar ick nin Fründ van bin, + Un mierk't me dat bi gooer Tiidt, + Sau maak 'me sick'r faarts van quiit, + + Süß geht me Unglück an. -- + Sau 'n Lüüt eeg't[135] auck nin'n Mann + De 't ehrlick ment, un trüü un recht; + Sau 'n Stänkerees[136] is mi to schlecht. + +Nu, goot Dink will Wiile hebben. _Friggen un Backen geräth nich +jümmer_, un et schall sick alle na wual riigen[137]. + +Man waarschuwwet mi den frommen Jungen, dat he sick nich alleine +düür 'n schäun Ziiferblatt[138] begäusken[139] lät. »_Friggerigge, +Blindöökerigge_;«[140] auck _dat schäunste Ziiferblatt heft allmangsens +en schuorweden Ees_. Vor dreehunnert Jahren fröög al 'n klook' Mann: +»Ick woll wual wieten wo de Junge heete, de sick van Wichtern nich +wat narren lööte?« _De beste Küügeler kann auck wual es'n Puudel +schmiiten._ Deswiegen rüünsket[141] em dach bi Tiien in 't Ahr, dat he +sick nich auck beööwen lauten un sick vor allen Dingen 'n Fruusminske +toleggen müüge, daar he wisse van si, dat 't nich allstolange tor +Faasel loopen hewwe, daar eene dann _lichte vorgieten Braud of'n +Kuckuksküüken met in 'n Kaup krigt_, un dat he'r in Verdrag un Friäe +met liewe. »_Bieter 'n schluuten Wiif[142] as'n kiiwen Wiif_,«[143] +-- segg'k Ju. Dann wann'n 'n Manne dat Unglücke uäwerkümmt, dat he an +'ner fuulen, wispeltüürigen[144], gäwweligen[145], auwiisigen[146], +miikerigen[147] Quaasketriine[148], of 'ner heersken[149], +katthäärigen, glubietsken[150], jewwekewwesken Gaffeltange behangen +blift, daar he gaaruut nich met eggen of plöögen kann, de alltiidt +vor em hier schnawwet[151] un klippertaanet as 'ne Vuugelriäter +un de Bücksen[152] jümmeran alleine anne hebben will, un de 'r 'n +heelen Dag Nicks 'n dööt as Schellen un Bellen, dat de Mann, Kinner +un Denste nich Dag of Nacht Friäe in 'n Huuse hebbet, un wann'r dann +buawen batt na ßaantkerige aule Wiekenbliäer un leigmuulede Uphissers +un Upstööperskens[153][G] tüsken kuomet, de eer Hellenverniin[154] +in de Leuchen[155] blauset, dann lät auck de beste Mann wenner[156] +de Ahren hangen un 't is nin Wunner, dat de Völker[157] auck baule +mismöödig weeret un den dullbriägesken Bellhaamer[158] van 'n Wiiwe +an'tleste beööwet un bedreeget, war se ichtens kiönet un daarmedde +geht dann auck de beste Werthskup baule 'n eeslings[159]. Sau'n +unglückelk-bedaart[160] Minske mag wual driiste seggen, dat he met +den Hellendüüwel alle siine Wiäldaage to Graawe driägen heft, as't de +wiise Sirach ~Cap: 25. V. 21~ u. s. w. al to verstaunen gift un dann +geht't'r insgemeen to, as de Bispriöke segt: _Miine Fruwwe heft mi leef +un ick hewwe se wier leef, sau leef, dat 'k se wual alle Daage met'n +Bessemstiele küßken mogte._ Deswiegen: »_Kregget de Henne un schwigt de +Haan, dann is't Huus'r üüwel an_;« un »_'n Wiif dat met'n Koppe will +buawen uut; dat dööt viel Schaaen un richt't alldach Nicks uut_.« Dat +sind zwaarens al 'n Paar aule, man wahre Pundwäärde[161], segg 'k Ju, +de auck wual sau lange in Ehren un Würden bliiwen schiölet, as de Welt +steht un'r Wiiwervolk inne is ... + +Nu, sau 'n Harteleid kann 'n Frömmsten un Besten tostäuten, dann wel +kann faarts allen Minsken in 'n Hartekolk kiiken? un den plegt 't auck +up 'n Eersten to uäwerkuomen, innerwiilens se van Natuur naugiewsk n +sind un geeren sau lange in Gedult staaet, bes 'n an'tleste de Kopp +uut'r Keer[162] kümmt, of se'r uäwer in 't Gress biitet un dann kümmt +achternau den unwiisen Jobellersken[163] de Rögge[164] met Huulen +un Blarren to laate. -- O Heere, o Welt! Wat is sa 'n aarm Minske to +beduuren, den sau'n elendig Harteleid to erkinnet[165] is. -- + +Ick rieke dann dach met Gatt auck nich, dat Juue Siöhne't maaken +schiöle, as jener Junge, de sick auck an't Friggen giewen harr un up'n +Lüüt verfallen was, dat al met mehr annern Jungens in 'n Küüre[166] +wiesen was. He mende, dat möste dach wual 'n heelen Meister van 'n +Wichte sien un dachte, as de Buur sick uutdrücket, dat he daar 'n Aulen +met 'n Jungen kreige, dann ümmesüß wöören 'r wual nich sau Viele achter +hier. + +Se wöören auck Handels eens, un lööten sick na Gebüür upbeen[167]; man +as de P'stoor se 't drüdde Mal van der Kanzeln schmieten[168] harr, +gönk de Brüügen na'r Weeme un lunkaarde hällekens[169] bi'n P'stoor in +'t Huus, af'r nine Insaage daunen wööre. De bescheede en van nei. + +Dat föllt den Jungen up un as he 'n Käären vor sick hen miimert harr, +siä he to den Heeren: Nu will 'k't auck nich; dann nu ducht mi, dat'r +dach wual sau viele nich achter is, as ick wual ment harr, süß scholl +sick wual sachte Een of Anner rägt hebben. + +Man nu gönk 't na 'r haugen Treppen[170] un daar wöörd den Jungen +to erkinnet, dat he 't Lüüt alldach niemen moste. Dat gaf abers 'ne +unsachte Liewerigge un se stönnen in saunen Unfriäen tohaupe, dat +'t antleste an 't Knuffen un Buffen[171] gönk. Dau fönk de Fruwwe, +de de haugen Treppen van tovüüren al wual kennde, an to klaagen un +brachte vor, dat eer Mann se röökelause mishandelde. Se wöörden tohaupe +vorbeschedt un as de Heerens den Manne dat Beschweer siiner Fruwwen +vorhöölen, siä he: Miine Heerens, dat Wiif lügt alle wat 't seggt, +dann ick bin de frömmste Minske van 'r Welt un hebbe 't siin Liewe +up söcke Wiise nich trakteert. Man de Fruwwe nam dat Waart un siä: +_Gatt's Wier un nich Eene! Begrüüßluusest[172] Du Dullbriägen mi nich +Dag vor Dag met'r Knufffuust_[173] un hest du Leigheet[174] mi nich +na van Muaren in de Trönjen schlaagen dat 't 'ne Aart harr un man sau +schmackede? _De Augenschiin is aller Welt Tüüge_; seh't mi es hier +nan Koppe! Is mi dat Schnatthüüsken nich nau sau dicke as 'n Püüster? +_Dat wasket di de Rhiin nich af_ un de Heerens schiölet 'r di auck +wual diin Genannt[175] vor to erkinnen, dann se miötet dach van Gatt +un Rechtswiegen _den Unschülligen goot toschlaun_[176] un ick denke +_dann schall'r't Dünnebeer wual achter nau loopen_. Nei siä he, blieken +dull[177], _du löppst'r wual miie_[178]; ick hewwe di je man iewen +met'n Schnuffdooke an e ticket. Dat schall wual wahr sienen, anwerde de +Fruwwe; hest du siin Liewe auck wual 'n annern Wiskeldook e hatt as en +düssen? un daar met nam se de Niäsen tüsken de Finger un Baats! schlöög +se eeren Mann an 'n Hals dat 't quabbede[179], dat de Heerens auck +sehnen mogten, wat he des Muarens vor 'n Schnufdook e bruuket harr. He +wöörd to Verdriägsamkeet un Gemackhaulen an e wiesen un gönk wual met'n +töörn'sken Koppe[180] met siinen Wiiwe na Huus. + +Nu, waar 'n Paar Ehelüüe sick nich goot tohaupe verdriäget, hebb't se +de meesten Tiidt van beeden Siien Schuld. t' is al'n ault van te Jahre: +_Pack schlöög sick, Pack verdröög sick_; un sau schall't met de De, +daar ick iewen van e küürt hebbe, antleste auck wual gaunen sienen, +dann ick hewwe nau der Tiidt wual es häärt, et schiöle sick met de +Beeden dach bietert hebben; dann as de Dokters un P'krauters met de +Kreggenfööte van Rieknungen kuomen wöören, harr' he dach e ment, dat +wöören düüre Schuffdooksdüffkes wiesen. Me plogde wual ehr auck wual +es to seggen, me miöte sick eerst 'ne Tiidt lank beruuken un to 'm +Minnsten 'n Schiepel Salt tohaupe up e tiärt hebben, ehr me sick nowwe +kinnen leere un de meesten Tiidt is de Unverdrag tüsken Ehelüüen man +'ne inbellske[181] Krankheet, de sick met'n Jahren legt, wann sick de +stiiwen Köppe bäuget; -- dann is 'r leider man Nicks mehr to beduuren, +as dat me uäwer de Kortswiile sau ault e wooren is. Daarümme segg' ick: + + »Wann twee sick maaken willt to Een, + De maaken eerst't Gemöth gemeen. + Denn uäwer Twas[182] to liggen in'n Sack, + Is vor Elkeen 'n[183] 'n lästig Ungemack.« + +Man dat segg 'k Ju, dat Ji mi, wann't met'n Anierwen sau wiet is, to +'r Hachtiidt nich vergietet; _dann will wi'r na es nütte wat achter +bööten_[184] un ick mot aparte na ens in miinen aulen Daagen met Juuer +Aulsken eenen aftriäen[185]. Wat meene Ji, wann Ji un ick un se un +de, dann na es 'n aulen düütsken Menewett vordansseden? wi wollen eer +aparte na wat van de echten ehrdaags'ken Tuuren vorföören, daar dat +junge Volk Nicks mehr af n weet, un ick bin 'r vorwahr nich goot vor, +dat'r dann antleste nich auck na'n Schienenstäuter, oder 'n annern +Dullen achter up möste. + +Man Een's woll'k mi dann dach wual geeren uutbidden, nämlick dat Ji +nich togiewen schiölen, dat se, wann se den Bruutwaagen bringet, 'n +Hahnen vorne up den eersten Waagen faste bäunen, den se dann, dat he +stännig kreggen schiöle, vor Gewalt sauviel Brannewiin in 'n Hals +geetet, dat em antleste de blaue Leuche uut'n Bille schleit un he +up 'ne unbarmhartige Wiise verrecken mot. Düsse röökelause Bedriif +woll mi, wannk't in miinen Kinnerjahren wual es met ansehnen moste, +jedesmal al't Harte afbiiten[186] un ick mot liike uut[187] seggen, +dat ick söckes wat vor 'n Düüwels Infall un vor 'ne unminsklicke un +sündlicke Deerquielerigge haule, de, wo se nich al van sülwent af +e bracht is, dann dach _van obrigkeitswiegen bi schwaarer Straffe +verbuaen weeren scholl_. -- Niem 't'r leewer 'n Viggeliinstriiker +un 'n Klar'nettenbiiter mehr vor, dann dat lut vor sinnige[188] +Ahren vull bieter, as dat kläglicke Kreggen van'n besuapenen, +stierwenden aulen Hahnen; un saviel will 'k Ju faarts bi Tiien wual +wicken[189], dat, wann Ji de rööklause Saake nich naulauten schollen, +ick vorwahr met'r Bruut auck nich 'n Trett to 'm Danssen ansette; +dann de söcke lästerlicke Leigheet met Lusten ansehnen mag, kann na +miiner Meenunge auck nin goot Gemöthe hebben un is sieker to annern +Harthartigheeden tiigen Minskenkinner un 't aarme Vee auck nich to +goot. »_Deerteschinner, Lüüefiller_.« -- Man 't gift leider unner de +Vorneimen hen un wier auck Hartnacken noog[190]; dann dat mot dach +vorwahr auck wual Eene sien, de den fiif of sess Müüsen, de he es in +'n 'ner Kruupfallen lebendig e fangen harr, vor Düüwelslust eerst de +Steerte uutlauck[191], ehr he se den Teckels uäwerlööt. Daar kwam'k +vor Kortens es up to -- man ick konn't dann dach nich ansehnen un de +Traunen kweimen mi'r bi in de Augen, dat't in uusen _frommen_ Daagen na +söcke unbarmhartige Lüüe gift, daar me se nich vermooen sien scholl. + +_Den Düt juöcket_, wann he 't liäsen scholl, _de klegge sick_. + +Nu Adjüs! _Gatt bewahre Ju vor Bissen un Wiepsteerten[192] un vor +duusent Düüwel._ Giiwet 'n Ölsten 'n Kußhand van mi, man dooet nich +as jener Junge, den de Aule torööp: _Gif den Heeren 'n Kußhändken un +segge_: »=Gooen Dag, du Iisel.=« + + +Nauschrift. + +Ji siäen mi wisse lest es, dat Ji Ju met'r Tiidt wual es 'n niggen +Wuostekietel tüügen[193] wollen, wann Ji'r es sau jeewe[194] ankuomen +konnen. + +Nu bin'k düsser Daage es bi uusen Aksienaater[195] wiesen, dann 'k +woll mi auck na wual een of anner Huusingedöönte[196] toleggen, dat +me in der Huushällunge van doonen[197] heft un daar me in'r Aksione +allmangsens wualfeiler anraaket, as wann me't sick nigges maaken lätt. +Daar steht reefaarts auck 'n grauten kuapern'n Kietel, daar wual sachte +'n Stiige Emm'-vull[198] Waater in gaunen müüget un de na miiner +Meenunge sau goot as nigge is. De werd bi'r neigsten Aksione met up e +settet un ick mogte Ju wual anraaen, dat Ji'r dann hen kweimen, dann +et konn sick dach schlumpen[199], dat Ji 'ne wual Schluur-Kaups[200] +kreigen. + +Ji schiölet den Aksienaater wisse al wual kinnen un auck wual wieten +waar he wuohnet. Et is de De, de'r jümmeran allerhande putzige +Infälle tüsken schmitt un de aulen Reetskuppen[201] manngsens +söcke niggelke[202] Naamens gift, as t. B. »'ne Suppentarriine van +Wassermanns Pozzeleen,« (Wassermann is 'n eeren Pöttker[203]) dat is: +'n eeren'n Nachtpott; »'n Treppenschäuner,« dat is 'n Striikbret, +daar me de Mester un Gauweln uppe strickt, de se süß gemeeniglick up +de Treppenpöste to schiärpen plieget; »'n kaupt 't in der Tiidt, dann +he ji't in der Naut,« dat is 'ne Weege; »'n schmööen Fuulstool of 'ne +eensittenne Schlaupstiie, met Pierehaare stoppet un as ji wual sehet +met wackern, blöömeden Plüüs uäwertrocken, sünner Insatt[204];« daar +ment he 'n Suargestool miie, un »sünner Insatt,« dat het saviele as +sünner de aulen Upkäupersken, de meestig jümmeran de Eersten sind, de +na de Aksionen loopet, dat se de besten Plätze kriiget un sick dann +up't leeweste up eer beste Gemack in söcke Stööle faste settet. Wann de +Stool dann up roopen werd, plegt he'r insgemeen to to setten »wann'k +sau'n Ault van te Jahre as'r den heelen Namiddag inne sieten heft to +brööen un to schnuarken, met in 'n Kaup geiwe, scholl'r mi wual nich +Eene wat vor been, dann wel will söcke Fuulbrööerskens[205] wual vor +Geld kaupen, de he ümmesüß to Danke noog kriigen kann, un auck al +wual uäwerlästig satt in'n Huuse hebben mag.« Man 'ne Stülpe[206] of +'n Deckel is bi den Kietel nich biie, de mosten Ji aparte dach wual +nigges maaken lauten, dann't is all'nhand gefährlick saunen grauten +Pott sünner Deckel up'n Füüre to hebben. Daar weet ick Ju 'n Leedken +van to singen, daar Ju alldach vor eesen[207] schall. + + * * * * * + +As ick na'n lüt'k Junge was, de in 'r Piiken lööp, harren se in uusen +Huuse es 'n Paar Meifierskens schlachtet un'r auck Blootwuöste un +Woppkenbraut van e maaket; dat mot dann wisse eerst e schrempet[208] +weeren, ehr 't in 'n Keller of up de Schneisen[209] kriegen werd un +in 'n Wiimen[210] kümmt, un dann dansset 't in den glöönigen Kietel +wisse alle düür 'n eene up un daal. Dat woll P'stoors Willemken auck es +geeren sehnen; un de Kuäckske nam mi in'n Backvull[211] un büürde[212] +mi in te Häugte, dat ick in den Kietel kiiken konn. Man dat geföllt +mi sau, dat mi alle in eene hen de Sinn'r na lüstede, dat'k't na wual +ens wier sehnen woll. Nu harren wi bi'n Holtheerde unnern Boosen[213] +na bito 'n Wiinduawen, de van Backsteenen up e müürt was. De Kuäckske +was 'n Trett bi'r Siit gaunen un harr mi alleine bi 'n Heerde lauten; +man wat harr'k to doonen? As'n Imme[214] kladderde ick buawen up dat +Biheerd[215] un tratt up 'n Kantsteen, dat'k'r bieter in reckhalsen +konn', man de Steen harr sick läs e giewen un kippede un p'rdoots! lag +ick met ens uäwerto in den glöönigen Wuostekietel, un wann de Kuäckske +'r nich to'n Glücke jüst up to kuomen wööre un mi'r bi eenen Beene +met'n Schnappe[216] wier uutrieten harr, as 'ne Pogge[217], harren +se'r mi auck man faarts schrempet wier uutfisken un met de Wuöste +togliiks priggen[218] konnt. 't is miin nowweste[219] Dencken, dat uuse +Au'm-Hinnerk faarts Hals uäwer Kopps met 'n Piere na'r Stadt jaagen un +'n Dokter haalen moste. Unners de kwam, harren se mi al met Black[220], +dat se bi Kannenswiise van 'n Köster haalt harren, beguaten, dat'k +vorwahr wual uutsehnen hebben mag as 'n lütken Düüwel, un wual'n +Schiepel Wuorteln un Eerdappel unner'n Stäuter kriigen, daar se mi +eenen kaulen Pannekooken na'n annern van ümme't ganze Liif backeden un +antleste dach met Gaddes un Dokters Hülpe na ens wier torechte kreigen. + +Na dat Upkuäcksel, rieke ick, hebb'k de fiine Huut e kriegen, de de +Wichter alltiidt sau feer[221] in de Augen stöök; man'k woll Ju dach +wual wahrschuwwen, dat Ji'r bi Tiien bieter na wier sehnen mogten, +dat'r Ju nich auck es 'ne Blaage in fällt, dann't mogt'r auck wual +es leiger met uutkuomen un me süht hieruut, dat Eene de Kinner +allmanngsens röökelause üm'n Hals kuomen kiönet, daar me nich de +feerensten Gedachten[222] anne heft. + +Ja, wann uuse leewe Herrgatt de nich bieter waarde, as de Minsken +'t bii'n besten Willen kiönet, waviel schollen'r dann wual +uäwerscheeten[223] un graut van weeren? + +To'n Neigsten gift't'n Capittel uäwer ehrdaages un nu. + +[1] _Iäten_: Essen. + +[2] _Dööntekost_: Festgericht, Festtagsessen. + +[3] _Priämt'roggen_: Präbendebrod von Roggenmehl. + +[4] _sülbacken'n Braae_: selbst gebackenen Brode. + +[5] _Tobiete_: Zubiß. + +[6] _Genwern_: Ingwer. + +[7] _lange Roggens_: ellenlange Weißbröde. + +[8] _Weggen_: große, flache, kuchenartige Weißbröde, von feinem Mehl. + +[9] _vor 'ne Aardigheet_: aus Freundlichkeit; hier, zum Zierrath. + +[10] _Deftiges_: Tüchtiges, Kräftiges. + +[11] _Wiise_: Sitte, Gebrauch. + +[12] _liike uut_: grade aus. + +[13] _Toreesels_: Zubereitungen. + +[14] _reefaart_: jetzt, heutiges Tages. + +[15] _Salsteriggen_: Brühen; von Salse: Brühe, Tunke. + +[16] _vergiewet_: vergiften. + +[17] _uurden_: wühlten. + +[18] _piirkeden_: suchten. + +[19] _vulldaun_: gesättigt. + +[20] _eeslicke fuul_: gräulich schmutzig. + +[21] _unnüüsel_: eckelhaft. + +[22] _pänntkefett spielen_: lecker, fett essen. + +[23] _Gemack_: Behaglichkeit, Bequemlichkeit. + +[24] _Iäteldiske_: Speisetische. + +[25] _Sapp_: Saft. + +[26] _anners_: sonst. + +[27] _Fliggebalg_: Pflegebauch, Fresser. + +[28] _Vullkumst_: volles Maaß, Befriedigung, Genüge. + +[29] _Fiäsen_: Fetzen. + +[30] _Elt_: Schwielen. + +[31] _verklichtede_: verstauchte. + +[32] _krüüsk_: (von _krüüen_ ausjäten) eigen, lecker, der das Beste +aussucht. + +[33] _Wopkenbraud_: Wurstbrod. + +[34] _hennige_: ziemlich, einigermaßen. + +[35] _Sönndage_: Speckwürfel. + +[36] _Steertrööwen_: Schwanzknorpel. + +[37] _Schlüngesel_: Geschlinge, Sehnen. + +[38] _Willwass_: s. g. wildes Fleisch. + +[39] _Schliepkanne_: ein hölzernes Gefäß, worin den Arbeitern Bier auf +den Acker zugeführt wird. + +[40] _donne_: stramm, aufgedunsen. + +[41] _Bolze_: Kater. + +[42] _grummelt_: donnert. + +[43] _farsse_: (~forçe~) starke. + +[44] _Pütte_: Ziehbrunnen. + +[45] _Dräugte_: dürre. + +[46] _Saut_: Brunnen. + +[47] _dat de Saut em 'n dräugen Ees tohöölt_: daß der Brunnen ihm den +trockenen Boden zeigte. + +[48] _Beertööte_: hölzernes Biergefäß. + +[49] _lunkepankede_: schlenderte. + +[50] _ankede_: ächzte. + +[51] _Suugen_: Säue. + +[52] _siölig_: schmutzig. + +[53] _bifligget_: zu sich nehmen, beipacken. + +[54] _Piirke-Jannöckel_: langsamer Esser, der sich das Beste auswählt. + +[55] _Bultknoost_: Erdklumpen. + +[56] _Wöösebraake_: Wüstling. + +[57] _'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske_: ein nur irgend +halbwege ordentlicher Mensch. + +[58] _Geneet_: Genuß. + +[59] _Oul_: aufgewühlter Schmutz. + +[60] _Lillauf_: Epheu. + +[61] _Schnüssel_: Schnautze. + +[62] _Fuhr_: Fuhre, Graben. + +[63] _verschraut_: schräg. + +[64] _Bill_: Schnabel, Mund. + +[65] _Tüsken_: zwischen. + +[66] _Tant_: Zahn. + +[67] _töörensk_: zornig, böse. + +[68] _niederträchtig un gemeen_: herablassend und populär. + +[69] _Büürbaum_: Hebebaum. + +[70] _Schrautdüüre_: Seitenthür. + +[71] _Wammen_: Wampe, der Magen des Rindviehes. + +[72] _Müssen_: dicke Enddärme. + +[73] _Balkenschlapp_: Bodenluke. + +[74] _Bawwe_: Vater. + +[75] _Mömme_: Mutter. + +[76] _ruum_: raum, völlig. + +[77] _Krüüsdriägers_: Krücken. + +[78] _Biflootsschütte_: Umfluthsstaue. + +[79] _liien_: zurückhalten, bergen. + +[80] _kruusket_: geschaudert, Widerwillen empfunden. + +[81] _Kantshaaken_: Arm. + +[82] _wisse_: fest, kräftig. + +[83] _tohüüet_: sorgfältig zugedeckt, eingepackt. + +[84] _beliewet_: lebhaft, fröhlich. + +[85] _der Naukumst_: der Nachkommenschaft. + +[86] _Neigte_: Nähe. + +[87] _eeget_: verdient. + +[88] _beliikteeken_: nachweisen. + +[89] _kummfaart_: vorwärts. + +[90] _Helpup_: Bettquaste. + +[91] _in de Hand raagen_: zulangen, in die Hand legen. + +[92] _'n leepen Zissemänntken_: einen schlechten Streich. + +[93] _Puckelribbas_: Prügel, Schläge. + +[94] _Pinnsüwwel_: Pfriemen. + +[95] _Hiile_: Unterboden. + +[96] _tierget_: gezerrt, geneckt. + +[97] _'n näut'lk un präutl'k Schuur_: ein verdrießliches Schauer, +Mißlaune. + +[98] _andöönt'lk_: empfindlich. + +[99] _Amöör_: Humor, Laune. + +[100] _entelne Keer_: einzelnes Mal. + +[101] _'t in der Nüffen hebben_: es in der Nase haben; mißgestimmt sein. + +[102] _lebendige Braudkuärwe_: lebendige Brodkörbe, Kinder. + +[103] _Juue Et_: Eure Sie (Frau). + +[104] _guölig_: ergiebig; _guölig Käären_: ergiebiges, gut ausfallendes +Korn. + +[105] _Dwasdriiwers_: Durchtreiber. + +[106] _Mashacken_: rüstige Kinder, die Wind und Wetter nicht scheuen. + +[107] _'n Paar Twiiskes_: Zwillinge (der Landmann setzt die Zahl hinzu) +deshalb sagt er auch: + +[108] _dree Driiskes_: Drillinge. + +[109] _tosprieke_: besuche. + +[110] _freese_: befürchte. + +[111] _jobellen_: schreien vor Schmerz, jaulen. + +[112] _uutlübbet_: verschnitten. + +[113] _Haagetülße_: Mandelgeschwüre. + +[114] _Kiwwen_: Kinnladen. + +[115] _buawenbatt_: überdem. + +[116] _Tönjesfüür_: St. Antonifeuer, die Rose. + +[117] _lüchtern Schucht_: linken Schulter. + +[118] _röggesk Pinnschwiär_: entzündetes Blutgeschwür. + +[119] _Pliiten_: Ungemach, Beschädigungen. + +[120] _Miskweim_: Mißbehagen, Mißgeschick. + +[121] _sick striiwsk haulen_: sich hart halten; Widerstand +entgegensetzen. + +[122] _ichtens_: irgend. + +[123] _wiis e wooren_: gewahr geworden; erfahren. + +[124] _wier begriäse_: wieder erhole. + +[125] _geiwe_: rüstig, kräftig. + +[126] _Föögesmann_: Brautwerber. + +[127] _Baas_: (holländ.) Meister. + +[128] _in'n Küüre_: im Gerede. + +[129] _Sinnigheet_: Gefallen, Behagen. + +[130] _Aart Mööskekröömkes_: einiges Vermögen, gute Mitgift. + +[131] _Bruutens_: Bräute. + +[132] _bölken_: aufstossen, fig. großthun. + +[133] _kortens_: kürzlich. + +[134] _Kaff_: Abfall, Schmutz vom Korn. + +[135] _eeg't_: verdient. + +[136] _Stänkerees_: Zänkerin. + +[137] _riigen_: in Ordnung kommen. + +[138] _Ziiferblatt_: Gesicht. + +[139] _begäusken_: verleiten. + +[140] _Blindöökerigge_: Blendwerk. + +[141] _rüünsken_: verstohlen zusagen. + +[142] _'n schluuten Wiif_: eine eingezogen, still für sich lebende Frau. + +[143] _'n kiiwen Wiif_: ein zanksüchtiges Weib. + +[144] _wispeltüürigen_: flatterhaften. + +[145] _gäwweligen_: tändelhaften. + +[146] _auwiisigen_: eigensinnigen, verzogenen. + +[147] _miikerigen_: albernen, kindischen. + +[148] _Quaasketriine_: Salbaderin. + +[149] _heerske_: herrische. + +[150] _glubietske_: lauerbissige. + +[151] _vor em hier schnawwet_: bissig vor ihm her spricht. + +[152] _Bücksen_: Hosen. + +[153] _Uphissers un Upstööperskens_: Aufhetzer und Aufstachlerinnen. + +[154] _Hellenverniin_: Höllengift. + +[155] _Leuchen_: Flammen. + +[156] _wenner_: bald. + +[157] _de Völker_: die Dienstboten, das Hausgesinde. + +[158] _den dullbriägesken Bellhaamer_: die tollköpfige Haderkatze, +Xantippe. + +[159] _'n eeslings_: rückwärts. + +[160] _unglückelk-bedaart_: übel-berathen, bethört. + +[161] _Pundwäärde_: gewichtige Worte. + +[162] _uut'r Keer_: aus der Richtung. + +[163] _Jobellersken_: Bellhämmern. + +[164] _Rögge_: Reue. + +[165] _to erkinnet_: auferlegt. + +[166] _in 'n Küüre_: im Gerede. + +[167] _upbeen_: aufbieten. + +[168] _van der Kanzeln schmieten harr_: proclamirt hatte. + +[169] _lunkaarde hällekens bi'n P'stoor in't Huus_: frug heimlich, +vorsichtig beim Pastor nach. + +[170] _na'r haugen Treppen_: zum Gerichte, Consistorio. + +[171] _Knuffen un Buffen_: Stoßen und Schlagen. + +[172] _begrüüßluusest_: mißhandelst. + +[173] _Knufffuust_: geballte Faust. + +[174] _Leigheet_: Bösewicht. + +[175] _diin Genannt_: dein Recht, deine gesetzliche Strafe. + +[176] _goot toschlaun_: beistehen. + +[177] _blieken dull_: bellend toll, wüthend. + +[178] _du löppst'r wual miie_: du bist wohl verrückt. + +[179] _quabbede_: quatschte. + +[180] _met 'n töörn'sken Koppe_: mit zornigem Sinne. + +[181] _inbellske_: eingebildete. + +[182] _uäwer Twas_: quer. + +[183] _vor Elkeen 'n_: für Jedermann. + +[184] _'r nütte wat achterbööten_: tüchtig was beginnen, aufstellen. + +[185] _eenen aftriäen_: tanzen. + +[186] _'t Harte afbiiten_: das Herz zerreissen. + +[187] _liike uut_: gerade heraus. + +[188] _sinnige_: zarte. + +[189] _wicken_: prophezeien. + +[190] _noog_: genug. + +[191] _uutlauk_: ausriß. + +[192] _Bissen un Wiepsteerten_: Irrthum und Schwärmerei. + +[193] _tüügen_: zeugen, anschaffen. + +[194] _jeewe_: leidlich, billig. + +[195] _Aksienaater_: Auctionator. + +[196] _Huusingedöönte_: Hausgeräthe. + +[197] _van doonen_: nöthig. + +[198] _Emm'-vull_: Eimer voll. + +[199] _schlumpen_: zufällig ereignen. + +[200] _Schluur-Kaups_: guten Kaufs, billig. + +[201] _Reetskuppen_: Geräthschaften. + +[202] _niggelke_: seltsame. + +[203] _'n eeren Pöttker_: ein Töpfer, der irdenes Geschirr macht. + +[204] _sünner Insatt_: ohne was darin sitzt. + +[205] _Fuulbrööerskens_: Faulsitzerinnen, Müssiggängerinnen. + +[206] _'ne Stülpe_: eine Stürze, Deckel. + +[207] _eesen_: grauen, schaudern. + +[208] _schrempet_: übergekocht, gekrimpt. + +[209] _Schneisen_: Knüttel zum Aufhängen der Würste etc. + +[210] _Wiimen_: Rauchfang. + +[211] _in'n Backvull_: in die vollen Arme. + +[212] _büürde_: hob. + +[213] _Boosen_: der hölzerne Rauchfang über dem Heerde. + +[214] _Imme_: Biene. + +[215] _Biheerd_: ausgemauerter Nebenheerd. + +[216] _met 'n Schnappe_: augenblicklich, im Nu. + +[217] _Pogge_: Frosch. + +[218] _priggen_: mit Nadeln stechen, damit die Luft ausgeht. + +[219] _nowweste_: äußerstes. + +[220] _Black_: Dinte. + +[221] _feer_: wahrscheinlich das englische ~fair~, hübsch, lockend, +liebreich, kirre. + +[222] _Gedachten_: Gedanken. + +[223] _uäwerscheeten_: übrig bleiben. + +[224] _Riöke_: Geruch, Witterung. + +[225] _'n Bieten_: ein Bissen. + +[A] Fricasse. + +[B] Ragout. + +[C] Dat is unner annern eene van de Wäärde, daar me, wenn me se +richtig schriiwen will, vull mehr Bookstaawen anne verquackeln mot, as +eegentlick behöeflick wööre; man dat heft siinen Grund daarinne, dat 't +'n franzöösk Waart is. Düt Waart boocksteweer't se: »~poupeteau~« (dat +het up düütsk »Püppken« un bedut 'n Schmoorbrääeken van Kalffleesk, dat +de Kuäckske tohaupe rullet, dat 't baule uutsüht, as 'n Wickelpüppken) +un sprieket't kort af uut, as daar buawen steht. Man wat will me daar +viele up seggen? Dooet 't dach -- as Ji in den sesten Breewe sehnen +schölet -- de Düütsken hen un wier auck. Sa'n Pupeto is alldach al'n +ault van to Jahre; in aulen Tiien hedde 't 'n Rülleken, un 't is +man 'ne niggemoodske Abeligheet, jüst as sau viele Annere, wann se +hüüte meenet, se miöten Eene de aulen Schnurrbraaens met nigge Wäärde +anööwen, dann 'k segge Ju, 't schmicket hüüt to Daage na jüst nich +anners as dautomaulen, as ick na man 'n upschuaten Jüngesken was; un +wann miin siälge Bessevaar, de in siinen Lesten nich mehr sehnen konn, +'r man 'n Riöke[224] van in de Niäsen kreig, plogde he vor Wiäldaage +met 'r Fuust up'n Disk to schlaunen un to seggen: Nu Hundsfott kumm 'r +uut! dat is 'n Bieten[225] den de beste Domheere nich to verschmaaen +höft. + +[D] Fricandon. + +[E] ~beefsteak.~ + +[F] ~Cotelet.~ + +[G] _Sebastian Brandt_ seggt: + + »Höde di vor bösen olden Wiiwen, + »Mit Bösheit se Alles mengen un drywen; + »Dann wat de Düwel nich uthrichten kan, + »Dar moth he ein oldt Wyff tho han.« + + un + + »Dörne un Disteln stecken seer, + »Overst falsche Tungen noch veel mehr.« + +Mogte dach 'n Jedder vor siiner eegenen Düüren kiiren un siin eegen +Flass hiekeln. -- + + +Veerde Breef. + + »Uut der Sprauke, uut 'n Liewent + »Sii dat Fruömde wier verbannt!« + +De gemeene Mann seggt wual es: »_Hauge sprieken un wiit striien, helpet +Manchen uäwer de Riien[1]_;« man ick meene dach, dat de Aulen met de +Plattdüütsken Sprauke un met de Klapptuffeln[2] in eerer Aart iewen sau +wiit kuomen siien, as wi met'n Haugdüütsken un met de Miilenstiiweln +un Iisenbahnen; dann hüütiges Daages _bringet se in wat Deelen jüst +sau goot Ziepeln weg un haalet Knufflauk wier_, as in aulen Tiien, met +den alleinigen Unnerschee, dat't upstunds allens mutziger[3] un gawwer +togeht. + +»_Alles ~per~_ =Dampf=;« seggt de Haugmann; man _he geht_ auck +allmanngsens _met'n Jiöcke[4] in't Bad un kümmt met'n Kleie[5] w'r +wier_. + +De plattdüütske Sprauke is vull deftiger[6] un glitt de Tungen +vull schmööer un lichtferriger daal, as dat spitzige un kantige +»_Hochteutsch_« un me kann'r sick aparte sau =elennige aardig=[7] inne +uutdrücken; dat schiöl' Ji wisse auck al wual hen un wier in düssen +Breewen spüüret hebben. Deswiegen bin'k'r auck siin Liewe en grauten +Fründ van e wiesen un heww'r mi viel un geeren met af e giewen. Na +miiner Meenunge moste 'n Jeddereene, de'r man ichtens 'n Käären up +toschlaunen will un se van Enne to Wenne betrachtet, wenner to der +Insicht kuomen, dat't dann dach Jammer un Schaae wööre, wann se met +Fööten stätt un heel an de Kante settet un af e schaffet weeren +scholl; dann se is vorwahr sau deftig un kräftig, as wual nich Eene, +bidoonsk, wuöhntlick, trühartig un eerlick as de ächten Westphalen +van Aulens hier auck e wiesen sind, kort un bündig un daarbi sau +schmiidig un glatt, dat se eene van 'n Muule glitt, as wann se in +klaaren Griiwelingsschmalte[8] büüket wööre. Daarümme hewwe ick af un +an auck sülwenst wual es _saune Schnüüsterigge[9] tohaupe stüsselt_ +un drücken lauten, dat den Lüüen alldach[10] na sau biister leige +nich[11] gefallen heft un et is mi unwiise leef, dat de Geleerden +up'n Unversteeten sick allenhand räuget un sick Mööte giewet, de +Raarigheeden[12] der Sprauke uut allen Lännern waar ichtens platt e +spruaken werd, bi eene to sammeln un vor gänzlicken Verdwiin[13] un +Vergietenheit to bewahren; dann hüütiges Daages werd Alles vorneimer +un fiiner un ick woll wual seggen, dat't Plattdüütske met'r Tiidt +ganz uut'r Welt kweime. Wann wi man 'n Käären upmierksam sind un +Vergliikungen tüsken ehrdaages un nu anstellet, kiöne wi henkuomen +Lüüe[14] abschlut nich miskinnen, dat et upstunds al lange nich sau +reggen un deftig mehr spruaken werd, as in uusen jungen Jahren, dann'r +kuomet allenhand al to viele Uäwerlööper uut'n Haugdüütsken un andern +fruömden Sprauken tüsken, daar me in aulen Tiien gaar nich es wat van +wüste, dann Jedereene de es'n fruömd Waart upschnappet heft, will'r +sick auck faarts dicke met doonen un flicket et geeren in siinen Praut +met in. Un waviele Uutdrücke hewwe wi nich al van fruömde Völker an e +nuamen, de to'n Plattdüütsken eegentlick passet as de Fuust up't Auge. +T. B. »_Spatzeeren gaun_«, Statts: »Landdaagen gaun.« »Dat miöte +wi _plusmineeren_«, Statts: »Dat miöte wi een in't Ann're rieken, +spekeleeren, spedeeren, masseeren, kungeneeren, rungeneeren« u. s. w. +Ick pliege wual to seggen, sint in 'n Schoolen nicks as Haugdüütsk +mehr vorkümmt un de Geestlickheit, de Dokters, Excessers[15], Vuägede +un Schoolmesters nin Plattdüütsk mehr verstahet, sint de Jungens +S'ldauten hebb't weeren most un fruömde Länner sehn un andre Wiisen +leert un miebracht hebb't; de Mannslüüe des Alldaages nine linnene +Kittels daar de Fuusthandsken achter in 'n Schlippschlitze höngen, +kastoorene Mumpros-Müssen, lierene Bücksen un blaue Schärten, Holske, +Landströöfeln[16] un ruwwe Kaputzen met Vossschwänzen in der Nacken +-- un des Sönndaages nine dreetimpede Hööe, blaue saardookene[17] +Wämmse met spialternen[18] Knäupen, de se sau uutermäutig to schäunen +wüsten, dat se meestig van 'n Antkevaar up Kindes Kinner verierweden +un'r dann nau na nich es 'ne wandelbaare Stiie[19] anne to blicken +was; mansiesterne Bücksen, missingene Kämme in den Haaren[A] un +Schoo met prinsmetallnen Spangen; un de Fruuslüüe nine drepannen[20] +Müssen, Stüütspangen[21], Püntnauteln[22], wullaakene un zersene Röcke +met duusent Faulen, willigen Schrääerläckern[23] un Magsachten[24]; +Kamsööler van blöömeden Zitz, met Baaje foort, met lange Kniepe[25], +un kruuse Lowwen[26], un 'n Luurkenlacke[27] up beeden Siien; +Böskes[28] van stiif Papier met bunten Damiin uäwertrokken un met +siiden'n Band inne böörtket, _daar dat Kamsoolsfoor[29] iewen uäwer +keik_, Fluötekrallen[30], sanftene Klapphandsken met K'rniinkenfell +foort un met'n Vorstaut van Hiermkenfelle[31] met schwarte Tippelkes; +Füürdööker[32] met Äugelkenband, un Wentken[33] un Schlippen[34] mehr +driäget; sint bi de däglicken Maultiien nine Brautläupen un eerene +Beckens[35] mehr up 'n Disk kuomet un de Denste[36] sagaar an Platz +van Möösken[37], dat eer vull bieter bi'n Ribben stönd, as andre +nöchterne Muultiergeriggen, en Paar Schäulkes Kaffejüche to Imb't[38] +un Vesper kriiget, de van de Sigurgen, de't Meeste doonen miötet, sau +bitter is, as Raamenroot[39] un eene sau in'n Liiwe herümme ramentet, +dat 'm 'r wual balgschlächtig[40] van weeren kann; sint de Mannslüüe +Uäwerröcke na'r Stadtmoode, van fiinen Laaken un allerhande Klööre, +Uäwerhiemde met Kruusedullen, siidene Westen un lankings Bücksen[41] +uäwer de Stieweln driäget un in Platz mierschuumen Piipen, eerene Lünze +un Präumkes[42], auck al Cigarren[B] in't Muul stieket un de Fruuslüüe +de bequeimen Niiwelkappen _daar de ganze Kopp met Müssen un Allens sau +nett unner to Schuure satt_, bi'r Siit legget un met siiden'n Hööen, +de met 'n Proll Fieren uptämt sind, lange Kleider van Kattuun na'n +niggesten Schniie, Schnöörliifkes, daar se sau stiif inne gahet, as'n +Schööfelstiel, met Spitzenkraagens, Riegenschirme un wat de Staut alle +mehr is, spradden gahet[C] un dat junge Volk de schäunen aulen Leeder +met de eesken niggemoodsken Lyrendreggerstückskes vertuusket hebb't, +geht de ehrdaagske echte, deftige, ländlicke Sinn un Wiise un daarmet +gliikstiidts de plattdüütske Sprauke in de Knee sitten; dann _'n fruömd +Kleid, maak't 'n fruömden Mann_ un »_sau de Staut, sau auck de Praut_.« +-- + + »Blau Gaaren, witten Tweern, + »Alle Buuren willt Heeren weer'n; + »Wannehr, wannehr, wannehr? + »Wann de schwarte Schnei fällt, + »Un de Luus 'n Daaler gelt; + »Man dat schüüt nümmermehr.« + +süngen se al vor hunnert Jahren un af'r gliiks na nich 'n Flöcksken +schwarten Schnei e fallen is un 't auck, dat me weet, nau nich söcke +Narren gift, de vor 'ne Luus 'n Daaler uutdooet, sau lät 't sick dach +baule an, as wann de Tiidt alldach in 't Land rücken wille. + +Daar schiölet friilik de lankjährigen Völkerwanderungen sint der +fransken Revolution, de allerhande Völker _düür 'n eene schmieten +hebb't, as de Kröömkes in'n Karmielks-Waarmbeere_[43] un auck de +hüütige lichtferrige Aart to reesen up Iisenbahnen un Dampscheppen +un wat'r mehr is, wisse wual en goot Deel to bidriegen. Dann wann me +hüüt to Daage auck es den Infall kreige, dat me van 'n eenen Ende der +Welt na'n andern woll, sau is't man 'n Sprunk, dann met'n Schnappe is +eene uut'n feer'nsten Hannaakenlande hier un met'n Ummesehns is he up +'n andern Ende auck al wier duusent Miilen wiet. Dat is al goot, man +na miiner Meenunge alldach nich allstogoot; dann miin sielige Vaar +plogde wual to seggen: _de allen Lüüen dat Pottkuäksel beschnoopet, +verderft sick lichte den Maagen un werd unsachte un wiirsk in der +Platten; to'm Minnsten behänkt he sick met Schmittsel_[44].« Man wi +Düütsken sind nu eenmal söcke Narren, dat wi geeren allerhande fruömde +Bibäärigheeden[45] an us bekliewet, se kleen us, af doonen us goot af +nich. + + Daar bi fällt mi en Dööntken in, + Dat mog't hier wual to Passe sien: + Vor hundert Jahren fäund 'n Buur + 'Ne schäune blanke Taskenuhr. + + He, mi nicks, di nicks bück'de sick + Un dacht': »Du schast in miine Fick; + Blank bist du, as 'n Daaler is, + En'n Daaler gell'st du ganz gewiß.« + + Dach, as he s' neiger bi bekickt, + Dau häärd' he, dat dat Dinges tickt; + Still lööt he 't liggen an der Eer', + He mende, da 't de Düüwel wöör'. + + De Schreck bedrüüßelde[46] en ganz; + »Wat het dat Beest vor'n langen Schwanz!« + Rööp he vull Angst un Schrecken uut, + Keick hott un haa na Kopp un Schnuut'. + + Met eenmal nam he wier en Hert', + He pack'de 't bi den langen Steert, + Un hölt't 'n Kaären met Gemack + An't Ahr; dau siä et: tick, tick, tack! + + Nu bleiw em gaar nin Twiiwel mehr, + Dat 't _de Liifhaft'ge_ sülwent wöör'; + Et wöörd em ganz blööm'rant vor'n Augen, + He schmeit 'ne, dat de Stücke flaugen. + + »Tööw!« siä he, »schast de Kränke kriigen, + »Ick will di up 'n Kittel stiigen; + »Vergaunen schall Di't Sehn un Häär'n, + »Schast ninen Minsken mehr verföhr'n; + + Un paukede in dullen Sinn, + Met siinen Priekstock up en in, + Kloppd' ümmerto in eenen Tag, + Dat Füür un Flamme uut en flaug. + + D'rup gönk he wiider; un husk! husk! + Sprinkt Eener vor em uut 'n Busk + Un rööp em to: Miin leewe Buur, + Fäundst du nich miine Taskenuhr? + + »Den _Düüwel_,« siä he, heww' ick funnen, + »He ligt van hier 'ne Verrelstunn'; + »Ick gaf em faartsens siinen Rest, + »Nu is he daut', un is'r west.« + + Sau was vor 'n düssen hier de Buur; + He kennd' un dröög niine Taskenuhr; + Nu driäg't se s' met 'ner Sülwerkiie + Un doo't sick unwiis dick'r miie. + + Van Jahr to Jahr geht 't häuger up; + Stönd'n hundertjährske Daaen up; + Bekeiken All's van Enn' to Wenn 'n, + Se scholl'n de Welt wual nich mehr kenn'n. + +Wi Beeden wietet et na ganz goot, dat me, wann me met'n Waagen man +van hier na Iborg woll, en ganzen Dag vor de Hand niemen moste. Dat +wöören vorwahr na schmööe Tiien! Up sauner Reese konn me sick na +ordentlick verhaalen, dann me konn sick lankstrieket un up siin beste +Gemack in 't Strau leggen un schlaupen driiste bes Middag; dann wann +de Waage nich ümmeschmeit, of in 'n Drecke sitten bleif, was me nett +bi Middaage bi'r Heerenreste[F]; daar kreig me siinen Schnappsack +läs un att na Hartensvergnöögen wat de Huusfruwwe eenen met e daun +harr. Hüütiges Daages kann me met'n Dampwaagen, den se hen un wier +auck wual »_Stumptaaren_« heetet, aabers wual in drüddehalf Daagen +van hier na Pariis triiseln[47]. -- Ji schiölet na wual wieten, wo +wiet dat is, dann _Ji hebbt de Welt wisse auck sau wat ümme de Ahren +schlaagen_, un'r Aart mehr van sehnen as Juues Naubers Meskuhlen; dann +wann 'k'r nich heel met in 'n Dutte[48] bin, he Ji den raaen Rock +wisse auck e driegen un sind dach auck met de Völker na Frankriik un +Pariis e wiesen. Ji wöören dautomaulen, dünket mi, Schersante bi'n +Ossenbrüggesken Landwiir Barreljoone, bi den fründlicken Kaptein +Gotthard siiner Kumpenigge un hebb't Ju de blauen Baunen auck jüst +sau goot ümme de Ahren suusen lauten, as alle de annern ehrlicken +Kammeraaden. Dat was dann dach aparte na 'ne stolte, plaseerlicke +Tiidt, daar 'n Jedereene, _wann he'r auck allmanngsens wat bi in'n +unrechten Hals kreig_, all siin Liewent lank met Vergnöögen an e +denket, dat em dat Müüsken unner'n linkern Bostlappen 'r bi anfänkt +to krawweln as 'ne Eckeltiiwe; dann _wi lieweden_ dach de meesten +Tiidt _as uuse Herrgatt in Frankriik_, plegt me wisse wual to seggen, +_wann't Eene recht na'r Fissen[49] geht_. Man ick meene, Eene miöte +nich alls to junk un unerfahren, van taubästiger Natuur un aparte +nich wuormäuterig[50] siinen, wann he sau 'ne Liewensaart, as den +Soldauten in 'n Feile toerkinnet is, met düürsetten will, dat he 'r +nich 'n Pliiten van wegkrigt un Unsachtigheeden un Wehdaage upsacket, +de 'ne liiwenslank in 'n Knuacken besitten bliiwet. Mi, vor miin Part, +priekelt de Ruuserigge bes nu to vorwahr faaken na mehr in'n Geföhle, +as mi leef is, un ick schall'r mi auck wual met träusten miöten, dat de +Kuulengriäwer 't antleste todecket. 't is eenmal S'ldauten Laun, dat +he'r Pliiten un Piine noog bi up sacket; de sind'r dann't siekerste un +beste Denkteekens vor, dat he wat met düürsettet heft. -- Man wann 'k +'r auck 'n half Stiige Jahre eher scholl ümme in't Gress biiten miöten, +woll'k alldach na nich, dat 'k'r nich met bi e wiesen wööre; dann me +kann -- un wann't Eene de Hunnertste auck wual nich es mehr Dank n +weet -- dann dach auck seggen, dat me 't Siine 'r auck eerlick to bi e +driegen hebbe, dat de Düütsken wier Düütske sien kiönen, wann se 't man +recht sienen wollen. -- + +Ji wietet wual dat alle Offeziers van uuse Kumpenigge eer junge +Liewent up 'n Schlachtfeile lauten mosten, sau dat 'k 'r alleine +uäwer bleif. Eene van miine Cameraden, den mangsens benowwet to +Sinne wöörd, römde mi ick scholl man 'ne Patroone in'n Hals geeten, +dat si 'n siecker Schutzmiddel tiigen 'n Schiöte. Dat is wisse 'n +ault S'ldauten-_Aaber_ van Anno Eene; man afscheuns he'r twee achter +eene fratt un icke nine, dann ick hewwe sin Liewe van Hill'gedoom un +Sympatigge nicks e haulen, moste he'r faarts an, unners ick allwisseweg +un sünner dat se mi ichtens blesset[51] of beleidiget harren miinen +strammen Gank in den dicken Pulverniewel un den blauen Baunenhaagel +faartgönk; man dau woll'k auk miine lewe Last e kriegen hebben, wann +miine braawen Jungens, Unneroffziers un S'ldauten, mi nich alltohaupe +sau goot to liien hat harren un sau denstiiwrig un folgsam wiesen +wöören, dat se bi alle Strappesuuren geeren Allens dääen, wat se mi +man an'n Augen ansehnen konnen. Dat mot 'k 'n miin Liewe lank dankbaar +nauröömen un sau ault kann mi uuse leewe Herrgatt nich weeren lauten, +dat 'k 'n daar 'n Tittelken van vergeite un ick kann't nich lauten +auck nu na der uprichtigen Wahrheit de Ehre to giewen, wann 'k met +Toverlaut un met Frööden bekenne, dat se alletohaupe sau uutermäutig +braav un köhnmöödig wiesen sind, as de besten Parremitenhelden[52] van +der Welt un dat, wann sick dat Gespreik hen un wier na es up den lesten +Feldtag un de Fillerigge bi Waterloo bedwelt[53], elkeene sick wual +driister haufärrig in de Bost schmiiten un beröömen müüge, dat he siine +schwaaren Plichten daar ehrdaages eerlick vulldaunen un'r siine Knuaken +redlick bi an e settet hebbe, dat nich blauts wi Düütsken, ick mag wual +seggen _de heele Welt, wier in den aulen Schlüür van Anno Eene bracht +is_ ... + +Ick hewwe alltiidt vull Leefhewwerigge vor de Soldaterigge hat; me +was'r je auck al van Kinnesbeenen an alle in eene hen midden tüsken +un anzüüglick is dach uapenbaar 'n Rock van bunten Klöören. Wann de +Trummeln gaaet un de Flööten piipet, lachet den Jungens al 't Harte in +'n Liiwe, wavel mehr scholl't'n jungen Keerel nich auck haagen, wann +he in Tiidt der Naut vor siin Vaaderland un siine Metbröörs kriigen +un stritten kann. -- Ick wööre'r auck sau baule nich van af e gaunen, +wann't nich alle sau kuomen wööre, as't kwam; dann eens Deels harr de +rechte Piik[54] in miinen Liewen al'n hennigen Knuck weg e kriegen, +un unner'n Bostdeckel harr sick al 'n Käären Leigheet annesettet, +de'k bi'n besten Willen in 'ner langen Riige van Jahren nich wier +weghoosten[55] konn; annerndeels gönk't mi met'n Upstiigen auck nich, +as't'n Rechten nau wual gaunen most harre un ick was'r de Minske nich +nau, dat'k dat goot verbiiten konnt harr. + +Ick weet vorwahr nich recht af Ji'n 18. Juni 1840 auck an uusen fiif +un twintig jährigen Jubelfeste Deel nuamen hebb't. De Saake an sick +un de Vergaaderunge der meestig sint saviel Jahren wiit uut'n eene +verdwaalden gooen aulen Kammeraaden was man leider to laate bespruaken +un to kort berennt; dann me harr'r sick eegentlick up e druagen, +dat'r ne allgemeene Vergaaderunge to'n grauten Fröödendaage vor de +Mannskuppen aller daumauligen Regimenter uutschriewen weeren schiöle, +man daar kwam Nicks van; deswiegen harren'r Viele auck wual nich froo e +noog Kunde van e kriigen, wat us Allen un aparte mi as den Anstigtiger +un Inrichter uuses Fröödengelaages nütte leid daun heft. Dat was 'n +Fest dat us Alle na es sau recht _wier in de aulen Sielen[56] schmeit_; +dann de Trommeln göngen, de Musiik spielde un de Fahnen weggeden jüst +as vor 25 Jahren Un de Karnoonen- un Flintenschiöte feggelden'r auck +nich bi, sau weenig as de Macketenterwiiwer un wat'r mehr to häärt, un +ick kann nich anners gläuwen, as dat'r 'n Jeder sieker geeren Deel anne +nuamen harre; dann wann me al es seggt, sau ault werd 'n Fohrmann nich, +dat he de Piitsken nich na geeren knallen häärde, wo scholl't met'n +aulen S'ldauten anners sienen kiönen?... Ick wünske Nicks mehr, as dat +Dejenigen de'r vor datmal Nickes van miekriigen, dat wat se verpasset +hebb't 1865 duwwelt nauhaalen müügen. -- + +Ick harr to den Feste auck'n Paar Leedkes maaket, de Ji, wann Ji'r +nich met bi e wiesen siid, auck wual nich to Gesichte kriegen hebbet. +Dat Eene mot'k Ju dann dach aparte nu na toschicken, dat Ji 't in de +Huusbibeln kliewet, damet Juue Kinner un Kinneskinner 'r auck na es wat +van nauseggen kiönet, waar wi't dautomaulen met to doonen harren un +wat uuse braawe Üpperste vor 'ne köhne Heldendaat uutföhrde. Ick rieke +nich dat't mi ichtens eene de buutens Ju düssen Breef to liesen kriigen +mogte, vor Praulerigge uutleggen schiöle, wann 'k den Versk, den ick +daumauls sau schlecht un recht as he daarsteht uut'n Harten up't Papier +loopen lööt, hier na ens daalschriiwe; abers he mag alldach wual vor +aller Lüüe Augen staunen, dann de Saake is't wual werth, dat se 'n +Jedereene na ens lest; dann söckes wat passeert'r vorwahr nich alle +Daage. + + +Am + +18. Juni 1840. + + Ein Wörtlein einfach und ungeschmückt, + Wie sich's für alte Soldaten schickt; + Doch treu und wahr, auf Glauben und auf Ehre; + D'rum, Cameraden! ladet die Gewehre. + + * * * * * + + Auf ~Mont Saint Jeans~ Gefilden, der Chef der Helden spricht: + »_Es stirbt die alte Garde, doch sie ergiebt sich nicht._« -- + Als heut' vor fünf und zwanzig Jahren, + In muthentbranntem, rächendem Verein, + Die sieggekrönten Kämpferschaaren + Bei _Waterloo_ versammelt waren, + Die Welt von dem Tyrannen zu befrein: + Da hat wohl Jeder seiner Pflicht genügt, + Und kühn die Brust in Kampfeslust gewiegt. -- + Von mancher Heldenthat kann diese Wahlstatt zeugen, + Doch heute mag ich nicht von _einer_ schweigen, + Von der vor Allen mir gebührt zu wissen, + -- D'rum würd' es allerdings auch mich verdrießen, + Wenn irgend Jemand Zweifel wollte wagen, + Ob so sich, oder so, die Sache zugetragen.-- + »Die Felsenwand der ruhmbedeckten Helden, + »Die alte Kaisergarde rückte an, + mit Ruhm für uns zu melden + »Den letzten Kampf mit sieggewohntem Blute + »Zu wagen;... und in kühnem Übermuthe + »Erschien vor ihrer Front' der Chef der tapfern Streiter, + »Der grimmen, wuthentflammten Bärenhäu[p]ter + »Zum Angriff fertig; -- + da, in Blitzesschnelle, + »Faßt' unser Brigadier den Waghals auf der Stelle, + »Nicht achtend der ihm drohenden Gefahr, + »Und übergab ihn mir zu sicherem Verwahr. + Kühn war die Heldenthat --; ihr gleich der Feinde Schrecken; + ~Camerades, sauve qui peut!~ erscholl's an allen Ecken. + Die alte Phalanx floh ... und nimmer kehrt sie wieder --, + Der Nimbus ihres Ruhms, auf ewig sank er nieder. -- -- -- + »Und der Gefang'ne war, so wahr die liebe Sonne + »Den heut'gen Tag bescheint, der General _Cambronne_[G], + »Der eben sich vermaß: ~nous voilà!~ + »_~La garde meurt, mais elle ne se rend pas.~_ + »»Und der mit seltnem Muth den Trotzkopf fing war eben + »»=Der tapf're General Halkett=. + Hoch Ihm! -- Er soll leben. + +Wann Upschniien un Praulerigge ichtens miine Saake wööre, harr 'k bi +düsser Geliegenheet auck wual'n Wäärtken mehr van mi sülwent seggen +konnt; dann ick moste al froo in unsachte, suure Jöcke un Sielen[57] +un hewwe mi as'n blootjunk Bössken al nütte tiigen Russen, Franzoosen +un allerhande andre fruömde Völker steggern un'r met huusen un suusen +most un in der schwaaren Tiidt manngen bedrückeden Minsken uut Angest +un Naut e holpen, daar mi dat Müüsken unnern lüchtern Knauplacke na +almanngsens fröödig vor tickkiddelt, wann mi de grüwwelsken Belder af +un an na wual es wier in de Gedachten kuomet; dat is de beste Laun, man +ick hewwe'r dann dach auck Willebreewe[58] schwart up witt vor, dat 'k +'t Miine reedlick e daunen un hier un daar, un aparte in der Schlacht +van Waterloo, met Uutteeknunge deent hebbe; abers daar werd Eenen +hüütiges Daages dach al nich to biister viele mehr up to Gooe rieket, +dann de Niggelaut[59] is al längest van de Saake aawe. + +Hellske plaseerlick lut't dann dach almanngsens, wann me de +aulen S'ldauten es hen un wier an't Rawawwen un Vertellen uut'n +Kriegertiien kriigen kann. Me höt'r sick nich vor, wat de'r eene Alle +hierriätern[60] kiönet, aparte wann me sick 'r dumm un luffhäärig bi +anstellet un sick't nich anlätt, dat me'r auck met tüsken wiesen is. +Me mot'r sick vorwahr faaken krank met lachen. Ick heww't mi miin +Liewe al mannigen Breef T'back[61] kosten lauten, dat ick se'r met +an'n Gank kreig; dann mi is baule Nicks leewer up'r Welt, as söcke +Vertellsels anto lustern, daar se allmanngsens bi upschniiet, dat me't +faarts gäpsvullswiise[62] wegdriägen kann un ick plichte _Bürgern_ +vullenkuomen bi, wann he seggt: + + »Nicks Bieters weet ick mi an Sönn- un Fyerdaagen, + As'n Gespreik van Krieg un Kriegsgeschrey.« + +Man daarbi sette ick voruut, dat se'r us alldach wiit genoog met van 'n +Liiwe bliiwet. + +Et begript sick lichtferrig, dat'n S'ldaute, wann he'r auck van +Natuur jüst nine Anlaage to heft, baule an't Upschüdden un Upschniien +kuomen kann; dann wann se bi de Landlüüe herümme ligget, de meestig +niesgieriger Aart sind, kann'n S'ldaute Nicks bieter doonen ümme +sick de Fründskup to waaren, daar 'n uut allerhande Oorsaaken met +e deent sienen mot, as dat he 'ne manngsens wat vertellet, dat'r +wunnerlik n luuet. Daar wietet aparte de aulen Ruwwbäärde nütte goot +up to loopen, dann den gläft de Buur natüürlick mehr to, as'n jungen +Schillerhüüskenheeder, de de Welt na nich viele to sehnen kriegen heft, +un de hebb't auck Erfahrunge in söckes wat, dat se wual wietet, dat't +eer Schaae nich n is, wann se de Buuren waarm haulet, dat eer nich mehr +kostet, as'n Mundvull Wäärde, daar se dann up annre Wiise duwwelt wier +vor bedacht weeret. Bi de Ümmestände raaket se'r dann auck baule hen, +dat se 'n bito den Hals vull leeget; dann wo mehr me den gemeenen Manne +to häären gift, dat he nich begriipen kann, wo luffhäariger he werd un +wann se dann Eenen hebbet, de'n wann't suure Dagwierk af e daun is, bii +'n Piip vull T'back 'ne gooe Verküürunge to waaken weet, de heft't, +segg'k Ju, meestig auck elennige goot toliggen un kann sick alfaakens +'n schmierig Muul maaken un auck almanngsens waar henkruupen, daar'n +anner Minske de 'r nich sau viele hier raatern un schnaatern kann, sick +vor wisken mot ... + +Ick kwam auck es vor'n half Stiige Jahren in 'n Buurenhuus, daar 'ne +P'troontaske in 'r Upkaamern an 'n Knappe[63] hönk. Ick begierde +den Öllsten, de bi de Brandrooen in'n Fuulstoole satt un sick de +Plattfööte wiermede, he mogde mi dach 'n Äumerken[64] uut'r Asken +fliggen[65], dat'k miine Piipen upsticken kiöne un fröög 'ne bito, of +he vellichte Inquaterunge harre? De vertellde mi, dat'r Eene van de +aulen Vetteraaners bi em leige un dat de Keerl, na siinen Begriepe +ganz unwiise leegen konne. He harr 'em unner andern lest es vertellt, +dat he bi Gibberalter Scheppe sehnen hewwe, de sau graut un nau wual +grätter wiesen siien, as dat grättste Buurenhuus. Man dat konn 'n +ichtens wiis Minske em dach nich recht to gläuwen un aparte he lööte't +sick nich upbiinen; dann vor'n half Stiige Jahren, siä he, was'k es +na Prüüsk-Minden, daar auck Scheppe up'n Waater gahet und daar heww' +ick auck wual sehnen wat'n Schepp is. Dat Grättste was, ducht mi, +nich grätter as 'ne Schäuperkaare. De Buur bat mi, ick scholl dach'n +Käären letten[66], dann de Lüüghals scholl wual baule wier in kuomen +un he mogte dach elennige geeren es wieten, wo't eegentlick met den +Keerel siine Wäärde bewennt wööre. Wann'k mi dann man 'n bieten dumm +anstellen woll, scholl ick wual baule mierken, dat he an der ersten +Lüüge nich e bosten sii, dann he scholl'r wual faarts _met'r breen +Biilen inhacken_ un mi den Hals auck wual wenner jüst sau vull leegen +willen, as em un ann're ehrlicke Lüüe. As de Griisbaart 'r wier was, +schmeit ick faarts saune Himphamperigge up de Bränne, dat he an't +Vertellen kuomen moste. Met des kwam'r jüst na'n anner Buur up to, de +den Praut met anlusterde un't Muul upspeerde as'n Schlächterrüüe; man +as de Aule nu up de grauten Scheppe to küüren kwam un'r sick hauge +un düür up verflokde, dat'r wecke manken wiesen siien, de na wual +jeewe[67] sau graut wiesen wöören, as düt Huus, wüßte de Dummschnuute +auck baule nich mehr, wat he seggen scholl un fröög an'tleste, +»waviel Malt Saut Bou-Land un Wisk'grund daar dann wual eegentlick bi +häärde.« -- Miin meeste Lachent most'k dann dach aparte es doonen, +as mi Eene vertellde, eere Kumpenigge harr _vor Wasserloch_, as he't +nöömde, de heele franske Armee alleine ümmßingelt; man dau wöören +de Tuutertaaters auck faarts sau fläige[68] wooren, dat se an alle +Knuaken ßittert un biiwet harren, as Iärften[69] in'n Potte un Gatt +man danket harren, as't'n antleste glücket wööre, dat se Eenen van de +Uusen unvermierket uut'r Siit e bägt un 'n Lack e wunnen harren, daar +se sick alltohaupe uutschliiken konnt harren. Nu, wi lööten se vor de +Keer loopen, vertellde he wiider, dann wat schollen wi'r lange met to +hööen doonen; wi wollen jüst auck geeren bi uuse Gnawwels[70] un'n +Schlucke Middag maaken un dann harren se us antleste auck na wual uuse +aarmsielige Frieterigge deelen holpen, dann me konnt den geesigen[71] +Keerls faarts wual ansehnen, dat se kortens wual nich to biister +viele achter de Kuusen[72] kriegen harren, dann se säugen alltohaupe +sau gierig un grimstrig uut, asse Schmachtrüüens[73] un keiken alle +in eene hen sau barmhartig na uuse Frettbüüls un Brannewiensbuddels, +daar aparte 't Meeste auck nich mehr inne was, dat'r Eene vor eesen +mogte; un wi dachten auck, dat wi se, wann se us bett wier up't Fell +kuomen schollen, na wual ens mööten of faste noog haulen wollen. Man +Düüwelstüüg was't dann dach. As se de Hacken frii harren, gneeseden[74] +se us to, as Aapen un rööpen us wisse auck wual sau wat nau, as wann't +Schliipuut! Schliipuut! heeten scholl. Man dau mogten se sick vorwahr +auck wual waaren, dat se us nich wier in de Füüste raakeden; dat harr +'ne dann dach suur upbölken schollt, dann sau baule harren wi se +nich wier'n packet, dat wi se auck in'n Kietel driiwen harren, as de +Driiwers 'n Bäär[75] up'r Schwiinejagd un dann, versiekere ick Eene[76] +wollen wi 'ne wiiset hebben, dat wi auck ault Mass[77] up'n Tiänen +harren un en[78] dat Gneesen un Uutschliipen vorwahr wual af e leert +hebben. Loopen kiönet de Lichtschinken, as de Haasen; dann wat[79] +van de Uusen sprüngen 'r 'n Schiöte Wieges achter in, man de konnen'r +nich tiigen an, wat se de Hacken auck vor'n Ees schlaunen mogten. Se +mosten abers auck wual begriepen hebben, dat se'r up 'n Besten anne +dääen, wann se man faarts in eenen Tuage un sünner Wierkiiken na Pariis +to jadackerden; dann se wöören aparte unglücks'k met us vergrelleden +Keerels wiesen, wann wi se wier to packen kriegen harren. + +Vertellen konn Eene dat aabele Volk auck nich es wat, af se gliiks den +Bill nich'n Augenblick haulen konnen, dann wel kann de Tuutertaaterigge +verstaunen; anners harren se us vellichte na wual aart begriiplick +maaken konnt, waarümme se eegentlick wual sau dicke uut Frankriik uut +e bosten wöören, un sick sau tiigen de Düütsken steggert harren, dat'r +nin düütsk Junge in'n Huuse bliiwen doste[80], he mogte auck nau sau +schell un scheewe un de Tidt mogte vor'n Buuren auck sau iilig[81] +sienen as'r to[82]; man mi duchte dach, dat'k van den Eenen wual +sauviel begreip, dat se un viele Ann're 'r alldach wual nich an e dacht +hebben schollen, wann se to Huus man ichtens wat to frieten hatt harren +un'n de Düütske Kost vor'n düssen nich sau elennige goot schmicket +harre, dat se'r wual geeren na ens wier anne licken mogten. Man daar +schiöle ji ju dach aparte wual 't Muul vor wisken un juue fiönigen +Schnurrbäärde nich bett met düütske Stuutensappen beschlibbern. + +Ick hebb'r allmangsens sau miine Gedachten[83] uäwer, dat't al goot si, +wann de Jüügde söckes wat häärt un dat me de aulen S'ldauten man geeren +allewisseweg vertellen un se'r met geweeren lauten müüge, wann't auck +Alle sau jüst nich uutkümmt un düt un dat 'r wual wier in moste[84]; +dann wann'r auck hen un wier 'n Käären Upschüddesel un Upschniesel +manken löppt, sau gift't den jungen Volke dach up Stiien 'n anhaalenden +Begriepe van'n S'ldautenliewen un brinkt'n bi Tiien Lussen un Moot +to düssen Stande bi, daar, aparte in Tiidt der Naut, sau baule nich +Eene vor hier n kümmt; un wel mag wieten, af't nich uäwer kort un lank +na es wier saune Bäärbiiterigge[85] met een of annern gluursken[86] +Landes- of Minskenfiinde setten kiöne. Ick hewwe friilick wual faaken +seggt, dat sint de Schlachtschweerter in Staulfieren verwandelt weeret, +wual nich mehr an Krieg to denken sienen schiöle; dann daar hebb't +se sint dessen al to viele weltlicke Himphamperiggen met uut'n Eene +klegget. Man tüs, tüs ... de Glauwe, de Glauwe! Daar is hüüt to Daage +'n Spookgeest manken, de, as't schint, sau naugiiwsk nich is, as de +weltlicken Tiänewiisers. Scholl't de Fall sienen, dat wi us uäwer kort +of lank toleste auck na vor uusen leewen Herrngatt kloppen mosten, dann +sau hewwe ick na 'n half Stiige Keisemester liggen un schwiere't auck +nich af, dat'k'r nich sülwest na eene van in de Hand nieme un'r to +Gattes Ehre met tüsken fiege; dann weere ick dereinstens gintebauwen +auck na wual es gewahr, welker 't eene't Meeste Dank weet un't up'n +Besten launet; of de weltlicken of de eewige Regente. + +Man nu auck wier up de Iisenbahnen un Dampwaagens. Up söcke flüchske +Reesen günnet se Eenen auck nich dat allerminnste Verhaal un lautet +Eene knapp sauviel Tiidt, dat me met Leiwe[87] wat iäten un drinken +kann. An Schlaupen is gaar nich to denken, dann de Waagens trillet alle +wisse weg fuörwets, dat'r nine Schwalwe tiigen an _schniien_[H] kann, +un de Füürbööter[88] up'n vörnsten Waagen stuaket all in enne hen sau'n +unwiis Füür in 'n Uawen, dat et _huulet un suuset as de Jooljägger met +siiner hellsken Jagd_. + +_Haulet Ju dach nich mehr up bi dat wat krüpt, weenet Ju vielmehr to +dat wat flügt._ + +»Alles p'r Dampf,« siä 'k eersten; man womehr me den Ümmestand in't +Auge packet, mot me'r dach antleste baule grüwwelsk bi weeren, un me +scholl seggen, dat aule Vertellsel van der Aulenwiiwermiölen kiöne +alldach na wual es wahr weeren, wann't auck in ümmekehrder Wiise de +Fall wööre, dat me de Wickelkinner man in de Maschienen to stiecken +böft un se'r met'n Ümmesehns as graute gelehrde Lüüe wier uutkruupen +kuomet; to'm Minnsten schall't mi nich wünnern, wann'k uäwer kort of +lank beliewe, dat se'n Schaupbuck met Huut un Haar in de Maschienen +stoppet un he sick sünner Wierkiiken[89] un met'n Schnappe van sülwenst +sau verwandelt, dat de Wulle farwet, spunnen, wuörket, to schniien un +in'n ferrigen Rock na'r niggesten Moode met Knäupen un Allens vernegget +-- un dat Fleesk'r bito, de Bostkarren up Röstern un de Bollen[90] +an'n Spette braaet un de Knuacken to Beenschwart verbrennet, wier +vor'n Dag kuomet. Wel mag afsehnen, wo wiit dat gaunen will un waar't +na wual bestaunen blift. De Damp is na lange nich heel uutstudeert un +uutprobeert un't geht van Daage to Daage wiider met den Wunnerwierken +de he to doonen beroopen is; dann in der Saake werd alle in eene weg +sauviel simmeleert un studeert, dat se't antleste na wual ree[91] +kriiget, dat'r gaar nin Minske 'n Daglaun mehr verdeenen kann un dat, +wann uuse Herrgatt man Waater un Damp lät, Allens wat süß Minskenhände +behoofde sick ganz van sülwenst torechte haspelt. + +He Ji t. B. wual es wat van _Viggeliinpapier_ häärt? Dat werd, as +hüütiges Daages baule Allens, auck met Dampmaschienen maaket un is sau +glatt, dat me'r wual uppe glisken konn. Wann me söckes Nigges man sau +buawen hen bekickt, blenket't in't Auge as K'rfunkel in'n Schattsteene, +man wann me't aart nowwer betrachtet, kann me em auck faarts wual +ansehnen, dat p'r Dampf, de in uuser jetzigen Tiidt leider saviel Spook +in der Welt maaket, dat'r ick mag wual seggen baule dat ganze Liewen +met bedriiwen werd, zwaarens Allens wual glatter un fiiner, man in'n +Grunde dach nich bieter toreet[92] werd. + +Gawwe, gawwe! is dat Luatelwaart der Tiidt; gawwe leeren, gawwe +aarbeeden, gawwe winnen wat me kann, gawwe reesen, gawwe liewen un +stierwen. + +De düüwelsken Dampmaschiinen bringet, bi mann'gen Gooen, dat me nich +wegstritten kann, auck vull Unheil to Wiege un't is, as ick buawen +al seggt hewwe, aftosehnen, dat se't'r antleste na wual sau wiet met +driiwet, dat wi aarmen Minskenkinner alltohaupe de Hänne gemäckel'k in +'n Schaut leggen un up 'ne komoode Wiise met Liiggaunen verschmachten +kiönet; daar se in wat Lännern auck reefaarts al nett anto sind. +Man wann me de Maschienenaarbeit -- met Uutnahme allenfalls van +Metallsaaken, daar van Natuur al faarts mehr Kunfertanßigge[93] inne +sitt, -- man aart nowwer beäugelt un unnersocht, heft me't auck baule +wiege, dat't alldach Alle man up't Ansehn berieket is, wat se up de +Maschienen bereet; dann't is Allens sau licht un dünne, dat me faarts +begript, dat'r nine ehrdaagske Düügte[94] inne sitten kiöne. Ick pliege +wual es to seggen: »p'r Dampf!« dat het up goot Düütsk: »_buawen glatt +un bunt un unner nicks as Strunt_.« + +Wo will't us aarmen Kinners na wual es gaunen met'r Gaaren un +Linnentucht? -- Daar kümmt't auck wual nich wier met up'n aulen +Foot un de gooe Winnst, de Riikdoom uuser leewen Landslüüe is stump +verschüttket[95]. -- Mi ducht de Landmann schiöle sick man bi Tiien up +wat Anners verleggen; to'm Bispell up de Hoppen-, Kiömel-, Karden-, +Immen- un Siiden-Tucht, Strauflechten, und andre Saaken, daar siine +Laage sick to regeert un daar he de Tiidt nützlick met verschliiten un +wat met uut'r Pütten haalen kann. Vor allen Dingen mogde abers wual +mehr up 'n Holtwas, man nau mehr up de Vehtucht toschlagen weeren, dann +de schmit uapenbaar den meesten un siekersten Winnst vor den Landmann +af. Man wann wi us daarto giiwen willt, miöte wi eerst uuse Wisken un +Weeden un uäwerall uuse Ackergründe, den'n wi in'n Allgemeenen vull +mehr afwinnen kiönet, as wi sinthier e daunen hebbet, bieter inrichten +un nutzbaarer to maaken sööken. Hewwe wi man eerst gooe Weeden, dann +woll't dach met'n Düüwel togaunen, dat wi bi us nich jüst sau goot +Ossen, Schwiine, Schaupe u. s. w. fett kriigen konnen, as in annern +Giigenden un Lännern, daar wi to'm Deele dat viele düüre Geld vor uuse +Schlachtelwierk hendriäget. 'T moste dach Schaae sienen, wann wi nich +baule sülwent saviel Veh mästen konnen, as wi vor us sülwent van doon'n +hebbet[96], abers ick huape't met Gatt na to beliewen, dat den Buuren +de Augen recht uapen gaaet un dat se'r allen Fliit bi ansettet, dat +uuse vielen vernaulässigeden Gresbrinke un Weedegründe in den Tostand +kuomet, dat wi jüst sau goot as Ann're de fetten Ossens driftswiise to +Markede schicket un bito sülwent auck'n bieter Stücke Schlachtelwierk +in 'n Pott to doonen kriiget, as wi't bes daarto harren. Jungens, +Jungens! wat wi' wi us dann in't Schmier leggen! Ick lickmüülke'r +vorwahr nu al nau un't Waater löpt mi'r al bi ümme de Tiäne, wannk'r +man an denke, wat wi dann vor Schmullen in de Schötteln kriigen weeret. +_Lachet Ju dat nich an, as Fierkenschnüütkes in'n Suurkaul?_ + +_'t Eene folget uut'n Annern, as't Kalw uut'r Koh_, pleggt me wual to +seggen. He-ji mehr Veh, he-ji mehr Mielke, Battern un Kaise un Meß, +un he-ji mehr Dünger, he-ji auck mehr un bieter Käären, un heft me +wat, dat Minskenkinner dagdäglicks begiehret un bruuket, dann -- sau +is't auck allümmer an'n Mann to bringen un to Gelde to maaken, aparte +in uuser hüütigen Tiidt, waar Allens, 't sie auck wat't si, vull +lichtferriger un geschwinder p'r Dampf na allen Kanten der Welt bracht +werd. + +Wi liewet nu eenmal in der Damptiidt, deswiegen werd't us auck wual met +e daunen, dat wi'r us, 'n Jedder in siiner Wiise, auck to angiewet, +dat wi nich an'n Wiege liggen bliiwet un dat schall sick auck wual +riigen[97], dann't is wual 'n glöönig Miöten. -- De Weltgeschichte +wiiset't van allen Tiien hier nau, dat de Weltloop un Kunstereegnisse +met den allgemeenen Hanteerungen un Bedriiwe Hand in Hand gaaet; dat +het met annern Wäärden, dat wi _in 'n Kleenen_ sawual as Annere in 'n +Grauten simmeleeren miötet, dat wi Söckes winnet, wat de Damp up't +leeweste schluckt. De aule Trant hält us den Kopp vorwahr nich mehr +uut'r Waake. Met'n Dampe mot Jeddermann vuörwes; _de aulen Iisels +genööget nich mehr_ .... + +Triäet deswiegen der Saake es 'n bieten neiger, dooet ju in 'n +Buurskuppen tohaupe, stieket de Köppe bi eene, legget Liäsezirkels +an un vergaadert ju's Sönndaages Uänerns to Bespriekungen uäwer dat +wat ji häärt of liäsen hewwet. Gooe Bööker gift't in allen Deelen in +Uäwerfloot un se kostet auck graut's nin Geld mehr, dann de weeret +reefaarts auck al met Damp e maaket un Liäsen leert je hüüte Gattlaf! +auck de minnste Schwiine-Junge. De hüütiges Daages wat beschicken un +met vuörwes will, draf vorwahr nich mehr vor sick alleine hen drawweln +un mot allerweggens herümme lunkahren; wat de Eene nig 'n weet, weet de +Annre; deswiegen stiftet landwirthschaftlicke Vereine un uäwerlegget un +belehret ju unner'n anner, bi'n Piip vull Taback, wo ji't intorichten +hebbet, dat ji in uuser striiwsken[98] Tiidt met buawen bliiwet. De +Tiidt un Ümmestände sind ju sau günstig as'r to. De Marken sind e +delt, 'n Jedder heft't Siine vor sick un kann 'r met doonen un lauten +wat he will; de Gootsheere deelet nich mehr met ju un is ju auck süß +nich mehr to'r Last un in'n Wiege met Fohren un Denste; wat ji winnet, +winne ji vor ju sülwenst; deswiegen kann de Buur, wann he nich heel +in 'n Schlaupe geht un sick man ichtens räugen un met'r Tiidt vuörwes +will, vorwahr lichtferriger haups häuger kuomen as vor 'n Düssen. Dat, +ducht mi, kann 'n Kiind begriipen un 't moste dann dach Schaae sienen, +wann miine van Aulens hier al vor upkläärt un striiwsam haulenen +Landslüüe 't nich auck insehnen un'r sick met aller Macht an to giewen +schiölen un mosten se'r auck 't Wammes bi aftrecken un af un an in de +Füüste spiggen un He! seggen, dat se eeren Eegendoome afwinnet, wat'n +uuse leewe Herrgatt sau geeren un riikelk günnet. Wen woll wual vor'n +Handtast Aarbeet grüwweln, wann he den Laun sick alle Daage vermehren +süht. -- 'n ault Jeddewaart seggt: _De na'n Waagen ringet, krigt to'm +minnsten eenen Lüns af._ + + »Baw'r zeuch voraus die Strassen, + »Zeige uns den Wegk etc.« + +steht in 'n aulen S'ldautenleede. Dat ist hier auck to bruuken; dann +geht de Buur man met gooen Inrichtungen un Verbieterungen voran, +staaet de Hüürlüüe achter 'n Gluurbuske[99] un kiönet eer Spiiten wual +nich lauten, man antleste folget se em sachte nau un uäwerlegget vor +sick, dat se de aulen Schlüürtuffeln[100] dach auck wual an de Kante +schmiiten miöten ... Nau is't Tiidt, deswiegen spigge es reselute +in de Füüste, Michel! un räuge di, woll 'k di man seggen, dann is'n +alltohaupe holpen. + +To düt Capittel heww 'k auck sa'n lütk Leedken maaket, dat liäset es +wann Ji düt alle hebbet, un segget mi es bi Geliegenheet, wo Ju dat +gefallen heft un wat'r Ju van ducht, af't nich hen un wier todrept. +Schlaaet man 'n Stiige Bliär vuörwes, dann schiöl Ji 't wual siinen; 't +het »_de Vorgänger_.« + +Dat 't met'r _Siidentucht_ hier to Lanne auck wual gaunen scholl, wann +wi'r us man recht to giewen wollen, heww'k in Niggenkierken bi Melle +sehnen. Daar winnet un wuörket se reefaarts al half- und ganz siiden +Tüüg, dat sick vorwahr wual sehnen lauten mag un daar Börgermesters +un Domheerens wual 'n Kamsöölken van e driägen konnen, daar eere +Schmier-Pänskes verentig wual inne glemmen un'r 'n Ansehnen van kriigen +schollen. Un wat is de Siidentucht nich vor 'ne nüdl'ke, rentl'ke, +bedierwe Hanteerunge, daar söcke Rackerigge un Unseligheit gaaruut nich +bi vorfällt, as bi 'n Flässen[101] un bi'r Linnentucht: Linnendrücksel +willt de Fruuslüüe je alldach nich recht mehr driägen un dat dünne, +engelske, kattuunene Spinnewiewentüüg is 't Neggen baule nich es +werth; deswiegen haule ick vor't Beste, dat wi us man faarts siiden +Schliitelwierk[102] toreet[I]. + +Lautet Ju de Saake es recht düür de Koppe gaunen un uäwerlegget 't +es met wualerfahrenen Lüüen; dann, rieke ick, schiölen Ji 'r wual +Sinnigheet an e kriigen. De Bedriif is miiner Seele sau undoonelk nich, +dat he sick bi us to Lanne nich jüst sau goot leeren un düürsetten +lööte, as in annern Lännern, daar wi dat viele Geld vor de düüren +Siidenwaaren henbringet. Kinner kiönet'r't meeste Wierk alleine bi +doonen un'r is vorwahr 'n netten Daaler Geld anne to winnen. + + * * * * * + +Düsser Daage kwam 'r wier 'n ganzen Tropp Uutwanderers düür de Stadt, +de na eere Dracht to rieken, uut'n Wielinkholsesken un daar herümme +hier sien n mosten. Je nu! de miötet 't sülwenst up'n Besten wieten, +wat se dooet. + +Adjüüs kann me lichtferrig un baule seggen, aparte wann me sick 'n +annerweggens wat Gooes in te Mööte süht. Man daar is alldach mehr bi to +bedenken, dann wann 't ju nich Allens sau toschleit, as ji 't ju wual +in e bell't harren, un ji al geeren an 't Wierümmekuomen dachten, is +Holland in Naut; dann to Foote kann me upstunds na nich uäwer't wilde +Waater loopen un de Scheppers willt 'ne Gäpsvull Daalers wieten, süß +lautet se ju an 'n Ööwer staunen, as de Aanteküüken de Brööehennen, de +se uut e sieten hebbet. + +Van Niggelaut un Wiälmoot alleine, scholl me seggen, unnerneime 'n +wiis Minske wual sau baule sau'ne wiitlöftige un unsiekere Reese nich. +-- Ick wünske en alltohaupe viel Glücke un Siegen, dat se dräuge un +wualtofriäe gintsiits Waaters to Lanne schlaun un baule 'ne schmööe, +gemäckelke Sitterigge winnen müügen; dann met'n Wierkehren heft 't +gooe Wiege. De eenmal in dat fruömde Land vertrocken sind, miöt't 'n +leewen Gatt anheem stellen, up wat Wiise He se daar verschliiten[103] +will. Me scholl e ment hewwen, dat dat Uutwanderungsfeewer na de vielen +leigen Breewe, de 'r sint 'n paar Jahren un aparte in der lesten Tiidt +uut Amerika kuomet, allnhand dach wual 'n Knitzken[104] naulööte, un +dat de Schwollst'r[105] to'm Minnsten baule uute sii; man ick hebbe +wual häärt, dat 'r uut'n Kaspel Bistruppe[106] auck na 'n Ittelke[107] +wier weg willen. De heft sieker de Bruns'm[108] wier begäusket, un 't +scholl mi elennige leid doonen, wann de sick auck bedaart harren, as +leider Gattes sau viele Annere, de'r al vor 'n düssen hen aarbeitet +sind. + +Heft de däärlicke Upstiäkerske[109], de verlieen Jahr met weggönk, +al wual es schriewen, wo 't eer gintsiits 's Waaters geht? Dat Lüüt +harr na miiner Meenunge auck man hier bliiwen schollt, dann 't harr't +hier wisse na sau leige nich toliggen. _Wel_ hüütiges Daages _man sau +ichtens sitt, de laute siin Rücken_. + +Ick denke 'r na allmanngsens anne, wat de aule Jösting, dautomaulen +siä: »Söcken sittsamen[110] Fruuslüüen _bastet antleste 't Genöögen_, +dat se nich mehr bedenket, wo gemäcklick se 't up'r Welt hebbet; man +achter der Nauteln verfallet se faaken up allerhande Däärlickheeden un +simmeleert 'r sick allmanngsens wat bi 'n eene un düür 'n eene, dat +'r nich n dogt. De wat meenet auck wual, wann se hier ninen witten +Mann to kriigen sehet, dann si daar vellichte na wual 'n Schwarten +sau däärlick, dat he se neime, man dat sind ju dann de Rechten, den +'t 'r liike nau is, van wat vor Klööre de Uuthelper si. Wann sick dat +Lüüt man nich auck versehnen heft. Mi ducht, et harr nich bruuket +wegtogaunen, dann 't harr na nin Beschweer un konn vorwahr met siiner +Maschienen[111] hier in 'n Duarpe alleine wual met Gemack saviel Geld +verdeenen, as em van doonen was, wann 't de Neggenauteln auck siin +Liewe nich wier an e kieken harr. Man _sittsame Eese hebbt Viel to +bedenken un wann se sick to warm brööet, kiönet se eer Wiepsen[112] +nich e lauten_.« + +Sau mag 't leider wual al Vielen begiignet sienen, de 't goot e noog +harren un 't dach wual geeren nau na bieter hebben wollen; _man söcke +geht 't auck wual es as Kösters Koh, de dree Daage vor'n Riegen uutgönk +un dach meßnatt wörd_. As me häärt, kuomet se'r nagraae alle unner +uäwer eene, dat'n in Amerika de braaeden Duuwen auck nich man sau baats +in 'n Hals fleeget un dat 'r Mannigeene, de sick tüsken twe Stööle daal +settet heft, al geeren wier na Moorspotte kweime, wann he'r man ichtens +den Verwank to to kriigen säuge; dann gläuwet man driisten, dat'r in +Amerika manig aarm düütsk Kiind met'n Biedelsacke herümme dwaalt un vor +Naut verschmachten mot, dat 't to Huus wual bieter hatt harre. Dann +in Amerika suarget in 't Allgemeene 'n Jedder man alleine vor sick un +knippäugelt 'r nich es na wier, wann siin neigeste Nauber auck in 'n +bittersten Elende verkuomen un verrecken mot. + +De meesten Breewe de me hüüte[113] daarhier to liäsen krigt, kuomet +daarin uäwereene, dat de, de daar wat doonen willt, jüst nich to +verschmachten bruuket; man dat kümmt in der ganzen Welt auck up Eens +uut un wann aparte de ganze Anlaut[114] faarts nich bieter is, dann seh +'k vorwahr nich in, waarümme Eene nich leewer bliiwen scholl daar he is +un waar he reefarts wat to biiten heft. Tostäuners[115] un Fuulwämmse +bliiwet allerweggens Quiälers un Biedelhänse. + +Gatt helpe Ju un us! 'n stillen Gooensdaage[J], of to Pausk' Auwend +rieke ick wier to schriiwen; man dann hewwe ick auck 'n Anliggen, daar +Ji mi met to'r Hand gaunen miötet, saviel Ji ichtens kiönet. + +Lautet mi dach düt mal froo e noog wieten, wannehr Ji dat +Bisselschillingstiär[116] hebbet, dat 'k'r nich wier sau lästerlick +ümme bedruagen weere, as verlieen Jahr; dann 'k woll'r miin Deel dach +auck wual es geeren van af hebben. + +[1] _Riie_: kleiner Bach. + +[2] _Klapptuffeln_: Pantoffeln mit Holzsohlen. + +[3] _mutziger_: schneller. + +[4] _Jiöcke_: Jucken. + +[5] _met 'n Kleie_: mit der Krätze. + +[6] _deftiger_: kräftiger, nachdrucksvoller. + +[7] _elennige aardig_: überaus fein, zart, manierlich. + +[8] _Griiwelingsschmalt_: Dachsfett. + +[9] _Schnüüsterigge_: Kleinigkeit, Allerlei ohne Werth. + +[10] _alldach_: demohngeachtet, unterdessen. + +[11] _sau biister leige nicht_: so gar übel nicht. + +[12] _Raarigheeden_: Eigenthümlichkeiten, Besonderheiten. + +[13] _Verdwiin_: Verschwinden. + +[14] _henkuomen Lüüe_: betagte Leute. + +[15] _Excessers_: Assessoren. + +[16] _Landströöfeln_: kurze, leinene Gamaschen. + +[17] _saardookene_: zarttuchene, feine. + +[18] _spialterne_: zinkene. + +[19] _'ne wandelbaare Stiie_: eine veränderte Stelle. + +[20] _drepannen_: dreipfandig, aus drei Theilen zusammengefügt. + +[21] _Stüütspangen_: Messingblechstreifen zum Zusamnmenhalten der +Haarnesteln. + +[22] _Püntnauteln_: Brustnadeln. + +[23] _met willigen Schrääerläckern_: mit geräumigen, gefälligen +Seitenschlitzen. + +[24] _Magsachten_: grobe Leinwandstücke, welche zur Ersparung von Tuch +etc. an der Stelle in die Weiberröcke eingesetzt werden, wo die Schürze +herüberhängt. Dies Wort hat sich aus der Redensart: »_dat mag't sachte +doon_« das kann's wohl gut machen, wohl thun, gebildet. + +[25] _Kniepe_: Taille. + +[26] _Lowwen_: Krausen, Handkrausen. + +[27] _Luurkenlack_: eine Öffnung im Camisole, in der Gegend der Brüste, +um die Säuglinge bequemer anlegen zu können. + +[28] _Böskes_: Brustlatze. + +[29] _dat Kamsoolsfoor_: fig. die Brüste. + +[30] _Fluötekrallen_: große Bernsteinperlen, welche die Flüsse +ausziehen oder vertreiben sollen. + +[31] _Hiermkenfelle_: Hermelin. + +[32] _Füürdööker_: (nicht von _Feuer_ sondern von _vor_ abzuleiten) +Schürzen. + +[33] _Wentken_: schlechte leinene Überwurfröcke, zur Schonung der +bessern. + +[34] _Schlippen_: kleine Schürzen. + +[35] _eerene Beckens_: irdene Näpfe. + +[36] _de Denste_: die Dienstboten. + +[37] _Möösken_: Suppe von Milch und Mehl. + +[38] _Imb't_: Inbiß, Frühstück. + +[39] _Raamenroot_: Rauchfangsruß. + +[40] _balgschlächtig_: bauchschlägig, (Colik). + +[41] _lankings Bücksen_: Nanquin-Hosen. + +[42] _Präumkes_: Kautaback. + +[43] _Karmielks-Waarmbeer_: Buttermilchsuppe. + +[44] _Schmittsel_: Topfschwärze. + +[45] _Bibäärigheeden_: Grimassen, üble Angewohnheiten. + +[46] _bedrüüßelde_: betäubte. + +[47] _triiseln_: rollen, kreiseln. + +[48] _in 'n Dutte_: im Halbschlafe, Traume. + +[49] _na'r Fissen_: nach der Schnur, nach Wunsch. + +[50] _wuormäuterig_: wurmstichig. + +[51] _blesset_: gezeichnet. So sagt man: _'n Baum blessen_: einen Baum +auszeichnen. + +[52] _Parremitenhelden_: Pyramidenhelden. + +[53] _bedwelt_: verirrt. + +[54] _Piik_: Mark. + +[55] _weghoosten_: weghusten. + +[56] _Sielen_: Siehlen, (Zuggeschirr der Pferde). + +[57] _Jöcke un Sielen_: Joche und Siehlen. + +[58] _Willebreewe_: Danksagungsschreiben, Zeugnisse. + +[59] _de Niggelaut_: das Neue, der Glanz der Neuheit. + +[60] _hierriätern_: herrasseln, herschnacken. + +[61] _mannigen Breef T'back_: manches Packet Taback. + +[62] _gäpsvullswiise_: was man in beiden offen gegen einander gelegten +Händen halten kann. + +[63] _an'n Knappe_: am Haken. + +[64] _'n Äumerken_: ein kleines Fünkchen. + +[65] _fliggen_: hervorsuchen. + +[66] _'n Käären letten_: ein wenig warten. + +[67] _jeewe_: reichlich, völlig. + +[68] _fläige_: feige, nachgiebig, kleinmüthig. + +[69] _Iärften_: Erbsen. + +[70] _Gnawwels_: von _gnagen_: nagen. So nannten unsere Soldaten den +harten Schiffszwieback. + +[71] _geesigen_: blassen, schwächlich aussehenden. + +[72] _Kuusen_: Backenzähne. + +[73] _Schmachtrüüens_: ausgehungerte Hunde. + +[74] _gneeseden_: grinseten. + +[75] _Bäär_: Eber. + +[76] _Eene_: Jemand, Jedermann. + +[77] _ault' Mass_: altes Moos. + +[78] _en_: ihnen. + +[79] _wat_: einige. + +[80] _doste_: durfte. + +[81] _iilig_: eilig, mit Geschäften überhäuft; _de iilige Tiidt_: die +Aerntezeit. + +[82] _as 'r to_: als nur möglich. + +[83] _Gedachten_: Gedanken. + +[84] _un düt un dat'r wual wier in moste_: und Dies und Jenes als +unrichtig wohl wieder zurückgenommen werden müßte. + +[85] _Bäärbiiterigge_: Sauhetze. + +[86] _gluursken_: lauernden, tückischen. + +[87] _met Leiwe_: mit Ruhe. + +[88] _Füürbööter_: Einheitzer. + +[89] _sünner Wierkiiken_: ohne daß man sich darnach umzusehen hat. + +[90] _Bollen_: Keulen. + +[91] _ree_: fertig. + +[92] _toreet_: bereitet. + +[93] _Kunfertanßigge_: ~Confortantia.~ + +[94] _Düügte_: Tugend, Tüchtigkeit. + +[95] _verschüttket_: verschüttet, verloren. + +[96] _van doon'n hebbet_: nöthig haben. + +[97] _riigen_: ordnen, fügen. + +[98] _striiwsken_: bestrebsamen. + +[99] _achter'n Gluurbuske_: im Hinterhalte, auf der Lauer. + +[100] _Schlüürtuffeln_: Schlurren. + +[101] _bi'n Flässen_: bei der Flachsbereitung. + +[102] _Schliitelwierk_: was zum eigenen Gebrauch, Verschleiß, bestimmt +ist. + +[103] _verschliiten_: gebrauchen, verwenden. + +[104] _'n Knitzken_: ein Wenig. + +[105] _de Schwollst_: die Geschwulst, das Anschwellen, der Andrang. + +[106] _Bistrup_: Bissendorf. + +[107] _'n Ittelke_: Einige. + +[108] _Bruns'm_: Brunsmann. + +[109] _Upstiäkerske_: Putzmacherin. + +[110] _sittsamen_: sitzenden. + +[111] _Maschiene_: hier Knipp- oder Kräusel-Maschine. + +[112] _Wiepsen_: Wippen. + +[113] _hüüte_: jetzt. + +[114] _Anlaut_: Anschein, Aussicht. + +[115] _Tostäuners_: ungefügige, unanstellige Menschen. + +[116] _Bisselschillingstiär_: ein Fest, welches die Landleute von +dem Ertrage der Conventional-Strafgelder für gegenseitig gepfändetes +Weidevieh veranstalten. + +[A] hüütiges Daages süht me se vorwahr auck wual al met krüllede Haare +loopen. Wüst'n Buur vor'n Düssen auck wual wat van 'n Haarkläuwer? Nu +mot'r in jeddern Duarpe to'm Minnsten een Kloddendokter sien, süß is't +nich vullständig, un de Bedeenunge heft hen un wier de Köster bito. + +[B] Düsser Daage höölt ick auck es Eenen vor, dat he dach leewer bi'r +Piipen af bi'n Präumken bliiwen scholl; man de mende, wat daar wual +graut's up to seggen wööre: Met de Segarren harr he't faarts duwwelt, +an'n eenen Ende 't Präumken un an 'n annern den Damp. Daar konn 'k dach +nich tiigen an ... 'T is de Welt! Allens man duwwelt up, eewelt[D] +geht't alldach nich mehr. -- + + Futikant! de 't bieter wietet, + Un alldach den Taback _friätet_. + +[C] Das ist schon ein alter Erb-Schaden; denn Bartholomäus Ringwald +sagt in seiner »_Lauteren Wahrheit_« (1585): + + Ich lob die Pol'n in ihrer Zier, + Die bleibn bei der alten Manier, + Bekleiden sich nach Landesbrauch, + Wie Türken und Musewiter auch. + Aber die Leut im deutschen Land + In Kleidung halten kein Bestand + Daran man sie mit wahrem Grund, + Wie andre Landschaft kennen kunnt; + Sondern sie seind gleich wie die Affn, + Nach Welschen und Franzosen gaffn, + So wol nach Böhmen und dergleichen, + Die ihrer Lande Gränz erreichen: + Was die an Rüstung, Roß und Wagn + Gebrauchen und am Leibe tragn, + Das müssen Jungfrau, Mann und Knabn + Auch allenthalben um sich habn. + Mit welcher Tracht und losen Dingn + Sie sich nur um die Heller bringn + Und machen (wie mans wol erfindt), + Daß alles Geld im Land verschwindt. + Ja, wenn sie noch bei Einem bliebn + Und nicht so leichten Wechsel triebn + In Röcken, Wämsen, Stiefeln, Hut, + So ging es hin und wär noch gut! + Aber ehe denn man dargesicht, + So wird was Neues aufgericht + Darauf so fallen sie insgemein, + Wie sollen sie denn vermüglich sein? + Und weil die Kinder Israel, + Mann, Weiber, Jungfrau und Gesell, + Sich der verfluchten Hoffahrt fleißn, + Gehn schwänzen und für Schminke gleißn, + Darzu köstliche Schuh antragn, + So wird sie Gott (das mag ich sagn) + Mit Pestilenz darnieder schlagn + Oder den Türken lassen plagn + Oder wird ihre Marderschaubn[E], + Gezogne Borten, Flitterhaubn + Lan in die Schul der Jüden gehn, + Daß sie darnach kein deutsch verstehn. + +[D] _eewelt_: einfach. + +[E] _Marderschauben_: Röcke mit Marderfell besetzt. + +[F] Die »Herrenreste« ist 2 Stunden von Osnabrück entfernt und es +führte ehemals ein sehr schlechter stets bergan steigender Weg dahin. + +[G] Die Uhr, nebst daran hängendem Petschaft, dieses tapfern +Pyramidenhelden, beide mit den demselben vom Kaiser Napoleon +verliehenen Wappen -- ein aufrechtstehender Löwe, umgeben von 9 +brennenden Granaten, in blauem Felde; im Ehrenschilde, rechts, ein +Ehrendegen; Schilddecke, eine Krone; Einfassung, Decoration der +Ehrenlegion -- versehen, sind mein wohlerworbenes Eigenthum, in welchem +ich eine der interessantesten Reliquien des großen Schlachttages von +Waterloo zu besitzen glaube. + +[H] Der Bauer sagt nicht: de Schwalwe flügt düür de Luft; sondern.... +schnitt (schneidet) düür de Luft. + +[I] Met Vergnöögen heww' ick e häärt, dat sick hier un daar up'n Lande +Vereine bildet, de dr'up afgaaet, dat se in Platz van den dünnen +kattuunen Tüüge faartan nicks anners as Drücksel van sülwest tüügeden +Linnen driägen willt. Dat is recht un nütte to luawen un se schiölet +auck baule to der Insicht kuomen, dat se'r bieter anne dooet; dann +söckes wat hält teggenmal länger, mag ick wual seggen, un 'n Jeddereene +kann 't sick je auck sau fiin spinnen un wuörken as he will un 'r +Musters und K'löre ganz na siinen Gefallen, sau bunt as'n Distelfinke, +van 'n Drücker upsetten lauten: Mochten söcke Vereine uäwerall tohaupe +triäen. _Alle Baate helpet_; un wat kleed un rekummedeert aparte 'n +junk Wicht wual bieter as dat, daar 't van seggen kann, dat heww' ick +mi sülwent toreet. Dann kann uuse Linnen auck wier in'n Priis kuomen un +wann se fiin Drücksel hebben willt un miötet, leeret he bito auck wual +fiiner un glattfiämiger Gaaren spinnen. + +[J] Die Tage der Charwoche heißen: Palm'n Sönndag; Gooen Maundag; +Schellen Dingsdag; Asker Middewieken, (auch wohl stille Gooensdag); +grööne Dönnerdag; stillen Friidag; Pausk' Auwend. + + +Füfde Breef. + +Ick hewwe al sint en Paar Jahren sau hier un daar herümme lunkahret +un prachert[1], dat 'k geeren _aule plattdüütske Vertellsels, +Luatel-Spriöke, Pundwäärde un Leeder_ hebben woll, _up't leeweste +söcke, de se sick uut'n Gedächtnisse vertellet un van de gooen +Aulen häärt hebbet_; man söckes wat kann me reefaarts al gaar nich +lichtferrig mehr andriepen, dann de sind meestig auck na uut der aulen +_Tiidt, as se sick de Niäsen na up de Mowwen wiskeden un de Düüwel na +in der Piiken an 'n Leebande[2] gönk, un uuse leewe Herrgatt Heer un +Mester was_, un de Aulen, de se van 'n Antkevaar af van de Bessemoor +na wual häärt harren un wüßten, sind grätsten Deels daute un de 'r nau +in'n Liiwen sind, müüget söckes wat wual nich to biister geeren up +'t Papier bringen un wann se Eenen auck wual es wat tosegg't hebb't, +_bliiwet se dach meestig bi eeren Wäärden as de Haase bi der Trummeln_; +to'm Minnsten lautet se sick'r eerst elendige lange to näudigen: deels +uut Oorsaaken dat se 't nich sau hennige bookstaweeren kiönet, deels +halwens auck meenen müüget, me woll se 'r bi Geliegenheit es wat met +ööwen. Man van söcken Lüüen bin ick nich; dessentwiegen bidde ick +Ju, wann Ji Aart van söcke Dööntkes of Leeder wieten schollen, of +uphäären konnen, dat Ji mi de Fründskup doonen mogten, Allens wat +man ichtens daarvan to kriigen is, 't sii kort of lank, reggen un +zierlick of unnüüsel un eesk[3], vor mi uptoraagen; _dann de geleerden +Niggeläute[4] willt't jüstemente geeren =sau butt un platt= hewwen, as +'t de Lüüe unner sick natüürlick un gemeen hen to sprieken plieget_. +Dann werd't Aarigste[5] un Deftigste 'r uut e sogt un na Berlin in de +Bookdrückerigge schicket, daar se alle _Völkerstimmen_ nau maaket, un +wat'r dann van afdrücket werd, kiöne Ji un Juue Kinner un Kinnes-Kinner +na vielen Jahren dann auck na wual es to liäsen kriigen. + +Elendige leef scholl 't mi siinen, wann Ji mi an en ault Leed helpen +konnen, dat ick in miinen jungen Jahren faaken singen häärt hebbe, +man nu nich mehr tohaupe kriigen kann. Et was 'n Spottleed up 'n +verleiweden Junker, de achter'n wackern Buurenwiiwe hier was, un +wann he wüßte, dat de Buur up 'n Feile dagwierkede, na der jungen +Fruwwen schleik. Man de Buur mierkede antleste Müüse un drööp 'n es +unvermoodlick an. He fröög en, wo he to düsser Daagestiidt to der Ehre +keime un wat siines Sinnes wööre? Da anwerde em de verfehrde[6] Junker +met'n Muttse[7]: + + »Ick woll Juuer Fruwwen 'n Leedken leeren + »Un eer't 'n paarmal uäwerhäären, etc.« + +Man de Baur fackelde nich lange un siä: + + »Wost du miinen Wiiwe wat Nigges leeren? etc.« + +un + + »Dau nam de Baur dat Giewelspet + »Un schlöög den Juncker, dat he etc.« + +Et is mi eegentlick man ümme dat _Giewelspet_ to doonen, dann de +Geleerden hebb't sick'r al lange de Köppe uäwer terbruaken un kiönet +'r nau bes up'n hüütigen Dag nich recht achter raaken, wat'n Giewelspet +wual vor'n Dink si. De Eene ment 't si en Nauthaaken, de Andre hält 't +vor' ne Fleeskgaffel, de Drüdde vor ne Schattfuarke[8], of sau'n Aart +Dink, un lestens mende vorwahr sau gaar Eene, et konn wual de Geck[9] +buawen up'n vörnsten Giewel sien. Man antleste heft 'r in 't Geheel na +wual nich Eene Recht van; dann na miinen Gissen[10] most't dach wual +sau 'n hennig Dingent siin, dat den Buuren faarts to'n Griepe leig of +stönd un dat dooet de Nauthaaken, Fleeskgaffeln un söcke Reetskuppen +insgemeen, un aparte de Geck up'n Faste[11] nich. + +Ick, vor miin Part, rieke, dat 't de iiserne Fleeskfuarke sien +miöte, daar se dat Fleesk in'n Kietel met ümmedregget un dat se an'n +Längehaule[12] hangen hebbet. + +Wann ick dat Leed man harre, dann kweime ick'r vellichte düür den +T'saamenhank un Waartsinn na wual achter[A]. + +Dat was gistern Auwend dann dach 'n grüwwelsk Unnewier[13]. Harren +de aarmen Steertenbrincks Kuatenlüüe[14] dach man uut der rechten +Huuspostillen biäet, dann harr uuse Herrgatt se wual sau nich bedrööwet +un 't wööre in den Kuaten wual nich in e schlaagen. Leider weet ick +den Tiitel man nich nowwe, süß schollen Ji Ju dat Book dach auck +anschaffen, dann se haulet'r vor, dat't 'n unfehlsamen Wiirbiete[15] +sii, daar se up wat Stiien mehr up uutdooet, as up al ander +Hilligedom[16]. + +To Jahr[17] um düsse Tiidt was'r wisse auck sa'n staark Grummelwier, +dat't lüchtede un kniäterde, as wann de Welt vergaunen scholl. Kort'r +nau kwam ick bi Schiäwentruppe vorbi. Paarten-Klaus[18] stönd jüst +met'r Siekeln[19] an'n Huusgraawen un woll'n bieten Gress vor de Ziegen +schniien. Ick baut em 'n gooen Dag un fröög'n, af he lest Auwends bi +den gefährlicken Unnewiere auck bange wiesen wööre. Je-nei[20], siä +he, bange bin 'k sau baule jüst nich, man des Auwends gönkt'r dach +hellske hart un eesig[21] hier un raakede mi alldach sau wat an 't +Gemööte, dat ick dach Aart in't Freesen[22] un up fromme Gedachten +kwam. Wodann? fröög ick. Dau siä he: t' is bi us de Bruuk, dat, wann 'r +'n Grummelschuur[23] upstigt un 't sau misfährlick lüchtet[24], as 't +dautomaulen dää, de Kinner de aulen Huusp'stillen vor de Niäsen kriigen +un 'r 'n nütte[25] Gebät uut liäsen miötet. Nu was 't 'n Sööken un +Schwöögen[26] in'n Huuse, dat se de rööteriggen[27] P'stillen nich e +fiinen konnen, dat ick antleste fröög: M'ri-Triine, waar he ji se dann +hen e drawwelt? Dat anwerde mi ganz verbaaselt: Klaus, nu fällt mi't +wier in, se liggt in der Kierken. Dau siä 'k, dann nimm't Gesankbook +man; man dat harr't Lüüt in der Schoole liggen lauten un dau was'r +anners nin Raut, as dat wie us met'n himmelsken Wegwiiser behelpen +mosten. + +As se'r nu'n Paar Verske hierrietert harren, de nich allstobiister +lank un auck jüst wual nich hauptsächlik up de Saake in e richtet +wören, un de Kniäterigge[28] an 'n Hiäwen[29] na nich naulauten woll, +fönk uuse Aulske antleste an, 'r 'n half Stiige Au-M'rigge[30] un 'n +Vater Unser achter nau to muormeln; man dau wöörd ick di sau töörnsk +in der Platten, dat 'k mi nich biergen konn, un siä: Du menst wual, +uuse Herrgatt si'n aulen Joost-Hierm. Af du dat 'r hier schnaaterst, +af hoostest'r vor, dat is'r liike nau[31]; dann daar steht je nich'n +Tittelken van'n Unnewiere inne. Wann wi de P'stillen nich n hebbet, +is 't dach alle man vergiiflicke Saabeligge, daar uuse Herrgatt wual +nich es 't Bitterste na lustert; un dau moste 't Lüüt düür 't rööklause +Wier, dann 't riegnede as wann 't met Maulen gäut, dat'r wual ne +Sündfloot[D] harr uut e weeren konnt, un haalen de Huusp'stillen uut'r +Kierken. Man sau as wi de auck man upschlöögen, was 't as wann't uusen +leewen Herrgatt auck mutts an't Harte kwam, dann he lööt't na ens nütte +lüchten un kniätern un dau was 't auck faarts met Ens stump alle[32]. + +Wat dach't rechte Gebetbook nich'n dööt! + +Gatt Laf! dat den Lüüen dach allnagraae de Augen upgaaet, as den +niigendaagsken Teckels[33], un dergliiken abele Bigläuwskhet, +de sick na uut der dummen Tiidt hierschrift, daar allens up +Augenverkäucheligge[34] un Blindöökerigge berieket, un an e legt was, +nau un nau uut'r Welt kümmt, af 'r gliik in uusen Daagen leider na +Manges vorkümmt un schüüt, dat se de Upkläärunge met Gewalt trügge +haulen un de Minskheet, de dach eegentlick van Gatts un Rechts wiegen +alle gliike Berechtigunge to _vernünftige_ Belehrunge un Uutbellunge +heft, blixke geeren wier bliinddööken mogden. Man met den Handwierke +schall't sick wual wenner wier leggen, dann 't werd hen un wier dann +dach auck alls to butt e driewen un se weeret Ju alldach to klook, +dat se allnhand wual begriipet, dat Gliikheet un Friiheet in Lehr un +Verkehr 'ne hillige Saate vor de heele Minskheet is un dat 't met'r +Wiismaakerigge van Wunnern, Hillgedoom un Hexeriggen 'n Ende heft. Dat +is de Baas[35], wat me met Vernunft un met Füüsten griipen kann... Wel +dat erkinnet, de lät sick je auck wual hüütiges Daages met geestlicke +un weltlicke Ummetuäge un Lipplapperiggen, nich mehr beööwen un +begäusken. + + Bes to'n Neigsten. + Bliiwet Alle gesund. + +[1] _prachert_: gebettelt. + +[2] _Leeband_: Gängelband. + +[3] _eesk_: häßlich, schmutzig. + +[4] _de geleerden Niggeläute_: die wißbegierigen Gelehrten. + +[5] _'t Aarigste_: das Artigste, das Schönste. + +[6] _verfehrde_: erschrockene. + +[7] _met'n Muttse_: in Eile, rasch. + +[8] _Schattfuarke_: zweizähnige Forke zum Auflangen der Garben etc. + +[9] _Geck_: Zierrath auf den Giebeln der Bauerhäuser; Hampelmann. + +[10] _Gissen_: Vermuthung. + +[11] _Fast_: Forst, Dachrücken. + +[12] _Längehaul_: Hahl, woran der Topf über dem Feuer hängt. + +[13] _Unnewier_: Gewitter. + +[14] _Kuatenlüüe_: Kottenbewohner, Heuerleute. + +[15] _Wiirbiete_: Nothwehrbiß. + +[16] _Hilligedom_: Heiligthum, Amulet, Reliquien. + +[17] _To Jahr_: vorig Jahr. + +[18] _Paarten-Klaus_: heisst nicht der Pförtner Klaus, sondern der im +Pforthause wohnende Klaus. + +[19] _met'r Siekeln_: mit der Sichel. + +[20] _Je-nei_: heißt eigentlich nicht ja und nicht nein, läßt vielmehr +die Bejahung oder Verneinung im Zweifel. + +[21] _eesig_: grauenhaft. + +[22] _Freesen_: Furcht. + +[23] _Grummelschuur_: Gewitterschauer. + +[24] _lüchtet_: blitzt. + +[25] _nütte_: kräftiges. + +[26] _Schwöögen_: Lamentiren. + +[27] _rööterig_: von Rauch braun geworden, rußig. + +[28] _de Kniäterigge_: das Prasseln. + +[29] _Hiäwen_: Himmel. + +[30] _'n Au-M'rigge_: ein ~Ave Maria~. + +[31] _dat is'r liike nau_: das ist einerlei. + +[32] _stump alle_: ganz vorbei. + +[33] _as den niigendaagsken Teckels_: als den neuntägigen Dachshunden. + +[34] _Augenverkäucheligge_: Blendwerk, Täuschung. + +[35] _de Baas_: das Beste. + +[A] Na langen vergiiflicken Wreesken[B] heww' ick endlick uut e +funnen, dat »Giiwelspett« 'n Schriiffehler is, statts dessen et +»_Kniwelspett_«[C] heeten mot, dat 'n Jedder wual sachte kinnen schall. + +[B] _Wreesken_: Forschen. + +[C] _Kniiwel_: Knebel. _Kniiwelspett_: die Knebelstange; der Drehstock. + +☞ Herrn Professor _Kosegarten_ zu Erledigung der Anfrage und beliebiger +Berücksichtigung in dessen allgemeinen Wörterbuche der plattdeutschen +Sprache. + +[D] Sündflut; richtiger _Sindflut_; d. h. _große Flut_. + + +Seste Breef. + +Daar bin 'k nu na ens. Ji Wiisepint[1] _tämden Ju[2] lesten, as wann +Ji de Wiisheet alle alleine schluaken harren_, un wollen mi wisse wual +up'n Tant föölen, af ick den Unnerscheed tüsken Fospern[3] un Truaen[4] +wual wüste. Daar menden Ji mi wual 'n rechten Damp met antodoonen, un +_'ne Luus unner'n Prüück to setten_, dann Ji belden Ju wual in: _dat +miine Gäuse sau wiet nich n göngen; man dat fällt weg as den Kapziener +de Haarbüül. Söcke Knuäkskes kann 'k na wual sachte begnaagen_[5] un +daar verspee[6] Ji mi vorwahr na nich miie. Ick harr'r Ju auck faarts +wual up deenen wollt, wann 'r us nich jüst wat tüsken kuomen wööre, +dat wi datomaulen den Verwank nich kriigen konnen, dat wi'r met to +Gange kweimen. Dat ick 't alldach wual weet, will 'k Ju dann allnu +beliikteeken[7]. + +De Fospern sind de Footspuuren van hännigen[8] Deerden, de met +blauten Fööten, oder as de Landmann seggt »baarf'sk«[9] loopet; t. B. +Kreggensfospern, Haasenfospern etc. -- Truaen deerentiigen sind de +Stappen van grauten Schepsels[10] aparte van söcken de 'r wat an'n +Fööten hebbet; t. B. Pierdetruaen, (me seggt auck wual es statts dessen +Pierdehööwe) Kohtruaen -- dann de Kögge hebbt je auck Footwierk anne, +dat'n antleste de Schlächters uuttrecket. -- Wann 'n Minske baarf'sk +geht, seggt me iewenwual Fospern; t. B. siine Fospern nau to rieken, +de ick in'n Schneie nauspüürt hebbe, schal he wual to Bierge in +mashakket[11] sien. Het 'n Minske abers Footwierk anne, dann seggt me +Truaen: t. B. Holsketruaen. (Ick gläuwe du hest diine Holskeklaunen[12] +verluaren, dat seh 'k an de Truaen.) Süss heetet auck de Spuuren de +de Waagenriäer achtet sick lautet, »Waagentruaen.« Man de Trette van +Gäusen un Iänden heetet »Pattken« Gäuse- of Iände-Pattken. Wat segge +Ji nu? Mi ducht Ji schiölt wual begriipen miöten, _dat Ji daar aparte +'ne aule Ratten up 't Speck buunen harren_. Wi küüret na wual es bett +to haupe, dann will wi mehr van söckes wat naasken, man dann schall't +Ju auck duwwelt wier ümmekuomen, dat Ji Ju alldach wat verniggen[13] +schiölet, dann _miine Müüse wietet vorwahr na mehr Läcker as eene_ un +ick weet na'n heelen Bras[14] van de Aart Uutdrücke, daar schwaare +Wiisen up gahet, de de Duusendste nich n weet, un ick will Ju auck wual +wicken, dat Ji'r wat anne to knuustern[15] kriigen schiölet. + +Sin Ji auk wual es in Haagen wiesen, of he Ji wual es 'n Buuren uut'n +Kaspel Haagen küüren häärt? De hebbt 'ne ganz andre Uutsprauke as wi +Beeden un as andre Lüüe. + +Et lut alle sau singerig wat se'r hier kriiget un is röökelause +leige to schriiwen; dann daar segget se: »Bieaounen;« »Trieaounen,« +»Prioumen,« »Ierftebriaken,« »Schieaou,« »Pantiouffeln,« »de Kieou,« +»Hious,« »Aeaoulske,« un hebbet grieaute Tiäsken, daar geiht 'n Dieouk +un 'n Bieouk un 'n Stiuten in, un wann se Jau seggen willt, segget +se _Jeaou_; dat kann dach de heilste Meister nich anners as met alle +fiif Klinkerbookstaawen schriiwen. Wat mot me söcke Wäärde eerst +lange achter 'n Tiänen herümme schliepen, ehr me se 'r uut krigt. Wo +lichtferrig konnen se't hebben, wann se sprööken as andre ehrlicke Lüüe +un kort af siäen: Jau[A]. + +Bi Haagen fällt mi nau in, dat'k Ju wual anraaen mogde, de +Geeterigge[16] to Bieckeroode, dat man en Paar Schiöte Wieges van +Haagen is, to bekiiken; dann ick weet aparte wual, dat Ji auck sau +'n _Niggelaut[17] in allen Ecken_ siid. Dat is 'ne Anlaage daar eene +Respekt vor hebben mot un ick versiekere Ju, dat Ji de Augen hauge +upriiten willt, wann Ji'r es kuomet. Me kann nich bedenken, wat se daar +alle vor Saaken uut Iisen geeten kiönet, van 'n Gröttsten bes to'n +Lütkesten un de sind alle tohaupe sau rieken un sau glatt, as wann se +de fiinste Schatillger[18] maaket un met'n Gnittelsteene[19] afpoleert +harr. + +Ick bin'r to Jahr auck es wiesen. Unnerwieges kwam ick bi'n aulen +Pattkentriäer, de, as mi schein, geeren met mi an'n Pauk woll, un ick +mag dann auk wual es geeren met allerhande Lüüe küüren, dann wat de +Eene nich n weet, weet de Ann're un'r is nin Minske sau dumm, haule +ick'r vor, dat m 'r nich de meesten Tiidt na wual ichtens wat van +leeren konne. Man in den Düssen harr'k mi dach sau wat versehnen. As he +uut miinen Wäärden begreip, dat ick na der Geeterigge woll, siä he, dat +he'r auck na to gönge un 'n netten Richteweg van 'n half Stiige Trette +wüste. De Küürklaus vertellde mi, dat dat Wierk 'n unnewieten[20] +Geld e kostet harre, un mende, dat't aparte unwiis riike Lüüe sienen +mosten, de söckes wat waugen konnen. Em duchte, _se harren 'r leiwer +vor up't Heck[21] liggen gaunen schollt un schmäuken 'n Piipvull +Taback met Gemack_, as dat se sick in saune wiitlöftige Ambrasige[22] +giewen harren; dann mende he, wenn Eene sauviel Geld hewwe, kiöne +he sick't Liiwen wual to Nütte maaken un bööwe sick nich met söcke +Wiitlöftigheeden aftogiewen. He wööre'r auck al ens bi hier e kuomen, +as se dat Wierk iewen begunnen un nau man in'r Eerden aarbeidet harren +un van 'n Müürwierke nau na nich dat Bitterste[23] to sehnen wiesen +wööre; dau harr' em al Eene tostieken, dat se wual al dicke en paar +Wannen vull duwwelde Pistollen in der Schiiten toklegget harren. Ick +gaf em wier ümme, dat wööre auck al goot; dann de 'r viel Geld hebbe, +de kiöne un miöte auck viel verschliiten un wat waugen un anleggen, dat +aarme Lüüe 'r auck wat van afkriigen, un se schiölen 't sieker dach +vorhier auck wual goot e noog uäwerlegt hebben, dat se't nich Allens +man baats[24] vor Wiälmoot in 'n Drecke verraaket hebben willen. Man +dat konn'k em alldach sau recht nich to Koppe kriigen un he harr't +'r alle wisse weg man met to doonen, wo se daar dach wual bi buawen +bliiwen un'r dat unnewietene Geld wier uutrakken wollen; dann wann +se auck nau sau viele Pötte un Pannen to rechte kreigen, sau wööre't +Kaspel Haagen dann dach aparte sau graut nich, dat se daar sauviele +verschlieten, dat se'r saune unwiise Anstalt ümme antoleggen bruuket +harren. Dat viele Geld, harr he wual häärt, brächten en de Draakels +'s Nachts düür 'n Schattsteen, dann Minskenkinner konnen sauviele +Geld nich hebben, as de Liggerigge[25] to Bieckeroode kostede un dat +Schmeltegoot schiölen en de Schmedt in'n Wünnerkenslacke[26] up 'n +Hüggel un siine Knechte todriegen. Wann se sick met de, Gatt si bi us! +man 'ne gooe Siidt to waaren wieten, harren em de Lüüe seggt, dann +kiöne 't na wual gaunen; man _de Düüwel trüwwe 'n Düüwel un siinen +Anhange_! Ick woll em bedüüen, dat de Pötte un Pannen, daar he van +siäe, auck gintsiits 's Kaspels Haagen un wiit un siit[27] in de Welt +herin göngen; dat konn 'k em abers gaar nich unner de Müssen kriigen, +dann he mende dat söck schwaar iisern Tüüg 't Fohrlaun wual nich es +driägen konne, un daarmet mierkede ick, dat 'k vor dat Mal bi 'n +rechten aulen Dwaus[28] e raaket was, _de siin Liewe wual nich recht +achter Moors Potte denn e kuomen sii un dessen Begriepe wual nich +wiider reekede, as van de Gleppers[29] bes 'n Trechter_[30]. + +Eegen is et auck, dat se up wat Stiien mannige Wäärde ganz anners +uutsprieket, as se booksteveert un schriewen weeret. Meestig is dat bi +Oorts- un Huus-Naamens de Fall; t. B. Oesede, »_Aeuse_;« Bissen-dorff, +»_Bistrup_;« Schlede-hau-sen, »_Schliesen_;«[B] Gü-ters-loh, +»_Güüt-sel_;« Hü-de-pohl, »_Hüpel_;« Ges-mold, »_Gess'm_;« Lindlage, +»_Lintl_;« Nordhaus, »_Naart's_;« u. s. w. + +Nu, dat dooet annre Völker auck wual, aparte bruuket de Tuutertaaters +van Franzoosen meestig viel mehr Bookstaawen as se näudig harren; +dann ümme man eenes bitobringen, schriiwet se »~Monsieur~« un segget +»~Mosjö~.« + +Man een Franzoose, de auck 'n Käären uäwer'n Rhiin kieken un Aart +Düütsk raaebraaken leert harr un met eere wunnerlicke Schriiwerigge +tierget wöörd, mende es, wi Düütsken maakeden 't hen un wier nich +'n Haar bieter, un sprööken faaken na vull k'rjösker, dann wi +booksteweerden t. B. G--a--u--l un sprööken »_Pferd_.« + +De Franzoosen hebbt auck al in ölleren Tiien hen un wier düütske, +sagaar _ganz plattdüütske_ Wäärde in eere Sprauke up e nuamen, man de +schriiwet se dach auck meestig jüst as wi; t. B. »_~Gratteboesse~_,« +_Krasseböße_; up Haugdüütsk: »Kratzbürste;« »_~Havre-sac~_,« +_Hawersack_; »_~Echoppe~_,« _Schoppe, Schüüre_; »_~trinquer~_,« +_drinken_; »_~valise~_,« _Felliisen_; »_~fifre~_,« _Piiper_; +»_~canapsac~_,« _Knappsack, Quiärsack_; »_~stangue~_,« _Stange_; +»_~banc~_,« _Bank_; un Annre Mehr. + +Wann me sau'n half Stiige Jahre tohaupe de Schöölerbänke drücket +heft, dat hänkt eene vor 't ganze Liewent an un mi ducht, sau ault +konn me nich weeren, dat't eene vergeite, wat me in de Tiidt alle vor +Uptuäge tohaupe driiwen heft, un wann na den Uutspriöke[31] dann de +Eene hier de Andre daar hen verschleit, ergetzet me sick na sauviel +mehr, wann me in öllern Daagen na hier un daar es unvermoodlick 'n +aulen Schoolkameraden wier andrept, daar me met van de Jungensstreiche, +de me in de Kniiweljahre dull un vull sieten heft, küüren kann; dat +lüstet[32] dat Harte un ick weet wual, dat 't'r Ju auck sau met geht. +Ick vor miin Part kann Ju versiekern, dat 't mi alltiidt de beste +Verhaal[33] is, wann 'k's Suomers es 'n Paar Daage in miiner Heemte[34] +herümme schlinkviisen[35] kann un sööken de aulen Kernuuten nau, daar +man leider nich ganz viele mehr van sind, un kiiken es achtern Tuune +hier, wat se bedriiwet. + +Ümme dat Ji nu auck sehet, dat'k mi na sau hen un wier met de +plattdüütsken Sprauke bequackele[36] un 'r auck na wual sau wat van +verstahe, schicke ick Ju hier 'n Paar Schnurren bi, de ick vor un nau +auck sülwenst bedacht hebbe. Dat Handwierkerstücksken »As ick van +Uänern gönk spatzeeren« etc. woll 'k mi abers wual wier uutbidden, +dann ick hebb'r man dat eene Blatt mehr van; de Annern, van Hans +Gastenkäären, van de besuapenen Gäuse etc. müüge Ji wual behaulen. + +Un nu segget mi to'n Neigsten nich wier, dat'k miine meesten Wäarde +binnen[37] behööle, dann an düsse Breewe schiöle Ji dach wual sachte en +Paar Daage wat to bookstaweeren hebben. + +Wann Ju söcke Breewe un uäwerall de Plattdüütske Schnackerigge haaget, +kiöne Ji 't mi man seggen, dann kannk'r Ju na wual mehr met e deenen, +aparte met 'n aardig Vertellsel van Michels Jungen, de to'n eersten Mal +na'r Stadt wiesen was. + +Haulet de Köppe risk, sau lange Ji ichtens kiönet un giiwet Ju nich +faarts to, wann'r Ju af un an es'n Wierwiind[38] düür puußet, dann Ji +wietet wual: _Uuse leewe Herrgatt vergitt ninen Düütsken un wann He 'n +nich ei'cken will, lät he 'ne piitsken._ Aart Ungemack krigt 'n jedder +Minskenkiind faarts van der Buurt[39] an in de Kiipen un mot 't sick +gefallen lauten, dat he 't siin Liewe lank met sick herümme schliepen +mot; man he mot'r auck't Siine bi ansetten, dat he't bi Tiien afwiiret, +saviel in siiner Macht is, dat de Drägte[40] nich allsto schwaar werd +un en heel an de Grund duuket; dann gaaet de paar Liewensdaage de +uuse leewe Heere us toerkinnet heft, 'r auck met Störten un Upstaunen +baule noog hier, bes de Köster un de Schöölers us, wann us de Kuusen +nich mehr kellet un se us in 't leste Bedde tohüüet, dat leste +Süsseleedken[41] vorsinget: + + »Hat ihn gleich manche Noth gedrückt, + »So wird er nun bei Gott erquickt. + »Was sind die Leiden dieser Zeit + »Doch gegen jene Herrlichkeit!« + +Grüüßet Juue Fruwwen un Kinner, aparte Liisken, fründlick van mi. Wann +Ji es na'r Stadt kuomet, dann dooet dach auck es'n Trett na miinen +Huuse. + +[1] _Wiisepint_: Klugheitskrämer. + +[2] _tämden Ju_: brüstetet Euch. + +[3] _Fospern_: Fußspuren. (contrahirt von Footspuuren.) + +[4] _Truaen_: Tritte. + +[5] _begnaagen_: benagen. + +[6] _verspeen_: vertreiben, verdutzen. + +[7] _beliikteeken_: bezeichnen, beweisen. + +[8] _hännigen_: mittelgroßen, kleinen. + +[9] _baarf'sk_: (baarfootsk) mit bloßen Füßen, baarfuß. + +[10] _Schepsels_: Geschöpfe. + +[11] _mashacken_: durch Dick und Dünne laufen. + +[12] _Holskeklaunen_: Klötzchen unter den Holzschuhen. + +[13] _sick wat verniggen_: sich wundern über Neuigkeiten. + +[14] _'n heelen Bras_: eine ganze Menge. + +[15] _knuustern_: zerbeißen. + +[16] _Geeterigge_: Gießerei. + +[17] _Niggelaut_: Stöberer. + +[18] _Schatillger_: Tischler. + +[19] _Gnittelsteen_: Polierstein, Glätter. + +[20] _unnewieten_: unsäglich, sehr bedeutend. + +[21] _Heck_: Lattenthür, Geländer. + +[22] _Ambrasige_: ~Embarras~, Weitläuftigkeit. + +[23] _Bitterste_: Mindeste. + +[24] _baats_: baar, blos. + +[25] _Liggerigge_: Anlage, Belegenheit. + +[26] _Wünnerkenslacke_: Wunderloche. + +[27] _wiit un siit_: weit und breit. + +[28] _Dwaus_: Einfaltspinsel. + +[29] _Gleppers_: Augen. + +[30] _Trechter_: Trichter, fig. Mund. + +[31] _Uutspriöke_: Confirmation. + +[32] _lüstet_: erfreut. + +[33] _Verhaal_: Erholung. + +[34] _Heemte_: Heimath. + +[35] _schlinkviisen_: schlendern, schleichen. + +[36] _bequackele_: befasse, abgebe. + +[37] _binnen_: bei mir, für mich. + +[38] _Wierwiind_: Wirbelwind. + +[39] _Buurt_: Geburt. + +[40] _Drägte_: Tracht, Last. + +[41] _Süsseleedken_: Schlummerliedchen. + +[A] Diese Abweichung ist um so merkwürdiger, da das Kirchspiel +Hagen nur 1½ Stunden von Osnabrück entfernt liegt und man blos in +diesem Kirchspiele so abweicht, während über seine Gränzen hinaus +der Osnabrücker Dialekt sich wieder hören läßt; wiewohl geringere +Diversionen auch in einigen anderen Kirchspielen vorkommen. + +[B] Ick hewwe 't richtig beliewet, dat sa'n jungen Auditer, de 'n +Fruömdlink was un düsse Wiise nich kinnede, in't Protocoll schreif: Im +heutigen Termine erschien der N. N. aus _Schlesien_. + + + + +Aus dem Leben. + +('t lut wual up Stiien lüügenhaft, man 't is alldach wahr.) + + +De Michel to ... (et was Eene van de ächten düütsken Michels) harr'n +upschuaten 'n Jungen, _de tüsken 'n[1] Brautschappe un der Molkenkaamer +graut wooren was_; de was siin Liewe na nich na'r Stadt e wiesen un +woll'r dach sau bedrööwede geeren auck es hen. + +He lag'r siinen Bawwen[2] alle Daage met vor 'n Ahren, dat he 'r sick +baule nich mehr vor redden of biergen konn. + +De Buur woll dat Galpern[3] antleste nich länger mehr häären un siä +to den Jungen: Af e daun! daar schast du nich länger bekrutt[4] ümme +sien. Muaren in 'n Daage schast du'r hen, Jan-Hinnerk, dann heft de +Plaugerigge en Ende. De Mömme schall di 'n Kuarw vull Egger un 'n Paar +Schlaagen[5] Battern metdoonen, dat du nich liig n gehst un dann trest +du unnerwieges bi 'n Köster vor un frägst 'n, af he wat na 'r Stadt to +bestellen harre. + +De Stadtlüüe wietet alltiidt wat Nigges, dann _in der Stadt gaaet de +Klokken jümmer an beeden Böörden_[6] un se beliewet'r mehr un wietet'r +bieter up to loopen as de Buuren; abers se sittet auck aller Nücke vull +un willt us allmanngsens wual es wat narren un _vor Oeweldaaren[7] +hebben_, daar mot me sick vor waaren un denken man an't elfte Gebot, +dat het: »_Laut di nich verblüffen[8]!_« weest'e wual. Man wann di wat +Nigges schlumpen scholl, dat most du rieken beachten un vertellen't mi +faarts van Auwend, wann du wier inkümmst, dann du weest wual, dat Alle +de to de Michels Aart hääret, van Natuur nütte[9] niggel'k sind. + +As des annern Muarens de Hahnen den Dag inkreggeden stönd de Aulske +up, sochte de Egger van der Hiilen, tellde se in'n Twiigkuarw[10] dää +de Battern in'n Dook un siä to den Jungen: Süh, Jan Hinnerk, ick hewwe +di daar dree Stiige[11] Egger tüsken de Schiiwen raaget[12] un twee +Pund Battern in'n Dook e buunen, daar jedereene twee Pund van wegt. +Sau as du nu man iewen binnen der Paarten bist, gehst du alle Hüüser n +biilings[13] un röpst helle uut in de Düüren: Batter un Egger! un wann +di dann wel[14] wat afkaupen will, büst du an'teerste acht Egger vor'n +Schillink[15] un toleste häugestens niigen. De Battern dööst du unner'n +halwen Oortsdaaler[16] 't Pund nich weg. Man ick segge di, laut di nich +belämmern un bemüülen[17], dann daar sind de Stadtlüüe mannigsens auck +nich to goot to, aparte wann se mierket, dat se'n dummen Dwaus[18] vor +sick heb't, verstehst'e! + +Du konnest auck wual 'n Bieker[19] Salt miëbringen, dat läst du di +in den liigen Batterdook mieten; dann knüppest du de Timpen tohaupe +un nimmst di in Achte, dat du'r Nicks uutguölen[20] läst. Wann du't +ichtens man alle met Leiwe schliepen konnest, dann woll'k auck wual'n +Pund Traun hebben; de liige Pulle steht daar up'r Anrichte[21]. Ick +hebbe eer 'ne Fissen[22] ümme'n Hals e buunen, daar packest du met'r +Hand düür, dann lät se sick bieter driägen, begripst'e wual; man du +most se bedierwe anpacken, dann an'r eenen Siit is'r al'n lütken Bost +inne, un most di auck waaren[23], dat se di nich an't Tüüg kümmt un dat +du'r nich to viele met schiölest, süss mogtest du di fuul[24] maaken, +dann se is van binnen un buuten nütte toschleppet[25]. + +Wann du in de Stadt kümmst, dann sette de Traunpullen man faarts bi +'n Päärtner in; de heft gooe Waare, deswiegen hebb'k'r miinen Ingank +auck bes nu to alltiidt e hatt un em jümmeran Allens e günnet, wann wi +wat uut'r Stadt hebben mosten un et docht aparte nich, wann me met'r +Käupenskup van'n Eenen na'n Annern löpt. + +Man ens wöörd he mi es hellske falsk to; dat is zwaarens al en +Praus[26] e liien un ick hebb't em auck al lange wier vergieten. + +As uuse Gretlies na 'ne lütke Blaage van'n Wichte was un iewen an to +kräuteln fönk, nam ick den Nestepuck[27] es up'r Huukenacken[28] met +na'r Stadt un tratt auck bii'n Päärtner in; de mogte jüst wual nich +recht frisk sienen, dann he satt in der Beddekaamern up'n Schreine un +tröck een Paar kloppenbörger Strümpe uäwer't ann're an. Ick baut em'n +gooen Muaren; he gaf 'ne mi wier ümme un fröög mi, waar ick sau lange +bliewen wööre, ick gönge em dach wual nich vorbi: (In den sülwesten +Augenblicke mierkede ick, dat den Wichte wat ankwam, man dat kwam di +sau mutts[29], dat'k den Verwank[30] nich mehr winnen konn, dat'k'r met +uut'n Stuawen lööp; deswiegen kräup'k'r man gawwe met inn'n Houk[31] +achter·de Kaamerdüüren.) Nei, anwerde ick met 'n Schnappe up'n Päärtner +siine Frauge, ick bin ju sin Liewe na nich vorbi e gaunen un günne ju +weiß Gatt Allens vor as nau. Dat mierke ick, siä he, man düt harren ji +wual'n Annern günnen mogt. -- + +Unners du diin Wierk in der Stadt afdööst, met di dann de Päärtner den +Traun in, un wann du'r dann wier uutwullt, haalest du de Pullen wier +af; man lat se'r jau nich daalfallen, segg'k di. + +De Junge tröck siin beste Wämm'sken un siine Sönndagesschoo un de +niggen Schatthuasen[32] un Landströöfeln[33] an, sett'de de ruwwen +Ellebutts[34]-Müssen met'n langen Vossschwanze up, un staapelde met'n +Dagweeren läs. + +As he an de Kösterigge kwam, stönd de Hepzepter[A] in der +Schrautdüüren[35] un keik in't Wier. Gooen Muaren, Jan Hinnerk! siä +he, waar wullt du al sau froo un iilig hento? Na'r Stadt, anwerde +Jan Hinnerk, un de Aule heft mi seggt, ick scholl Ju fraugen, af Ji +vellichte wat to bestellen harren. Dat kümmt mi nett to Passe, siä +de Köster, ick hewwe van Muaren jüst 'n Paar Pund Sparges stuaken, de +konnest du mi wual miëniemen, dann de Stadtlüüe müüget dat Quieckentüüg +geeren frisk. Wann 't Wier'r sick man ichtens to regeeren will, un dat +rieke ick dach, dann't süht'r wisse na sau jeewe[36] na uut, un den +Grummeltaaren[37], de gintern upstigt, schall miines Achtens de Wiind +na wual wier uut'n eene jaagen, dann schollen uuse Jungens van Daage +Baunen planten un dat Lüüt harr'k'r auck geeren met bi e hatt, man +miin' Fruwwe will abschlut Gaaren kuacken un daar kann se't Wicht nich +bi missen, dessenthalwen kann ick van de Uusen van Daage nich Eenen +na'r Stadt e kriigen: Man du most'n Lütk letten[38], dat'k se di uut'n +Keller kriige; trett in un gank'n Käaren sitten un verhaale di; met'n +Schnappe[39] bin'k'r w'er wier[B].... Süh daar, Jan-Hinnerk, dat sind +jüst twee Pund, ick hewwe se di in een Buund e buunen, un wann'r di wel +na frägt, dann födderst du vor't Pund sess Grössen, man scholl et de +Fall sien, dat du auck man fiiwe kriigen konnest, dann doo se'r auck +man vor weg. + +Jan Hinnerk liä[40] de Sparges bi'r Siit' in siinen Kuarw un draawede +allewisseweg fuörwerts na'r Stadt hento. + +As he vor de Paarten kwam, möök he Augen as Pingelpötte[41]; he +tratt faarts in de eersten Düüren, daar lag'n Keerel in 'n griisen +Paltrocke[42] up'r Riekelbank un schnuarkede as 'n Behr[43]. Gatt +help! rööp Jan Hinnerk, wi-ji Battern of Egger kaupen? Man de Keerel +schnawwede en elennige an un siä: Du Tuorfschnuute van'n Jungen, sühst +du nich, dat hier nine Lüüe n wuohnet? Vuörwele di to'r Stadt in un +daar fraug n biilings, du Aabelhans! + +Jan Hinnerk schaut tohaupe as'n Föör Backsteene, man he lööt sick +alldach nich verblüffen, he taug de Schuaken[44] faart un lööp un rööp +in alle Düüren: Wer will Sparges un Egger kaupen? Man he konn'r an't +Eerste Nicks van quiit weeren, dann he dachte, dat Meeste kann di +deenen, dann kümmst'e sauvel ehr wier na 'r Stadt. + +Antleste, as he lange noog na de haugesten Priise ganfelt[45] harr', +raak't he bi'n Mann de een Pund Sparges hebben woll. Niem't se Alle, +siä de Junge, ick hebbe aparte nine Wechte, dat'k se uut'n eene wiegen +konn'. Man de Mann woll abschlut nich mehr as een Pund hebben. Daar +hest'e fiif Grössen, siä he, un wann du nine Wechte hest, sau nimm +'n Kniif, du Dummerjaun, un schniit se midden düür un doo mi man de +bäuwesten Halfscheed. + +Den Jungen duchte, he harr'n gooen Handel maaket un he sprünk up eenen +Beene vor Frööden, dat de dumme Keerl man de dünnen Ende nuamen un em +alle de dicken lauten harr' un dachte bi sick, Jan-Hinnerk dat schall +wual striiken[46], nu sind di vor de dicken Ende sess Grössen dach wual +sachte sieker e noog. Man he harr sick dach bedaart[47]; dann as he nu +faartan de dicken Ende feil baut, lacheden se em Alle wat uut un siäen: +Met söcke Sparges loop na 'n Düüwel, waar du de Köppe lauten hest, daar +brink auck de Steerte hen. + +Tiigen de Middagestiidt wöörd em aabel[48] to Sinne, dann em kwam +Hunger un Döst an. Met des kwam he vor'n Huus, daar 'ne Riige lange +Stuuten un'n Kuarw vull Beschüüte[49] achter de Ruuten stönden. Hier +wuohnt wisse 'n Rüggenscheeter[50] un is wual sachte auck Werthskup, +fröög he, un begiehrde 'n langen Stuuten un 'n Kroos Beer. Triäet +neiger, siä de Huusheere un legget af. In'n Stuawen stönd saune +niggemoodske Kuackmaschiine, met 'ner breen iisern'n Plauten buawen +uppe, (as se reefaarts wisse viele to Biekeroode bi Haagen maaket +weeret) de sag Jan Hinnerk vor'n Disk an. Up siine Wiise was de Junge +uäwerlegsam e noog; den Kuarw met de Egger, mende he, settest du achter +den Disk an de Grund, daar werd he di sau baule nich ümmestätt, man +den Dook met de Battern legst'u buawen up'n Disk, dann beschnoopet +se di de Katten un Rüüens sau hennige nich. Un nu kräup he achter +den langen Gästedisk un lööt sick siinen langen Stuuten un den Kroos +Beer goot schmecken. Man as he't knapp binnen harr', uäwerwältigede +en de Schlaup. Unners he schnuarkede harren se van Buuten Füür in den +niggemood'sken Uawen bott un as he wier upmunterde[51], was siine +Batter heel verschwuunen un Nicks mehr daarvan to blikken, as de +schmierige Dook. Dat konn uuse Jan-Hinnerk nich begriipen; he rööp +den Werth un siä: Ick aarmste Kiind! ick harr'n Dook met Battern daar +midden up'n Disk e settet un nu ick 'ne w'er wier sööke, is de Batter +tohaupe d'ruute; de mot mi stualen sien. Man de Werth hölp en uut'n +Draume, dann he beliikteekede[52] em, dat de iiserne Disk en glöönigen +Uawen sii un de Batter van der Hitte schmolten wööre un he se nu uut'r +Asken wier n sööken konne. Wat was'r to doonen? Jan-Hinnerk most'r sick +in giewen, man em spiitede[53] Nicks mehr, as dat he'r nich eerst 'n +resoluuten Schlart[54] van tüsken siinen langen Stuuten daun harr', +dann harr' he 'ne nich sau dräuge to kewwen bruuket. He kreig siinen +Kuarw achter'n Uawen denn, un lööp un rööp fuörwetan, wer will Egger un +Sparges kaupen? + +Nu entmod'ten em en Tropp aule Wiiwer un fröögen, waviel Egger he vor'n +Schillink n geiwe? Achte, siä he; -- niigen de Wiiwer --, dann wollen +se Jedder vor sess Penninge wecke hebben. De Junge gönk den Handel in +un wann he eer[55] veere totell'd harr', schlöög he allebatt[56] dat +füfde kort, dann he woll't deelen. Man dat was den Wiiwern nich na'r +Müssen, dann se wollen heele Egger hebben; deswiegen behöölt de Junge +de Egger un de liigen Döppe 'r to. + +As he nu de ganzen Stadt düür dwaalt harr' un Nicks mehr quiit weeren +konn', dachte he, du most man nagraae wier na Huus aarbeiden. De Köster +schall wual met di tofriäe sien un de Aulske mag sülwent sehn, wo se +füftehalf Egger vor sess Penninge verkaupen will. + +Met'n Dunkelweeren tratt de Junge nu wier bii'n Päärtner in un woll +de Traunpullen afhaalen, man he was'r nau nich in e mieten un se +konnen auck de Pullen sau gliiks nich e fiinen, dann dat Wicht, dat's +Muarens up de Booen[57] passet harr' un den de Junge dat Bestell daunen +harre, harr' se in der Iile eenerwiegens daal e settet un konn'r +sick sau gawwe[58] nich wier up besinnen, waar't se lauten harr'; +deswiegen moste de Junge en Käären letten. Geetet mi unnerdessen en +Drüppen in't Glas, siä Jan Hinnerk, dann will'k sau lange sitten +gaunen; man ji miötet ju dach wual 'n bieten spööen, dat ji mi +faarthelpet, süß mogt't mi to düüster weeren, dann de Klokke heft al +'n Verrel in siewen[59] schlaagen un ick freese[60] dat 't van Auwend +stock-staakendüüster werd, dann 't fänkt al froo an to schiemern un de +Maune geht wisse vor Middernacht nich up. + +En Stool was'r nich an der Diälen, man achter der Huusdüüren stönden +'n Paar halwe Tunnen, daar wat inne was, dat uuse Jan-Hinnerk +nich n kennede. He follde't an un't was sau hart as'n Steen un +glinsterschwart. Daar kannst'e di wual sau lange uppe resten, dachte +he, un lööt'r sick up daal; man as he wier upstaunen woll, konn' he +gaar nich wier upkuomen. He rückeesede un rückeesede[61], un keik baule +van der eenen baule van der annern Siit' achter sick un tröck un reit +wat he man riiten konn, man de lierene Bückse woll p'rfass[62] nich +läs. Nu fönk he an to joolen, dat de Päärtner un siine Lüüe anners +nich n menden, as dat em'n graut Unglücke uäwerkuomen sii; man as se +verneimen, wat'r Naut was, föngen se unwiis an to lachen un de Päärtner +siä: Du Narre van'n Jungen, waarümme hest du diine breen Batzen[63] +auck up de Tunnen daal[64] lauten, du säugest je wual dat'r Peck inne +was. Wo wi di daar nu wier afkriigen willt, dat weet ick wahrhaftig +nich. Süh es to, af du nich uut'r Bücksen uutkruupen kannst. He +probeerde't 'n Paarmal, man he konn' sick sau viel nich es räugen un et +woll abschlut nich gaunen. Dann miöte wi di 'r wual 'n Stücke achter +uut schniien, siä de Paärtner. Trinlies, haal' es 'ne Scheeren! Man dat +woll de Junge auck nich to biister[65] geeren hebben, dann et was siine +beste Bückse de he harr'. Dann weet'k di anners ninen Raut, siä de +Päärtner, as dat wi'r di wier uuthacket. Dat duchte den Jungen 't Beste +to sienen un he woll't sick gefallen lauten. De Päärtner haalde'n breen +Beitel[66] un'n Haamer un beitelde alle rund ümme daar de Junge faste +satt, dat Peck läs, un as he nu upstaunen konn', schrappeden se't em +sau goot se konnen achter af. + +Man nu harr de Junge auck Iile, dat he weg kwam. He betaalde wat he +schüllig was, nam siine Traunpullen in de Hand un tröck af. + +As he de Paarten achter sick harr', lööt he sick düür'n Kopp gaunen, +wat he in der Stadt uutgiewen harr', man daar was na siiner Meenunge +en Verschiel[67] manken, den he uut'n Gedächtnisse gaaruut nich in't +Riekene kriigen konn. He nam de Traunpullen bi der Fissen tüsken de +Tiäne, kreig siin Geld uut'r Tasken un uäwertellde't in'n Gaunen uut +eener Hand in de annere un riekede alle vor sick hen. Met des sprünk +em'n Schelmstücke van'n Jungen in'n Weg und rööp em unner de Niäsen: +Lütke Mann, lautet juue Pullen nich fallen! -- He dacht'r nich an, dat +he de Pullen met'n Tiänen höölt. -- Nei, siä he, un baats! lag de Pulle +up'n Steenen un was in Duusend Bieten[68]. + +Dat is di'n Unglücke, dachte he, _wo du di daar uutfiilen wult, daar +weest du na nine Mowwen antosetten_, de Schliäge de du nu krigst, hest +du wual eeget[69] un most se di gefallen lauten un träusten di met'n +Vosse, de siä: dat is je man'n Uäwergank, as se em dat Fell uäwer de +Ahren tröcken; Schliäge bist'e aparte al noog gewuohnt un du weest +nagraae auck wual, dat me de nich länger 'n follt, as se kellet[70]. + +Den Dook met'n Salte harr' Jan-Hinnerk in't Knauplack buunen, man he +harr den Knüppen nich faste noog to e trocken un süh daar, unnerwieges +gönk he läs un dat Salt lag met ens in'n Drecke. He raakede't sau +bedierwe wier up as he man konn, man et was alldach up wat Stiien +schieterig wooren. Wat dööt'n dat, dachte he, dat krigst'e wual sachte +wier reggen. Wann du inkümmst, schmist du't in'n Emmer vull Waater un +waskest den Dreck'r af, dann is't wier jüst sau goot as't wiesen is un +nin Minske schall'r wat af mierken. + +Unnerwieges begiignede em'n Mann to Pierde, met'n grauten Rüüen, den +fröög Jan Hinnerk: Is de Rüüe Juue, Heere?.. Nei, siä de Mann, ick bin +den Rüüen siin Heere, un -- daar reit he hen. Dat geföllt den Jungen un +he dachte bi sick, dat is di 'n nett Vertellsel vor den Aulen. + +As Jan Hinnerk nu wier in de Kösterigge kwam, fröög en de Köster: hest +du de Sparges verkäft? Jau, seggt he, de Hälfte vor fiif Grössen, as Ji +se mi in e settet hebbt't; de ann're Halfscheed un nau daarto de dikken +Ende hebb'k wier met e bracht, de wollen de dummen Lüüe nich hebben. +As de Köster dat häärde un sag, konn he siin Lachen nich lauten; he +verbeit siin'n Verdreet, dann he höölt gooe Fründskup met'n aulen +Michel un moste den Jungen auck na wual sau wat to liien hebben, dann +he harr' em allmangsens 'n sülbacken'n Stuuten[71] miebracht, as he na +na'r Schoole gönk; man heel konn de Köster sick dach nich bewältigen un +lüünskede[72] em bedierwe to: Wat de Denste nich kennet, dat baatet[73] +den Heeren nich. Du schast alldach bedanket sien, man to'n neigsten +mot'k di wual 'ne Wechte met doonen, dat se di nich wier wat ööwen +kiönet[74]. + +As he nu na Huus kwam, fröög de Aulske, wo is-'t di gaunen? Met'n +Köster siine Sparges al goot, siä Jan-Hinnerk man met Juue Egger woll't +mi nich glücken. Se wollen Alle man vor sess Penninge wecke hebben, un +wann'k eer dann veere totellt harr' un dat füfde deelen woll, lööp't mi +jümmer langs de Finger n daal un ick moste de liigen Döppe behaulen, +dann de Wiiwer wollen alle man heele Egger hebben un de konn'k eer +dach nich doonen; deswiegen hebb'k se wier met e bracht un de liigen +Döppe'r bi. Met de Battern is't mi nau leiger gaunen; de harr'k in'n +Werthshuuse up'n Disk e settet, dat'r mi nin Rüüe of Katte bi gaunen +scholl, man as'k se wier upniemen woll, was de Batter heidi. Ick fröög +den Werth, waar se bliewen wööre, man de siä mi, de Disk dat wööre nin +Disk, man wual'n glöönigen Uawen. Dat is'r sieker wier eene van de +niggemoodsken Tenten daar't de Stadtlüüe alltiidt met to doonen hebb't +un waar se de Buuren anteerste sau geeren wat met ööwet, de söcke +Saaken nau nich n kennet. De Stadtlüüe spiitet allmangsens, de Buur +sii'n Schelm van Natuur, man de Liörke sind verentig na vull nietsker +up Schelmstücke un hebb't se duwwelt dicke in'r Nacken; elkeene mag'r +sick wual vor waaren, dat bin'k van Daage wiis e wooren. + +Man waar hest du dat Salt, dat du miebringen schollest, fröög de +Aulske wiider. Dat harr'k in't Knauplack buunen, siä de Junge, man +de Knüppe reit mi uut un baats[75] lag't in'r Waagentruaen[76]. Ick +nam't sau bedierwe wier up as'k man konn', man't was alldach aart[77] +schieterig wooren, deswiegen dää'k't in'n Emmer vull Waater un woll't +wier reggen spöölen; man as'k't'r wier uutfisken woll, was't alle to +haupe schmolten. Ick rieke de Schaae sii sau graut nich, dann wann Ji +süß 'ne Gäpsen vull[78] dräuge Salt in'n Pott schmieten, kiöne Ji'r je +nu man 'n Schleef[79] vull Saltwaater in doonen, dat möste na miinen +Gissen[80] up eene uut kuomen. + +Un de Traun? Du Daamelsteert?.. Moor ick kann'r nich to doonen; as'k +uut'r Stadt gönk, woll'k wieten, af se mi auck bedruagen harren; ick +nam de Pullen bi'r Fissen tüsken de Tiäne, dann ick moste de Füüste +frii hebben, packede in de Tasken un kreig't Geld'r uut, un tellde't +in'n Gaunen uäwer. Dau sprünk mi met ens sa'n Jackhals van'n Jungen +in'n Weg un siä: Lütke Mann, lautet juue Pullen nich fallen! Nei, +siä'k, un kladaats lag se up'n Steenen un was in duusend Stücken. +Vergiewet't mi, se was je dach al bosten, ick will'r mi bett vor waaren +un se to'n neigsten leewer in de Tasken stieken, wann se auck nau sau +schlepperig sien scholl. + +De Aulske fönk an to gnuötern un to gnurren un et was den Jungen +siin Glücke, dat de Aule'r to kwam. Tüs! tüs![81] siä he, un daarmet +stoppede he der Aulsken dat leige Muul; dann he woll leewer wat Nigges +wieten un fröög den Jungen, af he süss Nicks to vertellen harre. Jau +wisse, siä de Junge. Wat't in der Stadt vor klooke Lüüe gift, dat +scholl aparte nin Minske gläuwen. Lustert es up! Mi begiignede en Mann +to Pierde, met'n unwiis grauten Rüüen; de äusige Schinnertiewe kräup +mi tüsken'n Schuaken düür, dat ick baule lankstriekes up de Schnuuten +fallen wööre. Ick fröög den Mann: Is de Rüüe Juue, Heere?.. Nei, siä +he, ick bin den Rüüen siin Heere. + +Wann du anners Nicks n weest, siä de Aule, daar harr'k di nich ümme +na'r Stadt to schicken bruuket, dann harrest du mi man fraugen konnt, +sau klook harr'k di auck bescheedt. Dat woll'k wual es häären, siä +de Junge; _wann't Kiind kasselt[82][C] is, will'r Jedereene wual +Vadder[83] to staunen_. + +De Aule schmeit sick in de Bost as'n Wiiehopp[84], un siä: Daar ginten +geht uuse Iisel; un fraug mi es, Jan-Hinnerk. + +De Junge fröög: Is de Iisel Juue, Vaar?.. Nei, siä de Aule; ick bin den +Iisel siin Vaar. -- + +De Junge besünn sick en Präusken, man antleste duchte em dach, dat +luude[85] nich un moste'r wual wier in[86]. Wann Ji den Iisel siin Vaar +wöören, dann wööre de Iisel je wual miin Broor? siä he. -- Dat moste de +Aule wual begriipen, dann he schleik schliipsteertens achter uut. + +Man de Aulske, de den Praut met an e lustert[87] harr, siä: Iisels sind +Iisels un bliiwet Iisels, se hebben _veer_ Beene of twee, un wann auck +uuse Griise diin Brooer nich n is, konnest du alldach siin Broor wual +sien, dann du bist jüst nich'n Haar klööker as de. + +[1] _de tüsken 'n .................. graut wooren was_: der noch nicht +von Hause gewesen war; sich noch nicht umgesehen hatte. + +[2] _de Bawwe_: der Vater. + +[3] _Galpern_: Plagen, Wehklagen. + +[4] _bekrutt_: traurig, betrübt. + +[5] _Schlaage_: Etwas zusammengeschlagenes, wie z. B. eine Butter wie +die Bauern sie zu Markte bringen. + +[6] _dann in der Stadt ................ an beeden Böörden_: denn in der +Stadt giebt's immer viel. + +[7] _Oeweldaar_: Einer der sich hänseln läßt. + +[8] _verblüffen_: irre machen. + +[9] _nütte_: sehr. + +[10] _Twiigkuarw_: ein feiner Korb von Weidenzweigen. + +[11] _eene Stiige_: zwanzig Stück. + +[12] _tüsken de Schiiwen raaget_: zwischen die Flachsschuppen +sorgfältig verpackt. + +[13] _n biilings gaun_: entlang gehen. + +[14] _wel_: statt wer. + +[15] Ein Schilling, oder 12 Pfennige. + +[16] _En Oortsdaaler_: -- von Ort oder ein Viertel -- ¼ Thaler. _'n +halwen Oortsdaler_: -- ⅛ Thaler oder 3 Ggr. + +[17] _belämmern un bemüülen_: anführen. + +[18] _Dwaus_: Tölpel. + +[19] _Bieker_: Becher. + +[20] _uutguölen_: ausfallen. + +[21] _Anrichte_: Küchenschrank. + +[22] _Fisse_: der dickere Faden, womit das gesponnene Garn in Binde +abgetheilt und zusammengehalten wird. + +[23] _waaren_: hüten. + +[24] _fuul_: schmutzig. + +[25] _toschleppet_: zugeschmutzt. + +[26] _en Praus_: eine Weile. + +[27] _Nestepuck_: Nestling; das jüngste Kind. + +[28] _up'r Huukenacken_: auf dem Rücken. + +[29] _mutts_: plötzlich. + +[30] _Verwank winnen_: Zeit, Gelegenheit gewinnen. + +[31] _Houk_, (nicht Huuk): Ecke. + +[32] _Schatthuasen_: Strümpfe ohne Füßlinge. + +[33] _Landströöfeln_: sind kurze leinene Gamaschen. + +[34] _Ellebutt_: Iltis. + +[35] _Schrautdüüre_: Seitenthür. + +[36] _jeewe_: einigermaaßen. + +[37] _Grummeltaaren_: aufsteigendes dickes Gewittergewölk. + +[38] _'n Lütk letten_: ein Wenig warten. + +[39] _met'n Schnappe_: sofort, augenblicklich. + +[40] _liä_: legte, von _leggen_: legen. + +[41] _Pingelpott_: Küchen-Mörser, Glocke. + +[42] _Paltrock_: Mantel-Oberrock. + +[43] _Behr_: Eber. + +[44] _de Schuaken_: die Schenkel. + +[45] _ganfeln_: trachten, sich bemühen. + +[46] _dat schall wual striiken_: das wird wohl gut gehen. + +[47] _bedaart_: bethört, geirrt. + +[48] _aabel_: wunderlich, albern. + +[49] _Beschüüte_: Biscuit, Zwieback. + +[50] _Rüggenscheeter_: Bäcker. + +[51] _upmuntern_: munter werden, erwachen. + +[52] _beliikteekenen_: nachweisen, erklären. + +[53] _spiiten_: verdrießen, ärgern. + +[54] _Schlart_: Fetzen. + +[55] _eer_: ihnen. + +[56] _allebatt_: jedesmal. + +[57] _Booe_: Bude, Kramladen. + +[58] _gawwe_: geschwinde. + +[59] _en Verrel in siewen_: ist ¼ nach 6. + +[60] _freesen_: fürchten. + +[61] _rückeesen_: auf einer Stelle sitzend hin und her rücken. + +[62] _p'rfass_: ~par force.~ + +[63] _Batzen_: Lenden, Hintertheil. + +[64] _daal_: nieder. + +[65] _biister_: ist ein bloßes Vergrößerungswort. _Nich to biister +geeren_: nicht gar zu gern. + +[66] _Beitel_: Meißel. + +[67] _Verschiel_: Irrung. + +[68] _Bieten_: Bissen, Stücke. + +[69] _eeget_: verschuldet, verdient. + +[70] _kellen_: schmerzen. + +[71] _sülbacken Stuuten_, oder _Braud_: selbst gebackenes Weiß- oder +Schwarzbrod. + +[72] _lüünsken_: launen. + +[73] _baaten_: nützen, Vortheil bringen. + +[74] _ööwen_: foppen. + +[75] _baats_: sofort. + +[76] _Waagentruae_: Wagengleise. + +[77] _aart_: etwas. + +[78] _ene Gäpsen vull_: eine hohle Hand voll. + +[79] _Schleef_: großer hölzerner Löffel. + +[80] _gissen_: dafür halten. + +[81] _Tüs, Tüs_: halt! Stille! laß ab! + +[82] _kasseln_: taufen. + +[83] _Vadder_: Gevatter. + +[84] _Wiiehopp_: Wiedehopf. + +[85] _luuen_: lauten. _Dat luut nich_: das lautet nicht gut. + +[86] _dat mot'r wier in_: das muß zurückgenommen werden. + +[87] _anlustern_: anhören. + +[A] Die Küster auf dem Lande sind gemeiniglich zugleich Schullehrer und +solche werden hie und da Herr Präceptor -- contrahirt: Hepzepter -- +genannt. + +[B] _w'er wier_: wieder da; ist eigentlich ein Pleonasmus; solche +kommen öfter vor: z. B. _de De_: derjenige; _'t is de De_: es ist +Derjenige. + +[C] »_kasseln_,« kömmt her von _Kasse_: Kerze; weil die Taufe im +Alterthume bei Lichtern geschah. So heißt auch der Frühgottesdienst am +Christfeste: _Kassuchte_, oder Kerzen-Uchte[D]. + +[D] Uchte heißt die Morgenfrühe, oder der Tag in seiner Geburt; von: +_üchten_, gebären. + + + + +Anrede + +an den + +=norddeutschen Mäßigkeitsapostel, Caplan Matthias Seling zu Osnabrück=, +an seinem Namenstage den 24sten Februar 1842. bei Überreichung des +nachstehenden Gedichts. + + +Herr Caplaun! Se hebb't mi düsser Daage sau'n elennige wualfeil[1] +Gesankbook toschicket, daar sau viele schäune Leeder inne staaet up +hauge un platt (man de plattdüütsken sind aparte de besten) de hebb't +Se wisse alle sülwenst maaket. Ick woll'r wual wat ümme schüllig +sienen, dat'k dat auck verstönne un dat'k't auck man sau uut'r Mowwen +schüdden konne. De Versoek is't Naaste[2]; plieg'k wual to seggen, un +dau gönk ick simmeleeren un studeeren un hewwe daar auck sau'n paar +Riige tohaupe stüsselt[3], de awerst wual nich to biister viele bedüüen +willt. Ick woll Se wual versööken[4], dat Se se ens uäwerlöösen un mi +dann uprichtig siäen, wat Se'r van meenet un wann't Se nich allsto +leige[5] sien scholl, dann woll de Heer Bookbiiner Lellmann Se auck +wual fründlick begiären, den Versk in düssen bunten Klapp[6] to doonen +un bi de annern schäunen Saaken to'm Andenken daaltoleggen. + +Man wo Se saunen Haup Leeder vor sau wenig Geld maaken un wegdoonen +kiönet, dat kann ick aparte nich begriipen; dat ganze Book kostet +wisse nich es 'n Oortsdaaler[7] un'r sind dach wual hunnert fiif un +siewentig enkel[8] schäune Leeder inne. Wann me sick to'r Kierm'sse man +es sau'n enkelt[9] Leed van'n Marketschregger[10] of'n Lyrendregger +kaupen will, dat kann me siin Liewe unner'n Mattier nich e kriigen +un dann is't nau na nicks as eesk[11] dumm Tüüg. Hebb't Se nau wat +van de Bööker liggen, dann woll'k se wual bi düsser Geliegenheet +rekummedeeren, dat se nich allsto rööterig[12] wöören; dann'r is sieker +nau wual een of anner Fründ hier, de se auck wual geeren neime un siine +Kinner singen leerde. + +Ick hebbe daar auck sau'n half Stiige junge Lüüe met'e bracht, de sick +beröömet, dat se Allens singen kiönen, 't sii Hauge of Platt. + +Daar fällt mi'n Dööntken bi in, dat ick vor'n Stiige Jahren faaken +vertellen häärt hebbe un dat'k, met Verläuwe, abslut eerst to'm Besten +giiwen mot. + +Et sind je wual al'n Stiige Jahr verlieen[13], dat'r wisse auck sau'n +verdüüwelt Fruuminske up'n Tuage[14] was, dat vor Geld in allen +Spraucken singen konn, up fransk, türk'sk, poolsk un wat alle mehr. Me +scholl vorwahr nich gläuwen, dat söckes wat müügelick wööre up 'r Welt, +wann se 't Eene nich vor Wahrheet vertellt harren; man 't steht wisse +auck drücket un wat'r drücket is mot dann dach wual wahr sien. Tööf +es[15], wau hedde dat Minskenkiind dach gliiks? Mudamme Ka.. Ka.. Katte +... jau, jau, Kattelhahne, »Mudamme Kattelhahne,« nich wahr?.. + +Dat Wiif kloppede alle Büske un Braaken af un löt't sick mächtige düür +betaalen. Man düütsk mot't aparte dach wual sau recht nich e konnt +hebben, dann se vertellden datomaulen en putzig Dööntken, war ick dat +uut schluute. + +Dat Wiif was auck na Göttingen gaunen, dat het, et was'r in'r Kutsken +henföhrt, un de Studenten, weet me wual, sittet jümmeran aller Nücke +vull, un heb't ju dat Fruuminske es nütte up'n Tant follt, af 't +auck wual düütsk verstönne. Se heb't sau'n eesk Leed, dat fänkt an: +»Gooe Nacht, gooe Nacht, Junfer Anne Dorothee etc.« un dann kümmt 'r +'n Huupen unnüüsel Tüüg inne vor. Nu luurden se dat Fruusminske een's +Auwends up, as 't jüst tüsken de Piöle kruapen was, un föngen up 'r +Strauten unner'n Kaamerfenster sau unwiis an to kerjöölen, dat 't Wiif +bii'n besten Willen nich in'n Bedde duuren konn. -- Dat 't Fruusvolk +alltohaupe niesgierig is, weet Jedereene. Et stönd up, un sprünk na der +Fensterlucht un woll ens sehn, wat 'r vor 'n Austermaul[16] sii; Dau +mierkede 't eerst, dat 't em sülwenst geelen scholl; dann se rööpen +alle wisseweg: Vivat Mudamme Kattelhahne! Vivat Mudamme Kattelhahne! un +dau föngen se dat eeske, fuule[17] Leed an to singen, dat allerdingsens +up 'ne schäune Wiise[18] geht. As nu de fuulste Stiie kwam, dau wöören +se ganz blieken dull un bölkeden asse Ossen; man dat geföllt den +aabeln Wiiwe sau diiger[19] goot, dat 't sick up fransk ganz elendige +niederträchtig[20] un fründlick bedankede. + +Ick hebb 't auck wual wüßt, wat 't segt heft, man ick mot mi 'r eerst +wier up besinnen, dann 't Franske vergit sick met'n Ümmesehns un mundet +eene nich allstobiister[21], wann me 't nich af un an bedrift, daar me +hüütiges Daages sau baule nine Geliegenheet mehr to find't; up Düütsk +was 't ungefähr to seggen: Miine Heerens, Ji erwiiset mi graute Ehre, +ick bedanke mi auck duusentmal vor de schäunen Kumpelmente; de fiine +Liewensaart der Göttinger Studenten weere ick miin Daage nich vergieten. + +Miine Studenten hebbt 'r eersten al 'n Käären quinkeleert, man ick konn +'r sau recht nin'n Verstand in e kriigen, dann de Eene sünk hott un +de An're haae. Dat heetet se wisse veerstimmig. De 'r bi mi stönnen, +menden et harr' alldach[22] sau leige nau nich e luuet. Wat ducht Se, +Heer Caplaun, wann wi se es 'n bieten up 'n Tant folden, af se up +düssen Versk auck wual 'ne Wiise wüßten? + +Un nu woll'k wual fründlicke bidden, dat de weerde Sellskup 'n Käären +Gemack hööle un de Ahren es recht fiin spitzede, dann miine Sängers +hebb't mi gistern luawet, dat se van Daage eer Allerbeste doonen willen. + +Hallo Burssens, kuomt es vor'n Dag! man gröölet mi nich allsto unwiise, +dann Ji sehet wual, dat hier wat fiine Ahren sind; wann Ji Juue Saaken +goot maaket, dann schiöl' Ji auck herneigest 'n farssen Drunk uut den +niggen Kroose[23] doonen, daar dat Spinnrädken buawen uppe steht. + + + Am + Naamensdaage des Heern Caplauns =Matthias Seling= + to Ossenbrügge, den 24. Februar 1842. + + Bei'm Feste, das die Liebe Dir bereitet, + Soll zwar das ernste Wort vorherrschend sein; + Doch schleicht sich auch vielleicht ein Scherz mit ein, + So werd' er nur nicht mißgedeutet. + + De Mann gefällt mi ganz in siiner Aart, + Wer em man folgen will, is goot verwahrt. + + ~_N. N._~ + + Seh't hier den Mann, den Baas in Allen! + Een dönnernd Vivat müüg' em schallen,. + De us belehrt, beräth, un singet, + Un Riimsels maaket, de goot klinget. + + He sitt ganz vull van lust'gen Schnurren, + Up'n Handwierksfest' lööt he se turren + All'wisseweg uut siiner Mowwen, + As he met Gunst den Aarm droft' klowwen[24]. + + Wer süht dann nich uut siinen Nücken + De Lehr' un Wiisheet faarts düürblicken? + Dat he't sau inkleed laut't man gaunen: + Jedweddereene kann't verstaunen. -- + + Heft viel nau in'n Sack behaulen, + De sind tofruaren bi den kaulen + Decemberwier; man sau to seggen, + Schiöl't se all'nhand auck wual updeggen. + + In'n Winter, wann et früst un schniit, + Geht he nich geeren alltowiit; + Dann maakt he Leeder, platt un hauge, + To Stüür un Wiir der Brannwiensplauge. + + Un Auwends mag he dann sau geeren + En Stündken offern, un belehren + De Lüüe uäwer de Geschichten + Der Mässigkeit, un eere Plichten. + + Man wann wi Suomers gah't landdaagen[25], + Na Aeuse, Wieksborg[26], Darum, Hagen, + Is Seling alltiidt an der Spitze, + Trotz Riegen, Wiind un Sünnenhitze; + + Un löpt den ganzen Weg to Foote, + Un küürt, und singt, dat em de Stroote[27] + Tolest ganz heeser werd. Ick meene, + De Minske heft Quecksülwerbeene. + + Ick hebb't, dat segg' ick aune Praulen, + Al met Man'cheenen uut e haulen; + Man met den Heeren is't to schwiie[28], + Strickt he voran, kann Nümmes miie. + + Un seh' wi'n up den Spinnefesten + Umzingelt van den lütken Gästen, + De Wedde spinn't, un fröhlick singet, + Un em de vullen Spoolen bringet; + + Wahrhaftig, et is to bewünnern, + Wat he dann nüüdlick met den Kinnern + To Wierke geht... Jau sunder Traunen + Kann Nümmens van den Festen gaunen. + + Dann geht 't em recht na der Fissen, + Dann dregget he de schwarten Müssen, + Wual duusentmal ... O leewen Lüüe! + Kuomt, seht -- un bringt 'ne Baate[29] miie. -- -- -- + + In Summa, he is unverdreetlick + To allen Gooen; unermöödlick + Richt't Alles he in't Wierk, wat fligget[30] + Un siinen Neigsten deent un digget[31]. + + =Vivat!= Et liewen de Trabanten + Des grauten Mässigkeitsgesandten; + Daarto gehäärt, dat segg' ick ju, + Vor Allen =Caplaun Matthew=.[A] + + He heft veel Gooes daun siin Liewen, + D'rüm werd em Gatt de Kroone giewen; + Dach bidde wi den leewen Heeren, + He laut'n hier nau lange geweeren. + +[1] _elennige wualfeil_: überaus wohlfeil. + +[2] _'t Naaste_: das Nächste. + +[3] _tohaupe stüsselt_: zusammen gestoppelt. + +[4] _versööken_: ersuchen. + +[5] _leige_: geringe. + +[6] _Klapp_: Umschlag. + +[7] _'n Oortdaaler_: ¼ Thaler. + +[8] _enkel_: lauter, blos. + +[9] _enkelt_: einzelnes. + +[10] _Marketschregger_: Bänkelsänger. + +[11] _eesk_: häßlich. + +[12] _rööterig_: rußig. + +[13] _verlieen_: vergangen. + +[14] _up'n Tuage_: auf der Reise. + +[15] _Tööf es_: warte nur, Geduld. + +[16] _Austermaul_: Lärm. + +[17] _fuule_: schmutzige. + +[18] _Wiise_: Melodie. + +[19] _diiger_: überaus. + +[20] _elennige niederträchtig_: überaus herablassend. + +[21] _nich allstobiister_: nicht sonderlich. + +[22] _alldach_: dennoch. + +[23] _Kroose_: Kruge. + +[24] _klowwen_: kratzen, reiben. + +[25] _landdaagen gaun_: lustwandeln + +[26] _Wieksborg_: Wittekindsburg. + +[27] _Stroote_: Kehle. + +[28] _to schwiie_: zu arg. + +[29] _Baate_: Gabe. + +[30] _fligget_: nützt. + +[31] _digget_: gedeiht. + +[A] sprich Mätt'ju. + + + + +Schneidria. + + +Ick fröög düsser Daage es 'n aulen Buuren Schniider, de met siine +Gesellens bi'n Megger to ... up'n Diske satt, daar se auck Tüüg na'r +jetzigen niggesten Moode neggeden, af he na wual 'n echten ehrdaagsken +Buuren Sönndaagesrock toschniieen kiöne: Dat schall wual wahr sienen, +siä he, dann 'k bin al mannig Jahr bi der Nauteln wiesen, as Ji mi +an der griisen Platten wual ansehnen kiönet; dat was na'n kleidsam +Stücke Aarbeit, daar me Kunst un Simmelatione to ansetten moste un'r +siin Liewe lank Frööde anne harr, wann me se'r 's Sönndaages met na'r +Kierken gaunen sag un se'r'n statiösen dreetimpeden Hoot bi uppe +harren; un ick will man seggen, dau sag de Buur nau na Wat uut, dat'r +miiner Meenunge nau, 'n hüütig Kawelier nich anne denken kann. Man bi +eerer jetzigen Dragt scholl me vorwahr baule nich recht mehr wieten, +af se Stadtheerens af Buuren sind, wann de Küürerigge se nich verrööe. +Ick fröög de Gesellens, af se 't sick auck wual getrüwweden? man de +menden van je-nei; dann se kinneden de aulen Drägte nich mehr un't si +vor eere Professione auck wual sau leige nich, dat söcke Röcke, de'r +wual 'n paar Minskenliewedaage uuthaulen konnt hebben, un wat'r süß +an to häärt harr, uut'r Welt si, dann nu konn'r dach 'n ganz Regiment +Schniiders bestaunen, waar't süß wual Een' of Twee harren doonen konnt. +Uuse Herrgatt mogt 'r dach'n Insehn to hebben, dat de aulen Mooden +nich wier vor'n Dag kweimen, dat woll'n bedrööwet Hartegelag[1] vor de +aarmen Schniiders afgiewen. Man ick mende, 't konne sick dach auck wual +gebüüren; dann de hüütigen bequeimen Jassen, de se Pallitots heetet, +säugen, wann he recht maaket siien, al baule nett[2] wier sau uut un 'r +häärde wual wiiders Nicks to, as 'n dreetimpeden Hoot, un mansiesterne +korte Bücksens, dann si de Putze[3] faarts ree. 'n Jeddereene mot't +sick hüütiges Daages gefallen lauten, dat bi den vielen Niggen auck +vull van den gooen aulen Trante wier upkümmt, waarümme schollen'r de +Schniiders jüst alleine uäwerscheeten? + +'t is allbekannt, dat de Schniiders alltiidt geeren wat voraf hebben +willt. Dat heft na miiner Meenunge siinen Grund daarinne, dat se, +aparte up'n Duärpern in haugen Ansehn staaet, sawual bi'n Buuren as +bi de Kauplüüe; dann de Buur leggt sick nin Stücke Tüüges to, of he +nimmt'n to Raae un de Kaupmann to'r Baate, un deswiegen haulet se 'ne +alle Beede geeren to Fründe, un bi de Dansseriggen mot de Schniider +allebatt de Eerste sien, dann he mot vordanssen. Se rieket sick auck +met to de Künstlers un dat sind se auck, dann wann se nine Schelme +sind, kiönet se uut fiif Iälen Laaken[4] wual'n Paar Handsken maaken un +dann blift'r nau na wual 'n rieken'n Schniiderfliicken uäwer. -- + +Nu, ick mag't wual liien, wann'n geleerd Minske, Jedder in siiner Aart, +wat up sick hält un sick tämmt[5] sau goot he kann, waar't sick ichtens +met Schicke anbringen lätt; man hen un wier verstiiget se sick auck +wual es, as't de De, daar ick van vertellen will, auck dää. + +In der Tiidt as de lesten Franzoosen uut Hamborg aftröcken, was ick +Adgedante bi'n Platzkummedanten to Ossenbrügge, den gooen aulen +Obersten v. D., de in siinen jungen Jahren de Welt auck sau wat ümme de +Ahren schlaagen harr un nu as Kummedante up 'r schmööen[6] Liiftucht +satt. Eenes Daages kwam 'r 'ne Riige K'rnoonen un Pulwerwaagens, de +nich in der Stadt bliiwen droften un 'ne Verrelstunne buutens der +Paarten trecken mosten. De Kummedante woll de uut allen Lännern tohaupe +haalden fransken K'rnoonen bekiiken un ick un de däg'lke Or'nanz mosten +miie; dann he höölt streff un faste bi den aulen Trante un gönk nich'n +Trett in der Muldeerunge uut'n Huuse, of de Or'nanz moste achter em an, +un wann 't auck man in't neigeste Nauberhuus, of na'n Klubb was. As wi +uut'r Stadt wöören, tratt de Or'nanz met jeddern Trette hällekens[7] +'n Lütk rüümer uut, dat he't baule wünn, dat he met us in eener Riige +gönk, dann he was niisgierig un woll to siiner Belehrunge auck wual +geeren lustern, wat wi us 'n anner van de Ümmestände, de wi bekiiken +göngen, to vertellen harren. As de Oberste dat mierkede, fröög he 'ne: +Was ist er? »'n Kleidermacher,« anwerde der verfehrde S'ldaute. So, +so, siä de Oberste, also ein Schneider nach meiner Mundart; ich weiß +es wohl, daß die gern vornehm thun und es lieben, sich über ihren +Stand zu erheben; da er aber jetzt gemeiner Soldat ist und nicht bei +seiner Nadel und seinen Mitgesellen, so bleibt er reglementsmäßig sechs +Schritte hinter uns. Verstanden?.. Dat harr he wiege un most'r sick in +e giewen, af he gliik wual bi sick denken mogte, »_Hauffarth mot Twank +liien_;« man mi duchte faarts, uut den Keerl scholl na wual wat weeren, +dann'r sitte dach 'ne haugstriiwske Natuur inne. + +De Schniider regeerde sick auck nütte goot un bedachte den Spriöke: + + »Hest 't man eerst bes to 'n Kapraul e bracht, + Stehst 'e up'r Treppen to'r häug'sten Macht. --« + +un bi siiner Anstelligheet hölp he sick auck wenner sau faart, dat he +baule bes to 'n Schersanten upsteig. + +[1] _Hartegelag_: Herzeleid. + +[2] _nett_: eben. + +[3] _Putze_: Spaß, Posse. + +[4] _Laaken_: Tuch. + +[5] _tämmt_: brüstet. + +[6] _schmööen_: gemächlichen. + +[7] _hällekens_: unvermerkt. + + + + +Bekümmernisse un Traust der Schniiders. + + +'n Schniider, de auck up siine Wiise aart[1] schriftgeleert was, un +af un an in der Uulenflucht de Schnüüfkenniäsen wual es in Bööker, +Zeitungen un't Pariiser Moode Journal stöök un't herneigest achter der +blanken Scheeren wiider versimmeleerde, harr up siiner Kaamern 'ne +Afbeldunge Sünte Peters, des Hiemelspäärtners hangen, daar schreif he +unner: + + Sintdeß se met'r Haagenschiär'[2], + Beschnii't de Schriften un de Leer', + Darmet de Welt nich to geleert + Un de Bööker nich to dicke weer't, -- + Un alle Mauten krempet in, + Is up'r Welt nich mehr goot sien; + Drüm kehr' ick aarme Schniiderken + Miin Harte na den Hiemel hen, + Daar schiöl't, na allen Augenschien, -- + Na wual de aulen Mooden sien; + Dann Petrus drägt na jüst sau'n Kleid, + As ehrdaags un van Ewigkeit, + Van achter[3] ruum, un auck van vüür[4] + In Faulen; -- siinen Casimir. -- + In'n Hiemel ding't s' auck wual nich sehr + Up eene Iäle minn of mehr; + Bruukt se to saunen Rock twuälf Stock[5], + Is een' vor 'n Meister Ziegenbock; + Daar kann me na 'n eerlick Mann + Bi sien, un sülw'st wat trecken an. + +[1] _aart_: einigermaaßen. + +[2] _Haagenschiäre_: Heckenscheere. + +[3] _achter_: hinten. + +[4] _vüür_: vorn. + +[5] _Stock_: Elle. + + + + +Trügge Schütt[1]![2] d. i. Berichtigung. + + +In der eersten Nummer der »Erholungsstunden« van düssen Jahre liäse wi +'ne Legende[3] met der Uäwerschrift: »_de Bestor to Achelrien_,« de up +düsse Gemeente abers nich n liiket[4]. + +De evangeel'ske Kierkengemeente to Bistrup (Bissendorff) is unner +der Regeerunge des Biskups Franz Wilhelm stiftet wooren, un scholl +in Folge der ümmerwährenden Capitulation den Katholiken de Kierke to +Bistrup, den Evangeel'sken daar 'n tiigen de Kapelle to Stockum in +e rüümet weeren. Wiilen abers de v. Wenge un v. Fullen to Stockum +den Evangeeel'sken de Kapelle nich uutkeeren wollen, de auck to lütk +was, sau wöörd düssen verstaadet, to'r Achelrieen, tüsken Bistrup un +Stockum, up Markengründen, de to düssen Behoef deels an e kaft, deels +schonken, deels uut e tuusket wöören, ene nigge Kierke, Pastoraut un +Kösterigge up eere eegenen Kösten to bowwen. Eerst wöörd'r vor 'n +Nautbehelp 'ne lütke Kapelle up e richtet un to Anfange des 18den +Jahrhunderts, unner der Regeerunge des Förstbiskups Eernst August +~II.~, de jetzige schäune Kierke bowwet. + +Et is nowwe nautowiisen, dat to'r Achelrieen bes up'n hüütigen Dag man +teggen P'stööre wiesen sind, nämlick: + +1. Christoph Wöbeking[A], van 1628 bes 1688; de siiner lütken Heerde in +den Verfolgungsjahren van 1628 bes 1631 dat Waart des Heeren 's Nachts +in Wäldern un Feldern trüülicke verkündigede, wat auck unner siiner +Afbeldunge, de in der Kierken bi'n Preddigestoole hänkt, to liäsen is. + +2. Hermann Christian Wöbeking, (des eersten Suöhne) van 1688-1708. + +3. Christoph Heinrich Dunker, van 1709-1711. (daarup was'r 'ne +sessjährige Vacanz). + +4. Heinrich Gottfried Braune, 1717. + +5. Friedrich Heinrich Henzen, van 1718-1731. (dankede friiwillig af.) + +6. Hermann Heinrich Sextro, van 1731-1746. Düsse Heere wöörd den 7den +September 1746 bi hellen Daage in der Pastoraut van eenen dungenen +Meuchelmäärner daut e schuaten, wat auck up eenen in der Kierken bi'n +Altaare up e richteden Denksteene to liäsen is. + +7. Johann Heye[B], van 1747-1791. + +8. Heinrich Wilhelm Lyra[C], van 1792--1806. + +9. Gottlieb Leberecht Schledehaus, van 1807--1821. + +10. Joh. Arn. Christ. Heinr. Varenhorst, sint 1818 Cooperator, un na +den Afliewen des Vorgaunden, P'stoor bes up den hüütigen Dag; man +daar is nich eene manken, de met'n Draakel, of met'n ††† in'n Bunde +staun, of en ichtens wat to danken hatt harre. Auck sind düsse Heerens +alltohaupe met Uutnahme des 6ten[D] un des Lesten, de nau in'n Liewen +is, eenes sanft un siäligen natüürlicken Daaes stuorwen. + +De Legende passet deswiegen nich up de Achelrieesken P'stöörs. + +[1] _'n Schütt_: ein junges Rind. + +[2] _Trügge Schütt_: (Sprichw.) Zurück du Rindvieh; ~retrocede~. + +[3] Die Legende lautete folgendermaaßen: »_De Bestor to Achelrien_.« Et +was der eenmal en Bestor in Achelrien, de was man ganz arm, as he nach +Achelrien henkam. Aber dat dürde nich lange, da wörd he mechtige riek. +Dat kam sau. He stellde des Dönnerdaages Aubens enen Pott up dat Für +unner den Schattsteen -- aber nich anners, as des Donnersdaages Aubens +--, un det annern Muarens was de Pott ganz vull Gold. Dat schall em en +fürger Drakel bracht hebben, de des Nachts ganz schlie, schlie dür den +Schattsteen kweim, un ut sienen Halse dat Gold in den Pott spiede. Ens +woll de Bestor et sehn, wau de Drakel dat makede, un he keik dür de +Stuabendür. Dat sag aber de Drakel, un spiede em twee glöönige Kugeln +in de Bost. De Lüe fünen em det annern Muarens daut in de Stuaben +liggen, un em was dat Knick bruaken. + +Wie die Erzählung selbst, sind auch die Construction und Orthographie +falsch. Ich würde etwa so geschrieben haben: + +'r was es'n P'stoor to'r Achelrieen, de was bloodske aarm, as he na'r +Achelrieen kwam; man et duurde nich lange, dat he mächtige riik wöörd. +Dat schall sau togaunen sien: He settede's Dönnerdaages Auwends 'n +Pott up't Füürheerd unner'n Schattsteen, -- man, wual to begriipen, +schlichtens's Dönnerdaages Auwends --, dann was's annern Muarens de +Pott heel vull van Golde. Dat schall em 'n füürig Draakel e bracht +(todriegen) hebben, de's Nachtens ganz schliie, schliie düür den +Schattsteen kwam, un dat Gold uut siinen Halse in den Pott spiggede. +Ens woll de P'stoor auck es seh'n, wo de Draakel dat bedriewe un keik +düür de Stuawendüüre. Man de Draakel saug et un spiggede em twee +glöönige Kuugeln in de Bost. Des annern Muarens fäunen de Lüüe den +P'stooren daut in'r Stuawen liggen; dat Knick was em awe. + +[4] _liiket_: paßt, zutrifft. + +[5] _niederträchtigen_: herablassenden. + +[6] _allerwelts-fründlicken_: gegen Jedermann freundlichen. + +[A] ~fundator et pastor prim. ecclesiae A. C. Bissendorpensis.~ + +[B] De P'stoor Heye was eene van de aulen niederträchtigen[5], +allerwelts-fründlicken[6] Schnackegeeren, daar se na maanig Dööntken +van to vertellen wietet. + +Een's Uänerns lag he es in Hiemdsmowwen up'r Schrautdüüren, as'r jüst +'n wacker Lüüt vorbi kwam, dat 'ne Ziegen in'n Stricke achter sick an +tröck. + +Tri-M'ri-Liesken, fröög he, waar biste met diiner Ziegen hen e wiesen? +Na'n Bucke, Heere, siä et. Wat hest du daarvor uutdoonen most, fröög de +P'stoor wiider. 'n halwen Oortsdaaler, siä dat Wicht. Ei, vor'n Düüwel, +dat is je wual 'ne lästerlicke Bedreegerigge, mende de P'stoor; wann wi +met uuser grauten Koh na'n Bullen leeet, dat kostet je man achteggen +Penn'ge, wo kann dat Bücken dann 'n halwen Oortsdaaler geelen? Dat kann +wual sienen, siä dat Lüüt, man up de Aart Saaken versteht he sick, +ducht mi, wual nich allstobiister, Heere; düt is auck 'ne fiinere +Aarbeit. + +[C] Mein Vater. + +[D] _Sextro_ wurde, wie vorbemerkt, meuchlerisch erschossen. + + + + +Emancipation der Wiiwer. + + +Mi is'n Oort bekannt, daar vor'n Stiige Jahren baule alle Bedeenungen +in Fruuslüüe Händen wöören, un't gönk, de Dokter schmiite! sau goot +as'r to[1]. + +De Amtsbuaae was'n Fruusminske un hedde Buaaen-Engel. De Baartputzer +was'n Lüüt; et dröög siine Waarmwaaterbüssen un de annern Reetskuppen +unner der Schlippen un schrappede Eene den Baart vorwahr bedierwer +af, as wual mannig geleert Baartschräpper, un hedde Putz-Katrine. +De Breefdrieger un Daaenbidder was'n Fruusminske un hedde Elsebeen. +De Kuulengriäwer[2] was'n aunmächtigen Spucht un harr'n Uuthelper, +dat was siine Fruwwe. De Amtsfüürbööter was'n Fruusminske un hedde +Rudolphiske, un de aule Beckerske was Baaemoor un Wuöstestöpperske +togliik un verstönd eer Handwierk in allen Deelen sau goot as ichtens +Eene. De Nachtwiäker was stuorwen un harr'n junk Wiif naulauten, dat'ne +Tiidtlank na des Mannes Daae den Denst versaug. Man as't kort'r nau +wier friggede, most't de Bedeenunge upgiewen; dann de junge Keerl +woll's Nachts nich alleine in'n Bedde liggen un mogte auck wual bange +sienen, dat de Wahrwulf se es to packen kreige un in't Been beite. + +Ick hewwe vor'n Düssen auck 'ne Fruwwe kinnet, de met allerhande +Iisenwaare handelde, un eere Geschäftsreesen alle veer Jahrstiien +sülwenst maakede. Dat dää se to Pierde af, daar se sick nich't Minnste +ümme Gaddes Wier af Unnewier bi kümmerde; dann't was'n rechten +Draguuner un konn ju dat rechte Been jüst sau goot uäwer den haugen +Mantelsack schlaunen, as de beste lanksplietene Gar'rüüter. + +Un waviele hebb't'r sick nich auck in'n lesten Kriige met herümme +katzebalget? Allen Respect vor de!.. + +Kurzum, de Wiiwer sind begriipsamer van Natuur as'n de inbellsken, +verbolgenen Männer geeren togestönnen. + +Unner de Saake deelet se't sülweste Geschick met de aarmen verfolgeden +Juden, de na miiner Meenunge jüst sau goot van uusen leewen Herrngatt +to Gnaaden beroopen un schlichtens daarümme vor leiger gellet un leiger +sien müüget, wiilens se van je hier van de Kristen bedrücket, un sau +e stellet wiesen sind, dat se sick stännig 't Leigste in te Mööte to +sehnen hatt hebbet, un dat settet uäwerall leige Bloot ... De Wiiwer +hebb't vorwahr wual to mehr Geschick, as to fittken un to fiägen, wann +wi misgünnigen Mannslüüe se'r man bifälliger met gewehren lauten un +vull vor ansehnen wollen; se willt vorwahr wual tiigen us an striiwen +un ankeffen un hebb't us van aulen Tiien hier al wual in vielen Deelen +mehr up'n Stock doonen un to raaen un to verknuusen upgiewen konnt, +as us lüstede un leef was; deswiegen segge mi es Eene, dat se nich +vullenkuomen riip to'r Emancipation e sieen. + + * * * * * + +Wiiwer un Gäuse hebb't eeren eegenen Kopp; se richtet almangsens wat +uut, dat de Düüwel sick nich getrüwwet. + + (_Sprw._) + +[1] _sau goot as'r to_: sehr gut. + +[2] _Kuulengriäwer_: Todtengräber. + + + + +Pracher-Hauffarth. + + +'N'er bloodsk'aarmen Buurenfruwwe was de Mann af e stuorwen un se +woll'ne dach auck geeren sau goot in der Daaenkisten upfliggen[1] +as se ichtens konn. Se raakede eere aulen Klüngeln un Fudden uut'n +eene un funßelde sick de besten Plünnen'r uut, man daar was leider +Gattes nich Eeene manken, de'r graut e noog to was, dat se'r'n _ganz_ +Hiemdekleid[2] vor eeren Siäligen uut to kriigen sag. Bi söcke +Ümmestände helpet sick de Aarmoot'r miie, dat se man'n half Hiemdekleid +torechte schniidert, dat den Liichnam in der Daaenkisten man blauts van +Buawen to bedecket, unners[3] he van Achter to[4] naaket blift. Dat +aarme Biedelwiif richtede't auck sau in un eer Siälige schall'r auck +wual nett sau goot un gerüst ümme schlaupen bes de hiemelske Trumpette +bläst, as wann he den fiinsten heelen[5] Daaenkittel an e kriigen harre. + +'s Sönndaages na der Bestaaunge[6] gönk de Wettfruwwe na'r +Gatteskierken, daar de Heere jüst't Capittel van der Auferstehung der +Todten vor harr. As de P'stoor up'n Stool[7] kwam un siine Schäupkes +uäwerkeik, föllt em de Aulske, de van tovüüren[8] nich allsto kiärksk +wiesen was[9], in'r Wiilen se nich allsto goot up'n Fööten was, dann se +harr sint'n lesten Kraume de Duuren[10] an'n Beenen behaulen, un scholl +auck wual met'n Sönndaagestüüge nich to biister[11] bestellt sienen, +faarts in de Augen, un he fröggede sick, dat se sau andächtig un +wehmödig up siine Wäärde lusterde, dat se'r an't Leste bi an to griinen +fönk. Dat gönk den Heeren sau an't Harte, dat he as he in kwam faarts +na der bedrööweden Leiddriägersken schickede un eer seggen lööt, se +mogte em dach es tosprieken. + +De Aulske, de wual mende, de P'stoor woll eer in eerer Aarmoot 'ne +Frööde maaken un eer de Bestaaungesgebühren schenken, lööp saufaarts +na'r Weeme[12]; man na Söckes wat, daar se an e dachte, schlöögen em +alldach in 't Geheel de Audern nich, dann't was auck Eeene van de +De, daar dat aule Gesegg up liiket[13]: Paapen Gierigkeit un Gattes +Barmhartigkeit de duuret bes in Ewigkeit, un de sick daarvor dann auck +allmanngsens de Ehrentiitels uutleggen lauten miötet. Dat raakede en +abers wiider nich un wann he bi söcke Geliegenheeden de bedrööwesten +Wehklagten lange noog met Gedult, as he siä, anelustert harr, was +gemeeniglick siin leste Waart: Nöömet mi wo ji willt, un wann ji mi +auck Pott heetet, man bliiwet mi met'n Liepel uut'n Meese, segg'k ju! + +As he se vor sick lööt, sprack he se fründlick an un siä: Liebe Frau, +aus eurer Andacht und sichtbaren Betrübniß habe ich zu meiner größten +Freude wahrgenommen, daß ihr euern verstorbenen Mann doch recht lieb +gehabt haben müßet und daß euch sein Hinscheiden in große Kümmerniß +versetzt. Betrübt euch ferner nicht; es war Gottes Fügung und sein +Wille. Ihm ist jetzt wohl in den Wohnungen der Seligen, wo kein +Schmerz und keine Trübsal ihn mehr treffen. So arm er hier auch war, +so reich wird Gott ihn dort machen, denn er war ein frommer Christ. +Ich hoffe, daß meine heutige Predigt euch Trost und Beruhigung gewährt +haben werde. Wenn die Seligen dereinst erwachen, werdet ihr ihn da +wiederfinden, wo das verlockende irdische Traumbild, der wahre lautere +_Communismus_ verwirklicht und wir Alle gleich sein werden; u. s. w. + +Dat was't jüst, entmodde em de Aulske, wat mi sau an't Harte beit, dat +dat wual nich sau uutkuomen schall; dann wann miin siälge Jürgen nur +siiner Kuulen wier vor'n Dag kümmt un heft man 'n half Hiemdekleid +anne un de Kohklittesken, de dach wual iewen sau aarm sienen mag as +icke, eer Joost'r met'n heelen uutkrupt, wat willt dann de Lüüe wual +seggen. Ick mot mi baule daut schiämen, wann'k'r an denke; man wann +mi uuse Herrgatt 't Liiwent sau lange günnen scholl un ick 'n dann +met miine lammen Schuacken[14] man ichtens to packen kriigen kann, +will'k em dach sachte in't Ahr flispern: Jürgen, sabaule du in'n +Hiemel kümmst, daar wual al Viel uuser Aart Lüüe sienen schiölet un +se di, wann't wahr is, wat uuse Heer P'stoor mi'n Sönndaage na diiner +Bestaaunge siä: »_Aarm odder riik, in'n Hiemel is Alles gliik_,« -- un +daar harr he sa'n niggelk Waart bi, dat na miinen Begriepe up Platt +wual saviel heeten scholl as: »_Kumm un ett met us_« -- dann auck an'n +Disk roopet, dann doo di man fründlick bedanken un segge du harrest +Liifpiine un mogtest van Daage Nicks, ick will di dann in uusen eeren'n +Hengelspotte, unnern Füürdooke wual stillkens wat to schulken[15] dat +du nich verschmachtest; man den Schimp doo mi dach nich an, segg'k +di, dat se sehet, dat du man 'n half Hiemdekleid anne hest. Du bist +je all' siin Liewe 'n klooken Fent e wiesen un hest di jümmeran na +wual to dreggen wüst, ick rieke met Gatt, du läst di daar buawen auck +nich heel verblüffen; schliik di man all' in eene hen sau donne as du +ichtens kannst met 'n Rüggen an de Müüren hier un wann se di segget, +dat du Halt maaken schast, bliif'r dach met'n naakeden Meese faste +anne staunen un dregge di man nich; dann schall'r met Gatt nin Minske +wat van mierken, dat du man'n half Hiemdekleid anne hest un van achter +to naaked bist; uuse leewe Herrgatt un siine Ümmelööpers mogden süß +man ganz töörensk weeren un jaagen di'r stump uut; dann du weest +wisse na wual uut'n Kinnerleersjahren, dat'r schriiwen steht: wel nin +hachtiid'lk Kleid anne heft, de mag daar nich kuomen. + +De P'stoor schleik sick hällekens van dannen, dann he woll der aulen +Saabeltriine siin Lachen nich sehn lauten. Man ick segge: dat mag me +wual Pracherhauffarth, of »_praule wi nich miie, sin wi aarme Lüüe_« +heeten. + +[1] _upfliggen_: ausstaffiren. + +[2] _Hiemdekleid_: Todtenhemde. + +[3] _unners_: während, indeß. + +[4] _van Achter to_: hinten. + +[5] _heelen_: ganzen, vollständigen. + +[6] _Bestaaunge_: Beerdigung. + +[7] _Stool_: Kanzel. + +[8] _van tovüüren_: sonst. + +[9] _nich allsto kiärks wiesen was_: eben keine fleißige +Kirchenbesucherin gewesen war. + +[10] _Duuren_: Adergeschwülste. + +[11] _nich to biister_: nicht sonderlich. + +[12] _Weeme_: Pfarrerei, Wedum. + +[13] _liiket_: zutrifft. + +[14] _Schuaken_: Schenkel. + +[15] _to schulken_: heimlich zu tragen. + + + + +Se sind sau dumm nich mehr. + + + Wual ehrdaages kreigen wi faaken to häären, + Dat de Schöppenstiäer dwaasige[1] Lüüe wöören, + Man is'r eerst Eene en paarmal uptuagen[2], + Gliiks werd'r auck allfaartan[3] en Huupen toluagen. + + Dach upstunds werd mählick[4] de Minskheet wat klööker + Dat dooet de gooen Lehrmesters un Bööker, + De uäwerall wanket[5] un allwerts inkehret + Un Aulen un Jungen de Wietenskup lehret. + + Sintdessen passeer't daar auck diig're[6] Geschichten[7]; + Ick will ju van Daage man Eene berichten, + Dann schiöl' ji dach seggen, dat harr'k nich e ment, + Dat's' in Schöppenstädt sauwiet al raaket[8] send. + + Wann me dat van'n Windbüül vertellen häärde, + Scholl me meenen dat't auch wual sau'n Daamelschnack[9] wööre; + Dach is et verweums[10] un wahrhaftig e scheenen, + Miin Suöh'n heft't met eegenen Augen ansehnen[A]. + + »Een Buur harr sess Gäuse, de woll he sick fetten[11], + Drüm lööt he se in siinen Gausestall setten, + Dann woll he se schlachten un räukern un salten + Un ankuomen Winter den Kaul 'r met schmalten. + + Se wöören nagraae al nett in 'n Tuage[12], + Süh daar harr't den Buuren alldach[13] baul' bedruagen + Un wöör' em apartige leig'r[14] met gaunen, + Harr he'r nin vernüftiget Insehn to daunen. + + Een's Auwends siä d'Aulske: Ann'-M'rigge-Cathrine, + Wann du de Kohbeester hest foort un de Schwiine, + Dann gif auck den Gäusen wat in eeren Trag, + Uut'r ächtersten Balgen[15], dat weest du dach. + + Man neffens[16] der Balgen, bi'n Waskelsteene[17], + Daar stönd nau 'ne andre, dat was jüst sau eene, + Darin harren se Kliggen[18] un Brannewiensdrank + Vor de Fierken-Suuge[19] tosett't[20], dann de was krank. + + Des Naubers Jan-Hinnerk stönd achter[21] der Düüren, + De harr wat met Anne-M'ri-Triine to küüren[22]; + Se schnack'den en Präusken[23] van düt un van dat, + Met des greip dat Lüüt[24] in et unrechte Fatt. + + De Gäuse de lööten't sick nütte goot[25] schmecken, + Man baul' föngen s'an sick in'n Ströggsel to strecken, + Se tück'den[26] of wegg'den[27] nich Kopp un nich Been, + Dann se wöören verrecket, dat konn' me wual sehn. -- + + Et sprünk wier na'n Driibeen[28] un tröck siine Fissen[29], + Man Mooder de lüünsk'de[30] un fönk an to gissen[31] + Un konn sick nich biergen vor Niggelaut[32] un Niid, + Dann se dacht' manchs[33] nau geeren der aulen Tiid. + + Wat woll di Jan-Hinnerk, ick konn't nich verstaunen? + De scholl mi de afschliet'nen Holsk'[34] wier upklaunen[35]. + Föllt'r nich auck sau'n Käärn van Sünt-Annen bito[36]? + Tüs[37], hööt di vor de Jungens, et is na to froh! + + Dat Lüüt harr's Muarens de Diösken toreet[38]. + Un'n uutspier'gen[39] Namiddag Brauddeege[40] kniäet, + Daarvan was et möö, 't konn Nicks mehr beschicken + Un fönk achter'n Wocken[41] all'batt[42] an to nicken. + + Un haujahnd'[43], un söcht'de[44]: O Jees, wat bin'k mööe! + Na'n Bedde gaun wöör' wual't Beste wat'k dääe; + Wat meene ji, Mooder, mogt' ick wual faarts[45] gaunen? + Dann konn'k Muaren froh saviel ehr wier upstaunen. + + De Aulske siä: Jau Lüüt, 't schleit wiss'[46] gliiks niigen, + Du magst wual voran gaun, ick hebb'r Nicks tiigen; + Dach kiek eerst na ens na de Kögge un Schwiine, + Dann bist'e auck goot ... Gooe Nacht, Ann'-M'ri-Triine! + + De Kögge un Schwiine de harr'n eer Genöögen, + Man bi den sess Gäusen daar gaf't wat to schwöögen[47]: + Wi bloodsk'aarmen Kinner, wau kuom' wi to Maute[48]! + O Jees-M'rigge-Joseph, de Gäuse sind daute. -- + + Dat gönk uuser Aulsken düür Marck un düür Knuacken, + Se harr sick wual leewer de Haare uutluacken[49]; + Hier is niine Hülpe mehr, schregg'de de Fruu, + Wan kann't Een'n dach gaunen, wat maake wi nu? + + Ach, Anne-M'ri-Triine, wann Vaader dat hääret, + Dann sin wi unglückelck, dann werd he verkehret, + Du weest wual, in'n Twiedunkeln nimmt he sick Eenen, + Wo he us dann todrink't, dat miöte wi sehnen. + + Dat Wicht siä: Ick will s'in'n Messe tokleggen[50], + Dann schall'r nin Hahne of Hoon wier na kreggen, + Dann kiön' wi je seggen, de Voss harr' se haalt + Un wöör'r met ginten[51] to Bierge in dwaalt[52]. + + Dat gawwe[53] Bedenksel geföllt wual der Aulen, + Dach woll se auck geeren de Fieren behaulen; + Kumm to Lüüt, un spööt di[54], wi plückt' se eerst kahl + Un dann schmiit' wi se achter'et Huus in'n Aal[55]. + + Met 'n Ümmesehn's harr'n se'r de Fieren afrieten + Un de Gäuse na'r Riige in de Meßkuhlen schmieten; + Dach harrt' eer de Schreck af dat Waater e daunen, + De Daaen wöör'n baul' alle sess' wier upstaunen. + + Un mööken sau'n unwiis Spektaakel d'r buuten. + Dat de Huusheere upstönd un keik düür de Ruuten[56]: + O Mooder, kumm kiek es, de Droos schla' mi daut, + Daar stahet sess Gäuse splint'r naaked un blaut! + + He harr'r nau nin Arg van, he harr nau nich spruaken: + Wer Düüwel heft den wual de Fieren uutluacken? + Stönd d'Aulske un M'ri-Triin' al bi em met Traunen + Un siäen, se woll'n man faarts Allens gestaunen. + + Geerd gaf sick up christlicke Wiise tofriäe + Un uäwerlegd' 'et sanftmöödig un siäe: + Schiöl't de naakeden Gäuse alldach nich verrecken + Miöt' wi'n wual tohaupe en'n Uäwr'rock antrecken. + + He lööp na'n Wandriiter[57] un haald'n End Laaken[58], + Daar lööt he se Jacken un Bücksens[59] van maaken; + Daar pattket[60] se nu met un riiret[61] un schrewwet[62], + Bes dat s'eere eegne Muldeerung wier hewwet.« + +[1] _dwaasige_: einfältige, närrische. + +[2] _uptuagen_: aufgezogen. + +[3] _allfaartan_: ferner. + +[4] _mählick_: allmählich. + +[5] _wanket_: umhergehen, anzutreffen. + +[6] _diig're_: gedeihliche, vernünftige. + +[7] _Geschichten_: Handlungen, Ereignisse. + +[8] _raaket_: gekommen, vorgeschritten. + +[9] _Daamelschnack_: Narrenschnack, Träumerei. + +[10] _verweums_: fürwahr. + +[11] _fetten_: fett machen, mästen. + +[12] _in'n Tuage_: im Zuge, auf dem Wege. + +[13] _alldach_: dennoch. + +[14] _leige_: schlecht. + +[15] _Uut'r ächtersten Balgen_: aus der hintersten Kufe, Zuber. + +[16] _neffens_: neben. + +[17] _Waskelsteen_: Gossenstein. + +[18] _Kliggen_: Kleie. + +[19] _Fierkensuuge_: Mutterschwein. + +[20] _tosett't_: eingemacht, zusammengemengt. + +[21] _achter_: hinter. + +[22] _küüren_: sprechen. + +[23] _en Präusken_: ein Weilchen. + +[24] _Lüüt_: Mädchen. + +[25] _nütte goot_: sehr gut. + +[26] _tück'den_: zuckten. + +[27] _wegg'den_: bewegten. + +[28] _Driibeen_: Spinnrad mit drei Beinen. + +[29] _Fissen_: Fäden. + +[30] _lüünsk'de_: launte, forschte, spähte. + +[31] _gissen_: (~to guess~)[B] muthmaßen. + +[32] _Niggelaut_: Neugier. + +[33] _manchs_: oft, manchmal. + +[34] _afschliet'nen Holsk'_: abgeschlissenen Holzschuh. + +[35] _wier upklaunen_: wieder aufklötzen. + +[36] _sau'n Käär'n van Sünt' Annen bito_: so etwas Liebelei nebenher. + +[37] _Tüs_: Halt, ey, ey!, p'st. + +[38] _de Diösken toreet_: die Drösche aufgelegt. + +[39] _uutspiir'gen_: ganzen. + +[40] _Brauddeege kniäet_: Brodteige geknätet. + +[41] _Wocken_: Spinnrocken. + +[42] _all'batt_: immer. + +[43] _haujahnd'_: gähnte. + +[44] _söcht'de_: seufzte. + +[45] _faarts_: sofort. + +[46] _wiss'_: nicht wahr? gewiß. + +[47] _schwöögen_: jammern, klagen, verwundern. + +[48] _to Maute kuomen_: übel ankommen. + +[49] _uutluacken_: ausgerissen. + +[50] _tokleggen_: zukratzen, verdecken. + +[51] _ginten_: dort. + +[52] _to Bierge in dwaalt_: in den Berg gelaufen. + +[53] _gawwe_: schnell, rasch. + +[54] _spööt di_: spute dich. + +[55] _Aal_: Mistjauche. + +[56] _Ruuten_: Fensterscheiben. + +[57] _Wandriiter_: Tuchhändler. + +[58] _Laaken_: Tuch, wollen Zeug. + +[59] _Bücksens_: Hosen, Beinkleider. + +[60] _pattket_: pättjen. + +[61] _riiret_: rufen (_wie die Gänse_) nicht _schnattern_, d. h. +_schnaatern_. + +[62] _schrewwet_: schreyen. + +[A] Das ist wirklich der Fall gewesen und zwar auf einer +Ferien-Wanderung desselben im Herbste 1842. + +[B] Sprichw: _Van Gissen kuomet Landlüügen_; Vermuthungen sind der +Grund falscher Gerüchte. + + + + +Handwerker-Fest-Gruß. + + +_Met Gunst!_ + + As ick van Uänern[1] gönk spatzeeren, + Dau kwam et mi sau vor den Sinn, + Dat wi to Jahr[2] sau lustig wöören + Bi'n Handwierksfest, un nicks to minn[3] + Et auck van Daag' wual konnen sien. -- + + Wi hebb't sintdeß een Jahr düürschlennert; + Hauptsächlick heft sick Nicks verännert; + Gönk't baule liike[4], baule twas[5], + Is't dach in'n Ganzen bliewen as't was. + De Aemter un de Gilden alle + Sind nau in eeren aulen Talle[6] + Un blögget reefaarts[7] auck nich minner vorwahr, + As in aulen Tiien un asse to Jahr; + Dann de Schniider, de maaket nau Bücksen un Röcke; + De Disker Schäppe un Schreene un Plöcke; + De Schooster Stieweln un Pantuffeln; + De Kürßner Pelße un Katten un Muffeln; + De Schlächter schlachtet nau Ossen un Schwiine; + De Kräumer handelt met Kaffe un Wiine; + De Schmedt, de schmieet nau Hengte un Schuuten[8]; + Dat Schilderamt[9] pinselt, un bietert de Ruuten; + De Bäcker schüt[10] den Deeg in'n Uawen + Un backet us Krieklinge, Stuuten un Kluawen; + De Gierwer gierwet un schrappet de Felle + Un maak't daarvan Handsken un Reemen un Bälle; + De Läher[11] lähet dat grööne Lieer + To Schäften un Suahlen, na Jeders Begiehr; + De Wüllker[12], verwäumkes![13] wann de'r nich n wöör', + Dann göngen wi meestig wual naaket'r hier; + De Goldschmedt maaket nau Kiien un Ringe + Un alle söcke düüre Dinge; + De Bookbiiner kliistert un liimet de Bööker, + De lieset man fliitig, dann weeret ji klööker; + De Wandriiter handelt met Multum un Luuren[14] + De Prüükmaaker krüllet de Prüüken un Tuuren; + De Kuärwker flechtet nau Kuärwe un Weegen, + De kaupet bi Tiien, süß konnt' ju bedreegen; + De Blaufarwers leef't mi den Krimskrams to sehr, + Waar kriig't se dach alle de Musters wual hier? + De Hootmaaker filtet nett as vor'n Düssen + De Haare to Hööen un Pajatzmüssen; + De Baartputzer schieret all'wiss'weg den Baart + Met blaubunter Seepen, na'r aulen Aart; + De Büüker[15] biönet dat Pieckelfatt; + De Steenhöwwer pickert de Steene glatt; + De Müürker un de Timmermann, + De bowwet Hüüser allfaart an; + Man de Brüwwers, de bruwwet en niggemoods'k Beer, + Das is vull köppsker[16] as tovöör. + + _Proost!_ + + Ick hebb' et sau wat düür en eene schmieten + Un hebb'k vellicht Een of den Andern vergieten, + Dat niem't mi nich üüwel; -- de Düüwel mag wieten, + Wat't hüüt to Daag' alle vor Handwierker gift + Un in welker Riige se Hüggelmegger[A] schrift. + Dach Summe-Summooren, se sind nett[17] sau bliewen, + As se wöören, as wi een un vertig schriewen. + + Man, leewe Confraaters, Een's mot ick ju seggen: + De upstunds voran will, de mag sick wual weggen[18]; + Dann't geht all'wisseweg an een Erfiinen + Van Mekanismus un Dampmaschienen. + Blitz, wann wi dach nu nau Gesellen wöören! + De gah't nich mehr wandern, se lautet sick föhren + Up Iisenbahnen, van Stuckert[19] na Aacken; + Wat mosten wi ehrdaag's us anners afracken[20]. -- + Ick gläuw' de Bedenksels gah't baule sau wiet, + Dat se to Pierde uäwer den Ocean riiet; + To'm Minnsten beliew'k't nau, asse mi ducht, + Dat wi tohaupe asse Lüüninge[21] fleeg't düür de Lucht[22], + Un wann uuse Herrgatt nich ännert siinen Sinn, + Sau fusk't se Em sülwent in't Handwierk henin; + + Dach leewe Confraaters, siid man nich to bange, + He stüüret de Bäume, dat wiet' wi al lange; + Alldach sii Jeder bi der Hand, + Et geht' ne schwaare Tiid düür't Land; + Dann alle Gewierwe, de grauten un kleenen, + Gah't all'wiss'weg vuörwerts up Steltenbeenen + Un Jeder mag wual spintiseeren, + Wo he will etwas Nigges lehren. + An Middeln feggelt et Keenen van us, + Daarvor suarget uuse üpperste Technikus + Un siine Gehülpen... Wann me dat berieket, + Wat de sick tohaupe de Köppe terbrieket, + Wo se us klööker maaken willt, + Dann is uuse Harte met Danke erfüllt. + Wi biddet, se willen us faartan belehren, + Un us de niggemoodsken Bedenksels erkläären. + + _Proost!_ + + De gooen Tiien sind längst verliien. + + Siewen Klausterknechte dröögen eene Flechte[23]; + De Schulte rööp: Doo't ju nich seer[24] + 'r sind der Knechte je na mehr. + +[1] _van Uänern_: heut Nachmittag. + +[2] _to Jahr_: vorig Jahr. + +[3] _nicks to minn_: nicht minder. + +[4] _liike_: gerade. + +[5] _twas_: queer. + +[6] _Talle_: Zahl. + +[7] _reefaarts_: jetzt. + +[8] _Schuuten_: Spaten. + +[9] _dat Schilderamt_: das Maler- und Glaser-Amt. + +[10] _schüt_: schießt. + +[11] _Läher_: Lohgerber. + +[12] _Wüllker_: Tuchweber. + +[13] _verwäumkes_: fürwahr. + +[14] _Luuren_: Wickelbänder. + +[15] _Büüker_: Böttcher. + +[16] _köppsker_: berauschender. + +[17] _nett_: ganz. + +[18] _weggen_: rühren. + +[19] _Stuckert_: Stuttgart. + +[20] _afracken_: abquälen. + +[21] _Lüüninge_: Sperlinge. + +[22] _Lucht_: Luft. + +[23] _Flechten_: die Seitenbretter am Mistwagen. + +[24] _seer_: wehe. + +[A] Hüggelmeyer war ein Osnabrückscher Bürger und gab ein +beschreibendes Gedicht über die ehemaligen eilf Ämter heraus. + + Der ist ein Mann, + Der sich, wo Bessres zu gewinnen, + Am Alten nicht genügen läßt. + + Hallo Michel! spigge es resolute in de + Füüste un räuge di; dann de Tiidt is 'r to + bewennt un de upstunds voran will, mag + sick vorwahr wual weggen, segg'k di. + + + + +De Vorgänger[A]. + + + 'n Buure up 'ner grauten Stiie, + De mehr as Jürgen, Klaus un Geert + In Böökern löös un mank de Lüüe + Den Weltloop häärde, hönk den Steert + An alles Nigge, dat em duchte + Van Vordeel un to Nütt' to sien, + Un föhrd 't in siiner Werthskup in. + + De Naubers keiken 't an van Feeren + Un menden, wel[1] bi'n Aulen blift, + Den schall de Heer' auck bett[2] wual nähren; + Man de vull nigge Tenten drift, + De blift tolest wual nich bi Braae + Un seit' he auck wual nau sau waarm, + He ööl't un wööl't sick biedelaarm: + + Man Vikter kehrd' up Feild un Wisken + Un Holtdeel, Bierg un Hügel to, + As woll he Gold un Sülwer fisken, + Des Auwends laat', 's Muarens fro. + He lööt se spiiten[3] wat se wollen + Un lusterde na Spott un Haun + Der Naubers nich; he lööt se gaun. + + Un dachte bi sick: O wau geeren + Schiöl' ji na wual 'n anner Jahr + 'r annern Sinn's un wiis van weeren, + Wat ju misducht, as dull und daar[4]. + De aule Schlüür kann nich mehr baaten, + Dann Weltloop un de Buurbedriif + Gaa't Hand in Hand, as Mann un Wiif. + + Un wel dat Dink, in uusen Daagen, + Met Riekeln uäwer't Heck[5] ankickt, + De is vorwahr met Bliindheet schlaagen + Un is bedaun; -- alldaarüm schickt + 'n wiis Mann sick bi gooer Tiidt + In Düüwelsmiöten, un beginnt + Wat Nigges, dat em deensam schint. + + Statts Pierde mosten freeske[6] Rinner + Un Kögge siine Plööge theen; + Dau rööpen alle Minskenkinner: + Wel heft wual saunen Daaren sehn! + De löppt vorwahr heel met 'n Dölffken. + Wel dat van us nich säuge in, + Möst' wual 'n dummen Iisel sien. + + De Beester[7] foord' he up den Ställen, + Met Klawwer, Häcksel, Heu un Gress; + De Baas, siä he, in allen Fällen, + Is vor de Werthskup Fliit un Mess. + Dau wünnt he Mielke, Battern, Keise, + In Uäwerfloot, un sülwenst att + He met de Siinen uäwersatt. + + Bi gooen Foore wöören baule + De Ossens un de Rinner fett; + Dann gaf't wat in de Wuöstemaule + Un schmööe Braaens an et Spett; + Un wat de Huushalt nich verschleit, + Daar tröck he met na daar un hier + Un kwam met vullen Katten wier. + + An siinen Kalwern, Schwiinen, Fierken, + De he vor düüret Geld verkafd', + Konn jedder Schlächter baule mierken, + Dat he de Faasel[8] af e schafft. + Dat Spinnewierk un Linnentüügen + Dat gaf he up; dann he besünn, + Dat he'r nich mehr dat Salt bi wünn. + + He plantede in allen Hööken[9], + De uäwerlegsam wiise Mann, + Kastangen, Dannen, Eeken, Bööken + Un dachte, hest du'r auck Nicks van, + Sau heft dach diine Achterkumst[10], + Wann uuse Herrgatt met 'n geht, + Na vielen Jahren dat Geneet. + + Auck Appel-, Biiren-, Pruumen-Bäume + Liä he sick to; dau harr he wat, + Dat, wann em es 'ne Heerskup kweime, + Of Fründe, of wel uut'r Stadt, + Daar he se met trakteeren konn'; · + Un gaff uuse Herrgatt riiken Siegen, + Lööt he se na den Mark'de driägen. + + Eemswiien[11] lööt he fliitig stiäken, + De ümmesicht'ge Wiisebaart, + An alle Pööle[12], alle Bieken[13], + De wuössen dann van sülwent faart. + Des Auwends un bi Winterstiidt + Saug me den Werth, met siinen Knechten, + Twiigkuärwe, Wannen, Weegen flechten. + + Twuälf Imme harr he, in den Hööwen[14], + Na 'r Riige unner'n Schuure staun, + De haalden uut den gielen Rööwen- + Un Heede-Bloomen Hanig an; + De brachte em, bi weenig Mööte, + Viel' schäune, blanke Daalers in; + Dat was sau'n stillken Bigewinn. + + Un wat he wiiders nau begunnen, + Dat weet ick alle sülwenst nich; + Dach baule harr he sauviel wunnen, + He kafde sick kaw'leeren frig + Un harr up siinen ganzen Kraum + Nich eenen Pennink Schuld of Last. + Was dat nich wual 'n klooken Gast? -- + + He wünnt sau manngen blanken Grössen, + Daar süß nin Minske an e dacht; + De Grössen wuössen dann to Vössen, + De he up Rente unnerbracht'. + Kurzum, kurzam, de Mann wöörd riik. + As dat de häunsken[15] Naubers säugen, + Dau wollen se sick auck wual räugen. + + Et ist der Buuren aule Wiise: + Kümmt Eene met wat Nigges an, + Dann lästert se; dach sacht' un liise, + Wann't baatet, folget se den Mann + De 't 'n vormaakt ... Man 'r häärt wat to, + Dat se eerst inseh't wat 'ne fligget[16], + Un eeren Wualstand deent un digget. + + Ick segge Ju, »met Schlüür un Jahnen + »Werd hüüt'ges Daag's Nicks mehr berenn't[17], + »Sint Damp un Wiind un Iisenbahnen + »De Welt regeer't, van End' to Wend', + »D'rüm, Michel, spigge in de Fuust; + »Most du'r auck manng's ens _He!_ bi seggen, + »Du most di dach na'n Weltloop dreggen.-- + + * * * * * + + -- -- -- -- -- Wohl dem Ganzen, findet + Sich nur erst Einer, der ein Mittelpunkt + Für viele Tausend wird; ein Halt -- sich hingestellt + Als eine feste Säul', an die man sich + Mit Lust mag schließen und mit Zuversicht. + So Einer ist der General -- -- -- -- -- -- + -- -- -- -- -- -- -- -- -- der Armee + Frommt nur ein Solcher. + +[1] _wel_: wer. + +[2] _bett_: ferner. + +[3] _spiiten_: spotten. + +[4] _daar_: thöricht. + +[5] _Heck_: Lattenthür, Geländer. + +[6] _freeske_: friesische. + +[7] _de Beester_: das Hornvieh. + +[8] _Faasel_: sparsame Durchfütterung. + +[9] _Hööken_: Ecken. + +[10] _Achterkumst_: Nachkommenschaft. + +[11] _Eemswiien_: Emsweiden. + +[12] _Pööle_: Pfützen. + +[13] _Bieken_: Bäche. + +[14] _Hööwen_: Bienenkörbe, Hauben. + +[15] _häunsken_: hönischen. + +[16] _fligget_: nützt. + +[17] _berennt_: beschickt, beschafft. + +[A] Bei Gelegenheit der Berathung über die Stiftung eines +landwirthschaftlichen Vereins vorgetragen und den Beförderern und +Freunden solcher nützlichen, zeitgemäßen Vergesellschaftungen gewidmet, + + _vom Verfasser dieses Werkchens_. + + + + + Hans Michel was wual, sau to rieken, + 'n Verreljahr un en paar Wieken + Bi siinen Vedder in der Stadt; + Daar, mend' siin Aule, leerd' he wat. + Knapp konn he siinen Naamen schriiwen, + Dau woll he'r auck nich länger bliiwen + Un keerde wier torügg' na Huus. + Nu was uuse Hans 'n rechten Duus: + Siin Rock harr heel 'n annern Schnitt, + Van Puuder wöör'n de Haare witt, + Nu dröög he eenen haugen Hoot, + Met eenen Waard': Van Kopp to Foot' + Was he binah nich mehr to kennen + Un lööt sick Musche Michel nennen. + He dää sau stuur un wunderbaar, + Sprack Haugdüütsk blaut un wann siin Vaar + En rööp: Hans, kumm un dask 'n Bieten! + Dää he, as harr he't ganz vergieten. + Ens lag de Hark' em vor den Fööten, + Dau fänkt he an se weg to stäuten + Un frägt den Aulen: Saget mir, + Was für ein Ding ist dieses hier? + De Aule spreckt: Wost du mi brüüen? + Gaa, Jung', un schiäm di vor den Lüüen! + He geht, un trett eer up de Tiäne, + Baff schleit de Hark' em vor de Schiene. + »Au!« schreggd Hans, »dumme Harke du!« + »Süh«, rööp de Vaar, »kennst du se nu?« + + (_Eingesandt._) + + + + +De Kapuziner Broor Eernst, as em de Daut dat ~Memento mori~ ankündigede. + + + Ach Heer miin Gatt! ick ligge hier vor di, up miinen Knee'n, + Un uäwerdenk, wat in den langen Jahren, + Mi up'r Welt is alles widerfahren. + + Ick aarme Broor Eernst, hier ligg' ick up'r Eeren + Un woll üm diine Gnaad' di hartelick begehren, + Wiilen de Daut, wann he auck sau gliick nich kümmt, + Mi sieker dach baule dat Liewen nimmt; + Dann he is'n Schelm un'n Erz Bedreeger, + He kümmt een' alle Daage neiger, + He schnitt un frett un baaselt met Macht, + Düür allen Pomp un alle Pracht; + Sau weenig de Aarmen as de Riiken, + Kiönet dem starken Daut entwiiken; + Deshalw ick up en nich to lange bouwe, + Noch up düssen liidigen Gast vertruwwe, + Dann he krüpt mi sau van Feeren an, + Un maakt van Harten bange mi aarmen Mann. + He mag wual denken: Brüüe[1] du diine Moor[A], + Bist dach man'n aulen Kapziiner Broor: + D'rüm nu gooe Nacht, ji Heeren Paaters, + Gooe Nacht, leewen Lüüe, gooe Nacht, Fraaters! + Ick hewwe biedelt sau mannigen Stuuten, + Iände, Gäuse un auck wual Schruuten, + Wuorteln, Rööwen un Kabuus + Un nümmer kam ick liig to Huus. + Dat dää, ick konn sau goot geweeren + Met de grauten riiken Heeren, + Den'n gaf ick dann, up miinen Reesen, + Wual eenen Schnüüfken uut miiner Döösen + Un daarbi wünskede ick eer viel Glücke, + Dann kreig ick meestens graute Stücke. + Apart bi de Buur'möörs konn ick mi goot schicken, -- + Un alltiidt most'et mi dann glücken; + Wann ick man na den Wiemen keik, + Wo faaken dat'k'n Schinken kreig; + Un Iersten, gieele un dicke griise, + De kreig ick oftmals schiepelswiise. + Man wat lacheden dann auck de Bröörs, + Wann ick wierkam van uuse Möörs, + Wann Broor Eerenst hick, hack, hack, + Kwam met siinen Biedelsack; + Jau, wann se mi man häärden schellen, + Sprüngen se as Vösse uut eeren Zellen + Un neimen mi tohaupe wahr, + As de lütken Kinner eeren Vaar. + Nu gooe Nacht, ji gooen Buurenmöörs, + De ji uuse aarmen Bröörs, + Sau faaken holpen uut'r Naut, + Met Schlachtelwierk, met Battern un Braut; + Naamentlick: Meggerske, Elseke Hunings, + Anne M'rigge Weetkamps, Gretliesken Brunings; + Gooe Nacht tohaupe, o gooe Nacht! + Dann ji hebb't us jümmer best bedacht. + Ick mot mi nagraae van düsser Eeren + Na uusen leewen Herrngatt henkehren, + De gintebuawen föhrt 't Regiment, + Aune Anfank un sunder End. + Ach konn ick dach met düssen Heeren + Sau goot as met ju Möörs gewehren! -- + Bloot, wat was ick dann vor'n Gast, + Sunder Suargen un sunder Last; + Dann woll ick auck nich länger süümen, + Woll geeren van düsser Eeren rüümen; + Dann scholl he mi, de bittre Daut, + Bringen eenen gooen Mout. + Abers denk' ick an de Eewigkeit, + Dat Hart'bloot mi in Mielke vergeht. -- + Dach, wat helpt dat bange Zaagen, + Un all' dat bedrööw'de Klaagen. + Nimm 'n Harte, Broor Eernst, un sii en Mann! + Mostet du auck van Stund'r an. + Süh, du hest dach Gatt den Heeren + Diin Liewe lank socht, up düsser Eeren; + Den ganzen Dag, o leewe Heere, + Dää ick je Alles to diiner Ehre; + Baule met bruwwen, baule met backen, + Baule met Holt 'ntwee to hacken; + Un was't in'n Suomer auck faaken to heet, + Un was'k auck sau natt as'n Otter van Schweet, + Dat miine Kaputze, van Waater stiif, + As 'n Kloß mi mannigsens hönk an'n Liif; + Un mogde't schniggen, oder freesen[2], + Broor Eerenst moste dach jümmeran reesen, + Baule in'n Haagel un baule in'n Riegen, + Was ick aarme Broor Eerenst alldach up 'n Wiegen; + Jau, mogt'r auck kuomen, wat'r kam, + Broor Eerenst moste alltiidt voran. + Et het wahrhaftig kostet Mööte un Last, + Dat ick bin wooren sau 'n aulen Gast. + Drüm' o Heere in'n Paradiese, + Denke gnädig an mi aulen Griisen; + Help mi in miiner lesten Naut, + Wann he nu kümmt, de bittre Daut; + Hebb' ick auck wual es uäwertrieden, + Met'n Drinken, oder met'n Reeden, + Heer, laut et di nich kuomen an, + Up 'n Mundvull Wäärde un up 'ne Kann'; + Hebb' ick mi dach ümm' diinetwillen + Miin Liewentlank möst lauten drillen; + Drüm' gedenke miiner to'm Gnaadenlohn + Un gif 'n Broor Eerenst de Himmelskroon! + + Böntkemeyer. + +[1] _brüüe_: necke, quäle. + +[2] _freesen_: frieren. + +[A] _Brüüe diine Moor_: Sprichw.: vexire Keinen der klüger ist als du. + + + + +Hans Gastenkäärn. + +(Uut'n Engelsken van Robert Burns, 'n schottsken Buuren.) + + + Dree graute Heerens harren sick + 'r Hand un Waart up giewen, + Se wollen Hänsken Gastenkäärn + An siin blootjunge Liewen. + + Se greipen Hans un stopp'den en + In d'Eerd'n, met Ploog un Iisen, + Un scholl'n 'n Eed wual schwuaren hebb'n, + De Junge si'r wiesen. + + Mar fründlick kwam de Mey in't Land, + Gaut Suomerschuurs to'r Eerden, + Süh daar stönd Hänsken nigges risk, + Dat s'Alle sick verfehrden. + + De Middensuomers Sünne schein, + Dau wöörd he graut un dicke, + Un Spette wuöss'n em ümm'n Kopp, + De drüww'den grüwwelike. + + Man as de Riipeltiidt'r was, + Dau wöörd he ault un leige; + He knickebeend' un wackelkoppd'. + Et gönk met em tor Neige. + + He quiinde toseh'ns mehr un mehr + Un lööt de Ahren hangen, + Un as de Herskup dat vernam, + Siä'n se, nu miöt' wi'n fangen. + + Se haalden Iisen, lank un schaarp + Un schniien 'n düür de Hacken; + Dann bäunen s'em en Seil ümm't Liif + Un neimen'n up de Nacken. + + Drup schmeiten se en rügg'lings daal + Un geiwen sick an't kloppen, + Un siäen: Hans, de Dokter haal', + Du schast us bett nich foppen! + + Se tröck'n 'n splinternaaket uut + Un jöögen 'n in alle Ecken; + Man siinen waarmen gielen Rock + Droft' he nich wier antrecken. + + Se schmeiten'n in'n Waaterpool; + De aarme Hans Gastenkäären! + Wann he 'r nich in versuupen woll, + Most he wual schwemmen leeren. + + Se fiskeden 'n wier heruut + Un liä'n en up de Dielen; + Daar wöörd he stüsselt un hanteert, + Se lööten nich nau'n to quielen. + + Se daar'den uäwer'n glöön'gen Füür + Dat Mark em uut 'n Knuaken; + Dann kreigen s'en tüsken twee Miölensteen', + Daar wöörd he elennig e bruaken. + + Dann tapp'den s'em dat Hart'bloot af + Un drünken't in der Runne, + Je mehr se säupen, wo gräuter wöörd, + Eer Wiälmoot un eer' Wunne. + + Hans Gastenkäären was'n Held, + Konn sick in Alles schicken, + Un gläuw't mi, wer siin Bloot e schmeckt, + Schall'r wual dat Muul na licken. + + Et is de wahre Liewensdrank, + Vor de Grauten un Geringen; + Un wat 'k sau geeren liien mag, + Me kann'r sau schäun bi singen. + + Nu nieme Elk[A] den Kroos to'r Hand + Un stäute an, dat't klappet; + Haar'n se Hänsken nich sau met e nuamen + Wöör' nümmers Beer uuttappet. + +[A] _Elk_: ein Jeder, Jedermann. + + + + +Uuse gnaidigen Fröölens. + + + Uuse gnaid'gen Fröölens Schweerebrett! + De Miäkens sind to lauwen; + Se sind sau glatt, sau donnersnett + Van unner bes to buawen. + + Hebb't s'auck wual es de Haar nich e kimmt, + Sau laut't se alldach schnicker; + Man wann se s' rieken striigelt hebb't, + Sind se na teinmal schmücker. + + Se sind, as uut'n Egge pell't; + Hebb't _echte_ raae Backen. + Dach, wann me eer Bedriif vertellt, + Dann gift't ju wat to schnacken. + + Den Minsken is't sau an e daun, + De Daaten miötet sprieken; + Aun' Düügte müg't na'n Düüwel gaun, + Sau Junkgesell as Miäken. + + Sii auck'n Lüüt sau schmuck un drall, + 'n Engel van Gebeerden; + Sau is et dach up keenen Fall. + Wat nütt' up düsser Eerden. + + Wann et nich Düügte hiägt un pliägt; + Un sau isst auck bi Männern. + Werd Düügte an de Schäunheet schmägt, + Kümmt't Eene to dem Aennern. + + De Schäunheet is, bi miiner Ehr'! + Met Iisen to vergliiken; + Dat Staul der Düügte mot'r vör + Bi Aarmen un bi Riiken. + + Sau wat heww' ick't al uutprobeert + Un fuunen, dat viel Lüüe + Man Iisen sind, glatt afpoleert, + Un hebbet nine Schniie. + + De'r gaffeltangen-fründlick sind + Riek ick na meest to 'm Iisen; + Daardüür kann mi'n Minskenkind + Siin Staul nich recht bewiisen; + + Dann achter Fründelk'heeden kann + De Schalk sick recht verstieken; + Wo faaken werd'r gaar Nicks van, + Wat söcke Lüüe versprieken. + + Bi _de_ is Söckes nich de Fall, + Waarvan wi iewen schnacket; + De hebbet Beed' de Düügte al, + Bi'n' Wickel un bi'n Hacken. + + De Eene hält, Jahr uut Jahr in, + 'ne Aart Apthekerbooe, + Un Pillen, Salw' un Pulwers d'rin; + Dat kümmt us Buur'n to Gooe. + + Se gift us geern uut eerer Büss', + Lät't sick nich es betaalen. + »Nei,« seggt se faarts, »ick giew't ümsüss, + Laut't man faartan wat haalen.« + + Wi Buurslüüe gah't bi Nacht un Daag, + Nin eenzig Mal vergiewens. + Lest kreig miin Wiif de leige Plaag' + Bi Nacht ... Heer miines Liewens! + + Wat was et düüster, as in'n Sack; + Ick lööp na gnäidig Fröölen. + (Bii'n Paarthuus' beiten mi in't Jack + Des Jäggers gluurske Töölen.) + + Genoog -- ick kreig 'n Hälfken Wiin + Un Pulvers van'n Fröölen; + De Aulsk' nam't in, -- weg was de Piin, + Dat Kniipen un dat Wöölen. -- + + De Ann're heft auck sieckerlick + Eer Gooes ... Apthek'reeren, + Dat is jüst eere Saake nich; + 't is dach 'ne gooe Deeren. + + Wann se 'nen Minsken deenen kann, + Dat is recht eere Puppe; + Se help't 'n aarmen Buuersmann + Vorwahr uut mann'ger Suppe. + + An Kinnern heft se eere Frööd' + Un mag se geern bedenken, + En af un an 'ne bunte Flööt', + Of süß wat Bieter's, schenken. + + Lest kwam se up'n Haf to us + Un fönk gliiks an to griinen: + »Wo steht't dann,« fröög se, »Vaader Brus« + »Met Fritzken un Regiinen?« + + »Sind s' na gesund un krall? Ick weet, + Regiin' kann aardig knixen; + Giiw't eer dach es düt nigge Kleid, + Un Fritzken düsse Bücksen.« + + As se 't mi in de Hänne gaf, + Dau schmüüsterde eer Müülken + Un Fröödentraunen rullden 'r af; + Eer' Backen kreigen Küülken. + + Find't me sau'n' Düügenhaftigkeet + Bi liiglässen Minsken, + Kümmt me nich in Verliegenheet, + Wat me daarvor schal wünsken. + + Kort af -- vor Beed 'n Brüüdegam, + En gliik, an Stand un Ehren, + Un Junkers fiin un glatt un stramm, + As wann et Engel wöören. + + Kuom't Ridder, uut den Graafenstann'! + O, kuom't dach, Ji Baraunen! + Haul't üm uuse gnaid'gen Fröölens an, + De Düügte en to launen. + + Zwaars heft de Een' 'n Klausterplatz; + Dach dat is Kiikelkaakel; + Sau'n Klausterplatz vergitt sick faarts, + In Brüügams-Tabernaakel. + + Beliiw ick na de Hachtiidtsfiir + Van uuse gnaid'gen Fröölen, + Dann will'k ne auck, to miiner Liir', + 'n lustig Stücksken gröölen. + + Fritz schall, up siiner Viggeliin, + De Quinten lustig kniipen, + Un Stöfferken schall, graff un fiin, + Up siiner Flööten piipen. + + Hans bläst de blanke Staatstrumpett, + Dat em de Bückse knacket, + Un em de klaare, glöön'ge Schweet + Van Kopp un Ahren klacket. + + Klaus heft den Tackt sau recht in'n Kopp', + D'rin söcht he siine's Gliiken, + De schall, in Draw un in Galopp, + Den aulen Brummbass striiken. + + De Wuppup[A] un de Duudelsack + Schiölt düür de Lüfte schallen, + Un piff, paff, puff, un knick, knack, knack! + De Donnerbüssen knallen. + + Uuse Kohee'r, met'n krummen Häär'n, + Schall baul' den Braaen mierken + Un met siin'n Häären auck wual geern + De Nachtmusiik verstiärken. + + Wi Buurvolk alle, Mann un Fruu, + Wi juch't dann een' düür'n änner: + Uuse gnaid'gen Fröölen kriiget nu + Up eenmal wackre Männer! + +[A] _de Wuppup_: die Bastschalmei. + + + + +Wualmeende Raut an ...... + + + Gliik as nich blanke, schaarpe Mester[1] + Wahrteeken gooer Kuäcksken sind, + Un sick je auck bi eenen Hester[2] + De Düügte[3] up den Baark[4] nich gründ't; + Sau sind auck Viele, de'r liebet, + Getrüwwe Friggers, as't wual schint; + De, wann se Hand un Küßkens giewet, + Dach deep in'n Harten Schelme sind. + + Se sind nich anners, as de Immen, + De baar met Räuwerie un Druugd'[5], + Den sööten Haanig to gewinnen, + An allen Bloomen lick't un suug't. + Se nasket, waar't sick icht's will föögen, + Un schnoop't sick bastens-satt un fuul + Un na genuatenen Vergnöögen + Treck't s'af, un -- wisket sick dat Muul. + + 'n Haane bell't sick in, de Hööner + Siien alle siiner Lust Gewinn; + Sau will dat Mannsvolk auck de Deener + Van jeddern wackern Wichte siien. + Wual teinmal schwiärt' s' in eener Stunde: + »De Donner schlau, ick bin di trüü!« + Man meestig steht in'n Hartensgrunde, + Dat dat alldach e luagen sii. + + De Eene denk't, wann man Dukaten + In Schiepeln bi der Uutstüür sind, + Dann schall de Ehstand wual geraaen + Un süß is't dach man Rauck un Wind. + Den Annern haaget raae Backen, + Un kralle Augen, schwarte Haar, + Un kann vor Schmacht wual nich es kacken.-- + Wel sau 'nen nimmt, is dull un daar. + + De Drüdde lät de Tiidt vergaunen + Un nüsselt in der Eensamkeet, + Bes he nich mehr dat Minnste Aunen + Van Leefde spüürt un van Geneet; + Un dann mag he et nich es seggen, + Wo he sick achter'n Ahren kleit, + Dat he, bi wainsken[6] Uäwerleggen, + De beste Jüügde sau verschleit. + + Drüm, Lüüt, wullt du den Rechten fangen, + Besüh di wual, wat du bedrifst, + Dat du nich an 'n Tünt[7] behangen + Un Liewenslank bedruagen blifst. + Beprööwe[8] eerst de licksken[9] Gäste, + Dat du van de, daar du met frigg'st + Un haaseleerst, to gooer Leste + Man nich den allerleigsten krigst. -- + +[1] _Mester_: Messer. + +[2] _Hester_: Heister. + +[3] _Düügte_: Tugend. + +[4] _Baark_: Borke, Baumrinde. + +[5] _Druugd_: Trug. + +[6] _wainsk_: mistrauisch, vorsichtig. + +[7] _'n Tünt_: ein Klecks; nichtsnutziger Mensch. + +[8] _beprööwe_: erforsche, untersuche. + +[9] _licksk_: lüstern. + + + + +Hans in der Kierken. + + + O Greet', wat hebb' ick häärt un sehn, + In eener grauten Stadt am Meen[1]! + Daar was ick in'n Huus e gaun, + Ümm'n bietken unner Schuur to staun. + + Dat was'n Huus, vorwahr sau lank, + As uuse lütke Roggenkamp, + Et was sau hell, sau reggen drin, + Sau schäu'n un ganz na miinen Sinn. + + Daar was en Dink in de Lucht[2] e stellt + Ick dacht', wann dat herunner fällt! -- + Daar keiken Häärens[3] kort un lank + Heruut, met jümmer frisken Klank. + + Un ümm' dat Brummedink herumm, + Stönd'n half Stiige Keerels, schlank un krumm, + De harren giele Brieer in'n Aarm', + De mööken'n ganz unwiisen Laarm. + + Un wann de dann nich mehr woll'n schregg'n, + Dann mösten's se achter'n Ahren klegg'n; + Se follden't wual, dat mierk'de ick, + Un schregg'den dann ganz jämmerlick. + + Man Eene stönd up eenen Pinn', + Dat most' der Annern Bessmoor[4] sien, + De harr'n se recht in de Nacken packt, + De brumm'de as'n Duudelsack. + + Een Keerl beit up'n hölten'n Stock[5], + De schregg'de nett as 'n Ziegenbock; + Sau gaww' harr' he nich uut e schregg't, + As em wöörd faarts de Hals ümm'dregg't. + + Up eenmal wöörd et müüsken still + En schwart' Mann tratt, -- wat de wual will? -- + Up'n mooje[6] zierlick Triatrum, + De rööp wat uut, van lank un krumm. + + Dann kwam'r auck faarts achter an, + En andern kall-peck-schwarten Mann, + De kräup uut 'ner halwen Tunn' heruut, + De Mann saug ganz verdreetlick uut. + + Eerst küürd' he ganz bedierw' un sacht, + Dann rööp he, dat de Biöne[7] krachd', + He küürd' n Huupen Tüug's 'r hier, + As wann he allein in'n Huuse wöör. + + Een Keerl schleik an de Lüü' heran, + De dröög'n Stock met'n Müssken d'ran, + Daarunner harr he'n Schellken maak't; + Wat dat scholl, bin'k nich achter raakt. + + He gönk'r met bi Fruu un Mann + Un keik' se ganz barmhartig an; + Se stipp'den all' de Finger d'rin, + Ick stipp'de 'r miine auck met in. + + Un as nu Alles uut scholl sien, + Dau kräup de Mann in de Tunn'n w'er in; + Dann föngen Alle, Fruu un Mann, + Wier jämmerlick to gröölen an. + + 'N ault Ribbett[8] stönd neig'st bi mi, + Dat fröög mi: Mann, wat jaape[9] ji + In düssen Gaddestempel 'rum? + Dat lät je aabelunwiis[10] dumm. + + Ick segg'de: Fruu, ick kiek' mi blind, + Was dat dach all' vor Heerens sind, + De up der moojen haugen Hiil', + Sau'n Laarm bedriiw't, vor langer Wiil'? + + Dau seggt' se mi: Du Dummerjan! + Wat ick di daarvan seggen kann: + Mus'kanten sind't, un auck wat Sänger; + Nu gah't met Gatt! un jaap't nich länger. + + _Unbekannt._ + +[1] _Meen_: Mayn. + +[2] _Lucht_: Luft, Höhe. + +[3] _Häärens_: Hörner. + +[4] _Bessemoor_: Großmutter. + +[5] Clarinette. + +[6] _mooje_: hübsch, ist holländisch. + +[7] _Biöne_: Decke, Plafond. + +[8] _'n ault Ribbett_: ein alles Weib, Rappeltasche. + +[9] _jaapen_: gaffen. + +[10] _aabelunwiis_: albern, tölpelhaft. + + + + + Ick was de Junfer Eegensinn, + In Gooen nich to tiämen, + un striiwd' mi faaken hier un hen, + To giewen un to niemen. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau nääe[1] gaf un nam. + + Dau kwam 'n jungen Pluumenbaart + Anmöödig un vull Liewen, + De wüste met der besten Aart + To niemen un to giewen. + Dau weet de Hiemel, wo et kwam, + Dat ick sau geeren gaf un nam. + + Ick mierk'de, waar he gönk un stönd + Up jedder'n siiner Winke, + Un greip he miine rechte Hand, + Gaf'k em auck faarts de Linke. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau fründlick gaf un nam. + + In'n Nottbusk tröck he mi met sick + Uu't der Metspielers Schwaarme, + He gaf mi siinen Aarm, un ick, + Ick nam en in de Aarme. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau fröödig gaf un nam. + + Wi seiten in'n schmööen Kott'[2] + Un wöören nett an'n Küüren; + Ick gaf den Karr'n uut miiner Nott + Nam de van siinen wieren. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau arglaus gaf un nam. + + Dau häärden wi den witten Patt, + De Mooder, roopend, kuomen, + Wual harr ick süß, ick weet nich wat + e giewen, af e nuomen. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau willig gaf un nam. + +[1] _nääe_: ungern, bedenklich. + +[2] _in'n schmööen Kott_: in einem weichen Lager. + + + + +Joost un Jan. + + + Wat gift't Nigges, seggde Joost to Jan, + -- Se drööpen sick unnerwieges an. -- + «Vull Nigges, man Nicks Gooes,« seggde Jan to Joost, + »De Paapst is up den Düüwel erboost; + »Dann tüsken 'r Hell' un'n Fiegefüür + »is in e fallen de aule Müür';« + »Un nu kann, na miinen Gissen, + »De Paapst de Müüren gaar nich missen.« + »Dat gift'n P'rzeß,« siä Joost to Jan. -- + »Jau wual, un'n P'rzeß, de wat lange duuren kann, + «Dann't meeste Geld heft de Paapst sünner Twiiwel, + »Aawers de meesten Avekaaten heft de Düüwel.« + + Klöntrup + (Manuscript.) + + + Dat Bileams Iisel sprak, dat Wunner + Was vor de Tiien graut, wual wahr! + Dach, wo sick alles ännert, jetzunner + Preddiget Iisels sagaar. + + Derselbe. + + + + +Dat Fensterbeer. + +(Manuscript von _Klöntrup_. 1782.) + + + Et hiäwenschiärt un is sa köil, + Nich mehr sa baddig as gistern; + De Wolken de trecket, de Wind de geht, + De Sünne brennet nich mehr sa heet, + Nich mehr sa glöönig as gistern. + + Man gistern, al was et sa baddig un heet, + Sa was ick dach biäter to Moe; + Ick was sa lustig, sa goder Teer, + Wat fröig ick viele na Wind un Wiär, + Ick höilt em vul to Goe. + + Dar was in der Buurskup en Fensterbeer, + Wi göngen dar nütte to Kere. + Dar gönk de Viole, dar gönk de Bas; + Wi drünken des Beeres sa mannig Glas, + Un göngen dar nütte to Kere. + + Dar wören de Wichter, de Lütens all, + Mari-Lüt un Gret' un Sofie; + Se wören sa lustig un goder Teer, + Se süngen un dansden un sprüngen sa sehr, + Man keene sa fin as Marie. + + Dar is vörwarn ken Wicht as et + Up Gades Eren to finen; + Gewislick de dat nich 'n segt un süt: + »Mari-Lüt is wual dat beste Lüt!« + De is nich recht bi den Sinen. + + Dar wöören de Jungens, se äügden na er, + 't verdraut mi ut der Mauten; + Se juch'den un sprüngen as wören se dul; + Da was ick mines Sinnes sa vul + Un kon et dach sülwen nich lauten. + + Ick was sau bedierwe, dat hölp mi nich, + Se keik ut den Augen sa fänger, + Ick droft et nich waugen un danssen met er, + Mi biwde dat Harte, et schlööig mi sa sehr. + Un se was up'n Föiten sa tänger. + + De Föite sa tänger, de Augen sa hell! + Ick konn vor mi sülwen nich bliwen, + Was dach sa frödig un wualgemoot, + Er Angesicht' as Miälk un Bloot! -- + Ick weet et nich al to beschriwen. + + Dar is vörwaren ken Wicht as et + Up Gades Eere to finen; + Gewislick, de dat nich 'n segt un süt: + »Mari-Lüt is alldach dat beste Lüt!« + De is nich recht bi den Sinen. + + + + + Daar ginten, daar kiiket de Strauten henup, + Daar steht wual 'n half Stiige Fruusvolk in'n Trupp: + De Anntke, de Hildke, de Gerdrut, de Siltke, + De Elsbeen, de Äultke, de Triintke, de Täültke; + Wann de sick entmöötet, + Dat niiget, dat gröötet, + Dat flaaret, dat schrewwelt, dat schnaatert sau sehr, + Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör'. + + Nu kuome es Eener un stüüre mi de, + 't heft sick wat stüüren, se jool't jümmer me, (mehr) + Van Flass, un van Linnen, van Braaken, van Spinnen, + Van Wasken, van Weeken, van Büüken un Bleeken, + Van Nauteln un Tweerent, + Van Kunraud un Beerend; + Dat jiwwelt, wo länger et duuret, togliik, + As quaakeden duusend Paar Poggen in'n Diik'. + + Man kiiket auck es in dat Werthshuus henin, + Daar sitt in'n Gelaage 'n Süüpergesinn', + De Aarend, de Lübbert, de Joost un de Dübbert, + De Robbert, de Lappe, de Knobbert, de Tappe; + Wann de sick to proostet, + Dat flöckt sick, dat hoostet, + Dat ropt sick, dat klopp't sick, dat schregg't uäwerall, + As bölk'den vergrellede Ossen in'n Stall. + + Na Middernacht kuom't se besuapen to Huus, + Dann kriiget de Wiiwer up'n Puckel den Gruuß; + Dann schlaa't se in Bieten[1] de Schötteln, de Näppe, + De Diske un Stööle, de Schreine un Schäppe; + Dat laarmet, dat zanket, + Dat joolet, dat anket, + Dat schleit sick, dat klei't sick, dat bitt sick tolest, + As fiirden de Düüwels in'r Höllen 'n Fest. + +[1] _in Bieten_: in Stücke, entzwei. + + + + +Das Mädchen-Institut. + + + Jan, kiek dach, ens hier in 'et Fenster herin; + Daar sitt't di wat fiine Mamsellekens in; + Se segget, se leeren daar Fransk un Latiin, + Man't Meeste sall dach wual man Spieleri sien. -- + Dat Eene, dat lachet, dat Andre dat gnittkert, + Dat Drüdde dat wippstert't, dat Veerde dat flittkert; + Dat flaaret, dat pluudert, dat schnaatert sau sehr, + Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör. + Un Summe Summooren, dat sehe ick wual, + Vor uuse Greetliesken is dat nine School! + + + + + De graute Naut ümme de Finanzen + Un der Verfassung Schwierigkeit, + Läst sick, nu wi de Saak' in'n Ganzen + Beseht, as eene Kleenigkeit. + Heb' ick't nich alltiids seggt: »~visito visitas!~ + Et blift alldach as et tovüüren was.« + + + + + ~Veel Kolonels, en onwyze Staaten, + Veel Kapteins, en weenig Soldaten, + Veel Vergaaderingen, en geene Decreeten, + Dat zyn zes Ding', die'n Land opvreten.~ + + + + + Sau leesig[1] auck ji Jungens doo't, + Ji maak't us dach nich aabel[2], + Un schmiert mi auck sa'n Haasenfoot + Met Haanig üm den Schnaabel, + Un dööt auck nau sau fromm de Fent, + 't sind Flausen, dat he't eerlick ment. + + Sau mannig gooe, fromme Lüüt, + Unschüllig as 'n Engel, + Bedräug sau 'n licksken Daamelstüüt[3] + Van'n faaseligen Bengel; + Drüm, is de Schnoopert[4] nau sau glatt, + Ick trüww' em nich, ick flööt' ne wat, + + Un schlaa' en Schnippken vor den Geck + Un wiise em de Hacken, + Un giew' em een' up't giele Beck[5], + Wagt he mi antopacken; + Schier' di na'n Galgen, Düükerskiind! + Du Karmielksheld[6] sist[7] vuller Wiind. + + Sau schall't ju falsken Jungens gaun, + Wi-ji[8] us Wichter ööwen[9]; + Wi willt ju in de Frieten[10] schlaun, + Un mosten wi auck tööwen + Up't Tiigenpart[11] bes dartig Jahr; + De rechte Joost kümmt dach, vorwahr! + + Un kümmt 'n eerlick Bursse dann; + De us recht ment, in Ehren, + Dann segg' ick faarts: Hier Joost, kumm an! + Ick will de Diine weeren; + Un blift he'r trüwwelk bi bestaun, + Laut' wi den Paapen d'ruäwer gaun. + +[1] _leesig_: gleißnerisch, einschmeichelnd. + +[2] _aabel_: irre, närrisch. + +[3] _licksken Daamelstüüt_: lüsterner Umherläufer. + +[4] _Schnoopert_: Lecker. + +[5] _up't giele Beck_: auf den gelben Schnabel. + +[6] _Karmielksheld_: Buttermilchs-Held. + +[7] _sist_: sitzest. + +[8] _Wi-ji_: wollt ihr. + +[9] _ööwen_: hintergehen, foppen. + +[10] _in de Frieten_: in's Maul. + +[11] _Tiigenpart_: Gegenpart. + + + + +Räutsel. + + + Up'n Thie[1] daar staa't twee Plauten, + Up de Plauten staa't twee Staaken, + Up de Staaken steht 'ne Tunne, + Up de Tunnen steht 'n Trechter, + Up den Trechter steht 'n Ball, + An den Balle sitt 'n Müülert, + Uäwer den Müülert sitt 'n Schnüütert, + Uäwer den Schnüütert sitt't twee Gleppers, + Uäwer de Gleppers steht 'n Wauld, + Darin huuseret Junk un Ault. + (Wat is ju dat?) + +[1] _Thie_: Sammelplatz in den Dörfern. + + + + + »Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen, + »Juue Mann un de is krank. + »»Is he krank, + »»Gatt si Dank! + »»Nu na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, ji schollen dach baule kuomen, + »Juuen Mann will't se berichten. + »»Willt se'n berichten, + »»Mag he bichten. + »»Hopp! na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, ji schollen dach gawwe kuomen, + »Juue Mann un de will stierwen. + »»Will he stierwen, + »»Kann ick ierwen, + »»Eerst na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, to, ji miötet kuomen, + »Juue Mann un de is daut. + »»Is he daut, + »»Frett he nin Braudt. + »»Juch! na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, nu schiöl' ji wual kuomen, + »'r is'n Frigger, de is vor ju. + »»Wat segge ji, + »»'n Frigger vor mi? + »»Dann is vor dütmal 't Danssen vorbi. + + + + +Auwendgebät. + + + 's Auwend's, wann'k na Bedde gaae, + Legg'k mi in Mariggens Schaut; + M'rigge is miin' Mooder, + J'annes is miin Brooder, + Jesus is miin G'leidesmann, + De mi'n Weg wual wiisen kann. + Waar ick ligge, gaae un staae, + Sind mi veerteen Engel naae: + Twee to miinen Koppe, + Twee to miinen Fööten, + Twee to miiner rechten Siit', + Twee to miiner linken Siit' + Twee de mi decket, + Twee de mi wecket, + Un twee de mi'n Weg na'n Hiemel wiis't. + Jesus is miin Hätken, + J'annes is miin Schättken, + M'rigge ligt mi in'n Sinn, + Met de dree schlaup' ick in. -- + + + + +Nau Eene. + +(kort un goot.) + + + Hier ligg' ick as 'ne Koh; + Nu seh' uuse Herrgatt to, + Dat mi nin Düüwel wat doo. + + + + +Liedertafel-Toast eines Wilden. + +(1. Juli 1843.) + + + Summ, Summ, Summ, + Brumm, Brumm, Brumm; + Der Eine laut, der Andre leise; + Kurz, Jeder trillert auf seine Weise. -- + Schrillt doch im großen Liedersaal, + Der Rohrspatz neben der Nachtigall. + + ~Cantores amant humores, + Cantores amant sorores, + Cantores bibunt~ gern Wein; + Das räumt mir wohl Jedermann ein. + + Mein Lehrer war auch ein Sangverwandter, + Denn in unserm Dorfe war er Kanter; + Er sang ein herzbrechendes Tremulant, + Das war weit und breit im Lande bekannt. + Der pflegt' auch mitunter zu sagen: »~Cantores~ + »Wenn die bei einander sein, ~amant humores~; + »Das heiße: »Wenn Eener veel sungen hat, + »Dann maakt he ~vel quasi~ de Kehl' auck ens natt. + »Singt Philomele doch selbst gern an Plätzen, + »Wo sie jezuweilen den Schnabel kann netzen. + »Und inniger lauschen den kräftigen Tönen + »Des Männergesanges die lieblichen Schönen; + »Denn, füllt Philomele mit Seufzern die Brust, + »Stimmt Männergesang alle Herzen zur Lust. -- + »Wie preis' ich doch meine treu herzliebe Käthe! + »Wenn die nicht alljezuweil anstimmen thäte + »Des ehren Herrn Pastors sein Leibstück mit mir: + »»Zwei Ort', o Mensch, hast du vor dir«« + »Und prost'te nicht mit mir ~tener-adjuvanter~, + »Längst wär' ich, Gott soll mich! im Dorf' nicht mehr Kanter.« + So unser Herr Kanter ... Der durstige Velten, + Er tremulirt längst schon in besseren Welten. -- + Doch ihr Leute singet ja, bei meiner Seele! + Als säße ein Orpheus in jeglicher Kehle; + Und habt heute so manchen Vers schon gesungen, + und Alles ist Euch so herrlich gelungen, + Daß Ihr es, weiß Gott! wohl verdienet habt, + Daß Ihr auch mal tüchtig die Kehlen erlabt. -- + + So faßt denn recht herzhaft die schäumenden Becher + Und leeret sie tapfer, als fröhliche Zecher. + Es leben die Sänger und ihre Lieder! + Wir hören sie hoffentlich bald einmal wieder. + + ~Salvete, salvete Cantores, + Quicunque amate humores!~ + + + + +Zu meinem Geburtstage, + +von meiner Landsmännin E. H. + + + Willkuomen hier bi us in'n Gröönen, + Willkuomen hier! met Fruww' un Kiind; + Den braawen Mann den will' wi kröönen + Met Bloomen, hüüt' to'm Angebind'. + Haug' liewe _düsse düutske Mann_! + Un Alles juuble, wat't man kann. + + + + +Erwiederunge + +an miine Fründinn E. H. to eeren Gebuurtsdaage. + + + Ei, wat häär' ick, Diin Geburtsdag hüüte, + Leewe Kiind! Wat wünske ick di dann? + Junge Wichter weeret geeren Brüüte, -- + Süh, drüm wünsk' ick di 'n braawen Mann; + Eenen, de bi Daag' un Nacht wat kann. + + + + +Räudigel-Anspranke des Bittkers Fieseler. + + +Gooen Dag! Ick harr wual'n Gruuß to bestellen an den Werth un de +Weerdinne un scholl Ju auck 'n fründlicken Gooen Dag entbeen van Bruut +un Brüüg'm, Rudolf Dubbelhaff un Liesken Hinnerkers, un se wöören +Willens tooken Dingesdaage eeren Ehrendag to haulen, un Ji mogden'n +dach auck de Ehre andoon'n un sprieken eer'n Dingesdaage in'n Brüüg'm +siiner Behuusunge to'r Hochtiedt to, up'n gooen Muaren-Sappen un'n +goot Glas Beer un Brannewien un setten Ju hernau met de annern Gäste +an'n Disk un niemen dann fürders vorleef, wat Kack un Kellermester Ju +vermaaket, un iäten wual'n Stücke van'n fetten Ossen, saaen un braaen, +un'n Knaup van'n langen Roggen un 'n Spliete van der breen Weggen, un +drinken daar bito 'n Glas Wiin 'r veer of fiiwe, of 'n half Stiige, +saviel Ju lüstet un beleewet, un maaken Ju in allen Deelen lüstig un +wual to Friäe. Mogt't dann auck fallen an Saaken wat't woll, an Saaen +un Braaen, an Wiine, Beer un Brannewiin, an Lucht un Füür, an Spell un +Musikanten un an Bedeenunge scholl'r nin Gebreck sienen. Dat scholl +nich alleine sienen den Dingesdag, sündern auck veer un twintig Stunne +rund, bes'n Gooensdaage Muaren, dat sick'n Jeddereene wual besehnen +kiöne na Huus to kuomen. Tiidt un Stunne wollen se'r nich bi faste +setten, dat moste'n Jedder na siiner eegenen Natuur up'n Besten wieten. +Man se wollen de Bidde nich geeren van Ju geweegert sien, un wann Ji't +wier van doon n harren, wollen se auck denstbaar un erkenntlick wier +ümme sienen. + +Is de Bidde auck wat geringe un sind de Wäärde auck wual wat weenig, +denket de Saake 'n Käären nach; Ji hääret je wual, wo se't geeren +harren. + + + + +In den lustigen Spinnstuben, den früher so berühmten Fundgruben alter +Sagen und Volkslieder, sangen die Landleute ehemals gern ein Liedchen, +in dessen Strophen sich zugleich die schalkhafte Sphinx verbarg, das so +anfing: + + Ick satt up miinen Klössken + Un luusede miin Vössken; + Wo länger as ick luusede, + Wo kahler dat he wöörd. + (Dat was de Spinnewuocken.) + + Ick satt up'n kaulen Steene + Un keik mi tüsken de Beene, + Ick keik van'n Hiemel to'r Eeren + Un dacht', wat will dat weeren? + (Dat was 'ne Henne de Egger brodde.) + + u. s. w. u. s. w. + +Man de gooe aule Tiidt der Eenfalt in Waart un Sitte liggt al'n Stiige +Hahnentrette achter us. + +Hüütiges Daages häärt me dergliiken leider nich viel mehr, dann +upstunds miötet et enkel[1] nigge aabele Lyrendregger Stückskes, +gedruckt in diesem Jahre, »Schöne grüne Jungfernkränze;« +»Jägersmänner;« »Deutsche Vaterländer;« »Weine, weine, weine nur nicht« +un dergliiken sien un uäwer söcke Lifflafferiggen weeret alle de +schäunen aulen Leeder as: + + »Miin Mann woll es riien un harr nin Pierd;« + »Bliine Joost de harr' ne Deeren;« + »Ick was de Junfer Eegensinn;« + »Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen;« + »'T rees'den dree Junkers wual uäwer den Rhiin« + +u. s. w. u. s. w. heel verleert un vergieten. + +_'T is de Welt!_ Wel kann't twingen. _Sau de Wiise, sau de Sank._ + +_Ann're Heerens settet annere Suulen_ un nierens geht't wunnerlicker +to, as in der Welt, plegt me wual to seggen, dann de is rund un mot +sick dreggen un wi alltohaupe miie. Man hüütiges Daages kümmt'r +alldach baule allstoviel Nigges up't Tapeet, dat sick meestig alle +up _~ismus~_ und _~tismus~_ endiget, waar se sick un annre Lüüe met +elendiget un in der Meenunge staaet, dat se'r de längest verliienen[2] +bietern Tiien met wier haalen kiönen. Unnerdessen kann't wual nin +Minske läugnen un wööre he auck nau sau bliind un all' den Wirrwarr +fiind, dat't'r all'nhand up Stiien dann dach aparte wat ruuserig hier +geht un dat't düür un düür, van Ende bes to'r Wende sau'n wirrsk +Unner-Männtken-buawen-Spell is, dat'r baule nin Minske mehr wiis uut +weeren kann, waar se'r an'tleste na wual met na to willt. + +»_Waar de Tuun 'ne laage[3] Stiie heft, stiiget de Schwiine 'r uäwer._« +-- »_Waar 'ne Kloppe[A] in'n Huuse is, daar sitt de Düüwel up'n +Schattsteene_;« un »_Wo hilliger de Tiidt, wo gluursker de Düüwel_,« +siäen de Aulen un mogten'r vorwahr auck wual Recht anne hebben. + +_De Welt is nu eenmal vuller Haaken un Öösen._ -- Unverdrag, +Tiänegniiperigge, Zank un Niidt un Striit find't me upstunds leider +Gattes in allen Ständen un in allen Dingen; Verspackungen[4] sawual +up'n Diälen, as up'n Hiilen un in'n häugesten Hahnenholte un Unfriäe +in allen Hööken, daar me ichtens de Augen hendregget, un wat will't na +wual alle giewen, ehr sick all' de verwoorenen Kraumstickeriggen wier +glatt bi eene trecket! + +Dat Spell liggt leider nu eenmal sau in der Natuur un is alle +Creatuuren gemeen; man wann sick to'm Bispell 'n Paar inbellske, +rohmsüchtige Hahnens, 'n Paar schalüünske[5] Kröpperaarende, of'n Paar +misgünnige Rüüens, de sick de besten Knuacken een vor't annere geeren +wegschnappen mogten, lange noog an e gneeset un beknurret un sick eerst +man 'n Paarmal schamper[6] bieten hewwet, weeret se achternau insgemeen +de dickesten Fründe un deelet sick al geeren eerlick in de Büüte. -- + +Giewe Gatt, dat'r an'tleste man nich auck 'n Deel _~Missmus~_ manken +loope, de se up Ööwelwiege vertocket[7], daar se heel uppe verdwaalet +un _dat se nich met'n Jiöcke in 't Bad gaaet un'r met'n Kleye wier uut +kuomet_. -- + +Je nu, laut't schlüüren! Wen't alle nich ansteht, wat sick upstunds +gebüüret, de träuste sick met: ~Visito, visitas!~ Dat het up Düütsk: + + Un thüüt auck alle Welt to Feile, + De Welt blift alldach as se was. + +Wat't'n auck hier un daar unnern Steerte jiöcken mag un wat se auck +all'nhand vor Tolööpe niemen müüget, lautet se man bissen hott un +haae[8], un gift't auck wual es'n Ruck un'n Riete, 't kümmt alldach +met'r Tiidt Allens wier in de aulen Truaaen. + +»Viele Köppe viele Sinne,« siä jener Knecht, as he 'n Föör +Kumstköppe[9] ümmeschmieten harr un de Eene hier, un de Annre daar hen +turrelde. Man afgliiks he'r siinen grauten Verdreet uäwer kreig un'r'n +ganzen Haup resolute Donnerwiers bi flokde, gaf he sick dach an'tleste +kristlick to un raakede se ganz gedüldig wier bi eene. Sau, rieke ick, +schiöl't sick met de hüütigen Twasjahners uäwer kort of lank auck +gebüüren ... + +'N ault Jeddewaart seggt: _De Jiwer heft as de Haasens, siewen Hüüe, +man he leggt'r alle Daage eene van af._ Dat is de Welt Loop van +Anbeginn e wiesen un schall auck wual sau bliiwen, süß moste uuse +Herrgatt an'tleste na wual't Regiment verloopen; man de sitt faste in +den aulen Saadel un schall sick van däärlicke Minskenkinners vorwahr +vor't Eerste na wual nich begäusken lauten. Is he dach na vor as nau de +sülweste gooe aule Gatt des Friedens un der Liebe, de geeren'n Auge to +drücket, sau lange et ichtens geht, de'r abers auck wual tüsken triäen +un'n Insehn to doonen schall, wann't Tiidt is; dann sau as de Verloop +nu is, kann't alldach up de Duur nich bestaunen. -- + +_Wann de Apteekerbüssen klappert, is'r vull Leigheet un Süüke, un +wann't Käären wuorpet werd, blift't Kaff vor to liegen._ 'T mag wual +Tiidt un auck wual goot sienen, dat Allens rägt un fiäget werd. -- Dan +schiölet de Saaken auck wual wenner 'n annern Drei[10] wier kriigen. +De gedüldige, kneeseilde, uäwerto in Lankmoot un Löösigheet begrauede +un begriisede düütske Michel werd alle Daage insichtiger un wo mehr +em de langen, rööterigen aulen Zopphaare tostutzet un stüüwet weeret, +wo heller't em in'n Koppe werd. Münnert sick de lögge Siewenschläuper +man eerst recht uut'n riekeligen Dutte un Draume un wisket sick de +blääen Augen met de Hiemdsmowwen ordentlick klaar, dann schall he sick +auck wual met Andacht un Gemack to Sinne griipen, wo't ümme em to +geht un dann schall he sick wual recken un räugen un in de elteriggen +Füüste spiggen un up den düür un düür verralterden un vertalterden +Kloddenprüük in tasten un tocken wat he tocken kann, dat he in glatte +Töppe un Fissen reet werd, dat uuse leewe Herrgatt ginte buawen siine +Lust un Frööde an siine nigges upfliggeden Kinnerkes hier up'r Eerden +heft, de in Eenverstand un Friäe bi elkander un düür malkander liewet +un wiewet ... + +De siälige ~Asmus~, -- wann ick unner den Naamen nich riewele[11] +-- sünk je auck al vor langen Jahren: »Es kann schon nicht immer so +bleiben etc.« Sint der Tiidt is'r wahrhaftig e noog vorgaunen, daar de +gooe Mann sick wual Nicks van dräumen lauten harr un de Welt heft sint +dessen Rücke un Stäute kriigen, dat se'r faarts 'n paar hunnert Jahre +up ens van vuörwes triifelt is. + +Wel in der Schlummertiidt vor der Revolution to'r Welt e kuomen un up +e wuossen is un't sau advenant alle met düür e maaket heft, de weet'r +van nau to seggen, wo't'r bi togaunen un de Welt in de hüütige Gestalt +kuomen is; man'n junge Kiik in de Welt, de't eerst uut Böökern liäsen +mot, wann he'r Aart van wieten will, kann't alldach sau vullstännig +nich begriipen, as de De, de't met eegenen Augen an e sehn hebbet. + +Uuse siälige Kanter, ('t was auck sau'n Stücke van'n ~Asmus~,) konn +af un an auck wual es sa'n Simmeleerschuur up't Liif kriigen, dat he +geeren in de Feerne keik un uäwerliä, wo't na wual es kuomen kiöne +un miöte, un dann plogde he achternau de Aarm's unner to schlaun +as de graute Feerenkiiker un Twankmester Napoligum, wann he sick +de nigge Inrichtunge der Welt düür'n Kopp gaunen lööt, un vor sick +hen to miimern un to söchten: »'t is hart, wat Bieters ruuken un't +nich schnappen kiönen. -- Alle Wiisheet in Ehren, man wann me 'n +augenverkäüchelsken[12] Kladderbaum met aller Mööte up e riepet is un +iewen de Hand na der blanken Taskenuhr uutstrecken will, glisket me +schnupps 'n eeslings[13] wier an de Grund un heft't bedrööwede Nausehn +un Verhäununge un Uutschliipen in'n Kaup.« + +Lautet us abers man nich verzaagen! Vellichte konn't sick dach +gebüüren, dat se van den ~Patriotismus, Socialismus, Pietismus, +Communismus~ un wat't na süß alle vor _~is-~_ un _~cis-~_ un _~dismus~_ +sienen mag, de der Minskheet upstunds in'n Köppen spockt un se +rappelköppsk un schullahrig[14] maaket un uut'n eene ritt, as de +Wahrwulf 'ne freedsaame Schaupedrift, auck bito na wual es wier up den +aulen =bidoonsken= _~Westphalicismus~_ verföllen.... Gatt giewe't! +Dann Trühartigkeet, Verdriägsamkeet un Eenigheet, _met eenen Waarde_: +=de aule ehrlicke Bidoonskeet=, sind heel uut'r Welt e wieken, un de +miötet'r alldach tohaupe eerst wier in, süß blift't apartig met allen +~ismus~sen 'n tüdderiggen Kraum, daar se sick dann an'tleste na wual +sau inne to vermusselt, dat't'r _heel_ met belemmert un bedaun is. -- +-- -- + +_Dat is_, ducht mi, _'n Satz un auck 'n =Muß=_. -- + +~Pauperismus~ wille de Herre in Gnaaden van us afwiiren, vor den +~Nihilismus~ abers de heele Minskheet bewaaren. + +Un scholl't dann met'r Tiidt de Fall weeren, dat uut alle den +Kriwwelkrawwel toleste wat Bieters gröonede un blöggede, dann wi-wi +uusen Kinnern un Kindeskinnern wünsken, dat se't waaren müügen un'n dat +Geneet 'r van uut Hartensgrunde günnet sien. + +Wann us Aalen =de Tiien= auck wul es an lachet as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaule, sau schall =de Pott= vor us alldach wual nich mehr gaar +weeren; wi schiölet wual in der bedrööweden Musseligge vordan begriisen +un'r uäwer wegstierwen, ehr dat nigge Festdaagesgericht up'n Disk +kümmt. -- + +Nu Adjüüs! vor düsse Keer... Wann'k de Frööde na beliewen scholl, +dat düt Bööksken, dat ick vor Nicks mehr un Nicks Bieteres +uuttogiewen dacht hebbe, as vor'n lütken Bidrag to'r Kenntniß uuser +_unverfälskeden_, gooen aulen Moorsprauke un to'n Gedenkbooke der +Eenfalt in Waard un Sitte uuser rechtschaffenen Vorfahren, met Bifall +up e nuamen werd, kuome ick vellichte na wual ens met allerhande +Schnacken un Schnurren _uut der gooen aulen Tiidt, as de Düüwel na'n +lütk Fentken was un Himmännken hedde_, wier vor'n Dag; dann ick heww'r, +nett as miin Fründ Seling, na'n ganzen Haup unner in der Kiipen liggen. +De Tiidt mot't nauwiisen. 'N ault Jeddewaart seggt: »_De sick anbaut, +dessen Laun was nich graut._« Scholl't'r mi auck sau met gaunen, dann +mot'k'r mi met träusten, dat'k't'r to'm Minnsten dach goot met e ment +hewwe. + + _Elk Vuugel singt, daarnau he becket is._ + 'T gaae Ju tohaupe wual![B] + +[1] _enkel_: blos, nur. + +[2] _verliienen_: vergangenen. + +[3] _laage_: flache, niedrige. + +[4] _Verspackungen_: Risse, Zerrissenheiten. + +[5] _schalüünske_: (~jaloux~) eifersüchtige. + +[6] _schamper_: scharf, tüchtig. + +[7] _vertocket_: verlockt. + +[8] _hott un haae_: links und rechts. + +[9] _Kumstköppe_: Kabusköpfe. + +[10] _Drei_: Dreh, Wendung. + +[11] _riewele_: irre. + +[12] _augenverkäüchelsken_: verblendenden, gauklerischen. + +[13] _'n eeslings_: rückwärts. + +[14] _schullahrig_: hängeohrig. + +[A] »_Kloppen_« waren bei den Katholiken an den Orten, wo sie ihren +Gottesdienst nicht halten durften, solche Weibspersonen, welche an den +Kirchenthüren sitzen und der versammelten Gemeinde mit Klopfen (daher +der Name) ein Zeichen geben mußten, wenn die Gerichtsdiener kamen und +den Gottesdienst stören wollten. Sie thaten kein Gelübde und konnten +sich verheirathen, wiewohl solches selten geschah. + +Andere behaupten, sie wären verpflichtet gewesen, die Geistlichen zum +Frühgottesdienste durch Klopfen an den Kammerthüren zu wecken. + +[B] Durch den vorstehenden, vor dem Abdrucke uns mitgetheilten, sehr +lesenswerthen Auszug, fühlen wir uns -- nachdem wir zugleich von vorn +herein erklären, kein kopfhängerischer Freudenstörer und Feind des +Frohsinnes zu sein, vielmehr dem, durch die vielfältigen Trübsale und +Zerwürfnisse unserer Tage gebeugten Volke gern vergönnen, mit den +Fröhlichen froh zu sein, insofern ihr Frohsinn sich nur in den rechten +Schranken hält, -- veranlaßt, einer uns mehrfältig aufgefallenen +Unstatthaftigkeit zu erwähnen, die uns der Abhülfe wohl bedürftig +erscheint. + +Es ist dies nämlich das häufige und wie es scheint immer mehr +zunehmende Umhertreiben von Knaben und Mädchen, die oft wohl noch der +Kleinkinderschule angehören möchten, auf Jahrmärkten und Kirchmessen, +welche dem Volke allerlei obscöne Lieder vorplärren und dieselben +hinterher wohl gar auch noch gedruckt zum Verkaufe ausbieten. +Namentlich hat ein dahin gehörendes Schandlied, das, soviel wir meinen, +so anfängt: »Use Knächt het et sägt« etc. seit Kurzem eine solche +Verbreitung im Volke gefunden, daß man kaum eine kleine Strecke Weges +zurücklegen kann, ohne beständig, selbst von Schul- und noch jüngern +Kindern, die hinter den Kühen und Gänsen laufen, diesen ekelhaften +Gesang, dem gleichwol eine nicht schlecht tönende, zu einem besseren +Volksliede wohl zu verwenden gewesene Weise gewidmet ist, anhören zu +müssen. + +Die Verbreitung solcher Lieder kann offenbar nur höchst +sittenverderbend und gefährlich auf junge Gemüther einwirken. -- + +Möchten daher die Behörden, die ja sonst bemüht sind, gute Zucht +und Sitten nach allen Richtungen hin zu befördern und aufrecht zu +erhalten, ein schärferes Augenmerk auf solche Unschicklichkeiten +richten und namentlich dem herumziehenden Gesindel, ganz insbesondere +aber den vielen kleinen Kindern, das Betteln und Gelderpressen mittelst +dergleichen, gegen alle Gesittung anstoßenden Lieder streng verbieten +und ihnen statt dessen ihren rechten und bessern Platz in den Schulen +anweisen lassen wollen. + + (Aus der Mittheilung eines Freundes.) + + + + +Wörter die beim Flachsbau, Spinnen und Weben vorkommen. + +Aus dem Anhange zu dem ~Idioticon osnabrugense~ des Rectors +_Strodtmann_. + + +Wenn de Buur syn Land wennegraven heft; so harked he't mit der Harken. +Is dat Lyn loopen, un is nich twylöpsk, of al to fuhl; so gevet sick +de Weers ant Ween, dat et juchet: to malen, wenn't nich grovstakerig +is. He lett et luken un föhret de Knott-Bünne na Huus. Dann geiht et +ant Reepen up der Knotten Delle, oer up den Balken un dasket se mit +den Knotten-Krans[A]. Dann swinget he't, dat dat Knotten-Kaf vam Lyne +geiht. Darna binnet he't in Water-Boten, bringt et in de Reute-Kuhlen, +dyket et in, un lett et reuten. Dann kümt et in de Spree, bet et Knaken +dröge is. War se nyne Bokemöllen hebbet, dar werd et met der Treuten +boked. Darup weret de Ryßen int veerkantige üm den Wocken legt, un et +geiht an't Braken; de Brak-Flegel geiht so lange, bet dat Böcksel full +is. + +Na der Hand kumt dat Schwingen up dem Schwingelblock, dat Schläbraken, +dat Ribben, dat Hekkeln. De Hee werd uppeheget tom Spinnen, un de +Leege tom Schüren; man de Schäve werd up den Fahld e smeten. De Möhme +maked de Ryßens in Dyßen, un legt se weg, bet dat de Tyd kümt, dat +de Wehrt mit Knechten un Mägden, jedder syne Dyßen anlegd un tokked +ut den Spinne-Wokken, de eene drall, de anner fläge Garen. Gladde +Wichters hebbet gladde Wokken-Bläer, un spinnet niene Krallen. Is de +End verlahren, so werd he van frisken van der Spole över de Flucht dür +de Büßen tagen. Elk' Bind werd mit der Fißen alleene bunnen, bet dat +ganße Stücke fißet is. Dat Gaaren werd e kaket unne büket. Van der +Garwinne kumt't up de Spillen. De et schyren schall, mot dat Läsen +verstahn; de't up't Stell krygen will, mot en Kamm van teinen, van +ölven of van twölven un mehren hebben, un en Hyvelt un en Drömmel, dat +he't andrömmeln kan. Up den Spool-Rae werd de Inslag up Spolen wunnen, +dat de Schöttspole in den Gange blyvt. Destomehr Gink settet weret, +desto bredder werd dat Werk. Is dat Garen schyr Fleßen, de Egge goot un +dichte un even wörket; so gelt de Stock all en Jöhstken mehr. De wat +spinnet Maltgaren, de wat maket Lewwend, un verkopet se. Man de dat +nich nödig heft, de hechtet dat Linnen, bleket, büket un wacket et, un +wenn et ree is, so leggt de Moor et in't Schreen, det se't nödig heft, +sick Hemde un so wat darvan to tügen. + + Die Relation bei _Strodtmann_ ist mangelhaft, deshalb habe ich zu + beliebiger Vergleichung (auch der Orthographie) eine vollständigere + neben Jener abdrucken lassen. + +Wann de Buur 't Liinsautsland wennegraawen heft, harket he't met'r +Eggen of met'r Harken, segget dat Liin 'r in, un lätt de Walten 'r +uäwer gaunen. Is dat Liin goot loopen un nich twiilööpsk af allstofuul, +sau giewet sick de Weers an't Ween, dat't juuchet, tomaul wannt nich +graffstaakerig is. Wann't sau wiit is, lätt he't luuken un föhrt +de Knüttlinge of Knuttenbünne na Huus. Dann geht't an't Riepen; de +Knutten de'r van kuomet, lätt he up der Knuttenbahn of up'n Balken +dräuge weeren. De Knutten, daar na Stengels anne besitten bliiwen sind, +dregget se tohaupe un dat het dann'n Knuttenkranz. De Knuttenkränße +hanget se meestig an'n Huuse in de Lucht, un wann se dräuge noog +sind, weeret se met de annern Knutten tohaupe bedierwe met'n Friegel +uut e duosken; dann wuorpet se dat Diösksel met'r Wuorpschüppen, dat't +Knuttenkaff van'n Liine geht. Daarnau kümmt't Liin up de Fiägemiölen; +dat beste Liin blift buawen up'n Siefte un werd deels to'r neigesten +Insaut up e raaget, deels met den verquiinden, dat'r unner düür +fällt, tohaupe na'r Ölgemiölen schicket, dat'r Ölge van schlaagen un +Ölgekooken vor't Vee van e maaket weeret. + +Dat riepede Flass biinet se in Waaterbauten bringet't na der +Röötekuhlen, diiket't in un lautet et rööten, bes't breckt, of +röötegaar is. Dann kümmt't in de Spree, bes't knuackendräuge is un +goot schillet. Waar se nine Buokemiölen hebbet, daar buocket se't met'r +Trööten. Darup werd't bi Rissens in't Veerkant ümme den Flasswocken[B] +(Staapelstool) leggt un dann geht't an't Braaken. (Bi de Braakeriggen, +daar se sick 'n anner helpet un allmanngsens uut'r ganzen Buurskup bi +eene kuomet, geht't meestig lustig hier.) De Brakenschliägel geht sau +lange, bes dat Biöcksel alle is. Na der Hand kümmt dat Schwingen up'n +Schwingelblocke, dat Schliepbraaken, dat Ribben up'n Ribbelappen un dat +Hiekeln. De beste Hee werd to'm Spinnen up e hieget un dat Gaaren dat +se daar van spinnet, het Heengaaren, waar 'n tiigen dat uut schiiren +Flasse spunnene Flässen- of Schiir-Gaaren het. De leigen Heen bruuket +se to'n Schüüren, of maaket'r Flassseile van, man de Schiewe werd up'n +Fahl e schmieten of up e raaget, dann se is auck up vull annre Wiise +na goot to bruuken, t. B. to'n Füüranbööten, Egger intopacken etc. De +Mömme dregget de uut e hiekelden Rissen in Kluawen ('n Kluawen heft +teggen Rissens) reet de Heen in Diißens un leggt se weg bes de Tiidt +kümmt, dat de Weerth met Knechten un Miägeden jedder siine Diißen +anleggt un uut den Spinnewocken de Eene drall, de Annre flaige Gaaren +tocket. + +Riekene Wichter hebb't glatte Wockenbliä'r; se singet achter'n Driibeen +'n lustig Leedken un spinnet nine Krallen. Is de End verluaren, sau +werd he met'n Drauthaaken van frisken van der Spoolen uäwer de Flucht +düür de Büssen tuagen. Sind de Spoolen vull, dann weeret se af e +haspelt. Elk Biind ('n Biind heft mehr of minner füftig Haspelfiäme) +werd met'r Fissen af e delt un alleine buunen, bes dat ganze Stücke +fisset is. 'n Stücke Gaaren heft gemeen hen veeruntwintig bes dartig +Biind. Dat Gaaren werd erst e kuacket, büüket un bleeket, bes't witt +is. Van der Gaaremwiine of'n Kröönken kümmt't up de Spillen. De't up'n +Schiirraamen schiiren will, mot't Liäsen verstaunen; De't up't Stell +kriigen schall, mot, wann se Läwwentlinnen[C] wuörken lauten willt, +'n Reelkamm, 'n Hiiwelt un'n Kamm van fiif un twintig Gingen, 'n Paar +Gaarenscheen un Driömelsk satt hebben, dat he't Gaaren wier andriömeln +kann, wann't ritt, wat sick lichtfärrig gebüüret, wann me de leigen +Jungens 'r nich vor möötet, dat se de Wichter in'n Wuörkestelle tiepket +un tierget. De Inschlag werd up'n Spoolraae up Spoolen wuunen, dat de +Schattspoole in'n Gange blift. Wo mehr Ginge settet weeret, wo breer +dat Wierk werd. Bi'n Wuörkestelle mot auck 'n Becken met Schmittebrii +un Schmittebösten staunen, daar de Wuörkerske dat Wierk met schmittet, +dat de Kamm bieter glitt, dat Gaaren nich to viele ritt un Schiersel +un Inschlag sick bieter packet un bi eene hält. Wann de Wuörkerske de +Speerrooen versettet, nimmt se't Gnittelbeen un glättet de Buawensiit +un de Kanten, dat de Kantläcker sick tosettet. Is dat Gaaren schier +flässen, de Egge goot, un dichte un iewen wuörket, sau gell't de Stock +al'n Jöösken (ehemals 5¼ Pfennig) mehr. De wat spinnet Maltgaaren[D] de +wat maaket Lewwende un verkaupet se up'r Legge, daar't leider Gattes +hüütiges Daages man nich viele Pennige mehr gift... Man de dat nich +will, of nich näudig heft, de hechtet dat Linnen, büüket, wacket un +bleeket't un wann't an'tleste ree is, leggt de Moor't in't Schreen un +lätt't liggen bes se't van doonen heft sick Schliitelwierk, dat is +Hiemde, Beddelaakens of Sökes, wat de Huushällunge behoeft'r van to +tüügen, of bes de Dächters frigget un de Kistenfüllunge 'r 'n Schliete +in maaket. + +[A] Dies ist unrichtig; denn der »_Knuttenkranz_« ist nicht das +Instrument, womit die Fruchtknoten des Flachses »_de Knutten_« +ausgedroschen werden, sondern ein kranzförmiges Geflecht aus den +Stengelchen, die beim Reepen des Flachses an den Knoten sitzen bleiben. + +[B] Der _Wocken_ schlichtweg, ist der Spinnrocken; die zum Braaken +abgetheilten Flachsrissen werden dagegen in's Vierkant um den +»_Flasswocken_« oder Staapelstool übereinander gelegt. + +[C] Diese Benennung stammt ohne Zweifel aus dem Holländischen ab, +nämlich von dem Worte: »~loven~« loben, preisen, rühmen; _Waaren +auf den Preis setzen_. -- »_~Hoe veel looft gij dat linnen?~_« +Wie hoch haltet Ihr das Linnen? »_~Linnenlovery~_:« öffentliche +Linnenverkaufsanstalt. + +Da nun die Holländer vermuthlich die ersten Abnehmer und die Begründer +unsers Leinwandhandels gewesen; so läßt es sich sehr wohl erklären, daß +sie uns auch die obige Benennung zugebracht haben, bey der es später +verblieben ist. + +Die Annahme, das Löwend-Linnen habe von der ursprünglichen Bezeichnung +mit einem _Löwen_ seine Benennung erhalten, ist eine Fabel. + +[D] von _Malter_: ein Dutzend oder 12 Stück. Das Maltgarn wurde +gewöhnlich bei 12 Stücken verhandelt. + + + + +Zum Schlusse theile ich den Lesern einen Auszug aus dem Schreiben eines +gelehrten Freundes mit und bitte Jedermann, der sich für Sammlungen +von Volkssagen, Volksliedern, Sprichwörtern, Inschriften und was sonst +dahin gehört, interessirt, um gütige Mittheilungen. + + »Als einen schwachen Beweis, wie gern ich Ihr schönes, verdienstliches + Vorhaben unterstützen möchte, sende ich Ihnen einliegendes Gedicht. + Sollte es noch nicht in Ihrer Sammlung sein, so glaube ich, daß Sie es + als einen Gewinn ansehen können. + + »Die beste Fundgrube für dergleichen Sachen, _=wie sie im Munde des + Volkes leben= und das ist die Hauptsache_, sind unsere Spinnstuben. + Diese würde man am besten ausbeuten können, wenn Prediger, + Schulmänner, Förster etc. auf dem Lande diesen oder jenen verständigen + Bauern, dessen Schulbildung etwas über das Gewöhnliche hinausginge, + für die Sache interessiren und gewinnen könnten. + + »Da diese Lieder meistens gesungen werden, auch in der Regel durch + characteristische Melodieen sich auszeichnen, so wäre es gewiß sehr + interessant, diese soviel möglich mittheilen zu können. Der Bauer + müßte sich dazu verstehen, das Lied, oder das Mährchen aufzuschreiben, + so gut er's kann, gleichviel ob vollständig oder mangelhaft. Hat man + nur erst Schwarz auf Weiß, dann läßt sich der Sache leichter + nachspüren; eben so auch den verschiedenen Lesarten. Wir haben im + Volke einige Melodieen, die unbedingt den schönsten des südlichen + Frankreichs und des schottischen Hochlandes an die Seite gestellt + werden können. + + »Im Osnabrückschen lebt im Munde des Volks eine Ballade, welche + anfängt: + + »»Et rees'de 'n Junker wual uäwer den Rhin, + »»Na eenes Graafen Schwesterlin; etc. + (darin kommt vor:) + »»Ick wickle di hen, ick wickle di hier + »»Un wickle di nu un nimmermehr. + (und endigt sich:) + »»Dem Brooer folgede Rawengesank, + »»Der Süster folgede Klockenklank; + »»Dem Brooer folg'den de Raawen nau, + »»Der Süster folg'den de Schöölers nau. + + »Man sieht aus den Bruchstücken, wie vielversprechend das Ganze ist, + das ich leider nicht vollständig habe auftreiben können.« + +Den Freunden, welche mir auf meine in verschiedenen Nummern der +Osnabrückschen Anzeigen vom Jahre 1842 enthaltene Bitten so manche +schätzenswerthe Beiträge bereits zusandten, statte ich meinen +verbindlichsten Dank ab und hoffe, daß dieselben fortfahren werden, +mich mit ferneren Mittheilungen zu erfreuen. Abers ji Antkevaars un +Bessemöörs, vertellet, wann ji innehööen miötet, of süß nich recht +mehr kummfaart kiönet, den Kinnern dach af un an wat van de aulen +Määrkes un Dööntkes, de ji van juue Antkeaulen hier na wietet, un ji +fründlicken Buurenwichter, singet den Jungens achter'n Spinnraae un in +de Wuörkekaamern dach manngsens söcke aule Leederkes vor; de schriiwet +se dann up un schicket se mi, as ick wual wisse weet, geeren to, dat +ick se drücken lauten un Jedereene se d'rnau auck liäsen un van buuten +leeren kiöne, dat se nich heel verluaren gaaet un Kinnerskinner 'r +auck na Geneet van hebben un'r van nauseggen kiönet. De mi Söckes +toschicket, 't si auck wat't si, schall vorwahr auck fründlick van mi +bedanket sien un' n Küßhändken to hebben. + +[Illustration] + + +Anmerkungen zur Transkription: + +Die unter Druckfehler und Verbesserungen aufgelisteten Korrekturen +wurden in der Transkription bereits berücksichtigt. Weitere +offensichtliche Zeichensetzungsfehler sowie typografische Fehler wurden +korrigiert. + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen un + Gedichte, by F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 44784 *** diff --git a/44784-h/44784-h.htm b/44784-h/44784-h.htm new file mode 100644 index 0000000..ab41d38 --- /dev/null +++ b/44784-h/44784-h.htm @@ -0,0 +1,12038 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="de" lang="de"> + <head> + <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=UTF-8" /> + <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" /> + <title> + The Project Gutenberg eBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen, Gedichte u.s.w., by F. W. Lyra. + </title> + <style type="text/css"> + +body { + margin-left: 10%; + margin-right: 10%; +} + +h1 { + text-align: center; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 1em; + line-height: 200%; +} + +h2 { + text-align: center; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 1em; +} + +h2.headless { + font-size: medium; + font-weight: normal; + text-align: justify; + margin-top: 4em; + margin-bottom: 0; +} + +h2.headless:first-letter { + font-weight: bold; +} + +h3 { + text-align: center; + clear: both; +} + +p { + margin-top: 0; + text-align: justify; + margin-bottom: 0; + text-indent: 2em; +} + +.p2 { + margin-top: 2em; +} + +.p4 { + margin-top: 4em; +} + +.p6 { + margin-top: 6em; +} + +hr.tb { + margin-left: auto; + margin-right: auto; + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + width: 45%; + clear: both; +} + +table { + margin-left: auto; + margin-right: auto; +} + +.tdr { + text-align: right; +} +.tdc { + text-align: center; +} + +.pagenum { + position: absolute; + left: 92%; + font-size: smaller; + text-align: right; +} + +.hinweis { + font-size: smaller; +} + +.center { + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.right { + text-align: right; +} + +.u { + text-decoration: underline; +} + +.gesperrt { + letter-spacing: 0.2em; + margin-right: -0.2em; +} + +i.gesperrt { + font-style: normal; +} + +em.gesperrt { + font-style: normal; +} + +cite.gesperrt { + font-style: normal; +} + +.figcenter { + margin: auto; + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.footnotes { + border: dashed 1px; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 2em; +} + +.footnote { + margin-left: 10%; + margin-right: 10%; + margin-top: 0.75em; + margin-bottom: 0.75em; + font-size: 0.9em; + text-indent: 0; +} + +.footnote p { + text-indent: 0; +} + +.footnote .label {position: absolute; right: 84%; text-align: right;} + +.fnanchor { + vertical-align: super; + font-size: .8em; + text-decoration: + none; +} + +.poem { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + margin-left: 1em; + margin-right: 1em; + text-align: left; + text-indent: 0; +} + +.spaced { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; +} + +.brief { + max-width: 30em; + margin-top: 4em; + margin-left: auto; + margin-right: auto; +} + +.center-spaced { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.center-spaced-large { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + text-align: center; + text-indent: 0; + font-size: larger; +} + +.intro-poem { + margin-left: auto; + max-width: 15em; + text-indent: 0; + margin-bottom: 1em; +} + +.transnote { + background-color: #E6E6FA; + color: black; + font-size:smaller; + padding:0.5em; + margin-top: 3em; + margin-bottom:5em; + font-family:sans-serif, serif; +} + +.antiqua { +/* kein spezielles Markup, nur zur Info */ +} + +@media handheld { + + gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + em.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + i.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + cite.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } +} + + </style> + </head> +<body> +<div>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 44784 ***</div> + +<div class="figcenter"> +<img id="coverpage" src="images/cover.jpg" width="364" height="600" alt="Titel" /> +</div> + +<div class="brief"> +<p style="text-indent: 6em;">Einer</p> +<p style="text-indent: 4em;">hohen königlichen Bibliotheks-Verwaltung</p> +<p style="margin-top: 1em;">beehre ich mich, anliegendes Pflichtexemplar der unlängst +zu Osnabrück erschienenen</p> + +<p><span class="u">Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w.</span></p> +<p>im Auftrage des Verfassers ergebenst zu übersenden, mit +der Bitte, die verzögerte Ueberreichung entschuldigen zu wollen.</p> +<p class="center" style="margin-left: 10em;">Mit schuldiger Hochachtung<br /> +und Verehrung</p> + +<p>G. A., 18. Febr. 1846</p> + +<p class="center" style="margin-left: 10em;">F. W. Lyra<br /> +S. th. stud.</p> + +<p style="margin-top: 2em;">An<br /> +eine hohe königliche Bibliotheks-Verwaltung</p> + +<p> +z. H. Sr. Wohlgeboren<br /> +des Herrn Profeßor Dr. Hoeck</p> + +<p class="center" style="margin-left: 10em;">hieselbst.</p> + +</div> + +<p style="text-indent: 4em; margin-top: 3em; margin-bottom: 1em; font-size: larger;">Euer Wohlgeboren</p> + +<p>erlaube ich mir, beifolgend ein Exemplar eines von mir +herausgegebenen Werkchens in niederdeutsch-westphälischer +Mundart zu gefälliger Ansicht zu übersenden.</p> + +<p>Dieses Werkchen, bei dessen Bearbeitung ich mir insbesondere +die Aufgabe stellte, einen, von modernen Beimischungen +und fremden Überläufern freien Beitrag zur +Kenntniß der so biederkräftigen westphälischen Mundart zu +liefern, verdankt seine Entstehung den Anregungen einiger, +den Forschungen in den niederdeutschen Sprachformen zugewandter +Gelehrten, namentlich des verdienten Herausgebers +der Völkerstimmen Germaniens, daher die Bearbeitung zunächst +im Interesse der Sprach-und Idiotismenforscher unternommen +wurde, denen es gewidmet war, aus welchem Grunde +denn auch mehr Rücksicht auf die Hervorhebung eigenthümlicher +Ausdrücke und bereits veraltender Redensarten und +Sprichwörter zu nehmen war, als auf zierliche, jetzt beliebige +Gestaltung der meist aus dem Leben des Landmannes +früherer Zeit gegriffenen und eben deshalb nur im <em class="gesperrt">ebenbürtigen, +hausmachenen Gewande</em> vorzuführenden +Bildergruppen.</p> + +<p>Gleichwohl habe ich dem Werkchen, welches anfangs +nicht zum Drucke bestimmt war, eine solche Einrichtung +zu geben gesucht, daß es zugleich auch eine erheiternde +Unterhaltung für jeden unbefangenen Leser und +Freund der plattdeutschen Sprache darbieten möge. Gestützt +auf die beifälligen Aussprüche competenter Beurtheiler +darf ich mir schmeicheln, bei der nicht unschwierigen Durchführung +meines Unternehmens auch dieses Ziel erreicht zu +haben. Ich hege deshalb die Hoffnung, daß meine Arbeit +auch Ihren Beifall finden und Sie beigehendes Exemplar +dieses <em class="gesperrt">Büchleins für Jedermann</em>, das ich unterdessen +für nichts mehr und nichts Besseres anzusehen bitte, als +für eine kleine Ährenlese auf jenem erst wenig beackerten +Sprachfelde, zu behalten belieben werden, welchen Falles +ich mir den Preis von 12 Ggr. Courant dafür erbitte.</p> + +<p>Da dies Werkchen sich insbesondere auch zu einem +angemessenen Geschenke für die Jugend eignen dürfte, +welche aus leicht zu erkennenden Gründen die Sprache +ihrer Vorältern nicht so ganz vernachlässigen sollte, so bitte +ich freundlichst, dasselbe in Ihren Kreisen als ein Solches +wohlwollend empfehlen zu wollen.</p> + +<p style="margin-top: 1em;"> +<i class="gesperrt">Osnabrück</i>,<br /> +im November 1845.</p> +<p class="right" style="margin-right: 4em;">Gehorsamst<br /> +<b>Lyra.</b></p> + + +<p class="center" style="margin-top: 3em;">Den verehrlichen Subscribenten auf die von mir angekündigten</p> +<p class="center" style="font-weight: bold; font-size: larger">Plattdeutschen Briefe, Erzählungen,<br /> +Gedichte u. s. w.</p> + +<p class="center" style="font-weight: bold;">mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und +eigenthümliche Redensarten des Landvolks +in Westphalen,</p> + +<p>mache ich hierdurch die ergebenste Anzeige, daß obiges Werkchen +nunmehr in den nächsten vierzehn Tagen ausgegeben und den Subscribenten, +die nicht etwa vorziehen mögten, die gütigst verlangten +Exemplare bei mir abfordern zu lassen, zugesandt werden wird.</p> + +<p>Der vielseitige Beifall, den mein Streben während der Bearbeitung +des Werkchens erfuhr, — welches zu meiner Freude bereits +verschiedentlich günstig beurtheilt und von einem vollgültigen, gelehrten +Kenner der westphälischen Mundarten ganz neuerlich mit +dem Ausspruche belobt wurde, daß es eben so verdienstlich als ausgezeichnet +in seiner Art sei und sich gewiß ein zahlreiches Publikum +gewinnen werde, indem es rücksichtlich der darin vorkommenden +großen Anzahl eigenthümlicher Redensarten und Sprichwörter, deren +abgesonderte Erklärung eine wünschenswerthe Zugabe ausmachen +würde, eine seitherige Lücke ergänze und namentlich auch dazu geeignet +erscheine, der heranwachsenden Jugend, welche die plattdeutsche +Sprache aus leicht zu erkennenden Gründen nicht so ganz +vernachlässigen sollte, in die Hände gegeben zu werden —, war +ein Sporn für mich, dasselbe mit aller Sorgfalt fast gänzlich umzuarbeiten. +Um aber auch zugleich den Ermunterungen und Aufforderungen +zu weiterer Ausdehnung des Werkchens möglichst zu +entsprechen, ist keine Quelle unbeachtet geblieben, die irgend benutzt +werden konnte, dasselbe, namentlich im Interesse der Sprach- und +Idiotismenforscher, soviel als möglich zu vervollständigen.</p> + +<p>Durch diese neue Überarbeitung wuchs das Buch, weiches anfänglich +nur auf etwa fünf kleine Octavbogen berechnet war, bis +zu 14 Bogen heran, die ich in zwei Abtheilungen zu liefern beabsichtigte, +wovon ich unterdessen aus verschiedenen Gründen wieder +abging und das Ganze jetzt in einem Bande größern Formats gebe.</p> + +<p>Dies und die wiederholte genaue Revision vor dem Abdrucke, +— dann ick woll nich geeren wat in de Welt uutdraawen lauten, +dat nich in allen Deelen vor Mester un Gesellen un aparte vor de +glubietsken Finnenkiikers bestaunen kiöne — wird es hoffentlich +entschuldigen, daß der Lieferungstermin so lange hinausgeschoben +werden mußte.</p> + +<p>Daargiigen draf ick abers auck driisten de Versiekerunge giewen, +dat ick'r all' miin Beste to an e settet hebbe, dat »<b>düt +Bööksken vor Jeddermann</b>« den geneegeden Afniemer un +Liäser na miinen Gissen sau wual gefallen schiöle, dat he'r siinen +Friäe met hebben un'r mi nich vor anschnawwen weere, dat't 'n +Paar Grössen mehr kostet, daar'r auck wual na mehr as dreemal +sa viele vor inne steht, as ick an't Eerste uut e luawet harr.</p> + +<p>Ick meene auck miiner Saaken wisse to sienen, wann ick mi +inbelle, dat de geneegede Liäser 'r up wat Stiien wual es bi +schmüüstern schiöle, as wann em Fierkenschnüütkes uut'n Suurkaule +tolachet; — dann daar is't van Ende bes to'r Wende to in e +siämet un vernegget — un wel is'r wual, de in uuser bekrutten +Tiidt af un an nich wual es geeren van Harten lachen mogte! —</p> + +<p>Mi ducht 'r seite auck wual sau bito 'n nett Kristkindkensgeschenk +vor de lütken lebennigen Braudkuärwe inne, daar de Öllern +se met an 'n Liäsedisk tocken kiönen, wann se eer to lange buutens +Huuses of unner'n Fööten herümme ränkstert, daar se geeren inne +herümme gliipen schiölen un sick de langen Winterauwende kortswiilig +met verdriiwen un'r buawen batt auck wual 'n Bröcksken uut +upschnappen kiönen, dat 'ne vorwahr siin Liewe nin Quaut doonen, +uäwer kort of lank vellichte abers na wual es goot to Passe +kuomen konn. —</p> + +<p>Bei der Niederschreibung dieser ungeschminkten, von modernen +Beimischungen freien Beiträge zur Kenntniß unserer so kernhaften +westphälischen Muttersprache durfte ich das Motto nicht aus +den Augen verlieren: »<em class="gesperrt">Platt is platt un mot platt bliiwen, +süß is't nin Platt un Bispriöke gaaet in Holsken +un niemet nin Blatt vor't Muul.</em>« Darum trat ich ohne +Bedenken grade heraus mit dem Volkstone wie er war und +eben darum konnten auch die Skizzen, in denen ich die früheren +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, +nur in entsprechenden, naturgetreuen Farben gehalten werden. —</p> + +<p>Indem ich nun diese kleine Ährenlese auf jenem urkräftigen, +erst wenig beackerten Sprachfelde meinen Landsleuten und allen +Freunden der westphälischen Mundart zu gütiger Aufnahme bestens +empfehle, bemerke ich nur noch, daß dieselbe, so wie bei mir, auch +durch alle Buchhandlungen des In- und Auslandes zu beziehen ist.</p> + +<p>Das Buch erscheint in Druck, Format und Papier wie diese +Ankündigung.</p> + +<p> +<em class="gesperrt">Osnabrück</em>, den 15. October 1845.<br /> +</p> +<p class="right" style="font-weight: bold; font-size: larger;">Lyra,</p> +<p class="right">Canzley-Registrator.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_i" id="Page_i">[i]</a></span></p> + +<h1><span style="font-size: larger"> +Plattdeutsche Briefe,</span><br /> +Erzählungen, Gedichte u.s.w.</h1> + +<p class="center spaced" style="font-size: larger">mit<br /> +besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche<br /> +Redensarten des Landvolks in Westphalen;</p> + +<p class="center-spaced">vom</p> +<p class="center-spaced-large">Canzlei-Registrator <b>F.W. Lyra</b></p> +<p class="center-spaced">in</p> +<p class="center-spaced-large">Osnabrück.</p> + +<p class="center-spaced"> +<span class="antiqua">Tempora mutantur et nos in illis;</span><br /> +oder:<br /> +Wi hebb't al mannig Jahr düürschlennert<br /> +Un seh'n, wo sick de Welt verännert. +</p> + +<div class="figcenter"> +<img id="title-illu" src="images/title-illu.jpg" width="127" height="159" alt="Illustration" /> +</div> + +<p class="center-spaced-large">Verlag des Herausgebers.</p> +<p class="center-spaced"> +In Commission<br /> +der Rackhorst'schen und Meinders'schen Buchhandlungen in Osnabrück.<br /> +<span style="font-size: larger;">1845.</span></p> + + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_iii" id="Page_iii">[iii]</a></span></p> + +<p class="center-spaced" style="margin-top: 5em;">Den Herren</p> +<p class="center-spaced"><span style="font-size: x-large;"><span class="antiqua">Dr.</span> J. W. Firmenich</span><br /> +in Berlin</p> +<p class="center-spaced">und</p> +<p class="center-spaced"><span style="font-size: x-large;"><span class="antiqua">Dr.</span> J. G. L. Rosegarten,</span><br /> +ord. Professor der Theologie<br /> +in Greifswalde,</p> +<p class="center-spaced-large" style="margin-bottom: 5em;">so wie meinen lieben Landsleuten in Westphalen<br /> +sammt und sonders gewidmet.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_iv" id="Page_iv">[iv]</a></span></p> + + + +<p class="intro-poem"> +'n Afbeld längst vergaun'ner Titen<br /> +Un wat de Aulen seggt un daun'n,<br /> +Schall milnen leewen Landeslüüen<br /> +Liifhaftig hier vor Augen staun'n. +</p> + +<p>Kräftig und ungeschminkt, wie der Zögling der Natur, — der Landmann +ehemaliger Zeit —, ist auch seine Sprache; wer ihm einen <span class="antiqua">frac +à la mode</span> anlegt, der hat Beide nicht kennen gelernt und stellt ein ungenügendes +Bild dar.</p> + +<p>Dies zur Rechtfertigung mancher in diesen Darstellungen vorkommenden, +dem heutigen Geschmacke vielleicht nicht mehr zusagenden Kraftausdrücke; +die, wollte ich anders den Landmann älterer Zeit und seine Weisen richtig +zeichnen, nicht zu vermeiden waren. Dann Platt is <em class="gesperrt">platt</em> un mot platt +bliiwen, <em class="gesperrt">süß is't nin Platt</em>, un <em class="gesperrt">Bispriöke gahet in Holsken un +niemet nin Blatt vor't Muul</em>. — Darum trat ich in dieser kleinen +Ährenlese auf einem urkräftigen, erst wenig beackerten Sprachfelde, die ich +gleichwohl für nichts mehr und nichts Besseres ausgeben mag, als für +einen, von allen im Laufe der Zeit eingeschwärzten Überläufern und modernen +Beimischungen freien Beitrag zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen +Muttersprache, ohne Bedenken gerade heraus mit dem Volkstone +und eben darum konnten auch die einfachen Skizzen, in denen ich die frühern +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur in +naturgetreuen Umrissen und im entsprechenden hausmachenen Gewande gegeben +werden.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_v" id="Page_v">[v]</a></span></p> + + +<h2><a name="Vorbericht" id="Vorbericht"></a>Vorbericht.</h2> + +<p>Auf dem Lande geboren und erzogen, habe ich schon +früh vielfache Gelegenheit gehabt, nicht allein die Sprache +der Landleute Westphalens in allen ihren Eigenthümlichkeiten +zu belauschen und genau kennen zu lernen, sondern auch +das Thun und Treiben derselben zu beobachten, und da +auch meine späteren Lebensverhältnisse vielen Verkehr mit +den Landbewohnern herbeiführten, so sind mir ihre Weisen +und die Veränderungen, welche selbige in neueren Zeiten +durch Sitten- und Sprachverfeinerung — die stets gleichen +Schritt halten — erlitten, nicht fremd geblieben, so daß +ich mir getrauen darf, im Stande zu sein, sowohl die +früheren Gewohnheiten des Landmannes, als auch die +Eigenthümlichkeiten seiner Sprachweise zutreffend zu schildern. +Ich habe damit einen Versuch gemacht, indem ich +einige Erzählungen, Gedichte u. s. w. zusammengetragen, +die ich dem Drucke übergebe. Ich glaube, daß die noch +lebende ältere Generation, (ich meine damit die im vorigen +Jahrhundert, oder doch vor der französischen Invasion, +welche, im Zusammenhange mit den ihr nachgefolgten +Zeitläuften und Ereignissen, so vielen Einfluß auf die +Veränderung der alten deutschen Sitten und Gewohnheiten +im Allgemeinen, und namentlich auch in Hinsicht auf die +Bewohner des platten Landes ausgeübt hat, Geborenen +und Herangewachsenen) mich überall verstehen werde; wogegen +der Jüngeren wohl Manche in meinen Darstellungen +<span class="pagenum"><a name="Page_vi" id="Page_vi">[vi]</a></span>vorkommende Ausdrücke und Redensarten schon nicht +überall mehr verständlich sein mögten. Für diese habe +ich erklärende Noten beigefügt. Jedes Wort habe ich +absichtlich genau so geschrieben, wie es zuerst buchstabirt +und nachher ausgesprochen werden muß, daher die vielen +Doppelbuchstaben und Vorklänge, was nicht von Allen, +die plattdeutsch schreiben, genugsam beobachtet wird.</p> + +<p>Die plattdeutsche Sprache hat eine Menge ausdrucksvoller, +scharf bezeichnender, witziger Redensarten, weshalb +sie, anerkannt, zu humoristischen, aus dem Leben gegriffenen +Darstellungen ganz vorzüglich geeignet ist, und +diese Seite habe ich bei meinen Darstellungen besonders +im Auge gehalten.</p> + +<p>Man hat überall eingesehen, daß es <em class="gesperrt">eben noch +Zeit sei</em>, die immer mehr verhallenden Klänge der plattdeutschen +Mundarten, soviel deren in ihrer ältern Eigenthümlichkeit +noch vorhanden sind, zu sammeln und deshalb +hat dieser Gegenstand der Wissenschaft, <em class="gesperrt">auch eben in +unsern Tagen noch zu rechter Zeit</em>, die Aufmerksamkeit +der Gelehrten erregt, so daß sich ihrer Viele dem +gewiß eben so verdienstlichen als patriotischen Geschäfte +widmen, die Idiome der plattdeutschen Mundarten vor der +Vergessenheit zu schützen. Unter solchen verdienen besonders +der Herr Professor <span class="antiqua">Dr.</span> <i class="gesperrt">Rosegarten</i> in Greifswalde +und der Herr <span class="antiqua">Dr.</span> <i class="gesperrt">Firmenich</i> in Berlin hervorgehoben +zu werden, von denen der Erstere sich die verdienstvolle +Aufgabe gestellt hat, ein <b>allgemeines Wörterbuch</b> <cite class="gesperrt">der +niedersächsischen oder plattdeutschen Sprache +älterer und neuerer Zeit</cite> zu bearbeiten, während der +Letztere der gesammten deutschen Nation in seinen »<b>Völkerstimmen +Germaniens</b>« <cite class="gesperrt">ein gediegenes und ächtes deutsches National-Werk</cite><span class="pagenum"><a name="Page_vii" id="Page_vii">[vii]</a></span> übergeben wird. Beide +haben mich mit dem Vertrauen beehrt, mein thätliches +Interesse für ihre Unternehmungen in Anspruch zu nehmen +und daraus ist die Veranlassung zu der Niederschreibung +der Darstellungen hervorgegangen, durch deren Herausgabe +ich den vielen Freunden der plattdeutschen Sprache +um so mehr einen Dienst zu erweisen glaube, als es meine +Aufgabe gewesen ist, <em class="gesperrt">eine möglichst große Menge +solcher Sprichwörter und Redensarten zusammen +zu bringen, die größtentheils schon jetzt +nur selten mehr gehört werden</em>, weil sie meistens +nur noch in dem Munde abgängiger Großväter anzutreffen +sind und von welchen eben dieserhalb zu vermuthen ist, +daß sie bald ganz verschwinden, oder, wie ich mich ausdrücken +mögte, <em class="gesperrt">aussterben</em> werden.</p> + +<p>Besseren Verständnisses halber sind diese Sprichwörter +in ein erzählendes Gewand gewebt und die besonderen +Redensarten und Sprichwörter mit gesperrter Schrift gedruckt +worden. Als Anhang habe ich noch einige, theils +von mir, theils von Anderen herrührende Gedichte u. dgl. +beigegeben und bemerke nur noch, daß ich mich überall +streng des Osnabrücker Idioms bedient habe.</p> + +<p><i class="gesperrt">Osnabrück</i>, im März 1844.</p> +<p class="intro-poem"><b>Lyra</b>,<br /> +<small>Canzlei-Registrator.</small></p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_viii" id="Page_viii">[viii]</a></span></p> + +<p class="p2">Der Herr Canzlei-Registrator Lyra ist mir bereits +längst bei mehrfältigen Gelegenheiten als ein Mann bekannt +geworden, der die plattdeutsche Sprache in allen ihren +Eigenthümlichkeiten genau und vollkommen kennt. Es steht +ihm dabei auch zugleich die Gabe zu Gebote, das, was +er giebt, mit äußerst gemüthlicher Laune darzustellen. Ich +habe die von ihm zum Druck bestimmten Briefe u. s. w. +im Manuscript theilweise durchgesehen und kann aus vollster +Überzeugung die Versicherung geben, daß sie Jedem, +der sich für die plattdeutsche Mundart interessirt, gewiß +gefallen werden. Ein größeres Verdienst aber besteht +darin, daß namentlich in den Briefen eine Menge Sprichwörter +und besonderer Redensarten, in ein humoristisches +Gewand gekleidet, und dadurch zugleich leichter verständlich +gemacht, niedergelegt sind; so daß das Werkchen, wie es +daliegt, für sich allein schon fast ein vollständiges Idiotikon, +besser wenigstens als das <cite class="gesperrt">Strodtmannsche</cite><a name="FNanchor_A_1" id="FNanchor_A_1"></a><a href="#Footnote_A_1" class="fnanchor">[A]</a>, ist.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_ix" id="Page_ix">[ix]</a></span></p> + +<p>Wenn der Herr Herausgeber mir an meinem Namenstage +den 24. Februar 1842 sagte: »He begreipe nich, +wo ick sau viele schäune Leeder to haupe kriegen harre un +se vor saune Schnüüsterigge weggiewen mogte, un dat +he'r wual wat ümme schüllig sien wolle, dat he't auck sau +<span class="pagenum"><a name="Page_x" id="Page_x">[x]</a></span>verstönne;« so kann ich nicht umhin, demselben jetzt das +Zeugniß zu geben, »dat he se nau vüllig sau goot uut'r +Mowwen schüdden kann, as icke un dat ick der Meenunge +bin, he miöte den grauten Schatt, den he to'm Besten +gift, nich sau spottwualfeil uutdoonen. — Man daarunner +folget he mi, as't schint, daarmet'r Jeddereene, un +auck de minneste Landmann, lichtferriger to kuomen kann. — +Ick wünske van Hartensgrunde, dat'r en hauge uppackeden +Miölenwaagen vull van na allen Kanten der Welt gaunen +müüge, un segge met eenen Waarde: <em class="gesperrt">dat Book is aller +Rekummedation mäutig<a name="FNanchor_C_3" id="FNanchor_C_3"></a><a href="#Footnote_C_3" class="fnanchor">[C]</a> un unner Bröörs +12 Ggr. werth</em>; dann Buur un Börgersmann, saugaar +Edellüüe kiön't'r sick anne ergetzen un'r hen un wier na +wual wat uut leeren.«</p> + +<p class="intro-poem"> +<b>Seling</b>,<br /><small>Pfarr-Caplan zu St. Johann in Osnabrück.</small></p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1" id="Footnote_A_1"></a><a href="#FNanchor_A_1"><span class="label">[A]</span></a> Zu bedauern würde es sein, wenn wirklich Jemand zu Forschungen +und Arbeiten in unserer plattdeutschen Mundart etwa das Strodtmannsche +Idiotikon von 1756 zu Rathe gezogen haben mögte, indem eine blos flüchtige +Ansicht desselben Jedem, der mit dem hiesigen Dialekte nur einigermaßen +bekannt geworden ist, sofort die Überzeugung gewähren muß, daß ein bedeutender +Theil der darin vorkommenden Wörter unrichtig gegeben, geschrieben +und interpretirt, die wenigen darin aufgenommenen Sprichwörter und besonderen +Redensarten aber fast durchweg falsch und sinnwidrig erklärt sind; was +auch schon der verstorbene <span class="antiqua">Dr.</span> <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>, der mit vollem Rechte als bewährter +Kenner und fleißiger Forscher in plattdeutschen Idiomen dasteht, in +dem Vorberichte zu seinem im Manuscripte hinterlassenen, vor Kurzem in die +Bibliothek des hiesigen Rathsgymnasii übergegangenen, überaus vollständigen +und eben deshalb sehr schätzbaren Wörterbuche der niederdeutsch-westphälischen +Mundart bemerkt, von welchem sehr zu beklagen ist, daß es bisher nicht zum +Drucke gelangte<a name="FNanchor_B_2" id="FNanchor_B_2"></a><a href="#Footnote_B_2" class="fnanchor">[B]</a>. +</p> +<p> +Ich erachte es für angemessen die betreffende Stelle aus der Klöntrupschen +Einleitung hier abdrucken zu lassen, so wie ich es auch nicht für überflüssig +gehalten habe, von dem bei Strodtmann angetroffenen wenigen Guten, +die in einem Anhange zu seinem Idiotikon beigebrachte, bei der Flachs- und +Leinwandgewinnung in Westphalen gebräuchliche, mittheilungswerthe Nomenclatur +am Schlusse dieses Büchleins <em class="gesperrt">berichtigt</em> aufzunehmen, zumal das +Strodtmannsche Idiotikon selbst sich nur in wenigen Händen befindet. +</p> +<p class="right">(<i class="gesperrt">der Verfasser.</i>)</p> + +<hr class="tb" /> + +<p> +»In der ersten Hälfte des vorigen Jahrhunderts gab der Herr Strodtmann, +dermaliger Rector am Gymnasio zu Osnabrück, ein osnabrücksches Idiotikon +heraus, welches nachher nebst dem hamburgischen Idiotikon des Herrn +Professor Richey die Grundlage zu dem bekannten bremischen Wörterbuche +ausmachte. Von jenem Idiotikon des Herrn Strodtmann läßt sich nicht viel +Gutes sagen; der Herr Rector, der selbst kein geborener Osnabrücker war, +hatte es durch seine Schüler sammeln lassen, er hat es blos in Ordnung +gebracht. Daher ist es denn gekommen, daß zwei Drittel der darin aufgenommenen +— im bremischen Wörterbuche mit <span class="antiqua">S</span> bezeichneten Worte entweder +unrichtig geschrieben, oder falsch erklärt sind. Hat nun der Herausgeber des +bremischen Wörterbuchs bei dem Richeyschen Idiotikon — das ich, da ich den +hamburgischen Dialect nicht so genau kenne, nicht beurtheilen kann — eine +eben so üble Wahl getroffen, so steht es schlecht um das bremische Wörterbuch, +wie auch sonst am Tage liegt. +</p> +<p> +Indessen ist es wohl <em class="gesperrt">hohe Zeit</em> an ein brauchbares niederdeutsches +Wörterbuch zu denken. Kenne ich doch Rechtsgelehrte in meiner Vaterstadt, +denen ich die Schuhriemen aufzulösen nicht werth bin, die aber nicht im +Stande sind eine Urkunde aus den Zeiten des Bischofs Philip Sigismund zu +lesen. Die niederdeutsche Sprache kömmt unter den gebildeten Classen immer +mehr außer Gebrauch, und sogar Kindermädchen und Ammen werden angewiesen +mit den Kindern hochdeutsch zu rothwelschen. Das giebt denn freilich +ein hübsches Deutsch, aber das geht mich nichts an; ich bedaure nur den Untergang +unsers altsächsischen Idioms, den wir in der Folge nur noch theilweise +aus dem Holländischen werden erklären können.« +</p> +<p class="right"><i class="gesperrt">Klöntrup</i>, <span class="antiqua">Dr.</span></p> +</div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_2" id="Footnote_B_2"></a><a href="#FNanchor_B_2"><span class="label">[B]</span></a> Der Herr Professor <span class="antiqua">Dr.</span> <cite class="gesperrt">Rosegarten</cite> theilt mir so eben mit, daß er aus +dem <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>schen Manuscripte alles Wesentliche in sein Wörterbuch aufnehme; +weshalb dasselbe auch für uns Westphalen ein berücksichtigungswerthes Werk +werden dürfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_3" id="Footnote_C_3"></a><a href="#FNanchor_C_3"><span class="label">[C]</span></a> angemessen, würdig, werth.</p></div> + +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xi" id="Page_xi">[xi]</a></span></p> + +<h2><a name="An_de_gestrengen_Heerens" id="An_de_gestrengen_Heerens"></a>An de gestrengen Heerens.</h2> + +<p>Ick rieke, wann de <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em><a name="FNanchor_1_4" id="FNanchor_1_4"></a><a href="#Footnote_1_4" class="fnanchor">[1]</a> düt Breefken liäset, +dat se mi dann met Leiwe lauten<a name="FNanchor_2_5" id="FNanchor_2_5"></a><a href="#Footnote_2_5" class="fnanchor">[2]</a> un mi to'm Minnsten nich +alls to butt<a name="FNanchor_3_6" id="FNanchor_3_6"></a><a href="#Footnote_3_6" class="fnanchor">[3]</a> un balstüürig<a name="FNanchor_4_7" id="FNanchor_4_7"></a><a href="#Footnote_4_7" class="fnanchor">[4]</a> up't Fell kuomen schiölen; dann se +kiönet'r uut sehnen, dat'k mi de Mööte nich verdreeten lauten hebbe, +miine Schriiwerigge met mehr Lüüen düür to niemen, daar ick +van uäwertüüget was, dat se de plattdüütske Sprauke un den +aulen Bedriif<a name="FNanchor_5_8" id="FNanchor_5_8"></a><a href="#Footnote_5_8" class="fnanchor">[5]</a> nowwe<a name="FNanchor_6_9" id="FNanchor_6_9"></a><a href="#Footnote_6_9" class="fnanchor">[6]</a> kinnet. Un deswiegen steht düt Breefken +hier, met der fründlicken Bidde, dat Jeddereene de düt of dat +bieter weet as icke un de Annern, de ick frägt hewwe, 't mi bedierwe<a name="FNanchor_7_10" id="FNanchor_7_10"></a><a href="#Footnote_7_10" class="fnanchor">[7]</a> +in't Ahr flispern<a name="FNanchor_8_11" id="FNanchor_8_11"></a><a href="#Footnote_8_11" class="fnanchor">[8]</a> un'r nich faarts sau'ne unwiise +Raarerigge<a name="FNanchor_9_12" id="FNanchor_9_12"></a><a href="#Footnote_9_12" class="fnanchor">[9]</a> van maaken wille, as de Wat<a name="FNanchor_10_13" id="FNanchor_10_13"></a><a href="#Footnote_10_13" class="fnanchor">[10]</a> wual dooet.</p> + +<p>Me plegt friilick wual to seggen: <em class="gesperrt">De sick anbaut, des +Laun was nich graut</em>; man'n ault Jeddewaart<a name="FNanchor_11_14" id="FNanchor_11_14"></a><a href="#Footnote_11_14" class="fnanchor">[11]</a> segt auck: +<em class="gesperrt">De'r dööt wat he kann, is werth dat he liewet ...</em></p> + +<p class="poem"> +Miin leewe Muus!<br /> +Bist du to Huus,<br /> +Dann si sau nett<br /> +Un doo'n Trett,<br /> +Wann't ichtens<a name="FNanchor_12_15" id="FNanchor_12_15"></a><a href="#Footnote_12_15" class="fnanchor">[12]</a> geht<br /> +Un di ansteht,<br /> +Na miinen Huuse.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xii" id="Page_xii">[xii]</a></span>Den Dokter Kruse<br /> +Un Westermann,<br /> +De auck dat Platt<br /> +Sau wat verstaa't,<br /> +De dreppst Du dann<br /> +Hier auck wual an;<br /> +Dann Du bist klööker<br /> +As ick; un Bööker,<br /> +De in de Welt<br /> +Uutdraawen<a name="FNanchor_13_16" id="FNanchor_13_16"></a><a href="#Footnote_13_16" class="fnanchor">[13]</a> schiöl't,<br /> +De mot me rieken<a name="FNanchor_14_17" id="FNanchor_14_17"></a><a href="#Footnote_14_17" class="fnanchor">[14]</a><br /> +Vorhier besprieken;<br /> +Süß<a name="FNanchor_15_18" id="FNanchor_15_18"></a><a href="#Footnote_15_18" class="fnanchor">[15]</a> gift 't all'nhand<br /> +'N Misverstand<br /> +Un dat is wiss'<a name="FNanchor_16_19" id="FNanchor_16_19"></a><a href="#Footnote_16_19" class="fnanchor">[16]</a><br /> +Herneigest miss<a name="FNanchor_17_20" id="FNanchor_17_20"></a><a href="#Footnote_17_20" class="fnanchor">[17]</a>. —<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Et gaa' Di wual!</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Ick sitt' in'n Stall</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un kann nich kruupen,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Dann 'k heww'n Huupen</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Van Seer<a name="FNanchor_18_21" id="FNanchor_18_21"></a><a href="#Footnote_18_21" class="fnanchor">[18]</a> un Piine.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick bin de Diine.</span><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_4" id="Footnote_1_4"></a><a href="#FNanchor_1_4"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em>: (<em class="gesperrt">Finnen</em>, eine Krankheit der Schweine) Finnensucher, +fig: Recensenten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_5" id="Footnote_2_5"></a><a href="#FNanchor_2_5"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">met Leiwe</em>: in Ruhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_6" id="Footnote_3_6"></a><a href="#FNanchor_3_6"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">butt</em>: unhöflich, unsanft, grob.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_7" id="Footnote_4_7"></a><a href="#FNanchor_4_7"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">balstüürig</em>: ungeschlacht, unbändig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_8" id="Footnote_5_8"></a><a href="#FNanchor_5_8"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Bedriif</em>: Betrieb, Hergang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_9" id="Footnote_6_9"></a><a href="#FNanchor_6_9"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">nowwe</em>: genau.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_10" id="Footnote_7_10"></a><a href="#FNanchor_7_10"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">bedierwe</em>: sacht, sanftmüthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_11" id="Footnote_8_11"></a><a href="#FNanchor_8_11"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">flispern</em>: flüstern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_12" id="Footnote_9_12"></a><a href="#FNanchor_9_12"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Raarerigge</em>: Lärm, Geschrei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_13" id="Footnote_10_13"></a><a href="#FNanchor_10_13"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">de Wat</em>: Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_14" id="Footnote_11_14"></a><a href="#FNanchor_11_14"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Jeddewaart</em>: Jedermannswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_15" id="Footnote_12_15"></a><a href="#FNanchor_12_15"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_16" id="Footnote_13_16"></a><a href="#FNanchor_13_16"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">uutdraawen</em>: austraben, auslaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_17" id="Footnote_14_17"></a><a href="#FNanchor_14_17"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">rieken</em>: gehörig, ordentlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_18" id="Footnote_15_18"></a><a href="#FNanchor_15_18"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">süss</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_19" id="Footnote_16_19"></a><a href="#FNanchor_16_19"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">wiss'</em>: nicht wahr? ist's nicht so?</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_20" id="Footnote_17_20"></a><a href="#FNanchor_17_20"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">miss</em>: mißlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_21" id="Footnote_18_21"></a><a href="#FNanchor_18_21"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Seer</em>: Gebrechen.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xiii" id="Page_xiii">[xiii]</a></span></p> + + + +<h2><a name="An_de_gunstigen_Liasers" id="An_de_gunstigen_Liasers"></a>An de günstigen Liäsers.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Geneegde Liäser! Seh't, hier bee' ick Jeddermann,</span><br /> +To Lehr' un Tiidtverdriif 'n lütken<a name="FNanchor_1_22" id="FNanchor_1_22"></a><a href="#Footnote_1_22" class="fnanchor">[1]</a> Bidrag an<br /> +Un huape siekerlick, et schiöle sick gebüüren<a name="FNanchor_2_23" id="FNanchor_2_23"></a><a href="#Footnote_2_23" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Dat Mancheen' in düt Book, 't si achter oder vüüren,<br /> +Wual Een of Ander sind't, dat em mich heel<a name="FNanchor_3_24" id="FNanchor_3_24"></a><a href="#Footnote_3_24" class="fnanchor">[3]</a> misfällt<br /> +Un dat em Nauricht gift, wo't ehrdaags in der Welt<br /> +Togaunen is ... Dach wel de Schnurren nich mag liäsen,<br /> +De legg' se an de Siit', un stiäke siine Niäsen<br /> +In söcke Saaken, daar he leewer mag an ruuken,<br /> +Ick will'r mi vorwahr 't Haar nich üm uut luuken<a name="FNanchor_4_25" id="FNanchor_4_25"></a><a href="#Footnote_4_25" class="fnanchor">[4]</a>;<br /> +Dann'k weet, wel Bööker schrift, of wierket up den Wiegen,<br /> +De sind't de meesten Tiidt 't Volk to Spiit<a name="FNanchor_5_26" id="FNanchor_5_26"></a><a href="#Footnote_5_26" class="fnanchor">[5]</a> geneegen;<br /> +Dat is de Moode sau, apart in uusen Daagen; —<br /> +Wo kann auck wual 'n Wierk der ganzen Welt behaagen?<br /> +Waar sind't me wual den Kack, de sau 'ne Brögge mäckt,<br /> +De Jeddermann gefällt un allen Tungen schmeckt?<br /> +Dach scholl'k de Frööde sehn, dat Ji düt goot upneimen<br /> +Un miine Breefkes hier un daar to Ehren kweimen,<br /> +Dann heww'k'n aulen Rock met ruume, griise Mowwen<a name="FNanchor_6_27" id="FNanchor_6_27"></a><a href="#Footnote_6_27" class="fnanchor">[6]</a>,<br /> +De b'öwe<a name="FNanchor_7_28" id="FNanchor_7_28"></a><a href="#Footnote_7_28" class="fnanchor">[7]</a> ick vorwahr 'n Käären<a name="FNanchor_8_29" id="FNanchor_8_29"></a><a href="#Footnote_8_29" class="fnanchor">[8]</a> man to klowwen<a name="FNanchor_9_30" id="FNanchor_9_30"></a><a href="#Footnote_9_30" class="fnanchor">[9]</a>,<br /> +Dann kümmt'r allebatt<a name="FNanchor_10_31" id="FNanchor_10_31"></a><a href="#Footnote_10_31" class="fnanchor">[10]</a> wat Nigges vor'n Dag<br /> +Un kann auck drücket weer'n, vor den, de't liäsen mag.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_22" id="Footnote_1_22"></a><a href="#FNanchor_1_22"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">lütken</em>: kleinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_23" id="Footnote_2_23"></a><a href="#FNanchor_2_23"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">gebüüren</em>: zutragen, ereignen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_24" id="Footnote_3_24"></a><a href="#FNanchor_3_24"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">heel</em>: ganz und gar, gänzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_25" id="Footnote_4_25"></a><a href="#FNanchor_4_25"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">uutluuken</em>: ausreissen, ausraufen, ausziehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_26" id="Footnote_5_26"></a><a href="#FNanchor_5_26"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Spiit</em>: Spott, Hohn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_27" id="Footnote_6_27"></a><a href="#FNanchor_6_27"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Mowwen</em>: Aermel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_28" id="Footnote_7_28"></a><a href="#FNanchor_7_28"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">b'öwe</em>: (behoewe) brauche, darf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_29" id="Footnote_8_29"></a><a href="#FNanchor_8_29"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären</em>: ein Wenig, etwas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_30" id="Footnote_9_30"></a><a href="#FNanchor_9_30"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">klowwen</em>: kratzen, reiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_31" id="Footnote_10_31"></a><a href="#FNanchor_10_31"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">allebatt</em>: allemal, jedesmal.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xiv" id="Page_xiv">[xiv]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Antwoort_an_miinen_Frund_N_N" id="Antwoort_an_miinen_Frund_N_N"></a>Antwoort an miinen Fründ N. N., as he mi den Vorschlag +e daun harr, met em na'n Baarendiike to gaunen +un em, bi'n Schäulken Kaffe, wat van miine +»Plattdüütsken Breewe, Vertellsels un Leeder« +vortoliäsen.</h2> + + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau geer'n ick auck wual woll, de Dokter mag mi schlaunen!</span><br /> +Sau kann ick dach vorwahr na'n Baarendiik nich gaunen.<br /> +De siäl'ge Lazarus satt wual nich sau vull Piine<br /> +As ick in düsser Tiidt; 't is baule dat ick griine<a name="FNanchor_1_32" id="FNanchor_1_32"></a><a href="#Footnote_1_32" class="fnanchor">[1]</a>;<br /> +Dann baule tuck't't mi misfährlick in'n Koppe<br /> +Un baule priek't<a name="FNanchor_2_33" id="FNanchor_2_33"></a><a href="#Footnote_2_33" class="fnanchor">[2]</a> 't mi as Süwwels<a name="FNanchor_3_34" id="FNanchor_3_34"></a><a href="#Footnote_3_34" class="fnanchor">[3]</a> in'n Hoppe<a name="FNanchor_4_35" id="FNanchor_4_35"></a><a href="#Footnote_4_35" class="fnanchor">[4]</a>.<br /> +Kurzum, kurzam ick bin upstunds wat quiälk<a name="FNanchor_5_36" id="FNanchor_5_36"></a><a href="#Footnote_5_36" class="fnanchor">[5]</a> un leige<a name="FNanchor_6_37" id="FNanchor_6_37"></a><a href="#Footnote_6_37" class="fnanchor">[6]</a>,<br /> +Wann dat nich wenner riss't<a name="FNanchor_7_38" id="FNanchor_7_38"></a><a href="#Footnote_7_38" class="fnanchor">[7]</a>, geht't wual met mi to'r Neige.<br /> +Dach träust' ick mi met Gatt, — vergatt de je 'n Düütsken?<br /> +Wen He nich ey'ken<a name="FNanchor_8_39" id="FNanchor_8_39"></a><a href="#Footnote_8_39" class="fnanchor">[8]</a> will, den krigt He vor de Pütsken. —<br /> +Mag ick 'n Vorschlag doon, un 'k meen' he kiön' bestaunen,<br /> +Sau lat us, wann Du wult, na'n Muusenbörger gaunen;<br /> +Daar hümp'l'k na wual hen met miine lammen Schuaken<a name="FNanchor_9_40" id="FNanchor_9_40"></a><a href="#Footnote_9_40" class="fnanchor">[9]</a><br /> +Un Du weest sülwenst wual, de Muus kiön't Kaffe kuacken<br /> +De auck nich leige is ... — De Biergmannske in Ehren. —<br /> +Wat ducht di, schiöl' wi us daar Muaren es henkehren?<br /> +Daar kweim' ick na wual hen, met miine piil'ken<a name="FNanchor_10_41" id="FNanchor_10_41"></a><a href="#Footnote_10_41" class="fnanchor">[10]</a> Schinken,<br /> +Willt nich met Springen gaun, sau gaa et dann met Hinken.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xv" id="Page_xv">[xv]</a></span>Man is't di nich to Kopp' sau donne bi<a name="FNanchor_11_42" id="FNanchor_11_42"></a><a href="#Footnote_11_42" class="fnanchor">[11]</a> to kruupen,<br /> +Un most du dann p'rfass'<a name="FNanchor_12_43" id="FNanchor_12_43"></a><a href="#Footnote_12_43" class="fnanchor">[12]</a> bi Biergmanns Kaffe suupen,<br /> +Sau stüür' mi man Bescheed düür diine aule Triine,<br /> +Dann kiön' wi je d'rnau, bi'n Glaase Beer of Wiine,<br /> +Up'r Muusenbuorg auck wual 'n Praus<a name="FNanchor_13_44" id="FNanchor_13_44"></a><a href="#Footnote_13_44" class="fnanchor">[13]</a> bi Eene sitten<br /> +Un uäwer Haug' un Platt un Düt un Dat us stritten.<br /> +Wann di dat sau gefällt, lat mi de Tiidt bescheen,<br /> +Dann schall'r mi miin Suöhn' unner'n Aarme auck hen leen<a name="FNanchor_14_45" id="FNanchor_14_45"></a><a href="#Footnote_14_45" class="fnanchor">[14]</a><br /> +Un dann will wi den Schnack es na Gebühr düürplüüstern<a name="FNanchor_15_46" id="FNanchor_15_46"></a><a href="#Footnote_15_46" class="fnanchor">[15]</a>;<br /> +Ick riecke Fründ, du schast'r hen un wier bi schmüüstern<a name="FNanchor_16_47" id="FNanchor_16_47"></a><a href="#Footnote_16_47" class="fnanchor">[16]</a>. —<br /> +Si man nich quaut<a name="FNanchor_17_48" id="FNanchor_17_48"></a><a href="#Footnote_17_48" class="fnanchor">[17]</a>, miin Fründ, üm düsse Saabeliggen<a name="FNanchor_18_49" id="FNanchor_18_49"></a><a href="#Footnote_18_49" class="fnanchor">[18]</a>,<br /> +Ick mot met Söckes wat mi Tiidt un Piin vertiggen<a name="FNanchor_19_50" id="FNanchor_19_50"></a><a href="#Footnote_19_50" class="fnanchor">[19]</a>.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">De Annern sittet All' bi Tengens schwaaren Disken</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un ick bedrööw'de Schelm mot mi'r't Muul vor wisken! —</span> +</p> + +<p><i class="gesperrt">Osnabrück</i>, den 18. Juni 1844.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">I, i! — Nu fällt mi't in; vor niigentwintig Jahren</span><br /> +Üm düsse Tiidt harr ick 'r wual 'n Eed up schwuaren,<br /> +Dat'k auck wual sau bito 'n Daalschlag vor de Köllen<a name="FNanchor_20_51" id="FNanchor_20_51"></a><a href="#Footnote_20_51" class="fnanchor">[20]</a><br /> +Af anners<a name="FNanchor_21_52" id="FNanchor_21_52"></a><a href="#Footnote_21_52" class="fnanchor">[21]</a> kriigen harr', as miine Fründe föllen.<br /> +Miin' Schülligkeit heww' ick'r redlick auck e daunen,<br /> +Daar heww' ick Breewe up, de kiön't'r vor bestaunen<a name="FNanchor_22_53" id="FNanchor_22_53"></a><a href="#Footnote_22_53" class="fnanchor">[22]</a>. —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xvi" id="Page_xvi">[xvi]</a></span>Uuse Hauptmann wöörd des schwaaren Daages Büüte,<br /> +De Cameraaden föllen mi to'r Siidte;<br /> +Man<a name="FNanchor_23_54" id="FNanchor_23_54"></a><a href="#Footnote_23_54" class="fnanchor">[23]</a> den Jüng'sten dää'n se Nicks ... Ick leede<a name="FNanchor_24_55" id="FNanchor_24_55"></a><a href="#Footnote_24_55" class="fnanchor">[24]</a> miine <em class="gesperrt">Helden</em>,<br /> +Sau goot ick ichtens konn ... Met Rohm vor se to melden:<br /> +»<em class="gesperrt">Wual Jeddern den to'm Siege ick e föhrt,<br /> +Na hüüt' de Dank des Vaaderlands geböhrt.</em>«<br /> +(Up miinen Wammse hänkt nich vooren,<br /> +De Steern, daar Viele met stolzirt,<br /> +Afgliick he mi wual auck gebührd'<br /> +Un mehrmals to e luawet wooren....<a name="FNanchor_25_56" id="FNanchor_25_56"></a><a href="#Footnote_25_56" class="fnanchor">[25]</a><br /> +Je nu! — de Wüstheet<a name="FNanchor_26_57" id="FNanchor_26_57"></a><a href="#Footnote_26_57" class="fnanchor">[26]</a> trüü vulldauner<a name="FNanchor_27_58" id="FNanchor_27_58"></a><a href="#Footnote_27_58" class="fnanchor">[27]</a> Plicht<br /> +Is auck e noog;... des Teekens b'höft<a name="FNanchor_28_59" id="FNanchor_28_59"></a><a href="#Footnote_28_59" class="fnanchor">[28]</a> 't nich. —)<br /> +Et is sau auck al goot.... Uuse Herrgatt si e priesen!<br /> +Ick frögge mi alldach, dat ick'r bi e wiesen<br /> +Un dat ick'r miin Fell auck nett<a name="FNanchor_29_60" id="FNanchor_29_60"></a><a href="#Footnote_29_60" class="fnanchor">[29]</a> to hier e giewen,<br /> +Dat wi wier Düütske sind, de ruhig <em class="gesperrt">konnen</em> liewen. —<br /> +Heww' ick'r auck de Piin un Pliiten<a name="FNanchor_30_61" id="FNanchor_30_61"></a><a href="#Footnote_30_61" class="fnanchor">[30]</a> bi upsacket,<br /> +De mi al hen un wier sau röokelaus<a name="FNanchor_31_62" id="FNanchor_31_62"></a><a href="#Footnote_31_62" class="fnanchor">[31]</a> anpacket;<br /> +Sau blift mi dach de Traust: Wann us de Kuulengriäwer<a name="FNanchor_32_63" id="FNanchor_32_63"></a><a href="#Footnote_32_63" class="fnanchor">[32]</a><br /> +'T leste Bedde ree't<a name="FNanchor_33_64" id="FNanchor_33_64"></a><a href="#Footnote_33_64" class="fnanchor">[33]</a>, sind alle Piine uäwer.<br /> +In miinen Sankbook steht: Heft di hier Naut e drücket,<br /> +Werst du in jener Welt 'r duwwelt vor beglücket. —<br /> +Wöör'k nich sau jeewe frisk<a name="FNanchor_34_65" id="FNanchor_34_65"></a><a href="#Footnote_34_65" class="fnanchor">[34]</a> un fröhlick na van Harten,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xvii" id="Page_xvii">[xvii]</a></span>Wöör' ick wual längst vergaun, vor allen Leid un Schmarten,<br /> +Un wöör' wual längst al duuk't<a name="FNanchor_35_66" id="FNanchor_35_66"></a><a href="#Footnote_35_66" class="fnanchor">[35]</a> van alle Seer<a name="FNanchor_36_67" id="FNanchor_36_67"></a><a href="#Footnote_36_67" class="fnanchor">[36]</a> in'n Liiwe<br /> +Un harr' den Dag nich sehn, daar ick düt Breefken schriiwe.<br /> +Dach kann me sick all'nhand wat uut'n Sinne schlaunen<br /> +Un hält den Kopp man risk, dann blift' m'r auck na gaunen. —<br /> +'T was'n stuuren Dag<a name="FNanchor_37_68" id="FNanchor_37_68"></a><a href="#Footnote_37_68" class="fnanchor">[37]</a>, 'n rechten Knuakenfiller<a name="FNanchor_38_69" id="FNanchor_38_69"></a><a href="#Footnote_38_69" class="fnanchor">[38]</a>,<br /> +Dann dat vergrell'de<a name="FNanchor_39_70" id="FNanchor_39_70"></a><a href="#Footnote_39_70" class="fnanchor">[39]</a> Volk schlöög wunnerlicke Triller;<br /> +Se keiken gaar nich wier<a name="FNanchor_40_71" id="FNanchor_40_71"></a><a href="#Footnote_40_71" class="fnanchor">[40]</a>, de Saatans, waar se schööten.<br /> +Ji Rackers, kuomt es wier!... Se schiöl't ju bett<a name="FNanchor_41_72" id="FNanchor_41_72"></a><a href="#Footnote_41_72" class="fnanchor">[41]</a> wual mööten<a name="FNanchor_42_73" id="FNanchor_42_73"></a><a href="#Footnote_42_73" class="fnanchor">[42]</a>. —<br /> +</p> + + +<h3><a name="Nauschrift" id="Nauschrift"></a>Nauschrift.</h3> + +<p class="poem"> +Na Eeens: Miin leewe Fründ, fank nich faarts<a name="FNanchor_43_74" id="FNanchor_43_74"></a><a href="#Footnote_43_74" class="fnanchor">[43]</a> an to schnawwen<a name="FNanchor_44_75" id="FNanchor_44_75"></a><a href="#Footnote_44_75" class="fnanchor">[44]</a>,<br /> +Wann miine Blaage di toviel woll vor rawawwen<a name="FNanchor_45_76" id="FNanchor_45_76"></a><a href="#Footnote_45_76" class="fnanchor">[45]</a>;<br /> +Du weest wo Kinner sind, de küür't<a name="FNanchor_46_77" id="FNanchor_46_77"></a><a href="#Footnote_46_77" class="fnanchor">[46]</a> wat düür'n eene,<br /> +Dach manng'sens<a name="FNanchor_47_78" id="FNanchor_47_78"></a><a href="#Footnote_47_78" class="fnanchor">[47]</a> wegt't 'n Pund un heft auck Kopp un Beene. —<br /> +Wann't di nich heel<a name="FNanchor_48_79" id="FNanchor_48_79"></a><a href="#Footnote_48_79" class="fnanchor">[48]</a> misfällt, dann help em up de Fööte,<br /> +Dann heww' ick di auck leef, met dankbaaren Gemööte.<br /> +Wel up de Liiftucht<a name="FNanchor_49_80" id="FNanchor_49_80"></a><a href="#Footnote_49_80" class="fnanchor">[49]</a> mot, den werd nich Viel tohaulen,<br /> +Wann he dann sülw'st Nicks kann, dann laut' he sick wat maulen<a name="FNanchor_50_81" id="FNanchor_50_81"></a><a href="#Footnote_50_81" class="fnanchor">[50]</a>. —<br /> +Man ick verzaage nich ... Ick will'r mi to giewen<br /> +Un schriiwen vor as nau wat uut'n Minskenliewen;<br /> +Dat schall mi dann, met Gatt! den Kopp wual buawen<a name="FNanchor_51_82" id="FNanchor_51_82"></a><a href="#Footnote_51_82" class="fnanchor">[51]</a> haulen,<br /> +Un de mi't dann afkaup't, will'k na Verdenste praulen.<br /> +Wann'k spüüre, dat't fligg't<a name="FNanchor_52_83" id="FNanchor_52_83"></a><a href="#Footnote_52_83" class="fnanchor">[52]</a>, doo ick't met Moot un Lussen<a name="FNanchor_53_84" id="FNanchor_53_84"></a><a href="#Footnote_53_84" class="fnanchor">[53]</a>,<br /> +Man weer'k'r met beöwt<a name="FNanchor_54_85" id="FNanchor_54_85"></a><a href="#Footnote_54_85" class="fnanchor">[54]</a>, will ick Ju bett wat prussen<a name="FNanchor_55_86" id="FNanchor_55_86"></a><a href="#Footnote_55_86" class="fnanchor">[55]</a>.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_32" id="Footnote_1_32"></a><a href="#FNanchor_1_32"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">griine</em>: weine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_33" id="Footnote_2_33"></a><a href="#FNanchor_2_33"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">priek't</em>: prikkelt, sticht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_34" id="Footnote_3_34"></a><a href="#FNanchor_3_34"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Süwwels</em>: Pfriemen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_35" id="Footnote_4_35"></a><a href="#FNanchor_4_35"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Hopp</em>: Hüfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_36" id="Footnote_5_36"></a><a href="#FNanchor_5_36"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">quiälk</em>: quälerig, unwohl, schwach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_37" id="Footnote_6_37"></a><a href="#FNanchor_6_37"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: übel, elend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_38" id="Footnote_7_38"></a><a href="#FNanchor_7_38"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">nich wenner risst'</em>: nicht bald verzieht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_39" id="Footnote_8_39"></a><a href="#FNanchor_8_39"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">eyken</em>: liebkosen, an den Backen streicheln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_40" id="Footnote_9_40"></a><a href="#FNanchor_9_40"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schuaken</em>: Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_41" id="Footnote_10_41"></a><a href="#FNanchor_10_41"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">piil'k</em>: kränklich, schwächlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_42" id="Footnote_11_42"></a><a href="#FNanchor_11_42"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">donne bi</em>: nahe bei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_43" id="Footnote_12_43"></a><a href="#FNanchor_12_43"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">p'rfass</em>: par forçe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_44" id="Footnote_13_44"></a><a href="#FNanchor_13_44"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_45" id="Footnote_14_45"></a><a href="#FNanchor_14_45"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">leen</em>: leiten, führen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_46" id="Footnote_15_46"></a><a href="#FNanchor_15_46"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">düürplüüstern</em>: durchstöbern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_47" id="Footnote_16_47"></a><a href="#FNanchor_16_47"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">schmüüstern</em>: lächeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_48" id="Footnote_17_48"></a><a href="#FNanchor_17_48"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">quaut</em>: verdrießlich, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_49" id="Footnote_18_49"></a><a href="#FNanchor_18_49"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Saabeligge</em>: Geschwätz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_50" id="Footnote_19_50"></a><a href="#FNanchor_19_50"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">vertiggen</em>: vertreiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_51" id="Footnote_20_51"></a><a href="#FNanchor_20_51"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">de Köllen</em>: die Stirn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_52" id="Footnote_21_52"></a><a href="#FNanchor_21_52"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">af anners</em>: oder anderswo.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_53" id="Footnote_22_53"></a><a href="#FNanchor_22_53"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">'r vor bestaunen</em>: es bezeugen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_54" id="Footnote_23_54"></a><a href="#FNanchor_23_54"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">man</em>: doch, indeß, blos, nur, aber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_55" id="Footnote_24_55"></a><a href="#FNanchor_24_55"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">leede</em>: führte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_56" id="Footnote_25_56"></a><a href="#FNanchor_25_56"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">to luawet</em>: verheißen, zugesagt, versprochen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_57" id="Footnote_26_57"></a><a href="#FNanchor_26_57"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wüstheet</em>: Bewußtsein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_58" id="Footnote_27_58"></a><a href="#FNanchor_27_58"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: erfüllt, vollbracht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_59" id="Footnote_28_59"></a><a href="#FNanchor_28_59"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">behöft</em>: bedarf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_60" id="Footnote_29_60"></a><a href="#FNanchor_29_60"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: redlich, gutwillig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_61" id="Footnote_30_61"></a><a href="#FNanchor_30_61"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Piin un Pliiten</em>: Schmerz und Beschädigungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_62" id="Footnote_31_62"></a><a href="#FNanchor_31_62"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">röökelaus</em>: ruchlos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_63" id="Footnote_32_63"></a><a href="#FNanchor_32_63"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">de Kuulengriäwer</em>: der Todtengräber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_64" id="Footnote_33_64"></a><a href="#FNanchor_33_64"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">'t leste Bedde ree't</em>: das Grab bereitet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_65" id="Footnote_34_65"></a><a href="#FNanchor_34_65"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">sau jeewe frisk</em>: so leidlich frisch, munter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_66" id="Footnote_35_66"></a><a href="#FNanchor_35_66"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">duuk't</em>: erlegen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_67" id="Footnote_36_67"></a><a href="#FNanchor_36_67"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">Seer</em>: Weh, Gebrechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_68" id="Footnote_37_68"></a><a href="#FNanchor_37_68"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">'n stuuren Dag</em>: ein schwerer Tag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_69" id="Footnote_38_69"></a><a href="#FNanchor_38_69"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">'n Knuakenfiller</em>: ein Knochenschinder; fig.: Strapatze, schwere +Arbeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_70" id="Footnote_39_70"></a><a href="#FNanchor_39_70"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">vergrelld</em>: erboßt, wüthend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_71" id="Footnote_40_71"></a><a href="#FNanchor_40_71"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">wierkiiken</em>: umsehen, zusehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_72" id="Footnote_41_72"></a><a href="#FNanchor_41_72"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: (<span class="antiqua">bis</span>) ein ander mal, nächstens.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_73" id="Footnote_42_73"></a><a href="#FNanchor_42_73"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">mööten</em>: entgegentreten, zurücktreiben, abwehren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_74" id="Footnote_43_74"></a><a href="#FNanchor_43_74"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">faarts</em>: gleich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_75" id="Footnote_44_75"></a><a href="#FNanchor_44_75"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">schnawwen</em>: auffahren, unwillig anlassen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_76" id="Footnote_45_76"></a><a href="#FNanchor_45_76"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">rawawwen</em>: lärmen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_77" id="Footnote_46_77"></a><a href="#FNanchor_46_77"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">küür't</em>: sprechen, schnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_78" id="Footnote_47_78"></a><a href="#FNanchor_47_78"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">mang'sens</em>: manchmal, oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_79" id="Footnote_48_79"></a><a href="#FNanchor_48_79"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">heel</em>: ganz.</p></div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xviii" id="Page_xviii">[xviii]</a></span></p> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_80" id="Footnote_49_80"></a><a href="#FNanchor_49_80"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Liiftucht</em>: Leibzucht, Ruhestand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_81" id="Footnote_50_81"></a><a href="#FNanchor_50_81"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">dann laut' he sick wat maulen</em>: dann sehe er, wie er fertig wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_82" id="Footnote_51_82"></a><a href="#FNanchor_51_82"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">buawen</em>: oben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_83" id="Footnote_52_83"></a><a href="#FNanchor_52_83"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">fligg't</em>: hilft, nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_84" id="Footnote_53_84"></a><a href="#FNanchor_53_84"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">Lussen</em>: Lust.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_85" id="Footnote_54_85"></a><a href="#FNanchor_54_85"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">beöwt</em>: angeführt, betrogen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_86" id="Footnote_55_86"></a><a href="#FNanchor_55_86"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">prussen</em>: niesen.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xix" id="Page_xix">[xix]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Druckfehler_und_Verbesserungen" id="Druckfehler_und_Verbesserungen"></a>Druckfehler und Verbesserungen.</h2> + + +<table summary="Druckfehler und Verbesserungen"> +<tr><td class="tdc">Pag.</td><td class="tdr">4,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">von</td><td>Oben</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">dal</em> lies: »<em class="gesperrt">daal</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">7,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">7</td><td></td><td></td><td></td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">fort</em>, lies: »fest«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">von</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">brunket</em>, lies: »<em class="gesperrt">bruuket</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">schnien</em>, lies: »<em class="gesperrt">schniien</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">se</em>, lies: »<em class="gesperrt">he</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">sinen</em>, lies: »<em class="gesperrt">sienen</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">14,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">7</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Putzeree</em>, lies: »<em class="gesperrt">Putze ree</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">18,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">an elegt</em>, lies: »<em class="gesperrt">an e legt</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">22,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">eenmaal</em>, lies: »<em class="gesperrt">eenmal</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">25,</td><td class="tdc">c</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">h m</em>, lies: »<em class="gesperrt">he em</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">29,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td>(<em class="gesperrt">bis</em>), lies: »(<em class="gesperrt"><span class="antiqua">bis</span></em>)«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">31,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">11</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">schollt</em>, lies: »<em class="gesperrt">scholl't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">42,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">ji</em>, lies: »<em class="gesperrt">Ji</em>.«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">43,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Präbandebrod</em>, lies: »<em class="gesperrt">Präbendebrod</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">48,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Truanen</em>, lies: »<em class="gesperrt">Truaaen</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">50,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">11</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">stridden</em>, lies: »<em class="gesperrt">Stridden</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">57,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Hagetülße</em>, lies: »<em class="gesperrt">Haagetülße</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">65,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">bäunen den</em>, lies: »<em class="gesperrt">bäunen, den</em> etc.«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">71,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">wuöhntlick</em> ein Comma</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">71,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">wual as</em>, lies: »<em class="gesperrt">wual es</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">75,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">heft</em>, lies: »<em class="gesperrt">hebb't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">75,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">antragen</em>, lies: »<em class="gesperrt">antragn</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">79,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Sldauten</em>, lies: »<em class="gesperrt">S'ldauten</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">87,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">nöömede</em> ein Comma</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">92,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc"></td><td class="tdc"></td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><span class="antiqua">Confostancia</span>, lies: »<span class="antiqua">Confortantia</span>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">93,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">14</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">haupe't</em>, lies: »<em class="gesperrt">huape't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">98,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">lauten</em> das »</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">to Jahr</em>, lies: »<em class="gesperrt">To Jahr</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">kwam bi</em>, lies: »<em class="gesperrt">kwam ick bi</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">108,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">de eene</em>, lies: »<em class="gesperrt">de Eene</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">111,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Tiit</em>, lies: »<em class="gesperrt">Tiidt</em>«<span class="pagenum"><a name="Page_xx" id="Page_xx">[xx]</a></span></td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">111,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">bedriewet</em>, lies: »<em class="gesperrt">bedriiwet</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">112,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Jue</em>, lies: »<em class="gesperrt">Juue</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">125,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">tüsken n</em>, lies: »<em class="gesperrt">tüsken'n</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">127,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">kan</em>, lies: »<em class="gesperrt">kann</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">135,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Ümmestande</em>, lies: »<em class="gesperrt">Ümmestände</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">139,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td colspan="5">der Noten von Oben statt <em class="gesperrt">achter sick na</em>, lies »<em class="gesperrt">achter sick an</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">140,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">von</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">äuwer</em>, lies: »<em class="gesperrt">uäwer</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">150,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Schwiiene</em>, lies: »<em class="gesperrt">Schwiine</em>«</td></tr> +</table> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_1" id="Page_1">[1]</a></span></p> + + +<h2 class="headless p6 intro-poem" style="margin-bottom: 1em;"> +<a name="Einleitung" id="Einleitung"></a> +»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent,<br /> +Sii dat Fruömde heel verbannt«<br /> +</h2> + +<p>'T is mi al sint 'ner Riige van Jahren sau af un an düür'n +Kopp e dwaalet<a name="FNanchor_1_87" id="FNanchor_1_87"></a><a href="#Footnote_1_87" class="fnanchor">[1]</a>, wat dach wual an'tleste uut uuser gooen, aulen, +plattdüütsken Sprauke un Wiise weeren schiöle, de dach alle Beede +sau leige<a name="FNanchor_2_88" id="FNanchor_2_88"></a><a href="#Footnote_2_88" class="fnanchor">[2]</a> nich sind, dat me se sick to schiämen hewwe, un daar +de grundgeleerde graute Schoolmester <cite class="gesperrt">Friedr. Gedicke</cite> to Berlin +vor langen Jahren al van schreif: »Ach wöör 'n uuse Lüüe dach +bi'n Plattdüütsken bliiwen! etc.« Deswiegen heb 'k't auck nich lauten +konnt, in düssen Bööksken allerhande Saaken düür to niemen, daar +ick van wünske, dat se, sau Gatt un de Lüüe willt, 'r Aart<a name="FNanchor_3_89" id="FNanchor_3_89"></a><a href="#Footnote_3_89" class="fnanchor">[3]</a> to +bidriägen müügen, dat de aule Bedriif un aparte de deftige<a name="FNanchor_4_90" id="FNanchor_4_90"></a><a href="#Footnote_4_90" class="fnanchor">[4]</a>, +trüühartige plattdüütske Sprauke nich heel unner de Fööte kweimen, +un fange miine Wäärde met 'n Capittel vor Alle, dat het vor +Buur un Börgersmann an.</p> + +<p>Mogten de Landlüüe un Alle, den 't süß to kümmt, dach eere +aule ehrlicke Moorsprauke nich heel verläugnen willen un fliitig +gooe plattdüütske Bööker liäsen, dann schollen se wual insehnen, +dat se 'r bieter anne dääen bi eerer angebuarenen natüürlicken +Prauterigge to bliiwen, as sick'r met to elennigen<a name="FNanchor_5_91" id="FNanchor_5_91"></a><a href="#Footnote_5_91" class="fnanchor">[5]</a>, Hauge un +Platt un auck wual gaar annere uutländske Tuutertaaterigge düür'n +<span class="pagenum"><a name="Page_2" id="Page_2">[2]</a></span>Eene to quaasken<a name="FNanchor_6_92" id="FNanchor_6_92"></a><a href="#Footnote_6_92" class="fnanchor">[6]</a>, dat 'ne vorwahr sau wunnerlick n lut<a name="FNanchor_7_93" id="FNanchor_7_93"></a><a href="#Footnote_7_93" class="fnanchor">[7]</a>, +dat 'r 'n anner ehrlick Minske de'r 't Anlustern<a name="FNanchor_8_94" id="FNanchor_8_94"></a><a href="#Footnote_8_94" class="fnanchor">[8]</a> van het, siin +Schmüüstern<a name="FNanchor_9_95" id="FNanchor_9_95"></a><a href="#Footnote_9_95" class="fnanchor">[9]</a> nich bi lauten kann un dat se sick faaken<a name="FNanchor_10_96" id="FNanchor_10_96"></a><a href="#Footnote_10_96" class="fnanchor">[10]</a> sülw's +auck wual nich verstahet un sick alle in Eene hen fraugen miötet: +Wat siäest du daar? Wo hett dat? Wat verstehst du unner de +niggelken<a name="FNanchor_11_97" id="FNanchor_11_97"></a><a href="#Footnote_11_97" class="fnanchor">[11]</a> Wäärde? u. s. w. Ick rieke<a name="FNanchor_12_98" id="FNanchor_12_98"></a><a href="#Footnote_12_98" class="fnanchor">[12]</a>, 't schiöle auck na wual +wier in Upnahme kuomen, just sau goot as unner de Vorneimen +hüüt to Daage de aulen Mooden nich sawual in 'n Tüüge alleine, +as auck in 'n Huusgeraae, Stöölen, Schäppen, Schreenen etc. wier +vor'n Dag kuomet. Dann wann me de Afbeldungen van de hunnertjährsken +Antke-Aulen süht un de jetzige Kleidaage 'r tiigen hält, kümmt +'t baule nett<a name="FNanchor_13_99" id="FNanchor_13_99"></a><a href="#Footnote_13_99" class="fnanchor">[13]</a> uäwereens wier uut un söck ault Huusingedöönte<a name="FNanchor_14_100" id="FNanchor_14_100"></a><a href="#Footnote_14_100" class="fnanchor">[14]</a> +werd upstunds uut allen Hööken<a name="FNanchor_15_101" id="FNanchor_15_101"></a><a href="#Footnote_15_101" class="fnanchor">[15]</a> un Rumpelkaamern nau e socht +un sau unwiise düür betaalt, dat 'k mi wual wünsken mogte, dat'k +'r man 'n Paar Heu-Balkens van vull liggen harre; dann woll +'k vorwahr wual 'n riiken Keerl weeren un den besten Buuren +fraugen: Wat wullt du vor diine Stiie<a name="FNanchor_16_102" id="FNanchor_16_102"></a><a href="#Footnote_16_102" class="fnanchor">[16]</a> hebben. — Dat heetet +se den <em class="gesperrt">Rokokko-Geschmack</em>. — Wann me se dann in eere +aulen Dragt, man<a name="FNanchor_17_103" id="FNanchor_17_103"></a><a href="#Footnote_17_103" class="fnanchor">[17]</a> sünner Puuderköppe un Zöppe in der Nacken, +de se sick dach schiämet, in de aultfränksken Fuulstööle<a name="FNanchor_18_104" id="FNanchor_18_104"></a><a href="#Footnote_18_104" class="fnanchor">[18]</a> sitten +süht un häär't se daarbi, <em class="gesperrt">das zarte zimperzierliche Hochteutsch</em> +sprieken, dann fallet eene de Aarm's an'n Liiwe daal, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_3" id="Page_3">[3]</a></span>me nich weet, wat me 'r to seggen schall. 'T liik't<a name="FNanchor_19_105" id="FNanchor_19_105"></a><a href="#Footnote_19_105" class="fnanchor">[19]</a> miiner Seele +auck nett tohaupe, <em class="gesperrt">as Fuust up't Auge un Rüüter up de +Suugen</em>; dann schall de Rokokko vullstännig sien, sau häärt'r, +schlau mi de Donner! auck' ne riekene Schnuut' vull echt ault +Plattdüütsk to, süß is un blift 't alldach man 'ne halfböördige<a name="FNanchor_20_106" id="FNanchor_20_106"></a><a href="#Footnote_20_106" class="fnanchor">[20]</a> +Geckerigge.</p> + +<p>Ick, vor miinen Kopp, kann nich anners ordeelen, as dat 't +Plattdüütske 'ne leeflicke, trüühartige, bidoon'ske<a name="FNanchor_21_107" id="FNanchor_21_107"></a><a href="#Footnote_21_107" class="fnanchor">[21]</a> Sprauke vor alle +dejenigen sii un bliiwen miöte, de se recht binnen hewwet un begriipet; +de sick auck jüst in eerer aulen, reggenen Natüürlickheet un +unverfälskeden Wiise, un anners nich, vor de ehrlicken Düütsken +up 'n Besten schicket; un dat heb't 'r upstunds mehr klooke Lüüe +insehnen, deswiegen giewet 'r sick de Gelehrden auck met Macht +anto, dat se se geeren wier up de aulen Hacken bringen willt. +Dat is na miinen Begriepe auck nütte<a name="FNanchor_22_108" id="FNanchor_22_108"></a><a href="#Footnote_22_108" class="fnanchor">[22]</a> un goot, dann ick mot +liike uut<a name="FNanchor_23_109" id="FNanchor_23_109"></a><a href="#Footnote_23_109" class="fnanchor">[23]</a> seggen, dat 'n Buuren dat Nauaapen un aparte de +hüütige wunnerlicke, verfumfeyede<a name="FNanchor_24_110" id="FNanchor_24_110"></a><a href="#Footnote_24_110" class="fnanchor">[24]</a> Mengel-Küürerigge nich 't +minnste kledt.</p> + +<p>Sau vertellde mi kortens 'n Buure, <em class="gesperrt">de't in 'n Koppe harr, +as de Gaus in 'n Knee</em> un bi Geliegenheet auck geeren grätts'k +doonen<a name="FNanchor_25_111" id="FNanchor_25_111"></a><a href="#Footnote_25_111" class="fnanchor">[25]</a> mogte, dann he was 'r hauge anne un was Kierken-Pr'viiser<a name="FNanchor_A_225" id="FNanchor_A_225"></a><a href="#Footnote_A_225" class="fnanchor">[A]</a> +de Geschichte van Münchhuusen, as he es uäwer'n +<span class="pagenum"><a name="Page_4" id="Page_4">[4]</a></span>Schnei reit, de sau hauge fallen was, dat alle Hüüser 'r unner +begraawen wöören, up half Hauge un half Platt... Dat hedde +sau: »Münchhausen gunk es in 'n Winter uff Reesen, as 'n gewaltig +hoger Schnei gefallen was, dann her<a name="FNanchor_26_112" id="FNanchor_26_112"></a><a href="#Footnote_26_112" class="fnanchor">[26]</a> was von 'n guter +Freund to 'n'r freundschaftliken Supfen inviteert, nett as ich heute +auck bei Sie. Her reit un gallopierte alle in eine hin vuörwes, +abers her kunnte unnerweggens gaaraus keen Dorf un auck nich +es ein enkelt Haus andreffen, daar her inkehren dääte. Anzuletzte +sag her 'n Paul<a name="FNanchor_27_113" id="FNanchor_27_113"></a><a href="#Footnote_27_113" class="fnanchor">[27]</a> aus den Schneie kiiken; solcher Paul was abers +nin Paul, sondern 'n Kirchzurm. Her steig von siiner Miären +ab un gedachte, daar kannst du se wual 'n Bisken an binden. +Solches daat her un legte sick'r nebens daal un vertiärde sein Fruhstuck. +Man mit des funk das Pierd an to strunssen, dat der +Schnei anfung ßu schmelten un der schmolt sau lange, bis der Heer +von Münchhausen, de über das Essent und Drinkent ingeduuselt +was — dann her soff sehr, as Sie wisse wol bekannt sein wird +— unter bei die Kirchen achter die Geerkaamer<a name="FNanchor_28_114" id="FNanchor_28_114"></a><a href="#Footnote_28_114" class="fnanchor">[28]</a> bes uff die +Grund daalgesacket was un uff die kalten Steene lag. Als her +ufwachte, reibte her sich die Augen un sochte sein Ferrt, man als +her die Miäre buawen an 'n Kirchzurm hangen sach, besunnte her +sich nich lange, zaug 'ne geladene Scheetbestollen aus 'r Tasken +un schaut met'n Schnappe das Ferrt 'n Halfter bei'n Koppe ab, +daß es an de Grund daal störten mußte, un daar bleibte her mit +seiner Miären beliggen, bis der Schnei zuhaufe geschmolten was, +daß her fortan reiten konnte. Sein Ferrt dat was so'n kiddelig +Aus<a name="FNanchor_29_115" id="FNanchor_29_115"></a><a href="#Footnote_29_115" class="fnanchor">[29]</a>, dat sich nich gerne uffsteigen ließ und sich jümmeran eerst +uff die Achterbeene<a name="FNanchor_30_116" id="FNanchor_30_116"></a><a href="#Footnote_30_116" class="fnanchor">[30]</a> stellen däät, wenn her uffsitzen woll. Dann +<span class="pagenum"><a name="Page_5" id="Page_5">[5]</a></span>mußte her es allemal erst gute Woorte geben un sagen: Tüs, tüs<a name="FNanchor_31_117" id="FNanchor_31_117"></a><a href="#Footnote_31_117" class="fnanchor">[31]</a>, +Wittfoot! stelle dir man nich so nabel an, züüf<a name="FNanchor_32_118" id="FNanchor_32_118"></a><a href="#Footnote_32_118" class="fnanchor">[32]</a> doch 'n Bisken +un gönne mich doch den Verwank<a name="FNanchor_33_119" id="FNanchor_33_119"></a><a href="#Footnote_33_119" class="fnanchor">[33]</a>, daß ich 'r eerst uff n komme, +un wann her 'r dann anzuletzste uff n saß un 's wollte sich noch +nich ßugeben, dann daskete<a name="FNanchor_34_120" id="FNanchor_34_120"></a><a href="#Footnote_34_120" class="fnanchor">[34]</a> her es seinen Branntwiens-Buddel +schwisken die Ohren kaput; man wann her dann herneigest 'n +Tag<a name="FNanchor_35_121" id="FNanchor_35_121"></a><a href="#Footnote_35_121" class="fnanchor">[35]</a> aus der Pullen duuen wollte, fung her ganz röökelause +met das arme Ferrt an ßu schelten, daß her nu keinen Schluck +mehr hatte un dann kiddelde her es met die langen Spuaren so +unbarmhartig in de Ribben, daß es, will ick Sie versiekern, vor +Straffe abers auch so lange in eenen Galoppe laufen mußte, bis +her an 'n Werthshaus kam, daar her stille höölt un seine Gallen +mit 'n farssen Drunke daal<a name="FNanchor_36_122" id="FNanchor_36_122"></a><a href="#Footnote_36_122" class="fnanchor">[36]</a> spolde etc.«</p> + +<p>Nu segget es uprichtig, wo lu't<a name="FNanchor_37_123" id="FNanchor_37_123"></a><a href="#Footnote_37_123" class="fnanchor">[37]</a> Ju dat? Man se kiönet 't +hen un wier nau na bieter, aparte wann se 'r auck na uutländske +Bröckskes met tüsken<a name="FNanchor_38_124" id="FNanchor_38_124"></a><a href="#Footnote_38_124" class="fnanchor">[38]</a> raaket un dann versteht me 't eerst recht +nich.</p> + +<p>A jas! a jas!<a name="FNanchor_39_125" id="FNanchor_39_125"></a><a href="#Footnote_39_125" class="fnanchor">[39]</a> is dat auck wat vor 'n ächten Düütsken? +Bliiwet dach Düütske un vor Allen bi Juuer gooen aulen, ehrlicken +plattdüütsken Moor-Sprauke<a name="FNanchor_40_126" id="FNanchor_40_126"></a><a href="#Footnote_40_126" class="fnanchor">[40]</a>; dat annre, un aparte de +uutländske Niggelaut<a name="FNanchor_41_127" id="FNanchor_41_127"></a><a href="#Footnote_41_127" class="fnanchor">[41]</a>, kledt Ju nich un häärt'r auck nich to, +wann Ji den trühartigen Buuren nich stump<a name="FNanchor_42_128" id="FNanchor_42_128"></a><a href="#Footnote_42_128" class="fnanchor">[42]</a> verläugnen willt.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_6" id="Page_6">[6]</a></span></p> +<p>»'n Aape is un blift 'n Aape, un drööge he auck siidene +Schliepkleer un goldene Kiien un Spangen.«</p> + +<p> +»Sett't me 'ne Pogge auck up 'n golden'n Stool,<br /> +Se sprinkt alldach wier in den Pool.« —<br /> +</p> + +<p>Willet mi abers daaranne nich misverstaunen; dann geeren +bin 'k't Ju günn't, dat Ji allens Nigge, dat Ji vor goot erkinnet +un dat Ju, wann Ji't eerst met Verstande uutprobeert hewwet, +to Passe kümmt, auck anniemet. De Welt rägt sick in allen Deelen, +se will vuörwes un se mot auck wiider; man daarbi kann't alldach +goot bestaunen, dat Ji Aaperigge un unkledsaame Bibärigheeden<a name="FNanchor_43_129" id="FNanchor_43_129"></a><a href="#Footnote_43_129" class="fnanchor">[43]</a> +achter lautet, de Ju antleste de Köppe verdregget.</p> + +<p>De Kierkenp'rviiser was alldach 'n allerwelts Keerl un satt +aller Schnurren vull un konn 'ne ganze Sellskup alleine met siine +schnaaksken Tuäge<a name="FNanchor_44_130" id="FNanchor_44_130"></a><a href="#Footnote_44_130" class="fnanchor">[44]</a> upmuntern. Wann he half beschonken<a name="FNanchor_45_131" id="FNanchor_45_131"></a><a href="#Footnote_45_131" class="fnanchor">[45]</a> was, +schüddede he se een na'n anner'n uut'r Mowwen un kwam 'r alle +sau putzig<a name="FNanchor_46_132" id="FNanchor_46_132"></a><a href="#Footnote_46_132" class="fnanchor">[46]</a> met vor'n Dag, dat me alle wisse weg<a name="FNanchor_47_133" id="FNanchor_47_133"></a><a href="#Footnote_47_133" class="fnanchor">[47]</a> in stännigen +Lachen bleif.</p> + +<p>Wer in uuser Giigend bekannt is, weet dat se hier Schwartbraud +backet, dat de Uutlänners Pumpernikkel heetet, daar de +Buurenwichter de schäunen, schneihaagelwitten Tiäne van hebbet un +dat in allen Weltdeelen van de Vorneimen met Lickemündkes as +de söötesten Kooken gieten un sagaar van Ossenbrügge in bleckernen +Kistens na Engeland, Brasilgen, Amerika, na de Hanaakenvölker +u. s. w. schicket werd. Sau'n Braud, dat uut gruawen Roggenmiäle +backet werd, daar se hen un wier, aparte in düüren Tiien, +auck wual Haawern- un Tiecke-Baunen-Miäl<a name="FNanchor_48_134" id="FNanchor_48_134"></a><a href="#Footnote_48_134" class="fnanchor">[48]</a> to settet, is wual +twee, dree Foote lank un breet, un 'n Foot of annerthalf dicke un +wegt insgmeen vertig bes füftig Pund. Wann 't ordentlick gaar +<span class="pagenum"><a name="Page_7" id="Page_7">[7]</a></span>uut e backet is, heft 't elendige harte Kosten un is nietske<a name="FNanchor_49_135" id="FNanchor_49_135"></a><a href="#Footnote_49_135" class="fnanchor">[49]</a> ungemackelk +to schnieen, dat'r vorwahr wual 'n reselut Mest<a name="FNanchor_50_136" id="FNanchor_50_136"></a><a href="#Footnote_50_136" class="fnanchor">[50]</a> un'n +farssen Keerl<a name="FNanchor_51_137" id="FNanchor_51_137"></a><a href="#Footnote_51_137" class="fnanchor">[51]</a> achter häärt, wann 'r 'n Palten<a name="FNanchor_52_138" id="FNanchor_52_138"></a><a href="#Footnote_52_138" class="fnanchor">[52]</a> af e kläwt +weeren schall. Nu is't de Moode bi'n Buuren, dat, wann se an'n +Disk gaaet, unners dat Lütke-Maaged vorbiäet, — daar bito et +de schnoopsken Fierken-Suugen auck wual es 'n Holsketrett in +de Ribben gift un 'r Schwö, schwö! bi seggt, — dat graute +Maaged de Beckens vull schleit<a name="FNanchor_53_139" id="FNanchor_53_139"></a><a href="#Footnote_53_139" class="fnanchor">[53]</a>, un de Moor 't Fleesk indellt, +de graute Knecht dat Braud vorschniien mot. De settet dann den +lüchtern<a name="FNanchor_54_140" id="FNanchor_54_140"></a><a href="#Footnote_54_140" class="fnanchor">[54]</a> Foot up 'n Kloß, nimmt dat Braud up't Knee, legt 'r +sick met 'r Bost tiigen, packet dat schaarpe, bree Mest n twas un +wisse<a name="FNanchor_55_141" id="FNanchor_55_141"></a><a href="#Footnote_55_141" class="fnanchor">[55]</a> met'r Fuust un ritt met aller Macht van 'n büütersten +Ende bes na'r Bost to düür dat Braud, dat he'r glatte, talldicke<a name="FNanchor_56_142" id="FNanchor_56_142"></a><a href="#Footnote_56_142" class="fnanchor">[56]</a> +Schniien van krigt un stiönet un seggt 'r he! bi, as wann he 'ne +hunnert Punds Ramme to regeeren harr. De Moor sitt allewisseweg, +'t Becken up de Knee, bi 'n Potte un frägt 'n biilings<a name="FNanchor_57_143" id="FNanchor_57_143"></a><a href="#Footnote_57_143" class="fnanchor">[57]</a>: +Himmännken, is't Becken liig? Auleed, lüstet<a name="FNanchor_58_144" id="FNanchor_58_144"></a><a href="#Footnote_58_144" class="fnanchor">[58]</a> di na wat? +Geerd, schall 'k'r di na wat in doonen? bes't het: Jau, ick woll +'r na wual 'n Schlart<a name="FNanchor_59_145" id="FNanchor_59_145"></a><a href="#Footnote_59_145" class="fnanchor">[59]</a> in hewwen, sauwiit as't schieterig wiesen +is; ick auck; vor mi auck na 'n paar Schnuut' vull; bes +se alle vulldaun<a name="FNanchor_60_146" id="FNanchor_60_146"></a><a href="#Footnote_60_146" class="fnanchor">[60]</a> sind; de Leste krigt't Sööteste, 't Pottschräpsel, +met in 'n Kaup, dann de Buuren lautet niks ümmekuomen, +<span class="pagenum"><a name="Page_8" id="Page_8">[8]</a></span>un dann mag in unseligen<a name="FNanchor_61_147" id="FNanchor_61_147"></a><a href="#Footnote_61_147" class="fnanchor">[61]</a> Hüüsern de Suuge wual +driisten wier n kuomen un den Pott ungestraffet vordan reggen +licken ... Schwiinefoot's lütke Stöfferken faund es wat in +siinen Mööskenschaarte, dat he nig kinnede. He lööp'r met na +der Inschläunersken<a name="FNanchor_62_148" id="FNanchor_62_148"></a><a href="#Footnote_62_148" class="fnanchor">[62]</a> un fröög wat dat wual wööre; man de +harr't to drocke<a name="FNanchor_63_149" id="FNanchor_63_149"></a><a href="#Footnote_63_149" class="fnanchor">[63]</a>, as dat se tokiiken konn un siä, 't si wual aart +Anback. Moor siä de Junge, heft Anback auck Fööte? Man dau +wöörd he anschnawwed met »Jackhals, halt 't Muul! Anback +schmeckt sööte.« Dann, mende de goothartede Junge, moste he 't +wual der aulen Bessemoor<a name="FNanchor_64_150" id="FNanchor_64_150"></a><a href="#Footnote_64_150" class="fnanchor">[64]</a> bringen, de he geeren alle 't Sööteste +un Lickmäutigste<a name="FNanchor_65_151" id="FNanchor_65_151"></a><a href="#Footnote_65_151" class="fnanchor">[65]</a> tohiegede. He packede 't met spitzige Finger +an un taug 'r 'ne breetpanzede<a name="FNanchor_66_152" id="FNanchor_66_152"></a><a href="#Footnote_66_152" class="fnanchor">[66]</a>, schmoorde Ütze<a name="FNanchor_67_153" id="FNanchor_67_153"></a><a href="#Footnote_67_153" class="fnanchor">[67]</a> bi 'n Achterbeenen +uut.</p> + +<p>Wann de Lustigmaaker an den Veerhachtiidts-Gasteriggen<a name="FNanchor_68_154" id="FNanchor_68_154"></a><a href="#Footnote_68_154" class="fnanchor">[68]</a> +bi miinen siäligen Vaar to Diske satt un de schmööen Priemtroggens<a name="FNanchor_69_155" id="FNanchor_69_155"></a><a href="#Footnote_69_155" class="fnanchor">[69]</a> +un Krintenstuuten in Kurreln<a name="FNanchor_70_156" id="FNanchor_70_156"></a><a href="#Footnote_70_156" class="fnanchor">[70]</a> schneit, föllt em allemal +in, dat siin Antkevaar<a name="FNanchor_71_157" id="FNanchor_71_157"></a><a href="#Footnote_71_157" class="fnanchor">[71]</a>, es 'n Knecht hatt harr, de up 'ne +wunnerlicke Wiise van'r Welt kuomen wööre. De Knecht harr +auck es 'n hartkösterig<a name="FNanchor_72_158" id="FNanchor_72_158"></a><a href="#Footnote_72_158" class="fnanchor">[72]</a> Braut anschniien wollt un'r siin Mest +nütte to wettet<a name="FNanchor_73_159" id="FNanchor_73_159"></a><a href="#Footnote_73_159" class="fnanchor">[73]</a> un den Foot up'n Fäskegrund<a name="FNanchor_74_160" id="FNanchor_74_160"></a><a href="#Footnote_74_160" class="fnanchor">[74]</a> vor 'n Kohstalle +settet hatt. As he follt harr', dat de Koste unwiise hart si, +<span class="pagenum"><a name="Page_9" id="Page_9">[9]</a></span>harr' he'r bi in de Fuust e spigget, dat he farsse ansetten woll; +man he harr'r auck met Ens sauviele achter daunen, dat he sick +faarts bi 'n eersten Tuage sülwest in eenen Rattse<a name="FNanchor_75_161" id="FNanchor_75_161"></a><a href="#Footnote_75_161" class="fnanchor">[75]</a> midden +met düür schniien harre, sau dat de buäweste End van 'n Knechte, +met 'n Meste in der eenen un met'r Braud-Schniien in der annern +Hand, voruäwer in den Kohstall stärtet un de Eesend up'r Diälen +liggen bliiwen wööre. Sintdessen wööre 'r Befell e kuomen, dat +de Braudschniiers jedesmal 'n hölten Brett vor de Bost setten +schiölen, dat'r söck Unglücke nich wier vorkuome.</p> + +<p>De wiise Köster woll't em abers siin Liewe nich recht to gläuwen +un siä: Nu lüüg Du un de Düüwel! Man wat'n Buuren van +siinen Vorfahren vertellt is, dat lät he sick nich baule uutseggen +un dann tiärgeden<a name="FNanchor_76_162" id="FNanchor_76_162"></a><a href="#Footnote_76_162" class="fnanchor">[76]</a> sick de Beeden, bes miin siälge Vaader 'n +toproostede<a name="FNanchor_77_163" id="FNanchor_77_163"></a><a href="#Footnote_77_163" class="fnanchor">[77]</a>, un 'n met'n sööten Drunke 't Muul stoppede. Dat +harr he in siinen jungen Jahren in 'n Klub to Minden leert, waar +damauliger Tiidt de gooe Bruuk was un auck nau na wual sienen +mag, dat, wann sick 'n Paar in der Sellskup vertöörenden un nich +naulauten wollen sick to kibbelkawweln<a name="FNanchor_78_164" id="FNanchor_78_164"></a><a href="#Footnote_78_164" class="fnanchor">[78]</a>, de Presidente 't Glas +nam un Proost! siä. Wann se dann na nin Gemack haulen wollen, +wöören se'r tohaupe uut e daunen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Wer ichtens tüsken den Buuren waaget un 'r in Verkehr met +staunen heft, de schall wual baule to der Insicht kuomen sien, dat +de Landmann faarts 'n bieter Totrüwwen to Denjenigen faatet, +daar he sick up siine gewuohnde Wiise met behebben kann. Un +wo maanig Verhältniß in der Welt is'r nich na bewennt, dat 't +goot is, wann me sick met allen Lüüen faarts stellen, un se met'n +Mundvull Wäärde, daar se nich lange bi to booksteveeren un to +jahnen bruuket, totrüwwesk un bidoonsk e maaken kann. —</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_10" id="Page_10">[10]</a></span></p> + +<p>Dat 't vorwahr allmanngsens auck mislick is, wann Männer +deren Beroop 't met sick brinkt, dat se met 'n Landmanne ümme +gaunen miötet, nich saviel Platt verstaaet, dat se sick verständlick +maaken kiönet, daar dann leider Gattes allerhande Vorfälle uut +entstaunen kiönet, de auck wual es leige uutloopet, kiöne Ji uut +düsser wahren Begiiwenheet afniemen.</p> + +<p>'N Buuren Schniider harr van den vielen Krummsitten, dat +he kortens daun n harr, dann't gönk na Wihnachten to, dat he +viel to doonen harr, saune unwiise Hartliiwigkeit e kriegen, dat'r +vor alle Gewalt Nicks mehr rissen<a name="FNanchor_79_165" id="FNanchor_79_165"></a><a href="#Footnote_79_165" class="fnanchor">[79]</a> woll un he gaar nich mehr +achter der Nauteln sitten konn. An'tleste, as he sick vor Wehdaage +un Kniipen in'n Kalduunen stump<a name="FNanchor_80_166" id="FNanchor_80_166"></a><a href="#Footnote_80_166" class="fnanchor">[80]</a> nich mehr redden konn un +alle in eene hen joolde as 'n Meybolze, siä siine Aulske, de 'ne al +lange vergiiflick allerhande Huusmiddel, as Waarmölge<a name="FNanchor_81_167" id="FNanchor_81_167"></a><a href="#Footnote_81_167" class="fnanchor">[81]</a>, Tuunrööwen, +Siemesbliär, Liinölge, un sagaar Piipenlüllsel<a name="FNanchor_82_168" id="FNanchor_82_168"></a><a href="#Footnote_82_168" class="fnanchor">[82]</a> in e giewen +harr: Ick haule'r vor, Jan-Hierm, dat du dach man na'n Dokter +löppst un läst di wat upschriiwen, ehr dat du stump<a name="FNanchor_83_169" id="FNanchor_83_169"></a><a href="#Footnote_83_169" class="fnanchor">[83]</a> van Unner +to gehst.</p> + +<p>Jan-Hierm nam den Raut an un as he bi 'n Dokter kwam, +klaagede he em siine graute Naut un Unsachtigheet; man de mende, +dat woll he na wual ens wier läs stuackern. Ich werde Euch +Etwas aufsetzen, das laßt Euch auf der Apotheke geben und handelt +genau nach der Vorschrift, wie es auf der Signatur zu lesen seyn +wird. Ihr könnt doch lesen, sonst will ich Euch sagen, daß Ihr +von der Mixtur, die Ihr bekommen werdet, alle zwei Stunden einen +Eßlöffel voll nehmen und damit fortfahren sollt, bis Wirkung erfolgt. +Seyd mäßig im Essen und haltet Euch warm. Nehmt +<span class="pagenum"><a name="Page_11" id="Page_11">[11]</a></span>allenfalls auch ein Pfund <em class="gesperrt">Pflaumen</em> mit, die machen Euch inwendig +geschmeidig und helfen der Medizin in ihrer Wirkung nach. +Habt Ihr mich wohl verstanden, so gehet mit Gott, ich hoffe dies +Mittel werde Euch Erleichterung verschaffen; sollte es aber nicht +der Fall seyn, so kommt nur wieder, dann werde ich Euch noch +etwas Kräftigeres verordnen, denn ich kenne Eure Natur noch nicht +genau.</p> + +<p>Ganz goot, Heer Dokter, ick bedanke mi auck eerst, siä de +Schniider; wann Se es wat to neggen hebbt, dann günnen Se mi +dach auck es wat, ick will't Se jüst sau goot maaken, as de beste +Arrewant van Pariis (<span class="antiqua">arrivant de Paris</span>), un gönk na'r Apteeken +un lööt sick siine Meddeziin torechte röören. As de Pillendregger +en afferriget harr, lööp he na'n Huäcker un födderde sick 'n Pund +<em class="gesperrt">Floomen</em><a name="FNanchor_84_170" id="FNanchor_84_170"></a><a href="#Footnote_84_170" class="fnanchor">[84]</a>, dann dat harr he uut 'n Dokter siine Wäärde verstaunen +un konn't je auck nich to bieter wieten, dat de Dokter 'r +<em class="gesperrt">Pruumen</em><a name="FNanchor_85_171" id="FNanchor_85_171"></a><a href="#Footnote_85_171" class="fnanchor">[85]</a> met e ment harr, as he siä, die machen Euch inwendig +geschmeidig; daar moste he dach absluut wual Schmier +af Fett unner verstaunen hebben, dann dat glitt goot un wat is 'r +wual schmieriger un schmiidigender als Schwiinefloomen?</p> + +<p>As he wier inne was, nam he faarts 'n grauten Liepel vull +van der Meddeziin in, man de gönk em twas<a name="FNanchor_86_172" id="FNanchor_86_172"></a><a href="#Footnote_86_172" class="fnanchor">[86]</a> düür'n Hals un +he vertröck 't Gesichte, as wann he Raamenroot<a name="FNanchor_87_173" id="FNanchor_87_173"></a><a href="#Footnote_87_173" class="fnanchor">[87]</a> in't Muul +kriigen harre, man he fratt'r auck gliiks dat heele Pund Floomen +achter nau. As he dat 'n Praus<a name="FNanchor_88_174" id="FNanchor_88_174"></a><a href="#Footnote_88_174" class="fnanchor">[88]</a> bi sick hatt harr, fönk't em +an to ramenten in'n Liiwe, as wann he'r 'n ganz Regement Poggen +inne harre un met ens gaf sick de Natuur läs, dat he anners nich +<span class="pagenum"><a name="Page_12" id="Page_12">[12]</a></span>'n wende, as de Dokter harrt 'r up an e leggt, dat he sick faarts +ganz weg lasseeren schiöle; man 's annern Muarens was he wier +up de aulen Hacken, dann he harr 'r Luft na kriigen un mende, +dat si dann dach 'n heelen Meister van 'n Dokter, as 'r in ganz +Engeland wual nin Bietern to fiinen sienen mogde. He lööt de +Meddeziin staunen un dachte, de kanst'e in Fall der Naut, wann't +di wual es wier sau tostäuten scholl, na wual ens wier bruuken.</p> + +<p>Kort 'r nau kwam den Schmedt in 'n Duarpe auck saune +Plauge up'n Balg. As den Schniider dat to Ahren kwam, siä +he: Kasper, daar will 'k di wual gawwe<a name="FNanchor_89_175" id="FNanchor_89_175"></a><a href="#Footnote_89_175" class="fnanchor">[89]</a> wier met torechte helpen. +Kumm man met mi, ick hewwe na van der Meddeziin wat staunen, +de mi de Dokter lest up e settet heft, as ick't jüst sau harr as du't +nu hest; daar will'k di 'n Liep' vull<a name="FNanchor_90_176" id="FNanchor_90_176"></a><a href="#Footnote_90_176" class="fnanchor">[90]</a> van doonen<a name="FNanchor_91_177" id="FNanchor_91_177"></a><a href="#Footnote_91_177" class="fnanchor">[91]</a>, mehr bruukest +du nich; man du most di auck 'n Pund Floomen haalen lauten, +de schluckst du'r dann faartsens achter in un dann schallt'r di uut +gaunen as uut'r linnenen Schatthuasen<a name="FNanchor_92_178" id="FNanchor_92_178"></a><a href="#Footnote_92_178" class="fnanchor">[92]</a>, segg'k di man.</p> + +<p>De Schmedt dää as em de Schniider seggt harr, man de wöörd +na dat Middel sau unsachte un leige<a name="FNanchor_93_179" id="FNanchor_93_179"></a><a href="#Footnote_93_179" class="fnanchor">[93]</a>, dat se man Hals uäwer +Kopps na'n Dokter loopen mosten. As de kwam, fröög he: Aber +mein Gott! was geht hier vor, lieber Meister; was habt Ihr begonnen? +Dau anwerde de Schmedt, he harr' man eenen Liepel +vull van de Meddeziin nuamen, de lestens den Schniider faarts +sau goot e holpen hewwe un dat Pund Floomen harr he 'r auck +achter up e settet, man em wollt' aparte Nicks nich e helpen.</p> + +<p>Was versteht Ihr unter Floomen, fröög de Dokter. De +Schmedt tröck sick 'n paar Mal un harr jüst na saviel Tiidt, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_13" id="Page_13">[13]</a></span>he 'n Dokter anwern konn: <em class="gesperrt">Schwiinefett</em>. Dau jappede he na +ens un Schnapps! was de leste Aum<a name="FNanchor_94_180" id="FNanchor_94_180"></a><a href="#Footnote_94_180" class="fnanchor">[94]</a> 'r uute.</p> + +<p>De Dokter schlöög de Hänne uäwer 'n Koppe tohaupe un +rööp: Wie ist's möglich! Wie hat der Schneider mich so mißverstehen +können, da ich ihm doch deutlich sagte, er möge sich ein +Pfund Pflaumen kaufen. Man de Schniider, de'r just up to +kuomen was, as de Schmedt verendede, moste sick na up't Meeste +wünnern un as he den Dokter den T'saamenhank uut'n Eene<a name="FNanchor_95_181" id="FNanchor_95_181"></a><a href="#Footnote_95_181" class="fnanchor">[95]</a> settet +un em seggt harr dat he nich anners verstaunen hewwe, as dat he +em Floomen verorneert hewwe, un dat Dat, wat he Pflaumen +nömmt harr, bi eer Aart Lüüen <em class="gesperrt">Pruumen</em> hedde, siä he: Nu +kann me dach seh'n, dat 'n Schniider, vor sau licht me 'n auck +hält, alldach na 'ne taubästigere<a name="FNanchor_96_182" id="FNanchor_96_182"></a><a href="#Footnote_96_182" class="fnanchor">[96]</a> Natuur n heft, as 'n Iisenfriäter +van 'n Schmedt.</p> + +<p>Düsse Dokter gönk in sick un leerde na up siinen aulen Dag +Plattdüütsk un bestönd'r auck uppe, dat alle siine Kinner 't auck +leeren mosten, dann he mende, me kiöne nich wieten, in wat vor +Ümmestände de in eeren Liiwen kuomen kiönen un sint dessen is +em sau'n bedrööwet Misverständniß auck nich wier vor e kuomen.</p> + +<p>Leeret dach Alle Plattdüütsk, de Ji van 'n Buuren liiwen, +of'r tüsken wanken un waagen<a name="FNanchor_97_183" id="FNanchor_97_183"></a><a href="#Footnote_97_183" class="fnanchor">[97]</a> miötet; dann daar vergiewe +Ji Ju na Nicks miie un kiönet 't met Rechte un gooen Gewieten +auck wual nich es verlangen, dat se Ju to Gefallen Haugdüütsk +leeren schiölen, daar 'n aparte van Natuur de Bill<a name="FNanchor_98_184" id="FNanchor_98_184"></a><a href="#Footnote_98_184" class="fnanchor">[98]</a> nich +na steht, un giiwen Ju 'r na wual Geld to, wann se Ju nich es +verstaunen konnt hebbet.</p> + +<p>De siälige graute Twankmester, Keiser Napoligum, de Förstenkinner +böstede un Böstenbiiner förstede, konnt' je nich es ree<a name="FNanchor_99_185" id="FNanchor_99_185"></a><a href="#Footnote_99_185" class="fnanchor">[99]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_14" id="Page_14">[14]</a></span>kriigen, dat de Buuren met siine S'ldauten fransk sprööken, un +he most'r sick kristlick in e giiwen, dat wi vor as nau bi uuser +eerlicken plattdüütsken Moorsprauke bleiwen. Man wat se hebben +wollen, wüsten se alldach wual to kriigen un wollen 't Eene auck +wual baule begriip'lk maaken. Wann se tom Bispell 'n wacker +Wicht säugen, siäen se man »vor di vor mi« un faarts was de +Putze ree; abers't gaf hen un wier dach auck wual es 'n Misverstand.</p> + +<p>Eenerwieges födderden se es <span class="antiqua">soupe de poules</span>. Man de +Weert de siinen schwarten Puudel, den he siine leewen Wüörmkes +to'n Vermaak<a name="FNanchor_100_186" id="FNanchor_100_186"></a><a href="#Footnote_100_186" class="fnanchor">[100]</a> un vor Tiidtverdriif sau bito allerhande Kunststückskes +leert harr, vor 'n Düüwel nich geeren missen woll, mende, +'t wööre'r wual liike nau<a name="FNanchor_101_187" id="FNanchor_101_187"></a><a href="#Footnote_101_187" class="fnanchor">[101]</a> un se schiölen't sau baule wual nich mierken, +wann se den aulen Spitz bi'n Hals kreigen un'r <em class="gesperrt">Puudelsuppen</em> +van kuakeden. As se de Suppen vor sick harren, föngen +se an to tuutertaatern un to fuutern, dat de Aulske sau'n Eesen<a name="FNanchor_102_188" id="FNanchor_102_188"></a><a href="#Footnote_102_188" class="fnanchor">[102]</a> +un Hartebiiten<a name="FNanchor_103_189" id="FNanchor_103_189"></a><a href="#Footnote_103_189" class="fnanchor">[103]</a> kreig, dat se eeren Mann rööp un grein<a name="FNanchor_104_190" id="FNanchor_104_190"></a><a href="#Footnote_104_190" class="fnanchor">[104]</a> un +siä: Wi aarmen, unglücksken Kinners, nu will't us grundlause leige +gaunen, dat wi de Keerels sau bedruagen hebbt; wel scholl sick +daar auck wual vor höt hebben, dat se söcke fiine Tungen harren, +dat se't faarts schmicken konnen, dat 't man 'ne Suppe van 'n +witten Spitze si; me scholl dach seggen, 'n Rüüe si 'n Rüüe un +de schmickeden wual sachte auck uäwer eene. Du most den Puudel +auck man to'r Läär<a name="FNanchor_105_191" id="FNanchor_105_191"></a><a href="#Footnote_105_191" class="fnanchor">[105]</a> e giewen, sau nääe<a name="FNanchor_106_192" id="FNanchor_106_192"></a><a href="#Footnote_106_192" class="fnanchor">[106]</a> du 'ne auck wual +missen wullt, dat de vergrelleden Kerrels sick man wier togiiewet, +<span class="pagenum"><a name="Page_15" id="Page_15">[15]</a></span>süß sin wi'r na wual unglückelk met in 'n Huuse, dann se roopet +ganz düütelk, dat 'k't goot verstaunen kann:</p> + +<p class="poem"> +<span class="antiqua">Madame! bien vite, des épices à la soupe.</span><br /> +Verdammt! 'n witten Spitz in der Suppen.<br /> +<span class="antiqua">Hola, vilain bougre d'hote, cela va sans dire:</span><br /> +Hallo, wi willt'n Buuren daut schlaun, dat Zankdier<br /> +<span class="antiqua">point de repas sans beurre et fromage. Mort de m'amie!</span><br /> +. . . . . du Riepaus van 'n Buuren eegest wat in to Maarse un de Moor miie.<br /> +<span class="antiqua">de la vieille bière lucide encore et puis-ça de l'eau de vie.</span><br /> +Wi willt den Bäär de Ahren luusen un pisacken'n met Luaaen<a name="FNanchor_107_193" id="FNanchor_107_193"></a><a href="#Footnote_107_193" class="fnanchor">[107]</a> un Wiien<a name="FNanchor_108_194" id="FNanchor_108_194"></a><a href="#Footnote_108_194" class="fnanchor">[108]</a>.<br /> +<span class="antiqua"> Avez vous compris icelles?</span><br /> +Begriipe ji dat, ji Iisels? +</p> + +<p>Vor de Schniiders haule ick 't met 'n Dokter L . . . . . +goot, dat se meestig all tohaupe graute Leefhebbers van 'n Danssen +sind; dann van de Bucksprünge, de se daar bi maaken miötet, +gaaet 'n de tohaupe kniäeden Kalduunen af un an dach es wier +uut'n Eene.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>In der Rankordnunge kümmt № 6 de Baa'moor<a name="FNanchor_109_195" id="FNanchor_109_195"></a><a href="#Footnote_109_195" class="fnanchor">[109]</a> vor. +Daar fällt mi auck wat bi in.</p> + +<p>Miinen eersten Vadderstand<a name="FNanchor_110_196" id="FNanchor_110_196"></a><a href="#Footnote_110_196" class="fnanchor">[110]</a> most' ick miinen F'rier<a name="FNanchor_111_197" id="FNanchor_111_197"></a><a href="#Footnote_111_197" class="fnanchor">[111]</a> to +Gefallen doonen, de, as wi uut Franckriik wier trügge kuomen +wöören, gliiks, as Viele Annere auck, siine aule Bruut wier upsogte, +de em trüü e bliewen was, in 'r Wiil eer unnersdessen nin +Anner'r kuomen was.</p> + +<p>Se kräupen auck baule bi eene, un as de eerste Junge kwam, +harr de F'rier de Leewde to mi, dat he mi to'n Vadder bidden lööt.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_16" id="Page_16">[16]</a></span></p> + +<p>De Baa'moor siä mi de Frööde an, man ick was ganz unerfahren +unner söcke Saaken, dessenthalwen fröög ick dat aule Wiif, +wat ick'r eegentlick bi wahrtoniemen harre? Dau kreig ick to'r Antwoort: +Dat is sau lästig nich, Heer Lüütenant, un 'r sind nich sauviele +Ummestände bi, as de wat<a name="FNanchor_112_198" id="FNanchor_112_198"></a><a href="#Footnote_112_198" class="fnanchor">[112]</a> wual meenet. Kuomen Se +man 'n Sönndaage Muaren bi<a name="FNanchor_113_199" id="FNanchor_113_199"></a><a href="#Footnote_113_199" class="fnanchor">[113]</a> elwen Uhren na'r Kierken, dann +willk'r mi na inrichten dat 'ck'r 'n Trett eher met'n Kiinde un +met'n Steertvadder<a name="FNanchor_114_200" id="FNanchor_114_200"></a><a href="#Footnote_114_200" class="fnanchor">[114]</a> auck bin un will Se vor der Klocktaarens-Düüren +afwachten. Den P'stooren hebb 'k all Bescheed to stüürt, +dat'k geeren 'n Kiind kasselt<a name="FNanchor_115_201" id="FNanchor_115_201"></a><a href="#Footnote_115_201" class="fnanchor">[115]</a> hebben woll un 'n vorneimen Vadder +metbrachte; dann wann dat de Fall is, mot'k't em alltiidt tovüüren +to wieten doonen, dat he'r sick 'n bieten anners met siine Wäärde +na inrichten kann, as 't bi'n gemeenen Manne näudig is. De +schall'r dann auck wual to rechter Tiidt sienen. Dann triäe wi +tohaupe in die Kierken na'n Füntelsteene<a name="FNanchor_116_202" id="FNanchor_116_202"></a><a href="#Footnote_116_202" class="fnanchor">[116]</a> un wann de P'stoor 't +Teeken gift, dat de hillige Handelunge läs gaunen schall, dooe ick +Se dat Kiind up de Aarm's, dat Se 't 'n P'stoor tohaulet. Man +Se schiölet sick jau nich verfehren<a name="FNanchor_117_203" id="FNanchor_117_203"></a><a href="#Footnote_117_203" class="fnanchor">[117]</a> wann 't vellichte an to schreggen +un to spalkern<a name="FNanchor_118_204" id="FNanchor_118_204"></a><a href="#Footnote_118_204" class="fnanchor">[118]</a> fänkt, wann't sick dat Suckerpüppken wual +uut'n Munde mümmeln mogte, of wann 'k em dat Müssken van +den naakeden Koppe riite un de P'stoor 'r em dat kaule Waater +up güt, dann 'k hewwe faarts wual mierket, dat 't 'n kritzigen, +gnatzigen<a name="FNanchor_119_205" id="FNanchor_119_205"></a><a href="#Footnote_119_205" class="fnanchor">[119]</a> Soldauten-Jungen is, daar de Aulen na wat met to +beliewen kriigen kiönet.</p> + +<p>Man dat was 't eegentlick nich wat 'k geeren van den aulen +Wiiwe wieten woll, deswiegen fröög ick wiider, af ick nich auck +<span class="pagenum"><a name="Page_17" id="Page_17">[17]</a></span>Geld wieten möste? Dat schiölet Se je wual sachte to bieter +kinnen, siä de riäterige Saabeltriine<a name="FNanchor_120_206" id="FNanchor_120_206"></a><a href="#Footnote_120_206" class="fnanchor">[120]</a>, dat de Geestlicken Nicks +ümmesüß n dooet un dat'r nin Minske sünner Betaalen up of +van der Welt kümmt. Ick dachte se scholl mi faarts düütlicker bescheen, +wat ick to offern harr, man daar woll se van sick sülwenst +nich recht met vor 'n Dag; deswiegen bat ick se, se mogte 't mi +dach met'n paar Wäärden Riige bi Riige toseggen, dann woll 'k 't +mi upschriiwen, dat 'k 't nich vergeite. Dau kreig ick abers wat +to häären, dat 'k'r mi baule vor verfehrt harre. Se un de P'stoor +siä dat unnewietene<a name="FNanchor_121_207" id="FNanchor_121_207"></a><a href="#Footnote_121_207" class="fnanchor">[121]</a> Wiif, göngen in eenen Rank un dann de +Köster un 't Aarmenbecken, un wann'k eer un den P'stoor jedder'n +wual 'n Spetzigesdaaler geiwe un den Köster un 'n Aarmenbecken +jidder 'n halwen Kroondaaler, dann konn 'k'r wual sau schickelk +met bestaunen, un dann kreige ick van Uänern in'n Dööpelhuuse +auck 'n lecker Schäulken Kaffe, daar nine Sigurgen to wöören, +met Suckerkringels un Krintenstuuten, saviel as mi man lüstede, +un wat 'k daar dann der jungen Kraummoor<a name="FNanchor_122_208" id="FNanchor_122_208"></a><a href="#Footnote_122_208" class="fnanchor">[122]</a> vor verehren woll, +dat stönne ganz in miinen Gefallen.</p> + +<p>Gatt's duusend Süüke! dacht ick in miinen Sinne, dat is de +Dokter schlau, dann dach wual 'ne uutverschiämde, inbellske<a name="FNanchor_123_209" id="FNanchor_123_209"></a><a href="#Footnote_123_209" class="fnanchor">[123]</a> aule +Hexe van'r Baamoor, de wo nich mehr, to'm minnsten dach jüst +sau viel sien will, as de P'stoor. Man 't kostede mi alldach miin +Geld, nett<a name="FNanchor_124_210" id="FNanchor_124_210"></a><a href="#Footnote_124_210" class="fnanchor">[124]</a> as se 't mi vor seggt harr, dann 'k woll mi van der +leigmuul'den Flaarschnuuten nich geeren wat nau driiwen lauten; +un 't Leigeste was na buawen batt<a name="FNanchor_125_211" id="FNanchor_125_211"></a><a href="#Footnote_125_211" class="fnanchor">[125]</a>, dat 'k 't vor düsse eene Keer<a name="FNanchor_126_212" id="FNanchor_126_212"></a><a href="#Footnote_126_212" class="fnanchor">[126]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_18" id="Page_18">[18]</a></span>faarts sau goot inerichtet harr, dat de grappsgierige<a name="FNanchor_127_213" id="FNanchor_127_213"></a><a href="#Footnote_127_213" class="fnanchor">[127]</a> Draake mi +nau den düssen, alle Niäsenlank in'n Huuse leig un mi to'n Vadderstande +näudigede, bes 'k'r dann dach an'tleste 'n resoluten Grentel<a name="FNanchor_128_214" id="FNanchor_128_214"></a><a href="#Footnote_128_214" class="fnanchor">[128]</a> +vorschauf, dat se mi nich bett kuomen doste<a name="FNanchor_129_215" id="FNanchor_129_215"></a><a href="#Footnote_129_215" class="fnanchor">[129]</a>, dann 't aunde mi, +dat se't'r nett up an e legt harr, dat se mi met anner Lüüe Blaagen +alle miine Kroondaalers afgäusken<a name="FNanchor_130_216" id="FNanchor_130_216"></a><a href="#Footnote_130_216" class="fnanchor">[130]</a> woll, dat 'k to leste man +met'n Stanke rüümen<a name="FNanchor_131_217" id="FNanchor_131_217"></a><a href="#Footnote_131_217" class="fnanchor">[131]</a> un met'n witten Stocke uut'n Lanne loopen +konnt harre.</p> + +<p>Der Kraummoor gaf ick auck 't Eere<a name="FNanchor_132_218" id="FNanchor_132_218"></a><a href="#Footnote_132_218" class="fnanchor">[132]</a> un luawede<a name="FNanchor_133_219" id="FNanchor_133_219"></a><a href="#Footnote_133_219" class="fnanchor">[133]</a> bito +vor den Jungen bes 'n Uutspriöke<a name="FNanchor_134_220" id="FNanchor_134_220"></a><a href="#Footnote_134_220" class="fnanchor">[134]</a> alle Jahr to Wihnachten 'n +K'rintenstuuten uut, daar 'n dicken Daaler in e backet sien schiöle, +daar ick auck eerlick Waart unner haulen hebbe; dann miin Luatelwaart +is alltiidt wiesen: <em class="gesperrt">Metdeelen un Baate giewen aarmet +nich</em><a name="FNanchor_135_221" id="FNanchor_135_221"></a><a href="#Footnote_135_221" class="fnanchor">[135]</a>.</p> + +<p><em class="gesperrt">'N Schwiin knüffket<a name="FNanchor_136_222" id="FNanchor_136_222"></a><a href="#Footnote_136_222" class="fnanchor">[136]</a> na wual, wann me em +entmodt of vorbigeht</em>; man de unbeschufte<a name="FNanchor_137_223" id="FNanchor_137_223"></a><a href="#Footnote_137_223" class="fnanchor">[137]</a> Junge +heft 't mi van siin Liewedaages nich es met 'n bittersten<a name="FNanchor_138_224" id="FNanchor_138_224"></a><a href="#Footnote_138_224" class="fnanchor">[138]</a> +Waarde Dank e wüst. Je nu! Lat 'ne 'r met loopen; he schall +de Welt na wual es kennen leeren.</p> + +<p class="poem"> +<i class="gesperrt">Jan, wult du düür de Welt,<br /> +most du di schmiigen un büügen.</i> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> +<p><a name="Footnote_1_87" id="Footnote_1_87"></a><a href="#FNanchor_1_87"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">dwaalen</em>: irren, umherirren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_88" id="Footnote_2_88"></a><a href="#FNanchor_2_88"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlecht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_89" id="Footnote_3_89"></a><a href="#FNanchor_3_89"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Aart</em>: Etwas, einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_90" id="Footnote_4_90"></a><a href="#FNanchor_4_90"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">deftig</em>: kräftig, stark, heftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_91" id="Footnote_5_91"></a><a href="#FNanchor_5_91"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">elennigen</em>: elend machen, abquälen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_92" id="Footnote_6_92"></a><a href="#FNanchor_6_92"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">quaasken</em>: läppisch, ungereimt reden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_93" id="Footnote_7_93"></a><a href="#FNanchor_7_93"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">lut</em>: lautet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_94" id="Footnote_8_94"></a><a href="#FNanchor_8_94"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Anlustern</em>: Anhören.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_95" id="Footnote_9_95"></a><a href="#FNanchor_9_95"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schmüüstern</em>: Lächeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_96" id="Footnote_10_96"></a><a href="#FNanchor_10_96"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">faaken</em>: oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_97" id="Footnote_11_97"></a><a href="#FNanchor_11_97"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">niggelken Wäärde</em>: sonderbaren Worten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_98" id="Footnote_12_98"></a><a href="#FNanchor_12_98"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Ick rieke</em>: ich denke, halte dafür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_99" id="Footnote_13_99"></a><a href="#FNanchor_13_99"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: ganz, eben, genau, gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_100" id="Footnote_14_100"></a><a href="#FNanchor_14_100"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Huusingedöönte</em>: Hausgeräth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_101" id="Footnote_15_101"></a><a href="#FNanchor_15_101"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Hööken</em>: Ecken, Winkeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_102" id="Footnote_16_102"></a><a href="#FNanchor_16_102"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Stiie</em>: Stätte, Bauergut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_103" id="Footnote_17_103"></a><a href="#FNanchor_17_103"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">man</em>: aber, doch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_104" id="Footnote_18_104"></a><a href="#FNanchor_18_104"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Fuulstööle</em>: Lehnstühle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_105" id="Footnote_19_105"></a><a href="#FNanchor_19_105"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">'t liik't</em>: es paßt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_106" id="Footnote_20_106"></a><a href="#FNanchor_20_106"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">halfböördig</em>: unächt, verbastardet, unvollkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_107" id="Footnote_21_107"></a><a href="#FNanchor_21_107"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">bidoon'ske</em>: zutrauliche, anschmiegende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_108" id="Footnote_22_108"></a><a href="#FNanchor_22_108"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: nützlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_109" id="Footnote_23_109"></a><a href="#FNanchor_23_109"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: gerade heraus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_110" id="Footnote_24_110"></a><a href="#FNanchor_24_110"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">verfumfeyede</em>: vernachlässigte, verdorbene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_111" id="Footnote_25_111"></a><a href="#FNanchor_25_111"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">grätts'k doonen</em>: großthun, prahlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_112" id="Footnote_26_112"></a><a href="#FNanchor_26_112"><span class="label">[26]</span></a> Das gewohnte »<em class="gesperrt">he</em>« verleitet den Landmann, wenn er hochdeutsch +sprechen will, dazu, dem »<em class="gesperrt">er</em>« ein h vorzusetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_113" id="Footnote_27_113"></a><a href="#FNanchor_27_113"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Paul</em>: Pfahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_114" id="Footnote_28_114"></a><a href="#FNanchor_28_114"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Geerkaamer</em>: (Geräthekammer) Sakristey.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_115" id="Footnote_29_115"></a><a href="#FNanchor_29_115"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">kiddelig Aus</em>: kitzliches Aas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_116" id="Footnote_30_116"></a><a href="#FNanchor_30_116"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Achterbeene</em>: Hinterbeine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_117" id="Footnote_31_117"></a><a href="#FNanchor_31_117"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs, tüs!</em>: ruhig, stille, sachte!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_118" id="Footnote_32_118"></a><a href="#FNanchor_32_118"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">(züüf) tööf</em>: warte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_119" id="Footnote_33_119"></a><a href="#FNanchor_33_119"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Verwank</em>: Gelegenheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_120" id="Footnote_34_120"></a><a href="#FNanchor_34_120"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">daskete</em>: drosch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_121" id="Footnote_35_121"></a><a href="#FNanchor_35_121"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Tag</em>: Zug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_122" id="Footnote_36_122"></a><a href="#FNanchor_36_122"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">daal</em>: herunter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_123" id="Footnote_37_123"></a><a href="#FNanchor_37_123"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">lu't</em>: lautet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_124" id="Footnote_38_124"></a><a href="#FNanchor_38_124"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">tüsken</em>: zwischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_125" id="Footnote_39_125"></a><a href="#FNanchor_39_125"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">A jas, a jas!</em>: Pfui, Pfui!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_126" id="Footnote_40_126"></a><a href="#FNanchor_40_126"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Moorsprauke</em>: Muttersprache.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_127" id="Footnote_41_127"></a><a href="#FNanchor_41_127"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: das Neue, Ungewöhnliche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_128" id="Footnote_42_128"></a><a href="#FNanchor_42_128"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: gänzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_129" id="Footnote_43_129"></a><a href="#FNanchor_43_129"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Bibärigheeden</em>: Albernheiten, Fratzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_130" id="Footnote_44_130"></a><a href="#FNanchor_44_130"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Tuäge</em>: Aufzüge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_131" id="Footnote_45_131"></a><a href="#FNanchor_45_131"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">beschonken</em>: berauscht, angetrunken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_132" id="Footnote_46_132"></a><a href="#FNanchor_46_132"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">putzig</em>: schnurrig, lustig, possierlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_133" id="Footnote_47_133"></a><a href="#FNanchor_47_133"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">allewisse weg</em>: in einem fort, beständig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_134" id="Footnote_48_134"></a><a href="#FNanchor_48_134"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">Tieckebaunen Miäl</em>: Pferdebohnen-Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_135" id="Footnote_49_135"></a><a href="#FNanchor_49_135"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">nietske</em>: sehr, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_136" id="Footnote_50_136"></a><a href="#FNanchor_50_136"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">Mest</em>: Messer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_137" id="Footnote_51_137"></a><a href="#FNanchor_51_137"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">'n farssen Keerl</em>: ein starker Kerl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_138" id="Footnote_52_138"></a><a href="#FNanchor_52_138"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">'n Palten</em>: ein Fetzen, Schnitte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_139" id="Footnote_53_139"></a><a href="#FNanchor_53_139"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">de Beckens vull schleit</em>: die Näpfe füllt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_140" id="Footnote_54_140"></a><a href="#FNanchor_54_140"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtern</em>: linken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_141" id="Footnote_55_141"></a><a href="#FNanchor_55_141"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">'n twas un wisse</em>: queer und fest.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_142" id="Footnote_56_142"></a><a href="#FNanchor_56_142"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">talldicke</em>: zolldicke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_143" id="Footnote_57_143"></a><a href="#FNanchor_57_143"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">'n biilings</em>: der Reihe nach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_144" id="Footnote_58_144"></a><a href="#FNanchor_58_144"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">lüstet</em>: beliebt, gefällt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_145" id="Footnote_59_145"></a><a href="#FNanchor_59_145"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schlart</em>: ein Klacks, Haufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_146" id="Footnote_60_146"></a><a href="#FNanchor_60_146"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: satt, gesättigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_147" id="Footnote_61_147"></a><a href="#FNanchor_61_147"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">unseligen</em>: schmutzigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_148" id="Footnote_62_148"></a><a href="#FNanchor_62_148"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Inschläunerske</em>: Aufgeberin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_149" id="Footnote_63_149"></a><a href="#FNanchor_63_149"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">drock'</em>: eilig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_150" id="Footnote_64_150"></a><a href="#FNanchor_64_150"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Bessemoor</em>: Großmutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_151" id="Footnote_65_151"></a><a href="#FNanchor_65_151"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Lickmäutigste</em>: was weich, zum Lecken ist.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_152" id="Footnote_66_152"></a><a href="#FNanchor_66_152"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">breetpanzede</em>: breitbauchige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_153" id="Footnote_67_153"></a><a href="#FNanchor_67_153"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Ütze</em>: Kröte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_154" id="Footnote_68_154"></a><a href="#FNanchor_68_154"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">Veerhachtiidds Gasteriggen</em>: vier hohen Festtags-Schmäuse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_155" id="Footnote_69_155"></a><a href="#FNanchor_69_155"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Prie'mt'roggens</em>: Präbendebrod, eine Art weißes Roggenbrod in +Westphalen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_156" id="Footnote_70_156"></a><a href="#FNanchor_70_156"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Kurreln</em>: Rollen, Scheiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_157" id="Footnote_71_157"></a><a href="#FNanchor_71_157"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Antkevaar</em>: Urgroßvater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_158" id="Footnote_72_158"></a><a href="#FNanchor_72_158"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">hartkösterig</em>: hart von Rinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_159" id="Footnote_73_159"></a><a href="#FNanchor_73_159"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">siin Mest nütte to wettet</em>: sein Messer tüchtig dazu geschärft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_160" id="Footnote_74_160"></a><a href="#FNanchor_74_160"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">Fäskegrund</em>: Riegel- (Gitter) Grund — (Faschinen).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_161" id="Footnote_75_161"></a><a href="#FNanchor_75_161"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">in eenen Rattse</em>: mit einem Risse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_162" id="Footnote_76_162"></a><a href="#FNanchor_76_162"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">tiärgeden</em>: zerrten, neckten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_163" id="Footnote_77_163"></a><a href="#FNanchor_77_163"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">toproostede</em>: zutrank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_164" id="Footnote_78_164"></a><a href="#FNanchor_78_164"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">kibbelkawweln</em>: widersprechen, zanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_165" id="Footnote_79_165"></a><a href="#FNanchor_79_165"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">rissen</em>: rutschen, fortgehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_166" id="Footnote_80_166"></a><a href="#FNanchor_80_166"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: durchaus, gar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_167" id="Footnote_81_167"></a><a href="#FNanchor_81_167"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Waarmölge</em>: Wermuth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_168" id="Footnote_82_168"></a><a href="#FNanchor_82_168"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">Piipenlüllsel</em>: Tabacks-Pfeifenjauche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_169" id="Footnote_83_169"></a><a href="#FNanchor_83_169"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: ganz und gar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_170" id="Footnote_84_170"></a><a href="#FNanchor_84_170"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Floomen</em>: Schweinefett.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_171" id="Footnote_85_171"></a><a href="#FNanchor_85_171"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Pruumen</em>: Pflaumen, Zwetschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_172" id="Footnote_86_172"></a><a href="#FNanchor_86_172"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">twas</em>: queer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_173" id="Footnote_87_173"></a><a href="#FNanchor_87_173"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">Raamenroot</em>: Ruß aus dem Schornstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_174" id="Footnote_88_174"></a><a href="#FNanchor_88_174"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_175" id="Footnote_89_175"></a><a href="#FNanchor_89_175"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_176" id="Footnote_90_176"></a><a href="#FNanchor_90_176"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">'n Liep' vull</em>: einen Löffel voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_177" id="Footnote_91_177"></a><a href="#FNanchor_91_177"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">doonen</em>: geben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_178" id="Footnote_92_178"></a><a href="#FNanchor_92_178"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">Schatthuasen</em>: Strümpfe ohne Fußende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_179" id="Footnote_93_179"></a><a href="#FNanchor_93_179"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlimm, elend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_180" id="Footnote_94_180"></a><a href="#FNanchor_94_180"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Aum</em>: Athem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_181" id="Footnote_95_181"></a><a href="#FNanchor_95_181"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">uut'n Eene</em>: aus einander.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_182" id="Footnote_96_182"></a><a href="#FNanchor_96_182"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">taubästig</em>: zähe; eigentlich hart von Rinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_183" id="Footnote_97_183"></a><a href="#FNanchor_97_183"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">wanken un waagen</em>: verkehren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_184" id="Footnote_98_184"></a><a href="#FNanchor_98_184"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">Bill</em>: Schnabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_185" id="Footnote_99_185"></a><a href="#FNanchor_99_185"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">ree</em>: fertig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_186" id="Footnote_100_186"></a><a href="#FNanchor_100_186"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak</em>: seinen lieben Kinderchen +zum Vergnügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_187" id="Footnote_101_187"></a><a href="#FNanchor_101_187"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">'t wööre'r wual liike nau</em>: es wäre wohl einerlei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_188" id="Footnote_102_188"></a><a href="#FNanchor_102_188"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">Eesen</em>: Grauen, Furcht, Entsetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_189" id="Footnote_103_189"></a><a href="#FNanchor_103_189"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">Hartebiiten</em>: Gewissensangst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_190" id="Footnote_104_190"></a><a href="#FNanchor_104_190"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">grein</em>: weinte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_191" id="Footnote_105_191"></a><a href="#FNanchor_105_191"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">to'r Läär giewen</em>: zum Besten geben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_192" id="Footnote_106_192"></a><a href="#FNanchor_106_192"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">nääe</em>: ungern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_193" id="Footnote_107_193"></a><a href="#FNanchor_107_193"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">Luaaen</em>: Loden, Zweige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_194" id="Footnote_108_194"></a><a href="#FNanchor_108_194"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">Wiien</em>: Weiden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_195" id="Footnote_109_195"></a><a href="#FNanchor_109_195"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Baa'moor</em>: Hebamme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_196" id="Footnote_110_196"></a><a href="#FNanchor_110_196"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">Vadderstand</em>: Gevatterstand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_197" id="Footnote_111_197"></a><a href="#FNanchor_111_197"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">F'rier</em>: Fourier.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_198" id="Footnote_112_198"></a><a href="#FNanchor_112_198"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">as de wat</em>: als Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_199" id="Footnote_113_199"></a><a href="#FNanchor_113_199"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">bi</em>: gegen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_200" id="Footnote_114_200"></a><a href="#FNanchor_114_200"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Steertvadder</em>: Nebenpathe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_201" id="Footnote_115_201"></a><a href="#FNanchor_115_201"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">kasselt</em>: getauft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_202" id="Footnote_116_202"></a><a href="#FNanchor_116_202"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Füntelsteen</em>: Taufstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_117_203" id="Footnote_117_203"></a><a href="#FNanchor_117_203"><span class="label">[117]</span></a> <em class="gesperrt">verfehren</em>: erschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_118_204" id="Footnote_118_204"></a><a href="#FNanchor_118_204"><span class="label">[118]</span></a> <em class="gesperrt">spalkern</em>: zappeln, trampeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_119_205" id="Footnote_119_205"></a><a href="#FNanchor_119_205"><span class="label">[119]</span></a> <em class="gesperrt">gnatzig</em>: grämlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_120_206" id="Footnote_120_206"></a><a href="#FNanchor_120_206"><span class="label">[120]</span></a> <em class="gesperrt">de riäterige Saabeltriine</em>: die rappelige Schwätzerin, die geschwätzige +Plaudertasche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_121_207" id="Footnote_121_207"></a><a href="#FNanchor_121_207"><span class="label">[121]</span></a> <em class="gesperrt">unnewieten</em>: unbescheiden, zudringlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_122_208" id="Footnote_122_208"></a><a href="#FNanchor_122_208"><span class="label">[122]</span></a> <em class="gesperrt">Kraummoor</em>: Wöchnerin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_123_209" id="Footnote_123_209"></a><a href="#FNanchor_123_209"><span class="label">[123]</span></a> <em class="gesperrt">inbellske</em>: eingebildete, stolze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_124_210" id="Footnote_124_210"></a><a href="#FNanchor_124_210"><span class="label">[124]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_125_211" id="Footnote_125_211"></a><a href="#FNanchor_125_211"><span class="label">[125]</span></a> <em class="gesperrt">buawen batt</em>: überdem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_126_212" id="Footnote_126_212"></a><a href="#FNanchor_126_212"><span class="label">[126]</span></a> <em class="gesperrt">vor düsse eene Keer</em>: mit diesem einen Male.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_127_213" id="Footnote_127_213"></a><a href="#FNanchor_127_213"><span class="label">[127]</span></a> <em class="gesperrt">grappsgierige</em>: habsüchtige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_128_214" id="Footnote_128_214"></a><a href="#FNanchor_128_214"><span class="label">[128]</span></a> <em class="gesperrt">Grentel</em>: Riegel, Vorreiber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_129_215" id="Footnote_129_215"></a><a href="#FNanchor_129_215"><span class="label">[129]</span></a> <em class="gesperrt">doste</em>: durfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_130_216" id="Footnote_130_216"></a><a href="#FNanchor_130_216"><span class="label">[130]</span></a> <em class="gesperrt">afgäusken</em>: ablocken, abzwacken; eigentlich: Jemandes Gutmüthigkeit +benutzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_131_217" id="Footnote_131_217"></a><a href="#FNanchor_131_217"><span class="label">[131]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Stanke rüümen</em>: einen Quark zurücklassen, kahl abziehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_132_218" id="Footnote_132_218"></a><a href="#FNanchor_132_218"><span class="label">[132]</span></a> <em class="gesperrt">'t Eere</em>: das Ihrige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_133_219" id="Footnote_133_219"></a><a href="#FNanchor_133_219"><span class="label">[133]</span></a> <em class="gesperrt">uutluawen</em>: vermachen, zusagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_134_220" id="Footnote_134_220"></a><a href="#FNanchor_134_220"><span class="label">[134]</span></a> <em class="gesperrt">Uutspriöcke</em>: Confirmation.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_135_221" id="Footnote_135_221"></a><a href="#FNanchor_135_221"><span class="label">[135]</span></a> <em class="gesperrt">aarmet nich</em>: macht nicht arm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_136_222" id="Footnote_136_222"></a><a href="#FNanchor_136_222"><span class="label">[136]</span></a> <em class="gesperrt">knüffket</em>: grunzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_137_223" id="Footnote_137_223"></a><a href="#FNanchor_137_223"><span class="label">[137]</span></a> <em class="gesperrt">unbeschuft</em>: unmanierlich, unbehobelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_138_224" id="Footnote_138_224"></a><a href="#FNanchor_138_224"><span class="label">[138]</span></a> <em class="gesperrt">bittersten</em>: geringsten, kleinsten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_225" id="Footnote_A_225"></a><a href="#FNanchor_A_225"><span class="label">[A]</span></a> bi mi to Lanne is de Rankornunge ungefeer de Düsse: +</p> +<p> +1. de Heer B'stoor; 2. de Heer Vuaget; 3. de Schoolmester; 4. de +Kierken P'rviiser's; 5. de Unnervuaget, of de Twankmester, as se 'ne auck +wual heetet; 6. de Baaemoor; 7. de Schniider; 8. de Schwiinehee'r, met'n +grauten Häären; 9. de Baartschräpper un Haarkläuwer; 10. de Bittker; +11. de Nachtwiäker met'r Riätern.</p></div> + +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_19" id="Page_19">[19]</a></span></p> + + +<h2><a name="An_miinen_Landsmann_N_N" id="An_miinen_Landsmann_N_N"></a>An miinen Landsmann N. N.</h2> + + +<h3><a name="Eerste_Breef" id="Eerste_Breef"></a>Eerste Breef.</h3> + +<p>As ick Ju vergaunen Meitiidt tospröök, leigen Ji mi an, +dat 'k Ju dach af un an es wier saunen aarigen Breef up Plattdüütsk +to schriiwen mogte, dann Juue Ölste harr 'sick an den vorrigen +elennige<a name="FNanchor_1_226" id="FNanchor_1_226"></a><a href="#Footnote_1_226" class="fnanchor">[1]</a> ergetzet un 'r mächtige nau verlanget, dat 'k dach +bi Tiidt un Geliegenheet es wier 'n Paar Riige uut'r Fieren loopen +lauten mogte. Den Gefallen will 'k Ju geeren doonen, dann +de eene Leefde is wisse der Annern werth un wi sind je auck sin +Liewe,<a name="FNanchor_2_227" id="FNanchor_2_227"></a><a href="#Footnote_2_227" class="fnanchor">[2]</a> van Schöölers Tiien an, dicke Fründe wiesen un de Ölste +was aparte alltiidt sau 'n leeflicken<a name="FNanchor_3_228" id="FNanchor_3_228"></a><a href="#Footnote_3_228" class="fnanchor">[3]</a> Kinnergeck, dat 'k 't em nau +na Dank weet, wo he us jümmeran Allens geern to Willen dää, +daar he van wüste, dat 't us man ichtens<a name="FNanchor_4_229" id="FNanchor_4_229"></a><a href="#Footnote_4_229" class="fnanchor">[4]</a> vergnöögen konn. Nu +bin 'k 'r faarts'n Sönndage Uänern<a name="FNanchor_5_230" id="FNanchor_5_230"></a><a href="#Footnote_5_230" class="fnanchor">[5]</a> bi an e fangen un schicke +Ju hier den eersten Breef, daar, wann uuse leewe Herrgatt Liewen +un Gesundheet lät, na wual 'n Paar achter nau kuomen kiönet.</p> + +<p>Bi der lesten Dansserigge, waar se sick alltohaupe sau elennige +goot<a name="FNanchor_6_231" id="FNanchor_6_231"></a><a href="#Footnote_6_231" class="fnanchor">[6]</a> verlusteert harren un bes up den bedrööweden Hiilenkiiker<a name="FNanchor_7_232" id="FNanchor_7_232"></a><a href="#Footnote_7_232" class="fnanchor">[7]</a> +van 'n Wichte, dat'r den ganzen uutspiirigen<a name="FNanchor_8_233" id="FNanchor_8_233"></a><a href="#Footnote_8_233" class="fnanchor">[8]</a> Auwend +in eene hen sau betüntelt<a name="FNanchor_9_234" id="FNanchor_9_234"></a><a href="#Footnote_9_234" class="fnanchor">[9]</a> un piilik<a name="FNanchor_10_235" id="FNanchor_10_235"></a><a href="#Footnote_10_235" class="fnanchor">[10]</a> 'n hier satt, <em class="gesperrt">as 'ne Uule<span class="pagenum"><a name="Page_20" id="Page_20">[20]</a></span> +in Stierwensnääen, dat van Teewes un Meewes Nicks +n wüste</em> un p’rfass nich uptodeggen was, me mogt’r auck met anstellen +wat me woll, sau seelenvergnööget wöören, — nu, daar was +et je auck schlichtens<a name="FNanchor_11_236" id="FNanchor_11_236"></a><a href="#Footnote_11_236" class="fnanchor">[11]</a> up an e legt und en Jedereene dröög’r je +auck’t Siine geeren to bi, — menden de Fruuslüüe, daar ick aparte +van all’ miin Liewe lank geeren met schnacket un hanteert hebbe, +dat ick et Plattdüütske dann dach na nich heel verleert harre un +et duchte mi auck, as wann se miine Naaskerigge na wual sau +jeewe<a name="FNanchor_12_237" id="FNanchor_12_237"></a><a href="#Footnote_12_237" class="fnanchor">[12]</a> geeren anlustern mogten.</p> + +<p>Miin beste Vermaak harr’k alldach met Juuer Aulsken, dann +<em class="gesperrt">de was</em> den ganzen Auwend <em class="gesperrt">sau küürsk, und harr’t alle in +eene hen sau drock un hille<a name="FNanchor_13_238" id="FNanchor_13_238"></a><a href="#Footnote_13_238" class="fnanchor">[13]</a>, as 'ne Katte de siewen +Pötte met ens to licken het</em>. Se was alltiidt all’n ranketank, +beliewet Wicht, as wi na tohaupe in’n Kergissem<a name="FNanchor_14_239" id="FNanchor_14_239"></a><a href="#Footnote_14_239" class="fnanchor">[14]</a> wöören un et +gefällt eene, wann me Söcke na der Hand es wier n süht un sick +uäwertüüget, dat de fröhlicke Sinn’r dach na sau wat inne bekliiwen +bliewen is. Mi is’t up’n Handvull Nooten sin Liewe auck +nich an e kuomen, wiete Ji wual, un ick gläuwe vorwahr, wann +wi auck de heele Nacht düür e daasket<a name="FNanchor_15_240" id="FNanchor_15_240"></a><a href="#Footnote_15_240" class="fnanchor">[15]</a> un rawawwet<a name="FNanchor_16_241" id="FNanchor_16_241"></a><a href="#Footnote_16_241" class="fnanchor">[16]</a> harren, +wi wöören’t aparte na nich mööe wooren. <em class="gesperrt">Putzen<a name="FNanchor_17_242" id="FNanchor_17_242"></a><a href="#Footnote_17_242" class="fnanchor">[17]</a> un Kortswiile +miötet 'r af un an driiwen weeren, harr jener +Mann wisse auck seggt, un harr siine Fruwwen met’r +Meßfuarken kiddelt</em>; man ganz <em class="gesperrt">sau butt streiken wi den +Baß dach nich</em>, dat schall us nin Minske nauseggen; dann +wann ick’r es Eenen tüsken schmeit, <em class="gesperrt">wöören Ji’r auck +faarts met allerhande aardige Aepsen un Himphamperiggen<a name="FNanchor_18_243" id="FNanchor_18_243"></a><a href="#Footnote_18_243" class="fnanchor">[18]</a><span class="pagenum"><a name="Page_21" id="Page_21">[21]</a></span> +uut’r Ölgemiölen achter inne</em>, dat’t +alle man in eenen Vergnöögen togaunen moste.</p> + +<p>Wat harren sick de Wichter abers auck up e tämt un wacker +maaket<a name="FNanchor_19_244" id="FNanchor_19_244"></a><a href="#Footnote_19_244" class="fnanchor">[19]</a>! <em class="gesperrt">Se stööken eene vorwahr in de Augen, as +Wihnachtspuppen un Pauskegger</em> un <em class="gesperrt">säugen se nich +alltohaupe uut, as wann se uut Hengelspötten drunken +harren</em>? Man <em class="gesperrt">de fiinen Stadtheerens wöören'r +auck alle in eene hen ümme to to klucken, as de Hahnens +ümme de Leggehööntkes</em>, un mi ducht de Aulen +dääen'r auck wual sau ganz unrecht nicht anne, wann se af un +an es na der Jügde ümme keiken, dann de is unerfahren un +däärlik, un 't is wual 'n wahr Luatelwaart<a name="FNanchor_20_245" id="FNanchor_20_245"></a><a href="#Footnote_20_245" class="fnanchor">[20]</a>, dat'r seggt: +»<em class="gesperrt">Wann de Voss anfänkt to preddigen, mot me de +Gauseküüken in Achte niemen.</em>«</p> + +<p>Abers 'r wöören auck sau'n Paar loorske <em class="gesperrt">Schleisters un +Bissewentken</em><a name="FNanchor_21_246" id="FNanchor_21_246"></a><a href="#Footnote_21_246" class="fnanchor">[21]</a><a name="FNanchor_22_247" id="FNanchor_22_247"></a><a href="#Footnote_22_247" class="fnanchor">[22]</a> manken, de wual nich to biister viele<a name="FNanchor_23_248" id="FNanchor_23_248"></a><a href="#Footnote_23_248" class="fnanchor">[23]</a> met +der gooen aulen Tiidt mehr in'n Sinne hebben mogten, <em class="gesperrt">as de +Koh na Büntke und de Bulle Joost hedde; dann de<span class="pagenum"><a name="Page_22" id="Page_22">[22]</a></span> +keiken uut hauge Fensters</em> un harren sieker wual all Husaaren +in 'n Quarteere hatt, de eer ann're Tucht un Tüürlüüre<a name="FNanchor_24_249" id="FNanchor_24_249"></a><a href="#Footnote_24_249" class="fnanchor">[24]</a> +leert harren. De hüütige Welt is nu eenmal nich anners, +un me weet leider wual, <em class="gesperrt">wo mehr 'me de Katten striepet, +wo häuger se den Steert hält</em>. — Et is al goot, dat me +de Kinner wat leeren lät, man et docht in 't Geheel nich, wann +me de Wichter <em class="gesperrt">in de Welt jahnen lät, as in 'n hallen +Pott</em>, dat se to viele nigge Tenten sehet un hääret; dann weeret'r +lichte Allerhööntkes van, to'm Minnsten bliiwet se nich resolut +un natüürlick <em class="gesperrt">un me mot'r herneigest sau schliie, schliie<a name="FNanchor_25_250" id="FNanchor_25_250"></a><a href="#Footnote_25_250" class="fnanchor">[25]</a> +met ümme gaun, as met'n Egge up'r Schwingen</em>. +Na miinen butten Begriepe dooet de Aulen up 'n Besten, <em class="gesperrt">wann +se eer de Brautläupen<a name="FNanchor_26_251" id="FNanchor_26_251"></a><a href="#Footnote_26_251" class="fnanchor">[26]</a> bi Tiien aart häuger hanget +un ninen Minsken wat up't Lickebrett<a name="FNanchor_27_252" id="FNanchor_27_252"></a><a href="#Footnote_27_252" class="fnanchor">[27]</a> legget</em>, dann +<em class="gesperrt">wann me de Düüfkes met Annisölge bestrickt, sind de +Aarende'r auck faarts achter. De Rüüens de 'n +Braaen ruacken hebb't, will't 'ne auck geeren belicken. +Waar Knuäckskes sind de düüget, dar gift't +auck Rüüens de se müüget</em>; seggt 'n ault Spreckwaart un +<em class="gesperrt">de 't Schmantpöttken<a name="FNanchor_28_253" id="FNanchor_28_253"></a><a href="#Footnote_28_253" class="fnanchor">[28]</a> nich vor de Katten waaret, +werd beschnoopet un beschlickert</em><a name="FNanchor_29_254" id="FNanchor_29_254"></a><a href="#Footnote_29_254" class="fnanchor">[29]</a>; daarümme <em class="gesperrt">is et vull +bieter vor de Wichter, met'r Uulen to sitten, as met'n +Jäckster<a name="FNanchor_30_255" id="FNanchor_30_255"></a><a href="#Footnote_30_255" class="fnanchor">[30]</a> to wippen</em>. De wiisen Aulen höölen'r al vor, <em class="gesperrt">me<span class="pagenum"><a name="Page_23" id="Page_23">[23]</a></span> +miöte de Ziegen den Steert nich to lank wassen lauten +un me kiöne ehr 'n Pott vull Fläue hööen, as 'ne +Bissewentke van 'n Wichte</em>. Wann me se eerst waarschuwwen<a name="FNanchor_31_256" id="FNanchor_31_256"></a><a href="#Footnote_31_256" class="fnanchor">[31]</a> +mot un seggen: »<em class="gesperrt">Kättken, hööt diine Kläuntkes</em>,« +is't de meesten Tiidt al to laate. <em class="gesperrt">Sau me de Gäuse wuöhnt, +sau gaaet se, un 'n Jäckster hüppelt, all waar he geht.</em></p> + +<p>He-Ji dat vosshärige Aapengesichte van 'n Jungen auck +wual 'n Käären betüürt<a name="FNanchor_32_257" id="FNanchor_32_257"></a><a href="#Footnote_32_257" class="fnanchor">[32]</a>, de sick sau viele up siin Danssen inbell'de +un sau 'n Narre was, dat he alle in eene hen vordanssen +woll? He harr achter auck na Platz e noog hatt un daar häärde +he eegentlick auck hen. <em class="gesperrt">De tralthackede Abelhans haspelde +sick un gönk spradden<a name="FNanchor_33_258" id="FNanchor_33_258"></a><a href="#Footnote_33_258" class="fnanchor">[33]</a>, as 'n Gaante<a name="FNanchor_34_259" id="FNanchor_34_259"></a><a href="#Footnote_34_259" class="fnanchor">[34]</a>, de 'n Liepel +in 'n Steerte heft</em>, un woll dat graute Waart jümmeran alleine +föören un <em class="gesperrt">daarbi schneit he alle wisse weg up<a name="FNanchor_35_260" id="FNanchor_35_260"></a><a href="#Footnote_35_260" class="fnanchor">[35]</a> dat +de Balkens knappeden</em>. Antleste verdraut he mi dach, dann +wann se 'n Menewett, oder 'n Schleifer födderden, <em class="gesperrt">speerde sick +de loorske<a name="FNanchor_36_261" id="FNanchor_36_261"></a><a href="#Footnote_36_261" class="fnanchor">[36]</a> Jantke vor allen Düüren as 'n Schruuthahne</em> +un woll allemal 'n Jägerschottsken, 'ne Hacke — se — se, +'n Radwasker un alle söcke Knuackenfillers hebben, un <em class="gesperrt">daar +gneesede<a name="FNanchor_37_262" id="FNanchor_37_262"></a><a href="#Footnote_37_262" class="fnanchor">[37]</a> he bi, as 'n Iisel de 'n Pund Braud kriigen +harr</em>. Man <em class="gesperrt">ick schneit'r em baule met'r Twassaagen</em><a name="FNanchor_38_263" id="FNanchor_38_263"></a><a href="#Footnote_38_263" class="fnanchor">[38]</a> +düür un siä: »Hanfentken! <em class="gesperrt">Diine Uptüäge sind hier +nich an e bracht, dann se klappet as 'n Kohdreck in 'n +Gaarenkietel</em>; deswiegen raae ick di, <em class="gesperrt">maack di man nich +allstogröön, Du Eckeltiewe<a name="FNanchor_39_264" id="FNanchor_39_264"></a><a href="#Footnote_39_264" class="fnanchor">[39]</a>, süß mogten di de<span class="pagenum"><a name="Page_24" id="Page_24">[24]</a></span> +Ziegen frieten.« Dat konn de Quieksteert<a name="FNanchor_40_265" id="FNanchor_40_265"></a><a href="#Footnote_40_265" class="fnanchor">[40]</a> an siin +seere Been<a name="FNanchor_41_266" id="FNanchor_41_266"></a><a href="#Footnote_41_266" class="fnanchor">[41]</a> biinen.</em></p> + +<p><em class="gesperrt">Buttke bi Buttke</em>; dat het: 'n Jeder bi siines Gliiken; +dann Ordnunge regeert de Welt, de Knüppel de Hunde un de +Kantschoo de Russen. Waar Colonus Schwalenbierg vordansset, +entfeerne sick 'n Jedder, de nich to 'n haugen Buurenstande häärt, +<em class="gesperrt">siä'k man; dau wöören siine Gärte<a name="FNanchor_42_267" id="FNanchor_42_267"></a><a href="#Footnote_42_267" class="fnanchor">[42]</a> baule gaar</em>.</p> + +<p>He mormelde na 'n Mundvull Wäärde in'n Baart un +<em class="gesperrt">harr' siinen Kraul<a name="FNanchor_43_268" id="FNanchor_43_268"></a><a href="#Footnote_43_268" class="fnanchor">[43]</a> wual geeren na ens wier begunnen</em>, +un mende, he wöör't wual aart fiiner gewuohnt, man ick +maakede em begriiplick, <em class="gesperrt">dat't up'r Baßviolen<a name="FNanchor_44_269" id="FNanchor_44_269"></a><a href="#Footnote_44_269" class="fnanchor">[44]</a> nich fiiner +'n gönge</em>, aparte wann me'n Keerl vor sick hebbe as he, +<em class="gesperrt">de van vorn 'n Iisel un van achter 'n Osse si</em>. Dat +schlauck he daal un schnupps was he beet un fönk an vor sick hen +to miimern<a name="FNanchor_45_270" id="FNanchor_45_270"></a><a href="#Footnote_45_270" class="fnanchor">[45]</a>, as wann he uäwerliä, wat bi söcke Ümmestände 't +Beste to doonen sii. Antleste, as he nau nich rissen<a name="FNanchor_46_271" id="FNanchor_46_271"></a><a href="#Footnote_46_271" class="fnanchor">[46]</a> woll, siä 'k +em sachte in't Ahr: Du Schlunkenschleef<a name="FNanchor_47_272" id="FNanchor_47_272"></a><a href="#Footnote_47_272" class="fnanchor">[47]</a> <em class="gesperrt">hest sin Liewe na +nin goot Gaaren spunnen un mendest, hier wual de +Jäcksters up 'n Neste to fangen</em>, man <em class="gesperrt">söcke Bieten +sind vor diinen Bill nich wuossen</em>. Wann du nu nich +wenner uutneggest, <em class="gesperrt">will'k di den Steert es upbiinen un +di es 'n Käären kasterviolen<a name="FNanchor_48_273" id="FNanchor_48_273"></a><a href="#Footnote_48_273" class="fnanchor">[48]</a>, dat du nich wieten +schast, waar du henkruupen wult</em>. Dau mogte em dann +dach bedünken, dat't wual't Klöökste wööre, <em class="gesperrt">dat he sick man nich +länger twasbäumen lööte un den Düüwel man bi<span class="pagenum"><a name="Page_25" id="Page_25">[25]</a></span> +Tiien up'r Nacken neime, dann begiignede he em +herneigest nich</em>. He schmeit den vössigen Kopp in de Nacken +un siä met 'n haufärrigen Gebähr, <em class="gesperrt">dat em jüst anstönd, as +wann 'n Kaulhaase sick tiigen 'n Waarwulf steggert: +»Auck de Löwwen miötet sick vor de Müggen waaren.« +Dat schlut as 'ne Tange up't Fierken</em>, entmodde ick em +un daarmet greip he na siinen Pollendeckel un <em class="gesperrt">wiege was de +aabele Praulhans, as wann he weg e puußet wööre</em>. +Söcke Lifflaffers<a name="FNanchor_49_274" id="FNanchor_49_274"></a><a href="#Footnote_49_274" class="fnanchor">[49]</a>, daar me wual van seggen kann: »<em class="gesperrt">Puchers +un Praulers sind nine Fechters</em>,« süht me wual faaken, +dann se bisset<a name="FNanchor_50_275" id="FNanchor_50_275"></a><a href="#Footnote_50_275" class="fnanchor">[50]</a> allerweggens herümme, daar se meenet dat 't wat +to haseleeren giewe; me kann se abers baule mööten; <em class="gesperrt">se wiiret +sick meestig met'n korten Stocke</em> un me kann se baule sau +tamm kriigen, dat me se up de Hand setten un wegpuußen kann, +as'n Flüüsen. Me het se hier un daar met'n rechten Naamen: +»<em class="gesperrt">Kaptein-Muule</em>.« — Sau geh't't, wann Gielgäuse<a name="FNanchor_51_276" id="FNanchor_51_276"></a><a href="#Footnote_51_276" class="fnanchor">[51]</a> sick +met Lüüen gemeen maaken will't, daar se nich tüsken häärt un +sick nich na regeeret —</p> + +<p>Grüüßet Liisken duusent mal van mi. Wo is't met den +däärlicken Wichte, is't auck na sau auwiisig<a name="FNanchor_52_277" id="FNanchor_52_277"></a><a href="#Footnote_52_277" class="fnanchor">[52]</a> un eesig<a name="FNanchor_53_278" id="FNanchor_53_278"></a><a href="#Footnote_53_278" class="fnanchor">[53]</a> vor +Gaffeltangen<a name="FNanchor_54_279" id="FNanchor_54_279"></a><a href="#Footnote_54_279" class="fnanchor">[54]</a> un Iweditzen<a name="FNanchor_55_280" id="FNanchor_55_280"></a><a href="#Footnote_55_280" class="fnanchor">[55]</a>? Wi leigen Jungens hebb't dat +aarme Lüüt'r faaken<a name="FNanchor_56_281" id="FNanchor_56_281"></a><a href="#Footnote_56_281" class="fnanchor">[56]</a> noog met e quielet un ick kann't mi nau +baule sülwent nich vergiewen, dat'k, as wi verbolgenen Niegenmäuners<a name="FNanchor_57_282" id="FNanchor_57_282"></a><a href="#Footnote_57_282" class="fnanchor">[57]</a> +eenes Daages in'n Haasebrooke herümme ränkstert<a name="FNanchor_58_283" id="FNanchor_58_283"></a><a href="#Footnote_58_283" class="fnanchor">[58]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_26" id="Page_26">[26]</a></span>un Miike<a name="FNanchor_59_284" id="FNanchor_59_284"></a><a href="#Footnote_59_284" class="fnanchor">[59]</a>, Pielpoggen<a name="FNanchor_60_285" id="FNanchor_60_285"></a><a href="#Footnote_60_285" class="fnanchor">[60]</a> Sprinkstaapels<a name="FNanchor_61_286" id="FNanchor_61_286"></a><a href="#Footnote_61_286" class="fnanchor">[61]</a> Läuwerkenpünße<a name="FNanchor_62_287" id="FNanchor_62_287"></a><a href="#Footnote_62_287" class="fnanchor">[62]</a>, +Iweditzen un alle söcke unnüsele<a name="FNanchor_63_288" id="FNanchor_63_288"></a><a href="#Footnote_63_288" class="fnanchor">[63]</a> Undeerte fangen harren, em es +saunen Lanksteert un e wieten<a name="FNanchor_64_289" id="FNanchor_64_289"></a><a href="#Footnote_64_289" class="fnanchor">[64]</a> in de Hand dää, <em class="gesperrt">daar et van +in'n Eene schaut<a name="FNanchor_65_290" id="FNanchor_65_290"></a><a href="#Footnote_65_290" class="fnanchor">[65]</a>, as wann'r 'n Schneischiöte<a name="FNanchor_66_291" id="FNanchor_66_291"></a><a href="#Footnote_66_291" class="fnanchor">[66]</a> van +'n Dacke stärtet</em>. Wann 'k 'r nau wual es an denke, wat wi +Düügenichte dat fromme Lüüt allmanngsens röökelause<a name="FNanchor_67_292" id="FNanchor_67_292"></a><a href="#Footnote_67_292" class="fnanchor">[67]</a> beleidigeden; +wann wi em de krawweliggen<a name="FNanchor_68_293" id="FNanchor_68_293"></a><a href="#Footnote_68_293" class="fnanchor">[68]</a> Eckeltiewen und Jockäuseangeln<a name="FNanchor_69_294" id="FNanchor_69_294"></a><a href="#Footnote_69_294" class="fnanchor">[69]</a> +achter't Bösken<a name="FNanchor_70_295" id="FNanchor_70_295"></a><a href="#Footnote_70_295" class="fnanchor">[70]</a> schmeiten, un den ganzen Kopp me't +Kliewen<a name="FNanchor_71_296" id="FNanchor_71_296"></a><a href="#Footnote_71_296" class="fnanchor">[71]</a> todeckeden un se em achternau in de langen Haare +to vertalterden<a name="FNanchor_72_297" id="FNanchor_72_297"></a><a href="#Footnote_72_297" class="fnanchor">[72]</a> dat 't 'n heelen Dag wat wier uuttoreen<a name="FNanchor_73_298" id="FNanchor_73_298"></a><a href="#Footnote_73_298" class="fnanchor">[73]</a> +un uuttofliggen<a name="FNanchor_74_299" id="FNanchor_74_299"></a><a href="#Footnote_74_299" class="fnanchor">[74]</a> harr, dann kann 'k 't mi nu nagraae auck +ganz goot begriipen, dat 't us all manngsens nütte lüük<a name="FNanchor_75_300" id="FNanchor_75_300"></a><a href="#Footnote_75_300" class="fnanchor">[75]</a> to +weeren moste un sick vorwahr auck wual geeren verschulkede<a name="FNanchor_76_301" id="FNanchor_76_301"></a><a href="#Footnote_76_301" class="fnanchor">[76]</a>, +wann wi leigen Jackhälse<a name="FNanchor_77_302" id="FNanchor_77_302"></a><a href="#Footnote_77_302" class="fnanchor">[77]</a> ankweimen; man in 'n Grunde +<span class="pagenum"><a name="Page_27" id="Page_27">[27]</a></span>harren wi dat sööte Kniip in 't Hertken dach sau leef, <em class="gesperrt">dat wi +em wual Sucker mümmeln mogt harren</em>. Af et 'r na +wual es an e denket, dat ick em, wann wi Beeden alleine wöören, +sau geeren 'n Küßken gaf?.. Daar kam mi Meggers Hiermken +es up to; de fröög mi, wo mi de Lickerigge grauts lüsten kiöne? +Man ick mende, wat 't dach wual Sööters up'r Welt n geiwe. +Dau siä de Schlapps van 'n Jungen, dann hest du sin Liewe na +wual nine Schwiineknuäckskes gnaaget<a name="FNanchor_78_303" id="FNanchor_78_303"></a><a href="#Footnote_78_303" class="fnanchor">[78]</a>?... Nu Söckes is e +wiesen, un <em class="gesperrt">Jungens sind Jungens un Fliegels togliik. +De Eene is van Rüggenstrau, de Annere is iewen sau. +Verstand un Naugedanken kuomet nich vor Jahren</em> +un <em class="gesperrt">de Jügde mot eerst 'n ittelke Paar Narrenschoo +verschliiten, vor dat se wiis werd</em>.</p> + +<p class="poem"> +"<i class="gesperrt">Ungetuagene Kinner,<br /> +gaaet to Wierke as Rinner.</i>"<br /> +</p> + +<p>Et gaae Ju toaupe wual! Neigstens mehr van söcke Saaken.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_226" id="Footnote_1_226"></a><a href="#FNanchor_1_226"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">elennige</em>: ist eigentlich ein in der westphälischen Mundart viel gebräuchliches +Vergrößerungswort, z. B. <em class="gesperrt">elennige wacker</em>: überaus hübsch. +<em class="gesperrt">elennige niederträchtig</em>: sehr herablassend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_227" id="Footnote_2_227"></a><a href="#FNanchor_2_227"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">sin Liewe</em>: stets, sein Lebelang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_228" id="Footnote_3_228"></a><a href="#FNanchor_3_228"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">leeflick</em>: liebreich, freundlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_229" id="Footnote_4_229"></a><a href="#FNanchor_4_229"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_230" id="Footnote_5_230"></a><a href="#FNanchor_5_230"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Uänern</em>: Nachmittag (Engl. <span class="antiqua">after noon</span>.)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_231" id="Footnote_6_231"></a><a href="#FNanchor_6_231"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">elennige goot</em>: besonders, sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_232" id="Footnote_7_232"></a><a href="#FNanchor_7_232"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Hiilenkiiker</em>: langgewachsener Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_233" id="Footnote_8_233"></a><a href="#FNanchor_8_233"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">uutspiirig</em>: ganz, völlig; <em class="gesperrt">ganz uutspiirig</em>, ist ein <span class="antiqua">pleonasmus</span>, +wie sie im Plattdeutschen oft vorkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_234" id="Footnote_9_234"></a><a href="#FNanchor_9_234"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">betüntelt</em>: albern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_235" id="Footnote_10_235"></a><a href="#FNanchor_10_235"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">piilik</em>: ängstlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_236" id="Footnote_11_236"></a><a href="#FNanchor_11_236"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">schlichtens</em>: lediglich, blos, hauptsächlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_237" id="Footnote_12_237"></a><a href="#FNanchor_12_237"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: einigermaßen, erträglich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_238" id="Footnote_13_238"></a><a href="#FNanchor_13_238"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">drock un hille</em>: eilig und geschäftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_239" id="Footnote_14_239"></a><a href="#FNanchor_14_239"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Kergissem</em>: Catechismus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_240" id="Footnote_15_240"></a><a href="#FNanchor_15_240"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">daasken</em>: dahlen, schnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_241" id="Footnote_16_241"></a><a href="#FNanchor_16_241"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">rawawwen</em>: schäckern, laut vergnügt sein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_242" id="Footnote_17_242"></a><a href="#FNanchor_17_242"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Putzen</em>: Possen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_243" id="Footnote_18_243"></a><a href="#FNanchor_18_243"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Aepsen un Himphamperiggen</em>: Affereien, lächerliche Geberden, +Kurzweil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_244" id="Footnote_19_244"></a><a href="#FNanchor_19_244"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">up e tämt un wacker maaket</em>: aufgeputzt und zierlich gekleidet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_245" id="Footnote_20_245"></a><a href="#FNanchor_20_245"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">Luatelwaart</em>: Losungswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_246" id="Footnote_21_246"></a><a href="#FNanchor_21_246"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Schleisters un Bissewentken</em>: <em class="gesperrt">Bissewentke</em>, ein leichtfertiges +Frauenzimmer, eine Lauftasche; <em class="gesperrt">Schleister</em> ist noch etwas schlimmer +als Bissewentke; etwa liederliches Geschöpf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_247" id="Footnote_22_247"></a><a href="#FNanchor_22_247"><span class="label">[22]</span></a> Bei der Niederschreibung dieser Briefe bin ich auf zwei Wörter gestoßen, +die sich mit unsern Buchstaben nicht wohl so schreiben lassen wie sie +eigentlich ausgesprochen werden. Es sind die Wörter: »Zissen und Bissen +(Bissewentke, Zissemänntken,)« in denen das darin vorkommende ss äußerst +weich auszusprechen ist. Ich getraue mir nicht, irgend einen andern Buchstaben +unsers Alphabets zu substituiren. Den der französischen Sprache Kundigen +schlage ich das französische <span class="antiqua">ç</span> (Cedille) vor, welches, obgleich es auch +wohl nicht völlig paßt, meines Dafürhaltens der Sache am nächsten kommt. +Sonst wird das ss in der Regel sehr scharf ausgesprochen: z. B. bissen, missen, +rissen etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_248" id="Footnote_23_248"></a><a href="#FNanchor_23_248"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">nich to biister viele</em>: nicht gar zu viel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_249" id="Footnote_24_249"></a><a href="#FNanchor_24_249"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Tucht un Tüürlüüre</em>: Zucht und Lebensart; Sitten; von <em class="gesperrt">tüüren</em>: +betrachten, beobachten, und <em class="gesperrt">Lüüe</em>: Leute; vielleicht auch aus dem Französischen: +<span class="antiqua">tirlirer</span> oder <span class="antiqua">tournure</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_250" id="Footnote_25_250"></a><a href="#FNanchor_25_250"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">schliie, schliie</em>: leise, leise; sachte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_251" id="Footnote_26_251"></a><a href="#FNanchor_26_251"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Brautläupe</em>: ein rundes hölzernes Brodgefäß, statt des Brotkorbes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_252" id="Footnote_27_252"></a><a href="#FNanchor_27_252"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Lickebrett</em>: ein Brettchen, worauf den Hunden und Katzen ihr +Futter gegeben wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_253" id="Footnote_28_253"></a><a href="#FNanchor_28_253"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Schmantpöttken</em>: Rahmtöpfchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_254" id="Footnote_29_254"></a><a href="#FNanchor_29_254"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">beschnoopet un beschlickert</em>: (sind gleichbedeutend) benascht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_255" id="Footnote_30_255"></a><a href="#FNanchor_30_255"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Jäckster</em>: Elster.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_256" id="Footnote_31_256"></a><a href="#FNanchor_31_256"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">waarschuwwen</em>: warnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_257" id="Footnote_32_257"></a><a href="#FNanchor_32_257"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">betüüren</em>: beobachten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_258" id="Footnote_33_258"></a><a href="#FNanchor_33_258"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">spradden gaun</em>: sich spreitzen, brüsten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_259" id="Footnote_34_259"></a><a href="#FNanchor_34_259"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Gaante</em>: Gänserich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_260" id="Footnote_35_260"></a><a href="#FNanchor_35_260"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">upschniien</em>: aufschneiden, lügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_261" id="Footnote_36_261"></a><a href="#FNanchor_36_261"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">loorsk</em>: läufisch, liederlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_262" id="Footnote_37_262"></a><a href="#FNanchor_37_262"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">gneesen</em>: grinsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_263" id="Footnote_38_263"></a><a href="#FNanchor_38_263"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Twassaage</em>: Queersäge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_264" id="Footnote_39_264"></a><a href="#FNanchor_39_264"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Eckeltiewe</em>: Maykäfer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_265" id="Footnote_40_265"></a><a href="#FNanchor_40_265"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Quieksteert</em>: Bachstelze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_266" id="Footnote_41_266"></a><a href="#FNanchor_41_266"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">seere Been</em>: dürres, trockenes krankes Bein. Spillbein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_267" id="Footnote_42_267"></a><a href="#FNanchor_42_267"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Gärte</em>: Grütze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_268" id="Footnote_43_268"></a><a href="#FNanchor_43_268"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Kraul</em>: <em class="gesperrt">Choral</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_269" id="Footnote_44_269"></a><a href="#FNanchor_44_269"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Baßviole</em>: Baßgeige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_270" id="Footnote_45_270"></a><a href="#FNanchor_45_270"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">miimern</em>: Gesichter schneiden. (vielleicht von <span class="antiqua">mimus</span>)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_271" id="Footnote_46_271"></a><a href="#FNanchor_46_271"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">rissen</em>: abgehen, fortgehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_272" id="Footnote_47_272"></a><a href="#FNanchor_47_272"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">Schlunkenschleef</em>: ein langweiliger fauler Kerl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_273" id="Footnote_48_273"></a><a href="#FNanchor_48_273"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">kasterviolen</em>: prügeln, peinigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_274" id="Footnote_49_274"></a><a href="#FNanchor_49_274"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Lifflaffers</em>: läppische, abgeschmackte Menschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_275" id="Footnote_50_275"></a><a href="#FNanchor_50_275"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">bissen</em>: umherlaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_276" id="Footnote_51_276"></a><a href="#FNanchor_51_276"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Gielgäuse</em>: Goldammer; fig. Gelbschnäbel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_277" id="Footnote_52_277"></a><a href="#FNanchor_52_277"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">auwiisig</em>: albern, verzogen, eigensinnig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_278" id="Footnote_53_278"></a><a href="#FNanchor_53_278"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">eesig</em>: grauhaft, furchtsam.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_279" id="Footnote_54_279"></a><a href="#FNanchor_54_279"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Gaffeltangen</em>: Ohrwürmer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_280" id="Footnote_55_280"></a><a href="#FNanchor_55_280"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Iweditzen</em>: Eidechsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_281" id="Footnote_56_281"></a><a href="#FNanchor_56_281"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">faaken</em>: oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_282" id="Footnote_57_282"></a><a href="#FNanchor_57_282"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">verbolgenen Niigenmäuners</em>: verwegenen Neuntödter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_283" id="Footnote_58_283"></a><a href="#FNanchor_58_283"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">herümme ränkstert</em>: herumgesprungen, gelärmt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_284" id="Footnote_59_284"></a><a href="#FNanchor_59_284"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Miike</em>: Eggerlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_285" id="Footnote_60_285"></a><a href="#FNanchor_60_285"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Pielpoggen</em>: die jungen noch geschwänzten Frösche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_286" id="Footnote_61_286"></a><a href="#FNanchor_61_286"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">Sprinkstaapels</em>: Heuschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_287" id="Footnote_62_287"></a><a href="#FNanchor_62_287"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Läuwerken-Pünße</em>: <em class="gesperrt">Läuwerken</em>: Lerchen; <em class="gesperrt">Pünße</em>: noch nackte +junge Vögel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_288" id="Footnote_63_288"></a><a href="#FNanchor_63_288"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">unnüsel</em>: schmutzig, eckelhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_289" id="Footnote_64_289"></a><a href="#FNanchor_64_289"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">un e wieten</em>: unbemerkt, unbewußt; in anderer Bedeutung auch +gewissenlos, begehrlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_290" id="Footnote_65_290"></a><a href="#FNanchor_65_290"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Eene scheeten</em>: zusammenfahren, erschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_291" id="Footnote_66_291"></a><a href="#FNanchor_66_291"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schneischiöte</em>: ein herabstürzender Haufen Schnee; Lawine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_292" id="Footnote_67_292"></a><a href="#FNanchor_67_292"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">röökelaus</em>: ruchlos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_293" id="Footnote_68_293"></a><a href="#FNanchor_68_293"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">krawwelig</em>: krabbelnd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_294" id="Footnote_69_294"></a><a href="#FNanchor_69_294"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Jockäuse-Angeln</em>: <em class="gesperrt">Jockäuse</em>: (von Jucken und Aas) Hagebutten; +<em class="gesperrt">Angeln</em>: Grannen; also die Grannen welche um den Kernen der Hagebutten +sitzen und ein heftiges Jucken auf der Haut hervorbringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_295" id="Footnote_70_295"></a><a href="#FNanchor_70_295"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Bösken</em>: Brustlatz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_296" id="Footnote_71_296"></a><a href="#FNanchor_71_296"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Kliewen</em>: Kletten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_297" id="Footnote_72_297"></a><a href="#FNanchor_72_297"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">to vertalterden</em>: festrieben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_298" id="Footnote_73_298"></a><a href="#FNanchor_73_298"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">uuttoreen</em>: auszukämmen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_299" id="Footnote_74_299"></a><a href="#FNanchor_74_299"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">uuttofliggen</em>: auszureinigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_300" id="Footnote_75_300"></a><a href="#FNanchor_75_300"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">lüük</em>: empfindlich, mistrauisch, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_301" id="Footnote_76_301"></a><a href="#FNanchor_76_301"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">verschulkede</em>: verbarg, versteckte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_302" id="Footnote_77_302"></a><a href="#FNanchor_77_302"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Jackhals</em>: ungezogener Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_303" id="Footnote_78_303"></a><a href="#FNanchor_78_303"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">gnaaget</em>: genagt, abgenagt.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Tweede_Breef" id="Tweede_Breef"></a>Tweede Breef.</h3> + +<p>Ji wöören des Auwends wisse auck 'n Praus<a name="FNanchor_1_304" id="FNanchor_1_304"></a><a href="#Footnote_1_304" class="fnanchor">[1]</a> met de Solospielers +in 'n Gange, man mi duchte, <em class="gesperrt">Juue Pannkouke gönk +auck up Stelten un wat Ji wünnen, daar schall Juue +Schattsteen<a name="FNanchor_2_305" id="FNanchor_2_305"></a><a href="#Footnote_2_305" class="fnanchor">[2]</a> wual nich grauts<a name="FNanchor_3_306" id="FNanchor_3_306"></a><a href="#Footnote_3_306" class="fnanchor">[3]</a> van rauken</em>, dann Ji +harren alle wisse weg de Hände in der Tasken un keiken in eene +hen ümme, <em class="gesperrt">af de Katte Juuen Schliipsteen na nich +brachte</em>; man de woll Ju wat prussen<a name="FNanchor_4_307" id="FNanchor_4_307"></a><a href="#Footnote_4_307" class="fnanchor">[4]</a>. Wel in 'n Spelle +nin Glücke hebben schall, mot'r sick nich to lange met afgiewen un +<span class="pagenum"><a name="Page_28" id="Page_28">[28]</a></span>konn he miinswiegen auck bes an 'n Ellenbuagen in't Geld tasten, +un ick meene dat 't up'n besten was, dat Ji'r Ju bi Tiien bi weg +bisseden, süß harren Ji auck wual sachte 'n Paar Gott mit uns +verjunkern un verklautfiägen konnt; dann daar was aparte een +Kunkelfuusert met bi, <em class="gesperrt">de harr't in 'n Griepe as de Pracher +de Luus un meggede Ju alltohaupe dat Gres vor 'n +Fööten weg</em>; dann wann he 'n ganzen Haup wunnen harr, +sackede he bi un wann he dann elenniget un iäckstert<a name="FNanchor_5_308" id="FNanchor_5_308"></a><a href="#Footnote_5_308" class="fnanchor">[5]</a> wöörd, +woll he antleste auck wual 'n Niäsendrüppel wier in 'n Gruwwelgrawwel +schmiiten<a name="FNanchor_6_309" id="FNanchor_6_309"></a><a href="#Footnote_6_309" class="fnanchor">[6]</a>; dann 't was Eene van de De<a name="FNanchor_7_310" id="FNanchor_7_310"></a><a href="#Footnote_7_310" class="fnanchor">[7]</a>, <em class="gesperrt">de nich +eher schiitet, se miöten dann eerst vull'nkuomen 'ne +Maultiidt wier wieten</em>. Vor Söcke mag me sick aparte wual +hööen, dann <em class="gesperrt">dat sind de rechten Finnenkiikers</em><a name="FNanchor_8_311" id="FNanchor_8_311"></a><a href="#Footnote_8_311" class="fnanchor">[8]</a>.</p> + +<p>Wann 'k wual es hier un daar Geliegenheet wahrnieme up +Spielers un eer Bedriif to achten, fiine ick'r de meesten Tiidt Een +of Annern manken, den ick 'ne maagere Mügge heete. »<em class="gesperrt">De +maagern Müggen biitet<a name="FNanchor_9_312" id="FNanchor_9_312"></a><a href="#Footnote_9_312" class="fnanchor">[9]</a> schaarp</em>«, as Ji wual wietet, +un wann me se geweeren lät, un se sick satt un vull suagen hewwet, +fleeget se antleste singend un triumpheerend weg. Nich 'n +Spiir anners maaket 't de »maagern Müggen« daar ick van küüre, +auck. Se pöttket'r<a name="FNanchor_10_313" id="FNanchor_10_313"></a><a href="#Footnote_10_313" class="fnanchor">[10]</a> eerste sau goot asse gaar Nicks bi un achternau +gaaet se'r man schlichtens<a name="FNanchor_11_314" id="FNanchor_11_314"></a><a href="#Footnote_11_314" class="fnanchor">[11]</a> up uut, dat se de annern Metspielers +uutsuuget un wan se hebbt wat se kriigen kiönet, dooet +se nett as de Müggen auck, se lachet in eer Füüstken un —- sühdaar +gaaet se hen, bes se wier schmächtig<a name="FNanchor_12_315" id="FNanchor_12_315"></a><a href="#Footnote_12_315" class="fnanchor">[12]</a> sind; dann kuomet se +<span class="pagenum"><a name="Page_29" id="Page_29">[29]</a></span>sachtkes wier an e schlieken, un settet sick hällekens<a name="FNanchor_13_316" id="FNanchor_13_316"></a><a href="#Footnote_13_316" class="fnanchor">[13]</a> wier daal, +waar se't desmaulens sau goot toliggen hatt harren; man dann +kriiget se auck insgemeen bi Tiien 'n Tick an 'n Poll<a name="FNanchor_14_317" id="FNanchor_14_317"></a><a href="#Footnote_14_317" class="fnanchor">[14]</a>, dat 'n +dat Blootsuugen bett<a name="FNanchor_15_318" id="FNanchor_15_318"></a><a href="#Footnote_15_318" class="fnanchor">[15]</a> vergeht. <em class="gesperrt">Up den Kaarten stahet +Krüüße</em>, seggt 'n wahr Luatelwaart<a name="FNanchor_16_319" id="FNanchor_16_319"></a><a href="#Footnote_16_319" class="fnanchor">[16]</a>. Wann dat dach 'n Jeder +bedenken mogte! —</p> + +<p class="poem"> +De't Spell nich kann,<br /> +de bliiw 'r van;<br /> +Dann 't is 'n leigen Kraum,<br /> +Dreegsam Huapen un 'n waaken 'n Draum.<br /> +</p> + +<p>Daar fällt mi 'n Spaas bi in, den 'k Ju bi düsser Geliegenheet +dach auck to'm Besten giewen mot. Hüütiges Daages scholl +söckes wat es vorkuomen, <em class="gesperrt">dann scholl 'ne de Huuk<a name="FNanchor_17_320" id="FNanchor_17_320"></a><a href="#Footnote_17_320" class="fnanchor">[17]</a> vorsieker +wual lichtet weeren</em>.</p> + +<p>Een P'stoor, de Nicks leiwer n dää, as dat he alle Auwend +met de grauten Buuren Soolo spielde, kwam auck es up 'n hilligen +Wihnachts Auwend met siine K'rnuuten in 'n Werthshuuse +tohaupe. Se spielden bes in de deepe Nacht henin un rööpen alle +wisse weg<a name="FNanchor_18_321" id="FNanchor_18_321"></a><a href="#Footnote_18_321" class="fnanchor">[18]</a> »Trumf uut! Trumf uut!« Man antleste keik de eene +Buur na der Klokken<a name="FNanchor_19_322" id="FNanchor_19_322"></a><a href="#Footnote_19_322" class="fnanchor">[19]</a> un siä: Heer P'stoor, et is allenhand<a name="FNanchor_20_323" id="FNanchor_20_323"></a><a href="#Footnote_20_323" class="fnanchor">[20]</a> +wual Tiidt, dat wi innehaulet, dann de Köster schall wual wenner<a name="FNanchor_21_324" id="FNanchor_21_324"></a><a href="#Footnote_21_324" class="fnanchor">[21]</a> +na'r Kasuchte<a name="FNanchor_22_325" id="FNanchor_22_325"></a><a href="#Footnote_22_325" class="fnanchor">[22]</a> lüüen, un wi kiönet je Muaren bi Tiien wier +<span class="pagenum"><a name="Page_30" id="Page_30">[30]</a></span>anfangen. Man de P'stoor siä: »Na ens <em class="gesperrt">Trumf uut</em>!« — +Dau baut em de Megger 'ne Wedde an, dat he dat uäwer 'ne +halwe Stunne in der hölten 'n Bücksen<a name="FNanchor_23_326" id="FNanchor_23_326"></a><a href="#Footnote_23_326" class="fnanchor">[23]</a> nich seggen drofte. +Man de Paape nam de Wedde an. He lööp gawwe<a name="FNanchor_24_327" id="FNanchor_24_327"></a><a href="#Footnote_24_327" class="fnanchor">[24]</a> na'r +Weeme<a name="FNanchor_25_328" id="FNanchor_25_328"></a><a href="#Footnote_25_328" class="fnanchor">[25]</a>, stöök siine Beffkes<a name="FNanchor_26_329" id="FNanchor_26_329"></a><a href="#Footnote_26_329" class="fnanchor">[26]</a> vor un hönk de schwarten Manteln +ümme, un met 'n Ümmesehens stönd he up 'n Priekestoole +un <em class="gesperrt">sag sau fromm un sau barmhartig<a name="FNanchor_27_330" id="FNanchor_27_330"></a><a href="#Footnote_27_330" class="fnanchor">[27]</a> uut, as wann +he siin Liewe nin Waater flöömet<a name="FNanchor_28_331" id="FNanchor_28_331"></a><a href="#Footnote_28_331" class="fnanchor">[28]</a> harre</em>. De Buur +siines Deels satt auck ganz andächtig in siinen Stoole un luurde, +afscheuns he wual schlaupensmaute was, as 'n Pinkstoss, wat'r +kuomen woll. Dau fönk de Paape siine Wäärde an met: »Trumf +uut! Trumf uut!« sagen die lästerlichen Spieler, die leider oft bis +zum hellen Morgen in den Wirthshäusern sitzen und an Gott und +sein heiliges Wort nicht denken; ich aber, ich rede anders: »Triumph! +sage ich, Triumph und nochmals Triumph! uns ist heute der +Heiland geboren;« etc. un daarmet harr he siine Wedde rieken<a name="FNanchor_29_332" id="FNanchor_29_332"></a><a href="#Footnote_29_332" class="fnanchor">[29]</a> +wunnen.</p> + +<p>De P'stöörs up 'n Lande hebb't 't dann dach allmangsens +röökelause suur un leige, aparte wann 'r viele Süükte un Stierflickheet +unner'n Lüüen is un dat gebüüret sick<a name="FNanchor_30_333" id="FNanchor_30_333"></a><a href="#Footnote_30_333" class="fnanchor">[30]</a> meestig bi Wintersdaagen, +wann de Buur nich buutenwierken<a name="FNanchor_31_334" id="FNanchor_31_334"></a><a href="#Footnote_31_334" class="fnanchor">[31]</a> kann, dat he +upp 'n Besten gewuohnt is, un in de räukerigen Kaamern, de +'t heele Jahr uut un in nich e lüftet weeret un daar se bi Uawenstanke<a name="FNanchor_32_335" id="FNanchor_32_335"></a><a href="#Footnote_32_335" class="fnanchor">[32]</a> +un Luchtequalm, faaken met'n half Stiige Köppe un +<span class="pagenum"><a name="Page_31" id="Page_31">[31]</a></span>mehr, in e piekelt sittet, as de Heeringe in der Tunnen, un uchtewierket<a name="FNanchor_33_336" id="FNanchor_33_336"></a><a href="#Footnote_33_336" class="fnanchor">[33]</a> +un spinnet den ganzen Dag düür bes 'n laaten Auwend, +dat se in de Piöle<a name="FNanchor_34_337" id="FNanchor_34_337"></a><a href="#Footnote_34_337" class="fnanchor">[34]</a> kruupet. Daar böötet<a name="FNanchor_35_338" id="FNanchor_35_338"></a><a href="#Footnote_35_338" class="fnanchor">[35]</a> se dann sau unwiis +bi in, dat'n dat Schweet jümmeran van'n Köppen dobbelt<a name="FNanchor_36_339" id="FNanchor_36_339"></a><a href="#Footnote_36_339" class="fnanchor">[36]</a>. +Dann wann de Buur inbott, bott he auck faarts wisse<a name="FNanchor_37_340" id="FNanchor_37_340"></a><a href="#Footnote_37_340" class="fnanchor">[37]</a> in, dann +he ment, he miöt 'r auck wat van spüüren kiönen, dat'r Füür in'n +Uawen sii. Un wann 't 'n dann antleste allstoheet werd, trecket +se'r de Wämmse un Huasen<a name="FNanchor_38_341" id="FNanchor_38_341"></a><a href="#Footnote_38_341" class="fnanchor">[38]</a> bi uut. Mot'r dann es Eene na +Buuten, dann thüüt he siin Wammes nich eerst lange wier an +un löpt sau bläutet un glöönig as he is, hen waar he wat to +doonen heft, scholl't auck in 'n Keller of buuten's Huuses sien. +De Uawens, de de Buuren hewwet, sind meestig Pottuawens un +ümme Kuäle of Holt to bespuaren, werd'r auck faaken na den +ganzen Dag vor Minsken un Vee up e kuaket un dat gift tohaupe +'n Qualm, de in der Helle wual nich duller sienen mag. Gemeen +hen is auck de Duurk<a name="FNanchor_39_342" id="FNanchor_39_342"></a><a href="#Footnote_39_342" class="fnanchor">[39]</a>, of de Schlaupstiie der Aulen un Kinner, +de meestig alle tohaupe in eenen Bedde ligget, sau feer de Duurk +nich düürschiiret is, met in 'n Stuawen, de lät sick friilick na der +Diälen to wual uapen doon, dat de Huusheere 's Nachts up 't +Huus passen kann, wann den Vee wat ankümmt of süß wat +vorfällt, dat 'n verducht; man in 'n Winter dooet se 'ne nich baule +läss, dann 'r gönge toviele Wiermte met verluaren un de Buur +<span class="pagenum"><a name="Page_32" id="Page_32">[32]</a></span>hält 'r aparte vull van, dat me Nicks ümme kuomen lauten un de +Wiermte, de'r eenmal inne sii, tohaupe waaren miöte. Dat se sick +bi söcke Ummestände dann auck baule allerhande Leigheet to trecket, +kann 'n vernünftig Minske hennige<a name="FNanchor_40_343" id="FNanchor_40_343"></a><a href="#Footnote_40_343" class="fnanchor">[40]</a> begriipen; man den Buuren +mag me vorpreddigen wat me will, he kann van siinen aulen +Trant<a name="FNanchor_41_344" id="FNanchor_41_344"></a><a href="#Footnote_41_344" class="fnanchor">[41]</a> nich aflauten un blift 'r stiifköppig bi, dat de Aulen 't +auck sau maaket hebben. (Man met'r Haufarth is 't alldach 'n +anner Dink, as Ji in'n veerden Breewe sehn schiölet). Deswiegen +sind de Wintermaunde auck alltiidt de Besten vor de Dokters un +Kuulengriäwers un de unsachtesten vor de Geestlicken.</p> + +<p>Ick weet na wual dat miin siälige Vaader mangsens wual +twee of dreemal in eener Nacht na'n Kranken to'n Bericht<a name="FNanchor_42_345" id="FNanchor_42_345"></a><a href="#Footnote_42_345" class="fnanchor">[42]</a> e +haalet wöörd; man dann is't gemeeniglick auck Matthei am Lesten. +Ens nam he mi es met, dat ick de Lüchten driägen moste, <em class="gesperrt">as de +aulen Wiiwer kortens sauviele Heeen tocket harren</em><a name="FNanchor_43_346" id="FNanchor_43_346"></a><a href="#Footnote_43_346" class="fnanchor">[43]</a>, +dat'r 'n unwiise deepen Schnei lag; dann he gönk nich geeren +alleine un uuse Au'm-Hinnerk<a name="FNanchor_44_347" id="FNanchor_44_347"></a><a href="#Footnote_44_347" class="fnanchor">[44]</a> de al van 'r Attemstiidt<a name="FNanchor_45_348" id="FNanchor_45_348"></a><a href="#Footnote_45_348" class="fnanchor">[45]</a> +hier stännig quiinet un süüket harr, harr sick jüst auck e legt. As +miin Vaader an't Seekenlaager tratt, fröög he den Kranken: Nun, +mein Freund, wie ist's mit Euch? Dau siä de Aule vellichte to'm +<span class="pagenum"><a name="Page_33" id="Page_33">[33]</a></span>eersten Male in siinen Liiwen de Wahrheit, dann he anwerde: Ach +Heere, <em class="gesperrt">ick düüge nich viel</em>.</p> + +<p>As he siin Amt nu verrichtet harr, bat he de Aulsken +ümm 'n Käären<a name="FNanchor_46_349" id="FNanchor_46_349"></a><a href="#Footnote_46_349" class="fnanchor">[46]</a> to drinken vor sick un vor mi. De Buuren +in uusen Kaspel sind van Natuur nütte goothartig un +dat was de Aulske auck. Se haalde faarts 'n eeren Becken +met sööte Mielke; man dat Becken was van der lesten Maultiidt +hier na wual nich wier upe wuosken, dann 'r satt nau +sa'n dicken Gniist<a name="FNanchor_47_350" id="FNanchor_47_350"></a><a href="#Footnote_47_350" class="fnanchor">[47]</a> van'r Middageskost inne, dat't eene aneekelde +un sau weenig miinen Vaader as mi'r mehr na lüsten konn. Wi +siäen: Mielke drünken wi nich geeren, dann de balgede<a name="FNanchor_48_351" id="FNanchor_48_351"></a><a href="#Footnote_48_351" class="fnanchor">[48]</a> to viele; +se mogte us dach leewer 'n Glas klaar Waater haalen. Dat konn' +wual scheenen, mende de Aulske, man dat scheine eer dach aparte +alsto minne; se woll, dat se us ichts wat Bieteres verehren konn'. +Se gönk'r wier uut un brachte 'n graut Beerglas, daar wual hunnert +duusent Fleegentippels inne seiten un dat harr se up Buuren +Wiise sau e faatet, dat se dree Finger in't Glas stieken un de +annern beeden 'r buuten lauten harr. Met der Hand harr se sau +luuter iewen vor uusen Augen den Kranken Aulen verrenoveert<a name="FNanchor_49_352" id="FNanchor_49_352"></a><a href="#Footnote_49_352" class="fnanchor">[49]</a> +un't begript sick, dat us dat Glas Waater na mehr to wiiren was, +as de Mielke in den fuulen<a name="FNanchor_50_353" id="FNanchor_50_353"></a><a href="#Footnote_50_353" class="fnanchor">[50]</a> Nappe. Man dat Möörken woll +us alldach geeren wat to Gooe doonen un woll wual all' dat Beste +hiergiewen, dat 't man harr'; 't sochte un raakede allerweggens herümme +un kwam antleste met 'n lütken Medeziin Glaase an, daar +'ne Baartfiere<a name="FNanchor_51_354" id="FNanchor_51_354"></a><a href="#Footnote_51_354" class="fnanchor">[51]</a> inne satt un siä to miinen Vaader: Ick harr 'n +Sönndaage en halwen Oort Bostwiin vor den Aulen van 'n +Schiermegger haalen lauten, daar streik ick em sau hen un wier +met de Baartfieren 'n Käären van up de Tungen, wann he allsto +<span class="pagenum"><a name="Page_34" id="Page_34">[34]</a></span>amböstig<a name="FNanchor_52_355" id="FNanchor_52_355"></a><a href="#Footnote_52_355" class="fnanchor">[52]</a> ankede, dat he sick af un an es 'n Lütk<a name="FNanchor_53_356" id="FNanchor_53_356"></a><a href="#Footnote_53_356" class="fnanchor">[53]</a> verännern +scholl un et duchte mi auck, as wann he'r anteerste auck wual 'n +lütk Uprücksel<a name="FNanchor_54_357" id="FNanchor_54_357"></a><a href="#Footnote_54_357" class="fnanchor">[54]</a> na kreig; man nu he't Nachtmaul binnen heft, +schall'r de Aum<a name="FNanchor_55_358" id="FNanchor_55_358"></a><a href="#Footnote_55_358" class="fnanchor">[55]</a> auck wual wenner<a name="FNanchor_56_359" id="FNanchor_56_359"></a><a href="#Footnote_56_359" class="fnanchor">[56]</a> uut gaunen un as ick +ne't leste Mal uäwer de Tungen tröck, aunde<a name="FNanchor_57_360" id="FNanchor_57_360"></a><a href="#Footnote_57_360" class="fnanchor">[57]</a> he'r aparte al sau +recht Nicks mehr af. Den Buddel stieke he in de Tasken un striike +he'r sick unnerwieges hen un wier wat van uäwer de Tungen, +dat he sick in den leigen Wiere 'n bieten vernöchtert. Un hier +hebb'k auck wat vor den lütken Willem. Den schall de wiie Weg +aparte wual nütte suur<a name="FNanchor_58_361" id="FNanchor_58_361"></a><a href="#Footnote_58_361" class="fnanchor">[58]</a> e wooren sien; un daarmet gaf se mi 'n +Kröömken Suckerkanngen, den se in 'n aulen Plünnen to e wickelt +harr un uut'r Bilaaen<a name="FNanchor_59_362" id="FNanchor_59_362"></a><a href="#Footnote_59_362" class="fnanchor">[59]</a> in 'n Schreine kreig. Uuse Aule konn't +nich mehr in 'n Munde hebben, siä se, deswiegen most' ick't'r em +eersten wier uutniemen; ick hebb't sau goot af e drägt as 'k man +konn, dat't nich heel wegschmelten scholl, man ganz dräuge schall't +aparte na wual nich sienen, deswiegen steck du't leewer faarts achter +de Kuusen<a name="FNanchor_60_363" id="FNanchor_60_363"></a><a href="#Footnote_60_363" class="fnanchor">[60]</a>; 't schall nütte goot vor 'n Hoosten sien; de Wiind +geht alldach hüüte elennige schrau un streffe<a name="FNanchor_61_364" id="FNanchor_61_364"></a><a href="#Footnote_61_364" class="fnanchor">[61]</a> un ick hewwe aparte +eersten wual häärt, dat du allmangsens 'n Käären anstäst.</p> + +<p>Wann du wier in kümmst, kannst du diine Mutter wual +seggen, tiigens Wihnachten woll'k uusen Priäm 'n<a name="FNanchor_62_365" id="FNanchor_62_365"></a><a href="#Footnote_62_365" class="fnanchor">[62]</a> auck bringen +un dann scholl'r auck 'ne Mettwuost bi sienen na der rechten aulen +<span class="pagenum"><a name="Page_35" id="Page_35">[35]</a></span>Maute, dat wann de Heere de Schnäppelende up 'n Kopp leggt, +se bes up de Eeren daal hangen schall, dat he 'r met Gemack +met'n Foote in triäen kann, un ick woll'r auck to'n neigesten de +dicksten Diärme to uutsööken; un dat Priäm'n-Braud scholl auck +bieter sienen, dann wi hebb't düt mal den Braudroggen nütte up'n +Wegger<a name="FNanchor_63_366" id="FNanchor_63_366"></a><a href="#Footnote_63_366" class="fnanchor">[63]</a> hat, dat'r gaaruut nich'n Spiir Raae<a name="FNanchor_64_367" id="FNanchor_64_367"></a><a href="#Footnote_64_367" class="fnanchor">[64]</a> un Daspern<a name="FNanchor_65_368" id="FNanchor_65_368"></a><a href="#Footnote_65_368" class="fnanchor">[65]</a> +of Hiärk<a name="FNanchor_66_369" id="FNanchor_66_369"></a><a href="#Footnote_66_369" class="fnanchor">[66]</a> manken bliewen is, un de Möller schall 't Miäl to'n +neigsten bieter büülen, un dann schiöle't auck faartan siin richtige +Gewicht van vertig Pund hebben. Dat vergit nich, Willemken, +dann frögget sick diine Mutter. De Aule was altomits in wat Deelen +wual 'n Gärtenteller<a name="FNanchor_67_370" id="FNanchor_67_370"></a><a href="#Footnote_67_370" class="fnanchor">[67]</a> un föllt up Stiien wat nowwe<a name="FNanchor_68_371" id="FNanchor_68_371"></a><a href="#Footnote_68_371" class="fnanchor">[68]</a> un +plogde mi allmanngsens 's Muarens, wann ick fliitig uchtewierkede<a name="FNanchor_69_372" id="FNanchor_69_372"></a><a href="#Footnote_69_372" class="fnanchor">[69]</a> +un he na met'n fuulen Meese in 'n Piölen banklammerde<a name="FNanchor_70_373" id="FNanchor_70_373"></a><a href="#Footnote_70_373" class="fnanchor">[70]</a>, wual +uut'r Butzen<a name="FNanchor_71_374" id="FNanchor_71_374"></a><a href="#Footnote_71_374" class="fnanchor">[71]</a> to to roopen: Du undööf'lke Schlunßer<a name="FNanchor_72_375" id="FNanchor_72_375"></a><a href="#Footnote_72_375" class="fnanchor">[72]</a>, <em class="gesperrt">sticke +den Dag nich an</em>; doo de Lucht uut, sühst du nich, dat de +Sünne al uäwer'n Tuun kickt? Man daarbi was he alldach na +nich sau leige as 'r to<a name="FNanchor_73_376" id="FNanchor_73_376"></a><a href="#Footnote_73_376" class="fnanchor">[73]</a>, dann he woll't wual geeren bi Eene +waaren, dat wi den Biedelsack nich up 'n Tuun to hangen bruukeden, +un mende 't all'nhand bieter met mi, as 't lööt; dann van +Harten harr he mi dach nütte leef un dää mi, as he nau konn<a name="FNanchor_74_377" id="FNanchor_74_377"></a><a href="#Footnote_74_377" class="fnanchor">[74]</a>, +bi Dage un Nacht geeren Allens to Willen. »<em class="gesperrt">Waaren is Hebben</em>« +mende he wual, man he heft mi un annre gooe Lüüe düür siine Knappschoosterigge +dann dach auck mannig Verdreet an e daun. Nu, ick will't, +<span class="pagenum"><a name="Page_36" id="Page_36">[36]</a></span>wann he mi nich mehr in 'n Wiege steht, met'r Gatteshülpe nau un +nau Allens wual wier goot maaken un in de Riige bringen<a name="FNanchor_75_378" id="FNanchor_75_378"></a><a href="#Footnote_75_378" class="fnanchor">[75]</a>, +waar he se met beknäppet het.</p> + +<p>Mi kwam wat an un ick fröög de Aulsken, waar de Fruu +Meggern wööre, dann sau hedde de Afoort in uusen Huuse; dat +verstönd se anteerste nich, man as'k't eer düütlicker maakede, siä se: +Met söcke Wiitlöftigheeden hält de Buur sick nich up, de dooet +söckes wat alltiidt uut friier Hand uäwer de Hacken weg, un wi +bringet 't meestig achter 't Backs<a name="FNanchor_76_379" id="FNanchor_76_379"></a><a href="#Footnote_76_379" class="fnanchor">[76]</a> an de Müüren, of tüsken de +Fiikesbaunen<a name="FNanchor_77_380" id="FNanchor_77_380"></a><a href="#Footnote_77_380" class="fnanchor">[77]</a>; ick woll di den Weg wual wiisen, man ick rieke, +du schast 'ne alleine wual fiinen, dann 'r staaet Wegwiisers e noog +langes 'n Haagen, dat du nich betwielen<a name="FNanchor_78_381" id="FNanchor_78_381"></a><a href="#Footnote_78_381" class="fnanchor">[78]</a> kannst. Wann du de +Bücksen<a name="FNanchor_79_382" id="FNanchor_79_382"></a><a href="#Footnote_79_382" class="fnanchor">[79]</a> wual<a name="FNanchor_80_383" id="FNanchor_80_383"></a><a href="#Footnote_80_383" class="fnanchor">[80]</a> nich alleine wier to kriigen kannst, dann kumm +man wier na mi, dann will 'k se di faste wier toknäupen.</p> + +<p>Nin Minske fröggede sick abers mehr, wann de Daaenklokke +gönk, as wi leigen Schooljungens, dann dat gaf allemal 'n fuulen +Dag un'n fröödig Gelag. Wi göngen met 'n Köster na'n Daaenhuuse; +man unnerweggens sogden wi auck wual bito Vuugelnester, +de wi dann vertiggeden of uutneimen un de Jungen unner de +Müssen up'n Koppe verhudden<a name="FNanchor_81_384" id="FNanchor_81_384"></a><a href="#Footnote_81_384" class="fnanchor">[81]</a>. Dann gebüürde 't sick auck wual +es, dat een of anner Junge 'r nich an dachte, dat he de Vüügel +unner der Müssen verschulket<a name="FNanchor_82_385" id="FNanchor_82_385"></a><a href="#Footnote_82_385" class="fnanchor">[82]</a> harr un wann wi us dann in 'n +Daaenhuuse buawen an 'n Koppende der Daaenkiste in 'n halwen +Kringe<a name="FNanchor_83_386" id="FNanchor_83_386"></a><a href="#Footnote_83_386" class="fnanchor">[83]</a> upstelleden un eerst de schäune Daaenkroone van Klietergold<a name="FNanchor_84_387" id="FNanchor_84_387"></a><a href="#Footnote_84_387" class="fnanchor">[84]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_37" id="Page_37">[37]</a></span>un Schmeltekrallen<a name="FNanchor_85_388" id="FNanchor_85_388"></a><a href="#Footnote_85_388" class="fnanchor">[85]</a> un dat Hiemdekleid<a name="FNanchor_86_389" id="FNanchor_86_389"></a><a href="#Footnote_86_389" class="fnanchor">[86]</a>, dat met +Liindschlööfen<a name="FNanchor_87_390" id="FNanchor_87_390"></a><a href="#Footnote_87_390" class="fnanchor">[87]</a> van allerhande Klööre un met'n ganzen Haup +schäune Bloomenstrüüser up e tämt<a name="FNanchor_88_391" id="FNanchor_88_391"></a><a href="#Footnote_88_391" class="fnanchor">[88]</a> was, daar auck wier sau +viel Klietergold tüsken glitzerde<a name="FNanchor_89_392" id="FNanchor_89_392"></a><a href="#Footnote_89_392" class="fnanchor">[89]</a>, dat't eene in de Augen funkelde +as de Steeren an 'n Hiewen<a name="FNanchor_90_393" id="FNanchor_90_393"></a><a href="#Footnote_90_393" class="fnanchor">[90]</a><a name="FNanchor_B_419" id="FNanchor_B_419"></a><a href="#Footnote_B_419" class="fnanchor">[B]</a>, bejahneden un de Müssen +afniemen mosten, de Vüügel 'r uut turreden un de Jungens in +vullen Singen uut'r Riige un de Vüügel nausprüngen un nauschnappeden.</p> + +<p>Dann kwam de Daaenbittker met'n grauten Kuarwe, daar he +lange Dreepenniges-Stuuten<a name="FNanchor_91_394" id="FNanchor_91_394"></a><a href="#Footnote_91_394" class="fnanchor">[91]</a> inne harr, daar jeder Junge eenen +van kreig un achterin haalde he 'ne graute steenerne Kruuken met +Brannewiin un 'n paar Drinkgliäser un gaf jedern Jungen 'n +Schluck un 'n Köster wual 'n Paar; dann wöörd gemeeniglick 'n +Versk von den schäunen Daaenleede »Zwey Ort', o Mensch, +hast du vor dir etc.« sungen, man de Meesten harren na noog an +den dräugen Stuuten to knuuwen, un dachten auck wual mehr an +twee Oort Brannewiin as an 'n Hiemel un de Hölle; deswiegen +kann me sick sachte vorstellen, wo 't met 'n Singen gönk, aparte +wann se de Wiise<a name="FNanchor_92_395" id="FNanchor_92_395"></a><a href="#Footnote_92_395" class="fnanchor">[92]</a> nich recht n konnen un de Hauptsängers nich +nauhelpen wollen; dann lööten se 'r den Köster allfaaken alleine up +sitten, wat se uut Düüwelskeet auck wual es doonen wollen, wann +de H'p'zepter<a name="FNanchor_93_396" id="FNanchor_93_396"></a><a href="#Footnote_93_396" class="fnanchor">[93]</a>, 's vorrigen Daages wual es kruusköpps'k e +<span class="pagenum"><a name="Page_38" id="Page_38">[38]</a></span>wiesen was; dann de Schooljungens düüget mangsens in 'n Felle +nicks un böötet 't 'n Schoolmester meestig duwwelt wier in, wann +he 'ne es de Maute up 'n Puckel nuamen heft. Daarup fönk de +P'stoor siine Parentatione an un wann he 'r met ferrig n was, +kwam de Bittker na ens met'r Brannewiins-Pullen un fröög +wier ümme, af eenen nau wat lüstede. Unners dessen wöörd dat +Liik<a name="FNanchor_94_397" id="FNanchor_94_397"></a><a href="#Footnote_94_397" class="fnanchor">[94]</a> up 'n Waagen büürt, un de Troorwiiwer schmeiten de +Hüllekens<a name="FNanchor_95_398" id="FNanchor_95_398"></a><a href="#Footnote_95_398" class="fnanchor">[95]</a> uäwer 'n Kopp un setteden sick vorne up 'n Waagen, +daar 'n schmööe<a name="FNanchor_96_399" id="FNanchor_96_399"></a><a href="#Footnote_96_399" class="fnanchor">[96]</a> Strauküssen vor eer torechte maaket was un +höölen de witten Schnuffdööker vor't Gesichte, as wann se wual +Gauseegger griinen wollen; man dat was 'n de meesten Tiidt +wual nich recht Bedacht, aparte wann't 'n junk Ehemann, of 'ne +junge Fruwwe was, de wi wegsüngen; dann uäwerliäen se bi +eerer Troor auck wual geeren al bi Tiien, wat He of Se wual vor +Eene wier hebben mogte; dann se haulet'r vull van, »<em class="gesperrt">friske +Egger, gooe Egger</em>.« Wi Schöölers mosten bi twee un twee +vorup un singen allewisseweg bes na'n Kierkhuawe: »Alle Menschen +müssen sterben etc.« dat us de Struate<a name="FNanchor_97_400" id="FNanchor_97_400"></a><a href="#Footnote_97_400" class="fnanchor">[97]</a> antleste ganz heeser wöörd, +'t Wier mogte auck sienen sau leige as 't man woll.</p> + +<p>Dann höölt de P'stoor wier 'n Sermoon bi 'n Graawe un +wann't Graf tofüllet was, antleste nau 'n drüdden in der Kierken +van'n Preddigestoole. Wann dat alle af e daun was, gönk't na +Hierm Lährs Huuse un daar gaf 't wier lange Stuutens, Beer +un Brannewiin un Piipen un T'back, sau viele eene man lüstede, +un de gawwen Schöölers wöören alltiidt de Eersten un sochten sick +de grätsten Stuuten uut, daar se sick faaken wunnerlick bi räupeden, +zankeden un katzebalgeden, un den heelen Uänern herümme ränksterden +as Hingsteföllens.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_39" id="Page_39">[39]</a></span></p> + +<p>Dat was dann de ganze Troor- un Andachtserwekkunge, daar +de leigen Schöölers to beroopen wöören.</p> + +<p>Gatt Laf un Dank, dat de unkristlicke Misbruuk dach af e +kuomen is!!!</p> + +<p>Hüüte süßket se hen un wier up 'n Duärpern de Daaen auck +al wual es met 'n veerstimmigen K'raule in 'n lesten Schlaup. +Dat raaket auck den taubästigsten Hartnacken eher an 't Gemööte, +un dat mag sieker uuse leewe Herrgatt sülwenst leewer anlustern, +as de ehrdaagske unsachte Gröölerigge.</p> + +<p>Söckes wat bringet alle de bietern Schoolinrichtungen to +Wiege, daar wi de Obrigheit nich e noog vor danken kiönet, wann +wi 't in 'n Allgemeenen man eerst recht insehnen wollen.</p> + +<p>De Schooltwank un dat Schoolgeld schint der Mehrheit wual +drückender un lästiger, aparte wann se viele Blaagen hebbet, de se +nich mehr schooleschulken kiönet, as in aulen Tiien; man de +Jüügde leert 'r upstunds auck eerlick wat vor, un wat is der +Minskheet wual deenlicker un bieter, as gooe Lehre un Wiisheet! —</p> + +<p>Wo mannig teggenjährig Hanfentken van 'n Jungen gift siinen +Aulen hüutiges Daages al wual wat to raaen up, <em class="gesperrt">daar he +nine Mowwen antosetten weet un nine Melodigge +up kann</em>, un dat he, wann he sick vor den rappschieterigen +Bengel nich blaut giewen will, sick anners nich to helpen süht, +as dat he em tostätt: Junge verpacke di un plauge mi nich, du +sühst je wual, dat ick nine Tiidt hebbe, na alle diine Potthaaken +wier to kiiken; ick weet 't jüst Alle wual un iewen sau goot as +de Schoolmester, man 't sitt mi achter in der Kiipen; deswiegen +kann ick di reefaarts nich e helpen. Un wat menst du auck wual: +Scholl ick den Schoolmester na nauhelpen, de 'r siin gooe Geld +vor krigt, dat he ju schnöpperigen Huukenackenjungens al wiiser +maaken will, as de Aulen siin Liewe hebbt weeren konnt un wooren +sind. Deswiegen schiere di weg un kumm mi met söcke Plaugerigge +siin Liewe nich wier.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_40" id="Page_40">[40]</a></span></p> +<p>Wo regeert 't sick dann upstunds met Juuen Mäßigkeets-Vereene? +Daar gift 't allmanngsens auck wual es wat bi to lachen +un dat is je auck al goot, dann de Saake is 'r je nich to bewenn't, +dat 'm 'r bi griinen schiöle. —</p> + +<p>In eener Versammlunge wöörd de Frauge vor e legt, wo't wual togaunen +mogte, dat de Fruuslüüe den Vereene sau minntallig<a name="FNanchor_98_401" id="FNanchor_98_401"></a><a href="#Footnote_98_401" class="fnanchor">[98]</a> bitrööen.</p> + +<p>De Eene mende düt, de Annere dat. Man antleste stönd 'r 'n +grauten Wiisepint<a name="FNanchor_99_402" id="FNanchor_99_402"></a><a href="#Footnote_99_402" class="fnanchor">[99]</a> up un siä: Miine Heerens, wann 'k 'r miine +wahre Meenunge auck to seggen mag, sau is 'r miines Achtens +nich to biister viele anne geliegen, of dat Wiiwervolk bitrett' of +nich; ick vor miin Part doo'r to'm Minnsten nich grauts up uut. +Ick mogte wual wünsken, dat se 'n aparten Vereen vor sick uprichteden, +dann 'n ault Jeddewaart seggt all met Geschick: »<em class="gesperrt">Buttke +bi Buttke</em>,« un ick hewwe de Saake hen un wier all noog erfahren, +de Fruuslüüe haulet us dach ninen Stich.</p> + +<p>Vor'n paar Jahren harr'k auck es dat Anhäären van 'n raaren<a name="FNanchor_100_403" id="FNanchor_100_403"></a><a href="#Footnote_100_403" class="fnanchor">[100]</a> +Infalle. In der Stadt harren se sick eenerweggens vertellt, dat 'n +Kaupmann, de bes daarto auck staark met Finkeljochen handelt +harr, siinen ganzen Vorraut buuten de Paarten bringen un met +ens upbrennen woll. Dat vertellde 'n Buur faarts as he inkam +an siine Inliggers<a name="FNanchor_101_404" id="FNanchor_101_404"></a><a href="#Footnote_101_404" class="fnanchor">[101]</a>, man de konnen Söckes nich begriipen un +menden 't wööre dann dach Jammer un Schaae un sündlick 'r +to, dat se de leewe Gattesgauwe sau undööflick vernietigen<a name="FNanchor_102_405" id="FNanchor_102_405"></a><a href="#Footnote_102_405" class="fnanchor">[102]</a> wollen; +daar schollen se se dach leewer 'n aarmen Minsken vor tokuomen +lauten. — De harr van 'n <em class="gesperrt">Caplaun Seling</em> siine Leeder +sieker na Nicks e häärt of sehnen.</p> + +<p>Man, Spaaß bi Siite; wel der gooen Saake nich eerlick +bitrett, de is vorwahr met Bliindheet e schlaagen, of will met +<span class="pagenum"><a name="Page_41" id="Page_41">[41]</a></span>hellen Augen nich sehnen un ment't nich eerlick met sick sülwenst, +met de Siinen un de Minskheet in 'n Allgemeenen.</p> + +<p>Met der Gatteshülpe beliewe wi 't abers nau, dat de unnüüsele, +verniinige Drank heel wier uut'r Welt e preddiget werd; dann +se sind'r je allerweggens, sagaar bi de wilden Hannaaken-Völker, +al net met in 'n Tuage, dat se 'ne nau un nau dat Brannewiinssuupen +towiiren maaket un afleeret un wann 't ichtens Gattes +Wille is, dat wi Friäe un Eenigkeet in der Welt wier kriiget un +behaulet, dann schiöl' Ji Ju alldach na es verniggen<a name="FNanchor_103_406" id="FNanchor_103_406"></a><a href="#Footnote_103_406" class="fnanchor">[103]</a>, met wat +korte Stöcke sick alle de hartnackeden Tiigenstäuners<a name="FNanchor_104_407" id="FNanchor_104_407"></a><a href="#Footnote_104_407" class="fnanchor">[104]</a> wiiren willt.</p> + +<p>Dat me den Brannewiin nich missen un 'r met 'n Muttse<a name="FNanchor_105_408" id="FNanchor_105_408"></a><a href="#Footnote_105_408" class="fnanchor">[105]</a> +van afstaunen kiöne un drüüwe, is vorwahr man Daarheet un +Ööwerigge<a name="FNanchor_106_409" id="FNanchor_106_409"></a><a href="#Footnote_106_409" class="fnanchor">[106]</a>; dat weet 'k bi mi sülwenst, dann ick hewwe van +jungen Jahren an al manigen Drüppen uäwerbüürt un, aparte +met de <span class="antiqua">Pique-forçers</span><a name="FNanchor_107_410" id="FNanchor_107_410"></a><a href="#Footnote_107_410" class="fnanchor">[107]</a><a name="FNanchor_C_420" id="FNanchor_C_420"></a><a href="#Footnote_C_420" class="fnanchor">[C]</a> wual manig duwwelt Alexanderglas +<span class="pagenum"><a name="Page_42" id="Page_42">[42]</a></span>in 'n Daage van veeruntwintig Stunnen — dann vor Brannewiinssuuperigge +harren de in e felleden<a name="FNanchor_108_411" id="FNanchor_108_411"></a><a href="#Footnote_108_411" class="fnanchor">[108]</a> Wöösebraaken<a name="FNanchor_109_412" id="FNanchor_109_412"></a><a href="#Footnote_109_412" class="fnanchor">[109]</a> nine Nacht +— un in 'n Kriige van 1814/15 alleine däglicks wual 'ne Kanne +van den äusigen Tüüge suapen, daar wi, Gatt si 'ne gnäidig! +auk es gröönen Viktrill<a name="FNanchor_110_413" id="FNanchor_110_413"></a><a href="#Footnote_110_413" class="fnanchor">[110]</a> inne fäunen; dann dautomaulen mende +me dat hääre to de S'ldautenruuserigge met to, as de Düümlink +to'n Handsken, oder as de Baart to 'n Bucke, un de't Meeste +uäwerhaalen kiöne, harr auck de meeste Kurasie.</p> + +<p>Man ick woll dach nich, dat miine Kinner o'r Kinnes-Kinner +söckes nautodoonen Geliegenheet hebben mogden.</p> + +<p>Nu willt sick de Wat na wiismaaken lauten, me miöte söcke +lankjährige Gewuonten nich faarts up ens naulauten, wann me +nich unners kort daut gaunen wille; man dat is, schlau mi de +Dokter, man aabele Quaaskerigge<a name="FNanchor_111_414" id="FNanchor_111_414"></a><a href="#Footnote_111_414" class="fnanchor">[111]</a> un Daarheet. Ick weet 't +uut eegener Erfahrunge bieter; dann as ick mierkede dat sick de +Niäsentippel<a name="FNanchor_112_415" id="FNanchor_112_415"></a><a href="#Footnote_112_415" class="fnanchor">[112]</a> verklöörde un de Leers<a name="FNanchor_113_416" id="FNanchor_113_416"></a><a href="#Footnote_113_416" class="fnanchor">[113]</a> anföngen to glemmen<a name="FNanchor_114_417" id="FNanchor_114_417"></a><a href="#Footnote_114_417" class="fnanchor">[114]</a>, +lööt ick met ens stump af un bin 'r auck nich es 'n Knittsken +piilck of quälck van e wooren un liewe, as Ji wual mierket, upstunds +nau, un bin, wat dat anbelanget, Gatt si gedanket unwiise goot +to friäe, un versimmeleere met den Witten Döörink<a name="FNanchor_D_421" id="FNanchor_D_421"></a><a href="#Footnote_D_421" class="fnanchor">[D]</a> in Schlesigen, +wo me de döstige Minskheet met 'n bietern Drunke an deenen +kiöne, dann vor Nicks un wier Nicks het us uuse leewe Herrgatt +<span class="pagenum"><a name="Page_43" id="Page_43">[43]</a></span>den Trechter unner der Niäsen nich e giewen un sau leige is't alldach +auck nich e ment, dat Ji vor'n Döst un to'n Verhaal +na suurer Aarbeit nich wat Tungenkiddelsel behaulen miöten, un +schiölen. Daar träustet Ju man miie un rieket es sülwent uut: +»Alle Muaren 'n Oort, waviel Daalers gaaet daar wual met +uäwer Boord?« Ick scholl meenen, 'n Jedder kiöne düt Exempel +hennige an 'n Fingern nautellen un wann Ji dann tohaupe +booksteweert, wat 'r uut kümmt, schiöle Ji de Brannewiinsbuddels +vorwahr auck wual wenner na'n Düüwel schmiiten.</p> + +<p>Haulet de Köppe risk. Uäwer 'n paar Daage schriiwe ick Ju +wier to.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_304" id="Footnote_1_304"></a><a href="#FNanchor_1_304"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_305" id="Footnote_2_305"></a><a href="#FNanchor_2_305"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Schattsteen</em>: Schornstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_306" id="Footnote_3_306"></a><a href="#FNanchor_3_306"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">grauts</em>: sonderlich, stark.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_307" id="Footnote_4_307"></a><a href="#FNanchor_4_307"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">prussen</em>: niesen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_308" id="Footnote_5_308"></a><a href="#FNanchor_5_308"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">elenniget un iäckstert</em>: gepeinigt und gequält.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_309" id="Footnote_6_309"></a><a href="#FNanchor_6_309"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten</em>: auswerfen, daß es hat +wer es erhascht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_310" id="Footnote_7_310"></a><a href="#FNanchor_7_310"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">de De</em>: Derjenige, hier (<em class="gesperrt">van de De</em>: von Denjenigen).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_311" id="Footnote_8_311"></a><a href="#FNanchor_8_311"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em>: eigennützige, habsüchtige Spieler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_312" id="Footnote_9_312"></a><a href="#FNanchor_9_312"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">De Müggen biitet</em>: die Mücken stechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_313" id="Footnote_10_313"></a><a href="#FNanchor_10_313"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">bipöttken</em>: beysetzen, in den pôt setzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_314" id="Footnote_11_314"></a><a href="#FNanchor_11_314"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">schlichtens</em>: blos, allein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_315" id="Footnote_12_315"></a><a href="#FNanchor_12_315"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">schmächtig</em>: hungrig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_316" id="Footnote_13_316"></a><a href="#FNanchor_13_316"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">hällekens</em>: unvermerkt, sacht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_317" id="Footnote_14_317"></a><a href="#FNanchor_14_317"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Poll</em>: Gipfel; fig. der Kopf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_318" id="Footnote_15_318"></a><a href="#FNanchor_15_318"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: (<span class="antiqua">bis</span>) einandermal, nächstens.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_319" id="Footnote_16_319"></a><a href="#FNanchor_16_319"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Luatelwaart</em>: Losungswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_320" id="Footnote_17_320"></a><a href="#FNanchor_17_320"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">de Huuk</em>: das Zäpfchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_321" id="Footnote_18_321"></a><a href="#FNanchor_18_321"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">alle wisse weg</em>: immerfort, beständig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_322" id="Footnote_19_322"></a><a href="#FNanchor_19_322"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Klokke</em>: Uhr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_323" id="Footnote_20_323"></a><a href="#FNanchor_20_323"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">allenhand</em>: nachgerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_324" id="Footnote_21_324"></a><a href="#FNanchor_21_324"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_325" id="Footnote_22_325"></a><a href="#FNanchor_22_325"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Kasuchte</em>: der Frühgottesdienst am Weihnachtsmorgen; von +<em class="gesperrt">Kerzen</em> und <em class="gesperrt">Uchte</em>. <em class="gesperrt">Uchte</em> bedeutet den Tag in seiner Geburt, die +Morgenfrühe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_326" id="Footnote_23_326"></a><a href="#FNanchor_23_326"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">in der höltenen Bücksen</em>: auf der Kanzel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_327" id="Footnote_24_327"></a><a href="#FNanchor_24_327"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwind, schnell.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_328" id="Footnote_25_328"></a><a href="#FNanchor_25_328"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Weeme</em>: die Pfarre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_329" id="Footnote_26_329"></a><a href="#FNanchor_26_329"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Beffkes</em>: aus dem holl.: <span class="antiqua">bef</span>, der Zipfel des Halstuchs.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_330" id="Footnote_27_330"></a><a href="#FNanchor_27_330"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">barmhartig</em>: gutherzig, ehrbar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_331" id="Footnote_28_331"></a><a href="#FNanchor_28_331"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">flöömet</em>: getrübt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_332" id="Footnote_29_332"></a><a href="#FNanchor_29_332"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">rieken</em>: gehörig, gebührender maßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_333" id="Footnote_30_333"></a><a href="#FNanchor_30_333"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">dat gebüüret sick</em>: das ist der Fall, ereignet sich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_334" id="Footnote_31_334"></a><a href="#FNanchor_31_334"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">buutenwierken</em>: außer dem Hause arbeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_335" id="Footnote_32_335"></a><a href="#FNanchor_32_335"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Uawenstanke</em>: Ofenqualm, Ofengestank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_336" id="Footnote_33_336"></a><a href="#FNanchor_33_336"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">uchtewierken</em><a name="FNanchor_A_418" id="FNanchor_A_418"></a><a href="#Footnote_A_418" class="fnanchor">[A]</a>: früh Morgens (bei Licht) arbeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_337" id="Footnote_34_337"></a><a href="#FNanchor_34_337"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Piöle</em>: Pfühle, Kissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_338" id="Footnote_35_338"></a><a href="#FNanchor_35_338"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">in bööten</em>: einheitzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_339" id="Footnote_36_339"></a><a href="#FNanchor_36_339"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">dobbelt</em>: träufelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_340" id="Footnote_37_340"></a><a href="#FNanchor_37_340"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">wisse</em>: stark, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_341" id="Footnote_38_341"></a><a href="#FNanchor_38_341"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Huasen</em>: Strümpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_342" id="Footnote_39_342"></a><a href="#FNanchor_39_342"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Düürk</em>: Düttich, Alkofen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_343" id="Footnote_40_343"></a><a href="#FNanchor_40_343"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">hennige</em>: leicht, bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_344" id="Footnote_41_344"></a><a href="#FNanchor_41_344"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Trant</em>: Gewohnheit, hergebrachte Weise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_345" id="Footnote_42_345"></a><a href="#FNanchor_42_345"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Bericht</em>: das Nachtmal eines Sterbenden, (weil dann Alles berichtigt +wird).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_346" id="Footnote_43_346"></a><a href="#FNanchor_43_346"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">as ...... tocket harren</em>: sprichwörtlich, als es seit kurzem +viel geschneit hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_347" id="Footnote_44_347"></a><a href="#FNanchor_44_347"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Au'm-Hinnerk</em>: Adam-Heinrich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_348" id="Footnote_45_348"></a><a href="#FNanchor_45_348"><span class="label">[45]</span></a> »<em class="gesperrt">De Attemstiidt</em>« oder »Af- un Togaunstiidt« ist die halbjährige +Wechselungszeit der Dienstboten. +</p> +<p> +Obgleich ich nicht klüger sein will als <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>, der keine Erklärung +dieses Wortes anzugeben gewußt hat, so vermuthe ich doch, daß dasselbe sich +aus dem lateinischen »<span class="antiqua">Admissio</span>« (Admissionszeit) gebildet habe. <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite> +faaselt so etwas über die Ableitung des Wortes von dem Bischofe +<em class="gesperrt">Amantins</em>, man dat mot'r sau goot wier in, as manges Annre. +</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">Der Verfasser.</cite> +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_349" id="Footnote_46_349"></a><a href="#FNanchor_46_349"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_350" id="Footnote_47_350"></a><a href="#FNanchor_47_350"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">'n Gniist</em>: vertrockneter Schmutz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_351" id="Footnote_48_351"></a><a href="#FNanchor_48_351"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">balgen</em>: blähen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_352" id="Footnote_49_352"></a><a href="#FNanchor_49_352"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">verrenoveert</em>: gesäubert, gereinigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_353" id="Footnote_50_353"></a><a href="#FNanchor_50_353"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">fuulen</em>: schmutzigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_354" id="Footnote_51_354"></a><a href="#FNanchor_51_354"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Baartfiere</em>: eine Feder mit dem Barte, statt eines Pinsels.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_355" id="Footnote_52_355"></a><a href="#FNanchor_52_355"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">amböstig</em>: engbrüstig, asthmatisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_356" id="Footnote_53_356"></a><a href="#FNanchor_53_356"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">'n Lütk</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_357" id="Footnote_54_357"></a><a href="#FNanchor_54_357"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Uprücksel</em>: Erholung, Besserung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_358" id="Footnote_55_358"></a><a href="#FNanchor_55_358"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">de Aum</em>: der Athem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_359" id="Footnote_56_359"></a><a href="#FNanchor_56_359"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_360" id="Footnote_57_360"></a><a href="#FNanchor_57_360"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">aunde</em>: ahnte, merkte, empfand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_361" id="Footnote_58_361"></a><a href="#FNanchor_58_361"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">suur</em>: beschweerlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_362" id="Footnote_59_362"></a><a href="#FNanchor_59_362"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Bilaae</em>: Beylade im Koffer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_363" id="Footnote_60_363"></a><a href="#FNanchor_60_363"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Kuusen</em>: Backenzähne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_364" id="Footnote_61_364"></a><a href="#FNanchor_61_364"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">elennige schrau un streffe</em>: sehr schneidend und stark; trocken +und heftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_365" id="Footnote_62_365"></a><a href="#FNanchor_62_365"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Priäm 'n</em>: Präbende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_366" id="Footnote_63_366"></a><a href="#FNanchor_63_366"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">Wegger</em>: Fegemühle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_367" id="Footnote_64_367"></a><a href="#FNanchor_64_367"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Raae</em>: Ral.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_368" id="Footnote_65_368"></a><a href="#FNanchor_65_368"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Daspern</em>: Drespe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_369" id="Footnote_66_369"></a><a href="#FNanchor_66_369"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Hiärk</em>: Hederich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_370" id="Footnote_67_370"></a><a href="#FNanchor_67_370"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Gärtenteller</em>: Grützezähler, Geizhals.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_371" id="Footnote_68_371"></a><a href="#FNanchor_68_371"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">nowwe</em>: genau, geitzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_372" id="Footnote_69_372"></a><a href="#FNanchor_69_372"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">uchte wierkede</em>: des Morgens vor Tagsanbruch, bei Lichte, arbeitete.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_373" id="Footnote_70_373"></a><a href="#FNanchor_70_373"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">banklammerde</em>: faullenzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_374" id="Footnote_71_374"></a><a href="#FNanchor_71_374"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Butze</em>: Duttich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_375" id="Footnote_72_375"></a><a href="#FNanchor_72_375"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">undööflicke Schlunßer</em>: übermäßig verschwenderische Vettel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_376" id="Footnote_73_376"></a><a href="#FNanchor_73_376"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">as 'r to</em>: als möglich, überaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_377" id="Footnote_74_377"></a><a href="#FNanchor_74_377"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">as he nau konn</em>: als er noch gesund (bei Kräften) war.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_378" id="Footnote_75_378"></a><a href="#FNanchor_75_378"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">in de Riige bringen</em>: in Ordnung bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_379" id="Footnote_76_379"></a><a href="#FNanchor_76_379"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Backs</em>: Backhaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_380" id="Footnote_77_380"></a><a href="#FNanchor_77_380"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Fiikesbaunen</em>: Vietsbohnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_381" id="Footnote_78_381"></a><a href="#FNanchor_78_381"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">betwielen</em>: irren, irregehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_382" id="Footnote_79_382"></a><a href="#FNanchor_79_382"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">Bückse</em>: Hose.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_383" id="Footnote_80_383"></a><a href="#FNanchor_80_383"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">wual</em>: etwa, vielleicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_384" id="Footnote_81_384"></a><a href="#FNanchor_81_384"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">verhudden</em>: verborgen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_385" id="Footnote_82_385"></a><a href="#FNanchor_82_385"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">verschulket</em>: versteckt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_386" id="Footnote_83_386"></a><a href="#FNanchor_83_386"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Kring</em>: Kreis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_387" id="Footnote_84_387"></a><a href="#FNanchor_84_387"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Klietergold</em>: Rauschgold.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_388" id="Footnote_85_388"></a><a href="#FNanchor_85_388"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Schmeltekrallen</em>: Schmelzperlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_389" id="Footnote_86_389"></a><a href="#FNanchor_86_389"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">Hiemdekleid</em>: Todtenhemde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_390" id="Footnote_87_390"></a><a href="#FNanchor_87_390"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">Liindschlööfen</em>: Bandschleifen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_391" id="Footnote_88_391"></a><a href="#FNanchor_88_391"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">up e tämt</em>: ausstaffiert.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_392" id="Footnote_89_392"></a><a href="#FNanchor_89_392"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">glitzerde</em>: glänzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_393" id="Footnote_90_393"></a><a href="#FNanchor_90_393"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Hiewen</em>: Himmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_394" id="Footnote_91_394"></a><a href="#FNanchor_91_394"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">Stuuten</em>: feines Weitzenbrod, Semmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_395" id="Footnote_92_395"></a><a href="#FNanchor_92_395"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Melodie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_396" id="Footnote_93_396"></a><a href="#FNanchor_93_396"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">H'p'zepter</em>: Herr Präzeptor.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_397" id="Footnote_94_397"></a><a href="#FNanchor_94_397"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">dat Liik</em>: die Leiche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_398" id="Footnote_95_398"></a><a href="#FNanchor_95_398"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">Hüllekens</em>: schwarze in Falten gelegte Trauertücher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_399" id="Footnote_96_399"></a><a href="#FNanchor_96_399"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">schmööe</em>: weich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_400" id="Footnote_97_400"></a><a href="#FNanchor_97_400"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">Struate</em>: Kehle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_401" id="Footnote_98_401"></a><a href="#FNanchor_98_401"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">minntallig</em>: in geringer Zahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_402" id="Footnote_99_402"></a><a href="#FNanchor_99_402"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">Wiisepint</em>: Klugheitskrämer, Naseweis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_403" id="Footnote_100_403"></a><a href="#FNanchor_100_403"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">raaren</em>: schönen, hübschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_404" id="Footnote_101_404"></a><a href="#FNanchor_101_404"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">Inliggers</em>: Miteinwohner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_405" id="Footnote_102_405"></a><a href="#FNanchor_102_405"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">undööflick vernietigen</em>: unnöthiger, verschwenderischer Weise +vernichten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_406" id="Footnote_103_406"></a><a href="#FNanchor_103_406"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">verniggen</em>: wundern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_407" id="Footnote_104_407"></a><a href="#FNanchor_104_407"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">Tiigenstäuners</em>: Widersacher, Opponenten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_408" id="Footnote_105_408"></a><a href="#FNanchor_105_408"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Muttse</em>: mit einem Male, plötzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_409" id="Footnote_106_409"></a><a href="#FNanchor_106_409"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Ööwerigge</em>: Weismacherei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_410" id="Footnote_107_410"></a><a href="#FNanchor_107_410"><span class="label">[107]</span></a> Russen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_411" id="Footnote_108_411"></a><a href="#FNanchor_108_411"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">in e felleden</em>: eingefleischten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_412" id="Footnote_109_412"></a><a href="#FNanchor_109_412"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Wöösebraaken</em>: Wüstlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_413" id="Footnote_110_413"></a><a href="#FNanchor_110_413"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">Viktrill</em>: Vitriol.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_414" id="Footnote_111_414"></a><a href="#FNanchor_111_414"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">aabele Quaaskerigge</em>: albernes Geschwätz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_415" id="Footnote_112_415"></a><a href="#FNanchor_112_415"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">Niäsentippel</em>: Nasenspitze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_416" id="Footnote_113_416"></a><a href="#FNanchor_113_416"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">Leers</em>: Wangen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_417" id="Footnote_114_417"></a><a href="#FNanchor_114_417"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">glemmen</em>: glühen, glänzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_418" id="Footnote_A_418"></a><a href="#FNanchor_A_418"><span class="label">[A]</span></a> die Eintheilung des Tages, oder der Arbeitszeit, ist folgende: <em class="gesperrt">de Uchte</em>, +diese währt bis zum <em class="gesperrt">Imbt</em> (Inbiß) Frühstück; dann folgt: <em class="gesperrt">van 'r Imbtstiid bes +Middag</em> (12 Uhr); dann schlafen sie <em class="gesperrt">Noone</em>, wozu eine bis zwei Stunden vergönnt +sind, diese Zeit heißt <em class="gesperrt">de Noone</em>, oder <em class="gesperrt">in der Noone</em>; hierauf folgt: <em class="gesperrt">tüsken Noone +un Vesper</em> (<em class="gesperrt">Vespertiidt</em>, gewöhnlich eine halbe Stunde); auch heißt die Labung, +welche es dann giebt: <em class="gesperrt">'t Vesper</em>; ferner, <em class="gesperrt">van'n Vesper bes to'r Affoorunge</em>, +oder <em class="gesperrt">bes to'm Auwendbraae</em>; endlich: <em class="gesperrt">van der Affoorunge bes to'r Beddegaunenstiidt</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_419" id="Footnote_B_419"></a><a href="#FNanchor_B_419"><span class="label">[B]</span></a> Hier ist die Rede von unverheiratheten Frauenzimmern, Jungfern +oder Junggesellen. Die Leichen verheirathet gewesener Personen werden nicht +so bunt ausgestattet, sondern ihre Mützen und Todtenhemde werden blos mit +Schleifen von schwarzem Floorbande versehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_420" id="Footnote_C_420"></a><a href="#FNanchor_C_420"><span class="label">[C]</span></a> <em class="gesperrt">Wer met 'n Wülwen is, mot auck met'n hüülen...</em> +</p> +<p> +Ick was daumauliger Tiidt Bistäuner der russ'ken Kummedanten, of todrepplicker +to seggen, miiner schwaar bedrückeden Metbörgers, un mag driiste +seggen, dat 'k wual mannig Austermaul met eegener Fährlickheet van de plaugede +Minskheet afwiiret hewwe; dann met den unnüüseln Wöösebraakenvolke +gaf't Dag un Nacht dulle Tiänegniiperigge un graute Unsachtichheet, dann de +Kantschoo regeerde des Tiids na 'n Lüt'k mehr un deftiger in Düütskland as +upstunds, daar he uuse Puckels Gattlaf! dach <span class="antiqua">in natura</span> nich aflangen kann. +Vor de eersten Afwiir harr'k mi 'n paar Book dicke Mackeltuur tüsken Rock +un Kamsool neggen lauten; man, o Herre! wat woll dat wual holpen hewwen, +wann'k mi nich süß na sau jeewe goot met de Schwerenööters stallen konnt +harr, dat se mi dach van'n Balge bleiwen. <span class="antiqua">Dobrè wutki</span> was uäwerall dat +beste Versöhnungsmiddel un aparte wann m 'r 'n Gäpsenvull städden Pieper +manken röörde.... Vor söcke Tiien müüge de Heere us un uuse Kinner +un Kindeskinner in Gnaaden bewahren! —</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_421" id="Footnote_D_421"></a><a href="#FNanchor_D_421"><span class="label">[D]</span></a> Der so thätige Beförderer der Mäßigkeitsangelegenheiten, Herr Gutsbesitzer +<cite class="gesperrt">Wit von Döring</cite> zu Ratibor in Oberschlesien, ist mit anerkennungswürdigem +Eifer darauf bedacht, einen möglichst entsprechenden und wohlfeilen +Labetrunk, der den giftigen Branntwein und das zu theure, auch nicht überall +fehlerfreie und gesunde Bier ersetzen könnte, herzustellen.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Druedde_Breef" id="Druedde_Breef"></a>Drüdde Breef.</h3> + +<p>Nu woll'k auck wual es wieten, wo Ju dat Iäten<a name="FNanchor_1_422" id="FNanchor_1_422"></a><a href="#Footnote_1_422" class="fnanchor">[1]</a> gefallen +heft. Van de Saake konn' me alleine wual 'n ganz Book schriiwen. +Saune rechte ehrdaagske Dööntekost<a name="FNanchor_2_423" id="FNanchor_2_423"></a><a href="#Footnote_2_423" class="fnanchor">[2]</a>, daar Eggersüppken, +Stuutensappen van Priemt'roggen<a name="FNanchor_3_424" id="FNanchor_3_424"></a><a href="#Footnote_3_424" class="fnanchor">[3]</a> un süllbacken 'n Brae<a name="FNanchor_4_425" id="FNanchor_4_425"></a><a href="#Footnote_4_425" class="fnanchor">[4]</a>, Bostkarren, +Potthast, Ossentungen met K'rinten, Rösterbraaens, de sau +müür un sappig wöören, dat se eene bi jeddern Tobiete<a name="FNanchor_5_426" id="FNanchor_5_426"></a><a href="#Footnote_5_426" class="fnanchor">[5]</a> in 't +Muul meigen; dicken Riis met Genwern<a name="FNanchor_6_427" id="FNanchor_6_427"></a><a href="#Footnote_6_427" class="fnanchor">[6]</a>, backede Pruumen, +keerlslange Roggens<a name="FNanchor_7_428" id="FNanchor_7_428"></a><a href="#Footnote_7_428" class="fnanchor">[7]</a> met Kiömel, bree Weggens<a name="FNanchor_8_429" id="FNanchor_8_429"></a><a href="#Footnote_8_429" class="fnanchor">[8]</a> met Rosiinen +un K'rinten, de vor 'ne Aardigheit<a name="FNanchor_9_430" id="FNanchor_9_430"></a><a href="#Footnote_9_430" class="fnanchor">[9]</a> buawen met twee Hertkes, +'n Bloomenkranße un +<span class="pagenum"><a name="Page_44" id="Page_44">[44]</a></span>verziert wöören, un alle söckes Deftiges<a name="FNanchor_10_431" id="FNanchor_10_431"></a><a href="#Footnote_10_431" class="fnanchor">[10]</a> up 'n Disk kwam, was 't +na miinen Schmacke alldach nich.</p> + +<div class="figcenter"> +<img id="vivat" src="images/vivat.jpg" width="300" height="339" alt="Illustration" /> +</div> + +<p class="center" style="font-size: xx-small;"> +VIVAT:<br /> +<i>ES LEBE</i><br /> +I: H: V: H:<br /> +&<br /> +D: M: E: V:<br /> +ANNO:<br /> +1821:<br /> +</p> + +<p>Daar is auck 'ne ann're Wiise<a name="FNanchor_11_432" id="FNanchor_11_432"></a><a href="#Footnote_11_432" class="fnanchor">[11]</a> unner up e kuomen, un ick +mot Ju liike uut<a name="FNanchor_12_433" id="FNanchor_12_433"></a><a href="#Footnote_12_433" class="fnanchor">[12]</a> seggen, dat mi de niggen Toreesels<a name="FNanchor_13_434" id="FNanchor_13_434"></a><a href="#Footnote_13_434" class="fnanchor">[13]</a> un Bedenksels, +daar se 't nu met to doonen hebbt un de se upstunds +tohaupe rööret un schnurret un allerhande fruömde Naamens +giiwet, asse Frikke-se<a name="FNanchor_A_647" id="FNanchor_A_647"></a><a href="#Footnote_A_647" class="fnanchor">[A]</a>, Raae-jud<a name="FNanchor_B_648" id="FNanchor_B_648"></a><a href="#Footnote_B_648" class="fnanchor">[B]</a>, Pupeto<a name="FNanchor_C_649" id="FNanchor_C_649"></a><a href="#Footnote_C_649" class="fnanchor">[C]</a>, +<span class="pagenum"><a name="Page_45" id="Page_45">[45]</a></span>Fri-kank't-don<a name="FNanchor_D_650" id="FNanchor_D_650"></a><a href="#Footnote_D_650" class="fnanchor">[D]</a>, Bi-steck<a name="FNanchor_E_651" id="FNanchor_E_651"></a><a href="#Footnote_E_651" class="fnanchor">[E]</a>, Korte-led<a name="FNanchor_F_652" id="FNanchor_F_652"></a><a href="#Footnote_F_652" class="fnanchor">[F]</a> un wo se de leewe Gattesgauwe +hüüt to Daage alle heetet, dat 'r nin eerlick Minske mehr +klook uut weeren kann un se eenen auck lange sau goot nich mehr +schmicket as vor'n düssen, nich to biister gefallen willt; dann ick +vor miinen Mund, <em class="gesperrt">hebb't alltiies met 'n resoluten, deftigen +Kuäcksel haulen, daar 'n Liepel risk inne bestaunen +blift</em>, un wann Ji segget: »<em class="gesperrt">Wat de Buur nich +kinnet, dat frett he nich</em>,« he Ji 'r vorwahr reefaart<a name="FNanchor_14_435" id="FNanchor_14_435"></a><a href="#Footnote_14_435" class="fnanchor">[14]</a> in 't +Geheel auck sau Unrecht nich anne; dann me mot hüütiges Daages +weet Gatt! baule bange sien, dat se eene met de niggemoodsken +Salsteriggen<a name="FNanchor_15_436" id="FNanchor_15_436"></a><a href="#Footnote_15_436" class="fnanchor">[15]</a> heel verkliistert un vergiewet<a name="FNanchor_16_437" id="FNanchor_16_437"></a><a href="#Footnote_16_437" class="fnanchor">[16]</a>.</p> + +<p>Nu, se uurden<a name="FNanchor_17_438" id="FNanchor_17_438"></a><a href="#Footnote_17_438" class="fnanchor">[17]</a> un piirkeden<a name="FNanchor_18_439" id="FNanchor_18_439"></a><a href="#Footnote_18_439" class="fnanchor">[18]</a> dann dach nau sau wat in +de Schötteln herümme un wöören alldach antleste alle vulldaun<a name="FNanchor_19_440" id="FNanchor_19_440"></a><a href="#Footnote_19_440" class="fnanchor">[19]</a>, +as se siäen.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_46" id="Page_46">[46]</a></span></p> + +<p>Man daar was auck een eeslicke-fuul<a name="FNanchor_20_441" id="FNanchor_20_441"></a><a href="#Footnote_20_441" class="fnanchor">[20]</a> un unnüüsel<a name="FNanchor_21_442" id="FNanchor_21_442"></a><a href="#Footnote_21_442" class="fnanchor">[21]</a> Dranckfatt +van 'n Keerel manken, den me 't faarts an der dicken Panzen +wual ansaug, <em class="gesperrt">dat he geeren pänntkefett spielen<a name="FNanchor_22_443" id="FNanchor_22_443"></a><a href="#Footnote_22_443" class="fnanchor">[22]</a> mogte</em>; +ick gläuwe, se hedden en Schnurrbraaen-Davied. <em class="gesperrt">De mi 't Pierd +wiiset, bruukt mi de Krübben nich to wiisen.</em> Wann +'ck söcke allfriätske Sammelpanzen sehe, segg 'k wual es: »<em class="gesperrt">De +Wiind wegget wual Schneihäupe bi eene, man vorwahr +ninen dicken Ees.</em>« He satt'r sau recht up siin beste +Gemack<a name="FNanchor_23_444" id="FNanchor_23_444"></a><a href="#Footnote_23_444" class="fnanchor">[23]</a> achter 'n Iäteldiske<a name="FNanchor_24_445" id="FNanchor_24_445"></a><a href="#Footnote_24_445" class="fnanchor">[24]</a> un lööt 't sick gaar nich 'n Käären +verdreeten, dat em dat Sapp<a name="FNanchor_25_446" id="FNanchor_25_446"></a><a href="#Footnote_25_446" class="fnanchor">[25]</a> ständig bi'r Muulen daal qualsterde, +un siä een uäwert annre: Ick mot 'n Knaup springen lauten +un den Stool achter uut schuuwen, anners<a name="FNanchor_26_447" id="FNanchor_26_447"></a><a href="#Footnote_26_447" class="fnanchor">[26]</a> friet' ick mi to froo +an 'n Disk un daar woll 'k dach geeren eerst na mehr van wieten +.... He dachte wual, <em class="gesperrt">wer sick nich satt frett, de licket +sick vorwahr nich satt</em>. Ick kann man nich begriipen, waar +de Fliggebalg<a name="FNanchor_27_448" id="FNanchor_27_448"></a><a href="#Footnote_27_448" class="fnanchor">[27]</a> 't alle hen sackede, dann he harr siine Vullkumst<a name="FNanchor_28_449" id="FNanchor_28_449"></a><a href="#Footnote_28_449" class="fnanchor">[28]</a> +nich eher, as bet 'r nich 'n Fiäsen<a name="FNanchor_29_450" id="FNanchor_29_450"></a><a href="#Footnote_29_450" class="fnanchor">[29]</a> mehr in de Schötteln was. +Wat moste de Keerl vor Elt<a name="FNanchor_30_451" id="FNanchor_30_451"></a><a href="#Footnote_30_451" class="fnanchor">[30]</a> up 'r Maagen hebben, dat he sick +de K'lduunen nich stump verklichtede<a name="FNanchor_31_452" id="FNanchor_31_452"></a><a href="#Footnote_31_452" class="fnanchor">[31]</a>. Krüüsk<a name="FNanchor_32_453" id="FNanchor_32_453"></a><a href="#Footnote_32_453" class="fnanchor">[32]</a> un wainsk +was de Tragschräpper vorwahr nich 't Bitterste, dann he schlauk +up siine half Stiige Trillen Wopkenbraut<a name="FNanchor_33_454" id="FNanchor_33_454"></a><a href="#Footnote_33_454" class="fnanchor">[33]</a>, de, scholl me meenen, +<span class="pagenum"><a name="Page_47" id="Page_47">[47]</a></span>alleine all hennige<a name="FNanchor_34_455" id="FNanchor_34_455"></a><a href="#Footnote_34_455" class="fnanchor">[34]</a> bi 'n Ribben stahet, aparte wann 'r de +Sönndaage<a name="FNanchor_35_456" id="FNanchor_35_456"></a><a href="#Footnote_35_456" class="fnanchor">[35]</a> nich inne bespuart sind, na alle de Steertrööwen<a name="FNanchor_36_457" id="FNanchor_36_457"></a><a href="#Footnote_36_457" class="fnanchor">[36]</a>, +dat Schlüngesel<a name="FNanchor_37_458" id="FNanchor_37_458"></a><a href="#Footnote_37_458" class="fnanchor">[37]</a> un Willwas<a name="FNanchor_38_459" id="FNanchor_38_459"></a><a href="#Footnote_38_459" class="fnanchor">[38]</a>, dat de Annern in de Potthastschötteln +liggen lauten harren, rantikanti daal un daar fiegede he +'ne ganze Schliepkanne<a name="FNanchor_39_460" id="FNanchor_39_460"></a><a href="#Footnote_39_460" class="fnanchor">[39]</a> vull duwwelt Merzenbeer achter in. Man +antleste fönk he dach auck an to puußen as 'n Blausebalg un siä, +<em class="gesperrt">mi lüstet nich mehr, ick kann nich mehr, ick will nich +mehr, ick mag nich mehr, ick bin sau donne<a name="FNanchor_40_461" id="FNanchor_40_461"></a><a href="#Footnote_40_461" class="fnanchor">[40]</a> un sau +dicke as 'ne Schinnertiewe</em>. He harr sick dann auck vorwahr +sau dull un vull e frieten un suapen, <em class="gesperrt">dat 'm 't em wual +met'n Finger in 'n Halse ümme röören konnt harre, +un he tröck Gesichter, as'n Bolze<a name="FNanchor_41_462" id="FNanchor_41_462"></a><a href="#Footnote_41_462" class="fnanchor">[41]</a> wann't grummelt<a name="FNanchor_42_463" id="FNanchor_42_463"></a><a href="#Footnote_42_463" class="fnanchor">[42]</a></em>. +Dau konn' me em abers auck vor Gewißheet nauseggen: +»<em class="gesperrt">Is de Drunk in'n Manne, dann is de Verstand in +der Kannen.</em>« Man daar harr de unnüüsele Schluukhals nau +nich e noog miie un settede'r, de Dokter haale, na'n paar farsse<a name="FNanchor_43_464" id="FNanchor_43_464"></a><a href="#Footnote_43_464" class="fnanchor">[43]</a> +Rachenputzers buawen up. As et sick auck nich anners gebühren +konn, kwam em achter dat undööflicke Frieten un Suupen auck de +Naudöst an; den woll he bi der Pütten<a name="FNanchor_44_465" id="FNanchor_44_465"></a><a href="#Footnote_44_465" class="fnanchor">[44]</a> dämpen, man van der +langen Dräugte<a name="FNanchor_45_466" id="FNanchor_45_466"></a><a href="#Footnote_45_466" class="fnanchor">[45]</a>, de 'r den ganzen Suomer wiesen was, was't +Waater sau e krumpen, <em class="gesperrt">dat de Saut<a name="FNanchor_46_467" id="FNanchor_46_467"></a><a href="#Footnote_46_467" class="fnanchor">[46]</a> em 'n dräugen<span class="pagenum"><a name="Page_48" id="Page_48">[48]</a></span> +Ees tohöölt<a name="FNanchor_47_468" id="FNanchor_47_468"></a><a href="#Footnote_47_468" class="fnanchor">[47]</a></em> un he sick anners nich helpen konn, as dat he +wier na'r Beertööten<a name="FNanchor_48_469" id="FNanchor_48_469"></a><a href="#Footnote_48_469" class="fnanchor">[48]</a> lunkepankede<a name="FNanchor_49_470" id="FNanchor_49_470"></a><a href="#Footnote_49_470" class="fnanchor">[49]</a>. Man nu wöörd he Ju +antleste auck sau tuuselhaagel dicke, dat he as 'n Schwiinebeest an +'r Grund beliggen bleif un alle in eene hen ankede<a name="FNanchor_50_471" id="FNanchor_50_471"></a><a href="#Footnote_50_471" class="fnanchor">[50]</a> un sparrelde, +as wann he saufaarts verrecken woll.</p> + +<p><em class="gesperrt">Wann 't riegnet weeret de Suugen<a name="FNanchor_51_472" id="FNanchor_51_472"></a><a href="#Footnote_51_472" class="fnanchor">[51]</a> reggen un +de Minsken siölig<a name="FNanchor_52_473" id="FNanchor_52_473"></a><a href="#Footnote_52_473" class="fnanchor">[52]</a> ...</em></p> + +<p>'N gooen Weerth süht 't geeren, wann se bi Diske reselute +wat bifligget<a name="FNanchor_53_474" id="FNanchor_53_474"></a><a href="#Footnote_53_474" class="fnanchor">[53]</a> un heft met 'n Piirke-Jannöckel<a name="FNanchor_54_475" id="FNanchor_54_475"></a><a href="#Footnote_54_475" class="fnanchor">[54]</a> nich Viel in 'n +Sinne; dann he hält'r met Recht vor:</p> + +<p class="poem"> +»De'r bi Diske wat mag,<br /> +Kann auck wierken den ganzen Dag;«<br /> +</p> + +<p>un 'n Minske kiöne dach auck nich van 'n Bultknooste<a name="FNanchor_55_476" id="FNanchor_55_476"></a><a href="#Footnote_55_476" class="fnanchor">[55]</a> biiten +un uut'r Truaaen drinken. Man söcke unsachte Wöösebraaken<a name="FNanchor_56_477" id="FNanchor_56_477"></a><a href="#Footnote_56_477" class="fnanchor">[56]</a> +heft 'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske<a name="FNanchor_57_478" id="FNanchor_57_478"></a><a href="#Footnote_57_478" class="fnanchor">[57]</a> dach sau baule nich +recht to liien, un me scholl auck seggen, dat se sülwent nin recht +Geneet<a name="FNanchor_58_479" id="FNanchor_58_479"></a><a href="#Footnote_58_479" class="fnanchor">[58]</a> van dat unwiise Frieten un Suupen hebben konnen.</p> + +<p><em class="gesperrt">De Suugen lät me geeren in eeren Oule<a name="FNanchor_59_480" id="FNanchor_59_480"></a><a href="#Footnote_59_480" class="fnanchor">[59]</a> liggen +un plegt se nine Bloomenstrüüßer un Lillauf<a name="FNanchor_60_481" id="FNanchor_60_481"></a><a href="#Footnote_60_481" class="fnanchor">[60]</a> an'n<span class="pagenum"><a name="Page_49" id="Page_49">[49]</a></span> +Schnüssel<a name="FNanchor_61_482" id="FNanchor_61_482"></a><a href="#Footnote_61_482" class="fnanchor">[61]</a> to stiecken</em> un deswiegen bekümmerde sick +faartan auck nin Minske wiiders ümme den unnüüseln Keerel.</p> + +<p>Wi Annern plöögeden auck nine leige Fuhr<a name="FNanchor_62_483" id="FNanchor_62_483"></a><a href="#Footnote_62_483" class="fnanchor">[62]</a> in de Schötteln +un liien wual auck ninen Döst, man wi lööten de Köppe buawen +un göngen auck nich es 'n Trett verschraut<a name="FNanchor_63_484" id="FNanchor_63_484"></a><a href="#Footnote_63_484" class="fnanchor">[63]</a>; dann 'n klook Minske +denket bi söcken Geliegenheeden bi Tiien an dat gemeene Jiddewaart: +»<em class="gesperrt">De den lesten Drüppen schnappen will, den fällt de +Deckel up 'n Bill<a name="FNanchor_64_485" id="FNanchor_64_485"></a><a href="#Footnote_64_485" class="fnanchor">[64]</a></em>«; — un 't is de siekere Wahrheit, wann 't +het:</p> + +<p class="poem"> +»<em class="gesperrt">Tüsken<a name="FNanchor_65_486" id="FNanchor_65_486"></a><a href="#Footnote_65_486" class="fnanchor">[65]</a> Hand un Tant<a name="FNanchor_66_487" id="FNanchor_66_487"></a><a href="#Footnote_66_487" class="fnanchor">[66]</a>,<br /> +Raak 't 'r Viel' to Schand.</em>«<br /> +</p> + +<p>Wo is't hüütiges Daages met der aulen Moode, de se wual +ehr »<em class="gesperrt">den Ossengank</em>« hedden un de wual eegentlick nich viel +Anners up sick harr, as dat se 'r den Schluck bi wegputzeden, den +de Schlächters naulauten harren? In miinen Kinnerjahren nam +miin siäl'ge Vaar mi auck wual es met, wann he up söcke Besööke +in de Nauberskup gönk, dann dat moste he wual doonen, +süß wöören de Naubers, daar me dach all ümmeran geeren in +Fründskup met liewen mag, töörensk<a name="FNanchor_67_488" id="FNanchor_67_488"></a><a href="#Footnote_67_488" class="fnanchor">[67]</a> e wooren un harren't em +vor Haufahrt uut e leggt. De de Buuren ichtens kinnet, wietet +auck wual, dat se 't elennige geeren sehet, wann me sau <em class="gesperrt">niederträchtig +un gemeen<a name="FNanchor_68_489" id="FNanchor_68_489"></a><a href="#Footnote_68_489" class="fnanchor">[68]</a> met en ümmegeht</em> as me kann.</p> + +<p>Ens harr Hierm Lähr auck es <em class="gesperrt">de Frööde anseggen lauten</em> +un wi göngen 'r auck faarts hen, <em class="gesperrt">den siäligen Fründ</em> to bekiiken, +de an 'n Büürbaume<a name="FNanchor_69_490" id="FNanchor_69_490"></a><a href="#Footnote_69_490" class="fnanchor">[69]</a> in der Balkenluuken hönk. As +<span class="pagenum"><a name="Page_50" id="Page_50">[50]</a></span>wi in de Schrautdüüren<a name="FNanchor_70_491" id="FNanchor_70_491"></a><a href="#Footnote_70_491" class="fnanchor">[70]</a> trööden, stönd de Lährske in 'n Waskeloorde +un schrappede Diärme un Wammen<a name="FNanchor_71_492" id="FNanchor_71_492"></a><a href="#Footnote_71_492" class="fnanchor">[71]</a> un Müssen<a name="FNanchor_72_493" id="FNanchor_72_493"></a><a href="#Footnote_72_493" class="fnanchor">[72]</a>; man +de aule Lähr, de nich to biister luffhäärig was, was buawen up 'n +Balken und harr siinen ölsten Jungen, Vikter, bi sick. De Aulske +tratt unner 't Balkenschlapp<a name="FNanchor_73_494" id="FNanchor_73_494"></a><a href="#Footnote_73_494" class="fnanchor">[73]</a> un rööp: »Vikter, waar is uuse +Bawwe<a name="FNanchor_74_495" id="FNanchor_74_495"></a><a href="#Footnote_74_495" class="fnanchor">[74]</a>?« De anwerde: hier, Mömme<a name="FNanchor_75_496" id="FNanchor_75_496"></a><a href="#Footnote_75_496" class="fnanchor">[75]</a>! »Wat dööt he?« +Nicks! »Wat dööst du dann?« Ick helpe em! »Nu! rööp de +Mömme, wann ji Fuulwämmse dach all'tohaupe Nicks n dooet, +dann segg 'n Bawwen, he scholl 'r gawwe af kuomen, <em class="gesperrt">de Heer +P'stoor wöör'r un woll'n Ossen seh'n</em>.« — Un dann +gönk't an't Bekiiken un Beföölen un antleste an't Stridden uäwer +de Punde; waar Hierm Lähr bi to verstaunen gaf, dat de Schlächters, +de aparte gemeeniglick eere Mesters in ruwwen Wäärden un +Flööken sööket, em seggt harren, dat de Osse, <em class="gesperrt">un wann'r sick +auck hunnert duusent intrampelde Tunnen vull Düüwels +tiigen steggerden</em>, alldach siine vülligen seshundert Pund +wiegen scholl.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Daar buawen up 'r Weggen steht <span class="antiqua">Vivat!</span> he Ji wual +sehnen. Daar fällt mi 'ne Ehrendaat bi in, de'r wual verdeent, +dat me se allen Lüüen vertellt.</p> + +<p>Vor 'n half Stiige Jahren harr 'n junk Buuren-Wicht, dat +hier in der Stadt in 'n Börgerhuuse vor der Heerendiiks-Paarten +in Denste was, dat Unglücke, dat 't p'rdums! van der Wasketreppen +in'n Miölenkolk in der Haase föllt; 't was nau'r to bi kauler Winterstiidt, +dat de Haase sau jeewe tofruaren was un mannig eenen +<span class="pagenum"><a name="Page_51" id="Page_51">[51]</a></span>met Recht vor't Waater grüwwelde. In der Nauberskup wuohnt 'n +ehrsam ault Börgersmann, — <b>Friedrich Ernst Enners</b> is siin Naame, +— van ruum<a name="FNanchor_76_497" id="FNanchor_76_497"></a><a href="#Footnote_76_497" class="fnanchor">[76]</a> sestig Jahren, de al sint' ner langen Riige Jahre +met'r Gicht e plauget un'r sau gebrecklick van wooren is, dat he +wual siin Liewe lank up Krücken gaunen miöten schall. De woll +sick, wat de Toofall will, des Daages auck es 'n Käären vertriäen; +he nam siine Krüüsdriägers<a name="FNanchor_77_498" id="FNanchor_77_498"></a><a href="#Footnote_77_498" class="fnanchor">[77]</a> unner de Aarmes un was jüst up +der Brüggen tiigen 'n Miölenkolke, as sick dat Unglücke vor siinen +Augen todriägen moste. He harr in siinen jungen Jahren perfekt +schwemmen leert. As he dat Wicht hülpelaus vor den uptrockenen +Biflootsschütten<a name="FNanchor_78_499" id="FNanchor_78_499"></a><a href="#Footnote_78_499" class="fnanchor">[78]</a> in 'n Wellen triiseln un al hen un wier in de +Grund duuken saug, konn he sick nich mehr liien<a name="FNanchor_79_500" id="FNanchor_79_500"></a><a href="#Footnote_79_500" class="fnanchor">[79]</a>. He besünnt +sick nich lange, — dann wann de gebrecklicke Lazarus man ichtens +'n Augenblick in sick gaunen wööre, scholl'r em wual vor kruusket<a name="FNanchor_80_501" id="FNanchor_80_501"></a><a href="#Footnote_80_501" class="fnanchor">[80]</a> +hebben un dann harr he auk wual bliiwen lauten, wat de Hunnertste +in der Jahrestiidt met heele un gesunde Knuaken wual nich +es wagt harr —, schmeit siine Krükken van sick, tröck den Rock +af un sprünk van buawen daal van der Brüggen in den deepen +Kolk un schwömm den Wichte nau, dat al unner 'n Iise satt un +up 't Beste an'n Versuupen to e was. Et glückede den braawen, +Manne, dat he 't bii'n Kantshaaken<a name="FNanchor_81_502" id="FNanchor_81_502"></a><a href="#Footnote_81_502" class="fnanchor">[81]</a> to packen kreig, man as he 't +jüst recht wisse<a name="FNanchor_82_503" id="FNanchor_82_503"></a><a href="#Footnote_82_503" class="fnanchor">[82]</a> griipen woll, harr't en baule sülwent met in de +Grund trocken, sau dat he man noog to sparreln harr, dat he 't +wier buawen un achter sick an bes an't Ööwer regeerde, waar de +Lüüe de Beeden in Entfank neimen un in der Meenunge, dat't +Wicht dach al verscheeen sii, toeerste na den gebrecklicken Redder +<span class="pagenum"><a name="Page_52" id="Page_52">[52]</a></span>greipen, de man noog to bidden harr, da se dach eerst dat Wicht +uphaalen mogten; dann he wüß't to bieter, dat'r na'n Lütk van +Au'm inne satt; he woll dann wual sachte achter naukuomen. +Man de Frööde harr Eener seh'n most, de sick nu faarts auck allgemeen +kund gaf! — Was dat nich nett iewen sau'n braaf Mann +as de De, daar se dat schäune Leed: »Hoch klingt das Lied vom +braven Mann, etc.« van sungen hebb't!? Nu, he wöörd auck hauge +ehr't; dann as wann'r Prozession was, sau lööp't sick na siinen +Huuse, daar siine Naubers en faarts up'n Aarmen hendriägen un +in't waarme Bedde tohüüet<a name="FNanchor_83_504" id="FNanchor_83_504"></a><a href="#Footnote_83_504" class="fnanchor">[83]</a> harren, un Ault und Junk, Vornieme +un Geringe beiilden sick den Ehrenmann to sehnen un +em de Hand to drücken un Allens dää sick tohaupe, em vor düsse +Ehrendaat to launen. De Eenen lööten den lammen Manne 'n +niggen Waagen maaken, daar he met Gemack inne föhren mogte, +wann he nich gaunen konn; de Annern schönken em 'n bequeimen +schmööen Suargestool; Börgermester un Raat verehrden em 'n +grauten sülwernen Bieker, daar wual 'ne Kanne Wiin in geht un +daar siine Ehrendaat anne upteeket was, un 'n tweeden sülwernen +Bieker kreig he van siine Fründe schonken.</p> + +<p>An'tleste belaunde en de gneidigste Landesheere auck met der +grauten goldenen Verdenst-Medalljen, un wann ichtens Eene, sau +harr he se auck wual verdeent. — Man de beste Laun satt em +alldach unner'n linken Knauplacke ...</p> + +<p>Nu stellden siine Fründe auck 'n graut Gastgebot to siiner +Ehre an, daar 't antleste auck nütte an't Vivat drinken gönk, +dann alle Gäste wöören sehr beliewet<a name="FNanchor_84_505" id="FNanchor_84_505"></a><a href="#Footnote_84_505" class="fnanchor">[84]</a> un den braawen Redder, +de, biilööpig to mierken, trotz siiner Gebrecklickheet un +vielen Wehdaage, na alltooes'n fröhlicken Sinn behaulen heft, +alle 't Beste to günnen. As 't in 'n besten Vivat Roopen +was, stönd he up, nam siinen grauten Bieker in de Hand +<span class="pagenum"><a name="Page_53" id="Page_53">[53]</a></span>un siä: »Ei, miine Heerens, wat doo'k met all dat Vivat!? +(fiif Fatt) <em class="gesperrt">Sess Fatt</em> wöören mi dach aparte leewer un kweimen +mi vorwahr auck bi düssen grauten Ehrenbieker goot to Maute. —«</p> + +<p>Dat Wicht bringt em sintdessen uut Dankbaarkeit alle Sönndaage +'ne friske Battern un 'n Dook vull Egger un alle Jahr 'n +Föhr Holt.</p> + +<p>De 't eenmal wietet, den 'n vertelle ick wual nicks Nigges; +man mi ducht, söcke priiswördige Eedeldaaten mogten wual der +ganzen Welt un auck der Naukumst<a name="FNanchor_85_506" id="FNanchor_85_506"></a><a href="#Footnote_85_506" class="fnanchor">[85]</a> bekannt weeren; — un +wann't wahr weeren scholl, wat mi de Heer Caplaun Seling +an e wünsket heft, dat'r en hauge uppackeden Miölenwaagen vull +van düsse Breewe in de wiie Welt gönge, konn't dann dach auck +wual de Fall weeren, dat't na langen Jahren na wual es Een +of Ander met Vergnöögen lööse; dann Bööker liewet allmanngsens +länger as Minsken un Minsken-Kinner.</p> + +<p><em class="gesperrt">Ick weet na'n lütken Buuren Jungen van 14 Jahren +in der Neigte<a name="FNanchor_86_507" id="FNanchor_86_507"></a><a href="#Footnote_86_507" class="fnanchor">[86]</a> van Ossenbrügge, de auck'n Kiind +alleine uut'r deepen Haase reddet heft, de aabers +sau bescheiden is, dat he'r nich es'n Naamen van +hebben will un't siine eegenen Aulen nich es seggt +harr, de't eerst 'n Paar Jahre 'r nau van den reddeden +Kiinde sülwent gewahr wooren sind, dat tofälligerwiise +bi den gooen Jungen siine Aulen as Schwiöpenjunge +in Denst kwam.</em> <b>De harr vorwahr auck wual +'n Ehrenteeken eeget<a name="FNanchor_87_508" id="FNanchor_87_508"></a><a href="#Footnote_87_508" class="fnanchor">[87]</a>!...</b> <em class="gesperrt">Wann de Herens de in 'n +Regimente sittet, wieten will't, wer't is un wo he +het, willk't eer geeren beliikteeken<a name="FNanchor_88_509" id="FNanchor_88_509"></a><a href="#Footnote_88_509" class="fnanchor">[88]</a>.</em> —</p> + +<p>Ji wietet wisse wual, dat'r vor der Heerendiiks Paarten 'ne +Ümmefloot is, daar 'n Waaterpool bi to liggt, waar de Kutskers +<span class="pagenum"><a name="Page_54" id="Page_54">[54]</a></span>un Fohrlüüe de Pierde inne spöölet; den Pool heetet se de Pierdehaase. +Söcke Pierdehaasen hebb't de Ossenbrüggesken Fohrlüüe +gläuw' ick uäwerall in der Welt; dann vor 'n eenige Jahre was +ick es na Pyrmunt e reeset un harr 'n ossenbrüggesken Kutsker +miee nuamen; de scholl mi eens Uänerns na den Friedensthale +föhren, daar de frommen Heerenhuuters wuohnet; man as ick 'ne +beschickede, was he met de Pierde wiege un as ick 'ne herneigest +fröög, waar he wiesen wööre, gaf he mi to'r Antwoort: Ick bin +man iewen na'r Pierdehaase wiesen un hewwe miine Vösse af e +spolt.</p> + +<p>In der Franzoosentiidt siä auck es 'ne aule Börgerfruwwe: +»Ick woll' dat de Franzoosen alltohaupe bi Londen in der Haase +leigen;« dann se kinne'de anners nin Waater un mende, de Haase +fläute wual sachte düür de ganze Welt.</p> + +<p>Man nu segget mi auck es, waarümme Ji den Aulen nich +miebracht harren? Konn' he vellichte nich recht kummfaart<a name="FNanchor_89_510" id="FNanchor_89_510"></a><a href="#Footnote_89_510" class="fnanchor">[89]</a>, of +most' he wual innehööen.</p> + +<p>Nu, <em class="gesperrt">'n verkihrden Bessem mot me in Ehren haulen</em>; +de Aulen mot me eer Gemack günnen, un en <em class="gesperrt">den Helpup<a name="FNanchor_90_511" id="FNanchor_90_511"></a><a href="#Footnote_90_511" class="fnanchor">[90]</a> +allmangsens in de Hand raagen<a name="FNanchor_91_512" id="FNanchor_91_512"></a><a href="#Footnote_91_512" class="fnanchor">[91]</a></em>, dann sind se +eenen auck wier to Willen. Wualehr was he alltiidt sau beliewet +bi söcke Geliegenheeden un ick mogt'r miine Verküürunge jümmeran +geeren met hebben. Ick vergiete't sin Liewe nich, as he mi es +vertell'de, dat Ji es'n leepen Zissemäntken<a name="FNanchor_92_513" id="FNanchor_92_513"></a><a href="#Footnote_92_513" class="fnanchor">[92]</a> uutloopen lauten, +daar Ji Ju met allerhande Kniepe uut e fiielet un daar Juue lütken +Brööers vor upkuomen most harren. Dat gebührt sick wual +mehr in der Welt, siä he, dat »<em class="gesperrt">wann de Suuge den Trag +ümmestätt heft, de Fierken't anteerste entgeelen miötet</em>;« +oder: »<em class="gesperrt">Wann me sülwenst nich hangen will, mot<span class="pagenum"><a name="Page_55" id="Page_55">[55]</a></span> +de Rüüe de Wuost stualen hebben</em>;« — un »<em class="gesperrt">wann't up'n +P'stoor riegnet, drüppelt 't gemeeniglick up 'n Köster</em>.« +Man as he nau der Tiidt achter de Wahrheit kuomen +wööre, harren Ji Juue Puckelribbas<a name="FNanchor_93_514" id="FNanchor_93_514"></a><a href="#Footnote_93_514" class="fnanchor">[93]</a> auck rieken duwwelt nauhaalen +möst.</p> + +<p>Man wann wi dann antleste bi de aulen schnaaksken Dööntkes +van Jan-Hinnerksken, de met'n vullen Verstande stuörf, van 'n +Pinnsüwwel<a name="FNanchor_94_515" id="FNanchor_94_515"></a><a href="#Footnote_94_515" class="fnanchor">[94]</a> un’ Peckedraut, van de aulen Stieweln u. s. w. +uuttokraumen kweimen, dann duurde't auck nich sau lange, <em class="gesperrt">dat he +siin beste Been vorsettede</em>, un dann wöörd he sau vergnööget, +<em class="gesperrt">dat he sick wual up de Hiilen<a name="FNanchor_95_516" id="FNanchor_95_516"></a><a href="#Footnote_95_516" class="fnanchor">[95]</a> lachen woll</em>.</p> + +<p>Unnerwiilen, aparte wann Ji 'ne manngsens alls to butt e +tierget<a name="FNanchor_96_517" id="FNanchor_96_517"></a><a href="#Footnote_96_517" class="fnanchor">[96]</a> harren, konn he abers auck wual es'n näutl'k un +präutl'k Schuur<a name="FNanchor_97_518" id="FNanchor_97_518"></a><a href="#Footnote_97_518" class="fnanchor">[97]</a> up't Liif kriigen un andöönt'lk<a name="FNanchor_98_519" id="FNanchor_98_519"></a><a href="#Footnote_98_519" class="fnanchor">[98]</a> weeren, <em class="gesperrt">dat +me nich recht wüste, of me met em in'n Kaule of in'n +Rööwen was</em>.</p> + +<p>Nu, waar is de Minske auck wual to fiinen de jümmeran +liiker Amöör<a name="FNanchor_99_520" id="FNanchor_99_520"></a><a href="#Footnote_99_520" class="fnanchor">[99]</a> is un't nich wual es 'ne entelne Keer<a name="FNanchor_100_521" id="FNanchor_100_521"></a><a href="#Footnote_100_521" class="fnanchor">[100]</a> 'n Käären +in'r Nüffen<a name="FNanchor_101_522" id="FNanchor_101_522"></a><a href="#Footnote_101_522" class="fnanchor">[101]</a> heft? Dat Beste was, dat he dach allebatt wenner +wier goot wöörd, wann me 'ne man rieken uutbullern lööt, un't +nich naudröög, as de wat wual dooet. Summe-Summooren, 't +was 'n Mann na 'n Willen Gaddes, <em class="gesperrt">un de werd 'ne auck</em>, +wann siine Tiidt e kuomen is, sieker <em class="gesperrt">nich lange vor Sünte +Peters Paarten schillern lauten</em>.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_56" id="Page_56">[56]</a></span></p> + +<p>Ick weet, de Dokter haale na nich es nowwe, <em class="gesperrt">wuaviel lebendige +Braudkuärwe<a name="FNanchor_102_523" id="FNanchor_102_523"></a><a href="#Footnote_102_523" class="fnanchor">[102]</a> Ji'r loopen hewwet</em>. M'riliisken +kinne ick un de beeden ölsten Jungens auck; man daar sind +wisse abers na wual 'n half Dutzend achter, dann Juue »<em class="gesperrt">Et</em>«<a name="FNanchor_103_524" id="FNanchor_103_524"></a><a href="#Footnote_103_524" class="fnanchor">[103]</a> +is saviel ick weet wisse van gooer guöliger<a name="FNanchor_104_525" id="FNanchor_104_525"></a><a href="#Footnote_104_525" class="fnanchor">[104]</a> Aart, un't sind sieker +alle nütte Dwasdriiwers<a name="FNanchor_105_526" id="FNanchor_105_526"></a><a href="#Footnote_105_526" class="fnanchor">[105]</a>, <em class="gesperrt">un Mashacken<a name="FNanchor_106_527" id="FNanchor_106_527"></a><a href="#Footnote_106_527" class="fnanchor">[106]</a> as uut'n Deege +weltert</em>. »<em class="gesperrt">De Tacken aardet na'n Stamme, man Uulen +brööet Uulen</em>« plegt me wual to seggen. <em class="gesperrt">Wen uuse Herrgatt +Kinner gift, den gift He auck Bücksen</em>; deswiegen +günne ick Ju, dat't Stiige baule vull werd; dann waar al niigen +to Diske gaaet, daar licket sick de teggede wual sachte auck met +satt. Sind 'r nich auck en Paar Twiiskes<a name="FNanchor_107_528" id="FNanchor_107_528"></a><a href="#Footnote_107_528" class="fnanchor">[107]</a> of gaar Driiskes<a name="FNanchor_108_529" id="FNanchor_108_529"></a><a href="#Footnote_108_529" class="fnanchor">[108]</a>, +manken? Wann'k Ju tooken Meitiidt es wier tosprieke<a name="FNanchor_109_530" id="FNanchor_109_530"></a><a href="#Footnote_109_530" class="fnanchor">[109]</a>, mot'k +se aparte dach auk es alle bi eene sehn.</p> + +<p>Man ick freese<a name="FNanchor_110_531" id="FNanchor_110_531"></a><a href="#Footnote_110_531" class="fnanchor">[110]</a> baule <em class="gesperrt">dat dat'r wual vor 't Eerste +wier in theenen schiöle</em>; dann ick hewwe van Winter 'n +Huupen Gebreck e hatt un bin kortens man leige up 'n Fööten +wiesen un spüüre auck nau na manchsens saviel Wehdaage in 'n +Knuaken, aparte wann't Wier sick ümmedoonen will, dat'k wual +in eene hen joobellen<a name="FNanchor_111_532" id="FNanchor_111_532"></a><a href="#Footnote_111_532" class="fnanchor">[111]</a> mogde as'n Rüüe de uutlübbet<a name="FNanchor_112_533" id="FNanchor_112_533"></a><a href="#Footnote_112_533" class="fnanchor">[112]</a> werd. +Ick harr Ju sau 'n elennige schmärtlick Koppleid, (de Dokters +<span class="pagenum"><a name="Page_57" id="Page_57">[57]</a></span>heetet 't: den <em class="gesperrt">Tick dullerös</em> un dat met Recht, dann van de +Piine kann me wual dull un unwiis weeren —) un de Haagetülße<a name="FNanchor_113_534" id="FNanchor_113_534"></a><a href="#Footnote_113_534" class="fnanchor">[113]</a> +wöören mi up e loopen, dat se mi as Gauseegger unner +de Kiwwen<a name="FNanchor_114_535" id="FNanchor_114_535"></a><a href="#Footnote_114_535" class="fnanchor">[114]</a> leigen; daarto kreig ick buawenbatt<a name="FNanchor_115_536" id="FNanchor_115_536"></a><a href="#Footnote_115_536" class="fnanchor">[115]</a> na 't Tönjesfüür<a name="FNanchor_116_537" id="FNanchor_116_537"></a><a href="#Footnote_116_537" class="fnanchor">[116]</a> +un 'n Fliöte in de lüchtern Schucht<a name="FNanchor_117_538" id="FNanchor_117_538"></a><a href="#Footnote_117_538" class="fnanchor">[117]</a> un 'n röggesk Pinnschwiär<a name="FNanchor_118_539" id="FNanchor_118_539"></a><a href="#Footnote_118_539" class="fnanchor">[118]</a> +achter'n Hacken; daar woll'k anteerste alle nich up toschlaunen, +dann sitte ick auck wual vuller Pliiten<a name="FNanchor_119_540" id="FNanchor_119_540"></a><a href="#Footnote_119_540" class="fnanchor">[119]</a>, sau giewe +ick mi dach nich baule eher, as bet't mi de häugeste Naut n dööt +un ick bange sienen mot, <em class="gesperrt">dat 'k stump van Unner to gaae</em>. +Dat hebb 'k sau van miinen siäl'gen Aulen ierwet; de was der +Meenunge, wann Eene auck es 'ne Unsachtigkeit oder 'n Miskweim<a name="FNanchor_120_541" id="FNanchor_120_541"></a><a href="#Footnote_120_541" class="fnanchor">[120]</a> +tostädde, scholl me sick man striiwsk haulen<a name="FNanchor_121_542" id="FNanchor_121_542"></a><a href="#Footnote_121_542" class="fnanchor">[121]</a> sau lange me ichtens<a name="FNanchor_122_543" id="FNanchor_122_543"></a><a href="#Footnote_122_543" class="fnanchor">[122]</a> +konne; dann <em class="gesperrt">wann de Minsken eerst unner Dokters +Füüste raakeden, un de Vüügel in Kinner Hände, wöören +se baule ault e noog wooren</em>; un ick bin 't allenhand +auck al wiis e wooren<a name="FNanchor_123_544" id="FNanchor_123_544"></a><a href="#Footnote_123_544" class="fnanchor">[123]</a>, dat me, wann me eerst an't Quacksalwern +kümmt, insgemeen na mehr Leigheet up rägt un <em class="gesperrt">dann +is'r't Ende oftmauls heel van awe</em>. Ick was vorwahr +baule stierwens Maute, man kortens heww 'k mi nütte wier verhaalt, +sint de Wunnerdokter uut'n Vöörden uäwer mi gaunen is, +un ick rieke met Gatt, dat 'k mi wual na ens wier begriäse<a name="FNanchor_124_545" id="FNanchor_124_545"></a><a href="#Footnote_124_545" class="fnanchor">[124]</a>, +dann ick hewwe alltiidt na sau wat 'ne geiwe<a name="FNanchor_125_546" id="FNanchor_125_546"></a><a href="#Footnote_125_546" class="fnanchor">[125]</a> Natur e hatt.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_58" id="Page_58">[58]</a></span></p> + +<p>Wo is't dann nu eegentlick met'n Anierwen; will he Ju na +nich baule afläusen, of <em class="gesperrt">steht 'r na jümmeran Maunenschiine +in'n Calenner, dat he siine Lüchten nau nich ansticken +mag</em>? Mi ducht dach dat 'k to Jahr al häärt harr', dat he +siinen Föögesmann<a name="FNanchor_126_547" id="FNanchor_126_547"></a><a href="#Footnote_126_547" class="fnanchor">[126]</a> al up'n Loop kriigen hewwe, sau <em class="gesperrt">dat he +de Muöntkekappen baule up'n Tuun hangen woll</em> un +met 'n Baas<a name="FNanchor_127_548" id="FNanchor_127_548"></a><a href="#Footnote_127_548" class="fnanchor">[127]</a> van 'n Wichte in'n Küüre<a name="FNanchor_128_549" id="FNanchor_128_549"></a><a href="#Footnote_128_549" class="fnanchor">[128]</a> wööre, daar Ji un +de Aulske auck wual Sinnigheet<a name="FNanchor_129_550" id="FNanchor_129_550"></a><a href="#Footnote_129_550" class="fnanchor">[129]</a> an e hatt harren, <em class="gesperrt">dann't harr +wisse auck na Aart Mööskenkröömkes<a name="FNanchor_130_551" id="FNanchor_130_551"></a><a href="#Footnote_130_551" class="fnanchor">[130]</a> miebracht. +Is Ju dat vellichte van 'r Pannen schnappet</em>, of räuken +Ji wual bi Tiien Unraut? Bruutens<a name="FNanchor_131_552" id="FNanchor_131_552"></a><a href="#Footnote_131_552" class="fnanchor">[131]</a>, weet me wual sind alltiidt +sau riik dat se bölket<a name="FNanchor_132_553" id="FNanchor_132_553"></a><a href="#Footnote_132_553" class="fnanchor">[132]</a>, man wann me't 'r nau met'r Lucht bekickt, +<em class="gesperrt">heft 'r</em> vielmauls auck wual es <em class="gesperrt">'ne Uule siäten</em>. —</p> + +<p class="poem"> +<i class="gesperrt">Des Eenen Leefde fällt up'n Roosenblatt,<br /> +Des Annern siine up'n Kohflatt.</i><br /> +</p> + +<p><i class="gesperrt">Bieter 'n Stücke Braud in der Kiipen, as Fieren +un Flünke an 'n Hooe.</i></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann Buurendächters frii't,</span><br /> +Schweerebrett! wat is saun Lüüt<br /> +Dann riik; 't brinkt 'n Bruutschatt met,<br /> +As 'r kortens<a name="FNanchor_133_554" id="FNanchor_133_554"></a><a href="#Footnote_133_554" class="fnanchor">[133]</a> nine kriegen het.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man is se eerst de Bruut,</span><br /> +Kümmt 't meestig anners uut;<br /> +Dann fällt 't bi der Neeren af<br /> +Un tüsken 'n Käären is vull Kaff<a name="FNanchor_134_555" id="FNanchor_134_555"></a><a href="#Footnote_134_555" class="fnanchor">[134]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_59" id="Page_59">[59]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach dat maak't mi nich quaut,</span><br /> +Ick hewwe nine Naut;<br /> +Heft 't Wicht man ichtens Lust un Moot,<br /> +Dann wöör't auck al sau jeewe goot.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man heft't 'n quaaen Sinn,</span><br /> +Daar ick nin Fründ van bin,<br /> +Un mierk't me dat bi gooer Tiidt,<br /> +Sau maak 'me sick'r faarts van quiit,<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Süß geht me Unglück an. —</span><br /> +Sau 'n Lüüt eeg't<a name="FNanchor_135_556" id="FNanchor_135_556"></a><a href="#Footnote_135_556" class="fnanchor">[135]</a> auck nin'n Mann<br /> +De 't ehrlick ment, un trüü un recht;<br /> +Sau 'n Stänkerees<a name="FNanchor_136_557" id="FNanchor_136_557"></a><a href="#Footnote_136_557" class="fnanchor">[136]</a> is mi to schlecht.<br /> +</p> + +<p>Nu, goot Dink will Wiile hebben. <em class="gesperrt">Friggen un Backen +geräth nich jümmer</em>, un et schall sick alle na wual riigen<a name="FNanchor_137_558" id="FNanchor_137_558"></a><a href="#Footnote_137_558" class="fnanchor">[137]</a>.</p> + +<p>Man waarschuwwet mi den frommen Jungen, dat he sick nich +alleine düür 'n schäun Ziiferblatt<a name="FNanchor_138_559" id="FNanchor_138_559"></a><a href="#Footnote_138_559" class="fnanchor">[138]</a> begäusken<a name="FNanchor_139_560" id="FNanchor_139_560"></a><a href="#Footnote_139_560" class="fnanchor">[139]</a> lät. »<em class="gesperrt">Friggerigge, +Blindöökerigge</em>;«<a name="FNanchor_140_561" id="FNanchor_140_561"></a><a href="#Footnote_140_561" class="fnanchor">[140]</a> auck <em class="gesperrt">dat schäunste Ziiferblatt +heft allmangsens en schuorweden Ees</em>. Vor dreehunnert +Jahren fröög al 'n klook' Mann: »Ick woll wual wieten wo de Junge +heete, de sick van Wichtern nich wat narren lööte?« <em class="gesperrt">De beste +Küügeler kann auck wual es'n Puudel schmiiten.</em> Deswiegen +rüünsket<a name="FNanchor_141_562" id="FNanchor_141_562"></a><a href="#Footnote_141_562" class="fnanchor">[141]</a> em dach bi Tiien in 't Ahr, dat he sick nich +auck beööwen lauten un sick vor allen Dingen 'n Fruusminske toleggen +müüge, daar he wisse van si, dat 't nich allstolange tor +Faasel loopen hewwe, daar eene dann <em class="gesperrt">lichte vorgieten Braud<span class="pagenum"><a name="Page_60" id="Page_60">[60]</a></span> +of'n Kuckuksküüken met in 'n Kaup krigt</em>, un dat he'r +in Verdrag un Friäe met liewe. »<em class="gesperrt">Bieter 'n schluuten +Wiif<a name="FNanchor_142_563" id="FNanchor_142_563"></a><a href="#Footnote_142_563" class="fnanchor">[142]</a> as'n kiiwen Wiif</em>,«<a name="FNanchor_143_564" id="FNanchor_143_564"></a><a href="#Footnote_143_564" class="fnanchor">[143]</a> — segg'k Ju. Dann wann'n +'n Manne dat Unglücke uäwerkümmt, dat he an 'ner fuulen, wispeltüürigen<a name="FNanchor_144_565" id="FNanchor_144_565"></a><a href="#Footnote_144_565" class="fnanchor">[144]</a>, +gäwweligen<a name="FNanchor_145_566" id="FNanchor_145_566"></a><a href="#Footnote_145_566" class="fnanchor">[145]</a>, auwiisigen<a name="FNanchor_146_567" id="FNanchor_146_567"></a><a href="#Footnote_146_567" class="fnanchor">[146]</a>, miikerigen<a name="FNanchor_147_568" id="FNanchor_147_568"></a><a href="#Footnote_147_568" class="fnanchor">[147]</a> Quaasketriine<a name="FNanchor_148_569" id="FNanchor_148_569"></a><a href="#Footnote_148_569" class="fnanchor">[148]</a>, +of 'ner heersken<a name="FNanchor_149_570" id="FNanchor_149_570"></a><a href="#Footnote_149_570" class="fnanchor">[149]</a>, katthäärigen, glubietsken<a name="FNanchor_150_571" id="FNanchor_150_571"></a><a href="#Footnote_150_571" class="fnanchor">[150]</a>, jewwekewwesken +Gaffeltange behangen blift, daar he gaaruut nich met +eggen of plöögen kann, de alltiidt vor em hier schnawwet<a name="FNanchor_151_572" id="FNanchor_151_572"></a><a href="#Footnote_151_572" class="fnanchor">[151]</a> un +klippertaanet as 'ne Vuugelriäter un de Bücksen<a name="FNanchor_152_573" id="FNanchor_152_573"></a><a href="#Footnote_152_573" class="fnanchor">[152]</a> jümmeran +alleine anne hebben will, un de 'r 'n heelen Dag Nicks 'n dööt +as Schellen un Bellen, dat de Mann, Kinner un Denste nich +Dag of Nacht Friäe in 'n Huuse hebbet, un wann'r dann buawen +batt na ßaantkerige aule Wiekenbliäer un leigmuulede Uphissers +un Upstööperskens<a name="FNanchor_153_574" id="FNanchor_153_574"></a><a href="#Footnote_153_574" class="fnanchor">[153]</a><a name="FNanchor_G_653" id="FNanchor_G_653"></a><a href="#Footnote_G_653" class="fnanchor">[G]</a> tüsken kuomet, de eer Hellenverniin<a name="FNanchor_154_575" id="FNanchor_154_575"></a><a href="#Footnote_154_575" class="fnanchor">[154]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_61" id="Page_61">[61]</a></span>in de Leuchen<a name="FNanchor_155_576" id="FNanchor_155_576"></a><a href="#Footnote_155_576" class="fnanchor">[155]</a> blauset, dann lät auck de beste Mann wenner<a name="FNanchor_156_577" id="FNanchor_156_577"></a><a href="#Footnote_156_577" class="fnanchor">[156]</a> de +Ahren hangen un 't is nin Wunner, dat de Völker<a name="FNanchor_157_578" id="FNanchor_157_578"></a><a href="#Footnote_157_578" class="fnanchor">[157]</a> auck baule +mismöödig weeret un den dullbriägesken Bellhaamer<a name="FNanchor_158_579" id="FNanchor_158_579"></a><a href="#Footnote_158_579" class="fnanchor">[158]</a> van 'n +Wiiwe an'tleste beööwet un bedreeget, war se ichtens kiönet un daarmedde +geht dann auck de beste Werthskup baule 'n eeslings<a name="FNanchor_159_580" id="FNanchor_159_580"></a><a href="#Footnote_159_580" class="fnanchor">[159]</a>. Sau'n +unglückelk-bedaart<a name="FNanchor_160_581" id="FNanchor_160_581"></a><a href="#Footnote_160_581" class="fnanchor">[160]</a> Minske mag wual driiste seggen, dat he met +den Hellendüüwel alle siine Wiäldaage to Graawe driägen heft, +as't de wiise Sirach <span class="antiqua">Cap: 25. V. 21</span> u. s. w. al to verstaunen +gift un dann geht't'r insgemeen to, as de Bispriöke segt: <em class="gesperrt">Miine +Fruwwe heft mi leef un ick hewwe se wier leef, sau +leef, dat 'k se wual alle Daage met'n Bessemstiele +küßken mogte.</em> Deswiegen: »<em class="gesperrt">Kregget de Henne un +schwigt de Haan, dann is't Huus'r üüwel an</em>;« un +»<em class="gesperrt">'n Wiif dat met'n Koppe will buawen uut; dat dööt +viel Schaaen un richt't alldach Nicks uut</em>.« Dat sind +zwaarens al 'n Paar aule, man wahre Pundwäärde<a name="FNanchor_161_582" id="FNanchor_161_582"></a><a href="#Footnote_161_582" class="fnanchor">[161]</a>, segg 'k Ju, de +auck wual sau lange in Ehren un Würden bliiwen schiölet, as de +Welt steht un'r Wiiwervolk inne is ...</p> + +<p>Nu, sau 'n Harteleid kann 'n Frömmsten un Besten tostäuten, +dann wel kann faarts allen Minsken in 'n Hartekolk kiiken? un +den plegt 't auck up 'n Eersten to uäwerkuomen, innerwiilens se +van Natuur naugiewsk n sind un geeren sau lange in Gedult +staaet, bes 'n an'tleste de Kopp uut'r Keer<a name="FNanchor_162_583" id="FNanchor_162_583"></a><a href="#Footnote_162_583" class="fnanchor">[162]</a> kümmt, of se'r uäwer +in 't Gress biitet un dann kümmt achternau den unwiisen +<span class="pagenum"><a name="Page_62" id="Page_62">[62]</a></span>Jobellersken<a name="FNanchor_163_584" id="FNanchor_163_584"></a><a href="#Footnote_163_584" class="fnanchor">[163]</a> de Rögge<a name="FNanchor_164_585" id="FNanchor_164_585"></a><a href="#Footnote_164_585" class="fnanchor">[164]</a> met Huulen un Blarren to +laate. — O Heere, o Welt! Wat is sa 'n aarm Minske to beduuren, +den sau'n elendig Harteleid to erkinnet<a name="FNanchor_165_586" id="FNanchor_165_586"></a><a href="#Footnote_165_586" class="fnanchor">[165]</a> is. —</p> + +<p>Ick rieke dann dach met Gatt auck nich, dat Juue Siöhne't maaken +schiöle, as jener Junge, de sick auck an't Friggen giewen harr un +up'n Lüüt verfallen was, dat al met mehr annern Jungens in 'n +Küüre<a name="FNanchor_166_587" id="FNanchor_166_587"></a><a href="#Footnote_166_587" class="fnanchor">[166]</a> wiesen was. He mende, dat möste dach wual 'n heelen +Meister van 'n Wichte sien un dachte, as de Buur sick uutdrücket, +dat he daar 'n Aulen met 'n Jungen kreige, dann ümmesüß wöören +'r wual nich sau Viele achter hier.</p> + +<p>Se wöören auck Handels eens, un lööten sick na Gebüür upbeen<a name="FNanchor_167_588" id="FNanchor_167_588"></a><a href="#Footnote_167_588" class="fnanchor">[167]</a>; +man as de P'stoor se 't drüdde Mal van der Kanzeln +schmieten<a name="FNanchor_168_589" id="FNanchor_168_589"></a><a href="#Footnote_168_589" class="fnanchor">[168]</a> harr, gönk de Brüügen na'r Weeme un lunkaarde +hällekens<a name="FNanchor_169_590" id="FNanchor_169_590"></a><a href="#Footnote_169_590" class="fnanchor">[169]</a> bi'n P'stoor in 't Huus, af'r nine Insaage daunen +wööre. De bescheede en van nei.</p> + +<p>Dat föllt den Jungen up un as he 'n Käären vor sick hen +miimert harr, siä he to den Heeren: Nu will 'k't auck nich; dann +nu ducht mi, dat'r dach wual sau viele nich achter is, as ick wual +ment harr, süß scholl sick wual sachte Een of Anner rägt hebben.</p> + +<p>Man nu gönk 't na 'r haugen Treppen<a name="FNanchor_170_591" id="FNanchor_170_591"></a><a href="#Footnote_170_591" class="fnanchor">[170]</a> un daar wöörd +den Jungen to erkinnet, dat he 't Lüüt alldach niemen moste. +Dat gaf abers 'ne unsachte Liewerigge un se stönnen in saunen +Unfriäen tohaupe, dat 't antleste an 't Knuffen un Buffen<a name="FNanchor_171_592" id="FNanchor_171_592"></a><a href="#Footnote_171_592" class="fnanchor">[171]</a> gönk. +Dau fönk de Fruwwe, de de haugen Treppen van tovüüren al +<span class="pagenum"><a name="Page_63" id="Page_63">[63]</a></span>wual kennde, an to klaagen un brachte vor, dat eer Mann se +röökelause mishandelde. Se wöörden tohaupe vorbeschedt un as +de Heerens den Manne dat Beschweer siiner Fruwwen vorhöölen, +siä he: Miine Heerens, dat Wiif lügt alle wat 't seggt, dann ick +bin de frömmste Minske van 'r Welt un hebbe 't siin Liewe up +söcke Wiise nich trakteert. Man de Fruwwe nam dat Waart un +siä: <em class="gesperrt">Gatt's Wier un nich Eene! Begrüüßluusest<a name="FNanchor_172_593" id="FNanchor_172_593"></a><a href="#Footnote_172_593" class="fnanchor">[172]</a> Du +Dullbriägen mi nich Dag vor Dag met'r Knufffuust</em><a name="FNanchor_173_594" id="FNanchor_173_594"></a><a href="#Footnote_173_594" class="fnanchor">[173]</a> +un hest du Leigheet<a name="FNanchor_174_595" id="FNanchor_174_595"></a><a href="#Footnote_174_595" class="fnanchor">[174]</a> mi nich na van Muaren in de Trönjen +schlaagen dat 't 'ne Aart harr un man sau schmackede? <em class="gesperrt">De Augenschiin +is aller Welt Tüüge</em>; seh't mi es hier nan Koppe! +Is mi dat Schnatthüüsken nich nau sau dicke as 'n Püüster? +<em class="gesperrt">Dat wasket di de Rhiin nich af</em> un de Heerens schiölet 'r +di auck wual diin Genannt<a name="FNanchor_175_596" id="FNanchor_175_596"></a><a href="#Footnote_175_596" class="fnanchor">[175]</a> vor to erkinnen, dann se miötet dach +van Gatt un Rechtswiegen <em class="gesperrt">den Unschülligen goot toschlaun</em><a name="FNanchor_176_597" id="FNanchor_176_597"></a><a href="#Footnote_176_597" class="fnanchor">[176]</a> +un ick denke <em class="gesperrt">dann schall'r't Dünnebeer wual +achter nau loopen</em>. Nei siä he, blieken dull<a name="FNanchor_177_598" id="FNanchor_177_598"></a><a href="#Footnote_177_598" class="fnanchor">[177]</a>, <em class="gesperrt">du löppst'r +wual miie</em><a name="FNanchor_178_599" id="FNanchor_178_599"></a><a href="#Footnote_178_599" class="fnanchor">[178]</a>; ick hewwe di je man iewen met'n Schnuffdooke +an e ticket. Dat schall wual wahr sienen, anwerde de Fruwwe; hest +du siin Liewe auck wual 'n annern Wiskeldook e hatt as en düssen? +un daar met nam se de Niäsen tüsken de Finger un Baats! schlöög +se eeren Mann an 'n Hals dat 't quabbede<a name="FNanchor_179_600" id="FNanchor_179_600"></a><a href="#Footnote_179_600" class="fnanchor">[179]</a>, dat de Heerens +auck sehnen mogten, wat he des Muarens vor 'n Schnufdook e bruuket +harr. He wöörd to Verdriägsamkeet un Gemackhaulen an e wiesen +un gönk wual met'n töörn'sken Koppe<a name="FNanchor_180_601" id="FNanchor_180_601"></a><a href="#Footnote_180_601" class="fnanchor">[180]</a> met siinen Wiiwe na Huus.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_64" id="Page_64">[64]</a></span></p> + +<p>Nu, waar 'n Paar Ehelüüe sick nich goot tohaupe verdriäget, +hebb't se de meesten Tiidt van beeden Siien Schuld. t' is al'n +ault van te Jahre: <em class="gesperrt">Pack schlöög sick, Pack verdröög sick</em>; +un sau schall't met de De, daar ick iewen van e küürt hebbe, +antleste auck wual gaunen sienen, dann ick hewwe nau der Tiidt +wual es häärt, et schiöle sick met de Beeden dach bietert hebben; +dann as de Dokters un P'krauters met de Kreggenfööte van Rieknungen +kuomen wöören, harr' he dach e ment, dat wöören düüre +Schuffdooksdüffkes wiesen. Me plogde wual ehr auck wual es to +seggen, me miöte sick eerst 'ne Tiidt lank beruuken un to 'm Minnsten +'n Schiepel Salt tohaupe up e tiärt hebben, ehr me sick nowwe +kinnen leere un de meesten Tiidt is de Unverdrag tüsken Ehelüüen +man 'ne inbellske<a name="FNanchor_181_602" id="FNanchor_181_602"></a><a href="#Footnote_181_602" class="fnanchor">[181]</a> Krankheet, de sick met'n Jahren legt, wann +sick de stiiwen Köppe bäuget; — dann is 'r leider man Nicks +mehr to beduuren, as dat me uäwer de Kortswiile sau ault e +wooren is. Daarümme segg' ick:</p> + +<p class="poem"> +»Wann twee sick maaken willt to Een,<br /> +De maaken eerst't Gemöth gemeen.<br /> +Denn uäwer Twas<a name="FNanchor_182_603" id="FNanchor_182_603"></a><a href="#Footnote_182_603" class="fnanchor">[182]</a> to liggen in'n Sack,<br /> +Is vor Elkeen 'n<a name="FNanchor_183_604" id="FNanchor_183_604"></a><a href="#Footnote_183_604" class="fnanchor">[183]</a> 'n lästig Ungemack.«<br /> +</p> + +<p>Man dat segg 'k Ju, dat Ji mi, wann't met'n Anierwen sau +wiet is, to 'r Hachtiidt nich vergietet; <em class="gesperrt">dann will wi'r na es +nütte wat achter bööten</em><a name="FNanchor_184_605" id="FNanchor_184_605"></a><a href="#Footnote_184_605" class="fnanchor">[184]</a> un ick mot aparte na ens in +miinen aulen Daagen met Juuer Aulsken eenen aftriäen<a name="FNanchor_185_606" id="FNanchor_185_606"></a><a href="#Footnote_185_606" class="fnanchor">[185]</a>. Wat +meene Ji, wann Ji un ick un se un de, dann na es 'n aulen +düütsken Menewett vordansseden? wi wollen eer aparte na wat +van de echten ehrdaags'ken Tuuren vorföören, daar dat junge Volk +Nicks mehr af n weet, un ick bin 'r vorwahr nich goot vor, dat'r +<span class="pagenum"><a name="Page_65" id="Page_65">[65]</a></span>dann antleste nich auck na'n Schienenstäuter, oder 'n annern Dullen +achter up möste.</p> + +<p>Man Een's woll'k mi dann dach wual geeren uutbidden, +nämlick dat Ji nich togiewen schiölen, dat se, wann se den Bruutwaagen +bringet, 'n Hahnen vorne up den eersten Waagen faste +bäunen, den se dann, dat he stännig kreggen schiöle, vor Gewalt +sauviel Brannewiin in 'n Hals geetet, dat em antleste de blaue +Leuche uut'n Bille schleit un he up 'ne unbarmhartige Wiise verrecken +mot. Düsse röökelause Bedriif woll mi, wannk't in miinen +Kinnerjahren wual es met ansehnen moste, jedesmal al't Harte +afbiiten<a name="FNanchor_186_607" id="FNanchor_186_607"></a><a href="#Footnote_186_607" class="fnanchor">[186]</a> un ick mot liike uut<a name="FNanchor_187_608" id="FNanchor_187_608"></a><a href="#Footnote_187_608" class="fnanchor">[187]</a> seggen, dat ick söckes wat vor 'n +Düüwels Infall un vor 'ne unminsklicke un sündlicke Deerquielerigge +haule, de, wo se nich al van sülwent af e bracht is, dann +dach <em class="gesperrt">van obrigkeitswiegen bi schwaarer Straffe verbuaen +weeren scholl</em>. — Niem 't'r leewer 'n Viggeliinstriiker +un 'n Klar'nettenbiiter mehr vor, dann dat lut vor sinnige<a name="FNanchor_188_609" id="FNanchor_188_609"></a><a href="#Footnote_188_609" class="fnanchor">[188]</a> Ahren +vull bieter, as dat kläglicke Kreggen van'n besuapenen, stierwenden +aulen Hahnen; un saviel will 'k Ju faarts bi Tiien wual wicken<a name="FNanchor_189_610" id="FNanchor_189_610"></a><a href="#Footnote_189_610" class="fnanchor">[189]</a>, +dat, wann Ji de rööklause Saake nich naulauten schollen, ick vorwahr +met'r Bruut auck nich 'n Trett to 'm Danssen ansette; dann +de söcke lästerlicke Leigheet met Lusten ansehnen mag, kann na +miiner Meenunge auck nin goot Gemöthe hebben un is sieker to +annern Harthartigheeden tiigen Minskenkinner un 't aarme Vee +auck nich to goot. »<em class="gesperrt">Deerteschinner, Lüüefiller</em>.« — Man +'t gift leider unner de Vorneimen hen un wier auck Hartnacken +noog<a name="FNanchor_190_611" id="FNanchor_190_611"></a><a href="#Footnote_190_611" class="fnanchor">[190]</a>; dann dat mot dach vorwahr auck wual Eene sien, de den +fiif of sess Müüsen, de he es in 'n 'ner Kruupfallen lebendig e +<span class="pagenum"><a name="Page_66" id="Page_66">[66]</a></span>fangen harr, vor Düüwelslust eerst de Steerte uutlauck<a name="FNanchor_191_612" id="FNanchor_191_612"></a><a href="#Footnote_191_612" class="fnanchor">[191]</a>, ehr he +se den Teckels uäwerlööt. Daar kwam'k vor Kortens es up to — +man ick konn't dann dach nich ansehnen un de Traunen kweimen +mi'r bi in de Augen, dat't in uusen <em class="gesperrt">frommen</em> Daagen na söcke +unbarmhartige Lüüe gift, daar me se nich vermooen sien scholl.</p> + +<p><em class="gesperrt">Den Düt juöcket</em>, wann he 't liäsen scholl, <em class="gesperrt">de klegge +sick</em>.</p> + +<p>Nu Adjüs! <em class="gesperrt">Gatt bewahre Ju vor Bissen un Wiepsteerten<a name="FNanchor_192_613" id="FNanchor_192_613"></a><a href="#Footnote_192_613" class="fnanchor">[192]</a> +un vor duusent Düüwel.</em> Giiwet 'n Ölsten 'n +Kußhand van mi, man dooet nich as jener Junge, den de Aule +torööp: <em class="gesperrt">Gif den Heeren 'n Kußhändken un segge</em>: »<b>Gooen +Dag, du Iisel.</b>«</p> + + +<h3><a name="Nauschrift_2" id="Nauschrift_2"></a>Nauschrift.</h3> + +<p>Ji siäen mi wisse lest es, dat Ji Ju met'r Tiidt wual es 'n +niggen Wuostekietel tüügen<a name="FNanchor_193_614" id="FNanchor_193_614"></a><a href="#Footnote_193_614" class="fnanchor">[193]</a> wollen, wann Ji'r es sau jeewe<a name="FNanchor_194_615" id="FNanchor_194_615"></a><a href="#Footnote_194_615" class="fnanchor">[194]</a> +ankuomen konnen.</p> + +<p>Nu bin'k düsser Daage es bi uusen Aksienaater<a name="FNanchor_195_616" id="FNanchor_195_616"></a><a href="#Footnote_195_616" class="fnanchor">[195]</a> wiesen, +dann 'k woll mi auck na wual een of anner Huusingedöönte<a name="FNanchor_196_617" id="FNanchor_196_617"></a><a href="#Footnote_196_617" class="fnanchor">[196]</a> +toleggen, dat me in der Huushällunge van doonen<a name="FNanchor_197_618" id="FNanchor_197_618"></a><a href="#Footnote_197_618" class="fnanchor">[197]</a> heft un daar +me in'r Aksione allmangsens wualfeiler anraaket, as wann me't +sick nigges maaken lätt. Daar steht reefaarts auck 'n grauten kuapern'n +Kietel, daar wual sachte 'n Stiige Emm'-vull<a name="FNanchor_198_619" id="FNanchor_198_619"></a><a href="#Footnote_198_619" class="fnanchor">[198]</a> Waater +in gaunen müüget un de na miiner Meenunge sau goot as nigge +is. De werd bi'r neigsten Aksione met up e settet un ick mogte +<span class="pagenum"><a name="Page_67" id="Page_67">[67]</a></span>Ju wual anraaen, dat Ji'r dann hen kweimen, dann et konn sick +dach schlumpen<a name="FNanchor_199_620" id="FNanchor_199_620"></a><a href="#Footnote_199_620" class="fnanchor">[199]</a>, dat Ji 'ne wual Schluur-Kaups<a name="FNanchor_200_621" id="FNanchor_200_621"></a><a href="#Footnote_200_621" class="fnanchor">[200]</a> kreigen.</p> + +<p>Ji schiölet den Aksienaater wisse al wual kinnen un auck wual +wieten waar he wuohnet. Et is de De, de'r jümmeran allerhande +putzige Infälle tüsken schmitt un de aulen Reetskuppen<a name="FNanchor_201_622" id="FNanchor_201_622"></a><a href="#Footnote_201_622" class="fnanchor">[201]</a> manngsens +söcke niggelke<a name="FNanchor_202_623" id="FNanchor_202_623"></a><a href="#Footnote_202_623" class="fnanchor">[202]</a> Naamens gift, as t. B. »'ne Suppentarriine +van Wassermanns Pozzeleen,« (Wassermann is 'n eeren Pöttker<a name="FNanchor_203_624" id="FNanchor_203_624"></a><a href="#Footnote_203_624" class="fnanchor">[203]</a>) +dat is: 'n eeren'n Nachtpott; »'n Treppenschäuner,« dat is 'n +Striikbret, daar me de Mester un Gauweln uppe strickt, de se süß +gemeeniglick up de Treppenpöste to schiärpen plieget; »'n kaupt 't +in der Tiidt, dann he ji't in der Naut,« dat is 'ne Weege; »'n +schmööen Fuulstool of 'ne eensittenne Schlaupstiie, met Pierehaare +stoppet un as ji wual sehet met wackern, blöömeden Plüüs uäwertrocken, +sünner Insatt<a name="FNanchor_204_625" id="FNanchor_204_625"></a><a href="#Footnote_204_625" class="fnanchor">[204]</a>;« daar ment he 'n Suargestool miie, un +»sünner Insatt,« dat het saviele as sünner de aulen Upkäupersken, +de meestig jümmeran de Eersten sind, de na de Aksionen loopet, +dat se de besten Plätze kriiget un sick dann up't leeweste up eer +beste Gemack in söcke Stööle faste settet. Wann de Stool dann +up roopen werd, plegt he'r insgemeen to to setten »wann'k +sau'n Ault van te Jahre as'r den heelen Namiddag inne sieten +heft to brööen un to schnuarken, met in 'n Kaup geiwe, scholl'r +mi wual nich Eene wat vor been, dann wel will söcke Fuulbrööerskens<a name="FNanchor_205_626" id="FNanchor_205_626"></a><a href="#Footnote_205_626" class="fnanchor">[205]</a> +wual vor Geld kaupen, de he ümmesüß to Danke +noog kriigen kann, un auck al wual uäwerlästig satt in'n +Huuse hebben mag.« Man 'ne Stülpe<a name="FNanchor_206_627" id="FNanchor_206_627"></a><a href="#Footnote_206_627" class="fnanchor">[206]</a> of 'n Deckel is bi +<span class="pagenum"><a name="Page_68" id="Page_68">[68]</a></span>den Kietel nich biie, de mosten Ji aparte dach wual nigges +maaken lauten, dann't is all'nhand gefährlick saunen grauten Pott +sünner Deckel up'n Füüre to hebben. Daar weet ick Ju 'n Leedken +van to singen, daar Ju alldach vor eesen<a name="FNanchor_207_628" id="FNanchor_207_628"></a><a href="#Footnote_207_628" class="fnanchor">[207]</a> schall.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>As ick na'n lüt'k Junge was, de in 'r Piiken lööp, harren +se in uusen Huuse es 'n Paar Meifierskens schlachtet un'r auck +Blootwuöste un Woppkenbraut van e maaket; dat mot dann +wisse eerst e schrempet<a name="FNanchor_208_629" id="FNanchor_208_629"></a><a href="#Footnote_208_629" class="fnanchor">[208]</a> weeren, ehr 't in 'n Keller of up de +Schneisen<a name="FNanchor_209_630" id="FNanchor_209_630"></a><a href="#Footnote_209_630" class="fnanchor">[209]</a> kriegen werd un in 'n Wiimen<a name="FNanchor_210_631" id="FNanchor_210_631"></a><a href="#Footnote_210_631" class="fnanchor">[210]</a> kümmt, un dann +dansset 't in den glöönigen Kietel wisse alle düür 'n eene up un +daal. Dat woll P'stoors Willemken auck es geeren sehnen; un +de Kuäckske nam mi in'n Backvull<a name="FNanchor_211_632" id="FNanchor_211_632"></a><a href="#Footnote_211_632" class="fnanchor">[211]</a> un büürde<a name="FNanchor_212_633" id="FNanchor_212_633"></a><a href="#Footnote_212_633" class="fnanchor">[212]</a> mi in te +Häugte, dat ick in den Kietel kiiken konn. Man dat geföllt mi +sau, dat mi alle in eene hen de Sinn'r na lüstede, dat'k't na +wual ens wier sehnen woll. Nu harren wi bi'n Holtheerde unnern +Boosen<a name="FNanchor_213_634" id="FNanchor_213_634"></a><a href="#Footnote_213_634" class="fnanchor">[213]</a> na bito 'n Wiinduawen, de van Backsteenen up e müürt +was. De Kuäckske was 'n Trett bi'r Siit gaunen un harr mi +alleine bi 'n Heerde lauten; man wat harr'k to doonen? As'n +Imme<a name="FNanchor_214_635" id="FNanchor_214_635"></a><a href="#Footnote_214_635" class="fnanchor">[214]</a> kladderde ick buawen up dat Biheerd<a name="FNanchor_215_636" id="FNanchor_215_636"></a><a href="#Footnote_215_636" class="fnanchor">[215]</a> un tratt up 'n +Kantsteen, dat'k'r bieter in reckhalsen konn', man de Steen harr +sick läs e giewen un kippede un p'rdoots! lag ick met ens uäwerto +in den glöönigen Wuostekietel, un wann de Kuäckske 'r nich to'n +Glücke jüst up to kuomen wööre un mi'r bi eenen Beene met'n +<span class="pagenum"><a name="Page_69" id="Page_69">[69]</a></span>Schnappe<a name="FNanchor_216_637" id="FNanchor_216_637"></a><a href="#Footnote_216_637" class="fnanchor">[216]</a> wier uutrieten harr, as 'ne Pogge<a name="FNanchor_217_638" id="FNanchor_217_638"></a><a href="#Footnote_217_638" class="fnanchor">[217]</a>, harren se'r mi +auck man faarts schrempet wier uutfisken un met de Wuöste +togliiks priggen<a name="FNanchor_218_639" id="FNanchor_218_639"></a><a href="#Footnote_218_639" class="fnanchor">[218]</a> konnt. 't is miin nowweste<a name="FNanchor_219_640" id="FNanchor_219_640"></a><a href="#Footnote_219_640" class="fnanchor">[219]</a> Dencken, dat +uuse Au'm-Hinnerk faarts Hals uäwer Kopps met 'n Piere na'r +Stadt jaagen un 'n Dokter haalen moste. Unners de kwam, +harren se mi al met Black<a name="FNanchor_220_641" id="FNanchor_220_641"></a><a href="#Footnote_220_641" class="fnanchor">[220]</a>, dat se bi Kannenswiise van 'n Köster +haalt harren, beguaten, dat'k vorwahr wual uutsehnen hebben +mag as 'n lütken Düüwel, un wual'n Schiepel Wuorteln un +Eerdappel unner'n Stäuter kriigen, daar se mi eenen kaulen Pannekooken +na'n annern van ümme't ganze Liif backeden un antleste +dach met Gaddes un Dokters Hülpe na ens wier torechte kreigen.</p> + +<p>Na dat Upkuäcksel, rieke ick, hebb'k de fiine Huut e kriegen, +de de Wichter alltiidt sau feer<a name="FNanchor_221_642" id="FNanchor_221_642"></a><a href="#Footnote_221_642" class="fnanchor">[221]</a> in de Augen stöök; man'k woll +Ju dach wual wahrschuwwen, dat Ji'r bi Tiien bieter na wier +sehnen mogten, dat'r Ju nich auck es 'ne Blaage in fällt, dann't +mogt'r auck wual es leiger met uutkuomen un me süht hieruut, +dat Eene de Kinner allmanngsens röökelause üm'n Hals kuomen +kiönet, daar me nich de feerensten Gedachten<a name="FNanchor_222_643" id="FNanchor_222_643"></a><a href="#Footnote_222_643" class="fnanchor">[222]</a> anne heft.</p> + +<p>Ja, wann uuse leewe Herrgatt de nich bieter waarde, as +de Minsken 't bii'n besten Willen kiönet, waviel schollen'r dann +wual uäwerscheeten<a name="FNanchor_223_644" id="FNanchor_223_644"></a><a href="#Footnote_223_644" class="fnanchor">[223]</a> un graut van weeren?</p> + +<p>To'n Neigsten gift't'n Capittel uäwer ehrdaages un nu.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_422" id="Footnote_1_422"></a><a href="#FNanchor_1_422"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Iäten</em>: Essen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_423" id="Footnote_2_423"></a><a href="#FNanchor_2_423"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Dööntekost</em>: Festgericht, Festtagsessen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_424" id="Footnote_3_424"></a><a href="#FNanchor_3_424"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Priämt'roggen</em>: Präbendebrod von Roggenmehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_425" id="Footnote_4_425"></a><a href="#FNanchor_4_425"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">sülbacken'n Braae</em>: selbst gebackenen Brode.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_426" id="Footnote_5_426"></a><a href="#FNanchor_5_426"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Tobiete</em>: Zubiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_427" id="Footnote_6_427"></a><a href="#FNanchor_6_427"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Genwern</em>: Ingwer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_428" id="Footnote_7_428"></a><a href="#FNanchor_7_428"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">lange Roggens</em>: ellenlange Weißbröde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_429" id="Footnote_8_429"></a><a href="#FNanchor_8_429"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Weggen</em>: große, flache, kuchenartige Weißbröde, von feinem Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_430" id="Footnote_9_430"></a><a href="#FNanchor_9_430"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">vor 'ne Aardigheet</em>: aus Freundlichkeit; hier, zum Zierrath.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_431" id="Footnote_10_431"></a><a href="#FNanchor_10_431"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Deftiges</em>: Tüchtiges, Kräftiges.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_432" id="Footnote_11_432"></a><a href="#FNanchor_11_432"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Sitte, Gebrauch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_433" id="Footnote_12_433"></a><a href="#FNanchor_12_433"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: grade aus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_434" id="Footnote_13_434"></a><a href="#FNanchor_13_434"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Toreesels</em>: Zubereitungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_435" id="Footnote_14_435"></a><a href="#FNanchor_14_435"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">reefaart</em>: jetzt, heutiges Tages.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_436" id="Footnote_15_436"></a><a href="#FNanchor_15_436"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Salsteriggen</em>: Brühen; von Salse: Brühe, Tunke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_437" id="Footnote_16_437"></a><a href="#FNanchor_16_437"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">vergiewet</em>: vergiften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_438" id="Footnote_17_438"></a><a href="#FNanchor_17_438"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">uurden</em>: wühlten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_439" id="Footnote_18_439"></a><a href="#FNanchor_18_439"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">piirkeden</em>: suchten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_440" id="Footnote_19_440"></a><a href="#FNanchor_19_440"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: gesättigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_441" id="Footnote_20_441"></a><a href="#FNanchor_20_441"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">eeslicke fuul</em>: gräulich schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_442" id="Footnote_21_442"></a><a href="#FNanchor_21_442"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">unnüüsel</em>: eckelhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_443" id="Footnote_22_443"></a><a href="#FNanchor_22_443"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">pänntkefett spielen</em>: lecker, fett essen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_444" id="Footnote_23_444"></a><a href="#FNanchor_23_444"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Gemack</em>: Behaglichkeit, Bequemlichkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_445" id="Footnote_24_445"></a><a href="#FNanchor_24_445"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Iäteldiske</em>: Speisetische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_446" id="Footnote_25_446"></a><a href="#FNanchor_25_446"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Sapp</em>: Saft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_447" id="Footnote_26_447"></a><a href="#FNanchor_26_447"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">anners</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_448" id="Footnote_27_448"></a><a href="#FNanchor_27_448"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Fliggebalg</em>: Pflegebauch, Fresser.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_449" id="Footnote_28_449"></a><a href="#FNanchor_28_449"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Vullkumst</em>: volles Maaß, Befriedigung, Genüge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_450" id="Footnote_29_450"></a><a href="#FNanchor_29_450"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Fiäsen</em>: Fetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_451" id="Footnote_30_451"></a><a href="#FNanchor_30_451"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Elt</em>: Schwielen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_452" id="Footnote_31_452"></a><a href="#FNanchor_31_452"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">verklichtede</em>: verstauchte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_453" id="Footnote_32_453"></a><a href="#FNanchor_32_453"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">krüüsk</em>: (von <em class="gesperrt">krüüen</em> ausjäten) eigen, lecker, der das Beste aussucht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_454" id="Footnote_33_454"></a><a href="#FNanchor_33_454"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Wopkenbraud</em>: Wurstbrod.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_455" id="Footnote_34_455"></a><a href="#FNanchor_34_455"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">hennige</em>: ziemlich, einigermaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_456" id="Footnote_35_456"></a><a href="#FNanchor_35_456"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Sönndage</em>: Speckwürfel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_457" id="Footnote_36_457"></a><a href="#FNanchor_36_457"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">Steertrööwen</em>: Schwanzknorpel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_458" id="Footnote_37_458"></a><a href="#FNanchor_37_458"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Schlüngesel</em>: Geschlinge, Sehnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_459" id="Footnote_38_459"></a><a href="#FNanchor_38_459"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Willwass</em>: s. g. wildes Fleisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_460" id="Footnote_39_460"></a><a href="#FNanchor_39_460"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Schliepkanne</em>: ein hölzernes Gefäß, worin den Arbeitern Bier +auf den Acker zugeführt wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_461" id="Footnote_40_461"></a><a href="#FNanchor_40_461"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">donne</em>: stramm, aufgedunsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_462" id="Footnote_41_462"></a><a href="#FNanchor_41_462"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Bolze</em>: Kater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_463" id="Footnote_42_463"></a><a href="#FNanchor_42_463"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">grummelt</em>: donnert.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_464" id="Footnote_43_464"></a><a href="#FNanchor_43_464"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">farsse</em>: (<span class="antiqua">forçe</span>) starke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_465" id="Footnote_44_465"></a><a href="#FNanchor_44_465"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Pütte</em>: Ziehbrunnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_466" id="Footnote_45_466"></a><a href="#FNanchor_45_466"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">Dräugte</em>: dürre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_467" id="Footnote_46_467"></a><a href="#FNanchor_46_467"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">Saut</em>: Brunnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_468" id="Footnote_47_468"></a><a href="#FNanchor_47_468"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">dat de Saut em 'n dräugen Ees tohöölt</em>: daß der Brunnen +ihm den trockenen Boden zeigte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_469" id="Footnote_48_469"></a><a href="#FNanchor_48_469"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">Beertööte</em>: hölzernes Biergefäß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_470" id="Footnote_49_470"></a><a href="#FNanchor_49_470"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">lunkepankede</em>: schlenderte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_471" id="Footnote_50_471"></a><a href="#FNanchor_50_471"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">ankede</em>: ächzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_472" id="Footnote_51_472"></a><a href="#FNanchor_51_472"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Suugen</em>: Säue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_473" id="Footnote_52_473"></a><a href="#FNanchor_52_473"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">siölig</em>: schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_474" id="Footnote_53_474"></a><a href="#FNanchor_53_474"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">bifligget</em>: zu sich nehmen, beipacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_475" id="Footnote_54_475"></a><a href="#FNanchor_54_475"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Piirke-Jannöckel</em>: langsamer Esser, der sich das Beste auswählt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_476" id="Footnote_55_476"></a><a href="#FNanchor_55_476"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Bultknoost</em>: Erdklumpen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_477" id="Footnote_56_477"></a><a href="#FNanchor_56_477"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Wöösebraake</em>: Wüstling.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_478" id="Footnote_57_478"></a><a href="#FNanchor_57_478"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske</em>: ein nur irgend +halbwege ordentlicher Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_479" id="Footnote_58_479"></a><a href="#FNanchor_58_479"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Geneet</em>: Genuß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_480" id="Footnote_59_480"></a><a href="#FNanchor_59_480"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Oul</em>: aufgewühlter Schmutz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_481" id="Footnote_60_481"></a><a href="#FNanchor_60_481"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Lillauf</em>: Epheu.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_482" id="Footnote_61_482"></a><a href="#FNanchor_61_482"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">Schnüssel</em>: Schnautze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_483" id="Footnote_62_483"></a><a href="#FNanchor_62_483"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Fuhr</em>: Fuhre, Graben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_484" id="Footnote_63_484"></a><a href="#FNanchor_63_484"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">verschraut</em>: schräg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_485" id="Footnote_64_485"></a><a href="#FNanchor_64_485"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Bill</em>: Schnabel, Mund.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_486" id="Footnote_65_486"></a><a href="#FNanchor_65_486"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Tüsken</em>: zwischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_487" id="Footnote_66_487"></a><a href="#FNanchor_66_487"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Tant</em>: Zahn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_488" id="Footnote_67_488"></a><a href="#FNanchor_67_488"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">töörensk</em>: zornig, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_489" id="Footnote_68_489"></a><a href="#FNanchor_68_489"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">niederträchtig un gemeen</em>: herablassend und populär.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_490" id="Footnote_69_490"></a><a href="#FNanchor_69_490"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Büürbaum</em>: Hebebaum.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_491" id="Footnote_70_491"></a><a href="#FNanchor_70_491"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Schrautdüüre</em>: Seitenthür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_492" id="Footnote_71_492"></a><a href="#FNanchor_71_492"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Wammen</em>: Wampe, der Magen des Rindviehes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_493" id="Footnote_72_493"></a><a href="#FNanchor_72_493"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">Müssen</em>: dicke Enddärme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_494" id="Footnote_73_494"></a><a href="#FNanchor_73_494"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">Balkenschlapp</em>: Bodenluke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_495" id="Footnote_74_495"></a><a href="#FNanchor_74_495"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">Bawwe</em>: Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_496" id="Footnote_75_496"></a><a href="#FNanchor_75_496"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">Mömme</em>: Mutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_497" id="Footnote_76_497"></a><a href="#FNanchor_76_497"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">ruum</em>: raum, völlig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_498" id="Footnote_77_498"></a><a href="#FNanchor_77_498"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Krüüsdriägers</em>: Krücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_499" id="Footnote_78_499"></a><a href="#FNanchor_78_499"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">Biflootsschütte</em>: Umfluthsstaue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_500" id="Footnote_79_500"></a><a href="#FNanchor_79_500"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">liien</em>: zurückhalten, bergen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_501" id="Footnote_80_501"></a><a href="#FNanchor_80_501"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">kruusket</em>: geschaudert, Widerwillen empfunden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_502" id="Footnote_81_502"></a><a href="#FNanchor_81_502"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Kantshaaken</em>: Arm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_503" id="Footnote_82_503"></a><a href="#FNanchor_82_503"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">wisse</em>: fest, kräftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_504" id="Footnote_83_504"></a><a href="#FNanchor_83_504"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">tohüüet</em>: sorgfältig zugedeckt, eingepackt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_505" id="Footnote_84_505"></a><a href="#FNanchor_84_505"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">beliewet</em>: lebhaft, fröhlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_506" id="Footnote_85_506"></a><a href="#FNanchor_85_506"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">der Naukumst</em>: der Nachkommenschaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_507" id="Footnote_86_507"></a><a href="#FNanchor_86_507"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">Neigte</em>: Nähe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_508" id="Footnote_87_508"></a><a href="#FNanchor_87_508"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">eeget</em>: verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_509" id="Footnote_88_509"></a><a href="#FNanchor_88_509"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteeken</em>: nachweisen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_510" id="Footnote_89_510"></a><a href="#FNanchor_89_510"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">kummfaart</em>: vorwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_511" id="Footnote_90_511"></a><a href="#FNanchor_90_511"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Helpup</em>: Bettquaste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_512" id="Footnote_91_512"></a><a href="#FNanchor_91_512"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">in de Hand raagen</em>: zulangen, in die Hand legen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_513" id="Footnote_92_513"></a><a href="#FNanchor_92_513"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">'n leepen Zissemänntken</em>: einen schlechten Streich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_514" id="Footnote_93_514"></a><a href="#FNanchor_93_514"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">Puckelribbas</em>: Prügel, Schläge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_515" id="Footnote_94_515"></a><a href="#FNanchor_94_515"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Pinnsüwwel</em>: Pfriemen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_516" id="Footnote_95_516"></a><a href="#FNanchor_95_516"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">Hiile</em>: Unterboden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_517" id="Footnote_96_517"></a><a href="#FNanchor_96_517"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">tierget</em>: gezerrt, geneckt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_518" id="Footnote_97_518"></a><a href="#FNanchor_97_518"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">'n näut'lk un präutl'k Schuur</em>: ein verdrießliches Schauer, +Mißlaune.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_519" id="Footnote_98_519"></a><a href="#FNanchor_98_519"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">andöönt'lk</em>: empfindlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_520" id="Footnote_99_520"></a><a href="#FNanchor_99_520"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">Amöör</em>: Humor, Laune.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_521" id="Footnote_100_521"></a><a href="#FNanchor_100_521"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">entelne Keer</em>: einzelnes Mal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_522" id="Footnote_101_522"></a><a href="#FNanchor_101_522"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">'t in der Nüffen hebben</em>: es in der Nase haben; mißgestimmt sein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_523" id="Footnote_102_523"></a><a href="#FNanchor_102_523"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">lebendige Braudkuärwe</em>: lebendige Brodkörbe, Kinder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_524" id="Footnote_103_524"></a><a href="#FNanchor_103_524"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">Juue Et</em>: Eure Sie (Frau).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_525" id="Footnote_104_525"></a><a href="#FNanchor_104_525"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">guölig</em>: ergiebig; <em class="gesperrt">guölig Käären</em>: ergiebiges, gut ausfallendes +Korn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_526" id="Footnote_105_526"></a><a href="#FNanchor_105_526"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">Dwasdriiwers</em>: Durchtreiber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_527" id="Footnote_106_527"></a><a href="#FNanchor_106_527"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Mashacken</em>: rüstige Kinder, die Wind und Wetter nicht scheuen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_528" id="Footnote_107_528"></a><a href="#FNanchor_107_528"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">'n Paar Twiiskes</em>: Zwillinge (der Landmann setzt die Zahl hinzu) +deshalb sagt er auch:</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_529" id="Footnote_108_529"></a><a href="#FNanchor_108_529"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">dree Driiskes</em>: Drillinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_530" id="Footnote_109_530"></a><a href="#FNanchor_109_530"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">tosprieke</em>: besuche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_531" id="Footnote_110_531"></a><a href="#FNanchor_110_531"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">freese</em>: befürchte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_532" id="Footnote_111_532"></a><a href="#FNanchor_111_532"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">jobellen</em>: schreien vor Schmerz, jaulen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_533" id="Footnote_112_533"></a><a href="#FNanchor_112_533"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">uutlübbet</em>: verschnitten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_534" id="Footnote_113_534"></a><a href="#FNanchor_113_534"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">Haagetülße</em>: Mandelgeschwüre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_535" id="Footnote_114_535"></a><a href="#FNanchor_114_535"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Kiwwen</em>: Kinnladen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_536" id="Footnote_115_536"></a><a href="#FNanchor_115_536"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">buawenbatt</em>: überdem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_537" id="Footnote_116_537"></a><a href="#FNanchor_116_537"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Tönjesfüür</em>: St. Antonifeuer, die Rose.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_117_538" id="Footnote_117_538"></a><a href="#FNanchor_117_538"><span class="label">[117]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtern Schucht</em>: linken Schulter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_118_539" id="Footnote_118_539"></a><a href="#FNanchor_118_539"><span class="label">[118]</span></a> <em class="gesperrt">röggesk Pinnschwiär</em>: entzündetes Blutgeschwür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_119_540" id="Footnote_119_540"></a><a href="#FNanchor_119_540"><span class="label">[119]</span></a> <em class="gesperrt">Pliiten</em>: Ungemach, Beschädigungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_120_541" id="Footnote_120_541"></a><a href="#FNanchor_120_541"><span class="label">[120]</span></a> <em class="gesperrt">Miskweim</em>: Mißbehagen, Mißgeschick.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_121_542" id="Footnote_121_542"></a><a href="#FNanchor_121_542"><span class="label">[121]</span></a> <em class="gesperrt">sick striiwsk haulen</em>: sich hart halten; Widerstand entgegensetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_122_543" id="Footnote_122_543"></a><a href="#FNanchor_122_543"><span class="label">[122]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_123_544" id="Footnote_123_544"></a><a href="#FNanchor_123_544"><span class="label">[123]</span></a> <em class="gesperrt">wiis e wooren</em>: gewahr geworden; erfahren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_124_545" id="Footnote_124_545"></a><a href="#FNanchor_124_545"><span class="label">[124]</span></a> <em class="gesperrt">wier begriäse</em>: wieder erhole.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_125_546" id="Footnote_125_546"></a><a href="#FNanchor_125_546"><span class="label">[125]</span></a> <em class="gesperrt">geiwe</em>: rüstig, kräftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_126_547" id="Footnote_126_547"></a><a href="#FNanchor_126_547"><span class="label">[126]</span></a> <em class="gesperrt">Föögesmann</em>: Brautwerber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_127_548" id="Footnote_127_548"></a><a href="#FNanchor_127_548"><span class="label">[127]</span></a> <em class="gesperrt">Baas</em>: (holländ.) Meister.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_128_549" id="Footnote_128_549"></a><a href="#FNanchor_128_549"><span class="label">[128]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Küüre</em>: im Gerede.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_129_550" id="Footnote_129_550"></a><a href="#FNanchor_129_550"><span class="label">[129]</span></a> <em class="gesperrt">Sinnigheet</em>: Gefallen, Behagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_130_551" id="Footnote_130_551"></a><a href="#FNanchor_130_551"><span class="label">[130]</span></a> <em class="gesperrt">Aart Mööskekröömkes</em>: einiges Vermögen, gute Mitgift.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_131_552" id="Footnote_131_552"></a><a href="#FNanchor_131_552"><span class="label">[131]</span></a> <em class="gesperrt">Bruutens</em>: Bräute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_132_553" id="Footnote_132_553"></a><a href="#FNanchor_132_553"><span class="label">[132]</span></a> <em class="gesperrt">bölken</em>: aufstossen, fig. großthun.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_133_554" id="Footnote_133_554"></a><a href="#FNanchor_133_554"><span class="label">[133]</span></a> <em class="gesperrt">kortens</em>: kürzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_134_555" id="Footnote_134_555"></a><a href="#FNanchor_134_555"><span class="label">[134]</span></a> <em class="gesperrt">Kaff</em>: Abfall, Schmutz vom Korn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_135_556" id="Footnote_135_556"></a><a href="#FNanchor_135_556"><span class="label">[135]</span></a> <em class="gesperrt">eeg't</em>: verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_136_557" id="Footnote_136_557"></a><a href="#FNanchor_136_557"><span class="label">[136]</span></a> <em class="gesperrt">Stänkerees</em>: Zänkerin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_137_558" id="Footnote_137_558"></a><a href="#FNanchor_137_558"><span class="label">[137]</span></a> <em class="gesperrt">riigen</em>: in Ordnung kommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_138_559" id="Footnote_138_559"></a><a href="#FNanchor_138_559"><span class="label">[138]</span></a> <em class="gesperrt">Ziiferblatt</em>: Gesicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_139_560" id="Footnote_139_560"></a><a href="#FNanchor_139_560"><span class="label">[139]</span></a> <em class="gesperrt">begäusken</em>: verleiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_140_561" id="Footnote_140_561"></a><a href="#FNanchor_140_561"><span class="label">[140]</span></a> <em class="gesperrt">Blindöökerigge</em>: Blendwerk.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_141_562" id="Footnote_141_562"></a><a href="#FNanchor_141_562"><span class="label">[141]</span></a> <em class="gesperrt">rüünsken</em>: verstohlen zusagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_142_563" id="Footnote_142_563"></a><a href="#FNanchor_142_563"><span class="label">[142]</span></a> <em class="gesperrt">'n schluuten Wiif</em>: eine eingezogen, still für sich lebende Frau.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_143_564" id="Footnote_143_564"></a><a href="#FNanchor_143_564"><span class="label">[143]</span></a> <em class="gesperrt">'n kiiwen Wiif</em>: ein zanksüchtiges Weib.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_144_565" id="Footnote_144_565"></a><a href="#FNanchor_144_565"><span class="label">[144]</span></a> <em class="gesperrt">wispeltüürigen</em>: flatterhaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_145_566" id="Footnote_145_566"></a><a href="#FNanchor_145_566"><span class="label">[145]</span></a> <em class="gesperrt">gäwweligen</em>: tändelhaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_146_567" id="Footnote_146_567"></a><a href="#FNanchor_146_567"><span class="label">[146]</span></a> <em class="gesperrt">auwiisigen</em>: eigensinnigen, verzogenen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_147_568" id="Footnote_147_568"></a><a href="#FNanchor_147_568"><span class="label">[147]</span></a> <em class="gesperrt">miikerigen</em>: albernen, kindischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_148_569" id="Footnote_148_569"></a><a href="#FNanchor_148_569"><span class="label">[148]</span></a> <em class="gesperrt">Quaasketriine</em>: Salbaderin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_149_570" id="Footnote_149_570"></a><a href="#FNanchor_149_570"><span class="label">[149]</span></a> <em class="gesperrt">heerske</em>: herrische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_150_571" id="Footnote_150_571"></a><a href="#FNanchor_150_571"><span class="label">[150]</span></a> <em class="gesperrt">glubietske</em>: lauerbissige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_151_572" id="Footnote_151_572"></a><a href="#FNanchor_151_572"><span class="label">[151]</span></a> <em class="gesperrt">vor em hier schnawwet</em>: bissig vor ihm her spricht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_152_573" id="Footnote_152_573"></a><a href="#FNanchor_152_573"><span class="label">[152]</span></a> <em class="gesperrt">Bücksen</em>: Hosen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_153_574" id="Footnote_153_574"></a><a href="#FNanchor_153_574"><span class="label">[153]</span></a> <em class="gesperrt">Uphissers un Upstööperskens</em>: Aufhetzer und Aufstachlerinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_154_575" id="Footnote_154_575"></a><a href="#FNanchor_154_575"><span class="label">[154]</span></a> <em class="gesperrt">Hellenverniin</em>: Höllengift.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_155_576" id="Footnote_155_576"></a><a href="#FNanchor_155_576"><span class="label">[155]</span></a> <em class="gesperrt">Leuchen</em>: Flammen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_156_577" id="Footnote_156_577"></a><a href="#FNanchor_156_577"><span class="label">[156]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_157_578" id="Footnote_157_578"></a><a href="#FNanchor_157_578"><span class="label">[157]</span></a> <em class="gesperrt">de Völker</em>: die Dienstboten, das Hausgesinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_158_579" id="Footnote_158_579"></a><a href="#FNanchor_158_579"><span class="label">[158]</span></a> <em class="gesperrt">den dullbriägesken Bellhaamer</em>: die tollköpfige Haderkatze, +Xantippe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_159_580" id="Footnote_159_580"></a><a href="#FNanchor_159_580"><span class="label">[159]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeslings</em>: rückwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_160_581" id="Footnote_160_581"></a><a href="#FNanchor_160_581"><span class="label">[160]</span></a> <em class="gesperrt">unglückelk-bedaart</em>: übel-berathen, bethört.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_161_582" id="Footnote_161_582"></a><a href="#FNanchor_161_582"><span class="label">[161]</span></a> <em class="gesperrt">Pundwäärde</em>: gewichtige Worte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_162_583" id="Footnote_162_583"></a><a href="#FNanchor_162_583"><span class="label">[162]</span></a> <em class="gesperrt">uut'r Keer</em>: aus der Richtung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_163_584" id="Footnote_163_584"></a><a href="#FNanchor_163_584"><span class="label">[163]</span></a> <em class="gesperrt">Jobellersken</em>: Bellhämmern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_164_585" id="Footnote_164_585"></a><a href="#FNanchor_164_585"><span class="label">[164]</span></a> <em class="gesperrt">Rögge</em>: Reue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_165_586" id="Footnote_165_586"></a><a href="#FNanchor_165_586"><span class="label">[165]</span></a> <em class="gesperrt">to erkinnet</em>: auferlegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_166_587" id="Footnote_166_587"></a><a href="#FNanchor_166_587"><span class="label">[166]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Küüre</em>: im Gerede.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_167_588" id="Footnote_167_588"></a><a href="#FNanchor_167_588"><span class="label">[167]</span></a> <em class="gesperrt">upbeen</em>: aufbieten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_168_589" id="Footnote_168_589"></a><a href="#FNanchor_168_589"><span class="label">[168]</span></a> <em class="gesperrt">van der Kanzeln schmieten harr</em>: proclamirt hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_169_590" id="Footnote_169_590"></a><a href="#FNanchor_169_590"><span class="label">[169]</span></a> <em class="gesperrt">lunkaarde hällekens bi'n P'stoor in't Huus</em>: frug heimlich, +vorsichtig beim Pastor nach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_170_591" id="Footnote_170_591"></a><a href="#FNanchor_170_591"><span class="label">[170]</span></a> <em class="gesperrt">na'r haugen Treppen</em>: zum Gerichte, Consistorio.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_171_592" id="Footnote_171_592"></a><a href="#FNanchor_171_592"><span class="label">[171]</span></a> <em class="gesperrt">Knuffen un Buffen</em>: Stoßen und Schlagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_172_593" id="Footnote_172_593"></a><a href="#FNanchor_172_593"><span class="label">[172]</span></a> <em class="gesperrt">begrüüßluusest</em>: mißhandelst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_173_594" id="Footnote_173_594"></a><a href="#FNanchor_173_594"><span class="label">[173]</span></a> <em class="gesperrt">Knufffuust</em>: geballte Faust.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_174_595" id="Footnote_174_595"></a><a href="#FNanchor_174_595"><span class="label">[174]</span></a> <em class="gesperrt">Leigheet</em>: Bösewicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_175_596" id="Footnote_175_596"></a><a href="#FNanchor_175_596"><span class="label">[175]</span></a> <em class="gesperrt">diin Genannt</em>: dein Recht, deine gesetzliche Strafe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_176_597" id="Footnote_176_597"></a><a href="#FNanchor_176_597"><span class="label">[176]</span></a> <em class="gesperrt">goot toschlaun</em>: beistehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_177_598" id="Footnote_177_598"></a><a href="#FNanchor_177_598"><span class="label">[177]</span></a> <em class="gesperrt">blieken dull</em>: bellend toll, wüthend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_178_599" id="Footnote_178_599"></a><a href="#FNanchor_178_599"><span class="label">[178]</span></a> <em class="gesperrt">du löppst'r wual miie</em>: du bist wohl verrückt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_179_600" id="Footnote_179_600"></a><a href="#FNanchor_179_600"><span class="label">[179]</span></a> <em class="gesperrt">quabbede</em>: quatschte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_180_601" id="Footnote_180_601"></a><a href="#FNanchor_180_601"><span class="label">[180]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n töörn'sken Koppe</em>: mit zornigem Sinne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_181_602" id="Footnote_181_602"></a><a href="#FNanchor_181_602"><span class="label">[181]</span></a> <em class="gesperrt">inbellske</em>: eingebildete.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_182_603" id="Footnote_182_603"></a><a href="#FNanchor_182_603"><span class="label">[182]</span></a> <em class="gesperrt">uäwer Twas</em>: quer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_183_604" id="Footnote_183_604"></a><a href="#FNanchor_183_604"><span class="label">[183]</span></a> <em class="gesperrt">vor Elkeen 'n</em>: für Jedermann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_184_605" id="Footnote_184_605"></a><a href="#FNanchor_184_605"><span class="label">[184]</span></a> <em class="gesperrt">'r nütte wat achterbööten</em>: tüchtig was beginnen, aufstellen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_185_606" id="Footnote_185_606"></a><a href="#FNanchor_185_606"><span class="label">[185]</span></a> <em class="gesperrt">eenen aftriäen</em>: tanzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_186_607" id="Footnote_186_607"></a><a href="#FNanchor_186_607"><span class="label">[186]</span></a> <em class="gesperrt">'t Harte afbiiten</em>: das Herz zerreissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_187_608" id="Footnote_187_608"></a><a href="#FNanchor_187_608"><span class="label">[187]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: gerade heraus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_188_609" id="Footnote_188_609"></a><a href="#FNanchor_188_609"><span class="label">[188]</span></a> <em class="gesperrt">sinnige</em>: zarte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_189_610" id="Footnote_189_610"></a><a href="#FNanchor_189_610"><span class="label">[189]</span></a> <em class="gesperrt">wicken</em>: prophezeien.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_190_611" id="Footnote_190_611"></a><a href="#FNanchor_190_611"><span class="label">[190]</span></a> <em class="gesperrt">noog</em>: genug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_191_612" id="Footnote_191_612"></a><a href="#FNanchor_191_612"><span class="label">[191]</span></a> <em class="gesperrt">uutlauk</em>: ausriß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_192_613" id="Footnote_192_613"></a><a href="#FNanchor_192_613"><span class="label">[192]</span></a> <em class="gesperrt">Bissen un Wiepsteerten</em>: Irrthum und Schwärmerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_193_614" id="Footnote_193_614"></a><a href="#FNanchor_193_614"><span class="label">[193]</span></a> <em class="gesperrt">tüügen</em>: zeugen, anschaffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_194_615" id="Footnote_194_615"></a><a href="#FNanchor_194_615"><span class="label">[194]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: leidlich, billig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_195_616" id="Footnote_195_616"></a><a href="#FNanchor_195_616"><span class="label">[195]</span></a> <em class="gesperrt">Aksienaater</em>: Auctionator.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_196_617" id="Footnote_196_617"></a><a href="#FNanchor_196_617"><span class="label">[196]</span></a> <em class="gesperrt">Huusingedöönte</em>: Hausgeräthe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_197_618" id="Footnote_197_618"></a><a href="#FNanchor_197_618"><span class="label">[197]</span></a> <em class="gesperrt">van doonen</em>: nöthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_198_619" id="Footnote_198_619"></a><a href="#FNanchor_198_619"><span class="label">[198]</span></a> <em class="gesperrt">Emm'-vull</em>: Eimer voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_199_620" id="Footnote_199_620"></a><a href="#FNanchor_199_620"><span class="label">[199]</span></a> <em class="gesperrt">schlumpen</em>: zufällig ereignen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_200_621" id="Footnote_200_621"></a><a href="#FNanchor_200_621"><span class="label">[200]</span></a> <em class="gesperrt">Schluur-Kaups</em>: guten Kaufs, billig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_201_622" id="Footnote_201_622"></a><a href="#FNanchor_201_622"><span class="label">[201]</span></a> <em class="gesperrt">Reetskuppen</em>: Geräthschaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_202_623" id="Footnote_202_623"></a><a href="#FNanchor_202_623"><span class="label">[202]</span></a> <em class="gesperrt">niggelke</em>: seltsame.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_203_624" id="Footnote_203_624"></a><a href="#FNanchor_203_624"><span class="label">[203]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeren Pöttker</em>: ein Töpfer, der irdenes Geschirr macht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_204_625" id="Footnote_204_625"></a><a href="#FNanchor_204_625"><span class="label">[204]</span></a> <em class="gesperrt">sünner Insatt</em>: ohne was darin sitzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_205_626" id="Footnote_205_626"></a><a href="#FNanchor_205_626"><span class="label">[205]</span></a> <em class="gesperrt">Fuulbrööerskens</em>: Faulsitzerinnen, Müssiggängerinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_206_627" id="Footnote_206_627"></a><a href="#FNanchor_206_627"><span class="label">[206]</span></a> <em class="gesperrt">'ne Stülpe</em>: eine Stürze, Deckel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_207_628" id="Footnote_207_628"></a><a href="#FNanchor_207_628"><span class="label">[207]</span></a> <em class="gesperrt">eesen</em>: grauen, schaudern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_208_629" id="Footnote_208_629"></a><a href="#FNanchor_208_629"><span class="label">[208]</span></a> <em class="gesperrt">schrempet</em>: übergekocht, gekrimpt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_209_630" id="Footnote_209_630"></a><a href="#FNanchor_209_630"><span class="label">[209]</span></a> <em class="gesperrt">Schneisen</em>: Knüttel zum Aufhängen der Würste etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_210_631" id="Footnote_210_631"></a><a href="#FNanchor_210_631"><span class="label">[210]</span></a> <em class="gesperrt">Wiimen</em>: Rauchfang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_211_632" id="Footnote_211_632"></a><a href="#FNanchor_211_632"><span class="label">[211]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Backvull</em>: in die vollen Arme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_212_633" id="Footnote_212_633"></a><a href="#FNanchor_212_633"><span class="label">[212]</span></a> <em class="gesperrt">büürde</em>: hob.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_213_634" id="Footnote_213_634"></a><a href="#FNanchor_213_634"><span class="label">[213]</span></a> <em class="gesperrt">Boosen</em>: der hölzerne Rauchfang über dem Heerde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_214_635" id="Footnote_214_635"></a><a href="#FNanchor_214_635"><span class="label">[214]</span></a> <em class="gesperrt">Imme</em>: Biene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_215_636" id="Footnote_215_636"></a><a href="#FNanchor_215_636"><span class="label">[215]</span></a> <em class="gesperrt">Biheerd</em>: ausgemauerter Nebenheerd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_216_637" id="Footnote_216_637"></a><a href="#FNanchor_216_637"><span class="label">[216]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Schnappe</em>: augenblicklich, im Nu.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_217_638" id="Footnote_217_638"></a><a href="#FNanchor_217_638"><span class="label">[217]</span></a> <em class="gesperrt">Pogge</em>: Frosch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_218_639" id="Footnote_218_639"></a><a href="#FNanchor_218_639"><span class="label">[218]</span></a> <em class="gesperrt">priggen</em>: mit Nadeln stechen, damit die Luft ausgeht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_219_640" id="Footnote_219_640"></a><a href="#FNanchor_219_640"><span class="label">[219]</span></a> <em class="gesperrt">nowweste</em>: äußerstes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_220_641" id="Footnote_220_641"></a><a href="#FNanchor_220_641"><span class="label">[220]</span></a> <em class="gesperrt">Black</em>: Dinte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_221_642" id="Footnote_221_642"></a><a href="#FNanchor_221_642"><span class="label">[221]</span></a> <em class="gesperrt">feer</em>: wahrscheinlich das englische <span class="antiqua">fair</span>, hübsch, lockend, liebreich, +kirre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_222_643" id="Footnote_222_643"></a><a href="#FNanchor_222_643"><span class="label">[222]</span></a> <em class="gesperrt">Gedachten</em>: Gedanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_223_644" id="Footnote_223_644"></a><a href="#FNanchor_223_644"><span class="label">[223]</span></a> <em class="gesperrt">uäwerscheeten</em>: übrig bleiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_224_645" id="Footnote_224_645"></a><a href="#FNanchor_224_645"><span class="label">[224]</span></a> <em class="gesperrt">Riöke</em>: Geruch, Witterung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_225_646" id="Footnote_225_646"></a><a href="#FNanchor_225_646"><span class="label">[225]</span></a> <em class="gesperrt">'n Bieten</em>: ein Bissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_647" id="Footnote_A_647"></a><a href="#FNanchor_A_647"><span class="label">[A]</span></a> Fricasse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_648" id="Footnote_B_648"></a><a href="#FNanchor_B_648"><span class="label">[B]</span></a> Ragout.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_649" id="Footnote_C_649"></a><a href="#FNanchor_C_649"><span class="label">[C]</span></a> Dat is unner annern eene van de Wäärde, daar me, wenn me se +richtig schriiwen will, vull mehr Bookstaawen anne verquackeln mot, as eegentlick +behöeflick wööre; man dat heft siinen Grund daarinne, dat 't 'n franzöösk +Waart is. Düt Waart boocksteweer't se: »<span class="antiqua">poupeteau</span>« (dat het up düütsk +»Püppken« un bedut 'n Schmoorbrääeken van Kalffleesk, dat de Kuäckske tohaupe +rullet, dat 't baule uutsüht, as 'n Wickelpüppken) un sprieket't kort +af uut, as daar buawen steht. Man wat will me daar viele up seggen? +Dooet 't dach — as Ji in den sesten Breewe sehnen schölet — de Düütsken +hen un wier auck. Sa'n Pupeto is alldach al'n ault van to Jahre; in aulen +Tiien hedde 't 'n Rülleken, un 't is man 'ne niggemoodske Abeligheet, jüst +as sau viele Annere, wann se hüüte meenet, se miöten Eene de aulen Schnurrbraaens +met nigge Wäärde anööwen, dann 'k segge Ju, 't schmicket hüüt to +Daage na jüst nich anners as dautomaulen, as ick na man 'n upschuaten Jüngesken +was; un wann miin siälge Bessevaar, de in siinen Lesten nich mehr +sehnen konn, 'r man 'n Riöke<a name="FNanchor_224_645" id="FNanchor_224_645"></a><a href="#Footnote_224_645" class="fnanchor">[224]</a> van in de Niäsen kreig, plogde he vor +Wiäldaage met 'r Fuust up'n Disk to schlaunen un to seggen: Nu Hundsfott +kumm 'r uut! dat is 'n Bieten<a name="FNanchor_225_646" id="FNanchor_225_646"></a><a href="#Footnote_225_646" class="fnanchor">[225]</a> den de beste Domheere nich to verschmaaen +höft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_650" id="Footnote_D_650"></a><a href="#FNanchor_D_650"><span class="label">[D]</span></a> Fricandon.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_E_651" id="Footnote_E_651"></a><a href="#FNanchor_E_651"><span class="label">[E]</span></a> <span class="antiqua">beefsteak.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_F_652" id="Footnote_F_652"></a><a href="#FNanchor_F_652"><span class="label">[F]</span></a> <span class="antiqua">Cotelet.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_G_653" id="Footnote_G_653"></a><a href="#FNanchor_G_653"><span class="label">[G]</span></a> <cite class="gesperrt">Sebastian Brandt</cite> seggt: +</p> +<p class="poem"> +»Höde di vor bösen olden Wiiwen,<br /> +»Mit Bösheit se Alles mengen un drywen;<br /> +»Dann wat de Düwel nich uthrichten kan,<br /> +»Dar moth he ein oldt Wyff tho han.« +</p> +<p>un</p> +<p class="poem"> +»Dörne un Disteln stecken seer,<br /> +»Overst falsche Tungen noch veel mehr.« +</p> +<p> +Mogte dach 'n Jedder vor siiner eegenen Düüren kiiren un siin eegen +Flass hiekeln. —</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_70" id="Page_70">[70]</a></span></p> + +<h3><a name="Veerde_Breef" id="Veerde_Breef"></a>Veerde Breef.</h3> + +<p class="intro-poem"> +»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent<br /> +»Sii dat Fruömde wier verbannt!« +</p> + +<p>De gemeene Mann seggt wual es: »<em class="gesperrt">Hauge sprieken un +wiit striien, helpet Manchen uäwer de Riien<a name="FNanchor_1_654" id="FNanchor_1_654"></a><a href="#Footnote_1_654" class="fnanchor">[1]</a></em>;« man +ick meene dach, dat de Aulen met de Plattdüütsken Sprauke un +met de Klapptuffeln<a name="FNanchor_2_655" id="FNanchor_2_655"></a><a href="#Footnote_2_655" class="fnanchor">[2]</a> in eerer Aart iewen sau wiit kuomen siien, +as wi met'n Haugdüütsken un met de Miilenstiiweln un Iisenbahnen; +dann hüütiges Daages <em class="gesperrt">bringet se in wat Deelen +jüst sau goot Ziepeln weg un haalet Knufflauk wier</em>, +as in aulen Tiien, met den alleinigen Unnerschee, dat't upstunds +allens mutziger<a name="FNanchor_3_656" id="FNanchor_3_656"></a><a href="#Footnote_3_656" class="fnanchor">[3]</a> un gawwer togeht.</p> + +<p>»<em class="gesperrt">Alles <span class="antiqua">per</span></em> <b>Dampf</b>;« seggt de Haugmann; man <em class="gesperrt">he geht</em> +auck allmanngsens <em class="gesperrt">met'n Jiöcke<a name="FNanchor_4_657" id="FNanchor_4_657"></a><a href="#Footnote_4_657" class="fnanchor">[4]</a> in't Bad un kümmt +met'n Kleie<a name="FNanchor_5_658" id="FNanchor_5_658"></a><a href="#Footnote_5_658" class="fnanchor">[5]</a> w'r wier</em>.</p> + +<p>De plattdüütske Sprauke is vull deftiger<a name="FNanchor_6_659" id="FNanchor_6_659"></a><a href="#Footnote_6_659" class="fnanchor">[6]</a> un glitt de Tungen +vull schmööer un lichtferriger daal, as dat spitzige un kantige »<em class="gesperrt">Hochteutsch</em>« +un me kann'r sick aparte sau <b>elennige aardig</b><a name="FNanchor_7_660" id="FNanchor_7_660"></a><a href="#Footnote_7_660" class="fnanchor">[7]</a> inne uutdrücken; +dat schiöl' Ji wisse auck al wual hen un wier in düssen Breewen +spüüret hebben. Deswiegen bin'k'r auck siin Liewe en grauten +Fründ van e wiesen un heww'r mi viel un geeren met af e giewen. Na +miiner Meenunge moste 'n Jeddereene, de'r man ichtens 'n Käären +up toschlaunen will un se van Enne to Wenne betrachtet, wenner +to der Insicht kuomen, dat't dann dach Jammer un Schaae wööre, +wann se met Fööten stätt un heel an de Kante settet un af e +<span class="pagenum"><a name="Page_71" id="Page_71">[71]</a></span>schaffet weeren scholl; dann se is vorwahr sau deftig un kräftig, +as wual nich Eene, bidoonsk, wuöhntlick, trühartig un eerlick as +de ächten Westphalen van Aulens hier auck e wiesen sind, kort un +bündig un daarbi sau schmiidig un glatt, dat se eene van 'n +Muule glitt, as wann se in klaaren Griiwelingsschmalte<a name="FNanchor_8_661" id="FNanchor_8_661"></a><a href="#Footnote_8_661" class="fnanchor">[8]</a> büüket +wööre. Daarümme hewwe ick af un an auck sülwenst wual es +<em class="gesperrt">saune Schnüüsterigge<a name="FNanchor_9_662" id="FNanchor_9_662"></a><a href="#Footnote_9_662" class="fnanchor">[9]</a> tohaupe stüsselt</em> un drücken +lauten, dat den Lüüen alldach<a name="FNanchor_10_663" id="FNanchor_10_663"></a><a href="#Footnote_10_663" class="fnanchor">[10]</a> na sau biister leige nich<a name="FNanchor_11_664" id="FNanchor_11_664"></a><a href="#Footnote_11_664" class="fnanchor">[11]</a> gefallen +heft un et is mi unwiise leef, dat de Geleerden up'n Unversteeten +sick allenhand räuget un sick Mööte giewet, de Raarigheeden<a name="FNanchor_12_665" id="FNanchor_12_665"></a><a href="#Footnote_12_665" class="fnanchor">[12]</a> +der Sprauke uut allen Lännern waar ichtens platt e spruaken werd, +bi eene to sammeln un vor gänzlicken Verdwiin<a name="FNanchor_13_666" id="FNanchor_13_666"></a><a href="#Footnote_13_666" class="fnanchor">[13]</a> un Vergietenheit +to bewahren; dann hüütiges Daages werd Alles vorneimer +un fiiner un ick woll wual seggen, dat't Plattdüütske met'r Tiidt +ganz uut'r Welt kweime. Wann wi man 'n Käären upmierksam +sind un Vergliikungen tüsken ehrdaages un nu anstellet, kiöne +wi henkuomen Lüüe<a name="FNanchor_14_667" id="FNanchor_14_667"></a><a href="#Footnote_14_667" class="fnanchor">[14]</a> abschlut nich miskinnen, dat et upstunds +al lange nich sau reggen un deftig mehr spruaken werd, as in +uusen jungen Jahren, dann'r kuomet allenhand al to viele Uäwerlööper +uut'n Haugdüütsken un andern fruömden Sprauken tüsken, +daar me in aulen Tiien gaar nich es wat van wüste, dann Jedereene +de es'n fruömd Waart upschnappet heft, will'r sick auck +faarts dicke met doonen un flicket et geeren in siinen Praut met in. +Un waviele Uutdrücke hewwe wi nich al van fruömde Völker +an e nuamen, de to'n Plattdüütsken eegentlick passet as de +Fuust up't Auge. T. B. »<em class="gesperrt">Spatzeeren gaun</em>«, Statts: »Landdaagen +<span class="pagenum"><a name="Page_72" id="Page_72">[72]</a></span>gaun.« »Dat miöte wi <em class="gesperrt">plusmineeren</em>«, Statts: »Dat +miöte wi een in't Ann're rieken, spekeleeren, spedeeren, masseeren, +kungeneeren, rungeneeren« u. s. w. Ick pliege wual to seggen, +sint in 'n Schoolen nicks as Haugdüütsk mehr vorkümmt un de +Geestlickheit, de Dokters, Excessers<a name="FNanchor_15_668" id="FNanchor_15_668"></a><a href="#Footnote_15_668" class="fnanchor">[15]</a>, Vuägede un Schoolmesters +nin Plattdüütsk mehr verstahet, sint de Jungens S'ldauten hebb't +weeren most un fruömde Länner sehn un andre Wiisen leert un +miebracht hebb't; de Mannslüüe des Alldaages nine linnene Kittels +daar de Fuusthandsken achter in 'n Schlippschlitze höngen, kastoorene +Mumpros-Müssen, lierene Bücksen un blaue Schärten, +Holske, Landströöfeln<a name="FNanchor_16_669" id="FNanchor_16_669"></a><a href="#Footnote_16_669" class="fnanchor">[16]</a> un ruwwe Kaputzen met Vossschwänzen +in der Nacken — un des Sönndaages nine dreetimpede Hööe, +blaue saardookene<a name="FNanchor_17_670" id="FNanchor_17_670"></a><a href="#Footnote_17_670" class="fnanchor">[17]</a> Wämmse met spialternen<a name="FNanchor_18_671" id="FNanchor_18_671"></a><a href="#Footnote_18_671" class="fnanchor">[18]</a> Knäupen, de se +sau uutermäutig to schäunen wüsten, dat se meestig van 'n Antkevaar +up Kindes Kinner verierweden un'r dann nau na nich es +'ne wandelbaare Stiie<a name="FNanchor_19_672" id="FNanchor_19_672"></a><a href="#Footnote_19_672" class="fnanchor">[19]</a> anne to blicken was; mansiesterne Bücksen, +missingene Kämme in den Haaren<a name="FNanchor_A_770" id="FNanchor_A_770"></a><a href="#Footnote_A_770" class="fnanchor">[A]</a> un Schoo met prinsmetallnen +Spangen; un de Fruuslüüe nine drepannen<a name="FNanchor_20_673" id="FNanchor_20_673"></a><a href="#Footnote_20_673" class="fnanchor">[20]</a> Müssen, +Stüütspangen<a name="FNanchor_21_674" id="FNanchor_21_674"></a><a href="#Footnote_21_674" class="fnanchor">[21]</a>, Püntnauteln<a name="FNanchor_22_675" id="FNanchor_22_675"></a><a href="#Footnote_22_675" class="fnanchor">[22]</a>, wullaakene un zersene Röcke met +duusent Faulen, willigen Schrääerläckern<a name="FNanchor_23_676" id="FNanchor_23_676"></a><a href="#Footnote_23_676" class="fnanchor">[23]</a> un Magsachten<a name="FNanchor_24_677" id="FNanchor_24_677"></a><a href="#Footnote_24_677" class="fnanchor">[24]</a>; Kamsööler +<span class="pagenum"><a name="Page_73" id="Page_73">[73]</a></span>van blöömeden Zitz, met Baaje foort, met lange Kniepe<a name="FNanchor_25_678" id="FNanchor_25_678"></a><a href="#Footnote_25_678" class="fnanchor">[25]</a>, +un kruuse Lowwen<a name="FNanchor_26_679" id="FNanchor_26_679"></a><a href="#Footnote_26_679" class="fnanchor">[26]</a>, un 'n Luurkenlacke<a name="FNanchor_27_680" id="FNanchor_27_680"></a><a href="#Footnote_27_680" class="fnanchor">[27]</a> up beeden Siien; +Böskes<a name="FNanchor_28_681" id="FNanchor_28_681"></a><a href="#Footnote_28_681" class="fnanchor">[28]</a> van stiif Papier met bunten Damiin uäwertrokken un +met siiden'n Band inne böörtket, <em class="gesperrt">daar dat Kamsoolsfoor<a name="FNanchor_29_682" id="FNanchor_29_682"></a><a href="#Footnote_29_682" class="fnanchor">[29]</a> +iewen uäwer keik</em>, Fluötekrallen<a name="FNanchor_30_683" id="FNanchor_30_683"></a><a href="#Footnote_30_683" class="fnanchor">[30]</a>, sanftene Klapphandsken +met K'rniinkenfell foort un met'n Vorstaut van Hiermkenfelle<a name="FNanchor_31_684" id="FNanchor_31_684"></a><a href="#Footnote_31_684" class="fnanchor">[31]</a> +met schwarte Tippelkes; Füürdööker<a name="FNanchor_32_685" id="FNanchor_32_685"></a><a href="#Footnote_32_685" class="fnanchor">[32]</a> met Äugelkenband, un +Wentken<a name="FNanchor_33_686" id="FNanchor_33_686"></a><a href="#Footnote_33_686" class="fnanchor">[33]</a> un Schlippen<a name="FNanchor_34_687" id="FNanchor_34_687"></a><a href="#Footnote_34_687" class="fnanchor">[34]</a> mehr driäget; sint bi de däglicken +Maultiien nine Brautläupen un eerene Beckens<a name="FNanchor_35_688" id="FNanchor_35_688"></a><a href="#Footnote_35_688" class="fnanchor">[35]</a> mehr up 'n +Disk kuomet un de Denste<a name="FNanchor_36_689" id="FNanchor_36_689"></a><a href="#Footnote_36_689" class="fnanchor">[36]</a> sagaar an Platz van Möösken<a name="FNanchor_37_690" id="FNanchor_37_690"></a><a href="#Footnote_37_690" class="fnanchor">[37]</a>, +dat eer vull bieter bi'n Ribben stönd, as andre nöchterne Muultiergeriggen, +en Paar Schäulkes Kaffejüche to Imb't<a name="FNanchor_38_691" id="FNanchor_38_691"></a><a href="#Footnote_38_691" class="fnanchor">[38]</a> un Vesper +kriiget, de van de Sigurgen, de't Meeste doonen miötet, sau bitter +is, as Raamenroot<a name="FNanchor_39_692" id="FNanchor_39_692"></a><a href="#Footnote_39_692" class="fnanchor">[39]</a> un eene sau in'n Liiwe herümme ramentet, +dat 'm 'r wual balgschlächtig<a name="FNanchor_40_693" id="FNanchor_40_693"></a><a href="#Footnote_40_693" class="fnanchor">[40]</a> van weeren kann; sint de Mannslüüe +<span class="pagenum"><a name="Page_74" id="Page_74">[74]</a></span>Uäwerröcke na'r Stadtmoode, van fiinen Laaken un allerhande +Klööre, Uäwerhiemde met Kruusedullen, siidene Westen un lankings +Bücksen<a name="FNanchor_41_694" id="FNanchor_41_694"></a><a href="#Footnote_41_694" class="fnanchor">[41]</a> uäwer de Stieweln driäget un in Platz mierschuumen +Piipen, eerene Lünze un Präumkes<a name="FNanchor_42_695" id="FNanchor_42_695"></a><a href="#Footnote_42_695" class="fnanchor">[42]</a>, auck al Cigarren<a name="FNanchor_B_771" id="FNanchor_B_771"></a><a href="#Footnote_B_771" class="fnanchor">[B]</a> in't Muul +stieket un de Fruuslüüe de bequeimen Niiwelkappen <em class="gesperrt">daar de +ganze Kopp met Müssen un Allens sau nett unner to +Schuure satt</em>, bi'r Siit legget un met siiden'n Hööen, de +met 'n Proll Fieren uptämt sind, lange Kleider van Kattuun na'n +niggesten Schniie, Schnöörliifkes, daar se sau stiif inne gahet, as'n +Schööfelstiel, met Spitzenkraagens, Riegenschirme un wat de Staut +alle mehr is, spradden gahet<a name="FNanchor_C_772" id="FNanchor_C_772"></a><a href="#Footnote_C_772" class="fnanchor">[C]</a> un dat junge Volk de schäunen +<span class="pagenum"><a name="Page_75" id="Page_75">[75]</a></span>aulen Leeder met de eesken niggemoodsken Lyrendreggerstückskes +vertuusket hebb't, geht de ehrdaagske echte, deftige, ländlicke Sinn +un Wiise un daarmet gliikstiidts de plattdüütske Sprauke in de +Knee sitten; dann <em class="gesperrt">'n fruömd Kleid, maak't 'n fruömden +Mann</em> un »<em class="gesperrt">sau de Staut, sau auck de Praut</em>.« —</p> + +<p class="poem"> +»Blau Gaaren, witten Tweern,<br /> +»Alle Buuren willt Heeren weer'n;<br /> +»Wannehr, wannehr, wannehr?<br /> +»Wann de schwarte Schnei fällt,<br /> +»Un de Luus 'n Daaler gelt;<br /> +»Man dat schüüt nümmermehr.«<br /> +</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_76" id="Page_76">[76]</a></span></p> + +<p>süngen se al vor hunnert Jahren un af'r gliiks na nich 'n Flöcksken +schwarten Schnei e fallen is un 't auck, dat me weet, nau nich söcke +Narren gift, de vor 'ne Luus 'n Daaler uutdooet, sau lät 't sick +dach baule an, as wann de Tiidt alldach in 't Land rücken wille.</p> + +<p>Daar schiölet friilik de lankjährigen Völkerwanderungen sint der +fransken Revolution, de allerhande Völker <em class="gesperrt">düür 'n eene schmieten +hebb't, as de Kröömkes in'n Karmielks-Waarmbeere</em><a name="FNanchor_43_696" id="FNanchor_43_696"></a><a href="#Footnote_43_696" class="fnanchor">[43]</a> +un auck de hüütige lichtferrige Aart to reesen up Iisenbahnen +un Dampscheppen un wat'r mehr is, wisse wual en goot +Deel to bidriegen. Dann wann me hüüt to Daage auck es den +Infall kreige, dat me van 'n eenen Ende der Welt na'n andern +woll, sau is't man 'n Sprunk, dann met'n Schnappe is eene uut'n +feer'nsten Hannaakenlande hier un met'n Ummesehns is he up 'n +andern Ende auck al wier duusent Miilen wiet. Dat is al goot, +man na miiner Meenunge alldach nich allstogoot; dann miin sielige +Vaar plogde wual to seggen: <em class="gesperrt">de allen Lüüen dat Pottkuäksel +beschnoopet, verderft sick lichte den Maagen +un werd unsachte un wiirsk in der Platten; to'm +Minnsten behänkt he sick met Schmittsel</em><a name="FNanchor_44_697" id="FNanchor_44_697"></a><a href="#Footnote_44_697" class="fnanchor">[44]</a>.« Man wi +Düütsken sind nu eenmal söcke Narren, dat wi geeren allerhande +fruömde Bibäärigheeden<a name="FNanchor_45_698" id="FNanchor_45_698"></a><a href="#Footnote_45_698" class="fnanchor">[45]</a> an us bekliewet, se kleen us, af doonen +us goot af nich.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Daar bi fällt mi en Dööntken in,</span><br /> +Dat mog't hier wual to Passe sien:<br /> +Vor hundert Jahren fäund 'n Buur<br /> +'Ne schäune blanke Taskenuhr.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He, mi nicks, di nicks bück'de sick</span><br /> +Un dacht': »Du schast in miine Fick;<br /> +Blank bist du, as 'n Daaler is,<br /> +En'n Daaler gell'st du ganz gewiß.«<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_77" id="Page_77">[77]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach, as he s' neiger bi bekickt,</span><br /> +Dau häärd' he, dat dat Dinges tickt;<br /> +Still lööt he 't liggen an der Eer',<br /> +He mende, da 't de Düüwel wöör'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Schreck bedrüüßelde<a name="FNanchor_46_699" id="FNanchor_46_699"></a><a href="#Footnote_46_699" class="fnanchor">[46]</a> en ganz;</span><br /> +»Wat het dat Beest vor'n langen Schwanz!«<br /> +Rööp he vull Angst un Schrecken uut,<br /> +Keick hott un haa na Kopp un Schnuut'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Met eenmal nam he wier en Hert',</span><br /> +He pack'de 't bi den langen Steert,<br /> +Un hölt't 'n Kaären met Gemack<br /> +An't Ahr; dau siä et: tick, tick, tack!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Nu bleiw em gaar nin Twiiwel mehr,</span><br /> +Dat 't <em class="gesperrt">de Liifhaft'ge</em> sülwent wöör';<br /> +Et wöörd em ganz blööm'rant vor'n Augen,<br /> +He schmeit 'ne, dat de Stücke flaugen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Tööw!« siä he, »schast de Kränke kriigen,</span><br /> +»Ick will di up 'n Kittel stiigen;<br /> +»Vergaunen schall Di't Sehn un Häär'n,<br /> +»Schast ninen Minsken mehr verföhr'n;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un paukede in dullen Sinn,</span><br /> +Met siinen Priekstock up en in,<br /> +Kloppd' ümmerto in eenen Tag,<br /> +Dat Füür un Flamme uut en flaug.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">D'rup gönk he wiider; un husk! husk!</span><br /> +Sprinkt Eener vor em uut 'n Busk<br /> +Un rööp em to: Miin leewe Buur,<br /> +Fäundst du nich miine Taskenuhr?<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_78" id="Page_78">[78]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Den <em class="gesperrt">Düüwel</em>,« siä he, heww' ick funnen,</span><br /> +»He ligt van hier 'ne Verrelstunn';<br /> +»Ick gaf em faartsens siinen Rest,<br /> +»Nu is he daut', un is'r west.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau was vor 'n düssen hier de Buur;</span><br /> +He kennd' un dröög niine Taskenuhr;<br /> +Nu driäg't se s' met 'ner Sülwerkiie<br /> +Un doo't sick unwiis dick'r miie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Van Jahr to Jahr geht 't häuger up;</span><br /> +Stönd'n hundertjährske Daaen up;<br /> +Bekeiken All's van Enn' to Wenn 'n,<br /> +Se scholl'n de Welt wual nich mehr kenn'n. +</p> + +<p>Wi Beeden wietet et na ganz goot, dat me, wann me met'n +Waagen man van hier na Iborg woll, en ganzen Dag vor de +Hand niemen moste. Dat wöören vorwahr na schmööe Tiien! +Up sauner Reese konn me sick na ordentlick verhaalen, dann me +konn sick lankstrieket un up siin beste Gemack in 't Strau leggen +un schlaupen driiste bes Middag; dann wann de Waage nich +ümmeschmeit, of in 'n Drecke sitten bleif, was me nett bi Middaage +bi'r Heerenreste<a name="FNanchor_F_775" id="FNanchor_F_775"></a><a href="#Footnote_F_775" class="fnanchor">[F]</a>; daar kreig me siinen Schnappsack läs un +att na Hartensvergnöögen wat de Huusfruwwe eenen met e daun +harr. Hüütiges Daages kann me met'n Dampwaagen, den se hen +un wier auck wual »<em class="gesperrt">Stumptaaren</em>« heetet, aabers wual in +drüddehalf Daagen van hier na Pariis triiseln<a name="FNanchor_47_700" id="FNanchor_47_700"></a><a href="#Footnote_47_700" class="fnanchor">[47]</a>. — Ji schiölet +na wual wieten, wo wiet dat is, dann <em class="gesperrt">Ji hebbt de Welt +wisse auck sau wat ümme de Ahren schlaagen</em>, un'r Aart +mehr van sehnen as Juues Naubers Meskuhlen; dann wann 'k'r +nich heel met in 'n Dutte<a name="FNanchor_48_701" id="FNanchor_48_701"></a><a href="#Footnote_48_701" class="fnanchor">[48]</a> bin, he Ji den raaen Rock wisse auck +<span class="pagenum"><a name="Page_79" id="Page_79">[79]</a></span>e driegen un sind dach auck met de Völker na Frankriik un Pariis +e wiesen. Ji wöören dautomaulen, dünket mi, Schersante bi'n +Ossenbrüggesken Landwiir Barreljoone, bi den fründlicken Kaptein +Gotthard siiner Kumpenigge un hebb't Ju de blauen Baunen auck +jüst sau goot ümme de Ahren suusen lauten, as alle de annern +ehrlicken Kammeraaden. Dat was dann dach aparte na 'ne stolte, +plaseerlicke Tiidt, daar 'n Jedereene, <em class="gesperrt">wann he'r auck allmanngsens +wat bi in'n unrechten Hals kreig</em>, all siin Liewent +lank met Vergnöögen an e denket, dat em dat Müüsken unner'n +linkern Bostlappen 'r bi anfänkt to krawweln as 'ne Eckeltiiwe; +dann <em class="gesperrt">wi lieweden</em> dach de meesten Tiidt <em class="gesperrt">as uuse Herrgatt +in Frankriik</em>, plegt me wisse wual to seggen, <em class="gesperrt">wann't Eene +recht na'r Fissen<a name="FNanchor_49_702" id="FNanchor_49_702"></a><a href="#Footnote_49_702" class="fnanchor">[49]</a> geht</em>. Man ick meene, Eene miöte nich +alls to junk un unerfahren, van taubästiger Natuur un aparte nich +wuormäuterig<a name="FNanchor_50_703" id="FNanchor_50_703"></a><a href="#Footnote_50_703" class="fnanchor">[50]</a> siinen, wann he sau 'ne Liewensaart, as den Soldauten +in 'n Feile toerkinnet is, met düürsetten will, dat he 'r +nich 'n Pliiten van wegkrigt un Unsachtigheeden un Wehdaage +upsacket, de 'ne liiwenslank in 'n Knuacken besitten bliiwet. Mi, +vor miin Part, priekelt de Ruuserigge bes nu to vorwahr faaken +na mehr in'n Geföhle, as mi leef is, un ick schall'r mi auck wual +met träusten miöten, dat de Kuulengriäwer 't antleste todecket. +'t is eenmal S'ldauten Laun, dat he'r Pliiten un Piine noog bi +up sacket; de sind'r dann't siekerste un beste Denkteekens vor, dat +he wat met düürsettet heft. — Man wann 'k 'r auck 'n half Stiige +Jahre eher scholl ümme in't Gress biiten miöten, woll'k alldach na +nich, dat 'k'r nich met bi e wiesen wööre; dann me kann — un +wann't Eene de Hunnertste auck wual nich es mehr Dank n weet +— dann dach auck seggen, dat me 't Siine 'r auck eerlick to bi e +driegen hebbe, dat de Düütsken wier Düütske sien kiönen, wann +se 't man recht sienen wollen. —</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_80" id="Page_80">[80]</a></span></p> + +<p>Ji wietet wual dat alle Offeziers van uuse Kumpenigge eer +junge Liewent up 'n Schlachtfeile lauten mosten, sau dat 'k 'r +alleine uäwer bleif. Eene van miine Cameraden, den mangsens +benowwet to Sinne wöörd, römde mi ick scholl man 'ne Patroone +in'n Hals geeten, dat si 'n siecker Schutzmiddel tiigen 'n Schiöte. +Dat is wisse 'n ault S'ldauten-<em class="gesperrt">Aaber</em> van Anno Eene; man +afscheuns he'r twee achter eene fratt un icke nine, dann ick hewwe +sin Liewe van Hill'gedoom un Sympatigge nicks e haulen, moste +he'r faarts an, unners ick allwisseweg un sünner dat se mi ichtens +blesset<a name="FNanchor_51_704" id="FNanchor_51_704"></a><a href="#Footnote_51_704" class="fnanchor">[51]</a> of beleidiget harren miinen strammen Gank in den dicken +Pulverniewel un den blauen Baunenhaagel faartgönk; man dau +woll'k auk miine lewe Last e kriegen hebben, wann miine braawen +Jungens, Unneroffziers un S'ldauten, mi nich alltohaupe sau goot +to liien hat harren un sau denstiiwrig un folgsam wiesen wöören, +dat se bi alle Strappesuuren geeren Allens dääen, wat se mi man +an'n Augen ansehnen konnen. Dat mot 'k 'n miin Liewe lank +dankbaar nauröömen un sau ault kann mi uuse leewe Herrgatt +nich weeren lauten, dat 'k 'n daar 'n Tittelken van vergeite un ick +kann't nich lauten auck nu na der uprichtigen Wahrheit de Ehre +to giewen, wann 'k met Toverlaut un met Frööden bekenne, dat +se alletohaupe sau uutermäutig braav un köhnmöödig wiesen sind, +as de besten Parremitenhelden<a name="FNanchor_52_705" id="FNanchor_52_705"></a><a href="#Footnote_52_705" class="fnanchor">[52]</a> van der Welt un dat, wann sick +dat Gespreik hen un wier na es up den lesten Feldtag un de Fillerigge +bi Waterloo bedwelt<a name="FNanchor_53_706" id="FNanchor_53_706"></a><a href="#Footnote_53_706" class="fnanchor">[53]</a>, elkeene sick wual driister haufärrig +in de Bost schmiiten un beröömen müüge, dat he siine schwaaren +Plichten daar ehrdaages eerlick vulldaunen un'r siine Knuaken redlick +bi an e settet hebbe, dat nich blauts wi Düütsken, ick mag +wual seggen <em class="gesperrt">de heele Welt, wier in den aulen Schlüür +van Anno Eene bracht is</em> ...</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_81" id="Page_81">[81]</a></span></p> + +<p>Ick hewwe alltiidt vull Leefhewwerigge vor de Soldaterigge +hat; me was'r je auck al van Kinnesbeenen an alle in eene hen +midden tüsken un anzüüglick is dach uapenbaar 'n Rock van bunten +Klöören. Wann de Trummeln gaaet un de Flööten piipet, lachet +den Jungens al 't Harte in 'n Liiwe, wavel mehr scholl't'n jungen +Keerel nich auck haagen, wann he in Tiidt der Naut vor siin +Vaaderland un siine Metbröörs kriigen un stritten kann. — Ick +wööre'r auck sau baule nich van af e gaunen, wann't nich alle sau +kuomen wööre, as't kwam; dann eens Deels harr de rechte Piik<a name="FNanchor_54_707" id="FNanchor_54_707"></a><a href="#Footnote_54_707" class="fnanchor">[54]</a> +in miinen Liewen al'n hennigen Knuck weg e kriegen, un unner'n +Bostdeckel harr sick al 'n Käären Leigheet annesettet, de'k bi'n besten +Willen in 'ner langen Riige van Jahren nich wier weghoosten<a name="FNanchor_55_708" id="FNanchor_55_708"></a><a href="#Footnote_55_708" class="fnanchor">[55]</a> +konn; annerndeels gönk't mi met'n Upstiigen auck nich, as't'n +Rechten nau wual gaunen most harre un ick was'r de Minske nich +nau, dat'k dat goot verbiiten konnt harr.</p> + +<p>Ick weet vorwahr nich recht af Ji'n 18. Juni 1840 auck an +uusen fiif un twintig jährigen Jubelfeste Deel nuamen hebb't. De +Saake an sick un de Vergaaderunge der meestig sint saviel Jahren +wiit uut'n eene verdwaalden gooen aulen Kammeraaden was man +leider to laate bespruaken un to kort berennt; dann me harr'r sick +eegentlick up e druagen, dat'r ne allgemeene Vergaaderunge to'n +grauten Fröödendaage vor de Mannskuppen aller daumauligen +Regimenter uutschriewen weeren schiöle, man daar kwam Nicks van; +deswiegen harren'r Viele auck wual nich froo e noog Kunde van +e kriigen, wat us Allen un aparte mi as den Anstigtiger un Inrichter +uuses Fröödengelaages nütte leid daun heft. Dat was 'n +Fest dat us Alle na es sau recht <em class="gesperrt">wier in de aulen Sielen<a name="FNanchor_56_709" id="FNanchor_56_709"></a><a href="#Footnote_56_709" class="fnanchor">[56]</a> +schmeit</em>; dann de Trommeln göngen, de Musiik spielde un de +Fahnen weggeden jüst as vor 25 Jahren Un de Karnoonen- un +<span class="pagenum"><a name="Page_82" id="Page_82">[82]</a></span>Flintenschiöte feggelden'r auck nich bi, sau weenig as de Macketenterwiiwer +un wat'r mehr to häärt, un ick kann nich anners gläuwen, +as dat'r 'n Jeder sieker geeren Deel anne nuamen harre; dann +wann me al es seggt, sau ault werd 'n Fohrmann nich, dat he +de Piitsken nich na geeren knallen häärde, wo scholl't met'n aulen +S'ldauten anners sienen kiönen?... Ick wünske Nicks mehr, as +dat Dejenigen de'r vor datmal Nickes van miekriigen, dat wat se +verpasset hebb't 1865 duwwelt nauhaalen müügen. —</p> + +<p>Ick harr to den Feste auck'n Paar Leedkes maaket, de Ji, +wann Ji'r nich met bi e wiesen siid, auck wual nich to Gesichte +kriegen hebbet. Dat Eene mot'k Ju dann dach aparte nu na toschicken, +dat Ji 't in de Huusbibeln kliewet, damet Juue Kinner +un Kinneskinner 'r auck na es wat van nauseggen kiönet, waar +wi't dautomaulen met to doonen harren un wat uuse braawe +Üpperste vor 'ne köhne Heldendaat uutföhrde. Ick rieke nich dat't +mi ichtens eene de buutens Ju düssen Breef to liesen kriigen mogte, +vor Praulerigge uutleggen schiöle, wann 'k den Versk, den ick daumauls +sau schlecht un recht as he daarsteht uut'n Harten up't +Papier loopen lööt, hier na ens daalschriiwe; abers he mag alldach +wual vor aller Lüüe Augen staunen, dann de Saake is't wual +werth, dat se 'n Jedereene na ens lest; dann söckes wat passeert'r +vorwahr nich alle Daage.</p> + + +<p class="center" style="margin-top: 1em; font-weight: bold;">Am</p> +<p class="center" style="font-size: larger; font-weight: bold;">18. Juni 1840.</p> + +<p class="poem"> +Ein Wörtlein einfach und ungeschmückt,<br /> +Wie sich's für alte Soldaten schickt;<br /> +Doch treu und wahr, auf Glauben und auf Ehre;<br /> +D'rum, Cameraden! ladet die Gewehre.<br /> +</p> + +<hr class="tb" /> + +<p class="poem"> +Auf <span class="antiqua">Mont Saint Jeans</span> Gefilden, der Chef der Helden spricht:<br /> +»<cite class="gesperrt">Es stirbt die alte Garde, doch sie ergiebt sich nicht.</cite>« —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_83" id="Page_83">[83]</a></span><span style="margin-left: 2em;">Als heut' vor fünf und zwanzig Jahren,</span><br /> +In muthentbranntem, rächendem Verein,<br /> +Die sieggekrönten Kämpferschaaren<br /> +Bei <em class="gesperrt">Waterloo</em> versammelt waren,<br /> +Die Welt von dem Tyrannen zu befrein:<br /> +<span style="margin-left: 3em;">Da hat wohl Jeder seiner Pflicht genügt,</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Und kühn die Brust in Kampfeslust gewiegt. —</span><br /> +Von mancher Heldenthat kann diese Wahlstatt zeugen,<br /> +Doch heute mag ich nicht von <em class="gesperrt">einer</em> schweigen,<br /> +Von der vor Allen mir gebührt zu wissen,<br /> +— D'rum würd' es allerdings auch mich verdrießen,<br /> +Wenn irgend Jemand Zweifel wollte wagen,<br /> +Ob so sich, oder so, die Sache zugetragen.—<br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Die Felsenwand der ruhmbedeckten Helden,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Die alte Kaisergarde rückte an,</span><br /> +<span style="margin-left: 10em;">mit Ruhm für uns zu melden</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Den letzten Kampf mit sieggewohntem Blute</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Zu wagen;... und in kühnem Übermuthe</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Erschien vor ihrer Front' der Chef der tapfern Streiter,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Der grimmen, wuthentflammten Bärenhäu[p]ter</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Zum Angriff fertig; —</span><br /> +<span style="margin-left: 10em;">da, in Blitzesschnelle,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Faßt' unser Brigadier den Waghals auf der Stelle,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Nicht achtend der ihm drohenden Gefahr,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Und übergab ihn mir zu sicherem Verwahr.</span><br /> +Kühn war die Heldenthat —; ihr gleich der Feinde Schrecken;<br /> +<span class="antiqua">Camerades, sauve qui peut!</span> erscholl's an allen Ecken.<br /> +Die alte Phalanx floh ... und nimmer kehrt sie wieder —,<br /> +Der Nimbus ihres Ruhms, auf ewig sank er nieder. — — —<br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Und der Gefang'ne war, so wahr die liebe Sonne</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Den heut'gen Tag bescheint, der General <cite class="gesperrt">Cambronne</cite><a name="FNanchor_G_776" id="FNanchor_G_776"></a><a href="#Footnote_G_776" class="fnanchor">[G]</a>,</span><br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_84" id="Page_84">[84]</a></span><span style="margin-left: 2em;">»Der eben sich vermaß: <span class="antiqua">nous voilà!</span></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»<cite class="gesperrt"><span lang="fr" xml:lang="fr" class="antiqua">La garde meurt, mais elle ne se rend pas.</span></cite></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»»Und der mit seltnem Muth den Trotzkopf fing war eben</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»»<b>Der tapf're General Halkett</b>.</span><br /> +<span style="margin-left: 9em;">Hoch Ihm! — Er soll leben.</span><br /> +</p> + +<p>Wann Upschniien un Praulerigge ichtens miine Saake wööre, +harr 'k bi düsser Geliegenheet auck wual'n Wäärtken mehr van mi +sülwent seggen konnt; dann ick moste al froo in unsachte, suure +Jöcke un Sielen<a name="FNanchor_57_710" id="FNanchor_57_710"></a><a href="#Footnote_57_710" class="fnanchor">[57]</a> un hewwe mi as'n blootjunk Bössken al nütte +tiigen Russen, Franzoosen un allerhande andre fruömde Völker +steggern un'r met huusen un suusen most un in der schwaaren +Tiidt manngen bedrückeden Minsken uut Angest un Naut e holpen, +daar mi dat Müüsken unnern lüchtern Knauplacke na almanngsens +fröödig vor tickkiddelt, wann mi de grüwwelsken Belder af un an +na wual es wier in de Gedachten kuomet; dat is de beste Laun, +man ick hewwe'r dann dach auck Willebreewe<a name="FNanchor_58_711" id="FNanchor_58_711"></a><a href="#Footnote_58_711" class="fnanchor">[58]</a> schwart up witt +vor, dat 'k 't Miine reedlick e daunen un hier un daar, un aparte +in der Schlacht van Waterloo, met Uutteeknunge deent hebbe; +abers daar werd Eenen hüütiges Daages dach al nich to biister +viele mehr up to Gooe rieket, dann de Niggelaut<a name="FNanchor_59_712" id="FNanchor_59_712"></a><a href="#Footnote_59_712" class="fnanchor">[59]</a> is al längest +van de Saake aawe.</p> + +<p>Hellske plaseerlick lut't dann dach almanngsens, wann me de +aulen S'ldauten es hen un wier an't Rawawwen un Vertellen +<span class="pagenum"><a name="Page_85" id="Page_85">[85]</a></span>uut'n Kriegertiien kriigen kann. Me höt'r sick nich vor, wat de'r +eene Alle hierriätern<a name="FNanchor_60_713" id="FNanchor_60_713"></a><a href="#Footnote_60_713" class="fnanchor">[60]</a> kiönet, aparte wann me sick 'r dumm un +luffhäärig bi anstellet un sick't nich anlätt, dat me'r auck met tüsken +wiesen is. Me mot'r sick vorwahr faaken krank met lachen. +Ick heww't mi miin Liewe al mannigen Breef T'back<a name="FNanchor_61_714" id="FNanchor_61_714"></a><a href="#Footnote_61_714" class="fnanchor">[61]</a> kosten +lauten, dat ick se'r met an'n Gank kreig; dann mi is baule Nicks +leewer up'r Welt, as söcke Vertellsels anto lustern, daar se allmanngsens +bi upschniiet, dat me't faarts gäpsvullswiise<a name="FNanchor_62_715" id="FNanchor_62_715"></a><a href="#Footnote_62_715" class="fnanchor">[62]</a> wegdriägen +kann un ick plichte <em class="gesperrt">Bürgern</em> vullenkuomen bi, wann he +seggt:</p> + +<p class="poem"> +»Nicks Bieters weet ick mi an Sönn- un Fyerdaagen,<br /> +As'n Gespreik van Krieg un Kriegsgeschrey.«<br /> +</p> + +<p>Man daarbi sette ick voruut, dat se'r us alldach wiit genoog met +van 'n Liiwe bliiwet.</p> + +<p>Et begript sick lichtferrig, dat'n S'ldaute, wann he'r auck +van Natuur jüst nine Anlaage to heft, baule an't Upschüdden un +Upschniien kuomen kann; dann wann se bi de Landlüüe herümme +ligget, de meestig niesgieriger Aart sind, kann'n S'ldaute Nicks +bieter doonen ümme sick de Fründskup to waaren, daar 'n uut +allerhande Oorsaaken met e deent sienen mot, as dat he 'ne manngsens +wat vertellet, dat'r wunnerlik n luuet. Daar wietet aparte +de aulen Ruwwbäärde nütte goot up to loopen, dann den gläft +de Buur natüürlick mehr to, as'n jungen Schillerhüüskenheeder, +de de Welt na nich viele to sehnen kriegen heft, un de hebb't auck +Erfahrunge in söckes wat, dat se wual wietet, dat't eer Schaae +nich n is, wann se de Buuren waarm haulet, dat eer nich mehr +kostet, as'n Mundvull Wäärde, daar se dann up annre Wiise +duwwelt wier vor bedacht weeret. Bi de Ümmestände raaket se'r +<span class="pagenum"><a name="Page_86" id="Page_86">[86]</a></span>dann auck baule hen, dat se 'n bito den Hals vull leeget; dann +wo mehr me den gemeenen Manne to häären gift, dat he nich +begriipen kann, wo luffhäariger he werd un wann se dann Eenen +hebbet, de'n wann't suure Dagwierk af e daun is, bii 'n Piip vull +T'back 'ne gooe Verküürunge to waaken weet, de heft't, segg'k Ju, +meestig auck elennige goot toliggen un kann sick alfaakens 'n +schmierig Muul maaken un auck almanngsens waar henkruupen, +daar'n anner Minske de 'r nich sau viele hier raatern un schnaatern +kann, sick vor wisken mot ...</p> + +<p>Ick kwam auck es vor'n half Stiige Jahren in 'n Buurenhuus, +daar 'ne P'troontaske in 'r Upkaamern an 'n Knappe<a name="FNanchor_63_716" id="FNanchor_63_716"></a><a href="#Footnote_63_716" class="fnanchor">[63]</a> hönk. Ick +begierde den Öllsten, de bi de Brandrooen in'n Fuulstoole satt un sick +de Plattfööte wiermede, he mogde mi dach 'n Äumerken<a name="FNanchor_64_717" id="FNanchor_64_717"></a><a href="#Footnote_64_717" class="fnanchor">[64]</a> uut'r Asken +fliggen<a name="FNanchor_65_718" id="FNanchor_65_718"></a><a href="#Footnote_65_718" class="fnanchor">[65]</a>, dat'k miine Piipen upsticken kiöne un fröög 'ne bito, of he +vellichte Inquaterunge harre? De vertellde mi, dat'r Eene van de +aulen Vetteraaners bi em leige un dat de Keerl, na siinen Begriepe +ganz unwiise leegen konne. He harr 'em unner andern lest +es vertellt, dat he bi Gibberalter Scheppe sehnen hewwe, de sau +graut un nau wual grätter wiesen siien, as dat grättste Buurenhuus. +Man dat konn 'n ichtens wiis Minske em dach nich recht +to gläuwen un aparte he lööte't sick nich upbiinen; dann vor'n +half Stiige Jahren, siä he, was'k es na Prüüsk-Minden, daar +auck Scheppe up'n Waater gahet und daar heww' ick auck wual +sehnen wat'n Schepp is. Dat Grättste was, ducht mi, nich grätter +as 'ne Schäuperkaare. De Buur bat mi, ick scholl dach'n +Käären letten<a name="FNanchor_66_719" id="FNanchor_66_719"></a><a href="#Footnote_66_719" class="fnanchor">[66]</a>, dann de Lüüghals scholl wual baule wier in +kuomen un he mogte dach elennige geeren es wieten, wo't eegentlick +met den Keerel siine Wäärde bewennt wööre. Wann'k mi +<span class="pagenum"><a name="Page_87" id="Page_87">[87]</a></span>dann man 'n bieten dumm anstellen woll, scholl ick wual baule +mierken, dat he an der ersten Lüüge nich e bosten sii, dann he +scholl'r wual faarts <em class="gesperrt">met'r breen Biilen inhacken</em> un mi den +Hals auck wual wenner jüst sau vull leegen willen, as em un +ann're ehrlicke Lüüe. As de Griisbaart 'r wier was, schmeit ick +faarts saune Himphamperigge up de Bränne, dat he an't Vertellen +kuomen moste. Met des kwam'r jüst na'n anner Buur up to, +de den Praut met anlusterde un't Muul upspeerde as'n Schlächterrüüe; +man as de Aule nu up de grauten Scheppe to küüren +kwam un'r sick hauge un düür up verflokde, dat'r wecke manken +wiesen siien, de na wual jeewe<a name="FNanchor_67_720" id="FNanchor_67_720"></a><a href="#Footnote_67_720" class="fnanchor">[67]</a> sau graut wiesen wöören, as +düt Huus, wüßte de Dummschnuute auck baule nich mehr, wat +he seggen scholl un fröög an'tleste, »waviel Malt Saut Bou-Land +un Wisk'grund daar dann wual eegentlick bi häärde.« — Miin +meeste Lachent most'k dann dach aparte es doonen, as mi Eene +vertellde, eere Kumpenigge harr <em class="gesperrt">vor Wasserloch</em>, as he't nöömde, +de heele franske Armee alleine ümmßingelt; man dau wöören de +Tuutertaaters auck faarts sau fläige<a name="FNanchor_68_721" id="FNanchor_68_721"></a><a href="#Footnote_68_721" class="fnanchor">[68]</a> wooren, dat se an alle +Knuaken ßittert un biiwet harren, as Iärften<a name="FNanchor_69_722" id="FNanchor_69_722"></a><a href="#Footnote_69_722" class="fnanchor">[69]</a> in'n Potte un +Gatt man danket harren, as't'n antleste glücket wööre, dat se Eenen +van de Uusen unvermierket uut'r Siit e bägt un 'n Lack e +wunnen harren, daar se sick alltohaupe uutschliiken konnt harren. +Nu, wi lööten se vor de Keer loopen, vertellde he wiider, dann +wat schollen wi'r lange met to hööen doonen; wi wollen jüst auck +geeren bi uuse Gnawwels<a name="FNanchor_70_723" id="FNanchor_70_723"></a><a href="#Footnote_70_723" class="fnanchor">[70]</a> un'n Schlucke Middag maaken un +dann harren se us antleste auck na wual uuse aarmsielige Frieterigge +deelen holpen, dann me konnt den geesigen<a name="FNanchor_71_724" id="FNanchor_71_724"></a><a href="#Footnote_71_724" class="fnanchor">[71]</a> Keerls faarts wual +<span class="pagenum"><a name="Page_88" id="Page_88">[88]</a></span>ansehnen, dat se kortens wual nich to biister viele achter de Kuusen<a name="FNanchor_72_725" id="FNanchor_72_725"></a><a href="#Footnote_72_725" class="fnanchor">[72]</a> +kriegen harren, dann se säugen alltohaupe sau gierig un grimstrig +uut, asse Schmachtrüüens<a name="FNanchor_73_726" id="FNanchor_73_726"></a><a href="#Footnote_73_726" class="fnanchor">[73]</a> un keiken alle in eene hen sau barmhartig +na uuse Frettbüüls un Brannewiensbuddels, daar aparte 't Meeste +auck nich mehr inne was, dat'r Eene vor eesen mogte; un wi +dachten auck, dat wi se, wann se us bett wier up't Fell kuomen +schollen, na wual ens mööten of faste noog haulen wollen. Man +Düüwelstüüg was't dann dach. As se de Hacken frii harren, +gneeseden<a name="FNanchor_74_727" id="FNanchor_74_727"></a><a href="#Footnote_74_727" class="fnanchor">[74]</a> se us to, as Aapen un rööpen us wisse auck wual sau +wat nau, as wann't Schliipuut! Schliipuut! heeten scholl. Man +dau mogten se sick vorwahr auck wual waaren, dat se us nich +wier in de Füüste raakeden; dat harr 'ne dann dach suur upbölken +schollt, dann sau baule harren wi se nich wier'n packet, dat wi se +auck in'n Kietel driiwen harren, as de Driiwers 'n Bäär<a name="FNanchor_75_728" id="FNanchor_75_728"></a><a href="#Footnote_75_728" class="fnanchor">[75]</a> up'r +Schwiinejagd un dann, versiekere ick Eene<a name="FNanchor_76_729" id="FNanchor_76_729"></a><a href="#Footnote_76_729" class="fnanchor">[76]</a> wollen wi 'ne wiiset +hebben, dat wi auck ault Mass<a name="FNanchor_77_730" id="FNanchor_77_730"></a><a href="#Footnote_77_730" class="fnanchor">[77]</a> up'n Tiänen harren un en<a name="FNanchor_78_731" id="FNanchor_78_731"></a><a href="#Footnote_78_731" class="fnanchor">[78]</a> +dat Gneesen un Uutschliipen vorwahr wual af e leert hebben. +Loopen kiönet de Lichtschinken, as de Haasen; dann wat<a name="FNanchor_79_732" id="FNanchor_79_732"></a><a href="#Footnote_79_732" class="fnanchor">[79]</a> van +de Uusen sprüngen 'r 'n Schiöte Wieges achter in, man de konnen'r +nich tiigen an, wat se de Hacken auck vor'n Ees schlaunen mogten. +Se mosten abers auck wual begriepen hebben, dat se'r up 'n Besten +anne dääen, wann se man faarts in eenen Tuage un sünner +Wierkiiken na Pariis to jadackerden; dann se wöören aparte +unglücks'k met us vergrelleden Keerels wiesen, wann wi se wier to +packen kriegen harren.</p> + +<p>Vertellen konn Eene dat aabele Volk auck nich es wat, af se +<span class="pagenum"><a name="Page_89" id="Page_89">[89]</a></span>gliiks den Bill nich'n Augenblick haulen konnen, dann wel kann +de Tuutertaaterigge verstaunen; anners harren se us vellichte na +wual aart begriiplick maaken konnt, waarümme se eegentlick wual +sau dicke uut Frankriik uut e bosten wöören, un sick sau tiigen de +Düütsken steggert harren, dat'r nin düütsk Junge in'n Huuse bliiwen +doste<a name="FNanchor_80_733" id="FNanchor_80_733"></a><a href="#Footnote_80_733" class="fnanchor">[80]</a>, he mogte auck nau sau schell un scheewe un de Tidt +mogte vor'n Buuren auck sau iilig<a name="FNanchor_81_734" id="FNanchor_81_734"></a><a href="#Footnote_81_734" class="fnanchor">[81]</a> sienen as'r to<a name="FNanchor_82_735" id="FNanchor_82_735"></a><a href="#Footnote_82_735" class="fnanchor">[82]</a>; man mi +duchte dach, dat'k van den Eenen wual sauviel begreip, dat se un +viele Ann're 'r alldach wual nich an e dacht hebben schollen, wann +se to Huus man ichtens wat to frieten hatt harren un'n de +Düütske Kost vor'n düssen nich sau elennige goot schmicket harre, +dat se'r wual geeren na ens wier anne licken mogten. Man daar +schiöle ji ju dach aparte wual 't Muul vor wisken un juue fiönigen +Schnurrbäärde nich bett met düütske Stuutensappen beschlibbern.</p> + +<p>Ick hebb'r allmangsens sau miine Gedachten<a name="FNanchor_83_736" id="FNanchor_83_736"></a><a href="#Footnote_83_736" class="fnanchor">[83]</a> uäwer, dat't +al goot si, wann de Jüügde söckes wat häärt un dat me de aulen +S'ldauten man geeren allewisseweg vertellen un se'r met geweeren +lauten müüge, wann't auck Alle sau jüst nich uutkümmt un düt +un dat 'r wual wier in moste<a name="FNanchor_84_737" id="FNanchor_84_737"></a><a href="#Footnote_84_737" class="fnanchor">[84]</a>; dann wann'r auck hen un wier +'n Käären Upschüddesel un Upschniesel manken löppt, sau gift't +den jungen Volke dach up Stiien 'n anhaalenden Begriepe van'n +S'ldautenliewen un brinkt'n bi Tiien Lussen un Moot to düssen +Stande bi, daar, aparte in Tiidt der Naut, sau baule nich Eene +vor hier n kümmt; un wel mag wieten, af't nich uäwer kort +un lank na es wier saune Bäärbiiterigge<a name="FNanchor_85_738" id="FNanchor_85_738"></a><a href="#Footnote_85_738" class="fnanchor">[85]</a> met een of annern +<span class="pagenum"><a name="Page_90" id="Page_90">[90]</a></span>gluursken<a name="FNanchor_86_739" id="FNanchor_86_739"></a><a href="#Footnote_86_739" class="fnanchor">[86]</a> Landes- of Minskenfiinde setten kiöne. Ick hewwe +friilick wual faaken seggt, dat sint de Schlachtschweerter in Staulfieren +verwandelt weeret, wual nich mehr an Krieg to denken sienen +schiöle; dann daar hebb't se sint dessen al to viele weltlicke Himphamperiggen +met uut'n Eene klegget. Man tüs, tüs ... de Glauwe, +de Glauwe! Daar is hüüt to Daage 'n Spookgeest manken, +de, as't schint, sau naugiiwsk nich is, as de weltlicken Tiänewiisers. +Scholl't de Fall sienen, dat wi us uäwer kort of lank toleste auck +na vor uusen leewen Herrngatt kloppen mosten, dann sau hewwe +ick na 'n half Stiige Keisemester liggen un schwiere't auck nich +af, dat'k'r nich sülwest na eene van in de Hand nieme un'r to +Gattes Ehre met tüsken fiege; dann weere ick dereinstens gintebauwen +auck na wual es gewahr, welker 't eene't Meeste Dank +weet un't up'n Besten launet; of de weltlicken of de eewige Regente.</p> + +<p>Man nu auck wier up de Iisenbahnen un Dampwaagens. +Up söcke flüchske Reesen günnet se Eenen auck nich dat allerminnste +Verhaal un lautet Eene knapp sauviel Tiidt, dat me met Leiwe<a name="FNanchor_87_740" id="FNanchor_87_740"></a><a href="#Footnote_87_740" class="fnanchor">[87]</a> +wat iäten un drinken kann. An Schlaupen is gaar nich to denken, +dann de Waagens trillet alle wisse weg fuörwets, dat'r nine +Schwalwe tiigen an <em class="gesperrt">schniien</em><a name="FNanchor_H_777" id="FNanchor_H_777"></a><a href="#Footnote_H_777" class="fnanchor">[H]</a> kann, un de Füürbööter<a name="FNanchor_88_741" id="FNanchor_88_741"></a><a href="#Footnote_88_741" class="fnanchor">[88]</a> up'n +vörnsten Waagen stuaket all in enne hen sau'n unwiis Füür in 'n +Uawen, dat et <em class="gesperrt">huulet un suuset as de Jooljägger met +siiner hellsken Jagd</em>.</p> + +<p><em class="gesperrt">Haulet Ju dach nich mehr up bi dat wat krüpt, +weenet Ju vielmehr to dat wat flügt.</em></p> + +<p>»Alles p'r Dampf,« siä 'k eersten; man womehr me den Ümmestand +in't Auge packet, mot me'r dach antleste baule grüwwelsk +<span class="pagenum"><a name="Page_91" id="Page_91">[91]</a></span>bi weeren, un me scholl seggen, dat aule Vertellsel van der Aulenwiiwermiölen +kiöne alldach na wual es wahr weeren, wann't auck +in ümmekehrder Wiise de Fall wööre, dat me de Wickelkinner man +in de Maschienen to stiecken böft un se'r met'n Ümmesehns as +graute gelehrde Lüüe wier uutkruupen kuomet; to'm Minnsten +schall't mi nich wünnern, wann'k uäwer kort of lank beliewe, dat +se'n Schaupbuck met Huut un Haar in de Maschienen stoppet +un he sick sünner Wierkiiken<a name="FNanchor_89_742" id="FNanchor_89_742"></a><a href="#Footnote_89_742" class="fnanchor">[89]</a> un met'n Schnappe van sülwenst +sau verwandelt, dat de Wulle farwet, spunnen, wuörket, to schniien +un in'n ferrigen Rock na'r niggesten Moode met Knäupen un Allens +vernegget — un dat Fleesk'r bito, de Bostkarren up Röstern un +de Bollen<a name="FNanchor_90_743" id="FNanchor_90_743"></a><a href="#Footnote_90_743" class="fnanchor">[90]</a> an'n Spette braaet un de Knuacken to Beenschwart +verbrennet, wier vor'n Dag kuomet. Wel mag afsehnen, wo wiit +dat gaunen will un waar't na wual bestaunen blift. De Damp +is na lange nich heel uutstudeert un uutprobeert un't geht van +Daage to Daage wiider met den Wunnerwierken de he to doonen +beroopen is; dann in der Saake werd alle in eene weg sauviel +simmeleert un studeert, dat se't antleste na wual ree<a name="FNanchor_91_744" id="FNanchor_91_744"></a><a href="#Footnote_91_744" class="fnanchor">[91]</a> kriiget, +dat'r gaar nin Minske 'n Daglaun mehr verdeenen kann un dat, +wann uuse Herrgatt man Waater un Damp lät, Allens wat süß +Minskenhände behoofde sick ganz van sülwenst torechte haspelt.</p> + +<p>He Ji t. B. wual es wat van <em class="gesperrt">Viggeliinpapier</em> häärt? +Dat werd, as hüütiges Daages baule Allens, auck met Dampmaschienen +maaket un is sau glatt, dat me'r wual uppe glisken +konn. Wann me söckes Nigges man sau buawen hen bekickt, +blenket't in't Auge as K'rfunkel in'n Schattsteene, man wann me't +aart nowwer betrachtet, kann me em auck faarts wual ansehnen, +dat p'r Dampf, de in uuser jetzigen Tiidt leider saviel Spook in +der Welt maaket, dat'r ick mag wual seggen baule dat ganze Liewen +<span class="pagenum"><a name="Page_92" id="Page_92">[92]</a></span>met bedriiwen werd, zwaarens Allens wual glatter un fiiner, +man in'n Grunde dach nich bieter toreet<a name="FNanchor_92_745" id="FNanchor_92_745"></a><a href="#Footnote_92_745" class="fnanchor">[92]</a> werd.</p> + +<p>Gawwe, gawwe! is dat Luatelwaart der Tiidt; gawwe leeren, +gawwe aarbeeden, gawwe winnen wat me kann, gawwe reesen, +gawwe liewen un stierwen.</p> + +<p>De düüwelsken Dampmaschiinen bringet, bi mann'gen Gooen, +dat me nich wegstritten kann, auck vull Unheil to Wiege un't is, +as ick buawen al seggt hewwe, aftosehnen, dat se't'r antleste na +wual sau wiet met driiwet, dat wi aarmen Minskenkinner alltohaupe +de Hänne gemäckel'k in 'n Schaut leggen un up 'ne komoode +Wiise met Liiggaunen verschmachten kiönet; daar se in wat +Lännern auck reefaarts al nett anto sind. Man wann me de +Maschienenaarbeit — met Uutnahme allenfalls van Metallsaaken, +daar van Natuur al faarts mehr Kunfertanßigge<a name="FNanchor_93_746" id="FNanchor_93_746"></a><a href="#Footnote_93_746" class="fnanchor">[93]</a> inne sitt, — +man aart nowwer beäugelt un unnersocht, heft me't auck baule +wiege, dat't alldach Alle man up't Ansehn berieket is, wat se up +de Maschienen bereet; dann't is Allens sau licht un dünne, dat +me faarts begript, dat'r nine ehrdaagske Düügte<a name="FNanchor_94_747" id="FNanchor_94_747"></a><a href="#Footnote_94_747" class="fnanchor">[94]</a> inne sitten +kiöne. Ick pliege wual es to seggen: »p'r Dampf!« dat het up +goot Düütsk: »<em class="gesperrt">buawen glatt un bunt un unner nicks +as Strunt</em>.«</p> + +<p>Wo will't us aarmen Kinners na wual es gaunen met'r +Gaaren un Linnentucht? — Daar kümmt't auck wual nich wier +met up'n aulen Foot un de gooe Winnst, de Riikdoom uuser leewen +Landslüüe is stump verschüttket<a name="FNanchor_95_748" id="FNanchor_95_748"></a><a href="#Footnote_95_748" class="fnanchor">[95]</a>. — Mi ducht de Landmann +schiöle sick man bi Tiien up wat Anners verleggen; to'm +Bispell up de Hoppen-, Kiömel-, Karden-, Immen- un Siiden-Tucht, +Strauflechten, und andre Saaken, daar siine Laage sick +to regeert un daar he de Tiidt nützlick met verschliiten un wat met +<span class="pagenum"><a name="Page_93" id="Page_93">[93]</a></span>uut'r Pütten haalen kann. Vor allen Dingen mogde abers wual +mehr up 'n Holtwas, man nau mehr up de Vehtucht toschlagen +weeren, dann de schmit uapenbaar den meesten un siekersten Winnst +vor den Landmann af. Man wann wi us daarto giiwen willt, +miöte wi eerst uuse Wisken un Weeden un uäwerall uuse Ackergründe, +den'n wi in'n Allgemeenen vull mehr afwinnen kiönet, as +wi sinthier e daunen hebbet, bieter inrichten un nutzbaarer to maaken +sööken. Hewwe wi man eerst gooe Weeden, dann woll't dach +met'n Düüwel togaunen, dat wi bi us nich jüst sau goot Ossen, +Schwiine, Schaupe u. s. w. fett kriigen konnen, as in annern +Giigenden un Lännern, daar wi to'm Deele dat viele düüre Geld +vor uuse Schlachtelwierk hendriäget. 'T moste dach Schaae sienen, +wann wi nich baule sülwent saviel Veh mästen konnen, as wi vor +us sülwent van doon'n hebbet<a name="FNanchor_96_749" id="FNanchor_96_749"></a><a href="#Footnote_96_749" class="fnanchor">[96]</a>, abers ick huape't met Gatt na +to beliewen, dat den Buuren de Augen recht uapen gaaet un dat +se'r allen Fliit bi ansettet, dat uuse vielen vernaulässigeden Gresbrinke +un Weedegründe in den Tostand kuomet, dat wi jüst sau +goot as Ann're de fetten Ossens driftswiise to Markede schicket +un bito sülwent auck'n bieter Stücke Schlachtelwierk in 'n Pott +to doonen kriiget, as wi't bes daarto harren. Jungens, Jungens! +wat wi' wi us dann in't Schmier leggen! Ick lickmüülke'r vorwahr +nu al nau un't Waater löpt mi'r al bi ümme de Tiäne, +wannk'r man an denke, wat wi dann vor Schmullen in de Schötteln +kriigen weeret. <em class="gesperrt">Lachet Ju dat nich an, as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaul?</em></p> + +<p><em class="gesperrt">'t Eene folget uut'n Annern, as't Kalw uut'r +Koh</em>, pleggt me wual to seggen. He-ji mehr Veh, he-ji +mehr Mielke, Battern un Kaise un Meß, un he-ji mehr Dünger, +he-ji auck mehr un bieter Käären, un heft me wat, dat +Minskenkinner dagdäglicks begiehret un bruuket, dann — sau is't +auck allümmer an'n Mann to bringen un to Gelde to maaken, +<span class="pagenum"><a name="Page_94" id="Page_94">[94]</a></span>aparte in uuser hüütigen Tiidt, waar Allens, 't sie auck wat't si, +vull lichtferriger un geschwinder p'r Dampf na allen Kanten der +Welt bracht werd.</p> + +<p>Wi liewet nu eenmal in der Damptiidt, deswiegen werd't +us auck wual met e daunen, dat wi'r us, 'n Jedder in siiner +Wiise, auck to angiewet, dat wi nich an'n Wiege liggen bliiwet +un dat schall sick auck wual riigen<a name="FNanchor_97_750" id="FNanchor_97_750"></a><a href="#Footnote_97_750" class="fnanchor">[97]</a>, dann't is wual 'n glöönig +Miöten. — De Weltgeschichte wiiset't van allen Tiien hier nau, +dat de Weltloop un Kunstereegnisse met den allgemeenen Hanteerungen +un Bedriiwe Hand in Hand gaaet; dat het met annern +Wäärden, dat wi <em class="gesperrt">in 'n Kleenen</em> sawual as Annere in 'n Grauten +simmeleeren miötet, dat wi Söckes winnet, wat de Damp +up't leeweste schluckt. De aule Trant hält us den Kopp vorwahr +nich mehr uut'r Waake. Met'n Dampe mot Jeddermann vuörwes; +<em class="gesperrt">de aulen Iisels genööget nich mehr</em> ....</p> + +<p>Triäet deswiegen der Saake es 'n bieten neiger, dooet ju +in 'n Buurskuppen tohaupe, stieket de Köppe bi eene, legget Liäsezirkels +an un vergaadert ju's Sönndaages Uänerns to Bespriekungen +uäwer dat wat ji häärt of liäsen hewwet. Gooe Bööker +gift't in allen Deelen in Uäwerfloot un se kostet auck graut's nin +Geld mehr, dann de weeret reefaarts auck al met Damp e maaket +un Liäsen leert je hüüte Gattlaf! auck de minnste Schwiine-Junge. +De hüütiges Daages wat beschicken un met vuörwes will, draf +vorwahr nich mehr vor sick alleine hen drawweln un mot allerweggens +herümme lunkahren; wat de Eene nig 'n weet, weet de +Annre; deswiegen stiftet landwirthschaftlicke Vereine un uäwerlegget +un belehret ju unner'n anner, bi'n Piip vull Taback, wo ji't intorichten +hebbet, dat ji in uuser striiwsken<a name="FNanchor_98_751" id="FNanchor_98_751"></a><a href="#Footnote_98_751" class="fnanchor">[98]</a> Tiidt met buawen bliiwet. +De Tiidt un Ümmestände sind ju sau günstig as'r to. De Marken +sind e delt, 'n Jedder heft't Siine vor sick un kann 'r met +doonen un lauten wat he will; de Gootsheere deelet nich mehr +<span class="pagenum"><a name="Page_95" id="Page_95">[95]</a></span>met ju un is ju auck süß nich mehr to'r Last un in'n Wiege +met Fohren un Denste; wat ji winnet, winne ji vor ju sülwenst; +deswiegen kann de Buur, wann he nich heel in 'n Schlaupe geht +un sick man ichtens räugen un met'r Tiidt vuörwes will, vorwahr +lichtferriger haups häuger kuomen as vor 'n Düssen. Dat, ducht +mi, kann 'n Kiind begriipen un 't moste dann dach Schaae sienen, +wann miine van Aulens hier al vor upkläärt un striiwsam haulenen +Landslüüe 't nich auck insehnen un'r sick met aller Macht an +to giewen schiölen un mosten se'r auck 't Wammes bi aftrecken +un af un an in de Füüste spiggen un He! seggen, dat se eeren +Eegendoome afwinnet, wat'n uuse leewe Herrgatt sau geeren un +riikelk günnet. Wen woll wual vor'n Handtast Aarbeet grüwweln, +wann he den Laun sick alle Daage vermehren süht. — +'n ault Jeddewaart seggt: <em class="gesperrt">De na'n Waagen ringet, krigt +to'm minnsten eenen Lüns af.</em></p> + +<p class="poem"> +»Baw'r zeuch voraus die Strassen,<br /> +»Zeige uns den Wegk etc.«<br /> +</p> + +<p>steht in 'n aulen S'ldautenleede. Dat ist hier auck to bruuken; +dann geht de Buur man met gooen Inrichtungen un Verbieterungen +voran, staaet de Hüürlüüe achter 'n Gluurbuske<a name="FNanchor_99_752" id="FNanchor_99_752"></a><a href="#Footnote_99_752" class="fnanchor">[99]</a> un +kiönet eer Spiiten wual nich lauten, man antleste folget se em +sachte nau un uäwerlegget vor sick, dat se de aulen Schlüürtuffeln<a name="FNanchor_100_753" id="FNanchor_100_753"></a><a href="#Footnote_100_753" class="fnanchor">[100]</a> +dach auck wual an de Kante schmiiten miöten ... Nau +is't Tiidt, deswiegen spigge es reselute in de Füüste, Michel! un +räuge di, woll 'k di man seggen, dann is'n alltohaupe holpen.</p> + +<p>To düt Capittel heww 'k auck sa'n lütk Leedken maaket, dat +liäset es wann Ji düt alle hebbet, un segget mi es bi Geliegenheet, +wo Ju dat gefallen heft un wat'r Ju van ducht, af't nich hen un +wier todrept. Schlaaet man 'n Stiige Bliär vuörwes, dann +schiöl Ji 't wual siinen; 't het »<em class="gesperrt">de Vorgänger</em>.«</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_96" id="Page_96">[96]</a></span></p> +<p>Dat 't met'r <em class="gesperrt">Siidentucht</em> hier to Lanne auck wual gaunen +scholl, wann wi'r us man recht to giewen wollen, heww'k in Niggenkierken +bi Melle sehnen. Daar winnet un wuörket se reefaarts al +half- und ganz siiden Tüüg, dat sick vorwahr wual sehnen lauten mag +un daar Börgermesters un Domheerens wual 'n Kamsöölken van e +driägen konnen, daar eere Schmier-Pänskes verentig wual inne glemmen +un'r 'n Ansehnen van kriigen schollen. Un wat is de Siidentucht +nich vor 'ne nüdl'ke, rentl'ke, bedierwe Hanteerunge, daar söcke +Rackerigge un Unseligheit gaaruut nich bi vorfällt, as bi 'n Flässen<a name="FNanchor_101_754" id="FNanchor_101_754"></a><a href="#Footnote_101_754" class="fnanchor">[101]</a> +un bi'r Linnentucht: Linnendrücksel willt de Fruuslüüe je +alldach nich recht mehr driägen un dat dünne, engelske, kattuunene +Spinnewiewentüüg is 't Neggen baule nich es werth; deswiegen +haule ick vor't Beste, dat wi us man faarts siiden Schliitelwierk<a name="FNanchor_102_755" id="FNanchor_102_755"></a><a href="#Footnote_102_755" class="fnanchor">[102]</a> +toreet<a name="FNanchor_I_778" id="FNanchor_I_778"></a><a href="#Footnote_I_778" class="fnanchor">[I]</a>.</p> + +<p>Lautet Ju de Saake es recht düür de Koppe gaunen un +uäwerlegget 't es met wualerfahrenen Lüüen; dann, rieke ick, +schiölen Ji 'r wual Sinnigheet an e kriigen. De Bedriif is miiner +Seele sau undoonelk nich, dat he sick bi us to Lanne nich jüst +sau goot leeren un düürsetten lööte, as in annern Lännern, daar +wi dat viele Geld vor de düüren Siidenwaaren henbringet. Kinner +<span class="pagenum"><a name="Page_97" id="Page_97">[97]</a></span>kiönet'r't meeste Wierk alleine bi doonen un'r is vorwahr 'n netten +Daaler Geld anne to winnen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Düsser Daage kwam 'r wier 'n ganzen Tropp Uutwanderers +düür de Stadt, de na eere Dracht to rieken, uut'n Wielinkholsesken +un daar herümme hier sien n mosten. Je nu! de miötet 't +sülwenst up'n Besten wieten, wat se dooet.</p> + +<p>Adjüüs kann me lichtferrig un baule seggen, aparte wann me +sick 'n annerweggens wat Gooes in te Mööte süht. Man daar +is alldach mehr bi to bedenken, dann wann 't ju nich Allens sau +toschleit, as ji 't ju wual in e bell't harren, un ji al geeren +an 't Wierümmekuomen dachten, is Holland in Naut; dann to +Foote kann me upstunds na nich uäwer't wilde Waater loopen un +de Scheppers willt 'ne Gäpsvull Daalers wieten, süß lautet se ju +an 'n Ööwer staunen, as de Aanteküüken de Brööehennen, de +se uut e sieten hebbet.</p> + +<p>Van Niggelaut un Wiälmoot alleine, scholl me seggen, unnerneime +'n wiis Minske wual sau baule sau'ne wiitlöftige un +unsiekere Reese nich. — Ick wünske en alltohaupe viel Glücke un +Siegen, dat se dräuge un wualtofriäe gintsiits Waaters to Lanne +schlaun un baule 'ne schmööe, gemäckelke Sitterigge winnen müügen; +dann met'n Wierkehren heft 't gooe Wiege. De eenmal in dat fruömde +Land vertrocken sind, miöt't 'n leewen Gatt anheem stellen, up +wat Wiise He se daar verschliiten<a name="FNanchor_103_756" id="FNanchor_103_756"></a><a href="#Footnote_103_756" class="fnanchor">[103]</a> will. Me scholl e ment +hewwen, dat dat Uutwanderungsfeewer na de vielen leigen Breewe, +de 'r sint 'n paar Jahren un aparte in der lesten Tiidt uut Amerika +kuomet, allnhand dach wual 'n Knitzken<a name="FNanchor_104_757" id="FNanchor_104_757"></a><a href="#Footnote_104_757" class="fnanchor">[104]</a> naulööte, un dat de +Schwollst'r<a name="FNanchor_105_758" id="FNanchor_105_758"></a><a href="#Footnote_105_758" class="fnanchor">[105]</a> to'm Minnsten baule uute sii; man ick hebbe wual +häärt, dat 'r uut'n Kaspel Bistruppe<a name="FNanchor_106_759" id="FNanchor_106_759"></a><a href="#Footnote_106_759" class="fnanchor">[106]</a> auck na 'n Ittelke<a name="FNanchor_107_760" id="FNanchor_107_760"></a><a href="#Footnote_107_760" class="fnanchor">[107]</a> wier +<span class="pagenum"><a name="Page_98" id="Page_98">[98]</a></span>weg willen. De heft sieker de Bruns'm<a name="FNanchor_108_761" id="FNanchor_108_761"></a><a href="#Footnote_108_761" class="fnanchor">[108]</a> wier begäusket, un 't +scholl mi elennige leid doonen, wann de sick auck bedaart harren, +as leider Gattes sau viele Annere, de'r al vor 'n düssen hen aarbeitet +sind.</p> + +<p>Heft de däärlicke Upstiäkerske<a name="FNanchor_109_762" id="FNanchor_109_762"></a><a href="#Footnote_109_762" class="fnanchor">[109]</a>, de verlieen Jahr met weggönk, +al wual es schriewen, wo 't eer gintsiits 's Waaters geht? +Dat Lüüt harr na miiner Meenunge auck man hier bliiwen schollt, +dann 't harr't hier wisse na sau leige nich toliggen. <em class="gesperrt">Wel</em> hüütiges +Daages <em class="gesperrt">man sau ichtens sitt, de laute siin Rücken</em>.</p> + +<p>Ick denke 'r na allmanngsens anne, wat de aule Jösting, +dautomaulen siä: »Söcken sittsamen<a name="FNanchor_110_763" id="FNanchor_110_763"></a><a href="#Footnote_110_763" class="fnanchor">[110]</a> Fruuslüüen <em class="gesperrt">bastet antleste +'t Genöögen</em>, dat se nich mehr bedenket, wo gemäcklick +se 't up'r Welt hebbet; man achter der Nauteln verfallet se faaken +up allerhande Däärlickheeden un simmeleert 'r sick allmanngsens +wat bi 'n eene un düür 'n eene, dat 'r nich n dogt. De wat +meenet auck wual, wann se hier ninen witten Mann to kriigen +sehet, dann si daar vellichte na wual 'n Schwarten sau däärlick, +dat he se neime, man dat sind ju dann de Rechten, den 't 'r liike +nau is, van wat vor Klööre de Uuthelper si. Wann sick dat Lüüt +man nich auck versehnen heft. Mi ducht, et harr nich bruuket wegtogaunen, +dann 't harr na nin Beschweer un konn vorwahr met +siiner Maschienen<a name="FNanchor_111_764" id="FNanchor_111_764"></a><a href="#Footnote_111_764" class="fnanchor">[111]</a> hier in 'n Duarpe alleine wual met Gemack +saviel Geld verdeenen, as em van doonen was, wann 't de Neggenauteln +auck siin Liewe nich wier an e kieken harr. Man <em class="gesperrt">sittsame +Eese hebbt Viel to bedenken un wann se sick to +warm brööet, kiönet se eer Wiepsen<a name="FNanchor_112_765" id="FNanchor_112_765"></a><a href="#Footnote_112_765" class="fnanchor">[112]</a> nich e lauten</em>.«</p> + +<p>Sau mag 't leider wual al Vielen begiignet sienen, de 't +goot e noog harren un 't dach wual geeren nau na bieter +<span class="pagenum"><a name="Page_99" id="Page_99">[99]</a></span>hebben wollen; <em class="gesperrt">man söcke geht 't auck wual es as +Kösters Koh, de dree Daage vor'n Riegen uutgönk +un dach meßnatt wörd</em>. As me häärt, kuomet se'r nagraae +alle unner uäwer eene, dat'n in Amerika de braaeden Duuwen +auck nich man sau baats in 'n Hals fleeget un dat 'r Mannigeene, +de sick tüsken twe Stööle daal settet heft, al geeren wier na +Moorspotte kweime, wann he'r man ichtens den Verwank to to +kriigen säuge; dann gläuwet man driisten, dat'r in Amerika manig +aarm düütsk Kiind met'n Biedelsacke herümme dwaalt un +vor Naut verschmachten mot, dat 't to Huus wual bieter hatt +harre. Dann in Amerika suarget in 't Allgemeene 'n Jedder +man alleine vor sick un knippäugelt 'r nich es na wier, wann siin +neigeste Nauber auck in 'n bittersten Elende verkuomen un verrecken +mot.</p> + +<p>De meesten Breewe de me hüüte<a name="FNanchor_113_766" id="FNanchor_113_766"></a><a href="#Footnote_113_766" class="fnanchor">[113]</a> daarhier to liäsen krigt, +kuomet daarin uäwereene, dat de, de daar wat doonen willt, jüst +nich to verschmachten bruuket; man dat kümmt in der ganzen +Welt auck up Eens uut un wann aparte de ganze Anlaut<a name="FNanchor_114_767" id="FNanchor_114_767"></a><a href="#Footnote_114_767" class="fnanchor">[114]</a> faarts +nich bieter is, dann seh 'k vorwahr nich in, waarümme Eene nich +leewer bliiwen scholl daar he is un waar he reefarts wat to biiten +heft. Tostäuners<a name="FNanchor_115_768" id="FNanchor_115_768"></a><a href="#Footnote_115_768" class="fnanchor">[115]</a> un Fuulwämmse bliiwet allerweggens Quiälers +un Biedelhänse.</p> + +<p>Gatt helpe Ju un us! 'n stillen Gooensdaage<a name="FNanchor_J_779" id="FNanchor_J_779"></a><a href="#Footnote_J_779" class="fnanchor">[J]</a>, of to Pausk' +Auwend rieke ick wier to schriiwen; man dann hewwe ick auck 'n +Anliggen, daar Ji mi met to'r Hand gaunen miötet, saviel Ji +ichtens kiönet.</p> + +<p>Lautet mi dach düt mal froo e noog wieten, wannehr Ji dat +<span class="pagenum"><a name="Page_100" id="Page_100">[100]</a></span>Bisselschillingstiär<a name="FNanchor_116_769" id="FNanchor_116_769"></a><a href="#Footnote_116_769" class="fnanchor">[116]</a> hebbet, dat 'k'r nich wier sau lästerlick ümme +bedruagen weere, as verlieen Jahr; dann 'k woll'r miin Deel dach +auck wual es geeren van af hebben.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_654" id="Footnote_1_654"></a><a href="#FNanchor_1_654"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Riie</em>: kleiner Bach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_655" id="Footnote_2_655"></a><a href="#FNanchor_2_655"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Klapptuffeln</em>: Pantoffeln mit Holzsohlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_656" id="Footnote_3_656"></a><a href="#FNanchor_3_656"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">mutziger</em>: schneller.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_657" id="Footnote_4_657"></a><a href="#FNanchor_4_657"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Jiöcke</em>: Jucken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_658" id="Footnote_5_658"></a><a href="#FNanchor_5_658"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Kleie</em>: mit der Krätze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_659" id="Footnote_6_659"></a><a href="#FNanchor_6_659"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">deftiger</em>: kräftiger, nachdrucksvoller.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_660" id="Footnote_7_660"></a><a href="#FNanchor_7_660"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">elennige aardig</em>: überaus fein, zart, manierlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_661" id="Footnote_8_661"></a><a href="#FNanchor_8_661"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Griiwelingsschmalt</em>: Dachsfett.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_662" id="Footnote_9_662"></a><a href="#FNanchor_9_662"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schnüüsterigge</em>: Kleinigkeit, Allerlei ohne Werth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_663" id="Footnote_10_663"></a><a href="#FNanchor_10_663"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: demohngeachtet, unterdessen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_664" id="Footnote_11_664"></a><a href="#FNanchor_11_664"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">sau biister leige nicht</em>: so gar übel nicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_665" id="Footnote_12_665"></a><a href="#FNanchor_12_665"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Raarigheeden</em>: Eigenthümlichkeiten, Besonderheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_666" id="Footnote_13_666"></a><a href="#FNanchor_13_666"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Verdwiin</em>: Verschwinden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_667" id="Footnote_14_667"></a><a href="#FNanchor_14_667"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">henkuomen Lüüe</em>: betagte Leute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_668" id="Footnote_15_668"></a><a href="#FNanchor_15_668"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Excessers</em>: Assessoren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_669" id="Footnote_16_669"></a><a href="#FNanchor_16_669"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Landströöfeln</em>: kurze, leinene Gamaschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_670" id="Footnote_17_670"></a><a href="#FNanchor_17_670"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">saardookene</em>: zarttuchene, feine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_671" id="Footnote_18_671"></a><a href="#FNanchor_18_671"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">spialterne</em>: zinkene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_672" id="Footnote_19_672"></a><a href="#FNanchor_19_672"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">'ne wandelbaare Stiie</em>: eine veränderte Stelle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_673" id="Footnote_20_673"></a><a href="#FNanchor_20_673"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">drepannen</em>: dreipfandig, aus drei Theilen zusammengefügt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_674" id="Footnote_21_674"></a><a href="#FNanchor_21_674"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Stüütspangen</em>: Messingblechstreifen zum Zusamnmenhalten der +Haarnesteln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_675" id="Footnote_22_675"></a><a href="#FNanchor_22_675"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Püntnauteln</em>: Brustnadeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_676" id="Footnote_23_676"></a><a href="#FNanchor_23_676"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">met willigen Schrääerläckern</em>: mit geräumigen, gefälligen +Seitenschlitzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_677" id="Footnote_24_677"></a><a href="#FNanchor_24_677"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Magsachten</em>: grobe Leinwandstücke, welche zur Ersparung von +Tuch etc. an der Stelle in die Weiberröcke eingesetzt werden, wo die Schürze +herüberhängt. Dies Wort hat sich aus der Redensart: »<em class="gesperrt">dat mag't +sachte doon</em>« das kann's wohl gut machen, wohl thun, gebildet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_678" id="Footnote_25_678"></a><a href="#FNanchor_25_678"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Kniepe</em>: Taille.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_679" id="Footnote_26_679"></a><a href="#FNanchor_26_679"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Lowwen</em>: Krausen, Handkrausen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_680" id="Footnote_27_680"></a><a href="#FNanchor_27_680"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Luurkenlack</em>: eine Öffnung im Camisole, in der Gegend der Brüste, +um die Säuglinge bequemer anlegen zu können.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_681" id="Footnote_28_681"></a><a href="#FNanchor_28_681"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Böskes</em>: Brustlatze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_682" id="Footnote_29_682"></a><a href="#FNanchor_29_682"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">dat Kamsoolsfoor</em>: fig. die Brüste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_683" id="Footnote_30_683"></a><a href="#FNanchor_30_683"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Fluötekrallen</em>: große Bernsteinperlen, welche die Flüsse ausziehen +oder vertreiben sollen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_684" id="Footnote_31_684"></a><a href="#FNanchor_31_684"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Hiermkenfelle</em>: Hermelin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_685" id="Footnote_32_685"></a><a href="#FNanchor_32_685"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Füürdööker</em>: (nicht von <em class="gesperrt">Feuer</em> sondern von <em class="gesperrt">vor</em> abzuleiten) +Schürzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_686" id="Footnote_33_686"></a><a href="#FNanchor_33_686"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Wentken</em>: schlechte leinene Überwurfröcke, zur Schonung der bessern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_687" id="Footnote_34_687"></a><a href="#FNanchor_34_687"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Schlippen</em>: kleine Schürzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_688" id="Footnote_35_688"></a><a href="#FNanchor_35_688"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">eerene Beckens</em>: irdene Näpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_689" id="Footnote_36_689"></a><a href="#FNanchor_36_689"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">de Denste</em>: die Dienstboten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_690" id="Footnote_37_690"></a><a href="#FNanchor_37_690"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Möösken</em>: Suppe von Milch und Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_691" id="Footnote_38_691"></a><a href="#FNanchor_38_691"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Imb't</em>: Inbiß, Frühstück.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_692" id="Footnote_39_692"></a><a href="#FNanchor_39_692"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Raamenroot</em>: Rauchfangsruß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_693" id="Footnote_40_693"></a><a href="#FNanchor_40_693"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">balgschlächtig</em>: bauchschlägig, (Colik).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_694" id="Footnote_41_694"></a><a href="#FNanchor_41_694"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">lankings Bücksen</em>: Nanquin-Hosen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_695" id="Footnote_42_695"></a><a href="#FNanchor_42_695"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Präumkes</em>: Kautaback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_696" id="Footnote_43_696"></a><a href="#FNanchor_43_696"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Karmielks-Waarmbeer</em>: Buttermilchsuppe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_697" id="Footnote_44_697"></a><a href="#FNanchor_44_697"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Schmittsel</em>: Topfschwärze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_698" id="Footnote_45_698"></a><a href="#FNanchor_45_698"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">Bibäärigheeden</em>: Grimassen, üble Angewohnheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_699" id="Footnote_46_699"></a><a href="#FNanchor_46_699"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">bedrüüßelde</em>: betäubte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_700" id="Footnote_47_700"></a><a href="#FNanchor_47_700"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">triiseln</em>: rollen, kreiseln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_701" id="Footnote_48_701"></a><a href="#FNanchor_48_701"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Dutte</em>: im Halbschlafe, Traume.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_702" id="Footnote_49_702"></a><a href="#FNanchor_49_702"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">na'r Fissen</em>: nach der Schnur, nach Wunsch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_703" id="Footnote_50_703"></a><a href="#FNanchor_50_703"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">wuormäuterig</em>: wurmstichig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_704" id="Footnote_51_704"></a><a href="#FNanchor_51_704"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">blesset</em>: gezeichnet. So sagt man: <em class="gesperrt">'n Baum blessen</em>: einen +Baum auszeichnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_705" id="Footnote_52_705"></a><a href="#FNanchor_52_705"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">Parremitenhelden</em>: Pyramidenhelden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_706" id="Footnote_53_706"></a><a href="#FNanchor_53_706"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">bedwelt</em>: verirrt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_707" id="Footnote_54_707"></a><a href="#FNanchor_54_707"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Piik</em>: Mark.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_708" id="Footnote_55_708"></a><a href="#FNanchor_55_708"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">weghoosten</em>: weghusten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_709" id="Footnote_56_709"></a><a href="#FNanchor_56_709"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Sielen</em>: Siehlen, (Zuggeschirr der Pferde).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_710" id="Footnote_57_710"></a><a href="#FNanchor_57_710"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Jöcke un Sielen</em>: Joche und Siehlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_711" id="Footnote_58_711"></a><a href="#FNanchor_58_711"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Willebreewe</em>: Danksagungsschreiben, Zeugnisse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_712" id="Footnote_59_712"></a><a href="#FNanchor_59_712"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">de Niggelaut</em>: das Neue, der Glanz der Neuheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_713" id="Footnote_60_713"></a><a href="#FNanchor_60_713"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">hierriätern</em>: herrasseln, herschnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_714" id="Footnote_61_714"></a><a href="#FNanchor_61_714"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">mannigen Breef T'back</em>: manches Packet Taback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_715" id="Footnote_62_715"></a><a href="#FNanchor_62_715"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">gäpsvullswiise</em>: was man in beiden offen gegen einander gelegten +Händen halten kann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_716" id="Footnote_63_716"></a><a href="#FNanchor_63_716"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">an'n Knappe</em>: am Haken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_717" id="Footnote_64_717"></a><a href="#FNanchor_64_717"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">'n Äumerken</em>: ein kleines Fünkchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_718" id="Footnote_65_718"></a><a href="#FNanchor_65_718"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">fliggen</em>: hervorsuchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_719" id="Footnote_66_719"></a><a href="#FNanchor_66_719"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären letten</em>: ein wenig warten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_720" id="Footnote_67_720"></a><a href="#FNanchor_67_720"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: reichlich, völlig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_721" id="Footnote_68_721"></a><a href="#FNanchor_68_721"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">fläige</em>: feige, nachgiebig, kleinmüthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_722" id="Footnote_69_722"></a><a href="#FNanchor_69_722"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Iärften</em>: Erbsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_723" id="Footnote_70_723"></a><a href="#FNanchor_70_723"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Gnawwels</em>: von <em class="gesperrt">gnagen</em>: nagen. So nannten unsere Soldaten +den harten Schiffszwieback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_724" id="Footnote_71_724"></a><a href="#FNanchor_71_724"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">geesigen</em>: blassen, schwächlich aussehenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_725" id="Footnote_72_725"></a><a href="#FNanchor_72_725"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">Kuusen</em>: Backenzähne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_726" id="Footnote_73_726"></a><a href="#FNanchor_73_726"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">Schmachtrüüens</em>: ausgehungerte Hunde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_727" id="Footnote_74_727"></a><a href="#FNanchor_74_727"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">gneeseden</em>: grinseten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_728" id="Footnote_75_728"></a><a href="#FNanchor_75_728"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">Bäär</em>: Eber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_729" id="Footnote_76_729"></a><a href="#FNanchor_76_729"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Eene</em>: Jemand, Jedermann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_730" id="Footnote_77_730"></a><a href="#FNanchor_77_730"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">ault' Mass</em>: altes Moos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_731" id="Footnote_78_731"></a><a href="#FNanchor_78_731"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">en</em>: ihnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_732" id="Footnote_79_732"></a><a href="#FNanchor_79_732"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">wat</em>: einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_733" id="Footnote_80_733"></a><a href="#FNanchor_80_733"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">doste</em>: durfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_734" id="Footnote_81_734"></a><a href="#FNanchor_81_734"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">iilig</em>: eilig, mit Geschäften überhäuft; <em class="gesperrt">de iilige Tiidt</em>: die +Aerntezeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_735" id="Footnote_82_735"></a><a href="#FNanchor_82_735"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">as 'r to</em>: als nur möglich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_736" id="Footnote_83_736"></a><a href="#FNanchor_83_736"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Gedachten</em>: Gedanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_737" id="Footnote_84_737"></a><a href="#FNanchor_84_737"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">un düt un dat'r wual wier in moste</em>: und Dies und Jenes +als unrichtig wohl wieder zurückgenommen werden müßte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_738" id="Footnote_85_738"></a><a href="#FNanchor_85_738"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Bäärbiiterigge</em>: Sauhetze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_739" id="Footnote_86_739"></a><a href="#FNanchor_86_739"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">gluursken</em>: lauernden, tückischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_740" id="Footnote_87_740"></a><a href="#FNanchor_87_740"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">met Leiwe</em>: mit Ruhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_741" id="Footnote_88_741"></a><a href="#FNanchor_88_741"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">Füürbööter</em>: Einheitzer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_742" id="Footnote_89_742"></a><a href="#FNanchor_89_742"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">sünner Wierkiiken</em>: ohne daß man sich darnach umzusehen hat.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_743" id="Footnote_90_743"></a><a href="#FNanchor_90_743"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Bollen</em>: Keulen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_744" id="Footnote_91_744"></a><a href="#FNanchor_91_744"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">ree</em>: fertig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_745" id="Footnote_92_745"></a><a href="#FNanchor_92_745"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">toreet</em>: bereitet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_746" id="Footnote_93_746"></a><a href="#FNanchor_93_746"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">Kunfertanßigge</em>: <span class="antiqua">Confortantia.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_747" id="Footnote_94_747"></a><a href="#FNanchor_94_747"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Düügte</em>: Tugend, Tüchtigkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_748" id="Footnote_95_748"></a><a href="#FNanchor_95_748"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">verschüttket</em>: verschüttet, verloren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_749" id="Footnote_96_749"></a><a href="#FNanchor_96_749"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">van doon'n hebbet</em>: nöthig haben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_750" id="Footnote_97_750"></a><a href="#FNanchor_97_750"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">riigen</em>: ordnen, fügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_751" id="Footnote_98_751"></a><a href="#FNanchor_98_751"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">striiwsken</em>: bestrebsamen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_752" id="Footnote_99_752"></a><a href="#FNanchor_99_752"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">achter'n Gluurbuske</em>: im Hinterhalte, auf der Lauer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_753" id="Footnote_100_753"></a><a href="#FNanchor_100_753"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">Schlüürtuffeln</em>: Schlurren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_754" id="Footnote_101_754"></a><a href="#FNanchor_101_754"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">bi'n Flässen</em>: bei der Flachsbereitung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_755" id="Footnote_102_755"></a><a href="#FNanchor_102_755"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">Schliitelwierk</em>: was zum eigenen Gebrauch, Verschleiß, bestimmt +ist.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_756" id="Footnote_103_756"></a><a href="#FNanchor_103_756"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">verschliiten</em>: gebrauchen, verwenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_757" id="Footnote_104_757"></a><a href="#FNanchor_104_757"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">'n Knitzken</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_758" id="Footnote_105_758"></a><a href="#FNanchor_105_758"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">de Schwollst</em>: die Geschwulst, das Anschwellen, der Andrang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_759" id="Footnote_106_759"></a><a href="#FNanchor_106_759"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Bistrup</em>: Bissendorf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_760" id="Footnote_107_760"></a><a href="#FNanchor_107_760"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">'n Ittelke</em>: Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_761" id="Footnote_108_761"></a><a href="#FNanchor_108_761"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">Bruns'm</em>: Brunsmann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_762" id="Footnote_109_762"></a><a href="#FNanchor_109_762"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Upstiäkerske</em>: Putzmacherin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_763" id="Footnote_110_763"></a><a href="#FNanchor_110_763"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">sittsamen</em>: sitzenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_764" id="Footnote_111_764"></a><a href="#FNanchor_111_764"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">Maschiene</em>: hier Knipp- oder Kräusel-Maschine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_765" id="Footnote_112_765"></a><a href="#FNanchor_112_765"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">Wiepsen</em>: Wippen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_766" id="Footnote_113_766"></a><a href="#FNanchor_113_766"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">hüüte</em>: jetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_767" id="Footnote_114_767"></a><a href="#FNanchor_114_767"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Anlaut</em>: Anschein, Aussicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_768" id="Footnote_115_768"></a><a href="#FNanchor_115_768"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">Tostäuners</em>: ungefügige, unanstellige Menschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_769" id="Footnote_116_769"></a><a href="#FNanchor_116_769"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Bisselschillingstiär</em>: ein Fest, welches die Landleute von dem +Ertrage der Conventional-Strafgelder für gegenseitig gepfändetes Weidevieh +veranstalten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_770" id="Footnote_A_770"></a><a href="#FNanchor_A_770"><span class="label">[A]</span></a> hüütiges Daages süht me se vorwahr auck wual al met krüllede Haare +loopen. Wüst'n Buur vor'n Düssen auck wual wat van 'n Haarkläuwer? Nu +mot'r in jeddern Duarpe to'm Minnsten een Kloddendokter sien, süß is't nich +vullständig, un de Bedeenunge heft hen un wier de Köster bito.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_771" id="Footnote_B_771"></a><a href="#FNanchor_B_771"><span class="label">[B]</span></a> Düsser Daage höölt ick auck es Eenen vor, dat he dach leewer bi'r +Piipen af bi'n Präumken bliiwen scholl; man de mende, wat daar wual +graut's up to seggen wööre: Met de Segarren harr he't faarts duwwelt, +an'n eenen Ende 't Präumken un an 'n annern den Damp. Daar konn 'k +dach nich tiigen an ... 'T is de Welt! Allens man duwwelt up, eewelt<a name="FNanchor_D_773" id="FNanchor_D_773"></a><a href="#Footnote_D_773" class="fnanchor">[D]</a> +geht't alldach nich mehr. — +</p> +<p class="poem"> +Futikant! de 't bieter wietet,<br /> +Un alldach den Taback <em class="gesperrt">friätet</em>. +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_772" id="Footnote_C_772"></a><a href="#FNanchor_C_772"><span class="label">[C]</span></a> Das ist schon ein alter Erb-Schaden; denn Bartholomäus Ringwald +sagt in seiner »<cite class="gesperrt">Lauteren Wahrheit</cite>« (1585): +</p> +<p class="poem"> +Ich lob die Pol'n in ihrer Zier,<br /> +Die bleibn bei der alten Manier,<br /> +Bekleiden sich nach Landesbrauch,<br /> +Wie Türken und Musewiter auch.<br /> +Aber die Leut im deutschen Land<br /> +In Kleidung halten kein Bestand<br /> +Daran man sie mit wahrem Grund,<br /> +Wie andre Landschaft kennen kunnt;<br /> +Sondern sie seind gleich wie die Affn,<br /> +Nach Welschen und Franzosen gaffn,<br /> +So wol nach Böhmen und dergleichen,<br /> +Die ihrer Lande Gränz erreichen:<br /> +Was die an Rüstung, Roß und Wagn<br /> +Gebrauchen und am Leibe tragn,<br /> +Das müssen Jungfrau, Mann und Knabn<br /> +Auch allenthalben um sich habn.<br /> +Mit welcher Tracht und losen Dingn<br /> +Sie sich nur um die Heller bringn<br /> +Und machen (wie mans wol erfindt),<br /> +Daß alles Geld im Land verschwindt.<br /> +Ja, wenn sie noch bei Einem bliebn<br /> +Und nicht so leichten Wechsel triebn<br /> +In Röcken, Wämsen, Stiefeln, Hut,<br /> +So ging es hin und wär noch gut!<br /> +Aber ehe denn man dargesicht,<br /> +So wird was Neues aufgericht<br /> +Darauf so fallen sie insgemein,<br /> +Wie sollen sie denn vermüglich sein?<br /> +Und weil die Kinder Israel,<br /> +Mann, Weiber, Jungfrau und Gesell,<br /> +Sich der verfluchten Hoffahrt fleißn,<br /> +Gehn schwänzen und für Schminke gleißn,<br /> +Darzu köstliche Schuh antragn,<br /> +So wird sie Gott (das mag ich sagn)<br /> +Mit Pestilenz darnieder schlagn<br /> +Oder den Türken lassen plagn<br /> +Oder wird ihre Marderschaubn<a name="FNanchor_E_774" id="FNanchor_E_774"></a><a href="#Footnote_E_774" class="fnanchor">[E]</a>,<br /> +Gezogne Borten, Flitterhaubn<br /> +Lan in die Schul der Jüden gehn,<br /> +Daß sie darnach kein deutsch verstehn.<br /> +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_773" id="Footnote_D_773"></a><a href="#FNanchor_D_773"><span class="label">[D]</span></a> <em class="gesperrt">eewelt</em>: einfach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_E_774" id="Footnote_E_774"></a><a href="#FNanchor_E_774"><span class="label">[E]</span></a> <em class="gesperrt">Marderschauben</em>: Röcke mit Marderfell besetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_F_775" id="Footnote_F_775"></a><a href="#FNanchor_F_775"><span class="label">[F]</span></a> Die »Herrenreste« ist 2 Stunden von Osnabrück entfernt und es +führte ehemals ein sehr schlechter stets bergan steigender Weg dahin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_G_776" id="Footnote_G_776"></a><a href="#FNanchor_G_776"><span class="label">[G]</span></a> Die Uhr, nebst daran hängendem Petschaft, dieses tapfern Pyramidenhelden, +beide mit den demselben vom Kaiser Napoleon verliehenen Wappen — +ein aufrechtstehender Löwe, umgeben von 9 brennenden Granaten, in blauem +Felde; im Ehrenschilde, rechts, ein Ehrendegen; Schilddecke, eine Krone; Einfassung, +Decoration der Ehrenlegion — versehen, sind mein wohlerworbenes +Eigenthum, in welchem ich eine der interessantesten Reliquien des großen +Schlachttages von Waterloo zu besitzen glaube.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_H_777" id="Footnote_H_777"></a><a href="#FNanchor_H_777"><span class="label">[H]</span></a> Der Bauer sagt nicht: de Schwalwe flügt düür de Luft; sondern.... +schnitt (schneidet) düür de Luft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_I_778" id="Footnote_I_778"></a><a href="#FNanchor_I_778"><span class="label">[I]</span></a> Met Vergnöögen heww' ick e häärt, dat sick hier un daar up'n Lande +Vereine bildet, de dr'up afgaaet, dat se in Platz van den dünnen kattuunen +Tüüge faartan nicks anners as Drücksel van sülwest tüügeden Linnen driägen +willt. Dat is recht un nütte to luawen un se schiölet auck baule to der +Insicht kuomen, dat se'r bieter anne dooet; dann söckes wat hält teggenmal +länger, mag ick wual seggen, un 'n Jeddereene kann 't sick je auck sau fiin +spinnen un wuörken as he will un 'r Musters und K'löre ganz na siinen Gefallen, +sau bunt as'n Distelfinke, van 'n Drücker upsetten lauten: Mochten +söcke Vereine uäwerall tohaupe triäen. <em class="gesperrt">Alle Baate helpet</em>; un wat +kleed un rekummedeert aparte 'n junk Wicht wual bieter as dat, daar 't van +seggen kann, dat heww' ick mi sülwent toreet. Dann kann uuse Linnen auck +wier in'n Priis kuomen un wann se fiin Drücksel hebben willt un miötet, +leeret he bito auck wual fiiner un glattfiämiger Gaaren spinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_J_779" id="Footnote_J_779"></a><a href="#FNanchor_J_779"><span class="label">[J]</span></a> Die Tage der Charwoche heißen: Palm'n Sönndag; Gooen Maundag; +Schellen Dingsdag; Asker Middewieken, (auch wohl stille Gooensdag); +grööne Dönnerdag; stillen Friidag; Pausk' Auwend.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Fuefde_Breef" id="Fuefde_Breef"></a>Füfde Breef.</h3> + +<p>Ick hewwe al sint en Paar Jahren sau hier un daar herümme +lunkahret un prachert<a name="FNanchor_1_780" id="FNanchor_1_780"></a><a href="#Footnote_1_780" class="fnanchor">[1]</a>, dat 'k geeren <em class="gesperrt">aule plattdüütske +Vertellsels, Luatel-Spriöke, Pundwäärde un Leeder</em> +hebben woll, <em class="gesperrt">up't leeweste söcke, de se sick uut'n Gedächtnisse +vertellet un van de gooen Aulen häärt +hebbet</em>; man söckes wat kann me reefaarts al gaar nich lichtferrig +mehr andriepen, dann de sind meestig auck na uut der aulen +<em class="gesperrt">Tiidt, as se sick de Niäsen na up de Mowwen wiskeden +un de Düüwel na in der Piiken an 'n Leebande<a name="FNanchor_2_781" id="FNanchor_2_781"></a><a href="#Footnote_2_781" class="fnanchor">[2]</a> +gönk, un uuse leewe Herrgatt Heer un Mester was</em>, un +de Aulen, de se van 'n Antkevaar af van de Bessemoor na wual +häärt harren un wüßten, sind grätsten Deels daute un de 'r nau +in'n Liiwen sind, müüget söckes wat wual nich to biister geeren +up 't Papier bringen un wann se Eenen auck wual es wat tosegg't +hebb't, <em class="gesperrt">bliiwet se dach meestig bi eeren Wäärden +as de Haase bi der Trummeln</em>; to'm Minnsten lautet se +sick'r eerst elendige lange to näudigen: deels uut Oorsaaken dat +se 't nich sau hennige bookstaweeren kiönet, deels halwens auck +meenen müüget, me woll se 'r bi Geliegenheit es wat met ööwen. +Man van söcken Lüüen bin ick nich; dessentwiegen bidde ick Ju, +wann Ji Aart van söcke Dööntkes of Leeder wieten schollen, of +uphäären konnen, dat Ji mi de Fründskup doonen mogten, Allens +<span class="pagenum"><a name="Page_101" id="Page_101">[101]</a></span>wat man ichtens daarvan to kriigen is, 't sii kort of lank, reggen +un zierlick of unnüüsel un eesk<a name="FNanchor_3_782" id="FNanchor_3_782"></a><a href="#Footnote_3_782" class="fnanchor">[3]</a>, vor mi uptoraagen; <em class="gesperrt">dann de +geleerden Niggeläute<a name="FNanchor_4_783" id="FNanchor_4_783"></a><a href="#Footnote_4_783" class="fnanchor">[4]</a> willt't jüstemente geeren <b>sau +butt un platt</b> hewwen, as 't de Lüüe unner sick natüürlick +un gemeen hen to sprieken plieget</em>. Dann +werd't Aarigste<a name="FNanchor_5_784" id="FNanchor_5_784"></a><a href="#Footnote_5_784" class="fnanchor">[5]</a> un Deftigste 'r uut e sogt un na Berlin in de +Bookdrückerigge schicket, daar se alle <em class="gesperrt">Völkerstimmen</em> nau maaket, +un wat'r dann van afdrücket werd, kiöne Ji un Juue Kinner un +Kinnes-Kinner na vielen Jahren dann auck na wual es to liäsen +kriigen.</p> + +<p>Elendige leef scholl 't mi siinen, wann Ji mi an en ault +Leed helpen konnen, dat ick in miinen jungen Jahren faaken singen +häärt hebbe, man nu nich mehr tohaupe kriigen kann. Et was +'n Spottleed up 'n verleiweden Junker, de achter'n wackern Buurenwiiwe +hier was, un wann he wüßte, dat de Buur up 'n Feile +dagwierkede, na der jungen Fruwwen schleik. Man de Buur +mierkede antleste Müüse un drööp 'n es unvermoodlick an. He +fröög en, wo he to düsser Daagestiidt to der Ehre keime un wat +siines Sinnes wööre? Da anwerde em de verfehrde<a name="FNanchor_6_785" id="FNanchor_6_785"></a><a href="#Footnote_6_785" class="fnanchor">[6]</a> Junker +met'n Muttse<a name="FNanchor_7_786" id="FNanchor_7_786"></a><a href="#Footnote_7_786" class="fnanchor">[7]</a>:</p> + +<p class="poem"> +»Ick woll Juuer Fruwwen 'n Leedken leeren<br /> +»Un eer't 'n paarmal uäwerhäären, etc.«<br /> +</p> + +<p>Man de Baur fackelde nich lange un siä:</p> + +<p class="poem"> +»Wost du miinen Wiiwe wat Nigges leeren? etc.«<br /> +</p> + +<p>un</p> + +<p class="poem"> +»Dau nam de Baur dat Giewelspet<br /> +»Un schlöög den Juncker, dat he etc.«<br /> +</p> + +<p>Et is mi eegentlick man ümme dat <em class="gesperrt">Giewelspet</em> to doonen, +dann de Geleerden hebb't sick'r al lange de Köppe uäwer terbruaken +<span class="pagenum"><a name="Page_102" id="Page_102">[102]</a></span>un kiönet 'r nau bes up'n hüütigen Dag nich recht achter +raaken, wat'n Giewelspet wual vor'n Dink si. De Eene ment +'t si en Nauthaaken, de Andre hält 't vor' ne Fleeskgaffel, de Drüdde +vor ne Schattfuarke<a name="FNanchor_8_787" id="FNanchor_8_787"></a><a href="#Footnote_8_787" class="fnanchor">[8]</a>, of sau'n Aart Dink, un lestens mende +vorwahr sau gaar Eene, et konn wual de Geck<a name="FNanchor_9_788" id="FNanchor_9_788"></a><a href="#Footnote_9_788" class="fnanchor">[9]</a> buawen up'n +vörnsten Giewel sien. Man antleste heft 'r in 't Geheel na wual +nich Eene Recht van; dann na miinen Gissen<a name="FNanchor_10_789" id="FNanchor_10_789"></a><a href="#Footnote_10_789" class="fnanchor">[10]</a> most't dach wual +sau 'n hennig Dingent siin, dat den Buuren faarts to'n Griepe +leig of stönd un dat dooet de Nauthaaken, Fleeskgaffeln un söcke +Reetskuppen insgemeen, un aparte de Geck up'n Faste<a name="FNanchor_11_790" id="FNanchor_11_790"></a><a href="#Footnote_11_790" class="fnanchor">[11]</a> nich.</p> + +<p>Ick, vor miin Part, rieke, dat 't de iiserne Fleeskfuarke sien +miöte, daar se dat Fleesk in'n Kietel met ümmedregget un dat se +an'n Längehaule<a name="FNanchor_12_791" id="FNanchor_12_791"></a><a href="#Footnote_12_791" class="fnanchor">[12]</a> hangen hebbet.</p> + +<p>Wann ick dat Leed man harre, dann kweime ick'r vellichte +düür den T'saamenhank un Waartsinn na wual achter<a name="FNanchor_A_815" id="FNanchor_A_815"></a><a href="#Footnote_A_815" class="fnanchor">[A]</a>.</p> + +<p>Dat was gistern Auwend dann dach 'n grüwwelsk Unnewier<a name="FNanchor_13_792" id="FNanchor_13_792"></a><a href="#Footnote_13_792" class="fnanchor">[13]</a>. +Harren de aarmen Steertenbrincks Kuatenlüüe<a name="FNanchor_14_793" id="FNanchor_14_793"></a><a href="#Footnote_14_793" class="fnanchor">[14]</a> dach man uut der +rechten Huuspostillen biäet, dann harr uuse Herrgatt se wual sau +nich bedrööwet un 't wööre in den Kuaten wual nich in e schlaagen. +Leider weet ick den Tiitel man nich nowwe, süß schollen Ji +Ju dat Book dach auck anschaffen, dann se haulet'r vor, dat't 'n +<span class="pagenum"><a name="Page_103" id="Page_103">[103]</a></span>unfehlsamen Wiirbiete<a name="FNanchor_15_794" id="FNanchor_15_794"></a><a href="#Footnote_15_794" class="fnanchor">[15]</a> sii, daar se up wat Stiien mehr up uutdooet, +as up al ander Hilligedom<a name="FNanchor_16_795" id="FNanchor_16_795"></a><a href="#Footnote_16_795" class="fnanchor">[16]</a>.</p> + +<p>To Jahr<a name="FNanchor_17_796" id="FNanchor_17_796"></a><a href="#Footnote_17_796" class="fnanchor">[17]</a> um düsse Tiidt was'r wisse auck sa'n staark +Grummelwier, dat't lüchtede un kniäterde, as wann de Welt +vergaunen scholl. Kort'r nau kwam ick bi Schiäwentruppe vorbi. +Paarten-Klaus<a name="FNanchor_18_797" id="FNanchor_18_797"></a><a href="#Footnote_18_797" class="fnanchor">[18]</a> stönd jüst met'r Siekeln<a name="FNanchor_19_798" id="FNanchor_19_798"></a><a href="#Footnote_19_798" class="fnanchor">[19]</a> an'n Huusgraawen +un woll'n bieten Gress vor de Ziegen schniien. Ick baut +em 'n gooen Dag un fröög'n, af he lest Auwends bi den gefährlicken +Unnewiere auck bange wiesen wööre. Je-nei<a name="FNanchor_20_799" id="FNanchor_20_799"></a><a href="#Footnote_20_799" class="fnanchor">[20]</a>, siä he, +bange bin 'k sau baule jüst nich, man des Auwends gönkt'r +dach hellske hart un eesig<a name="FNanchor_21_800" id="FNanchor_21_800"></a><a href="#Footnote_21_800" class="fnanchor">[21]</a> hier un raakede mi alldach sau wat an 't +Gemööte, dat ick dach Aart in't Freesen<a name="FNanchor_22_801" id="FNanchor_22_801"></a><a href="#Footnote_22_801" class="fnanchor">[22]</a> un up fromme Gedachten +kwam. Wodann? fröög ick. Dau siä he: t' is bi us de +Bruuk, dat, wann 'r 'n Grummelschuur<a name="FNanchor_23_802" id="FNanchor_23_802"></a><a href="#Footnote_23_802" class="fnanchor">[23]</a> upstigt un 't sau misfährlick +lüchtet<a name="FNanchor_24_803" id="FNanchor_24_803"></a><a href="#Footnote_24_803" class="fnanchor">[24]</a>, as 't dautomaulen dää, de Kinner de aulen +Huusp'stillen vor de Niäsen kriigen un 'r 'n nütte<a name="FNanchor_25_804" id="FNanchor_25_804"></a><a href="#Footnote_25_804" class="fnanchor">[25]</a> Gebät uut +liäsen miötet. Nu was 't 'n Sööken un Schwöögen<a name="FNanchor_26_805" id="FNanchor_26_805"></a><a href="#Footnote_26_805" class="fnanchor">[26]</a> in'n +Huuse, dat se de rööteriggen<a name="FNanchor_27_806" id="FNanchor_27_806"></a><a href="#Footnote_27_806" class="fnanchor">[27]</a> P'stillen nich e fiinen konnen, dat +ick antleste fröög: M'ri-Triine, waar he ji se dann hen e drawwelt? +Dat anwerde mi ganz verbaaselt: Klaus, nu fällt mi't wier +in, se liggt in der Kierken. Dau siä 'k, dann nimm't Gesankbook +<span class="pagenum"><a name="Page_104" id="Page_104">[104]</a></span>man; man dat harr't Lüüt in der Schoole liggen lauten un dau +was'r anners nin Raut, as dat wie us met'n himmelsken Wegwiiser +behelpen mosten.</p> + +<p>As se'r nu'n Paar Verske hierrietert harren, de nich allstobiister +lank un auck jüst wual nich hauptsächlik up de Saake in e +richtet wören, un de Kniäterigge<a name="FNanchor_28_807" id="FNanchor_28_807"></a><a href="#Footnote_28_807" class="fnanchor">[28]</a> an 'n Hiäwen<a name="FNanchor_29_808" id="FNanchor_29_808"></a><a href="#Footnote_29_808" class="fnanchor">[29]</a> na nich +naulauten woll, fönk uuse Aulske antleste an, 'r 'n half Stiige +Au-M'rigge<a name="FNanchor_30_809" id="FNanchor_30_809"></a><a href="#Footnote_30_809" class="fnanchor">[30]</a> un 'n Vater Unser achter nau to muormeln; man +dau wöörd ick di sau töörnsk in der Platten, dat 'k mi nich biergen +konn, un siä: Du menst wual, uuse Herrgatt si'n aulen +Joost-Hierm. Af du dat 'r hier schnaaterst, af hoostest'r vor, +dat is'r liike nau<a name="FNanchor_31_810" id="FNanchor_31_810"></a><a href="#Footnote_31_810" class="fnanchor">[31]</a>; dann daar steht je nich'n Tittelken van'n +Unnewiere inne. Wann wi de P'stillen nich n hebbet, is 't dach +alle man vergiiflicke Saabeligge, daar uuse Herrgatt wual nich +es 't Bitterste na lustert; un dau moste 't Lüüt düür 't rööklause +Wier, dann 't riegnede as wann 't met Maulen gäut, dat'r wual +ne Sündfloot<a name="FNanchor_D_818" id="FNanchor_D_818"></a><a href="#Footnote_D_818" class="fnanchor">[D]</a> harr uut e weeren konnt, un haalen de Huusp'stillen +uut'r Kierken. Man sau as wi de auck man upschlöögen, +was 't as wann't uusen leewen Herrgatt auck mutts an't Harte +kwam, dann he lööt't na ens nütte lüchten un kniätern un dau +was 't auck faarts met Ens stump alle<a name="FNanchor_32_811" id="FNanchor_32_811"></a><a href="#Footnote_32_811" class="fnanchor">[32]</a>.</p> + +<p>Wat dach't rechte Gebetbook nich'n dööt!</p> + +<p>Gatt Laf! dat den Lüüen dach allnagraae de Augen upgaaet, +as den niigendaagsken Teckels<a name="FNanchor_33_812" id="FNanchor_33_812"></a><a href="#Footnote_33_812" class="fnanchor">[33]</a>, un dergliiken abele Bigläuwskhet, +de sick na uut der dummen Tiidt hierschrift, daar allens up +Augenverkäucheligge<a name="FNanchor_34_813" id="FNanchor_34_813"></a><a href="#Footnote_34_813" class="fnanchor">[34]</a> un Blindöökerigge berieket, un an e legt +<span class="pagenum"><a name="Page_105" id="Page_105">[105]</a></span>was, nau un nau uut'r Welt kümmt, af 'r gliik in uusen Daagen +leider na Manges vorkümmt un schüüt, dat se de Upkläärunge +met Gewalt trügge haulen un de Minskheet, de dach eegentlick +van Gatts un Rechts wiegen alle gliike Berechtigunge to <em class="gesperrt">vernünftige</em> +Belehrunge un Uutbellunge heft, blixke geeren wier +bliinddööken mogden. Man met den Handwierke schall't sick wual +wenner wier leggen, dann 't werd hen un wier dann dach auck +alls to butt e driewen un se weeret Ju alldach to klook, dat se +allnhand wual begriipet, dat Gliikheet un Friiheet in Lehr un +Verkehr 'ne hillige Saate vor de heele Minskheet is un dat 't +met'r Wiismaakerigge van Wunnern, Hillgedoom un Hexeriggen +'n Ende heft. Dat is de Baas<a name="FNanchor_35_814" id="FNanchor_35_814"></a><a href="#Footnote_35_814" class="fnanchor">[35]</a>, wat me met Vernunft un met +Füüsten griipen kann... Wel dat erkinnet, de lät sick je auck +wual hüütiges Daages met geestlicke un weltlicke Ummetuäge un +Lipplapperiggen, nich mehr beööwen un begäusken.</p> + +<p> +Bes to'n Neigsten.</p> +<p>Bliiwet Alle gesund.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_780" id="Footnote_1_780"></a><a href="#FNanchor_1_780"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">prachert</em>: gebettelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_781" id="Footnote_2_781"></a><a href="#FNanchor_2_781"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Leeband</em>: Gängelband.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_782" id="Footnote_3_782"></a><a href="#FNanchor_3_782"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">eesk</em>: häßlich, schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_783" id="Footnote_4_783"></a><a href="#FNanchor_4_783"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">de geleerden Niggeläute</em>: die wißbegierigen Gelehrten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_784" id="Footnote_5_784"></a><a href="#FNanchor_5_784"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">'t Aarigste</em>: das Artigste, das Schönste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_785" id="Footnote_6_785"></a><a href="#FNanchor_6_785"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">verfehrde</em>: erschrockene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_786" id="Footnote_7_786"></a><a href="#FNanchor_7_786"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Muttse</em>: in Eile, rasch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_787" id="Footnote_8_787"></a><a href="#FNanchor_8_787"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Schattfuarke</em>: zweizähnige Forke zum Auflangen der Garben etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_788" id="Footnote_9_788"></a><a href="#FNanchor_9_788"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Geck</em>: Zierrath auf den Giebeln der Bauerhäuser; Hampelmann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_789" id="Footnote_10_789"></a><a href="#FNanchor_10_789"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Gissen</em>: Vermuthung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_790" id="Footnote_11_790"></a><a href="#FNanchor_11_790"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Fast</em>: Forst, Dachrücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_791" id="Footnote_12_791"></a><a href="#FNanchor_12_791"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Längehaul</em>: Hahl, woran der Topf über dem Feuer hängt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_792" id="Footnote_13_792"></a><a href="#FNanchor_13_792"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Unnewier</em>: Gewitter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_793" id="Footnote_14_793"></a><a href="#FNanchor_14_793"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Kuatenlüüe</em>: Kottenbewohner, Heuerleute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_794" id="Footnote_15_794"></a><a href="#FNanchor_15_794"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Wiirbiete</em>: Nothwehrbiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_795" id="Footnote_16_795"></a><a href="#FNanchor_16_795"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Hilligedom</em>: Heiligthum, Amulet, Reliquien.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_796" id="Footnote_17_796"></a><a href="#FNanchor_17_796"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">To Jahr</em>: vorig Jahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_797" id="Footnote_18_797"></a><a href="#FNanchor_18_797"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Paarten-Klaus</em>: heisst nicht der Pförtner Klaus, sondern der +im Pforthause wohnende Klaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_798" id="Footnote_19_798"></a><a href="#FNanchor_19_798"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">met'r Siekeln</em>: mit der Sichel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_799" id="Footnote_20_799"></a><a href="#FNanchor_20_799"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">Je-nei</em>: heißt eigentlich nicht ja und nicht nein, läßt vielmehr die +Bejahung oder Verneinung im Zweifel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_800" id="Footnote_21_800"></a><a href="#FNanchor_21_800"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">eesig</em>: grauenhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_801" id="Footnote_22_801"></a><a href="#FNanchor_22_801"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Freesen</em>: Furcht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_802" id="Footnote_23_802"></a><a href="#FNanchor_23_802"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Grummelschuur</em>: Gewitterschauer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_803" id="Footnote_24_803"></a><a href="#FNanchor_24_803"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtet</em>: blitzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_804" id="Footnote_25_804"></a><a href="#FNanchor_25_804"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: kräftiges.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_805" id="Footnote_26_805"></a><a href="#FNanchor_26_805"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Schwöögen</em>: Lamentiren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_806" id="Footnote_27_806"></a><a href="#FNanchor_27_806"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">rööterig</em>: von Rauch braun geworden, rußig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_807" id="Footnote_28_807"></a><a href="#FNanchor_28_807"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">de Kniäterigge</em>: das Prasseln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_808" id="Footnote_29_808"></a><a href="#FNanchor_29_808"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Hiäwen</em>: Himmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_809" id="Footnote_30_809"></a><a href="#FNanchor_30_809"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">'n Au-M'rigge</em>: ein <span class="antiqua">Ave Maria</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_810" id="Footnote_31_810"></a><a href="#FNanchor_31_810"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">dat is'r liike nau</em>: das ist einerlei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_811" id="Footnote_32_811"></a><a href="#FNanchor_32_811"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">stump alle</em>: ganz vorbei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_812" id="Footnote_33_812"></a><a href="#FNanchor_33_812"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">as den niigendaagsken Teckels</em>: als den neuntägigen Dachshunden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_813" id="Footnote_34_813"></a><a href="#FNanchor_34_813"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Augenverkäucheligge</em>: Blendwerk, Täuschung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_814" id="Footnote_35_814"></a><a href="#FNanchor_35_814"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">de Baas</em>: das Beste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_815" id="Footnote_A_815"></a><a href="#FNanchor_A_815"><span class="label">[A]</span></a> Na langen vergiiflicken Wreesken<a name="FNanchor_B_816" id="FNanchor_B_816"></a><a href="#Footnote_B_816" class="fnanchor">[B]</a> heww' ick endlick uut e funnen, +dat »Giiwelspett« 'n Schriiffehler is, statts dessen et »<em class="gesperrt">Kniwelspett</em>«<a name="FNanchor_C_817" id="FNanchor_C_817"></a><a href="#Footnote_C_817" class="fnanchor">[C]</a> +heeten mot, dat 'n Jedder wual sachte kinnen schall.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_816" id="Footnote_B_816"></a><a href="#FNanchor_B_816"><span class="label">[B]</span></a> <em class="gesperrt">Wreesken</em>: Forschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_817" id="Footnote_C_817"></a><a href="#FNanchor_C_817"><span class="label">[C]</span></a> <em class="gesperrt">Kniiwel</em>: Knebel. <em class="gesperrt">Kniiwelspett</em>: die Knebelstange; der Drehstock.</p></div> + +<div class="footnote"> +<p>☞ Herrn Professor <cite class="gesperrt">Kosegarten</cite> zu Erledigung der Anfrage und beliebiger +Berücksichtigung in dessen allgemeinen Wörterbuche der plattdeutschen Sprache.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_818" id="Footnote_D_818"></a><a href="#FNanchor_D_818"><span class="label">[D]</span></a> Sündflut; richtiger <em class="gesperrt">Sindflut</em>; d. h. <em class="gesperrt">große Flut</em>.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Seste_Breef" id="Seste_Breef"></a>Seste Breef.</h3> + +<p>Daar bin 'k nu na ens. Ji Wiisepint<a name="FNanchor_1_819" id="FNanchor_1_819"></a><a href="#Footnote_1_819" class="fnanchor">[1]</a> <em class="gesperrt">tämden Ju<a name="FNanchor_2_820" id="FNanchor_2_820"></a><a href="#Footnote_2_820" class="fnanchor">[2]</a> +lesten, as wann Ji de Wiisheet alle alleine schluaken +harren</em>, un wollen mi wisse wual up'n Tant föölen, af ick den +Unnerscheed tüsken Fospern<a name="FNanchor_3_821" id="FNanchor_3_821"></a><a href="#Footnote_3_821" class="fnanchor">[3]</a> un Truaen<a name="FNanchor_4_822" id="FNanchor_4_822"></a><a href="#Footnote_4_822" class="fnanchor">[4]</a> wual wüste. Daar +menden Ji mi wual 'n rechten Damp met antodoonen, un <em class="gesperrt">'ne +Luus unner'n Prüück to setten</em>, dann Ji belden Ju wual +in: <em class="gesperrt">dat miine Gäuse sau wiet nich n göngen; man dat +fällt weg as den Kapziener de Haarbüül. Söcke<span class="pagenum"><a name="Page_106" id="Page_106">[106]</a></span> +Knuäkskes kann 'k na wual sachte begnaagen</em><a name="FNanchor_5_823" id="FNanchor_5_823"></a><a href="#Footnote_5_823" class="fnanchor">[5]</a> un +daar verspee<a name="FNanchor_6_824" id="FNanchor_6_824"></a><a href="#Footnote_6_824" class="fnanchor">[6]</a> Ji mi vorwahr na nich miie. Ick harr'r Ju auck +faarts wual up deenen wollt, wann 'r us nich jüst wat tüsken +kuomen wööre, dat wi datomaulen den Verwank nich kriigen konnen, +dat wi'r met to Gange kweimen. Dat ick 't alldach wual +weet, will 'k Ju dann allnu beliikteeken<a name="FNanchor_7_825" id="FNanchor_7_825"></a><a href="#Footnote_7_825" class="fnanchor">[7]</a>.</p> + +<p>De Fospern sind de Footspuuren van hännigen<a name="FNanchor_8_826" id="FNanchor_8_826"></a><a href="#Footnote_8_826" class="fnanchor">[8]</a> Deerden, +de met blauten Fööten, oder as de Landmann seggt »baarf'sk«<a name="FNanchor_9_827" id="FNanchor_9_827"></a><a href="#Footnote_9_827" class="fnanchor">[9]</a> +loopet; t. B. Kreggensfospern, Haasenfospern etc. — Truaen +deerentiigen sind de Stappen van grauten Schepsels<a name="FNanchor_10_828" id="FNanchor_10_828"></a><a href="#Footnote_10_828" class="fnanchor">[10]</a> aparte van +söcken de 'r wat an'n Fööten hebbet; t. B. Pierdetruaen, (me seggt +auck wual es statts dessen Pierdehööwe) Kohtruaen — dann de +Kögge hebbt je auck Footwierk anne, dat'n antleste de Schlächters +uuttrecket. — Wann 'n Minske baarf'sk geht, seggt me iewenwual +Fospern; t. B. siine Fospern nau to rieken, de ick in'n Schneie +nauspüürt hebbe, schal he wual to Bierge in mashakket<a name="FNanchor_11_829" id="FNanchor_11_829"></a><a href="#Footnote_11_829" class="fnanchor">[11]</a> sien. +Het 'n Minske abers Footwierk anne, dann seggt me Truaen: +t. B. Holsketruaen. (Ick gläuwe du hest diine Holskeklaunen<a name="FNanchor_12_830" id="FNanchor_12_830"></a><a href="#Footnote_12_830" class="fnanchor">[12]</a> +verluaren, dat seh 'k an de Truaen.) Süss heetet auck de Spuuren +de de Waagenriäer achtet sick lautet, »Waagentruaen.« Man de +Trette van Gäusen un Iänden heetet »Pattken« Gäuse- of Iände-Pattken. +Wat segge Ji nu? Mi ducht Ji schiölt wual begriipen +miöten, <em class="gesperrt">dat Ji daar aparte 'ne aule Ratten up 't Speck +buunen harren</em>. Wi küüret na wual es bett to haupe, dann +will wi mehr van söckes wat naasken, man dann schall't Ju auck +<span class="pagenum"><a name="Page_107" id="Page_107">[107]</a></span>duwwelt wier ümmekuomen, dat Ji Ju alldach wat verniggen<a name="FNanchor_13_831" id="FNanchor_13_831"></a><a href="#Footnote_13_831" class="fnanchor">[13]</a> +schiölet, dann <em class="gesperrt">miine Müüse wietet vorwahr na mehr +Läcker as eene</em> un ick weet na'n heelen Bras<a name="FNanchor_14_832" id="FNanchor_14_832"></a><a href="#Footnote_14_832" class="fnanchor">[14]</a> van de Aart +Uutdrücke, daar schwaare Wiisen up gahet, de de Duusendste nich +n weet, un ick will Ju auck wual wicken, dat Ji'r wat anne to +knuustern<a name="FNanchor_15_833" id="FNanchor_15_833"></a><a href="#Footnote_15_833" class="fnanchor">[15]</a> kriigen schiölet.</p> + +<p>Sin Ji auk wual es in Haagen wiesen, of he Ji wual es 'n +Buuren uut'n Kaspel Haagen küüren häärt? De hebbt 'ne ganz +andre Uutsprauke as wi Beeden un as andre Lüüe.</p> + +<p>Et lut alle sau singerig wat se'r hier kriiget un is röökelause +leige to schriiwen; dann daar segget se: »Bieaounen;« »Trieaounen,« +»Prioumen,« »Ierftebriaken,« »Schieaou,« »Pantiouffeln,« »de +Kieou,« »Hious,« »Aeaoulske,« un hebbet grieaute Tiäsken, daar geiht +'n Dieouk un 'n Bieouk un 'n Stiuten in, un wann se Jau seggen +willt, segget se <em class="gesperrt">Jeaou</em>; dat kann dach de heilste Meister nich +anners as met alle fiif Klinkerbookstaawen schriiwen. Wat mot +me söcke Wäärde eerst lange achter 'n Tiänen herümme schliepen, +ehr me se 'r uut krigt. Wo lichtferrig konnen se't hebben, wann +se sprööken as andre ehrlicke Lüüe un kort af siäen: Jau<a name="FNanchor_A_860" id="FNanchor_A_860"></a><a href="#Footnote_A_860" class="fnanchor">[A]</a>.</p> + +<p>Bi Haagen fällt mi nau in, dat'k Ju wual anraaen mogde, +de Geeterigge<a name="FNanchor_16_834" id="FNanchor_16_834"></a><a href="#Footnote_16_834" class="fnanchor">[16]</a> to Bieckeroode, dat man en Paar Schiöte Wieges +van Haagen is, to bekiiken; dann ick weet aparte wual, dat Ji +auck sau 'n <em class="gesperrt">Niggelaut<a name="FNanchor_17_835" id="FNanchor_17_835"></a><a href="#Footnote_17_835" class="fnanchor">[17]</a> in allen Ecken</em> siid. Dat is 'ne +Anlaage daar eene Respekt vor hebben mot un ick versiekere Ju, +<span class="pagenum"><a name="Page_108" id="Page_108">[108]</a></span>dat Ji de Augen hauge upriiten willt, wann Ji'r es kuomet. Me +kann nich bedenken, wat se daar alle vor Saaken uut Iisen geeten +kiönet, van 'n Gröttsten bes to'n Lütkesten un de sind alle tohaupe +sau rieken un sau glatt, as wann se de fiinste Schatillger<a name="FNanchor_18_836" id="FNanchor_18_836"></a><a href="#Footnote_18_836" class="fnanchor">[18]</a> maaket +un met'n Gnittelsteene<a name="FNanchor_19_837" id="FNanchor_19_837"></a><a href="#Footnote_19_837" class="fnanchor">[19]</a> afpoleert harr.</p> + +<p>Ick bin'r to Jahr auck es wiesen. Unnerwieges kwam ick +bi'n aulen Pattkentriäer, de, as mi schein, geeren met mi an'n +Pauk woll, un ick mag dann auk wual es geeren met allerhande +Lüüe küüren, dann wat de Eene nich n weet, weet de Ann're un'r +is nin Minske sau dumm, haule ick'r vor, dat m 'r nich de meesten +Tiidt na wual ichtens wat van leeren konne. Man in den +Düssen harr'k mi dach sau wat versehnen. As he uut miinen +Wäärden begreip, dat ick na der Geeterigge woll, siä he, dat he'r +auck na to gönge un 'n netten Richteweg van 'n half Stiige Trette +wüste. De Küürklaus vertellde mi, dat dat Wierk 'n unnewieten<a name="FNanchor_20_838" id="FNanchor_20_838"></a><a href="#Footnote_20_838" class="fnanchor">[20]</a> +Geld e kostet harre, un mende, dat't aparte unwiis riike Lüüe +sienen mosten, de söckes wat waugen konnen. Em duchte, <em class="gesperrt">se +harren 'r leiwer vor up't Heck<a name="FNanchor_21_839" id="FNanchor_21_839"></a><a href="#Footnote_21_839" class="fnanchor">[21]</a> liggen gaunen schollt +un schmäuken 'n Piipvull Taback met Gemack</em>, as dat +se sick in saune wiitlöftige Ambrasige<a name="FNanchor_22_840" id="FNanchor_22_840"></a><a href="#Footnote_22_840" class="fnanchor">[22]</a> giewen harren; dann mende +he, wenn Eene sauviel Geld hewwe, kiöne he sick't Liiwen wual +to Nütte maaken un bööwe sick nich met söcke Wiitlöftigheeden +aftogiewen. He wööre'r auck al ens bi hier e kuomen, as se dat +Wierk iewen begunnen un nau man in'r Eerden aarbeidet harren un +van 'n Müürwierke nau na nich dat Bitterste<a name="FNanchor_23_841" id="FNanchor_23_841"></a><a href="#Footnote_23_841" class="fnanchor">[23]</a> to sehnen wiesen +wööre; dau harr' em al Eene tostieken, dat se wual al dicke en +paar Wannen vull duwwelde Pistollen in der Schiiten toklegget +<span class="pagenum"><a name="Page_109" id="Page_109">[109]</a></span>harren. Ick gaf em wier ümme, dat wööre auck al goot; dann +de 'r viel Geld hebbe, de kiöne un miöte auck viel verschliiten un +wat waugen un anleggen, dat aarme Lüüe 'r auck wat van afkriigen, +un se schiölen 't sieker dach vorhier auck wual goot e noog +uäwerlegt hebben, dat se't nich Allens man baats<a name="FNanchor_24_842" id="FNanchor_24_842"></a><a href="#Footnote_24_842" class="fnanchor">[24]</a> vor Wiälmoot +in 'n Drecke verraaket hebben willen. Man dat konn'k em alldach +sau recht nich to Koppe kriigen un he harr't 'r alle wisse weg +man met to doonen, wo se daar dach wual bi buawen bliiwen +un'r dat unnewietene Geld wier uutrakken wollen; dann wann +se auck nau sau viele Pötte un Pannen to rechte kreigen, sau wööre't +Kaspel Haagen dann dach aparte sau graut nich, dat se daar sauviele +verschlieten, dat se'r saune unwiise Anstalt ümme antoleggen +bruuket harren. Dat viele Geld, harr he wual häärt, brächten en +de Draakels 's Nachts düür 'n Schattsteen, dann Minskenkinner +konnen sauviele Geld nich hebben, as de Liggerigge<a name="FNanchor_25_843" id="FNanchor_25_843"></a><a href="#Footnote_25_843" class="fnanchor">[25]</a> to Bieckeroode +kostede un dat Schmeltegoot schiölen en de Schmedt in'n Wünnerkenslacke<a name="FNanchor_26_844" id="FNanchor_26_844"></a><a href="#Footnote_26_844" class="fnanchor">[26]</a> +up 'n Hüggel un siine Knechte todriegen. Wann se +sick met de, Gatt si bi us! man 'ne gooe Siidt to waaren wieten, +harren em de Lüüe seggt, dann kiöne 't na wual gaunen; man +<em class="gesperrt">de Düüwel trüwwe 'n Düüwel un siinen Anhange</em>! +Ick woll em bedüüen, dat de Pötte un Pannen, daar he van +siäe, auck gintsiits 's Kaspels Haagen un wiit un siit<a name="FNanchor_27_845" id="FNanchor_27_845"></a><a href="#Footnote_27_845" class="fnanchor">[27]</a> in de Welt +herin göngen; dat konn 'k em abers gaar nich unner de Müssen +kriigen, dann he mende dat söck schwaar iisern Tüüg 't Fohrlaun +wual nich es driägen konne, un daarmet mierkede ick, dat 'k vor +dat Mal bi 'n rechten aulen Dwaus<a name="FNanchor_28_846" id="FNanchor_28_846"></a><a href="#Footnote_28_846" class="fnanchor">[28]</a> e raaket was, <em class="gesperrt">de siin +Liewe wual nich recht achter Moors Potte denn e<span class="pagenum"><a name="Page_110" id="Page_110">[110]</a></span> +kuomen sii un dessen Begriepe wual nich wiider reekede, +as van de Gleppers<a name="FNanchor_29_847" id="FNanchor_29_847"></a><a href="#Footnote_29_847" class="fnanchor">[29]</a> bes 'n Trechter</em><a name="FNanchor_30_848" id="FNanchor_30_848"></a><a href="#Footnote_30_848" class="fnanchor">[30]</a>.</p> + +<p>Eegen is et auck, dat se up wat Stiien mannige Wäärde ganz +anners uutsprieket, as se booksteveert un schriewen weeret. Meestig +is dat bi Oorts- un Huus-Naamens de Fall; t. B. Oesede, +»<em class="gesperrt">Aeuse</em>;« Bissen-dorff, »<em class="gesperrt">Bistrup</em>;« Schlede-hau-sen, +»<em class="gesperrt">Schliesen</em>;«<a name="FNanchor_B_861" id="FNanchor_B_861"></a><a href="#Footnote_B_861" class="fnanchor">[B]</a> Gü-ters-loh, »<em class="gesperrt">Güüt-sel</em>;« Hü-de-pohl, +»<em class="gesperrt">Hüpel</em>;« Ges-mold, »<em class="gesperrt">Gess'm</em>;« Lindlage, »<em class="gesperrt">Lintl</em>;« Nordhaus, +»<em class="gesperrt">Naart's</em>;« u. s. w.</p> + +<p>Nu, dat dooet annre Völker auck wual, aparte bruuket de +Tuutertaaters van Franzoosen meestig viel mehr Bookstaawen +as se näudig harren; dann ümme man eenes bitobringen, schriiwet +se »<span class="antiqua">Monsieur</span>« un segget »<span class="antiqua">Mosjö</span>.«</p> + +<p>Man een Franzoose, de auck 'n Käären uäwer'n Rhiin kieken +un Aart Düütsk raaebraaken leert harr un met eere wunnerlicke +Schriiwerigge tierget wöörd, mende es, wi Düütsken maakeden 't +hen un wier nich 'n Haar bieter, un sprööken faaken na vull k'rjösker, +dann wi booksteweerden t. B. G—a—u—l un sprööken +»<em class="gesperrt">Pferd</em>.«</p> + +<p>De Franzoosen hebbt auck al in ölleren Tiien hen un wier +düütske, sagaar <em class="gesperrt">ganz plattdüütske</em> Wäärde in eere Sprauke +up e nuamen, man de schriiwet se dach auck meestig jüst as wi; +t. B. »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Gratteboesse</span></em>,« <em class="gesperrt">Krasseböße</em>; up Haugdüütsk: +»Kratzbürste;« »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Havre-sac</span></em>,« <em class="gesperrt">Hawersack</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Echoppe</span></em>,« +<em class="gesperrt">Schoppe, Schüüre</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">trinquer</span></em>,« <em class="gesperrt">drinken</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">valise</span></em>,« +<em class="gesperrt">Felliisen</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">fifre</span></em>,« <em class="gesperrt">Piiper</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">canapsac</span></em>,« <em class="gesperrt">Knappsack, +Quiärsack</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">stangue</span></em>,« <em class="gesperrt">Stange</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">banc</span></em>,« <em class="gesperrt">Bank</em>; un +Annre Mehr.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_111" id="Page_111">[111]</a></span></p> + +<p>Wann me sau'n half Stiige Jahre tohaupe de Schöölerbänke +drücket heft, dat hänkt eene vor 't ganze Liewent an un mi ducht, +sau ault konn me nich weeren, dat't eene vergeite, wat me in de +Tiidt alle vor Uptuäge tohaupe driiwen heft, un wann na den Uutspriöke<a name="FNanchor_31_849" id="FNanchor_31_849"></a><a href="#Footnote_31_849" class="fnanchor">[31]</a> +dann de Eene hier de Andre daar hen verschleit, ergetzet +me sick na sauviel mehr, wann me in öllern Daagen na hier un +daar es unvermoodlick 'n aulen Schoolkameraden wier andrept, +daar me met van de Jungensstreiche, de me in de Kniiweljahre +dull un vull sieten heft, küüren kann; dat lüstet<a name="FNanchor_32_850" id="FNanchor_32_850"></a><a href="#Footnote_32_850" class="fnanchor">[32]</a> dat Harte un +ick weet wual, dat 't'r Ju auck sau met geht. Ick vor miin Part +kann Ju versiekern, dat 't mi alltiidt de beste Verhaal<a name="FNanchor_33_851" id="FNanchor_33_851"></a><a href="#Footnote_33_851" class="fnanchor">[33]</a> is, wann +'k's Suomers es 'n Paar Daage in miiner Heemte<a name="FNanchor_34_852" id="FNanchor_34_852"></a><a href="#Footnote_34_852" class="fnanchor">[34]</a> herümme +schlinkviisen<a name="FNanchor_35_853" id="FNanchor_35_853"></a><a href="#Footnote_35_853" class="fnanchor">[35]</a> kann un sööken de aulen Kernuuten nau, daar man +leider nich ganz viele mehr van sind, un kiiken es achtern Tuune +hier, wat se bedriiwet.</p> + +<p>Ümme dat Ji nu auck sehet, dat'k mi na sau hen un wier met +de plattdüütsken Sprauke bequackele<a name="FNanchor_36_854" id="FNanchor_36_854"></a><a href="#Footnote_36_854" class="fnanchor">[36]</a> un 'r auck na wual sau +wat van verstahe, schicke ick Ju hier 'n Paar Schnurren bi, de ick +vor un nau auck sülwenst bedacht hebbe. Dat Handwierkerstücksken +»As ick van Uänern gönk spatzeeren« etc. woll 'k mi abers wual +wier uutbidden, dann ick hebb'r man dat eene Blatt mehr van; +de Annern, van Hans Gastenkäären, van de besuapenen Gäuse etc. +müüge Ji wual behaulen.</p> + +<p>Un nu segget mi to'n Neigsten nich wier, dat'k miine meesten +Wäarde binnen<a name="FNanchor_37_855" id="FNanchor_37_855"></a><a href="#Footnote_37_855" class="fnanchor">[37]</a> behööle, dann an düsse Breewe schiöle Ji dach +wual sachte en Paar Daage wat to bookstaweeren hebben.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_112" id="Page_112">[112]</a></span></p> + +<p>Wann Ju söcke Breewe un uäwerall de Plattdüütske Schnackerigge +haaget, kiöne Ji 't mi man seggen, dann kannk'r Ju na +wual mehr met e deenen, aparte met 'n aardig Vertellsel van +Michels Jungen, de to'n eersten Mal na'r Stadt wiesen was.</p> + +<p>Haulet de Köppe risk, sau lange Ji ichtens kiönet un giiwet +Ju nich faarts to, wann'r Ju af un an es'n Wierwiind<a name="FNanchor_38_856" id="FNanchor_38_856"></a><a href="#Footnote_38_856" class="fnanchor">[38]</a> düür +puußet, dann Ji wietet wual: <em class="gesperrt">Uuse leewe Herrgatt vergitt +ninen Düütsken un wann He 'n nich ei'cken will, lät +he 'ne piitsken.</em> Aart Ungemack krigt 'n jedder Minskenkiind +faarts van der Buurt<a name="FNanchor_39_857" id="FNanchor_39_857"></a><a href="#Footnote_39_857" class="fnanchor">[39]</a> an in de Kiipen un mot 't sick gefallen +lauten, dat he 't siin Liewe lank met sick herümme schliepen mot; +man he mot'r auck't Siine bi ansetten, dat he't bi Tiien afwiiret, +saviel in siiner Macht is, dat de Drägte<a name="FNanchor_40_858" id="FNanchor_40_858"></a><a href="#Footnote_40_858" class="fnanchor">[40]</a> nich allsto schwaar werd +un en heel an de Grund duuket; dann gaaet de paar Liewensdaage +de uuse leewe Heere us toerkinnet heft, 'r auck met Störten un +Upstaunen baule noog hier, bes de Köster un de Schöölers us, +wann us de Kuusen nich mehr kellet un se us in 't leste Bedde +tohüüet, dat leste Süsseleedken<a name="FNanchor_41_859" id="FNanchor_41_859"></a><a href="#Footnote_41_859" class="fnanchor">[41]</a> vorsinget:</p> + +<p class="poem"> +»Hat ihn gleich manche Noth gedrückt,<br /> +»So wird er nun bei Gott erquickt.<br /> +»Was sind die Leiden dieser Zeit<br /> +»Doch gegen jene Herrlichkeit!«<br /> +</p> + +<p>Grüüßet Juue Fruwwen un Kinner, aparte Liisken, fründlick +van mi. Wann Ji es na'r Stadt kuomet, dann dooet dach auck +es'n Trett na miinen Huuse.</p> + + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_819" id="Footnote_1_819"></a><a href="#FNanchor_1_819"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Wiisepint</em>: Klugheitskrämer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_820" id="Footnote_2_820"></a><a href="#FNanchor_2_820"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">tämden Ju</em>: brüstetet Euch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_821" id="Footnote_3_821"></a><a href="#FNanchor_3_821"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Fospern</em>: Fußspuren. (contrahirt von Footspuuren.)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_822" id="Footnote_4_822"></a><a href="#FNanchor_4_822"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Truaen</em>: Tritte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_823" id="Footnote_5_823"></a><a href="#FNanchor_5_823"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">begnaagen</em>: benagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_824" id="Footnote_6_824"></a><a href="#FNanchor_6_824"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">verspeen</em>: vertreiben, verdutzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_825" id="Footnote_7_825"></a><a href="#FNanchor_7_825"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteeken</em>: bezeichnen, beweisen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_826" id="Footnote_8_826"></a><a href="#FNanchor_8_826"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">hännigen</em>: mittelgroßen, kleinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_827" id="Footnote_9_827"></a><a href="#FNanchor_9_827"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">baarf'sk</em>: (baarfootsk) mit bloßen Füßen, baarfuß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_828" id="Footnote_10_828"></a><a href="#FNanchor_10_828"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Schepsels</em>: Geschöpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_829" id="Footnote_11_829"></a><a href="#FNanchor_11_829"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">mashacken</em>: durch Dick und Dünne laufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_830" id="Footnote_12_830"></a><a href="#FNanchor_12_830"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Holskeklaunen</em>: Klötzchen unter den Holzschuhen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_831" id="Footnote_13_831"></a><a href="#FNanchor_13_831"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">sick wat verniggen</em>: sich wundern über Neuigkeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_832" id="Footnote_14_832"></a><a href="#FNanchor_14_832"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">'n heelen Bras</em>: eine ganze Menge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_833" id="Footnote_15_833"></a><a href="#FNanchor_15_833"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">knuustern</em>: zerbeißen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_834" id="Footnote_16_834"></a><a href="#FNanchor_16_834"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Geeterigge</em>: Gießerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_835" id="Footnote_17_835"></a><a href="#FNanchor_17_835"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: Stöberer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_836" id="Footnote_18_836"></a><a href="#FNanchor_18_836"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Schatillger</em>: Tischler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_837" id="Footnote_19_837"></a><a href="#FNanchor_19_837"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Gnittelsteen</em>: Polierstein, Glätter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_838" id="Footnote_20_838"></a><a href="#FNanchor_20_838"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">unnewieten</em>: unsäglich, sehr bedeutend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_839" id="Footnote_21_839"></a><a href="#FNanchor_21_839"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Heck</em>: Lattenthür, Geländer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_840" id="Footnote_22_840"></a><a href="#FNanchor_22_840"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Ambrasige</em>: <span class="antiqua">Embarras</span>, Weitläuftigkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_841" id="Footnote_23_841"></a><a href="#FNanchor_23_841"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Bitterste</em>: Mindeste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_842" id="Footnote_24_842"></a><a href="#FNanchor_24_842"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">baats</em>: baar, blos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_843" id="Footnote_25_843"></a><a href="#FNanchor_25_843"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Liggerigge</em>: Anlage, Belegenheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_844" id="Footnote_26_844"></a><a href="#FNanchor_26_844"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wünnerkenslacke</em>: Wunderloche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_845" id="Footnote_27_845"></a><a href="#FNanchor_27_845"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">wiit un siit</em>: weit und breit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_846" id="Footnote_28_846"></a><a href="#FNanchor_28_846"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Dwaus</em>: Einfaltspinsel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_847" id="Footnote_29_847"></a><a href="#FNanchor_29_847"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Gleppers</em>: Augen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_848" id="Footnote_30_848"></a><a href="#FNanchor_30_848"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Trechter</em>: Trichter, fig. Mund.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_849" id="Footnote_31_849"></a><a href="#FNanchor_31_849"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Uutspriöke</em>: Confirmation.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_850" id="Footnote_32_850"></a><a href="#FNanchor_32_850"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">lüstet</em>: erfreut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_851" id="Footnote_33_851"></a><a href="#FNanchor_33_851"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Verhaal</em>: Erholung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_852" id="Footnote_34_852"></a><a href="#FNanchor_34_852"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Heemte</em>: Heimath.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_853" id="Footnote_35_853"></a><a href="#FNanchor_35_853"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">schlinkviisen</em>: schlendern, schleichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_854" id="Footnote_36_854"></a><a href="#FNanchor_36_854"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">bequackele</em>: befasse, abgebe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_855" id="Footnote_37_855"></a><a href="#FNanchor_37_855"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">binnen</em>: bei mir, für mich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_856" id="Footnote_38_856"></a><a href="#FNanchor_38_856"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Wierwiind</em>: Wirbelwind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_857" id="Footnote_39_857"></a><a href="#FNanchor_39_857"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Buurt</em>: Geburt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_858" id="Footnote_40_858"></a><a href="#FNanchor_40_858"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Drägte</em>: Tracht, Last.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_859" id="Footnote_41_859"></a><a href="#FNanchor_41_859"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Süsseleedken</em>: Schlummerliedchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_860" id="Footnote_A_860"></a><a href="#FNanchor_A_860"><span class="label">[A]</span></a> Diese Abweichung ist um so merkwürdiger, da das Kirchspiel Hagen +nur 1½ Stunden von Osnabrück entfernt liegt und man blos in diesem Kirchspiele +so abweicht, während über seine Gränzen hinaus der Osnabrücker Dialekt +sich wieder hören läßt; wiewohl geringere Diversionen auch in einigen anderen +Kirchspielen vorkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_861" id="Footnote_B_861"></a><a href="#FNanchor_B_861"><span class="label">[B]</span></a> Ick hewwe 't richtig beliewet, dat sa'n jungen Auditer, de 'n Fruömdlink +was un düsse Wiise nich kinnede, in't Protocoll schreif: Im heutigen +Termine erschien der N. N. aus <em class="gesperrt">Schlesien</em>.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_113" id="Page_113">[113]</a></span></p> + + +<h2><a name="Aus_dem_Leben" id="Aus_dem_Leben"></a>Aus dem Leben.</h2> + +<p class="center" style="margin-bottom: 1em;">('t lut wual up Stiien lüügenhaft, man 't is alldach wahr.)</p> + + +<p>De Michel to ... (et was Eene van de ächten düütsken +Michels) harr'n upschuaten 'n Jungen, <em class="gesperrt">de tüsken 'n<a name="FNanchor_1_862" id="FNanchor_1_862"></a><a href="#Footnote_1_862" class="fnanchor">[1]</a> Brautschappe +un der Molkenkaamer graut wooren was</em>; de +was siin Liewe na nich na'r Stadt e wiesen un woll'r dach sau +bedrööwede geeren auck es hen.</p> + +<p>He lag'r siinen Bawwen<a name="FNanchor_2_863" id="FNanchor_2_863"></a><a href="#Footnote_2_863" class="fnanchor">[2]</a> alle Daage met vor 'n Ahren, dat +he 'r sick baule nich mehr vor redden of biergen konn.</p> + +<p>De Buur woll dat Galpern<a name="FNanchor_3_864" id="FNanchor_3_864"></a><a href="#Footnote_3_864" class="fnanchor">[3]</a> antleste nich länger mehr häären +un siä to den Jungen: Af e daun! daar schast du nich länger +bekrutt<a name="FNanchor_4_865" id="FNanchor_4_865"></a><a href="#Footnote_4_865" class="fnanchor">[4]</a> ümme sien. Muaren in 'n Daage schast du'r hen, Jan-Hinnerk, +dann heft de Plaugerigge en Ende. De Mömme schall di +'n Kuarw vull Egger un 'n Paar Schlaagen<a name="FNanchor_5_866" id="FNanchor_5_866"></a><a href="#Footnote_5_866" class="fnanchor">[5]</a> Battern metdoonen, +dat du nich liig n gehst un dann trest du unnerwieges bi 'n Köster +vor un frägst 'n, af he wat na 'r Stadt to bestellen harre.</p> + +<p>De Stadtlüüe wietet alltiidt wat Nigges, dann <em class="gesperrt">in der Stadt +gaaet de Klokken jümmer an beeden Böörden</em><a name="FNanchor_6_867" id="FNanchor_6_867"></a><a href="#Footnote_6_867" class="fnanchor">[6]</a> un se +beliewet'r mehr un wietet'r bieter up to loopen as de Buuren; +abers se sittet auck aller Nücke vull un willt us allmanngsens wual +es wat narren un <em class="gesperrt">vor Oeweldaaren<a name="FNanchor_7_868" id="FNanchor_7_868"></a><a href="#Footnote_7_868" class="fnanchor">[7]</a> hebben</em>, daar mot me +<span class="pagenum"><a name="Page_114" id="Page_114">[114]</a></span>sick vor waaren un denken man an't elfte Gebot, dat het: »<em class="gesperrt">Laut +di nich verblüffen<a name="FNanchor_8_869" id="FNanchor_8_869"></a><a href="#Footnote_8_869" class="fnanchor">[8]</a>!</em>« weest'e wual. Man wann di wat Nigges +schlumpen scholl, dat most du rieken beachten un vertellen't mi +faarts van Auwend, wann du wier inkümmst, dann du weest wual, +dat Alle de to de Michels Aart hääret, van Natuur nütte<a name="FNanchor_9_870" id="FNanchor_9_870"></a><a href="#Footnote_9_870" class="fnanchor">[9]</a> niggel'k +sind.</p> + +<p>As des annern Muarens de Hahnen den Dag inkreggeden +stönd de Aulske up, sochte de Egger van der Hiilen, tellde se in'n +Twiigkuarw<a name="FNanchor_10_871" id="FNanchor_10_871"></a><a href="#Footnote_10_871" class="fnanchor">[10]</a> dää de Battern in'n Dook un siä to den Jungen: +Süh, Jan Hinnerk, ick hewwe di daar dree Stiige<a name="FNanchor_11_872" id="FNanchor_11_872"></a><a href="#Footnote_11_872" class="fnanchor">[11]</a> Egger tüsken +de Schiiwen raaget<a name="FNanchor_12_873" id="FNanchor_12_873"></a><a href="#Footnote_12_873" class="fnanchor">[12]</a> un twee Pund Battern in'n Dook e buunen, +daar jedereene twee Pund van wegt. Sau as du nu man iewen +binnen der Paarten bist, gehst du alle Hüüser n biilings<a name="FNanchor_13_874" id="FNanchor_13_874"></a><a href="#Footnote_13_874" class="fnanchor">[13]</a> un röpst +helle uut in de Düüren: Batter un Egger! un wann di dann +wel<a name="FNanchor_14_875" id="FNanchor_14_875"></a><a href="#Footnote_14_875" class="fnanchor">[14]</a> wat afkaupen will, büst du an'teerste acht Egger vor'n +Schillink<a name="FNanchor_15_876" id="FNanchor_15_876"></a><a href="#Footnote_15_876" class="fnanchor">[15]</a> un toleste häugestens niigen. De Battern dööst du +unner'n halwen Oortsdaaler<a name="FNanchor_16_877" id="FNanchor_16_877"></a><a href="#Footnote_16_877" class="fnanchor">[16]</a> 't Pund nich weg. Man ick +segge di, laut di nich belämmern un bemüülen<a name="FNanchor_17_878" id="FNanchor_17_878"></a><a href="#Footnote_17_878" class="fnanchor">[17]</a>, dann daar +sind de Stadtlüüe mannigsens auck nich to goot to, aparte wann +se mierket, dat se'n dummen Dwaus<a name="FNanchor_18_879" id="FNanchor_18_879"></a><a href="#Footnote_18_879" class="fnanchor">[18]</a> vor sick heb't, verstehst'e!</p> + +<p>Du konnest auck wual 'n Bieker<a name="FNanchor_19_880" id="FNanchor_19_880"></a><a href="#Footnote_19_880" class="fnanchor">[19]</a> Salt miëbringen, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_115" id="Page_115">[115]</a></span>läst du di in den liigen Batterdook mieten; dann knüppest du +de Timpen tohaupe un nimmst di in Achte, dat du'r Nicks uutguölen<a name="FNanchor_20_881" id="FNanchor_20_881"></a><a href="#Footnote_20_881" class="fnanchor">[20]</a> +läst. Wann du't ichtens man alle met Leiwe schliepen +konnest, dann woll'k auck wual'n Pund Traun hebben; de liige +Pulle steht daar up'r Anrichte<a name="FNanchor_21_882" id="FNanchor_21_882"></a><a href="#Footnote_21_882" class="fnanchor">[21]</a>. Ick hebbe eer 'ne Fissen<a name="FNanchor_22_883" id="FNanchor_22_883"></a><a href="#Footnote_22_883" class="fnanchor">[22]</a> ümme'n +Hals e buunen, daar packest du met'r Hand düür, dann lät +se sick bieter driägen, begripst'e wual; man du most se bedierwe +anpacken, dann an'r eenen Siit is'r al'n lütken Bost inne, un +most di auck waaren<a name="FNanchor_23_884" id="FNanchor_23_884"></a><a href="#Footnote_23_884" class="fnanchor">[23]</a>, dat se di nich an't Tüüg kümmt un dat +du'r nich to viele met schiölest, süss mogtest du di fuul<a name="FNanchor_24_885" id="FNanchor_24_885"></a><a href="#Footnote_24_885" class="fnanchor">[24]</a> maaken, +dann se is van binnen un buuten nütte toschleppet<a name="FNanchor_25_886" id="FNanchor_25_886"></a><a href="#Footnote_25_886" class="fnanchor">[25]</a>.</p> + +<p>Wann du in de Stadt kümmst, dann sette de Traunpullen +man faarts bi 'n Päärtner in; de heft gooe Waare, deswiegen +hebb'k'r miinen Ingank auck bes nu to alltiidt e hatt un em +jümmeran Allens e günnet, wann wi wat uut'r Stadt hebben +mosten un et docht aparte nich, wann me met'r Käupenskup van'n +Eenen na'n Annern löpt.</p> + +<p>Man ens wöörd he mi es hellske falsk to; dat is zwaarens +al en Praus<a name="FNanchor_26_887" id="FNanchor_26_887"></a><a href="#Footnote_26_887" class="fnanchor">[26]</a> e liien un ick hebb't em auck al lange wier +vergieten.</p> + +<p>As uuse Gretlies na 'ne lütke Blaage van'n Wichte was +un iewen an to kräuteln fönk, nam ick den Nestepuck<a name="FNanchor_27_888" id="FNanchor_27_888"></a><a href="#Footnote_27_888" class="fnanchor">[27]</a> es up'r +Huukenacken<a name="FNanchor_28_889" id="FNanchor_28_889"></a><a href="#Footnote_28_889" class="fnanchor">[28]</a> met na'r Stadt un tratt auck bii'n Päärtner in; +de mogte jüst wual nich recht frisk sienen, dann he satt in der +<span class="pagenum"><a name="Page_116" id="Page_116">[116]</a></span>Beddekaamern up'n Schreine un tröck een Paar kloppenbörger +Strümpe uäwer't ann're an. Ick baut em'n gooen Muaren; he +gaf 'ne mi wier ümme un fröög mi, waar ick sau lange bliewen +wööre, ick gönge em dach wual nich vorbi: (In den sülwesten +Augenblicke mierkede ick, dat den Wichte wat ankwam, man dat +kwam di sau mutts<a name="FNanchor_29_890" id="FNanchor_29_890"></a><a href="#Footnote_29_890" class="fnanchor">[29]</a>, dat'k den Verwank<a name="FNanchor_30_891" id="FNanchor_30_891"></a><a href="#Footnote_30_891" class="fnanchor">[30]</a> nich mehr winnen +konn, dat'k'r met uut'n Stuawen lööp; deswiegen kräup'k'r man +gawwe met inn'n Houk<a name="FNanchor_31_892" id="FNanchor_31_892"></a><a href="#Footnote_31_892" class="fnanchor">[31]</a> achter·de Kaamerdüüren.) Nei, anwerde +ick met 'n Schnappe up'n Päärtner siine Frauge, ick bin ju sin +Liewe na nich vorbi e gaunen un günne ju weiß Gatt Allens vor +as nau. Dat mierke ick, siä he, man düt harren ji wual'n Annern +günnen mogt. —</p> + +<p>Unners du diin Wierk in der Stadt afdööst, met di dann de +Päärtner den Traun in, un wann du'r dann wier uutwullt, haalest +du de Pullen wier af; man lat se'r jau nich daalfallen, segg'k di.</p> + +<p>De Junge tröck siin beste Wämm'sken un siine Sönndagesschoo +un de niggen Schatthuasen<a name="FNanchor_32_893" id="FNanchor_32_893"></a><a href="#Footnote_32_893" class="fnanchor">[32]</a> un Landströöfeln<a name="FNanchor_33_894" id="FNanchor_33_894"></a><a href="#Footnote_33_894" class="fnanchor">[33]</a> an, sett'de +de ruwwen Ellebutts<a name="FNanchor_34_895" id="FNanchor_34_895"></a><a href="#Footnote_34_895" class="fnanchor">[34]</a>-Müssen met'n langen Vossschwanze up, un +staapelde met'n Dagweeren läs.</p> + +<p>As he an de Kösterigge kwam, stönd de Hepzepter<a name="FNanchor_A_949" id="FNanchor_A_949"></a><a href="#Footnote_A_949" class="fnanchor">[A]</a> in der +Schrautdüüren<a name="FNanchor_35_896" id="FNanchor_35_896"></a><a href="#Footnote_35_896" class="fnanchor">[35]</a> un keik in't Wier. Gooen Muaren, Jan Hinnerk! +siä he, waar wullt du al sau froo un iilig hento? Na'r +Stadt, anwerde Jan Hinnerk, un de Aule heft mi seggt, ick scholl +Ju fraugen, af Ji vellichte wat to bestellen harren. Dat kümmt +<span class="pagenum"><a name="Page_117" id="Page_117">[117]</a></span>mi nett to Passe, siä de Köster, ick hewwe van Muaren jüst 'n +Paar Pund Sparges stuaken, de konnest du mi wual miëniemen, +dann de Stadtlüüe müüget dat Quieckentüüg geeren frisk. Wann 't +Wier'r sick man ichtens to regeeren will, un dat rieke ick dach, +dann't süht'r wisse na sau jeewe<a name="FNanchor_36_897" id="FNanchor_36_897"></a><a href="#Footnote_36_897" class="fnanchor">[36]</a> na uut, un den Grummeltaaren<a name="FNanchor_37_898" id="FNanchor_37_898"></a><a href="#Footnote_37_898" class="fnanchor">[37]</a>, +de gintern upstigt, schall miines Achtens de Wiind na +wual wier uut'n eene jaagen, dann schollen uuse Jungens van +Daage Baunen planten un dat Lüüt harr'k'r auck geeren met bi +e hatt, man miin' Fruwwe will abschlut Gaaren kuacken un daar +kann se't Wicht nich bi missen, dessenthalwen kann ick van de +Uusen van Daage nich Eenen na'r Stadt e kriigen: Man du +most'n Lütk letten<a name="FNanchor_38_899" id="FNanchor_38_899"></a><a href="#Footnote_38_899" class="fnanchor">[38]</a>, dat'k se di uut'n Keller kriige; trett in un +gank'n Käaren sitten un verhaale di; met'n Schnappe<a name="FNanchor_39_900" id="FNanchor_39_900"></a><a href="#Footnote_39_900" class="fnanchor">[39]</a> bin'k'r +w'er wier<a name="FNanchor_B_950" id="FNanchor_B_950"></a><a href="#Footnote_B_950" class="fnanchor">[B]</a>.... Süh daar, Jan-Hinnerk, dat sind jüst twee +Pund, ick hewwe se di in een Buund e buunen, un wann'r di +wel na frägt, dann födderst du vor't Pund sess Grössen, man +scholl et de Fall sien, dat du auck man fiiwe kriigen konnest, dann +doo se'r auck man vor weg.</p> + +<p>Jan Hinnerk liä<a name="FNanchor_40_901" id="FNanchor_40_901"></a><a href="#Footnote_40_901" class="fnanchor">[40]</a> de Sparges bi'r Siit' in siinen Kuarw +un draawede allewisseweg fuörwerts na'r Stadt hento.</p> + +<p>As he vor de Paarten kwam, möök he Augen as Pingelpötte<a name="FNanchor_41_902" id="FNanchor_41_902"></a><a href="#Footnote_41_902" class="fnanchor">[41]</a>; +he tratt faarts in de eersten Düüren, daar lag'n Keerel +in 'n griisen Paltrocke<a name="FNanchor_42_903" id="FNanchor_42_903"></a><a href="#Footnote_42_903" class="fnanchor">[42]</a> up'r Riekelbank un schnuarkede as 'n +Behr<a name="FNanchor_43_904" id="FNanchor_43_904"></a><a href="#Footnote_43_904" class="fnanchor">[43]</a>. Gatt help! rööp Jan Hinnerk, wi-ji Battern of Egger +<span class="pagenum"><a name="Page_118" id="Page_118">[118]</a></span>kaupen? Man de Keerel schnawwede en elennige an un siä: Du +Tuorfschnuute van'n Jungen, sühst du nich, dat hier nine Lüüe +n wuohnet? Vuörwele di to'r Stadt in un daar fraug n biilings, +du Aabelhans!</p> + +<p>Jan Hinnerk schaut tohaupe as'n Föör Backsteene, man he +lööt sick alldach nich verblüffen, he taug de Schuaken<a name="FNanchor_44_905" id="FNanchor_44_905"></a><a href="#Footnote_44_905" class="fnanchor">[44]</a> faart +un lööp un rööp in alle Düüren: Wer will Sparges un Egger +kaupen? Man he konn'r an't Eerste Nicks van quiit weeren, dann +he dachte, dat Meeste kann di deenen, dann kümmst'e sauvel ehr +wier na 'r Stadt.</p> + +<p>Antleste, as he lange noog na de haugesten Priise ganfelt<a name="FNanchor_45_906" id="FNanchor_45_906"></a><a href="#Footnote_45_906" class="fnanchor">[45]</a> +harr', raak't he bi'n Mann de een Pund Sparges hebben woll. +Niem't se Alle, siä de Junge, ick hebbe aparte nine Wechte, dat'k +se uut'n eene wiegen konn'. Man de Mann woll abschlut nich +mehr as een Pund hebben. Daar hest'e fiif Grössen, siä he, un +wann du nine Wechte hest, sau nimm 'n Kniif, du Dummerjaun, +un schniit se midden düür un doo mi man de bäuwesten Halfscheed.</p> + +<p>Den Jungen duchte, he harr'n gooen Handel maaket un +he sprünk up eenen Beene vor Frööden, dat de dumme Keerl +man de dünnen Ende nuamen un em alle de dicken lauten harr' +un dachte bi sick, Jan-Hinnerk dat schall wual striiken<a name="FNanchor_46_907" id="FNanchor_46_907"></a><a href="#Footnote_46_907" class="fnanchor">[46]</a>, nu +sind di vor de dicken Ende sess Grössen dach wual sachte sieker e +noog. Man he harr sick dach bedaart<a name="FNanchor_47_908" id="FNanchor_47_908"></a><a href="#Footnote_47_908" class="fnanchor">[47]</a>; dann as he nu faartan +de dicken Ende feil baut, lacheden se em Alle wat uut un siäen: +Met söcke Sparges loop na 'n Düüwel, waar du de Köppe lauten +hest, daar brink auck de Steerte hen.</p> + +<p>Tiigen de Middagestiidt wöörd em aabel<a name="FNanchor_48_909" id="FNanchor_48_909"></a><a href="#Footnote_48_909" class="fnanchor">[48]</a> to Sinne, dann +<span class="pagenum"><a name="Page_119" id="Page_119">[119]</a></span>em kwam Hunger un Döst an. Met des kwam he vor'n Huus, +daar 'ne Riige lange Stuuten un'n Kuarw vull Beschüüte<a name="FNanchor_49_910" id="FNanchor_49_910"></a><a href="#Footnote_49_910" class="fnanchor">[49]</a> +achter de Ruuten stönden. Hier wuohnt wisse 'n Rüggenscheeter<a name="FNanchor_50_911" id="FNanchor_50_911"></a><a href="#Footnote_50_911" class="fnanchor">[50]</a> +un is wual sachte auck Werthskup, fröög he, un begiehrde +'n langen Stuuten un 'n Kroos Beer. Triäet neiger, siä de +Huusheere un legget af. In'n Stuawen stönd saune niggemoodske +Kuackmaschiine, met 'ner breen iisern'n Plauten buawen uppe, +(as se reefaarts wisse viele to Biekeroode bi Haagen maaket weeret) +de sag Jan Hinnerk vor'n Disk an. Up siine Wiise was de +Junge uäwerlegsam e noog; den Kuarw met de Egger, mende +he, settest du achter den Disk an de Grund, daar werd he di sau +baule nich ümmestätt, man den Dook met de Battern legst'u buawen +up'n Disk, dann beschnoopet se di de Katten un Rüüens +sau hennige nich. Un nu kräup he achter den langen Gästedisk +un lööt sick siinen langen Stuuten un den Kroos Beer goot +schmecken. Man as he't knapp binnen harr', uäwerwältigede en +de Schlaup. Unners he schnuarkede harren se van Buuten Füür +in den niggemood'sken Uawen bott un as he wier upmunterde<a name="FNanchor_51_912" id="FNanchor_51_912"></a><a href="#Footnote_51_912" class="fnanchor">[51]</a>, +was siine Batter heel verschwuunen un Nicks mehr daarvan to +blikken, as de schmierige Dook. Dat konn uuse Jan-Hinnerk nich +begriipen; he rööp den Werth un siä: Ick aarmste Kiind! ick +harr'n Dook met Battern daar midden up'n Disk e settet un nu +ick 'ne w'er wier sööke, is de Batter tohaupe d'ruute; de mot +mi stualen sien. Man de Werth hölp en uut'n Draume, dann +he beliikteekede<a name="FNanchor_52_913" id="FNanchor_52_913"></a><a href="#Footnote_52_913" class="fnanchor">[52]</a> em, dat de iiserne Disk en glöönigen Uawen sii +un de Batter van der Hitte schmolten wööre un he se nu uut'r +Asken wier n sööken konne. Wat was'r to doonen? Jan-Hinnerk +most'r sick in giewen, man em spiitede<a name="FNanchor_53_914" id="FNanchor_53_914"></a><a href="#Footnote_53_914" class="fnanchor">[53]</a> Nicks mehr, as dat +<span class="pagenum"><a name="Page_120" id="Page_120">[120]</a></span>he'r nich eerst 'n resoluuten Schlart<a name="FNanchor_54_915" id="FNanchor_54_915"></a><a href="#Footnote_54_915" class="fnanchor">[54]</a> van tüsken siinen langen +Stuuten daun harr', dann harr' he 'ne nich sau dräuge to kewwen +bruuket. He kreig siinen Kuarw achter'n Uawen denn, un +lööp un rööp fuörwetan, wer will Egger un Sparges kaupen?</p> + +<p>Nu entmod'ten em en Tropp aule Wiiwer un fröögen, waviel +Egger he vor'n Schillink n geiwe? Achte, siä he; — niigen +de Wiiwer —, dann wollen se Jedder vor sess Penninge wecke +hebben. De Junge gönk den Handel in un wann he eer<a name="FNanchor_55_916" id="FNanchor_55_916"></a><a href="#Footnote_55_916" class="fnanchor">[55]</a> veere +totell'd harr', schlöög he allebatt<a name="FNanchor_56_917" id="FNanchor_56_917"></a><a href="#Footnote_56_917" class="fnanchor">[56]</a> dat füfde kort, dann he woll't +deelen. Man dat was den Wiiwern nich na'r Müssen, dann se +wollen heele Egger hebben; deswiegen behöölt de Junge de Egger +un de liigen Döppe 'r to.</p> + +<p>As he nu de ganzen Stadt düür dwaalt harr' un Nicks mehr +quiit weeren konn', dachte he, du most man nagraae wier na +Huus aarbeiden. De Köster schall wual met di tofriäe sien un +de Aulske mag sülwent sehn, wo se füftehalf Egger vor sess Penninge +verkaupen will.</p> + +<p>Met'n Dunkelweeren tratt de Junge nu wier bii'n Päärtner +in un woll de Traunpullen afhaalen, man he was'r nau nich +in e mieten un se konnen auck de Pullen sau gliiks nich e fiinen, +dann dat Wicht, dat's Muarens up de Booen<a name="FNanchor_57_918" id="FNanchor_57_918"></a><a href="#Footnote_57_918" class="fnanchor">[57]</a> passet harr' un +den de Junge dat Bestell daunen harre, harr' se in der Iile eenerwiegens +daal e settet un konn'r sick sau gawwe<a name="FNanchor_58_919" id="FNanchor_58_919"></a><a href="#Footnote_58_919" class="fnanchor">[58]</a> nich wier up besinnen, +waar't se lauten harr'; deswiegen moste de Junge en +Käären letten. Geetet mi unnerdessen en Drüppen in't Glas, +siä Jan Hinnerk, dann will'k sau lange sitten gaunen; man ji +miötet ju dach wual 'n bieten spööen, dat ji mi faarthelpet, süß +<span class="pagenum"><a name="Page_121" id="Page_121">[121]</a></span>mogt't mi to düüster weeren, dann de Klokke heft al 'n Verrel in +siewen<a name="FNanchor_59_920" id="FNanchor_59_920"></a><a href="#Footnote_59_920" class="fnanchor">[59]</a> schlaagen un ick freese<a name="FNanchor_60_921" id="FNanchor_60_921"></a><a href="#Footnote_60_921" class="fnanchor">[60]</a> dat 't van Auwend stock-staakendüüster +werd, dann 't fänkt al froo an to schiemern un de Maune +geht wisse vor Middernacht nich up.</p> + +<p>En Stool was'r nich an der Diälen, man achter der Huusdüüren +stönden 'n Paar halwe Tunnen, daar wat inne was, dat +uuse Jan-Hinnerk nich n kennede. He follde't an un't was sau +hart as'n Steen un glinsterschwart. Daar kannst'e di wual sau +lange uppe resten, dachte he, un lööt'r sick up daal; man as he +wier upstaunen woll, konn' he gaar nich wier upkuomen. He +rückeesede un rückeesede<a name="FNanchor_61_922" id="FNanchor_61_922"></a><a href="#Footnote_61_922" class="fnanchor">[61]</a>, un keik baule van der eenen baule van +der annern Siit' achter sick un tröck un reit wat he man riiten +konn, man de lierene Bückse woll p'rfass<a name="FNanchor_62_923" id="FNanchor_62_923"></a><a href="#Footnote_62_923" class="fnanchor">[62]</a> nich läs. Nu fönk +he an to joolen, dat de Päärtner un siine Lüüe anners nich n +menden, as dat em'n graut Unglücke uäwerkuomen sii; man as +se verneimen, wat'r Naut was, föngen se unwiis an to lachen +un de Päärtner siä: Du Narre van'n Jungen, waarümme hest +du diine breen Batzen<a name="FNanchor_63_924" id="FNanchor_63_924"></a><a href="#Footnote_63_924" class="fnanchor">[63]</a> auck up de Tunnen daal<a name="FNanchor_64_925" id="FNanchor_64_925"></a><a href="#Footnote_64_925" class="fnanchor">[64]</a> lauten, du +säugest je wual dat'r Peck inne was. Wo wi di daar nu wier +afkriigen willt, dat weet ick wahrhaftig nich. Süh es to, af du +nich uut'r Bücksen uutkruupen kannst. He probeerde't 'n Paarmal, +man he konn' sick sau viel nich es räugen un et woll abschlut +nich gaunen. Dann miöte wi di 'r wual 'n Stücke achter uut +schniien, siä de Paärtner. Trinlies, haal' es 'ne Scheeren! Man +dat woll de Junge auck nich to biister<a name="FNanchor_65_926" id="FNanchor_65_926"></a><a href="#Footnote_65_926" class="fnanchor">[65]</a> geeren hebben, dann et +was siine beste Bückse de he harr'. Dann weet'k di anners ninen +<span class="pagenum"><a name="Page_122" id="Page_122">[122]</a></span>Raut, siä de Päärtner, as dat wi'r di wier uuthacket. Dat duchte +den Jungen 't Beste to sienen un he woll't sick gefallen lauten. +De Päärtner haalde'n breen Beitel<a name="FNanchor_66_927" id="FNanchor_66_927"></a><a href="#Footnote_66_927" class="fnanchor">[66]</a> un'n Haamer un beitelde +alle rund ümme daar de Junge faste satt, dat Peck läs, un as +he nu upstaunen konn', schrappeden se't em sau goot se konnen +achter af.</p> + +<p>Man nu harr de Junge auck Iile, dat he weg kwam. He +betaalde wat he schüllig was, nam siine Traunpullen in de Hand +un tröck af.</p> + +<p>As he de Paarten achter sick harr', lööt he sick düür'n Kopp +gaunen, wat he in der Stadt uutgiewen harr', man daar was na +siiner Meenunge en Verschiel<a name="FNanchor_67_928" id="FNanchor_67_928"></a><a href="#Footnote_67_928" class="fnanchor">[67]</a> manken, den he uut'n Gedächtnisse +gaaruut nich in't Riekene kriigen konn. He nam de Traunpullen +bi der Fissen tüsken de Tiäne, kreig siin Geld uut'r Tasken +un uäwertellde't in'n Gaunen uut eener Hand in de annere +un riekede alle vor sick hen. Met des sprünk em'n Schelmstücke +van'n Jungen in'n Weg und rööp em unner de Niäsen: Lütke +Mann, lautet juue Pullen nich fallen! — He dacht'r nich an, dat he +de Pullen met'n Tiänen höölt. — Nei, siä he, un baats! lag de +Pulle up'n Steenen un was in Duusend Bieten<a name="FNanchor_68_929" id="FNanchor_68_929"></a><a href="#Footnote_68_929" class="fnanchor">[68]</a>.</p> + +<p>Dat is di'n Unglücke, dachte he, <em class="gesperrt">wo du di daar uutfiilen +wult, daar weest du na nine Mowwen antosetten</em>, de +Schliäge de du nu krigst, hest du wual eeget<a name="FNanchor_69_930" id="FNanchor_69_930"></a><a href="#Footnote_69_930" class="fnanchor">[69]</a> un most se di +gefallen lauten un träusten di met'n Vosse, de siä: dat is je man'n +Uäwergank, as se em dat Fell uäwer de Ahren tröcken; Schliäge +bist'e aparte al noog gewuohnt un du weest nagraae auck wual, +dat me de nich länger 'n follt, as se kellet<a name="FNanchor_70_931" id="FNanchor_70_931"></a><a href="#Footnote_70_931" class="fnanchor">[70]</a>.</p> + +<p>Den Dook met'n Salte harr' Jan-Hinnerk in't Knauplack +<span class="pagenum"><a name="Page_123" id="Page_123">[123]</a></span>buunen, man he harr den Knüppen nich faste noog to e trocken +un süh daar, unnerwieges gönk he läs un dat Salt lag met ens +in'n Drecke. He raakede't sau bedierwe wier up as he man konn, +man et was alldach up wat Stiien schieterig wooren. Wat dööt'n +dat, dachte he, dat krigst'e wual sachte wier reggen. Wann du +inkümmst, schmist du't in'n Emmer vull Waater un waskest den +Dreck'r af, dann is't wier jüst sau goot as't wiesen is un nin +Minske schall'r wat af mierken.</p> + +<p>Unnerwieges begiignede em'n Mann to Pierde, met'n grauten +Rüüen, den fröög Jan Hinnerk: Is de Rüüe Juue, Heere?.. +Nei, siä de Mann, ick bin den Rüüen siin Heere, un — daar +reit he hen. Dat geföllt den Jungen un he dachte bi sick, dat +is di 'n nett Vertellsel vor den Aulen.</p> + +<p>As Jan Hinnerk nu wier in de Kösterigge kwam, fröög en +de Köster: hest du de Sparges verkäft? Jau, seggt he, de Hälfte +vor fiif Grössen, as Ji se mi in e settet hebbt't; de ann're Halfscheed +un nau daarto de dikken Ende hebb'k wier met e bracht, +de wollen de dummen Lüüe nich hebben. As de Köster dat +häärde un sag, konn he siin Lachen nich lauten; he verbeit siin'n +Verdreet, dann he höölt gooe Fründskup met'n aulen Michel un +moste den Jungen auck na wual sau wat to liien hebben, dann +he harr' em allmangsens 'n sülbacken'n Stuuten<a name="FNanchor_71_932" id="FNanchor_71_932"></a><a href="#Footnote_71_932" class="fnanchor">[71]</a> miebracht, as +he na na'r Schoole gönk; man heel konn de Köster sick dach nich +bewältigen un lüünskede<a name="FNanchor_72_933" id="FNanchor_72_933"></a><a href="#Footnote_72_933" class="fnanchor">[72]</a> em bedierwe to: Wat de Denste nich +kennet, dat baatet<a name="FNanchor_73_934" id="FNanchor_73_934"></a><a href="#Footnote_73_934" class="fnanchor">[73]</a> den Heeren nich. Du schast alldach bedanket +sien, man to'n neigsten mot'k di wual 'ne Wechte met doonen, +dat se di nich wier wat ööwen kiönet<a name="FNanchor_74_935" id="FNanchor_74_935"></a><a href="#Footnote_74_935" class="fnanchor">[74]</a>.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_124" id="Page_124">[124]</a></span></p> +<p>As he nu na Huus kwam, fröög de Aulske, wo is-'t di gaunen? +Met'n Köster siine Sparges al goot, siä Jan-Hinnerk +man met Juue Egger woll't mi nich glücken. Se wollen Alle +man vor sess Penninge wecke hebben, un wann'k eer dann veere +totellt harr' un dat füfde deelen woll, lööp't mi jümmer langs +de Finger n daal un ick moste de liigen Döppe behaulen, dann +de Wiiwer wollen alle man heele Egger hebben un de konn'k eer +dach nich doonen; deswiegen hebb'k se wier met e bracht un de +liigen Döppe'r bi. Met de Battern is't mi nau leiger gaunen; +de harr'k in'n Werthshuuse up'n Disk e settet, dat'r mi nin Rüüe +of Katte bi gaunen scholl, man as'k se wier upniemen woll, was +de Batter heidi. Ick fröög den Werth, waar se bliewen wööre, +man de siä mi, de Disk dat wööre nin Disk, man wual'n glöönigen +Uawen. Dat is'r sieker wier eene van de niggemoodsken +Tenten daar't de Stadtlüüe alltiidt met to doonen hebb't un waar +se de Buuren anteerste sau geeren wat met ööwet, de söcke Saaken +nau nich n kennet. De Stadtlüüe spiitet allmangsens, de +Buur sii'n Schelm van Natuur, man de Liörke sind verentig na vull +nietsker up Schelmstücke un hebb't se duwwelt dicke in'r Nacken; +elkeene mag'r sick wual vor waaren, dat bin'k van Daage wiis e +wooren.</p> + +<p>Man waar hest du dat Salt, dat du miebringen schollest, +fröög de Aulske wiider. Dat harr'k in't Knauplack buunen, siä +de Junge, man de Knüppe reit mi uut un baats<a name="FNanchor_75_936" id="FNanchor_75_936"></a><a href="#Footnote_75_936" class="fnanchor">[75]</a> lag't in'r +Waagentruaen<a name="FNanchor_76_937" id="FNanchor_76_937"></a><a href="#Footnote_76_937" class="fnanchor">[76]</a>. Ick nam't sau bedierwe wier up as'k man +konn', man't was alldach aart<a name="FNanchor_77_938" id="FNanchor_77_938"></a><a href="#Footnote_77_938" class="fnanchor">[77]</a> schieterig wooren, deswiegen +dää'k't in'n Emmer vull Waater un woll't wier reggen spöölen; +man as'k't'r wier uutfisken woll, was't alle to haupe schmolten. +Ick rieke de Schaae sii sau graut nich, dann wann Ji süß 'ne Gäpsen +<span class="pagenum"><a name="Page_125" id="Page_125">[125]</a></span>vull<a name="FNanchor_78_939" id="FNanchor_78_939"></a><a href="#Footnote_78_939" class="fnanchor">[78]</a> dräuge Salt in'n Pott schmieten, kiöne Ji'r je nu man 'n +Schleef<a name="FNanchor_79_940" id="FNanchor_79_940"></a><a href="#Footnote_79_940" class="fnanchor">[79]</a> vull Saltwaater in doonen, dat möste na miinen Gissen<a name="FNanchor_80_941" id="FNanchor_80_941"></a><a href="#Footnote_80_941" class="fnanchor">[80]</a> +up eene uut kuomen.</p> + +<p>Un de Traun? Du Daamelsteert?.. Moor ick kann'r nich +to doonen; as'k uut'r Stadt gönk, woll'k wieten, af se mi auck +bedruagen harren; ick nam de Pullen bi'r Fissen tüsken de Tiäne, +dann ick moste de Füüste frii hebben, packede in de Tasken un +kreig't Geld'r uut, un tellde't in'n Gaunen uäwer. Dau sprünk +mi met ens sa'n Jackhals van'n Jungen in'n Weg un siä: Lütke +Mann, lautet juue Pullen nich fallen! Nei, siä'k, un kladaats lag se +up'n Steenen un was in duusend Stücken. Vergiewet't mi, se was +je dach al bosten, ick will'r mi bett vor waaren un se to'n neigsten +leewer in de Tasken stieken, wann se auck nau sau schlepperig +sien scholl.</p> + +<p>De Aulske fönk an to gnuötern un to gnurren un et was +den Jungen siin Glücke, dat de Aule'r to kwam. Tüs! tüs!<a name="FNanchor_81_942" id="FNanchor_81_942"></a><a href="#Footnote_81_942" class="fnanchor">[81]</a> siä +he, un daarmet stoppede he der Aulsken dat leige Muul; dann +he woll leewer wat Nigges wieten un fröög den Jungen, af he +süss Nicks to vertellen harre. Jau wisse, siä de Junge. Wat't +in der Stadt vor klooke Lüüe gift, dat scholl aparte nin Minske +gläuwen. Lustert es up! Mi begiignede en Mann to Pierde, +met'n unwiis grauten Rüüen; de äusige Schinnertiewe kräup mi +tüsken'n Schuaken düür, dat ick baule lankstriekes up de Schnuuten +fallen wööre. Ick fröög den Mann: Is de Rüüe Juue, Heere?.. +Nei, siä he, ick bin den Rüüen siin Heere.</p> + +<p>Wann du anners Nicks n weest, siä de Aule, daar harr'k +di nich ümme na'r Stadt to schicken bruuket, dann harrest +du mi man fraugen konnt, sau klook harr'k di auck bescheedt. +<span class="pagenum"><a name="Page_126" id="Page_126">[126]</a></span>Dat woll'k wual es häären, siä de Junge; <em class="gesperrt">wann't Kiind +kasselt<a name="FNanchor_82_943" id="FNanchor_82_943"></a><a href="#Footnote_82_943" class="fnanchor">[82]</a><a name="FNanchor_C_951" id="FNanchor_C_951"></a><a href="#Footnote_C_951" class="fnanchor">[C]</a> is, will'r Jedereene wual Vadder<a name="FNanchor_83_944" id="FNanchor_83_944"></a><a href="#Footnote_83_944" class="fnanchor">[83]</a> to +staunen</em>.</p> + +<p>De Aule schmeit sick in de Bost as'n Wiiehopp<a name="FNanchor_84_945" id="FNanchor_84_945"></a><a href="#Footnote_84_945" class="fnanchor">[84]</a>, un siä: +Daar ginten geht uuse Iisel; un fraug mi es, Jan-Hinnerk.</p> + +<p>De Junge fröög: Is de Iisel Juue, Vaar?.. Nei, siä de +Aule; ick bin den Iisel siin Vaar. —</p> + +<p>De Junge besünn sick en Präusken, man antleste duchte em +dach, dat luude<a name="FNanchor_85_946" id="FNanchor_85_946"></a><a href="#Footnote_85_946" class="fnanchor">[85]</a> nich un moste'r wual wier in<a name="FNanchor_86_947" id="FNanchor_86_947"></a><a href="#Footnote_86_947" class="fnanchor">[86]</a>. Wann Ji den +Iisel siin Vaar wöören, dann wööre de Iisel je wual miin Broor? +siä he. — Dat moste de Aule wual begriipen, dann he schleik +schliipsteertens achter uut.</p> + +<p>Man de Aulske, de den Praut met an e lustert<a name="FNanchor_87_948" id="FNanchor_87_948"></a><a href="#Footnote_87_948" class="fnanchor">[87]</a> harr, siä: +Iisels sind Iisels un bliiwet Iisels, se hebben <em class="gesperrt">veer</em> Beene of twee, +un wann auck uuse Griise diin Brooer nich n is, konnest du alldach +siin Broor wual sien, dann du bist jüst nich'n Haar klööker as de.</p> + + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_862" id="Footnote_1_862"></a><a href="#FNanchor_1_862"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">de tüsken 'n .................. graut wooren was</em>: +der noch nicht von Hause gewesen war; sich noch nicht umgesehen hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_863" id="Footnote_2_863"></a><a href="#FNanchor_2_863"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">de Bawwe</em>: der Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_864" id="Footnote_3_864"></a><a href="#FNanchor_3_864"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Galpern</em>: Plagen, Wehklagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_865" id="Footnote_4_865"></a><a href="#FNanchor_4_865"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">bekrutt</em>: traurig, betrübt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_866" id="Footnote_5_866"></a><a href="#FNanchor_5_866"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Schlaage</em>: Etwas zusammengeschlagenes, wie z. B. eine Butter +wie die Bauern sie zu Markte bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_867" id="Footnote_6_867"></a><a href="#FNanchor_6_867"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">dann in der Stadt ................ an beeden Böörden</em>: +denn in der Stadt giebt's immer viel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_868" id="Footnote_7_868"></a><a href="#FNanchor_7_868"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Oeweldaar</em>: Einer der sich hänseln läßt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_869" id="Footnote_8_869"></a><a href="#FNanchor_8_869"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">verblüffen</em>: irre machen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_870" id="Footnote_9_870"></a><a href="#FNanchor_9_870"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: sehr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_871" id="Footnote_10_871"></a><a href="#FNanchor_10_871"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Twiigkuarw</em>: ein feiner Korb von Weidenzweigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_872" id="Footnote_11_872"></a><a href="#FNanchor_11_872"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">eene Stiige</em>: zwanzig Stück.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_873" id="Footnote_12_873"></a><a href="#FNanchor_12_873"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">tüsken de Schiiwen raaget</em>: zwischen die Flachsschuppen sorgfältig +verpackt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_874" id="Footnote_13_874"></a><a href="#FNanchor_13_874"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">n biilings gaun</em>: entlang gehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_875" id="Footnote_14_875"></a><a href="#FNanchor_14_875"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">wel</em>: statt wer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_876" id="Footnote_15_876"></a><a href="#FNanchor_15_876"><span class="label">[15]</span></a> Ein Schilling, oder 12 Pfennige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_877" id="Footnote_16_877"></a><a href="#FNanchor_16_877"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">En Oortsdaaler</em>: — von Ort oder ein Viertel — ¼ Thaler. <em class="gesperrt">'n +halwen Oortsdaler</em>: — ⅛ Thaler oder 3 Ggr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_878" id="Footnote_17_878"></a><a href="#FNanchor_17_878"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">belämmern un bemüülen</em>: anführen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_879" id="Footnote_18_879"></a><a href="#FNanchor_18_879"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Dwaus</em>: Tölpel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_880" id="Footnote_19_880"></a><a href="#FNanchor_19_880"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Bieker</em>: Becher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_881" id="Footnote_20_881"></a><a href="#FNanchor_20_881"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">uutguölen</em>: ausfallen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_882" id="Footnote_21_882"></a><a href="#FNanchor_21_882"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Anrichte</em>: Küchenschrank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_883" id="Footnote_22_883"></a><a href="#FNanchor_22_883"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Fisse</em>: der dickere Faden, womit das gesponnene Garn in Binde +abgetheilt und zusammengehalten wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_884" id="Footnote_23_884"></a><a href="#FNanchor_23_884"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">waaren</em>: hüten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_885" id="Footnote_24_885"></a><a href="#FNanchor_24_885"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">fuul</em>: schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_886" id="Footnote_25_886"></a><a href="#FNanchor_25_886"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">toschleppet</em>: zugeschmutzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_887" id="Footnote_26_887"></a><a href="#FNanchor_26_887"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">en Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_888" id="Footnote_27_888"></a><a href="#FNanchor_27_888"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Nestepuck</em>: Nestling; das jüngste Kind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_889" id="Footnote_28_889"></a><a href="#FNanchor_28_889"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">up'r Huukenacken</em>: auf dem Rücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_890" id="Footnote_29_890"></a><a href="#FNanchor_29_890"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">mutts</em>: plötzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_891" id="Footnote_30_891"></a><a href="#FNanchor_30_891"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Verwank winnen</em>: Zeit, Gelegenheit gewinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_892" id="Footnote_31_892"></a><a href="#FNanchor_31_892"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Houk</em>, (nicht Huuk): Ecke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_893" id="Footnote_32_893"></a><a href="#FNanchor_32_893"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Schatthuasen</em>: Strümpfe ohne Füßlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_894" id="Footnote_33_894"></a><a href="#FNanchor_33_894"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Landströöfeln</em>: sind kurze leinene Gamaschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_895" id="Footnote_34_895"></a><a href="#FNanchor_34_895"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Ellebutt</em>: Iltis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_896" id="Footnote_35_896"></a><a href="#FNanchor_35_896"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Schrautdüüre</em>: Seitenthür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_897" id="Footnote_36_897"></a><a href="#FNanchor_36_897"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_898" id="Footnote_37_898"></a><a href="#FNanchor_37_898"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Grummeltaaren</em>: aufsteigendes dickes Gewittergewölk.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_899" id="Footnote_38_899"></a><a href="#FNanchor_38_899"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">'n Lütk letten</em>: ein Wenig warten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_900" id="Footnote_39_900"></a><a href="#FNanchor_39_900"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Schnappe</em>: sofort, augenblicklich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_901" id="Footnote_40_901"></a><a href="#FNanchor_40_901"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">liä</em>: legte, von <em class="gesperrt">leggen</em>: legen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_902" id="Footnote_41_902"></a><a href="#FNanchor_41_902"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Pingelpott</em>: Küchen-Mörser, Glocke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_903" id="Footnote_42_903"></a><a href="#FNanchor_42_903"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Paltrock</em>: Mantel-Oberrock.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_904" id="Footnote_43_904"></a><a href="#FNanchor_43_904"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Behr</em>: Eber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_905" id="Footnote_44_905"></a><a href="#FNanchor_44_905"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">de Schuaken</em>: die Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_906" id="Footnote_45_906"></a><a href="#FNanchor_45_906"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">ganfeln</em>: trachten, sich bemühen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_907" id="Footnote_46_907"></a><a href="#FNanchor_46_907"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">dat schall wual striiken</em>: das wird wohl gut gehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_908" id="Footnote_47_908"></a><a href="#FNanchor_47_908"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">bedaart</em>: bethört, geirrt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_909" id="Footnote_48_909"></a><a href="#FNanchor_48_909"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">aabel</em>: wunderlich, albern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_910" id="Footnote_49_910"></a><a href="#FNanchor_49_910"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Beschüüte</em>: Biscuit, Zwieback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_911" id="Footnote_50_911"></a><a href="#FNanchor_50_911"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">Rüggenscheeter</em>: Bäcker.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_912" id="Footnote_51_912"></a><a href="#FNanchor_51_912"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">upmuntern</em>: munter werden, erwachen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_913" id="Footnote_52_913"></a><a href="#FNanchor_52_913"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteekenen</em>: nachweisen, erklären.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_914" id="Footnote_53_914"></a><a href="#FNanchor_53_914"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">spiiten</em>: verdrießen, ärgern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_915" id="Footnote_54_915"></a><a href="#FNanchor_54_915"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Schlart</em>: Fetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_916" id="Footnote_55_916"></a><a href="#FNanchor_55_916"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">eer</em>: ihnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_917" id="Footnote_56_917"></a><a href="#FNanchor_56_917"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">allebatt</em>: jedesmal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_918" id="Footnote_57_918"></a><a href="#FNanchor_57_918"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Booe</em>: Bude, Kramladen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_919" id="Footnote_58_919"></a><a href="#FNanchor_58_919"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_920" id="Footnote_59_920"></a><a href="#FNanchor_59_920"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">en Verrel in siewen</em>: ist ¼ nach 6.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_921" id="Footnote_60_921"></a><a href="#FNanchor_60_921"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">freesen</em>: fürchten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_922" id="Footnote_61_922"></a><a href="#FNanchor_61_922"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">rückeesen</em>: auf einer Stelle sitzend hin und her rücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_923" id="Footnote_62_923"></a><a href="#FNanchor_62_923"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">p'rfass</em>: <span class="antiqua">par force.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_924" id="Footnote_63_924"></a><a href="#FNanchor_63_924"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">Batzen</em>: Lenden, Hintertheil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_925" id="Footnote_64_925"></a><a href="#FNanchor_64_925"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">daal</em>: nieder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_926" id="Footnote_65_926"></a><a href="#FNanchor_65_926"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">biister</em>: ist ein bloßes Vergrößerungswort. <em class="gesperrt">Nich to biister geeren</em>: +nicht gar zu gern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_927" id="Footnote_66_927"></a><a href="#FNanchor_66_927"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Beitel</em>: Meißel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_928" id="Footnote_67_928"></a><a href="#FNanchor_67_928"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Verschiel</em>: Irrung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_929" id="Footnote_68_929"></a><a href="#FNanchor_68_929"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">Bieten</em>: Bissen, Stücke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_930" id="Footnote_69_930"></a><a href="#FNanchor_69_930"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">eeget</em>: verschuldet, verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_931" id="Footnote_70_931"></a><a href="#FNanchor_70_931"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">kellen</em>: schmerzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_932" id="Footnote_71_932"></a><a href="#FNanchor_71_932"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">sülbacken Stuuten</em>, oder <em class="gesperrt">Braud</em>: selbst gebackenes Weiß- oder +Schwarzbrod.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_933" id="Footnote_72_933"></a><a href="#FNanchor_72_933"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">lüünsken</em>: launen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_934" id="Footnote_73_934"></a><a href="#FNanchor_73_934"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">baaten</em>: nützen, Vortheil bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_935" id="Footnote_74_935"></a><a href="#FNanchor_74_935"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">ööwen</em>: foppen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_936" id="Footnote_75_936"></a><a href="#FNanchor_75_936"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">baats</em>: sofort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_937" id="Footnote_76_937"></a><a href="#FNanchor_76_937"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Waagentruae</em>: Wagengleise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_938" id="Footnote_77_938"></a><a href="#FNanchor_77_938"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">aart</em>: etwas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_939" id="Footnote_78_939"></a><a href="#FNanchor_78_939"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">ene Gäpsen vull</em>: eine hohle Hand voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_940" id="Footnote_79_940"></a><a href="#FNanchor_79_940"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">Schleef</em>: großer hölzerner Löffel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_941" id="Footnote_80_941"></a><a href="#FNanchor_80_941"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">gissen</em>: dafür halten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_942" id="Footnote_81_942"></a><a href="#FNanchor_81_942"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs, Tüs</em>: halt! Stille! laß ab!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_943" id="Footnote_82_943"></a><a href="#FNanchor_82_943"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">kasseln</em>: taufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_944" id="Footnote_83_944"></a><a href="#FNanchor_83_944"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Vadder</em>: Gevatter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_945" id="Footnote_84_945"></a><a href="#FNanchor_84_945"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Wiiehopp</em>: Wiedehopf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_946" id="Footnote_85_946"></a><a href="#FNanchor_85_946"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">luuen</em>: lauten. <em class="gesperrt">Dat luut nich</em>: das lautet nicht gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_947" id="Footnote_86_947"></a><a href="#FNanchor_86_947"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">dat mot'r wier in</em>: das muß zurückgenommen werden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_948" id="Footnote_87_948"></a><a href="#FNanchor_87_948"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">anlustern</em>: anhören.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_949" id="Footnote_A_949"></a><a href="#FNanchor_A_949"><span class="label">[A]</span></a> Die Küster auf dem Lande sind gemeiniglich zugleich Schullehrer und +solche werden hie und da Herr Präceptor — contrahirt: Hepzepter — genannt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_950" id="Footnote_B_950"></a><a href="#FNanchor_B_950"><span class="label">[B]</span></a> <em class="gesperrt">w'er wier</em>: wieder da; ist eigentlich ein Pleonasmus; solche kommen +öfter vor: z. B. <em class="gesperrt">de De</em>: derjenige; <em class="gesperrt">'t is de De</em>: es ist Derjenige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_951" id="Footnote_C_951"></a><a href="#FNanchor_C_951"><span class="label">[C]</span></a> »<em class="gesperrt">kasseln</em>,« kömmt her von <em class="gesperrt">Kasse</em>: Kerze; weil die Taufe im +Alterthume bei Lichtern geschah. So heißt auch der Frühgottesdienst am +Christfeste: <em class="gesperrt">Kassuchte</em>, oder Kerzen-Uchte<a name="FNanchor_D_952" id="FNanchor_D_952"></a><a href="#Footnote_D_952" class="fnanchor">[D]</a>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_952" id="Footnote_D_952"></a><a href="#FNanchor_D_952"><span class="label">[D]</span></a> Uchte heißt die Morgenfrühe, oder der Tag in seiner Geburt; von: <em class="gesperrt">üchten</em>, +gebären.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_127" id="Page_127">[127]</a></span></p> + +<h2><a name="Anrede" id="Anrede"></a>Anrede<br /> +<small>an den</small><br /> +norddeutschen Mäßigkeitsapostel, Caplan Matthias +Seling zu Osnabrück, <small>an seinem Namenstage den 24sten +Februar 1842. bei Überreichung des nachstehenden Gedichts.</small></h2> + + +<p>Herr Caplaun! Se hebb't mi düsser Daage sau'n elennige +wualfeil<a name="FNanchor_1_953" id="FNanchor_1_953"></a><a href="#Footnote_1_953" class="fnanchor">[1]</a> Gesankbook toschicket, daar sau viele schäune Leeder inne +staaet up hauge un platt (man de plattdüütsken sind aparte de +besten) de hebb't Se wisse alle sülwenst maaket. Ick woll'r wual +wat ümme schüllig sienen, dat'k dat auck verstönne un dat'k't auck +man sau uut'r Mowwen schüdden konne. De Versoek is't Naaste<a name="FNanchor_2_954" id="FNanchor_2_954"></a><a href="#Footnote_2_954" class="fnanchor">[2]</a>; +plieg'k wual to seggen, un dau gönk ick simmeleeren un +studeeren un hewwe daar auck sau'n paar Riige tohaupe stüsselt<a name="FNanchor_3_955" id="FNanchor_3_955"></a><a href="#Footnote_3_955" class="fnanchor">[3]</a>, +de awerst wual nich to biister viele bedüüen willt. Ick woll Se +wual versööken<a name="FNanchor_4_956" id="FNanchor_4_956"></a><a href="#Footnote_4_956" class="fnanchor">[4]</a>, dat Se se ens uäwerlöösen un mi dann uprichtig +siäen, wat Se'r van meenet un wann't Se nich allsto leige<a name="FNanchor_5_957" id="FNanchor_5_957"></a><a href="#Footnote_5_957" class="fnanchor">[5]</a> +sien scholl, dann woll de Heer Bookbiiner Lellmann Se auck +wual fründlick begiären, den Versk in düssen bunten Klapp<a name="FNanchor_6_958" id="FNanchor_6_958"></a><a href="#Footnote_6_958" class="fnanchor">[6]</a> to +doonen un bi de annern schäunen Saaken to'm Andenken daaltoleggen.</p> + +<p>Man wo Se saunen Haup Leeder vor sau wenig Geld maaken +un wegdoonen kiönet, dat kann ick aparte nich begriipen; dat +ganze Book kostet wisse nich es 'n Oortsdaaler<a name="FNanchor_7_959" id="FNanchor_7_959"></a><a href="#Footnote_7_959" class="fnanchor">[7]</a> un'r sind dach +wual hunnert fiif un siewentig enkel<a name="FNanchor_8_960" id="FNanchor_8_960"></a><a href="#Footnote_8_960" class="fnanchor">[8]</a> schäune Leeder inne. +Wann me sick to'r Kierm'sse man es sau'n enkelt<a name="FNanchor_9_961" id="FNanchor_9_961"></a><a href="#Footnote_9_961" class="fnanchor">[9]</a> Leed van'n +<span class="pagenum"><a name="Page_128" id="Page_128">[128]</a></span>Marketschregger<a name="FNanchor_10_962" id="FNanchor_10_962"></a><a href="#Footnote_10_962" class="fnanchor">[10]</a> of'n Lyrendregger kaupen will, dat kann me +siin Liewe unner'n Mattier nich e kriigen un dann is't nau na +nicks as eesk<a name="FNanchor_11_963" id="FNanchor_11_963"></a><a href="#Footnote_11_963" class="fnanchor">[11]</a> dumm Tüüg. Hebb't Se nau wat van de +Bööker liggen, dann woll'k se wual bi düsser Geliegenheet rekummedeeren, +dat se nich allsto rööterig<a name="FNanchor_12_964" id="FNanchor_12_964"></a><a href="#Footnote_12_964" class="fnanchor">[12]</a> wöören; dann'r is sieker +nau wual een of anner Fründ hier, de se auck wual geeren neime +un siine Kinner singen leerde.</p> + +<p>Ick hebbe daar auck sau'n half Stiige junge Lüüe met'e bracht, +de sick beröömet, dat se Allens singen kiönen, 't sii Hauge of Platt.</p> + +<p>Daar fällt mi'n Dööntken bi in, dat ick vor'n Stiige Jahren +faaken vertellen häärt hebbe un dat'k, met Verläuwe, abslut +eerst to'm Besten giiwen mot.</p> + +<p>Et sind je wual al'n Stiige Jahr verlieen<a name="FNanchor_13_965" id="FNanchor_13_965"></a><a href="#Footnote_13_965" class="fnanchor">[13]</a>, dat'r wisse auck +sau'n verdüüwelt Fruuminske up'n Tuage<a name="FNanchor_14_966" id="FNanchor_14_966"></a><a href="#Footnote_14_966" class="fnanchor">[14]</a> was, dat vor Geld +in allen Spraucken singen konn, up fransk, türk'sk, poolsk un wat +alle mehr. Me scholl vorwahr nich gläuwen, dat söckes wat +müügelick wööre up 'r Welt, wann se 't Eene nich vor Wahrheet +vertellt harren; man 't steht wisse auck drücket un wat'r drücket is +mot dann dach wual wahr sien. Tööf es<a name="FNanchor_15_967" id="FNanchor_15_967"></a><a href="#Footnote_15_967" class="fnanchor">[15]</a>, wau hedde dat Minskenkiind +dach gliiks? Mudamme Ka.. Ka.. Katte ... jau, +jau, Kattelhahne, »Mudamme Kattelhahne,« nich wahr?..</p> + +<p>Dat Wiif kloppede alle Büske un Braaken af un löt't sick +mächtige düür betaalen. Man düütsk mot't aparte dach wual sau +recht nich e konnt hebben, dann se vertellden datomaulen en putzig +Dööntken, war ick dat uut schluute.</p> + +<p>Dat Wiif was auck na Göttingen gaunen, dat het, et was'r +in'r Kutsken henföhrt, un de Studenten, weet me wual, sittet +jümmeran aller Nücke vull, un heb't ju dat Fruuminske es nütte +<span class="pagenum"><a name="Page_129" id="Page_129">[129]</a></span>up'n Tant follt, af 't auck wual düütsk verstönne. Se heb't sau'n +eesk Leed, dat fänkt an: »Gooe Nacht, gooe Nacht, Junfer Anne +Dorothee etc.« un dann kümmt 'r 'n Huupen unnüüsel Tüüg inne +vor. Nu luurden se dat Fruusminske een's Auwends up, as 't +jüst tüsken de Piöle kruapen was, un föngen up 'r Strauten unner'n +Kaamerfenster sau unwiis an to kerjöölen, dat 't Wiif bii'n besten +Willen nich in'n Bedde duuren konn. — Dat 't Fruusvolk alltohaupe +niesgierig is, weet Jedereene. Et stönd up, un sprünk na +der Fensterlucht un woll ens sehn, wat 'r vor 'n Austermaul<a name="FNanchor_16_968" id="FNanchor_16_968"></a><a href="#Footnote_16_968" class="fnanchor">[16]</a> sii; +Dau mierkede 't eerst, dat 't em sülwenst geelen scholl; dann se rööpen +alle wisseweg: Vivat Mudamme Kattelhahne! Vivat Mudamme +Kattelhahne! un dau föngen se dat eeske, fuule<a name="FNanchor_17_969" id="FNanchor_17_969"></a><a href="#Footnote_17_969" class="fnanchor">[17]</a> Leed an to singen, +dat allerdingsens up 'ne schäune Wiise<a name="FNanchor_18_970" id="FNanchor_18_970"></a><a href="#Footnote_18_970" class="fnanchor">[18]</a> geht. As nu de +fuulste Stiie kwam, dau wöören se ganz blieken dull un bölkeden asse +Ossen; man dat geföllt den aabeln Wiiwe sau diiger<a name="FNanchor_19_971" id="FNanchor_19_971"></a><a href="#Footnote_19_971" class="fnanchor">[19]</a> goot, dat 't +sick up fransk ganz elendige niederträchtig<a name="FNanchor_20_972" id="FNanchor_20_972"></a><a href="#Footnote_20_972" class="fnanchor">[20]</a> un fründlick bedankede.</p> + +<p>Ick hebb 't auck wual wüßt, wat 't segt heft, man ick mot +mi 'r eerst wier up besinnen, dann 't Franske vergit sick met'n +Ümmesehns un mundet eene nich allstobiister<a name="FNanchor_21_973" id="FNanchor_21_973"></a><a href="#Footnote_21_973" class="fnanchor">[21]</a>, wann me 't nich +af un an bedrift, daar me hüütiges Daages sau baule nine Geliegenheet +mehr to find't; up Düütsk was 't ungefähr to seggen: +Miine Heerens, Ji erwiiset mi graute Ehre, ick bedanke mi auck +duusentmal vor de schäunen Kumpelmente; de fiine Liewensaart +der Göttinger Studenten weere ick miin Daage nich vergieten.</p> + +<p>Miine Studenten hebbt 'r eersten al 'n Käären quinkeleert, man +ick konn 'r sau recht nin'n Verstand in e kriigen, dann de Eene +sünk hott un de An're haae. Dat heetet se wisse veerstimmig. +<span class="pagenum"><a name="Page_130" id="Page_130">[130]</a></span>De 'r bi mi stönnen, menden et harr' alldach<a name="FNanchor_22_974" id="FNanchor_22_974"></a><a href="#Footnote_22_974" class="fnanchor">[22]</a> sau leige nau nich +e luuet. Wat ducht Se, Heer Caplaun, wann wi se es 'n bieten up +'n Tant folden, af se up düssen Versk auck wual 'ne Wiise wüßten?</p> + +<p>Un nu woll'k wual fründlicke bidden, dat de weerde Sellskup +'n Käären Gemack hööle un de Ahren es recht fiin spitzede, dann +miine Sängers hebb't mi gistern luawet, dat se van Daage eer +Allerbeste doonen willen.</p> + +<p>Hallo Burssens, kuomt es vor'n Dag! man gröölet mi nich +allsto unwiise, dann Ji sehet wual, dat hier wat fiine Ahren sind; +wann Ji Juue Saaken goot maaket, dann schiöl' Ji auck herneigest +'n farssen Drunk uut den niggen Kroose<a name="FNanchor_23_975" id="FNanchor_23_975"></a><a href="#Footnote_23_975" class="fnanchor">[23]</a> doonen, daar dat Spinnrädken +buawen uppe steht.</p> + + +<p class="center">Am<br /> +Naamensdaage des Heern Caplauns <b>Matthias Seling</b><br /> +to Ossenbrügge, den 24. Februar 1842.</p> + +<p class="poem"> +Bei'm Feste, das die Liebe Dir bereitet,<br /> +Soll zwar das ernste Wort vorherrschend sein;<br /> +Doch schleicht sich auch vielleicht ein Scherz mit ein,<br /> +So werd' er nur nicht mißgedeutet. +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 8em;">De Mann gefällt mi ganz in siiner Aart,</span><br /> +<span style="margin-left: 8em;">Wer em man folgen will, is goot verwahrt.</span><br /> +<span class="antiqua" style="margin-left: 12em;"><i>N. N.</i></span> +</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Seh't hier den Mann, den Baas in Allen!</span><br /> +Een dönnernd Vivat müüg' em schallen,.<br /> +De us belehrt, beräth, un singet,<br /> +Un Riimsels maaket, de goot klinget.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He sitt ganz vull van lust'gen Schnurren,</span><br /> +Up'n Handwierksfest' lööt he se turren<br /> +All'wisseweg uut siiner Mowwen,<br /> +As he met Gunst den Aarm droft' klowwen<a name="FNanchor_24_976" id="FNanchor_24_976"></a><a href="#Footnote_24_976" class="fnanchor">[24]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_131" id="Page_131">[131]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wer süht dann nich uut siinen Nücken</span><br /> +De Lehr' un Wiisheet faarts düürblicken?<br /> +Dat he't sau inkleed laut't man gaunen:<br /> +Jedweddereene kann't verstaunen. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Heft viel nau in'n Sack behaulen,</span><br /> +De sind tofruaren bi den kaulen<br /> +Decemberwier; man sau to seggen,<br /> +Schiöl't se all'nhand auck wual updeggen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In'n Winter, wann et früst un schniit,</span><br /> +Geht he nich geeren alltowiit;<br /> +Dann maakt he Leeder, platt un hauge,<br /> +To Stüür un Wiir der Brannwiensplauge.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un Auwends mag he dann sau geeren</span><br /> +En Stündken offern, un belehren<br /> +De Lüüe uäwer de Geschichten<br /> +Der Mässigkeit, un eere Plichten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man wann wi Suomers gah't landdaagen<a name="FNanchor_25_977" id="FNanchor_25_977"></a><a href="#Footnote_25_977" class="fnanchor">[25]</a>,</span><br /> +Na Aeuse, Wieksborg<a name="FNanchor_26_978" id="FNanchor_26_978"></a><a href="#Footnote_26_978" class="fnanchor">[26]</a>, Darum, Hagen,<br /> +Is Seling alltiidt an der Spitze,<br /> +Trotz Riegen, Wiind un Sünnenhitze;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un löpt den ganzen Weg to Foote,</span><br /> +Un küürt, und singt, dat em de Stroote<a name="FNanchor_27_979" id="FNanchor_27_979"></a><a href="#Footnote_27_979" class="fnanchor">[27]</a><br /> +Tolest ganz heeser werd. Ick meene,<br /> +De Minske heft Quecksülwerbeene.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick hebb't, dat segg' ick aune Praulen,</span><br /> +Al met Man'cheenen uut e haulen;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_132" id="Page_132">[132]</a></span>Man met den Heeren is't to schwiie<a name="FNanchor_28_980" id="FNanchor_28_980"></a><a href="#Footnote_28_980" class="fnanchor">[28]</a>,<br /> +Strickt he voran, kann Nümmes miie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un seh' wi'n up den Spinnefesten</span><br /> +Umzingelt van den lütken Gästen,<br /> +De Wedde spinn't, un fröhlick singet,<br /> +Un em de vullen Spoolen bringet;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wahrhaftig, et is to bewünnern,</span><br /> +Wat he dann nüüdlick met den Kinnern<br /> +To Wierke geht... Jau sunder Traunen<br /> +Kann Nümmens van den Festen gaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann geht 't em recht na der Fissen,</span><br /> +Dann dregget he de schwarten Müssen,<br /> +Wual duusentmal ... O leewen Lüüe!<br /> +Kuomt, seht — un bringt 'ne Baate<a name="FNanchor_29_981" id="FNanchor_29_981"></a><a href="#Footnote_29_981" class="fnanchor">[29]</a> miie. — — —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In Summa, he is unverdreetlick</span><br /> +To allen Gooen; unermöödlick<br /> +Richt't Alles he in't Wierk, wat fligget<a name="FNanchor_30_982" id="FNanchor_30_982"></a><a href="#Footnote_30_982" class="fnanchor">[30]</a><br /> +Un siinen Neigsten deent un digget<a name="FNanchor_31_983" id="FNanchor_31_983"></a><a href="#Footnote_31_983" class="fnanchor">[31]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;"><b>Vivat!</b> Et liewen de Trabanten</span><br /> +Des grauten Mässigkeitsgesandten;<br /> +Daarto gehäärt, dat segg' ick ju,<br /> +Vor Allen <b>Caplaun Matthew</b>.<a name="FNanchor_A_984" id="FNanchor_A_984"></a><a href="#Footnote_A_984" class="fnanchor">[A]</a><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He heft veel Gooes daun siin Liewen,</span><br /> +D'rüm werd em Gatt de Kroone giewen;<br /> +Dach bidde wi den leewen Heeren,<br /> +He laut'n hier nau lange geweeren.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_953" id="Footnote_1_953"></a><a href="#FNanchor_1_953"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">elennige wualfeil</em>: überaus wohlfeil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_954" id="Footnote_2_954"></a><a href="#FNanchor_2_954"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">'t Naaste</em>: das Nächste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_955" id="Footnote_3_955"></a><a href="#FNanchor_3_955"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">tohaupe stüsselt</em>: zusammen gestoppelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_956" id="Footnote_4_956"></a><a href="#FNanchor_4_956"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">versööken</em>: ersuchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_957" id="Footnote_5_957"></a><a href="#FNanchor_5_957"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: geringe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_958" id="Footnote_6_958"></a><a href="#FNanchor_6_958"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Klapp</em>: Umschlag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_959" id="Footnote_7_959"></a><a href="#FNanchor_7_959"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">'n Oortdaaler</em>: ¼ Thaler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_960" id="Footnote_8_960"></a><a href="#FNanchor_8_960"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">enkel</em>: lauter, blos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_961" id="Footnote_9_961"></a><a href="#FNanchor_9_961"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">enkelt</em>: einzelnes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_962" id="Footnote_10_962"></a><a href="#FNanchor_10_962"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Marketschregger</em>: Bänkelsänger.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_963" id="Footnote_11_963"></a><a href="#FNanchor_11_963"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">eesk</em>: häßlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_964" id="Footnote_12_964"></a><a href="#FNanchor_12_964"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">rööterig</em>: rußig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_965" id="Footnote_13_965"></a><a href="#FNanchor_13_965"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">verlieen</em>: vergangen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_966" id="Footnote_14_966"></a><a href="#FNanchor_14_966"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">up'n Tuage</em>: auf der Reise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_967" id="Footnote_15_967"></a><a href="#FNanchor_15_967"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Tööf es</em>: warte nur, Geduld.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_968" id="Footnote_16_968"></a><a href="#FNanchor_16_968"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Austermaul</em>: Lärm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_969" id="Footnote_17_969"></a><a href="#FNanchor_17_969"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">fuule</em>: schmutzige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_970" id="Footnote_18_970"></a><a href="#FNanchor_18_970"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Melodie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_971" id="Footnote_19_971"></a><a href="#FNanchor_19_971"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">diiger</em>: überaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_972" id="Footnote_20_972"></a><a href="#FNanchor_20_972"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">elennige niederträchtig</em>: überaus herablassend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_973" id="Footnote_21_973"></a><a href="#FNanchor_21_973"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">nich allstobiister</em>: nicht sonderlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_974" id="Footnote_22_974"></a><a href="#FNanchor_22_974"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: dennoch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_975" id="Footnote_23_975"></a><a href="#FNanchor_23_975"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Kroose</em>: Kruge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_976" id="Footnote_24_976"></a><a href="#FNanchor_24_976"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">klowwen</em>: kratzen, reiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_977" id="Footnote_25_977"></a><a href="#FNanchor_25_977"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">landdaagen gaun</em>: lustwandeln</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_978" id="Footnote_26_978"></a><a href="#FNanchor_26_978"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wieksborg</em>: Wittekindsburg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_979" id="Footnote_27_979"></a><a href="#FNanchor_27_979"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Stroote</em>: Kehle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_980" id="Footnote_28_980"></a><a href="#FNanchor_28_980"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">to schwiie</em>: zu arg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_981" id="Footnote_29_981"></a><a href="#FNanchor_29_981"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Baate</em>: Gabe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_982" id="Footnote_30_982"></a><a href="#FNanchor_30_982"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">fligget</em>: nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_983" id="Footnote_31_983"></a><a href="#FNanchor_31_983"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">digget</em>: gedeiht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_984" id="Footnote_A_984"></a><a href="#FNanchor_A_984"><span class="label">[A]</span></a> sprich Mätt'ju.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_133" id="Page_133">[133]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Schneidria" id="Schneidria"></a>Schneidria.</h2> + +<p>Ick fröög düsser Daage es 'n aulen Buuren Schniider, de +met siine Gesellens bi'n Megger to ... up'n Diske satt, daar se +auck Tüüg na'r jetzigen niggesten Moode neggeden, af he na wual 'n +echten ehrdaagsken Buuren Sönndaagesrock toschniieen kiöne: Dat +schall wual wahr sienen, siä he, dann 'k bin al mannig Jahr bi +der Nauteln wiesen, as Ji mi an der griisen Platten wual ansehnen +kiönet; dat was na'n kleidsam Stücke Aarbeit, daar me Kunst +un Simmelatione to ansetten moste un'r siin Liewe lank Frööde +anne harr, wann me se'r 's Sönndaages met na'r Kierken gaunen +sag un se'r'n statiösen dreetimpeden Hoot bi uppe harren; un +ick will man seggen, dau sag de Buur nau na Wat uut, dat'r +miiner Meenunge nau, 'n hüütig Kawelier nich anne denken kann. +Man bi eerer jetzigen Dragt scholl me vorwahr baule nich recht +mehr wieten, af se Stadtheerens af Buuren sind, wann de Küürerigge +se nich verrööe. Ick fröög de Gesellens, af se 't sick auck +wual getrüwweden? man de menden van je-nei; dann se kinneden +de aulen Drägte nich mehr un't si vor eere Professione auck wual +sau leige nich, dat söcke Röcke, de'r wual 'n paar Minskenliewedaage +uuthaulen konnt hebben, un wat'r süß an to häärt harr, +uut'r Welt si, dann nu konn'r dach 'n ganz Regiment Schniiders +bestaunen, waar't süß wual Een' of Twee harren doonen konnt. +Uuse Herrgatt mogt 'r dach'n Insehn to hebben, dat de aulen +Mooden nich wier vor'n Dag kweimen, dat woll'n bedrööwet +Hartegelag<a name="FNanchor_1_985" id="FNanchor_1_985"></a><a href="#Footnote_1_985" class="fnanchor">[1]</a> vor de aarmen Schniiders afgiewen. Man ick mende, +'t konne sick dach auck wual gebüüren; dann de hüütigen bequeimen +Jassen, de se Pallitots heetet, säugen, wann he recht maaket siien, +al baule nett<a name="FNanchor_2_986" id="FNanchor_2_986"></a><a href="#Footnote_2_986" class="fnanchor">[2]</a> wier sau uut un 'r häärde wual wiiders Nicks to, +as 'n dreetimpeden Hoot, un mansiesterne korte Bücksens, dann si +<span class="pagenum"><a name="Page_134" id="Page_134">[134]</a></span>de Putze<a name="FNanchor_3_987" id="FNanchor_3_987"></a><a href="#Footnote_3_987" class="fnanchor">[3]</a> faarts ree. 'n Jeddereene mot't sick hüütiges Daages +gefallen lauten, dat bi den vielen Niggen auck vull van den gooen +aulen Trante wier upkümmt, waarümme schollen'r de Schniiders +jüst alleine uäwerscheeten?</p> + +<p>'t is allbekannt, dat de Schniiders alltiidt geeren wat voraf +hebben willt. Dat heft na miiner Meenunge siinen Grund daarinne, +dat se, aparte up'n Duärpern in haugen Ansehn staaet, sawual +bi'n Buuren as bi de Kauplüüe; dann de Buur leggt sick +nin Stücke Tüüges to, of he nimmt'n to Raae un de Kaupmann +to'r Baate, un deswiegen haulet se 'ne alle Beede geeren to Fründe, +un bi de Dansseriggen mot de Schniider allebatt de Eerste sien, +dann he mot vordanssen. Se rieket sick auck met to de Künstlers +un dat sind se auck, dann wann se nine Schelme sind, kiönet se +uut fiif Iälen Laaken<a name="FNanchor_4_988" id="FNanchor_4_988"></a><a href="#Footnote_4_988" class="fnanchor">[4]</a> wual'n Paar Handsken maaken un dann +blift'r nau na wual 'n rieken'n Schniiderfliicken uäwer. —</p> + +<p>Nu, ick mag't wual liien, wann'n geleerd Minske, Jedder in +siiner Aart, wat up sick hält un sick tämmt<a name="FNanchor_5_989" id="FNanchor_5_989"></a><a href="#Footnote_5_989" class="fnanchor">[5]</a> sau goot he kann, +waar't sick ichtens met Schicke anbringen lätt; man hen un wier +verstiiget se sick auck wual es, as't de De, daar ick van vertellen +will, auck dää.</p> + +<p>In der Tiidt as de lesten Franzoosen uut Hamborg aftröcken, +was ick Adgedante bi'n Platzkummedanten to Ossenbrügge, den +gooen aulen Obersten v. D., de in siinen jungen Jahren de Welt +auck sau wat ümme de Ahren schlaagen harr un nu as Kummedante +up 'r schmööen<a name="FNanchor_6_990" id="FNanchor_6_990"></a><a href="#Footnote_6_990" class="fnanchor">[6]</a> Liiftucht satt. Eenes Daages kwam 'r 'ne +Riige K'rnoonen un Pulwerwaagens, de nich in der Stadt bliiwen +droften un 'ne Verrelstunne buutens der Paarten trecken mosten. +De Kummedante woll de uut allen Lännern tohaupe haalden fransken +K'rnoonen bekiiken un ick un de däg'lke Or'nanz mosten miie; +<span class="pagenum"><a name="Page_135" id="Page_135">[135]</a></span>dann he höölt streff un faste bi den aulen Trante un gönk nich'n +Trett in der Muldeerunge uut'n Huuse, of de Or'nanz moste +achter em an, un wann 't auck man in't neigeste Nauberhuus, of +na'n Klubb was. As wi uut'r Stadt wöören, tratt de Or'nanz +met jeddern Trette hällekens<a name="FNanchor_7_991" id="FNanchor_7_991"></a><a href="#Footnote_7_991" class="fnanchor">[7]</a> 'n Lütk rüümer uut, dat he't baule +wünn, dat he met us in eener Riige gönk, dann he was niisgierig +un woll to siiner Belehrunge auck wual geeren lustern, wat wi us +'n anner van de Ümmestände, de wi bekiiken göngen, to vertellen +harren. As de Oberste dat mierkede, fröög he 'ne: Was ist er? +»'n Kleidermacher,« anwerde der verfehrde S'ldaute. So, so, siä de +Oberste, also ein Schneider nach meiner Mundart; ich weiß es +wohl, daß die gern vornehm thun und es lieben, sich über ihren +Stand zu erheben; da er aber jetzt gemeiner Soldat ist und nicht +bei seiner Nadel und seinen Mitgesellen, so bleibt er reglementsmäßig +sechs Schritte hinter uns. Verstanden?.. Dat harr he +wiege un most'r sick in e giewen, af he gliik wual bi sick denken +mogte, »<em class="gesperrt">Hauffarth mot Twank liien</em>;« man mi duchte +faarts, uut den Keerl scholl na wual wat weeren, dann'r sitte +dach 'ne haugstriiwske Natuur inne.</p> + +<p>De Schniider regeerde sick auck nütte goot un bedachte den +Spriöke:</p> + +<p class="poem"> +»Hest 't man eerst bes to 'n Kapraul e bracht,<br /> +Stehst 'e up'r Treppen to'r häug'sten Macht. —«<br /> +</p> + +<p>un bi siiner Anstelligheet hölp he sick auck wenner sau faart, dat +he baule bes to 'n Schersanten upsteig.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_985" id="Footnote_1_985"></a><a href="#FNanchor_1_985"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Hartegelag</em>: Herzeleid.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_986" id="Footnote_2_986"></a><a href="#FNanchor_2_986"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: eben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_987" id="Footnote_3_987"></a><a href="#FNanchor_3_987"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Putze</em>: Spaß, Posse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_988" id="Footnote_4_988"></a><a href="#FNanchor_4_988"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Laaken</em>: Tuch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_989" id="Footnote_5_989"></a><a href="#FNanchor_5_989"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">tämmt</em>: brüstet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_990" id="Footnote_6_990"></a><a href="#FNanchor_6_990"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">schmööen</em>: gemächlichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_991" id="Footnote_7_991"></a><a href="#FNanchor_7_991"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">hällekens</em>: unvermerkt.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_136" id="Page_136">[136]</a></span></p> + +<h2><a name="Schniiders" id="Schniiders"></a>Bekümmernisse un Traust der Schniiders.</h2> + +<p>'n Schniider, de auck up siine Wiise aart<a name="FNanchor_1_992" id="FNanchor_1_992"></a><a href="#Footnote_1_992" class="fnanchor">[1]</a> schriftgeleert was, +un af un an in der Uulenflucht de Schnüüfkenniäsen wual es in +Bööker, Zeitungen un't Pariiser Moode Journal stöök un't herneigest +achter der blanken Scheeren wiider versimmeleerde, harr up +siiner Kaamern 'ne Afbeldunge Sünte Peters, des Hiemelspäärtners +hangen, daar schreif he unner:</p> + +<p class="poem"> +Sintdeß se met'r Haagenschiär'<a name="FNanchor_2_993" id="FNanchor_2_993"></a><a href="#Footnote_2_993" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Beschnii't de Schriften un de Leer',<br /> +Darmet de Welt nich to geleert<br /> +Un de Bööker nich to dicke weer't, —<br /> +Un alle Mauten krempet in,<br /> +Is up'r Welt nich mehr goot sien;<br /> +Drüm kehr' ick aarme Schniiderken<br /> +Miin Harte na den Hiemel hen,<br /> +Daar schiöl't, na allen Augenschien, —<br /> +Na wual de aulen Mooden sien;<br /> +Dann Petrus drägt na jüst sau'n Kleid,<br /> +As ehrdaags un van Ewigkeit,<br /> +Van achter<a name="FNanchor_3_994" id="FNanchor_3_994"></a><a href="#Footnote_3_994" class="fnanchor">[3]</a> ruum, un auck van vüür<a name="FNanchor_4_995" id="FNanchor_4_995"></a><a href="#Footnote_4_995" class="fnanchor">[4]</a><br /> +In Faulen; — siinen Casimir. —<br /> +In'n Hiemel ding't s' auck wual nich sehr<br /> +Up eene Iäle minn of mehr;<br /> +Bruukt se to saunen Rock twuälf Stock<a name="FNanchor_5_996" id="FNanchor_5_996"></a><a href="#Footnote_5_996" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Is een' vor 'n Meister Ziegenbock;<br /> +Daar kann me na 'n eerlick Mann<br /> +Bi sien, un sülw'st wat trecken an.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_992" id="Footnote_1_992"></a><a href="#FNanchor_1_992"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">aart</em>: einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_993" id="Footnote_2_993"></a><a href="#FNanchor_2_993"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Haagenschiäre</em>: Heckenscheere.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_994" id="Footnote_3_994"></a><a href="#FNanchor_3_994"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">achter</em>: hinten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_995" id="Footnote_4_995"></a><a href="#FNanchor_4_995"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">vüür</em>: vorn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_996" id="Footnote_5_996"></a><a href="#FNanchor_5_996"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Stock</em>: Elle.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_137" id="Page_137">[137]</a></span></p> + +<h2><a name="Truegge_Schuett" id="Truegge_Schuett"></a>Trügge Schütt<a name="FNanchor_1_997" id="FNanchor_1_997"></a><a href="#Footnote_1_997" class="fnanchor">[1]</a>!<a name="FNanchor_2_998" id="FNanchor_2_998"></a><a href="#Footnote_2_998" class="fnanchor">[2]</a> d. i. Berichtigung.</h2> + +<p>In der eersten Nummer der »Erholungsstunden« van düssen +Jahre liäse wi 'ne Legende<a name="FNanchor_3_999" id="FNanchor_3_999"></a><a href="#Footnote_3_999" class="fnanchor">[3]</a> met der Uäwerschrift: »<em class="gesperrt">de Bestor +to Achelrien</em>,« de up düsse Gemeente abers nich n liiket<a name="FNanchor_4_1000" id="FNanchor_4_1000"></a><a href="#Footnote_4_1000" class="fnanchor">[4]</a>.</p> + +<p>De evangeel'ske Kierkengemeente to Bistrup (Bissendorff) is +unner der Regeerunge des Biskups Franz Wilhelm stiftet wooren, +un scholl in Folge der ümmerwährenden Capitulation den Katholiken +de Kierke to Bistrup, den Evangeel'sken daar 'n tiigen de +Kapelle to Stockum in e rüümet weeren. Wiilen abers de v. Wenge +<span class="pagenum"><a name="Page_138" id="Page_138">[138]</a></span>un v. Fullen to Stockum den Evangeeel'sken de Kapelle nich uutkeeren +wollen, de auck to lütk was, sau wöörd düssen verstaadet, +to'r Achelrieen, tüsken Bistrup un Stockum, up Markengründen, +de to düssen Behoef deels an e kaft, deels schonken, deels uut e +tuusket wöören, ene nigge Kierke, Pastoraut un Kösterigge up +eere eegenen Kösten to bowwen. Eerst wöörd'r vor 'n Nautbehelp +'ne lütke Kapelle up e richtet un to Anfange des 18den Jahrhunderts, +unner der Regeerunge des Förstbiskups Eernst August <span class="antiqua">II.</span>, +de jetzige schäune Kierke bowwet.</p> + +<p>Et is nowwe nautowiisen, dat to'r Achelrieen bes up'n hüütigen +Dag man teggen P'stööre wiesen sind, nämlick:</p> + +<p>1. Christoph Wöbeking<a name="FNanchor_A_1003" id="FNanchor_A_1003"></a><a href="#Footnote_A_1003" class="fnanchor">[A]</a>, van 1628 bes 1688; de siiner +lütken Heerde in den Verfolgungsjahren van 1628 bes 1631 dat +Waart des Heeren 's Nachts in Wäldern un Feldern trüülicke +verkündigede, wat auck unner siiner Afbeldunge, de in der Kierken +bi'n Preddigestoole hänkt, to liäsen is.</p> + +<p>2. Hermann Christian Wöbeking, (des eersten Suöhne) van +1688-1708.</p> + +<p>3. Christoph Heinrich Dunker, van 1709-1711. (daarup +was'r 'ne sessjährige Vacanz).</p> + +<p>4. Heinrich Gottfried Braune, 1717.</p> + +<p>5. Friedrich Heinrich Henzen, van 1718-1731. (dankede +friiwillig af.)</p> + +<p>6. Hermann Heinrich Sextro, van 1731-1746. Düsse +Heere wöörd den 7den September 1746 bi hellen Daage in der +Pastoraut van eenen dungenen Meuchelmäärner daut e schuaten, +wat auck up eenen in der Kierken bi'n Altaare up e richteden +Denksteene to liäsen is.</p> + +<p>7. Johann Heye<a name="FNanchor_B_1004" id="FNanchor_B_1004"></a><a href="#Footnote_B_1004" class="fnanchor">[B]</a>, van 1747-1791.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_139" id="Page_139">[139]</a></span></p> + +<p>8. Heinrich Wilhelm Lyra<a name="FNanchor_C_1005" id="FNanchor_C_1005"></a><a href="#Footnote_C_1005" class="fnanchor">[C]</a>, van 1792—1806.</p> + +<p>9. Gottlieb Leberecht Schledehaus, van 1807—1821.</p> + +<p>10. Joh. Arn. Christ. Heinr. Varenhorst, sint 1818 Cooperator, +un na den Afliewen des Vorgaunden, P'stoor bes up den +hüütigen Dag; man daar is nich eene manken, de met'n Draakel, +of met'n ††† in'n Bunde staun, of en ichtens wat to danken +hatt harre. Auck sind düsse Heerens alltohaupe met Uutnahme +des 6ten<a name="FNanchor_D_1006" id="FNanchor_D_1006"></a><a href="#Footnote_D_1006" class="fnanchor">[D]</a> un des Lesten, de nau in'n Liewen is, eenes sanft +un siäligen natüürlicken Daaes stuorwen.</p> + +<p>De Legende passet deswiegen nich up de Achelrieesken P'stöörs.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_997" id="Footnote_1_997"></a><a href="#FNanchor_1_997"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schütt</em>: ein junges Rind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_998" id="Footnote_2_998"></a><a href="#FNanchor_2_998"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Trügge Schütt</em>: (Sprichw.) Zurück du Rindvieh; <span class="antiqua">retrocede</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_999" id="Footnote_3_999"></a><a href="#FNanchor_3_999"><span class="label">[3]</span></a> Die Legende lautete folgendermaaßen: »<i class="gesperrt">De Bestor to Achelrien</i>.« +Et was der eenmal en Bestor in Achelrien, de was man ganz arm, as he +nach Achelrien henkam. Aber dat dürde nich lange, da wörd he mechtige +riek. Dat kam sau. He stellde des Dönnerdaages Aubens enen Pott up dat +Für unner den Schattsteen — aber nich anners, as des Donnersdaages Aubens +—, un det annern Muarens was de Pott ganz vull Gold. Dat schall +em en fürger Drakel bracht hebben, de des Nachts ganz schlie, schlie dür den +Schattsteen kweim, un ut sienen Halse dat Gold in den Pott spiede. Ens +woll de Bestor et sehn, wau de Drakel dat makede, un he keik dür de Stuabendür. +Dat sag aber de Drakel, un spiede em twee glöönige Kugeln in de +Bost. De Lüe fünen em det annern Muarens daut in de Stuaben liggen, +un em was dat Knick bruaken. +</p> +<p> +Wie die Erzählung selbst, sind auch die Construction und Orthographie +falsch. Ich würde etwa so geschrieben haben: +</p> +<p> +'r was es'n P'stoor to'r Achelrieen, de was bloodske aarm, as he na'r Achelrieen +kwam; man et duurde nich lange, dat he mächtige riik wöörd. Dat +schall sau togaunen sien: He settede's Dönnerdaages Auwends 'n Pott +up't Füürheerd unner'n Schattsteen, — man, wual to begriipen, schlichtens's +Dönnerdaages Auwends —, dann was's annern Muarens de Pott heel vull +van Golde. Dat schall em 'n füürig Draakel e bracht (todriegen) hebben, +de's Nachtens ganz schliie, schliie düür den Schattsteen kwam, un dat Gold +uut siinen Halse in den Pott spiggede. Ens woll de P'stoor auck es seh'n, +wo de Draakel dat bedriewe un keik düür de Stuawendüüre. Man de Draakel +saug et un spiggede em twee glöönige Kuugeln in de Bost. Des annern +Muarens fäunen de Lüüe den P'stooren daut in'r Stuawen liggen; dat +Knick was em awe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1000" id="Footnote_4_1000"></a><a href="#FNanchor_4_1000"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">liiket</em>: paßt, zutrifft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1001" id="Footnote_5_1001"></a><a href="#FNanchor_5_1001"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">niederträchtigen</em>: herablassenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1002" id="Footnote_6_1002"></a><a href="#FNanchor_6_1002"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">allerwelts-fründlicken</em>: gegen Jedermann freundlichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1003" id="Footnote_A_1003"></a><a href="#FNanchor_A_1003"><span class="label">[A]</span></a> <span class="antiqua">fundator et pastor prim. ecclesiae A. C. Bissendorpensis.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1004" id="Footnote_B_1004"></a><a href="#FNanchor_B_1004"><span class="label">[B]</span></a> De P'stoor Heye was eene van de aulen niederträchtigen<a name="FNanchor_5_1001" id="FNanchor_5_1001"></a><a href="#Footnote_5_1001" class="fnanchor">[5]</a>, allerwelts-fründlicken<a name="FNanchor_6_1002" id="FNanchor_6_1002"></a><a href="#Footnote_6_1002" class="fnanchor">[6]</a> Schnackegeeren, daar se na maanig Dööntken van to vertellen +wietet. +</p> +<p> +Een's Uänerns lag he es in Hiemdsmowwen up'r Schrautdüüren, as'r +jüst 'n wacker Lüüt vorbi kwam, dat 'ne Ziegen in'n Stricke achter sick an tröck. +</p> +<p> +Tri-M'ri-Liesken, fröög he, waar biste met diiner Ziegen hen e wiesen? +Na'n Bucke, Heere, siä et. Wat hest du daarvor uutdoonen most, fröög de +P'stoor wiider. 'n halwen Oortsdaaler, siä dat Wicht. Ei, vor'n Düüwel, +dat is je wual 'ne lästerlicke Bedreegerigge, mende de P'stoor; wann wi met +uuser grauten Koh na'n Bullen leeet, dat kostet je man achteggen Penn'ge, wo +kann dat Bücken dann 'n halwen Oortsdaaler geelen? Dat kann wual sienen, +siä dat Lüüt, man up de Aart Saaken versteht he sick, ducht mi, wual nich +allstobiister, Heere; düt is auck 'ne fiinere Aarbeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_1005" id="Footnote_C_1005"></a><a href="#FNanchor_C_1005"><span class="label">[C]</span></a> Mein Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_1006" id="Footnote_D_1006"></a><a href="#FNanchor_D_1006"><span class="label">[D]</span></a> <em class="gesperrt">Sextro</em> wurde, wie vorbemerkt, meuchlerisch erschossen.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_140" id="Page_140">[140]</a></span></p> + +<h2><a name="Emancipation" id="Emancipation"></a>Emancipation der Wiiwer.</h2> + +<p>Mi is'n Oort bekannt, daar vor'n Stiige Jahren baule alle +Bedeenungen in Fruuslüüe Händen wöören, un't gönk, de Dokter +schmiite! sau goot as'r to<a name="FNanchor_1_1007" id="FNanchor_1_1007"></a><a href="#Footnote_1_1007" class="fnanchor">[1]</a>.</p> + +<p>De Amtsbuaae was'n Fruusminske un hedde Buaaen-Engel. +De Baartputzer was'n Lüüt; et dröög siine Waarmwaaterbüssen +un de annern Reetskuppen unner der Schlippen un schrappede +Eene den Baart vorwahr bedierwer af, as wual mannig geleert +Baartschräpper, un hedde Putz-Katrine. De Breefdrieger un +Daaenbidder was'n Fruusminske un hedde Elsebeen. De Kuulengriäwer<a name="FNanchor_2_1008" id="FNanchor_2_1008"></a><a href="#Footnote_2_1008" class="fnanchor">[2]</a> +was'n aunmächtigen Spucht un harr'n Uuthelper, +dat was siine Fruwwe. De Amtsfüürbööter was'n Fruusminske +un hedde Rudolphiske, un de aule Beckerske was Baaemoor un +Wuöstestöpperske togliik un verstönd eer Handwierk in allen Deelen +sau goot as ichtens Eene. De Nachtwiäker was stuorwen un +harr'n junk Wiif naulauten, dat'ne Tiidtlank na des Mannes +Daae den Denst versaug. Man as't kort'r nau wier friggede, +most't de Bedeenunge upgiewen; dann de junge Keerl woll's +Nachts nich alleine in'n Bedde liggen un mogte auck wual bange +sienen, dat de Wahrwulf se es to packen kreige un in't Been beite.</p> + +<p>Ick hewwe vor'n Düssen auck 'ne Fruwwe kinnet, de met +allerhande Iisenwaare handelde, un eere Geschäftsreesen alle veer +Jahrstiien sülwenst maakede. Dat dää se to Pierde af, daar se +sick nich't Minnste ümme Gaddes Wier af Unnewier bi kümmerde; +dann't was'n rechten Draguuner un konn ju dat rechte Been +jüst sau goot uäwer den haugen Mantelsack schlaunen, as de beste +lanksplietene Gar'rüüter.</p> + +<p>Un waviele hebb't'r sick nich auck in'n lesten Kriige met herümme +katzebalget? Allen Respect vor de!..</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_141" id="Page_141">[141]</a></span></p> + +<p>Kurzum, de Wiiwer sind begriipsamer van Natuur as'n de +inbellsken, verbolgenen Männer geeren togestönnen.</p> + +<p>Unner de Saake deelet se't sülweste Geschick met de aarmen verfolgeden +Juden, de na miiner Meenunge jüst sau goot van uusen +leewen Herrngatt to Gnaaden beroopen un schlichtens daarümme vor +leiger gellet un leiger sien müüget, wiilens se van je hier van de +Kristen bedrücket, un sau e stellet wiesen sind, dat se sick stännig 't +Leigste in te Mööte to sehnen hatt hebbet, un dat settet uäwerall leige +Bloot ... De Wiiwer hebb't vorwahr wual to mehr Geschick, +as to fittken un to fiägen, wann wi misgünnigen Mannslüüe +se'r man bifälliger met gewehren lauten un vull vor ansehnen +wollen; se willt vorwahr wual tiigen us an striiwen un ankeffen +un hebb't us van aulen Tiien hier al wual in vielen Deelen +mehr up'n Stock doonen un to raaen un to verknuusen upgiewen +konnt, as us lüstede un leef was; deswiegen segge mi es Eene, +dat se nich vullenkuomen riip to'r Emancipation e sieen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Wiiwer un Gäuse hebb't eeren eegenen Kopp; se richtet almangsens +wat uut, dat de Düüwel sick nich getrüwwet.</p> + +<p class="right"> +(<cite class="gesperrt">Sprw.</cite>)<br /> +</p> +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1007" id="Footnote_1_1007"></a><a href="#FNanchor_1_1007"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">sau goot as'r to</em>: sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1008" id="Footnote_2_1008"></a><a href="#FNanchor_2_1008"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Kuulengriäwer</em>: Todtengräber.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_142" id="Page_142">[142]</a></span></p> + +<h2><a name="Pracher" id="Pracher"></a>Pracher-Hauffarth.</h2> + +<p>'N'er bloodsk'aarmen Buurenfruwwe was de Mann af e +stuorwen un se woll'ne dach auck geeren sau goot in der Daaenkisten +upfliggen<a name="FNanchor_1_1009" id="FNanchor_1_1009"></a><a href="#Footnote_1_1009" class="fnanchor">[1]</a> as se ichtens konn. Se raakede eere aulen +Klüngeln un Fudden uut'n eene un funßelde sick de besten Plünnen'r +uut, man daar was leider Gattes nich Eeene manken, de'r +graut e noog to was, dat se'r'n <em class="gesperrt">ganz</em> Hiemdekleid<a name="FNanchor_2_1010" id="FNanchor_2_1010"></a><a href="#Footnote_2_1010" class="fnanchor">[2]</a> vor eeren +Siäligen uut to kriigen sag. Bi söcke Ümmestände helpet sick de +Aarmoot'r miie, dat se man'n half Hiemdekleid torechte schniidert, +dat den Liichnam in der Daaenkisten man blauts van Buawen +to bedecket, unners<a name="FNanchor_3_1011" id="FNanchor_3_1011"></a><a href="#Footnote_3_1011" class="fnanchor">[3]</a> he van Achter to<a name="FNanchor_4_1012" id="FNanchor_4_1012"></a><a href="#Footnote_4_1012" class="fnanchor">[4]</a> naaket blift. Dat aarme +Biedelwiif richtede't auck sau in un eer Siälige schall'r auck +wual nett sau goot un gerüst ümme schlaupen bes de hiemelske +Trumpette bläst, as wann he den fiinsten heelen<a name="FNanchor_5_1013" id="FNanchor_5_1013"></a><a href="#Footnote_5_1013" class="fnanchor">[5]</a> Daaenkittel an +e kriigen harre.</p> + +<p>'s Sönndaages na der Bestaaunge<a name="FNanchor_6_1014" id="FNanchor_6_1014"></a><a href="#Footnote_6_1014" class="fnanchor">[6]</a> gönk de Wettfruwwe +na'r Gatteskierken, daar de Heere jüst't Capittel van der Auferstehung +der Todten vor harr. As de P'stoor up'n Stool<a name="FNanchor_7_1015" id="FNanchor_7_1015"></a><a href="#Footnote_7_1015" class="fnanchor">[7]</a> kwam +un siine Schäupkes uäwerkeik, föllt em de Aulske, de van tovüüren<a name="FNanchor_8_1016" id="FNanchor_8_1016"></a><a href="#Footnote_8_1016" class="fnanchor">[8]</a> +nich allsto kiärksk wiesen was<a name="FNanchor_9_1017" id="FNanchor_9_1017"></a><a href="#Footnote_9_1017" class="fnanchor">[9]</a>, in'r Wiilen se nich allsto +goot up'n Fööten was, dann se harr sint'n lesten Kraume de +Duuren<a name="FNanchor_10_1018" id="FNanchor_10_1018"></a><a href="#Footnote_10_1018" class="fnanchor">[10]</a> an'n Beenen behaulen, un scholl auck wual met'n +Sönndaagestüüge nich to biister<a name="FNanchor_11_1019" id="FNanchor_11_1019"></a><a href="#Footnote_11_1019" class="fnanchor">[11]</a> bestellt sienen, faarts in de +<span class="pagenum"><a name="Page_143" id="Page_143">[143]</a></span>Augen, un he fröggede sick, dat se sau andächtig un wehmödig +up siine Wäärde lusterde, dat se'r an't Leste bi an to griinen +fönk. Dat gönk den Heeren sau an't Harte, dat he as he in +kwam faarts na der bedrööweden Leiddriägersken schickede un eer +seggen lööt, se mogte em dach es tosprieken.</p> + +<p>De Aulske, de wual mende, de P'stoor woll eer in eerer Aarmoot +'ne Frööde maaken un eer de Bestaaungesgebühren schenken, +lööp saufaarts na'r Weeme<a name="FNanchor_12_1020" id="FNanchor_12_1020"></a><a href="#Footnote_12_1020" class="fnanchor">[12]</a>; man na Söckes wat, daar se an e +dachte, schlöögen em alldach in 't Geheel de Audern nich, dann't +was auck Eeene van de De, daar dat aule Gesegg up liiket<a name="FNanchor_13_1021" id="FNanchor_13_1021"></a><a href="#Footnote_13_1021" class="fnanchor">[13]</a>: +Paapen Gierigkeit un Gattes Barmhartigkeit de duuret bes in +Ewigkeit, un de sick daarvor dann auck allmanngsens de Ehrentiitels +uutleggen lauten miötet. Dat raakede en abers wiider nich +un wann he bi söcke Geliegenheeden de bedrööwesten Wehklagten +lange noog met Gedult, as he siä, anelustert harr, was gemeeniglick +siin leste Waart: Nöömet mi wo ji willt, un wann ji mi +auck Pott heetet, man bliiwet mi met'n Liepel uut'n Meese, +segg'k ju!</p> + +<p>As he se vor sick lööt, sprack he se fründlick an un siä: Liebe +Frau, aus eurer Andacht und sichtbaren Betrübniß habe ich zu +meiner größten Freude wahrgenommen, daß ihr euern verstorbenen +Mann doch recht lieb gehabt haben müßet und daß euch sein +Hinscheiden in große Kümmerniß versetzt. Betrübt euch ferner +nicht; es war Gottes Fügung und sein Wille. Ihm ist jetzt wohl +in den Wohnungen der Seligen, wo kein Schmerz und keine Trübsal +ihn mehr treffen. So arm er hier auch war, so reich wird +Gott ihn dort machen, denn er war ein frommer Christ. Ich +hoffe, daß meine heutige Predigt euch Trost und Beruhigung gewährt +haben werde. Wenn die Seligen dereinst erwachen, werdet +ihr ihn da wiederfinden, wo das verlockende irdische Traumbild, +<span class="pagenum"><a name="Page_144" id="Page_144">[144]</a></span>der wahre lautere <em class="gesperrt">Communismus</em> verwirklicht und wir Alle +gleich sein werden; u. s. w.</p> + +<p>Dat was't jüst, entmodde em de Aulske, wat mi sau an't +Harte beit, dat dat wual nich sau uutkuomen schall; dann wann +miin siälge Jürgen nur siiner Kuulen wier vor'n Dag kümmt un +heft man 'n half Hiemdekleid anne un de Kohklittesken, de dach +wual iewen sau aarm sienen mag as icke, eer Joost'r met'n heelen +uutkrupt, wat willt dann de Lüüe wual seggen. Ick mot mi +baule daut schiämen, wann'k'r an denke; man wann mi uuse +Herrgatt 't Liiwent sau lange günnen scholl un ick 'n dann met +miine lammen Schuacken<a name="FNanchor_14_1022" id="FNanchor_14_1022"></a><a href="#Footnote_14_1022" class="fnanchor">[14]</a> man ichtens to packen kriigen kann, +will'k em dach sachte in't Ahr flispern: Jürgen, sabaule du in'n +Hiemel kümmst, daar wual al Viel uuser Aart Lüüe sienen schiölet +un se di, wann't wahr is, wat uuse Heer P'stoor mi'n Sönndaage +na diiner Bestaaunge siä: »<em class="gesperrt">Aarm odder riik, in'n +Hiemel is Alles gliik</em>,« — un daar harr he sa'n niggelk +Waart bi, dat na miinen Begriepe up Platt wual saviel heeten +scholl as: »<em class="gesperrt">Kumm un ett met us</em>« — dann auck an'n Disk +roopet, dann doo di man fründlick bedanken un segge du harrest +Liifpiine un mogtest van Daage Nicks, ick will di dann in uusen +eeren'n Hengelspotte, unnern Füürdooke wual stillkens wat to schulken<a name="FNanchor_15_1023" id="FNanchor_15_1023"></a><a href="#Footnote_15_1023" class="fnanchor">[15]</a> +dat du nich verschmachtest; man den Schimp doo mi dach +nich an, segg'k di, dat se sehet, dat du man 'n half Hiemdekleid +anne hest. Du bist je all' siin Liewe 'n klooken Fent e wiesen +un hest di jümmeran na wual to dreggen wüst, ick rieke met Gatt, +du läst di daar buawen auck nich heel verblüffen; schliik di man +all' in eene hen sau donne as du ichtens kannst met 'n Rüggen +an de Müüren hier un wann se di segget, dat du Halt maaken +schast, bliif'r dach met'n naakeden Meese faste anne staunen un +dregge di man nich; dann schall'r met Gatt nin Minske wat van +mierken, dat du man'n half Hiemdekleid anne hest un van achter +<span class="pagenum"><a name="Page_145" id="Page_145">[145]</a></span>to naaked bist; uuse leewe Herrgatt un siine Ümmelööpers mogden +süß man ganz töörensk weeren un jaagen di'r stump uut; dann +du weest wisse na wual uut'n Kinnerleersjahren, dat'r schriiwen +steht: wel nin hachtiid'lk Kleid anne heft, de mag daar nich +kuomen.</p> + +<p>De P'stoor schleik sick hällekens van dannen, dann he woll +der aulen Saabeltriine siin Lachen nich sehn lauten. Man ick +segge: dat mag me wual Pracherhauffarth, of »<em class="gesperrt">praule wi nich +miie, sin wi aarme Lüüe</em>« heeten.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1009" id="Footnote_1_1009"></a><a href="#FNanchor_1_1009"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">upfliggen</em>: ausstaffiren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1010" id="Footnote_2_1010"></a><a href="#FNanchor_2_1010"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Hiemdekleid</em>: Todtenhemde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1011" id="Footnote_3_1011"></a><a href="#FNanchor_3_1011"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">unners</em>: während, indeß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1012" id="Footnote_4_1012"></a><a href="#FNanchor_4_1012"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">van Achter to</em>: hinten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1013" id="Footnote_5_1013"></a><a href="#FNanchor_5_1013"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">heelen</em>: ganzen, vollständigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1014" id="Footnote_6_1014"></a><a href="#FNanchor_6_1014"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Bestaaunge</em>: Beerdigung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1015" id="Footnote_7_1015"></a><a href="#FNanchor_7_1015"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Stool</em>: Kanzel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1016" id="Footnote_8_1016"></a><a href="#FNanchor_8_1016"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">van tovüüren</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1017" id="Footnote_9_1017"></a><a href="#FNanchor_9_1017"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">nich allsto kiärks wiesen was</em>: eben keine fleißige Kirchenbesucherin +gewesen war.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1018" id="Footnote_10_1018"></a><a href="#FNanchor_10_1018"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Duuren</em>: Adergeschwülste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1019" id="Footnote_11_1019"></a><a href="#FNanchor_11_1019"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">nich to biister</em>: nicht sonderlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1020" id="Footnote_12_1020"></a><a href="#FNanchor_12_1020"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Weeme</em>: Pfarrerei, Wedum.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1021" id="Footnote_13_1021"></a><a href="#FNanchor_13_1021"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">liiket</em>: zutrifft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1022" id="Footnote_14_1022"></a><a href="#FNanchor_14_1022"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Schuaken</em>: Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1023" id="Footnote_15_1023"></a><a href="#FNanchor_15_1023"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">to schulken</em>: heimlich zu tragen.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Se_sind_sau_dumm_nich_mehr" id="Se_sind_sau_dumm_nich_mehr"></a>Se sind sau dumm nich mehr.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wual ehrdaages kreigen wi faaken to häären,</span><br /> +Dat de Schöppenstiäer dwaasige<a name="FNanchor_1_1024" id="FNanchor_1_1024"></a><a href="#Footnote_1_1024" class="fnanchor">[1]</a> Lüüe wöören,<br /> +Man is'r eerst Eene en paarmal uptuagen<a name="FNanchor_2_1025" id="FNanchor_2_1025"></a><a href="#Footnote_2_1025" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Gliiks werd'r auck allfaartan<a name="FNanchor_3_1026" id="FNanchor_3_1026"></a><a href="#Footnote_3_1026" class="fnanchor">[3]</a> en Huupen toluagen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach upstunds werd mählick<a name="FNanchor_4_1027" id="FNanchor_4_1027"></a><a href="#Footnote_4_1027" class="fnanchor">[4]</a> de Minskheet wat klööker</span><br /> +Dat dooet de gooen Lehrmesters un Bööker,<br /> +De uäwerall wanket<a name="FNanchor_5_1028" id="FNanchor_5_1028"></a><a href="#Footnote_5_1028" class="fnanchor">[5]</a> un allwerts inkehret<br /> +Un Aulen un Jungen de Wietenskup lehret.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sintdessen passeer't daar auck diig're<a name="FNanchor_6_1029" id="FNanchor_6_1029"></a><a href="#Footnote_6_1029" class="fnanchor">[6]</a> Geschichten<a name="FNanchor_7_1030" id="FNanchor_7_1030"></a><a href="#Footnote_7_1030" class="fnanchor">[7]</a>;</span><br /> +Ick will ju van Daage man Eene berichten,<br /> +Dann schiöl' ji dach seggen, dat harr'k nich e ment,<br /> +Dat's' in Schöppenstädt sauwiet al raaket<a name="FNanchor_8_1031" id="FNanchor_8_1031"></a><a href="#Footnote_8_1031" class="fnanchor">[8]</a> send.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann me dat van'n Windbüül vertellen häärde,</span><br /> +Scholl me meenen dat't auch wual sau'n Daamelschnack<a name="FNanchor_9_1032" id="FNanchor_9_1032"></a><a href="#Footnote_9_1032" class="fnanchor">[9]</a> wööre;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_146" id="Page_146">[146]</a></span>Dach is et verweums<a name="FNanchor_10_1033" id="FNanchor_10_1033"></a><a href="#Footnote_10_1033" class="fnanchor">[10]</a> un wahrhaftig e scheenen,<br /> +Miin Suöh'n heft't met eegenen Augen ansehnen<a name="FNanchor_A_1086" id="FNanchor_A_1086"></a><a href="#Footnote_A_1086" class="fnanchor">[A]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Een Buur harr sess Gäuse, de woll he sick fetten<a name="FNanchor_11_1034" id="FNanchor_11_1034"></a><a href="#Footnote_11_1034" class="fnanchor">[11]</a>,</span><br /> +Drüm lööt he se in siinen Gausestall setten,<br /> +Dann woll he se schlachten un räukern un salten<br /> +Un ankuomen Winter den Kaul 'r met schmalten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se wöören nagraae al nett in 'n Tuage<a name="FNanchor_12_1035" id="FNanchor_12_1035"></a><a href="#Footnote_12_1035" class="fnanchor">[12]</a>,</span><br /> +Süh daar harr't den Buuren alldach<a name="FNanchor_13_1036" id="FNanchor_13_1036"></a><a href="#Footnote_13_1036" class="fnanchor">[13]</a> baul' bedruagen<br /> +Un wöör' em apartige leig'r<a name="FNanchor_14_1037" id="FNanchor_14_1037"></a><a href="#Footnote_14_1037" class="fnanchor">[14]</a> met gaunen,<br /> +Harr he'r nin vernüftiget Insehn to daunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een's Auwends siä d'Aulske: Ann'-M'rigge-Cathrine,</span><br /> +Wann du de Kohbeester hest foort un de Schwiine,<br /> +Dann gif auck den Gäusen wat in eeren Trag,<br /> +Uut'r ächtersten Balgen<a name="FNanchor_15_1038" id="FNanchor_15_1038"></a><a href="#Footnote_15_1038" class="fnanchor">[15]</a>, dat weest du dach.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man neffens<a name="FNanchor_16_1039" id="FNanchor_16_1039"></a><a href="#Footnote_16_1039" class="fnanchor">[16]</a> der Balgen, bi'n Waskelsteene<a name="FNanchor_17_1040" id="FNanchor_17_1040"></a><a href="#Footnote_17_1040" class="fnanchor">[17]</a>,</span><br /> +Daar stönd nau 'ne andre, dat was jüst sau eene,<br /> +Darin harren se Kliggen<a name="FNanchor_18_1041" id="FNanchor_18_1041"></a><a href="#Footnote_18_1041" class="fnanchor">[18]</a> un Brannewiensdrank<br /> +Vor de Fierken-Suuge<a name="FNanchor_19_1042" id="FNanchor_19_1042"></a><a href="#Footnote_19_1042" class="fnanchor">[19]</a> tosett't<a name="FNanchor_20_1043" id="FNanchor_20_1043"></a><a href="#Footnote_20_1043" class="fnanchor">[20]</a>, dann de was krank.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Des Naubers Jan-Hinnerk stönd achter<a name="FNanchor_21_1044" id="FNanchor_21_1044"></a><a href="#Footnote_21_1044" class="fnanchor">[21]</a> der Düüren,</span><br /> +De harr wat met Anne-M'ri-Triine to küüren<a name="FNanchor_22_1045" id="FNanchor_22_1045"></a><a href="#Footnote_22_1045" class="fnanchor">[22]</a>;<br /> +Se schnack'den en Präusken<a name="FNanchor_23_1046" id="FNanchor_23_1046"></a><a href="#Footnote_23_1046" class="fnanchor">[23]</a> van düt un van dat,<br /> +Met des greip dat Lüüt<a name="FNanchor_24_1047" id="FNanchor_24_1047"></a><a href="#Footnote_24_1047" class="fnanchor">[24]</a> in et unrechte Fatt.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_147" id="Page_147">[147]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Gäuse de lööten't sick nütte goot<a name="FNanchor_25_1048" id="FNanchor_25_1048"></a><a href="#Footnote_25_1048" class="fnanchor">[25]</a> schmecken,</span><br /> +Man baul' föngen s'an sick in'n Ströggsel to strecken,<br /> +Se tück'den<a name="FNanchor_26_1049" id="FNanchor_26_1049"></a><a href="#Footnote_26_1049" class="fnanchor">[26]</a> of wegg'den<a name="FNanchor_27_1050" id="FNanchor_27_1050"></a><a href="#Footnote_27_1050" class="fnanchor">[27]</a> nich Kopp un nich Been,<br /> +Dann se wöören verrecket, dat konn' me wual sehn. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et sprünk wier na'n Driibeen<a name="FNanchor_28_1051" id="FNanchor_28_1051"></a><a href="#Footnote_28_1051" class="fnanchor">[28]</a> un tröck siine Fissen<a name="FNanchor_29_1052" id="FNanchor_29_1052"></a><a href="#Footnote_29_1052" class="fnanchor">[29]</a>,</span><br /> +Man Mooder de lüünsk'de<a name="FNanchor_30_1053" id="FNanchor_30_1053"></a><a href="#Footnote_30_1053" class="fnanchor">[30]</a> un fönk an to gissen<a name="FNanchor_31_1054" id="FNanchor_31_1054"></a><a href="#Footnote_31_1054" class="fnanchor">[31]</a><br /> +Un konn sick nich biergen vor Niggelaut<a name="FNanchor_32_1055" id="FNanchor_32_1055"></a><a href="#Footnote_32_1055" class="fnanchor">[32]</a> un Niid,<br /> +Dann se dacht' manchs<a name="FNanchor_33_1056" id="FNanchor_33_1056"></a><a href="#Footnote_33_1056" class="fnanchor">[33]</a> nau geeren der aulen Tiid.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat woll di Jan-Hinnerk, ick konn't nich verstaunen?</span><br /> +De scholl mi de afschliet'nen Holsk'<a name="FNanchor_34_1057" id="FNanchor_34_1057"></a><a href="#Footnote_34_1057" class="fnanchor">[34]</a> wier upklaunen<a name="FNanchor_35_1058" id="FNanchor_35_1058"></a><a href="#Footnote_35_1058" class="fnanchor">[35]</a>.<br /> +Föllt'r nich auck sau'n Käärn van Sünt-Annen bito<a name="FNanchor_36_1059" id="FNanchor_36_1059"></a><a href="#Footnote_36_1059" class="fnanchor">[36]</a>?<br /> +Tüs<a name="FNanchor_37_1060" id="FNanchor_37_1060"></a><a href="#Footnote_37_1060" class="fnanchor">[37]</a>, hööt di vor de Jungens, et is na to froh!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat Lüüt harr's Muarens de Diösken toreet<a name="FNanchor_38_1061" id="FNanchor_38_1061"></a><a href="#Footnote_38_1061" class="fnanchor">[38]</a>.</span><br /> +Un'n uutspier'gen<a name="FNanchor_39_1062" id="FNanchor_39_1062"></a><a href="#Footnote_39_1062" class="fnanchor">[39]</a> Namiddag Brauddeege<a name="FNanchor_40_1063" id="FNanchor_40_1063"></a><a href="#Footnote_40_1063" class="fnanchor">[40]</a> kniäet,<br /> +Daarvan was et möö, 't konn Nicks mehr beschicken<br /> +Un fönk achter'n Wocken<a name="FNanchor_41_1064" id="FNanchor_41_1064"></a><a href="#Footnote_41_1064" class="fnanchor">[41]</a> all'batt<a name="FNanchor_42_1065" id="FNanchor_42_1065"></a><a href="#Footnote_42_1065" class="fnanchor">[42]</a> an to nicken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un haujahnd'<a name="FNanchor_43_1066" id="FNanchor_43_1066"></a><a href="#Footnote_43_1066" class="fnanchor">[43]</a>, un söcht'de<a name="FNanchor_44_1067" id="FNanchor_44_1067"></a><a href="#Footnote_44_1067" class="fnanchor">[44]</a>: O Jees, wat bin'k mööe!</span><br /> +Na'n Bedde gaun wöör' wual't Beste wat'k dääe;<br /> +Wat meene ji, Mooder, mogt' ick wual faarts<a name="FNanchor_45_1068" id="FNanchor_45_1068"></a><a href="#Footnote_45_1068" class="fnanchor">[45]</a> gaunen?<br /> +Dann konn'k Muaren froh saviel ehr wier upstaunen.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_148" id="Page_148">[148]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Aulske siä: Jau Lüüt, 't schleit wiss'<a name="FNanchor_46_1069" id="FNanchor_46_1069"></a><a href="#Footnote_46_1069" class="fnanchor">[46]</a> gliiks niigen,</span><br /> +Du magst wual voran gaun, ick hebb'r Nicks tiigen;<br /> +Dach kiek eerst na ens na de Kögge un Schwiine,<br /> +Dann bist'e auck goot ... Gooe Nacht, Ann'-M'ri-Triine!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Kögge un Schwiine de harr'n eer Genöögen,</span><br /> +Man bi den sess Gäusen daar gaf't wat to schwöögen<a name="FNanchor_47_1070" id="FNanchor_47_1070"></a><a href="#Footnote_47_1070" class="fnanchor">[47]</a>:<br /> +Wi bloodsk'aarmen Kinner, wau kuom' wi to Maute<a name="FNanchor_48_1071" id="FNanchor_48_1071"></a><a href="#Footnote_48_1071" class="fnanchor">[48]</a>!<br /> +O Jees-M'rigge-Joseph, de Gäuse sind daute. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat gönk uuser Aulsken düür Marck un düür Knuacken,</span><br /> +Se harr sick wual leewer de Haare uutluacken<a name="FNanchor_49_1072" id="FNanchor_49_1072"></a><a href="#Footnote_49_1072" class="fnanchor">[49]</a>;<br /> +Hier is niine Hülpe mehr, schregg'de de Fruu,<br /> +Wan kann't Een'n dach gaunen, wat maake wi nu?<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ach, Anne-M'ri-Triine, wann Vaader dat hääret,</span><br /> +Dann sin wi unglückelck, dann werd he verkehret,<br /> +Du weest wual, in'n Twiedunkeln nimmt he sick Eenen,<br /> +Wo he us dann todrink't, dat miöte wi sehnen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat Wicht siä: Ick will s'in'n Messe tokleggen<a name="FNanchor_50_1073" id="FNanchor_50_1073"></a><a href="#Footnote_50_1073" class="fnanchor">[50]</a>,</span><br /> +Dann schall'r nin Hahne of Hoon wier na kreggen,<br /> +Dann kiön' wi je seggen, de Voss harr' se haalt<br /> +Un wöör'r met ginten<a name="FNanchor_51_1074" id="FNanchor_51_1074"></a><a href="#Footnote_51_1074" class="fnanchor">[51]</a> to Bierge in dwaalt<a name="FNanchor_52_1075" id="FNanchor_52_1075"></a><a href="#Footnote_52_1075" class="fnanchor">[52]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat gawwe<a name="FNanchor_53_1076" id="FNanchor_53_1076"></a><a href="#Footnote_53_1076" class="fnanchor">[53]</a> Bedenksel geföllt wual der Aulen,</span><br /> +Dach woll se auck geeren de Fieren behaulen;<br /> +Kumm to Lüüt, un spööt di<a name="FNanchor_54_1077" id="FNanchor_54_1077"></a><a href="#Footnote_54_1077" class="fnanchor">[54]</a>, wi plückt' se eerst kahl<br /> +Un dann schmiit' wi se achter'et Huus in'n Aal<a name="FNanchor_55_1078" id="FNanchor_55_1078"></a><a href="#Footnote_55_1078" class="fnanchor">[55]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_149" id="Page_149">[149]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Met 'n Ümmesehn's harr'n se'r de Fieren afrieten</span><br /> +Un de Gäuse na'r Riige in de Meßkuhlen schmieten;<br /> +Dach harrt' eer de Schreck af dat Waater e daunen,<br /> +De Daaen wöör'n baul' alle sess' wier upstaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un mööken sau'n unwiis Spektaakel d'r buuten.</span><br /> +Dat de Huusheere upstönd un keik düür de Ruuten<a name="FNanchor_56_1079" id="FNanchor_56_1079"></a><a href="#Footnote_56_1079" class="fnanchor">[56]</a>:<br /> +O Mooder, kumm kiek es, de Droos schla' mi daut,<br /> +Daar stahet sess Gäuse splint'r naaked un blaut!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He harr'r nau nin Arg van, he harr nau nich spruaken:</span><br /> +Wer Düüwel heft den wual de Fieren uutluacken?<br /> +Stönd d'Aulske un M'ri-Triin' al bi em met Traunen<br /> +Un siäen, se woll'n man faarts Allens gestaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Geerd gaf sick up christlicke Wiise tofriäe</span><br /> +Un uäwerlegd' 'et sanftmöödig un siäe:<br /> +Schiöl't de naakeden Gäuse alldach nich verrecken<br /> +Miöt' wi'n wual tohaupe en'n Uäwr'rock antrecken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He lööp na'n Wandriiter<a name="FNanchor_57_1080" id="FNanchor_57_1080"></a><a href="#Footnote_57_1080" class="fnanchor">[57]</a> un haald'n End Laaken<a name="FNanchor_58_1081" id="FNanchor_58_1081"></a><a href="#Footnote_58_1081" class="fnanchor">[58]</a>,</span><br /> +Daar lööt he se Jacken un Bücksens<a name="FNanchor_59_1082" id="FNanchor_59_1082"></a><a href="#Footnote_59_1082" class="fnanchor">[59]</a> van maaken;<br /> +Daar pattket<a name="FNanchor_60_1083" id="FNanchor_60_1083"></a><a href="#Footnote_60_1083" class="fnanchor">[60]</a> se nu met un riiret<a name="FNanchor_61_1084" id="FNanchor_61_1084"></a><a href="#Footnote_61_1084" class="fnanchor">[61]</a> un schrewwet<a name="FNanchor_62_1085" id="FNanchor_62_1085"></a><a href="#Footnote_62_1085" class="fnanchor">[62]</a>,<br /> +Bes dat s'eere eegne Muldeerung wier hewwet.«<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1024" id="Footnote_1_1024"></a><a href="#FNanchor_1_1024"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">dwaasige</em>: einfältige, närrische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1025" id="Footnote_2_1025"></a><a href="#FNanchor_2_1025"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">uptuagen</em>: aufgezogen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1026" id="Footnote_3_1026"></a><a href="#FNanchor_3_1026"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">allfaartan</em>: ferner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1027" id="Footnote_4_1027"></a><a href="#FNanchor_4_1027"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">mählick</em>: allmählich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1028" id="Footnote_5_1028"></a><a href="#FNanchor_5_1028"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">wanket</em>: umhergehen, anzutreffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1029" id="Footnote_6_1029"></a><a href="#FNanchor_6_1029"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">diig're</em>: gedeihliche, vernünftige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1030" id="Footnote_7_1030"></a><a href="#FNanchor_7_1030"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Geschichten</em>: Handlungen, Ereignisse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1031" id="Footnote_8_1031"></a><a href="#FNanchor_8_1031"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">raaket</em>: gekommen, vorgeschritten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1032" id="Footnote_9_1032"></a><a href="#FNanchor_9_1032"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Daamelschnack</em>: Narrenschnack, Träumerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1033" id="Footnote_10_1033"></a><a href="#FNanchor_10_1033"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">verweums</em>: fürwahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1034" id="Footnote_11_1034"></a><a href="#FNanchor_11_1034"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">fetten</em>: fett machen, mästen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1035" id="Footnote_12_1035"></a><a href="#FNanchor_12_1035"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Tuage</em>: im Zuge, auf dem Wege.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1036" id="Footnote_13_1036"></a><a href="#FNanchor_13_1036"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: dennoch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1037" id="Footnote_14_1037"></a><a href="#FNanchor_14_1037"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlecht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1038" id="Footnote_15_1038"></a><a href="#FNanchor_15_1038"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Uut'r ächtersten Balgen</em>: aus der hintersten Kufe, Zuber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1039" id="Footnote_16_1039"></a><a href="#FNanchor_16_1039"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">neffens</em>: neben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1040" id="Footnote_17_1040"></a><a href="#FNanchor_17_1040"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Waskelsteen</em>: Gossenstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_1041" id="Footnote_18_1041"></a><a href="#FNanchor_18_1041"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Kliggen</em>: Kleie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_1042" id="Footnote_19_1042"></a><a href="#FNanchor_19_1042"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Fierkensuuge</em>: Mutterschwein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_1043" id="Footnote_20_1043"></a><a href="#FNanchor_20_1043"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">tosett't</em>: eingemacht, zusammengemengt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_1044" id="Footnote_21_1044"></a><a href="#FNanchor_21_1044"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">achter</em>: hinter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_1045" id="Footnote_22_1045"></a><a href="#FNanchor_22_1045"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">küüren</em>: sprechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_1046" id="Footnote_23_1046"></a><a href="#FNanchor_23_1046"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">en Präusken</em>: ein Weilchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_1047" id="Footnote_24_1047"></a><a href="#FNanchor_24_1047"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Lüüt</em>: Mädchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_1048" id="Footnote_25_1048"></a><a href="#FNanchor_25_1048"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">nütte goot</em>: sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_1049" id="Footnote_26_1049"></a><a href="#FNanchor_26_1049"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">tück'den</em>: zuckten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_1050" id="Footnote_27_1050"></a><a href="#FNanchor_27_1050"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">wegg'den</em>: bewegten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_1051" id="Footnote_28_1051"></a><a href="#FNanchor_28_1051"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Driibeen</em>: Spinnrad mit drei Beinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_1052" id="Footnote_29_1052"></a><a href="#FNanchor_29_1052"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Fissen</em>: Fäden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_1053" id="Footnote_30_1053"></a><a href="#FNanchor_30_1053"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">lüünsk'de</em>: launte, forschte, spähte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_1054" id="Footnote_31_1054"></a><a href="#FNanchor_31_1054"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">gissen</em>: (<span class="antiqua">to guess</span>)<a name="FNanchor_B_1087" id="FNanchor_B_1087"></a><a href="#Footnote_B_1087" class="fnanchor">[B]</a> muthmaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_1055" id="Footnote_32_1055"></a><a href="#FNanchor_32_1055"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: Neugier.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_1056" id="Footnote_33_1056"></a><a href="#FNanchor_33_1056"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">manchs</em>: oft, manchmal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_1057" id="Footnote_34_1057"></a><a href="#FNanchor_34_1057"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">afschliet'nen Holsk'</em>: abgeschlissenen Holzschuh.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_1058" id="Footnote_35_1058"></a><a href="#FNanchor_35_1058"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">wier upklaunen</em>: wieder aufklötzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_1059" id="Footnote_36_1059"></a><a href="#FNanchor_36_1059"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">sau'n Käär'n van Sünt' Annen bito</em>: so etwas Liebelei nebenher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_1060" id="Footnote_37_1060"></a><a href="#FNanchor_37_1060"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs</em>: Halt, ey, ey!, p'st.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_1061" id="Footnote_38_1061"></a><a href="#FNanchor_38_1061"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">de Diösken toreet</em>: die Drösche aufgelegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_1062" id="Footnote_39_1062"></a><a href="#FNanchor_39_1062"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">uutspiir'gen</em>: ganzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_1063" id="Footnote_40_1063"></a><a href="#FNanchor_40_1063"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Brauddeege kniäet</em>: Brodteige geknätet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_1064" id="Footnote_41_1064"></a><a href="#FNanchor_41_1064"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Wocken</em>: Spinnrocken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_1065" id="Footnote_42_1065"></a><a href="#FNanchor_42_1065"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">all'batt</em>: immer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_1066" id="Footnote_43_1066"></a><a href="#FNanchor_43_1066"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">haujahnd'</em>: gähnte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_1067" id="Footnote_44_1067"></a><a href="#FNanchor_44_1067"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">söcht'de</em>: seufzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_1068" id="Footnote_45_1068"></a><a href="#FNanchor_45_1068"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">faarts</em>: sofort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_1069" id="Footnote_46_1069"></a><a href="#FNanchor_46_1069"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">wiss'</em>: nicht wahr? gewiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_1070" id="Footnote_47_1070"></a><a href="#FNanchor_47_1070"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">schwöögen</em>: jammern, klagen, verwundern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_1071" id="Footnote_48_1071"></a><a href="#FNanchor_48_1071"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">to Maute kuomen</em>: übel ankommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_1072" id="Footnote_49_1072"></a><a href="#FNanchor_49_1072"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">uutluacken</em>: ausgerissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_1073" id="Footnote_50_1073"></a><a href="#FNanchor_50_1073"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">tokleggen</em>: zukratzen, verdecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_1074" id="Footnote_51_1074"></a><a href="#FNanchor_51_1074"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">ginten</em>: dort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_1075" id="Footnote_52_1075"></a><a href="#FNanchor_52_1075"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">to Bierge in dwaalt</em>: in den Berg gelaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_1076" id="Footnote_53_1076"></a><a href="#FNanchor_53_1076"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: schnell, rasch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_1077" id="Footnote_54_1077"></a><a href="#FNanchor_54_1077"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">spööt di</em>: spute dich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_1078" id="Footnote_55_1078"></a><a href="#FNanchor_55_1078"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Aal</em>: Mistjauche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_1079" id="Footnote_56_1079"></a><a href="#FNanchor_56_1079"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Ruuten</em>: Fensterscheiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_1080" id="Footnote_57_1080"></a><a href="#FNanchor_57_1080"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Wandriiter</em>: Tuchhändler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_1081" id="Footnote_58_1081"></a><a href="#FNanchor_58_1081"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Laaken</em>: Tuch, wollen Zeug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_1082" id="Footnote_59_1082"></a><a href="#FNanchor_59_1082"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Bücksens</em>: Hosen, Beinkleider.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_1083" id="Footnote_60_1083"></a><a href="#FNanchor_60_1083"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">pattket</em>: pättjen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_1084" id="Footnote_61_1084"></a><a href="#FNanchor_61_1084"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">riiret</em>: rufen (<em class="gesperrt">wie die Gänse</em>) nicht <em class="gesperrt">schnattern</em>, d. h. <em class="gesperrt">schnaatern</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_1085" id="Footnote_62_1085"></a><a href="#FNanchor_62_1085"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">schrewwet</em>: schreyen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1086" id="Footnote_A_1086"></a><a href="#FNanchor_A_1086"><span class="label">[A]</span></a> Das ist wirklich der Fall gewesen und +zwar auf einer Ferien-Wanderung desselben im Herbste 1842.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1087" id="Footnote_B_1087"></a><a href="#FNanchor_B_1087"><span class="label">[B]</span></a> Sprichw: <em class="gesperrt">Van Gissen kuomet Landlüügen</em>; Vermuthungen sind +der Grund falscher Gerüchte.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_150" id="Page_150">[150]</a></span></p> + + +<h2><a name="Handwerker" id="Handwerker"></a>Handwerker-Fest-Gruß.</h2> + +<p class="center"><em class="gesperrt">Met Gunst!</em></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">As ick van Uänern<a name="FNanchor_1_1088" id="FNanchor_1_1088"></a><a href="#Footnote_1_1088" class="fnanchor">[1]</a> gönk spatzeeren,</span><br /> +Dau kwam et mi sau vor den Sinn,<br /> +Dat wi to Jahr<a name="FNanchor_2_1089" id="FNanchor_2_1089"></a><a href="#Footnote_2_1089" class="fnanchor">[2]</a> sau lustig wöören<br /> +Bi'n Handwierksfest, un nicks to minn<a name="FNanchor_3_1090" id="FNanchor_3_1090"></a><a href="#Footnote_3_1090" class="fnanchor">[3]</a><br /> +Et auck van Daag' wual konnen sien. —<br /> +</p> +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi hebb't sintdeß een Jahr düürschlennert;</span><br /> +Hauptsächlick heft sick Nicks verännert;<br /> +Gönk't baule liike<a name="FNanchor_4_1091" id="FNanchor_4_1091"></a><a href="#Footnote_4_1091" class="fnanchor">[4]</a>, baule twas<a name="FNanchor_5_1092" id="FNanchor_5_1092"></a><a href="#Footnote_5_1092" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Is't dach in'n Ganzen bliewen as't was.<br /> +De Aemter un de Gilden alle<br /> +Sind nau in eeren aulen Talle<a name="FNanchor_6_1093" id="FNanchor_6_1093"></a><a href="#Footnote_6_1093" class="fnanchor">[6]</a><br /> +Un blögget reefaarts<a name="FNanchor_7_1094" id="FNanchor_7_1094"></a><a href="#Footnote_7_1094" class="fnanchor">[7]</a> auck nich minner vorwahr,<br /> +As in aulen Tiien un asse to Jahr;<br /> +Dann de Schniider, de maaket nau Bücksen un Röcke;<br /> +De Disker Schäppe un Schreene un Plöcke;<br /> +De Schooster Stieweln un Pantuffeln;<br /> +De Kürßner Pelße un Katten un Muffeln;<br /> +De Schlächter schlachtet nau Ossen un Schwiine;<br /> +De Kräumer handelt met Kaffe un Wiine;<br /> +De Schmedt, de schmieet nau Hengte un Schuuten<a name="FNanchor_8_1095" id="FNanchor_8_1095"></a><a href="#Footnote_8_1095" class="fnanchor">[8]</a>;<br /> +Dat Schilderamt<a name="FNanchor_9_1096" id="FNanchor_9_1096"></a><a href="#Footnote_9_1096" class="fnanchor">[9]</a> pinselt, un bietert de Ruuten;<br /> +De Bäcker schüt<a name="FNanchor_10_1097" id="FNanchor_10_1097"></a><a href="#Footnote_10_1097" class="fnanchor">[10]</a> den Deeg in'n Uawen<br /> +Un backet us Krieklinge, Stuuten un Kluawen;<br /> +De Gierwer gierwet un schrappet de Felle<br /> +Un maak't daarvan Handsken un Reemen un Bälle;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_151" id="Page_151">[151]</a></span>De Läher<a name="FNanchor_11_1098" id="FNanchor_11_1098"></a><a href="#Footnote_11_1098" class="fnanchor">[11]</a> lähet dat grööne Lieer<br /> +To Schäften un Suahlen, na Jeders Begiehr;<br /> +De Wüllker<a name="FNanchor_12_1099" id="FNanchor_12_1099"></a><a href="#Footnote_12_1099" class="fnanchor">[12]</a>, verwäumkes!<a name="FNanchor_13_1100" id="FNanchor_13_1100"></a><a href="#Footnote_13_1100" class="fnanchor">[13]</a> wann de'r nich n wöör',<br /> +Dann göngen wi meestig wual naaket'r hier;<br /> +De Goldschmedt maaket nau Kiien un Ringe<br /> +Un alle söcke düüre Dinge;<br /> +De Bookbiiner kliistert un liimet de Bööker,<br /> +De lieset man fliitig, dann weeret ji klööker;<br /> +De Wandriiter handelt met Multum un Luuren<a name="FNanchor_14_1101" id="FNanchor_14_1101"></a><a href="#Footnote_14_1101" class="fnanchor">[14]</a><br /> +De Prüükmaaker krüllet de Prüüken un Tuuren;<br /> +De Kuärwker flechtet nau Kuärwe un Weegen,<br /> +De kaupet bi Tiien, süß konnt' ju bedreegen;<br /> +De Blaufarwers leef't mi den Krimskrams to sehr,<br /> +Waar kriig't se dach alle de Musters wual hier?<br /> +De Hootmaaker filtet nett as vor'n Düssen<br /> +De Haare to Hööen un Pajatzmüssen;<br /> +De Baartputzer schieret all'wiss'weg den Baart<br /> +Met blaubunter Seepen, na'r aulen Aart;<br /> +De Büüker<a name="FNanchor_15_1102" id="FNanchor_15_1102"></a><a href="#Footnote_15_1102" class="fnanchor">[15]</a> biönet dat Pieckelfatt;<br /> +De Steenhöwwer pickert de Steene glatt;<br /> +De Müürker un de Timmermann,<br /> +De bowwet Hüüser allfaart an;<br /> +Man de Brüwwers, de bruwwet en niggemoods'k Beer,<br /> +Das is vull köppsker<a name="FNanchor_16_1103" id="FNanchor_16_1103"></a><a href="#Footnote_16_1103" class="fnanchor">[16]</a> as tovöör.<br /> +<span style="margin-left: 6em;"><em class="gesperrt">Proost!</em></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Ick hebb' et sau wat düür en eene schmieten</span><br /> +Un hebb'k vellicht Een of den Andern vergieten,<br /> +Dat niem't mi nich üüwel; — de Düüwel mag wieten,<br /> +Wat't hüüt to Daag' alle vor Handwierker gift<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_152" id="Page_152">[152]</a></span>Un in welker Riige se Hüggelmegger<a name="FNanchor_A_1112" id="FNanchor_A_1112"></a><a href="#Footnote_A_1112" class="fnanchor">[A]</a> schrift.<br /> +Dach Summe-Summooren, se sind nett<a name="FNanchor_17_1104" id="FNanchor_17_1104"></a><a href="#Footnote_17_1104" class="fnanchor">[17]</a> sau bliewen,<br /> +As se wöören, as wi een un vertig schriewen.<br /> +</p> +<p class="poem"><span style="margin-left: 2em;">Man, leewe Confraaters, Een's mot ick ju seggen:</span><br /> +De upstunds voran will, de mag sick wual weggen<a name="FNanchor_18_1105" id="FNanchor_18_1105"></a><a href="#Footnote_18_1105" class="fnanchor">[18]</a>;<br /> +Dann't geht all'wisseweg an een Erfiinen<br /> +Van Mekanismus un Dampmaschienen.<br /> +Blitz, wann wi dach nu nau Gesellen wöören!<br /> +De gah't nich mehr wandern, se lautet sick föhren<br /> +Up Iisenbahnen, van Stuckert<a name="FNanchor_19_1106" id="FNanchor_19_1106"></a><a href="#Footnote_19_1106" class="fnanchor">[19]</a> na Aacken;<br /> +Wat mosten wi ehrdaag's us anners afracken<a name="FNanchor_20_1107" id="FNanchor_20_1107"></a><a href="#Footnote_20_1107" class="fnanchor">[20]</a>. —<br /> +Ick gläuw' de Bedenksels gah't baule sau wiet,<br /> +Dat se to Pierde uäwer den Ocean riiet;<br /> +To'm Minnsten beliew'k't nau, asse mi ducht,<br /> +Dat wi tohaupe asse Lüüninge<a name="FNanchor_21_1108" id="FNanchor_21_1108"></a><a href="#Footnote_21_1108" class="fnanchor">[21]</a> fleeg't düür de Lucht<a name="FNanchor_22_1109" id="FNanchor_22_1109"></a><a href="#Footnote_22_1109" class="fnanchor">[22]</a>,<br /> +Un wann uuse Herrgatt nich ännert siinen Sinn,<br /> +Sau fusk't se Em sülwent in't Handwierk henin;<br /> +</p> +<p class="poem"><span style="margin-left: 2em;">Dach leewe Confraaters, siid man nich to bange,</span><br /> +He stüüret de Bäume, dat wiet' wi al lange;<br /> +Alldach sii Jeder bi der Hand,<br /> +Et geht' ne schwaare Tiid düür't Land;<br /> +Dann alle Gewierwe, de grauten un kleenen,<br /> +Gah't all'wiss'weg vuörwerts up Steltenbeenen<br /> +Un Jeder mag wual spintiseeren,<br /> +Wo he will etwas Nigges lehren.<br /> +An Middeln feggelt et Keenen van us,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_153" id="Page_153">[153]</a></span>Daarvor suarget uuse üpperste Technikus<br /> +Un siine Gehülpen... Wann me dat berieket,<br /> +Wat de sick tohaupe de Köppe terbrieket,<br /> +Wo se us klööker maaken willt,<br /> +Dann is uuse Harte met Danke erfüllt.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Wi biddet, se willen us faartan belehren,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un us de niggemoodsken Bedenksels erkläären.</span><br /> +<br /> +<span style="margin-left: 5em;"><em class="gesperrt">Proost!</em></span><br /> +</p> + +<p class="poem"> +De gooen Tiien sind längst verliien.</p> +<p class="poem">Siewen Klausterknechte dröögen eene Flechte<a name="FNanchor_23_1110" id="FNanchor_23_1110"></a><a href="#Footnote_23_1110" class="fnanchor">[23]</a>;<br /> +De Schulte rööp: Doo't ju nich seer<a name="FNanchor_24_1111" id="FNanchor_24_1111"></a><a href="#Footnote_24_1111" class="fnanchor">[24]</a><br /> +'r sind der Knechte je na mehr. +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1088" id="Footnote_1_1088"></a><a href="#FNanchor_1_1088"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">van Uänern</em>: heut Nachmittag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1089" id="Footnote_2_1089"></a><a href="#FNanchor_2_1089"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">to Jahr</em>: vorig Jahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1090" id="Footnote_3_1090"></a><a href="#FNanchor_3_1090"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">nicks to minn</em>: nicht minder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1091" id="Footnote_4_1091"></a><a href="#FNanchor_4_1091"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">liike</em>: gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1092" id="Footnote_5_1092"></a><a href="#FNanchor_5_1092"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">twas</em>: queer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1093" id="Footnote_6_1093"></a><a href="#FNanchor_6_1093"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Talle</em>: Zahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1094" id="Footnote_7_1094"></a><a href="#FNanchor_7_1094"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">reefaarts</em>: jetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1095" id="Footnote_8_1095"></a><a href="#FNanchor_8_1095"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Schuuten</em>: Spaten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1096" id="Footnote_9_1096"></a><a href="#FNanchor_9_1096"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">dat Schilderamt</em>: das Maler- und Glaser-Amt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1097" id="Footnote_10_1097"></a><a href="#FNanchor_10_1097"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">schüt</em>: schießt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1098" id="Footnote_11_1098"></a><a href="#FNanchor_11_1098"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Läher</em>: Lohgerber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1099" id="Footnote_12_1099"></a><a href="#FNanchor_12_1099"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Wüllker</em>: Tuchweber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1100" id="Footnote_13_1100"></a><a href="#FNanchor_13_1100"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">verwäumkes</em>: fürwahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1101" id="Footnote_14_1101"></a><a href="#FNanchor_14_1101"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Luuren</em>: Wickelbänder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1102" id="Footnote_15_1102"></a><a href="#FNanchor_15_1102"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Büüker</em>: Böttcher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1103" id="Footnote_16_1103"></a><a href="#FNanchor_16_1103"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">köppsker</em>: berauschender.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1104" id="Footnote_17_1104"></a><a href="#FNanchor_17_1104"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: ganz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_1105" id="Footnote_18_1105"></a><a href="#FNanchor_18_1105"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">weggen</em>: rühren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_1106" id="Footnote_19_1106"></a><a href="#FNanchor_19_1106"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Stuckert</em>: Stuttgart.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_1107" id="Footnote_20_1107"></a><a href="#FNanchor_20_1107"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">afracken</em>: abquälen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_1108" id="Footnote_21_1108"></a><a href="#FNanchor_21_1108"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Lüüninge</em>: Sperlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_1109" id="Footnote_22_1109"></a><a href="#FNanchor_22_1109"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Lucht</em>: Luft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_1110" id="Footnote_23_1110"></a><a href="#FNanchor_23_1110"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Flechten</em>: die Seitenbretter am Mistwagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_1111" id="Footnote_24_1111"></a><a href="#FNanchor_24_1111"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">seer</em>: wehe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1112" id="Footnote_A_1112"></a><a href="#FNanchor_A_1112"><span class="label">[A]</span></a> Hüggelmeyer war ein Osnabrückscher Bürger und gab ein beschreibendes +Gedicht über die ehemaligen eilf Ämter heraus.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_154" id="Page_154">[154]</a></span></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 1em;">Der ist ein Mann,</span><br /> +Der sich, wo Bessres zu gewinnen,<br /> +Am Alten nicht genügen läßt. +</p> + +<p style="margin-left: 6em; max-width: 18em;"> +Hallo Michel! spigge es resolute in de +Füüste un räuge di; dann de Tiidt is 'r to +bewennt un de upstunds voran will, mag +sick vorwahr wual weggen, segg'k di. +</p> + +<h2><a name="De_Vorgaenger" id="De_Vorgaenger"></a>De Vorgänger<a name="FNanchor_A_1130" id="FNanchor_A_1130"></a><a href="#Footnote_A_1130" class="fnanchor">[A]</a>.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'n Buure up 'ner grauten Stiie,</span><br /> +De mehr as Jürgen, Klaus un Geert<br /> +In Böökern löös un mank de Lüüe<br /> +Den Weltloop häärde, hönk den Steert<br /> +An alles Nigge, dat em duchte<br /> +Van Vordeel un to Nütt' to sien,<br /> +Un föhrd 't in siiner Werthskup in.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Naubers keiken 't an van Feeren</span><br /> +Un menden, wel<a name="FNanchor_1_1113" id="FNanchor_1_1113"></a><a href="#Footnote_1_1113" class="fnanchor">[1]</a> bi'n Aulen blift,<br /> +Den schall de Heer' auck bett<a name="FNanchor_2_1114" id="FNanchor_2_1114"></a><a href="#Footnote_2_1114" class="fnanchor">[2]</a> wual nähren;<br /> +Man de vull nigge Tenten drift,<br /> +De blift tolest wual nich bi Braae<br /> +Un seit' he auck wual nau sau waarm,<br /> +He ööl't un wööl't sick biedelaarm:<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man Vikter kehrd' up Feild un Wisken</span><br /> +Un Holtdeel, Bierg un Hügel to,<br /> +As woll he Gold un Sülwer fisken,<br /> +Des Auwends laat', 's Muarens fro.<br /> +He lööt se spiiten<a name="FNanchor_3_1115" id="FNanchor_3_1115"></a><a href="#Footnote_3_1115" class="fnanchor">[3]</a> wat se wollen<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_155" id="Page_155">[155]</a></span>Un lusterde na Spott un Haun<br /> +Der Naubers nich; he lööt se gaun.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un dachte bi sick: O wau geeren</span><br /> +Schiöl' ji na wual 'n anner Jahr<br /> +'r annern Sinn's un wiis van weeren,<br /> +Wat ju misducht, as dull und daar<a name="FNanchor_4_1116" id="FNanchor_4_1116"></a><a href="#Footnote_4_1116" class="fnanchor">[4]</a>.<br /> +De aule Schlüür kann nich mehr baaten,<br /> +Dann Weltloop un de Buurbedriif<br /> +Gaa't Hand in Hand, as Mann un Wiif.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wel dat Dink, in uusen Daagen,</span><br /> +Met Riekeln uäwer't Heck<a name="FNanchor_5_1117" id="FNanchor_5_1117"></a><a href="#Footnote_5_1117" class="fnanchor">[5]</a> ankickt,<br /> +De is vorwahr met Bliindheet schlaagen<br /> +Un is bedaun; — alldaarüm schickt<br /> +'n wiis Mann sick bi gooer Tiidt<br /> +In Düüwelsmiöten, un beginnt<br /> +Wat Nigges, dat em deensam schint.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Statts Pierde mosten freeske<a name="FNanchor_6_1118" id="FNanchor_6_1118"></a><a href="#Footnote_6_1118" class="fnanchor">[6]</a> Rinner</span><br /> +Un Kögge siine Plööge theen;<br /> +Dau rööpen alle Minskenkinner:<br /> +Wel heft wual saunen Daaren sehn!<br /> +De löppt vorwahr heel met 'n Dölffken.<br /> +Wel dat van us nich säuge in,<br /> +Möst' wual 'n dummen Iisel sien.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Beester<a name="FNanchor_7_1119" id="FNanchor_7_1119"></a><a href="#Footnote_7_1119" class="fnanchor">[7]</a> foord' he up den Ställen,</span><br /> +Met Klawwer, Häcksel, Heu un Gress;<br /> +De Baas, siä he, in allen Fällen,<br /> +Is vor de Werthskup Fliit un Mess.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_156" id="Page_156">[156]</a></span>Dau wünnt he Mielke, Battern, Keise,<br /> +In Uäwerfloot, un sülwenst att<br /> +He met de Siinen uäwersatt.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Bi gooen Foore wöören baule</span><br /> +De Ossens un de Rinner fett;<br /> +Dann gaf't wat in de Wuöstemaule<br /> +Un schmööe Braaens an et Spett;<br /> +Un wat de Huushalt nich verschleit,<br /> +Daar tröck he met na daar un hier<br /> +Un kwam met vullen Katten wier.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">An siinen Kalwern, Schwiinen, Fierken,</span><br /> +De he vor düüret Geld verkafd',<br /> +Konn jedder Schlächter baule mierken,<br /> +Dat he de Faasel<a name="FNanchor_8_1120" id="FNanchor_8_1120"></a><a href="#Footnote_8_1120" class="fnanchor">[8]</a> af e schafft.<br /> +Dat Spinnewierk un Linnentüügen<br /> +Dat gaf he up; dann he besünn,<br /> +Dat he'r nich mehr dat Salt bi wünn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He plantede in allen Hööken<a name="FNanchor_9_1121" id="FNanchor_9_1121"></a><a href="#Footnote_9_1121" class="fnanchor">[9]</a>,</span><br /> +De uäwerlegsam wiise Mann,<br /> +Kastangen, Dannen, Eeken, Bööken<br /> +Un dachte, hest du'r auck Nicks van,<br /> +Sau heft dach diine Achterkumst<a name="FNanchor_10_1122" id="FNanchor_10_1122"></a><a href="#Footnote_10_1122" class="fnanchor">[10]</a>,<br /> +Wann uuse Herrgatt met 'n geht,<br /> +Na vielen Jahren dat Geneet.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Auck Appel-, Biiren-, Pruumen-Bäume</span><br /> +Liä he sick to; dau harr he wat,<br /> +Dat, wann em es 'ne Heerskup kweime,<br /> +Of Fründe, of wel uut'r Stadt,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_157" id="Page_157">[157]</a></span>Daar he se met trakteeren konn'; ·<br /> +Un gaff uuse Herrgatt riiken Siegen,<br /> +Lööt he se na den Mark'de driägen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Eemswiien<a name="FNanchor_11_1123" id="FNanchor_11_1123"></a><a href="#Footnote_11_1123" class="fnanchor">[11]</a> lööt he fliitig stiäken,</span><br /> +De ümmesicht'ge Wiisebaart,<br /> +An alle Pööle<a name="FNanchor_12_1124" id="FNanchor_12_1124"></a><a href="#Footnote_12_1124" class="fnanchor">[12]</a>, alle Bieken<a name="FNanchor_13_1125" id="FNanchor_13_1125"></a><a href="#Footnote_13_1125" class="fnanchor">[13]</a>,<br /> +De wuössen dann van sülwent faart.<br /> +Des Auwends un bi Winterstiidt<br /> +Saug me den Werth, met siinen Knechten,<br /> +Twiigkuärwe, Wannen, Weegen flechten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Twuälf Imme harr he, in den Hööwen<a name="FNanchor_14_1126" id="FNanchor_14_1126"></a><a href="#Footnote_14_1126" class="fnanchor">[14]</a>,</span><br /> +Na 'r Riige unner'n Schuure staun,<br /> +De haalden uut den gielen Rööwen-<br /> +Un Heede-Bloomen Hanig an;<br /> +De brachte em, bi weenig Mööte,<br /> +Viel' schäune, blanke Daalers in;<br /> +Dat was sau'n stillken Bigewinn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wat he wiiders nau begunnen,</span><br /> +Dat weet ick alle sülwenst nich;<br /> +Dach baule harr he sauviel wunnen,<br /> +He kafde sick kaw'leeren frig<br /> +Un harr up siinen ganzen Kraum<br /> +Nich eenen Pennink Schuld of Last.<br /> +Was dat nich wual 'n klooken Gast? —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He wünnt sau manngen blanken Grössen,</span><br /> +Daar süß nin Minske an e dacht;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_158" id="Page_158">[158]</a></span>De Grössen wuössen dann to Vössen,<br /> +De he up Rente unnerbracht'.<br /> +Kurzum, kurzam, de Mann wöörd riik.<br /> +As dat de häunsken<a name="FNanchor_15_1127" id="FNanchor_15_1127"></a><a href="#Footnote_15_1127" class="fnanchor">[15]</a> Naubers säugen,<br /> +Dau wollen se sick auck wual räugen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et ist der Buuren aule Wiise:</span><br /> +Kümmt Eene met wat Nigges an,<br /> +Dann lästert se; dach sacht' un liise,<br /> +Wann't baatet, folget se den Mann<br /> +De 't 'n vormaakt ... Man 'r häärt wat to,<br /> +Dat se eerst inseh't wat 'ne fligget<a name="FNanchor_16_1128" id="FNanchor_16_1128"></a><a href="#Footnote_16_1128" class="fnanchor">[16]</a>,<br /> +Un eeren Wualstand deent un digget.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick segge Ju, »met Schlüür un Jahnen</span><br /> +»Werd hüüt'ges Daag's Nicks mehr berenn't<a name="FNanchor_17_1129" id="FNanchor_17_1129"></a><a href="#Footnote_17_1129" class="fnanchor">[17]</a>,<br /> +»Sint Damp un Wiind un Iisenbahnen<br /> +»De Welt regeer't, van End' to Wend',<br /> +»D'rüm, Michel, spigge in de Fuust;<br /> +»Most du'r auck manng's ens <em class="gesperrt">He!</em> bi seggen,<br /> +»Du most di dach na'n Weltloop dreggen.—<br /> +</p> + +<hr class="tb" /> + +<p class="poem"> +— — — — — Wohl dem Ganzen, findet<br /> +Sich nur erst Einer, der ein Mittelpunkt<br /> +Für viele Tausend wird; ein Halt — sich hingestellt<br /> +Als eine feste Säul', an die man sich<br /> +Mit Lust mag schließen und mit Zuversicht.<br /> +So Einer ist der General — — — — — —<br /> +— — — — — — — — — der Armee<br /> +Frommt nur ein Solcher.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1113" id="Footnote_1_1113"></a><a href="#FNanchor_1_1113"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">wel</em>: wer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1114" id="Footnote_2_1114"></a><a href="#FNanchor_2_1114"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: ferner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1115" id="Footnote_3_1115"></a><a href="#FNanchor_3_1115"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">spiiten</em>: spotten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1116" id="Footnote_4_1116"></a><a href="#FNanchor_4_1116"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">daar</em>: thöricht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1117" id="Footnote_5_1117"></a><a href="#FNanchor_5_1117"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Heck</em>: Lattenthür, Geländer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1118" id="Footnote_6_1118"></a><a href="#FNanchor_6_1118"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">freeske</em>: friesische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1119" id="Footnote_7_1119"></a><a href="#FNanchor_7_1119"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">de Beester</em>: das Hornvieh.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1120" id="Footnote_8_1120"></a><a href="#FNanchor_8_1120"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Faasel</em>: sparsame Durchfütterung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1121" id="Footnote_9_1121"></a><a href="#FNanchor_9_1121"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Hööken</em>: Ecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1122" id="Footnote_10_1122"></a><a href="#FNanchor_10_1122"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Achterkumst</em>: Nachkommenschaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1123" id="Footnote_11_1123"></a><a href="#FNanchor_11_1123"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Eemswiien</em>: Emsweiden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1124" id="Footnote_12_1124"></a><a href="#FNanchor_12_1124"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Pööle</em>: Pfützen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1125" id="Footnote_13_1125"></a><a href="#FNanchor_13_1125"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Bieken</em>: Bäche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1126" id="Footnote_14_1126"></a><a href="#FNanchor_14_1126"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Hööwen</em>: Bienenkörbe, Hauben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1127" id="Footnote_15_1127"></a><a href="#FNanchor_15_1127"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">häunsken</em>: hönischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1128" id="Footnote_16_1128"></a><a href="#FNanchor_16_1128"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">fligget</em>: nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1129" id="Footnote_17_1129"></a><a href="#FNanchor_17_1129"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">berennt</em>: beschickt, beschafft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1130" id="Footnote_A_1130"></a><a href="#FNanchor_A_1130"><span class="label">[A]</span></a> Bei Gelegenheit der Berathung über die Stiftung eines landwirthschaftlichen +Vereins vorgetragen und den Beförderern und Freunden solcher +nützlichen, zeitgemäßen Vergesellschaftungen gewidmet, +</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">vom Verfasser dieses Werkchens</cite>.</p> +</div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_159" id="Page_159">[159]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 1em;"><a name="Hans_Michel" id="Hans_Michel"></a>Hans Michel was wual, sau to rieken,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +'n Verreljahr un en paar Wieken<br /> +Bi siinen Vedder in der Stadt;<br /> +Daar, mend' siin Aule, leerd' he wat.<br /> +Knapp konn he siinen Naamen schriiwen,<br /> +Dau woll he'r auck nich länger bliiwen<br /> +Un keerde wier torügg' na Huus.<br /> +Nu was uuse Hans 'n rechten Duus:<br /> +Siin Rock harr heel 'n annern Schnitt,<br /> +Van Puuder wöör'n de Haare witt,<br /> +Nu dröög he eenen haugen Hoot,<br /> +Met eenen Waard': Van Kopp to Foot'<br /> +Was he binah nich mehr to kennen<br /> +Un lööt sick Musche Michel nennen.<br /> +He dää sau stuur un wunderbaar,<br /> +Sprack Haugdüütsk blaut un wann siin Vaar<br /> +En rööp: Hans, kumm un dask 'n Bieten!<br /> +Dää he, as harr he't ganz vergieten.<br /> +Ens lag de Hark' em vor den Fööten,<br /> +Dau fänkt he an se weg to stäuten<br /> +Un frägt den Aulen: Saget mir,<br /> +Was für ein Ding ist dieses hier?<br /> +De Aule spreckt: Wost du mi brüüen?<br /> +Gaa, Jung', un schiäm di vor den Lüüen!<br /> +He geht, un trett eer up de Tiäne,<br /> +Baff schleit de Hark' em vor de Schiene.<br /> +»Au!« schreggd Hans, »dumme Harke du!«<br /> +»Süh«, rööp de Vaar, »kennst du se nu?« +</p> +<p class="right">(<cite class="gesperrt">Eingesandt.</cite>)</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_160" id="Page_160">[160]</a></span></p> + +<h2><a name="De_Kapuziner_Broor_Eernst" id="De_Kapuziner_Broor_Eernst"></a>De Kapuziner Broor Eernst, as em de Daut dat +<span class="antiqua">Memento mori</span> ankündigede.</h2> + +<p class="poem" style="margin-left: 6em;"> +Ach Heer miin Gatt! ick ligge hier vor di, up miinen Knee'n,<br /> +Un uäwerdenk, wat in den langen Jahren,<br /> +Mi up'r Welt is alles widerfahren.<br /> +</p> + +<p class="poem"> +Ick aarme Broor Eernst, hier ligg' ick up'r Eeren<br /> +Un woll üm diine Gnaad' di hartelick begehren,<br /> +Wiilen de Daut, wann he auck sau gliick nich kümmt,<br /> +Mi sieker dach baule dat Liewen nimmt;<br /> +Dann he is'n Schelm un'n Erz Bedreeger,<br /> +He kümmt een' alle Daage neiger,<br /> +He schnitt un frett un baaselt met Macht,<br /> +Düür allen Pomp un alle Pracht;<br /> +Sau weenig de Aarmen as de Riiken,<br /> +Kiönet dem starken Daut entwiiken;<br /> +Deshalw ick up en nich to lange bouwe,<br /> +Noch up düssen liidigen Gast vertruwwe,<br /> +Dann he krüpt mi sau van Feeren an,<br /> +Un maakt van Harten bange mi aarmen Mann.<br /> +He mag wual denken: Brüüe<a name="FNanchor_1_1131" id="FNanchor_1_1131"></a><a href="#Footnote_1_1131" class="fnanchor">[1]</a> du diine Moor<a name="FNanchor_A_1133" id="FNanchor_A_1133"></a><a href="#Footnote_A_1133" class="fnanchor">[A]</a>,<br /> +Bist dach man'n aulen Kapziiner Broor:<br /> +D'rüm nu gooe Nacht, ji Heeren Paaters,<br /> +Gooe Nacht, leewen Lüüe, gooe Nacht, Fraaters!<br /> +Ick hewwe biedelt sau mannigen Stuuten,<br /> +Iände, Gäuse un auck wual Schruuten,<br /> +Wuorteln, Rööwen un Kabuus<br /> +Un nümmer kam ick liig to Huus.<br /> +Dat dää, ick konn sau goot geweeren<br /> +Met de grauten riiken Heeren,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_161" id="Page_161">[161]</a></span>Den'n gaf ick dann, up miinen Reesen,<br /> +Wual eenen Schnüüfken uut miiner Döösen<br /> +Un daarbi wünskede ick eer viel Glücke,<br /> +Dann kreig ick meestens graute Stücke.<br /> +Apart bi de Buur'möörs konn ick mi goot schicken, —<br /> +Un alltiidt most'et mi dann glücken;<br /> +Wann ick man na den Wiemen keik,<br /> +Wo faaken dat'k'n Schinken kreig;<br /> +Un Iersten, gieele un dicke griise,<br /> +De kreig ick oftmals schiepelswiise.<br /> +Man wat lacheden dann auck de Bröörs,<br /> +Wann ick wierkam van uuse Möörs,<br /> +Wann Broor Eerenst hick, hack, hack,<br /> +Kwam met siinen Biedelsack;<br /> +Jau, wann se mi man häärden schellen,<br /> +Sprüngen se as Vösse uut eeren Zellen<br /> +Un neimen mi tohaupe wahr,<br /> +As de lütken Kinner eeren Vaar.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Nu gooe Nacht, ji gooen Buurenmöörs,</span><br /> +De ji uuse aarmen Bröörs,<br /> +Sau faaken holpen uut'r Naut,<br /> +Met Schlachtelwierk, met Battern un Braut;<br /> +Naamentlick: Meggerske, Elseke Hunings,<br /> +Anne M'rigge Weetkamps, Gretliesken Brunings;<br /> +Gooe Nacht tohaupe, o gooe Nacht!<br /> +Dann ji hebb't us jümmer best bedacht.<br /> +Ick mot mi nagraae van düsser Eeren<br /> +Na uusen leewen Herrngatt henkehren,<br /> +De gintebuawen föhrt 't Regiment,<br /> +Aune Anfank un sunder End.<br /> +Ach konn ick dach met düssen Heeren<br /> +Sau goot as met ju Möörs gewehren! —<br /> +Bloot, wat was ick dann vor'n Gast,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_162" id="Page_162">[162]</a></span>Sunder Suargen un sunder Last;<br /> +Dann woll ick auck nich länger süümen,<br /> +Woll geeren van düsser Eeren rüümen;<br /> +Dann scholl he mi, de bittre Daut,<br /> +Bringen eenen gooen Mout.<br /> +Abers denk' ick an de Eewigkeit,<br /> +Dat Hart'bloot mi in Mielke vergeht. —<br /> +Dach, wat helpt dat bange Zaagen,<br /> +Un all' dat bedrööw'de Klaagen.<br /> +Nimm 'n Harte, Broor Eernst, un sii en Mann!<br /> +Mostet du auck van Stund'r an.<br /> +Süh, du hest dach Gatt den Heeren<br /> +Diin Liewe lank socht, up düsser Eeren;<br /> +Den ganzen Dag, o leewe Heere,<br /> +Dää ick je Alles to diiner Ehre;<br /> +Baule met bruwwen, baule met backen,<br /> +Baule met Holt 'ntwee to hacken;<br /> +Un was't in'n Suomer auck faaken to heet,<br /> +Un was'k auck sau natt as'n Otter van Schweet,<br /> +Dat miine Kaputze, van Waater stiif,<br /> +As 'n Kloß mi mannigsens hönk an'n Liif;<br /> +Un mogde't schniggen, oder freesen<a name="FNanchor_2_1132" id="FNanchor_2_1132"></a><a href="#Footnote_2_1132" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Broor Eerenst moste dach jümmeran reesen,<br /> +Baule in'n Haagel un baule in'n Riegen,<br /> +Was ick aarme Broor Eerenst alldach up 'n Wiegen;<br /> +Jau, mogt'r auck kuomen, wat'r kam,<br /> +Broor Eerenst moste alltiidt voran.<br /> +Et het wahrhaftig kostet Mööte un Last,<br /> +Dat ick bin wooren sau 'n aulen Gast.<br /> +Drüm' o Heere in'n Paradiese,<br /> +Denke gnädig an mi aulen Griisen;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_163" id="Page_163">[163]</a></span>Help mi in miiner lesten Naut,<br /> +Wann he nu kümmt, de bittre Daut;<br /> +Hebb' ick auck wual es uäwertrieden,<br /> +Met'n Drinken, oder met'n Reeden,<br /> +Heer, laut et di nich kuomen an,<br /> +Up 'n Mundvull Wäärde un up 'ne Kann';<br /> +Hebb' ick mi dach ümm' diinetwillen<br /> +Miin Liewentlank möst lauten drillen;<br /> +Drüm' gedenke miiner to'm Gnaadenlohn<br /> +Un gif 'n Broor Eerenst de Himmelskroon!</p> +<p class="right"> +Böntkemeyer.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1131" id="Footnote_1_1131"></a><a href="#FNanchor_1_1131"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">brüüe</em>: necke, quäle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1132" id="Footnote_2_1132"></a><a href="#FNanchor_2_1132"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">freesen</em>: frieren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1133" id="Footnote_A_1133"></a><a href="#FNanchor_A_1133"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">Brüüe diine Moor</em>: Sprichw.: vexire Keinen der klüger ist als du.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_164" id="Page_164">[164]</a></span></p> + + +<h2><a name="Hans_Gastenkaarn" id="Hans_Gastenkaarn"></a>Hans Gastenkäärn.</h2> + +<p class="center">(Uut'n Engelsken van Robert Burns, 'n schottsken Buuren.)</p> + +<p class="poem"> +Dree graute Heerens harren sick<br /> +'r Hand un Waart up giewen,<br /> +Se wollen Hänsken Gastenkäärn<br /> +An siin blootjunge Liewen.<br /> +</p><p class="poem"> +Se greipen Hans un stopp'den en<br /> +In d'Eerd'n, met Ploog un Iisen,<br /> +Un scholl'n 'n Eed wual schwuaren hebb'n,<br /> +De Junge si'r wiesen.<br /> +</p><p class="poem"> +Mar fründlick kwam de Mey in't Land,<br /> +Gaut Suomerschuurs to'r Eerden,<br /> +Süh daar stönd Hänsken nigges risk,<br /> +Dat s'Alle sick verfehrden.<br /> +</p><p class="poem"> +De Middensuomers Sünne schein,<br /> +Dau wöörd he graut un dicke,<br /> +Un Spette wuöss'n em ümm'n Kopp,<br /> +De drüww'den grüwwelike.<br /> +</p><p class="poem"> +Man as de Riipeltiidt'r was,<br /> +Dau wöörd he ault un leige;<br /> +He knickebeend' un wackelkoppd'.<br /> +Et gönk met em tor Neige.<br /> +</p><p class="poem"> +He quiinde toseh'ns mehr un mehr<br /> +Un lööt de Ahren hangen,<br /> +Un as de Herskup dat vernam,<br /> +Siä'n se, nu miöt' wi'n fangen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span class="pagenum"><a name="Page_165" id="Page_165">[165]</a></span> +Se haalden Iisen, lank un schaarp<br /> +Un schniien 'n düür de Hacken;<br /> +Dann bäunen s'em en Seil ümm't Liif<br /> +Un neimen'n up de Nacken.<br /> +</p><p class="poem"> +Drup schmeiten se en rügg'lings daal<br /> +Un geiwen sick an't kloppen,<br /> +Un siäen: Hans, de Dokter haal',<br /> +Du schast us bett nich foppen!<br /> +</p><p class="poem"> +Se tröck'n 'n splinternaaket uut<br /> +Un jöögen 'n in alle Ecken;<br /> +Man siinen waarmen gielen Rock<br /> +Droft' he nich wier antrecken.<br /> +</p><p class="poem"> +Se schmeiten'n in'n Waaterpool;<br /> +De aarme Hans Gastenkäären!<br /> +Wann he 'r nich in versuupen woll,<br /> +Most he wual schwemmen leeren.<br /> +</p><p class="poem"> +Se fiskeden 'n wier heruut<br /> +Un liä'n en up de Dielen;<br /> +Daar wöörd he stüsselt un hanteert,<br /> +Se lööten nich nau'n to quielen.<br /> +</p><p class="poem"> +Se daar'den uäwer'n glöön'gen Füür<br /> +Dat Mark em uut 'n Knuaken;<br /> +Dann kreigen s'en tüsken twee Miölensteen',<br /> +Daar wöörd he elennig e bruaken.<br /> +</p><p class="poem"> +Dann tapp'den s'em dat Hart'bloot af<br /> +Un drünken't in der Runne,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_166" id="Page_166">[166]</a></span>Je mehr se säupen, wo gräuter wöörd,<br /> +Eer Wiälmoot un eer' Wunne.<br /> +</p><p class="poem"> +Hans Gastenkäären was'n Held,<br /> +Konn sick in Alles schicken,<br /> +Un gläuw't mi, wer siin Bloot e schmeckt,<br /> +Schall'r wual dat Muul na licken.<br /> +</p><p class="poem"> +Et is de wahre Liewensdrank,<br /> +Vor de Grauten un Geringen;<br /> +Un wat 'k sau geeren liien mag,<br /> +Me kann'r sau schäun bi singen.<br /> +</p><p class="poem"> +Nu nieme Elk<a name="FNanchor_A_1134" id="FNanchor_A_1134"></a><a href="#Footnote_A_1134" class="fnanchor">[A]</a> den Kroos to'r Hand<br /> +Un stäute an, dat't klappet;<br /> +Haar'n se Hänsken nich sau met e nuamen<br /> +Wöör' nümmers Beer uuttappet.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1134" id="Footnote_A_1134"></a><a href="#FNanchor_A_1134"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">Elk</em>: ein Jeder, Jedermann.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_167" id="Page_167">[167]</a></span></p> + +<h2><a name="Uuse_gnaidigen_Froolens" id="Uuse_gnaidigen_Froolens"></a>Uuse gnaidigen Fröölens.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Uuse gnaid'gen Fröölens Schweerebrett!</span><br /> +De Miäkens sind to lauwen;<br /> +Se sind sau glatt, sau donnersnett<br /> +Van unner bes to buawen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hebb't s'auck wual es de Haar nich e kimmt,</span><br /> +Sau laut't se alldach schnicker;<br /> +Man wann se s' rieken striigelt hebb't,<br /> +Sind se na teinmal schmücker.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se sind, as uut'n Egge pell't;</span><br /> +Hebb't <em class="gesperrt">echte</em> raae Backen.<br /> +Dach, wann me eer Bedriif vertellt,<br /> +Dann gift't ju wat to schnacken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Den Minsken is't sau an e daun,</span><br /> +De Daaten miötet sprieken;<br /> +Aun' Düügte müg't na'n Düüwel gaun,<br /> +Sau Junkgesell as Miäken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sii auck'n Lüüt sau schmuck un drall,</span><br /> +'n Engel van Gebeerden;<br /> +Sau is et dach up keenen Fall.<br /> +Wat nütt' up düsser Eerden.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann et nich Düügte hiägt un pliägt;</span><br /> +Un sau isst auck bi Männern.<br /> +Werd Düügte an de Schäunheet schmägt,<br /> +Kümmt't Eene to dem Aennern.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_168" id="Page_168">[168]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Schäunheet is, bi miiner Ehr'!</span><br /> +Met Iisen to vergliiken;<br /> +Dat Staul der Düügte mot'r vör<br /> +Bi Aarmen un bi Riiken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau wat heww' ick't al uutprobeert</span><br /> +Un fuunen, dat viel Lüüe<br /> +Man Iisen sind, glatt afpoleert,<br /> +Un hebbet nine Schniie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De'r gaffeltangen-fründlick sind</span><br /> +Riek ick na meest to 'm Iisen;<br /> +Daardüür kann mi'n Minskenkind<br /> +Siin Staul nich recht bewiisen;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann achter Fründelk'heeden kann</span><br /> +De Schalk sick recht verstieken;<br /> +Wo faaken werd'r gaar Nicks van,<br /> +Wat söcke Lüüe versprieken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Bi <em class="gesperrt">de</em> is Söckes nich de Fall,</span><br /> +Waarvan wi iewen schnacket;<br /> +De hebbet Beed' de Düügte al,<br /> +Bi'n' Wickel un bi'n Hacken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Eene hält, Jahr uut Jahr in,</span><br /> +'ne Aart Apthekerbooe,<br /> +Un Pillen, Salw' un Pulwers d'rin;<br /> +Dat kümmt us Buur'n to Gooe.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se gift us geern uut eerer Büss',</span><br /> +Lät't sick nich es betaalen.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_169" id="Page_169">[169]</a></span>»Nei,« seggt se faarts, »ick giew't ümsüss,<br /> +Laut't man faartan wat haalen.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi Buurslüüe gah't bi Nacht un Daag,</span><br /> +Nin eenzig Mal vergiewens.<br /> +Lest kreig miin Wiif de leige Plaag'<br /> +Bi Nacht ... Heer miines Liewens!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat was et düüster, as in'n Sack;</span><br /> +Ick lööp na gnäidig Fröölen.<br /> +(Bii'n Paarthuus' beiten mi in't Jack<br /> +Des Jäggers gluurske Töölen.)<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Genoog — ick kreig 'n Hälfken Wiin</span><br /> +Un Pulvers van'n Fröölen;<br /> +De Aulsk' nam't in, — weg was de Piin,<br /> +Dat Kniipen un dat Wöölen. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Ann're heft auck sieckerlick</span><br /> +Eer Gooes ... Apthek'reeren,<br /> +Dat is jüst eere Saake nich;<br /> +'t is dach 'ne gooe Deeren.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann se 'nen Minsken deenen kann,</span><br /> +Dat is recht eere Puppe;<br /> +Se help't 'n aarmen Buuersmann<br /> +Vorwahr uut mann'ger Suppe.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">An Kinnern heft se eere Frööd'</span><br /> +Un mag se geern bedenken,<br /> +En af un an 'ne bunte Flööt',<br /> +Of süß wat Bieter's, schenken.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_170" id="Page_170">[170]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Lest kwam se up'n Haf to us</span><br /> +Un fönk gliiks an to griinen:<br /> +»Wo steht't dann,« fröög se, »Vaader Brus«<br /> +»Met Fritzken un Regiinen?«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Sind s' na gesund un krall? Ick weet,</span><br /> +Regiin' kann aardig knixen;<br /> +Giiw't eer dach es düt nigge Kleid,<br /> +Un Fritzken düsse Bücksen.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">As se 't mi in de Hänne gaf,</span><br /> +Dau schmüüsterde eer Müülken<br /> +Un Fröödentraunen rullden 'r af;<br /> +Eer' Backen kreigen Küülken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Find't me sau'n' Düügenhaftigkeet</span><br /> +Bi liiglässen Minsken,<br /> +Kümmt me nich in Verliegenheet,<br /> +Wat me daarvor schal wünsken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Kort af — vor Beed 'n Brüüdegam,</span><br /> +En gliik, an Stand un Ehren,<br /> +Un Junkers fiin un glatt un stramm,<br /> +As wann et Engel wöören.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Kuom't Ridder, uut den Graafenstann'!</span><br /> +O, kuom't dach, Ji Baraunen!<br /> +Haul't üm uuse gnaid'gen Fröölens an,<br /> +De Düügte en to launen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Zwaars heft de Een' 'n Klausterplatz;</span><br /> +Dach dat is Kiikelkaakel;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_171" id="Page_171">[171]</a></span>Sau'n Klausterplatz vergitt sick faarts,<br /> +In Brüügams-Tabernaakel.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Beliiw ick na de Hachtiidtsfiir</span><br /> +Van uuse gnaid'gen Fröölen,<br /> +Dann will'k ne auck, to miiner Liir',<br /> +'n lustig Stücksken gröölen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Fritz schall, up siiner Viggeliin,</span><br /> +De Quinten lustig kniipen,<br /> +Un Stöfferken schall, graff un fiin,<br /> +Up siiner Flööten piipen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hans bläst de blanke Staatstrumpett,</span><br /> +Dat em de Bückse knacket,<br /> +Un em de klaare, glöön'ge Schweet<br /> +Van Kopp un Ahren klacket.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Klaus heft den Tackt sau recht in'n Kopp',</span><br /> +D'rin söcht he siine's Gliiken,<br /> +De schall, in Draw un in Galopp,<br /> +Den aulen Brummbass striiken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Wuppup<a name="FNanchor_A_1135" id="FNanchor_A_1135"></a><a href="#Footnote_A_1135" class="fnanchor">[A]</a> un de Duudelsack</span><br /> +Schiölt düür de Lüfte schallen,<br /> +Un piff, paff, puff, un knick, knack, knack!<br /> +De Donnerbüssen knallen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Uuse Kohee'r, met'n krummen Häär'n,</span><br /> +Schall baul' den Braaen mierken<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_172" id="Page_172">[172]</a></span>Un met siin'n Häären auck wual geern<br /> +De Nachtmusiik verstiärken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi Buurvolk alle, Mann un Fruu,</span><br /> +Wi juch't dann een' düür'n änner:<br /> +Uuse gnaid'gen Fröölen kriiget nu<br /> +Up eenmal wackre Männer!<br /> +</p> +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1135" id="Footnote_A_1135"></a><a href="#FNanchor_A_1135"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">de Wuppup</em>: die Bastschalmei.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_173" id="Page_173">[173]</a></span></p> + + +<h2><a name="Wualmeende_Raut" id="Wualmeende_Raut"></a>Wualmeende Raut an ......</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Gliik as nich blanke, schaarpe Mester<a name="FNanchor_1_1136" id="FNanchor_1_1136"></a><a href="#Footnote_1_1136" class="fnanchor">[1]</a></span><br /> +Wahrteeken gooer Kuäcksken sind,<br /> +Un sick je auck bi eenen Hester<a name="FNanchor_2_1137" id="FNanchor_2_1137"></a><a href="#Footnote_2_1137" class="fnanchor">[2]</a><br /> +De Düügte<a name="FNanchor_3_1138" id="FNanchor_3_1138"></a><a href="#Footnote_3_1138" class="fnanchor">[3]</a> up den Baark<a name="FNanchor_4_1139" id="FNanchor_4_1139"></a><a href="#Footnote_4_1139" class="fnanchor">[4]</a> nich gründ't;<br /> +Sau sind auck Viele, de'r liebet,<br /> +Getrüwwe Friggers, as't wual schint;<br /> +De, wann se Hand un Küßkens giewet,<br /> +Dach deep in'n Harten Schelme sind.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se sind nich anners, as de Immen,</span><br /> +De baar met Räuwerie un Druugd'<a name="FNanchor_5_1140" id="FNanchor_5_1140"></a><a href="#Footnote_5_1140" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Den sööten Haanig to gewinnen,<br /> +An allen Bloomen lick't un suug't.<br /> +Se nasket, waar't sick icht's will föögen,<br /> +Un schnoop't sick bastens-satt un fuul<br /> +Un na genuatenen Vergnöögen<br /> +Treck't s'af, un — wisket sick dat Muul.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'n Haane bell't sick in, de Hööner</span><br /> +Siien alle siiner Lust Gewinn;<br /> +Sau will dat Mannsvolk auck de Deener<br /> +Van jeddern wackern Wichte siien.<br /> +Wual teinmal schwiärt' s' in eener Stunde:<br /> +»De Donner schlau, ick bin di trüü!«<br /> +Man meestig steht in'n Hartensgrunde,<br /> +Dat dat alldach e luagen sii.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Eene denk't, wann man Dukaten</span><br /> +In Schiepeln bi der Uutstüür sind,<br /> +Dann schall de Ehstand wual geraaen<br /> +Un süß is't dach man Rauck un Wind.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_174" id="Page_174">[174]</a></span>Den Annern haaget raae Backen,<br /> +Un kralle Augen, schwarte Haar,<br /> +Un kann vor Schmacht wual nich es kacken.—<br /> +Wel sau 'nen nimmt, is dull un daar.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Drüdde lät de Tiidt vergaunen</span><br /> +Un nüsselt in der Eensamkeet,<br /> +Bes he nich mehr dat Minnste Aunen<br /> +Van Leefde spüürt un van Geneet;<br /> +Un dann mag he et nich es seggen,<br /> +Wo he sick achter'n Ahren kleit,<br /> +Dat he, bi wainsken<a name="FNanchor_6_1141" id="FNanchor_6_1141"></a><a href="#Footnote_6_1141" class="fnanchor">[6]</a> Uäwerleggen,<br /> +De beste Jüügde sau verschleit.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Drüm, Lüüt, wullt du den Rechten fangen,</span><br /> +Besüh di wual, wat du bedrifst,<br /> +Dat du nich an 'n Tünt<a name="FNanchor_7_1142" id="FNanchor_7_1142"></a><a href="#Footnote_7_1142" class="fnanchor">[7]</a> behangen<br /> +Un Liewenslank bedruagen blifst.<br /> +Beprööwe<a name="FNanchor_8_1143" id="FNanchor_8_1143"></a><a href="#Footnote_8_1143" class="fnanchor">[8]</a> eerst de licksken<a name="FNanchor_9_1144" id="FNanchor_9_1144"></a><a href="#Footnote_9_1144" class="fnanchor">[9]</a> Gäste,<br /> +Dat du van de, daar du met frigg'st<br /> +Un haaseleerst, to gooer Leste<br /> +Man nich den allerleigsten krigst. —<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1136" id="Footnote_1_1136"></a><a href="#FNanchor_1_1136"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Mester</em>: Messer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1137" id="Footnote_2_1137"></a><a href="#FNanchor_2_1137"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Hester</em>: Heister.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1138" id="Footnote_3_1138"></a><a href="#FNanchor_3_1138"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Düügte</em>: Tugend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1139" id="Footnote_4_1139"></a><a href="#FNanchor_4_1139"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Baark</em>: Borke, Baumrinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1140" id="Footnote_5_1140"></a><a href="#FNanchor_5_1140"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Druugd</em>: Trug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1141" id="Footnote_6_1141"></a><a href="#FNanchor_6_1141"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">wainsk</em>: mistrauisch, vorsichtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1142" id="Footnote_7_1142"></a><a href="#FNanchor_7_1142"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">'n Tünt</em>: ein Klecks; nichtsnutziger +Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1143" id="Footnote_8_1143"></a><a href="#FNanchor_8_1143"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">beprööwe</em>: erforsche, untersuche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1144" id="Footnote_9_1144"></a><a href="#FNanchor_9_1144"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">licksk</em>: lüstern.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_175" id="Page_175">[175]</a></span></p> + +<h2><a name="Hans_in_der_Kierken" id="Hans_in_der_Kierken"></a>Hans in der Kierken.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">O Greet', wat hebb' ick häärt un sehn,</span><br /> +In eener grauten Stadt am Meen<a name="FNanchor_1_1145" id="FNanchor_1_1145"></a><a href="#Footnote_1_1145" class="fnanchor">[1]</a>!<br /> +Daar was ick in'n Huus e gaun,<br /> +Ümm'n bietken unner Schuur to staun.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat was'n Huus, vorwahr sau lank,</span><br /> +As uuse lütke Roggenkamp,<br /> +Et was sau hell, sau reggen drin,<br /> +Sau schäu'n un ganz na miinen Sinn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Daar was en Dink in de Lucht<a name="FNanchor_2_1146" id="FNanchor_2_1146"></a><a href="#Footnote_2_1146" class="fnanchor">[2]</a> e stellt</span><br /> +Ick dacht', wann dat herunner fällt! —<br /> +Daar keiken Häärens<a name="FNanchor_3_1147" id="FNanchor_3_1147"></a><a href="#Footnote_3_1147" class="fnanchor">[3]</a> kort un lank<br /> +Heruut, met jümmer frisken Klank.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un ümm' dat Brummedink herumm,</span><br /> +Stönd'n half Stiige Keerels, schlank un krumm,<br /> +De harren giele Brieer in'n Aarm',<br /> +De mööken'n ganz unwiisen Laarm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wann de dann nich mehr woll'n schregg'n,</span><br /> +Dann mösten's se achter'n Ahren klegg'n;<br /> +Se follden't wual, dat mierk'de ick,<br /> +Un schregg'den dann ganz jämmerlick.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man Eene stönd up eenen Pinn',</span><br /> +Dat most' der Annern Bessmoor<a name="FNanchor_4_1148" id="FNanchor_4_1148"></a><a href="#Footnote_4_1148" class="fnanchor">[4]</a> sien,<br /> +De harr'n se recht in de Nacken packt,<br /> +De brumm'de as'n Duudelsack.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_176" id="Page_176">[176]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een Keerl beit up'n hölten'n Stock<a name="FNanchor_5_1149" id="FNanchor_5_1149"></a><a href="#Footnote_5_1149" class="fnanchor">[5]</a>,</span><br /> +De schregg'de nett as 'n Ziegenbock;<br /> +Sau gaww' harr' he nich uut e schregg't,<br /> +As em wöörd faarts de Hals ümm'dregg't.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Up eenmal wöörd et müüsken still</span><br /> +En schwart' Mann tratt, — wat de wual will? —<br /> +Up'n mooje<a name="FNanchor_6_1150" id="FNanchor_6_1150"></a><a href="#Footnote_6_1150" class="fnanchor">[6]</a> zierlick Triatrum,<br /> +De rööp wat uut, van lank un krumm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann kwam'r auck faarts achter an,</span><br /> +En andern kall-peck-schwarten Mann,<br /> +De kräup uut 'ner halwen Tunn' heruut,<br /> +De Mann saug ganz verdreetlick uut.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Eerst küürd' he ganz bedierw' un sacht,</span><br /> +Dann rööp he, dat de Biöne<a name="FNanchor_7_1151" id="FNanchor_7_1151"></a><a href="#Footnote_7_1151" class="fnanchor">[7]</a> krachd',<br /> +He küürd' n Huupen Tüug's 'r hier,<br /> +As wann he allein in'n Huuse wöör.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een Keerl schleik an de Lüü' heran,</span><br /> +De dröög'n Stock met'n Müssken d'ran,<br /> +Daarunner harr he'n Schellken maak't;<br /> +Wat dat scholl, bin'k nich achter raakt.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He gönk'r met bi Fruu un Mann</span><br /> +Un keik' se ganz barmhartig an;<br /> +Se stipp'den all' de Finger d'rin,<br /> +Ick stipp'de 'r miine auck met in.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_177" id="Page_177">[177]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un as nu Alles uut scholl sien,</span><br /> +Dau kräup de Mann in de Tunn'n w'er in;<br /> +Dann föngen Alle, Fruu un Mann,<br /> +Wier jämmerlick to gröölen an.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'N ault Ribbett<a name="FNanchor_8_1152" id="FNanchor_8_1152"></a><a href="#Footnote_8_1152" class="fnanchor">[8]</a> stönd neig'st bi mi,</span><br /> +Dat fröög mi: Mann, wat jaape<a name="FNanchor_9_1153" id="FNanchor_9_1153"></a><a href="#Footnote_9_1153" class="fnanchor">[9]</a> ji<br /> +In düssen Gaddestempel 'rum?<br /> +Dat lät je aabelunwiis<a name="FNanchor_10_1154" id="FNanchor_10_1154"></a><a href="#Footnote_10_1154" class="fnanchor">[10]</a> dumm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick segg'de: Fruu, ick kiek' mi blind,</span><br /> +Was dat dach all' vor Heerens sind,<br /> +De up der moojen haugen Hiil',<br /> +Sau'n Laarm bedriiw't, vor langer Wiil'?<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau seggt' se mi: Du Dummerjan!</span><br /> +Wat ick di daarvan seggen kann:<br /> +Mus'kanten sind't, un auck wat Sänger;<br /> +Nu gah't met Gatt! un jaap't nich länger.</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">Unbekannt.</cite></p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1145" id="Footnote_1_1145"></a><a href="#FNanchor_1_1145"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Meen</em>: Mayn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1146" id="Footnote_2_1146"></a><a href="#FNanchor_2_1146"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Lucht</em>: Luft, Höhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1147" id="Footnote_3_1147"></a><a href="#FNanchor_3_1147"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Häärens</em>: Hörner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1148" id="Footnote_4_1148"></a><a href="#FNanchor_4_1148"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Bessemoor</em>: Großmutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1149" id="Footnote_5_1149"></a><a href="#FNanchor_5_1149"><span class="label">[5]</span></a> Clarinette.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1150" id="Footnote_6_1150"></a><a href="#FNanchor_6_1150"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">mooje</em>: hübsch, ist holländisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1151" id="Footnote_7_1151"></a><a href="#FNanchor_7_1151"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Biöne</em>: Decke, Plafond.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1152" id="Footnote_8_1152"></a><a href="#FNanchor_8_1152"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">'n ault Ribbett</em>: ein alles Weib, Rappeltasche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1153" id="Footnote_9_1153"></a><a href="#FNanchor_9_1153"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">jaapen</em>: gaffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1154" id="Footnote_10_1154"></a><a href="#FNanchor_10_1154"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">aabelunwiis</em>: albern, tölpelhaft.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_178" id="Page_178">[178]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Ick_was_de_Junfer_Eegensinn" id="Ick_was_de_Junfer_Eegensinn"></a> +Ick was de Junfer Eegensinn,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">In Gooen nich to tiämen,<br /> +un striiwd' mi faaken hier un hen,<br /> +To giewen un to niemen.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau nääe<a name="FNanchor_1_1155" id="FNanchor_1_1155"></a><a href="#Footnote_1_1155" class="fnanchor">[1]</a> gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau kwam 'n jungen Pluumenbaart</span><br /> +Anmöödig un vull Liewen,<br /> +De wüste met der besten Aart<br /> +To niemen un to giewen.<br /> +Dau weet de Hiemel, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau geeren gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick mierk'de, waar he gönk un stönd</span><br /> +Up jedder'n siiner Winke,<br /> +Un greip he miine rechte Hand,<br /> +Gaf'k em auck faarts de Linke.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau fründlick gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In'n Nottbusk tröck he mi met sick</span><br /> +Uu't der Metspielers Schwaarme,<br /> +He gaf mi siinen Aarm, un ick,<br /> +Ick nam en in de Aarme.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau fröödig gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi seiten in'n schmööen Kott'<a name="FNanchor_2_1156" id="FNanchor_2_1156"></a><a href="#Footnote_2_1156" class="fnanchor">[2]</a></span><br /> +Un wöören nett an'n Küüren;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_179" id="Page_179">[179]</a></span>Ick gaf den Karr'n uut miiner Nott<br /> +Nam de van siinen wieren.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau arglaus gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau häärden wi den witten Patt,</span><br /> +De Mooder, roopend, kuomen,<br /> +Wual harr ick süß, ick weet nich wat<br /> +e giewen, af e nuomen.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau willig gaf un nam.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1155" id="Footnote_1_1155"></a><a href="#FNanchor_1_1155"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">nääe</em>: ungern, bedenklich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1156" id="Footnote_2_1156"></a><a href="#FNanchor_2_1156"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">in'n schmööen Kott</em>: in einem weichen Lager.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Joost_un_Jan" id="Joost_un_Jan"></a>Joost un Jan.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat gift't Nigges, seggde Joost to Jan,</span><br /> +— Se drööpen sick unnerwieges an. —<br /> +«Vull Nigges, man Nicks Gooes,« seggde Jan to Joost,<br /> +»De Paapst is up den Düüwel erboost;<br /> +»Dann tüsken 'r Hell' un'n Fiegefüür<br /> +»is in e fallen de aule Müür';«<br /> +»Un nu kann, na miinen Gissen,<br /> +»De Paapst de Müüren gaar nich missen.«<br /> +»Dat gift'n P'rzeß,« siä Joost to Jan. —<br /> +»Jau wual, un'n P'rzeß, de wat lange duuren kann,<br /> +«Dann't meeste Geld heft de Paapst sünner Twiiwel,<br /> +»Aawers de meesten Avekaaten heft de Düüwel.«</p> +<p class="right">Klöntrup</p> +<p class="right">(Manuscript.)</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_180" id="Page_180">[180]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Dat_Bileams_Iisel" id="Dat_Bileams_Iisel"></a> +Dat Bileams Iisel sprak, dat Wunner</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Was vor de Tiien graut, wual wahr!<br /> +Dach, wo sick alles ännert, jetzunner<br /> +Preddiget Iisels sagaar.</p> +<p class="right">Derselbe.</p> + + +<h2><a name="Dat_Fensterbeer" id="Dat_Fensterbeer"></a>Dat Fensterbeer.</h2> + +<p class="center">(Manuscript von <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>. 1782.)</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et hiäwenschiärt un is sa köil,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Nich mehr sa baddig as gistern;</span><br /> +De Wolken de trecket, de Wind de geht,<br /> +De Sünne brennet nich mehr sa heet,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Nich mehr sa glöönig as gistern.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man gistern, al was et sa baddig un heet,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Sa was ick dach biäter to Moe;</span><br /> +Ick was sa lustig, sa goder Teer,<br /> +Wat fröig ick viele na Wind un Wiär,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick höilt em vul to Goe.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar was in der Buurskup en Fensterbeer,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Wi göngen dar nütte to Kere.</span><br /> +Dar gönk de Viole, dar gönk de Bas;<br /> +Wi drünken des Beeres sa mannig Glas,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un göngen dar nütte to Kere.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar wören de Wichter, de Lütens all,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Mari-Lüt un Gret' un Sofie;</span><br /> +Se wören sa lustig un goder Teer,<br /> +Se süngen un dansden un sprüngen sa sehr,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Man keene sa fin as Marie.</span><br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_181" id="Page_181">[181]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar is vörwarn ken Wicht as et</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Up Gades Eren to finen;</span><br /> +Gewislick de dat nich 'n segt un süt:<br /> +»Mari-Lüt is wual dat beste Lüt!«<br /> +<span style="margin-left: 4em;">De is nich recht bi den Sinen.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar wöören de Jungens, se äügden na er,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">'t verdraut mi ut der Mauten;</span><br /> +Se juch'den un sprüngen as wören se dul;<br /> +Da was ick mines Sinnes sa vul<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un kon et dach sülwen nich lauten.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick was sau bedierwe, dat hölp mi nich,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Se keik ut den Augen sa fänger,</span><br /> +Ick droft et nich waugen un danssen met er,<br /> +Mi biwde dat Harte, et schlööig mi sa sehr.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un se was up'n Föiten sa tänger.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Föite sa tänger, de Augen sa hell!</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick konn vor mi sülwen nich bliwen,</span><br /> +Was dach sa frödig un wualgemoot,<br /> +Er Angesicht' as Miälk un Bloot! —<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick weet et nich al to beschriwen.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar is vörwaren ken Wicht as et</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Up Gades Eere to finen;</span><br /> +Gewislick, de dat nich 'n segt un süt:<br /> +»Mari-Lüt is alldach dat beste Lüt!«<br /> +<span style="margin-left: 4em;">De is nich recht bi den Sinen.</span><br /> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_182" id="Page_182">[182]</a></span></p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Daar_ginten" id="Daar_ginten"></a> +Daar ginten, daar kiiket de Strauten henup,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Daar steht wual 'n half Stiige Fruusvolk in'n Trupp:<br /> +De Anntke, de Hildke, de Gerdrut, de Siltke,<br /> +De Elsbeen, de Äultke, de Triintke, de Täültke;<br /> +Wann de sick entmöötet,<br /> +Dat niiget, dat gröötet,<br /> +Dat flaaret, dat schrewwelt, dat schnaatert sau sehr,<br /> +Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Nu kuome es Eener un stüüre mi de,</span><br /> +'t heft sick wat stüüren, se jool't jümmer me, (mehr)<br /> +Van Flass, un van Linnen, van Braaken, van Spinnen,<br /> +Van Wasken, van Weeken, van Büüken un Bleeken,<br /> +Van Nauteln un Tweerent,<br /> +Van Kunraud un Beerend;<br /> +Dat jiwwelt, wo länger et duuret, togliik,<br /> +As quaakeden duusend Paar Poggen in'n Diik'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man kiiket auck es in dat Werthshuus henin,</span><br /> +Daar sitt in'n Gelaage 'n Süüpergesinn',<br /> +De Aarend, de Lübbert, de Joost un de Dübbert,<br /> +De Robbert, de Lappe, de Knobbert, de Tappe;<br /> +Wann de sick to proostet,<br /> +Dat flöckt sick, dat hoostet,<br /> +Dat ropt sick, dat klopp't sick, dat schregg't uäwerall,<br /> +As bölk'den vergrellede Ossen in'n Stall.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Na Middernacht kuom't se besuapen to Huus,</span><br /> +Dann kriiget de Wiiwer up'n Puckel den Gruuß;<br /> +Dann schlaa't se in Bieten<a name="FNanchor_1_1157" id="FNanchor_1_1157"></a><a href="#Footnote_1_1157" class="fnanchor">[1]</a> de Schötteln, de Näppe,<br /> +De Diske un Stööle, de Schreine un Schäppe;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_183" id="Page_183">[183]</a></span>Dat laarmet, dat zanket,<br /> +Dat joolet, dat anket,<br /> +Dat schleit sick, dat klei't sick, dat bitt sick tolest,<br /> +As fiirden de Düüwels in'r Höllen 'n Fest.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1157" id="Footnote_1_1157"></a><a href="#FNanchor_1_1157"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">in Bieten</em>: in Stücke, entzwei.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Das_Maedchen-Institut" id="Das_Maedchen-Institut"></a>Das Mädchen-Institut.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Jan, kiek dach, ens hier in 'et Fenster herin;</span><br /> +Daar sitt't di wat fiine Mamsellekens in;<br /> +Se segget, se leeren daar Fransk un Latiin,<br /> +Man't Meeste sall dach wual man Spieleri sien. —<br /> +Dat Eene, dat lachet, dat Andre dat gnittkert,<br /> +Dat Drüdde dat wippstert't, dat Veerde dat flittkert;<br /> +Dat flaaret, dat pluudert, dat schnaatert sau sehr,<br /> +Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör.<br /> +Un Summe Summooren, dat sehe ick wual,<br /> +Vor uuse Greetliesken is dat nine School! +</p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="De_graute_Naut" id="De_graute_Naut"></a> +De graute Naut ümme de Finanzen</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Un der Verfassung Schwierigkeit,<br /> +Läst sick, nu wi de Saak' in'n Ganzen<br /> +Beseht, as eene Kleenigkeit.<br /> +Heb' ick't nich alltiids seggt: »<span class="antiqua">visito visitas!</span><br /> +Et blift alldach as et tovüüren was.« +</p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Veel_Kolonels" id="Veel_Kolonels"></a> +<span class="antiqua">Veel Kolonels, en onwyze Staaten,</span></h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"><span class="antiqua">Veel Kapteins, en weenig Soldaten,<br /> +Veel Vergaaderingen, en geene Decreeten,<br /> +Dat zyn zes Ding', die'n Land opvreten.</span> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_184" id="Page_184">[184]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Sau_leesig" id="Sau_leesig"></a> +Sau leesig<a name="FNanchor_1_1158" id="FNanchor_1_1158"></a><a href="#Footnote_1_1158" class="fnanchor">[1]</a> auck ji Jungens doo't,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">Ji maak't us dach nich aabel<a name="FNanchor_2_1159" id="FNanchor_2_1159"></a><a href="#Footnote_2_1159" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Un schmiert mi auck sa'n Haasenfoot<br /> +Met Haanig üm den Schnaabel,<br /> +Un dööt auck nau sau fromm de Fent,<br /> +'t sind Flausen, dat he't eerlick ment.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau mannig gooe, fromme Lüüt,</span><br /> +Unschüllig as 'n Engel,<br /> +Bedräug sau 'n licksken Daamelstüüt<a name="FNanchor_3_1160" id="FNanchor_3_1160"></a><a href="#Footnote_3_1160" class="fnanchor">[3]</a><br /> +Van'n faaseligen Bengel;<br /> +Drüm, is de Schnoopert<a name="FNanchor_4_1161" id="FNanchor_4_1161"></a><a href="#Footnote_4_1161" class="fnanchor">[4]</a> nau sau glatt,<br /> +Ick trüww' em nich, ick flööt' ne wat,<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un schlaa' en Schnippken vor den Geck</span><br /> +Un wiise em de Hacken,<br /> +Un giew' em een' up't giele Beck<a name="FNanchor_5_1162" id="FNanchor_5_1162"></a><a href="#Footnote_5_1162" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Wagt he mi antopacken;<br /> +Schier' di na'n Galgen, Düükerskiind!<br /> +Du Karmielksheld<a name="FNanchor_6_1163" id="FNanchor_6_1163"></a><a href="#Footnote_6_1163" class="fnanchor">[6]</a> sist<a name="FNanchor_7_1164" id="FNanchor_7_1164"></a><a href="#Footnote_7_1164" class="fnanchor">[7]</a> vuller Wiind.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau schall't ju falsken Jungens gaun,</span><br /> +Wi-ji<a name="FNanchor_8_1165" id="FNanchor_8_1165"></a><a href="#Footnote_8_1165" class="fnanchor">[8]</a> us Wichter ööwen<a name="FNanchor_9_1166" id="FNanchor_9_1166"></a><a href="#Footnote_9_1166" class="fnanchor">[9]</a>;<br /> +Wi willt ju in de Frieten<a name="FNanchor_10_1167" id="FNanchor_10_1167"></a><a href="#Footnote_10_1167" class="fnanchor">[10]</a> schlaun,<br /> +Un mosten wi auck tööwen<br /> +Up't Tiigenpart<a name="FNanchor_11_1168" id="FNanchor_11_1168"></a><a href="#Footnote_11_1168" class="fnanchor">[11]</a> bes dartig Jahr;<br /> +De rechte Joost kümmt dach, vorwahr!<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_185" id="Page_185">[185]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un kümmt 'n eerlick Bursse dann;</span><br /> +De us recht ment, in Ehren,<br /> +Dann segg' ick faarts: Hier Joost, kumm an!<br /> +Ick will de Diine weeren;<br /> +Un blift he'r trüwwelk bi bestaun,<br /> +Laut' wi den Paapen d'ruäwer gaun.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1158" id="Footnote_1_1158"></a><a href="#FNanchor_1_1158"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">leesig</em>: gleißnerisch, einschmeichelnd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1159" id="Footnote_2_1159"></a><a href="#FNanchor_2_1159"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">aabel</em>: irre, närrisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1160" id="Footnote_3_1160"></a><a href="#FNanchor_3_1160"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">licksken Daamelstüüt</em>: lüsterner Umherläufer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1161" id="Footnote_4_1161"></a><a href="#FNanchor_4_1161"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Schnoopert</em>: Lecker.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1162" id="Footnote_5_1162"></a><a href="#FNanchor_5_1162"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">up't giele Beck</em>: auf den gelben Schnabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1163" id="Footnote_6_1163"></a><a href="#FNanchor_6_1163"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Karmielksheld</em>: Buttermilchs-Held.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1164" id="Footnote_7_1164"></a><a href="#FNanchor_7_1164"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">sist</em>: sitzest.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1165" id="Footnote_8_1165"></a><a href="#FNanchor_8_1165"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Wi-ji</em>: wollt ihr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1166" id="Footnote_9_1166"></a><a href="#FNanchor_9_1166"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">ööwen</em>: hintergehen, foppen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1167" id="Footnote_10_1167"></a><a href="#FNanchor_10_1167"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">in de Frieten</em>: in's Maul.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1168" id="Footnote_11_1168"></a><a href="#FNanchor_11_1168"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Tiigenpart</em>: Gegenpart.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Raeutsel" id="Raeutsel"></a>Räutsel.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Up'n Thie<a name="FNanchor_1_1169" id="FNanchor_1_1169"></a><a href="#Footnote_1_1169" class="fnanchor">[1]</a> daar staa't twee Plauten,</span><br /> +Up de Plauten staa't twee Staaken,<br /> +Up de Staaken steht 'ne Tunne,<br /> +Up de Tunnen steht 'n Trechter,<br /> +Up den Trechter steht 'n Ball,<br /> +An den Balle sitt 'n Müülert,<br /> +Uäwer den Müülert sitt 'n Schnüütert,<br /> +Uäwer den Schnüütert sitt't twee Gleppers,<br /> +Uäwer de Gleppers steht 'n Wauld,<br /> +Darin huuseret Junk un Ault.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">(Wat is ju dat?)</span><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1169" id="Footnote_1_1169"></a><a href="#FNanchor_1_1169"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Thie</em>: Sammelplatz in den Dörfern.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_186" id="Page_186">[186]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Fruwwe" id="Fruwwe"></a> +»Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">»Juue Mann un de is krank.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Is he krank,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Gatt si Dank!</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Nu na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, ji schollen dach baule kuomen,</span><br /> +»Juuen Mann will't se berichten.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Willt se'n berichten,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Mag he bichten.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Hopp! na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, ji schollen dach gawwe kuomen,</span><br /> +»Juue Mann un de will stierwen.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Will he stierwen,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Kann ick ierwen,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Eerst na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, to, ji miötet kuomen,</span><br /> +»Juue Mann un de is daut.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Is he daut,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Frett he nin Braudt.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Juch! na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, nu schiöl' ji wual kuomen,</span><br /> +»'r is'n Frigger, de is vor ju.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Wat segge ji,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»'n Frigger vor mi?</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Dann is vor dütmal 't Danssen vorbi.</span> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_187" id="Page_187">[187]</a></span></p> + +<h2><a name="Auwendgebaet" id="Auwendgebaet"></a>Auwendgebät.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'s Auwend's, wann'k na Bedde gaae,</span><br /> +Legg'k mi in Mariggens Schaut;<br /> +M'rigge is miin' Mooder,<br /> +J'annes is miin Brooder,<br /> +Jesus is miin G'leidesmann,<br /> +De mi'n Weg wual wiisen kann.<br /> +Waar ick ligge, gaae un staae,<br /> +Sind mi veerteen Engel naae:<br /> +Twee to miinen Koppe,<br /> +Twee to miinen Fööten,<br /> +Twee to miiner rechten Siit',<br /> +Twee to miiner linken Siit'<br /> +Twee de mi decket,<br /> +Twee de mi wecket,<br /> +Un twee de mi'n Weg na'n Hiemel wiis't.<br /> +Jesus is miin Hätken,<br /> +J'annes is miin Schättken,<br /> +M'rigge ligt mi in'n Sinn,<br /> +Met de dree schlaup' ick in. —<br /> +</p> + + +<h2><a name="Nau_Eene" id="Nau_Eene"></a>Nau Eene.</h2> + +<p class="center">(kort un goot.)</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hier ligg' ick as 'ne Koh;</span><br /> +Nu seh' uuse Herrgatt to,<br /> +Dat mi nin Düüwel wat doo.<br /> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_188" id="Page_188">[188]</a></span></p> + +<h2><a name="Liedertafel" id="Liedertafel"></a>Liedertafel-Toast eines Wilden.</h2> + +<p class="center">(1. Juli 1843.)</p> + +<p class="intro-poem" style="margin-top: 1em;"> +<span style="margin-left: 1em;">Summ, Summ, Summ,</span><br /> +Brumm, Brumm, Brumm;<br /> +Der Eine laut, der Andre leise;<br /> +Kurz, Jeder trillert auf seine Weise. —<br /> +Schrillt doch im großen Liedersaal,<br /> +Der Rohrspatz neben der Nachtigall.<br /> +</p> + +<p class="poem" style="margin-left: 5em;"> +<span style="margin-left: 1em;"><span class="antiqua">Cantores amant humores,</span><br /> +Cantores amant sorores,<br /> +Cantores bibunt</span> gern Wein;<br /> +Das räumt mir wohl Jedermann ein.<br /> +</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Mein Lehrer war auch ein Sangverwandter,</span><br /> +Denn in unserm Dorfe war er Kanter;<br /> +Er sang ein herzbrechendes Tremulant,<br /> +Das war weit und breit im Lande bekannt.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Der pflegt' auch mitunter zu sagen: »<span class="antiqua">Cantores</span></span><br /> +»Wenn die bei einander sein, <span class="antiqua">amant humores</span>;<br /> +»Das heiße: »Wenn Eener veel sungen hat,<br /> +»Dann maakt he <span class="antiqua">vel quasi</span> de Kehl' auck ens natt.<br /> +»Singt Philomele doch selbst gern an Plätzen,<br /> +»Wo sie jezuweilen den Schnabel kann netzen.<br /> +»Und inniger lauschen den kräftigen Tönen<br /> +»Des Männergesanges die lieblichen Schönen;<br /> +»Denn, füllt Philomele mit Seufzern die Brust,<br /> +»Stimmt Männergesang alle Herzen zur Lust. —<br /> +»Wie preis' ich doch meine treu herzliebe Käthe!<br /> +»Wenn die nicht alljezuweil anstimmen thäte<br /> +»Des ehren Herrn Pastors sein Leibstück mit mir:<br /> +»»Zwei Ort', o Mensch, hast du vor dir««<br /> +»Und prost'te nicht mit mir <span class="antiqua">tener-adjuvanter</span>,<br /> +»Längst wär' ich, Gott soll mich! im Dorf' nicht mehr Kanter.«<br /> +So unser Herr Kanter ... Der durstige Velten,<br /> +Er tremulirt längst schon in besseren Welten. —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_189" id="Page_189">[189]</a></span>Doch ihr Leute singet ja, bei meiner Seele!<br /> +Als säße ein Orpheus in jeglicher Kehle;<br /> +Und habt heute so manchen Vers schon gesungen,<br /> +und Alles ist Euch so herrlich gelungen,<br /> +Daß Ihr es, weiß Gott! wohl verdienet habt,<br /> +Daß Ihr auch mal tüchtig die Kehlen erlabt. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 1em;">So faßt denn recht herzhaft die schäumenden Becher</span><br /> +<span style="margin-left: 1em;">Und leeret sie tapfer, als fröhliche Zecher.</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Es leben die Sänger und ihre Lieder!</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Wir hören sie hoffentlich bald einmal wieder.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;"><span class="antiqua">Salvete, salvete Cantores,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Quicunque amate humores!</span></span><br /> +</p> + + +<h2><a name="Zu_meinem_Geburtstage" id="Zu_meinem_Geburtstage"></a>Zu meinem Geburtstage,</h2> + +<p class="center" style="font-size: smaller;">von meiner Landsmännin E. H.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Willkuomen hier bi us in'n Gröönen,</span><br /> +Willkuomen hier! met Fruww' un Kiind;<br /> +Den braawen Mann den will' wi kröönen<br /> +Met Bloomen, hüüt' to'm Angebind'.<br /> +Haug' liewe <em class="gesperrt">düsse düutske Mann</em>!<br /> +Un Alles juuble, wat't man kann.<br /> +</p> + + +<h2><a name="Erwiederunge" id="Erwiederunge"></a>Erwiederunge</h2> + +<p class="center" style="font-size: smaller;">an miine Fründinn E. H. to eeren Gebuurtsdaage.</p> + +<p class="poem"> +Ei, wat häär' ick, Diin Geburtsdag hüüte,<br /> +Leewe Kiind! Wat wünske ick di dann?<br /> +Junge Wichter weeret geeren Brüüte, —<br /> +Süh, drüm wünsk' ick di 'n braawen Mann;<br /> +Eenen, de bi Daag' un Nacht wat kann.<br /> +</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_190" id="Page_190">[190]</a></span></p> + + +<h2><a name="Raeudigel-Anspranke" id="Raeudigel-Anspranke"></a>Räudigel-Anspranke des Bittkers Fieseler.</h2> + +<p>Gooen Dag! Ick harr wual'n Gruuß to bestellen an den +Werth un de Weerdinne un scholl Ju auck 'n fründlicken Gooen +Dag entbeen van Bruut un Brüüg'm, Rudolf Dubbelhaff un Liesken +Hinnerkers, un se wöören Willens tooken Dingesdaage eeren +Ehrendag to haulen, un Ji mogden'n dach auck de Ehre andoon'n +un sprieken eer'n Dingesdaage in'n Brüüg'm siiner Behuusunge +to'r Hochtiedt to, up'n gooen Muaren-Sappen un'n goot Glas +Beer un Brannewien un setten Ju hernau met de annern Gäste +an'n Disk un niemen dann fürders vorleef, wat Kack un Kellermester +Ju vermaaket, un iäten wual'n Stücke van'n fetten Ossen, +saaen un braaen, un'n Knaup van'n langen Roggen un 'n +Spliete van der breen Weggen, un drinken daar bito 'n Glas +Wiin 'r veer of fiiwe, of 'n half Stiige, saviel Ju lüstet un +beleewet, un maaken Ju in allen Deelen lüstig un wual to +Friäe. Mogt't dann auck fallen an Saaken wat't woll, an +Saaen un Braaen, an Wiine, Beer un Brannewiin, an Lucht +un Füür, an Spell un Musikanten un an Bedeenunge scholl'r +nin Gebreck sienen. Dat scholl nich alleine sienen den Dingesdag, +sündern auck veer un twintig Stunne rund, bes'n Gooensdaage +Muaren, dat sick'n Jeddereene wual besehnen kiöne na Huus +to kuomen. Tiidt un Stunne wollen se'r nich bi faste setten, +dat moste'n Jedder na siiner eegenen Natuur up'n Besten wieten. +Man se wollen de Bidde nich geeren van Ju geweegert sien, un +wann Ji't wier van doon n harren, wollen se auck denstbaar un +erkenntlick wier ümme sienen.</p> + +<p>Is de Bidde auck wat geringe un sind de Wäärde auck wual +wat weenig, denket de Saake 'n Käären nach; Ji hääret je wual, +wo se't geeren harren.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_191" id="Page_191">[191]</a></span></p> + +<p class="p4"></p> +<h2 class="headless" style="display: inline;"> +<a name="In_den_lustigen_Spinnstuben" id="In_den_lustigen_Spinnstuben"></a> +In den lustigen Spinnstuben</h2><p style="display: inline">, den früher so berühmten Fundgruben +alter Sagen und Volkslieder, sangen die Landleute ehemals +gern ein Liedchen, in dessen Strophen sich zugleich die schalkhafte +Sphinx verbarg, das so anfing:</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick satt up miinen Klössken</span><br /> +Un luusede miin Vössken;<br /> +Wo länger as ick luusede,<br /> +Wo kahler dat he wöörd.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(Dat was de Spinnewuocken.)</span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick satt up'n kaulen Steene</span><br /> +Un keik mi tüsken de Beene,<br /> +Ick keik van'n Hiemel to'r Eeren<br /> +Un dacht', wat will dat weeren?<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(Dat was 'ne Henne de Egger brodde.)</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">u.s.w. u.s.w.</span> +</p> + +<p>Man de gooe aule Tiidt der Eenfalt in Waart un Sitte +liggt al'n Stiige Hahnentrette achter us.</p> + +<p>Hüütiges Daages häärt me dergliiken leider nich viel mehr, +dann upstunds miötet et enkel<a name="FNanchor_1_1170" id="FNanchor_1_1170"></a><a href="#Footnote_1_1170" class="fnanchor">[1]</a> nigge aabele Lyrendregger Stückskes, +gedruckt in diesem Jahre, »Schöne grüne Jungfernkränze;« +»Jägersmänner;« »Deutsche Vaterländer;« »Weine, weine, weine +nur nicht« un dergliiken sien un uäwer söcke Lifflafferiggen weeret +alle de schäunen aulen Leeder as:</p> + +<p class="poem"> +»Miin Mann woll es riien un harr nin Pierd;«<br /> +»Bliine Joost de harr' ne Deeren;«<br /> +»Ick was de Junfer Eegensinn;«<br /> +»Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen;«<br /> +»'T rees'den dree Junkers wual uäwer den Rhiin«<br /> +</p> + +<p>u. s. w. u. s. w. heel verleert un vergieten.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_192" id="Page_192">[192]</a></span></p> +<p><em class="gesperrt">'T is de Welt!</em> Wel kann't twingen. <em class="gesperrt">Sau de Wiise, +sau de Sank.</em></p> + +<p><em class="gesperrt">Ann're Heerens settet annere Suulen</em> un nierens +geht't wunnerlicker to, as in der Welt, plegt me wual to seggen, +dann de is rund un mot sick dreggen un wi alltohaupe miie. Man +hüütiges Daages kümmt'r alldach baule allstoviel Nigges up't +Tapeet, dat sick meestig alle up <em class="gesperrt"><span class="antiqua">ismus</span></em> und <em class="gesperrt"><span class="antiqua">tismus</span></em> endiget, +waar se sick un annre Lüüe met elendiget un in der Meenunge +staaet, dat se'r de längest verliienen<a name="FNanchor_2_1171" id="FNanchor_2_1171"></a><a href="#Footnote_2_1171" class="fnanchor">[2]</a> bietern Tiien met wier +haalen kiönen. Unnerdessen kann't wual nin Minske läugnen un +wööre he auck nau sau bliind un all' den Wirrwarr fiind, dat't'r +all'nhand up Stiien dann dach aparte wat ruuserig hier geht un +dat't düür un düür, van Ende bes to'r Wende sau'n wirrsk +Unner-Männtken-buawen-Spell is, dat'r baule nin Minske mehr +wiis uut weeren kann, waar se'r an'tleste na wual met na to +willt.</p> + +<p>»<em class="gesperrt">Waar de Tuun 'ne laage<a name="FNanchor_3_1172" id="FNanchor_3_1172"></a><a href="#Footnote_3_1172" class="fnanchor">[3]</a> Stiie heft, stiiget de +Schwiine 'r uäwer.</em>« — »<em class="gesperrt">Waar 'ne Kloppe<a name="FNanchor_A_1184" id="FNanchor_A_1184"></a><a href="#Footnote_A_1184" class="fnanchor">[A]</a> in'n +Huuse is, daar sitt de Düüwel up'n Schattsteene</em>;« +un »<em class="gesperrt">Wo hilliger de Tiidt, wo gluursker de Düüwel</em>,« +siäen de Aulen un mogten'r vorwahr auck wual Recht anne hebben.</p> + +<p><em class="gesperrt">De Welt is nu eenmal vuller Haaken un Öösen.</em> +— Unverdrag, Tiänegniiperigge, Zank un Niidt un Striit find't +<span class="pagenum"><a name="Page_193" id="Page_193">[193]</a></span>me upstunds leider Gattes in allen Ständen un in allen Dingen; +Verspackungen<a name="FNanchor_4_1173" id="FNanchor_4_1173"></a><a href="#Footnote_4_1173" class="fnanchor">[4]</a> sawual up'n Diälen, as up'n Hiilen un in'n +häugesten Hahnenholte un Unfriäe in allen Hööken, daar me ichtens +de Augen hendregget, un wat will't na wual alle giewen, +ehr sick all' de verwoorenen Kraumstickeriggen wier glatt bi eene trecket!</p> + +<p>Dat Spell liggt leider nu eenmal sau in der Natuur un is +alle Creatuuren gemeen; man wann sick to'm Bispell 'n Paar +inbellske, rohmsüchtige Hahnens, 'n Paar schalüünske<a name="FNanchor_5_1174" id="FNanchor_5_1174"></a><a href="#Footnote_5_1174" class="fnanchor">[5]</a> Kröpperaarende, +of'n Paar misgünnige Rüüens, de sick de besten Knuacken +een vor't annere geeren wegschnappen mogten, lange noog an e +gneeset un beknurret un sick eerst man 'n Paarmal schamper<a name="FNanchor_6_1175" id="FNanchor_6_1175"></a><a href="#Footnote_6_1175" class="fnanchor">[6]</a> bieten +hewwet, weeret se achternau insgemeen de dickesten Fründe un +deelet sick al geeren eerlick in de Büüte. —</p> + +<p>Giewe Gatt, dat'r an'tleste man nich auck 'n Deel <em class="gesperrt"><span class="antiqua">Missmus</span></em> +manken loope, de se up Ööwelwiege vertocket<a name="FNanchor_7_1176" id="FNanchor_7_1176"></a><a href="#Footnote_7_1176" class="fnanchor">[7]</a>, daar se heel uppe +verdwaalet un <em class="gesperrt">dat se nich met'n Jiöcke in 't Bad gaaet +un'r met'n Kleye wier uut kuomet</em>. —</p> + +<p>Je nu, laut't schlüüren! Wen't alle nich ansteht, wat sick +upstunds gebüüret, de träuste sick met: <span class="antiqua">Visito, visitas!</span> Dat het +up Düütsk:</p> + +<p class="poem"> +Un thüüt auck alle Welt to Feile,<br /> +De Welt blift alldach as se was.<br /> +</p> + +<p>Wat't'n auck hier un daar unnern Steerte jiöcken mag un +wat se auck all'nhand vor Tolööpe niemen müüget, lautet se man +bissen hott un haae<a name="FNanchor_8_1177" id="FNanchor_8_1177"></a><a href="#Footnote_8_1177" class="fnanchor">[8]</a>, un gift't auck wual es'n Ruck un'n Riete, +'t kümmt alldach met'r Tiidt Allens wier in de aulen Truaaen.</p> + +<p>»Viele Köppe viele Sinne,« siä jener Knecht, as he 'n Föör +Kumstköppe<a name="FNanchor_9_1178" id="FNanchor_9_1178"></a><a href="#Footnote_9_1178" class="fnanchor">[9]</a> ümmeschmieten harr un de Eene hier, un de Annre +<span class="pagenum"><a name="Page_194" id="Page_194">[194]</a></span>daar hen turrelde. Man afgliiks he'r siinen grauten Verdreet uäwer +kreig un'r'n ganzen Haup resolute Donnerwiers bi flokde, gaf +he sick dach an'tleste kristlick to un raakede se ganz gedüldig wier bi +eene. Sau, rieke ick, schiöl't sick met de hüütigen Twasjahners +uäwer kort of lank auck gebüüren ...</p> + +<p>'N ault Jeddewaart seggt: <em class="gesperrt">De Jiwer heft as de Haasens, +siewen Hüüe, man he leggt'r alle Daage eene +van af.</em> Dat is de Welt Loop van Anbeginn e wiesen un schall +auck wual sau bliiwen, süß moste uuse Herrgatt an'tleste na wual't +Regiment verloopen; man de sitt faste in den aulen Saadel un +schall sick van däärlicke Minskenkinners vorwahr vor't Eerste na +wual nich begäusken lauten. Is he dach na vor as nau de sülweste +gooe aule Gatt des Friedens un der Liebe, de geeren'n Auge +to drücket, sau lange et ichtens geht, de'r abers auck wual tüsken +triäen un'n Insehn to doonen schall, wann't Tiidt is; dann sau +as de Verloop nu is, kann't alldach up de Duur nich bestaunen. —</p> + +<p><em class="gesperrt">Wann de Apteekerbüssen klappert, is'r vull Leigheet +un Süüke, un wann't Käären wuorpet werd, +blift't Kaff vor to liegen.</em> 'T mag wual Tiidt un auck +wual goot sienen, dat Allens rägt un fiäget werd. — Dan schiölet +de Saaken auck wual wenner 'n annern Drei<a name="FNanchor_10_1179" id="FNanchor_10_1179"></a><a href="#Footnote_10_1179" class="fnanchor">[10]</a> wier kriigen. +De gedüldige, kneeseilde, uäwerto in Lankmoot un Löösigheet begrauede +un begriisede düütske Michel werd alle Daage insichtiger +un wo mehr em de langen, rööterigen aulen Zopphaare tostutzet +un stüüwet weeret, wo heller't em in'n Koppe werd. Münnert +sick de lögge Siewenschläuper man eerst recht uut'n riekeligen Dutte +un Draume un wisket sick de blääen Augen met de Hiemdsmowwen +ordentlick klaar, dann schall he sick auck wual met Andacht +un Gemack to Sinne griipen, wo't ümme em to geht un dann +schall he sick wual recken un räugen un in de elteriggen Füüste +spiggen un up den düür un düür verralterden un vertalterden +<span class="pagenum"><a name="Page_195" id="Page_195">[195]</a></span>Kloddenprüük in tasten un tocken wat he tocken kann, dat he in +glatte Töppe un Fissen reet werd, dat uuse leewe Herrgatt ginte +buawen siine Lust un Frööde an siine nigges upfliggeden Kinnerkes +hier up'r Eerden heft, de in Eenverstand un Friäe bi elkander +un düür malkander liewet un wiewet ...</p> + +<p>De siälige <span class="antiqua">Asmus</span>, — wann ick unner den Naamen nich +riewele<a name="FNanchor_11_1180" id="FNanchor_11_1180"></a><a href="#Footnote_11_1180" class="fnanchor">[11]</a> — sünk je auck al vor langen Jahren: »Es kann schon +nicht immer so bleiben etc.« Sint der Tiidt is'r wahrhaftig e noog +vorgaunen, daar de gooe Mann sick wual Nicks van dräumen +lauten harr un de Welt heft sint dessen Rücke un Stäute kriigen, +dat se'r faarts 'n paar hunnert Jahre up ens van vuörwes triifelt +is.</p> + +<p>Wel in der Schlummertiidt vor der Revolution to'r Welt +e kuomen un up e wuossen is un't sau advenant alle met düür +e maaket heft, de weet'r van nau to seggen, wo't'r bi togaunen +un de Welt in de hüütige Gestalt kuomen is; man'n junge Kiik +in de Welt, de't eerst uut Böökern liäsen mot, wann he'r Aart +van wieten will, kann't alldach sau vullstännig nich begriipen, as +de De, de't met eegenen Augen an e sehn hebbet.</p> + +<p>Uuse siälige Kanter, ('t was auck sau'n Stücke van'n <span class="antiqua">Asmus</span>,) +konn af un an auck wual es sa'n Simmeleerschuur up't Liif kriigen, +dat he geeren in de Feerne keik un uäwerliä, wo't na wual +es kuomen kiöne un miöte, un dann plogde he achternau de Aarm's +unner to schlaun as de graute Feerenkiiker un Twankmester Napoligum, +wann he sick de nigge Inrichtunge der Welt düür'n Kopp +gaunen lööt, un vor sick hen to miimern un to söchten: »'t is +hart, wat Bieters ruuken un't nich schnappen kiönen. — Alle +Wiisheet in Ehren, man wann me 'n augenverkäüchelsken<a name="FNanchor_12_1181" id="FNanchor_12_1181"></a><a href="#Footnote_12_1181" class="fnanchor">[12]</a> Kladderbaum +met aller Mööte up e riepet is un iewen de Hand na +der blanken Taskenuhr uutstrecken will, glisket me schnupps 'n +<span class="pagenum"><a name="Page_196" id="Page_196">[196]</a></span>eeslings<a name="FNanchor_13_1182" id="FNanchor_13_1182"></a><a href="#Footnote_13_1182" class="fnanchor">[13]</a> wier an de Grund un heft't bedrööwede Nausehn un +Verhäununge un Uutschliipen in'n Kaup.«</p> + +<p>Lautet us abers man nich verzaagen! Vellichte konn't sick dach +gebüüren, dat se van den <span class="antiqua">Patriotismus, Socialismus, Pietismus, +Communismus</span> un wat't na süß alle vor <em class="gesperrt"><span class="antiqua">is-</span></em> un <em class="gesperrt"><span class="antiqua">cis-</span></em> un <em class="gesperrt"><span class="antiqua">dismus</span></em> +sienen mag, de der Minskheet upstunds in'n Köppen spockt +un se rappelköppsk un schullahrig<a name="FNanchor_14_1183" id="FNanchor_14_1183"></a><a href="#Footnote_14_1183" class="fnanchor">[14]</a> maaket un uut'n eene ritt, +as de Wahrwulf 'ne freedsaame Schaupedrift, auck bito na wual +es wier up den aulen <b>bidoonsken</b> <em class="gesperrt"><span class="antiqua">Westphalicismus</span></em> verföllen.... +Gatt giewe't! Dann Trühartigkeet, Verdriägsamkeet +un Eenigheet, <em class="gesperrt">met eenen Waarde</em>: <b>de aule ehrlicke Bidoonskeet</b>, +sind heel uut'r Welt e wieken, un de miötet'r alldach tohaupe +eerst wier in, süß blift't apartig met allen <span class="antiqua">ismus</span>sen 'n tüdderiggen +Kraum, daar se sick dann an'tleste na wual sau inne to vermusselt, +dat't'r <em class="gesperrt">heel</em> met belemmert un bedaun is. — — —</p> + +<p><em class="gesperrt">Dat is</em>, ducht mi, <em class="gesperrt">'n Satz un auck 'n <b>Muß</b></em>. —</p> + +<p><span class="antiqua">Pauperismus</span> wille de Herre in Gnaaden van us afwiiren, +vor den <span class="antiqua">Nihilismus</span> abers de heele Minskheet bewaaren.</p> + +<p>Un scholl't dann met'r Tiidt de Fall weeren, dat uut alle den +Kriwwelkrawwel toleste wat Bieters gröonede un blöggede, dann +wi-wi uusen Kinnern un Kindeskinnern wünsken, dat se't waaren +müügen un'n dat Geneet 'r van uut Hartensgrunde günnet sien.</p> + +<p>Wann us Aalen <b>de Tiien</b> auck wul es an lachet as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaule, sau schall <b>de Pott</b> vor us alldach +wual nich mehr gaar weeren; wi schiölet wual in der bedrööweden +Musseligge vordan begriisen un'r uäwer wegstierwen, ehr +dat nigge Festdaagesgericht up'n Disk kümmt. —</p> + +<p>Nu Adjüüs! vor düsse Keer... Wann'k de Frööde na beliewen +scholl, dat düt Bööksken, dat ick vor Nicks mehr un Nicks +Bieteres uuttogiewen dacht hebbe, as vor'n lütken Bidrag to'r +<span class="pagenum"><a name="Page_197" id="Page_197">[197]</a></span>Kenntniß uuser <em class="gesperrt">unverfälskeden</em>, gooen aulen Moorsprauke un to'n +Gedenkbooke der Eenfalt in Waard un Sitte uuser rechtschaffenen +Vorfahren, met Bifall up e nuamen werd, kuome ick vellichte na +wual ens met allerhande Schnacken un Schnurren <em class="gesperrt">uut der +gooen aulen Tiidt, as de Düüwel na'n lütk Fentken +was un Himmännken hedde</em>, wier vor'n Dag; dann ick +heww'r, nett as miin Fründ Seling, na'n ganzen Haup unner +in der Kiipen liggen. De Tiidt mot't nauwiisen. 'N ault Jeddewaart +seggt: »<em class="gesperrt">De sick anbaut, dessen Laun was nich +graut.</em>« Scholl't'r mi auck sau met gaunen, dann mot'k'r +mi met träusten, dat'k't'r to'm Minnsten dach goot met e ment +hewwe.</p> + +<p> +<em class="gesperrt">Elk Vuugel singt, daarnau he becket is.</em></p> +<p>'T gaae Ju tohaupe wual!<a name="FNanchor_B_1185" id="FNanchor_B_1185"></a><a href="#Footnote_B_1185" class="fnanchor">[B]</a><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1170" id="Footnote_1_1170"></a><a href="#FNanchor_1_1170"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">enkel</em>: blos, nur.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1171" id="Footnote_2_1171"></a><a href="#FNanchor_2_1171"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">verliienen</em>: vergangenen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1172" id="Footnote_3_1172"></a><a href="#FNanchor_3_1172"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">laage</em>: flache, niedrige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1173" id="Footnote_4_1173"></a><a href="#FNanchor_4_1173"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Verspackungen</em>: Risse, Zerrissenheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1174" id="Footnote_5_1174"></a><a href="#FNanchor_5_1174"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">schalüünske</em>: (<span class="antiqua">jaloux</span>) eifersüchtige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1175" id="Footnote_6_1175"></a><a href="#FNanchor_6_1175"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">schamper</em>: scharf, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1176" id="Footnote_7_1176"></a><a href="#FNanchor_7_1176"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">vertocket</em>: verlockt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1177" id="Footnote_8_1177"></a><a href="#FNanchor_8_1177"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">hott un haae</em>: links und rechts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1178" id="Footnote_9_1178"></a><a href="#FNanchor_9_1178"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Kumstköppe</em>: Kabusköpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1179" id="Footnote_10_1179"></a><a href="#FNanchor_10_1179"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Drei</em>: Dreh, Wendung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1180" id="Footnote_11_1180"></a><a href="#FNanchor_11_1180"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">riewele</em>: irre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1181" id="Footnote_12_1181"></a><a href="#FNanchor_12_1181"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">augenverkäüchelsken</em>: verblendenden, gauklerischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1182" id="Footnote_13_1182"></a><a href="#FNanchor_13_1182"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeslings</em>: rückwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1183" id="Footnote_14_1183"></a><a href="#FNanchor_14_1183"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">schullahrig</em>: hängeohrig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1184" id="Footnote_A_1184"></a><a href="#FNanchor_A_1184"><span class="label">[A]</span></a> »<em class="gesperrt">Kloppen</em>« waren bei den Katholiken an den Orten, wo sie ihren +Gottesdienst nicht halten durften, solche Weibspersonen, welche an den Kirchenthüren +sitzen und der versammelten Gemeinde mit Klopfen (daher der +Name) ein Zeichen geben mußten, wenn die Gerichtsdiener kamen und den +Gottesdienst stören wollten. Sie thaten kein Gelübde und konnten sich verheirathen, +wiewohl solches selten geschah. +</p> +<p> +Andere behaupten, sie wären verpflichtet gewesen, die Geistlichen zum +Frühgottesdienste durch Klopfen an den Kammerthüren zu wecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1185" id="Footnote_B_1185"></a><a href="#FNanchor_B_1185"><span class="label">[B]</span></a> Durch den vorstehenden, vor dem Abdrucke uns mitgetheilten, sehr +lesenswerthen Auszug, fühlen wir uns — nachdem wir zugleich von vorn +herein erklären, kein kopfhängerischer Freudenstörer und Feind des Frohsinnes +zu sein, vielmehr dem, durch die vielfältigen Trübsale und Zerwürfnisse unserer +Tage gebeugten Volke gern vergönnen, mit den Fröhlichen froh zu sein, +insofern ihr Frohsinn sich nur in den rechten Schranken hält, — veranlaßt, +einer uns mehrfältig aufgefallenen Unstatthaftigkeit zu erwähnen, die uns der +Abhülfe wohl bedürftig erscheint. +</p> +<p> +Es ist dies nämlich das häufige und wie es scheint immer mehr zunehmende +Umhertreiben von Knaben und Mädchen, die oft wohl noch der Kleinkinderschule +angehören möchten, auf Jahrmärkten und Kirchmessen, welche dem +Volke allerlei obscöne Lieder vorplärren und dieselben hinterher wohl gar +auch noch gedruckt zum Verkaufe ausbieten. Namentlich hat ein dahin gehörendes +Schandlied, das, soviel wir meinen, so anfängt: »Use Knächt het et +sägt« etc. seit Kurzem eine solche Verbreitung im Volke gefunden, daß man +kaum eine kleine Strecke Weges zurücklegen kann, ohne beständig, selbst von +Schul- und noch jüngern Kindern, die hinter den Kühen und Gänsen laufen, +diesen ekelhaften Gesang, dem gleichwol eine nicht schlecht tönende, zu einem +besseren Volksliede wohl zu verwenden gewesene Weise gewidmet ist, anhören +zu müssen. +</p> +<p> +Die Verbreitung solcher Lieder kann offenbar nur höchst sittenverderbend +und gefährlich auf junge Gemüther einwirken. — +</p> +<p> +Möchten daher die Behörden, die ja sonst bemüht sind, gute Zucht und +Sitten nach allen Richtungen hin zu befördern und aufrecht zu erhalten, ein +schärferes Augenmerk auf solche Unschicklichkeiten richten und namentlich dem +herumziehenden Gesindel, ganz insbesondere aber den vielen kleinen Kindern, +das Betteln und Gelderpressen mittelst dergleichen, gegen alle Gesittung anstoßenden +Lieder streng verbieten und ihnen statt dessen ihren rechten und +bessern Platz in den Schulen anweisen lassen wollen. +</p> +<p class="right"> +(Aus der Mittheilung eines Freundes.)<br /> +</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_198" id="Page_198">[198]</a></span></p> + + +<h2><a name="Worter_die_beim_Flachsbau_Spinnen_und_Weben" id="Worter_die_beim_Flachsbau_Spinnen_und_Weben"></a>Wörter die beim Flachsbau, Spinnen und Weben +vorkommen.</h2> + +<p class="center" style="margin-bottom: 1em;">Aus dem Anhange zu dem <span class="antiqua">Idioticon osnabrugense</span> des Rectors <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite>.</p> + + +<p>Wenn de Buur syn Land wennegraven heft; so harked he't +mit der Harken. Is dat Lyn loopen, un is nich twylöpsk, of al +to fuhl; so gevet sick de Weers ant Ween, dat et juchet: to +malen, wenn't nich grovstakerig is. He lett et luken un föhret +de Knott-Bünne na Huus. Dann geiht et ant Reepen up der +Knotten Delle, oer up den Balken un dasket se mit den Knotten-Krans<a name="FNanchor_A_1186" id="FNanchor_A_1186"></a><a href="#Footnote_A_1186" class="fnanchor">[A]</a>. +Dann swinget he't, dat dat Knotten-Kaf vam Lyne +geiht. Darna binnet he't in Water-Boten, bringt et in de +Reute-Kuhlen, dyket et in, un lett et reuten. Dann kümt et +in de Spree, bet et Knaken dröge is. War se nyne Bokemöllen +hebbet, dar werd et met der Treuten boked. Darup weret de +Ryßen int veerkantige üm den Wocken legt, un et geiht an't +Braken; de Brak-Flegel geiht so lange, bet dat Böcksel full is.</p> + +<p>Na der Hand kumt dat Schwingen up dem Schwingelblock, +dat Schläbraken, dat Ribben, dat Hekkeln. De Hee werd uppeheget +tom Spinnen, un de Leege tom Schüren; man de Schäve +werd up den Fahld e smeten. De Möhme maked de Ryßens in +<span class="pagenum"><a name="Page_199" id="Page_199">[199]</a></span>Dyßen, un legt se weg, bet dat de Tyd kümt, dat de Wehrt mit +Knechten un Mägden, jedder syne Dyßen anlegd un tokked ut +den Spinne-Wokken, de eene drall, de anner fläge Garen. Gladde +Wichters hebbet gladde Wokken-Bläer, un spinnet niene Krallen. +Is de End verlahren, so werd he van frisken van der Spole över +de Flucht dür de Büßen tagen. Elk' Bind werd mit der Fißen +alleene bunnen, bet dat ganße Stücke fißet is. Dat Gaaren werd +e kaket unne büket. Van der Garwinne kumt't up de Spillen. +De et schyren schall, mot dat Läsen verstahn; de't up't Stell +krygen will, mot en Kamm van teinen, van ölven of van twölven +un mehren hebben, un en Hyvelt un en Drömmel, dat he't andrömmeln +kan. Up den Spool-Rae werd de Inslag up Spolen +wunnen, dat de Schöttspole in den Gange blyvt. Destomehr +Gink settet weret, desto bredder werd dat Werk. Is dat Garen +schyr Fleßen, de Egge goot un dichte un even wörket; so gelt de +Stock all en Jöhstken mehr. De wat spinnet Maltgaren, de wat +maket Lewwend, un verkopet se. Man de dat nich nödig heft, +de hechtet dat Linnen, bleket, büket un wacket et, un wenn et ree +is, so leggt de Moor et in't Schreen, det se't nödig heft, sick +Hemde un so wat darvan to tügen.</p> + +<blockquote> +<p class="hinweis">Die Relation bei <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite> ist mangelhaft, deshalb habe ich zu +beliebiger Vergleichung (auch der Orthographie) eine vollständigere neben +Jener abdrucken lassen.</p></blockquote> + +<p>Wann de Buur 't Liinsautsland wennegraawen heft, harket +he't met'r Eggen of met'r Harken, segget dat Liin 'r in, un lätt +de Walten 'r uäwer gaunen. Is dat Liin goot loopen un nich +twiilööpsk af allstofuul, sau giewet sick de Weers an't Ween, +dat't juuchet, tomaul wannt nich graffstaakerig is. Wann't sau +wiit is, lätt he't luuken un föhrt de Knüttlinge of Knuttenbünne +na Huus. Dann geht't an't Riepen; de Knutten de'r van kuomet, +lätt he up der Knuttenbahn of up'n Balken dräuge weeren. +De Knutten, daar na Stengels anne besitten bliiwen sind, dregget +se tohaupe un dat het dann'n Knuttenkranz. De Knuttenkränße +<span class="pagenum"><a name="Page_200" id="Page_200">[200]</a></span>hanget se meestig an'n Huuse in de Lucht, un wann se dräuge +noog sind, weeret se met de annern Knutten tohaupe bedierwe +met'n Friegel uut e duosken; dann wuorpet se dat Diösksel met'r +Wuorpschüppen, dat't Knuttenkaff van'n Liine geht. Daarnau +kümmt't Liin up de Fiägemiölen; dat beste Liin blift buawen +up'n Siefte un werd deels to'r neigesten Insaut up e raaget, +deels met den verquiinden, dat'r unner düür fällt, tohaupe na'r +Ölgemiölen schicket, dat'r Ölge van schlaagen un Ölgekooken vor't +Vee van e maaket weeret.</p> + +<p>Dat riepede Flass biinet se in Waaterbauten bringet't na der +Röötekuhlen, diiket't in un lautet et rööten, bes't breckt, of röötegaar +is. Dann kümmt't in de Spree, bes't knuackendräuge is +un goot schillet. Waar se nine Buokemiölen hebbet, daar buocket +se't met'r Trööten. Darup werd't bi Rissens in't Veerkant ümme +den Flasswocken<a name="FNanchor_B_1187" id="FNanchor_B_1187"></a><a href="#Footnote_B_1187" class="fnanchor">[B]</a> (Staapelstool) leggt un dann geht't an't +Braaken. (Bi de Braakeriggen, daar se sick 'n anner helpet un +allmanngsens uut'r ganzen Buurskup bi eene kuomet, geht't meestig +lustig hier.) De Brakenschliägel geht sau lange, bes dat +Biöcksel alle is. Na der Hand kümmt dat Schwingen up'n +Schwingelblocke, dat Schliepbraaken, dat Ribben up'n Ribbelappen +un dat Hiekeln. De beste Hee werd to'm Spinnen up e +hieget un dat Gaaren dat se daar van spinnet, het Heengaaren, +waar 'n tiigen dat uut schiiren Flasse spunnene Flässen- of Schiir-Gaaren +het. De leigen Heen bruuket se to'n Schüüren, of maaket'r +Flassseile van, man de Schiewe werd up'n Fahl e schmieten +of up e raaget, dann se is auck up vull annre Wiise na goot to +bruuken, t. B. to'n Füüranbööten, Egger intopacken etc. De Mömme +dregget de uut e hiekelden Rissen in Kluawen ('n Kluawen +heft teggen Rissens) reet de Heen in Diißens un leggt se weg +bes de Tiidt kümmt, dat de Weerth met Knechten un Miägeden +<span class="pagenum"><a name="Page_201" id="Page_201">[201]</a></span>jedder siine Diißen anleggt un uut den Spinnewocken de Eene +drall, de Annre flaige Gaaren tocket.</p> + +<p>Riekene Wichter hebb't glatte Wockenbliä'r; se singet achter'n +Driibeen 'n lustig Leedken un spinnet nine Krallen. Is de End +verluaren, sau werd he met'n Drauthaaken van frisken van der +Spoolen uäwer de Flucht düür de Büssen tuagen. Sind de +Spoolen vull, dann weeret se af e haspelt. Elk Biind ('n Biind +heft mehr of minner füftig Haspelfiäme) werd met'r Fissen af e +delt un alleine buunen, bes dat ganze Stücke fisset is. 'n Stücke +Gaaren heft gemeen hen veeruntwintig bes dartig Biind. Dat +Gaaren werd erst e kuacket, büüket un bleeket, bes't witt is. Van +der Gaaremwiine of'n Kröönken kümmt't up de Spillen. De't +up'n Schiirraamen schiiren will, mot't Liäsen verstaunen; De't +up't Stell kriigen schall, mot, wann se Läwwentlinnen<a name="FNanchor_C_1188" id="FNanchor_C_1188"></a><a href="#Footnote_C_1188" class="fnanchor">[C]</a> wuörken +lauten willt, 'n Reelkamm, 'n Hiiwelt un'n Kamm van fiif un +twintig Gingen, 'n Paar Gaarenscheen un Driömelsk satt hebben, +dat he't Gaaren wier andriömeln kann, wann't ritt, wat sick lichtfärrig +gebüüret, wann me de leigen Jungens 'r nich vor möötet, +dat se de Wichter in'n Wuörkestelle tiepket un tierget. De Inschlag +werd up'n Spoolraae up Spoolen wuunen, dat de Schattspoole +in'n Gange blift. Wo mehr Ginge settet weeret, wo breer +dat Wierk werd. Bi'n Wuörkestelle mot auck 'n Becken met +Schmittebrii un Schmittebösten staunen, daar de Wuörkerske dat +Wierk met schmittet, dat de Kamm bieter glitt, dat Gaaren nich +<span class="pagenum"><a name="Page_202" id="Page_202">[202]</a></span>to viele ritt un Schiersel un Inschlag sick bieter packet un bi eene +hält. Wann de Wuörkerske de Speerrooen versettet, nimmt se't +Gnittelbeen un glättet de Buawensiit un de Kanten, dat de +Kantläcker sick tosettet. Is dat Gaaren schier flässen, de Egge +goot, un dichte un iewen wuörket, sau gell't de Stock al'n Jöösken +(ehemals 5¼ Pfennig) mehr. De wat spinnet Maltgaaren<a name="FNanchor_D_1189" id="FNanchor_D_1189"></a><a href="#Footnote_D_1189" class="fnanchor">[D]</a> +de wat maaket Lewwende un verkaupet se up'r Legge, daar't leider +Gattes hüütiges Daages man nich viele Pennige mehr gift... +Man de dat nich will, of nich näudig heft, de hechtet dat Linnen, +büüket, wacket un bleeket't un wann't an'tleste ree is, leggt de +Moor't in't Schreen un lätt't liggen bes se't van doonen heft +sick Schliitelwierk, dat is Hiemde, Beddelaakens of Sökes, wat de +Huushällunge behoeft'r van to tüügen, of bes de Dächters frigget +un de Kistenfüllunge 'r 'n Schliete in maaket.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1186" id="Footnote_A_1186"></a><a href="#FNanchor_A_1186"><span class="label">[A]</span></a> Dies ist unrichtig; denn der »<em class="gesperrt">Knuttenkranz</em>« ist nicht das Instrument, +womit die Fruchtknoten des Flachses »<em class="gesperrt">de Knutten</em>« ausgedroschen +werden, sondern ein kranzförmiges Geflecht aus den Stengelchen, die beim +Reepen des Flachses an den Knoten sitzen bleiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1187" id="Footnote_B_1187"></a><a href="#FNanchor_B_1187"><span class="label">[B]</span></a> Der <em class="gesperrt">Wocken</em> schlichtweg, ist der Spinnrocken; die zum Braaken abgetheilten +Flachsrissen werden dagegen in's Vierkant um den »<em class="gesperrt">Flasswocken</em>« +oder Staapelstool übereinander gelegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_1188" id="Footnote_C_1188"></a><a href="#FNanchor_C_1188"><span class="label">[C]</span></a> Diese Benennung stammt ohne Zweifel aus dem Holländischen ab, +nämlich von dem Worte: »<span class="antiqua">loven</span>« loben, preisen, rühmen; <em class="gesperrt">Waaren auf +den Preis setzen</em>. — »<em class="gesperrt"><span lang="nl" xml:lang="nl" class="antiqua">Hoe veel looft gij dat linnen?</span></em>« Wie hoch +haltet Ihr das Linnen? »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Linnenlovery</span></em>:« öffentliche Linnenverkaufsanstalt. +</p> +<p> +Da nun die Holländer vermuthlich die ersten Abnehmer und die Begründer +unsers Leinwandhandels gewesen; so läßt es sich sehr wohl erklären, daß +sie uns auch die obige Benennung zugebracht haben, bey der es später verblieben +ist. +</p> +<p> +Die Annahme, das Löwend-Linnen habe von der ursprünglichen Bezeichnung +mit einem <em class="gesperrt">Löwen</em> seine Benennung erhalten, ist eine Fabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_1189" id="Footnote_D_1189"></a><a href="#FNanchor_D_1189"><span class="label">[D]</span></a> von <em class="gesperrt">Malter</em>: ein Dutzend oder 12 Stück. Das Maltgarn wurde +gewöhnlich bei 12 Stücken verhandelt.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_203" id="Page_203">[203]</a></span></p> + + + +<h2 class="headless" style="display: inline;"><a name="Zum_Schlusse" id="Zum_Schlusse"></a>Zum Schlusse</h2><p style="display: inline;"> theile ich den Lesern einen Auszug aus dem +Schreiben eines gelehrten Freundes mit und bitte Jedermann, der +sich für Sammlungen von Volkssagen, Volksliedern, Sprichwörtern, +Inschriften und was sonst dahin gehört, interessirt, um gütige +Mittheilungen.</p> + +<blockquote> + +<p>»Als einen schwachen Beweis, wie gern ich Ihr +schönes, verdienstliches Vorhaben unterstützen möchte, +sende ich Ihnen einliegendes Gedicht. Sollte es noch +nicht in Ihrer Sammlung sein, so glaube ich, daß Sie +es als einen Gewinn ansehen können.</p> + +<p>»Die beste Fundgrube für dergleichen Sachen, <em class="gesperrt"><b>wie +sie im Munde des Volkes leben</b> und das ist +die Hauptsache</em>, sind unsere Spinnstuben. Diese würde +man am besten ausbeuten können, wenn Prediger, +Schulmänner, Förster etc. auf dem Lande diesen oder jenen +verständigen Bauern, dessen Schulbildung etwas über das +Gewöhnliche hinausginge, für die Sache interessiren und +gewinnen könnten.</p> + +<p>»Da diese Lieder meistens gesungen werden, auch +in der Regel durch characteristische Melodieen sich auszeichnen, +so wäre es gewiß sehr interessant, diese soviel +möglich mittheilen zu können. Der Bauer müßte sich +dazu verstehen, das Lied, oder das Mährchen aufzuschreiben, +so gut er's kann, gleichviel ob vollständig oder +mangelhaft. Hat man nur erst Schwarz auf Weiß, +dann läßt sich der Sache leichter nachspüren; eben so +auch den verschiedenen Lesarten. Wir haben im Volke +einige Melodieen, die unbedingt den schönsten des südlichen +Frankreichs und des schottischen Hochlandes an die +Seite gestellt werden können.</p> + +<p>»Im Osnabrückschen lebt im Munde des Volks eine +Ballade, welche anfängt:</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_204" id="Page_204">[204]</a></span></p> +<p class="poem"> +»»Et rees'de 'n Junker wual uäwer den Rhin,<br /> +»»Na eenes Graafen Schwesterlin; etc.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(darin kommt vor:)</span><br /> +»»Ick wickle di hen, ick wickle di hier<br /> +»»Un wickle di nu un nimmermehr.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(und endigt sich:)</span><br /> +»»Dem Brooer folgede Rawengesank,<br /> +»»Der Süster folgede Klockenklank;<br /> +»»Dem Brooer folg'den de Raawen nau,<br /> +»»Der Süster folg'den de Schöölers nau.<br /> +</p> + +<p>»Man sieht aus den Bruchstücken, wie vielversprechend +das Ganze ist, das ich leider nicht vollständig +habe auftreiben können.«</p></blockquote> + +<p>Den Freunden, welche mir auf meine in verschiedenen Nummern +der Osnabrückschen Anzeigen vom Jahre 1842 enthaltene Bitten so +manche schätzenswerthe Beiträge bereits zusandten, statte ich meinen +verbindlichsten Dank ab und hoffe, daß dieselben fortfahren werden, +mich mit ferneren Mittheilungen zu erfreuen. Abers ji Antkevaars +un Bessemöörs, vertellet, wann ji innehööen miötet, of süß nich +recht mehr kummfaart kiönet, den Kinnern dach af un an wat van +de aulen Määrkes un Dööntkes, de ji van juue Antkeaulen hier na +wietet, un ji fründlicken Buurenwichter, singet den Jungens achter'n +Spinnraae un in de Wuörkekaamern dach manngsens söcke aule +Leederkes vor; de schriiwet se dann up un schicket se mi, as ick +wual wisse weet, geeren to, dat ick se drücken lauten un Jedereene +se d'rnau auck liäsen un van buuten leeren kiöne, dat se nich heel +verluaren gaaet un Kinnerskinner 'r auck na Geneet van hebben +un'r van nauseggen kiönet. De mi Söckes toschicket, 't si auck +wat't si, schall vorwahr auck fründlick van mi bedanket sien un' n +Küßhändken to hebben.</p> + +<div class="figcenter" style="margin-top: 4em;"> +<img id="back" src="images/back.jpg" width="362" height="600" alt="Rückseite" /> +</div> + +<div class="transnote"> +<p class="center"><b>Anmerkungen zur Transkription:</b></p> +<p>Die unter <a href="#Druckfehler_und_Verbesserungen">Druckfehler und Verbesserungen</a> aufgelisteten Korrekturen +wurden in der Transkription bereits berücksichtigt. Weitere offensichtliche Zeichensetzungsfehler sowie typografische Fehler wurden korrigiert.</p> +</div> + +<div>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 44784 ***</div> +</body> +</html> diff --git a/44784-h/images/back.jpg b/44784-h/images/back.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ad5e30a --- /dev/null +++ b/44784-h/images/back.jpg diff --git a/44784-h/images/cover.jpg b/44784-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..20a3a17 --- /dev/null +++ b/44784-h/images/cover.jpg diff --git a/44784-h/images/title-illu.jpg b/44784-h/images/title-illu.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7969127 --- /dev/null +++ b/44784-h/images/title-illu.jpg diff --git a/44784-h/images/vivat.jpg b/44784-h/images/vivat.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3caa2e0 --- /dev/null +++ b/44784-h/images/vivat.jpg diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt new file mode 100644 index 0000000..6312041 --- /dev/null +++ b/LICENSE.txt @@ -0,0 +1,11 @@ +This eBook, including all associated images, markup, improvements, +metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be +in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES. + +Procedures for determining public domain status are described in +the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org. + +No investigation has been made concerning possible copyrights in +jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize +this eBook outside of the United States should confirm copyright +status under the laws that apply to them. diff --git a/README.md b/README.md new file mode 100644 index 0000000..a7ff472 --- /dev/null +++ b/README.md @@ -0,0 +1,2 @@ +Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for +eBook #44784 (https://www.gutenberg.org/ebooks/44784) diff --git a/old/44784-0.txt b/old/44784-0.txt new file mode 100644 index 0000000..7e045e5 --- /dev/null +++ b/old/44784-0.txt @@ -0,0 +1,9277 @@ +The Project Gutenberg EBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen und +Gedichte, by F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Plattdeutsche Briefe, Erzählungen und Gedichte + mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenth + mliche Redensarten des Landvolks in Westphalen + +Author: F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +Release Date: January 28, 2014 [EBook #44784] + +Language: German + +Character set encoding: UTF-8 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PLATTDEUTSCHE BRIEFE *** + + + + +Produced by Heiko Evermann, Joachim Kreimer-de Fries +(Sponsor der Digitalisierung des Buchs bei +www.digiwunschbuch.de), Niedersächsische Staats- und +Universitätsbibliothek Göttingen (Durchführen der +Digitalisierung), Marc-Andre Seekamp and the Online +Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net + + + + + + + + + +Anmerkungen zur Transkription: Im Original gesperrt gedruckter Text +wurde mit _ markiert. Im Original in Antiqua gedruckter Text wurde mit +~ markiert. Im Original fett gedruckter Text wurde mit = markiert. + + + + + Einer + hohen königlichen Bibliotheks-Verwaltung + +beehre ich mich, anliegendes Pflichtexemplar der unlängst zu Osnabrück +erschienenen + +Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w. + +im Auftrage des Verfassers ergebenst zu übersenden, mit der Bitte, die +verzögerte Ueberreichung entschuldigen zu wollen. + + Mit schuldiger Hochachtung + und Verehrung + + G. A., 18. Febr. 1846 + + F. W. Lyra + + S. th. stud. + + An + eine hohe königliche Bibliotheks-Verwaltung + + z. H. Sr. Wohlgeboren + des Herrn Profeßor Dr. Hoeck + + hieselbst. + + + + +Euer Wohlgeboren + + +erlaube ich mir, beifolgend ein Exemplar eines von mir herausgegebenen +Werkchens in niederdeutsch-westphälischer Mundart zu gefälliger Ansicht +zu übersenden. + +Dieses Werkchen, bei dessen Bearbeitung ich mir insbesondere die +Aufgabe stellte, einen, von modernen Beimischungen und fremden +Überläufern freien Beitrag zur Kenntniß der so biederkräftigen +westphälischen Mundart zu liefern, verdankt seine Entstehung den +Anregungen einiger, den Forschungen in den niederdeutschen Sprachformen +zugewandter Gelehrten, namentlich des verdienten Herausgebers +der Völkerstimmen Germaniens, daher die Bearbeitung zunächst im +Interesse der Sprach-und Idiotismenforscher unternommen wurde, denen +es gewidmet war, aus welchem Grunde denn auch mehr Rücksicht auf +die Hervorhebung eigenthümlicher Ausdrücke und bereits veraltender +Redensarten und Sprichwörter zu nehmen war, als auf zierliche, jetzt +beliebige Gestaltung der meist aus dem Leben des Landmannes früherer +Zeit gegriffenen und eben deshalb nur im _ebenbürtigen, hausmachenen +Gewande_ vorzuführenden Bildergruppen. + +Gleichwohl habe ich dem Werkchen, welches anfangs nicht zum Drucke +bestimmt war, eine solche Einrichtung zu geben gesucht, daß es +zugleich auch eine erheiternde Unterhaltung für jeden unbefangenen +Leser und Freund der plattdeutschen Sprache darbieten möge. Gestützt +auf die beifälligen Aussprüche competenter Beurtheiler darf ich +mir schmeicheln, bei der nicht unschwierigen Durchführung meines +Unternehmens auch dieses Ziel erreicht zu haben. Ich hege deshalb +die Hoffnung, daß meine Arbeit auch Ihren Beifall finden und Sie +beigehendes Exemplar dieses _Büchleins für Jedermann_, das ich +unterdessen für nichts mehr und nichts Besseres anzusehen bitte, als +für eine kleine Ährenlese auf jenem erst wenig beackerten Sprachfelde, +zu behalten belieben werden, welchen Falles ich mir den Preis von 12 +Ggr. Courant dafür erbitte. + +Da dies Werkchen sich insbesondere auch zu einem angemessenen Geschenke +für die Jugend eignen dürfte, welche aus leicht zu erkennenden Gründen +die Sprache ihrer Vorältern nicht so ganz vernachlässigen sollte, so +bitte ich freundlichst, dasselbe in Ihren Kreisen als ein Solches +wohlwollend empfehlen zu wollen. + + _Osnabrück_, + im November 1845. + Gehorsamst + =Lyra.= + + + + +Den verehrlichen Subscribenten auf die von mir angekündigten + +Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w. + +mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche +Redensarten des Landvolks in Westphalen, + + +mache ich hierdurch die ergebenste Anzeige, daß obiges Werkchen nunmehr +in den nächsten vierzehn Tagen ausgegeben und den Subscribenten, die +nicht etwa vorziehen mögten, die gütigst verlangten Exemplare bei mir +abfordern zu lassen, zugesandt werden wird. + +Der vielseitige Beifall, den mein Streben während der Bearbeitung des +Werkchens erfuhr, -- welches zu meiner Freude bereits verschiedentlich +günstig beurtheilt und von einem vollgültigen, gelehrten Kenner der +westphälischen Mundarten ganz neuerlich mit dem Ausspruche belobt +wurde, daß es eben so verdienstlich als ausgezeichnet in seiner Art +sei und sich gewiß ein zahlreiches Publikum gewinnen werde, indem es +rücksichtlich der darin vorkommenden großen Anzahl eigenthümlicher +Redensarten und Sprichwörter, deren abgesonderte Erklärung eine +wünschenswerthe Zugabe ausmachen würde, eine seitherige Lücke ergänze +und namentlich auch dazu geeignet erscheine, der heranwachsenden +Jugend, welche die plattdeutsche Sprache aus leicht zu erkennenden +Gründen nicht so ganz vernachlässigen sollte, in die Hände gegeben +zu werden --, war ein Sporn für mich, dasselbe mit aller Sorgfalt +fast gänzlich umzuarbeiten. Um aber auch zugleich den Ermunterungen +und Aufforderungen zu weiterer Ausdehnung des Werkchens möglichst zu +entsprechen, ist keine Quelle unbeachtet geblieben, die irgend benutzt +werden konnte, dasselbe, namentlich im Interesse der Sprach- und +Idiotismenforscher, soviel als möglich zu vervollständigen. + +Durch diese neue Überarbeitung wuchs das Buch, weiches anfänglich nur +auf etwa fünf kleine Octavbogen berechnet war, bis zu 14 Bogen heran, +die ich in zwei Abtheilungen zu liefern beabsichtigte, wovon ich +unterdessen aus verschiedenen Gründen wieder abging und das Ganze jetzt +in einem Bande größern Formats gebe. + +Dies und die wiederholte genaue Revision vor dem Abdrucke, -- dann +ick woll nich geeren wat in de Welt uutdraawen lauten, dat nich in +allen Deelen vor Mester un Gesellen un aparte vor de glubietsken +Finnenkiikers bestaunen kiöne -- wird es hoffentlich entschuldigen, daß +der Lieferungstermin so lange hinausgeschoben werden mußte. + +Daargiigen draf ick abers auck driisten de Versiekerunge giewen, dat +ick'r all' miin Beste to an e settet hebbe, dat »=düt Bööksken vor +Jeddermann=« den geneegeden Afniemer un Liäser na miinen Gissen sau +wual gefallen schiöle, dat he'r siinen Friäe met hebben un'r mi nich +vor anschnawwen weere, dat't 'n Paar Grössen mehr kostet, daar'r auck +wual na mehr as dreemal sa viele vor inne steht, as ick an't Eerste uut +e luawet harr. + +Ick meene auck miiner Saaken wisse to sienen, wann ick mi inbelle, dat +de geneegede Liäser 'r up wat Stiien wual es bi schmüüstern schiöle, +as wann em Fierkenschnüütkes uut'n Suurkaule tolachet; -- dann daar +is't van Ende bes to'r Wende to in e siämet un vernegget -- un wel is'r +wual, de in uuser bekrutten Tiidt af un an nich wual es geeren van +Harten lachen mogte! -- + +Mi ducht 'r seite auck wual sau bito 'n nett Kristkindkensgeschenk vor +de lütken lebennigen Braudkuärwe inne, daar de Öllern se met an 'n +Liäsedisk tocken kiönen, wann se eer to lange buutens Huuses of unner'n +Fööten herümme ränkstert, daar se geeren inne herümme gliipen schiölen +un sick de langen Winterauwende kortswiilig met verdriiwen un'r buawen +batt auck wual 'n Bröcksken uut upschnappen kiönen, dat 'ne vorwahr +siin Liewe nin Quaut doonen, uäwer kort of lank vellichte abers na wual +es goot to Passe kuomen konn. -- + +Bei der Niederschreibung dieser ungeschminkten, von modernen +Beimischungen freien Beiträge zur Kenntniß unserer so kernhaften +westphälischen Muttersprache durfte ich das Motto nicht aus den Augen +verlieren: »_Platt is platt un mot platt bliiwen, süß is't nin Platt +un Bispriöke gaaet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul._« Darum +trat ich ohne Bedenken grade heraus mit dem Volkstone wie er war +und eben darum konnten auch die Skizzen, in denen ich die früheren +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur +in entsprechenden, naturgetreuen Farben gehalten werden. -- + +Indem ich nun diese kleine Ährenlese auf jenem urkräftigen, erst +wenig beackerten Sprachfelde meinen Landsleuten und allen Freunden +der westphälischen Mundart zu gütiger Aufnahme bestens empfehle, +bemerke ich nur noch, daß dieselbe, so wie bei mir, auch durch alle +Buchhandlungen des In- und Auslandes zu beziehen ist. + +Das Buch erscheint in Druck, Format und Papier wie diese Ankündigung. + + _Osnabrück_, den 15. October 1845. + + =Lyra=, + Canzley-Registrator. + + + + + Plattdeutsche Briefe, + Erzählungen, Gedichte, u.s.w. + + mit + + besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche + Redensarten des Landvolks in Westphalen; + + _vom_ + + Canzlei-Registrator F. W. Lyra + + in + + _Osnabrück_. + + ~Tempora mutantur et nos in illis;~ + + oder: + + Wi hebb't al mannig Jahr düürschlennert + Un seh'n, wo sick de Welt verännert. + + [Illustration] + + Verlag des Herausgebers. + + In Commission + der _Rackhorst_'schen und _Meinders_'schen Buchhandlungen in Osnabrück. + + 1845. + + + Den Herren + + ~Dr.~ J. W. Firmenich + + in Berlin + + und + + ~Dr.~ J. G. L. Rosegarten, + + ord. Professor der Theologie + + in Greifswalde, + + so wie meinen lieben Landsleuten in Westphalen + sammt und sonders gewidmet. + + + + + 'n Afbeld längst vergaun'ner Titen + Un wat de Aulen seggt un daun'n, + Schall milnen leewen Landeslüüen + Liifhaftig hier vor Augen staun'n. + + +Kräftig und ungeschminkt, wie der Zögling der Natur, -- der Landmann +ehemaliger Zeit --, ist auch seine Sprache; wer ihm einen ~frac à +la mode~ anlegt, der hat Beide nicht kennen gelernt und stellt ein +ungenügendes Bild dar. + +Dies zur Rechtfertigung mancher in diesen Darstellungen vorkommenden, +dem heutigen Geschmacke vielleicht nicht mehr zusagenden +Kraftausdrücke; die, wollte ich anders den Landmann älterer Zeit und +seine Weisen richtig zeichnen, nicht zu vermeiden waren. Dann Platt +is _platt_ un mot platt bliiwen, _süß is't nin Platt_, un _Bispriöke +gahet in Holsken un niemet nin Blatt vor't Muul_. -- Darum trat +ich in dieser kleinen Ährenlese auf einem urkräftigen, erst wenig +beackerten Sprachfelde, die ich gleichwohl für nichts mehr und nichts +Besseres ausgeben mag, als für einen, von allen im Laufe der Zeit +eingeschwärzten Überläufern und modernen Beimischungen freien Beitrag +zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen Muttersprache, ohne +Bedenken gerade heraus mit dem Volkstone und eben darum konnten auch +die einfachen Skizzen, in denen ich die frühern Gewohnheiten und Sitten +der Landleute darzustellen versucht habe, nur in naturgetreuen Umrissen +und im entsprechenden hausmachenen Gewande gegeben werden. + + + + +Vorbericht. + + +Auf dem Lande geboren und erzogen, habe ich schon früh vielfache +Gelegenheit gehabt, nicht allein die Sprache der Landleute Westphalens +in allen ihren Eigenthümlichkeiten zu belauschen und genau kennen zu +lernen, sondern auch das Thun und Treiben derselben zu beobachten, +und da auch meine späteren Lebensverhältnisse vielen Verkehr mit +den Landbewohnern herbeiführten, so sind mir ihre Weisen und die +Veränderungen, welche selbige in neueren Zeiten durch Sitten- und +Sprachverfeinerung -- die stets gleichen Schritt halten -- erlitten, +nicht fremd geblieben, so daß ich mir getrauen darf, im Stande zu +sein, sowohl die früheren Gewohnheiten des Landmannes, als auch die +Eigenthümlichkeiten seiner Sprachweise zutreffend zu schildern. Ich +habe damit einen Versuch gemacht, indem ich einige Erzählungen, +Gedichte u. s. w. zusammengetragen, die ich dem Drucke übergebe. Ich +glaube, daß die noch lebende ältere Generation, (ich meine damit die +im vorigen Jahrhundert, oder doch vor der französischen Invasion, +welche, im Zusammenhange mit den ihr nachgefolgten Zeitläuften und +Ereignissen, so vielen Einfluß auf die Veränderung der alten deutschen +Sitten und Gewohnheiten im Allgemeinen, und namentlich auch in +Hinsicht auf die Bewohner des platten Landes ausgeübt hat, Geborenen +und Herangewachsenen) mich überall verstehen werde; wogegen der +Jüngeren wohl Manche in meinen Darstellungen vorkommende Ausdrücke +und Redensarten schon nicht überall mehr verständlich sein mögten. +Für diese habe ich erklärende Noten beigefügt. Jedes Wort habe ich +absichtlich genau so geschrieben, wie es zuerst buchstabirt und nachher +ausgesprochen werden muß, daher die vielen Doppelbuchstaben und +Vorklänge, was nicht von Allen, die plattdeutsch schreiben, genugsam +beobachtet wird. + +Die plattdeutsche Sprache hat eine Menge ausdrucksvoller, scharf +bezeichnender, witziger Redensarten, weshalb sie, anerkannt, zu +humoristischen, aus dem Leben gegriffenen Darstellungen ganz vorzüglich +geeignet ist, und diese Seite habe ich bei meinen Darstellungen +besonders im Auge gehalten. + +Man hat überall eingesehen, daß es _eben noch Zeit sei_, die immer +mehr verhallenden Klänge der plattdeutschen Mundarten, soviel deren +in ihrer ältern Eigenthümlichkeit noch vorhanden sind, zu sammeln +und deshalb hat dieser Gegenstand der Wissenschaft, _auch eben in +unsern Tagen noch zu rechter Zeit_, die Aufmerksamkeit der Gelehrten +erregt, so daß sich ihrer Viele dem gewiß eben so verdienstlichen als +patriotischen Geschäfte widmen, die Idiome der plattdeutschen Mundarten +vor der Vergessenheit zu schützen. Unter solchen verdienen besonders +der Herr Professor ~Dr.~ _Rosegarten_ in Greifswalde und der Herr +~Dr.~ _Firmenich_ in Berlin hervorgehoben zu werden, von denen der +Erstere sich die verdienstvolle Aufgabe gestellt hat, ein =allgemeines +Wörterbuch= _der niedersächsischen oder plattdeutschen Sprache älterer +und neuerer Zeit_ zu bearbeiten, während der Letztere der gesammten +deutschen Nation in seinen »=Völkerstimmen Germaniens=« _ein gediegenes +und ächtes deutsches National-Werk_ übergeben wird. Beide haben +mich mit dem Vertrauen beehrt, mein thätliches Interesse für ihre +Unternehmungen in Anspruch zu nehmen und daraus ist die Veranlassung +zu der Niederschreibung der Darstellungen hervorgegangen, durch deren +Herausgabe ich den vielen Freunden der plattdeutschen Sprache um so +mehr einen Dienst zu erweisen glaube, als es meine Aufgabe gewesen +ist, _eine möglichst große Menge solcher Sprichwörter und Redensarten +zusammen zu bringen, die größtentheils schon jetzt nur selten mehr +gehört werden_, weil sie meistens nur noch in dem Munde abgängiger +Großväter anzutreffen sind und von welchen eben dieserhalb zu vermuthen +ist, daß sie bald ganz verschwinden, oder, wie ich mich ausdrücken +mögte, _aussterben_ werden. + +Besseren Verständnisses halber sind diese Sprichwörter in ein +erzählendes Gewand gewebt und die besonderen Redensarten und +Sprichwörter mit gesperrter Schrift gedruckt worden. Als Anhang habe +ich noch einige, theils von mir, theils von Anderen herrührende +Gedichte u. dgl. beigegeben und bemerke nur noch, daß ich mich überall +streng des Osnabrücker Idioms bedient habe. + + _Osnabrück_, im März 1844. + + =Lyra=, + Canzlei-Registrator. + + +Der Herr Canzlei-Registrator Lyra ist mir bereits längst bei +mehrfältigen Gelegenheiten als ein Mann bekannt geworden, der die +plattdeutsche Sprache in allen ihren Eigenthümlichkeiten genau und +vollkommen kennt. Es steht ihm dabei auch zugleich die Gabe zu Gebote, +das, was er giebt, mit äußerst gemüthlicher Laune darzustellen. Ich +habe die von ihm zum Druck bestimmten Briefe u. s. w. im Manuscript +theilweise durchgesehen und kann aus vollster Überzeugung die +Versicherung geben, daß sie Jedem, der sich für die plattdeutsche +Mundart interessirt, gewiß gefallen werden. Ein größeres Verdienst aber +besteht darin, daß namentlich in den Briefen eine Menge Sprichwörter +und besonderer Redensarten, in ein humoristisches Gewand gekleidet, +und dadurch zugleich leichter verständlich gemacht, niedergelegt sind; +so daß das Werkchen, wie es daliegt, für sich allein schon fast ein +vollständiges Idiotikon, besser wenigstens als das _Strodtmannsche_[A], +ist. + +Wenn der Herr Herausgeber mir an meinem Namenstage den 24. Februar +1842 sagte: »He begreipe nich, wo ick sau viele schäune Leeder to haupe +kriegen harre un se vor saune Schnüüsterigge weggiewen mogte, un dat +he'r wual wat ümme schüllig sien wolle, dat he't auck sau verstönne;« +so kann ich nicht umhin, demselben jetzt das Zeugniß zu geben, »dat +he se nau vüllig sau goot uut'r Mowwen schüdden kann, as icke un dat +ick der Meenunge bin, he miöte den grauten Schatt, den he to'm Besten +gift, nich sau spottwualfeil uutdoonen. -- Man daarunner folget he +mi, as't schint, daarmet'r Jeddereene, un auck de minneste Landmann, +lichtferriger to kuomen kann. -- Ick wünske van Hartensgrunde, dat'r en +hauge uppackeden Miölenwaagen vull van na allen Kanten der Welt gaunen +müüge, un segge met eenen Waarde: _dat Book is aller Rekummedation +mäutig[C] un unner Bröörs 12 Ggr. werth_; dann Buur un Börgersmann, +saugaar Edellüüe kiön't'r sick anne ergetzen un'r hen un wier na wual +wat uut leeren.« + + =Seling=, + Pfarr-Caplan zu St. Johann in Osnabrück. + +[A] Zu bedauern würde es sein, wenn wirklich Jemand zu Forschungen und +Arbeiten in unserer plattdeutschen Mundart etwa das Strodtmannsche +Idiotikon von 1756 zu Rathe gezogen haben mögte, indem eine blos +flüchtige Ansicht desselben Jedem, der mit dem hiesigen Dialekte nur +einigermaßen bekannt geworden ist, sofort die Überzeugung gewähren +muß, daß ein bedeutender Theil der darin vorkommenden Wörter unrichtig +gegeben, geschrieben und interpretirt, die wenigen darin aufgenommenen +Sprichwörter und besonderen Redensarten aber fast durchweg falsch +und sinnwidrig erklärt sind; was auch schon der verstorbene ~Dr.~ +_Klöntrup_, der mit vollem Rechte als bewährter Kenner und fleißiger +Forscher in plattdeutschen Idiomen dasteht, in dem Vorberichte zu +seinem im Manuscripte hinterlassenen, vor Kurzem in die Bibliothek des +hiesigen Rathsgymnasii übergegangenen, überaus vollständigen und eben +deshalb sehr schätzbaren Wörterbuche der niederdeutsch-westphälischen +Mundart bemerkt, von welchem sehr zu beklagen ist, daß es bisher nicht +zum Drucke gelangte[B]. + +Ich erachte es für angemessen die betreffende Stelle aus der +Klöntrupschen Einleitung hier abdrucken zu lassen, so wie ich es +auch nicht für überflüssig gehalten habe, von dem bei Strodtmann +angetroffenen wenigen Guten, die in einem Anhange zu seinem Idiotikon +beigebrachte, bei der Flachs- und Leinwandgewinnung in Westphalen +gebräuchliche, mittheilungswerthe Nomenclatur am Schlusse dieses +Büchleins _berichtigt_ aufzunehmen, zumal das Strodtmannsche Idiotikon +selbst sich nur in wenigen Händen befindet. + + (_der Verfasser._) + + * * * * * + +»In der ersten Hälfte des vorigen Jahrhunderts gab der Herr Strodtmann, +dermaliger Rector am Gymnasio zu Osnabrück, ein osnabrücksches +Idiotikon heraus, welches nachher nebst dem hamburgischen Idiotikon +des Herrn Professor Richey die Grundlage zu dem bekannten bremischen +Wörterbuche ausmachte. Von jenem Idiotikon des Herrn Strodtmann läßt +sich nicht viel Gutes sagen; der Herr Rector, der selbst kein geborener +Osnabrücker war, hatte es durch seine Schüler sammeln lassen, er hat +es blos in Ordnung gebracht. Daher ist es denn gekommen, daß zwei +Drittel der darin aufgenommenen -- im bremischen Wörterbuche mit ~S~ +bezeichneten Worte entweder unrichtig geschrieben, oder falsch erklärt +sind. Hat nun der Herausgeber des bremischen Wörterbuchs bei dem +Richeyschen Idiotikon -- das ich, da ich den hamburgischen Dialect +nicht so genau kenne, nicht beurtheilen kann -- eine eben so üble Wahl +getroffen, so steht es schlecht um das bremische Wörterbuch, wie auch +sonst am Tage liegt. + +Indessen ist es wohl _hohe Zeit_ an ein brauchbares niederdeutsches +Wörterbuch zu denken. Kenne ich doch Rechtsgelehrte in meiner +Vaterstadt, denen ich die Schuhriemen aufzulösen nicht werth bin, +die aber nicht im Stande sind eine Urkunde aus den Zeiten des +Bischofs Philip Sigismund zu lesen. Die niederdeutsche Sprache kömmt +unter den gebildeten Classen immer mehr außer Gebrauch, und sogar +Kindermädchen und Ammen werden angewiesen mit den Kindern hochdeutsch +zu rothwelschen. Das giebt denn freilich ein hübsches Deutsch, +aber das geht mich nichts an; ich bedaure nur den Untergang unsers +altsächsischen Idioms, den wir in der Folge nur noch theilweise aus dem +Holländischen werden erklären können.« + + _Klöntrup_, ~Dr.~ + +[B] Der Herr Professor ~Dr.~ _Rosegarten_ theilt mir so eben mit, +daß er aus dem _Klöntrup_schen Manuscripte alles Wesentliche in sein +Wörterbuch aufnehme; weshalb dasselbe auch für uns Westphalen ein +berücksichtigungswerthes Werk werden dürfte. + +[C] angemessen, würdig, werth. + + + + +An de gestrengen Heerens. + + +Ick rieke, wann de _Finnenkiikers_[1] düt Breefken liäset, dat se mi +dann met Leiwe lauten[2] un mi to'm Minnsten nich alls to butt[3] un +balstüürig[4] up't Fell kuomen schiölen; dann se kiönet'r uut sehnen, +dat'k mi de Mööte nich verdreeten lauten hebbe, miine Schriiwerigge +met mehr Lüüen düür to niemen, daar ick van uäwertüüget was, dat se +de plattdüütske Sprauke un den aulen Bedriif[5] nowwe[6] kinnet. Un +deswiegen steht düt Breefken hier, met der fründlicken Bidde, dat +Jeddereene de düt of dat bieter weet as icke un de Annern, de ick frägt +hewwe, 't mi bedierwe[7] in't Ahr flispern[8] un'r nich faarts sau'ne +unwiise Raarerigge[9] van maaken wille, as de Wat[10] wual dooet. + +Me plegt friilick wual to seggen: _De sick anbaut, des Laun was nich +graut_; man'n ault Jeddewaart[11] segt auck: _De'r dööt wat he kann, is +werth dat he liewet ..._ + + Miin leewe Muus! + Bist du to Huus, + Dann si sau nett + Un doo'n Trett, + Wann't ichtens[12] geht + Un di ansteht, + Na miinen Huuse. + Den Dokter Kruse + Un Westermann, + De auck dat Platt + Sau wat verstaa't, + De dreppst Du dann + Hier auck wual an; + Dann Du bist klööker + As ick; un Bööker, + De in de Welt + Uutdraawen[13] schiöl't, + De mot me rieken[14] + Vorhier besprieken; + Süß[15] gift 't all'nhand + 'N Misverstand + Un dat is wiss'[16] + Herneigest miss[17]. -- + Et gaa' Di wual! + Ick sitt' in'n Stall + Un kann nich kruupen, + Dann 'k heww'n Huupen + Van Seer[18] un Piine. + Ick bin de Diine. + +[1] _Finnenkiikers_: (_Finnen_, eine Krankheit der Schweine) +Finnensucher, fig: Recensenten. + +[2] _met Leiwe_: in Ruhe. + +[3] _butt_: unhöflich, unsanft, grob. + +[4] _balstüürig_: ungeschlacht, unbändig. + +[5] _Bedriif_: Betrieb, Hergang. + +[6] _nowwe_: genau. + +[7] _bedierwe_: sacht, sanftmüthig. + +[8] _flispern_: flüstern. + +[9] _Raarerigge_: Lärm, Geschrei. + +[10] _de Wat_: Einige. + +[11] _Jeddewaart_: Jedermannswort, Sprichwort. + +[12] _ichtens_: irgend. + +[13] _uutdraawen_: austraben, auslaufen. + +[14] _rieken_: gehörig, ordentlich. + +[15] _süss_: sonst. + +[16] _wiss'_: nicht wahr? ist's nicht so? + +[17] _miss_: mißlich. + +[18] _Seer_: Gebrechen. + + + + +An de günstigen Liäsers. + + + Geneegde Liäser! Seh't, hier bee' ick Jeddermann, + To Lehr' un Tiidtverdriif 'n lütken[1] Bidrag an + Un huape siekerlick, et schiöle sick gebüüren[2], + Dat Mancheen' in düt Book, 't si achter oder vüüren, + Wual Een of Ander sind't, dat em mich heel[3] misfällt + Un dat em Nauricht gift, wo't ehrdaags in der Welt + Togaunen is ... Dach wel de Schnurren nich mag liäsen, + De legg' se an de Siit', un stiäke siine Niäsen + In söcke Saaken, daar he leewer mag an ruuken, + Ick will'r mi vorwahr 't Haar nich üm uut luuken[4]; + Dann'k weet, wel Bööker schrift, of wierket up den Wiegen, + De sind't de meesten Tiidt 't Volk to Spiit[5] geneegen; + Dat is de Moode sau, apart in uusen Daagen; -- + Wo kann auck wual 'n Wierk der ganzen Welt behaagen? + Waar sind't me wual den Kack, de sau 'ne Brögge mäckt, + De Jeddermann gefällt un allen Tungen schmeckt? + Dach scholl'k de Frööde sehn, dat Ji düt goot upneimen + Un miine Breefkes hier un daar to Ehren kweimen, + Dann heww'k'n aulen Rock met ruume, griise Mowwen[6], + De b'öwe[7] ick vorwahr 'n Käären[8] man to klowwen[9], + Dann kümmt'r allebatt[10] wat Nigges vor'n Dag + Un kann auck drücket weer'n, vor den, de't liäsen mag. + +[1] _lütken_: kleinen. + +[2] _gebüüren_: zutragen, ereignen. + +[3] _heel_: ganz und gar, gänzlich. + +[4] _uutluuken_: ausreissen, ausraufen, ausziehen. + +[5] _Spiit_: Spott, Hohn. + +[6] _Mowwen_: Aermel. + +[7] _b'öwe_: (behoewe) brauche, darf. + +[8] _'n Käären_: ein Wenig, etwas. + +[9] _klowwen_: kratzen, reiben. + +[10] _allebatt_: allemal, jedesmal. + + + + +Antwoort an miinen Fründ N. N., as he mi den Vorschlag e daun harr, +met em na'n Baarendiike to gaunen un em, bi'n Schäulken Kaffe, wat van +miine »Plattdüütsken Breewe, Vertellsels un Leeder« vortoliäsen. + + + Sau geer'n ick auck wual woll, de Dokter mag mi schlaunen! + Sau kann ick dach vorwahr na'n Baarendiik nich gaunen. + De siäl'ge Lazarus satt wual nich sau vull Piine + As ick in düsser Tiidt; 't is baule dat ick griine[1]; + Dann baule tuck't't mi misfährlick in'n Koppe + Un baule priek't[2] 't mi as Süwwels[3] in'n Hoppe[4]. + Kurzum, kurzam ick bin upstunds wat quiälk[5] un leige[6], + Wann dat nich wenner riss't[7], geht't wual met mi to'r Neige. + Dach träust' ick mi met Gatt, -- vergatt de je 'n Düütsken? + Wen He nich ey'ken[8] will, den krigt He vor de Pütsken. -- + Mag ick 'n Vorschlag doon, un 'k meen' he kiön' bestaunen, + Sau lat us, wann Du wult, na'n Muusenbörger gaunen; + Daar hümp'l'k na wual hen met miine lammen Schuaken[9] + Un Du weest sülwenst wual, de Muus kiön't Kaffe kuacken + De auck nich leige is ... -- De Biergmannske in Ehren. -- + Wat ducht di, schiöl' wi us daar Muaren es henkehren? + Daar kweim' ick na wual hen, met miine piil'ken[10] Schinken, + Willt nich met Springen gaun, sau gaa et dann met Hinken. + Man is't di nich to Kopp' sau donne bi[11] to kruupen, + Un most du dann p'rfass'[12] bi Biergmanns Kaffe suupen, + Sau stüür' mi man Bescheed düür diine aule Triine, + Dann kiön' wi je d'rnau, bi'n Glaase Beer of Wiine, + Up'r Muusenbuorg auck wual 'n Praus[13] bi Eene sitten + Un uäwer Haug' un Platt un Düt un Dat us stritten. + Wann di dat sau gefällt, lat mi de Tiidt bescheen, + Dann schall'r mi miin Suöhn' unner'n Aarme auck hen leen[14] + Un dann will wi den Schnack es na Gebühr düürplüüstern[15]; + Ick riecke Fründ, du schast'r hen un wier bi schmüüstern[16]. -- + Si man nich quaut[17], miin Fründ, üm düsse Saabeliggen[18], + Ick mot met Söckes wat mi Tiidt un Piin vertiggen[19]. + De Annern sittet All' bi Tengens schwaaren Disken + Un ick bedrööw'de Schelm mot mi'r't Muul vor wisken! -- + + _Osnabrück_, den 18. Juni 1844. + + I, i! -- Nu fällt mi't in; vor niigentwintig Jahren + Üm düsse Tiidt harr ick 'r wual 'n Eed up schwuaren, + Dat'k auck wual sau bito 'n Daalschlag vor de Köllen[20] + Af anners[21] kriigen harr', as miine Fründe föllen. + Miin' Schülligkeit heww' ick'r redlick auck e daunen, + Daar heww' ick Breewe up, de kiön't'r vor bestaunen[22]. -- + Uuse Hauptmann wöörd des schwaaren Daages Büüte, + De Cameraaden föllen mi to'r Siidte; + Man[23] den Jüng'sten dää'n se Nicks ... Ick leede[24] miine _Helden_, + Sau goot ick ichtens konn ... Met Rohm vor se to melden: + »_Wual Jeddern den to'm Siege ick e föhrt, + Na hüüt' de Dank des Vaaderlands geböhrt._« + (Up miinen Wammse hänkt nich vooren, + De Steern, daar Viele met stolzirt, + Afgliick he mi wual auck gebührd' + Un mehrmals to e luawet wooren....[25] + Je nu! -- de Wüstheet[26] trüü vulldauner[27] Plicht + Is auck e noog;... des Teekens b'höft[28] 't nich. --) + Et is sau auck al goot.... Uuse Herrgatt si e priesen! + Ick frögge mi alldach, dat ick'r bi e wiesen + Un dat ick'r miin Fell auck nett[29] to hier e giewen, + Dat wi wier Düütske sind, de ruhig _konnen_ liewen. -- + Heww' ick'r auck de Piin un Pliiten[30] bi upsacket, + De mi al hen un wier sau röokelaus[31] anpacket; + Sau blift mi dach de Traust: Wann us de Kuulengriäwer[32] + 'T leste Bedde ree't[33], sind alle Piine uäwer. + In miinen Sankbook steht: Heft di hier Naut e drücket, + Werst du in jener Welt 'r duwwelt vor beglücket. -- + Wöör'k nich sau jeewe frisk[34] un fröhlick na van Harten, + Wöör' ick wual längst vergaun, vor allen Leid un Schmarten, + Un wöör' wual längst al duuk't[35] van alle Seer[36] in'n Liiwe + Un harr' den Dag nich sehn, daar ick düt Breefken schriiwe. + Dach kann me sick all'nhand wat uut'n Sinne schlaunen + Un hält den Kopp man risk, dann blift' m'r auck na gaunen. -- + 'T was'n stuuren Dag[37], 'n rechten Knuakenfiller[38], + Dann dat vergrell'de[39] Volk schlöög wunnerlicke Triller; + Se keiken gaar nich wier[40], de Saatans, waar se schööten. + Ji Rackers, kuomt es wier!... Se schiöl't ju bett[41] wual mööten[42]. -- + + +_Nauschrift._ + + Na Eeens: Miin leewe Fründ, fank nich faarts[43] an to schnawwen[44], + Wann miine Blaage di toviel woll vor rawawwen[45]; + Du weest wo Kinner sind, de küür't[46] wat düür'n eene, + Dach manng'sens[47] wegt't 'n Pund un heft auck Kopp un Beene. -- + Wann't di nich heel[48] misfällt, dann help em up de Fööte, + Dann heww' ick di auck leef, met dankbaaren Gemööte. + Wel up de Liiftucht[49] mot, den werd nich Viel tohaulen, + Wann he dann sülw'st Nicks kann, dann laut' he sick wat maulen[50]. -- + Man ick verzaage nich ... Ick will'r mi to giewen + Un schriiwen vor as nau wat uut'n Minskenliewen; + Dat schall mi dann, met Gatt! den Kopp wual buawen[51] haulen, + Un de mi't dann afkaup't, will'k na Verdenste praulen. + Wann'k spüüre, dat't fligg't[52], doo ick't met Moot un Lussen[53], + Man weer'k'r met beöwt[54], will ick Ju bett wat prussen[55]. + +[1] _griine_: weine. + +[2] _priek't_: prikkelt, sticht. + +[3] _Süwwels_: Pfriemen. + +[4] _Hopp_: Hüfte. + +[5] _quiälk_: quälerig, unwohl, schwach. + +[6] _leige_: übel, elend. + +[7] _nich wenner risst'_: nicht bald verzieht. + +[8] _eyken_: liebkosen, an den Backen streicheln. + +[9] _Schuaken_: Schenkel. + +[10] _piil'k_: kränklich, schwächlich. + +[11] _donne bi_: nahe bei. + +[12] _p'rfass_: par forçe. + +[13] _'n Praus_: eine Weile. + +[14] _leen_: leiten, führen. + +[15] _düürplüüstern_: durchstöbern. + +[16] _schmüüstern_: lächeln. + +[17] _quaut_: verdrießlich, böse. + +[18] _Saabeligge_: Geschwätz. + +[19] _vertiggen_: vertreiben. + +[20] _de Köllen_: die Stirn. + +[21] _af anners_: oder anderswo. + +[22] _'r vor bestaunen_: es bezeugen. + +[23] _man_: doch, indeß, blos, nur, aber. + +[24] _leede_: führte. + +[25] _to luawet_: verheißen, zugesagt, versprochen. + +[26] _Wüstheet_: Bewußtsein. + +[27] _vulldaun_: erfüllt, vollbracht. + +[28] _behöft_: bedarf. + +[29] _nett_: redlich, gutwillig. + +[30] _Piin un Pliiten_: Schmerz und Beschädigungen. + +[31] _röökelaus_: ruchlos. + +[32] _de Kuulengriäwer_: der Todtengräber. + +[33] _'t leste Bedde ree't_: das Grab bereitet. + +[34] _sau jeewe frisk_: so leidlich frisch, munter. + +[35] _duuk't_: erlegen. + +[36] _Seer_: Weh, Gebrechen. + +[37] _'n stuuren Dag_: ein schwerer Tag. + +[38] _'n Knuakenfiller_: ein Knochenschinder; fig.: Strapatze, schwere +Arbeit. + +[39] _vergrelld_: erboßt, wüthend. + +[40] _wierkiiken_: umsehen, zusehen. + +[41] _bett_: (~bis~) ein ander mal, nächstens. + +[42] _mööten_: entgegentreten, zurücktreiben, abwehren. + +[43] _faarts_: gleich. + +[44] _schnawwen_: auffahren, unwillig anlassen. + +[45] _rawawwen_: lärmen. + +[46] _küür't_: sprechen, schnacken. + +[47] _mang'sens_: manchmal, oft. + +[48] _heel_: ganz. + +[49] _Liiftucht_: Leibzucht, Ruhestand. + +[50] _dann laut' he sick wat maulen_: dann sehe er, wie er fertig wird. + +[51] _buawen_: oben. + +[52] _fligg't_: hilft, nützt. + +[53] _Lussen_: Lust. + +[54] _beöwt_: angeführt, betrogen. + +[55] _prussen_: niesen. + + + + +Druckfehler und Verbesserungen. + + + Pag. 4, Zeile 12 von Oben -- statt _dal_ lies: »_daal_« + » 7, Note 7 statt _fort_, lies: »fest« + » 9, Zeile 1 von Unten -- statt _brunket_, lies: »_bruuket_« + » 9, » 4 » Oben -- » _schnien_, lies: »_schniien_« + » 12, » 3 » » -- » _se_, lies: »_he_« + » 12, » 5 » » -- » _sinen_, lies: »_sienen_« + » 14, » 7 » » -- » _Putzeree_, lies: »_Putze ree_« + » 18, » 5 » » -- » _an elegt_, lies: »_an e legt_« + » 22, » 3 » » -- » _eenmaal_, lies: »_eenmal_« + » 25, » 1 » » -- » _h m_, lies: »_he em_« + » 29, Note 3 » » -- » (_bis_), lies: »(_~bis~_)« + » 31, Zeile 11 » » -- » _schollt_, lies: »_scholl't_« + » 42, » 5 » Unten -- » _ji_, lies: »_Ji_.« + » 43, Note 3 » » -- » _Präbandebrod_, lies: + »_Präbendebrod_« + » 48, Zeile 6 » » -- » _Truanen_, lies: »_Truaaen_« + » 50, » 11 » Oben -- » _stridden_, lies: »_Stridden_« + » 57, Note 1 » » -- » _Hagetülße_, lies: »_Haagetülße_« + » 65, Zeile 6 » » -- » _bäunen den_ etc., lies: + »_bäunen, den_ etc.« + » 71, » 2 » » -- fehlt hinter _wuöhntlick_ ein + Comma + » 71, » 6 » » -- » _wual as_, lies: »_wual es_« + » 75, » 2 » » -- » _heft_, lies: »_hebb't_« + » 75, » 8 » Unten -- » _antragen_, lies: »_antragn_« + » 79, » 9 » » -- » _Sldauten_, lies: »_S'ldauten_« + » 87, » 12 » » -- fehlt hinter _nöömede_ ein Comma + » 92, Note 2 -- statt ~Confostancia~, lies: »~Confortantia~« + » 93, Zeile 14 von Oben -- statt _haupe't_, lies: »_huape't_« + » 98, Zeile 3 » Unten -- fehlt hinter _lauten_ das » + » 103, » 3 » Oben -- » _to Jahr_, lies: »_To Jahr_« + » 103, » 5 » » -- » _kwam bi_, lies: »_kwam ick bi_« + » 108, » 9 » » -- » _de eene_, lies: »_de Eene_« + » 111, » 4 » » -- » _Tiit_, lies: »_Tiidt_« + » 111, » 12 » Unten -- » _bedriewet_, lies: »_bedriiwet_« + » 112, » 3 » » -- » _Jue_, lies: »_Juue_« + » 125, » 6 » » -- » _tüsken n_, lies: »_tüsken'n_« + » 127, » 4 » » -- » _kan_, lies: »_kann_« + » 135, » 8 » Oben -- » _Ümmestande_, lies: + »_Ümmestände_« + » 139, » 4 der Noten von Oben statt _achter sick na_, lies + »_achter sick an_« + » 140, » 4 von Unten -- statt _äuwer_, lies: »_uäwer_« + » 150, » 8 » » -- » _Schwiiene_, lies: »_Schwiine_« + + + + + »Uut der Sprauke, uut 'n Liewent, + Sii dat Fruömde heel verbannt« + + +'T is mi al sint 'ner Riige van Jahren sau af un an düür'n Kopp +e dwaalet[1], wat dach wual an'tleste uut uuser gooen, aulen, +plattdüütsken Sprauke un Wiise weeren schiöle, de dach alle Beede +sau leige[2] nich sind, dat me se sick to schiämen hewwe, un daar +de grundgeleerde graute Schoolmester _Friedr. Gedicke_ to Berlin +vor langen Jahren al van schreif: »Ach wöör 'n uuse Lüüe dach bi'n +Plattdüütsken bliiwen! etc.« Deswiegen heb 'k't auck nich lauten +konnt, in düssen Bööksken allerhande Saaken düür to niemen, daar ick +van wünske, dat se, sau Gatt un de Lüüe willt, 'r Aart[3] to bidriägen +müügen, dat de aule Bedriif un aparte de deftige[4], trüühartige +plattdüütske Sprauke nich heel unner de Fööte kweimen, un fange miine +Wäärde met 'n Capittel vor Alle, dat het vor Buur un Börgersmann an. + +Mogten de Landlüüe un Alle, den 't süß to kümmt, dach eere aule +ehrlicke Moorsprauke nich heel verläugnen willen un fliitig gooe +plattdüütske Bööker liäsen, dann schollen se wual insehnen, dat se 'r +bieter anne dääen bi eerer angebuarenen natüürlicken Prauterigge to +bliiwen, as sick'r met to elennigen[5], Hauge un Platt un auck wual +gaar annere uutländske Tuutertaaterigge düür'n Eene to quaasken[6], +dat 'ne vorwahr sau wunnerlick n lut[7], dat 'r 'n anner ehrlick +Minske de'r 't Anlustern[8] van het, siin Schmüüstern[9] nich bi +lauten kann un dat se sick faaken[10] sülw's auck wual nich verstahet +un sick alle in Eene hen fraugen miötet: Wat siäest du daar? Wo hett +dat? Wat verstehst du unner de niggelken[11] Wäärde? u. s. w. Ick +rieke[12], 't schiöle auck na wual wier in Upnahme kuomen, just sau +goot as unner de Vorneimen hüüt to Daage de aulen Mooden nich sawual +in 'n Tüüge alleine, as auck in 'n Huusgeraae, Stöölen, Schäppen, +Schreenen etc. wier vor'n Dag kuomet. Dann wann me de Afbeldungen +van de hunnertjährsken Antke-Aulen süht un de jetzige Kleidaage 'r +tiigen hält, kümmt 't baule nett[13] uäwereens wier uut un söck ault +Huusingedöönte[14] werd upstunds uut allen Hööken[15] un Rumpelkaamern +nau e socht un sau unwiise düür betaalt, dat 'k mi wual wünsken +mogte, dat'k 'r man 'n Paar Heu-Balkens van vull liggen harre; dann +woll 'k vorwahr wual 'n riiken Keerl weeren un den besten Buuren +fraugen: Wat wullt du vor diine Stiie[16] hebben. -- Dat heetet se den +_Rokokko-Geschmack_. -- Wann me se dann in eere aulen Dragt, man[17] +sünner Puuderköppe un Zöppe in der Nacken, de se sick dach schiämet, +in de aultfränksken Fuulstööle[18] sitten süht un häär't se daarbi, +_das zarte zimperzierliche Hochteutsch_ sprieken, dann fallet eene de +Aarm's an'n Liiwe daal, dat me nich weet, wat me 'r to seggen schall. +'T liik't[19] miiner Seele auck nett tohaupe, _as Fuust up't Auge un +Rüüter up de Suugen_; dann schall de Rokokko vullstännig sien, sau +häärt'r, schlau mi de Donner! auck' ne riekene Schnuut' vull echt ault +Plattdüütsk to, süß is un blift 't alldach man 'ne halfböördige[20] +Geckerigge. + +Ick, vor miinen Kopp, kann nich anners ordeelen, as dat 't Plattdüütske +'ne leeflicke, trüühartige, bidoon'ske[21] Sprauke vor alle dejenigen +sii un bliiwen miöte, de se recht binnen hewwet un begriipet; de sick +auck jüst in eerer aulen, reggenen Natüürlickheet un unverfälskeden +Wiise, un anners nich, vor de ehrlicken Düütsken up 'n Besten schicket; +un dat heb't 'r upstunds mehr klooke Lüüe insehnen, deswiegen giewet +'r sick de Gelehrden auck met Macht anto, dat se se geeren wier up de +aulen Hacken bringen willt. Dat is na miinen Begriepe auck nütte[22] un +goot, dann ick mot liike uut[23] seggen, dat 'n Buuren dat Nauaapen un +aparte de hüütige wunnerlicke, verfumfeyede[24] Mengel-Küürerigge nich +'t minnste kledt. + +Sau vertellde mi kortens 'n Buure, _de't in 'n Koppe harr, as de Gaus +in 'n Knee_ un bi Geliegenheet auck geeren grätts'k doonen[25] mogte, +dann he was 'r hauge anne un was Kierken-Pr'viiser[A] de Geschichte +van Münchhuusen, as he es uäwer'n Schnei reit, de sau hauge fallen +was, dat alle Hüüser 'r unner begraawen wöören, up half Hauge un half +Platt... Dat hedde sau: »Münchhausen gunk es in 'n Winter uff Reesen, +as 'n gewaltig hoger Schnei gefallen was, dann her[26] was von 'n +guter Freund to 'n'r freundschaftliken Supfen inviteert, nett as ich +heute auck bei Sie. Her reit un gallopierte alle in eine hin vuörwes, +abers her kunnte unnerweggens gaaraus keen Dorf un auck nich es ein +enkelt Haus andreffen, daar her inkehren dääte. Anzuletzte sag her +'n Paul[27] aus den Schneie kiiken; solcher Paul was abers nin Paul, +sondern 'n Kirchzurm. Her steig von siiner Miären ab un gedachte, daar +kannst du se wual 'n Bisken an binden. Solches daat her un legte sick'r +nebens daal un vertiärde sein Fruhstuck. Man mit des funk das Pierd an +to strunssen, dat der Schnei anfung ßu schmelten un der schmolt sau +lange, bis der Heer von Münchhausen, de über das Essent und Drinkent +ingeduuselt was -- dann her soff sehr, as Sie wisse wol bekannt sein +wird -- unter bei die Kirchen achter die Geerkaamer[28] bes uff die +Grund daalgesacket was un uff die kalten Steene lag. Als her ufwachte, +reibte her sich die Augen un sochte sein Ferrt, man als her die Miäre +buawen an 'n Kirchzurm hangen sach, besunnte her sich nich lange, zaug +'ne geladene Scheetbestollen aus 'r Tasken un schaut met'n Schnappe +das Ferrt 'n Halfter bei'n Koppe ab, daß es an de Grund daal störten +mußte, un daar bleibte her mit seiner Miären beliggen, bis der Schnei +zuhaufe geschmolten was, daß her fortan reiten konnte. Sein Ferrt dat +was so'n kiddelig Aus[29], dat sich nich gerne uffsteigen ließ und sich +jümmeran eerst uff die Achterbeene[30] stellen däät, wenn her uffsitzen +woll. Dann mußte her es allemal erst gute Woorte geben un sagen: Tüs, +tüs[31], Wittfoot! stelle dir man nich so nabel an, züüf[32] doch 'n +Bisken un gönne mich doch den Verwank[33], daß ich 'r eerst uff n +komme, un wann her 'r dann anzuletzste uff n saß un 's wollte sich +noch nich ßugeben, dann daskete[34] her es seinen Branntwiens-Buddel +schwisken die Ohren kaput; man wann her dann herneigest 'n Tag[35] aus +der Pullen duuen wollte, fung her ganz röökelause met das arme Ferrt an +ßu schelten, daß her nu keinen Schluck mehr hatte un dann kiddelde her +es met die langen Spuaren so unbarmhartig in de Ribben, daß es, will +ick Sie versiekern, vor Straffe abers auch so lange in eenen Galoppe +laufen mußte, bis her an 'n Werthshaus kam, daar her stille höölt un +seine Gallen mit 'n farssen Drunke daal[36] spolde etc.« + +Nu segget es uprichtig, wo lu't[37] Ju dat? Man se kiönet 't hen un +wier nau na bieter, aparte wann se 'r auck na uutländske Bröckskes met +tüsken[38] raaket un dann versteht me 't eerst recht nich. + +A jas! a jas![39] is dat auck wat vor 'n ächten Düütsken? Bliiwet dach +Düütske un vor Allen bi Juuer gooen aulen, ehrlicken plattdüütsken +Moor-Sprauke[40]; dat annre, un aparte de uutländske Niggelaut[41], +kledt Ju nich un häärt'r auck nich to, wann Ji den trühartigen Buuren +nich stump[42] verläugnen willt. + +»'n Aape is un blift 'n Aape, un drööge he auck siidene Schliepkleer un +goldene Kiien un Spangen.« + + »Sett't me 'ne Pogge auck up 'n golden'n Stool, + Se sprinkt alldach wier in den Pool.« -- + +Willet mi abers daaranne nich misverstaunen; dann geeren bin 'k't Ju +günn't, dat Ji allens Nigge, dat Ji vor goot erkinnet un dat Ju, wann +Ji't eerst met Verstande uutprobeert hewwet, to Passe kümmt, auck +anniemet. De Welt rägt sick in allen Deelen, se will vuörwes un se mot +auck wiider; man daarbi kann't alldach goot bestaunen, dat Ji Aaperigge +un unkledsaame Bibärigheeden[43] achter lautet, de Ju antleste de Köppe +verdregget. + +De Kierkenp'rviiser was alldach 'n allerwelts Keerl un satt aller +Schnurren vull un konn 'ne ganze Sellskup alleine met siine schnaaksken +Tuäge[44] upmuntern. Wann he half beschonken[45] was, schüddede he se +een na'n anner'n uut'r Mowwen un kwam 'r alle sau putzig[46] met vor'n +Dag, dat me alle wisse weg[47] in stännigen Lachen bleif. + +Wer in uuser Giigend bekannt is, weet dat se hier Schwartbraud +backet, dat de Uutlänners Pumpernikkel heetet, daar de Buurenwichter +de schäunen, schneihaagelwitten Tiäne van hebbet un dat in allen +Weltdeelen van de Vorneimen met Lickemündkes as de söötesten Kooken +gieten un sagaar van Ossenbrügge in bleckernen Kistens na Engeland, +Brasilgen, Amerika, na de Hanaakenvölker u. s. w. schicket werd. Sau'n +Braud, dat uut gruawen Roggenmiäle backet werd, daar se hen un wier, +aparte in düüren Tiien, auck wual Haawern- un Tiecke-Baunen-Miäl[48] +to settet, is wual twee, dree Foote lank un breet, un 'n Foot of +annerthalf dicke un wegt insgmeen vertig bes füftig Pund. Wann 't +ordentlick gaar uut e backet is, heft 't elendige harte Kosten un is +nietske[49] ungemackelk to schnieen, dat'r vorwahr wual 'n reselut +Mest[50] un'n farssen Keerl[51] achter häärt, wann 'r 'n Palten[52] +af e kläwt weeren schall. Nu is't de Moode bi'n Buuren, dat, wann se +an'n Disk gaaet, unners dat Lütke-Maaged vorbiäet, -- daar bito et de +schnoopsken Fierken-Suugen auck wual es 'n Holsketrett in de Ribben +gift un 'r Schwö, schwö! bi seggt, -- dat graute Maaged de Beckens +vull schleit[53], un de Moor 't Fleesk indellt, de graute Knecht dat +Braud vorschniien mot. De settet dann den lüchtern[54] Foot up 'n Kloß, +nimmt dat Braud up't Knee, legt 'r sick met 'r Bost tiigen, packet +dat schaarpe, bree Mest n twas un wisse[55] met'r Fuust un ritt met +aller Macht van 'n büütersten Ende bes na'r Bost to düür dat Braud, +dat he'r glatte, talldicke[56] Schniien van krigt un stiönet un seggt +'r he! bi, as wann he 'ne hunnert Punds Ramme to regeeren harr. De +Moor sitt allewisseweg, 't Becken up de Knee, bi 'n Potte un frägt +'n biilings[57]: Himmännken, is't Becken liig? Auleed, lüstet[58] di +na wat? Geerd, schall 'k'r di na wat in doonen? bes't het: Jau, ick +woll 'r na wual 'n Schlart[59] in hewwen, sauwiit as't schieterig +wiesen is; ick auck; vor mi auck na 'n paar Schnuut' vull; bes se alle +vulldaun[60] sind; de Leste krigt't Sööteste, 't Pottschräpsel, met +in 'n Kaup, dann de Buuren lautet niks ümmekuomen, un dann mag in +unseligen[61] Hüüsern de Suuge wual driisten wier n kuomen un den Pott +ungestraffet vordan reggen licken ... Schwiinefoot's lütke Stöfferken +faund es wat in siinen Mööskenschaarte, dat he nig kinnede. He lööp'r +met na der Inschläunersken[62] un fröög wat dat wual wööre; man de +harr't to drocke[63], as dat se tokiiken konn un siä, 't si wual aart +Anback. Moor siä de Junge, heft Anback auck Fööte? Man dau wöörd he +anschnawwed met »Jackhals, halt 't Muul! Anback schmeckt sööte.« Dann, +mende de goothartede Junge, moste he 't wual der aulen Bessemoor[64] +bringen, de he geeren alle 't Sööteste un Lickmäutigste[65] tohiegede. +He packede 't met spitzige Finger an un taug 'r 'ne breetpanzede[66], +schmoorde Ütze[67] bi 'n Achterbeenen uut. + +Wann de Lustigmaaker an den Veerhachtiidts-Gasteriggen[68] bi miinen +siäligen Vaar to Diske satt un de schmööen Priemtroggens[69] un +Krintenstuuten in Kurreln[70] schneit, föllt em allemal in, dat siin +Antkevaar[71], es 'n Knecht hatt harr, de up 'ne wunnerlicke Wiise +van'r Welt kuomen wööre. De Knecht harr auck es 'n hartkösterig[72] +Braut anschniien wollt un'r siin Mest nütte to wettet[73] un den Foot +up'n Fäskegrund[74] vor 'n Kohstalle settet hatt. As he follt harr', +dat de Koste unwiise hart si, harr' he'r bi in de Fuust e spigget, +dat he farsse ansetten woll; man he harr'r auck met Ens sauviele +achter daunen, dat he sick faarts bi 'n eersten Tuage sülwest in eenen +Rattse[75] midden met düür schniien harre, sau dat de buäweste End +van 'n Knechte, met 'n Meste in der eenen un met'r Braud-Schniien in +der annern Hand, voruäwer in den Kohstall stärtet un de Eesend up'r +Diälen liggen bliiwen wööre. Sintdessen wööre 'r Befell e kuomen, dat +de Braudschniiers jedesmal 'n hölten Brett vor de Bost setten schiölen, +dat'r söck Unglücke nich wier vorkuome. + +De wiise Köster woll't em abers siin Liewe nich recht to gläuwen un +siä: Nu lüüg Du un de Düüwel! Man wat'n Buuren van siinen Vorfahren +vertellt is, dat lät he sick nich baule uutseggen un dann tiärgeden[76] +sick de Beeden, bes miin siälge Vaader 'n toproostede[77], un 'n met'n +sööten Drunke 't Muul stoppede. Dat harr he in siinen jungen Jahren in +'n Klub to Minden leert, waar damauliger Tiidt de gooe Bruuk was un +auck nau na wual sienen mag, dat, wann sick 'n Paar in der Sellskup +vertöörenden un nich naulauten wollen sick to kibbelkawweln[78], de +Presidente 't Glas nam un Proost! siä. Wann se dann na nin Gemack +haulen wollen, wöören se'r tohaupe uut e daunen. + + * * * * * + +Wer ichtens tüsken den Buuren waaget un 'r in Verkehr met staunen +heft, de schall wual baule to der Insicht kuomen sien, dat de Landmann +faarts 'n bieter Totrüwwen to Denjenigen faatet, daar he sick up siine +gewuohnde Wiise met behebben kann. Un wo maanig Verhältniß in der Welt +is'r nich na bewennt, dat 't goot is, wann me sick met allen Lüüen +faarts stellen, un se met'n Mundvull Wäärde, daar se nich lange bi to +booksteveeren un to jahnen bruuket, totrüwwesk un bidoonsk e maaken +kann. -- + +Dat 't vorwahr allmanngsens auck mislick is, wann Männer deren Beroop +'t met sick brinkt, dat se met 'n Landmanne ümme gaunen miötet, nich +saviel Platt verstaaet, dat se sick verständlick maaken kiönet, daar +dann leider Gattes allerhande Vorfälle uut entstaunen kiönet, de auck +wual es leige uutloopet, kiöne Ji uut düsser wahren Begiiwenheet +afniemen. + +'N Buuren Schniider harr van den vielen Krummsitten, dat he kortens +daun n harr, dann't gönk na Wihnachten to, dat he viel to doonen harr, +saune unwiise Hartliiwigkeit e kriegen, dat'r vor alle Gewalt Nicks +mehr rissen[79] woll un he gaar nich mehr achter der Nauteln sitten +konn. An'tleste, as he sick vor Wehdaage un Kniipen in'n Kalduunen +stump[80] nich mehr redden konn un alle in eene hen joolde as 'n +Meybolze, siä siine Aulske, de 'ne al lange vergiiflick allerhande +Huusmiddel, as Waarmölge[81], Tuunrööwen, Siemesbliär, Liinölge, un +sagaar Piipenlüllsel[82] in e giewen harr: Ick haule'r vor, Jan-Hierm, +dat du dach man na'n Dokter löppst un läst di wat upschriiwen, ehr dat +du stump[83] van Unner to gehst. + +Jan-Hierm nam den Raut an un as he bi 'n Dokter kwam, klaagede he em +siine graute Naut un Unsachtigheet; man de mende, dat woll he na wual +ens wier läs stuackern. Ich werde Euch Etwas aufsetzen, das laßt Euch +auf der Apotheke geben und handelt genau nach der Vorschrift, wie es +auf der Signatur zu lesen seyn wird. Ihr könnt doch lesen, sonst will +ich Euch sagen, daß Ihr von der Mixtur, die Ihr bekommen werdet, alle +zwei Stunden einen Eßlöffel voll nehmen und damit fortfahren sollt, +bis Wirkung erfolgt. Seyd mäßig im Essen und haltet Euch warm. Nehmt +allenfalls auch ein Pfund _Pflaumen_ mit, die machen Euch inwendig +geschmeidig und helfen der Medizin in ihrer Wirkung nach. Habt Ihr mich +wohl verstanden, so gehet mit Gott, ich hoffe dies Mittel werde Euch +Erleichterung verschaffen; sollte es aber nicht der Fall seyn, so kommt +nur wieder, dann werde ich Euch noch etwas Kräftigeres verordnen, denn +ich kenne Eure Natur noch nicht genau. + +Ganz goot, Heer Dokter, ick bedanke mi auck eerst, siä de Schniider; +wann Se es wat to neggen hebbt, dann günnen Se mi dach auck es wat, +ick will't Se jüst sau goot maaken, as de beste Arrewant van Pariis +(~arrivant de Paris~), un gönk na'r Apteeken un lööt sick siine +Meddeziin torechte röören. As de Pillendregger en afferriget harr, lööp +he na'n Huäcker un födderde sick 'n Pund _Floomen_[84], dann dat harr +he uut 'n Dokter siine Wäärde verstaunen un konn't je auck nich to +bieter wieten, dat de Dokter 'r _Pruumen_[85] met e ment harr, as he +siä, die machen Euch inwendig geschmeidig; daar moste he dach absluut +wual Schmier af Fett unner verstaunen hebben, dann dat glitt goot un +wat is 'r wual schmieriger un schmiidigender als Schwiinefloomen? + +As he wier inne was, nam he faarts 'n grauten Liepel vull van der +Meddeziin in, man de gönk em twas[86] düür'n Hals un he vertröck 't +Gesichte, as wann he Raamenroot[87] in't Muul kriigen harre, man he +fratt'r auck gliiks dat heele Pund Floomen achter nau. As he dat 'n +Praus[88] bi sick hatt harr, fönk't em an to ramenten in'n Liiwe, as +wann he'r 'n ganz Regement Poggen inne harre un met ens gaf sick de +Natuur läs, dat he anners nich 'n wende, as de Dokter harrt 'r up an +e leggt, dat he sick faarts ganz weg lasseeren schiöle; man 's annern +Muarens was he wier up de aulen Hacken, dann he harr 'r Luft na kriigen +un mende, dat si dann dach 'n heelen Meister van 'n Dokter, as 'r in +ganz Engeland wual nin Bietern to fiinen sienen mogde. He lööt de +Meddeziin staunen un dachte, de kanst'e in Fall der Naut, wann't di +wual es wier sau tostäuten scholl, na wual ens wier bruuken. + +Kort 'r nau kwam den Schmedt in 'n Duarpe auck saune Plauge up'n Balg. +As den Schniider dat to Ahren kwam, siä he: Kasper, daar will 'k di +wual gawwe[89] wier met torechte helpen. Kumm man met mi, ick hewwe +na van der Meddeziin wat staunen, de mi de Dokter lest up e settet +heft, as ick't jüst sau harr as du't nu hest; daar will'k di 'n Liep' +vull[90] van doonen[91], mehr bruukest du nich; man du most di auck 'n +Pund Floomen haalen lauten, de schluckst du'r dann faartsens achter in +un dann schallt'r di uut gaunen as uut'r linnenen Schatthuasen[92], +segg'k di man. + +De Schmedt dää as em de Schniider seggt harr, man de wöörd na dat +Middel sau unsachte un leige[93], dat se man Hals uäwer Kopps na'n +Dokter loopen mosten. As de kwam, fröög he: Aber mein Gott! was +geht hier vor, lieber Meister; was habt Ihr begonnen? Dau anwerde +de Schmedt, he harr' man eenen Liepel vull van de Meddeziin nuamen, +de lestens den Schniider faarts sau goot e holpen hewwe un dat Pund +Floomen harr he 'r auck achter up e settet, man em wollt' aparte Nicks +nich e helpen. + +Was versteht Ihr unter Floomen, fröög de Dokter. De Schmedt tröck sick +'n paar Mal un harr jüst na saviel Tiidt, dat he 'n Dokter anwern +konn: _Schwiinefett_. Dau jappede he na ens un Schnapps! was de leste +Aum[94] 'r uute. + +De Dokter schlöög de Hänne uäwer 'n Koppe tohaupe un rööp: Wie ist's +möglich! Wie hat der Schneider mich so mißverstehen können, da ich ihm +doch deutlich sagte, er möge sich ein Pfund Pflaumen kaufen. Man de +Schniider, de'r just up to kuomen was, as de Schmedt verendede, moste +sick na up't Meeste wünnern un as he den Dokter den T'saamenhank uut'n +Eene[95] settet un em seggt harr dat he nich anners verstaunen hewwe, +as dat he em Floomen verorneert hewwe, un dat Dat, wat he Pflaumen +nömmt harr, bi eer Aart Lüüen _Pruumen_ hedde, siä he: Nu kann me dach +seh'n, dat 'n Schniider, vor sau licht me 'n auck hält, alldach na 'ne +taubästigere[96] Natuur n heft, as 'n Iisenfriäter van 'n Schmedt. + +Düsse Dokter gönk in sick un leerde na up siinen aulen Dag Plattdüütsk +un bestönd'r auck uppe, dat alle siine Kinner 't auck leeren mosten, +dann he mende, me kiöne nich wieten, in wat vor Ümmestände de in +eeren Liiwen kuomen kiönen un sint dessen is em sau'n bedrööwet +Misverständniß auck nich wier vor e kuomen. + +Leeret dach Alle Plattdüütsk, de Ji van 'n Buuren liiwen, of'r tüsken +wanken un waagen[97] miötet; dann daar vergiewe Ji Ju na Nicks miie un +kiönet 't met Rechte un gooen Gewieten auck wual nich es verlangen, dat +se Ju to Gefallen Haugdüütsk leeren schiölen, daar 'n aparte van Natuur +de Bill[98] nich na steht, un giiwen Ju 'r na wual Geld to, wann se Ju +nich es verstaunen konnt hebbet. + +De siälige graute Twankmester, Keiser Napoligum, de Förstenkinner +böstede un Böstenbiiner förstede, konnt' je nich es ree[99] kriigen, +dat de Buuren met siine S'ldauten fransk sprööken, un he most'r +sick kristlick in e giiwen, dat wi vor as nau bi uuser eerlicken +plattdüütsken Moorsprauke bleiwen. Man wat se hebben wollen, wüsten se +alldach wual to kriigen un wollen 't Eene auck wual baule begriip'lk +maaken. Wann se tom Bispell 'n wacker Wicht säugen, siäen se man »vor +di vor mi« un faarts was de Putze ree; abers't gaf hen un wier dach +auck wual es 'n Misverstand. + +Eenerwieges födderden se es ~soupe de poules~. Man de Weert de siinen +schwarten Puudel, den he siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak[100] un vor +Tiidtverdriif sau bito allerhande Kunststückskes leert harr, vor 'n +Düüwel nich geeren missen woll, mende, 't wööre'r wual liike nau[101] +un se schiölen't sau baule wual nich mierken, wann se den aulen Spitz +bi'n Hals kreigen un'r _Puudelsuppen_ van kuakeden. As se de Suppen +vor sick harren, föngen se an to tuutertaatern un to fuutern, dat de +Aulske sau'n Eesen[102] un Hartebiiten[103] kreig, dat se eeren Mann +rööp un grein[104] un siä: Wi aarmen, unglücksken Kinners, nu will't +us grundlause leige gaunen, dat wi de Keerels sau bedruagen hebbt; wel +scholl sick daar auck wual vor höt hebben, dat se söcke fiine Tungen +harren, dat se't faarts schmicken konnen, dat 't man 'ne Suppe van +'n witten Spitze si; me scholl dach seggen, 'n Rüüe si 'n Rüüe un de +schmickeden wual sachte auck uäwer eene. Du most den Puudel auck man +to'r Läär[105] e giewen, sau nääe[106] du 'ne auck wual missen wullt, +dat de vergrelleden Kerrels sick man wier togiiewet, süß sin wi'r na +wual unglückelk met in 'n Huuse, dann se roopet ganz düütelk, dat 'k't +goot verstaunen kann: + + ~Madame! bien vite, des épices à la soupe. Hola, vilain~ + Verdammt! 'n witten Spitz in der Suppen. Hallo, wi willt'n + ~bougre d'hote, cela va sans dire: point de repas sans~ + Buuren daut schlaun, dat Zankdier . . . . . du Riepaus van 'n + ~beurre et fromage. Mort de m'amie! de la vieille bière~ + Buuren eegest wat in to Maarse un de Moor miie. Wi willt den Bäär + ~lucide encore et puis-ça de l'eau de vie. Avez vous~ + de Ahren luusen un pisacken'n met Luaaen[107] un Wiien[108]. Begriipe ji + ~compris icelles?~ + dat, ji Iisels? + +Vor de Schniiders haule ick 't met 'n Dokter L . . . . . goot, dat se +meestig all tohaupe graute Leefhebbers van 'n Danssen sind; dann van de +Bucksprünge, de se daar bi maaken miötet, gaaet 'n de tohaupe kniäeden +Kalduunen af un an dach es wier uut'n Eene. + + * * * * * + +In der Rankordnunge kümmt № 6 de Baa'moor[109] vor. Daar fällt mi auck +wat bi in. + +Miinen eersten Vadderstand[110] most' ick miinen F'rier[111] to +Gefallen doonen, de, as wi uut Franckriik wier trügge kuomen wöören, +gliiks, as Viele Annere auck, siine aule Bruut wier upsogte, de em trüü +e bliewen was, in 'r Wiil eer unnersdessen nin Anner'r kuomen was. + +Se kräupen auck baule bi eene, un as de eerste Junge kwam, harr de +F'rier de Leewde to mi, dat he mi to'n Vadder bidden lööt. + +De Baa'moor siä mi de Frööde an, man ick was ganz unerfahren unner +söcke Saaken, dessenthalwen fröög ick dat aule Wiif, wat ick'r +eegentlick bi wahrtoniemen harre? Dau kreig ick to'r Antwoort: Dat is +sau lästig nich, Heer Lüütenant, un 'r sind nich sauviele Ummestände +bi, as de wat[112] wual meenet. Kuomen Se man 'n Sönndaage Muaren +bi[113] elwen Uhren na'r Kierken, dann willk'r mi na inrichten dat +'ck'r 'n Trett eher met'n Kiinde un met'n Steertvadder[114] auck bin un +will Se vor der Klocktaarens-Düüren afwachten. Den P'stooren hebb 'k +all Bescheed to stüürt, dat'k geeren 'n Kiind kasselt[115] hebben woll +un 'n vorneimen Vadder metbrachte; dann wann dat de Fall is, mot'k't +em alltiidt tovüüren to wieten doonen, dat he'r sick 'n bieten anners +met siine Wäärde na inrichten kann, as 't bi'n gemeenen Manne näudig +is. De schall'r dann auck wual to rechter Tiidt sienen. Dann triäe wi +tohaupe in die Kierken na'n Füntelsteene[116] un wann de P'stoor 't +Teeken gift, dat de hillige Handelunge läs gaunen schall, dooe ick Se +dat Kiind up de Aarm's, dat Se 't 'n P'stoor tohaulet. Man Se schiölet +sick jau nich verfehren[117] wann 't vellichte an to schreggen un to +spalkern[118] fänkt, wann't sick dat Suckerpüppken wual uut'n Munde +mümmeln mogte, of wann 'k em dat Müssken van den naakeden Koppe riite +un de P'stoor 'r em dat kaule Waater up güt, dann 'k hewwe faarts wual +mierket, dat 't 'n kritzigen, gnatzigen[119] Soldauten-Jungen is, daar +de Aulen na wat met to beliewen kriigen kiönet. + +Man dat was 't eegentlick nich wat 'k geeren van den aulen Wiiwe wieten +woll, deswiegen fröög ick wiider, af ick nich auck Geld wieten möste? +Dat schiölet Se je wual sachte to bieter kinnen, siä de riäterige +Saabeltriine[120], dat de Geestlicken Nicks ümmesüß n dooet un dat'r +nin Minske sünner Betaalen up of van der Welt kümmt. Ick dachte se +scholl mi faarts düütlicker bescheen, wat ick to offern harr, man daar +woll se van sick sülwenst nich recht met vor 'n Dag; deswiegen bat ick +se, se mogte 't mi dach met'n paar Wäärden Riige bi Riige toseggen, +dann woll 'k 't mi upschriiwen, dat 'k 't nich vergeite. Dau kreig ick +abers wat to häären, dat 'k'r mi baule vor verfehrt harre. Se un de +P'stoor siä dat unnewietene[121] Wiif, göngen in eenen Rank un dann de +Köster un 't Aarmenbecken, un wann'k eer un den P'stoor jedder'n wual +'n Spetzigesdaaler geiwe un den Köster un 'n Aarmenbecken jidder 'n +halwen Kroondaaler, dann konn 'k'r wual sau schickelk met bestaunen, +un dann kreige ick van Uänern in'n Dööpelhuuse auck 'n lecker +Schäulken Kaffe, daar nine Sigurgen to wöören, met Suckerkringels un +Krintenstuuten, saviel as mi man lüstede, un wat 'k daar dann der +jungen Kraummoor[122] vor verehren woll, dat stönne ganz in miinen +Gefallen. + +Gatt's duusend Süüke! dacht ick in miinen Sinne, dat is de Dokter +schlau, dann dach wual 'ne uutverschiämde, inbellske[123] aule Hexe +van'r Baamoor, de wo nich mehr, to'm minnsten dach jüst sau viel sien +will, as de P'stoor. Man 't kostede mi alldach miin Geld, nett[124] +as se 't mi vor seggt harr, dann 'k woll mi van der leigmuul'den +Flaarschnuuten nich geeren wat nau driiwen lauten; un 't Leigeste +was na buawen batt[125], dat 'k 't vor düsse eene Keer[126] faarts +sau goot inerichtet harr, dat de grappsgierige[127] Draake mi nau +den düssen, alle Niäsenlank in'n Huuse leig un mi to'n Vadderstande +näudigede, bes 'k'r dann dach an'tleste 'n resoluten Grentel[128] +vorschauf, dat se mi nich bett kuomen doste[129], dann 't aunde mi, +dat se't'r nett up an e legt harr, dat se mi met anner Lüüe Blaagen +alle miine Kroondaalers afgäusken[130] woll, dat 'k to leste man met'n +Stanke rüümen[131] un met'n witten Stocke uut'n Lanne loopen konnt +harre. + +Der Kraummoor gaf ick auck 't Eere[132] un luawede[133] bito vor +den Jungen bes 'n Uutspriöke[134] alle Jahr to Wihnachten 'n +K'rintenstuuten uut, daar 'n dicken Daaler in e backet sien schiöle, +daar ick auck eerlick Waart unner haulen hebbe; dann miin Luatelwaart +is alltiidt wiesen: _Metdeelen un Baate giewen aarmet nich_[135]. + +_'N Schwiin knüffket[136] na wual, wann me em entmodt of vorbigeht_; +man de unbeschufte[137] Junge heft 't mi van siin Liewedaages nich +es met 'n bittersten[138] Waarde Dank e wüst. Je nu! Lat 'ne 'r met +loopen; he schall de Welt na wual es kennen leeren. + + _Jan, wult du düür de Welt, + most du di schmiigen un büügen._ + +[1] _dwaalen_: irren, umherirren. + +[2] _leige_: schlecht. + +[3] _Aart_: Etwas, einigermaaßen. + +[4] _deftig_: kräftig, stark, heftig. + +[5] _elennigen_: elend machen, abquälen. + +[6] _quaasken_: läppisch, ungereimt reden. + +[7] _lut_: lautet. + +[8] _Anlustern_: Anhören. + +[9] _Schmüüstern_: Lächeln. + +[10] _faaken_: oft. + +[11] _niggelken Wäärde_: sonderbaren Worten. + +[12] _Ick rieke_: ich denke, halte dafür. + +[13] _nett_: ganz, eben, genau, gerade. + +[14] _Huusingedöönte_: Hausgeräth. + +[15] _Hööken_: Ecken, Winkeln. + +[16] _Stiie_: Stätte, Bauergut. + +[17] _man_: aber, doch. + +[18] _Fuulstööle_: Lehnstühle. + +[19] _'t liik't_: es paßt. + +[20] _halfböördig_: unächt, verbastardet, unvollkommen. + +[21] _bidoon'ske_: zutrauliche, anschmiegende. + +[22] _nütte_: nützlich. + +[23] _liike uut_: gerade heraus. + +[24] _verfumfeyede_: vernachlässigte, verdorbene. + +[25] _grätts'k doonen_: großthun, prahlen. + +[26] Das gewohnte »_he_« verleitet den Landmann, wenn er hochdeutsch +sprechen will, dazu, dem »_er_« ein h vorzusetzen. + +[27] _Paul_: Pfahl. + +[28] _Geerkaamer_: (Geräthekammer) Sakristey. + +[29] _kiddelig Aus_: kitzliches Aas. + +[30] _Achterbeene_: Hinterbeine. + +[31] _Tüs, tüs!_: ruhig, stille, sachte! + +[32] _(züüf) tööf_: warte. + +[33] _Verwank_: Gelegenheit. + +[34] _daskete_: drosch. + +[35] _Tag_: Zug. + +[36] _daal_: herunter. + +[37] _lu't_: lautet. + +[38] _tüsken_: zwischen. + +[39] _A jas, a jas!_: Pfui, Pfui! + +[40] _Moorsprauke_: Muttersprache. + +[41] _Niggelaut_: das Neue, Ungewöhnliche. + +[42] _stump_: gänzlich. + +[43] _Bibärigheeden_: Albernheiten, Fratzen. + +[44] _Tuäge_: Aufzüge. + +[45] _beschonken_: berauscht, angetrunken. + +[46] _putzig_: schnurrig, lustig, possierlich. + +[47] _allewisse weg_: in einem fort, beständig. + +[48] _Tieckebaunen Miäl_: Pferdebohnen-Mehl. + +[49] _nietske_: sehr, tüchtig. + +[50] _Mest_: Messer. + +[51] _'n farssen Keerl_: ein starker Kerl. + +[52] _'n Palten_: ein Fetzen, Schnitte. + +[53] _de Beckens vull schleit_: die Näpfe füllt. + +[54] _lüchtern_: linken. + +[55] _'n twas un wisse_: queer und fest. + +[56] _talldicke_: zolldicke. + +[57] _'n biilings_: der Reihe nach. + +[58] _lüstet_: beliebt, gefällt. + +[59] _'n Schlart_: ein Klacks, Haufen. + +[60] _vulldaun_: satt, gesättigt. + +[61] _unseligen_: schmutzigen. + +[62] _Inschläunerske_: Aufgeberin. + +[63] _drock'_: eilig. + +[64] _Bessemoor_: Großmutter. + +[65] _Lickmäutigste_: was weich, zum Lecken ist. + +[66] _breetpanzede_: breitbauchige. + +[67] _Ütze_: Kröte. + +[68] _Veerhachtiidds Gasteriggen_: vier hohen Festtags-Schmäuse. + +[69] _Prie'mt'roggens_: Präbendebrod, eine Art weißes Roggenbrod in +Westphalen. + +[70] _Kurreln_: Rollen, Scheiben. + +[71] _Antkevaar_: Urgroßvater. + +[72] _hartkösterig_: hart von Rinde. + +[73] _siin Mest nütte to wettet_: sein Messer tüchtig dazu geschärft. + +[74] _Fäskegrund_: Riegel- (Gitter) Grund -- (Faschinen). + +[75] _in eenen Rattse_: mit einem Risse. + +[76] _tiärgeden_: zerrten, neckten. + +[77] _toproostede_: zutrank. + +[78] _kibbelkawweln_: widersprechen, zanken. + +[79] _rissen_: rutschen, fortgehen. + +[80] _stump_: durchaus, gar. + +[81] _Waarmölge_: Wermuth. + +[82] _Piipenlüllsel_: Tabacks-Pfeifenjauche. + +[83] _stump_: ganz und gar. + +[84] _Floomen_: Schweinefett. + +[85] _Pruumen_: Pflaumen, Zwetschen. + +[86] _twas_: queer. + +[87] _Raamenroot_: Ruß aus dem Schornstein. + +[88] _'n Praus_: eine Weile. + +[89] _gawwe_: geschwind. + +[90] _'n Liep' vull_: einen Löffel voll. + +[91] _doonen_: geben. + +[92] _Schatthuasen_: Strümpfe ohne Fußende. + +[93] _leige_: schlimm, elend. + +[94] _Aum_: Athem. + +[95] _uut'n Eene_: aus einander. + +[96] _taubästig_: zähe; eigentlich hart von Rinde. + +[97] _wanken un waagen_: verkehren. + +[98] _Bill_: Schnabel. + +[99] _ree_: fertig. + +[100] _siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak_: seinen lieben Kinderchen +zum Vergnügen. + +[101] _'t wööre'r wual liike nau_: es wäre wohl einerlei. + +[102] _Eesen_: Grauen, Furcht, Entsetzen. + +[103] _Hartebiiten_: Gewissensangst. + +[104] _grein_: weinte. + +[105] _to'r Läär giewen_: zum Besten geben. + +[106] _nääe_: ungern. + +[107] _Luaaen_: Loden, Zweige. + +[108] _Wiien_: Weiden. + +[109] _Baa'moor_: Hebamme. + +[110] _Vadderstand_: Gevatterstand. + +[111] _F'rier_: Fourier. + +[112] _as de wat_: als Einige. + +[113] _bi_: gegen. + +[114] _Steertvadder_: Nebenpathe. + +[115] _kasselt_: getauft. + +[116] _Füntelsteen_: Taufstein. + +[117] _verfehren_: erschrecken. + +[118] _spalkern_: zappeln, trampeln. + +[119] _gnatzig_: grämlich. + +[120] _de riäterige Saabeltriine_: die rappelige Schwätzerin, die +geschwätzige Plaudertasche. + +[121] _unnewieten_: unbescheiden, zudringlich. + +[122] _Kraummoor_: Wöchnerin. + +[123] _inbellske_: eingebildete, stolze. + +[124] _nett_: gerade. + +[125] _buawen batt_: überdem. + +[126] _vor düsse eene Keer_: mit diesem einen Male. + +[127] _grappsgierige_: habsüchtige. + +[128] _Grentel_: Riegel, Vorreiber. + +[129] _doste_: durfte. + +[130] _afgäusken_: ablocken, abzwacken; eigentlich: Jemandes +Gutmüthigkeit benutzen. + +[131] _met'n Stanke rüümen_: einen Quark zurücklassen, kahl abziehen. + +[132] _'t Eere_: das Ihrige. + +[133] _uutluawen_: vermachen, zusagen. + +[134] _Uutspriöcke_: Confirmation. + +[135] _aarmet nich_: macht nicht arm. + +[136] _knüffket_: grunzt. + +[137] _unbeschuft_: unmanierlich, unbehobelt. + +[138] _bittersten_: geringsten, kleinsten. + +[A] bi mi to Lanne is de Rankornunge ungefeer de Düsse: + +1. de Heer B'stoor; 2. de Heer Vuaget; 3. de Schoolmester; 4. de +Kierken P'rviiser's; 5. de Unnervuaget, of de Twankmester, as se 'ne +auck wual heetet; 6. de Baaemoor; 7. de Schniider; 8. de Schwiinehee'r, +met'n grauten Häären; 9. de Baartschräpper un Haarkläuwer; 10. de +Bittker; 11. de Nachtwiäker met'r Riätern. + + + + +An miinen Landsmann N. N. + + +Eerste Breef. + +As ick Ju vergaunen Meitiidt tospröök, leigen Ji mi an, dat 'k Ju dach +af un an es wier saunen aarigen Breef up Plattdüütsk to schriiwen +mogte, dann Juue Ölste harr 'sick an den vorrigen elennige[1] ergetzet +un 'r mächtige nau verlanget, dat 'k dach bi Tiidt un Geliegenheet es +wier 'n Paar Riige uut'r Fieren loopen lauten mogte. Den Gefallen will +'k Ju geeren doonen, dann de eene Leefde is wisse der Annern werth un +wi sind je auck sin Liewe,[2] van Schöölers Tiien an, dicke Fründe +wiesen un de Ölste was aparte alltiidt sau 'n leeflicken[3] Kinnergeck, +dat 'k 't em nau na Dank weet, wo he us jümmeran Allens geern to Willen +dää, daar he van wüste, dat 't us man ichtens[4] vergnöögen konn. Nu +bin 'k 'r faarts'n Sönndage Uänern[5] bi an e fangen un schicke Ju hier +den eersten Breef, daar, wann uuse leewe Herrgatt Liewen un Gesundheet +lät, na wual 'n Paar achter nau kuomen kiönet. + +Bi der lesten Dansserigge, waar se sick alltohaupe sau elennige +goot[6] verlusteert harren un bes up den bedrööweden Hiilenkiiker[7] +van 'n Wichte, dat'r den ganzen uutspiirigen[8] Auwend in eene +hen sau betüntelt[9] un piilik[10] 'n hier satt, _as 'ne Uule in +Stierwensnääen, dat van Teewes un Meewes Nicks n wüste_ un p'rfass +nich uptodeggen was, me mogt'r auck met anstellen wat me woll, sau +seelenvergnööget wöören, -- nu, daar was et je auck schlichtens[11] up +an e legt und en Jedereene dröög'r je auck't Siine geeren to bi, -- +menden de Fruuslüüe, daar ick aparte van all' miin Liewe lank geeren +met schnacket un hanteert hebbe, dat ick et Plattdüütske dann dach +na nich heel verleert harre un et duchte mi auck, as wann se miine +Naaskerigge na wual sau jeewe[12] geeren anlustern mogten. + +Miin beste Vermaak harr'k alldach met Juuer Aulsken, dann _de was_ +den ganzen Auwend _sau küürsk, und harr't alle in eene hen sau drock +un hille[13], as 'ne Katte de siewen Pötte met ens to licken het_. Se +was alltiidt all'n ranketank, beliewet Wicht, as wi na tohaupe in'n +Kergissem[14] wöören un et gefällt eene, wann me Söcke na der Hand es +wier n süht un sick uäwertüüget, dat de fröhlicke Sinn'r dach na sau +wat inne bekliiwen bliewen is. Mi is't up'n Handvull Nooten sin Liewe +auck nich an e kuomen, wiete Ji wual, un ick gläuwe vorwahr, wann wi +auck de heele Nacht düür e daasket[15] un rawawwet[16] harren, wi +wöören't aparte na nich mööe wooren. _Putzen[17] un Kortswiile miötet +'r af un an driiwen weeren, harr jener Mann wisse auck seggt, un harr +siine Fruwwen met'r Meßfuarken kiddelt_; man ganz _sau butt streiken +wi den Baß dach nich_, dat schall us nin Minske nauseggen; dann wann +ick'r es Eenen tüsken schmeit, _wöören Ji'r auck faarts met allerhande +aardige Aepsen un Himphamperiggen[18] uut'r Ölgemiölen achter inne_, +dat't alle man in eenen Vergnöögen togaunen moste. + +Wat harren sick de Wichter abers auck up e tämt un wacker maaket[19]! +_Se stööken eene vorwahr in de Augen, as Wihnachtspuppen un Pauskegger_ +un _säugen se nich alltohaupe uut, as wann se uut Hengelspötten drunken +harren_? Man _de fiinen Stadtheerens wöören'r auck alle in eene hen +ümme to to klucken, as de Hahnens ümme de Leggehööntkes_, un mi ducht +de Aulen dääen'r auck wual sau ganz unrecht nicht anne, wann se af un +an es na der Jügde ümme keiken, dann de is unerfahren un däärlik, un 't +is wual 'n wahr Luatelwaart[20], dat'r seggt: »_Wann de Voss anfänkt to +preddigen, mot me de Gauseküüken in Achte niemen._« + +Abers 'r wöören auck sau'n Paar loorske _Schleisters un +Bissewentken_[21][22] manken, de wual nich to biister viele[23] met +der gooen aulen Tiidt mehr in'n Sinne hebben mogten, _as de Koh na +Büntke und de Bulle Joost hedde; dann de keiken uut hauge Fensters_ +un harren sieker wual all Husaaren in 'n Quarteere hatt, de eer ann're +Tucht un Tüürlüüre[24] leert harren. De hüütige Welt is nu eenmal nich +anners, un me weet leider wual, _wo mehr 'me de Katten striepet, wo +häuger se den Steert hält_. -- Et is al goot, dat me de Kinner wat +leeren lät, man et docht in 't Geheel nich, wann me de Wichter _in de +Welt jahnen lät, as in 'n hallen Pott_, dat se to viele nigge Tenten +sehet un hääret; dann weeret'r lichte Allerhööntkes van, to'm Minnsten +bliiwet se nich resolut un natüürlick _un me mot'r herneigest sau +schliie, schliie[25] met ümme gaun, as met'n Egge up'r Schwingen_. +Na miinen butten Begriepe dooet de Aulen up 'n Besten, _wann se eer +de Brautläupen[26] bi Tiien aart häuger hanget un ninen Minsken wat +up't Lickebrett[27] legget_, dann _wann me de Düüfkes met Annisölge +bestrickt, sind de Aarende'r auck faarts achter. De Rüüens de 'n Braaen +ruacken hebb't, will't 'ne auck geeren belicken. Waar Knuäckskes +sind de düüget, dar gift't auck Rüüens de se müüget_; seggt 'n ault +Spreckwaart un _de 't Schmantpöttken[28] nich vor de Katten waaret, +werd beschnoopet un beschlickert_[29]; daarümme _is et vull bieter vor +de Wichter, met'r Uulen to sitten, as met'n Jäckster[30] to wippen_. +De wiisen Aulen höölen'r al vor, _me miöte de Ziegen den Steert nich +to lank wassen lauten un me kiöne ehr 'n Pott vull Fläue hööen, as 'ne +Bissewentke van 'n Wichte_. Wann me se eerst waarschuwwen[31] mot un +seggen: »_Kättken, hööt diine Kläuntkes_,« is't de meesten Tiidt al to +laate. _Sau me de Gäuse wuöhnt, sau gaaet se, un 'n Jäckster hüppelt, +all waar he geht._ + +He-Ji dat vosshärige Aapengesichte van 'n Jungen auck wual 'n Käären +betüürt[32], de sick sau viele up siin Danssen inbell'de un sau 'n +Narre was, dat he alle in eene hen vordanssen woll? He harr achter +auck na Platz e noog hatt un daar häärde he eegentlick auck hen. +_De tralthackede Abelhans haspelde sick un gönk spradden[33], as 'n +Gaante[34], de 'n Liepel in 'n Steerte heft_, un woll dat graute +Waart jümmeran alleine föören un _daarbi schneit he alle wisse weg +up[35] dat de Balkens knappeden_. Antleste verdraut he mi dach, dann +wann se 'n Menewett, oder 'n Schleifer födderden, _speerde sick de +loorske[36] Jantke vor allen Düüren as 'n Schruuthahne_ un woll +allemal 'n Jägerschottsken, 'ne Hacke -- se -- se, 'n Radwasker un +alle söcke Knuackenfillers hebben, un _daar gneesede[37] he bi, +as 'n Iisel de 'n Pund Braud kriigen harr_. Man _ick schneit'r em +baule met'r Twassaagen_[38] düür un siä: »Hanfentken! _Diine Uptüäge +sind hier nich an e bracht, dann se klappet as 'n Kohdreck in 'n +Gaarenkietel_; deswiegen raae ick di, _maack di man nich allstogröön, +Du Eckeltiewe[39], süß mogten di de Ziegen frieten.« Dat konn de +Quieksteert[40] an siin seere Been[41] biinen._ + +_Buttke bi Buttke_; dat het: 'n Jeder bi siines Gliiken; dann Ordnunge +regeert de Welt, de Knüppel de Hunde un de Kantschoo de Russen. Waar +Colonus Schwalenbierg vordansset, entfeerne sick 'n Jedder, de nich to +'n haugen Buurenstande häärt, _siä'k man; dau wöören siine Gärte[42] +baule gaar_. + +He mormelde na 'n Mundvull Wäärde in'n Baart un _harr' siinen Kraul[43] +wual geeren na ens wier begunnen_, un mende, he wöör't wual aart fiiner +gewuohnt, man ick maakede em begriiplick, _dat't up'r Baßviolen[44] +nich fiiner 'n gönge_, aparte wann me'n Keerl vor sick hebbe as he, +_de van vorn 'n Iisel un van achter 'n Osse si_. Dat schlauck he daal +un schnupps was he beet un fönk an vor sick hen to miimern[45], as +wann he uäwerliä, wat bi söcke Ümmestände 't Beste to doonen sii. +Antleste, as he nau nich rissen[46] woll, siä 'k em sachte in't Ahr: +Du Schlunkenschleef[47] _hest sin Liewe na nin goot Gaaren spunnen un +mendest, hier wual de Jäcksters up 'n Neste to fangen_, man _söcke +Bieten sind vor diinen Bill nich wuossen_. Wann du nu nich wenner +uutneggest, _will'k di den Steert es upbiinen un di es 'n Käären +kasterviolen[48], dat du nich wieten schast, waar du henkruupen wult_. +Dau mogte em dann dach bedünken, dat't wual't Klöökste wööre, _dat he +sick man nich länger twasbäumen lööte un den Düüwel man bi Tiien up'r +Nacken neime, dann begiignede he em herneigest nich_. He schmeit den +vössigen Kopp in de Nacken un siä met 'n haufärrigen Gebähr, _dat em +jüst anstönd, as wann 'n Kaulhaase sick tiigen 'n Waarwulf steggert: +»Auck de Löwwen miötet sick vor de Müggen waaren.« Dat schlut as 'ne +Tange up't Fierken_, entmodde ick em un daarmet greip he na siinen +Pollendeckel un _wiege was de aabele Praulhans, as wann he weg e +puußet wööre_. Söcke Lifflaffers[49], daar me wual van seggen kann: +»_Puchers un Praulers sind nine Fechters_,« süht me wual faaken, +dann se bisset[50] allerweggens herümme, daar se meenet dat 't wat +to haseleeren giewe; me kann se abers baule mööten; _se wiiret sick +meestig met'n korten Stocke_ un me kann se baule sau tamm kriigen, dat +me se up de Hand setten un wegpuußen kann, as'n Flüüsen. Me het se hier +un daar met'n rechten Naamen: »_Kaptein-Muule_.« -- Sau geh't't, wann +Gielgäuse[51] sick met Lüüen gemeen maaken will't, daar se nich tüsken +häärt un sick nich na regeeret -- + +Grüüßet Liisken duusent mal van mi. Wo is't met den däärlicken Wichte, +is't auck na sau auwiisig[52] un eesig[53] vor Gaffeltangen[54] un +Iweditzen[55]? Wi leigen Jungens hebb't dat aarme Lüüt'r faaken[56] +noog met e quielet un ick kann't mi nau baule sülwent nich vergiewen, +dat'k, as wi verbolgenen Niegenmäuners[57] eenes Daages in'n +Haasebrooke herümme ränkstert[58] un Miike[59], Pielpoggen[60] +Sprinkstaapels[61] Läuwerkenpünße[62], Iweditzen un alle söcke +unnüsele[63] Undeerte fangen harren, em es saunen Lanksteert un e +wieten[64] in de Hand dää, _daar et van in'n Eene schaut[65], as +wann'r 'n Schneischiöte[66] van 'n Dacke stärtet_. Wann 'k 'r nau +wual es an denke, wat wi Düügenichte dat fromme Lüüt allmanngsens +röökelause[67] beleidigeden; wann wi em de krawweliggen[68] Eckeltiewen +und Jockäuseangeln[69] achter't Bösken[70] schmeiten, un den ganzen +Kopp me't Kliewen[71] todeckeden un se em achternau in de langen Haare +to vertalterden[72] dat 't 'n heelen Dag wat wier uuttoreen[73] un +uuttofliggen[74] harr, dann kann 'k 't mi nu nagraae auck ganz goot +begriipen, dat 't us all manngsens nütte lüük[75] to weeren moste +un sick vorwahr auck wual geeren verschulkede[76], wann wi leigen +Jackhälse[77] ankweimen; man in 'n Grunde harren wi dat sööte Kniip in +'t Hertken dach sau leef, _dat wi em wual Sucker mümmeln mogt harren_. +Af et 'r na wual es an e denket, dat ick em, wann wi Beeden alleine +wöören, sau geeren 'n Küßken gaf?.. Daar kam mi Meggers Hiermken es +up to; de fröög mi, wo mi de Lickerigge grauts lüsten kiöne? Man ick +mende, wat 't dach wual Sööters up'r Welt n geiwe. Dau siä de Schlapps +van 'n Jungen, dann hest du sin Liewe na wual nine Schwiineknuäckskes +gnaaget[78]?... Nu Söckes is e wiesen, un _Jungens sind Jungens un +Fliegels togliik. De Eene is van Rüggenstrau, de Annere is iewen sau. +Verstand un Naugedanken kuomet nich vor Jahren_ un _de Jügde mot eerst +'n ittelke Paar Narrenschoo verschliiten, vor dat se wiis werd_. + + "_Ungetuagene Kinner, + gaaet to Wierke as Rinner._" + +Et gaae Ju toaupe wual! Neigstens mehr van söcke Saaken. + +[1] _elennige_: ist eigentlich ein in der westphälischen Mundart viel +gebräuchliches Vergrößerungswort, z. B. _elennige wacker_: überaus +hübsch. _elennige niederträchtig_: sehr herablassend. + +[2] _sin Liewe_: stets, sein Lebelang. + +[3] _leeflick_: liebreich, freundlich. + +[4] _ichtens_: irgend. + +[5] _Uänern_: Nachmittag (Engl. ~after noon~.) + +[6] _elennige goot_: besonders, sehr gut. + +[7] _Hiilenkiiker_: langgewachsener Mensch. + +[8] _uutspiirig_: ganz, völlig; _ganz uutspiirig_, ist ein +~pleonasmus~, wie sie im Plattdeutschen oft vorkommen. + +[9] _betüntelt_: albern. + +[10] _piilik_: ängstlich. + +[11] _schlichtens_: lediglich, blos, hauptsächlich. + +[12] _jeewe_: einigermaßen, erträglich. + +[13] _drock un hille_: eilig und geschäftig. + +[14] _Kergissem_: Catechismus. + +[15] _daasken_: dahlen, schnacken. + +[16] _rawawwen_: schäckern, laut vergnügt sein. + +[17] _Putzen_: Possen. + +[18] _Aepsen un Himphamperiggen_: Affereien, lächerliche Geberden, +Kurzweil. + +[19] _up e tämt un wacker maaket_: aufgeputzt und zierlich gekleidet. + +[20] _Luatelwaart_: Losungswort, Sprichwort. + +[21] _Schleisters un Bissewentken_: _Bissewentke_, ein leichtfertiges +Frauenzimmer, eine Lauftasche; _Schleister_ ist noch etwas schlimmer +als Bissewentke; etwa liederliches Geschöpf. + +[22] Bei der Niederschreibung dieser Briefe bin ich auf zwei Wörter +gestoßen, die sich mit unsern Buchstaben nicht wohl so schreiben +lassen wie sie eigentlich ausgesprochen werden. Es sind die Wörter: +»Zissen und Bissen (Bissewentke, Zissemänntken,)« in denen das darin +vorkommende ss äußerst weich auszusprechen ist. Ich getraue mir nicht, +irgend einen andern Buchstaben unsers Alphabets zu substituiren. Den +der französischen Sprache Kundigen schlage ich das französische ~ç~ +(Cedille) vor, welches, obgleich es auch wohl nicht völlig paßt, meines +Dafürhaltens der Sache am nächsten kommt. Sonst wird das ss in der +Regel sehr scharf ausgesprochen: z. B. bissen, missen, rissen etc. + +[23] _nich to biister viele_: nicht gar zu viel. + +[24] _Tucht un Tüürlüüre_: Zucht und Lebensart; Sitten; von _tüüren_: +betrachten, beobachten, und _Lüüe_: Leute; vielleicht auch aus dem +Französischen: ~tirlirer~ oder ~tournure~. + +[25] _schliie, schliie_: leise, leise; sachte. + +[26] _Brautläupe_: ein rundes hölzernes Brodgefäß, statt des Brotkorbes. + +[27] _Lickebrett_: ein Brettchen, worauf den Hunden und Katzen ihr +Futter gegeben wird. + +[28] _Schmantpöttken_: Rahmtöpfchen. + +[29] _beschnoopet un beschlickert_: (sind gleichbedeutend) benascht. + +[30] _Jäckster_: Elster. + +[31] _waarschuwwen_: warnen. + +[32] _betüüren_: beobachten. + +[33] _spradden gaun_: sich spreitzen, brüsten. + +[34] _Gaante_: Gänserich. + +[35] _upschniien_: aufschneiden, lügen. + +[36] _loorsk_: läufisch, liederlich. + +[37] _gneesen_: grinsen. + +[38] _Twassaage_: Queersäge. + +[39] _Eckeltiewe_: Maykäfer. + +[40] _Quieksteert_: Bachstelze. + +[41] _seere Been_: dürres, trockenes krankes Bein. Spillbein. + +[42] _Gärte_: Grütze. + +[43] _Kraul_: _Choral_. + +[44] _Baßviole_: Baßgeige. + +[45] _miimern_: Gesichter schneiden. (vielleicht von ~mimus~) + +[46] _rissen_: abgehen, fortgehen. + +[47] _Schlunkenschleef_: ein langweiliger fauler Kerl. + +[48] _kasterviolen_: prügeln, peinigen. + +[49] _Lifflaffers_: läppische, abgeschmackte Menschen. + +[50] _bissen_: umherlaufen. + +[51] _Gielgäuse_: Goldammer; fig. Gelbschnäbel. + +[52] _auwiisig_: albern, verzogen, eigensinnig. + +[53] _eesig_: grauhaft, furchtsam. + +[54] _Gaffeltangen_: Ohrwürmer. + +[55] _Iweditzen_: Eidechsen. + +[56] _faaken_: oft. + +[57] _verbolgenen Niigenmäuners_: verwegenen Neuntödter. + +[58] _herümme ränkstert_: herumgesprungen, gelärmt. + +[59] _Miike_: Eggerlinge. + +[60] _Pielpoggen_: die jungen noch geschwänzten Frösche. + +[61] _Sprinkstaapels_: Heuschrecken. + +[62] _Läuwerken-Pünße_: _Läuwerken_: Lerchen; _Pünße_: noch nackte +junge Vögel. + +[63] _unnüsel_: schmutzig, eckelhaft. + +[64] _un e wieten_: unbemerkt, unbewußt; in anderer Bedeutung auch +gewissenlos, begehrlich. + +[65] _in 'n Eene scheeten_: zusammenfahren, erschrecken. + +[66] _'n Schneischiöte_: ein herabstürzender Haufen Schnee; Lawine. + +[67] _röökelaus_: ruchlos. + +[68] _krawwelig_: krabbelnd. + +[69] _Jockäuse-Angeln_: _Jockäuse_: (von Jucken und Aas) Hagebutten; +_Angeln_: Grannen; also die Grannen welche um den Kernen der Hagebutten +sitzen und ein heftiges Jucken auf der Haut hervorbringen. + +[70] _Bösken_: Brustlatz. + +[71] _Kliewen_: Kletten. + +[72] _to vertalterden_: festrieben. + +[73] _uuttoreen_: auszukämmen. + +[74] _uuttofliggen_: auszureinigen. + +[75] _lüük_: empfindlich, mistrauisch, böse. + +[76] _verschulkede_: verbarg, versteckte. + +[77] _Jackhals_: ungezogener Mensch. + +[78] _gnaaget_: genagt, abgenagt. + + +Tweede Breef. + +Ji wöören des Auwends wisse auck 'n Praus[1] met de Solospielers in +'n Gange, man mi duchte, _Juue Pannkouke gönk auck up Stelten un wat +Ji wünnen, daar schall Juue Schattsteen[2] wual nich grauts[3] van +rauken_, dann Ji harren alle wisse weg de Hände in der Tasken un keiken +in eene hen ümme, _af de Katte Juuen Schliipsteen na nich brachte_; +man de woll Ju wat prussen[4]. Wel in 'n Spelle nin Glücke hebben +schall, mot'r sick nich to lange met afgiewen un konn he miinswiegen +auck bes an 'n Ellenbuagen in't Geld tasten, un ick meene dat 't up'n +besten was, dat Ji'r Ju bi Tiien bi weg bisseden, süß harren Ji auck +wual sachte 'n Paar Gott mit uns verjunkern un verklautfiägen konnt; +dann daar was aparte een Kunkelfuusert met bi, _de harr't in 'n Griepe +as de Pracher de Luus un meggede Ju alltohaupe dat Gres vor 'n Fööten +weg_; dann wann he 'n ganzen Haup wunnen harr, sackede he bi un wann +he dann elenniget un iäckstert[5] wöörd, woll he antleste auck wual 'n +Niäsendrüppel wier in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten[6]; dann 't was Eene +van de De[7], _de nich eher schiitet, se miöten dann eerst vull'nkuomen +'ne Maultiidt wier wieten_. Vor Söcke mag me sick aparte wual hööen, +dann _dat sind de rechten Finnenkiikers_[8]. + +Wann 'k wual es hier un daar Geliegenheet wahrnieme up Spielers un +eer Bedriif to achten, fiine ick'r de meesten Tiidt Een of Annern +manken, den ick 'ne maagere Mügge heete. »_De maagern Müggen biitet[9] +schaarp_«, as Ji wual wietet, un wann me se geweeren lät, un se +sick satt un vull suagen hewwet, fleeget se antleste singend un +triumpheerend weg. Nich 'n Spiir anners maaket 't de »maagern Müggen« +daar ick van küüre, auck. Se pöttket'r[10] eerste sau goot asse gaar +Nicks bi un achternau gaaet se'r man schlichtens[11] up uut, dat se de +annern Metspielers uutsuuget un wan se hebbt wat se kriigen kiönet, +dooet se nett as de Müggen auck, se lachet in eer Füüstken un --- +sühdaar gaaet se hen, bes se wier schmächtig[12] sind; dann kuomet se +sachtkes wier an e schlieken, un settet sick hällekens[13] wier daal, +waar se't desmaulens sau goot toliggen hatt harren; man dann kriiget se +auck insgemeen bi Tiien 'n Tick an 'n Poll[14], dat 'n dat Blootsuugen +bett[15] vergeht. _Up den Kaarten stahet Krüüße_, seggt 'n wahr +Luatelwaart[16]. Wann dat dach 'n Jeder bedenken mogte! -- + + De't Spell nich kann, + de bliiw 'r van; + Dann 't is 'n leigen Kraum, + Dreegsam Huapen un 'n waaken 'n Draum. + +Daar fällt mi 'n Spaas bi in, den 'k Ju bi düsser Geliegenheet dach +auck to'm Besten giewen mot. Hüütiges Daages scholl söckes wat es +vorkuomen, _dann scholl 'ne de Huuk[17] vorsieker wual lichtet weeren_. + +Een P'stoor, de Nicks leiwer n dää, as dat he alle Auwend met de +grauten Buuren Soolo spielde, kwam auck es up 'n hilligen Wihnachts +Auwend met siine K'rnuuten in 'n Werthshuuse tohaupe. Se spielden bes +in de deepe Nacht henin un rööpen alle wisse weg[18] »Trumf uut! Trumf +uut!« Man antleste keik de eene Buur na der Klokken[19] un siä: Heer +P'stoor, et is allenhand[20] wual Tiidt, dat wi innehaulet, dann de +Köster schall wual wenner[21] na'r Kasuchte[22] lüüen, un wi kiönet +je Muaren bi Tiien wier anfangen. Man de P'stoor siä: »Na ens _Trumf +uut_!« -- Dau baut em de Megger 'ne Wedde an, dat he dat uäwer 'ne +halwe Stunne in der hölten 'n Bücksen[23] nich seggen drofte. Man de +Paape nam de Wedde an. He lööp gawwe[24] na'r Weeme[25], stöök siine +Beffkes[26] vor un hönk de schwarten Manteln ümme, un met 'n Ümmesehens +stönd he up 'n Priekestoole un _sag sau fromm un sau barmhartig[27] +uut, as wann he siin Liewe nin Waater flöömet[28] harre_. De Buur +siines Deels satt auck ganz andächtig in siinen Stoole un luurde, +afscheuns he wual schlaupensmaute was, as 'n Pinkstoss, wat'r kuomen +woll. Dau fönk de Paape siine Wäärde an met: »Trumf uut! Trumf uut!« +sagen die lästerlichen Spieler, die leider oft bis zum hellen Morgen +in den Wirthshäusern sitzen und an Gott und sein heiliges Wort nicht +denken; ich aber, ich rede anders: »Triumph! sage ich, Triumph und +nochmals Triumph! uns ist heute der Heiland geboren;« etc. un daarmet +harr he siine Wedde rieken[29] wunnen. + +De P'stöörs up 'n Lande hebb't 't dann dach allmangsens röökelause suur +un leige, aparte wann 'r viele Süükte un Stierflickheet unner'n Lüüen +is un dat gebüüret sick[30] meestig bi Wintersdaagen, wann de Buur +nich buutenwierken[31] kann, dat he upp 'n Besten gewuohnt is, un in +de räukerigen Kaamern, de 't heele Jahr uut un in nich e lüftet weeret +un daar se bi Uawenstanke[32] un Luchtequalm, faaken met'n half Stiige +Köppe un mehr, in e piekelt sittet, as de Heeringe in der Tunnen, un +uchtewierket[33] un spinnet den ganzen Dag düür bes 'n laaten Auwend, +dat se in de Piöle[34] kruupet. Daar böötet[35] se dann sau unwiis bi +in, dat'n dat Schweet jümmeran van'n Köppen dobbelt[36]. Dann wann de +Buur inbott, bott he auck faarts wisse[37] in, dann he ment, he miöt 'r +auck wat van spüüren kiönen, dat'r Füür in'n Uawen sii. Un wann 't 'n +dann antleste allstoheet werd, trecket se'r de Wämmse un Huasen[38] bi +uut. Mot'r dann es Eene na Buuten, dann thüüt he siin Wammes nich eerst +lange wier an un löpt sau bläutet un glöönig as he is, hen waar he wat +to doonen heft, scholl't auck in 'n Keller of buuten's Huuses sien. De +Uawens, de de Buuren hewwet, sind meestig Pottuawens un ümme Kuäle of +Holt to bespuaren, werd'r auck faaken na den ganzen Dag vor Minsken un +Vee up e kuaket un dat gift tohaupe 'n Qualm, de in der Helle wual nich +duller sienen mag. Gemeen hen is auck de Duurk[39], of de Schlaupstiie +der Aulen un Kinner, de meestig alle tohaupe in eenen Bedde ligget, +sau feer de Duurk nich düürschiiret is, met in 'n Stuawen, de lät +sick friilick na der Diälen to wual uapen doon, dat de Huusheere 's +Nachts up 't Huus passen kann, wann den Vee wat ankümmt of süß wat +vorfällt, dat 'n verducht; man in 'n Winter dooet se 'ne nich baule +läss, dann 'r gönge toviele Wiermte met verluaren un de Buur hält 'r +aparte vull van, dat me Nicks ümme kuomen lauten un de Wiermte, de'r +eenmal inne sii, tohaupe waaren miöte. Dat se sick bi söcke Ummestände +dann auck baule allerhande Leigheet to trecket, kann 'n vernünftig +Minske hennige[40] begriipen; man den Buuren mag me vorpreddigen wat +me will, he kann van siinen aulen Trant[41] nich aflauten un blift 'r +stiifköppig bi, dat de Aulen 't auck sau maaket hebben. (Man met'r +Haufarth is 't alldach 'n anner Dink, as Ji in'n veerden Breewe sehn +schiölet). Deswiegen sind de Wintermaunde auck alltiidt de Besten vor +de Dokters un Kuulengriäwers un de unsachtesten vor de Geestlicken. + +Ick weet na wual dat miin siälige Vaader mangsens wual twee of +dreemal in eener Nacht na'n Kranken to'n Bericht[42] e haalet wöörd; +man dann is't gemeeniglick auck Matthei am Lesten. Ens nam he mi es +met, dat ick de Lüchten driägen moste, _as de aulen Wiiwer kortens +sauviele Heeen tocket harren_[43], dat'r 'n unwiise deepen Schnei +lag; dann he gönk nich geeren alleine un uuse Au'm-Hinnerk[44] de al +van 'r Attemstiidt[45] hier stännig quiinet un süüket harr, harr sick +jüst auck e legt. As miin Vaader an't Seekenlaager tratt, fröög he +den Kranken: Nun, mein Freund, wie ist's mit Euch? Dau siä de Aule +vellichte to'm eersten Male in siinen Liiwen de Wahrheit, dann he +anwerde: Ach Heere, _ick düüge nich viel_. + +As he siin Amt nu verrichtet harr, bat he de Aulsken ümm 'n Käären[46] +to drinken vor sick un vor mi. De Buuren in uusen Kaspel sind van +Natuur nütte goothartig un dat was de Aulske auck. Se haalde faarts +'n eeren Becken met sööte Mielke; man dat Becken was van der lesten +Maultiidt hier na wual nich wier upe wuosken, dann 'r satt nau sa'n +dicken Gniist[47] van'r Middageskost inne, dat't eene aneekelde un sau +weenig miinen Vaader as mi'r mehr na lüsten konn. Wi siäen: Mielke +drünken wi nich geeren, dann de balgede[48] to viele; se mogte us dach +leewer 'n Glas klaar Waater haalen. Dat konn' wual scheenen, mende de +Aulske, man dat scheine eer dach aparte alsto minne; se woll, dat se +us ichts wat Bieteres verehren konn'. Se gönk'r wier uut un brachte 'n +graut Beerglas, daar wual hunnert duusent Fleegentippels inne seiten un +dat harr se up Buuren Wiise sau e faatet, dat se dree Finger in't Glas +stieken un de annern beeden 'r buuten lauten harr. Met der Hand harr +se sau luuter iewen vor uusen Augen den Kranken Aulen verrenoveert[49] +un't begript sick, dat us dat Glas Waater na mehr to wiiren was, as de +Mielke in den fuulen[50] Nappe. Man dat Möörken woll us alldach geeren +wat to Gooe doonen un woll wual all' dat Beste hiergiewen, dat 't man +harr'; 't sochte un raakede allerweggens herümme un kwam antleste met +'n lütken Medeziin Glaase an, daar 'ne Baartfiere[51] inne satt un siä +to miinen Vaader: Ick harr 'n Sönndaage en halwen Oort Bostwiin vor den +Aulen van 'n Schiermegger haalen lauten, daar streik ick em sau hen +un wier met de Baartfieren 'n Käären van up de Tungen, wann he allsto +amböstig[52] ankede, dat he sick af un an es 'n Lütk[53] verännern +scholl un et duchte mi auck, as wann he'r anteerste auck wual 'n lütk +Uprücksel[54] na kreig; man nu he't Nachtmaul binnen heft, schall'r de +Aum[55] auck wual wenner[56] uut gaunen un as ick ne't leste Mal uäwer +de Tungen tröck, aunde[57] he'r aparte al sau recht Nicks mehr af. Den +Buddel stieke he in de Tasken un striike he'r sick unnerwieges hen un +wier wat van uäwer de Tungen, dat he sick in den leigen Wiere 'n bieten +vernöchtert. Un hier hebb'k auck wat vor den lütken Willem. Den schall +de wiie Weg aparte wual nütte suur[58] e wooren sien; un daarmet gaf se +mi 'n Kröömken Suckerkanngen, den se in 'n aulen Plünnen to e wickelt +harr un uut'r Bilaaen[59] in 'n Schreine kreig. Uuse Aule konn't nich +mehr in 'n Munde hebben, siä se, deswiegen most' ick't'r em eersten +wier uutniemen; ick hebb't sau goot af e drägt as 'k man konn, dat't +nich heel wegschmelten scholl, man ganz dräuge schall't aparte na wual +nich sienen, deswiegen steck du't leewer faarts achter de Kuusen[60]; +'t schall nütte goot vor 'n Hoosten sien; de Wiind geht alldach hüüte +elennige schrau un streffe[61] un ick hewwe aparte eersten wual häärt, +dat du allmangsens 'n Käären anstäst. + +Wann du wier in kümmst, kannst du diine Mutter wual seggen, tiigens +Wihnachten woll'k uusen Priäm 'n[62] auck bringen un dann scholl'r +auck 'ne Mettwuost bi sienen na der rechten aulen Maute, dat wann +de Heere de Schnäppelende up 'n Kopp leggt, se bes up de Eeren daal +hangen schall, dat he 'r met Gemack met'n Foote in triäen kann, un +ick woll'r auck to'n neigesten de dicksten Diärme to uutsööken; un +dat Priäm'n-Braud scholl auck bieter sienen, dann wi hebb't düt mal +den Braudroggen nütte up'n Wegger[63] hat, dat'r gaaruut nich'n Spiir +Raae[64] un Daspern[65] of Hiärk[66] manken bliewen is, un de Möller +schall 't Miäl to'n neigsten bieter büülen, un dann schiöle't auck +faartan siin richtige Gewicht van vertig Pund hebben. Dat vergit nich, +Willemken, dann frögget sick diine Mutter. De Aule was altomits in wat +Deelen wual 'n Gärtenteller[67] un föllt up Stiien wat nowwe[68] un +plogde mi allmanngsens 's Muarens, wann ick fliitig uchtewierkede[69] +un he na met'n fuulen Meese in 'n Piölen banklammerde[70], wual uut'r +Butzen[71] to to roopen: Du undööf'lke Schlunßer[72], _sticke den Dag +nich an_; doo de Lucht uut, sühst du nich, dat de Sünne al uäwer'n +Tuun kickt? Man daarbi was he alldach na nich sau leige as 'r to[73], +dann he woll't wual geeren bi Eene waaren, dat wi den Biedelsack nich +up 'n Tuun to hangen bruukeden, un mende 't all'nhand bieter met mi, +as 't lööt; dann van Harten harr he mi dach nütte leef un dää mi, as +he nau konn[74], bi Dage un Nacht geeren Allens to Willen. »_Waaren is +Hebben_« mende he wual, man he heft mi un annre gooe Lüüe düür siine +Knappschoosterigge dann dach auck mannig Verdreet an e daun. Nu, ick +will't, wann he mi nich mehr in 'n Wiege steht, met'r Gatteshülpe nau +un nau Allens wual wier goot maaken un in de Riige bringen[75], waar he +se met beknäppet het. + +Mi kwam wat an un ick fröög de Aulsken, waar de Fruu Meggern +wööre, dann sau hedde de Afoort in uusen Huuse; dat verstönd se +anteerste nich, man as'k't eer düütlicker maakede, siä se: Met söcke +Wiitlöftigheeden hält de Buur sick nich up, de dooet söckes wat +alltiidt uut friier Hand uäwer de Hacken weg, un wi bringet 't meestig +achter 't Backs[76] an de Müüren, of tüsken de Fiikesbaunen[77]; ick +woll di den Weg wual wiisen, man ick rieke, du schast 'ne alleine wual +fiinen, dann 'r staaet Wegwiisers e noog langes 'n Haagen, dat du nich +betwielen[78] kannst. Wann du de Bücksen[79] wual[80] nich alleine wier +to kriigen kannst, dann kumm man wier na mi, dann will 'k se di faste +wier toknäupen. + +Nin Minske fröggede sick abers mehr, wann de Daaenklokke gönk, as wi +leigen Schooljungens, dann dat gaf allemal 'n fuulen Dag un'n fröödig +Gelag. Wi göngen met 'n Köster na'n Daaenhuuse; man unnerweggens sogden +wi auck wual bito Vuugelnester, de wi dann vertiggeden of uutneimen un +de Jungen unner de Müssen up'n Koppe verhudden[81]. Dann gebüürde 't +sick auck wual es, dat een of anner Junge 'r nich an dachte, dat he de +Vüügel unner der Müssen verschulket[82] harr un wann wi us dann in 'n +Daaenhuuse buawen an 'n Koppende der Daaenkiste in 'n halwen Kringe[83] +upstelleden un eerst de schäune Daaenkroone van Klietergold[84] un +Schmeltekrallen[85] un dat Hiemdekleid[86], dat met Liindschlööfen[87] +van allerhande Klööre un met'n ganzen Haup schäune Bloomenstrüüser up e +tämt[88] was, daar auck wier sau viel Klietergold tüsken glitzerde[89], +dat't eene in de Augen funkelde as de Steeren an 'n Hiewen[90][B], +bejahneden un de Müssen afniemen mosten, de Vüügel 'r uut turreden un +de Jungens in vullen Singen uut'r Riige un de Vüügel nausprüngen un +nauschnappeden. + +Dann kwam de Daaenbittker met'n grauten Kuarwe, daar he lange +Dreepenniges-Stuuten[91] inne harr, daar jeder Junge eenen van kreig +un achterin haalde he 'ne graute steenerne Kruuken met Brannewiin un +'n paar Drinkgliäser un gaf jedern Jungen 'n Schluck un 'n Köster +wual 'n Paar; dann wöörd gemeeniglick 'n Versk von den schäunen +Daaenleede »Zwey Ort', o Mensch, hast du vor dir etc.« sungen, man de +Meesten harren na noog an den dräugen Stuuten to knuuwen, un dachten +auck wual mehr an twee Oort Brannewiin as an 'n Hiemel un de Hölle; +deswiegen kann me sick sachte vorstellen, wo 't met 'n Singen gönk, +aparte wann se de Wiise[92] nich recht n konnen un de Hauptsängers +nich nauhelpen wollen; dann lööten se 'r den Köster allfaaken alleine +up sitten, wat se uut Düüwelskeet auck wual es doonen wollen, wann +de H'p'zepter[93], 's vorrigen Daages wual es kruusköpps'k e wiesen +was; dann de Schooljungens düüget mangsens in 'n Felle nicks un böötet +'t 'n Schoolmester meestig duwwelt wier in, wann he 'ne es de Maute +up 'n Puckel nuamen heft. Daarup fönk de P'stoor siine Parentatione +an un wann he 'r met ferrig n was, kwam de Bittker na ens met'r +Brannewiins-Pullen un fröög wier ümme, af eenen nau wat lüstede. +Unners dessen wöörd dat Liik[94] up 'n Waagen büürt, un de Troorwiiwer +schmeiten de Hüllekens[95] uäwer 'n Kopp un setteden sick vorne up +'n Waagen, daar 'n schmööe[96] Strauküssen vor eer torechte maaket +was un höölen de witten Schnuffdööker vor't Gesichte, as wann se wual +Gauseegger griinen wollen; man dat was 'n de meesten Tiidt wual nich +recht Bedacht, aparte wann't 'n junk Ehemann, of 'ne junge Fruwwe was, +de wi wegsüngen; dann uäwerliäen se bi eerer Troor auck wual geeren +al bi Tiien, wat He of Se wual vor Eene wier hebben mogte; dann se +haulet'r vull van, »_friske Egger, gooe Egger_.« Wi Schöölers mosten bi +twee un twee vorup un singen allewisseweg bes na'n Kierkhuawe: »Alle +Menschen müssen sterben etc.« dat us de Struate[97] antleste ganz +heeser wöörd, 't Wier mogte auck sienen sau leige as 't man woll. + +Dann höölt de P'stoor wier 'n Sermoon bi 'n Graawe un wann't +Graf tofüllet was, antleste nau 'n drüdden in der Kierken van'n +Preddigestoole. Wann dat alle af e daun was, gönk't na Hierm Lährs +Huuse un daar gaf 't wier lange Stuutens, Beer un Brannewiin un Piipen +un T'back, sau viele eene man lüstede, un de gawwen Schöölers wöören +alltiidt de Eersten un sochten sick de grätsten Stuuten uut, daar se +sick faaken wunnerlick bi räupeden, zankeden un katzebalgeden, un den +heelen Uänern herümme ränksterden as Hingsteföllens. + +Dat was dann de ganze Troor- un Andachtserwekkunge, daar de leigen +Schöölers to beroopen wöören. + +Gatt Laf un Dank, dat de unkristlicke Misbruuk dach af e kuomen is!!! + +Hüüte süßket se hen un wier up 'n Duärpern de Daaen auck al wual es +met 'n veerstimmigen K'raule in 'n lesten Schlaup. Dat raaket auck den +taubästigsten Hartnacken eher an 't Gemööte, un dat mag sieker uuse +leewe Herrgatt sülwenst leewer anlustern, as de ehrdaagske unsachte +Gröölerigge. + +Söckes wat bringet alle de bietern Schoolinrichtungen to Wiege, daar +wi de Obrigheit nich e noog vor danken kiönet, wann wi 't in 'n +Allgemeenen man eerst recht insehnen wollen. + +De Schooltwank un dat Schoolgeld schint der Mehrheit wual drückender +un lästiger, aparte wann se viele Blaagen hebbet, de se nich mehr +schooleschulken kiönet, as in aulen Tiien; man de Jüügde leert 'r +upstunds auck eerlick wat vor, un wat is der Minskheet wual deenlicker +un bieter, as gooe Lehre un Wiisheet! -- + +Wo mannig teggenjährig Hanfentken van 'n Jungen gift siinen Aulen +hüutiges Daages al wual wat to raaen up, _daar he nine Mowwen +antosetten weet un nine Melodigge up kann_, un dat he, wann he sick vor +den rappschieterigen Bengel nich blaut giewen will, sick anners nich to +helpen süht, as dat he em tostätt: Junge verpacke di un plauge mi nich, +du sühst je wual, dat ick nine Tiidt hebbe, na alle diine Potthaaken +wier to kiiken; ick weet 't jüst Alle wual un iewen sau goot as de +Schoolmester, man 't sitt mi achter in der Kiipen; deswiegen kann ick +di reefaarts nich e helpen. Un wat menst du auck wual: Scholl ick den +Schoolmester na nauhelpen, de 'r siin gooe Geld vor krigt, dat he ju +schnöpperigen Huukenackenjungens al wiiser maaken will, as de Aulen +siin Liewe hebbt weeren konnt un wooren sind. Deswiegen schiere di weg +un kumm mi met söcke Plaugerigge siin Liewe nich wier. + +Wo regeert 't sick dann upstunds met Juuen Mäßigkeets-Vereene? Daar +gift 't allmanngsens auck wual es wat bi to lachen un dat is je auck +al goot, dann de Saake is 'r je nich to bewenn't, dat 'm 'r bi griinen +schiöle. -- + +In eener Versammlunge wöörd de Frauge vor e legt, wo't wual togaunen +mogte, dat de Fruuslüüe den Vereene sau minntallig[98] bitrööen. + +De Eene mende düt, de Annere dat. Man antleste stönd 'r 'n grauten +Wiisepint[99] up un siä: Miine Heerens, wann 'k 'r miine wahre Meenunge +auck to seggen mag, sau is 'r miines Achtens nich to biister viele anne +geliegen, of dat Wiiwervolk bitrett' of nich; ick vor miin Part doo'r +to'm Minnsten nich grauts up uut. Ick mogte wual wünsken, dat se 'n +aparten Vereen vor sick uprichteden, dann 'n ault Jeddewaart seggt all +met Geschick: »_Buttke bi Buttke_,« un ick hewwe de Saake hen un wier +all noog erfahren, de Fruuslüüe haulet us dach ninen Stich. + +Vor'n paar Jahren harr'k auck es dat Anhäären van 'n raaren[100] +Infalle. In der Stadt harren se sick eenerweggens vertellt, dat 'n +Kaupmann, de bes daarto auck staark met Finkeljochen handelt harr, +siinen ganzen Vorraut buuten de Paarten bringen un met ens upbrennen +woll. Dat vertellde 'n Buur faarts as he inkam an siine Inliggers[101], +man de konnen Söckes nich begriipen un menden 't wööre dann dach Jammer +un Schaae un sündlick 'r to, dat se de leewe Gattesgauwe sau undööflick +vernietigen[102] wollen; daar schollen se se dach leewer 'n aarmen +Minsken vor tokuomen lauten. -- De harr van 'n _Caplaun Seling_ siine +Leeder sieker na Nicks e häärt of sehnen. + +Man, Spaaß bi Siite; wel der gooen Saake nich eerlick bitrett, de is +vorwahr met Bliindheet e schlaagen, of will met hellen Augen nich +sehnen un ment't nich eerlick met sick sülwenst, met de Siinen un de +Minskheet in 'n Allgemeenen. + +Met der Gatteshülpe beliewe wi 't abers nau, dat de unnüüsele, +verniinige Drank heel wier uut'r Welt e preddiget werd; dann se sind'r +je allerweggens, sagaar bi de wilden Hannaaken-Völker, al net met in 'n +Tuage, dat se 'ne nau un nau dat Brannewiinssuupen towiiren maaket un +afleeret un wann 't ichtens Gattes Wille is, dat wi Friäe un Eenigkeet +in der Welt wier kriiget un behaulet, dann schiöl' Ji Ju alldach na +es verniggen[103], met wat korte Stöcke sick alle de hartnackeden +Tiigenstäuners[104] wiiren willt. + +Dat me den Brannewiin nich missen un 'r met 'n Muttse[105] van +afstaunen kiöne un drüüwe, is vorwahr man Daarheet un Ööwerigge[106]; +dat weet 'k bi mi sülwenst, dann ick hewwe van jungen Jahren an al +manigen Drüppen uäwerbüürt un, aparte met de ~Pique-forçers~[107][C] +wual manig duwwelt Alexanderglas in 'n Daage van veeruntwintig +Stunnen -- dann vor Brannewiinssuuperigge harren de in e felleden[108] +Wöösebraaken[109] nine Nacht -- un in 'n Kriige van 1814/15 alleine +däglicks wual 'ne Kanne van den äusigen Tüüge suapen, daar wi, Gatt si +'ne gnäidig! auk es gröönen Viktrill[110] inne fäunen; dann dautomaulen +mende me dat hääre to de S'ldautenruuserigge met to, as de Düümlink +to'n Handsken, oder as de Baart to 'n Bucke, un de't Meeste uäwerhaalen +kiöne, harr auck de meeste Kurasie. + +Man ick woll dach nich, dat miine Kinner o'r Kinnes-Kinner söckes +nautodoonen Geliegenheet hebben mogden. + +Nu willt sick de Wat na wiismaaken lauten, me miöte söcke lankjährige +Gewuonten nich faarts up ens naulauten, wann me nich unners kort +daut gaunen wille; man dat is, schlau mi de Dokter, man aabele +Quaaskerigge[111] un Daarheet. Ick weet 't uut eegener Erfahrunge +bieter; dann as ick mierkede dat sick de Niäsentippel[112] verklöörde +un de Leers[113] anföngen to glemmen[114], lööt ick met ens stump af +un bin 'r auck nich es 'n Knittsken piilck of quälck van e wooren un +liewe, as Ji wual mierket, upstunds nau, un bin, wat dat anbelanget, +Gatt si gedanket unwiise goot to friäe, un versimmeleere met den Witten +Döörink[D] in Schlesigen, wo me de döstige Minskheet met 'n bietern +Drunke an deenen kiöne, dann vor Nicks un wier Nicks het us uuse leewe +Herrgatt den Trechter unner der Niäsen nich e giewen un sau leige +is't alldach auck nich e ment, dat Ji vor'n Döst un to'n Verhaal na +suurer Aarbeit nich wat Tungenkiddelsel behaulen miöten, un schiölen. +Daar träustet Ju man miie un rieket es sülwent uut: »Alle Muaren 'n +Oort, waviel Daalers gaaet daar wual met uäwer Boord?« Ick scholl +meenen, 'n Jedder kiöne düt Exempel hennige an 'n Fingern nautellen +un wann Ji dann tohaupe booksteweert, wat 'r uut kümmt, schiöle Ji de +Brannewiinsbuddels vorwahr auck wual wenner na'n Düüwel schmiiten. + +Haulet de Köppe risk. Uäwer 'n paar Daage schriiwe ick Ju wier to. + +[1] _'n Praus_: eine Weile. + +[2] _Schattsteen_: Schornstein. + +[3] _grauts_: sonderlich, stark. + +[4] _prussen_: niesen. + +[5] _elenniget un iäckstert_: gepeinigt und gequält. + +[6] _in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten_: auswerfen, daß es hat wer es +erhascht. + +[7] _de De_: Derjenige, hier (_van de De_: von Denjenigen). + +[8] _Finnenkiikers_: eigennützige, habsüchtige Spieler. + +[9] _De Müggen biitet_: die Mücken stechen. + +[10] _bipöttken_: beysetzen, in den pôt setzen. + +[11] _schlichtens_: blos, allein. + +[12] _schmächtig_: hungrig. + +[13] _hällekens_: unvermerkt, sacht. + +[14] _Poll_: Gipfel; fig. der Kopf. + +[15] _bett_: (~bis~) einandermal, nächstens. + +[16] _Luatelwaart_: Losungswort, Sprichwort. + +[17] _de Huuk_: das Zäpfchen. + +[18] _alle wisse weg_: immerfort, beständig. + +[19] _Klokke_: Uhr. + +[20] _allenhand_: nachgerade. + +[21] _wenner_: bald. + +[22] _Kasuchte_: der Frühgottesdienst am Weihnachtsmorgen; von _Kerzen_ +und _Uchte_. _Uchte_ bedeutet den Tag in seiner Geburt, die Morgenfrühe. + +[23] _in der höltenen Bücksen_: auf der Kanzel. + +[24] _gawwe_: geschwind, schnell. + +[25] _Weeme_: die Pfarre. + +[26] _Beffkes_: aus dem holl.: ~bef~, der Zipfel des Halstuchs. + +[27] _barmhartig_: gutherzig, ehrbar. + +[28] _flöömet_: getrübt. + +[29] _rieken_: gehörig, gebührender maßen. + +[30] _dat gebüüret sick_: das ist der Fall, ereignet sich. + +[31] _buutenwierken_: außer dem Hause arbeiten. + +[32] _Uawenstanke_: Ofenqualm, Ofengestank. + +[33] _uchtewierken_[A]: früh Morgens (bei Licht) arbeiten. + +[34] _Piöle_: Pfühle, Kissen. + +[35] _in bööten_: einheitzen. + +[36] _dobbelt_: träufelt. + +[37] _wisse_: stark, tüchtig. + +[38] _Huasen_: Strümpfe. + +[39] _Düürk_: Düttich, Alkofen. + +[40] _hennige_: leicht, bald. + +[41] _Trant_: Gewohnheit, hergebrachte Weise. + +[42] _Bericht_: das Nachtmal eines Sterbenden, (weil dann Alles +berichtigt wird). + +[43] _as ...... tocket harren_: sprichwörtlich, als es seit kurzem viel +geschneit hatte. + +[44] _Au'm-Hinnerk_: Adam-Heinrich. + +[45] »_De Attemstiidt_« oder »Af- un Togaunstiidt« ist die halbjährige +Wechselungszeit der Dienstboten. + +Obgleich ich nicht klüger sein will als _Klöntrup_, der keine Erklärung +dieses Wortes anzugeben gewußt hat, so vermuthe ich doch, daß dasselbe +sich aus dem lateinischen »~Admissio~« (Admissionszeit) gebildet habe. +_Strodtmann_ faaselt so etwas über die Ableitung des Wortes von dem +Bischofe _Amantins_, man dat mot'r sau goot wier in, as manges Annre. + + _Der Verfasser._ + +[46] _'n Käären_: ein Wenig. + +[47] _'n Gniist_: vertrockneter Schmutz. + +[48] _balgen_: blähen. + +[49] _verrenoveert_: gesäubert, gereinigt. + +[50] _fuulen_: schmutzigen. + +[51] _Baartfiere_: eine Feder mit dem Barte, statt eines Pinsels. + +[52] _amböstig_: engbrüstig, asthmatisch. + +[53] _'n Lütk_: ein Wenig. + +[54] _Uprücksel_: Erholung, Besserung. + +[55] _de Aum_: der Athem. + +[56] _wenner_: bald. + +[57] _aunde_: ahnte, merkte, empfand. + +[58] _suur_: beschweerlich. + +[59] _Bilaae_: Beylade im Koffer. + +[60] _Kuusen_: Backenzähne. + +[61] _elennige schrau un streffe_: sehr schneidend und stark; trocken +und heftig. + +[62] _Priäm 'n_: Präbende. + +[63] _Wegger_: Fegemühle. + +[64] _Raae_: Ral. + +[65] _Daspern_: Drespe. + +[66] _Hiärk_: Hederich. + +[67] _Gärtenteller_: Grützezähler, Geizhals. + +[68] _nowwe_: genau, geitzig. + +[69] _uchte wierkede_: des Morgens vor Tagsanbruch, bei Lichte, +arbeitete. + +[70] _banklammerde_: faullenzte. + +[71] _Butze_: Duttich. + +[72] _undööflicke Schlunßer_: übermäßig verschwenderische Vettel. + +[73] _as 'r to_: als möglich, überaus. + +[74] _as he nau konn_: als er noch gesund (bei Kräften) war. + +[75] _in de Riige bringen_: in Ordnung bringen. + +[76] _Backs_: Backhaus. + +[77] _Fiikesbaunen_: Vietsbohnen. + +[78] _betwielen_: irren, irregehen. + +[79] _Bückse_: Hose. + +[80] _wual_: etwa, vielleicht. + +[81] _verhudden_: verborgen. + +[82] _verschulket_: versteckt. + +[83] _Kring_: Kreis. + +[84] _Klietergold_: Rauschgold. + +[85] _Schmeltekrallen_: Schmelzperlen. + +[86] _Hiemdekleid_: Todtenhemde. + +[87] _Liindschlööfen_: Bandschleifen. + +[88] _up e tämt_: ausstaffiert. + +[89] _glitzerde_: glänzte. + +[90] _Hiewen_: Himmel. + +[91] _Stuuten_: feines Weitzenbrod, Semmel. + +[92] _Wiise_: Melodie. + +[93] _H'p'zepter_: Herr Präzeptor. + +[94] _dat Liik_: die Leiche. + +[95] _Hüllekens_: schwarze in Falten gelegte Trauertücher. + +[96] _schmööe_: weich. + +[97] _Struate_: Kehle. + +[98] _minntallig_: in geringer Zahl. + +[99] _Wiisepint_: Klugheitskrämer, Naseweis. + +[100] _raaren_: schönen, hübschen. + +[101] _Inliggers_: Miteinwohner. + +[102] _undööflick vernietigen_: unnöthiger, verschwenderischer Weise +vernichten. + +[103] _verniggen_: wundern. + +[104] _Tiigenstäuners_: Widersacher, Opponenten. + +[105] _met 'n Muttse_: mit einem Male, plötzlich. + +[106] _Ööwerigge_: Weismacherei. + +[107] Russen. + +[108] _in e felleden_: eingefleischten. + +[109] _Wöösebraaken_: Wüstlinge. + +[110] _Viktrill_: Vitriol. + +[111] _aabele Quaaskerigge_: albernes Geschwätz. + +[112] _Niäsentippel_: Nasenspitze. + +[113] _Leers_: Wangen. + +[114] _glemmen_: glühen, glänzen. + +[A] die Eintheilung des Tages, oder der Arbeitszeit, ist folgende: _de +Uchte_, diese währt bis zum _Imbt_ (Inbiß) Frühstück; dann folgt: _van +'r Imbtstiid bes Middag_ (12 Uhr); dann schlafen sie _Noone_, wozu eine +bis zwei Stunden vergönnt sind, diese Zeit heißt _de Noone_, oder _in +der Noone_; hierauf folgt: _tüsken Noone un Vesper_ (_Vespertiidt_, +gewöhnlich eine halbe Stunde); auch heißt die Labung, welche es dann +giebt: _'t Vesper_; ferner, _van'n Vesper bes to'r Affoorunge_, +oder _bes to'm Auwendbraae_; endlich: _van der Affoorunge bes to'r +Beddegaunenstiidt_. + +[B] Hier ist die Rede von unverheiratheten Frauenzimmern, Jungfern oder +Junggesellen. Die Leichen verheirathet gewesener Personen werden nicht +so bunt ausgestattet, sondern ihre Mützen und Todtenhemde werden blos +mit Schleifen von schwarzem Floorbande versehen. + +[C] _Wer met 'n Wülwen is, mot auck met'n hüülen..._ + +Ick was daumauliger Tiidt Bistäuner der russ'ken Kummedanten, of +todrepplicker to seggen, miiner schwaar bedrückeden Metbörgers, un mag +driiste seggen, dat 'k wual mannig Austermaul met eegener Fährlickheet +van de plaugede Minskheet afwiiret hewwe; dann met den unnüüseln +Wöösebraakenvolke gaf't Dag un Nacht dulle Tiänegniiperigge un graute +Unsachtichheet, dann de Kantschoo regeerde des Tiids na 'n Lüt'k mehr +un deftiger in Düütskland as upstunds, daar he uuse Puckels Gattlaf! +dach ~in natura~ nich aflangen kann. Vor de eersten Afwiir harr'k mi 'n +paar Book dicke Mackeltuur tüsken Rock un Kamsool neggen lauten; man, o +Herre! wat woll dat wual holpen hewwen, wann'k mi nich süß na sau jeewe +goot met de Schwerenööters stallen konnt harr, dat se mi dach van'n +Balge bleiwen. ~Dobrè wutki~ was uäwerall dat beste Versöhnungsmiddel +un aparte wann m 'r 'n Gäpsenvull städden Pieper manken röörde.... Vor +söcke Tiien müüge de Heere us un uuse Kinner un Kindeskinner in Gnaaden +bewahren! -- + +[D] Der so thätige Beförderer der Mäßigkeitsangelegenheiten, Herr +Gutsbesitzer _Wit von Döring_ zu Ratibor in Oberschlesien, ist +mit anerkennungswürdigem Eifer darauf bedacht, einen möglichst +entsprechenden und wohlfeilen Labetrunk, der den giftigen Branntwein +und das zu theure, auch nicht überall fehlerfreie und gesunde Bier +ersetzen könnte, herzustellen. + + +Drüdde Breef. + +Nu woll'k auck wual es wieten, wo Ju dat Iäten[1] gefallen heft. +Van de Saake konn' me alleine wual 'n ganz Book schriiwen. Saune +rechte ehrdaagske Dööntekost[2], daar Eggersüppken, Stuutensappen +van Priemt'roggen[3] un süllbacken 'n Brae[4], Bostkarren, Potthast, +Ossentungen met K'rinten, Rösterbraaens, de sau müür un sappig wöören, +dat se eene bi jeddern Tobiete[5] in 't Muul meigen; dicken Riis met +Genwern[6], backede Pruumen, keerlslange Roggens[7] met Kiömel, bree +Weggens[8] met Rosiinen un K'rinten, de vor 'ne Aardigheit[9] buawen +met twee Hertkes, 'n Bloomenkranße un verziert wöören, un alle söckes +Deftiges[10] up 'n Disk kwam, was 't na miinen Schmacke alldach nich. + +[Illustration: + VIVAT: + _ES LEBE_ + I: H: V: H: + & + D: M: E: V: + ANNO: + 1821: +] + +Daar is auck 'ne ann're Wiise[11] unner up e kuomen, un ick mot Ju +liike uut[12] seggen, dat mi de niggen Toreesels[13] un Bedenksels, +daar se 't nu met to doonen hebbt un de se upstunds tohaupe rööret un +schnurret un allerhande fruömde Naamens giiwet, asse Frikke-se[A], +Raae-jud[B], Pupeto[C], Fri-kank't-don[D], Bi-steck[E], Korte-led[F] +un wo se de leewe Gattesgauwe hüüt to Daage alle heetet, dat 'r nin +eerlick Minske mehr klook uut weeren kann un se eenen auck lange sau +goot nich mehr schmicket as vor'n düssen, nich to biister gefallen +willt; dann ick vor miinen Mund, _hebb't alltiies met 'n resoluten, +deftigen Kuäcksel haulen, daar 'n Liepel risk inne bestaunen blift_, un +wann Ji segget: »_Wat de Buur nich kinnet, dat frett he nich_,« he Ji +'r vorwahr reefaart[14] in 't Geheel auck sau Unrecht nich anne; dann +me mot hüütiges Daages weet Gatt! baule bange sien, dat se eene met de +niggemoodsken Salsteriggen[15] heel verkliistert un vergiewet[16]. + +Nu, se uurden[17] un piirkeden[18] dann dach nau sau wat in de +Schötteln herümme un wöören alldach antleste alle vulldaun[19], as se +siäen. + +Man daar was auck een eeslicke-fuul[20] un unnüüsel[21] Dranckfatt van +'n Keerel manken, den me 't faarts an der dicken Panzen wual ansaug, +_dat he geeren pänntkefett spielen[22] mogte_; ick gläuwe, se hedden +en Schnurrbraaen-Davied. _De mi 't Pierd wiiset, bruukt mi de Krübben +nich to wiisen._ Wann 'ck söcke allfriätske Sammelpanzen sehe, segg +'k wual es: »_De Wiind wegget wual Schneihäupe bi eene, man vorwahr +ninen dicken Ees._« He satt'r sau recht up siin beste Gemack[23] achter +'n Iäteldiske[24] un lööt 't sick gaar nich 'n Käären verdreeten, +dat em dat Sapp[25] ständig bi'r Muulen daal qualsterde, un siä een +uäwert annre: Ick mot 'n Knaup springen lauten un den Stool achter uut +schuuwen, anners[26] friet' ick mi to froo an 'n Disk un daar woll 'k +dach geeren eerst na mehr van wieten .... He dachte wual, _wer sick +nich satt frett, de licket sick vorwahr nich satt_. Ick kann man nich +begriipen, waar de Fliggebalg[27] 't alle hen sackede, dann he harr +siine Vullkumst[28] nich eher, as bet 'r nich 'n Fiäsen[29] mehr in +de Schötteln was. Wat moste de Keerl vor Elt[30] up 'r Maagen hebben, +dat he sick de K'lduunen nich stump verklichtede[31]. Krüüsk[32] un +wainsk was de Tragschräpper vorwahr nich 't Bitterste, dann he schlauk +up siine half Stiige Trillen Wopkenbraut[33], de, scholl me meenen, +alleine all hennige[34] bi 'n Ribben stahet, aparte wann 'r de +Sönndaage[35] nich inne bespuart sind, na alle de Steertrööwen[36], dat +Schlüngesel[37] un Willwas[38], dat de Annern in de Potthastschötteln +liggen lauten harren, rantikanti daal un daar fiegede he 'ne ganze +Schliepkanne[39] vull duwwelt Merzenbeer achter in. Man antleste fönk +he dach auck an to puußen as 'n Blausebalg un siä, _mi lüstet nich +mehr, ick kann nich mehr, ick will nich mehr, ick mag nich mehr, ick +bin sau donne[40] un sau dicke as 'ne Schinnertiewe_. He harr sick +dann auck vorwahr sau dull un vull e frieten un suapen, _dat 'm 't em +wual met'n Finger in 'n Halse ümme röören konnt harre, un he tröck +Gesichter, as'n Bolze[41] wann't grummelt[42]_. Dau konn' me em abers +auck vor Gewißheet nauseggen: »_Is de Drunk in'n Manne, dann is de +Verstand in der Kannen._« Man daar harr de unnüüsele Schluukhals nau +nich e noog miie un settede'r, de Dokter haale, na'n paar farsse[43] +Rachenputzers buawen up. As et sick auck nich anners gebühren konn, +kwam em achter dat undööflicke Frieten un Suupen auck de Naudöst an; +den woll he bi der Pütten[44] dämpen, man van der langen Dräugte[45], +de 'r den ganzen Suomer wiesen was, was't Waater sau e krumpen, _dat de +Saut[46] em 'n dräugen Ees tohöölt[47]_ un he sick anners nich helpen +konn, as dat he wier na'r Beertööten[48] lunkepankede[49]. Man nu wöörd +he Ju antleste auck sau tuuselhaagel dicke, dat he as 'n Schwiinebeest +an 'r Grund beliggen bleif un alle in eene hen ankede[50] un sparrelde, +as wann he saufaarts verrecken woll. + +_Wann 't riegnet weeret de Suugen[51] reggen un de Minsken siölig[52] +..._ + +'N gooen Weerth süht 't geeren, wann se bi Diske reselute wat +bifligget[53] un heft met 'n Piirke-Jannöckel[54] nich Viel in 'n +Sinne; dann he hält'r met Recht vor: + + »De'r bi Diske wat mag, + Kann auck wierken den ganzen Dag;« + +un 'n Minske kiöne dach auck nich van 'n Bultknooste[55] biiten un +uut'r Truaaen drinken. Man söcke unsachte Wöösebraaken[56] heft 'n +ichtens halfschlieten-ordentlick Minske[57] dach sau baule nich recht +to liien, un me scholl auck seggen, dat se sülwent nin recht Geneet[58] +van dat unwiise Frieten un Suupen hebben konnen. + +_De Suugen lät me geeren in eeren Oule[59] liggen un plegt se nine +Bloomenstrüüßer un Lillauf[60] an'n Schnüssel[61] to stiecken_ un +deswiegen bekümmerde sick faartan auck nin Minske wiiders ümme den +unnüüseln Keerel. + +Wi Annern plöögeden auck nine leige Fuhr[62] in de Schötteln un liien +wual auck ninen Döst, man wi lööten de Köppe buawen un göngen auck +nich es 'n Trett verschraut[63]; dann 'n klook Minske denket bi söcken +Geliegenheeden bi Tiien an dat gemeene Jiddewaart: »_De den lesten +Drüppen schnappen will, den fällt de Deckel up 'n Bill[64]_«; -- un 't +is de siekere Wahrheit, wann 't het: + + »_Tüsken[65] Hand un Tant[66], + Raak 't 'r Viel' to Schand._« + +Wo is't hüütiges Daages met der aulen Moode, de se wual ehr »_den +Ossengank_« hedden un de wual eegentlick nich viel Anners up sick +harr, as dat se 'r den Schluck bi wegputzeden, den de Schlächters +naulauten harren? In miinen Kinnerjahren nam miin siäl'ge Vaar mi auck +wual es met, wann he up söcke Besööke in de Nauberskup gönk, dann dat +moste he wual doonen, süß wöören de Naubers, daar me dach all ümmeran +geeren in Fründskup met liewen mag, töörensk[67] e wooren un harren't +em vor Haufahrt uut e leggt. De de Buuren ichtens kinnet, wietet auck +wual, dat se 't elennige geeren sehet, wann me sau _niederträchtig un +gemeen[68] met en ümmegeht_ as me kann. + +Ens harr Hierm Lähr auck es _de Frööde anseggen lauten_ un wi göngen +'r auck faarts hen, _den siäligen Fründ_ to bekiiken, de an 'n +Büürbaume[69] in der Balkenluuken hönk. As wi in de Schrautdüüren[70] +trööden, stönd de Lährske in 'n Waskeloorde un schrappede Diärme +un Wammen[71] un Müssen[72]; man de aule Lähr, de nich to biister +luffhäärig was, was buawen up 'n Balken und harr siinen ölsten Jungen, +Vikter, bi sick. De Aulske tratt unner 't Balkenschlapp[73] un rööp: +»Vikter, waar is uuse Bawwe[74]?« De anwerde: hier, Mömme[75]! »Wat +dööt he?« Nicks! »Wat dööst du dann?« Ick helpe em! »Nu! rööp de Mömme, +wann ji Fuulwämmse dach all'tohaupe Nicks n dooet, dann segg 'n Bawwen, +he scholl 'r gawwe af kuomen, _de Heer P'stoor wöör'r un woll'n Ossen +seh'n_.« -- Un dann gönk't an't Bekiiken un Beföölen un antleste an't +Stridden uäwer de Punde; waar Hierm Lähr bi to verstaunen gaf, dat de +Schlächters, de aparte gemeeniglick eere Mesters in ruwwen Wäärden un +Flööken sööket, em seggt harren, dat de Osse, _un wann'r sick auck +hunnert duusent intrampelde Tunnen vull Düüwels tiigen steggerden_, +alldach siine vülligen seshundert Pund wiegen scholl. + + * * * * * + +Daar buawen up 'r Weggen steht ~Vivat!~ he Ji wual sehnen. Daar fällt +mi 'ne Ehrendaat bi in, de'r wual verdeent, dat me se allen Lüüen +vertellt. + +Vor 'n half Stiige Jahren harr 'n junk Buuren-Wicht, dat hier in der +Stadt in 'n Börgerhuuse vor der Heerendiiks-Paarten in Denste was, dat +Unglücke, dat 't p'rdums! van der Wasketreppen in'n Miölenkolk in der +Haase föllt; 't was nau'r to bi kauler Winterstiidt, dat de Haase sau +jeewe tofruaren was un mannig eenen met Recht vor't Waater grüwwelde. +In der Nauberskup wuohnt 'n ehrsam ault Börgersmann, -- =Friedrich +Ernst Enners= is siin Naame, -- van ruum[76] sestig Jahren, de al sint' +ner langen Riige Jahre met'r Gicht e plauget un'r sau gebrecklick +van wooren is, dat he wual siin Liewe lank up Krücken gaunen miöten +schall. De woll sick, wat de Toofall will, des Daages auck es 'n +Käären vertriäen; he nam siine Krüüsdriägers[77] unner de Aarmes un +was jüst up der Brüggen tiigen 'n Miölenkolke, as sick dat Unglücke +vor siinen Augen todriägen moste. He harr in siinen jungen Jahren +perfekt schwemmen leert. As he dat Wicht hülpelaus vor den uptrockenen +Biflootsschütten[78] in 'n Wellen triiseln un al hen un wier in de +Grund duuken saug, konn he sick nich mehr liien[79]. He besünnt sick +nich lange, -- dann wann de gebrecklicke Lazarus man ichtens 'n +Augenblick in sick gaunen wööre, scholl'r em wual vor kruusket[80] +hebben un dann harr he auk wual bliiwen lauten, wat de Hunnertste in +der Jahrestiidt met heele un gesunde Knuaken wual nich es wagt harr --, +schmeit siine Krükken van sick, tröck den Rock af un sprünk van buawen +daal van der Brüggen in den deepen Kolk un schwömm den Wichte nau, +dat al unner 'n Iise satt un up 't Beste an'n Versuupen to e was. Et +glückede den braawen, Manne, dat he 't bii'n Kantshaaken[81] to packen +kreig, man as he 't jüst recht wisse[82] griipen woll, harr't en baule +sülwent met in de Grund trocken, sau dat he man noog to sparreln harr, +dat he 't wier buawen un achter sick an bes an't Ööwer regeerde, waar +de Lüüe de Beeden in Entfank neimen un in der Meenunge, dat't Wicht +dach al verscheeen sii, toeerste na den gebrecklicken Redder greipen, +de man noog to bidden harr, da se dach eerst dat Wicht uphaalen mogten; +dann he wüß't to bieter, dat'r na'n Lütk van Au'm inne satt; he woll +dann wual sachte achter naukuomen. Man de Frööde harr Eener seh'n most, +de sick nu faarts auck allgemeen kund gaf! -- Was dat nich nett iewen +sau'n braaf Mann as de De, daar se dat schäune Leed: »Hoch klingt das +Lied vom braven Mann, etc.« van sungen hebb't!? Nu, he wöörd auck +hauge ehr't; dann as wann'r Prozession was, sau lööp't sick na siinen +Huuse, daar siine Naubers en faarts up'n Aarmen hendriägen un in't +waarme Bedde tohüüet[83] harren, un Ault und Junk, Vornieme un Geringe +beiilden sick den Ehrenmann to sehnen un em de Hand to drücken un +Allens dää sick tohaupe, em vor düsse Ehrendaat to launen. De Eenen +lööten den lammen Manne 'n niggen Waagen maaken, daar he met Gemack +inne föhren mogte, wann he nich gaunen konn; de Annern schönken em 'n +bequeimen schmööen Suargestool; Börgermester un Raat verehrden em 'n +grauten sülwernen Bieker, daar wual 'ne Kanne Wiin in geht un daar +siine Ehrendaat anne upteeket was, un 'n tweeden sülwernen Bieker kreig +he van siine Fründe schonken. + +An'tleste belaunde en de gneidigste Landesheere auck met der grauten +goldenen Verdenst-Medalljen, un wann ichtens Eene, sau harr he se auck +wual verdeent. -- Man de beste Laun satt em alldach unner'n linken +Knauplacke ... + +Nu stellden siine Fründe auck 'n graut Gastgebot to siiner Ehre an, +daar 't antleste auck nütte an't Vivat drinken gönk, dann alle Gäste +wöören sehr beliewet[84] un den braawen Redder, de, biilööpig to +mierken, trotz siiner Gebrecklickheet un vielen Wehdaage, na alltooes'n +fröhlicken Sinn behaulen heft, alle 't Beste to günnen. As 't in 'n +besten Vivat Roopen was, stönd he up, nam siinen grauten Bieker in de +Hand un siä: »Ei, miine Heerens, wat doo'k met all dat Vivat!? (fiif +Fatt) _Sess Fatt_ wöören mi dach aparte leewer un kweimen mi vorwahr +auck bi düssen grauten Ehrenbieker goot to Maute. --« + +Dat Wicht bringt em sintdessen uut Dankbaarkeit alle Sönndaage 'ne +friske Battern un 'n Dook vull Egger un alle Jahr 'n Föhr Holt. + +De 't eenmal wietet, den 'n vertelle ick wual nicks Nigges; man mi +ducht, söcke priiswördige Eedeldaaten mogten wual der ganzen Welt +un auck der Naukumst[85] bekannt weeren; -- un wann't wahr weeren +scholl, wat mi de Heer Caplaun Seling an e wünsket heft, dat'r en +hauge uppackeden Miölenwaagen vull van düsse Breewe in de wiie Welt +gönge, konn't dann dach auck wual de Fall weeren, dat't na langen +Jahren na wual es Een of Ander met Vergnöögen lööse; dann Bööker liewet +allmanngsens länger as Minsken un Minsken-Kinner. + +_Ick weet na'n lütken Buuren Jungen van 14 Jahren in der Neigte[86] +van Ossenbrügge, de auck'n Kiind alleine uut'r deepen Haase reddet +heft, de aabers sau bescheiden is, dat he'r nich es'n Naamen van hebben +will un't siine eegenen Aulen nich es seggt harr, de't eerst 'n Paar +Jahre 'r nau van den reddeden Kiinde sülwent gewahr wooren sind, dat +tofälligerwiise bi den gooen Jungen siine Aulen as Schwiöpenjunge in +Denst kwam._ =De harr vorwahr auck wual 'n Ehrenteeken eeget[87]!...= +_Wann de Herens de in 'n Regimente sittet, wieten will't, wer't is un +wo he het, willk't eer geeren beliikteeken[88]._ -- + +Ji wietet wisse wual, dat'r vor der Heerendiiks Paarten 'ne Ümmefloot +is, daar 'n Waaterpool bi to liggt, waar de Kutskers un Fohrlüüe +de Pierde inne spöölet; den Pool heetet se de Pierdehaase. Söcke +Pierdehaasen hebb't de Ossenbrüggesken Fohrlüüe gläuw' ick uäwerall in +der Welt; dann vor 'n eenige Jahre was ick es na Pyrmunt e reeset un +harr 'n ossenbrüggesken Kutsker miee nuamen; de scholl mi eens Uänerns +na den Friedensthale föhren, daar de frommen Heerenhuuters wuohnet; +man as ick 'ne beschickede, was he met de Pierde wiege un as ick 'ne +herneigest fröög, waar he wiesen wööre, gaf he mi to'r Antwoort: Ick +bin man iewen na'r Pierdehaase wiesen un hewwe miine Vösse af e spolt. + +In der Franzoosentiidt siä auck es 'ne aule Börgerfruwwe: »Ick woll' +dat de Franzoosen alltohaupe bi Londen in der Haase leigen;« dann se +kinne'de anners nin Waater un mende, de Haase fläute wual sachte düür +de ganze Welt. + +Man nu segget mi auck es, waarümme Ji den Aulen nich miebracht harren? +Konn' he vellichte nich recht kummfaart[89], of most' he wual innehööen. + +Nu, _'n verkihrden Bessem mot me in Ehren haulen_; de Aulen mot me +eer Gemack günnen, un en _den Helpup[90] allmangsens in de Hand +raagen[91]_, dann sind se eenen auck wier to Willen. Wualehr was he +alltiidt sau beliewet bi söcke Geliegenheeden un ick mogt'r miine +Verküürunge jümmeran geeren met hebben. Ick vergiete't sin Liewe nich, +as he mi es vertell'de, dat Ji es'n leepen Zissemäntken[92] uutloopen +lauten, daar Ji Ju met allerhande Kniepe uut e fiielet un daar Juue +lütken Brööers vor upkuomen most harren. Dat gebührt sick wual mehr +in der Welt, siä he, dat »_wann de Suuge den Trag ümmestätt heft, de +Fierken't anteerste entgeelen miötet_;« oder: »_Wann me sülwenst nich +hangen will, mot de Rüüe de Wuost stualen hebben_;« -- un »_wann't +up'n P'stoor riegnet, drüppelt 't gemeeniglick up 'n Köster_.« Man +as he nau der Tiidt achter de Wahrheit kuomen wööre, harren Ji Juue +Puckelribbas[93] auck rieken duwwelt nauhaalen möst. + +Man wann wi dann antleste bi de aulen schnaaksken Dööntkes +van Jan-Hinnerksken, de met'n vullen Verstande stuörf, van 'n +Pinnsüwwel[94] un' Peckedraut, van de aulen Stieweln u. s. w. +uuttokraumen kweimen, dann duurde't auck nich sau lange, _dat he siin +beste Been vorsettede_, un dann wöörd he sau vergnööget, _dat he sick +wual up de Hiilen[95] lachen woll_. + +Unnerwiilen, aparte wann Ji 'ne manngsens alls to butt e tierget[96] +harren, konn he abers auck wual es'n näutl'k un präutl'k Schuur[97] +up't Liif kriigen un andöönt'lk[98] weeren, _dat me nich recht wüste, +of me met em in'n Kaule of in'n Rööwen was_. + +Nu, waar is de Minske auck wual to fiinen de jümmeran liiker Amöör[99] +is un't nich wual es 'ne entelne Keer[100] 'n Käären in'r Nüffen[101] +heft? Dat Beste was, dat he dach allebatt wenner wier goot wöörd, wann +me 'ne man rieken uutbullern lööt, un't nich naudröög, as de wat wual +dooet. Summe-Summooren, 't was 'n Mann na 'n Willen Gaddes, _un de werd +'ne auck_, wann siine Tiidt e kuomen is, sieker _nich lange vor Sünte +Peters Paarten schillern lauten_. + +Ick weet, de Dokter haale na nich es nowwe, _wuaviel lebendige +Braudkuärwe[102] Ji'r loopen hewwet_. M'riliisken kinne ick un +de beeden ölsten Jungens auck; man daar sind wisse abers na wual +'n half Dutzend achter, dann Juue »_Et_«[103] is saviel ick weet +wisse van gooer guöliger[104] Aart, un't sind sieker alle nütte +Dwasdriiwers[105], _un Mashacken[106] as uut'n Deege weltert_. »_De +Tacken aardet na'n Stamme, man Uulen brööet Uulen_« plegt me wual to +seggen. _Wen uuse Herrgatt Kinner gift, den gift He auck Bücksen_; +deswiegen günne ick Ju, dat't Stiige baule vull werd; dann waar al +niigen to Diske gaaet, daar licket sick de teggede wual sachte auck met +satt. Sind 'r nich auck en Paar Twiiskes[107] of gaar Driiskes[108], +manken? Wann'k Ju tooken Meitiidt es wier tosprieke[109], mot'k se +aparte dach auk es alle bi eene sehn. + +Man ick freese[110] baule _dat dat'r wual vor 't Eerste wier in theenen +schiöle_; dann ick hewwe van Winter 'n Huupen Gebreck e hatt un bin +kortens man leige up 'n Fööten wiesen un spüüre auck nau na manchsens +saviel Wehdaage in 'n Knuaken, aparte wann't Wier sick ümmedoonen will, +dat'k wual in eene hen joobellen[111] mogde as'n Rüüe de uutlübbet[112] +werd. Ick harr Ju sau 'n elennige schmärtlick Koppleid, (de Dokters +heetet 't: den _Tick dullerös_ un dat met Recht, dann van de Piine +kann me wual dull un unwiis weeren --) un de Haagetülße[113] wöören +mi up e loopen, dat se mi as Gauseegger unner de Kiwwen[114] leigen; +daarto kreig ick buawenbatt[115] na 't Tönjesfüür[116] un 'n Fliöte +in de lüchtern Schucht[117] un 'n röggesk Pinnschwiär[118] achter'n +Hacken; daar woll'k anteerste alle nich up toschlaunen, dann sitte ick +auck wual vuller Pliiten[119], sau giewe ick mi dach nich baule eher, +as bet't mi de häugeste Naut n dööt un ick bange sienen mot, _dat 'k +stump van Unner to gaae_. Dat hebb 'k sau van miinen siäl'gen Aulen +ierwet; de was der Meenunge, wann Eene auck es 'ne Unsachtigkeit oder +'n Miskweim[120] tostädde, scholl me sick man striiwsk haulen[121] sau +lange me ichtens[122] konne; dann _wann de Minsken eerst unner Dokters +Füüste raakeden, un de Vüügel in Kinner Hände, wöören se baule ault e +noog wooren_; un ick bin 't allenhand auck al wiis e wooren[123], dat +me, wann me eerst an't Quacksalwern kümmt, insgemeen na mehr Leigheet +up rägt un _dann is'r't Ende oftmauls heel van awe_. Ick was vorwahr +baule stierwens Maute, man kortens heww 'k mi nütte wier verhaalt, sint +de Wunnerdokter uut'n Vöörden uäwer mi gaunen is, un ick rieke met +Gatt, dat 'k mi wual na ens wier begriäse[124], dann ick hewwe alltiidt +na sau wat 'ne geiwe[125] Natur e hatt. + +Wo is't dann nu eegentlick met'n Anierwen; will he Ju na nich baule +afläusen, of _steht 'r na jümmeran Maunenschiine in'n Calenner, dat he +siine Lüchten nau nich ansticken mag_? Mi ducht dach dat 'k to Jahr al +häärt harr', dat he siinen Föögesmann[126] al up'n Loop kriigen hewwe, +sau _dat he de Muöntkekappen baule up'n Tuun hangen woll_ un met 'n +Baas[127] van 'n Wichte in'n Küüre[128] wööre, daar Ji un de Aulske +auck wual Sinnigheet[129] an e hatt harren, _dann't harr wisse auck +na Aart Mööskenkröömkes[130] miebracht. Is Ju dat vellichte van 'r +Pannen schnappet_, of räuken Ji wual bi Tiien Unraut? Bruutens[131], +weet me wual sind alltiidt sau riik dat se bölket[132], man wann me't +'r nau met'r Lucht bekickt, _heft 'r_ vielmauls auck wual es _'ne Uule +siäten_. -- + + _Des Eenen Leefde fällt up'n Roosenblatt, + Des Annern siine up'n Kohflatt._ + +_Bieter 'n Stücke Braud in der Kiipen, as Fieren un Flünke an 'n Hooe._ + + Wann Buurendächters frii't, + Schweerebrett! wat is saun Lüüt + Dann riik; 't brinkt 'n Bruutschatt met, + As 'r kortens[133] nine kriegen het. + + Man is se eerst de Bruut, + Kümmt 't meestig anners uut; + Dann fällt 't bi der Neeren af + Un tüsken 'n Käären is vull Kaff[134]. + + Dach dat maak't mi nich quaut, + Ick hewwe nine Naut; + Heft 't Wicht man ichtens Lust un Moot, + Dann wöör't auck al sau jeewe goot. + + Man heft't 'n quaaen Sinn, + Daar ick nin Fründ van bin, + Un mierk't me dat bi gooer Tiidt, + Sau maak 'me sick'r faarts van quiit, + + Süß geht me Unglück an. -- + Sau 'n Lüüt eeg't[135] auck nin'n Mann + De 't ehrlick ment, un trüü un recht; + Sau 'n Stänkerees[136] is mi to schlecht. + +Nu, goot Dink will Wiile hebben. _Friggen un Backen geräth nich +jümmer_, un et schall sick alle na wual riigen[137]. + +Man waarschuwwet mi den frommen Jungen, dat he sick nich alleine +düür 'n schäun Ziiferblatt[138] begäusken[139] lät. »_Friggerigge, +Blindöökerigge_;«[140] auck _dat schäunste Ziiferblatt heft allmangsens +en schuorweden Ees_. Vor dreehunnert Jahren fröög al 'n klook' Mann: +»Ick woll wual wieten wo de Junge heete, de sick van Wichtern nich +wat narren lööte?« _De beste Küügeler kann auck wual es'n Puudel +schmiiten._ Deswiegen rüünsket[141] em dach bi Tiien in 't Ahr, dat he +sick nich auck beööwen lauten un sick vor allen Dingen 'n Fruusminske +toleggen müüge, daar he wisse van si, dat 't nich allstolange tor +Faasel loopen hewwe, daar eene dann _lichte vorgieten Braud of'n +Kuckuksküüken met in 'n Kaup krigt_, un dat he'r in Verdrag un Friäe +met liewe. »_Bieter 'n schluuten Wiif[142] as'n kiiwen Wiif_,«[143] +-- segg'k Ju. Dann wann'n 'n Manne dat Unglücke uäwerkümmt, dat he an +'ner fuulen, wispeltüürigen[144], gäwweligen[145], auwiisigen[146], +miikerigen[147] Quaasketriine[148], of 'ner heersken[149], +katthäärigen, glubietsken[150], jewwekewwesken Gaffeltange behangen +blift, daar he gaaruut nich met eggen of plöögen kann, de alltiidt +vor em hier schnawwet[151] un klippertaanet as 'ne Vuugelriäter +un de Bücksen[152] jümmeran alleine anne hebben will, un de 'r 'n +heelen Dag Nicks 'n dööt as Schellen un Bellen, dat de Mann, Kinner +un Denste nich Dag of Nacht Friäe in 'n Huuse hebbet, un wann'r dann +buawen batt na ßaantkerige aule Wiekenbliäer un leigmuulede Uphissers +un Upstööperskens[153][G] tüsken kuomet, de eer Hellenverniin[154] +in de Leuchen[155] blauset, dann lät auck de beste Mann wenner[156] +de Ahren hangen un 't is nin Wunner, dat de Völker[157] auck baule +mismöödig weeret un den dullbriägesken Bellhaamer[158] van 'n Wiiwe +an'tleste beööwet un bedreeget, war se ichtens kiönet un daarmedde +geht dann auck de beste Werthskup baule 'n eeslings[159]. Sau'n +unglückelk-bedaart[160] Minske mag wual driiste seggen, dat he met +den Hellendüüwel alle siine Wiäldaage to Graawe driägen heft, as't de +wiise Sirach ~Cap: 25. V. 21~ u. s. w. al to verstaunen gift un dann +geht't'r insgemeen to, as de Bispriöke segt: _Miine Fruwwe heft mi leef +un ick hewwe se wier leef, sau leef, dat 'k se wual alle Daage met'n +Bessemstiele küßken mogte._ Deswiegen: »_Kregget de Henne un schwigt de +Haan, dann is't Huus'r üüwel an_;« un »_'n Wiif dat met'n Koppe will +buawen uut; dat dööt viel Schaaen un richt't alldach Nicks uut_.« Dat +sind zwaarens al 'n Paar aule, man wahre Pundwäärde[161], segg 'k Ju, +de auck wual sau lange in Ehren un Würden bliiwen schiölet, as de Welt +steht un'r Wiiwervolk inne is ... + +Nu, sau 'n Harteleid kann 'n Frömmsten un Besten tostäuten, dann wel +kann faarts allen Minsken in 'n Hartekolk kiiken? un den plegt 't auck +up 'n Eersten to uäwerkuomen, innerwiilens se van Natuur naugiewsk n +sind un geeren sau lange in Gedult staaet, bes 'n an'tleste de Kopp +uut'r Keer[162] kümmt, of se'r uäwer in 't Gress biitet un dann kümmt +achternau den unwiisen Jobellersken[163] de Rögge[164] met Huulen +un Blarren to laate. -- O Heere, o Welt! Wat is sa 'n aarm Minske to +beduuren, den sau'n elendig Harteleid to erkinnet[165] is. -- + +Ick rieke dann dach met Gatt auck nich, dat Juue Siöhne't maaken +schiöle, as jener Junge, de sick auck an't Friggen giewen harr un up'n +Lüüt verfallen was, dat al met mehr annern Jungens in 'n Küüre[166] +wiesen was. He mende, dat möste dach wual 'n heelen Meister van 'n +Wichte sien un dachte, as de Buur sick uutdrücket, dat he daar 'n Aulen +met 'n Jungen kreige, dann ümmesüß wöören 'r wual nich sau Viele achter +hier. + +Se wöören auck Handels eens, un lööten sick na Gebüür upbeen[167]; man +as de P'stoor se 't drüdde Mal van der Kanzeln schmieten[168] harr, +gönk de Brüügen na'r Weeme un lunkaarde hällekens[169] bi'n P'stoor in +'t Huus, af'r nine Insaage daunen wööre. De bescheede en van nei. + +Dat föllt den Jungen up un as he 'n Käären vor sick hen miimert harr, +siä he to den Heeren: Nu will 'k't auck nich; dann nu ducht mi, dat'r +dach wual sau viele nich achter is, as ick wual ment harr, süß scholl +sick wual sachte Een of Anner rägt hebben. + +Man nu gönk 't na 'r haugen Treppen[170] un daar wöörd den Jungen +to erkinnet, dat he 't Lüüt alldach niemen moste. Dat gaf abers 'ne +unsachte Liewerigge un se stönnen in saunen Unfriäen tohaupe, dat +'t antleste an 't Knuffen un Buffen[171] gönk. Dau fönk de Fruwwe, +de de haugen Treppen van tovüüren al wual kennde, an to klaagen un +brachte vor, dat eer Mann se röökelause mishandelde. Se wöörden tohaupe +vorbeschedt un as de Heerens den Manne dat Beschweer siiner Fruwwen +vorhöölen, siä he: Miine Heerens, dat Wiif lügt alle wat 't seggt, +dann ick bin de frömmste Minske van 'r Welt un hebbe 't siin Liewe +up söcke Wiise nich trakteert. Man de Fruwwe nam dat Waart un siä: +_Gatt's Wier un nich Eene! Begrüüßluusest[172] Du Dullbriägen mi nich +Dag vor Dag met'r Knufffuust_[173] un hest du Leigheet[174] mi nich +na van Muaren in de Trönjen schlaagen dat 't 'ne Aart harr un man sau +schmackede? _De Augenschiin is aller Welt Tüüge_; seh't mi es hier +nan Koppe! Is mi dat Schnatthüüsken nich nau sau dicke as 'n Püüster? +_Dat wasket di de Rhiin nich af_ un de Heerens schiölet 'r di auck +wual diin Genannt[175] vor to erkinnen, dann se miötet dach van Gatt +un Rechtswiegen _den Unschülligen goot toschlaun_[176] un ick denke +_dann schall'r't Dünnebeer wual achter nau loopen_. Nei siä he, blieken +dull[177], _du löppst'r wual miie_[178]; ick hewwe di je man iewen +met'n Schnuffdooke an e ticket. Dat schall wual wahr sienen, anwerde de +Fruwwe; hest du siin Liewe auck wual 'n annern Wiskeldook e hatt as en +düssen? un daar met nam se de Niäsen tüsken de Finger un Baats! schlöög +se eeren Mann an 'n Hals dat 't quabbede[179], dat de Heerens auck +sehnen mogten, wat he des Muarens vor 'n Schnufdook e bruuket harr. He +wöörd to Verdriägsamkeet un Gemackhaulen an e wiesen un gönk wual met'n +töörn'sken Koppe[180] met siinen Wiiwe na Huus. + +Nu, waar 'n Paar Ehelüüe sick nich goot tohaupe verdriäget, hebb't se +de meesten Tiidt van beeden Siien Schuld. t' is al'n ault van te Jahre: +_Pack schlöög sick, Pack verdröög sick_; un sau schall't met de De, +daar ick iewen van e küürt hebbe, antleste auck wual gaunen sienen, +dann ick hewwe nau der Tiidt wual es häärt, et schiöle sick met de +Beeden dach bietert hebben; dann as de Dokters un P'krauters met de +Kreggenfööte van Rieknungen kuomen wöören, harr' he dach e ment, dat +wöören düüre Schuffdooksdüffkes wiesen. Me plogde wual ehr auck wual +es to seggen, me miöte sick eerst 'ne Tiidt lank beruuken un to 'm +Minnsten 'n Schiepel Salt tohaupe up e tiärt hebben, ehr me sick nowwe +kinnen leere un de meesten Tiidt is de Unverdrag tüsken Ehelüüen man +'ne inbellske[181] Krankheet, de sick met'n Jahren legt, wann sick de +stiiwen Köppe bäuget; -- dann is 'r leider man Nicks mehr to beduuren, +as dat me uäwer de Kortswiile sau ault e wooren is. Daarümme segg' ick: + + »Wann twee sick maaken willt to Een, + De maaken eerst't Gemöth gemeen. + Denn uäwer Twas[182] to liggen in'n Sack, + Is vor Elkeen 'n[183] 'n lästig Ungemack.« + +Man dat segg 'k Ju, dat Ji mi, wann't met'n Anierwen sau wiet is, to +'r Hachtiidt nich vergietet; _dann will wi'r na es nütte wat achter +bööten_[184] un ick mot aparte na ens in miinen aulen Daagen met Juuer +Aulsken eenen aftriäen[185]. Wat meene Ji, wann Ji un ick un se un +de, dann na es 'n aulen düütsken Menewett vordansseden? wi wollen eer +aparte na wat van de echten ehrdaags'ken Tuuren vorföören, daar dat +junge Volk Nicks mehr af n weet, un ick bin 'r vorwahr nich goot vor, +dat'r dann antleste nich auck na'n Schienenstäuter, oder 'n annern +Dullen achter up möste. + +Man Een's woll'k mi dann dach wual geeren uutbidden, nämlick dat Ji +nich togiewen schiölen, dat se, wann se den Bruutwaagen bringet, 'n +Hahnen vorne up den eersten Waagen faste bäunen, den se dann, dat he +stännig kreggen schiöle, vor Gewalt sauviel Brannewiin in 'n Hals +geetet, dat em antleste de blaue Leuche uut'n Bille schleit un he +up 'ne unbarmhartige Wiise verrecken mot. Düsse röökelause Bedriif +woll mi, wannk't in miinen Kinnerjahren wual es met ansehnen moste, +jedesmal al't Harte afbiiten[186] un ick mot liike uut[187] seggen, +dat ick söckes wat vor 'n Düüwels Infall un vor 'ne unminsklicke un +sündlicke Deerquielerigge haule, de, wo se nich al van sülwent af +e bracht is, dann dach _van obrigkeitswiegen bi schwaarer Straffe +verbuaen weeren scholl_. -- Niem 't'r leewer 'n Viggeliinstriiker +un 'n Klar'nettenbiiter mehr vor, dann dat lut vor sinnige[188] +Ahren vull bieter, as dat kläglicke Kreggen van'n besuapenen, +stierwenden aulen Hahnen; un saviel will 'k Ju faarts bi Tiien wual +wicken[189], dat, wann Ji de rööklause Saake nich naulauten schollen, +ick vorwahr met'r Bruut auck nich 'n Trett to 'm Danssen ansette; +dann de söcke lästerlicke Leigheet met Lusten ansehnen mag, kann na +miiner Meenunge auck nin goot Gemöthe hebben un is sieker to annern +Harthartigheeden tiigen Minskenkinner un 't aarme Vee auck nich to +goot. »_Deerteschinner, Lüüefiller_.« -- Man 't gift leider unner de +Vorneimen hen un wier auck Hartnacken noog[190]; dann dat mot dach +vorwahr auck wual Eene sien, de den fiif of sess Müüsen, de he es in +'n 'ner Kruupfallen lebendig e fangen harr, vor Düüwelslust eerst de +Steerte uutlauck[191], ehr he se den Teckels uäwerlööt. Daar kwam'k +vor Kortens es up to -- man ick konn't dann dach nich ansehnen un de +Traunen kweimen mi'r bi in de Augen, dat't in uusen _frommen_ Daagen na +söcke unbarmhartige Lüüe gift, daar me se nich vermooen sien scholl. + +_Den Düt juöcket_, wann he 't liäsen scholl, _de klegge sick_. + +Nu Adjüs! _Gatt bewahre Ju vor Bissen un Wiepsteerten[192] un vor +duusent Düüwel._ Giiwet 'n Ölsten 'n Kußhand van mi, man dooet nich +as jener Junge, den de Aule torööp: _Gif den Heeren 'n Kußhändken un +segge_: »=Gooen Dag, du Iisel.=« + + +Nauschrift. + +Ji siäen mi wisse lest es, dat Ji Ju met'r Tiidt wual es 'n niggen +Wuostekietel tüügen[193] wollen, wann Ji'r es sau jeewe[194] ankuomen +konnen. + +Nu bin'k düsser Daage es bi uusen Aksienaater[195] wiesen, dann 'k +woll mi auck na wual een of anner Huusingedöönte[196] toleggen, dat +me in der Huushällunge van doonen[197] heft un daar me in'r Aksione +allmangsens wualfeiler anraaket, as wann me't sick nigges maaken lätt. +Daar steht reefaarts auck 'n grauten kuapern'n Kietel, daar wual sachte +'n Stiige Emm'-vull[198] Waater in gaunen müüget un de na miiner +Meenunge sau goot as nigge is. De werd bi'r neigsten Aksione met up e +settet un ick mogte Ju wual anraaen, dat Ji'r dann hen kweimen, dann +et konn sick dach schlumpen[199], dat Ji 'ne wual Schluur-Kaups[200] +kreigen. + +Ji schiölet den Aksienaater wisse al wual kinnen un auck wual wieten +waar he wuohnet. Et is de De, de'r jümmeran allerhande putzige +Infälle tüsken schmitt un de aulen Reetskuppen[201] manngsens +söcke niggelke[202] Naamens gift, as t. B. »'ne Suppentarriine van +Wassermanns Pozzeleen,« (Wassermann is 'n eeren Pöttker[203]) dat is: +'n eeren'n Nachtpott; »'n Treppenschäuner,« dat is 'n Striikbret, +daar me de Mester un Gauweln uppe strickt, de se süß gemeeniglick up +de Treppenpöste to schiärpen plieget; »'n kaupt 't in der Tiidt, dann +he ji't in der Naut,« dat is 'ne Weege; »'n schmööen Fuulstool of 'ne +eensittenne Schlaupstiie, met Pierehaare stoppet un as ji wual sehet +met wackern, blöömeden Plüüs uäwertrocken, sünner Insatt[204];« daar +ment he 'n Suargestool miie, un »sünner Insatt,« dat het saviele as +sünner de aulen Upkäupersken, de meestig jümmeran de Eersten sind, de +na de Aksionen loopet, dat se de besten Plätze kriiget un sick dann +up't leeweste up eer beste Gemack in söcke Stööle faste settet. Wann de +Stool dann up roopen werd, plegt he'r insgemeen to to setten »wann'k +sau'n Ault van te Jahre as'r den heelen Namiddag inne sieten heft to +brööen un to schnuarken, met in 'n Kaup geiwe, scholl'r mi wual nich +Eene wat vor been, dann wel will söcke Fuulbrööerskens[205] wual vor +Geld kaupen, de he ümmesüß to Danke noog kriigen kann, un auck al +wual uäwerlästig satt in'n Huuse hebben mag.« Man 'ne Stülpe[206] of +'n Deckel is bi den Kietel nich biie, de mosten Ji aparte dach wual +nigges maaken lauten, dann't is all'nhand gefährlick saunen grauten +Pott sünner Deckel up'n Füüre to hebben. Daar weet ick Ju 'n Leedken +van to singen, daar Ju alldach vor eesen[207] schall. + + * * * * * + +As ick na'n lüt'k Junge was, de in 'r Piiken lööp, harren se in uusen +Huuse es 'n Paar Meifierskens schlachtet un'r auck Blootwuöste un +Woppkenbraut van e maaket; dat mot dann wisse eerst e schrempet[208] +weeren, ehr 't in 'n Keller of up de Schneisen[209] kriegen werd un +in 'n Wiimen[210] kümmt, un dann dansset 't in den glöönigen Kietel +wisse alle düür 'n eene up un daal. Dat woll P'stoors Willemken auck es +geeren sehnen; un de Kuäckske nam mi in'n Backvull[211] un büürde[212] +mi in te Häugte, dat ick in den Kietel kiiken konn. Man dat geföllt +mi sau, dat mi alle in eene hen de Sinn'r na lüstede, dat'k't na wual +ens wier sehnen woll. Nu harren wi bi'n Holtheerde unnern Boosen[213] +na bito 'n Wiinduawen, de van Backsteenen up e müürt was. De Kuäckske +was 'n Trett bi'r Siit gaunen un harr mi alleine bi 'n Heerde lauten; +man wat harr'k to doonen? As'n Imme[214] kladderde ick buawen up dat +Biheerd[215] un tratt up 'n Kantsteen, dat'k'r bieter in reckhalsen +konn', man de Steen harr sick läs e giewen un kippede un p'rdoots! lag +ick met ens uäwerto in den glöönigen Wuostekietel, un wann de Kuäckske +'r nich to'n Glücke jüst up to kuomen wööre un mi'r bi eenen Beene +met'n Schnappe[216] wier uutrieten harr, as 'ne Pogge[217], harren +se'r mi auck man faarts schrempet wier uutfisken un met de Wuöste +togliiks priggen[218] konnt. 't is miin nowweste[219] Dencken, dat uuse +Au'm-Hinnerk faarts Hals uäwer Kopps met 'n Piere na'r Stadt jaagen un +'n Dokter haalen moste. Unners de kwam, harren se mi al met Black[220], +dat se bi Kannenswiise van 'n Köster haalt harren, beguaten, dat'k +vorwahr wual uutsehnen hebben mag as 'n lütken Düüwel, un wual'n +Schiepel Wuorteln un Eerdappel unner'n Stäuter kriigen, daar se mi +eenen kaulen Pannekooken na'n annern van ümme't ganze Liif backeden un +antleste dach met Gaddes un Dokters Hülpe na ens wier torechte kreigen. + +Na dat Upkuäcksel, rieke ick, hebb'k de fiine Huut e kriegen, de de +Wichter alltiidt sau feer[221] in de Augen stöök; man'k woll Ju dach +wual wahrschuwwen, dat Ji'r bi Tiien bieter na wier sehnen mogten, +dat'r Ju nich auck es 'ne Blaage in fällt, dann't mogt'r auck wual +es leiger met uutkuomen un me süht hieruut, dat Eene de Kinner +allmanngsens röökelause üm'n Hals kuomen kiönet, daar me nich de +feerensten Gedachten[222] anne heft. + +Ja, wann uuse leewe Herrgatt de nich bieter waarde, as de Minsken +'t bii'n besten Willen kiönet, waviel schollen'r dann wual +uäwerscheeten[223] un graut van weeren? + +To'n Neigsten gift't'n Capittel uäwer ehrdaages un nu. + +[1] _Iäten_: Essen. + +[2] _Dööntekost_: Festgericht, Festtagsessen. + +[3] _Priämt'roggen_: Präbendebrod von Roggenmehl. + +[4] _sülbacken'n Braae_: selbst gebackenen Brode. + +[5] _Tobiete_: Zubiß. + +[6] _Genwern_: Ingwer. + +[7] _lange Roggens_: ellenlange Weißbröde. + +[8] _Weggen_: große, flache, kuchenartige Weißbröde, von feinem Mehl. + +[9] _vor 'ne Aardigheet_: aus Freundlichkeit; hier, zum Zierrath. + +[10] _Deftiges_: Tüchtiges, Kräftiges. + +[11] _Wiise_: Sitte, Gebrauch. + +[12] _liike uut_: grade aus. + +[13] _Toreesels_: Zubereitungen. + +[14] _reefaart_: jetzt, heutiges Tages. + +[15] _Salsteriggen_: Brühen; von Salse: Brühe, Tunke. + +[16] _vergiewet_: vergiften. + +[17] _uurden_: wühlten. + +[18] _piirkeden_: suchten. + +[19] _vulldaun_: gesättigt. + +[20] _eeslicke fuul_: gräulich schmutzig. + +[21] _unnüüsel_: eckelhaft. + +[22] _pänntkefett spielen_: lecker, fett essen. + +[23] _Gemack_: Behaglichkeit, Bequemlichkeit. + +[24] _Iäteldiske_: Speisetische. + +[25] _Sapp_: Saft. + +[26] _anners_: sonst. + +[27] _Fliggebalg_: Pflegebauch, Fresser. + +[28] _Vullkumst_: volles Maaß, Befriedigung, Genüge. + +[29] _Fiäsen_: Fetzen. + +[30] _Elt_: Schwielen. + +[31] _verklichtede_: verstauchte. + +[32] _krüüsk_: (von _krüüen_ ausjäten) eigen, lecker, der das Beste +aussucht. + +[33] _Wopkenbraud_: Wurstbrod. + +[34] _hennige_: ziemlich, einigermaßen. + +[35] _Sönndage_: Speckwürfel. + +[36] _Steertrööwen_: Schwanzknorpel. + +[37] _Schlüngesel_: Geschlinge, Sehnen. + +[38] _Willwass_: s. g. wildes Fleisch. + +[39] _Schliepkanne_: ein hölzernes Gefäß, worin den Arbeitern Bier auf +den Acker zugeführt wird. + +[40] _donne_: stramm, aufgedunsen. + +[41] _Bolze_: Kater. + +[42] _grummelt_: donnert. + +[43] _farsse_: (~forçe~) starke. + +[44] _Pütte_: Ziehbrunnen. + +[45] _Dräugte_: dürre. + +[46] _Saut_: Brunnen. + +[47] _dat de Saut em 'n dräugen Ees tohöölt_: daß der Brunnen ihm den +trockenen Boden zeigte. + +[48] _Beertööte_: hölzernes Biergefäß. + +[49] _lunkepankede_: schlenderte. + +[50] _ankede_: ächzte. + +[51] _Suugen_: Säue. + +[52] _siölig_: schmutzig. + +[53] _bifligget_: zu sich nehmen, beipacken. + +[54] _Piirke-Jannöckel_: langsamer Esser, der sich das Beste auswählt. + +[55] _Bultknoost_: Erdklumpen. + +[56] _Wöösebraake_: Wüstling. + +[57] _'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske_: ein nur irgend +halbwege ordentlicher Mensch. + +[58] _Geneet_: Genuß. + +[59] _Oul_: aufgewühlter Schmutz. + +[60] _Lillauf_: Epheu. + +[61] _Schnüssel_: Schnautze. + +[62] _Fuhr_: Fuhre, Graben. + +[63] _verschraut_: schräg. + +[64] _Bill_: Schnabel, Mund. + +[65] _Tüsken_: zwischen. + +[66] _Tant_: Zahn. + +[67] _töörensk_: zornig, böse. + +[68] _niederträchtig un gemeen_: herablassend und populär. + +[69] _Büürbaum_: Hebebaum. + +[70] _Schrautdüüre_: Seitenthür. + +[71] _Wammen_: Wampe, der Magen des Rindviehes. + +[72] _Müssen_: dicke Enddärme. + +[73] _Balkenschlapp_: Bodenluke. + +[74] _Bawwe_: Vater. + +[75] _Mömme_: Mutter. + +[76] _ruum_: raum, völlig. + +[77] _Krüüsdriägers_: Krücken. + +[78] _Biflootsschütte_: Umfluthsstaue. + +[79] _liien_: zurückhalten, bergen. + +[80] _kruusket_: geschaudert, Widerwillen empfunden. + +[81] _Kantshaaken_: Arm. + +[82] _wisse_: fest, kräftig. + +[83] _tohüüet_: sorgfältig zugedeckt, eingepackt. + +[84] _beliewet_: lebhaft, fröhlich. + +[85] _der Naukumst_: der Nachkommenschaft. + +[86] _Neigte_: Nähe. + +[87] _eeget_: verdient. + +[88] _beliikteeken_: nachweisen. + +[89] _kummfaart_: vorwärts. + +[90] _Helpup_: Bettquaste. + +[91] _in de Hand raagen_: zulangen, in die Hand legen. + +[92] _'n leepen Zissemänntken_: einen schlechten Streich. + +[93] _Puckelribbas_: Prügel, Schläge. + +[94] _Pinnsüwwel_: Pfriemen. + +[95] _Hiile_: Unterboden. + +[96] _tierget_: gezerrt, geneckt. + +[97] _'n näut'lk un präutl'k Schuur_: ein verdrießliches Schauer, +Mißlaune. + +[98] _andöönt'lk_: empfindlich. + +[99] _Amöör_: Humor, Laune. + +[100] _entelne Keer_: einzelnes Mal. + +[101] _'t in der Nüffen hebben_: es in der Nase haben; mißgestimmt sein. + +[102] _lebendige Braudkuärwe_: lebendige Brodkörbe, Kinder. + +[103] _Juue Et_: Eure Sie (Frau). + +[104] _guölig_: ergiebig; _guölig Käären_: ergiebiges, gut ausfallendes +Korn. + +[105] _Dwasdriiwers_: Durchtreiber. + +[106] _Mashacken_: rüstige Kinder, die Wind und Wetter nicht scheuen. + +[107] _'n Paar Twiiskes_: Zwillinge (der Landmann setzt die Zahl hinzu) +deshalb sagt er auch: + +[108] _dree Driiskes_: Drillinge. + +[109] _tosprieke_: besuche. + +[110] _freese_: befürchte. + +[111] _jobellen_: schreien vor Schmerz, jaulen. + +[112] _uutlübbet_: verschnitten. + +[113] _Haagetülße_: Mandelgeschwüre. + +[114] _Kiwwen_: Kinnladen. + +[115] _buawenbatt_: überdem. + +[116] _Tönjesfüür_: St. Antonifeuer, die Rose. + +[117] _lüchtern Schucht_: linken Schulter. + +[118] _röggesk Pinnschwiär_: entzündetes Blutgeschwür. + +[119] _Pliiten_: Ungemach, Beschädigungen. + +[120] _Miskweim_: Mißbehagen, Mißgeschick. + +[121] _sick striiwsk haulen_: sich hart halten; Widerstand +entgegensetzen. + +[122] _ichtens_: irgend. + +[123] _wiis e wooren_: gewahr geworden; erfahren. + +[124] _wier begriäse_: wieder erhole. + +[125] _geiwe_: rüstig, kräftig. + +[126] _Föögesmann_: Brautwerber. + +[127] _Baas_: (holländ.) Meister. + +[128] _in'n Küüre_: im Gerede. + +[129] _Sinnigheet_: Gefallen, Behagen. + +[130] _Aart Mööskekröömkes_: einiges Vermögen, gute Mitgift. + +[131] _Bruutens_: Bräute. + +[132] _bölken_: aufstossen, fig. großthun. + +[133] _kortens_: kürzlich. + +[134] _Kaff_: Abfall, Schmutz vom Korn. + +[135] _eeg't_: verdient. + +[136] _Stänkerees_: Zänkerin. + +[137] _riigen_: in Ordnung kommen. + +[138] _Ziiferblatt_: Gesicht. + +[139] _begäusken_: verleiten. + +[140] _Blindöökerigge_: Blendwerk. + +[141] _rüünsken_: verstohlen zusagen. + +[142] _'n schluuten Wiif_: eine eingezogen, still für sich lebende Frau. + +[143] _'n kiiwen Wiif_: ein zanksüchtiges Weib. + +[144] _wispeltüürigen_: flatterhaften. + +[145] _gäwweligen_: tändelhaften. + +[146] _auwiisigen_: eigensinnigen, verzogenen. + +[147] _miikerigen_: albernen, kindischen. + +[148] _Quaasketriine_: Salbaderin. + +[149] _heerske_: herrische. + +[150] _glubietske_: lauerbissige. + +[151] _vor em hier schnawwet_: bissig vor ihm her spricht. + +[152] _Bücksen_: Hosen. + +[153] _Uphissers un Upstööperskens_: Aufhetzer und Aufstachlerinnen. + +[154] _Hellenverniin_: Höllengift. + +[155] _Leuchen_: Flammen. + +[156] _wenner_: bald. + +[157] _de Völker_: die Dienstboten, das Hausgesinde. + +[158] _den dullbriägesken Bellhaamer_: die tollköpfige Haderkatze, +Xantippe. + +[159] _'n eeslings_: rückwärts. + +[160] _unglückelk-bedaart_: übel-berathen, bethört. + +[161] _Pundwäärde_: gewichtige Worte. + +[162] _uut'r Keer_: aus der Richtung. + +[163] _Jobellersken_: Bellhämmern. + +[164] _Rögge_: Reue. + +[165] _to erkinnet_: auferlegt. + +[166] _in 'n Küüre_: im Gerede. + +[167] _upbeen_: aufbieten. + +[168] _van der Kanzeln schmieten harr_: proclamirt hatte. + +[169] _lunkaarde hällekens bi'n P'stoor in't Huus_: frug heimlich, +vorsichtig beim Pastor nach. + +[170] _na'r haugen Treppen_: zum Gerichte, Consistorio. + +[171] _Knuffen un Buffen_: Stoßen und Schlagen. + +[172] _begrüüßluusest_: mißhandelst. + +[173] _Knufffuust_: geballte Faust. + +[174] _Leigheet_: Bösewicht. + +[175] _diin Genannt_: dein Recht, deine gesetzliche Strafe. + +[176] _goot toschlaun_: beistehen. + +[177] _blieken dull_: bellend toll, wüthend. + +[178] _du löppst'r wual miie_: du bist wohl verrückt. + +[179] _quabbede_: quatschte. + +[180] _met 'n töörn'sken Koppe_: mit zornigem Sinne. + +[181] _inbellske_: eingebildete. + +[182] _uäwer Twas_: quer. + +[183] _vor Elkeen 'n_: für Jedermann. + +[184] _'r nütte wat achterbööten_: tüchtig was beginnen, aufstellen. + +[185] _eenen aftriäen_: tanzen. + +[186] _'t Harte afbiiten_: das Herz zerreissen. + +[187] _liike uut_: gerade heraus. + +[188] _sinnige_: zarte. + +[189] _wicken_: prophezeien. + +[190] _noog_: genug. + +[191] _uutlauk_: ausriß. + +[192] _Bissen un Wiepsteerten_: Irrthum und Schwärmerei. + +[193] _tüügen_: zeugen, anschaffen. + +[194] _jeewe_: leidlich, billig. + +[195] _Aksienaater_: Auctionator. + +[196] _Huusingedöönte_: Hausgeräthe. + +[197] _van doonen_: nöthig. + +[198] _Emm'-vull_: Eimer voll. + +[199] _schlumpen_: zufällig ereignen. + +[200] _Schluur-Kaups_: guten Kaufs, billig. + +[201] _Reetskuppen_: Geräthschaften. + +[202] _niggelke_: seltsame. + +[203] _'n eeren Pöttker_: ein Töpfer, der irdenes Geschirr macht. + +[204] _sünner Insatt_: ohne was darin sitzt. + +[205] _Fuulbrööerskens_: Faulsitzerinnen, Müssiggängerinnen. + +[206] _'ne Stülpe_: eine Stürze, Deckel. + +[207] _eesen_: grauen, schaudern. + +[208] _schrempet_: übergekocht, gekrimpt. + +[209] _Schneisen_: Knüttel zum Aufhängen der Würste etc. + +[210] _Wiimen_: Rauchfang. + +[211] _in'n Backvull_: in die vollen Arme. + +[212] _büürde_: hob. + +[213] _Boosen_: der hölzerne Rauchfang über dem Heerde. + +[214] _Imme_: Biene. + +[215] _Biheerd_: ausgemauerter Nebenheerd. + +[216] _met 'n Schnappe_: augenblicklich, im Nu. + +[217] _Pogge_: Frosch. + +[218] _priggen_: mit Nadeln stechen, damit die Luft ausgeht. + +[219] _nowweste_: äußerstes. + +[220] _Black_: Dinte. + +[221] _feer_: wahrscheinlich das englische ~fair~, hübsch, lockend, +liebreich, kirre. + +[222] _Gedachten_: Gedanken. + +[223] _uäwerscheeten_: übrig bleiben. + +[224] _Riöke_: Geruch, Witterung. + +[225] _'n Bieten_: ein Bissen. + +[A] Fricasse. + +[B] Ragout. + +[C] Dat is unner annern eene van de Wäärde, daar me, wenn me se +richtig schriiwen will, vull mehr Bookstaawen anne verquackeln mot, as +eegentlick behöeflick wööre; man dat heft siinen Grund daarinne, dat 't +'n franzöösk Waart is. Düt Waart boocksteweer't se: »~poupeteau~« (dat +het up düütsk »Püppken« un bedut 'n Schmoorbrääeken van Kalffleesk, dat +de Kuäckske tohaupe rullet, dat 't baule uutsüht, as 'n Wickelpüppken) +un sprieket't kort af uut, as daar buawen steht. Man wat will me daar +viele up seggen? Dooet 't dach -- as Ji in den sesten Breewe sehnen +schölet -- de Düütsken hen un wier auck. Sa'n Pupeto is alldach al'n +ault van to Jahre; in aulen Tiien hedde 't 'n Rülleken, un 't is +man 'ne niggemoodske Abeligheet, jüst as sau viele Annere, wann se +hüüte meenet, se miöten Eene de aulen Schnurrbraaens met nigge Wäärde +anööwen, dann 'k segge Ju, 't schmicket hüüt to Daage na jüst nich +anners as dautomaulen, as ick na man 'n upschuaten Jüngesken was; un +wann miin siälge Bessevaar, de in siinen Lesten nich mehr sehnen konn, +'r man 'n Riöke[224] van in de Niäsen kreig, plogde he vor Wiäldaage +met 'r Fuust up'n Disk to schlaunen un to seggen: Nu Hundsfott kumm 'r +uut! dat is 'n Bieten[225] den de beste Domheere nich to verschmaaen +höft. + +[D] Fricandon. + +[E] ~beefsteak.~ + +[F] ~Cotelet.~ + +[G] _Sebastian Brandt_ seggt: + + »Höde di vor bösen olden Wiiwen, + »Mit Bösheit se Alles mengen un drywen; + »Dann wat de Düwel nich uthrichten kan, + »Dar moth he ein oldt Wyff tho han.« + + un + + »Dörne un Disteln stecken seer, + »Overst falsche Tungen noch veel mehr.« + +Mogte dach 'n Jedder vor siiner eegenen Düüren kiiren un siin eegen +Flass hiekeln. -- + + +Veerde Breef. + + »Uut der Sprauke, uut 'n Liewent + »Sii dat Fruömde wier verbannt!« + +De gemeene Mann seggt wual es: »_Hauge sprieken un wiit striien, helpet +Manchen uäwer de Riien[1]_;« man ick meene dach, dat de Aulen met de +Plattdüütsken Sprauke un met de Klapptuffeln[2] in eerer Aart iewen sau +wiit kuomen siien, as wi met'n Haugdüütsken un met de Miilenstiiweln +un Iisenbahnen; dann hüütiges Daages _bringet se in wat Deelen jüst +sau goot Ziepeln weg un haalet Knufflauk wier_, as in aulen Tiien, met +den alleinigen Unnerschee, dat't upstunds allens mutziger[3] un gawwer +togeht. + +»_Alles ~per~_ =Dampf=;« seggt de Haugmann; man _he geht_ auck +allmanngsens _met'n Jiöcke[4] in't Bad un kümmt met'n Kleie[5] w'r +wier_. + +De plattdüütske Sprauke is vull deftiger[6] un glitt de Tungen +vull schmööer un lichtferriger daal, as dat spitzige un kantige +»_Hochteutsch_« un me kann'r sick aparte sau =elennige aardig=[7] inne +uutdrücken; dat schiöl' Ji wisse auck al wual hen un wier in düssen +Breewen spüüret hebben. Deswiegen bin'k'r auck siin Liewe en grauten +Fründ van e wiesen un heww'r mi viel un geeren met af e giewen. Na +miiner Meenunge moste 'n Jeddereene, de'r man ichtens 'n Käären up +toschlaunen will un se van Enne to Wenne betrachtet, wenner to der +Insicht kuomen, dat't dann dach Jammer un Schaae wööre, wann se met +Fööten stätt un heel an de Kante settet un af e schaffet weeren +scholl; dann se is vorwahr sau deftig un kräftig, as wual nich Eene, +bidoonsk, wuöhntlick, trühartig un eerlick as de ächten Westphalen +van Aulens hier auck e wiesen sind, kort un bündig un daarbi sau +schmiidig un glatt, dat se eene van 'n Muule glitt, as wann se in +klaaren Griiwelingsschmalte[8] büüket wööre. Daarümme hewwe ick af un +an auck sülwenst wual es _saune Schnüüsterigge[9] tohaupe stüsselt_ +un drücken lauten, dat den Lüüen alldach[10] na sau biister leige +nich[11] gefallen heft un et is mi unwiise leef, dat de Geleerden +up'n Unversteeten sick allenhand räuget un sick Mööte giewet, de +Raarigheeden[12] der Sprauke uut allen Lännern waar ichtens platt e +spruaken werd, bi eene to sammeln un vor gänzlicken Verdwiin[13] un +Vergietenheit to bewahren; dann hüütiges Daages werd Alles vorneimer +un fiiner un ick woll wual seggen, dat't Plattdüütske met'r Tiidt +ganz uut'r Welt kweime. Wann wi man 'n Käären upmierksam sind un +Vergliikungen tüsken ehrdaages un nu anstellet, kiöne wi henkuomen +Lüüe[14] abschlut nich miskinnen, dat et upstunds al lange nich sau +reggen un deftig mehr spruaken werd, as in uusen jungen Jahren, dann'r +kuomet allenhand al to viele Uäwerlööper uut'n Haugdüütsken un andern +fruömden Sprauken tüsken, daar me in aulen Tiien gaar nich es wat van +wüste, dann Jedereene de es'n fruömd Waart upschnappet heft, will'r +sick auck faarts dicke met doonen un flicket et geeren in siinen Praut +met in. Un waviele Uutdrücke hewwe wi nich al van fruömde Völker an e +nuamen, de to'n Plattdüütsken eegentlick passet as de Fuust up't Auge. +T. B. »_Spatzeeren gaun_«, Statts: »Landdaagen gaun.« »Dat miöte +wi _plusmineeren_«, Statts: »Dat miöte wi een in't Ann're rieken, +spekeleeren, spedeeren, masseeren, kungeneeren, rungeneeren« u. s. w. +Ick pliege wual to seggen, sint in 'n Schoolen nicks as Haugdüütsk +mehr vorkümmt un de Geestlickheit, de Dokters, Excessers[15], Vuägede +un Schoolmesters nin Plattdüütsk mehr verstahet, sint de Jungens +S'ldauten hebb't weeren most un fruömde Länner sehn un andre Wiisen +leert un miebracht hebb't; de Mannslüüe des Alldaages nine linnene +Kittels daar de Fuusthandsken achter in 'n Schlippschlitze höngen, +kastoorene Mumpros-Müssen, lierene Bücksen un blaue Schärten, Holske, +Landströöfeln[16] un ruwwe Kaputzen met Vossschwänzen in der Nacken +-- un des Sönndaages nine dreetimpede Hööe, blaue saardookene[17] +Wämmse met spialternen[18] Knäupen, de se sau uutermäutig to schäunen +wüsten, dat se meestig van 'n Antkevaar up Kindes Kinner verierweden +un'r dann nau na nich es 'ne wandelbaare Stiie[19] anne to blicken +was; mansiesterne Bücksen, missingene Kämme in den Haaren[A] un +Schoo met prinsmetallnen Spangen; un de Fruuslüüe nine drepannen[20] +Müssen, Stüütspangen[21], Püntnauteln[22], wullaakene un zersene Röcke +met duusent Faulen, willigen Schrääerläckern[23] un Magsachten[24]; +Kamsööler van blöömeden Zitz, met Baaje foort, met lange Kniepe[25], +un kruuse Lowwen[26], un 'n Luurkenlacke[27] up beeden Siien; +Böskes[28] van stiif Papier met bunten Damiin uäwertrokken un met +siiden'n Band inne böörtket, _daar dat Kamsoolsfoor[29] iewen uäwer +keik_, Fluötekrallen[30], sanftene Klapphandsken met K'rniinkenfell +foort un met'n Vorstaut van Hiermkenfelle[31] met schwarte Tippelkes; +Füürdööker[32] met Äugelkenband, un Wentken[33] un Schlippen[34] mehr +driäget; sint bi de däglicken Maultiien nine Brautläupen un eerene +Beckens[35] mehr up 'n Disk kuomet un de Denste[36] sagaar an Platz +van Möösken[37], dat eer vull bieter bi'n Ribben stönd, as andre +nöchterne Muultiergeriggen, en Paar Schäulkes Kaffejüche to Imb't[38] +un Vesper kriiget, de van de Sigurgen, de't Meeste doonen miötet, sau +bitter is, as Raamenroot[39] un eene sau in'n Liiwe herümme ramentet, +dat 'm 'r wual balgschlächtig[40] van weeren kann; sint de Mannslüüe +Uäwerröcke na'r Stadtmoode, van fiinen Laaken un allerhande Klööre, +Uäwerhiemde met Kruusedullen, siidene Westen un lankings Bücksen[41] +uäwer de Stieweln driäget un in Platz mierschuumen Piipen, eerene Lünze +un Präumkes[42], auck al Cigarren[B] in't Muul stieket un de Fruuslüüe +de bequeimen Niiwelkappen _daar de ganze Kopp met Müssen un Allens sau +nett unner to Schuure satt_, bi'r Siit legget un met siiden'n Hööen, +de met 'n Proll Fieren uptämt sind, lange Kleider van Kattuun na'n +niggesten Schniie, Schnöörliifkes, daar se sau stiif inne gahet, as'n +Schööfelstiel, met Spitzenkraagens, Riegenschirme un wat de Staut alle +mehr is, spradden gahet[C] un dat junge Volk de schäunen aulen Leeder +met de eesken niggemoodsken Lyrendreggerstückskes vertuusket hebb't, +geht de ehrdaagske echte, deftige, ländlicke Sinn un Wiise un daarmet +gliikstiidts de plattdüütske Sprauke in de Knee sitten; dann _'n fruömd +Kleid, maak't 'n fruömden Mann_ un »_sau de Staut, sau auck de Praut_.« +-- + + »Blau Gaaren, witten Tweern, + »Alle Buuren willt Heeren weer'n; + »Wannehr, wannehr, wannehr? + »Wann de schwarte Schnei fällt, + »Un de Luus 'n Daaler gelt; + »Man dat schüüt nümmermehr.« + +süngen se al vor hunnert Jahren un af'r gliiks na nich 'n Flöcksken +schwarten Schnei e fallen is un 't auck, dat me weet, nau nich söcke +Narren gift, de vor 'ne Luus 'n Daaler uutdooet, sau lät 't sick dach +baule an, as wann de Tiidt alldach in 't Land rücken wille. + +Daar schiölet friilik de lankjährigen Völkerwanderungen sint der +fransken Revolution, de allerhande Völker _düür 'n eene schmieten +hebb't, as de Kröömkes in'n Karmielks-Waarmbeere_[43] un auck de +hüütige lichtferrige Aart to reesen up Iisenbahnen un Dampscheppen +un wat'r mehr is, wisse wual en goot Deel to bidriegen. Dann wann me +hüüt to Daage auck es den Infall kreige, dat me van 'n eenen Ende der +Welt na'n andern woll, sau is't man 'n Sprunk, dann met'n Schnappe is +eene uut'n feer'nsten Hannaakenlande hier un met'n Ummesehns is he up +'n andern Ende auck al wier duusent Miilen wiet. Dat is al goot, man +na miiner Meenunge alldach nich allstogoot; dann miin sielige Vaar +plogde wual to seggen: _de allen Lüüen dat Pottkuäksel beschnoopet, +verderft sick lichte den Maagen un werd unsachte un wiirsk in der +Platten; to'm Minnsten behänkt he sick met Schmittsel_[44].« Man wi +Düütsken sind nu eenmal söcke Narren, dat wi geeren allerhande fruömde +Bibäärigheeden[45] an us bekliewet, se kleen us, af doonen us goot af +nich. + + Daar bi fällt mi en Dööntken in, + Dat mog't hier wual to Passe sien: + Vor hundert Jahren fäund 'n Buur + 'Ne schäune blanke Taskenuhr. + + He, mi nicks, di nicks bück'de sick + Un dacht': »Du schast in miine Fick; + Blank bist du, as 'n Daaler is, + En'n Daaler gell'st du ganz gewiß.« + + Dach, as he s' neiger bi bekickt, + Dau häärd' he, dat dat Dinges tickt; + Still lööt he 't liggen an der Eer', + He mende, da 't de Düüwel wöör'. + + De Schreck bedrüüßelde[46] en ganz; + »Wat het dat Beest vor'n langen Schwanz!« + Rööp he vull Angst un Schrecken uut, + Keick hott un haa na Kopp un Schnuut'. + + Met eenmal nam he wier en Hert', + He pack'de 't bi den langen Steert, + Un hölt't 'n Kaären met Gemack + An't Ahr; dau siä et: tick, tick, tack! + + Nu bleiw em gaar nin Twiiwel mehr, + Dat 't _de Liifhaft'ge_ sülwent wöör'; + Et wöörd em ganz blööm'rant vor'n Augen, + He schmeit 'ne, dat de Stücke flaugen. + + »Tööw!« siä he, »schast de Kränke kriigen, + »Ick will di up 'n Kittel stiigen; + »Vergaunen schall Di't Sehn un Häär'n, + »Schast ninen Minsken mehr verföhr'n; + + Un paukede in dullen Sinn, + Met siinen Priekstock up en in, + Kloppd' ümmerto in eenen Tag, + Dat Füür un Flamme uut en flaug. + + D'rup gönk he wiider; un husk! husk! + Sprinkt Eener vor em uut 'n Busk + Un rööp em to: Miin leewe Buur, + Fäundst du nich miine Taskenuhr? + + »Den _Düüwel_,« siä he, heww' ick funnen, + »He ligt van hier 'ne Verrelstunn'; + »Ick gaf em faartsens siinen Rest, + »Nu is he daut', un is'r west.« + + Sau was vor 'n düssen hier de Buur; + He kennd' un dröög niine Taskenuhr; + Nu driäg't se s' met 'ner Sülwerkiie + Un doo't sick unwiis dick'r miie. + + Van Jahr to Jahr geht 't häuger up; + Stönd'n hundertjährske Daaen up; + Bekeiken All's van Enn' to Wenn 'n, + Se scholl'n de Welt wual nich mehr kenn'n. + +Wi Beeden wietet et na ganz goot, dat me, wann me met'n Waagen man +van hier na Iborg woll, en ganzen Dag vor de Hand niemen moste. Dat +wöören vorwahr na schmööe Tiien! Up sauner Reese konn me sick na +ordentlick verhaalen, dann me konn sick lankstrieket un up siin beste +Gemack in 't Strau leggen un schlaupen driiste bes Middag; dann wann +de Waage nich ümmeschmeit, of in 'n Drecke sitten bleif, was me nett +bi Middaage bi'r Heerenreste[F]; daar kreig me siinen Schnappsack +läs un att na Hartensvergnöögen wat de Huusfruwwe eenen met e daun +harr. Hüütiges Daages kann me met'n Dampwaagen, den se hen un wier +auck wual »_Stumptaaren_« heetet, aabers wual in drüddehalf Daagen +van hier na Pariis triiseln[47]. -- Ji schiölet na wual wieten, wo +wiet dat is, dann _Ji hebbt de Welt wisse auck sau wat ümme de Ahren +schlaagen_, un'r Aart mehr van sehnen as Juues Naubers Meskuhlen; dann +wann 'k'r nich heel met in 'n Dutte[48] bin, he Ji den raaen Rock +wisse auck e driegen un sind dach auck met de Völker na Frankriik un +Pariis e wiesen. Ji wöören dautomaulen, dünket mi, Schersante bi'n +Ossenbrüggesken Landwiir Barreljoone, bi den fründlicken Kaptein +Gotthard siiner Kumpenigge un hebb't Ju de blauen Baunen auck jüst +sau goot ümme de Ahren suusen lauten, as alle de annern ehrlicken +Kammeraaden. Dat was dann dach aparte na 'ne stolte, plaseerlicke +Tiidt, daar 'n Jedereene, _wann he'r auck allmanngsens wat bi in'n +unrechten Hals kreig_, all siin Liewent lank met Vergnöögen an e +denket, dat em dat Müüsken unner'n linkern Bostlappen 'r bi anfänkt +to krawweln as 'ne Eckeltiiwe; dann _wi lieweden_ dach de meesten +Tiidt _as uuse Herrgatt in Frankriik_, plegt me wisse wual to seggen, +_wann't Eene recht na'r Fissen[49] geht_. Man ick meene, Eene miöte +nich alls to junk un unerfahren, van taubästiger Natuur un aparte +nich wuormäuterig[50] siinen, wann he sau 'ne Liewensaart, as den +Soldauten in 'n Feile toerkinnet is, met düürsetten will, dat he 'r +nich 'n Pliiten van wegkrigt un Unsachtigheeden un Wehdaage upsacket, +de 'ne liiwenslank in 'n Knuacken besitten bliiwet. Mi, vor miin Part, +priekelt de Ruuserigge bes nu to vorwahr faaken na mehr in'n Geföhle, +as mi leef is, un ick schall'r mi auck wual met träusten miöten, dat de +Kuulengriäwer 't antleste todecket. 't is eenmal S'ldauten Laun, dat +he'r Pliiten un Piine noog bi up sacket; de sind'r dann't siekerste un +beste Denkteekens vor, dat he wat met düürsettet heft. -- Man wann 'k +'r auck 'n half Stiige Jahre eher scholl ümme in't Gress biiten miöten, +woll'k alldach na nich, dat 'k'r nich met bi e wiesen wööre; dann me +kann -- un wann't Eene de Hunnertste auck wual nich es mehr Dank n +weet -- dann dach auck seggen, dat me 't Siine 'r auck eerlick to bi e +driegen hebbe, dat de Düütsken wier Düütske sien kiönen, wann se 't man +recht sienen wollen. -- + +Ji wietet wual dat alle Offeziers van uuse Kumpenigge eer junge +Liewent up 'n Schlachtfeile lauten mosten, sau dat 'k 'r alleine +uäwer bleif. Eene van miine Cameraden, den mangsens benowwet to +Sinne wöörd, römde mi ick scholl man 'ne Patroone in'n Hals geeten, +dat si 'n siecker Schutzmiddel tiigen 'n Schiöte. Dat is wisse 'n +ault S'ldauten-_Aaber_ van Anno Eene; man afscheuns he'r twee achter +eene fratt un icke nine, dann ick hewwe sin Liewe van Hill'gedoom un +Sympatigge nicks e haulen, moste he'r faarts an, unners ick allwisseweg +un sünner dat se mi ichtens blesset[51] of beleidiget harren miinen +strammen Gank in den dicken Pulverniewel un den blauen Baunenhaagel +faartgönk; man dau woll'k auk miine lewe Last e kriegen hebben, wann +miine braawen Jungens, Unneroffziers un S'ldauten, mi nich alltohaupe +sau goot to liien hat harren un sau denstiiwrig un folgsam wiesen +wöören, dat se bi alle Strappesuuren geeren Allens dääen, wat se mi +man an'n Augen ansehnen konnen. Dat mot 'k 'n miin Liewe lank dankbaar +nauröömen un sau ault kann mi uuse leewe Herrgatt nich weeren lauten, +dat 'k 'n daar 'n Tittelken van vergeite un ick kann't nich lauten +auck nu na der uprichtigen Wahrheit de Ehre to giewen, wann 'k met +Toverlaut un met Frööden bekenne, dat se alletohaupe sau uutermäutig +braav un köhnmöödig wiesen sind, as de besten Parremitenhelden[52] van +der Welt un dat, wann sick dat Gespreik hen un wier na es up den lesten +Feldtag un de Fillerigge bi Waterloo bedwelt[53], elkeene sick wual +driister haufärrig in de Bost schmiiten un beröömen müüge, dat he siine +schwaaren Plichten daar ehrdaages eerlick vulldaunen un'r siine Knuaken +redlick bi an e settet hebbe, dat nich blauts wi Düütsken, ick mag wual +seggen _de heele Welt, wier in den aulen Schlüür van Anno Eene bracht +is_ ... + +Ick hewwe alltiidt vull Leefhewwerigge vor de Soldaterigge hat; me +was'r je auck al van Kinnesbeenen an alle in eene hen midden tüsken +un anzüüglick is dach uapenbaar 'n Rock van bunten Klöören. Wann de +Trummeln gaaet un de Flööten piipet, lachet den Jungens al 't Harte in +'n Liiwe, wavel mehr scholl't'n jungen Keerel nich auck haagen, wann +he in Tiidt der Naut vor siin Vaaderland un siine Metbröörs kriigen +un stritten kann. -- Ick wööre'r auck sau baule nich van af e gaunen, +wann't nich alle sau kuomen wööre, as't kwam; dann eens Deels harr de +rechte Piik[54] in miinen Liewen al'n hennigen Knuck weg e kriegen, +un unner'n Bostdeckel harr sick al 'n Käären Leigheet annesettet, +de'k bi'n besten Willen in 'ner langen Riige van Jahren nich wier +weghoosten[55] konn; annerndeels gönk't mi met'n Upstiigen auck nich, +as't'n Rechten nau wual gaunen most harre un ick was'r de Minske nich +nau, dat'k dat goot verbiiten konnt harr. + +Ick weet vorwahr nich recht af Ji'n 18. Juni 1840 auck an uusen fiif +un twintig jährigen Jubelfeste Deel nuamen hebb't. De Saake an sick +un de Vergaaderunge der meestig sint saviel Jahren wiit uut'n eene +verdwaalden gooen aulen Kammeraaden was man leider to laate bespruaken +un to kort berennt; dann me harr'r sick eegentlick up e druagen, +dat'r ne allgemeene Vergaaderunge to'n grauten Fröödendaage vor de +Mannskuppen aller daumauligen Regimenter uutschriewen weeren schiöle, +man daar kwam Nicks van; deswiegen harren'r Viele auck wual nich froo e +noog Kunde van e kriigen, wat us Allen un aparte mi as den Anstigtiger +un Inrichter uuses Fröödengelaages nütte leid daun heft. Dat was 'n +Fest dat us Alle na es sau recht _wier in de aulen Sielen[56] schmeit_; +dann de Trommeln göngen, de Musiik spielde un de Fahnen weggeden jüst +as vor 25 Jahren Un de Karnoonen- un Flintenschiöte feggelden'r auck +nich bi, sau weenig as de Macketenterwiiwer un wat'r mehr to häärt, un +ick kann nich anners gläuwen, as dat'r 'n Jeder sieker geeren Deel anne +nuamen harre; dann wann me al es seggt, sau ault werd 'n Fohrmann nich, +dat he de Piitsken nich na geeren knallen häärde, wo scholl't met'n +aulen S'ldauten anners sienen kiönen?... Ick wünske Nicks mehr, as dat +Dejenigen de'r vor datmal Nickes van miekriigen, dat wat se verpasset +hebb't 1865 duwwelt nauhaalen müügen. -- + +Ick harr to den Feste auck'n Paar Leedkes maaket, de Ji, wann Ji'r +nich met bi e wiesen siid, auck wual nich to Gesichte kriegen hebbet. +Dat Eene mot'k Ju dann dach aparte nu na toschicken, dat Ji 't in de +Huusbibeln kliewet, damet Juue Kinner un Kinneskinner 'r auck na es wat +van nauseggen kiönet, waar wi't dautomaulen met to doonen harren un +wat uuse braawe Üpperste vor 'ne köhne Heldendaat uutföhrde. Ick rieke +nich dat't mi ichtens eene de buutens Ju düssen Breef to liesen kriigen +mogte, vor Praulerigge uutleggen schiöle, wann 'k den Versk, den ick +daumauls sau schlecht un recht as he daarsteht uut'n Harten up't Papier +loopen lööt, hier na ens daalschriiwe; abers he mag alldach wual vor +aller Lüüe Augen staunen, dann de Saake is't wual werth, dat se 'n +Jedereene na ens lest; dann söckes wat passeert'r vorwahr nich alle +Daage. + + +Am + +18. Juni 1840. + + Ein Wörtlein einfach und ungeschmückt, + Wie sich's für alte Soldaten schickt; + Doch treu und wahr, auf Glauben und auf Ehre; + D'rum, Cameraden! ladet die Gewehre. + + * * * * * + + Auf ~Mont Saint Jeans~ Gefilden, der Chef der Helden spricht: + »_Es stirbt die alte Garde, doch sie ergiebt sich nicht._« -- + Als heut' vor fünf und zwanzig Jahren, + In muthentbranntem, rächendem Verein, + Die sieggekrönten Kämpferschaaren + Bei _Waterloo_ versammelt waren, + Die Welt von dem Tyrannen zu befrein: + Da hat wohl Jeder seiner Pflicht genügt, + Und kühn die Brust in Kampfeslust gewiegt. -- + Von mancher Heldenthat kann diese Wahlstatt zeugen, + Doch heute mag ich nicht von _einer_ schweigen, + Von der vor Allen mir gebührt zu wissen, + -- D'rum würd' es allerdings auch mich verdrießen, + Wenn irgend Jemand Zweifel wollte wagen, + Ob so sich, oder so, die Sache zugetragen.-- + »Die Felsenwand der ruhmbedeckten Helden, + »Die alte Kaisergarde rückte an, + mit Ruhm für uns zu melden + »Den letzten Kampf mit sieggewohntem Blute + »Zu wagen;... und in kühnem Übermuthe + »Erschien vor ihrer Front' der Chef der tapfern Streiter, + »Der grimmen, wuthentflammten Bärenhäu[p]ter + »Zum Angriff fertig; -- + da, in Blitzesschnelle, + »Faßt' unser Brigadier den Waghals auf der Stelle, + »Nicht achtend der ihm drohenden Gefahr, + »Und übergab ihn mir zu sicherem Verwahr. + Kühn war die Heldenthat --; ihr gleich der Feinde Schrecken; + ~Camerades, sauve qui peut!~ erscholl's an allen Ecken. + Die alte Phalanx floh ... und nimmer kehrt sie wieder --, + Der Nimbus ihres Ruhms, auf ewig sank er nieder. -- -- -- + »Und der Gefang'ne war, so wahr die liebe Sonne + »Den heut'gen Tag bescheint, der General _Cambronne_[G], + »Der eben sich vermaß: ~nous voilà!~ + »_~La garde meurt, mais elle ne se rend pas.~_ + »»Und der mit seltnem Muth den Trotzkopf fing war eben + »»=Der tapf're General Halkett=. + Hoch Ihm! -- Er soll leben. + +Wann Upschniien un Praulerigge ichtens miine Saake wööre, harr 'k bi +düsser Geliegenheet auck wual'n Wäärtken mehr van mi sülwent seggen +konnt; dann ick moste al froo in unsachte, suure Jöcke un Sielen[57] +un hewwe mi as'n blootjunk Bössken al nütte tiigen Russen, Franzoosen +un allerhande andre fruömde Völker steggern un'r met huusen un suusen +most un in der schwaaren Tiidt manngen bedrückeden Minsken uut Angest +un Naut e holpen, daar mi dat Müüsken unnern lüchtern Knauplacke na +almanngsens fröödig vor tickkiddelt, wann mi de grüwwelsken Belder af +un an na wual es wier in de Gedachten kuomet; dat is de beste Laun, man +ick hewwe'r dann dach auck Willebreewe[58] schwart up witt vor, dat 'k +'t Miine reedlick e daunen un hier un daar, un aparte in der Schlacht +van Waterloo, met Uutteeknunge deent hebbe; abers daar werd Eenen +hüütiges Daages dach al nich to biister viele mehr up to Gooe rieket, +dann de Niggelaut[59] is al längest van de Saake aawe. + +Hellske plaseerlick lut't dann dach almanngsens, wann me de +aulen S'ldauten es hen un wier an't Rawawwen un Vertellen uut'n +Kriegertiien kriigen kann. Me höt'r sick nich vor, wat de'r eene Alle +hierriätern[60] kiönet, aparte wann me sick 'r dumm un luffhäärig bi +anstellet un sick't nich anlätt, dat me'r auck met tüsken wiesen is. +Me mot'r sick vorwahr faaken krank met lachen. Ick heww't mi miin +Liewe al mannigen Breef T'back[61] kosten lauten, dat ick se'r met +an'n Gank kreig; dann mi is baule Nicks leewer up'r Welt, as söcke +Vertellsels anto lustern, daar se allmanngsens bi upschniiet, dat me't +faarts gäpsvullswiise[62] wegdriägen kann un ick plichte _Bürgern_ +vullenkuomen bi, wann he seggt: + + »Nicks Bieters weet ick mi an Sönn- un Fyerdaagen, + As'n Gespreik van Krieg un Kriegsgeschrey.« + +Man daarbi sette ick voruut, dat se'r us alldach wiit genoog met van 'n +Liiwe bliiwet. + +Et begript sick lichtferrig, dat'n S'ldaute, wann he'r auck van +Natuur jüst nine Anlaage to heft, baule an't Upschüdden un Upschniien +kuomen kann; dann wann se bi de Landlüüe herümme ligget, de meestig +niesgieriger Aart sind, kann'n S'ldaute Nicks bieter doonen ümme +sick de Fründskup to waaren, daar 'n uut allerhande Oorsaaken met +e deent sienen mot, as dat he 'ne manngsens wat vertellet, dat'r +wunnerlik n luuet. Daar wietet aparte de aulen Ruwwbäärde nütte goot +up to loopen, dann den gläft de Buur natüürlick mehr to, as'n jungen +Schillerhüüskenheeder, de de Welt na nich viele to sehnen kriegen heft, +un de hebb't auck Erfahrunge in söckes wat, dat se wual wietet, dat't +eer Schaae nich n is, wann se de Buuren waarm haulet, dat eer nich mehr +kostet, as'n Mundvull Wäärde, daar se dann up annre Wiise duwwelt wier +vor bedacht weeret. Bi de Ümmestände raaket se'r dann auck baule hen, +dat se 'n bito den Hals vull leeget; dann wo mehr me den gemeenen Manne +to häären gift, dat he nich begriipen kann, wo luffhäariger he werd un +wann se dann Eenen hebbet, de'n wann't suure Dagwierk af e daun is, bii +'n Piip vull T'back 'ne gooe Verküürunge to waaken weet, de heft't, +segg'k Ju, meestig auck elennige goot toliggen un kann sick alfaakens +'n schmierig Muul maaken un auck almanngsens waar henkruupen, daar'n +anner Minske de 'r nich sau viele hier raatern un schnaatern kann, sick +vor wisken mot ... + +Ick kwam auck es vor'n half Stiige Jahren in 'n Buurenhuus, daar 'ne +P'troontaske in 'r Upkaamern an 'n Knappe[63] hönk. Ick begierde +den Öllsten, de bi de Brandrooen in'n Fuulstoole satt un sick de +Plattfööte wiermede, he mogde mi dach 'n Äumerken[64] uut'r Asken +fliggen[65], dat'k miine Piipen upsticken kiöne un fröög 'ne bito, of +he vellichte Inquaterunge harre? De vertellde mi, dat'r Eene van de +aulen Vetteraaners bi em leige un dat de Keerl, na siinen Begriepe +ganz unwiise leegen konne. He harr 'em unner andern lest es vertellt, +dat he bi Gibberalter Scheppe sehnen hewwe, de sau graut un nau wual +grätter wiesen siien, as dat grättste Buurenhuus. Man dat konn 'n +ichtens wiis Minske em dach nich recht to gläuwen un aparte he lööte't +sick nich upbiinen; dann vor'n half Stiige Jahren, siä he, was'k es +na Prüüsk-Minden, daar auck Scheppe up'n Waater gahet und daar heww' +ick auck wual sehnen wat'n Schepp is. Dat Grättste was, ducht mi, +nich grätter as 'ne Schäuperkaare. De Buur bat mi, ick scholl dach'n +Käären letten[66], dann de Lüüghals scholl wual baule wier in kuomen +un he mogte dach elennige geeren es wieten, wo't eegentlick met den +Keerel siine Wäärde bewennt wööre. Wann'k mi dann man 'n bieten dumm +anstellen woll, scholl ick wual baule mierken, dat he an der ersten +Lüüge nich e bosten sii, dann he scholl'r wual faarts _met'r breen +Biilen inhacken_ un mi den Hals auck wual wenner jüst sau vull leegen +willen, as em un ann're ehrlicke Lüüe. As de Griisbaart 'r wier was, +schmeit ick faarts saune Himphamperigge up de Bränne, dat he an't +Vertellen kuomen moste. Met des kwam'r jüst na'n anner Buur up to, de +den Praut met anlusterde un't Muul upspeerde as'n Schlächterrüüe; man +as de Aule nu up de grauten Scheppe to küüren kwam un'r sick hauge +un düür up verflokde, dat'r wecke manken wiesen siien, de na wual +jeewe[67] sau graut wiesen wöören, as düt Huus, wüßte de Dummschnuute +auck baule nich mehr, wat he seggen scholl un fröög an'tleste, +»waviel Malt Saut Bou-Land un Wisk'grund daar dann wual eegentlick bi +häärde.« -- Miin meeste Lachent most'k dann dach aparte es doonen, +as mi Eene vertellde, eere Kumpenigge harr _vor Wasserloch_, as he't +nöömde, de heele franske Armee alleine ümmßingelt; man dau wöören +de Tuutertaaters auck faarts sau fläige[68] wooren, dat se an alle +Knuaken ßittert un biiwet harren, as Iärften[69] in'n Potte un Gatt +man danket harren, as't'n antleste glücket wööre, dat se Eenen van de +Uusen unvermierket uut'r Siit e bägt un 'n Lack e wunnen harren, daar +se sick alltohaupe uutschliiken konnt harren. Nu, wi lööten se vor de +Keer loopen, vertellde he wiider, dann wat schollen wi'r lange met to +hööen doonen; wi wollen jüst auck geeren bi uuse Gnawwels[70] un'n +Schlucke Middag maaken un dann harren se us antleste auck na wual uuse +aarmsielige Frieterigge deelen holpen, dann me konnt den geesigen[71] +Keerls faarts wual ansehnen, dat se kortens wual nich to biister +viele achter de Kuusen[72] kriegen harren, dann se säugen alltohaupe +sau gierig un grimstrig uut, asse Schmachtrüüens[73] un keiken alle +in eene hen sau barmhartig na uuse Frettbüüls un Brannewiensbuddels, +daar aparte 't Meeste auck nich mehr inne was, dat'r Eene vor eesen +mogte; un wi dachten auck, dat wi se, wann se us bett wier up't Fell +kuomen schollen, na wual ens mööten of faste noog haulen wollen. Man +Düüwelstüüg was't dann dach. As se de Hacken frii harren, gneeseden[74] +se us to, as Aapen un rööpen us wisse auck wual sau wat nau, as wann't +Schliipuut! Schliipuut! heeten scholl. Man dau mogten se sick vorwahr +auck wual waaren, dat se us nich wier in de Füüste raakeden; dat harr +'ne dann dach suur upbölken schollt, dann sau baule harren wi se +nich wier'n packet, dat wi se auck in'n Kietel driiwen harren, as de +Driiwers 'n Bäär[75] up'r Schwiinejagd un dann, versiekere ick Eene[76] +wollen wi 'ne wiiset hebben, dat wi auck ault Mass[77] up'n Tiänen +harren un en[78] dat Gneesen un Uutschliipen vorwahr wual af e leert +hebben. Loopen kiönet de Lichtschinken, as de Haasen; dann wat[79] +van de Uusen sprüngen 'r 'n Schiöte Wieges achter in, man de konnen'r +nich tiigen an, wat se de Hacken auck vor'n Ees schlaunen mogten. Se +mosten abers auck wual begriepen hebben, dat se'r up 'n Besten anne +dääen, wann se man faarts in eenen Tuage un sünner Wierkiiken na Pariis +to jadackerden; dann se wöören aparte unglücks'k met us vergrelleden +Keerels wiesen, wann wi se wier to packen kriegen harren. + +Vertellen konn Eene dat aabele Volk auck nich es wat, af se gliiks den +Bill nich'n Augenblick haulen konnen, dann wel kann de Tuutertaaterigge +verstaunen; anners harren se us vellichte na wual aart begriiplick +maaken konnt, waarümme se eegentlick wual sau dicke uut Frankriik uut +e bosten wöören, un sick sau tiigen de Düütsken steggert harren, dat'r +nin düütsk Junge in'n Huuse bliiwen doste[80], he mogte auck nau sau +schell un scheewe un de Tidt mogte vor'n Buuren auck sau iilig[81] +sienen as'r to[82]; man mi duchte dach, dat'k van den Eenen wual +sauviel begreip, dat se un viele Ann're 'r alldach wual nich an e dacht +hebben schollen, wann se to Huus man ichtens wat to frieten hatt harren +un'n de Düütske Kost vor'n düssen nich sau elennige goot schmicket +harre, dat se'r wual geeren na ens wier anne licken mogten. Man daar +schiöle ji ju dach aparte wual 't Muul vor wisken un juue fiönigen +Schnurrbäärde nich bett met düütske Stuutensappen beschlibbern. + +Ick hebb'r allmangsens sau miine Gedachten[83] uäwer, dat't al goot si, +wann de Jüügde söckes wat häärt un dat me de aulen S'ldauten man geeren +allewisseweg vertellen un se'r met geweeren lauten müüge, wann't auck +Alle sau jüst nich uutkümmt un düt un dat 'r wual wier in moste[84]; +dann wann'r auck hen un wier 'n Käären Upschüddesel un Upschniesel +manken löppt, sau gift't den jungen Volke dach up Stiien 'n anhaalenden +Begriepe van'n S'ldautenliewen un brinkt'n bi Tiien Lussen un Moot +to düssen Stande bi, daar, aparte in Tiidt der Naut, sau baule nich +Eene vor hier n kümmt; un wel mag wieten, af't nich uäwer kort un lank +na es wier saune Bäärbiiterigge[85] met een of annern gluursken[86] +Landes- of Minskenfiinde setten kiöne. Ick hewwe friilick wual faaken +seggt, dat sint de Schlachtschweerter in Staulfieren verwandelt weeret, +wual nich mehr an Krieg to denken sienen schiöle; dann daar hebb't +se sint dessen al to viele weltlicke Himphamperiggen met uut'n Eene +klegget. Man tüs, tüs ... de Glauwe, de Glauwe! Daar is hüüt to Daage +'n Spookgeest manken, de, as't schint, sau naugiiwsk nich is, as de +weltlicken Tiänewiisers. Scholl't de Fall sienen, dat wi us uäwer kort +of lank toleste auck na vor uusen leewen Herrngatt kloppen mosten, dann +sau hewwe ick na 'n half Stiige Keisemester liggen un schwiere't auck +nich af, dat'k'r nich sülwest na eene van in de Hand nieme un'r to +Gattes Ehre met tüsken fiege; dann weere ick dereinstens gintebauwen +auck na wual es gewahr, welker 't eene't Meeste Dank weet un't up'n +Besten launet; of de weltlicken of de eewige Regente. + +Man nu auck wier up de Iisenbahnen un Dampwaagens. Up söcke flüchske +Reesen günnet se Eenen auck nich dat allerminnste Verhaal un lautet +Eene knapp sauviel Tiidt, dat me met Leiwe[87] wat iäten un drinken +kann. An Schlaupen is gaar nich to denken, dann de Waagens trillet alle +wisse weg fuörwets, dat'r nine Schwalwe tiigen an _schniien_[H] kann, +un de Füürbööter[88] up'n vörnsten Waagen stuaket all in enne hen sau'n +unwiis Füür in 'n Uawen, dat et _huulet un suuset as de Jooljägger met +siiner hellsken Jagd_. + +_Haulet Ju dach nich mehr up bi dat wat krüpt, weenet Ju vielmehr to +dat wat flügt._ + +»Alles p'r Dampf,« siä 'k eersten; man womehr me den Ümmestand in't +Auge packet, mot me'r dach antleste baule grüwwelsk bi weeren, un me +scholl seggen, dat aule Vertellsel van der Aulenwiiwermiölen kiöne +alldach na wual es wahr weeren, wann't auck in ümmekehrder Wiise de +Fall wööre, dat me de Wickelkinner man in de Maschienen to stiecken +böft un se'r met'n Ümmesehns as graute gelehrde Lüüe wier uutkruupen +kuomet; to'm Minnsten schall't mi nich wünnern, wann'k uäwer kort of +lank beliewe, dat se'n Schaupbuck met Huut un Haar in de Maschienen +stoppet un he sick sünner Wierkiiken[89] un met'n Schnappe van sülwenst +sau verwandelt, dat de Wulle farwet, spunnen, wuörket, to schniien un +in'n ferrigen Rock na'r niggesten Moode met Knäupen un Allens vernegget +-- un dat Fleesk'r bito, de Bostkarren up Röstern un de Bollen[90] +an'n Spette braaet un de Knuacken to Beenschwart verbrennet, wier +vor'n Dag kuomet. Wel mag afsehnen, wo wiit dat gaunen will un waar't +na wual bestaunen blift. De Damp is na lange nich heel uutstudeert un +uutprobeert un't geht van Daage to Daage wiider met den Wunnerwierken +de he to doonen beroopen is; dann in der Saake werd alle in eene weg +sauviel simmeleert un studeert, dat se't antleste na wual ree[91] +kriiget, dat'r gaar nin Minske 'n Daglaun mehr verdeenen kann un dat, +wann uuse Herrgatt man Waater un Damp lät, Allens wat süß Minskenhände +behoofde sick ganz van sülwenst torechte haspelt. + +He Ji t. B. wual es wat van _Viggeliinpapier_ häärt? Dat werd, as +hüütiges Daages baule Allens, auck met Dampmaschienen maaket un is sau +glatt, dat me'r wual uppe glisken konn. Wann me söckes Nigges man sau +buawen hen bekickt, blenket't in't Auge as K'rfunkel in'n Schattsteene, +man wann me't aart nowwer betrachtet, kann me em auck faarts wual +ansehnen, dat p'r Dampf, de in uuser jetzigen Tiidt leider saviel Spook +in der Welt maaket, dat'r ick mag wual seggen baule dat ganze Liewen +met bedriiwen werd, zwaarens Allens wual glatter un fiiner, man in'n +Grunde dach nich bieter toreet[92] werd. + +Gawwe, gawwe! is dat Luatelwaart der Tiidt; gawwe leeren, gawwe +aarbeeden, gawwe winnen wat me kann, gawwe reesen, gawwe liewen un +stierwen. + +De düüwelsken Dampmaschiinen bringet, bi mann'gen Gooen, dat me nich +wegstritten kann, auck vull Unheil to Wiege un't is, as ick buawen +al seggt hewwe, aftosehnen, dat se't'r antleste na wual sau wiet met +driiwet, dat wi aarmen Minskenkinner alltohaupe de Hänne gemäckel'k in +'n Schaut leggen un up 'ne komoode Wiise met Liiggaunen verschmachten +kiönet; daar se in wat Lännern auck reefaarts al nett anto sind. +Man wann me de Maschienenaarbeit -- met Uutnahme allenfalls van +Metallsaaken, daar van Natuur al faarts mehr Kunfertanßigge[93] inne +sitt, -- man aart nowwer beäugelt un unnersocht, heft me't auck baule +wiege, dat't alldach Alle man up't Ansehn berieket is, wat se up de +Maschienen bereet; dann't is Allens sau licht un dünne, dat me faarts +begript, dat'r nine ehrdaagske Düügte[94] inne sitten kiöne. Ick pliege +wual es to seggen: »p'r Dampf!« dat het up goot Düütsk: »_buawen glatt +un bunt un unner nicks as Strunt_.« + +Wo will't us aarmen Kinners na wual es gaunen met'r Gaaren un +Linnentucht? -- Daar kümmt't auck wual nich wier met up'n aulen +Foot un de gooe Winnst, de Riikdoom uuser leewen Landslüüe is stump +verschüttket[95]. -- Mi ducht de Landmann schiöle sick man bi Tiien up +wat Anners verleggen; to'm Bispell up de Hoppen-, Kiömel-, Karden-, +Immen- un Siiden-Tucht, Strauflechten, und andre Saaken, daar siine +Laage sick to regeert un daar he de Tiidt nützlick met verschliiten un +wat met uut'r Pütten haalen kann. Vor allen Dingen mogde abers wual +mehr up 'n Holtwas, man nau mehr up de Vehtucht toschlagen weeren, dann +de schmit uapenbaar den meesten un siekersten Winnst vor den Landmann +af. Man wann wi us daarto giiwen willt, miöte wi eerst uuse Wisken un +Weeden un uäwerall uuse Ackergründe, den'n wi in'n Allgemeenen vull +mehr afwinnen kiönet, as wi sinthier e daunen hebbet, bieter inrichten +un nutzbaarer to maaken sööken. Hewwe wi man eerst gooe Weeden, dann +woll't dach met'n Düüwel togaunen, dat wi bi us nich jüst sau goot +Ossen, Schwiine, Schaupe u. s. w. fett kriigen konnen, as in annern +Giigenden un Lännern, daar wi to'm Deele dat viele düüre Geld vor uuse +Schlachtelwierk hendriäget. 'T moste dach Schaae sienen, wann wi nich +baule sülwent saviel Veh mästen konnen, as wi vor us sülwent van doon'n +hebbet[96], abers ick huape't met Gatt na to beliewen, dat den Buuren +de Augen recht uapen gaaet un dat se'r allen Fliit bi ansettet, dat +uuse vielen vernaulässigeden Gresbrinke un Weedegründe in den Tostand +kuomet, dat wi jüst sau goot as Ann're de fetten Ossens driftswiise to +Markede schicket un bito sülwent auck'n bieter Stücke Schlachtelwierk +in 'n Pott to doonen kriiget, as wi't bes daarto harren. Jungens, +Jungens! wat wi' wi us dann in't Schmier leggen! Ick lickmüülke'r +vorwahr nu al nau un't Waater löpt mi'r al bi ümme de Tiäne, wannk'r +man an denke, wat wi dann vor Schmullen in de Schötteln kriigen weeret. +_Lachet Ju dat nich an, as Fierkenschnüütkes in'n Suurkaul?_ + +_'t Eene folget uut'n Annern, as't Kalw uut'r Koh_, pleggt me wual to +seggen. He-ji mehr Veh, he-ji mehr Mielke, Battern un Kaise un Meß, +un he-ji mehr Dünger, he-ji auck mehr un bieter Käären, un heft me +wat, dat Minskenkinner dagdäglicks begiehret un bruuket, dann -- sau +is't auck allümmer an'n Mann to bringen un to Gelde to maaken, aparte +in uuser hüütigen Tiidt, waar Allens, 't sie auck wat't si, vull +lichtferriger un geschwinder p'r Dampf na allen Kanten der Welt bracht +werd. + +Wi liewet nu eenmal in der Damptiidt, deswiegen werd't us auck wual met +e daunen, dat wi'r us, 'n Jedder in siiner Wiise, auck to angiewet, +dat wi nich an'n Wiege liggen bliiwet un dat schall sick auck wual +riigen[97], dann't is wual 'n glöönig Miöten. -- De Weltgeschichte +wiiset't van allen Tiien hier nau, dat de Weltloop un Kunstereegnisse +met den allgemeenen Hanteerungen un Bedriiwe Hand in Hand gaaet; dat +het met annern Wäärden, dat wi _in 'n Kleenen_ sawual as Annere in 'n +Grauten simmeleeren miötet, dat wi Söckes winnet, wat de Damp up't +leeweste schluckt. De aule Trant hält us den Kopp vorwahr nich mehr +uut'r Waake. Met'n Dampe mot Jeddermann vuörwes; _de aulen Iisels +genööget nich mehr_ .... + +Triäet deswiegen der Saake es 'n bieten neiger, dooet ju in 'n +Buurskuppen tohaupe, stieket de Köppe bi eene, legget Liäsezirkels +an un vergaadert ju's Sönndaages Uänerns to Bespriekungen uäwer dat +wat ji häärt of liäsen hewwet. Gooe Bööker gift't in allen Deelen in +Uäwerfloot un se kostet auck graut's nin Geld mehr, dann de weeret +reefaarts auck al met Damp e maaket un Liäsen leert je hüüte Gattlaf! +auck de minnste Schwiine-Junge. De hüütiges Daages wat beschicken un +met vuörwes will, draf vorwahr nich mehr vor sick alleine hen drawweln +un mot allerweggens herümme lunkahren; wat de Eene nig 'n weet, weet de +Annre; deswiegen stiftet landwirthschaftlicke Vereine un uäwerlegget un +belehret ju unner'n anner, bi'n Piip vull Taback, wo ji't intorichten +hebbet, dat ji in uuser striiwsken[98] Tiidt met buawen bliiwet. De +Tiidt un Ümmestände sind ju sau günstig as'r to. De Marken sind e +delt, 'n Jedder heft't Siine vor sick un kann 'r met doonen un lauten +wat he will; de Gootsheere deelet nich mehr met ju un is ju auck süß +nich mehr to'r Last un in'n Wiege met Fohren un Denste; wat ji winnet, +winne ji vor ju sülwenst; deswiegen kann de Buur, wann he nich heel +in 'n Schlaupe geht un sick man ichtens räugen un met'r Tiidt vuörwes +will, vorwahr lichtferriger haups häuger kuomen as vor 'n Düssen. Dat, +ducht mi, kann 'n Kiind begriipen un 't moste dann dach Schaae sienen, +wann miine van Aulens hier al vor upkläärt un striiwsam haulenen +Landslüüe 't nich auck insehnen un'r sick met aller Macht an to giewen +schiölen un mosten se'r auck 't Wammes bi aftrecken un af un an in de +Füüste spiggen un He! seggen, dat se eeren Eegendoome afwinnet, wat'n +uuse leewe Herrgatt sau geeren un riikelk günnet. Wen woll wual vor'n +Handtast Aarbeet grüwweln, wann he den Laun sick alle Daage vermehren +süht. -- 'n ault Jeddewaart seggt: _De na'n Waagen ringet, krigt to'm +minnsten eenen Lüns af._ + + »Baw'r zeuch voraus die Strassen, + »Zeige uns den Wegk etc.« + +steht in 'n aulen S'ldautenleede. Dat ist hier auck to bruuken; dann +geht de Buur man met gooen Inrichtungen un Verbieterungen voran, +staaet de Hüürlüüe achter 'n Gluurbuske[99] un kiönet eer Spiiten wual +nich lauten, man antleste folget se em sachte nau un uäwerlegget vor +sick, dat se de aulen Schlüürtuffeln[100] dach auck wual an de Kante +schmiiten miöten ... Nau is't Tiidt, deswiegen spigge es reselute +in de Füüste, Michel! un räuge di, woll 'k di man seggen, dann is'n +alltohaupe holpen. + +To düt Capittel heww 'k auck sa'n lütk Leedken maaket, dat liäset es +wann Ji düt alle hebbet, un segget mi es bi Geliegenheet, wo Ju dat +gefallen heft un wat'r Ju van ducht, af't nich hen un wier todrept. +Schlaaet man 'n Stiige Bliär vuörwes, dann schiöl Ji 't wual siinen; 't +het »_de Vorgänger_.« + +Dat 't met'r _Siidentucht_ hier to Lanne auck wual gaunen scholl, wann +wi'r us man recht to giewen wollen, heww'k in Niggenkierken bi Melle +sehnen. Daar winnet un wuörket se reefaarts al half- und ganz siiden +Tüüg, dat sick vorwahr wual sehnen lauten mag un daar Börgermesters +un Domheerens wual 'n Kamsöölken van e driägen konnen, daar eere +Schmier-Pänskes verentig wual inne glemmen un'r 'n Ansehnen van kriigen +schollen. Un wat is de Siidentucht nich vor 'ne nüdl'ke, rentl'ke, +bedierwe Hanteerunge, daar söcke Rackerigge un Unseligheit gaaruut nich +bi vorfällt, as bi 'n Flässen[101] un bi'r Linnentucht: Linnendrücksel +willt de Fruuslüüe je alldach nich recht mehr driägen un dat dünne, +engelske, kattuunene Spinnewiewentüüg is 't Neggen baule nich es +werth; deswiegen haule ick vor't Beste, dat wi us man faarts siiden +Schliitelwierk[102] toreet[I]. + +Lautet Ju de Saake es recht düür de Koppe gaunen un uäwerlegget 't +es met wualerfahrenen Lüüen; dann, rieke ick, schiölen Ji 'r wual +Sinnigheet an e kriigen. De Bedriif is miiner Seele sau undoonelk nich, +dat he sick bi us to Lanne nich jüst sau goot leeren un düürsetten +lööte, as in annern Lännern, daar wi dat viele Geld vor de düüren +Siidenwaaren henbringet. Kinner kiönet'r't meeste Wierk alleine bi +doonen un'r is vorwahr 'n netten Daaler Geld anne to winnen. + + * * * * * + +Düsser Daage kwam 'r wier 'n ganzen Tropp Uutwanderers düür de Stadt, +de na eere Dracht to rieken, uut'n Wielinkholsesken un daar herümme +hier sien n mosten. Je nu! de miötet 't sülwenst up'n Besten wieten, +wat se dooet. + +Adjüüs kann me lichtferrig un baule seggen, aparte wann me sick 'n +annerweggens wat Gooes in te Mööte süht. Man daar is alldach mehr bi to +bedenken, dann wann 't ju nich Allens sau toschleit, as ji 't ju wual +in e bell't harren, un ji al geeren an 't Wierümmekuomen dachten, is +Holland in Naut; dann to Foote kann me upstunds na nich uäwer't wilde +Waater loopen un de Scheppers willt 'ne Gäpsvull Daalers wieten, süß +lautet se ju an 'n Ööwer staunen, as de Aanteküüken de Brööehennen, de +se uut e sieten hebbet. + +Van Niggelaut un Wiälmoot alleine, scholl me seggen, unnerneime 'n +wiis Minske wual sau baule sau'ne wiitlöftige un unsiekere Reese nich. +-- Ick wünske en alltohaupe viel Glücke un Siegen, dat se dräuge un +wualtofriäe gintsiits Waaters to Lanne schlaun un baule 'ne schmööe, +gemäckelke Sitterigge winnen müügen; dann met'n Wierkehren heft 't +gooe Wiege. De eenmal in dat fruömde Land vertrocken sind, miöt't 'n +leewen Gatt anheem stellen, up wat Wiise He se daar verschliiten[103] +will. Me scholl e ment hewwen, dat dat Uutwanderungsfeewer na de vielen +leigen Breewe, de 'r sint 'n paar Jahren un aparte in der lesten Tiidt +uut Amerika kuomet, allnhand dach wual 'n Knitzken[104] naulööte, un +dat de Schwollst'r[105] to'm Minnsten baule uute sii; man ick hebbe +wual häärt, dat 'r uut'n Kaspel Bistruppe[106] auck na 'n Ittelke[107] +wier weg willen. De heft sieker de Bruns'm[108] wier begäusket, un 't +scholl mi elennige leid doonen, wann de sick auck bedaart harren, as +leider Gattes sau viele Annere, de'r al vor 'n düssen hen aarbeitet +sind. + +Heft de däärlicke Upstiäkerske[109], de verlieen Jahr met weggönk, +al wual es schriewen, wo 't eer gintsiits 's Waaters geht? Dat Lüüt +harr na miiner Meenunge auck man hier bliiwen schollt, dann 't harr't +hier wisse na sau leige nich toliggen. _Wel_ hüütiges Daages _man sau +ichtens sitt, de laute siin Rücken_. + +Ick denke 'r na allmanngsens anne, wat de aule Jösting, dautomaulen +siä: »Söcken sittsamen[110] Fruuslüüen _bastet antleste 't Genöögen_, +dat se nich mehr bedenket, wo gemäcklick se 't up'r Welt hebbet; man +achter der Nauteln verfallet se faaken up allerhande Däärlickheeden un +simmeleert 'r sick allmanngsens wat bi 'n eene un düür 'n eene, dat +'r nich n dogt. De wat meenet auck wual, wann se hier ninen witten +Mann to kriigen sehet, dann si daar vellichte na wual 'n Schwarten +sau däärlick, dat he se neime, man dat sind ju dann de Rechten, den +'t 'r liike nau is, van wat vor Klööre de Uuthelper si. Wann sick dat +Lüüt man nich auck versehnen heft. Mi ducht, et harr nich bruuket +wegtogaunen, dann 't harr na nin Beschweer un konn vorwahr met siiner +Maschienen[111] hier in 'n Duarpe alleine wual met Gemack saviel Geld +verdeenen, as em van doonen was, wann 't de Neggenauteln auck siin +Liewe nich wier an e kieken harr. Man _sittsame Eese hebbt Viel to +bedenken un wann se sick to warm brööet, kiönet se eer Wiepsen[112] +nich e lauten_.« + +Sau mag 't leider wual al Vielen begiignet sienen, de 't goot e noog +harren un 't dach wual geeren nau na bieter hebben wollen; _man söcke +geht 't auck wual es as Kösters Koh, de dree Daage vor'n Riegen uutgönk +un dach meßnatt wörd_. As me häärt, kuomet se'r nagraae alle unner +uäwer eene, dat'n in Amerika de braaeden Duuwen auck nich man sau baats +in 'n Hals fleeget un dat 'r Mannigeene, de sick tüsken twe Stööle daal +settet heft, al geeren wier na Moorspotte kweime, wann he'r man ichtens +den Verwank to to kriigen säuge; dann gläuwet man driisten, dat'r in +Amerika manig aarm düütsk Kiind met'n Biedelsacke herümme dwaalt un vor +Naut verschmachten mot, dat 't to Huus wual bieter hatt harre. Dann +in Amerika suarget in 't Allgemeene 'n Jedder man alleine vor sick un +knippäugelt 'r nich es na wier, wann siin neigeste Nauber auck in 'n +bittersten Elende verkuomen un verrecken mot. + +De meesten Breewe de me hüüte[113] daarhier to liäsen krigt, kuomet +daarin uäwereene, dat de, de daar wat doonen willt, jüst nich to +verschmachten bruuket; man dat kümmt in der ganzen Welt auck up Eens +uut un wann aparte de ganze Anlaut[114] faarts nich bieter is, dann seh +'k vorwahr nich in, waarümme Eene nich leewer bliiwen scholl daar he is +un waar he reefarts wat to biiten heft. Tostäuners[115] un Fuulwämmse +bliiwet allerweggens Quiälers un Biedelhänse. + +Gatt helpe Ju un us! 'n stillen Gooensdaage[J], of to Pausk' Auwend +rieke ick wier to schriiwen; man dann hewwe ick auck 'n Anliggen, daar +Ji mi met to'r Hand gaunen miötet, saviel Ji ichtens kiönet. + +Lautet mi dach düt mal froo e noog wieten, wannehr Ji dat +Bisselschillingstiär[116] hebbet, dat 'k'r nich wier sau lästerlick +ümme bedruagen weere, as verlieen Jahr; dann 'k woll'r miin Deel dach +auck wual es geeren van af hebben. + +[1] _Riie_: kleiner Bach. + +[2] _Klapptuffeln_: Pantoffeln mit Holzsohlen. + +[3] _mutziger_: schneller. + +[4] _Jiöcke_: Jucken. + +[5] _met 'n Kleie_: mit der Krätze. + +[6] _deftiger_: kräftiger, nachdrucksvoller. + +[7] _elennige aardig_: überaus fein, zart, manierlich. + +[8] _Griiwelingsschmalt_: Dachsfett. + +[9] _Schnüüsterigge_: Kleinigkeit, Allerlei ohne Werth. + +[10] _alldach_: demohngeachtet, unterdessen. + +[11] _sau biister leige nicht_: so gar übel nicht. + +[12] _Raarigheeden_: Eigenthümlichkeiten, Besonderheiten. + +[13] _Verdwiin_: Verschwinden. + +[14] _henkuomen Lüüe_: betagte Leute. + +[15] _Excessers_: Assessoren. + +[16] _Landströöfeln_: kurze, leinene Gamaschen. + +[17] _saardookene_: zarttuchene, feine. + +[18] _spialterne_: zinkene. + +[19] _'ne wandelbaare Stiie_: eine veränderte Stelle. + +[20] _drepannen_: dreipfandig, aus drei Theilen zusammengefügt. + +[21] _Stüütspangen_: Messingblechstreifen zum Zusamnmenhalten der +Haarnesteln. + +[22] _Püntnauteln_: Brustnadeln. + +[23] _met willigen Schrääerläckern_: mit geräumigen, gefälligen +Seitenschlitzen. + +[24] _Magsachten_: grobe Leinwandstücke, welche zur Ersparung von Tuch +etc. an der Stelle in die Weiberröcke eingesetzt werden, wo die Schürze +herüberhängt. Dies Wort hat sich aus der Redensart: »_dat mag't sachte +doon_« das kann's wohl gut machen, wohl thun, gebildet. + +[25] _Kniepe_: Taille. + +[26] _Lowwen_: Krausen, Handkrausen. + +[27] _Luurkenlack_: eine Öffnung im Camisole, in der Gegend der Brüste, +um die Säuglinge bequemer anlegen zu können. + +[28] _Böskes_: Brustlatze. + +[29] _dat Kamsoolsfoor_: fig. die Brüste. + +[30] _Fluötekrallen_: große Bernsteinperlen, welche die Flüsse +ausziehen oder vertreiben sollen. + +[31] _Hiermkenfelle_: Hermelin. + +[32] _Füürdööker_: (nicht von _Feuer_ sondern von _vor_ abzuleiten) +Schürzen. + +[33] _Wentken_: schlechte leinene Überwurfröcke, zur Schonung der +bessern. + +[34] _Schlippen_: kleine Schürzen. + +[35] _eerene Beckens_: irdene Näpfe. + +[36] _de Denste_: die Dienstboten. + +[37] _Möösken_: Suppe von Milch und Mehl. + +[38] _Imb't_: Inbiß, Frühstück. + +[39] _Raamenroot_: Rauchfangsruß. + +[40] _balgschlächtig_: bauchschlägig, (Colik). + +[41] _lankings Bücksen_: Nanquin-Hosen. + +[42] _Präumkes_: Kautaback. + +[43] _Karmielks-Waarmbeer_: Buttermilchsuppe. + +[44] _Schmittsel_: Topfschwärze. + +[45] _Bibäärigheeden_: Grimassen, üble Angewohnheiten. + +[46] _bedrüüßelde_: betäubte. + +[47] _triiseln_: rollen, kreiseln. + +[48] _in 'n Dutte_: im Halbschlafe, Traume. + +[49] _na'r Fissen_: nach der Schnur, nach Wunsch. + +[50] _wuormäuterig_: wurmstichig. + +[51] _blesset_: gezeichnet. So sagt man: _'n Baum blessen_: einen Baum +auszeichnen. + +[52] _Parremitenhelden_: Pyramidenhelden. + +[53] _bedwelt_: verirrt. + +[54] _Piik_: Mark. + +[55] _weghoosten_: weghusten. + +[56] _Sielen_: Siehlen, (Zuggeschirr der Pferde). + +[57] _Jöcke un Sielen_: Joche und Siehlen. + +[58] _Willebreewe_: Danksagungsschreiben, Zeugnisse. + +[59] _de Niggelaut_: das Neue, der Glanz der Neuheit. + +[60] _hierriätern_: herrasseln, herschnacken. + +[61] _mannigen Breef T'back_: manches Packet Taback. + +[62] _gäpsvullswiise_: was man in beiden offen gegen einander gelegten +Händen halten kann. + +[63] _an'n Knappe_: am Haken. + +[64] _'n Äumerken_: ein kleines Fünkchen. + +[65] _fliggen_: hervorsuchen. + +[66] _'n Käären letten_: ein wenig warten. + +[67] _jeewe_: reichlich, völlig. + +[68] _fläige_: feige, nachgiebig, kleinmüthig. + +[69] _Iärften_: Erbsen. + +[70] _Gnawwels_: von _gnagen_: nagen. So nannten unsere Soldaten den +harten Schiffszwieback. + +[71] _geesigen_: blassen, schwächlich aussehenden. + +[72] _Kuusen_: Backenzähne. + +[73] _Schmachtrüüens_: ausgehungerte Hunde. + +[74] _gneeseden_: grinseten. + +[75] _Bäär_: Eber. + +[76] _Eene_: Jemand, Jedermann. + +[77] _ault' Mass_: altes Moos. + +[78] _en_: ihnen. + +[79] _wat_: einige. + +[80] _doste_: durfte. + +[81] _iilig_: eilig, mit Geschäften überhäuft; _de iilige Tiidt_: die +Aerntezeit. + +[82] _as 'r to_: als nur möglich. + +[83] _Gedachten_: Gedanken. + +[84] _un düt un dat'r wual wier in moste_: und Dies und Jenes als +unrichtig wohl wieder zurückgenommen werden müßte. + +[85] _Bäärbiiterigge_: Sauhetze. + +[86] _gluursken_: lauernden, tückischen. + +[87] _met Leiwe_: mit Ruhe. + +[88] _Füürbööter_: Einheitzer. + +[89] _sünner Wierkiiken_: ohne daß man sich darnach umzusehen hat. + +[90] _Bollen_: Keulen. + +[91] _ree_: fertig. + +[92] _toreet_: bereitet. + +[93] _Kunfertanßigge_: ~Confortantia.~ + +[94] _Düügte_: Tugend, Tüchtigkeit. + +[95] _verschüttket_: verschüttet, verloren. + +[96] _van doon'n hebbet_: nöthig haben. + +[97] _riigen_: ordnen, fügen. + +[98] _striiwsken_: bestrebsamen. + +[99] _achter'n Gluurbuske_: im Hinterhalte, auf der Lauer. + +[100] _Schlüürtuffeln_: Schlurren. + +[101] _bi'n Flässen_: bei der Flachsbereitung. + +[102] _Schliitelwierk_: was zum eigenen Gebrauch, Verschleiß, bestimmt +ist. + +[103] _verschliiten_: gebrauchen, verwenden. + +[104] _'n Knitzken_: ein Wenig. + +[105] _de Schwollst_: die Geschwulst, das Anschwellen, der Andrang. + +[106] _Bistrup_: Bissendorf. + +[107] _'n Ittelke_: Einige. + +[108] _Bruns'm_: Brunsmann. + +[109] _Upstiäkerske_: Putzmacherin. + +[110] _sittsamen_: sitzenden. + +[111] _Maschiene_: hier Knipp- oder Kräusel-Maschine. + +[112] _Wiepsen_: Wippen. + +[113] _hüüte_: jetzt. + +[114] _Anlaut_: Anschein, Aussicht. + +[115] _Tostäuners_: ungefügige, unanstellige Menschen. + +[116] _Bisselschillingstiär_: ein Fest, welches die Landleute von +dem Ertrage der Conventional-Strafgelder für gegenseitig gepfändetes +Weidevieh veranstalten. + +[A] hüütiges Daages süht me se vorwahr auck wual al met krüllede Haare +loopen. Wüst'n Buur vor'n Düssen auck wual wat van 'n Haarkläuwer? Nu +mot'r in jeddern Duarpe to'm Minnsten een Kloddendokter sien, süß is't +nich vullständig, un de Bedeenunge heft hen un wier de Köster bito. + +[B] Düsser Daage höölt ick auck es Eenen vor, dat he dach leewer bi'r +Piipen af bi'n Präumken bliiwen scholl; man de mende, wat daar wual +graut's up to seggen wööre: Met de Segarren harr he't faarts duwwelt, +an'n eenen Ende 't Präumken un an 'n annern den Damp. Daar konn 'k dach +nich tiigen an ... 'T is de Welt! Allens man duwwelt up, eewelt[D] +geht't alldach nich mehr. -- + + Futikant! de 't bieter wietet, + Un alldach den Taback _friätet_. + +[C] Das ist schon ein alter Erb-Schaden; denn Bartholomäus Ringwald +sagt in seiner »_Lauteren Wahrheit_« (1585): + + Ich lob die Pol'n in ihrer Zier, + Die bleibn bei der alten Manier, + Bekleiden sich nach Landesbrauch, + Wie Türken und Musewiter auch. + Aber die Leut im deutschen Land + In Kleidung halten kein Bestand + Daran man sie mit wahrem Grund, + Wie andre Landschaft kennen kunnt; + Sondern sie seind gleich wie die Affn, + Nach Welschen und Franzosen gaffn, + So wol nach Böhmen und dergleichen, + Die ihrer Lande Gränz erreichen: + Was die an Rüstung, Roß und Wagn + Gebrauchen und am Leibe tragn, + Das müssen Jungfrau, Mann und Knabn + Auch allenthalben um sich habn. + Mit welcher Tracht und losen Dingn + Sie sich nur um die Heller bringn + Und machen (wie mans wol erfindt), + Daß alles Geld im Land verschwindt. + Ja, wenn sie noch bei Einem bliebn + Und nicht so leichten Wechsel triebn + In Röcken, Wämsen, Stiefeln, Hut, + So ging es hin und wär noch gut! + Aber ehe denn man dargesicht, + So wird was Neues aufgericht + Darauf so fallen sie insgemein, + Wie sollen sie denn vermüglich sein? + Und weil die Kinder Israel, + Mann, Weiber, Jungfrau und Gesell, + Sich der verfluchten Hoffahrt fleißn, + Gehn schwänzen und für Schminke gleißn, + Darzu köstliche Schuh antragn, + So wird sie Gott (das mag ich sagn) + Mit Pestilenz darnieder schlagn + Oder den Türken lassen plagn + Oder wird ihre Marderschaubn[E], + Gezogne Borten, Flitterhaubn + Lan in die Schul der Jüden gehn, + Daß sie darnach kein deutsch verstehn. + +[D] _eewelt_: einfach. + +[E] _Marderschauben_: Röcke mit Marderfell besetzt. + +[F] Die »Herrenreste« ist 2 Stunden von Osnabrück entfernt und es +führte ehemals ein sehr schlechter stets bergan steigender Weg dahin. + +[G] Die Uhr, nebst daran hängendem Petschaft, dieses tapfern +Pyramidenhelden, beide mit den demselben vom Kaiser Napoleon +verliehenen Wappen -- ein aufrechtstehender Löwe, umgeben von 9 +brennenden Granaten, in blauem Felde; im Ehrenschilde, rechts, ein +Ehrendegen; Schilddecke, eine Krone; Einfassung, Decoration der +Ehrenlegion -- versehen, sind mein wohlerworbenes Eigenthum, in welchem +ich eine der interessantesten Reliquien des großen Schlachttages von +Waterloo zu besitzen glaube. + +[H] Der Bauer sagt nicht: de Schwalwe flügt düür de Luft; sondern.... +schnitt (schneidet) düür de Luft. + +[I] Met Vergnöögen heww' ick e häärt, dat sick hier un daar up'n Lande +Vereine bildet, de dr'up afgaaet, dat se in Platz van den dünnen +kattuunen Tüüge faartan nicks anners as Drücksel van sülwest tüügeden +Linnen driägen willt. Dat is recht un nütte to luawen un se schiölet +auck baule to der Insicht kuomen, dat se'r bieter anne dooet; dann +söckes wat hält teggenmal länger, mag ick wual seggen, un 'n Jeddereene +kann 't sick je auck sau fiin spinnen un wuörken as he will un 'r +Musters und K'löre ganz na siinen Gefallen, sau bunt as'n Distelfinke, +van 'n Drücker upsetten lauten: Mochten söcke Vereine uäwerall tohaupe +triäen. _Alle Baate helpet_; un wat kleed un rekummedeert aparte 'n +junk Wicht wual bieter as dat, daar 't van seggen kann, dat heww' ick +mi sülwent toreet. Dann kann uuse Linnen auck wier in'n Priis kuomen un +wann se fiin Drücksel hebben willt un miötet, leeret he bito auck wual +fiiner un glattfiämiger Gaaren spinnen. + +[J] Die Tage der Charwoche heißen: Palm'n Sönndag; Gooen Maundag; +Schellen Dingsdag; Asker Middewieken, (auch wohl stille Gooensdag); +grööne Dönnerdag; stillen Friidag; Pausk' Auwend. + + +Füfde Breef. + +Ick hewwe al sint en Paar Jahren sau hier un daar herümme lunkahret +un prachert[1], dat 'k geeren _aule plattdüütske Vertellsels, +Luatel-Spriöke, Pundwäärde un Leeder_ hebben woll, _up't leeweste +söcke, de se sick uut'n Gedächtnisse vertellet un van de gooen +Aulen häärt hebbet_; man söckes wat kann me reefaarts al gaar nich +lichtferrig mehr andriepen, dann de sind meestig auck na uut der aulen +_Tiidt, as se sick de Niäsen na up de Mowwen wiskeden un de Düüwel na +in der Piiken an 'n Leebande[2] gönk, un uuse leewe Herrgatt Heer un +Mester was_, un de Aulen, de se van 'n Antkevaar af van de Bessemoor +na wual häärt harren un wüßten, sind grätsten Deels daute un de 'r nau +in'n Liiwen sind, müüget söckes wat wual nich to biister geeren up +'t Papier bringen un wann se Eenen auck wual es wat tosegg't hebb't, +_bliiwet se dach meestig bi eeren Wäärden as de Haase bi der Trummeln_; +to'm Minnsten lautet se sick'r eerst elendige lange to näudigen: deels +uut Oorsaaken dat se 't nich sau hennige bookstaweeren kiönet, deels +halwens auck meenen müüget, me woll se 'r bi Geliegenheit es wat met +ööwen. Man van söcken Lüüen bin ick nich; dessentwiegen bidde ick +Ju, wann Ji Aart van söcke Dööntkes of Leeder wieten schollen, of +uphäären konnen, dat Ji mi de Fründskup doonen mogten, Allens wat +man ichtens daarvan to kriigen is, 't sii kort of lank, reggen un +zierlick of unnüüsel un eesk[3], vor mi uptoraagen; _dann de geleerden +Niggeläute[4] willt't jüstemente geeren =sau butt un platt= hewwen, as +'t de Lüüe unner sick natüürlick un gemeen hen to sprieken plieget_. +Dann werd't Aarigste[5] un Deftigste 'r uut e sogt un na Berlin in de +Bookdrückerigge schicket, daar se alle _Völkerstimmen_ nau maaket, un +wat'r dann van afdrücket werd, kiöne Ji un Juue Kinner un Kinnes-Kinner +na vielen Jahren dann auck na wual es to liäsen kriigen. + +Elendige leef scholl 't mi siinen, wann Ji mi an en ault Leed helpen +konnen, dat ick in miinen jungen Jahren faaken singen häärt hebbe, +man nu nich mehr tohaupe kriigen kann. Et was 'n Spottleed up 'n +verleiweden Junker, de achter'n wackern Buurenwiiwe hier was, un +wann he wüßte, dat de Buur up 'n Feile dagwierkede, na der jungen +Fruwwen schleik. Man de Buur mierkede antleste Müüse un drööp 'n es +unvermoodlick an. He fröög en, wo he to düsser Daagestiidt to der Ehre +keime un wat siines Sinnes wööre? Da anwerde em de verfehrde[6] Junker +met'n Muttse[7]: + + »Ick woll Juuer Fruwwen 'n Leedken leeren + »Un eer't 'n paarmal uäwerhäären, etc.« + +Man de Baur fackelde nich lange un siä: + + »Wost du miinen Wiiwe wat Nigges leeren? etc.« + +un + + »Dau nam de Baur dat Giewelspet + »Un schlöög den Juncker, dat he etc.« + +Et is mi eegentlick man ümme dat _Giewelspet_ to doonen, dann de +Geleerden hebb't sick'r al lange de Köppe uäwer terbruaken un kiönet +'r nau bes up'n hüütigen Dag nich recht achter raaken, wat'n Giewelspet +wual vor'n Dink si. De Eene ment 't si en Nauthaaken, de Andre hält 't +vor' ne Fleeskgaffel, de Drüdde vor ne Schattfuarke[8], of sau'n Aart +Dink, un lestens mende vorwahr sau gaar Eene, et konn wual de Geck[9] +buawen up'n vörnsten Giewel sien. Man antleste heft 'r in 't Geheel na +wual nich Eene Recht van; dann na miinen Gissen[10] most't dach wual +sau 'n hennig Dingent siin, dat den Buuren faarts to'n Griepe leig of +stönd un dat dooet de Nauthaaken, Fleeskgaffeln un söcke Reetskuppen +insgemeen, un aparte de Geck up'n Faste[11] nich. + +Ick, vor miin Part, rieke, dat 't de iiserne Fleeskfuarke sien +miöte, daar se dat Fleesk in'n Kietel met ümmedregget un dat se an'n +Längehaule[12] hangen hebbet. + +Wann ick dat Leed man harre, dann kweime ick'r vellichte düür den +T'saamenhank un Waartsinn na wual achter[A]. + +Dat was gistern Auwend dann dach 'n grüwwelsk Unnewier[13]. Harren +de aarmen Steertenbrincks Kuatenlüüe[14] dach man uut der rechten +Huuspostillen biäet, dann harr uuse Herrgatt se wual sau nich bedrööwet +un 't wööre in den Kuaten wual nich in e schlaagen. Leider weet ick +den Tiitel man nich nowwe, süß schollen Ji Ju dat Book dach auck +anschaffen, dann se haulet'r vor, dat't 'n unfehlsamen Wiirbiete[15] +sii, daar se up wat Stiien mehr up uutdooet, as up al ander +Hilligedom[16]. + +To Jahr[17] um düsse Tiidt was'r wisse auck sa'n staark Grummelwier, +dat't lüchtede un kniäterde, as wann de Welt vergaunen scholl. Kort'r +nau kwam ick bi Schiäwentruppe vorbi. Paarten-Klaus[18] stönd jüst +met'r Siekeln[19] an'n Huusgraawen un woll'n bieten Gress vor de Ziegen +schniien. Ick baut em 'n gooen Dag un fröög'n, af he lest Auwends bi +den gefährlicken Unnewiere auck bange wiesen wööre. Je-nei[20], siä +he, bange bin 'k sau baule jüst nich, man des Auwends gönkt'r dach +hellske hart un eesig[21] hier un raakede mi alldach sau wat an 't +Gemööte, dat ick dach Aart in't Freesen[22] un up fromme Gedachten +kwam. Wodann? fröög ick. Dau siä he: t' is bi us de Bruuk, dat, wann 'r +'n Grummelschuur[23] upstigt un 't sau misfährlick lüchtet[24], as 't +dautomaulen dää, de Kinner de aulen Huusp'stillen vor de Niäsen kriigen +un 'r 'n nütte[25] Gebät uut liäsen miötet. Nu was 't 'n Sööken un +Schwöögen[26] in'n Huuse, dat se de rööteriggen[27] P'stillen nich e +fiinen konnen, dat ick antleste fröög: M'ri-Triine, waar he ji se dann +hen e drawwelt? Dat anwerde mi ganz verbaaselt: Klaus, nu fällt mi't +wier in, se liggt in der Kierken. Dau siä 'k, dann nimm't Gesankbook +man; man dat harr't Lüüt in der Schoole liggen lauten un dau was'r +anners nin Raut, as dat wie us met'n himmelsken Wegwiiser behelpen +mosten. + +As se'r nu'n Paar Verske hierrietert harren, de nich allstobiister +lank un auck jüst wual nich hauptsächlik up de Saake in e richtet +wören, un de Kniäterigge[28] an 'n Hiäwen[29] na nich naulauten woll, +fönk uuse Aulske antleste an, 'r 'n half Stiige Au-M'rigge[30] un 'n +Vater Unser achter nau to muormeln; man dau wöörd ick di sau töörnsk +in der Platten, dat 'k mi nich biergen konn, un siä: Du menst wual, +uuse Herrgatt si'n aulen Joost-Hierm. Af du dat 'r hier schnaaterst, +af hoostest'r vor, dat is'r liike nau[31]; dann daar steht je nich'n +Tittelken van'n Unnewiere inne. Wann wi de P'stillen nich n hebbet, +is 't dach alle man vergiiflicke Saabeligge, daar uuse Herrgatt wual +nich es 't Bitterste na lustert; un dau moste 't Lüüt düür 't rööklause +Wier, dann 't riegnede as wann 't met Maulen gäut, dat'r wual ne +Sündfloot[D] harr uut e weeren konnt, un haalen de Huusp'stillen uut'r +Kierken. Man sau as wi de auck man upschlöögen, was 't as wann't uusen +leewen Herrgatt auck mutts an't Harte kwam, dann he lööt't na ens nütte +lüchten un kniätern un dau was 't auck faarts met Ens stump alle[32]. + +Wat dach't rechte Gebetbook nich'n dööt! + +Gatt Laf! dat den Lüüen dach allnagraae de Augen upgaaet, as den +niigendaagsken Teckels[33], un dergliiken abele Bigläuwskhet, +de sick na uut der dummen Tiidt hierschrift, daar allens up +Augenverkäucheligge[34] un Blindöökerigge berieket, un an e legt was, +nau un nau uut'r Welt kümmt, af 'r gliik in uusen Daagen leider na +Manges vorkümmt un schüüt, dat se de Upkläärunge met Gewalt trügge +haulen un de Minskheet, de dach eegentlick van Gatts un Rechts wiegen +alle gliike Berechtigunge to _vernünftige_ Belehrunge un Uutbellunge +heft, blixke geeren wier bliinddööken mogden. Man met den Handwierke +schall't sick wual wenner wier leggen, dann 't werd hen un wier dann +dach auck alls to butt e driewen un se weeret Ju alldach to klook, +dat se allnhand wual begriipet, dat Gliikheet un Friiheet in Lehr un +Verkehr 'ne hillige Saate vor de heele Minskheet is un dat 't met'r +Wiismaakerigge van Wunnern, Hillgedoom un Hexeriggen 'n Ende heft. Dat +is de Baas[35], wat me met Vernunft un met Füüsten griipen kann... Wel +dat erkinnet, de lät sick je auck wual hüütiges Daages met geestlicke +un weltlicke Ummetuäge un Lipplapperiggen, nich mehr beööwen un +begäusken. + + Bes to'n Neigsten. + Bliiwet Alle gesund. + +[1] _prachert_: gebettelt. + +[2] _Leeband_: Gängelband. + +[3] _eesk_: häßlich, schmutzig. + +[4] _de geleerden Niggeläute_: die wißbegierigen Gelehrten. + +[5] _'t Aarigste_: das Artigste, das Schönste. + +[6] _verfehrde_: erschrockene. + +[7] _met'n Muttse_: in Eile, rasch. + +[8] _Schattfuarke_: zweizähnige Forke zum Auflangen der Garben etc. + +[9] _Geck_: Zierrath auf den Giebeln der Bauerhäuser; Hampelmann. + +[10] _Gissen_: Vermuthung. + +[11] _Fast_: Forst, Dachrücken. + +[12] _Längehaul_: Hahl, woran der Topf über dem Feuer hängt. + +[13] _Unnewier_: Gewitter. + +[14] _Kuatenlüüe_: Kottenbewohner, Heuerleute. + +[15] _Wiirbiete_: Nothwehrbiß. + +[16] _Hilligedom_: Heiligthum, Amulet, Reliquien. + +[17] _To Jahr_: vorig Jahr. + +[18] _Paarten-Klaus_: heisst nicht der Pförtner Klaus, sondern der im +Pforthause wohnende Klaus. + +[19] _met'r Siekeln_: mit der Sichel. + +[20] _Je-nei_: heißt eigentlich nicht ja und nicht nein, läßt vielmehr +die Bejahung oder Verneinung im Zweifel. + +[21] _eesig_: grauenhaft. + +[22] _Freesen_: Furcht. + +[23] _Grummelschuur_: Gewitterschauer. + +[24] _lüchtet_: blitzt. + +[25] _nütte_: kräftiges. + +[26] _Schwöögen_: Lamentiren. + +[27] _rööterig_: von Rauch braun geworden, rußig. + +[28] _de Kniäterigge_: das Prasseln. + +[29] _Hiäwen_: Himmel. + +[30] _'n Au-M'rigge_: ein ~Ave Maria~. + +[31] _dat is'r liike nau_: das ist einerlei. + +[32] _stump alle_: ganz vorbei. + +[33] _as den niigendaagsken Teckels_: als den neuntägigen Dachshunden. + +[34] _Augenverkäucheligge_: Blendwerk, Täuschung. + +[35] _de Baas_: das Beste. + +[A] Na langen vergiiflicken Wreesken[B] heww' ick endlick uut e +funnen, dat »Giiwelspett« 'n Schriiffehler is, statts dessen et +»_Kniwelspett_«[C] heeten mot, dat 'n Jedder wual sachte kinnen schall. + +[B] _Wreesken_: Forschen. + +[C] _Kniiwel_: Knebel. _Kniiwelspett_: die Knebelstange; der Drehstock. + +☞ Herrn Professor _Kosegarten_ zu Erledigung der Anfrage und beliebiger +Berücksichtigung in dessen allgemeinen Wörterbuche der plattdeutschen +Sprache. + +[D] Sündflut; richtiger _Sindflut_; d. h. _große Flut_. + + +Seste Breef. + +Daar bin 'k nu na ens. Ji Wiisepint[1] _tämden Ju[2] lesten, as wann +Ji de Wiisheet alle alleine schluaken harren_, un wollen mi wisse wual +up'n Tant föölen, af ick den Unnerscheed tüsken Fospern[3] un Truaen[4] +wual wüste. Daar menden Ji mi wual 'n rechten Damp met antodoonen, un +_'ne Luus unner'n Prüück to setten_, dann Ji belden Ju wual in: _dat +miine Gäuse sau wiet nich n göngen; man dat fällt weg as den Kapziener +de Haarbüül. Söcke Knuäkskes kann 'k na wual sachte begnaagen_[5] un +daar verspee[6] Ji mi vorwahr na nich miie. Ick harr'r Ju auck faarts +wual up deenen wollt, wann 'r us nich jüst wat tüsken kuomen wööre, +dat wi datomaulen den Verwank nich kriigen konnen, dat wi'r met to +Gange kweimen. Dat ick 't alldach wual weet, will 'k Ju dann allnu +beliikteeken[7]. + +De Fospern sind de Footspuuren van hännigen[8] Deerden, de met +blauten Fööten, oder as de Landmann seggt »baarf'sk«[9] loopet; t. B. +Kreggensfospern, Haasenfospern etc. -- Truaen deerentiigen sind de +Stappen van grauten Schepsels[10] aparte van söcken de 'r wat an'n +Fööten hebbet; t. B. Pierdetruaen, (me seggt auck wual es statts dessen +Pierdehööwe) Kohtruaen -- dann de Kögge hebbt je auck Footwierk anne, +dat'n antleste de Schlächters uuttrecket. -- Wann 'n Minske baarf'sk +geht, seggt me iewenwual Fospern; t. B. siine Fospern nau to rieken, +de ick in'n Schneie nauspüürt hebbe, schal he wual to Bierge in +mashakket[11] sien. Het 'n Minske abers Footwierk anne, dann seggt me +Truaen: t. B. Holsketruaen. (Ick gläuwe du hest diine Holskeklaunen[12] +verluaren, dat seh 'k an de Truaen.) Süss heetet auck de Spuuren de +de Waagenriäer achtet sick lautet, »Waagentruaen.« Man de Trette van +Gäusen un Iänden heetet »Pattken« Gäuse- of Iände-Pattken. Wat segge +Ji nu? Mi ducht Ji schiölt wual begriipen miöten, _dat Ji daar aparte +'ne aule Ratten up 't Speck buunen harren_. Wi küüret na wual es bett +to haupe, dann will wi mehr van söckes wat naasken, man dann schall't +Ju auck duwwelt wier ümmekuomen, dat Ji Ju alldach wat verniggen[13] +schiölet, dann _miine Müüse wietet vorwahr na mehr Läcker as eene_ un +ick weet na'n heelen Bras[14] van de Aart Uutdrücke, daar schwaare +Wiisen up gahet, de de Duusendste nich n weet, un ick will Ju auck wual +wicken, dat Ji'r wat anne to knuustern[15] kriigen schiölet. + +Sin Ji auk wual es in Haagen wiesen, of he Ji wual es 'n Buuren uut'n +Kaspel Haagen küüren häärt? De hebbt 'ne ganz andre Uutsprauke as wi +Beeden un as andre Lüüe. + +Et lut alle sau singerig wat se'r hier kriiget un is röökelause +leige to schriiwen; dann daar segget se: »Bieaounen;« »Trieaounen,« +»Prioumen,« »Ierftebriaken,« »Schieaou,« »Pantiouffeln,« »de Kieou,« +»Hious,« »Aeaoulske,« un hebbet grieaute Tiäsken, daar geiht 'n Dieouk +un 'n Bieouk un 'n Stiuten in, un wann se Jau seggen willt, segget +se _Jeaou_; dat kann dach de heilste Meister nich anners as met alle +fiif Klinkerbookstaawen schriiwen. Wat mot me söcke Wäärde eerst +lange achter 'n Tiänen herümme schliepen, ehr me se 'r uut krigt. Wo +lichtferrig konnen se't hebben, wann se sprööken as andre ehrlicke Lüüe +un kort af siäen: Jau[A]. + +Bi Haagen fällt mi nau in, dat'k Ju wual anraaen mogde, de +Geeterigge[16] to Bieckeroode, dat man en Paar Schiöte Wieges van +Haagen is, to bekiiken; dann ick weet aparte wual, dat Ji auck sau +'n _Niggelaut[17] in allen Ecken_ siid. Dat is 'ne Anlaage daar eene +Respekt vor hebben mot un ick versiekere Ju, dat Ji de Augen hauge +upriiten willt, wann Ji'r es kuomet. Me kann nich bedenken, wat se daar +alle vor Saaken uut Iisen geeten kiönet, van 'n Gröttsten bes to'n +Lütkesten un de sind alle tohaupe sau rieken un sau glatt, as wann se +de fiinste Schatillger[18] maaket un met'n Gnittelsteene[19] afpoleert +harr. + +Ick bin'r to Jahr auck es wiesen. Unnerwieges kwam ick bi'n aulen +Pattkentriäer, de, as mi schein, geeren met mi an'n Pauk woll, un ick +mag dann auk wual es geeren met allerhande Lüüe küüren, dann wat de +Eene nich n weet, weet de Ann're un'r is nin Minske sau dumm, haule +ick'r vor, dat m 'r nich de meesten Tiidt na wual ichtens wat van +leeren konne. Man in den Düssen harr'k mi dach sau wat versehnen. As he +uut miinen Wäärden begreip, dat ick na der Geeterigge woll, siä he, dat +he'r auck na to gönge un 'n netten Richteweg van 'n half Stiige Trette +wüste. De Küürklaus vertellde mi, dat dat Wierk 'n unnewieten[20] +Geld e kostet harre, un mende, dat't aparte unwiis riike Lüüe sienen +mosten, de söckes wat waugen konnen. Em duchte, _se harren 'r leiwer +vor up't Heck[21] liggen gaunen schollt un schmäuken 'n Piipvull +Taback met Gemack_, as dat se sick in saune wiitlöftige Ambrasige[22] +giewen harren; dann mende he, wenn Eene sauviel Geld hewwe, kiöne +he sick't Liiwen wual to Nütte maaken un bööwe sick nich met söcke +Wiitlöftigheeden aftogiewen. He wööre'r auck al ens bi hier e kuomen, +as se dat Wierk iewen begunnen un nau man in'r Eerden aarbeidet harren +un van 'n Müürwierke nau na nich dat Bitterste[23] to sehnen wiesen +wööre; dau harr' em al Eene tostieken, dat se wual al dicke en paar +Wannen vull duwwelde Pistollen in der Schiiten toklegget harren. Ick +gaf em wier ümme, dat wööre auck al goot; dann de 'r viel Geld hebbe, +de kiöne un miöte auck viel verschliiten un wat waugen un anleggen, dat +aarme Lüüe 'r auck wat van afkriigen, un se schiölen 't sieker dach +vorhier auck wual goot e noog uäwerlegt hebben, dat se't nich Allens +man baats[24] vor Wiälmoot in 'n Drecke verraaket hebben willen. Man +dat konn'k em alldach sau recht nich to Koppe kriigen un he harr't +'r alle wisse weg man met to doonen, wo se daar dach wual bi buawen +bliiwen un'r dat unnewietene Geld wier uutrakken wollen; dann wann +se auck nau sau viele Pötte un Pannen to rechte kreigen, sau wööre't +Kaspel Haagen dann dach aparte sau graut nich, dat se daar sauviele +verschlieten, dat se'r saune unwiise Anstalt ümme antoleggen bruuket +harren. Dat viele Geld, harr he wual häärt, brächten en de Draakels +'s Nachts düür 'n Schattsteen, dann Minskenkinner konnen sauviele +Geld nich hebben, as de Liggerigge[25] to Bieckeroode kostede un dat +Schmeltegoot schiölen en de Schmedt in'n Wünnerkenslacke[26] up 'n +Hüggel un siine Knechte todriegen. Wann se sick met de, Gatt si bi us! +man 'ne gooe Siidt to waaren wieten, harren em de Lüüe seggt, dann +kiöne 't na wual gaunen; man _de Düüwel trüwwe 'n Düüwel un siinen +Anhange_! Ick woll em bedüüen, dat de Pötte un Pannen, daar he van +siäe, auck gintsiits 's Kaspels Haagen un wiit un siit[27] in de Welt +herin göngen; dat konn 'k em abers gaar nich unner de Müssen kriigen, +dann he mende dat söck schwaar iisern Tüüg 't Fohrlaun wual nich es +driägen konne, un daarmet mierkede ick, dat 'k vor dat Mal bi 'n +rechten aulen Dwaus[28] e raaket was, _de siin Liewe wual nich recht +achter Moors Potte denn e kuomen sii un dessen Begriepe wual nich +wiider reekede, as van de Gleppers[29] bes 'n Trechter_[30]. + +Eegen is et auck, dat se up wat Stiien mannige Wäärde ganz anners +uutsprieket, as se booksteveert un schriewen weeret. Meestig is dat bi +Oorts- un Huus-Naamens de Fall; t. B. Oesede, »_Aeuse_;« Bissen-dorff, +»_Bistrup_;« Schlede-hau-sen, »_Schliesen_;«[B] Gü-ters-loh, +»_Güüt-sel_;« Hü-de-pohl, »_Hüpel_;« Ges-mold, »_Gess'm_;« Lindlage, +»_Lintl_;« Nordhaus, »_Naart's_;« u. s. w. + +Nu, dat dooet annre Völker auck wual, aparte bruuket de Tuutertaaters +van Franzoosen meestig viel mehr Bookstaawen as se näudig harren; +dann ümme man eenes bitobringen, schriiwet se »~Monsieur~« un segget +»~Mosjö~.« + +Man een Franzoose, de auck 'n Käären uäwer'n Rhiin kieken un Aart +Düütsk raaebraaken leert harr un met eere wunnerlicke Schriiwerigge +tierget wöörd, mende es, wi Düütsken maakeden 't hen un wier nich +'n Haar bieter, un sprööken faaken na vull k'rjösker, dann wi +booksteweerden t. B. G--a--u--l un sprööken »_Pferd_.« + +De Franzoosen hebbt auck al in ölleren Tiien hen un wier düütske, +sagaar _ganz plattdüütske_ Wäärde in eere Sprauke up e nuamen, man de +schriiwet se dach auck meestig jüst as wi; t. B. »_~Gratteboesse~_,« +_Krasseböße_; up Haugdüütsk: »Kratzbürste;« »_~Havre-sac~_,« +_Hawersack_; »_~Echoppe~_,« _Schoppe, Schüüre_; »_~trinquer~_,« +_drinken_; »_~valise~_,« _Felliisen_; »_~fifre~_,« _Piiper_; +»_~canapsac~_,« _Knappsack, Quiärsack_; »_~stangue~_,« _Stange_; +»_~banc~_,« _Bank_; un Annre Mehr. + +Wann me sau'n half Stiige Jahre tohaupe de Schöölerbänke drücket +heft, dat hänkt eene vor 't ganze Liewent an un mi ducht, sau ault +konn me nich weeren, dat't eene vergeite, wat me in de Tiidt alle vor +Uptuäge tohaupe driiwen heft, un wann na den Uutspriöke[31] dann de +Eene hier de Andre daar hen verschleit, ergetzet me sick na sauviel +mehr, wann me in öllern Daagen na hier un daar es unvermoodlick 'n +aulen Schoolkameraden wier andrept, daar me met van de Jungensstreiche, +de me in de Kniiweljahre dull un vull sieten heft, küüren kann; dat +lüstet[32] dat Harte un ick weet wual, dat 't'r Ju auck sau met geht. +Ick vor miin Part kann Ju versiekern, dat 't mi alltiidt de beste +Verhaal[33] is, wann 'k's Suomers es 'n Paar Daage in miiner Heemte[34] +herümme schlinkviisen[35] kann un sööken de aulen Kernuuten nau, daar +man leider nich ganz viele mehr van sind, un kiiken es achtern Tuune +hier, wat se bedriiwet. + +Ümme dat Ji nu auck sehet, dat'k mi na sau hen un wier met de +plattdüütsken Sprauke bequackele[36] un 'r auck na wual sau wat van +verstahe, schicke ick Ju hier 'n Paar Schnurren bi, de ick vor un nau +auck sülwenst bedacht hebbe. Dat Handwierkerstücksken »As ick van +Uänern gönk spatzeeren« etc. woll 'k mi abers wual wier uutbidden, +dann ick hebb'r man dat eene Blatt mehr van; de Annern, van Hans +Gastenkäären, van de besuapenen Gäuse etc. müüge Ji wual behaulen. + +Un nu segget mi to'n Neigsten nich wier, dat'k miine meesten Wäarde +binnen[37] behööle, dann an düsse Breewe schiöle Ji dach wual sachte en +Paar Daage wat to bookstaweeren hebben. + +Wann Ju söcke Breewe un uäwerall de Plattdüütske Schnackerigge haaget, +kiöne Ji 't mi man seggen, dann kannk'r Ju na wual mehr met e deenen, +aparte met 'n aardig Vertellsel van Michels Jungen, de to'n eersten Mal +na'r Stadt wiesen was. + +Haulet de Köppe risk, sau lange Ji ichtens kiönet un giiwet Ju nich +faarts to, wann'r Ju af un an es'n Wierwiind[38] düür puußet, dann Ji +wietet wual: _Uuse leewe Herrgatt vergitt ninen Düütsken un wann He 'n +nich ei'cken will, lät he 'ne piitsken._ Aart Ungemack krigt 'n jedder +Minskenkiind faarts van der Buurt[39] an in de Kiipen un mot 't sick +gefallen lauten, dat he 't siin Liewe lank met sick herümme schliepen +mot; man he mot'r auck't Siine bi ansetten, dat he't bi Tiien afwiiret, +saviel in siiner Macht is, dat de Drägte[40] nich allsto schwaar werd +un en heel an de Grund duuket; dann gaaet de paar Liewensdaage de +uuse leewe Heere us toerkinnet heft, 'r auck met Störten un Upstaunen +baule noog hier, bes de Köster un de Schöölers us, wann us de Kuusen +nich mehr kellet un se us in 't leste Bedde tohüüet, dat leste +Süsseleedken[41] vorsinget: + + »Hat ihn gleich manche Noth gedrückt, + »So wird er nun bei Gott erquickt. + »Was sind die Leiden dieser Zeit + »Doch gegen jene Herrlichkeit!« + +Grüüßet Juue Fruwwen un Kinner, aparte Liisken, fründlick van mi. Wann +Ji es na'r Stadt kuomet, dann dooet dach auck es'n Trett na miinen +Huuse. + +[1] _Wiisepint_: Klugheitskrämer. + +[2] _tämden Ju_: brüstetet Euch. + +[3] _Fospern_: Fußspuren. (contrahirt von Footspuuren.) + +[4] _Truaen_: Tritte. + +[5] _begnaagen_: benagen. + +[6] _verspeen_: vertreiben, verdutzen. + +[7] _beliikteeken_: bezeichnen, beweisen. + +[8] _hännigen_: mittelgroßen, kleinen. + +[9] _baarf'sk_: (baarfootsk) mit bloßen Füßen, baarfuß. + +[10] _Schepsels_: Geschöpfe. + +[11] _mashacken_: durch Dick und Dünne laufen. + +[12] _Holskeklaunen_: Klötzchen unter den Holzschuhen. + +[13] _sick wat verniggen_: sich wundern über Neuigkeiten. + +[14] _'n heelen Bras_: eine ganze Menge. + +[15] _knuustern_: zerbeißen. + +[16] _Geeterigge_: Gießerei. + +[17] _Niggelaut_: Stöberer. + +[18] _Schatillger_: Tischler. + +[19] _Gnittelsteen_: Polierstein, Glätter. + +[20] _unnewieten_: unsäglich, sehr bedeutend. + +[21] _Heck_: Lattenthür, Geländer. + +[22] _Ambrasige_: ~Embarras~, Weitläuftigkeit. + +[23] _Bitterste_: Mindeste. + +[24] _baats_: baar, blos. + +[25] _Liggerigge_: Anlage, Belegenheit. + +[26] _Wünnerkenslacke_: Wunderloche. + +[27] _wiit un siit_: weit und breit. + +[28] _Dwaus_: Einfaltspinsel. + +[29] _Gleppers_: Augen. + +[30] _Trechter_: Trichter, fig. Mund. + +[31] _Uutspriöke_: Confirmation. + +[32] _lüstet_: erfreut. + +[33] _Verhaal_: Erholung. + +[34] _Heemte_: Heimath. + +[35] _schlinkviisen_: schlendern, schleichen. + +[36] _bequackele_: befasse, abgebe. + +[37] _binnen_: bei mir, für mich. + +[38] _Wierwiind_: Wirbelwind. + +[39] _Buurt_: Geburt. + +[40] _Drägte_: Tracht, Last. + +[41] _Süsseleedken_: Schlummerliedchen. + +[A] Diese Abweichung ist um so merkwürdiger, da das Kirchspiel +Hagen nur 1½ Stunden von Osnabrück entfernt liegt und man blos in +diesem Kirchspiele so abweicht, während über seine Gränzen hinaus +der Osnabrücker Dialekt sich wieder hören läßt; wiewohl geringere +Diversionen auch in einigen anderen Kirchspielen vorkommen. + +[B] Ick hewwe 't richtig beliewet, dat sa'n jungen Auditer, de 'n +Fruömdlink was un düsse Wiise nich kinnede, in't Protocoll schreif: Im +heutigen Termine erschien der N. N. aus _Schlesien_. + + + + +Aus dem Leben. + +('t lut wual up Stiien lüügenhaft, man 't is alldach wahr.) + + +De Michel to ... (et was Eene van de ächten düütsken Michels) harr'n +upschuaten 'n Jungen, _de tüsken 'n[1] Brautschappe un der Molkenkaamer +graut wooren was_; de was siin Liewe na nich na'r Stadt e wiesen un +woll'r dach sau bedrööwede geeren auck es hen. + +He lag'r siinen Bawwen[2] alle Daage met vor 'n Ahren, dat he 'r sick +baule nich mehr vor redden of biergen konn. + +De Buur woll dat Galpern[3] antleste nich länger mehr häären un siä +to den Jungen: Af e daun! daar schast du nich länger bekrutt[4] ümme +sien. Muaren in 'n Daage schast du'r hen, Jan-Hinnerk, dann heft de +Plaugerigge en Ende. De Mömme schall di 'n Kuarw vull Egger un 'n Paar +Schlaagen[5] Battern metdoonen, dat du nich liig n gehst un dann trest +du unnerwieges bi 'n Köster vor un frägst 'n, af he wat na 'r Stadt to +bestellen harre. + +De Stadtlüüe wietet alltiidt wat Nigges, dann _in der Stadt gaaet de +Klokken jümmer an beeden Böörden_[6] un se beliewet'r mehr un wietet'r +bieter up to loopen as de Buuren; abers se sittet auck aller Nücke vull +un willt us allmanngsens wual es wat narren un _vor Oeweldaaren[7] +hebben_, daar mot me sick vor waaren un denken man an't elfte Gebot, +dat het: »_Laut di nich verblüffen[8]!_« weest'e wual. Man wann di wat +Nigges schlumpen scholl, dat most du rieken beachten un vertellen't mi +faarts van Auwend, wann du wier inkümmst, dann du weest wual, dat Alle +de to de Michels Aart hääret, van Natuur nütte[9] niggel'k sind. + +As des annern Muarens de Hahnen den Dag inkreggeden stönd de Aulske +up, sochte de Egger van der Hiilen, tellde se in'n Twiigkuarw[10] dää +de Battern in'n Dook un siä to den Jungen: Süh, Jan Hinnerk, ick hewwe +di daar dree Stiige[11] Egger tüsken de Schiiwen raaget[12] un twee +Pund Battern in'n Dook e buunen, daar jedereene twee Pund van wegt. +Sau as du nu man iewen binnen der Paarten bist, gehst du alle Hüüser n +biilings[13] un röpst helle uut in de Düüren: Batter un Egger! un wann +di dann wel[14] wat afkaupen will, büst du an'teerste acht Egger vor'n +Schillink[15] un toleste häugestens niigen. De Battern dööst du unner'n +halwen Oortsdaaler[16] 't Pund nich weg. Man ick segge di, laut di nich +belämmern un bemüülen[17], dann daar sind de Stadtlüüe mannigsens auck +nich to goot to, aparte wann se mierket, dat se'n dummen Dwaus[18] vor +sick heb't, verstehst'e! + +Du konnest auck wual 'n Bieker[19] Salt miëbringen, dat läst du di +in den liigen Batterdook mieten; dann knüppest du de Timpen tohaupe +un nimmst di in Achte, dat du'r Nicks uutguölen[20] läst. Wann du't +ichtens man alle met Leiwe schliepen konnest, dann woll'k auck wual'n +Pund Traun hebben; de liige Pulle steht daar up'r Anrichte[21]. Ick +hebbe eer 'ne Fissen[22] ümme'n Hals e buunen, daar packest du met'r +Hand düür, dann lät se sick bieter driägen, begripst'e wual; man du +most se bedierwe anpacken, dann an'r eenen Siit is'r al'n lütken Bost +inne, un most di auck waaren[23], dat se di nich an't Tüüg kümmt un dat +du'r nich to viele met schiölest, süss mogtest du di fuul[24] maaken, +dann se is van binnen un buuten nütte toschleppet[25]. + +Wann du in de Stadt kümmst, dann sette de Traunpullen man faarts bi +'n Päärtner in; de heft gooe Waare, deswiegen hebb'k'r miinen Ingank +auck bes nu to alltiidt e hatt un em jümmeran Allens e günnet, wann wi +wat uut'r Stadt hebben mosten un et docht aparte nich, wann me met'r +Käupenskup van'n Eenen na'n Annern löpt. + +Man ens wöörd he mi es hellske falsk to; dat is zwaarens al en +Praus[26] e liien un ick hebb't em auck al lange wier vergieten. + +As uuse Gretlies na 'ne lütke Blaage van'n Wichte was un iewen an to +kräuteln fönk, nam ick den Nestepuck[27] es up'r Huukenacken[28] met +na'r Stadt un tratt auck bii'n Päärtner in; de mogte jüst wual nich +recht frisk sienen, dann he satt in der Beddekaamern up'n Schreine un +tröck een Paar kloppenbörger Strümpe uäwer't ann're an. Ick baut em'n +gooen Muaren; he gaf 'ne mi wier ümme un fröög mi, waar ick sau lange +bliewen wööre, ick gönge em dach wual nich vorbi: (In den sülwesten +Augenblicke mierkede ick, dat den Wichte wat ankwam, man dat kwam di +sau mutts[29], dat'k den Verwank[30] nich mehr winnen konn, dat'k'r met +uut'n Stuawen lööp; deswiegen kräup'k'r man gawwe met inn'n Houk[31] +achter·de Kaamerdüüren.) Nei, anwerde ick met 'n Schnappe up'n Päärtner +siine Frauge, ick bin ju sin Liewe na nich vorbi e gaunen un günne ju +weiß Gatt Allens vor as nau. Dat mierke ick, siä he, man düt harren ji +wual'n Annern günnen mogt. -- + +Unners du diin Wierk in der Stadt afdööst, met di dann de Päärtner den +Traun in, un wann du'r dann wier uutwullt, haalest du de Pullen wier +af; man lat se'r jau nich daalfallen, segg'k di. + +De Junge tröck siin beste Wämm'sken un siine Sönndagesschoo un de +niggen Schatthuasen[32] un Landströöfeln[33] an, sett'de de ruwwen +Ellebutts[34]-Müssen met'n langen Vossschwanze up, un staapelde met'n +Dagweeren läs. + +As he an de Kösterigge kwam, stönd de Hepzepter[A] in der +Schrautdüüren[35] un keik in't Wier. Gooen Muaren, Jan Hinnerk! siä +he, waar wullt du al sau froo un iilig hento? Na'r Stadt, anwerde +Jan Hinnerk, un de Aule heft mi seggt, ick scholl Ju fraugen, af Ji +vellichte wat to bestellen harren. Dat kümmt mi nett to Passe, siä +de Köster, ick hewwe van Muaren jüst 'n Paar Pund Sparges stuaken, de +konnest du mi wual miëniemen, dann de Stadtlüüe müüget dat Quieckentüüg +geeren frisk. Wann 't Wier'r sick man ichtens to regeeren will, un dat +rieke ick dach, dann't süht'r wisse na sau jeewe[36] na uut, un den +Grummeltaaren[37], de gintern upstigt, schall miines Achtens de Wiind +na wual wier uut'n eene jaagen, dann schollen uuse Jungens van Daage +Baunen planten un dat Lüüt harr'k'r auck geeren met bi e hatt, man +miin' Fruwwe will abschlut Gaaren kuacken un daar kann se't Wicht nich +bi missen, dessenthalwen kann ick van de Uusen van Daage nich Eenen +na'r Stadt e kriigen: Man du most'n Lütk letten[38], dat'k se di uut'n +Keller kriige; trett in un gank'n Käaren sitten un verhaale di; met'n +Schnappe[39] bin'k'r w'er wier[B].... Süh daar, Jan-Hinnerk, dat sind +jüst twee Pund, ick hewwe se di in een Buund e buunen, un wann'r di wel +na frägt, dann födderst du vor't Pund sess Grössen, man scholl et de +Fall sien, dat du auck man fiiwe kriigen konnest, dann doo se'r auck +man vor weg. + +Jan Hinnerk liä[40] de Sparges bi'r Siit' in siinen Kuarw un draawede +allewisseweg fuörwerts na'r Stadt hento. + +As he vor de Paarten kwam, möök he Augen as Pingelpötte[41]; he +tratt faarts in de eersten Düüren, daar lag'n Keerel in 'n griisen +Paltrocke[42] up'r Riekelbank un schnuarkede as 'n Behr[43]. Gatt +help! rööp Jan Hinnerk, wi-ji Battern of Egger kaupen? Man de Keerel +schnawwede en elennige an un siä: Du Tuorfschnuute van'n Jungen, sühst +du nich, dat hier nine Lüüe n wuohnet? Vuörwele di to'r Stadt in un +daar fraug n biilings, du Aabelhans! + +Jan Hinnerk schaut tohaupe as'n Föör Backsteene, man he lööt sick +alldach nich verblüffen, he taug de Schuaken[44] faart un lööp un rööp +in alle Düüren: Wer will Sparges un Egger kaupen? Man he konn'r an't +Eerste Nicks van quiit weeren, dann he dachte, dat Meeste kann di +deenen, dann kümmst'e sauvel ehr wier na 'r Stadt. + +Antleste, as he lange noog na de haugesten Priise ganfelt[45] harr', +raak't he bi'n Mann de een Pund Sparges hebben woll. Niem't se Alle, +siä de Junge, ick hebbe aparte nine Wechte, dat'k se uut'n eene wiegen +konn'. Man de Mann woll abschlut nich mehr as een Pund hebben. Daar +hest'e fiif Grössen, siä he, un wann du nine Wechte hest, sau nimm +'n Kniif, du Dummerjaun, un schniit se midden düür un doo mi man de +bäuwesten Halfscheed. + +Den Jungen duchte, he harr'n gooen Handel maaket un he sprünk up eenen +Beene vor Frööden, dat de dumme Keerl man de dünnen Ende nuamen un em +alle de dicken lauten harr' un dachte bi sick, Jan-Hinnerk dat schall +wual striiken[46], nu sind di vor de dicken Ende sess Grössen dach wual +sachte sieker e noog. Man he harr sick dach bedaart[47]; dann as he nu +faartan de dicken Ende feil baut, lacheden se em Alle wat uut un siäen: +Met söcke Sparges loop na 'n Düüwel, waar du de Köppe lauten hest, daar +brink auck de Steerte hen. + +Tiigen de Middagestiidt wöörd em aabel[48] to Sinne, dann em kwam +Hunger un Döst an. Met des kwam he vor'n Huus, daar 'ne Riige lange +Stuuten un'n Kuarw vull Beschüüte[49] achter de Ruuten stönden. Hier +wuohnt wisse 'n Rüggenscheeter[50] un is wual sachte auck Werthskup, +fröög he, un begiehrde 'n langen Stuuten un 'n Kroos Beer. Triäet +neiger, siä de Huusheere un legget af. In'n Stuawen stönd saune +niggemoodske Kuackmaschiine, met 'ner breen iisern'n Plauten buawen +uppe, (as se reefaarts wisse viele to Biekeroode bi Haagen maaket +weeret) de sag Jan Hinnerk vor'n Disk an. Up siine Wiise was de Junge +uäwerlegsam e noog; den Kuarw met de Egger, mende he, settest du achter +den Disk an de Grund, daar werd he di sau baule nich ümmestätt, man +den Dook met de Battern legst'u buawen up'n Disk, dann beschnoopet +se di de Katten un Rüüens sau hennige nich. Un nu kräup he achter +den langen Gästedisk un lööt sick siinen langen Stuuten un den Kroos +Beer goot schmecken. Man as he't knapp binnen harr', uäwerwältigede +en de Schlaup. Unners he schnuarkede harren se van Buuten Füür in den +niggemood'sken Uawen bott un as he wier upmunterde[51], was siine +Batter heel verschwuunen un Nicks mehr daarvan to blikken, as de +schmierige Dook. Dat konn uuse Jan-Hinnerk nich begriipen; he rööp +den Werth un siä: Ick aarmste Kiind! ick harr'n Dook met Battern daar +midden up'n Disk e settet un nu ick 'ne w'er wier sööke, is de Batter +tohaupe d'ruute; de mot mi stualen sien. Man de Werth hölp en uut'n +Draume, dann he beliikteekede[52] em, dat de iiserne Disk en glöönigen +Uawen sii un de Batter van der Hitte schmolten wööre un he se nu uut'r +Asken wier n sööken konne. Wat was'r to doonen? Jan-Hinnerk most'r sick +in giewen, man em spiitede[53] Nicks mehr, as dat he'r nich eerst 'n +resoluuten Schlart[54] van tüsken siinen langen Stuuten daun harr', +dann harr' he 'ne nich sau dräuge to kewwen bruuket. He kreig siinen +Kuarw achter'n Uawen denn, un lööp un rööp fuörwetan, wer will Egger un +Sparges kaupen? + +Nu entmod'ten em en Tropp aule Wiiwer un fröögen, waviel Egger he vor'n +Schillink n geiwe? Achte, siä he; -- niigen de Wiiwer --, dann wollen +se Jedder vor sess Penninge wecke hebben. De Junge gönk den Handel in +un wann he eer[55] veere totell'd harr', schlöög he allebatt[56] dat +füfde kort, dann he woll't deelen. Man dat was den Wiiwern nich na'r +Müssen, dann se wollen heele Egger hebben; deswiegen behöölt de Junge +de Egger un de liigen Döppe 'r to. + +As he nu de ganzen Stadt düür dwaalt harr' un Nicks mehr quiit weeren +konn', dachte he, du most man nagraae wier na Huus aarbeiden. De Köster +schall wual met di tofriäe sien un de Aulske mag sülwent sehn, wo se +füftehalf Egger vor sess Penninge verkaupen will. + +Met'n Dunkelweeren tratt de Junge nu wier bii'n Päärtner in un woll +de Traunpullen afhaalen, man he was'r nau nich in e mieten un se +konnen auck de Pullen sau gliiks nich e fiinen, dann dat Wicht, dat's +Muarens up de Booen[57] passet harr' un den de Junge dat Bestell daunen +harre, harr' se in der Iile eenerwiegens daal e settet un konn'r +sick sau gawwe[58] nich wier up besinnen, waar't se lauten harr'; +deswiegen moste de Junge en Käären letten. Geetet mi unnerdessen en +Drüppen in't Glas, siä Jan Hinnerk, dann will'k sau lange sitten +gaunen; man ji miötet ju dach wual 'n bieten spööen, dat ji mi +faarthelpet, süß mogt't mi to düüster weeren, dann de Klokke heft al +'n Verrel in siewen[59] schlaagen un ick freese[60] dat 't van Auwend +stock-staakendüüster werd, dann 't fänkt al froo an to schiemern un de +Maune geht wisse vor Middernacht nich up. + +En Stool was'r nich an der Diälen, man achter der Huusdüüren stönden +'n Paar halwe Tunnen, daar wat inne was, dat uuse Jan-Hinnerk +nich n kennede. He follde't an un't was sau hart as'n Steen un +glinsterschwart. Daar kannst'e di wual sau lange uppe resten, dachte +he, un lööt'r sick up daal; man as he wier upstaunen woll, konn' he +gaar nich wier upkuomen. He rückeesede un rückeesede[61], un keik baule +van der eenen baule van der annern Siit' achter sick un tröck un reit +wat he man riiten konn, man de lierene Bückse woll p'rfass[62] nich +läs. Nu fönk he an to joolen, dat de Päärtner un siine Lüüe anners +nich n menden, as dat em'n graut Unglücke uäwerkuomen sii; man as se +verneimen, wat'r Naut was, föngen se unwiis an to lachen un de Päärtner +siä: Du Narre van'n Jungen, waarümme hest du diine breen Batzen[63] +auck up de Tunnen daal[64] lauten, du säugest je wual dat'r Peck inne +was. Wo wi di daar nu wier afkriigen willt, dat weet ick wahrhaftig +nich. Süh es to, af du nich uut'r Bücksen uutkruupen kannst. He +probeerde't 'n Paarmal, man he konn' sick sau viel nich es räugen un et +woll abschlut nich gaunen. Dann miöte wi di 'r wual 'n Stücke achter +uut schniien, siä de Paärtner. Trinlies, haal' es 'ne Scheeren! Man dat +woll de Junge auck nich to biister[65] geeren hebben, dann et was siine +beste Bückse de he harr'. Dann weet'k di anners ninen Raut, siä de +Päärtner, as dat wi'r di wier uuthacket. Dat duchte den Jungen 't Beste +to sienen un he woll't sick gefallen lauten. De Päärtner haalde'n breen +Beitel[66] un'n Haamer un beitelde alle rund ümme daar de Junge faste +satt, dat Peck läs, un as he nu upstaunen konn', schrappeden se't em +sau goot se konnen achter af. + +Man nu harr de Junge auck Iile, dat he weg kwam. He betaalde wat he +schüllig was, nam siine Traunpullen in de Hand un tröck af. + +As he de Paarten achter sick harr', lööt he sick düür'n Kopp gaunen, +wat he in der Stadt uutgiewen harr', man daar was na siiner Meenunge +en Verschiel[67] manken, den he uut'n Gedächtnisse gaaruut nich in't +Riekene kriigen konn. He nam de Traunpullen bi der Fissen tüsken de +Tiäne, kreig siin Geld uut'r Tasken un uäwertellde't in'n Gaunen uut +eener Hand in de annere un riekede alle vor sick hen. Met des sprünk +em'n Schelmstücke van'n Jungen in'n Weg und rööp em unner de Niäsen: +Lütke Mann, lautet juue Pullen nich fallen! -- He dacht'r nich an, dat +he de Pullen met'n Tiänen höölt. -- Nei, siä he, un baats! lag de Pulle +up'n Steenen un was in Duusend Bieten[68]. + +Dat is di'n Unglücke, dachte he, _wo du di daar uutfiilen wult, daar +weest du na nine Mowwen antosetten_, de Schliäge de du nu krigst, hest +du wual eeget[69] un most se di gefallen lauten un träusten di met'n +Vosse, de siä: dat is je man'n Uäwergank, as se em dat Fell uäwer de +Ahren tröcken; Schliäge bist'e aparte al noog gewuohnt un du weest +nagraae auck wual, dat me de nich länger 'n follt, as se kellet[70]. + +Den Dook met'n Salte harr' Jan-Hinnerk in't Knauplack buunen, man he +harr den Knüppen nich faste noog to e trocken un süh daar, unnerwieges +gönk he läs un dat Salt lag met ens in'n Drecke. He raakede't sau +bedierwe wier up as he man konn, man et was alldach up wat Stiien +schieterig wooren. Wat dööt'n dat, dachte he, dat krigst'e wual sachte +wier reggen. Wann du inkümmst, schmist du't in'n Emmer vull Waater un +waskest den Dreck'r af, dann is't wier jüst sau goot as't wiesen is un +nin Minske schall'r wat af mierken. + +Unnerwieges begiignede em'n Mann to Pierde, met'n grauten Rüüen, den +fröög Jan Hinnerk: Is de Rüüe Juue, Heere?.. Nei, siä de Mann, ick bin +den Rüüen siin Heere, un -- daar reit he hen. Dat geföllt den Jungen un +he dachte bi sick, dat is di 'n nett Vertellsel vor den Aulen. + +As Jan Hinnerk nu wier in de Kösterigge kwam, fröög en de Köster: hest +du de Sparges verkäft? Jau, seggt he, de Hälfte vor fiif Grössen, as Ji +se mi in e settet hebbt't; de ann're Halfscheed un nau daarto de dikken +Ende hebb'k wier met e bracht, de wollen de dummen Lüüe nich hebben. +As de Köster dat häärde un sag, konn he siin Lachen nich lauten; he +verbeit siin'n Verdreet, dann he höölt gooe Fründskup met'n aulen +Michel un moste den Jungen auck na wual sau wat to liien hebben, dann +he harr' em allmangsens 'n sülbacken'n Stuuten[71] miebracht, as he na +na'r Schoole gönk; man heel konn de Köster sick dach nich bewältigen un +lüünskede[72] em bedierwe to: Wat de Denste nich kennet, dat baatet[73] +den Heeren nich. Du schast alldach bedanket sien, man to'n neigsten +mot'k di wual 'ne Wechte met doonen, dat se di nich wier wat ööwen +kiönet[74]. + +As he nu na Huus kwam, fröög de Aulske, wo is-'t di gaunen? Met'n +Köster siine Sparges al goot, siä Jan-Hinnerk man met Juue Egger woll't +mi nich glücken. Se wollen Alle man vor sess Penninge wecke hebben, un +wann'k eer dann veere totellt harr' un dat füfde deelen woll, lööp't mi +jümmer langs de Finger n daal un ick moste de liigen Döppe behaulen, +dann de Wiiwer wollen alle man heele Egger hebben un de konn'k eer +dach nich doonen; deswiegen hebb'k se wier met e bracht un de liigen +Döppe'r bi. Met de Battern is't mi nau leiger gaunen; de harr'k in'n +Werthshuuse up'n Disk e settet, dat'r mi nin Rüüe of Katte bi gaunen +scholl, man as'k se wier upniemen woll, was de Batter heidi. Ick fröög +den Werth, waar se bliewen wööre, man de siä mi, de Disk dat wööre nin +Disk, man wual'n glöönigen Uawen. Dat is'r sieker wier eene van de +niggemoodsken Tenten daar't de Stadtlüüe alltiidt met to doonen hebb't +un waar se de Buuren anteerste sau geeren wat met ööwet, de söcke +Saaken nau nich n kennet. De Stadtlüüe spiitet allmangsens, de Buur +sii'n Schelm van Natuur, man de Liörke sind verentig na vull nietsker +up Schelmstücke un hebb't se duwwelt dicke in'r Nacken; elkeene mag'r +sick wual vor waaren, dat bin'k van Daage wiis e wooren. + +Man waar hest du dat Salt, dat du miebringen schollest, fröög de +Aulske wiider. Dat harr'k in't Knauplack buunen, siä de Junge, man +de Knüppe reit mi uut un baats[75] lag't in'r Waagentruaen[76]. Ick +nam't sau bedierwe wier up as'k man konn', man't was alldach aart[77] +schieterig wooren, deswiegen dää'k't in'n Emmer vull Waater un woll't +wier reggen spöölen; man as'k't'r wier uutfisken woll, was't alle to +haupe schmolten. Ick rieke de Schaae sii sau graut nich, dann wann Ji +süß 'ne Gäpsen vull[78] dräuge Salt in'n Pott schmieten, kiöne Ji'r je +nu man 'n Schleef[79] vull Saltwaater in doonen, dat möste na miinen +Gissen[80] up eene uut kuomen. + +Un de Traun? Du Daamelsteert?.. Moor ick kann'r nich to doonen; as'k +uut'r Stadt gönk, woll'k wieten, af se mi auck bedruagen harren; ick +nam de Pullen bi'r Fissen tüsken de Tiäne, dann ick moste de Füüste +frii hebben, packede in de Tasken un kreig't Geld'r uut, un tellde't +in'n Gaunen uäwer. Dau sprünk mi met ens sa'n Jackhals van'n Jungen +in'n Weg un siä: Lütke Mann, lautet juue Pullen nich fallen! Nei, +siä'k, un kladaats lag se up'n Steenen un was in duusend Stücken. +Vergiewet't mi, se was je dach al bosten, ick will'r mi bett vor waaren +un se to'n neigsten leewer in de Tasken stieken, wann se auck nau sau +schlepperig sien scholl. + +De Aulske fönk an to gnuötern un to gnurren un et was den Jungen +siin Glücke, dat de Aule'r to kwam. Tüs! tüs![81] siä he, un daarmet +stoppede he der Aulsken dat leige Muul; dann he woll leewer wat Nigges +wieten un fröög den Jungen, af he süss Nicks to vertellen harre. Jau +wisse, siä de Junge. Wat't in der Stadt vor klooke Lüüe gift, dat +scholl aparte nin Minske gläuwen. Lustert es up! Mi begiignede en Mann +to Pierde, met'n unwiis grauten Rüüen; de äusige Schinnertiewe kräup +mi tüsken'n Schuaken düür, dat ick baule lankstriekes up de Schnuuten +fallen wööre. Ick fröög den Mann: Is de Rüüe Juue, Heere?.. Nei, siä +he, ick bin den Rüüen siin Heere. + +Wann du anners Nicks n weest, siä de Aule, daar harr'k di nich ümme +na'r Stadt to schicken bruuket, dann harrest du mi man fraugen konnt, +sau klook harr'k di auck bescheedt. Dat woll'k wual es häären, siä +de Junge; _wann't Kiind kasselt[82][C] is, will'r Jedereene wual +Vadder[83] to staunen_. + +De Aule schmeit sick in de Bost as'n Wiiehopp[84], un siä: Daar ginten +geht uuse Iisel; un fraug mi es, Jan-Hinnerk. + +De Junge fröög: Is de Iisel Juue, Vaar?.. Nei, siä de Aule; ick bin den +Iisel siin Vaar. -- + +De Junge besünn sick en Präusken, man antleste duchte em dach, dat +luude[85] nich un moste'r wual wier in[86]. Wann Ji den Iisel siin Vaar +wöören, dann wööre de Iisel je wual miin Broor? siä he. -- Dat moste de +Aule wual begriipen, dann he schleik schliipsteertens achter uut. + +Man de Aulske, de den Praut met an e lustert[87] harr, siä: Iisels sind +Iisels un bliiwet Iisels, se hebben _veer_ Beene of twee, un wann auck +uuse Griise diin Brooer nich n is, konnest du alldach siin Broor wual +sien, dann du bist jüst nich'n Haar klööker as de. + +[1] _de tüsken 'n .................. graut wooren was_: der noch nicht +von Hause gewesen war; sich noch nicht umgesehen hatte. + +[2] _de Bawwe_: der Vater. + +[3] _Galpern_: Plagen, Wehklagen. + +[4] _bekrutt_: traurig, betrübt. + +[5] _Schlaage_: Etwas zusammengeschlagenes, wie z. B. eine Butter wie +die Bauern sie zu Markte bringen. + +[6] _dann in der Stadt ................ an beeden Böörden_: denn in der +Stadt giebt's immer viel. + +[7] _Oeweldaar_: Einer der sich hänseln läßt. + +[8] _verblüffen_: irre machen. + +[9] _nütte_: sehr. + +[10] _Twiigkuarw_: ein feiner Korb von Weidenzweigen. + +[11] _eene Stiige_: zwanzig Stück. + +[12] _tüsken de Schiiwen raaget_: zwischen die Flachsschuppen +sorgfältig verpackt. + +[13] _n biilings gaun_: entlang gehen. + +[14] _wel_: statt wer. + +[15] Ein Schilling, oder 12 Pfennige. + +[16] _En Oortsdaaler_: -- von Ort oder ein Viertel -- ¼ Thaler. _'n +halwen Oortsdaler_: -- ⅛ Thaler oder 3 Ggr. + +[17] _belämmern un bemüülen_: anführen. + +[18] _Dwaus_: Tölpel. + +[19] _Bieker_: Becher. + +[20] _uutguölen_: ausfallen. + +[21] _Anrichte_: Küchenschrank. + +[22] _Fisse_: der dickere Faden, womit das gesponnene Garn in Binde +abgetheilt und zusammengehalten wird. + +[23] _waaren_: hüten. + +[24] _fuul_: schmutzig. + +[25] _toschleppet_: zugeschmutzt. + +[26] _en Praus_: eine Weile. + +[27] _Nestepuck_: Nestling; das jüngste Kind. + +[28] _up'r Huukenacken_: auf dem Rücken. + +[29] _mutts_: plötzlich. + +[30] _Verwank winnen_: Zeit, Gelegenheit gewinnen. + +[31] _Houk_, (nicht Huuk): Ecke. + +[32] _Schatthuasen_: Strümpfe ohne Füßlinge. + +[33] _Landströöfeln_: sind kurze leinene Gamaschen. + +[34] _Ellebutt_: Iltis. + +[35] _Schrautdüüre_: Seitenthür. + +[36] _jeewe_: einigermaaßen. + +[37] _Grummeltaaren_: aufsteigendes dickes Gewittergewölk. + +[38] _'n Lütk letten_: ein Wenig warten. + +[39] _met'n Schnappe_: sofort, augenblicklich. + +[40] _liä_: legte, von _leggen_: legen. + +[41] _Pingelpott_: Küchen-Mörser, Glocke. + +[42] _Paltrock_: Mantel-Oberrock. + +[43] _Behr_: Eber. + +[44] _de Schuaken_: die Schenkel. + +[45] _ganfeln_: trachten, sich bemühen. + +[46] _dat schall wual striiken_: das wird wohl gut gehen. + +[47] _bedaart_: bethört, geirrt. + +[48] _aabel_: wunderlich, albern. + +[49] _Beschüüte_: Biscuit, Zwieback. + +[50] _Rüggenscheeter_: Bäcker. + +[51] _upmuntern_: munter werden, erwachen. + +[52] _beliikteekenen_: nachweisen, erklären. + +[53] _spiiten_: verdrießen, ärgern. + +[54] _Schlart_: Fetzen. + +[55] _eer_: ihnen. + +[56] _allebatt_: jedesmal. + +[57] _Booe_: Bude, Kramladen. + +[58] _gawwe_: geschwinde. + +[59] _en Verrel in siewen_: ist ¼ nach 6. + +[60] _freesen_: fürchten. + +[61] _rückeesen_: auf einer Stelle sitzend hin und her rücken. + +[62] _p'rfass_: ~par force.~ + +[63] _Batzen_: Lenden, Hintertheil. + +[64] _daal_: nieder. + +[65] _biister_: ist ein bloßes Vergrößerungswort. _Nich to biister +geeren_: nicht gar zu gern. + +[66] _Beitel_: Meißel. + +[67] _Verschiel_: Irrung. + +[68] _Bieten_: Bissen, Stücke. + +[69] _eeget_: verschuldet, verdient. + +[70] _kellen_: schmerzen. + +[71] _sülbacken Stuuten_, oder _Braud_: selbst gebackenes Weiß- oder +Schwarzbrod. + +[72] _lüünsken_: launen. + +[73] _baaten_: nützen, Vortheil bringen. + +[74] _ööwen_: foppen. + +[75] _baats_: sofort. + +[76] _Waagentruae_: Wagengleise. + +[77] _aart_: etwas. + +[78] _ene Gäpsen vull_: eine hohle Hand voll. + +[79] _Schleef_: großer hölzerner Löffel. + +[80] _gissen_: dafür halten. + +[81] _Tüs, Tüs_: halt! Stille! laß ab! + +[82] _kasseln_: taufen. + +[83] _Vadder_: Gevatter. + +[84] _Wiiehopp_: Wiedehopf. + +[85] _luuen_: lauten. _Dat luut nich_: das lautet nicht gut. + +[86] _dat mot'r wier in_: das muß zurückgenommen werden. + +[87] _anlustern_: anhören. + +[A] Die Küster auf dem Lande sind gemeiniglich zugleich Schullehrer und +solche werden hie und da Herr Präceptor -- contrahirt: Hepzepter -- +genannt. + +[B] _w'er wier_: wieder da; ist eigentlich ein Pleonasmus; solche +kommen öfter vor: z. B. _de De_: derjenige; _'t is de De_: es ist +Derjenige. + +[C] »_kasseln_,« kömmt her von _Kasse_: Kerze; weil die Taufe im +Alterthume bei Lichtern geschah. So heißt auch der Frühgottesdienst am +Christfeste: _Kassuchte_, oder Kerzen-Uchte[D]. + +[D] Uchte heißt die Morgenfrühe, oder der Tag in seiner Geburt; von: +_üchten_, gebären. + + + + +Anrede + +an den + +=norddeutschen Mäßigkeitsapostel, Caplan Matthias Seling zu Osnabrück=, +an seinem Namenstage den 24sten Februar 1842. bei Überreichung des +nachstehenden Gedichts. + + +Herr Caplaun! Se hebb't mi düsser Daage sau'n elennige wualfeil[1] +Gesankbook toschicket, daar sau viele schäune Leeder inne staaet up +hauge un platt (man de plattdüütsken sind aparte de besten) de hebb't +Se wisse alle sülwenst maaket. Ick woll'r wual wat ümme schüllig +sienen, dat'k dat auck verstönne un dat'k't auck man sau uut'r Mowwen +schüdden konne. De Versoek is't Naaste[2]; plieg'k wual to seggen, un +dau gönk ick simmeleeren un studeeren un hewwe daar auck sau'n paar +Riige tohaupe stüsselt[3], de awerst wual nich to biister viele bedüüen +willt. Ick woll Se wual versööken[4], dat Se se ens uäwerlöösen un mi +dann uprichtig siäen, wat Se'r van meenet un wann't Se nich allsto +leige[5] sien scholl, dann woll de Heer Bookbiiner Lellmann Se auck +wual fründlick begiären, den Versk in düssen bunten Klapp[6] to doonen +un bi de annern schäunen Saaken to'm Andenken daaltoleggen. + +Man wo Se saunen Haup Leeder vor sau wenig Geld maaken un wegdoonen +kiönet, dat kann ick aparte nich begriipen; dat ganze Book kostet +wisse nich es 'n Oortsdaaler[7] un'r sind dach wual hunnert fiif un +siewentig enkel[8] schäune Leeder inne. Wann me sick to'r Kierm'sse man +es sau'n enkelt[9] Leed van'n Marketschregger[10] of'n Lyrendregger +kaupen will, dat kann me siin Liewe unner'n Mattier nich e kriigen +un dann is't nau na nicks as eesk[11] dumm Tüüg. Hebb't Se nau wat +van de Bööker liggen, dann woll'k se wual bi düsser Geliegenheet +rekummedeeren, dat se nich allsto rööterig[12] wöören; dann'r is sieker +nau wual een of anner Fründ hier, de se auck wual geeren neime un siine +Kinner singen leerde. + +Ick hebbe daar auck sau'n half Stiige junge Lüüe met'e bracht, de sick +beröömet, dat se Allens singen kiönen, 't sii Hauge of Platt. + +Daar fällt mi'n Dööntken bi in, dat ick vor'n Stiige Jahren faaken +vertellen häärt hebbe un dat'k, met Verläuwe, abslut eerst to'm Besten +giiwen mot. + +Et sind je wual al'n Stiige Jahr verlieen[13], dat'r wisse auck sau'n +verdüüwelt Fruuminske up'n Tuage[14] was, dat vor Geld in allen +Spraucken singen konn, up fransk, türk'sk, poolsk un wat alle mehr. Me +scholl vorwahr nich gläuwen, dat söckes wat müügelick wööre up 'r Welt, +wann se 't Eene nich vor Wahrheet vertellt harren; man 't steht wisse +auck drücket un wat'r drücket is mot dann dach wual wahr sien. Tööf +es[15], wau hedde dat Minskenkiind dach gliiks? Mudamme Ka.. Ka.. Katte +... jau, jau, Kattelhahne, »Mudamme Kattelhahne,« nich wahr?.. + +Dat Wiif kloppede alle Büske un Braaken af un löt't sick mächtige düür +betaalen. Man düütsk mot't aparte dach wual sau recht nich e konnt +hebben, dann se vertellden datomaulen en putzig Dööntken, war ick dat +uut schluute. + +Dat Wiif was auck na Göttingen gaunen, dat het, et was'r in'r Kutsken +henföhrt, un de Studenten, weet me wual, sittet jümmeran aller Nücke +vull, un heb't ju dat Fruuminske es nütte up'n Tant follt, af 't +auck wual düütsk verstönne. Se heb't sau'n eesk Leed, dat fänkt an: +»Gooe Nacht, gooe Nacht, Junfer Anne Dorothee etc.« un dann kümmt 'r +'n Huupen unnüüsel Tüüg inne vor. Nu luurden se dat Fruusminske een's +Auwends up, as 't jüst tüsken de Piöle kruapen was, un föngen up 'r +Strauten unner'n Kaamerfenster sau unwiis an to kerjöölen, dat 't Wiif +bii'n besten Willen nich in'n Bedde duuren konn. -- Dat 't Fruusvolk +alltohaupe niesgierig is, weet Jedereene. Et stönd up, un sprünk na der +Fensterlucht un woll ens sehn, wat 'r vor 'n Austermaul[16] sii; Dau +mierkede 't eerst, dat 't em sülwenst geelen scholl; dann se rööpen +alle wisseweg: Vivat Mudamme Kattelhahne! Vivat Mudamme Kattelhahne! un +dau föngen se dat eeske, fuule[17] Leed an to singen, dat allerdingsens +up 'ne schäune Wiise[18] geht. As nu de fuulste Stiie kwam, dau wöören +se ganz blieken dull un bölkeden asse Ossen; man dat geföllt den +aabeln Wiiwe sau diiger[19] goot, dat 't sick up fransk ganz elendige +niederträchtig[20] un fründlick bedankede. + +Ick hebb 't auck wual wüßt, wat 't segt heft, man ick mot mi 'r eerst +wier up besinnen, dann 't Franske vergit sick met'n Ümmesehns un mundet +eene nich allstobiister[21], wann me 't nich af un an bedrift, daar me +hüütiges Daages sau baule nine Geliegenheet mehr to find't; up Düütsk +was 't ungefähr to seggen: Miine Heerens, Ji erwiiset mi graute Ehre, +ick bedanke mi auck duusentmal vor de schäunen Kumpelmente; de fiine +Liewensaart der Göttinger Studenten weere ick miin Daage nich vergieten. + +Miine Studenten hebbt 'r eersten al 'n Käären quinkeleert, man ick konn +'r sau recht nin'n Verstand in e kriigen, dann de Eene sünk hott un +de An're haae. Dat heetet se wisse veerstimmig. De 'r bi mi stönnen, +menden et harr' alldach[22] sau leige nau nich e luuet. Wat ducht Se, +Heer Caplaun, wann wi se es 'n bieten up 'n Tant folden, af se up +düssen Versk auck wual 'ne Wiise wüßten? + +Un nu woll'k wual fründlicke bidden, dat de weerde Sellskup 'n Käären +Gemack hööle un de Ahren es recht fiin spitzede, dann miine Sängers +hebb't mi gistern luawet, dat se van Daage eer Allerbeste doonen willen. + +Hallo Burssens, kuomt es vor'n Dag! man gröölet mi nich allsto unwiise, +dann Ji sehet wual, dat hier wat fiine Ahren sind; wann Ji Juue Saaken +goot maaket, dann schiöl' Ji auck herneigest 'n farssen Drunk uut den +niggen Kroose[23] doonen, daar dat Spinnrädken buawen uppe steht. + + + Am + Naamensdaage des Heern Caplauns =Matthias Seling= + to Ossenbrügge, den 24. Februar 1842. + + Bei'm Feste, das die Liebe Dir bereitet, + Soll zwar das ernste Wort vorherrschend sein; + Doch schleicht sich auch vielleicht ein Scherz mit ein, + So werd' er nur nicht mißgedeutet. + + De Mann gefällt mi ganz in siiner Aart, + Wer em man folgen will, is goot verwahrt. + + ~_N. N._~ + + Seh't hier den Mann, den Baas in Allen! + Een dönnernd Vivat müüg' em schallen,. + De us belehrt, beräth, un singet, + Un Riimsels maaket, de goot klinget. + + He sitt ganz vull van lust'gen Schnurren, + Up'n Handwierksfest' lööt he se turren + All'wisseweg uut siiner Mowwen, + As he met Gunst den Aarm droft' klowwen[24]. + + Wer süht dann nich uut siinen Nücken + De Lehr' un Wiisheet faarts düürblicken? + Dat he't sau inkleed laut't man gaunen: + Jedweddereene kann't verstaunen. -- + + Heft viel nau in'n Sack behaulen, + De sind tofruaren bi den kaulen + Decemberwier; man sau to seggen, + Schiöl't se all'nhand auck wual updeggen. + + In'n Winter, wann et früst un schniit, + Geht he nich geeren alltowiit; + Dann maakt he Leeder, platt un hauge, + To Stüür un Wiir der Brannwiensplauge. + + Un Auwends mag he dann sau geeren + En Stündken offern, un belehren + De Lüüe uäwer de Geschichten + Der Mässigkeit, un eere Plichten. + + Man wann wi Suomers gah't landdaagen[25], + Na Aeuse, Wieksborg[26], Darum, Hagen, + Is Seling alltiidt an der Spitze, + Trotz Riegen, Wiind un Sünnenhitze; + + Un löpt den ganzen Weg to Foote, + Un küürt, und singt, dat em de Stroote[27] + Tolest ganz heeser werd. Ick meene, + De Minske heft Quecksülwerbeene. + + Ick hebb't, dat segg' ick aune Praulen, + Al met Man'cheenen uut e haulen; + Man met den Heeren is't to schwiie[28], + Strickt he voran, kann Nümmes miie. + + Un seh' wi'n up den Spinnefesten + Umzingelt van den lütken Gästen, + De Wedde spinn't, un fröhlick singet, + Un em de vullen Spoolen bringet; + + Wahrhaftig, et is to bewünnern, + Wat he dann nüüdlick met den Kinnern + To Wierke geht... Jau sunder Traunen + Kann Nümmens van den Festen gaunen. + + Dann geht 't em recht na der Fissen, + Dann dregget he de schwarten Müssen, + Wual duusentmal ... O leewen Lüüe! + Kuomt, seht -- un bringt 'ne Baate[29] miie. -- -- -- + + In Summa, he is unverdreetlick + To allen Gooen; unermöödlick + Richt't Alles he in't Wierk, wat fligget[30] + Un siinen Neigsten deent un digget[31]. + + =Vivat!= Et liewen de Trabanten + Des grauten Mässigkeitsgesandten; + Daarto gehäärt, dat segg' ick ju, + Vor Allen =Caplaun Matthew=.[A] + + He heft veel Gooes daun siin Liewen, + D'rüm werd em Gatt de Kroone giewen; + Dach bidde wi den leewen Heeren, + He laut'n hier nau lange geweeren. + +[1] _elennige wualfeil_: überaus wohlfeil. + +[2] _'t Naaste_: das Nächste. + +[3] _tohaupe stüsselt_: zusammen gestoppelt. + +[4] _versööken_: ersuchen. + +[5] _leige_: geringe. + +[6] _Klapp_: Umschlag. + +[7] _'n Oortdaaler_: ¼ Thaler. + +[8] _enkel_: lauter, blos. + +[9] _enkelt_: einzelnes. + +[10] _Marketschregger_: Bänkelsänger. + +[11] _eesk_: häßlich. + +[12] _rööterig_: rußig. + +[13] _verlieen_: vergangen. + +[14] _up'n Tuage_: auf der Reise. + +[15] _Tööf es_: warte nur, Geduld. + +[16] _Austermaul_: Lärm. + +[17] _fuule_: schmutzige. + +[18] _Wiise_: Melodie. + +[19] _diiger_: überaus. + +[20] _elennige niederträchtig_: überaus herablassend. + +[21] _nich allstobiister_: nicht sonderlich. + +[22] _alldach_: dennoch. + +[23] _Kroose_: Kruge. + +[24] _klowwen_: kratzen, reiben. + +[25] _landdaagen gaun_: lustwandeln + +[26] _Wieksborg_: Wittekindsburg. + +[27] _Stroote_: Kehle. + +[28] _to schwiie_: zu arg. + +[29] _Baate_: Gabe. + +[30] _fligget_: nützt. + +[31] _digget_: gedeiht. + +[A] sprich Mätt'ju. + + + + +Schneidria. + + +Ick fröög düsser Daage es 'n aulen Buuren Schniider, de met siine +Gesellens bi'n Megger to ... up'n Diske satt, daar se auck Tüüg na'r +jetzigen niggesten Moode neggeden, af he na wual 'n echten ehrdaagsken +Buuren Sönndaagesrock toschniieen kiöne: Dat schall wual wahr sienen, +siä he, dann 'k bin al mannig Jahr bi der Nauteln wiesen, as Ji mi +an der griisen Platten wual ansehnen kiönet; dat was na'n kleidsam +Stücke Aarbeit, daar me Kunst un Simmelatione to ansetten moste un'r +siin Liewe lank Frööde anne harr, wann me se'r 's Sönndaages met na'r +Kierken gaunen sag un se'r'n statiösen dreetimpeden Hoot bi uppe +harren; un ick will man seggen, dau sag de Buur nau na Wat uut, dat'r +miiner Meenunge nau, 'n hüütig Kawelier nich anne denken kann. Man bi +eerer jetzigen Dragt scholl me vorwahr baule nich recht mehr wieten, +af se Stadtheerens af Buuren sind, wann de Küürerigge se nich verrööe. +Ick fröög de Gesellens, af se 't sick auck wual getrüwweden? man de +menden van je-nei; dann se kinneden de aulen Drägte nich mehr un't si +vor eere Professione auck wual sau leige nich, dat söcke Röcke, de'r +wual 'n paar Minskenliewedaage uuthaulen konnt hebben, un wat'r süß +an to häärt harr, uut'r Welt si, dann nu konn'r dach 'n ganz Regiment +Schniiders bestaunen, waar't süß wual Een' of Twee harren doonen konnt. +Uuse Herrgatt mogt 'r dach'n Insehn to hebben, dat de aulen Mooden +nich wier vor'n Dag kweimen, dat woll'n bedrööwet Hartegelag[1] vor de +aarmen Schniiders afgiewen. Man ick mende, 't konne sick dach auck wual +gebüüren; dann de hüütigen bequeimen Jassen, de se Pallitots heetet, +säugen, wann he recht maaket siien, al baule nett[2] wier sau uut un 'r +häärde wual wiiders Nicks to, as 'n dreetimpeden Hoot, un mansiesterne +korte Bücksens, dann si de Putze[3] faarts ree. 'n Jeddereene mot't +sick hüütiges Daages gefallen lauten, dat bi den vielen Niggen auck +vull van den gooen aulen Trante wier upkümmt, waarümme schollen'r de +Schniiders jüst alleine uäwerscheeten? + +'t is allbekannt, dat de Schniiders alltiidt geeren wat voraf hebben +willt. Dat heft na miiner Meenunge siinen Grund daarinne, dat se, +aparte up'n Duärpern in haugen Ansehn staaet, sawual bi'n Buuren as +bi de Kauplüüe; dann de Buur leggt sick nin Stücke Tüüges to, of he +nimmt'n to Raae un de Kaupmann to'r Baate, un deswiegen haulet se 'ne +alle Beede geeren to Fründe, un bi de Dansseriggen mot de Schniider +allebatt de Eerste sien, dann he mot vordanssen. Se rieket sick auck +met to de Künstlers un dat sind se auck, dann wann se nine Schelme +sind, kiönet se uut fiif Iälen Laaken[4] wual'n Paar Handsken maaken un +dann blift'r nau na wual 'n rieken'n Schniiderfliicken uäwer. -- + +Nu, ick mag't wual liien, wann'n geleerd Minske, Jedder in siiner Aart, +wat up sick hält un sick tämmt[5] sau goot he kann, waar't sick ichtens +met Schicke anbringen lätt; man hen un wier verstiiget se sick auck +wual es, as't de De, daar ick van vertellen will, auck dää. + +In der Tiidt as de lesten Franzoosen uut Hamborg aftröcken, was ick +Adgedante bi'n Platzkummedanten to Ossenbrügge, den gooen aulen +Obersten v. D., de in siinen jungen Jahren de Welt auck sau wat ümme de +Ahren schlaagen harr un nu as Kummedante up 'r schmööen[6] Liiftucht +satt. Eenes Daages kwam 'r 'ne Riige K'rnoonen un Pulwerwaagens, de +nich in der Stadt bliiwen droften un 'ne Verrelstunne buutens der +Paarten trecken mosten. De Kummedante woll de uut allen Lännern tohaupe +haalden fransken K'rnoonen bekiiken un ick un de däg'lke Or'nanz mosten +miie; dann he höölt streff un faste bi den aulen Trante un gönk nich'n +Trett in der Muldeerunge uut'n Huuse, of de Or'nanz moste achter em an, +un wann 't auck man in't neigeste Nauberhuus, of na'n Klubb was. As wi +uut'r Stadt wöören, tratt de Or'nanz met jeddern Trette hällekens[7] +'n Lütk rüümer uut, dat he't baule wünn, dat he met us in eener Riige +gönk, dann he was niisgierig un woll to siiner Belehrunge auck wual +geeren lustern, wat wi us 'n anner van de Ümmestände, de wi bekiiken +göngen, to vertellen harren. As de Oberste dat mierkede, fröög he 'ne: +Was ist er? »'n Kleidermacher,« anwerde der verfehrde S'ldaute. So, +so, siä de Oberste, also ein Schneider nach meiner Mundart; ich weiß +es wohl, daß die gern vornehm thun und es lieben, sich über ihren +Stand zu erheben; da er aber jetzt gemeiner Soldat ist und nicht bei +seiner Nadel und seinen Mitgesellen, so bleibt er reglementsmäßig sechs +Schritte hinter uns. Verstanden?.. Dat harr he wiege un most'r sick in +e giewen, af he gliik wual bi sick denken mogte, »_Hauffarth mot Twank +liien_;« man mi duchte faarts, uut den Keerl scholl na wual wat weeren, +dann'r sitte dach 'ne haugstriiwske Natuur inne. + +De Schniider regeerde sick auck nütte goot un bedachte den Spriöke: + + »Hest 't man eerst bes to 'n Kapraul e bracht, + Stehst 'e up'r Treppen to'r häug'sten Macht. --« + +un bi siiner Anstelligheet hölp he sick auck wenner sau faart, dat he +baule bes to 'n Schersanten upsteig. + +[1] _Hartegelag_: Herzeleid. + +[2] _nett_: eben. + +[3] _Putze_: Spaß, Posse. + +[4] _Laaken_: Tuch. + +[5] _tämmt_: brüstet. + +[6] _schmööen_: gemächlichen. + +[7] _hällekens_: unvermerkt. + + + + +Bekümmernisse un Traust der Schniiders. + + +'n Schniider, de auck up siine Wiise aart[1] schriftgeleert was, un +af un an in der Uulenflucht de Schnüüfkenniäsen wual es in Bööker, +Zeitungen un't Pariiser Moode Journal stöök un't herneigest achter der +blanken Scheeren wiider versimmeleerde, harr up siiner Kaamern 'ne +Afbeldunge Sünte Peters, des Hiemelspäärtners hangen, daar schreif he +unner: + + Sintdeß se met'r Haagenschiär'[2], + Beschnii't de Schriften un de Leer', + Darmet de Welt nich to geleert + Un de Bööker nich to dicke weer't, -- + Un alle Mauten krempet in, + Is up'r Welt nich mehr goot sien; + Drüm kehr' ick aarme Schniiderken + Miin Harte na den Hiemel hen, + Daar schiöl't, na allen Augenschien, -- + Na wual de aulen Mooden sien; + Dann Petrus drägt na jüst sau'n Kleid, + As ehrdaags un van Ewigkeit, + Van achter[3] ruum, un auck van vüür[4] + In Faulen; -- siinen Casimir. -- + In'n Hiemel ding't s' auck wual nich sehr + Up eene Iäle minn of mehr; + Bruukt se to saunen Rock twuälf Stock[5], + Is een' vor 'n Meister Ziegenbock; + Daar kann me na 'n eerlick Mann + Bi sien, un sülw'st wat trecken an. + +[1] _aart_: einigermaaßen. + +[2] _Haagenschiäre_: Heckenscheere. + +[3] _achter_: hinten. + +[4] _vüür_: vorn. + +[5] _Stock_: Elle. + + + + +Trügge Schütt[1]![2] d. i. Berichtigung. + + +In der eersten Nummer der »Erholungsstunden« van düssen Jahre liäse wi +'ne Legende[3] met der Uäwerschrift: »_de Bestor to Achelrien_,« de up +düsse Gemeente abers nich n liiket[4]. + +De evangeel'ske Kierkengemeente to Bistrup (Bissendorff) is unner +der Regeerunge des Biskups Franz Wilhelm stiftet wooren, un scholl +in Folge der ümmerwährenden Capitulation den Katholiken de Kierke to +Bistrup, den Evangeel'sken daar 'n tiigen de Kapelle to Stockum in +e rüümet weeren. Wiilen abers de v. Wenge un v. Fullen to Stockum +den Evangeeel'sken de Kapelle nich uutkeeren wollen, de auck to lütk +was, sau wöörd düssen verstaadet, to'r Achelrieen, tüsken Bistrup un +Stockum, up Markengründen, de to düssen Behoef deels an e kaft, deels +schonken, deels uut e tuusket wöören, ene nigge Kierke, Pastoraut un +Kösterigge up eere eegenen Kösten to bowwen. Eerst wöörd'r vor 'n +Nautbehelp 'ne lütke Kapelle up e richtet un to Anfange des 18den +Jahrhunderts, unner der Regeerunge des Förstbiskups Eernst August +~II.~, de jetzige schäune Kierke bowwet. + +Et is nowwe nautowiisen, dat to'r Achelrieen bes up'n hüütigen Dag man +teggen P'stööre wiesen sind, nämlick: + +1. Christoph Wöbeking[A], van 1628 bes 1688; de siiner lütken Heerde in +den Verfolgungsjahren van 1628 bes 1631 dat Waart des Heeren 's Nachts +in Wäldern un Feldern trüülicke verkündigede, wat auck unner siiner +Afbeldunge, de in der Kierken bi'n Preddigestoole hänkt, to liäsen is. + +2. Hermann Christian Wöbeking, (des eersten Suöhne) van 1688-1708. + +3. Christoph Heinrich Dunker, van 1709-1711. (daarup was'r 'ne +sessjährige Vacanz). + +4. Heinrich Gottfried Braune, 1717. + +5. Friedrich Heinrich Henzen, van 1718-1731. (dankede friiwillig af.) + +6. Hermann Heinrich Sextro, van 1731-1746. Düsse Heere wöörd den 7den +September 1746 bi hellen Daage in der Pastoraut van eenen dungenen +Meuchelmäärner daut e schuaten, wat auck up eenen in der Kierken bi'n +Altaare up e richteden Denksteene to liäsen is. + +7. Johann Heye[B], van 1747-1791. + +8. Heinrich Wilhelm Lyra[C], van 1792--1806. + +9. Gottlieb Leberecht Schledehaus, van 1807--1821. + +10. Joh. Arn. Christ. Heinr. Varenhorst, sint 1818 Cooperator, un na +den Afliewen des Vorgaunden, P'stoor bes up den hüütigen Dag; man +daar is nich eene manken, de met'n Draakel, of met'n ††† in'n Bunde +staun, of en ichtens wat to danken hatt harre. Auck sind düsse Heerens +alltohaupe met Uutnahme des 6ten[D] un des Lesten, de nau in'n Liewen +is, eenes sanft un siäligen natüürlicken Daaes stuorwen. + +De Legende passet deswiegen nich up de Achelrieesken P'stöörs. + +[1] _'n Schütt_: ein junges Rind. + +[2] _Trügge Schütt_: (Sprichw.) Zurück du Rindvieh; ~retrocede~. + +[3] Die Legende lautete folgendermaaßen: »_De Bestor to Achelrien_.« Et +was der eenmal en Bestor in Achelrien, de was man ganz arm, as he nach +Achelrien henkam. Aber dat dürde nich lange, da wörd he mechtige riek. +Dat kam sau. He stellde des Dönnerdaages Aubens enen Pott up dat Für +unner den Schattsteen -- aber nich anners, as des Donnersdaages Aubens +--, un det annern Muarens was de Pott ganz vull Gold. Dat schall em en +fürger Drakel bracht hebben, de des Nachts ganz schlie, schlie dür den +Schattsteen kweim, un ut sienen Halse dat Gold in den Pott spiede. Ens +woll de Bestor et sehn, wau de Drakel dat makede, un he keik dür de +Stuabendür. Dat sag aber de Drakel, un spiede em twee glöönige Kugeln +in de Bost. De Lüe fünen em det annern Muarens daut in de Stuaben +liggen, un em was dat Knick bruaken. + +Wie die Erzählung selbst, sind auch die Construction und Orthographie +falsch. Ich würde etwa so geschrieben haben: + +'r was es'n P'stoor to'r Achelrieen, de was bloodske aarm, as he na'r +Achelrieen kwam; man et duurde nich lange, dat he mächtige riik wöörd. +Dat schall sau togaunen sien: He settede's Dönnerdaages Auwends 'n +Pott up't Füürheerd unner'n Schattsteen, -- man, wual to begriipen, +schlichtens's Dönnerdaages Auwends --, dann was's annern Muarens de +Pott heel vull van Golde. Dat schall em 'n füürig Draakel e bracht +(todriegen) hebben, de's Nachtens ganz schliie, schliie düür den +Schattsteen kwam, un dat Gold uut siinen Halse in den Pott spiggede. +Ens woll de P'stoor auck es seh'n, wo de Draakel dat bedriewe un keik +düür de Stuawendüüre. Man de Draakel saug et un spiggede em twee +glöönige Kuugeln in de Bost. Des annern Muarens fäunen de Lüüe den +P'stooren daut in'r Stuawen liggen; dat Knick was em awe. + +[4] _liiket_: paßt, zutrifft. + +[5] _niederträchtigen_: herablassenden. + +[6] _allerwelts-fründlicken_: gegen Jedermann freundlichen. + +[A] ~fundator et pastor prim. ecclesiae A. C. Bissendorpensis.~ + +[B] De P'stoor Heye was eene van de aulen niederträchtigen[5], +allerwelts-fründlicken[6] Schnackegeeren, daar se na maanig Dööntken +van to vertellen wietet. + +Een's Uänerns lag he es in Hiemdsmowwen up'r Schrautdüüren, as'r jüst +'n wacker Lüüt vorbi kwam, dat 'ne Ziegen in'n Stricke achter sick an +tröck. + +Tri-M'ri-Liesken, fröög he, waar biste met diiner Ziegen hen e wiesen? +Na'n Bucke, Heere, siä et. Wat hest du daarvor uutdoonen most, fröög de +P'stoor wiider. 'n halwen Oortsdaaler, siä dat Wicht. Ei, vor'n Düüwel, +dat is je wual 'ne lästerlicke Bedreegerigge, mende de P'stoor; wann wi +met uuser grauten Koh na'n Bullen leeet, dat kostet je man achteggen +Penn'ge, wo kann dat Bücken dann 'n halwen Oortsdaaler geelen? Dat kann +wual sienen, siä dat Lüüt, man up de Aart Saaken versteht he sick, +ducht mi, wual nich allstobiister, Heere; düt is auck 'ne fiinere +Aarbeit. + +[C] Mein Vater. + +[D] _Sextro_ wurde, wie vorbemerkt, meuchlerisch erschossen. + + + + +Emancipation der Wiiwer. + + +Mi is'n Oort bekannt, daar vor'n Stiige Jahren baule alle Bedeenungen +in Fruuslüüe Händen wöören, un't gönk, de Dokter schmiite! sau goot +as'r to[1]. + +De Amtsbuaae was'n Fruusminske un hedde Buaaen-Engel. De Baartputzer +was'n Lüüt; et dröög siine Waarmwaaterbüssen un de annern Reetskuppen +unner der Schlippen un schrappede Eene den Baart vorwahr bedierwer +af, as wual mannig geleert Baartschräpper, un hedde Putz-Katrine. +De Breefdrieger un Daaenbidder was'n Fruusminske un hedde Elsebeen. +De Kuulengriäwer[2] was'n aunmächtigen Spucht un harr'n Uuthelper, +dat was siine Fruwwe. De Amtsfüürbööter was'n Fruusminske un hedde +Rudolphiske, un de aule Beckerske was Baaemoor un Wuöstestöpperske +togliik un verstönd eer Handwierk in allen Deelen sau goot as ichtens +Eene. De Nachtwiäker was stuorwen un harr'n junk Wiif naulauten, dat'ne +Tiidtlank na des Mannes Daae den Denst versaug. Man as't kort'r nau +wier friggede, most't de Bedeenunge upgiewen; dann de junge Keerl +woll's Nachts nich alleine in'n Bedde liggen un mogte auck wual bange +sienen, dat de Wahrwulf se es to packen kreige un in't Been beite. + +Ick hewwe vor'n Düssen auck 'ne Fruwwe kinnet, de met allerhande +Iisenwaare handelde, un eere Geschäftsreesen alle veer Jahrstiien +sülwenst maakede. Dat dää se to Pierde af, daar se sick nich't Minnste +ümme Gaddes Wier af Unnewier bi kümmerde; dann't was'n rechten +Draguuner un konn ju dat rechte Been jüst sau goot uäwer den haugen +Mantelsack schlaunen, as de beste lanksplietene Gar'rüüter. + +Un waviele hebb't'r sick nich auck in'n lesten Kriige met herümme +katzebalget? Allen Respect vor de!.. + +Kurzum, de Wiiwer sind begriipsamer van Natuur as'n de inbellsken, +verbolgenen Männer geeren togestönnen. + +Unner de Saake deelet se't sülweste Geschick met de aarmen verfolgeden +Juden, de na miiner Meenunge jüst sau goot van uusen leewen Herrngatt +to Gnaaden beroopen un schlichtens daarümme vor leiger gellet un leiger +sien müüget, wiilens se van je hier van de Kristen bedrücket, un sau +e stellet wiesen sind, dat se sick stännig 't Leigste in te Mööte to +sehnen hatt hebbet, un dat settet uäwerall leige Bloot ... De Wiiwer +hebb't vorwahr wual to mehr Geschick, as to fittken un to fiägen, wann +wi misgünnigen Mannslüüe se'r man bifälliger met gewehren lauten un +vull vor ansehnen wollen; se willt vorwahr wual tiigen us an striiwen +un ankeffen un hebb't us van aulen Tiien hier al wual in vielen Deelen +mehr up'n Stock doonen un to raaen un to verknuusen upgiewen konnt, +as us lüstede un leef was; deswiegen segge mi es Eene, dat se nich +vullenkuomen riip to'r Emancipation e sieen. + + * * * * * + +Wiiwer un Gäuse hebb't eeren eegenen Kopp; se richtet almangsens wat +uut, dat de Düüwel sick nich getrüwwet. + + (_Sprw._) + +[1] _sau goot as'r to_: sehr gut. + +[2] _Kuulengriäwer_: Todtengräber. + + + + +Pracher-Hauffarth. + + +'N'er bloodsk'aarmen Buurenfruwwe was de Mann af e stuorwen un se +woll'ne dach auck geeren sau goot in der Daaenkisten upfliggen[1] +as se ichtens konn. Se raakede eere aulen Klüngeln un Fudden uut'n +eene un funßelde sick de besten Plünnen'r uut, man daar was leider +Gattes nich Eeene manken, de'r graut e noog to was, dat se'r'n _ganz_ +Hiemdekleid[2] vor eeren Siäligen uut to kriigen sag. Bi söcke +Ümmestände helpet sick de Aarmoot'r miie, dat se man'n half Hiemdekleid +torechte schniidert, dat den Liichnam in der Daaenkisten man blauts van +Buawen to bedecket, unners[3] he van Achter to[4] naaket blift. Dat +aarme Biedelwiif richtede't auck sau in un eer Siälige schall'r auck +wual nett sau goot un gerüst ümme schlaupen bes de hiemelske Trumpette +bläst, as wann he den fiinsten heelen[5] Daaenkittel an e kriigen harre. + +'s Sönndaages na der Bestaaunge[6] gönk de Wettfruwwe na'r +Gatteskierken, daar de Heere jüst't Capittel van der Auferstehung der +Todten vor harr. As de P'stoor up'n Stool[7] kwam un siine Schäupkes +uäwerkeik, föllt em de Aulske, de van tovüüren[8] nich allsto kiärksk +wiesen was[9], in'r Wiilen se nich allsto goot up'n Fööten was, dann se +harr sint'n lesten Kraume de Duuren[10] an'n Beenen behaulen, un scholl +auck wual met'n Sönndaagestüüge nich to biister[11] bestellt sienen, +faarts in de Augen, un he fröggede sick, dat se sau andächtig un +wehmödig up siine Wäärde lusterde, dat se'r an't Leste bi an to griinen +fönk. Dat gönk den Heeren sau an't Harte, dat he as he in kwam faarts +na der bedrööweden Leiddriägersken schickede un eer seggen lööt, se +mogte em dach es tosprieken. + +De Aulske, de wual mende, de P'stoor woll eer in eerer Aarmoot 'ne +Frööde maaken un eer de Bestaaungesgebühren schenken, lööp saufaarts +na'r Weeme[12]; man na Söckes wat, daar se an e dachte, schlöögen em +alldach in 't Geheel de Audern nich, dann't was auck Eeene van de +De, daar dat aule Gesegg up liiket[13]: Paapen Gierigkeit un Gattes +Barmhartigkeit de duuret bes in Ewigkeit, un de sick daarvor dann auck +allmanngsens de Ehrentiitels uutleggen lauten miötet. Dat raakede en +abers wiider nich un wann he bi söcke Geliegenheeden de bedrööwesten +Wehklagten lange noog met Gedult, as he siä, anelustert harr, was +gemeeniglick siin leste Waart: Nöömet mi wo ji willt, un wann ji mi +auck Pott heetet, man bliiwet mi met'n Liepel uut'n Meese, segg'k ju! + +As he se vor sick lööt, sprack he se fründlick an un siä: Liebe Frau, +aus eurer Andacht und sichtbaren Betrübniß habe ich zu meiner größten +Freude wahrgenommen, daß ihr euern verstorbenen Mann doch recht lieb +gehabt haben müßet und daß euch sein Hinscheiden in große Kümmerniß +versetzt. Betrübt euch ferner nicht; es war Gottes Fügung und sein +Wille. Ihm ist jetzt wohl in den Wohnungen der Seligen, wo kein +Schmerz und keine Trübsal ihn mehr treffen. So arm er hier auch war, +so reich wird Gott ihn dort machen, denn er war ein frommer Christ. +Ich hoffe, daß meine heutige Predigt euch Trost und Beruhigung gewährt +haben werde. Wenn die Seligen dereinst erwachen, werdet ihr ihn da +wiederfinden, wo das verlockende irdische Traumbild, der wahre lautere +_Communismus_ verwirklicht und wir Alle gleich sein werden; u. s. w. + +Dat was't jüst, entmodde em de Aulske, wat mi sau an't Harte beit, dat +dat wual nich sau uutkuomen schall; dann wann miin siälge Jürgen nur +siiner Kuulen wier vor'n Dag kümmt un heft man 'n half Hiemdekleid +anne un de Kohklittesken, de dach wual iewen sau aarm sienen mag as +icke, eer Joost'r met'n heelen uutkrupt, wat willt dann de Lüüe wual +seggen. Ick mot mi baule daut schiämen, wann'k'r an denke; man wann +mi uuse Herrgatt 't Liiwent sau lange günnen scholl un ick 'n dann +met miine lammen Schuacken[14] man ichtens to packen kriigen kann, +will'k em dach sachte in't Ahr flispern: Jürgen, sabaule du in'n +Hiemel kümmst, daar wual al Viel uuser Aart Lüüe sienen schiölet un +se di, wann't wahr is, wat uuse Heer P'stoor mi'n Sönndaage na diiner +Bestaaunge siä: »_Aarm odder riik, in'n Hiemel is Alles gliik_,« -- un +daar harr he sa'n niggelk Waart bi, dat na miinen Begriepe up Platt +wual saviel heeten scholl as: »_Kumm un ett met us_« -- dann auck an'n +Disk roopet, dann doo di man fründlick bedanken un segge du harrest +Liifpiine un mogtest van Daage Nicks, ick will di dann in uusen eeren'n +Hengelspotte, unnern Füürdooke wual stillkens wat to schulken[15] dat +du nich verschmachtest; man den Schimp doo mi dach nich an, segg'k +di, dat se sehet, dat du man 'n half Hiemdekleid anne hest. Du bist +je all' siin Liewe 'n klooken Fent e wiesen un hest di jümmeran na +wual to dreggen wüst, ick rieke met Gatt, du läst di daar buawen auck +nich heel verblüffen; schliik di man all' in eene hen sau donne as du +ichtens kannst met 'n Rüggen an de Müüren hier un wann se di segget, +dat du Halt maaken schast, bliif'r dach met'n naakeden Meese faste +anne staunen un dregge di man nich; dann schall'r met Gatt nin Minske +wat van mierken, dat du man'n half Hiemdekleid anne hest un van achter +to naaked bist; uuse leewe Herrgatt un siine Ümmelööpers mogden süß +man ganz töörensk weeren un jaagen di'r stump uut; dann du weest +wisse na wual uut'n Kinnerleersjahren, dat'r schriiwen steht: wel nin +hachtiid'lk Kleid anne heft, de mag daar nich kuomen. + +De P'stoor schleik sick hällekens van dannen, dann he woll der aulen +Saabeltriine siin Lachen nich sehn lauten. Man ick segge: dat mag me +wual Pracherhauffarth, of »_praule wi nich miie, sin wi aarme Lüüe_« +heeten. + +[1] _upfliggen_: ausstaffiren. + +[2] _Hiemdekleid_: Todtenhemde. + +[3] _unners_: während, indeß. + +[4] _van Achter to_: hinten. + +[5] _heelen_: ganzen, vollständigen. + +[6] _Bestaaunge_: Beerdigung. + +[7] _Stool_: Kanzel. + +[8] _van tovüüren_: sonst. + +[9] _nich allsto kiärks wiesen was_: eben keine fleißige +Kirchenbesucherin gewesen war. + +[10] _Duuren_: Adergeschwülste. + +[11] _nich to biister_: nicht sonderlich. + +[12] _Weeme_: Pfarrerei, Wedum. + +[13] _liiket_: zutrifft. + +[14] _Schuaken_: Schenkel. + +[15] _to schulken_: heimlich zu tragen. + + + + +Se sind sau dumm nich mehr. + + + Wual ehrdaages kreigen wi faaken to häären, + Dat de Schöppenstiäer dwaasige[1] Lüüe wöören, + Man is'r eerst Eene en paarmal uptuagen[2], + Gliiks werd'r auck allfaartan[3] en Huupen toluagen. + + Dach upstunds werd mählick[4] de Minskheet wat klööker + Dat dooet de gooen Lehrmesters un Bööker, + De uäwerall wanket[5] un allwerts inkehret + Un Aulen un Jungen de Wietenskup lehret. + + Sintdessen passeer't daar auck diig're[6] Geschichten[7]; + Ick will ju van Daage man Eene berichten, + Dann schiöl' ji dach seggen, dat harr'k nich e ment, + Dat's' in Schöppenstädt sauwiet al raaket[8] send. + + Wann me dat van'n Windbüül vertellen häärde, + Scholl me meenen dat't auch wual sau'n Daamelschnack[9] wööre; + Dach is et verweums[10] un wahrhaftig e scheenen, + Miin Suöh'n heft't met eegenen Augen ansehnen[A]. + + »Een Buur harr sess Gäuse, de woll he sick fetten[11], + Drüm lööt he se in siinen Gausestall setten, + Dann woll he se schlachten un räukern un salten + Un ankuomen Winter den Kaul 'r met schmalten. + + Se wöören nagraae al nett in 'n Tuage[12], + Süh daar harr't den Buuren alldach[13] baul' bedruagen + Un wöör' em apartige leig'r[14] met gaunen, + Harr he'r nin vernüftiget Insehn to daunen. + + Een's Auwends siä d'Aulske: Ann'-M'rigge-Cathrine, + Wann du de Kohbeester hest foort un de Schwiine, + Dann gif auck den Gäusen wat in eeren Trag, + Uut'r ächtersten Balgen[15], dat weest du dach. + + Man neffens[16] der Balgen, bi'n Waskelsteene[17], + Daar stönd nau 'ne andre, dat was jüst sau eene, + Darin harren se Kliggen[18] un Brannewiensdrank + Vor de Fierken-Suuge[19] tosett't[20], dann de was krank. + + Des Naubers Jan-Hinnerk stönd achter[21] der Düüren, + De harr wat met Anne-M'ri-Triine to küüren[22]; + Se schnack'den en Präusken[23] van düt un van dat, + Met des greip dat Lüüt[24] in et unrechte Fatt. + + De Gäuse de lööten't sick nütte goot[25] schmecken, + Man baul' föngen s'an sick in'n Ströggsel to strecken, + Se tück'den[26] of wegg'den[27] nich Kopp un nich Been, + Dann se wöören verrecket, dat konn' me wual sehn. -- + + Et sprünk wier na'n Driibeen[28] un tröck siine Fissen[29], + Man Mooder de lüünsk'de[30] un fönk an to gissen[31] + Un konn sick nich biergen vor Niggelaut[32] un Niid, + Dann se dacht' manchs[33] nau geeren der aulen Tiid. + + Wat woll di Jan-Hinnerk, ick konn't nich verstaunen? + De scholl mi de afschliet'nen Holsk'[34] wier upklaunen[35]. + Föllt'r nich auck sau'n Käärn van Sünt-Annen bito[36]? + Tüs[37], hööt di vor de Jungens, et is na to froh! + + Dat Lüüt harr's Muarens de Diösken toreet[38]. + Un'n uutspier'gen[39] Namiddag Brauddeege[40] kniäet, + Daarvan was et möö, 't konn Nicks mehr beschicken + Un fönk achter'n Wocken[41] all'batt[42] an to nicken. + + Un haujahnd'[43], un söcht'de[44]: O Jees, wat bin'k mööe! + Na'n Bedde gaun wöör' wual't Beste wat'k dääe; + Wat meene ji, Mooder, mogt' ick wual faarts[45] gaunen? + Dann konn'k Muaren froh saviel ehr wier upstaunen. + + De Aulske siä: Jau Lüüt, 't schleit wiss'[46] gliiks niigen, + Du magst wual voran gaun, ick hebb'r Nicks tiigen; + Dach kiek eerst na ens na de Kögge un Schwiine, + Dann bist'e auck goot ... Gooe Nacht, Ann'-M'ri-Triine! + + De Kögge un Schwiine de harr'n eer Genöögen, + Man bi den sess Gäusen daar gaf't wat to schwöögen[47]: + Wi bloodsk'aarmen Kinner, wau kuom' wi to Maute[48]! + O Jees-M'rigge-Joseph, de Gäuse sind daute. -- + + Dat gönk uuser Aulsken düür Marck un düür Knuacken, + Se harr sick wual leewer de Haare uutluacken[49]; + Hier is niine Hülpe mehr, schregg'de de Fruu, + Wan kann't Een'n dach gaunen, wat maake wi nu? + + Ach, Anne-M'ri-Triine, wann Vaader dat hääret, + Dann sin wi unglückelck, dann werd he verkehret, + Du weest wual, in'n Twiedunkeln nimmt he sick Eenen, + Wo he us dann todrink't, dat miöte wi sehnen. + + Dat Wicht siä: Ick will s'in'n Messe tokleggen[50], + Dann schall'r nin Hahne of Hoon wier na kreggen, + Dann kiön' wi je seggen, de Voss harr' se haalt + Un wöör'r met ginten[51] to Bierge in dwaalt[52]. + + Dat gawwe[53] Bedenksel geföllt wual der Aulen, + Dach woll se auck geeren de Fieren behaulen; + Kumm to Lüüt, un spööt di[54], wi plückt' se eerst kahl + Un dann schmiit' wi se achter'et Huus in'n Aal[55]. + + Met 'n Ümmesehn's harr'n se'r de Fieren afrieten + Un de Gäuse na'r Riige in de Meßkuhlen schmieten; + Dach harrt' eer de Schreck af dat Waater e daunen, + De Daaen wöör'n baul' alle sess' wier upstaunen. + + Un mööken sau'n unwiis Spektaakel d'r buuten. + Dat de Huusheere upstönd un keik düür de Ruuten[56]: + O Mooder, kumm kiek es, de Droos schla' mi daut, + Daar stahet sess Gäuse splint'r naaked un blaut! + + He harr'r nau nin Arg van, he harr nau nich spruaken: + Wer Düüwel heft den wual de Fieren uutluacken? + Stönd d'Aulske un M'ri-Triin' al bi em met Traunen + Un siäen, se woll'n man faarts Allens gestaunen. + + Geerd gaf sick up christlicke Wiise tofriäe + Un uäwerlegd' 'et sanftmöödig un siäe: + Schiöl't de naakeden Gäuse alldach nich verrecken + Miöt' wi'n wual tohaupe en'n Uäwr'rock antrecken. + + He lööp na'n Wandriiter[57] un haald'n End Laaken[58], + Daar lööt he se Jacken un Bücksens[59] van maaken; + Daar pattket[60] se nu met un riiret[61] un schrewwet[62], + Bes dat s'eere eegne Muldeerung wier hewwet.« + +[1] _dwaasige_: einfältige, närrische. + +[2] _uptuagen_: aufgezogen. + +[3] _allfaartan_: ferner. + +[4] _mählick_: allmählich. + +[5] _wanket_: umhergehen, anzutreffen. + +[6] _diig're_: gedeihliche, vernünftige. + +[7] _Geschichten_: Handlungen, Ereignisse. + +[8] _raaket_: gekommen, vorgeschritten. + +[9] _Daamelschnack_: Narrenschnack, Träumerei. + +[10] _verweums_: fürwahr. + +[11] _fetten_: fett machen, mästen. + +[12] _in'n Tuage_: im Zuge, auf dem Wege. + +[13] _alldach_: dennoch. + +[14] _leige_: schlecht. + +[15] _Uut'r ächtersten Balgen_: aus der hintersten Kufe, Zuber. + +[16] _neffens_: neben. + +[17] _Waskelsteen_: Gossenstein. + +[18] _Kliggen_: Kleie. + +[19] _Fierkensuuge_: Mutterschwein. + +[20] _tosett't_: eingemacht, zusammengemengt. + +[21] _achter_: hinter. + +[22] _küüren_: sprechen. + +[23] _en Präusken_: ein Weilchen. + +[24] _Lüüt_: Mädchen. + +[25] _nütte goot_: sehr gut. + +[26] _tück'den_: zuckten. + +[27] _wegg'den_: bewegten. + +[28] _Driibeen_: Spinnrad mit drei Beinen. + +[29] _Fissen_: Fäden. + +[30] _lüünsk'de_: launte, forschte, spähte. + +[31] _gissen_: (~to guess~)[B] muthmaßen. + +[32] _Niggelaut_: Neugier. + +[33] _manchs_: oft, manchmal. + +[34] _afschliet'nen Holsk'_: abgeschlissenen Holzschuh. + +[35] _wier upklaunen_: wieder aufklötzen. + +[36] _sau'n Käär'n van Sünt' Annen bito_: so etwas Liebelei nebenher. + +[37] _Tüs_: Halt, ey, ey!, p'st. + +[38] _de Diösken toreet_: die Drösche aufgelegt. + +[39] _uutspiir'gen_: ganzen. + +[40] _Brauddeege kniäet_: Brodteige geknätet. + +[41] _Wocken_: Spinnrocken. + +[42] _all'batt_: immer. + +[43] _haujahnd'_: gähnte. + +[44] _söcht'de_: seufzte. + +[45] _faarts_: sofort. + +[46] _wiss'_: nicht wahr? gewiß. + +[47] _schwöögen_: jammern, klagen, verwundern. + +[48] _to Maute kuomen_: übel ankommen. + +[49] _uutluacken_: ausgerissen. + +[50] _tokleggen_: zukratzen, verdecken. + +[51] _ginten_: dort. + +[52] _to Bierge in dwaalt_: in den Berg gelaufen. + +[53] _gawwe_: schnell, rasch. + +[54] _spööt di_: spute dich. + +[55] _Aal_: Mistjauche. + +[56] _Ruuten_: Fensterscheiben. + +[57] _Wandriiter_: Tuchhändler. + +[58] _Laaken_: Tuch, wollen Zeug. + +[59] _Bücksens_: Hosen, Beinkleider. + +[60] _pattket_: pättjen. + +[61] _riiret_: rufen (_wie die Gänse_) nicht _schnattern_, d. h. +_schnaatern_. + +[62] _schrewwet_: schreyen. + +[A] Das ist wirklich der Fall gewesen und zwar auf einer +Ferien-Wanderung desselben im Herbste 1842. + +[B] Sprichw: _Van Gissen kuomet Landlüügen_; Vermuthungen sind der +Grund falscher Gerüchte. + + + + +Handwerker-Fest-Gruß. + + +_Met Gunst!_ + + As ick van Uänern[1] gönk spatzeeren, + Dau kwam et mi sau vor den Sinn, + Dat wi to Jahr[2] sau lustig wöören + Bi'n Handwierksfest, un nicks to minn[3] + Et auck van Daag' wual konnen sien. -- + + Wi hebb't sintdeß een Jahr düürschlennert; + Hauptsächlick heft sick Nicks verännert; + Gönk't baule liike[4], baule twas[5], + Is't dach in'n Ganzen bliewen as't was. + De Aemter un de Gilden alle + Sind nau in eeren aulen Talle[6] + Un blögget reefaarts[7] auck nich minner vorwahr, + As in aulen Tiien un asse to Jahr; + Dann de Schniider, de maaket nau Bücksen un Röcke; + De Disker Schäppe un Schreene un Plöcke; + De Schooster Stieweln un Pantuffeln; + De Kürßner Pelße un Katten un Muffeln; + De Schlächter schlachtet nau Ossen un Schwiine; + De Kräumer handelt met Kaffe un Wiine; + De Schmedt, de schmieet nau Hengte un Schuuten[8]; + Dat Schilderamt[9] pinselt, un bietert de Ruuten; + De Bäcker schüt[10] den Deeg in'n Uawen + Un backet us Krieklinge, Stuuten un Kluawen; + De Gierwer gierwet un schrappet de Felle + Un maak't daarvan Handsken un Reemen un Bälle; + De Läher[11] lähet dat grööne Lieer + To Schäften un Suahlen, na Jeders Begiehr; + De Wüllker[12], verwäumkes![13] wann de'r nich n wöör', + Dann göngen wi meestig wual naaket'r hier; + De Goldschmedt maaket nau Kiien un Ringe + Un alle söcke düüre Dinge; + De Bookbiiner kliistert un liimet de Bööker, + De lieset man fliitig, dann weeret ji klööker; + De Wandriiter handelt met Multum un Luuren[14] + De Prüükmaaker krüllet de Prüüken un Tuuren; + De Kuärwker flechtet nau Kuärwe un Weegen, + De kaupet bi Tiien, süß konnt' ju bedreegen; + De Blaufarwers leef't mi den Krimskrams to sehr, + Waar kriig't se dach alle de Musters wual hier? + De Hootmaaker filtet nett as vor'n Düssen + De Haare to Hööen un Pajatzmüssen; + De Baartputzer schieret all'wiss'weg den Baart + Met blaubunter Seepen, na'r aulen Aart; + De Büüker[15] biönet dat Pieckelfatt; + De Steenhöwwer pickert de Steene glatt; + De Müürker un de Timmermann, + De bowwet Hüüser allfaart an; + Man de Brüwwers, de bruwwet en niggemoods'k Beer, + Das is vull köppsker[16] as tovöör. + + _Proost!_ + + Ick hebb' et sau wat düür en eene schmieten + Un hebb'k vellicht Een of den Andern vergieten, + Dat niem't mi nich üüwel; -- de Düüwel mag wieten, + Wat't hüüt to Daag' alle vor Handwierker gift + Un in welker Riige se Hüggelmegger[A] schrift. + Dach Summe-Summooren, se sind nett[17] sau bliewen, + As se wöören, as wi een un vertig schriewen. + + Man, leewe Confraaters, Een's mot ick ju seggen: + De upstunds voran will, de mag sick wual weggen[18]; + Dann't geht all'wisseweg an een Erfiinen + Van Mekanismus un Dampmaschienen. + Blitz, wann wi dach nu nau Gesellen wöören! + De gah't nich mehr wandern, se lautet sick föhren + Up Iisenbahnen, van Stuckert[19] na Aacken; + Wat mosten wi ehrdaag's us anners afracken[20]. -- + Ick gläuw' de Bedenksels gah't baule sau wiet, + Dat se to Pierde uäwer den Ocean riiet; + To'm Minnsten beliew'k't nau, asse mi ducht, + Dat wi tohaupe asse Lüüninge[21] fleeg't düür de Lucht[22], + Un wann uuse Herrgatt nich ännert siinen Sinn, + Sau fusk't se Em sülwent in't Handwierk henin; + + Dach leewe Confraaters, siid man nich to bange, + He stüüret de Bäume, dat wiet' wi al lange; + Alldach sii Jeder bi der Hand, + Et geht' ne schwaare Tiid düür't Land; + Dann alle Gewierwe, de grauten un kleenen, + Gah't all'wiss'weg vuörwerts up Steltenbeenen + Un Jeder mag wual spintiseeren, + Wo he will etwas Nigges lehren. + An Middeln feggelt et Keenen van us, + Daarvor suarget uuse üpperste Technikus + Un siine Gehülpen... Wann me dat berieket, + Wat de sick tohaupe de Köppe terbrieket, + Wo se us klööker maaken willt, + Dann is uuse Harte met Danke erfüllt. + Wi biddet, se willen us faartan belehren, + Un us de niggemoodsken Bedenksels erkläären. + + _Proost!_ + + De gooen Tiien sind längst verliien. + + Siewen Klausterknechte dröögen eene Flechte[23]; + De Schulte rööp: Doo't ju nich seer[24] + 'r sind der Knechte je na mehr. + +[1] _van Uänern_: heut Nachmittag. + +[2] _to Jahr_: vorig Jahr. + +[3] _nicks to minn_: nicht minder. + +[4] _liike_: gerade. + +[5] _twas_: queer. + +[6] _Talle_: Zahl. + +[7] _reefaarts_: jetzt. + +[8] _Schuuten_: Spaten. + +[9] _dat Schilderamt_: das Maler- und Glaser-Amt. + +[10] _schüt_: schießt. + +[11] _Läher_: Lohgerber. + +[12] _Wüllker_: Tuchweber. + +[13] _verwäumkes_: fürwahr. + +[14] _Luuren_: Wickelbänder. + +[15] _Büüker_: Böttcher. + +[16] _köppsker_: berauschender. + +[17] _nett_: ganz. + +[18] _weggen_: rühren. + +[19] _Stuckert_: Stuttgart. + +[20] _afracken_: abquälen. + +[21] _Lüüninge_: Sperlinge. + +[22] _Lucht_: Luft. + +[23] _Flechten_: die Seitenbretter am Mistwagen. + +[24] _seer_: wehe. + +[A] Hüggelmeyer war ein Osnabrückscher Bürger und gab ein +beschreibendes Gedicht über die ehemaligen eilf Ämter heraus. + + Der ist ein Mann, + Der sich, wo Bessres zu gewinnen, + Am Alten nicht genügen läßt. + + Hallo Michel! spigge es resolute in de + Füüste un räuge di; dann de Tiidt is 'r to + bewennt un de upstunds voran will, mag + sick vorwahr wual weggen, segg'k di. + + + + +De Vorgänger[A]. + + + 'n Buure up 'ner grauten Stiie, + De mehr as Jürgen, Klaus un Geert + In Böökern löös un mank de Lüüe + Den Weltloop häärde, hönk den Steert + An alles Nigge, dat em duchte + Van Vordeel un to Nütt' to sien, + Un föhrd 't in siiner Werthskup in. + + De Naubers keiken 't an van Feeren + Un menden, wel[1] bi'n Aulen blift, + Den schall de Heer' auck bett[2] wual nähren; + Man de vull nigge Tenten drift, + De blift tolest wual nich bi Braae + Un seit' he auck wual nau sau waarm, + He ööl't un wööl't sick biedelaarm: + + Man Vikter kehrd' up Feild un Wisken + Un Holtdeel, Bierg un Hügel to, + As woll he Gold un Sülwer fisken, + Des Auwends laat', 's Muarens fro. + He lööt se spiiten[3] wat se wollen + Un lusterde na Spott un Haun + Der Naubers nich; he lööt se gaun. + + Un dachte bi sick: O wau geeren + Schiöl' ji na wual 'n anner Jahr + 'r annern Sinn's un wiis van weeren, + Wat ju misducht, as dull und daar[4]. + De aule Schlüür kann nich mehr baaten, + Dann Weltloop un de Buurbedriif + Gaa't Hand in Hand, as Mann un Wiif. + + Un wel dat Dink, in uusen Daagen, + Met Riekeln uäwer't Heck[5] ankickt, + De is vorwahr met Bliindheet schlaagen + Un is bedaun; -- alldaarüm schickt + 'n wiis Mann sick bi gooer Tiidt + In Düüwelsmiöten, un beginnt + Wat Nigges, dat em deensam schint. + + Statts Pierde mosten freeske[6] Rinner + Un Kögge siine Plööge theen; + Dau rööpen alle Minskenkinner: + Wel heft wual saunen Daaren sehn! + De löppt vorwahr heel met 'n Dölffken. + Wel dat van us nich säuge in, + Möst' wual 'n dummen Iisel sien. + + De Beester[7] foord' he up den Ställen, + Met Klawwer, Häcksel, Heu un Gress; + De Baas, siä he, in allen Fällen, + Is vor de Werthskup Fliit un Mess. + Dau wünnt he Mielke, Battern, Keise, + In Uäwerfloot, un sülwenst att + He met de Siinen uäwersatt. + + Bi gooen Foore wöören baule + De Ossens un de Rinner fett; + Dann gaf't wat in de Wuöstemaule + Un schmööe Braaens an et Spett; + Un wat de Huushalt nich verschleit, + Daar tröck he met na daar un hier + Un kwam met vullen Katten wier. + + An siinen Kalwern, Schwiinen, Fierken, + De he vor düüret Geld verkafd', + Konn jedder Schlächter baule mierken, + Dat he de Faasel[8] af e schafft. + Dat Spinnewierk un Linnentüügen + Dat gaf he up; dann he besünn, + Dat he'r nich mehr dat Salt bi wünn. + + He plantede in allen Hööken[9], + De uäwerlegsam wiise Mann, + Kastangen, Dannen, Eeken, Bööken + Un dachte, hest du'r auck Nicks van, + Sau heft dach diine Achterkumst[10], + Wann uuse Herrgatt met 'n geht, + Na vielen Jahren dat Geneet. + + Auck Appel-, Biiren-, Pruumen-Bäume + Liä he sick to; dau harr he wat, + Dat, wann em es 'ne Heerskup kweime, + Of Fründe, of wel uut'r Stadt, + Daar he se met trakteeren konn'; · + Un gaff uuse Herrgatt riiken Siegen, + Lööt he se na den Mark'de driägen. + + Eemswiien[11] lööt he fliitig stiäken, + De ümmesicht'ge Wiisebaart, + An alle Pööle[12], alle Bieken[13], + De wuössen dann van sülwent faart. + Des Auwends un bi Winterstiidt + Saug me den Werth, met siinen Knechten, + Twiigkuärwe, Wannen, Weegen flechten. + + Twuälf Imme harr he, in den Hööwen[14], + Na 'r Riige unner'n Schuure staun, + De haalden uut den gielen Rööwen- + Un Heede-Bloomen Hanig an; + De brachte em, bi weenig Mööte, + Viel' schäune, blanke Daalers in; + Dat was sau'n stillken Bigewinn. + + Un wat he wiiders nau begunnen, + Dat weet ick alle sülwenst nich; + Dach baule harr he sauviel wunnen, + He kafde sick kaw'leeren frig + Un harr up siinen ganzen Kraum + Nich eenen Pennink Schuld of Last. + Was dat nich wual 'n klooken Gast? -- + + He wünnt sau manngen blanken Grössen, + Daar süß nin Minske an e dacht; + De Grössen wuössen dann to Vössen, + De he up Rente unnerbracht'. + Kurzum, kurzam, de Mann wöörd riik. + As dat de häunsken[15] Naubers säugen, + Dau wollen se sick auck wual räugen. + + Et ist der Buuren aule Wiise: + Kümmt Eene met wat Nigges an, + Dann lästert se; dach sacht' un liise, + Wann't baatet, folget se den Mann + De 't 'n vormaakt ... Man 'r häärt wat to, + Dat se eerst inseh't wat 'ne fligget[16], + Un eeren Wualstand deent un digget. + + Ick segge Ju, »met Schlüür un Jahnen + »Werd hüüt'ges Daag's Nicks mehr berenn't[17], + »Sint Damp un Wiind un Iisenbahnen + »De Welt regeer't, van End' to Wend', + »D'rüm, Michel, spigge in de Fuust; + »Most du'r auck manng's ens _He!_ bi seggen, + »Du most di dach na'n Weltloop dreggen.-- + + * * * * * + + -- -- -- -- -- Wohl dem Ganzen, findet + Sich nur erst Einer, der ein Mittelpunkt + Für viele Tausend wird; ein Halt -- sich hingestellt + Als eine feste Säul', an die man sich + Mit Lust mag schließen und mit Zuversicht. + So Einer ist der General -- -- -- -- -- -- + -- -- -- -- -- -- -- -- -- der Armee + Frommt nur ein Solcher. + +[1] _wel_: wer. + +[2] _bett_: ferner. + +[3] _spiiten_: spotten. + +[4] _daar_: thöricht. + +[5] _Heck_: Lattenthür, Geländer. + +[6] _freeske_: friesische. + +[7] _de Beester_: das Hornvieh. + +[8] _Faasel_: sparsame Durchfütterung. + +[9] _Hööken_: Ecken. + +[10] _Achterkumst_: Nachkommenschaft. + +[11] _Eemswiien_: Emsweiden. + +[12] _Pööle_: Pfützen. + +[13] _Bieken_: Bäche. + +[14] _Hööwen_: Bienenkörbe, Hauben. + +[15] _häunsken_: hönischen. + +[16] _fligget_: nützt. + +[17] _berennt_: beschickt, beschafft. + +[A] Bei Gelegenheit der Berathung über die Stiftung eines +landwirthschaftlichen Vereins vorgetragen und den Beförderern und +Freunden solcher nützlichen, zeitgemäßen Vergesellschaftungen gewidmet, + + _vom Verfasser dieses Werkchens_. + + + + + Hans Michel was wual, sau to rieken, + 'n Verreljahr un en paar Wieken + Bi siinen Vedder in der Stadt; + Daar, mend' siin Aule, leerd' he wat. + Knapp konn he siinen Naamen schriiwen, + Dau woll he'r auck nich länger bliiwen + Un keerde wier torügg' na Huus. + Nu was uuse Hans 'n rechten Duus: + Siin Rock harr heel 'n annern Schnitt, + Van Puuder wöör'n de Haare witt, + Nu dröög he eenen haugen Hoot, + Met eenen Waard': Van Kopp to Foot' + Was he binah nich mehr to kennen + Un lööt sick Musche Michel nennen. + He dää sau stuur un wunderbaar, + Sprack Haugdüütsk blaut un wann siin Vaar + En rööp: Hans, kumm un dask 'n Bieten! + Dää he, as harr he't ganz vergieten. + Ens lag de Hark' em vor den Fööten, + Dau fänkt he an se weg to stäuten + Un frägt den Aulen: Saget mir, + Was für ein Ding ist dieses hier? + De Aule spreckt: Wost du mi brüüen? + Gaa, Jung', un schiäm di vor den Lüüen! + He geht, un trett eer up de Tiäne, + Baff schleit de Hark' em vor de Schiene. + »Au!« schreggd Hans, »dumme Harke du!« + »Süh«, rööp de Vaar, »kennst du se nu?« + + (_Eingesandt._) + + + + +De Kapuziner Broor Eernst, as em de Daut dat ~Memento mori~ ankündigede. + + + Ach Heer miin Gatt! ick ligge hier vor di, up miinen Knee'n, + Un uäwerdenk, wat in den langen Jahren, + Mi up'r Welt is alles widerfahren. + + Ick aarme Broor Eernst, hier ligg' ick up'r Eeren + Un woll üm diine Gnaad' di hartelick begehren, + Wiilen de Daut, wann he auck sau gliick nich kümmt, + Mi sieker dach baule dat Liewen nimmt; + Dann he is'n Schelm un'n Erz Bedreeger, + He kümmt een' alle Daage neiger, + He schnitt un frett un baaselt met Macht, + Düür allen Pomp un alle Pracht; + Sau weenig de Aarmen as de Riiken, + Kiönet dem starken Daut entwiiken; + Deshalw ick up en nich to lange bouwe, + Noch up düssen liidigen Gast vertruwwe, + Dann he krüpt mi sau van Feeren an, + Un maakt van Harten bange mi aarmen Mann. + He mag wual denken: Brüüe[1] du diine Moor[A], + Bist dach man'n aulen Kapziiner Broor: + D'rüm nu gooe Nacht, ji Heeren Paaters, + Gooe Nacht, leewen Lüüe, gooe Nacht, Fraaters! + Ick hewwe biedelt sau mannigen Stuuten, + Iände, Gäuse un auck wual Schruuten, + Wuorteln, Rööwen un Kabuus + Un nümmer kam ick liig to Huus. + Dat dää, ick konn sau goot geweeren + Met de grauten riiken Heeren, + Den'n gaf ick dann, up miinen Reesen, + Wual eenen Schnüüfken uut miiner Döösen + Un daarbi wünskede ick eer viel Glücke, + Dann kreig ick meestens graute Stücke. + Apart bi de Buur'möörs konn ick mi goot schicken, -- + Un alltiidt most'et mi dann glücken; + Wann ick man na den Wiemen keik, + Wo faaken dat'k'n Schinken kreig; + Un Iersten, gieele un dicke griise, + De kreig ick oftmals schiepelswiise. + Man wat lacheden dann auck de Bröörs, + Wann ick wierkam van uuse Möörs, + Wann Broor Eerenst hick, hack, hack, + Kwam met siinen Biedelsack; + Jau, wann se mi man häärden schellen, + Sprüngen se as Vösse uut eeren Zellen + Un neimen mi tohaupe wahr, + As de lütken Kinner eeren Vaar. + Nu gooe Nacht, ji gooen Buurenmöörs, + De ji uuse aarmen Bröörs, + Sau faaken holpen uut'r Naut, + Met Schlachtelwierk, met Battern un Braut; + Naamentlick: Meggerske, Elseke Hunings, + Anne M'rigge Weetkamps, Gretliesken Brunings; + Gooe Nacht tohaupe, o gooe Nacht! + Dann ji hebb't us jümmer best bedacht. + Ick mot mi nagraae van düsser Eeren + Na uusen leewen Herrngatt henkehren, + De gintebuawen föhrt 't Regiment, + Aune Anfank un sunder End. + Ach konn ick dach met düssen Heeren + Sau goot as met ju Möörs gewehren! -- + Bloot, wat was ick dann vor'n Gast, + Sunder Suargen un sunder Last; + Dann woll ick auck nich länger süümen, + Woll geeren van düsser Eeren rüümen; + Dann scholl he mi, de bittre Daut, + Bringen eenen gooen Mout. + Abers denk' ick an de Eewigkeit, + Dat Hart'bloot mi in Mielke vergeht. -- + Dach, wat helpt dat bange Zaagen, + Un all' dat bedrööw'de Klaagen. + Nimm 'n Harte, Broor Eernst, un sii en Mann! + Mostet du auck van Stund'r an. + Süh, du hest dach Gatt den Heeren + Diin Liewe lank socht, up düsser Eeren; + Den ganzen Dag, o leewe Heere, + Dää ick je Alles to diiner Ehre; + Baule met bruwwen, baule met backen, + Baule met Holt 'ntwee to hacken; + Un was't in'n Suomer auck faaken to heet, + Un was'k auck sau natt as'n Otter van Schweet, + Dat miine Kaputze, van Waater stiif, + As 'n Kloß mi mannigsens hönk an'n Liif; + Un mogde't schniggen, oder freesen[2], + Broor Eerenst moste dach jümmeran reesen, + Baule in'n Haagel un baule in'n Riegen, + Was ick aarme Broor Eerenst alldach up 'n Wiegen; + Jau, mogt'r auck kuomen, wat'r kam, + Broor Eerenst moste alltiidt voran. + Et het wahrhaftig kostet Mööte un Last, + Dat ick bin wooren sau 'n aulen Gast. + Drüm' o Heere in'n Paradiese, + Denke gnädig an mi aulen Griisen; + Help mi in miiner lesten Naut, + Wann he nu kümmt, de bittre Daut; + Hebb' ick auck wual es uäwertrieden, + Met'n Drinken, oder met'n Reeden, + Heer, laut et di nich kuomen an, + Up 'n Mundvull Wäärde un up 'ne Kann'; + Hebb' ick mi dach ümm' diinetwillen + Miin Liewentlank möst lauten drillen; + Drüm' gedenke miiner to'm Gnaadenlohn + Un gif 'n Broor Eerenst de Himmelskroon! + + Böntkemeyer. + +[1] _brüüe_: necke, quäle. + +[2] _freesen_: frieren. + +[A] _Brüüe diine Moor_: Sprichw.: vexire Keinen der klüger ist als du. + + + + +Hans Gastenkäärn. + +(Uut'n Engelsken van Robert Burns, 'n schottsken Buuren.) + + + Dree graute Heerens harren sick + 'r Hand un Waart up giewen, + Se wollen Hänsken Gastenkäärn + An siin blootjunge Liewen. + + Se greipen Hans un stopp'den en + In d'Eerd'n, met Ploog un Iisen, + Un scholl'n 'n Eed wual schwuaren hebb'n, + De Junge si'r wiesen. + + Mar fründlick kwam de Mey in't Land, + Gaut Suomerschuurs to'r Eerden, + Süh daar stönd Hänsken nigges risk, + Dat s'Alle sick verfehrden. + + De Middensuomers Sünne schein, + Dau wöörd he graut un dicke, + Un Spette wuöss'n em ümm'n Kopp, + De drüww'den grüwwelike. + + Man as de Riipeltiidt'r was, + Dau wöörd he ault un leige; + He knickebeend' un wackelkoppd'. + Et gönk met em tor Neige. + + He quiinde toseh'ns mehr un mehr + Un lööt de Ahren hangen, + Un as de Herskup dat vernam, + Siä'n se, nu miöt' wi'n fangen. + + Se haalden Iisen, lank un schaarp + Un schniien 'n düür de Hacken; + Dann bäunen s'em en Seil ümm't Liif + Un neimen'n up de Nacken. + + Drup schmeiten se en rügg'lings daal + Un geiwen sick an't kloppen, + Un siäen: Hans, de Dokter haal', + Du schast us bett nich foppen! + + Se tröck'n 'n splinternaaket uut + Un jöögen 'n in alle Ecken; + Man siinen waarmen gielen Rock + Droft' he nich wier antrecken. + + Se schmeiten'n in'n Waaterpool; + De aarme Hans Gastenkäären! + Wann he 'r nich in versuupen woll, + Most he wual schwemmen leeren. + + Se fiskeden 'n wier heruut + Un liä'n en up de Dielen; + Daar wöörd he stüsselt un hanteert, + Se lööten nich nau'n to quielen. + + Se daar'den uäwer'n glöön'gen Füür + Dat Mark em uut 'n Knuaken; + Dann kreigen s'en tüsken twee Miölensteen', + Daar wöörd he elennig e bruaken. + + Dann tapp'den s'em dat Hart'bloot af + Un drünken't in der Runne, + Je mehr se säupen, wo gräuter wöörd, + Eer Wiälmoot un eer' Wunne. + + Hans Gastenkäären was'n Held, + Konn sick in Alles schicken, + Un gläuw't mi, wer siin Bloot e schmeckt, + Schall'r wual dat Muul na licken. + + Et is de wahre Liewensdrank, + Vor de Grauten un Geringen; + Un wat 'k sau geeren liien mag, + Me kann'r sau schäun bi singen. + + Nu nieme Elk[A] den Kroos to'r Hand + Un stäute an, dat't klappet; + Haar'n se Hänsken nich sau met e nuamen + Wöör' nümmers Beer uuttappet. + +[A] _Elk_: ein Jeder, Jedermann. + + + + +Uuse gnaidigen Fröölens. + + + Uuse gnaid'gen Fröölens Schweerebrett! + De Miäkens sind to lauwen; + Se sind sau glatt, sau donnersnett + Van unner bes to buawen. + + Hebb't s'auck wual es de Haar nich e kimmt, + Sau laut't se alldach schnicker; + Man wann se s' rieken striigelt hebb't, + Sind se na teinmal schmücker. + + Se sind, as uut'n Egge pell't; + Hebb't _echte_ raae Backen. + Dach, wann me eer Bedriif vertellt, + Dann gift't ju wat to schnacken. + + Den Minsken is't sau an e daun, + De Daaten miötet sprieken; + Aun' Düügte müg't na'n Düüwel gaun, + Sau Junkgesell as Miäken. + + Sii auck'n Lüüt sau schmuck un drall, + 'n Engel van Gebeerden; + Sau is et dach up keenen Fall. + Wat nütt' up düsser Eerden. + + Wann et nich Düügte hiägt un pliägt; + Un sau isst auck bi Männern. + Werd Düügte an de Schäunheet schmägt, + Kümmt't Eene to dem Aennern. + + De Schäunheet is, bi miiner Ehr'! + Met Iisen to vergliiken; + Dat Staul der Düügte mot'r vör + Bi Aarmen un bi Riiken. + + Sau wat heww' ick't al uutprobeert + Un fuunen, dat viel Lüüe + Man Iisen sind, glatt afpoleert, + Un hebbet nine Schniie. + + De'r gaffeltangen-fründlick sind + Riek ick na meest to 'm Iisen; + Daardüür kann mi'n Minskenkind + Siin Staul nich recht bewiisen; + + Dann achter Fründelk'heeden kann + De Schalk sick recht verstieken; + Wo faaken werd'r gaar Nicks van, + Wat söcke Lüüe versprieken. + + Bi _de_ is Söckes nich de Fall, + Waarvan wi iewen schnacket; + De hebbet Beed' de Düügte al, + Bi'n' Wickel un bi'n Hacken. + + De Eene hält, Jahr uut Jahr in, + 'ne Aart Apthekerbooe, + Un Pillen, Salw' un Pulwers d'rin; + Dat kümmt us Buur'n to Gooe. + + Se gift us geern uut eerer Büss', + Lät't sick nich es betaalen. + »Nei,« seggt se faarts, »ick giew't ümsüss, + Laut't man faartan wat haalen.« + + Wi Buurslüüe gah't bi Nacht un Daag, + Nin eenzig Mal vergiewens. + Lest kreig miin Wiif de leige Plaag' + Bi Nacht ... Heer miines Liewens! + + Wat was et düüster, as in'n Sack; + Ick lööp na gnäidig Fröölen. + (Bii'n Paarthuus' beiten mi in't Jack + Des Jäggers gluurske Töölen.) + + Genoog -- ick kreig 'n Hälfken Wiin + Un Pulvers van'n Fröölen; + De Aulsk' nam't in, -- weg was de Piin, + Dat Kniipen un dat Wöölen. -- + + De Ann're heft auck sieckerlick + Eer Gooes ... Apthek'reeren, + Dat is jüst eere Saake nich; + 't is dach 'ne gooe Deeren. + + Wann se 'nen Minsken deenen kann, + Dat is recht eere Puppe; + Se help't 'n aarmen Buuersmann + Vorwahr uut mann'ger Suppe. + + An Kinnern heft se eere Frööd' + Un mag se geern bedenken, + En af un an 'ne bunte Flööt', + Of süß wat Bieter's, schenken. + + Lest kwam se up'n Haf to us + Un fönk gliiks an to griinen: + »Wo steht't dann,« fröög se, »Vaader Brus« + »Met Fritzken un Regiinen?« + + »Sind s' na gesund un krall? Ick weet, + Regiin' kann aardig knixen; + Giiw't eer dach es düt nigge Kleid, + Un Fritzken düsse Bücksen.« + + As se 't mi in de Hänne gaf, + Dau schmüüsterde eer Müülken + Un Fröödentraunen rullden 'r af; + Eer' Backen kreigen Küülken. + + Find't me sau'n' Düügenhaftigkeet + Bi liiglässen Minsken, + Kümmt me nich in Verliegenheet, + Wat me daarvor schal wünsken. + + Kort af -- vor Beed 'n Brüüdegam, + En gliik, an Stand un Ehren, + Un Junkers fiin un glatt un stramm, + As wann et Engel wöören. + + Kuom't Ridder, uut den Graafenstann'! + O, kuom't dach, Ji Baraunen! + Haul't üm uuse gnaid'gen Fröölens an, + De Düügte en to launen. + + Zwaars heft de Een' 'n Klausterplatz; + Dach dat is Kiikelkaakel; + Sau'n Klausterplatz vergitt sick faarts, + In Brüügams-Tabernaakel. + + Beliiw ick na de Hachtiidtsfiir + Van uuse gnaid'gen Fröölen, + Dann will'k ne auck, to miiner Liir', + 'n lustig Stücksken gröölen. + + Fritz schall, up siiner Viggeliin, + De Quinten lustig kniipen, + Un Stöfferken schall, graff un fiin, + Up siiner Flööten piipen. + + Hans bläst de blanke Staatstrumpett, + Dat em de Bückse knacket, + Un em de klaare, glöön'ge Schweet + Van Kopp un Ahren klacket. + + Klaus heft den Tackt sau recht in'n Kopp', + D'rin söcht he siine's Gliiken, + De schall, in Draw un in Galopp, + Den aulen Brummbass striiken. + + De Wuppup[A] un de Duudelsack + Schiölt düür de Lüfte schallen, + Un piff, paff, puff, un knick, knack, knack! + De Donnerbüssen knallen. + + Uuse Kohee'r, met'n krummen Häär'n, + Schall baul' den Braaen mierken + Un met siin'n Häären auck wual geern + De Nachtmusiik verstiärken. + + Wi Buurvolk alle, Mann un Fruu, + Wi juch't dann een' düür'n änner: + Uuse gnaid'gen Fröölen kriiget nu + Up eenmal wackre Männer! + +[A] _de Wuppup_: die Bastschalmei. + + + + +Wualmeende Raut an ...... + + + Gliik as nich blanke, schaarpe Mester[1] + Wahrteeken gooer Kuäcksken sind, + Un sick je auck bi eenen Hester[2] + De Düügte[3] up den Baark[4] nich gründ't; + Sau sind auck Viele, de'r liebet, + Getrüwwe Friggers, as't wual schint; + De, wann se Hand un Küßkens giewet, + Dach deep in'n Harten Schelme sind. + + Se sind nich anners, as de Immen, + De baar met Räuwerie un Druugd'[5], + Den sööten Haanig to gewinnen, + An allen Bloomen lick't un suug't. + Se nasket, waar't sick icht's will föögen, + Un schnoop't sick bastens-satt un fuul + Un na genuatenen Vergnöögen + Treck't s'af, un -- wisket sick dat Muul. + + 'n Haane bell't sick in, de Hööner + Siien alle siiner Lust Gewinn; + Sau will dat Mannsvolk auck de Deener + Van jeddern wackern Wichte siien. + Wual teinmal schwiärt' s' in eener Stunde: + »De Donner schlau, ick bin di trüü!« + Man meestig steht in'n Hartensgrunde, + Dat dat alldach e luagen sii. + + De Eene denk't, wann man Dukaten + In Schiepeln bi der Uutstüür sind, + Dann schall de Ehstand wual geraaen + Un süß is't dach man Rauck un Wind. + Den Annern haaget raae Backen, + Un kralle Augen, schwarte Haar, + Un kann vor Schmacht wual nich es kacken.-- + Wel sau 'nen nimmt, is dull un daar. + + De Drüdde lät de Tiidt vergaunen + Un nüsselt in der Eensamkeet, + Bes he nich mehr dat Minnste Aunen + Van Leefde spüürt un van Geneet; + Un dann mag he et nich es seggen, + Wo he sick achter'n Ahren kleit, + Dat he, bi wainsken[6] Uäwerleggen, + De beste Jüügde sau verschleit. + + Drüm, Lüüt, wullt du den Rechten fangen, + Besüh di wual, wat du bedrifst, + Dat du nich an 'n Tünt[7] behangen + Un Liewenslank bedruagen blifst. + Beprööwe[8] eerst de licksken[9] Gäste, + Dat du van de, daar du met frigg'st + Un haaseleerst, to gooer Leste + Man nich den allerleigsten krigst. -- + +[1] _Mester_: Messer. + +[2] _Hester_: Heister. + +[3] _Düügte_: Tugend. + +[4] _Baark_: Borke, Baumrinde. + +[5] _Druugd_: Trug. + +[6] _wainsk_: mistrauisch, vorsichtig. + +[7] _'n Tünt_: ein Klecks; nichtsnutziger Mensch. + +[8] _beprööwe_: erforsche, untersuche. + +[9] _licksk_: lüstern. + + + + +Hans in der Kierken. + + + O Greet', wat hebb' ick häärt un sehn, + In eener grauten Stadt am Meen[1]! + Daar was ick in'n Huus e gaun, + Ümm'n bietken unner Schuur to staun. + + Dat was'n Huus, vorwahr sau lank, + As uuse lütke Roggenkamp, + Et was sau hell, sau reggen drin, + Sau schäu'n un ganz na miinen Sinn. + + Daar was en Dink in de Lucht[2] e stellt + Ick dacht', wann dat herunner fällt! -- + Daar keiken Häärens[3] kort un lank + Heruut, met jümmer frisken Klank. + + Un ümm' dat Brummedink herumm, + Stönd'n half Stiige Keerels, schlank un krumm, + De harren giele Brieer in'n Aarm', + De mööken'n ganz unwiisen Laarm. + + Un wann de dann nich mehr woll'n schregg'n, + Dann mösten's se achter'n Ahren klegg'n; + Se follden't wual, dat mierk'de ick, + Un schregg'den dann ganz jämmerlick. + + Man Eene stönd up eenen Pinn', + Dat most' der Annern Bessmoor[4] sien, + De harr'n se recht in de Nacken packt, + De brumm'de as'n Duudelsack. + + Een Keerl beit up'n hölten'n Stock[5], + De schregg'de nett as 'n Ziegenbock; + Sau gaww' harr' he nich uut e schregg't, + As em wöörd faarts de Hals ümm'dregg't. + + Up eenmal wöörd et müüsken still + En schwart' Mann tratt, -- wat de wual will? -- + Up'n mooje[6] zierlick Triatrum, + De rööp wat uut, van lank un krumm. + + Dann kwam'r auck faarts achter an, + En andern kall-peck-schwarten Mann, + De kräup uut 'ner halwen Tunn' heruut, + De Mann saug ganz verdreetlick uut. + + Eerst küürd' he ganz bedierw' un sacht, + Dann rööp he, dat de Biöne[7] krachd', + He küürd' n Huupen Tüug's 'r hier, + As wann he allein in'n Huuse wöör. + + Een Keerl schleik an de Lüü' heran, + De dröög'n Stock met'n Müssken d'ran, + Daarunner harr he'n Schellken maak't; + Wat dat scholl, bin'k nich achter raakt. + + He gönk'r met bi Fruu un Mann + Un keik' se ganz barmhartig an; + Se stipp'den all' de Finger d'rin, + Ick stipp'de 'r miine auck met in. + + Un as nu Alles uut scholl sien, + Dau kräup de Mann in de Tunn'n w'er in; + Dann föngen Alle, Fruu un Mann, + Wier jämmerlick to gröölen an. + + 'N ault Ribbett[8] stönd neig'st bi mi, + Dat fröög mi: Mann, wat jaape[9] ji + In düssen Gaddestempel 'rum? + Dat lät je aabelunwiis[10] dumm. + + Ick segg'de: Fruu, ick kiek' mi blind, + Was dat dach all' vor Heerens sind, + De up der moojen haugen Hiil', + Sau'n Laarm bedriiw't, vor langer Wiil'? + + Dau seggt' se mi: Du Dummerjan! + Wat ick di daarvan seggen kann: + Mus'kanten sind't, un auck wat Sänger; + Nu gah't met Gatt! un jaap't nich länger. + + _Unbekannt._ + +[1] _Meen_: Mayn. + +[2] _Lucht_: Luft, Höhe. + +[3] _Häärens_: Hörner. + +[4] _Bessemoor_: Großmutter. + +[5] Clarinette. + +[6] _mooje_: hübsch, ist holländisch. + +[7] _Biöne_: Decke, Plafond. + +[8] _'n ault Ribbett_: ein alles Weib, Rappeltasche. + +[9] _jaapen_: gaffen. + +[10] _aabelunwiis_: albern, tölpelhaft. + + + + + Ick was de Junfer Eegensinn, + In Gooen nich to tiämen, + un striiwd' mi faaken hier un hen, + To giewen un to niemen. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau nääe[1] gaf un nam. + + Dau kwam 'n jungen Pluumenbaart + Anmöödig un vull Liewen, + De wüste met der besten Aart + To niemen un to giewen. + Dau weet de Hiemel, wo et kwam, + Dat ick sau geeren gaf un nam. + + Ick mierk'de, waar he gönk un stönd + Up jedder'n siiner Winke, + Un greip he miine rechte Hand, + Gaf'k em auck faarts de Linke. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau fründlick gaf un nam. + + In'n Nottbusk tröck he mi met sick + Uu't der Metspielers Schwaarme, + He gaf mi siinen Aarm, un ick, + Ick nam en in de Aarme. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau fröödig gaf un nam. + + Wi seiten in'n schmööen Kott'[2] + Un wöören nett an'n Küüren; + Ick gaf den Karr'n uut miiner Nott + Nam de van siinen wieren. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau arglaus gaf un nam. + + Dau häärden wi den witten Patt, + De Mooder, roopend, kuomen, + Wual harr ick süß, ick weet nich wat + e giewen, af e nuomen. + De Hiemel weet't, wo et kwam, + Dat ick sau willig gaf un nam. + +[1] _nääe_: ungern, bedenklich. + +[2] _in'n schmööen Kott_: in einem weichen Lager. + + + + +Joost un Jan. + + + Wat gift't Nigges, seggde Joost to Jan, + -- Se drööpen sick unnerwieges an. -- + «Vull Nigges, man Nicks Gooes,« seggde Jan to Joost, + »De Paapst is up den Düüwel erboost; + »Dann tüsken 'r Hell' un'n Fiegefüür + »is in e fallen de aule Müür';« + »Un nu kann, na miinen Gissen, + »De Paapst de Müüren gaar nich missen.« + »Dat gift'n P'rzeß,« siä Joost to Jan. -- + »Jau wual, un'n P'rzeß, de wat lange duuren kann, + «Dann't meeste Geld heft de Paapst sünner Twiiwel, + »Aawers de meesten Avekaaten heft de Düüwel.« + + Klöntrup + (Manuscript.) + + + Dat Bileams Iisel sprak, dat Wunner + Was vor de Tiien graut, wual wahr! + Dach, wo sick alles ännert, jetzunner + Preddiget Iisels sagaar. + + Derselbe. + + + + +Dat Fensterbeer. + +(Manuscript von _Klöntrup_. 1782.) + + + Et hiäwenschiärt un is sa köil, + Nich mehr sa baddig as gistern; + De Wolken de trecket, de Wind de geht, + De Sünne brennet nich mehr sa heet, + Nich mehr sa glöönig as gistern. + + Man gistern, al was et sa baddig un heet, + Sa was ick dach biäter to Moe; + Ick was sa lustig, sa goder Teer, + Wat fröig ick viele na Wind un Wiär, + Ick höilt em vul to Goe. + + Dar was in der Buurskup en Fensterbeer, + Wi göngen dar nütte to Kere. + Dar gönk de Viole, dar gönk de Bas; + Wi drünken des Beeres sa mannig Glas, + Un göngen dar nütte to Kere. + + Dar wören de Wichter, de Lütens all, + Mari-Lüt un Gret' un Sofie; + Se wören sa lustig un goder Teer, + Se süngen un dansden un sprüngen sa sehr, + Man keene sa fin as Marie. + + Dar is vörwarn ken Wicht as et + Up Gades Eren to finen; + Gewislick de dat nich 'n segt un süt: + »Mari-Lüt is wual dat beste Lüt!« + De is nich recht bi den Sinen. + + Dar wöören de Jungens, se äügden na er, + 't verdraut mi ut der Mauten; + Se juch'den un sprüngen as wören se dul; + Da was ick mines Sinnes sa vul + Un kon et dach sülwen nich lauten. + + Ick was sau bedierwe, dat hölp mi nich, + Se keik ut den Augen sa fänger, + Ick droft et nich waugen un danssen met er, + Mi biwde dat Harte, et schlööig mi sa sehr. + Un se was up'n Föiten sa tänger. + + De Föite sa tänger, de Augen sa hell! + Ick konn vor mi sülwen nich bliwen, + Was dach sa frödig un wualgemoot, + Er Angesicht' as Miälk un Bloot! -- + Ick weet et nich al to beschriwen. + + Dar is vörwaren ken Wicht as et + Up Gades Eere to finen; + Gewislick, de dat nich 'n segt un süt: + »Mari-Lüt is alldach dat beste Lüt!« + De is nich recht bi den Sinen. + + + + + Daar ginten, daar kiiket de Strauten henup, + Daar steht wual 'n half Stiige Fruusvolk in'n Trupp: + De Anntke, de Hildke, de Gerdrut, de Siltke, + De Elsbeen, de Äultke, de Triintke, de Täültke; + Wann de sick entmöötet, + Dat niiget, dat gröötet, + Dat flaaret, dat schrewwelt, dat schnaatert sau sehr, + Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör'. + + Nu kuome es Eener un stüüre mi de, + 't heft sick wat stüüren, se jool't jümmer me, (mehr) + Van Flass, un van Linnen, van Braaken, van Spinnen, + Van Wasken, van Weeken, van Büüken un Bleeken, + Van Nauteln un Tweerent, + Van Kunraud un Beerend; + Dat jiwwelt, wo länger et duuret, togliik, + As quaakeden duusend Paar Poggen in'n Diik'. + + Man kiiket auck es in dat Werthshuus henin, + Daar sitt in'n Gelaage 'n Süüpergesinn', + De Aarend, de Lübbert, de Joost un de Dübbert, + De Robbert, de Lappe, de Knobbert, de Tappe; + Wann de sick to proostet, + Dat flöckt sick, dat hoostet, + Dat ropt sick, dat klopp't sick, dat schregg't uäwerall, + As bölk'den vergrellede Ossen in'n Stall. + + Na Middernacht kuom't se besuapen to Huus, + Dann kriiget de Wiiwer up'n Puckel den Gruuß; + Dann schlaa't se in Bieten[1] de Schötteln, de Näppe, + De Diske un Stööle, de Schreine un Schäppe; + Dat laarmet, dat zanket, + Dat joolet, dat anket, + Dat schleit sick, dat klei't sick, dat bitt sick tolest, + As fiirden de Düüwels in'r Höllen 'n Fest. + +[1] _in Bieten_: in Stücke, entzwei. + + + + +Das Mädchen-Institut. + + + Jan, kiek dach, ens hier in 'et Fenster herin; + Daar sitt't di wat fiine Mamsellekens in; + Se segget, se leeren daar Fransk un Latiin, + Man't Meeste sall dach wual man Spieleri sien. -- + Dat Eene, dat lachet, dat Andre dat gnittkert, + Dat Drüdde dat wippstert't, dat Veerde dat flittkert; + Dat flaaret, dat pluudert, dat schnaatert sau sehr, + Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör. + Un Summe Summooren, dat sehe ick wual, + Vor uuse Greetliesken is dat nine School! + + + + + De graute Naut ümme de Finanzen + Un der Verfassung Schwierigkeit, + Läst sick, nu wi de Saak' in'n Ganzen + Beseht, as eene Kleenigkeit. + Heb' ick't nich alltiids seggt: »~visito visitas!~ + Et blift alldach as et tovüüren was.« + + + + + ~Veel Kolonels, en onwyze Staaten, + Veel Kapteins, en weenig Soldaten, + Veel Vergaaderingen, en geene Decreeten, + Dat zyn zes Ding', die'n Land opvreten.~ + + + + + Sau leesig[1] auck ji Jungens doo't, + Ji maak't us dach nich aabel[2], + Un schmiert mi auck sa'n Haasenfoot + Met Haanig üm den Schnaabel, + Un dööt auck nau sau fromm de Fent, + 't sind Flausen, dat he't eerlick ment. + + Sau mannig gooe, fromme Lüüt, + Unschüllig as 'n Engel, + Bedräug sau 'n licksken Daamelstüüt[3] + Van'n faaseligen Bengel; + Drüm, is de Schnoopert[4] nau sau glatt, + Ick trüww' em nich, ick flööt' ne wat, + + Un schlaa' en Schnippken vor den Geck + Un wiise em de Hacken, + Un giew' em een' up't giele Beck[5], + Wagt he mi antopacken; + Schier' di na'n Galgen, Düükerskiind! + Du Karmielksheld[6] sist[7] vuller Wiind. + + Sau schall't ju falsken Jungens gaun, + Wi-ji[8] us Wichter ööwen[9]; + Wi willt ju in de Frieten[10] schlaun, + Un mosten wi auck tööwen + Up't Tiigenpart[11] bes dartig Jahr; + De rechte Joost kümmt dach, vorwahr! + + Un kümmt 'n eerlick Bursse dann; + De us recht ment, in Ehren, + Dann segg' ick faarts: Hier Joost, kumm an! + Ick will de Diine weeren; + Un blift he'r trüwwelk bi bestaun, + Laut' wi den Paapen d'ruäwer gaun. + +[1] _leesig_: gleißnerisch, einschmeichelnd. + +[2] _aabel_: irre, närrisch. + +[3] _licksken Daamelstüüt_: lüsterner Umherläufer. + +[4] _Schnoopert_: Lecker. + +[5] _up't giele Beck_: auf den gelben Schnabel. + +[6] _Karmielksheld_: Buttermilchs-Held. + +[7] _sist_: sitzest. + +[8] _Wi-ji_: wollt ihr. + +[9] _ööwen_: hintergehen, foppen. + +[10] _in de Frieten_: in's Maul. + +[11] _Tiigenpart_: Gegenpart. + + + + +Räutsel. + + + Up'n Thie[1] daar staa't twee Plauten, + Up de Plauten staa't twee Staaken, + Up de Staaken steht 'ne Tunne, + Up de Tunnen steht 'n Trechter, + Up den Trechter steht 'n Ball, + An den Balle sitt 'n Müülert, + Uäwer den Müülert sitt 'n Schnüütert, + Uäwer den Schnüütert sitt't twee Gleppers, + Uäwer de Gleppers steht 'n Wauld, + Darin huuseret Junk un Ault. + (Wat is ju dat?) + +[1] _Thie_: Sammelplatz in den Dörfern. + + + + + »Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen, + »Juue Mann un de is krank. + »»Is he krank, + »»Gatt si Dank! + »»Nu na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, ji schollen dach baule kuomen, + »Juuen Mann will't se berichten. + »»Willt se'n berichten, + »»Mag he bichten. + »»Hopp! na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, ji schollen dach gawwe kuomen, + »Juue Mann un de will stierwen. + »»Will he stierwen, + »»Kann ick ierwen, + »»Eerst na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, to, ji miötet kuomen, + »Juue Mann un de is daut. + »»Is he daut, + »»Frett he nin Braudt. + »»Juch! na'n Dänsken 'r twee of dree. + + »Fruwwe, nu schiöl' ji wual kuomen, + »'r is'n Frigger, de is vor ju. + »»Wat segge ji, + »»'n Frigger vor mi? + »»Dann is vor dütmal 't Danssen vorbi. + + + + +Auwendgebät. + + + 's Auwend's, wann'k na Bedde gaae, + Legg'k mi in Mariggens Schaut; + M'rigge is miin' Mooder, + J'annes is miin Brooder, + Jesus is miin G'leidesmann, + De mi'n Weg wual wiisen kann. + Waar ick ligge, gaae un staae, + Sind mi veerteen Engel naae: + Twee to miinen Koppe, + Twee to miinen Fööten, + Twee to miiner rechten Siit', + Twee to miiner linken Siit' + Twee de mi decket, + Twee de mi wecket, + Un twee de mi'n Weg na'n Hiemel wiis't. + Jesus is miin Hätken, + J'annes is miin Schättken, + M'rigge ligt mi in'n Sinn, + Met de dree schlaup' ick in. -- + + + + +Nau Eene. + +(kort un goot.) + + + Hier ligg' ick as 'ne Koh; + Nu seh' uuse Herrgatt to, + Dat mi nin Düüwel wat doo. + + + + +Liedertafel-Toast eines Wilden. + +(1. Juli 1843.) + + + Summ, Summ, Summ, + Brumm, Brumm, Brumm; + Der Eine laut, der Andre leise; + Kurz, Jeder trillert auf seine Weise. -- + Schrillt doch im großen Liedersaal, + Der Rohrspatz neben der Nachtigall. + + ~Cantores amant humores, + Cantores amant sorores, + Cantores bibunt~ gern Wein; + Das räumt mir wohl Jedermann ein. + + Mein Lehrer war auch ein Sangverwandter, + Denn in unserm Dorfe war er Kanter; + Er sang ein herzbrechendes Tremulant, + Das war weit und breit im Lande bekannt. + Der pflegt' auch mitunter zu sagen: »~Cantores~ + »Wenn die bei einander sein, ~amant humores~; + »Das heiße: »Wenn Eener veel sungen hat, + »Dann maakt he ~vel quasi~ de Kehl' auck ens natt. + »Singt Philomele doch selbst gern an Plätzen, + »Wo sie jezuweilen den Schnabel kann netzen. + »Und inniger lauschen den kräftigen Tönen + »Des Männergesanges die lieblichen Schönen; + »Denn, füllt Philomele mit Seufzern die Brust, + »Stimmt Männergesang alle Herzen zur Lust. -- + »Wie preis' ich doch meine treu herzliebe Käthe! + »Wenn die nicht alljezuweil anstimmen thäte + »Des ehren Herrn Pastors sein Leibstück mit mir: + »»Zwei Ort', o Mensch, hast du vor dir«« + »Und prost'te nicht mit mir ~tener-adjuvanter~, + »Längst wär' ich, Gott soll mich! im Dorf' nicht mehr Kanter.« + So unser Herr Kanter ... Der durstige Velten, + Er tremulirt längst schon in besseren Welten. -- + Doch ihr Leute singet ja, bei meiner Seele! + Als säße ein Orpheus in jeglicher Kehle; + Und habt heute so manchen Vers schon gesungen, + und Alles ist Euch so herrlich gelungen, + Daß Ihr es, weiß Gott! wohl verdienet habt, + Daß Ihr auch mal tüchtig die Kehlen erlabt. -- + + So faßt denn recht herzhaft die schäumenden Becher + Und leeret sie tapfer, als fröhliche Zecher. + Es leben die Sänger und ihre Lieder! + Wir hören sie hoffentlich bald einmal wieder. + + ~Salvete, salvete Cantores, + Quicunque amate humores!~ + + + + +Zu meinem Geburtstage, + +von meiner Landsmännin E. H. + + + Willkuomen hier bi us in'n Gröönen, + Willkuomen hier! met Fruww' un Kiind; + Den braawen Mann den will' wi kröönen + Met Bloomen, hüüt' to'm Angebind'. + Haug' liewe _düsse düutske Mann_! + Un Alles juuble, wat't man kann. + + + + +Erwiederunge + +an miine Fründinn E. H. to eeren Gebuurtsdaage. + + + Ei, wat häär' ick, Diin Geburtsdag hüüte, + Leewe Kiind! Wat wünske ick di dann? + Junge Wichter weeret geeren Brüüte, -- + Süh, drüm wünsk' ick di 'n braawen Mann; + Eenen, de bi Daag' un Nacht wat kann. + + + + +Räudigel-Anspranke des Bittkers Fieseler. + + +Gooen Dag! Ick harr wual'n Gruuß to bestellen an den Werth un de +Weerdinne un scholl Ju auck 'n fründlicken Gooen Dag entbeen van Bruut +un Brüüg'm, Rudolf Dubbelhaff un Liesken Hinnerkers, un se wöören +Willens tooken Dingesdaage eeren Ehrendag to haulen, un Ji mogden'n +dach auck de Ehre andoon'n un sprieken eer'n Dingesdaage in'n Brüüg'm +siiner Behuusunge to'r Hochtiedt to, up'n gooen Muaren-Sappen un'n +goot Glas Beer un Brannewien un setten Ju hernau met de annern Gäste +an'n Disk un niemen dann fürders vorleef, wat Kack un Kellermester Ju +vermaaket, un iäten wual'n Stücke van'n fetten Ossen, saaen un braaen, +un'n Knaup van'n langen Roggen un 'n Spliete van der breen Weggen, un +drinken daar bito 'n Glas Wiin 'r veer of fiiwe, of 'n half Stiige, +saviel Ju lüstet un beleewet, un maaken Ju in allen Deelen lüstig un +wual to Friäe. Mogt't dann auck fallen an Saaken wat't woll, an Saaen +un Braaen, an Wiine, Beer un Brannewiin, an Lucht un Füür, an Spell un +Musikanten un an Bedeenunge scholl'r nin Gebreck sienen. Dat scholl +nich alleine sienen den Dingesdag, sündern auck veer un twintig Stunne +rund, bes'n Gooensdaage Muaren, dat sick'n Jeddereene wual besehnen +kiöne na Huus to kuomen. Tiidt un Stunne wollen se'r nich bi faste +setten, dat moste'n Jedder na siiner eegenen Natuur up'n Besten wieten. +Man se wollen de Bidde nich geeren van Ju geweegert sien, un wann Ji't +wier van doon n harren, wollen se auck denstbaar un erkenntlick wier +ümme sienen. + +Is de Bidde auck wat geringe un sind de Wäärde auck wual wat weenig, +denket de Saake 'n Käären nach; Ji hääret je wual, wo se't geeren +harren. + + + + +In den lustigen Spinnstuben, den früher so berühmten Fundgruben alter +Sagen und Volkslieder, sangen die Landleute ehemals gern ein Liedchen, +in dessen Strophen sich zugleich die schalkhafte Sphinx verbarg, das so +anfing: + + Ick satt up miinen Klössken + Un luusede miin Vössken; + Wo länger as ick luusede, + Wo kahler dat he wöörd. + (Dat was de Spinnewuocken.) + + Ick satt up'n kaulen Steene + Un keik mi tüsken de Beene, + Ick keik van'n Hiemel to'r Eeren + Un dacht', wat will dat weeren? + (Dat was 'ne Henne de Egger brodde.) + + u. s. w. u. s. w. + +Man de gooe aule Tiidt der Eenfalt in Waart un Sitte liggt al'n Stiige +Hahnentrette achter us. + +Hüütiges Daages häärt me dergliiken leider nich viel mehr, dann +upstunds miötet et enkel[1] nigge aabele Lyrendregger Stückskes, +gedruckt in diesem Jahre, »Schöne grüne Jungfernkränze;« +»Jägersmänner;« »Deutsche Vaterländer;« »Weine, weine, weine nur nicht« +un dergliiken sien un uäwer söcke Lifflafferiggen weeret alle de +schäunen aulen Leeder as: + + »Miin Mann woll es riien un harr nin Pierd;« + »Bliine Joost de harr' ne Deeren;« + »Ick was de Junfer Eegensinn;« + »Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen;« + »'T rees'den dree Junkers wual uäwer den Rhiin« + +u. s. w. u. s. w. heel verleert un vergieten. + +_'T is de Welt!_ Wel kann't twingen. _Sau de Wiise, sau de Sank._ + +_Ann're Heerens settet annere Suulen_ un nierens geht't wunnerlicker +to, as in der Welt, plegt me wual to seggen, dann de is rund un mot +sick dreggen un wi alltohaupe miie. Man hüütiges Daages kümmt'r +alldach baule allstoviel Nigges up't Tapeet, dat sick meestig alle +up _~ismus~_ und _~tismus~_ endiget, waar se sick un annre Lüüe met +elendiget un in der Meenunge staaet, dat se'r de längest verliienen[2] +bietern Tiien met wier haalen kiönen. Unnerdessen kann't wual nin +Minske läugnen un wööre he auck nau sau bliind un all' den Wirrwarr +fiind, dat't'r all'nhand up Stiien dann dach aparte wat ruuserig hier +geht un dat't düür un düür, van Ende bes to'r Wende sau'n wirrsk +Unner-Männtken-buawen-Spell is, dat'r baule nin Minske mehr wiis uut +weeren kann, waar se'r an'tleste na wual met na to willt. + +»_Waar de Tuun 'ne laage[3] Stiie heft, stiiget de Schwiine 'r uäwer._« +-- »_Waar 'ne Kloppe[A] in'n Huuse is, daar sitt de Düüwel up'n +Schattsteene_;« un »_Wo hilliger de Tiidt, wo gluursker de Düüwel_,« +siäen de Aulen un mogten'r vorwahr auck wual Recht anne hebben. + +_De Welt is nu eenmal vuller Haaken un Öösen._ -- Unverdrag, +Tiänegniiperigge, Zank un Niidt un Striit find't me upstunds leider +Gattes in allen Ständen un in allen Dingen; Verspackungen[4] sawual +up'n Diälen, as up'n Hiilen un in'n häugesten Hahnenholte un Unfriäe +in allen Hööken, daar me ichtens de Augen hendregget, un wat will't na +wual alle giewen, ehr sick all' de verwoorenen Kraumstickeriggen wier +glatt bi eene trecket! + +Dat Spell liggt leider nu eenmal sau in der Natuur un is alle +Creatuuren gemeen; man wann sick to'm Bispell 'n Paar inbellske, +rohmsüchtige Hahnens, 'n Paar schalüünske[5] Kröpperaarende, of'n Paar +misgünnige Rüüens, de sick de besten Knuacken een vor't annere geeren +wegschnappen mogten, lange noog an e gneeset un beknurret un sick eerst +man 'n Paarmal schamper[6] bieten hewwet, weeret se achternau insgemeen +de dickesten Fründe un deelet sick al geeren eerlick in de Büüte. -- + +Giewe Gatt, dat'r an'tleste man nich auck 'n Deel _~Missmus~_ manken +loope, de se up Ööwelwiege vertocket[7], daar se heel uppe verdwaalet +un _dat se nich met'n Jiöcke in 't Bad gaaet un'r met'n Kleye wier uut +kuomet_. -- + +Je nu, laut't schlüüren! Wen't alle nich ansteht, wat sick upstunds +gebüüret, de träuste sick met: ~Visito, visitas!~ Dat het up Düütsk: + + Un thüüt auck alle Welt to Feile, + De Welt blift alldach as se was. + +Wat't'n auck hier un daar unnern Steerte jiöcken mag un wat se auck +all'nhand vor Tolööpe niemen müüget, lautet se man bissen hott un +haae[8], un gift't auck wual es'n Ruck un'n Riete, 't kümmt alldach +met'r Tiidt Allens wier in de aulen Truaaen. + +»Viele Köppe viele Sinne,« siä jener Knecht, as he 'n Föör +Kumstköppe[9] ümmeschmieten harr un de Eene hier, un de Annre daar hen +turrelde. Man afgliiks he'r siinen grauten Verdreet uäwer kreig un'r'n +ganzen Haup resolute Donnerwiers bi flokde, gaf he sick dach an'tleste +kristlick to un raakede se ganz gedüldig wier bi eene. Sau, rieke ick, +schiöl't sick met de hüütigen Twasjahners uäwer kort of lank auck +gebüüren ... + +'N ault Jeddewaart seggt: _De Jiwer heft as de Haasens, siewen Hüüe, +man he leggt'r alle Daage eene van af._ Dat is de Welt Loop van +Anbeginn e wiesen un schall auck wual sau bliiwen, süß moste uuse +Herrgatt an'tleste na wual't Regiment verloopen; man de sitt faste in +den aulen Saadel un schall sick van däärlicke Minskenkinners vorwahr +vor't Eerste na wual nich begäusken lauten. Is he dach na vor as nau de +sülweste gooe aule Gatt des Friedens un der Liebe, de geeren'n Auge to +drücket, sau lange et ichtens geht, de'r abers auck wual tüsken triäen +un'n Insehn to doonen schall, wann't Tiidt is; dann sau as de Verloop +nu is, kann't alldach up de Duur nich bestaunen. -- + +_Wann de Apteekerbüssen klappert, is'r vull Leigheet un Süüke, un +wann't Käären wuorpet werd, blift't Kaff vor to liegen._ 'T mag wual +Tiidt un auck wual goot sienen, dat Allens rägt un fiäget werd. -- Dan +schiölet de Saaken auck wual wenner 'n annern Drei[10] wier kriigen. +De gedüldige, kneeseilde, uäwerto in Lankmoot un Löösigheet begrauede +un begriisede düütske Michel werd alle Daage insichtiger un wo mehr +em de langen, rööterigen aulen Zopphaare tostutzet un stüüwet weeret, +wo heller't em in'n Koppe werd. Münnert sick de lögge Siewenschläuper +man eerst recht uut'n riekeligen Dutte un Draume un wisket sick de +blääen Augen met de Hiemdsmowwen ordentlick klaar, dann schall he sick +auck wual met Andacht un Gemack to Sinne griipen, wo't ümme em to +geht un dann schall he sick wual recken un räugen un in de elteriggen +Füüste spiggen un up den düür un düür verralterden un vertalterden +Kloddenprüük in tasten un tocken wat he tocken kann, dat he in glatte +Töppe un Fissen reet werd, dat uuse leewe Herrgatt ginte buawen siine +Lust un Frööde an siine nigges upfliggeden Kinnerkes hier up'r Eerden +heft, de in Eenverstand un Friäe bi elkander un düür malkander liewet +un wiewet ... + +De siälige ~Asmus~, -- wann ick unner den Naamen nich riewele[11] +-- sünk je auck al vor langen Jahren: »Es kann schon nicht immer so +bleiben etc.« Sint der Tiidt is'r wahrhaftig e noog vorgaunen, daar de +gooe Mann sick wual Nicks van dräumen lauten harr un de Welt heft sint +dessen Rücke un Stäute kriigen, dat se'r faarts 'n paar hunnert Jahre +up ens van vuörwes triifelt is. + +Wel in der Schlummertiidt vor der Revolution to'r Welt e kuomen un up +e wuossen is un't sau advenant alle met düür e maaket heft, de weet'r +van nau to seggen, wo't'r bi togaunen un de Welt in de hüütige Gestalt +kuomen is; man'n junge Kiik in de Welt, de't eerst uut Böökern liäsen +mot, wann he'r Aart van wieten will, kann't alldach sau vullstännig +nich begriipen, as de De, de't met eegenen Augen an e sehn hebbet. + +Uuse siälige Kanter, ('t was auck sau'n Stücke van'n ~Asmus~,) konn +af un an auck wual es sa'n Simmeleerschuur up't Liif kriigen, dat he +geeren in de Feerne keik un uäwerliä, wo't na wual es kuomen kiöne +un miöte, un dann plogde he achternau de Aarm's unner to schlaun +as de graute Feerenkiiker un Twankmester Napoligum, wann he sick +de nigge Inrichtunge der Welt düür'n Kopp gaunen lööt, un vor sick +hen to miimern un to söchten: »'t is hart, wat Bieters ruuken un't +nich schnappen kiönen. -- Alle Wiisheet in Ehren, man wann me 'n +augenverkäüchelsken[12] Kladderbaum met aller Mööte up e riepet is un +iewen de Hand na der blanken Taskenuhr uutstrecken will, glisket me +schnupps 'n eeslings[13] wier an de Grund un heft't bedrööwede Nausehn +un Verhäununge un Uutschliipen in'n Kaup.« + +Lautet us abers man nich verzaagen! Vellichte konn't sick dach +gebüüren, dat se van den ~Patriotismus, Socialismus, Pietismus, +Communismus~ un wat't na süß alle vor _~is-~_ un _~cis-~_ un _~dismus~_ +sienen mag, de der Minskheet upstunds in'n Köppen spockt un se +rappelköppsk un schullahrig[14] maaket un uut'n eene ritt, as de +Wahrwulf 'ne freedsaame Schaupedrift, auck bito na wual es wier up den +aulen =bidoonsken= _~Westphalicismus~_ verföllen.... Gatt giewe't! +Dann Trühartigkeet, Verdriägsamkeet un Eenigheet, _met eenen Waarde_: +=de aule ehrlicke Bidoonskeet=, sind heel uut'r Welt e wieken, un de +miötet'r alldach tohaupe eerst wier in, süß blift't apartig met allen +~ismus~sen 'n tüdderiggen Kraum, daar se sick dann an'tleste na wual +sau inne to vermusselt, dat't'r _heel_ met belemmert un bedaun is. -- +-- -- + +_Dat is_, ducht mi, _'n Satz un auck 'n =Muß=_. -- + +~Pauperismus~ wille de Herre in Gnaaden van us afwiiren, vor den +~Nihilismus~ abers de heele Minskheet bewaaren. + +Un scholl't dann met'r Tiidt de Fall weeren, dat uut alle den +Kriwwelkrawwel toleste wat Bieters gröonede un blöggede, dann wi-wi +uusen Kinnern un Kindeskinnern wünsken, dat se't waaren müügen un'n dat +Geneet 'r van uut Hartensgrunde günnet sien. + +Wann us Aalen =de Tiien= auck wul es an lachet as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaule, sau schall =de Pott= vor us alldach wual nich mehr gaar +weeren; wi schiölet wual in der bedrööweden Musseligge vordan begriisen +un'r uäwer wegstierwen, ehr dat nigge Festdaagesgericht up'n Disk +kümmt. -- + +Nu Adjüüs! vor düsse Keer... Wann'k de Frööde na beliewen scholl, +dat düt Bööksken, dat ick vor Nicks mehr un Nicks Bieteres +uuttogiewen dacht hebbe, as vor'n lütken Bidrag to'r Kenntniß uuser +_unverfälskeden_, gooen aulen Moorsprauke un to'n Gedenkbooke der +Eenfalt in Waard un Sitte uuser rechtschaffenen Vorfahren, met Bifall +up e nuamen werd, kuome ick vellichte na wual ens met allerhande +Schnacken un Schnurren _uut der gooen aulen Tiidt, as de Düüwel na'n +lütk Fentken was un Himmännken hedde_, wier vor'n Dag; dann ick heww'r, +nett as miin Fründ Seling, na'n ganzen Haup unner in der Kiipen liggen. +De Tiidt mot't nauwiisen. 'N ault Jeddewaart seggt: »_De sick anbaut, +dessen Laun was nich graut._« Scholl't'r mi auck sau met gaunen, dann +mot'k'r mi met träusten, dat'k't'r to'm Minnsten dach goot met e ment +hewwe. + + _Elk Vuugel singt, daarnau he becket is._ + 'T gaae Ju tohaupe wual![B] + +[1] _enkel_: blos, nur. + +[2] _verliienen_: vergangenen. + +[3] _laage_: flache, niedrige. + +[4] _Verspackungen_: Risse, Zerrissenheiten. + +[5] _schalüünske_: (~jaloux~) eifersüchtige. + +[6] _schamper_: scharf, tüchtig. + +[7] _vertocket_: verlockt. + +[8] _hott un haae_: links und rechts. + +[9] _Kumstköppe_: Kabusköpfe. + +[10] _Drei_: Dreh, Wendung. + +[11] _riewele_: irre. + +[12] _augenverkäüchelsken_: verblendenden, gauklerischen. + +[13] _'n eeslings_: rückwärts. + +[14] _schullahrig_: hängeohrig. + +[A] »_Kloppen_« waren bei den Katholiken an den Orten, wo sie ihren +Gottesdienst nicht halten durften, solche Weibspersonen, welche an den +Kirchenthüren sitzen und der versammelten Gemeinde mit Klopfen (daher +der Name) ein Zeichen geben mußten, wenn die Gerichtsdiener kamen und +den Gottesdienst stören wollten. Sie thaten kein Gelübde und konnten +sich verheirathen, wiewohl solches selten geschah. + +Andere behaupten, sie wären verpflichtet gewesen, die Geistlichen zum +Frühgottesdienste durch Klopfen an den Kammerthüren zu wecken. + +[B] Durch den vorstehenden, vor dem Abdrucke uns mitgetheilten, sehr +lesenswerthen Auszug, fühlen wir uns -- nachdem wir zugleich von vorn +herein erklären, kein kopfhängerischer Freudenstörer und Feind des +Frohsinnes zu sein, vielmehr dem, durch die vielfältigen Trübsale und +Zerwürfnisse unserer Tage gebeugten Volke gern vergönnen, mit den +Fröhlichen froh zu sein, insofern ihr Frohsinn sich nur in den rechten +Schranken hält, -- veranlaßt, einer uns mehrfältig aufgefallenen +Unstatthaftigkeit zu erwähnen, die uns der Abhülfe wohl bedürftig +erscheint. + +Es ist dies nämlich das häufige und wie es scheint immer mehr +zunehmende Umhertreiben von Knaben und Mädchen, die oft wohl noch der +Kleinkinderschule angehören möchten, auf Jahrmärkten und Kirchmessen, +welche dem Volke allerlei obscöne Lieder vorplärren und dieselben +hinterher wohl gar auch noch gedruckt zum Verkaufe ausbieten. +Namentlich hat ein dahin gehörendes Schandlied, das, soviel wir meinen, +so anfängt: »Use Knächt het et sägt« etc. seit Kurzem eine solche +Verbreitung im Volke gefunden, daß man kaum eine kleine Strecke Weges +zurücklegen kann, ohne beständig, selbst von Schul- und noch jüngern +Kindern, die hinter den Kühen und Gänsen laufen, diesen ekelhaften +Gesang, dem gleichwol eine nicht schlecht tönende, zu einem besseren +Volksliede wohl zu verwenden gewesene Weise gewidmet ist, anhören zu +müssen. + +Die Verbreitung solcher Lieder kann offenbar nur höchst +sittenverderbend und gefährlich auf junge Gemüther einwirken. -- + +Möchten daher die Behörden, die ja sonst bemüht sind, gute Zucht +und Sitten nach allen Richtungen hin zu befördern und aufrecht zu +erhalten, ein schärferes Augenmerk auf solche Unschicklichkeiten +richten und namentlich dem herumziehenden Gesindel, ganz insbesondere +aber den vielen kleinen Kindern, das Betteln und Gelderpressen mittelst +dergleichen, gegen alle Gesittung anstoßenden Lieder streng verbieten +und ihnen statt dessen ihren rechten und bessern Platz in den Schulen +anweisen lassen wollen. + + (Aus der Mittheilung eines Freundes.) + + + + +Wörter die beim Flachsbau, Spinnen und Weben vorkommen. + +Aus dem Anhange zu dem ~Idioticon osnabrugense~ des Rectors +_Strodtmann_. + + +Wenn de Buur syn Land wennegraven heft; so harked he't mit der Harken. +Is dat Lyn loopen, un is nich twylöpsk, of al to fuhl; so gevet sick +de Weers ant Ween, dat et juchet: to malen, wenn't nich grovstakerig +is. He lett et luken un föhret de Knott-Bünne na Huus. Dann geiht et +ant Reepen up der Knotten Delle, oer up den Balken un dasket se mit +den Knotten-Krans[A]. Dann swinget he't, dat dat Knotten-Kaf vam Lyne +geiht. Darna binnet he't in Water-Boten, bringt et in de Reute-Kuhlen, +dyket et in, un lett et reuten. Dann kümt et in de Spree, bet et Knaken +dröge is. War se nyne Bokemöllen hebbet, dar werd et met der Treuten +boked. Darup weret de Ryßen int veerkantige üm den Wocken legt, un et +geiht an't Braken; de Brak-Flegel geiht so lange, bet dat Böcksel full +is. + +Na der Hand kumt dat Schwingen up dem Schwingelblock, dat Schläbraken, +dat Ribben, dat Hekkeln. De Hee werd uppeheget tom Spinnen, un de +Leege tom Schüren; man de Schäve werd up den Fahld e smeten. De Möhme +maked de Ryßens in Dyßen, un legt se weg, bet dat de Tyd kümt, dat +de Wehrt mit Knechten un Mägden, jedder syne Dyßen anlegd un tokked +ut den Spinne-Wokken, de eene drall, de anner fläge Garen. Gladde +Wichters hebbet gladde Wokken-Bläer, un spinnet niene Krallen. Is de +End verlahren, so werd he van frisken van der Spole över de Flucht dür +de Büßen tagen. Elk' Bind werd mit der Fißen alleene bunnen, bet dat +ganße Stücke fißet is. Dat Gaaren werd e kaket unne büket. Van der +Garwinne kumt't up de Spillen. De et schyren schall, mot dat Läsen +verstahn; de't up't Stell krygen will, mot en Kamm van teinen, van +ölven of van twölven un mehren hebben, un en Hyvelt un en Drömmel, dat +he't andrömmeln kan. Up den Spool-Rae werd de Inslag up Spolen wunnen, +dat de Schöttspole in den Gange blyvt. Destomehr Gink settet weret, +desto bredder werd dat Werk. Is dat Garen schyr Fleßen, de Egge goot un +dichte un even wörket; so gelt de Stock all en Jöhstken mehr. De wat +spinnet Maltgaren, de wat maket Lewwend, un verkopet se. Man de dat +nich nödig heft, de hechtet dat Linnen, bleket, büket un wacket et, un +wenn et ree is, so leggt de Moor et in't Schreen, det se't nödig heft, +sick Hemde un so wat darvan to tügen. + + Die Relation bei _Strodtmann_ ist mangelhaft, deshalb habe ich zu + beliebiger Vergleichung (auch der Orthographie) eine vollständigere + neben Jener abdrucken lassen. + +Wann de Buur 't Liinsautsland wennegraawen heft, harket he't met'r +Eggen of met'r Harken, segget dat Liin 'r in, un lätt de Walten 'r +uäwer gaunen. Is dat Liin goot loopen un nich twiilööpsk af allstofuul, +sau giewet sick de Weers an't Ween, dat't juuchet, tomaul wannt nich +graffstaakerig is. Wann't sau wiit is, lätt he't luuken un föhrt +de Knüttlinge of Knuttenbünne na Huus. Dann geht't an't Riepen; de +Knutten de'r van kuomet, lätt he up der Knuttenbahn of up'n Balken +dräuge weeren. De Knutten, daar na Stengels anne besitten bliiwen sind, +dregget se tohaupe un dat het dann'n Knuttenkranz. De Knuttenkränße +hanget se meestig an'n Huuse in de Lucht, un wann se dräuge noog +sind, weeret se met de annern Knutten tohaupe bedierwe met'n Friegel +uut e duosken; dann wuorpet se dat Diösksel met'r Wuorpschüppen, dat't +Knuttenkaff van'n Liine geht. Daarnau kümmt't Liin up de Fiägemiölen; +dat beste Liin blift buawen up'n Siefte un werd deels to'r neigesten +Insaut up e raaget, deels met den verquiinden, dat'r unner düür +fällt, tohaupe na'r Ölgemiölen schicket, dat'r Ölge van schlaagen un +Ölgekooken vor't Vee van e maaket weeret. + +Dat riepede Flass biinet se in Waaterbauten bringet't na der +Röötekuhlen, diiket't in un lautet et rööten, bes't breckt, of +röötegaar is. Dann kümmt't in de Spree, bes't knuackendräuge is un +goot schillet. Waar se nine Buokemiölen hebbet, daar buocket se't met'r +Trööten. Darup werd't bi Rissens in't Veerkant ümme den Flasswocken[B] +(Staapelstool) leggt un dann geht't an't Braaken. (Bi de Braakeriggen, +daar se sick 'n anner helpet un allmanngsens uut'r ganzen Buurskup bi +eene kuomet, geht't meestig lustig hier.) De Brakenschliägel geht sau +lange, bes dat Biöcksel alle is. Na der Hand kümmt dat Schwingen up'n +Schwingelblocke, dat Schliepbraaken, dat Ribben up'n Ribbelappen un dat +Hiekeln. De beste Hee werd to'm Spinnen up e hieget un dat Gaaren dat +se daar van spinnet, het Heengaaren, waar 'n tiigen dat uut schiiren +Flasse spunnene Flässen- of Schiir-Gaaren het. De leigen Heen bruuket +se to'n Schüüren, of maaket'r Flassseile van, man de Schiewe werd up'n +Fahl e schmieten of up e raaget, dann se is auck up vull annre Wiise +na goot to bruuken, t. B. to'n Füüranbööten, Egger intopacken etc. De +Mömme dregget de uut e hiekelden Rissen in Kluawen ('n Kluawen heft +teggen Rissens) reet de Heen in Diißens un leggt se weg bes de Tiidt +kümmt, dat de Weerth met Knechten un Miägeden jedder siine Diißen +anleggt un uut den Spinnewocken de Eene drall, de Annre flaige Gaaren +tocket. + +Riekene Wichter hebb't glatte Wockenbliä'r; se singet achter'n Driibeen +'n lustig Leedken un spinnet nine Krallen. Is de End verluaren, sau +werd he met'n Drauthaaken van frisken van der Spoolen uäwer de Flucht +düür de Büssen tuagen. Sind de Spoolen vull, dann weeret se af e +haspelt. Elk Biind ('n Biind heft mehr of minner füftig Haspelfiäme) +werd met'r Fissen af e delt un alleine buunen, bes dat ganze Stücke +fisset is. 'n Stücke Gaaren heft gemeen hen veeruntwintig bes dartig +Biind. Dat Gaaren werd erst e kuacket, büüket un bleeket, bes't witt +is. Van der Gaaremwiine of'n Kröönken kümmt't up de Spillen. De't up'n +Schiirraamen schiiren will, mot't Liäsen verstaunen; De't up't Stell +kriigen schall, mot, wann se Läwwentlinnen[C] wuörken lauten willt, +'n Reelkamm, 'n Hiiwelt un'n Kamm van fiif un twintig Gingen, 'n Paar +Gaarenscheen un Driömelsk satt hebben, dat he't Gaaren wier andriömeln +kann, wann't ritt, wat sick lichtfärrig gebüüret, wann me de leigen +Jungens 'r nich vor möötet, dat se de Wichter in'n Wuörkestelle tiepket +un tierget. De Inschlag werd up'n Spoolraae up Spoolen wuunen, dat de +Schattspoole in'n Gange blift. Wo mehr Ginge settet weeret, wo breer +dat Wierk werd. Bi'n Wuörkestelle mot auck 'n Becken met Schmittebrii +un Schmittebösten staunen, daar de Wuörkerske dat Wierk met schmittet, +dat de Kamm bieter glitt, dat Gaaren nich to viele ritt un Schiersel +un Inschlag sick bieter packet un bi eene hält. Wann de Wuörkerske de +Speerrooen versettet, nimmt se't Gnittelbeen un glättet de Buawensiit +un de Kanten, dat de Kantläcker sick tosettet. Is dat Gaaren schier +flässen, de Egge goot, un dichte un iewen wuörket, sau gell't de Stock +al'n Jöösken (ehemals 5¼ Pfennig) mehr. De wat spinnet Maltgaaren[D] de +wat maaket Lewwende un verkaupet se up'r Legge, daar't leider Gattes +hüütiges Daages man nich viele Pennige mehr gift... Man de dat nich +will, of nich näudig heft, de hechtet dat Linnen, büüket, wacket un +bleeket't un wann't an'tleste ree is, leggt de Moor't in't Schreen un +lätt't liggen bes se't van doonen heft sick Schliitelwierk, dat is +Hiemde, Beddelaakens of Sökes, wat de Huushällunge behoeft'r van to +tüügen, of bes de Dächters frigget un de Kistenfüllunge 'r 'n Schliete +in maaket. + +[A] Dies ist unrichtig; denn der »_Knuttenkranz_« ist nicht das +Instrument, womit die Fruchtknoten des Flachses »_de Knutten_« +ausgedroschen werden, sondern ein kranzförmiges Geflecht aus den +Stengelchen, die beim Reepen des Flachses an den Knoten sitzen bleiben. + +[B] Der _Wocken_ schlichtweg, ist der Spinnrocken; die zum Braaken +abgetheilten Flachsrissen werden dagegen in's Vierkant um den +»_Flasswocken_« oder Staapelstool übereinander gelegt. + +[C] Diese Benennung stammt ohne Zweifel aus dem Holländischen ab, +nämlich von dem Worte: »~loven~« loben, preisen, rühmen; _Waaren +auf den Preis setzen_. -- »_~Hoe veel looft gij dat linnen?~_« +Wie hoch haltet Ihr das Linnen? »_~Linnenlovery~_:« öffentliche +Linnenverkaufsanstalt. + +Da nun die Holländer vermuthlich die ersten Abnehmer und die Begründer +unsers Leinwandhandels gewesen; so läßt es sich sehr wohl erklären, daß +sie uns auch die obige Benennung zugebracht haben, bey der es später +verblieben ist. + +Die Annahme, das Löwend-Linnen habe von der ursprünglichen Bezeichnung +mit einem _Löwen_ seine Benennung erhalten, ist eine Fabel. + +[D] von _Malter_: ein Dutzend oder 12 Stück. Das Maltgarn wurde +gewöhnlich bei 12 Stücken verhandelt. + + + + +Zum Schlusse theile ich den Lesern einen Auszug aus dem Schreiben eines +gelehrten Freundes mit und bitte Jedermann, der sich für Sammlungen +von Volkssagen, Volksliedern, Sprichwörtern, Inschriften und was sonst +dahin gehört, interessirt, um gütige Mittheilungen. + + »Als einen schwachen Beweis, wie gern ich Ihr schönes, verdienstliches + Vorhaben unterstützen möchte, sende ich Ihnen einliegendes Gedicht. + Sollte es noch nicht in Ihrer Sammlung sein, so glaube ich, daß Sie es + als einen Gewinn ansehen können. + + »Die beste Fundgrube für dergleichen Sachen, _=wie sie im Munde des + Volkes leben= und das ist die Hauptsache_, sind unsere Spinnstuben. + Diese würde man am besten ausbeuten können, wenn Prediger, + Schulmänner, Förster etc. auf dem Lande diesen oder jenen verständigen + Bauern, dessen Schulbildung etwas über das Gewöhnliche hinausginge, + für die Sache interessiren und gewinnen könnten. + + »Da diese Lieder meistens gesungen werden, auch in der Regel durch + characteristische Melodieen sich auszeichnen, so wäre es gewiß sehr + interessant, diese soviel möglich mittheilen zu können. Der Bauer + müßte sich dazu verstehen, das Lied, oder das Mährchen aufzuschreiben, + so gut er's kann, gleichviel ob vollständig oder mangelhaft. Hat man + nur erst Schwarz auf Weiß, dann läßt sich der Sache leichter + nachspüren; eben so auch den verschiedenen Lesarten. Wir haben im + Volke einige Melodieen, die unbedingt den schönsten des südlichen + Frankreichs und des schottischen Hochlandes an die Seite gestellt + werden können. + + »Im Osnabrückschen lebt im Munde des Volks eine Ballade, welche + anfängt: + + »»Et rees'de 'n Junker wual uäwer den Rhin, + »»Na eenes Graafen Schwesterlin; etc. + (darin kommt vor:) + »»Ick wickle di hen, ick wickle di hier + »»Un wickle di nu un nimmermehr. + (und endigt sich:) + »»Dem Brooer folgede Rawengesank, + »»Der Süster folgede Klockenklank; + »»Dem Brooer folg'den de Raawen nau, + »»Der Süster folg'den de Schöölers nau. + + »Man sieht aus den Bruchstücken, wie vielversprechend das Ganze ist, + das ich leider nicht vollständig habe auftreiben können.« + +Den Freunden, welche mir auf meine in verschiedenen Nummern der +Osnabrückschen Anzeigen vom Jahre 1842 enthaltene Bitten so manche +schätzenswerthe Beiträge bereits zusandten, statte ich meinen +verbindlichsten Dank ab und hoffe, daß dieselben fortfahren werden, +mich mit ferneren Mittheilungen zu erfreuen. Abers ji Antkevaars un +Bessemöörs, vertellet, wann ji innehööen miötet, of süß nich recht +mehr kummfaart kiönet, den Kinnern dach af un an wat van de aulen +Määrkes un Dööntkes, de ji van juue Antkeaulen hier na wietet, un ji +fründlicken Buurenwichter, singet den Jungens achter'n Spinnraae un in +de Wuörkekaamern dach manngsens söcke aule Leederkes vor; de schriiwet +se dann up un schicket se mi, as ick wual wisse weet, geeren to, dat +ick se drücken lauten un Jedereene se d'rnau auck liäsen un van buuten +leeren kiöne, dat se nich heel verluaren gaaet un Kinnerskinner 'r +auck na Geneet van hebben un'r van nauseggen kiönet. De mi Söckes +toschicket, 't si auck wat't si, schall vorwahr auck fründlick van mi +bedanket sien un' n Küßhändken to hebben. + +[Illustration] + + +Anmerkungen zur Transkription: + +Die unter Druckfehler und Verbesserungen aufgelisteten Korrekturen +wurden in der Transkription bereits berücksichtigt. Weitere +offensichtliche Zeichensetzungsfehler sowie typografische Fehler wurden +korrigiert. + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen un + Gedichte, by F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PLATTDEUTSCHE BRIEFE *** + +***** This file should be named 44784-0.txt or 44784-0.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/4/4/7/8/44784/ + +Produced by Heiko Evermann, Joachim Kreimer-de Fries +(Sponsor der Digitalisierung des Buchs bei +www.digiwunschbuch.de), Niedersächsische Staats- und +Universitätsbibliothek Göttingen (Durchführen der +Digitalisierung), Marc-Andre Seekamp and the Online +Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License available with this file or online at + www.gutenberg.org/license. + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation information page at www.gutenberg.org + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at 809 +North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email +contact links and up to date contact information can be found at the +Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit www.gutenberg.org/donate + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For forty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. diff --git a/old/44784-0.zip b/old/44784-0.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..8b3b7c3 --- /dev/null +++ b/old/44784-0.zip diff --git a/old/44784-h.zip b/old/44784-h.zip Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7455ee0 --- /dev/null +++ b/old/44784-h.zip diff --git a/old/44784-h/44784-h.htm b/old/44784-h/44784-h.htm new file mode 100644 index 0000000..a45a58d --- /dev/null +++ b/old/44784-h/44784-h.htm @@ -0,0 +1,12460 @@ +<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" + "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> +<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="de" lang="de"> + <head> + <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=UTF-8" /> + <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" /> + <title> + The Project Gutenberg eBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen, Gedichte u.s.w., by F. W. Lyra. + </title> + <style type="text/css"> + +body { + margin-left: 10%; + margin-right: 10%; +} + +h1 { + text-align: center; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 1em; + line-height: 200%; +} + +h2 { + text-align: center; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 1em; +} + +h2.headless { + font-size: medium; + font-weight: normal; + text-align: justify; + margin-top: 4em; + margin-bottom: 0; +} + +h2.headless:first-letter { + font-weight: bold; +} + +h3 { + text-align: center; + clear: both; +} + +p { + margin-top: 0; + text-align: justify; + margin-bottom: 0; + text-indent: 2em; +} + +.p2 { + margin-top: 2em; +} + +.p4 { + margin-top: 4em; +} + +.p6 { + margin-top: 6em; +} + +hr.tb { + margin-left: auto; + margin-right: auto; + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + width: 45%; + clear: both; +} + +table { + margin-left: auto; + margin-right: auto; +} + +.tdr { + text-align: right; +} +.tdc { + text-align: center; +} + +.pagenum { + position: absolute; + left: 92%; + font-size: smaller; + text-align: right; +} + +.hinweis { + font-size: smaller; +} + +.center { + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.right { + text-align: right; +} + +.u { + text-decoration: underline; +} + +.gesperrt { + letter-spacing: 0.2em; + margin-right: -0.2em; +} + +i.gesperrt { + font-style: normal; +} + +em.gesperrt { + font-style: normal; +} + +cite.gesperrt { + font-style: normal; +} + +.figcenter { + margin: auto; + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.footnotes { + border: dashed 1px; + margin-top: 2em; + margin-bottom: 2em; +} + +.footnote { + margin-left: 10%; + margin-right: 10%; + margin-top: 0.75em; + margin-bottom: 0.75em; + font-size: 0.9em; + text-indent: 0; +} + +.footnote p { + text-indent: 0; +} + +.footnote .label {position: absolute; right: 84%; text-align: right;} + +.fnanchor { + vertical-align: super; + font-size: .8em; + text-decoration: + none; +} + +.poem { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + margin-left: 1em; + margin-right: 1em; + text-align: left; + text-indent: 0; +} + +.spaced { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; +} + +.brief { + max-width: 30em; + margin-top: 4em; + margin-left: auto; + margin-right: auto; +} + +.center-spaced { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + text-align: center; + text-indent: 0; +} + +.center-spaced-large { + margin-top: 1em; + margin-bottom: 1em; + text-align: center; + text-indent: 0; + font-size: larger; +} + +.intro-poem { + margin-left: auto; + max-width: 15em; + text-indent: 0; + margin-bottom: 1em; +} + +.transnote { + background-color: #E6E6FA; + color: black; + font-size:smaller; + padding:0.5em; + margin-top: 3em; + margin-bottom:5em; + font-family:sans-serif, serif; +} + +.antiqua { +/* kein spezielles Markup, nur zur Info */ +} + +@media handheld { + + gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + em.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + i.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } + + cite.gesperrt { + letter-spacing: 0; + margin-right: 0; + font-style: italic; + } +} + + </style> + </head> +<body> + + +<pre> + +The Project Gutenberg EBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen und +Gedichte, by F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + + +Title: Plattdeutsche Briefe, Erzählungen und Gedichte + mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenth + mliche Redensarten des Landvolks in Westphalen + +Author: F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +Release Date: January 28, 2014 [EBook #44784] + +Language: German + +Character set encoding: UTF-8 + +*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PLATTDEUTSCHE BRIEFE *** + + + + +Produced by Heiko Evermann, Joachim Kreimer-de Fries +(Sponsor der Digitalisierung des Buchs bei +www.digiwunschbuch.de), Niedersächsische Staats- und +Universitätsbibliothek Göttingen (Durchführen der +Digitalisierung), Marc-Andre Seekamp and the Online +Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net + + + + + + +</pre> + + +<div class="figcenter"> +<img id="coverpage" src="images/cover.jpg" width="364" height="600" alt="Titel" /> +</div> + +<div class="brief"> +<p style="text-indent: 6em;">Einer</p> +<p style="text-indent: 4em;">hohen königlichen Bibliotheks-Verwaltung</p> +<p style="margin-top: 1em;">beehre ich mich, anliegendes Pflichtexemplar der unlängst +zu Osnabrück erschienenen</p> + +<p><span class="u">Plattdeutschen Briefe, Erzählungen, Gedichte u. s. w.</span></p> +<p>im Auftrage des Verfassers ergebenst zu übersenden, mit +der Bitte, die verzögerte Ueberreichung entschuldigen zu wollen.</p> +<p class="center" style="margin-left: 10em;">Mit schuldiger Hochachtung<br /> +und Verehrung</p> + +<p>G. A., 18. Febr. 1846</p> + +<p class="center" style="margin-left: 10em;">F. W. Lyra<br /> +S. th. stud.</p> + +<p style="margin-top: 2em;">An<br /> +eine hohe königliche Bibliotheks-Verwaltung</p> + +<p> +z. H. Sr. Wohlgeboren<br /> +des Herrn Profeßor Dr. Hoeck</p> + +<p class="center" style="margin-left: 10em;">hieselbst.</p> + +</div> + +<p style="text-indent: 4em; margin-top: 3em; margin-bottom: 1em; font-size: larger;">Euer Wohlgeboren</p> + +<p>erlaube ich mir, beifolgend ein Exemplar eines von mir +herausgegebenen Werkchens in niederdeutsch-westphälischer +Mundart zu gefälliger Ansicht zu übersenden.</p> + +<p>Dieses Werkchen, bei dessen Bearbeitung ich mir insbesondere +die Aufgabe stellte, einen, von modernen Beimischungen +und fremden Überläufern freien Beitrag zur +Kenntniß der so biederkräftigen westphälischen Mundart zu +liefern, verdankt seine Entstehung den Anregungen einiger, +den Forschungen in den niederdeutschen Sprachformen zugewandter +Gelehrten, namentlich des verdienten Herausgebers +der Völkerstimmen Germaniens, daher die Bearbeitung zunächst +im Interesse der Sprach-und Idiotismenforscher unternommen +wurde, denen es gewidmet war, aus welchem Grunde +denn auch mehr Rücksicht auf die Hervorhebung eigenthümlicher +Ausdrücke und bereits veraltender Redensarten und +Sprichwörter zu nehmen war, als auf zierliche, jetzt beliebige +Gestaltung der meist aus dem Leben des Landmannes +früherer Zeit gegriffenen und eben deshalb nur im <em class="gesperrt">ebenbürtigen, +hausmachenen Gewande</em> vorzuführenden +Bildergruppen.</p> + +<p>Gleichwohl habe ich dem Werkchen, welches anfangs +nicht zum Drucke bestimmt war, eine solche Einrichtung +zu geben gesucht, daß es zugleich auch eine erheiternde +Unterhaltung für jeden unbefangenen Leser und +Freund der plattdeutschen Sprache darbieten möge. Gestützt +auf die beifälligen Aussprüche competenter Beurtheiler +darf ich mir schmeicheln, bei der nicht unschwierigen Durchführung +meines Unternehmens auch dieses Ziel erreicht zu +haben. Ich hege deshalb die Hoffnung, daß meine Arbeit +auch Ihren Beifall finden und Sie beigehendes Exemplar +dieses <em class="gesperrt">Büchleins für Jedermann</em>, das ich unterdessen +für nichts mehr und nichts Besseres anzusehen bitte, als +für eine kleine Ährenlese auf jenem erst wenig beackerten +Sprachfelde, zu behalten belieben werden, welchen Falles +ich mir den Preis von 12 Ggr. Courant dafür erbitte.</p> + +<p>Da dies Werkchen sich insbesondere auch zu einem +angemessenen Geschenke für die Jugend eignen dürfte, +welche aus leicht zu erkennenden Gründen die Sprache +ihrer Vorältern nicht so ganz vernachlässigen sollte, so bitte +ich freundlichst, dasselbe in Ihren Kreisen als ein Solches +wohlwollend empfehlen zu wollen.</p> + +<p style="margin-top: 1em;"> +<i class="gesperrt">Osnabrück</i>,<br /> +im November 1845.</p> +<p class="right" style="margin-right: 4em;">Gehorsamst<br /> +<b>Lyra.</b></p> + + +<p class="center" style="margin-top: 3em;">Den verehrlichen Subscribenten auf die von mir angekündigten</p> +<p class="center" style="font-weight: bold; font-size: larger">Plattdeutschen Briefe, Erzählungen,<br /> +Gedichte u. s. w.</p> + +<p class="center" style="font-weight: bold;">mit besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und +eigenthümliche Redensarten des Landvolks +in Westphalen,</p> + +<p>mache ich hierdurch die ergebenste Anzeige, daß obiges Werkchen +nunmehr in den nächsten vierzehn Tagen ausgegeben und den Subscribenten, +die nicht etwa vorziehen mögten, die gütigst verlangten +Exemplare bei mir abfordern zu lassen, zugesandt werden wird.</p> + +<p>Der vielseitige Beifall, den mein Streben während der Bearbeitung +des Werkchens erfuhr, — welches zu meiner Freude bereits +verschiedentlich günstig beurtheilt und von einem vollgültigen, gelehrten +Kenner der westphälischen Mundarten ganz neuerlich mit +dem Ausspruche belobt wurde, daß es eben so verdienstlich als ausgezeichnet +in seiner Art sei und sich gewiß ein zahlreiches Publikum +gewinnen werde, indem es rücksichtlich der darin vorkommenden +großen Anzahl eigenthümlicher Redensarten und Sprichwörter, deren +abgesonderte Erklärung eine wünschenswerthe Zugabe ausmachen +würde, eine seitherige Lücke ergänze und namentlich auch dazu geeignet +erscheine, der heranwachsenden Jugend, welche die plattdeutsche +Sprache aus leicht zu erkennenden Gründen nicht so ganz +vernachlässigen sollte, in die Hände gegeben zu werden —, war +ein Sporn für mich, dasselbe mit aller Sorgfalt fast gänzlich umzuarbeiten. +Um aber auch zugleich den Ermunterungen und Aufforderungen +zu weiterer Ausdehnung des Werkchens möglichst zu +entsprechen, ist keine Quelle unbeachtet geblieben, die irgend benutzt +werden konnte, dasselbe, namentlich im Interesse der Sprach- und +Idiotismenforscher, soviel als möglich zu vervollständigen.</p> + +<p>Durch diese neue Überarbeitung wuchs das Buch, weiches anfänglich +nur auf etwa fünf kleine Octavbogen berechnet war, bis +zu 14 Bogen heran, die ich in zwei Abtheilungen zu liefern beabsichtigte, +wovon ich unterdessen aus verschiedenen Gründen wieder +abging und das Ganze jetzt in einem Bande größern Formats gebe.</p> + +<p>Dies und die wiederholte genaue Revision vor dem Abdrucke, +— dann ick woll nich geeren wat in de Welt uutdraawen lauten, +dat nich in allen Deelen vor Mester un Gesellen un aparte vor de +glubietsken Finnenkiikers bestaunen kiöne — wird es hoffentlich +entschuldigen, daß der Lieferungstermin so lange hinausgeschoben +werden mußte.</p> + +<p>Daargiigen draf ick abers auck driisten de Versiekerunge giewen, +dat ick'r all' miin Beste to an e settet hebbe, dat »<b>düt +Bööksken vor Jeddermann</b>« den geneegeden Afniemer un +Liäser na miinen Gissen sau wual gefallen schiöle, dat he'r siinen +Friäe met hebben un'r mi nich vor anschnawwen weere, dat't 'n +Paar Grössen mehr kostet, daar'r auck wual na mehr as dreemal +sa viele vor inne steht, as ick an't Eerste uut e luawet harr.</p> + +<p>Ick meene auck miiner Saaken wisse to sienen, wann ick mi +inbelle, dat de geneegede Liäser 'r up wat Stiien wual es bi +schmüüstern schiöle, as wann em Fierkenschnüütkes uut'n Suurkaule +tolachet; — dann daar is't van Ende bes to'r Wende to in e +siämet un vernegget — un wel is'r wual, de in uuser bekrutten +Tiidt af un an nich wual es geeren van Harten lachen mogte! —</p> + +<p>Mi ducht 'r seite auck wual sau bito 'n nett Kristkindkensgeschenk +vor de lütken lebennigen Braudkuärwe inne, daar de Öllern +se met an 'n Liäsedisk tocken kiönen, wann se eer to lange buutens +Huuses of unner'n Fööten herümme ränkstert, daar se geeren inne +herümme gliipen schiölen un sick de langen Winterauwende kortswiilig +met verdriiwen un'r buawen batt auck wual 'n Bröcksken uut +upschnappen kiönen, dat 'ne vorwahr siin Liewe nin Quaut doonen, +uäwer kort of lank vellichte abers na wual es goot to Passe +kuomen konn. —</p> + +<p>Bei der Niederschreibung dieser ungeschminkten, von modernen +Beimischungen freien Beiträge zur Kenntniß unserer so kernhaften +westphälischen Muttersprache durfte ich das Motto nicht aus +den Augen verlieren: »<em class="gesperrt">Platt is platt un mot platt bliiwen, +süß is't nin Platt un Bispriöke gaaet in Holsken +un niemet nin Blatt vor't Muul.</em>« Darum trat ich ohne +Bedenken grade heraus mit dem Volkstone wie er war und +eben darum konnten auch die Skizzen, in denen ich die früheren +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, +nur in entsprechenden, naturgetreuen Farben gehalten werden. —</p> + +<p>Indem ich nun diese kleine Ährenlese auf jenem urkräftigen, +erst wenig beackerten Sprachfelde meinen Landsleuten und allen +Freunden der westphälischen Mundart zu gütiger Aufnahme bestens +empfehle, bemerke ich nur noch, daß dieselbe, so wie bei mir, auch +durch alle Buchhandlungen des In- und Auslandes zu beziehen ist.</p> + +<p>Das Buch erscheint in Druck, Format und Papier wie diese +Ankündigung.</p> + +<p> +<em class="gesperrt">Osnabrück</em>, den 15. October 1845.<br /> +</p> +<p class="right" style="font-weight: bold; font-size: larger;">Lyra,</p> +<p class="right">Canzley-Registrator.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_i" id="Page_i">[i]</a></span></p> + +<h1><span style="font-size: larger"> +Plattdeutsche Briefe,</span><br /> +Erzählungen, Gedichte u.s.w.</h1> + +<p class="center spaced" style="font-size: larger">mit<br /> +besonderer Rücksicht auf Sprichwörter und eigenthümliche<br /> +Redensarten des Landvolks in Westphalen;</p> + +<p class="center-spaced">vom</p> +<p class="center-spaced-large">Canzlei-Registrator <b>F.W. Lyra</b></p> +<p class="center-spaced">in</p> +<p class="center-spaced-large">Osnabrück.</p> + +<p class="center-spaced"> +<span class="antiqua">Tempora mutantur et nos in illis;</span><br /> +oder:<br /> +Wi hebb't al mannig Jahr düürschlennert<br /> +Un seh'n, wo sick de Welt verännert. +</p> + +<div class="figcenter"> +<img id="title-illu" src="images/title-illu.jpg" width="127" height="159" alt="Illustration" /> +</div> + +<p class="center-spaced-large">Verlag des Herausgebers.</p> +<p class="center-spaced"> +In Commission<br /> +der Rackhorst'schen und Meinders'schen Buchhandlungen in Osnabrück.<br /> +<span style="font-size: larger;">1845.</span></p> + + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_iii" id="Page_iii">[iii]</a></span></p> + +<p class="center-spaced" style="margin-top: 5em;">Den Herren</p> +<p class="center-spaced"><span style="font-size: x-large;"><span class="antiqua">Dr.</span> J. W. Firmenich</span><br /> +in Berlin</p> +<p class="center-spaced">und</p> +<p class="center-spaced"><span style="font-size: x-large;"><span class="antiqua">Dr.</span> J. G. L. Rosegarten,</span><br /> +ord. Professor der Theologie<br /> +in Greifswalde,</p> +<p class="center-spaced-large" style="margin-bottom: 5em;">so wie meinen lieben Landsleuten in Westphalen<br /> +sammt und sonders gewidmet.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_iv" id="Page_iv">[iv]</a></span></p> + + + +<p class="intro-poem"> +'n Afbeld längst vergaun'ner Titen<br /> +Un wat de Aulen seggt un daun'n,<br /> +Schall milnen leewen Landeslüüen<br /> +Liifhaftig hier vor Augen staun'n. +</p> + +<p>Kräftig und ungeschminkt, wie der Zögling der Natur, — der Landmann +ehemaliger Zeit —, ist auch seine Sprache; wer ihm einen <span class="antiqua">frac +à la mode</span> anlegt, der hat Beide nicht kennen gelernt und stellt ein ungenügendes +Bild dar.</p> + +<p>Dies zur Rechtfertigung mancher in diesen Darstellungen vorkommenden, +dem heutigen Geschmacke vielleicht nicht mehr zusagenden Kraftausdrücke; +die, wollte ich anders den Landmann älterer Zeit und seine Weisen richtig +zeichnen, nicht zu vermeiden waren. Dann Platt is <em class="gesperrt">platt</em> un mot platt +bliiwen, <em class="gesperrt">süß is't nin Platt</em>, un <em class="gesperrt">Bispriöke gahet in Holsken un +niemet nin Blatt vor't Muul</em>. — Darum trat ich in dieser kleinen +Ährenlese auf einem urkräftigen, erst wenig beackerten Sprachfelde, die ich +gleichwohl für nichts mehr und nichts Besseres ausgeben mag, als für +einen, von allen im Laufe der Zeit eingeschwärzten Überläufern und modernen +Beimischungen freien Beitrag zur Kenntniß unserer so kernhaften westphälischen +Muttersprache, ohne Bedenken gerade heraus mit dem Volkstone +und eben darum konnten auch die einfachen Skizzen, in denen ich die frühern +Gewohnheiten und Sitten der Landleute darzustellen versucht habe, nur in +naturgetreuen Umrissen und im entsprechenden hausmachenen Gewande gegeben +werden.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_v" id="Page_v">[v]</a></span></p> + + +<h2><a name="Vorbericht" id="Vorbericht"></a>Vorbericht.</h2> + +<p>Auf dem Lande geboren und erzogen, habe ich schon +früh vielfache Gelegenheit gehabt, nicht allein die Sprache +der Landleute Westphalens in allen ihren Eigenthümlichkeiten +zu belauschen und genau kennen zu lernen, sondern auch +das Thun und Treiben derselben zu beobachten, und da +auch meine späteren Lebensverhältnisse vielen Verkehr mit +den Landbewohnern herbeiführten, so sind mir ihre Weisen +und die Veränderungen, welche selbige in neueren Zeiten +durch Sitten- und Sprachverfeinerung — die stets gleichen +Schritt halten — erlitten, nicht fremd geblieben, so daß +ich mir getrauen darf, im Stande zu sein, sowohl die +früheren Gewohnheiten des Landmannes, als auch die +Eigenthümlichkeiten seiner Sprachweise zutreffend zu schildern. +Ich habe damit einen Versuch gemacht, indem ich +einige Erzählungen, Gedichte u. s. w. zusammengetragen, +die ich dem Drucke übergebe. Ich glaube, daß die noch +lebende ältere Generation, (ich meine damit die im vorigen +Jahrhundert, oder doch vor der französischen Invasion, +welche, im Zusammenhange mit den ihr nachgefolgten +Zeitläuften und Ereignissen, so vielen Einfluß auf die +Veränderung der alten deutschen Sitten und Gewohnheiten +im Allgemeinen, und namentlich auch in Hinsicht auf die +Bewohner des platten Landes ausgeübt hat, Geborenen +und Herangewachsenen) mich überall verstehen werde; wogegen +der Jüngeren wohl Manche in meinen Darstellungen +<span class="pagenum"><a name="Page_vi" id="Page_vi">[vi]</a></span>vorkommende Ausdrücke und Redensarten schon nicht +überall mehr verständlich sein mögten. Für diese habe +ich erklärende Noten beigefügt. Jedes Wort habe ich +absichtlich genau so geschrieben, wie es zuerst buchstabirt +und nachher ausgesprochen werden muß, daher die vielen +Doppelbuchstaben und Vorklänge, was nicht von Allen, +die plattdeutsch schreiben, genugsam beobachtet wird.</p> + +<p>Die plattdeutsche Sprache hat eine Menge ausdrucksvoller, +scharf bezeichnender, witziger Redensarten, weshalb +sie, anerkannt, zu humoristischen, aus dem Leben gegriffenen +Darstellungen ganz vorzüglich geeignet ist, und +diese Seite habe ich bei meinen Darstellungen besonders +im Auge gehalten.</p> + +<p>Man hat überall eingesehen, daß es <em class="gesperrt">eben noch +Zeit sei</em>, die immer mehr verhallenden Klänge der plattdeutschen +Mundarten, soviel deren in ihrer ältern Eigenthümlichkeit +noch vorhanden sind, zu sammeln und deshalb +hat dieser Gegenstand der Wissenschaft, <em class="gesperrt">auch eben in +unsern Tagen noch zu rechter Zeit</em>, die Aufmerksamkeit +der Gelehrten erregt, so daß sich ihrer Viele dem +gewiß eben so verdienstlichen als patriotischen Geschäfte +widmen, die Idiome der plattdeutschen Mundarten vor der +Vergessenheit zu schützen. Unter solchen verdienen besonders +der Herr Professor <span class="antiqua">Dr.</span> <i class="gesperrt">Rosegarten</i> in Greifswalde +und der Herr <span class="antiqua">Dr.</span> <i class="gesperrt">Firmenich</i> in Berlin hervorgehoben +zu werden, von denen der Erstere sich die verdienstvolle +Aufgabe gestellt hat, ein <b>allgemeines Wörterbuch</b> <cite class="gesperrt">der +niedersächsischen oder plattdeutschen Sprache +älterer und neuerer Zeit</cite> zu bearbeiten, während der +Letztere der gesammten deutschen Nation in seinen »<b>Völkerstimmen +Germaniens</b>« <cite class="gesperrt">ein gediegenes und ächtes deutsches National-Werk</cite><span class="pagenum"><a name="Page_vii" id="Page_vii">[vii]</a></span> übergeben wird. Beide +haben mich mit dem Vertrauen beehrt, mein thätliches +Interesse für ihre Unternehmungen in Anspruch zu nehmen +und daraus ist die Veranlassung zu der Niederschreibung +der Darstellungen hervorgegangen, durch deren Herausgabe +ich den vielen Freunden der plattdeutschen Sprache +um so mehr einen Dienst zu erweisen glaube, als es meine +Aufgabe gewesen ist, <em class="gesperrt">eine möglichst große Menge +solcher Sprichwörter und Redensarten zusammen +zu bringen, die größtentheils schon jetzt +nur selten mehr gehört werden</em>, weil sie meistens +nur noch in dem Munde abgängiger Großväter anzutreffen +sind und von welchen eben dieserhalb zu vermuthen ist, +daß sie bald ganz verschwinden, oder, wie ich mich ausdrücken +mögte, <em class="gesperrt">aussterben</em> werden.</p> + +<p>Besseren Verständnisses halber sind diese Sprichwörter +in ein erzählendes Gewand gewebt und die besonderen +Redensarten und Sprichwörter mit gesperrter Schrift gedruckt +worden. Als Anhang habe ich noch einige, theils +von mir, theils von Anderen herrührende Gedichte u. dgl. +beigegeben und bemerke nur noch, daß ich mich überall +streng des Osnabrücker Idioms bedient habe.</p> + +<p><i class="gesperrt">Osnabrück</i>, im März 1844.</p> +<p class="intro-poem"><b>Lyra</b>,<br /> +<small>Canzlei-Registrator.</small></p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_viii" id="Page_viii">[viii]</a></span></p> + +<p class="p2">Der Herr Canzlei-Registrator Lyra ist mir bereits +längst bei mehrfältigen Gelegenheiten als ein Mann bekannt +geworden, der die plattdeutsche Sprache in allen ihren +Eigenthümlichkeiten genau und vollkommen kennt. Es steht +ihm dabei auch zugleich die Gabe zu Gebote, das, was +er giebt, mit äußerst gemüthlicher Laune darzustellen. Ich +habe die von ihm zum Druck bestimmten Briefe u. s. w. +im Manuscript theilweise durchgesehen und kann aus vollster +Überzeugung die Versicherung geben, daß sie Jedem, +der sich für die plattdeutsche Mundart interessirt, gewiß +gefallen werden. Ein größeres Verdienst aber besteht +darin, daß namentlich in den Briefen eine Menge Sprichwörter +und besonderer Redensarten, in ein humoristisches +Gewand gekleidet, und dadurch zugleich leichter verständlich +gemacht, niedergelegt sind; so daß das Werkchen, wie es +daliegt, für sich allein schon fast ein vollständiges Idiotikon, +besser wenigstens als das <cite class="gesperrt">Strodtmannsche</cite><a name="FNanchor_A_1" id="FNanchor_A_1"></a><a href="#Footnote_A_1" class="fnanchor">[A]</a>, ist.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_ix" id="Page_ix">[ix]</a></span></p> + +<p>Wenn der Herr Herausgeber mir an meinem Namenstage +den 24. Februar 1842 sagte: »He begreipe nich, +wo ick sau viele schäune Leeder to haupe kriegen harre un +se vor saune Schnüüsterigge weggiewen mogte, un dat +he'r wual wat ümme schüllig sien wolle, dat he't auck sau +<span class="pagenum"><a name="Page_x" id="Page_x">[x]</a></span>verstönne;« so kann ich nicht umhin, demselben jetzt das +Zeugniß zu geben, »dat he se nau vüllig sau goot uut'r +Mowwen schüdden kann, as icke un dat ick der Meenunge +bin, he miöte den grauten Schatt, den he to'm Besten +gift, nich sau spottwualfeil uutdoonen. — Man daarunner +folget he mi, as't schint, daarmet'r Jeddereene, un +auck de minneste Landmann, lichtferriger to kuomen kann. — +Ick wünske van Hartensgrunde, dat'r en hauge uppackeden +Miölenwaagen vull van na allen Kanten der Welt gaunen +müüge, un segge met eenen Waarde: <em class="gesperrt">dat Book is aller +Rekummedation mäutig<a name="FNanchor_C_3" id="FNanchor_C_3"></a><a href="#Footnote_C_3" class="fnanchor">[C]</a> un unner Bröörs +12 Ggr. werth</em>; dann Buur un Börgersmann, saugaar +Edellüüe kiön't'r sick anne ergetzen un'r hen un wier na +wual wat uut leeren.«</p> + +<p class="intro-poem"> +<b>Seling</b>,<br /><small>Pfarr-Caplan zu St. Johann in Osnabrück.</small></p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1" id="Footnote_A_1"></a><a href="#FNanchor_A_1"><span class="label">[A]</span></a> Zu bedauern würde es sein, wenn wirklich Jemand zu Forschungen +und Arbeiten in unserer plattdeutschen Mundart etwa das Strodtmannsche +Idiotikon von 1756 zu Rathe gezogen haben mögte, indem eine blos flüchtige +Ansicht desselben Jedem, der mit dem hiesigen Dialekte nur einigermaßen +bekannt geworden ist, sofort die Überzeugung gewähren muß, daß ein bedeutender +Theil der darin vorkommenden Wörter unrichtig gegeben, geschrieben +und interpretirt, die wenigen darin aufgenommenen Sprichwörter und besonderen +Redensarten aber fast durchweg falsch und sinnwidrig erklärt sind; was +auch schon der verstorbene <span class="antiqua">Dr.</span> <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>, der mit vollem Rechte als bewährter +Kenner und fleißiger Forscher in plattdeutschen Idiomen dasteht, in +dem Vorberichte zu seinem im Manuscripte hinterlassenen, vor Kurzem in die +Bibliothek des hiesigen Rathsgymnasii übergegangenen, überaus vollständigen +und eben deshalb sehr schätzbaren Wörterbuche der niederdeutsch-westphälischen +Mundart bemerkt, von welchem sehr zu beklagen ist, daß es bisher nicht zum +Drucke gelangte<a name="FNanchor_B_2" id="FNanchor_B_2"></a><a href="#Footnote_B_2" class="fnanchor">[B]</a>. +</p> +<p> +Ich erachte es für angemessen die betreffende Stelle aus der Klöntrupschen +Einleitung hier abdrucken zu lassen, so wie ich es auch nicht für überflüssig +gehalten habe, von dem bei Strodtmann angetroffenen wenigen Guten, +die in einem Anhange zu seinem Idiotikon beigebrachte, bei der Flachs- und +Leinwandgewinnung in Westphalen gebräuchliche, mittheilungswerthe Nomenclatur +am Schlusse dieses Büchleins <em class="gesperrt">berichtigt</em> aufzunehmen, zumal das +Strodtmannsche Idiotikon selbst sich nur in wenigen Händen befindet. +</p> +<p class="right">(<i class="gesperrt">der Verfasser.</i>)</p> + +<hr class="tb" /> + +<p> +»In der ersten Hälfte des vorigen Jahrhunderts gab der Herr Strodtmann, +dermaliger Rector am Gymnasio zu Osnabrück, ein osnabrücksches Idiotikon +heraus, welches nachher nebst dem hamburgischen Idiotikon des Herrn +Professor Richey die Grundlage zu dem bekannten bremischen Wörterbuche +ausmachte. Von jenem Idiotikon des Herrn Strodtmann läßt sich nicht viel +Gutes sagen; der Herr Rector, der selbst kein geborener Osnabrücker war, +hatte es durch seine Schüler sammeln lassen, er hat es blos in Ordnung +gebracht. Daher ist es denn gekommen, daß zwei Drittel der darin aufgenommenen +— im bremischen Wörterbuche mit <span class="antiqua">S</span> bezeichneten Worte entweder +unrichtig geschrieben, oder falsch erklärt sind. Hat nun der Herausgeber des +bremischen Wörterbuchs bei dem Richeyschen Idiotikon — das ich, da ich den +hamburgischen Dialect nicht so genau kenne, nicht beurtheilen kann — eine +eben so üble Wahl getroffen, so steht es schlecht um das bremische Wörterbuch, +wie auch sonst am Tage liegt. +</p> +<p> +Indessen ist es wohl <em class="gesperrt">hohe Zeit</em> an ein brauchbares niederdeutsches +Wörterbuch zu denken. Kenne ich doch Rechtsgelehrte in meiner Vaterstadt, +denen ich die Schuhriemen aufzulösen nicht werth bin, die aber nicht im +Stande sind eine Urkunde aus den Zeiten des Bischofs Philip Sigismund zu +lesen. Die niederdeutsche Sprache kömmt unter den gebildeten Classen immer +mehr außer Gebrauch, und sogar Kindermädchen und Ammen werden angewiesen +mit den Kindern hochdeutsch zu rothwelschen. Das giebt denn freilich +ein hübsches Deutsch, aber das geht mich nichts an; ich bedaure nur den Untergang +unsers altsächsischen Idioms, den wir in der Folge nur noch theilweise +aus dem Holländischen werden erklären können.« +</p> +<p class="right"><i class="gesperrt">Klöntrup</i>, <span class="antiqua">Dr.</span></p> +</div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_2" id="Footnote_B_2"></a><a href="#FNanchor_B_2"><span class="label">[B]</span></a> Der Herr Professor <span class="antiqua">Dr.</span> <cite class="gesperrt">Rosegarten</cite> theilt mir so eben mit, daß er aus +dem <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>schen Manuscripte alles Wesentliche in sein Wörterbuch aufnehme; +weshalb dasselbe auch für uns Westphalen ein berücksichtigungswerthes Werk +werden dürfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_3" id="Footnote_C_3"></a><a href="#FNanchor_C_3"><span class="label">[C]</span></a> angemessen, würdig, werth.</p></div> + +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xi" id="Page_xi">[xi]</a></span></p> + +<h2><a name="An_de_gestrengen_Heerens" id="An_de_gestrengen_Heerens"></a>An de gestrengen Heerens.</h2> + +<p>Ick rieke, wann de <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em><a name="FNanchor_1_4" id="FNanchor_1_4"></a><a href="#Footnote_1_4" class="fnanchor">[1]</a> düt Breefken liäset, +dat se mi dann met Leiwe lauten<a name="FNanchor_2_5" id="FNanchor_2_5"></a><a href="#Footnote_2_5" class="fnanchor">[2]</a> un mi to'm Minnsten nich +alls to butt<a name="FNanchor_3_6" id="FNanchor_3_6"></a><a href="#Footnote_3_6" class="fnanchor">[3]</a> un balstüürig<a name="FNanchor_4_7" id="FNanchor_4_7"></a><a href="#Footnote_4_7" class="fnanchor">[4]</a> up't Fell kuomen schiölen; dann se +kiönet'r uut sehnen, dat'k mi de Mööte nich verdreeten lauten hebbe, +miine Schriiwerigge met mehr Lüüen düür to niemen, daar ick +van uäwertüüget was, dat se de plattdüütske Sprauke un den +aulen Bedriif<a name="FNanchor_5_8" id="FNanchor_5_8"></a><a href="#Footnote_5_8" class="fnanchor">[5]</a> nowwe<a name="FNanchor_6_9" id="FNanchor_6_9"></a><a href="#Footnote_6_9" class="fnanchor">[6]</a> kinnet. Un deswiegen steht düt Breefken +hier, met der fründlicken Bidde, dat Jeddereene de düt of dat +bieter weet as icke un de Annern, de ick frägt hewwe, 't mi bedierwe<a name="FNanchor_7_10" id="FNanchor_7_10"></a><a href="#Footnote_7_10" class="fnanchor">[7]</a> +in't Ahr flispern<a name="FNanchor_8_11" id="FNanchor_8_11"></a><a href="#Footnote_8_11" class="fnanchor">[8]</a> un'r nich faarts sau'ne unwiise +Raarerigge<a name="FNanchor_9_12" id="FNanchor_9_12"></a><a href="#Footnote_9_12" class="fnanchor">[9]</a> van maaken wille, as de Wat<a name="FNanchor_10_13" id="FNanchor_10_13"></a><a href="#Footnote_10_13" class="fnanchor">[10]</a> wual dooet.</p> + +<p>Me plegt friilick wual to seggen: <em class="gesperrt">De sick anbaut, des +Laun was nich graut</em>; man'n ault Jeddewaart<a name="FNanchor_11_14" id="FNanchor_11_14"></a><a href="#Footnote_11_14" class="fnanchor">[11]</a> segt auck: +<em class="gesperrt">De'r dööt wat he kann, is werth dat he liewet ...</em></p> + +<p class="poem"> +Miin leewe Muus!<br /> +Bist du to Huus,<br /> +Dann si sau nett<br /> +Un doo'n Trett,<br /> +Wann't ichtens<a name="FNanchor_12_15" id="FNanchor_12_15"></a><a href="#Footnote_12_15" class="fnanchor">[12]</a> geht<br /> +Un di ansteht,<br /> +Na miinen Huuse.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xii" id="Page_xii">[xii]</a></span>Den Dokter Kruse<br /> +Un Westermann,<br /> +De auck dat Platt<br /> +Sau wat verstaa't,<br /> +De dreppst Du dann<br /> +Hier auck wual an;<br /> +Dann Du bist klööker<br /> +As ick; un Bööker,<br /> +De in de Welt<br /> +Uutdraawen<a name="FNanchor_13_16" id="FNanchor_13_16"></a><a href="#Footnote_13_16" class="fnanchor">[13]</a> schiöl't,<br /> +De mot me rieken<a name="FNanchor_14_17" id="FNanchor_14_17"></a><a href="#Footnote_14_17" class="fnanchor">[14]</a><br /> +Vorhier besprieken;<br /> +Süß<a name="FNanchor_15_18" id="FNanchor_15_18"></a><a href="#Footnote_15_18" class="fnanchor">[15]</a> gift 't all'nhand<br /> +'N Misverstand<br /> +Un dat is wiss'<a name="FNanchor_16_19" id="FNanchor_16_19"></a><a href="#Footnote_16_19" class="fnanchor">[16]</a><br /> +Herneigest miss<a name="FNanchor_17_20" id="FNanchor_17_20"></a><a href="#Footnote_17_20" class="fnanchor">[17]</a>. —<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Et gaa' Di wual!</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Ick sitt' in'n Stall</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un kann nich kruupen,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Dann 'k heww'n Huupen</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Van Seer<a name="FNanchor_18_21" id="FNanchor_18_21"></a><a href="#Footnote_18_21" class="fnanchor">[18]</a> un Piine.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick bin de Diine.</span><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_4" id="Footnote_1_4"></a><a href="#FNanchor_1_4"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em>: (<em class="gesperrt">Finnen</em>, eine Krankheit der Schweine) Finnensucher, +fig: Recensenten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_5" id="Footnote_2_5"></a><a href="#FNanchor_2_5"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">met Leiwe</em>: in Ruhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_6" id="Footnote_3_6"></a><a href="#FNanchor_3_6"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">butt</em>: unhöflich, unsanft, grob.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_7" id="Footnote_4_7"></a><a href="#FNanchor_4_7"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">balstüürig</em>: ungeschlacht, unbändig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_8" id="Footnote_5_8"></a><a href="#FNanchor_5_8"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Bedriif</em>: Betrieb, Hergang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_9" id="Footnote_6_9"></a><a href="#FNanchor_6_9"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">nowwe</em>: genau.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_10" id="Footnote_7_10"></a><a href="#FNanchor_7_10"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">bedierwe</em>: sacht, sanftmüthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_11" id="Footnote_8_11"></a><a href="#FNanchor_8_11"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">flispern</em>: flüstern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_12" id="Footnote_9_12"></a><a href="#FNanchor_9_12"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Raarerigge</em>: Lärm, Geschrei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_13" id="Footnote_10_13"></a><a href="#FNanchor_10_13"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">de Wat</em>: Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_14" id="Footnote_11_14"></a><a href="#FNanchor_11_14"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Jeddewaart</em>: Jedermannswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_15" id="Footnote_12_15"></a><a href="#FNanchor_12_15"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_16" id="Footnote_13_16"></a><a href="#FNanchor_13_16"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">uutdraawen</em>: austraben, auslaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_17" id="Footnote_14_17"></a><a href="#FNanchor_14_17"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">rieken</em>: gehörig, ordentlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_18" id="Footnote_15_18"></a><a href="#FNanchor_15_18"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">süss</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_19" id="Footnote_16_19"></a><a href="#FNanchor_16_19"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">wiss'</em>: nicht wahr? ist's nicht so?</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_20" id="Footnote_17_20"></a><a href="#FNanchor_17_20"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">miss</em>: mißlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_21" id="Footnote_18_21"></a><a href="#FNanchor_18_21"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Seer</em>: Gebrechen.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xiii" id="Page_xiii">[xiii]</a></span></p> + + + +<h2><a name="An_de_gunstigen_Liasers" id="An_de_gunstigen_Liasers"></a>An de günstigen Liäsers.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Geneegde Liäser! Seh't, hier bee' ick Jeddermann,</span><br /> +To Lehr' un Tiidtverdriif 'n lütken<a name="FNanchor_1_22" id="FNanchor_1_22"></a><a href="#Footnote_1_22" class="fnanchor">[1]</a> Bidrag an<br /> +Un huape siekerlick, et schiöle sick gebüüren<a name="FNanchor_2_23" id="FNanchor_2_23"></a><a href="#Footnote_2_23" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Dat Mancheen' in düt Book, 't si achter oder vüüren,<br /> +Wual Een of Ander sind't, dat em mich heel<a name="FNanchor_3_24" id="FNanchor_3_24"></a><a href="#Footnote_3_24" class="fnanchor">[3]</a> misfällt<br /> +Un dat em Nauricht gift, wo't ehrdaags in der Welt<br /> +Togaunen is ... Dach wel de Schnurren nich mag liäsen,<br /> +De legg' se an de Siit', un stiäke siine Niäsen<br /> +In söcke Saaken, daar he leewer mag an ruuken,<br /> +Ick will'r mi vorwahr 't Haar nich üm uut luuken<a name="FNanchor_4_25" id="FNanchor_4_25"></a><a href="#Footnote_4_25" class="fnanchor">[4]</a>;<br /> +Dann'k weet, wel Bööker schrift, of wierket up den Wiegen,<br /> +De sind't de meesten Tiidt 't Volk to Spiit<a name="FNanchor_5_26" id="FNanchor_5_26"></a><a href="#Footnote_5_26" class="fnanchor">[5]</a> geneegen;<br /> +Dat is de Moode sau, apart in uusen Daagen; —<br /> +Wo kann auck wual 'n Wierk der ganzen Welt behaagen?<br /> +Waar sind't me wual den Kack, de sau 'ne Brögge mäckt,<br /> +De Jeddermann gefällt un allen Tungen schmeckt?<br /> +Dach scholl'k de Frööde sehn, dat Ji düt goot upneimen<br /> +Un miine Breefkes hier un daar to Ehren kweimen,<br /> +Dann heww'k'n aulen Rock met ruume, griise Mowwen<a name="FNanchor_6_27" id="FNanchor_6_27"></a><a href="#Footnote_6_27" class="fnanchor">[6]</a>,<br /> +De b'öwe<a name="FNanchor_7_28" id="FNanchor_7_28"></a><a href="#Footnote_7_28" class="fnanchor">[7]</a> ick vorwahr 'n Käären<a name="FNanchor_8_29" id="FNanchor_8_29"></a><a href="#Footnote_8_29" class="fnanchor">[8]</a> man to klowwen<a name="FNanchor_9_30" id="FNanchor_9_30"></a><a href="#Footnote_9_30" class="fnanchor">[9]</a>,<br /> +Dann kümmt'r allebatt<a name="FNanchor_10_31" id="FNanchor_10_31"></a><a href="#Footnote_10_31" class="fnanchor">[10]</a> wat Nigges vor'n Dag<br /> +Un kann auck drücket weer'n, vor den, de't liäsen mag.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_22" id="Footnote_1_22"></a><a href="#FNanchor_1_22"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">lütken</em>: kleinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_23" id="Footnote_2_23"></a><a href="#FNanchor_2_23"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">gebüüren</em>: zutragen, ereignen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_24" id="Footnote_3_24"></a><a href="#FNanchor_3_24"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">heel</em>: ganz und gar, gänzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_25" id="Footnote_4_25"></a><a href="#FNanchor_4_25"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">uutluuken</em>: ausreissen, ausraufen, ausziehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_26" id="Footnote_5_26"></a><a href="#FNanchor_5_26"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Spiit</em>: Spott, Hohn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_27" id="Footnote_6_27"></a><a href="#FNanchor_6_27"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Mowwen</em>: Aermel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_28" id="Footnote_7_28"></a><a href="#FNanchor_7_28"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">b'öwe</em>: (behoewe) brauche, darf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_29" id="Footnote_8_29"></a><a href="#FNanchor_8_29"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären</em>: ein Wenig, etwas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_30" id="Footnote_9_30"></a><a href="#FNanchor_9_30"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">klowwen</em>: kratzen, reiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_31" id="Footnote_10_31"></a><a href="#FNanchor_10_31"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">allebatt</em>: allemal, jedesmal.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xiv" id="Page_xiv">[xiv]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Antwoort_an_miinen_Frund_N_N" id="Antwoort_an_miinen_Frund_N_N"></a>Antwoort an miinen Fründ N. N., as he mi den Vorschlag +e daun harr, met em na'n Baarendiike to gaunen +un em, bi'n Schäulken Kaffe, wat van miine +»Plattdüütsken Breewe, Vertellsels un Leeder« +vortoliäsen.</h2> + + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau geer'n ick auck wual woll, de Dokter mag mi schlaunen!</span><br /> +Sau kann ick dach vorwahr na'n Baarendiik nich gaunen.<br /> +De siäl'ge Lazarus satt wual nich sau vull Piine<br /> +As ick in düsser Tiidt; 't is baule dat ick griine<a name="FNanchor_1_32" id="FNanchor_1_32"></a><a href="#Footnote_1_32" class="fnanchor">[1]</a>;<br /> +Dann baule tuck't't mi misfährlick in'n Koppe<br /> +Un baule priek't<a name="FNanchor_2_33" id="FNanchor_2_33"></a><a href="#Footnote_2_33" class="fnanchor">[2]</a> 't mi as Süwwels<a name="FNanchor_3_34" id="FNanchor_3_34"></a><a href="#Footnote_3_34" class="fnanchor">[3]</a> in'n Hoppe<a name="FNanchor_4_35" id="FNanchor_4_35"></a><a href="#Footnote_4_35" class="fnanchor">[4]</a>.<br /> +Kurzum, kurzam ick bin upstunds wat quiälk<a name="FNanchor_5_36" id="FNanchor_5_36"></a><a href="#Footnote_5_36" class="fnanchor">[5]</a> un leige<a name="FNanchor_6_37" id="FNanchor_6_37"></a><a href="#Footnote_6_37" class="fnanchor">[6]</a>,<br /> +Wann dat nich wenner riss't<a name="FNanchor_7_38" id="FNanchor_7_38"></a><a href="#Footnote_7_38" class="fnanchor">[7]</a>, geht't wual met mi to'r Neige.<br /> +Dach träust' ick mi met Gatt, — vergatt de je 'n Düütsken?<br /> +Wen He nich ey'ken<a name="FNanchor_8_39" id="FNanchor_8_39"></a><a href="#Footnote_8_39" class="fnanchor">[8]</a> will, den krigt He vor de Pütsken. —<br /> +Mag ick 'n Vorschlag doon, un 'k meen' he kiön' bestaunen,<br /> +Sau lat us, wann Du wult, na'n Muusenbörger gaunen;<br /> +Daar hümp'l'k na wual hen met miine lammen Schuaken<a name="FNanchor_9_40" id="FNanchor_9_40"></a><a href="#Footnote_9_40" class="fnanchor">[9]</a><br /> +Un Du weest sülwenst wual, de Muus kiön't Kaffe kuacken<br /> +De auck nich leige is ... — De Biergmannske in Ehren. —<br /> +Wat ducht di, schiöl' wi us daar Muaren es henkehren?<br /> +Daar kweim' ick na wual hen, met miine piil'ken<a name="FNanchor_10_41" id="FNanchor_10_41"></a><a href="#Footnote_10_41" class="fnanchor">[10]</a> Schinken,<br /> +Willt nich met Springen gaun, sau gaa et dann met Hinken.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xv" id="Page_xv">[xv]</a></span>Man is't di nich to Kopp' sau donne bi<a name="FNanchor_11_42" id="FNanchor_11_42"></a><a href="#Footnote_11_42" class="fnanchor">[11]</a> to kruupen,<br /> +Un most du dann p'rfass'<a name="FNanchor_12_43" id="FNanchor_12_43"></a><a href="#Footnote_12_43" class="fnanchor">[12]</a> bi Biergmanns Kaffe suupen,<br /> +Sau stüür' mi man Bescheed düür diine aule Triine,<br /> +Dann kiön' wi je d'rnau, bi'n Glaase Beer of Wiine,<br /> +Up'r Muusenbuorg auck wual 'n Praus<a name="FNanchor_13_44" id="FNanchor_13_44"></a><a href="#Footnote_13_44" class="fnanchor">[13]</a> bi Eene sitten<br /> +Un uäwer Haug' un Platt un Düt un Dat us stritten.<br /> +Wann di dat sau gefällt, lat mi de Tiidt bescheen,<br /> +Dann schall'r mi miin Suöhn' unner'n Aarme auck hen leen<a name="FNanchor_14_45" id="FNanchor_14_45"></a><a href="#Footnote_14_45" class="fnanchor">[14]</a><br /> +Un dann will wi den Schnack es na Gebühr düürplüüstern<a name="FNanchor_15_46" id="FNanchor_15_46"></a><a href="#Footnote_15_46" class="fnanchor">[15]</a>;<br /> +Ick riecke Fründ, du schast'r hen un wier bi schmüüstern<a name="FNanchor_16_47" id="FNanchor_16_47"></a><a href="#Footnote_16_47" class="fnanchor">[16]</a>. —<br /> +Si man nich quaut<a name="FNanchor_17_48" id="FNanchor_17_48"></a><a href="#Footnote_17_48" class="fnanchor">[17]</a>, miin Fründ, üm düsse Saabeliggen<a name="FNanchor_18_49" id="FNanchor_18_49"></a><a href="#Footnote_18_49" class="fnanchor">[18]</a>,<br /> +Ick mot met Söckes wat mi Tiidt un Piin vertiggen<a name="FNanchor_19_50" id="FNanchor_19_50"></a><a href="#Footnote_19_50" class="fnanchor">[19]</a>.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">De Annern sittet All' bi Tengens schwaaren Disken</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un ick bedrööw'de Schelm mot mi'r't Muul vor wisken! —</span> +</p> + +<p><i class="gesperrt">Osnabrück</i>, den 18. Juni 1844.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">I, i! — Nu fällt mi't in; vor niigentwintig Jahren</span><br /> +Üm düsse Tiidt harr ick 'r wual 'n Eed up schwuaren,<br /> +Dat'k auck wual sau bito 'n Daalschlag vor de Köllen<a name="FNanchor_20_51" id="FNanchor_20_51"></a><a href="#Footnote_20_51" class="fnanchor">[20]</a><br /> +Af anners<a name="FNanchor_21_52" id="FNanchor_21_52"></a><a href="#Footnote_21_52" class="fnanchor">[21]</a> kriigen harr', as miine Fründe föllen.<br /> +Miin' Schülligkeit heww' ick'r redlick auck e daunen,<br /> +Daar heww' ick Breewe up, de kiön't'r vor bestaunen<a name="FNanchor_22_53" id="FNanchor_22_53"></a><a href="#Footnote_22_53" class="fnanchor">[22]</a>. —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xvi" id="Page_xvi">[xvi]</a></span>Uuse Hauptmann wöörd des schwaaren Daages Büüte,<br /> +De Cameraaden föllen mi to'r Siidte;<br /> +Man<a name="FNanchor_23_54" id="FNanchor_23_54"></a><a href="#Footnote_23_54" class="fnanchor">[23]</a> den Jüng'sten dää'n se Nicks ... Ick leede<a name="FNanchor_24_55" id="FNanchor_24_55"></a><a href="#Footnote_24_55" class="fnanchor">[24]</a> miine <em class="gesperrt">Helden</em>,<br /> +Sau goot ick ichtens konn ... Met Rohm vor se to melden:<br /> +»<em class="gesperrt">Wual Jeddern den to'm Siege ick e föhrt,<br /> +Na hüüt' de Dank des Vaaderlands geböhrt.</em>«<br /> +(Up miinen Wammse hänkt nich vooren,<br /> +De Steern, daar Viele met stolzirt,<br /> +Afgliick he mi wual auck gebührd'<br /> +Un mehrmals to e luawet wooren....<a name="FNanchor_25_56" id="FNanchor_25_56"></a><a href="#Footnote_25_56" class="fnanchor">[25]</a><br /> +Je nu! — de Wüstheet<a name="FNanchor_26_57" id="FNanchor_26_57"></a><a href="#Footnote_26_57" class="fnanchor">[26]</a> trüü vulldauner<a name="FNanchor_27_58" id="FNanchor_27_58"></a><a href="#Footnote_27_58" class="fnanchor">[27]</a> Plicht<br /> +Is auck e noog;... des Teekens b'höft<a name="FNanchor_28_59" id="FNanchor_28_59"></a><a href="#Footnote_28_59" class="fnanchor">[28]</a> 't nich. —)<br /> +Et is sau auck al goot.... Uuse Herrgatt si e priesen!<br /> +Ick frögge mi alldach, dat ick'r bi e wiesen<br /> +Un dat ick'r miin Fell auck nett<a name="FNanchor_29_60" id="FNanchor_29_60"></a><a href="#Footnote_29_60" class="fnanchor">[29]</a> to hier e giewen,<br /> +Dat wi wier Düütske sind, de ruhig <em class="gesperrt">konnen</em> liewen. —<br /> +Heww' ick'r auck de Piin un Pliiten<a name="FNanchor_30_61" id="FNanchor_30_61"></a><a href="#Footnote_30_61" class="fnanchor">[30]</a> bi upsacket,<br /> +De mi al hen un wier sau röokelaus<a name="FNanchor_31_62" id="FNanchor_31_62"></a><a href="#Footnote_31_62" class="fnanchor">[31]</a> anpacket;<br /> +Sau blift mi dach de Traust: Wann us de Kuulengriäwer<a name="FNanchor_32_63" id="FNanchor_32_63"></a><a href="#Footnote_32_63" class="fnanchor">[32]</a><br /> +'T leste Bedde ree't<a name="FNanchor_33_64" id="FNanchor_33_64"></a><a href="#Footnote_33_64" class="fnanchor">[33]</a>, sind alle Piine uäwer.<br /> +In miinen Sankbook steht: Heft di hier Naut e drücket,<br /> +Werst du in jener Welt 'r duwwelt vor beglücket. —<br /> +Wöör'k nich sau jeewe frisk<a name="FNanchor_34_65" id="FNanchor_34_65"></a><a href="#Footnote_34_65" class="fnanchor">[34]</a> un fröhlick na van Harten,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_xvii" id="Page_xvii">[xvii]</a></span>Wöör' ick wual längst vergaun, vor allen Leid un Schmarten,<br /> +Un wöör' wual längst al duuk't<a name="FNanchor_35_66" id="FNanchor_35_66"></a><a href="#Footnote_35_66" class="fnanchor">[35]</a> van alle Seer<a name="FNanchor_36_67" id="FNanchor_36_67"></a><a href="#Footnote_36_67" class="fnanchor">[36]</a> in'n Liiwe<br /> +Un harr' den Dag nich sehn, daar ick düt Breefken schriiwe.<br /> +Dach kann me sick all'nhand wat uut'n Sinne schlaunen<br /> +Un hält den Kopp man risk, dann blift' m'r auck na gaunen. —<br /> +'T was'n stuuren Dag<a name="FNanchor_37_68" id="FNanchor_37_68"></a><a href="#Footnote_37_68" class="fnanchor">[37]</a>, 'n rechten Knuakenfiller<a name="FNanchor_38_69" id="FNanchor_38_69"></a><a href="#Footnote_38_69" class="fnanchor">[38]</a>,<br /> +Dann dat vergrell'de<a name="FNanchor_39_70" id="FNanchor_39_70"></a><a href="#Footnote_39_70" class="fnanchor">[39]</a> Volk schlöög wunnerlicke Triller;<br /> +Se keiken gaar nich wier<a name="FNanchor_40_71" id="FNanchor_40_71"></a><a href="#Footnote_40_71" class="fnanchor">[40]</a>, de Saatans, waar se schööten.<br /> +Ji Rackers, kuomt es wier!... Se schiöl't ju bett<a name="FNanchor_41_72" id="FNanchor_41_72"></a><a href="#Footnote_41_72" class="fnanchor">[41]</a> wual mööten<a name="FNanchor_42_73" id="FNanchor_42_73"></a><a href="#Footnote_42_73" class="fnanchor">[42]</a>. —<br /> +</p> + + +<h3><a name="Nauschrift" id="Nauschrift"></a>Nauschrift.</h3> + +<p class="poem"> +Na Eeens: Miin leewe Fründ, fank nich faarts<a name="FNanchor_43_74" id="FNanchor_43_74"></a><a href="#Footnote_43_74" class="fnanchor">[43]</a> an to schnawwen<a name="FNanchor_44_75" id="FNanchor_44_75"></a><a href="#Footnote_44_75" class="fnanchor">[44]</a>,<br /> +Wann miine Blaage di toviel woll vor rawawwen<a name="FNanchor_45_76" id="FNanchor_45_76"></a><a href="#Footnote_45_76" class="fnanchor">[45]</a>;<br /> +Du weest wo Kinner sind, de küür't<a name="FNanchor_46_77" id="FNanchor_46_77"></a><a href="#Footnote_46_77" class="fnanchor">[46]</a> wat düür'n eene,<br /> +Dach manng'sens<a name="FNanchor_47_78" id="FNanchor_47_78"></a><a href="#Footnote_47_78" class="fnanchor">[47]</a> wegt't 'n Pund un heft auck Kopp un Beene. —<br /> +Wann't di nich heel<a name="FNanchor_48_79" id="FNanchor_48_79"></a><a href="#Footnote_48_79" class="fnanchor">[48]</a> misfällt, dann help em up de Fööte,<br /> +Dann heww' ick di auck leef, met dankbaaren Gemööte.<br /> +Wel up de Liiftucht<a name="FNanchor_49_80" id="FNanchor_49_80"></a><a href="#Footnote_49_80" class="fnanchor">[49]</a> mot, den werd nich Viel tohaulen,<br /> +Wann he dann sülw'st Nicks kann, dann laut' he sick wat maulen<a name="FNanchor_50_81" id="FNanchor_50_81"></a><a href="#Footnote_50_81" class="fnanchor">[50]</a>. —<br /> +Man ick verzaage nich ... Ick will'r mi to giewen<br /> +Un schriiwen vor as nau wat uut'n Minskenliewen;<br /> +Dat schall mi dann, met Gatt! den Kopp wual buawen<a name="FNanchor_51_82" id="FNanchor_51_82"></a><a href="#Footnote_51_82" class="fnanchor">[51]</a> haulen,<br /> +Un de mi't dann afkaup't, will'k na Verdenste praulen.<br /> +Wann'k spüüre, dat't fligg't<a name="FNanchor_52_83" id="FNanchor_52_83"></a><a href="#Footnote_52_83" class="fnanchor">[52]</a>, doo ick't met Moot un Lussen<a name="FNanchor_53_84" id="FNanchor_53_84"></a><a href="#Footnote_53_84" class="fnanchor">[53]</a>,<br /> +Man weer'k'r met beöwt<a name="FNanchor_54_85" id="FNanchor_54_85"></a><a href="#Footnote_54_85" class="fnanchor">[54]</a>, will ick Ju bett wat prussen<a name="FNanchor_55_86" id="FNanchor_55_86"></a><a href="#Footnote_55_86" class="fnanchor">[55]</a>.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_32" id="Footnote_1_32"></a><a href="#FNanchor_1_32"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">griine</em>: weine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_33" id="Footnote_2_33"></a><a href="#FNanchor_2_33"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">priek't</em>: prikkelt, sticht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_34" id="Footnote_3_34"></a><a href="#FNanchor_3_34"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Süwwels</em>: Pfriemen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_35" id="Footnote_4_35"></a><a href="#FNanchor_4_35"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Hopp</em>: Hüfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_36" id="Footnote_5_36"></a><a href="#FNanchor_5_36"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">quiälk</em>: quälerig, unwohl, schwach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_37" id="Footnote_6_37"></a><a href="#FNanchor_6_37"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: übel, elend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_38" id="Footnote_7_38"></a><a href="#FNanchor_7_38"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">nich wenner risst'</em>: nicht bald verzieht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_39" id="Footnote_8_39"></a><a href="#FNanchor_8_39"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">eyken</em>: liebkosen, an den Backen streicheln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_40" id="Footnote_9_40"></a><a href="#FNanchor_9_40"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schuaken</em>: Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_41" id="Footnote_10_41"></a><a href="#FNanchor_10_41"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">piil'k</em>: kränklich, schwächlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_42" id="Footnote_11_42"></a><a href="#FNanchor_11_42"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">donne bi</em>: nahe bei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_43" id="Footnote_12_43"></a><a href="#FNanchor_12_43"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">p'rfass</em>: par forçe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_44" id="Footnote_13_44"></a><a href="#FNanchor_13_44"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_45" id="Footnote_14_45"></a><a href="#FNanchor_14_45"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">leen</em>: leiten, führen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_46" id="Footnote_15_46"></a><a href="#FNanchor_15_46"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">düürplüüstern</em>: durchstöbern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_47" id="Footnote_16_47"></a><a href="#FNanchor_16_47"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">schmüüstern</em>: lächeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_48" id="Footnote_17_48"></a><a href="#FNanchor_17_48"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">quaut</em>: verdrießlich, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_49" id="Footnote_18_49"></a><a href="#FNanchor_18_49"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Saabeligge</em>: Geschwätz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_50" id="Footnote_19_50"></a><a href="#FNanchor_19_50"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">vertiggen</em>: vertreiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_51" id="Footnote_20_51"></a><a href="#FNanchor_20_51"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">de Köllen</em>: die Stirn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_52" id="Footnote_21_52"></a><a href="#FNanchor_21_52"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">af anners</em>: oder anderswo.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_53" id="Footnote_22_53"></a><a href="#FNanchor_22_53"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">'r vor bestaunen</em>: es bezeugen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_54" id="Footnote_23_54"></a><a href="#FNanchor_23_54"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">man</em>: doch, indeß, blos, nur, aber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_55" id="Footnote_24_55"></a><a href="#FNanchor_24_55"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">leede</em>: führte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_56" id="Footnote_25_56"></a><a href="#FNanchor_25_56"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">to luawet</em>: verheißen, zugesagt, versprochen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_57" id="Footnote_26_57"></a><a href="#FNanchor_26_57"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wüstheet</em>: Bewußtsein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_58" id="Footnote_27_58"></a><a href="#FNanchor_27_58"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: erfüllt, vollbracht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_59" id="Footnote_28_59"></a><a href="#FNanchor_28_59"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">behöft</em>: bedarf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_60" id="Footnote_29_60"></a><a href="#FNanchor_29_60"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: redlich, gutwillig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_61" id="Footnote_30_61"></a><a href="#FNanchor_30_61"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Piin un Pliiten</em>: Schmerz und Beschädigungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_62" id="Footnote_31_62"></a><a href="#FNanchor_31_62"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">röökelaus</em>: ruchlos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_63" id="Footnote_32_63"></a><a href="#FNanchor_32_63"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">de Kuulengriäwer</em>: der Todtengräber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_64" id="Footnote_33_64"></a><a href="#FNanchor_33_64"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">'t leste Bedde ree't</em>: das Grab bereitet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_65" id="Footnote_34_65"></a><a href="#FNanchor_34_65"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">sau jeewe frisk</em>: so leidlich frisch, munter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_66" id="Footnote_35_66"></a><a href="#FNanchor_35_66"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">duuk't</em>: erlegen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_67" id="Footnote_36_67"></a><a href="#FNanchor_36_67"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">Seer</em>: Weh, Gebrechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_68" id="Footnote_37_68"></a><a href="#FNanchor_37_68"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">'n stuuren Dag</em>: ein schwerer Tag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_69" id="Footnote_38_69"></a><a href="#FNanchor_38_69"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">'n Knuakenfiller</em>: ein Knochenschinder; fig.: Strapatze, schwere +Arbeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_70" id="Footnote_39_70"></a><a href="#FNanchor_39_70"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">vergrelld</em>: erboßt, wüthend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_71" id="Footnote_40_71"></a><a href="#FNanchor_40_71"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">wierkiiken</em>: umsehen, zusehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_72" id="Footnote_41_72"></a><a href="#FNanchor_41_72"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: (<span class="antiqua">bis</span>) ein ander mal, nächstens.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_73" id="Footnote_42_73"></a><a href="#FNanchor_42_73"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">mööten</em>: entgegentreten, zurücktreiben, abwehren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_74" id="Footnote_43_74"></a><a href="#FNanchor_43_74"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">faarts</em>: gleich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_75" id="Footnote_44_75"></a><a href="#FNanchor_44_75"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">schnawwen</em>: auffahren, unwillig anlassen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_76" id="Footnote_45_76"></a><a href="#FNanchor_45_76"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">rawawwen</em>: lärmen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_77" id="Footnote_46_77"></a><a href="#FNanchor_46_77"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">küür't</em>: sprechen, schnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_78" id="Footnote_47_78"></a><a href="#FNanchor_47_78"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">mang'sens</em>: manchmal, oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_79" id="Footnote_48_79"></a><a href="#FNanchor_48_79"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">heel</em>: ganz.</p></div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xviii" id="Page_xviii">[xviii]</a></span></p> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_80" id="Footnote_49_80"></a><a href="#FNanchor_49_80"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Liiftucht</em>: Leibzucht, Ruhestand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_81" id="Footnote_50_81"></a><a href="#FNanchor_50_81"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">dann laut' he sick wat maulen</em>: dann sehe er, wie er fertig wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_82" id="Footnote_51_82"></a><a href="#FNanchor_51_82"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">buawen</em>: oben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_83" id="Footnote_52_83"></a><a href="#FNanchor_52_83"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">fligg't</em>: hilft, nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_84" id="Footnote_53_84"></a><a href="#FNanchor_53_84"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">Lussen</em>: Lust.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_85" id="Footnote_54_85"></a><a href="#FNanchor_54_85"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">beöwt</em>: angeführt, betrogen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_86" id="Footnote_55_86"></a><a href="#FNanchor_55_86"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">prussen</em>: niesen.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_xix" id="Page_xix">[xix]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Druckfehler_und_Verbesserungen" id="Druckfehler_und_Verbesserungen"></a>Druckfehler und Verbesserungen.</h2> + + +<table summary="Druckfehler und Verbesserungen"> +<tr><td class="tdc">Pag.</td><td class="tdr">4,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">von</td><td>Oben</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">dal</em> lies: »<em class="gesperrt">daal</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">7,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">7</td><td></td><td></td><td></td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">fort</em>, lies: »fest«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">von</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">brunket</em>, lies: »<em class="gesperrt">bruuket</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">schnien</em>, lies: »<em class="gesperrt">schniien</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">se</em>, lies: »<em class="gesperrt">he</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">sinen</em>, lies: »<em class="gesperrt">sienen</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">14,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">7</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Putzeree</em>, lies: »<em class="gesperrt">Putze ree</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">18,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">an elegt</em>, lies: »<em class="gesperrt">an e legt</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">22,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">eenmaal</em>, lies: »<em class="gesperrt">eenmal</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">25,</td><td class="tdc">c</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">h m</em>, lies: »<em class="gesperrt">he em</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">29,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td>(<em class="gesperrt">bis</em>), lies: »(<em class="gesperrt"><span class="antiqua">bis</span></em>)«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">31,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">11</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">schollt</em>, lies: »<em class="gesperrt">scholl't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">42,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">ji</em>, lies: »<em class="gesperrt">Ji</em>.«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">43,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Präbandebrod</em>, lies: »<em class="gesperrt">Präbendebrod</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">48,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Truanen</em>, lies: »<em class="gesperrt">Truaaen</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">50,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">11</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">stridden</em>, lies: »<em class="gesperrt">Stridden</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">57,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">1</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Hagetülße</em>, lies: »<em class="gesperrt">Haagetülße</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">65,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">bäunen den</em>, lies: »<em class="gesperrt">bäunen, den</em> etc.«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">71,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">wuöhntlick</em> ein Comma</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">71,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">wual as</em>, lies: »<em class="gesperrt">wual es</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">75,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">heft</em>, lies: »<em class="gesperrt">hebb't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">75,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">antragen</em>, lies: »<em class="gesperrt">antragn</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">79,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Sldauten</em>, lies: »<em class="gesperrt">S'ldauten</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">87,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">nöömede</em> ein Comma</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">92,</td><td class="tdc">Note</td><td class="tdr">2</td><td class="tdc"></td><td class="tdc"></td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><span class="antiqua">Confostancia</span>, lies: »<span class="antiqua">Confortantia</span>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">93,</td><td class="tdc">Zeile</td><td class="tdr">14</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">haupe't</em>, lies: »<em class="gesperrt">huape't</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">98,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc"></td><td>fehlt hinter <em class="gesperrt">lauten</em> das »</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">to Jahr</em>, lies: »<em class="gesperrt">To Jahr</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">103,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">5</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">kwam bi</em>, lies: »<em class="gesperrt">kwam ick bi</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">108,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">9</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">de eene</em>, lies: »<em class="gesperrt">de Eene</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">111,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Tiit</em>, lies: »<em class="gesperrt">Tiidt</em>«<span class="pagenum"><a name="Page_xx" id="Page_xx">[xx]</a></span></td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">111,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">12</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">bedriewet</em>, lies: »<em class="gesperrt">bedriiwet</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">112,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">3</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Jue</em>, lies: »<em class="gesperrt">Juue</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">125,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">6</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">tüsken n</em>, lies: »<em class="gesperrt">tüsken'n</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">127,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">kan</em>, lies: »<em class="gesperrt">kann</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">135,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">Oben</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Ümmestande</em>, lies: »<em class="gesperrt">Ümmestände</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">139,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td colspan="5">der Noten von Oben statt <em class="gesperrt">achter sick na</em>, lies »<em class="gesperrt">achter sick an</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">140,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">4</td><td class="tdc">von</td><td class="tdc">Unten</td><td>—</td><td class="tdc">statt</td><td><em class="gesperrt">äuwer</em>, lies: »<em class="gesperrt">uäwer</em>«</td></tr> +<tr><td class="tdc">»</td><td class="tdr">150,</td><td class="tdc">»</td><td class="tdr">8</td><td class="tdc">»</td><td class="tdc">»</td><td>—</td><td class="tdc">»</td><td><em class="gesperrt">Schwiiene</em>, lies: »<em class="gesperrt">Schwiine</em>«</td></tr> +</table> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_1" id="Page_1">[1]</a></span></p> + + +<h2 class="headless p6 intro-poem" style="margin-bottom: 1em;"> +<a name="Einleitung" id="Einleitung"></a> +»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent,<br /> +Sii dat Fruömde heel verbannt«<br /> +</h2> + +<p>'T is mi al sint 'ner Riige van Jahren sau af un an düür'n +Kopp e dwaalet<a name="FNanchor_1_87" id="FNanchor_1_87"></a><a href="#Footnote_1_87" class="fnanchor">[1]</a>, wat dach wual an'tleste uut uuser gooen, aulen, +plattdüütsken Sprauke un Wiise weeren schiöle, de dach alle Beede +sau leige<a name="FNanchor_2_88" id="FNanchor_2_88"></a><a href="#Footnote_2_88" class="fnanchor">[2]</a> nich sind, dat me se sick to schiämen hewwe, un daar +de grundgeleerde graute Schoolmester <cite class="gesperrt">Friedr. Gedicke</cite> to Berlin +vor langen Jahren al van schreif: »Ach wöör 'n uuse Lüüe dach +bi'n Plattdüütsken bliiwen! etc.« Deswiegen heb 'k't auck nich lauten +konnt, in düssen Bööksken allerhande Saaken düür to niemen, daar +ick van wünske, dat se, sau Gatt un de Lüüe willt, 'r Aart<a name="FNanchor_3_89" id="FNanchor_3_89"></a><a href="#Footnote_3_89" class="fnanchor">[3]</a> to +bidriägen müügen, dat de aule Bedriif un aparte de deftige<a name="FNanchor_4_90" id="FNanchor_4_90"></a><a href="#Footnote_4_90" class="fnanchor">[4]</a>, +trüühartige plattdüütske Sprauke nich heel unner de Fööte kweimen, +un fange miine Wäärde met 'n Capittel vor Alle, dat het vor +Buur un Börgersmann an.</p> + +<p>Mogten de Landlüüe un Alle, den 't süß to kümmt, dach eere +aule ehrlicke Moorsprauke nich heel verläugnen willen un fliitig +gooe plattdüütske Bööker liäsen, dann schollen se wual insehnen, +dat se 'r bieter anne dääen bi eerer angebuarenen natüürlicken +Prauterigge to bliiwen, as sick'r met to elennigen<a name="FNanchor_5_91" id="FNanchor_5_91"></a><a href="#Footnote_5_91" class="fnanchor">[5]</a>, Hauge un +Platt un auck wual gaar annere uutländske Tuutertaaterigge düür'n +<span class="pagenum"><a name="Page_2" id="Page_2">[2]</a></span>Eene to quaasken<a name="FNanchor_6_92" id="FNanchor_6_92"></a><a href="#Footnote_6_92" class="fnanchor">[6]</a>, dat 'ne vorwahr sau wunnerlick n lut<a name="FNanchor_7_93" id="FNanchor_7_93"></a><a href="#Footnote_7_93" class="fnanchor">[7]</a>, +dat 'r 'n anner ehrlick Minske de'r 't Anlustern<a name="FNanchor_8_94" id="FNanchor_8_94"></a><a href="#Footnote_8_94" class="fnanchor">[8]</a> van het, siin +Schmüüstern<a name="FNanchor_9_95" id="FNanchor_9_95"></a><a href="#Footnote_9_95" class="fnanchor">[9]</a> nich bi lauten kann un dat se sick faaken<a name="FNanchor_10_96" id="FNanchor_10_96"></a><a href="#Footnote_10_96" class="fnanchor">[10]</a> sülw's +auck wual nich verstahet un sick alle in Eene hen fraugen miötet: +Wat siäest du daar? Wo hett dat? Wat verstehst du unner de +niggelken<a name="FNanchor_11_97" id="FNanchor_11_97"></a><a href="#Footnote_11_97" class="fnanchor">[11]</a> Wäärde? u. s. w. Ick rieke<a name="FNanchor_12_98" id="FNanchor_12_98"></a><a href="#Footnote_12_98" class="fnanchor">[12]</a>, 't schiöle auck na wual +wier in Upnahme kuomen, just sau goot as unner de Vorneimen +hüüt to Daage de aulen Mooden nich sawual in 'n Tüüge alleine, +as auck in 'n Huusgeraae, Stöölen, Schäppen, Schreenen etc. wier +vor'n Dag kuomet. Dann wann me de Afbeldungen van de hunnertjährsken +Antke-Aulen süht un de jetzige Kleidaage 'r tiigen hält, kümmt +'t baule nett<a name="FNanchor_13_99" id="FNanchor_13_99"></a><a href="#Footnote_13_99" class="fnanchor">[13]</a> uäwereens wier uut un söck ault Huusingedöönte<a name="FNanchor_14_100" id="FNanchor_14_100"></a><a href="#Footnote_14_100" class="fnanchor">[14]</a> +werd upstunds uut allen Hööken<a name="FNanchor_15_101" id="FNanchor_15_101"></a><a href="#Footnote_15_101" class="fnanchor">[15]</a> un Rumpelkaamern nau e socht +un sau unwiise düür betaalt, dat 'k mi wual wünsken mogte, dat'k +'r man 'n Paar Heu-Balkens van vull liggen harre; dann woll +'k vorwahr wual 'n riiken Keerl weeren un den besten Buuren +fraugen: Wat wullt du vor diine Stiie<a name="FNanchor_16_102" id="FNanchor_16_102"></a><a href="#Footnote_16_102" class="fnanchor">[16]</a> hebben. — Dat heetet +se den <em class="gesperrt">Rokokko-Geschmack</em>. — Wann me se dann in eere +aulen Dragt, man<a name="FNanchor_17_103" id="FNanchor_17_103"></a><a href="#Footnote_17_103" class="fnanchor">[17]</a> sünner Puuderköppe un Zöppe in der Nacken, +de se sick dach schiämet, in de aultfränksken Fuulstööle<a name="FNanchor_18_104" id="FNanchor_18_104"></a><a href="#Footnote_18_104" class="fnanchor">[18]</a> sitten +süht un häär't se daarbi, <em class="gesperrt">das zarte zimperzierliche Hochteutsch</em> +sprieken, dann fallet eene de Aarm's an'n Liiwe daal, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_3" id="Page_3">[3]</a></span>me nich weet, wat me 'r to seggen schall. 'T liik't<a name="FNanchor_19_105" id="FNanchor_19_105"></a><a href="#Footnote_19_105" class="fnanchor">[19]</a> miiner Seele +auck nett tohaupe, <em class="gesperrt">as Fuust up't Auge un Rüüter up de +Suugen</em>; dann schall de Rokokko vullstännig sien, sau häärt'r, +schlau mi de Donner! auck' ne riekene Schnuut' vull echt ault +Plattdüütsk to, süß is un blift 't alldach man 'ne halfböördige<a name="FNanchor_20_106" id="FNanchor_20_106"></a><a href="#Footnote_20_106" class="fnanchor">[20]</a> +Geckerigge.</p> + +<p>Ick, vor miinen Kopp, kann nich anners ordeelen, as dat 't +Plattdüütske 'ne leeflicke, trüühartige, bidoon'ske<a name="FNanchor_21_107" id="FNanchor_21_107"></a><a href="#Footnote_21_107" class="fnanchor">[21]</a> Sprauke vor alle +dejenigen sii un bliiwen miöte, de se recht binnen hewwet un begriipet; +de sick auck jüst in eerer aulen, reggenen Natüürlickheet un +unverfälskeden Wiise, un anners nich, vor de ehrlicken Düütsken +up 'n Besten schicket; un dat heb't 'r upstunds mehr klooke Lüüe +insehnen, deswiegen giewet 'r sick de Gelehrden auck met Macht +anto, dat se se geeren wier up de aulen Hacken bringen willt. +Dat is na miinen Begriepe auck nütte<a name="FNanchor_22_108" id="FNanchor_22_108"></a><a href="#Footnote_22_108" class="fnanchor">[22]</a> un goot, dann ick mot +liike uut<a name="FNanchor_23_109" id="FNanchor_23_109"></a><a href="#Footnote_23_109" class="fnanchor">[23]</a> seggen, dat 'n Buuren dat Nauaapen un aparte de +hüütige wunnerlicke, verfumfeyede<a name="FNanchor_24_110" id="FNanchor_24_110"></a><a href="#Footnote_24_110" class="fnanchor">[24]</a> Mengel-Küürerigge nich 't +minnste kledt.</p> + +<p>Sau vertellde mi kortens 'n Buure, <em class="gesperrt">de't in 'n Koppe harr, +as de Gaus in 'n Knee</em> un bi Geliegenheet auck geeren grätts'k +doonen<a name="FNanchor_25_111" id="FNanchor_25_111"></a><a href="#Footnote_25_111" class="fnanchor">[25]</a> mogte, dann he was 'r hauge anne un was Kierken-Pr'viiser<a name="FNanchor_A_225" id="FNanchor_A_225"></a><a href="#Footnote_A_225" class="fnanchor">[A]</a> +de Geschichte van Münchhuusen, as he es uäwer'n +<span class="pagenum"><a name="Page_4" id="Page_4">[4]</a></span>Schnei reit, de sau hauge fallen was, dat alle Hüüser 'r unner +begraawen wöören, up half Hauge un half Platt... Dat hedde +sau: »Münchhausen gunk es in 'n Winter uff Reesen, as 'n gewaltig +hoger Schnei gefallen was, dann her<a name="FNanchor_26_112" id="FNanchor_26_112"></a><a href="#Footnote_26_112" class="fnanchor">[26]</a> was von 'n guter +Freund to 'n'r freundschaftliken Supfen inviteert, nett as ich heute +auck bei Sie. Her reit un gallopierte alle in eine hin vuörwes, +abers her kunnte unnerweggens gaaraus keen Dorf un auck nich +es ein enkelt Haus andreffen, daar her inkehren dääte. Anzuletzte +sag her 'n Paul<a name="FNanchor_27_113" id="FNanchor_27_113"></a><a href="#Footnote_27_113" class="fnanchor">[27]</a> aus den Schneie kiiken; solcher Paul was abers +nin Paul, sondern 'n Kirchzurm. Her steig von siiner Miären +ab un gedachte, daar kannst du se wual 'n Bisken an binden. +Solches daat her un legte sick'r nebens daal un vertiärde sein Fruhstuck. +Man mit des funk das Pierd an to strunssen, dat der +Schnei anfung ßu schmelten un der schmolt sau lange, bis der Heer +von Münchhausen, de über das Essent und Drinkent ingeduuselt +was — dann her soff sehr, as Sie wisse wol bekannt sein wird +— unter bei die Kirchen achter die Geerkaamer<a name="FNanchor_28_114" id="FNanchor_28_114"></a><a href="#Footnote_28_114" class="fnanchor">[28]</a> bes uff die +Grund daalgesacket was un uff die kalten Steene lag. Als her +ufwachte, reibte her sich die Augen un sochte sein Ferrt, man als +her die Miäre buawen an 'n Kirchzurm hangen sach, besunnte her +sich nich lange, zaug 'ne geladene Scheetbestollen aus 'r Tasken +un schaut met'n Schnappe das Ferrt 'n Halfter bei'n Koppe ab, +daß es an de Grund daal störten mußte, un daar bleibte her mit +seiner Miären beliggen, bis der Schnei zuhaufe geschmolten was, +daß her fortan reiten konnte. Sein Ferrt dat was so'n kiddelig +Aus<a name="FNanchor_29_115" id="FNanchor_29_115"></a><a href="#Footnote_29_115" class="fnanchor">[29]</a>, dat sich nich gerne uffsteigen ließ und sich jümmeran eerst +uff die Achterbeene<a name="FNanchor_30_116" id="FNanchor_30_116"></a><a href="#Footnote_30_116" class="fnanchor">[30]</a> stellen däät, wenn her uffsitzen woll. Dann +<span class="pagenum"><a name="Page_5" id="Page_5">[5]</a></span>mußte her es allemal erst gute Woorte geben un sagen: Tüs, tüs<a name="FNanchor_31_117" id="FNanchor_31_117"></a><a href="#Footnote_31_117" class="fnanchor">[31]</a>, +Wittfoot! stelle dir man nich so nabel an, züüf<a name="FNanchor_32_118" id="FNanchor_32_118"></a><a href="#Footnote_32_118" class="fnanchor">[32]</a> doch 'n Bisken +un gönne mich doch den Verwank<a name="FNanchor_33_119" id="FNanchor_33_119"></a><a href="#Footnote_33_119" class="fnanchor">[33]</a>, daß ich 'r eerst uff n komme, +un wann her 'r dann anzuletzste uff n saß un 's wollte sich noch +nich ßugeben, dann daskete<a name="FNanchor_34_120" id="FNanchor_34_120"></a><a href="#Footnote_34_120" class="fnanchor">[34]</a> her es seinen Branntwiens-Buddel +schwisken die Ohren kaput; man wann her dann herneigest 'n +Tag<a name="FNanchor_35_121" id="FNanchor_35_121"></a><a href="#Footnote_35_121" class="fnanchor">[35]</a> aus der Pullen duuen wollte, fung her ganz röökelause +met das arme Ferrt an ßu schelten, daß her nu keinen Schluck +mehr hatte un dann kiddelde her es met die langen Spuaren so +unbarmhartig in de Ribben, daß es, will ick Sie versiekern, vor +Straffe abers auch so lange in eenen Galoppe laufen mußte, bis +her an 'n Werthshaus kam, daar her stille höölt un seine Gallen +mit 'n farssen Drunke daal<a name="FNanchor_36_122" id="FNanchor_36_122"></a><a href="#Footnote_36_122" class="fnanchor">[36]</a> spolde etc.«</p> + +<p>Nu segget es uprichtig, wo lu't<a name="FNanchor_37_123" id="FNanchor_37_123"></a><a href="#Footnote_37_123" class="fnanchor">[37]</a> Ju dat? Man se kiönet 't +hen un wier nau na bieter, aparte wann se 'r auck na uutländske +Bröckskes met tüsken<a name="FNanchor_38_124" id="FNanchor_38_124"></a><a href="#Footnote_38_124" class="fnanchor">[38]</a> raaket un dann versteht me 't eerst recht +nich.</p> + +<p>A jas! a jas!<a name="FNanchor_39_125" id="FNanchor_39_125"></a><a href="#Footnote_39_125" class="fnanchor">[39]</a> is dat auck wat vor 'n ächten Düütsken? +Bliiwet dach Düütske un vor Allen bi Juuer gooen aulen, ehrlicken +plattdüütsken Moor-Sprauke<a name="FNanchor_40_126" id="FNanchor_40_126"></a><a href="#Footnote_40_126" class="fnanchor">[40]</a>; dat annre, un aparte de +uutländske Niggelaut<a name="FNanchor_41_127" id="FNanchor_41_127"></a><a href="#Footnote_41_127" class="fnanchor">[41]</a>, kledt Ju nich un häärt'r auck nich to, +wann Ji den trühartigen Buuren nich stump<a name="FNanchor_42_128" id="FNanchor_42_128"></a><a href="#Footnote_42_128" class="fnanchor">[42]</a> verläugnen willt.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_6" id="Page_6">[6]</a></span></p> +<p>»'n Aape is un blift 'n Aape, un drööge he auck siidene +Schliepkleer un goldene Kiien un Spangen.«</p> + +<p> +»Sett't me 'ne Pogge auck up 'n golden'n Stool,<br /> +Se sprinkt alldach wier in den Pool.« —<br /> +</p> + +<p>Willet mi abers daaranne nich misverstaunen; dann geeren +bin 'k't Ju günn't, dat Ji allens Nigge, dat Ji vor goot erkinnet +un dat Ju, wann Ji't eerst met Verstande uutprobeert hewwet, +to Passe kümmt, auck anniemet. De Welt rägt sick in allen Deelen, +se will vuörwes un se mot auck wiider; man daarbi kann't alldach +goot bestaunen, dat Ji Aaperigge un unkledsaame Bibärigheeden<a name="FNanchor_43_129" id="FNanchor_43_129"></a><a href="#Footnote_43_129" class="fnanchor">[43]</a> +achter lautet, de Ju antleste de Köppe verdregget.</p> + +<p>De Kierkenp'rviiser was alldach 'n allerwelts Keerl un satt +aller Schnurren vull un konn 'ne ganze Sellskup alleine met siine +schnaaksken Tuäge<a name="FNanchor_44_130" id="FNanchor_44_130"></a><a href="#Footnote_44_130" class="fnanchor">[44]</a> upmuntern. Wann he half beschonken<a name="FNanchor_45_131" id="FNanchor_45_131"></a><a href="#Footnote_45_131" class="fnanchor">[45]</a> was, +schüddede he se een na'n anner'n uut'r Mowwen un kwam 'r alle +sau putzig<a name="FNanchor_46_132" id="FNanchor_46_132"></a><a href="#Footnote_46_132" class="fnanchor">[46]</a> met vor'n Dag, dat me alle wisse weg<a name="FNanchor_47_133" id="FNanchor_47_133"></a><a href="#Footnote_47_133" class="fnanchor">[47]</a> in stännigen +Lachen bleif.</p> + +<p>Wer in uuser Giigend bekannt is, weet dat se hier Schwartbraud +backet, dat de Uutlänners Pumpernikkel heetet, daar de +Buurenwichter de schäunen, schneihaagelwitten Tiäne van hebbet un +dat in allen Weltdeelen van de Vorneimen met Lickemündkes as +de söötesten Kooken gieten un sagaar van Ossenbrügge in bleckernen +Kistens na Engeland, Brasilgen, Amerika, na de Hanaakenvölker +u. s. w. schicket werd. Sau'n Braud, dat uut gruawen Roggenmiäle +backet werd, daar se hen un wier, aparte in düüren Tiien, +auck wual Haawern- un Tiecke-Baunen-Miäl<a name="FNanchor_48_134" id="FNanchor_48_134"></a><a href="#Footnote_48_134" class="fnanchor">[48]</a> to settet, is wual +twee, dree Foote lank un breet, un 'n Foot of annerthalf dicke un +wegt insgmeen vertig bes füftig Pund. Wann 't ordentlick gaar +<span class="pagenum"><a name="Page_7" id="Page_7">[7]</a></span>uut e backet is, heft 't elendige harte Kosten un is nietske<a name="FNanchor_49_135" id="FNanchor_49_135"></a><a href="#Footnote_49_135" class="fnanchor">[49]</a> ungemackelk +to schnieen, dat'r vorwahr wual 'n reselut Mest<a name="FNanchor_50_136" id="FNanchor_50_136"></a><a href="#Footnote_50_136" class="fnanchor">[50]</a> un'n +farssen Keerl<a name="FNanchor_51_137" id="FNanchor_51_137"></a><a href="#Footnote_51_137" class="fnanchor">[51]</a> achter häärt, wann 'r 'n Palten<a name="FNanchor_52_138" id="FNanchor_52_138"></a><a href="#Footnote_52_138" class="fnanchor">[52]</a> af e kläwt +weeren schall. Nu is't de Moode bi'n Buuren, dat, wann se an'n +Disk gaaet, unners dat Lütke-Maaged vorbiäet, — daar bito et +de schnoopsken Fierken-Suugen auck wual es 'n Holsketrett in +de Ribben gift un 'r Schwö, schwö! bi seggt, — dat graute +Maaged de Beckens vull schleit<a name="FNanchor_53_139" id="FNanchor_53_139"></a><a href="#Footnote_53_139" class="fnanchor">[53]</a>, un de Moor 't Fleesk indellt, +de graute Knecht dat Braud vorschniien mot. De settet dann den +lüchtern<a name="FNanchor_54_140" id="FNanchor_54_140"></a><a href="#Footnote_54_140" class="fnanchor">[54]</a> Foot up 'n Kloß, nimmt dat Braud up't Knee, legt 'r +sick met 'r Bost tiigen, packet dat schaarpe, bree Mest n twas un +wisse<a name="FNanchor_55_141" id="FNanchor_55_141"></a><a href="#Footnote_55_141" class="fnanchor">[55]</a> met'r Fuust un ritt met aller Macht van 'n büütersten +Ende bes na'r Bost to düür dat Braud, dat he'r glatte, talldicke<a name="FNanchor_56_142" id="FNanchor_56_142"></a><a href="#Footnote_56_142" class="fnanchor">[56]</a> +Schniien van krigt un stiönet un seggt 'r he! bi, as wann he 'ne +hunnert Punds Ramme to regeeren harr. De Moor sitt allewisseweg, +'t Becken up de Knee, bi 'n Potte un frägt 'n biilings<a name="FNanchor_57_143" id="FNanchor_57_143"></a><a href="#Footnote_57_143" class="fnanchor">[57]</a>: +Himmännken, is't Becken liig? Auleed, lüstet<a name="FNanchor_58_144" id="FNanchor_58_144"></a><a href="#Footnote_58_144" class="fnanchor">[58]</a> di na wat? +Geerd, schall 'k'r di na wat in doonen? bes't het: Jau, ick woll +'r na wual 'n Schlart<a name="FNanchor_59_145" id="FNanchor_59_145"></a><a href="#Footnote_59_145" class="fnanchor">[59]</a> in hewwen, sauwiit as't schieterig wiesen +is; ick auck; vor mi auck na 'n paar Schnuut' vull; bes +se alle vulldaun<a name="FNanchor_60_146" id="FNanchor_60_146"></a><a href="#Footnote_60_146" class="fnanchor">[60]</a> sind; de Leste krigt't Sööteste, 't Pottschräpsel, +met in 'n Kaup, dann de Buuren lautet niks ümmekuomen, +<span class="pagenum"><a name="Page_8" id="Page_8">[8]</a></span>un dann mag in unseligen<a name="FNanchor_61_147" id="FNanchor_61_147"></a><a href="#Footnote_61_147" class="fnanchor">[61]</a> Hüüsern de Suuge wual +driisten wier n kuomen un den Pott ungestraffet vordan reggen +licken ... Schwiinefoot's lütke Stöfferken faund es wat in +siinen Mööskenschaarte, dat he nig kinnede. He lööp'r met na +der Inschläunersken<a name="FNanchor_62_148" id="FNanchor_62_148"></a><a href="#Footnote_62_148" class="fnanchor">[62]</a> un fröög wat dat wual wööre; man de +harr't to drocke<a name="FNanchor_63_149" id="FNanchor_63_149"></a><a href="#Footnote_63_149" class="fnanchor">[63]</a>, as dat se tokiiken konn un siä, 't si wual aart +Anback. Moor siä de Junge, heft Anback auck Fööte? Man dau +wöörd he anschnawwed met »Jackhals, halt 't Muul! Anback +schmeckt sööte.« Dann, mende de goothartede Junge, moste he 't +wual der aulen Bessemoor<a name="FNanchor_64_150" id="FNanchor_64_150"></a><a href="#Footnote_64_150" class="fnanchor">[64]</a> bringen, de he geeren alle 't Sööteste +un Lickmäutigste<a name="FNanchor_65_151" id="FNanchor_65_151"></a><a href="#Footnote_65_151" class="fnanchor">[65]</a> tohiegede. He packede 't met spitzige Finger +an un taug 'r 'ne breetpanzede<a name="FNanchor_66_152" id="FNanchor_66_152"></a><a href="#Footnote_66_152" class="fnanchor">[66]</a>, schmoorde Ütze<a name="FNanchor_67_153" id="FNanchor_67_153"></a><a href="#Footnote_67_153" class="fnanchor">[67]</a> bi 'n Achterbeenen +uut.</p> + +<p>Wann de Lustigmaaker an den Veerhachtiidts-Gasteriggen<a name="FNanchor_68_154" id="FNanchor_68_154"></a><a href="#Footnote_68_154" class="fnanchor">[68]</a> +bi miinen siäligen Vaar to Diske satt un de schmööen Priemtroggens<a name="FNanchor_69_155" id="FNanchor_69_155"></a><a href="#Footnote_69_155" class="fnanchor">[69]</a> +un Krintenstuuten in Kurreln<a name="FNanchor_70_156" id="FNanchor_70_156"></a><a href="#Footnote_70_156" class="fnanchor">[70]</a> schneit, föllt em allemal +in, dat siin Antkevaar<a name="FNanchor_71_157" id="FNanchor_71_157"></a><a href="#Footnote_71_157" class="fnanchor">[71]</a>, es 'n Knecht hatt harr, de up 'ne +wunnerlicke Wiise van'r Welt kuomen wööre. De Knecht harr +auck es 'n hartkösterig<a name="FNanchor_72_158" id="FNanchor_72_158"></a><a href="#Footnote_72_158" class="fnanchor">[72]</a> Braut anschniien wollt un'r siin Mest +nütte to wettet<a name="FNanchor_73_159" id="FNanchor_73_159"></a><a href="#Footnote_73_159" class="fnanchor">[73]</a> un den Foot up'n Fäskegrund<a name="FNanchor_74_160" id="FNanchor_74_160"></a><a href="#Footnote_74_160" class="fnanchor">[74]</a> vor 'n Kohstalle +settet hatt. As he follt harr', dat de Koste unwiise hart si, +<span class="pagenum"><a name="Page_9" id="Page_9">[9]</a></span>harr' he'r bi in de Fuust e spigget, dat he farsse ansetten woll; +man he harr'r auck met Ens sauviele achter daunen, dat he sick +faarts bi 'n eersten Tuage sülwest in eenen Rattse<a name="FNanchor_75_161" id="FNanchor_75_161"></a><a href="#Footnote_75_161" class="fnanchor">[75]</a> midden +met düür schniien harre, sau dat de buäweste End van 'n Knechte, +met 'n Meste in der eenen un met'r Braud-Schniien in der annern +Hand, voruäwer in den Kohstall stärtet un de Eesend up'r Diälen +liggen bliiwen wööre. Sintdessen wööre 'r Befell e kuomen, dat +de Braudschniiers jedesmal 'n hölten Brett vor de Bost setten +schiölen, dat'r söck Unglücke nich wier vorkuome.</p> + +<p>De wiise Köster woll't em abers siin Liewe nich recht to gläuwen +un siä: Nu lüüg Du un de Düüwel! Man wat'n Buuren van +siinen Vorfahren vertellt is, dat lät he sick nich baule uutseggen +un dann tiärgeden<a name="FNanchor_76_162" id="FNanchor_76_162"></a><a href="#Footnote_76_162" class="fnanchor">[76]</a> sick de Beeden, bes miin siälge Vaader 'n +toproostede<a name="FNanchor_77_163" id="FNanchor_77_163"></a><a href="#Footnote_77_163" class="fnanchor">[77]</a>, un 'n met'n sööten Drunke 't Muul stoppede. Dat +harr he in siinen jungen Jahren in 'n Klub to Minden leert, waar +damauliger Tiidt de gooe Bruuk was un auck nau na wual sienen +mag, dat, wann sick 'n Paar in der Sellskup vertöörenden un nich +naulauten wollen sick to kibbelkawweln<a name="FNanchor_78_164" id="FNanchor_78_164"></a><a href="#Footnote_78_164" class="fnanchor">[78]</a>, de Presidente 't Glas +nam un Proost! siä. Wann se dann na nin Gemack haulen wollen, +wöören se'r tohaupe uut e daunen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Wer ichtens tüsken den Buuren waaget un 'r in Verkehr met +staunen heft, de schall wual baule to der Insicht kuomen sien, dat +de Landmann faarts 'n bieter Totrüwwen to Denjenigen faatet, +daar he sick up siine gewuohnde Wiise met behebben kann. Un +wo maanig Verhältniß in der Welt is'r nich na bewennt, dat 't +goot is, wann me sick met allen Lüüen faarts stellen, un se met'n +Mundvull Wäärde, daar se nich lange bi to booksteveeren un to +jahnen bruuket, totrüwwesk un bidoonsk e maaken kann. —</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_10" id="Page_10">[10]</a></span></p> + +<p>Dat 't vorwahr allmanngsens auck mislick is, wann Männer +deren Beroop 't met sick brinkt, dat se met 'n Landmanne ümme +gaunen miötet, nich saviel Platt verstaaet, dat se sick verständlick +maaken kiönet, daar dann leider Gattes allerhande Vorfälle uut +entstaunen kiönet, de auck wual es leige uutloopet, kiöne Ji uut +düsser wahren Begiiwenheet afniemen.</p> + +<p>'N Buuren Schniider harr van den vielen Krummsitten, dat +he kortens daun n harr, dann't gönk na Wihnachten to, dat he +viel to doonen harr, saune unwiise Hartliiwigkeit e kriegen, dat'r +vor alle Gewalt Nicks mehr rissen<a name="FNanchor_79_165" id="FNanchor_79_165"></a><a href="#Footnote_79_165" class="fnanchor">[79]</a> woll un he gaar nich mehr +achter der Nauteln sitten konn. An'tleste, as he sick vor Wehdaage +un Kniipen in'n Kalduunen stump<a name="FNanchor_80_166" id="FNanchor_80_166"></a><a href="#Footnote_80_166" class="fnanchor">[80]</a> nich mehr redden konn un +alle in eene hen joolde as 'n Meybolze, siä siine Aulske, de 'ne al +lange vergiiflick allerhande Huusmiddel, as Waarmölge<a name="FNanchor_81_167" id="FNanchor_81_167"></a><a href="#Footnote_81_167" class="fnanchor">[81]</a>, Tuunrööwen, +Siemesbliär, Liinölge, un sagaar Piipenlüllsel<a name="FNanchor_82_168" id="FNanchor_82_168"></a><a href="#Footnote_82_168" class="fnanchor">[82]</a> in e giewen +harr: Ick haule'r vor, Jan-Hierm, dat du dach man na'n Dokter +löppst un läst di wat upschriiwen, ehr dat du stump<a name="FNanchor_83_169" id="FNanchor_83_169"></a><a href="#Footnote_83_169" class="fnanchor">[83]</a> van Unner +to gehst.</p> + +<p>Jan-Hierm nam den Raut an un as he bi 'n Dokter kwam, +klaagede he em siine graute Naut un Unsachtigheet; man de mende, +dat woll he na wual ens wier läs stuackern. Ich werde Euch +Etwas aufsetzen, das laßt Euch auf der Apotheke geben und handelt +genau nach der Vorschrift, wie es auf der Signatur zu lesen seyn +wird. Ihr könnt doch lesen, sonst will ich Euch sagen, daß Ihr +von der Mixtur, die Ihr bekommen werdet, alle zwei Stunden einen +Eßlöffel voll nehmen und damit fortfahren sollt, bis Wirkung erfolgt. +Seyd mäßig im Essen und haltet Euch warm. Nehmt +<span class="pagenum"><a name="Page_11" id="Page_11">[11]</a></span>allenfalls auch ein Pfund <em class="gesperrt">Pflaumen</em> mit, die machen Euch inwendig +geschmeidig und helfen der Medizin in ihrer Wirkung nach. +Habt Ihr mich wohl verstanden, so gehet mit Gott, ich hoffe dies +Mittel werde Euch Erleichterung verschaffen; sollte es aber nicht +der Fall seyn, so kommt nur wieder, dann werde ich Euch noch +etwas Kräftigeres verordnen, denn ich kenne Eure Natur noch nicht +genau.</p> + +<p>Ganz goot, Heer Dokter, ick bedanke mi auck eerst, siä de +Schniider; wann Se es wat to neggen hebbt, dann günnen Se mi +dach auck es wat, ick will't Se jüst sau goot maaken, as de beste +Arrewant van Pariis (<span class="antiqua">arrivant de Paris</span>), un gönk na'r Apteeken +un lööt sick siine Meddeziin torechte röören. As de Pillendregger +en afferriget harr, lööp he na'n Huäcker un födderde sick 'n Pund +<em class="gesperrt">Floomen</em><a name="FNanchor_84_170" id="FNanchor_84_170"></a><a href="#Footnote_84_170" class="fnanchor">[84]</a>, dann dat harr he uut 'n Dokter siine Wäärde verstaunen +un konn't je auck nich to bieter wieten, dat de Dokter 'r +<em class="gesperrt">Pruumen</em><a name="FNanchor_85_171" id="FNanchor_85_171"></a><a href="#Footnote_85_171" class="fnanchor">[85]</a> met e ment harr, as he siä, die machen Euch inwendig +geschmeidig; daar moste he dach absluut wual Schmier +af Fett unner verstaunen hebben, dann dat glitt goot un wat is 'r +wual schmieriger un schmiidigender als Schwiinefloomen?</p> + +<p>As he wier inne was, nam he faarts 'n grauten Liepel vull +van der Meddeziin in, man de gönk em twas<a name="FNanchor_86_172" id="FNanchor_86_172"></a><a href="#Footnote_86_172" class="fnanchor">[86]</a> düür'n Hals un +he vertröck 't Gesichte, as wann he Raamenroot<a name="FNanchor_87_173" id="FNanchor_87_173"></a><a href="#Footnote_87_173" class="fnanchor">[87]</a> in't Muul +kriigen harre, man he fratt'r auck gliiks dat heele Pund Floomen +achter nau. As he dat 'n Praus<a name="FNanchor_88_174" id="FNanchor_88_174"></a><a href="#Footnote_88_174" class="fnanchor">[88]</a> bi sick hatt harr, fönk't em +an to ramenten in'n Liiwe, as wann he'r 'n ganz Regement Poggen +inne harre un met ens gaf sick de Natuur läs, dat he anners nich +<span class="pagenum"><a name="Page_12" id="Page_12">[12]</a></span>'n wende, as de Dokter harrt 'r up an e leggt, dat he sick faarts +ganz weg lasseeren schiöle; man 's annern Muarens was he wier +up de aulen Hacken, dann he harr 'r Luft na kriigen un mende, +dat si dann dach 'n heelen Meister van 'n Dokter, as 'r in ganz +Engeland wual nin Bietern to fiinen sienen mogde. He lööt de +Meddeziin staunen un dachte, de kanst'e in Fall der Naut, wann't +di wual es wier sau tostäuten scholl, na wual ens wier bruuken.</p> + +<p>Kort 'r nau kwam den Schmedt in 'n Duarpe auck saune +Plauge up'n Balg. As den Schniider dat to Ahren kwam, siä +he: Kasper, daar will 'k di wual gawwe<a name="FNanchor_89_175" id="FNanchor_89_175"></a><a href="#Footnote_89_175" class="fnanchor">[89]</a> wier met torechte helpen. +Kumm man met mi, ick hewwe na van der Meddeziin wat staunen, +de mi de Dokter lest up e settet heft, as ick't jüst sau harr as du't +nu hest; daar will'k di 'n Liep' vull<a name="FNanchor_90_176" id="FNanchor_90_176"></a><a href="#Footnote_90_176" class="fnanchor">[90]</a> van doonen<a name="FNanchor_91_177" id="FNanchor_91_177"></a><a href="#Footnote_91_177" class="fnanchor">[91]</a>, mehr bruukest +du nich; man du most di auck 'n Pund Floomen haalen lauten, +de schluckst du'r dann faartsens achter in un dann schallt'r di uut +gaunen as uut'r linnenen Schatthuasen<a name="FNanchor_92_178" id="FNanchor_92_178"></a><a href="#Footnote_92_178" class="fnanchor">[92]</a>, segg'k di man.</p> + +<p>De Schmedt dää as em de Schniider seggt harr, man de wöörd +na dat Middel sau unsachte un leige<a name="FNanchor_93_179" id="FNanchor_93_179"></a><a href="#Footnote_93_179" class="fnanchor">[93]</a>, dat se man Hals uäwer +Kopps na'n Dokter loopen mosten. As de kwam, fröög he: Aber +mein Gott! was geht hier vor, lieber Meister; was habt Ihr begonnen? +Dau anwerde de Schmedt, he harr' man eenen Liepel +vull van de Meddeziin nuamen, de lestens den Schniider faarts +sau goot e holpen hewwe un dat Pund Floomen harr he 'r auck +achter up e settet, man em wollt' aparte Nicks nich e helpen.</p> + +<p>Was versteht Ihr unter Floomen, fröög de Dokter. De +Schmedt tröck sick 'n paar Mal un harr jüst na saviel Tiidt, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_13" id="Page_13">[13]</a></span>he 'n Dokter anwern konn: <em class="gesperrt">Schwiinefett</em>. Dau jappede he na +ens un Schnapps! was de leste Aum<a name="FNanchor_94_180" id="FNanchor_94_180"></a><a href="#Footnote_94_180" class="fnanchor">[94]</a> 'r uute.</p> + +<p>De Dokter schlöög de Hänne uäwer 'n Koppe tohaupe un +rööp: Wie ist's möglich! Wie hat der Schneider mich so mißverstehen +können, da ich ihm doch deutlich sagte, er möge sich ein +Pfund Pflaumen kaufen. Man de Schniider, de'r just up to +kuomen was, as de Schmedt verendede, moste sick na up't Meeste +wünnern un as he den Dokter den T'saamenhank uut'n Eene<a name="FNanchor_95_181" id="FNanchor_95_181"></a><a href="#Footnote_95_181" class="fnanchor">[95]</a> settet +un em seggt harr dat he nich anners verstaunen hewwe, as dat he +em Floomen verorneert hewwe, un dat Dat, wat he Pflaumen +nömmt harr, bi eer Aart Lüüen <em class="gesperrt">Pruumen</em> hedde, siä he: Nu +kann me dach seh'n, dat 'n Schniider, vor sau licht me 'n auck +hält, alldach na 'ne taubästigere<a name="FNanchor_96_182" id="FNanchor_96_182"></a><a href="#Footnote_96_182" class="fnanchor">[96]</a> Natuur n heft, as 'n Iisenfriäter +van 'n Schmedt.</p> + +<p>Düsse Dokter gönk in sick un leerde na up siinen aulen Dag +Plattdüütsk un bestönd'r auck uppe, dat alle siine Kinner 't auck +leeren mosten, dann he mende, me kiöne nich wieten, in wat vor +Ümmestände de in eeren Liiwen kuomen kiönen un sint dessen is +em sau'n bedrööwet Misverständniß auck nich wier vor e kuomen.</p> + +<p>Leeret dach Alle Plattdüütsk, de Ji van 'n Buuren liiwen, +of'r tüsken wanken un waagen<a name="FNanchor_97_183" id="FNanchor_97_183"></a><a href="#Footnote_97_183" class="fnanchor">[97]</a> miötet; dann daar vergiewe +Ji Ju na Nicks miie un kiönet 't met Rechte un gooen Gewieten +auck wual nich es verlangen, dat se Ju to Gefallen Haugdüütsk +leeren schiölen, daar 'n aparte van Natuur de Bill<a name="FNanchor_98_184" id="FNanchor_98_184"></a><a href="#Footnote_98_184" class="fnanchor">[98]</a> nich +na steht, un giiwen Ju 'r na wual Geld to, wann se Ju nich es +verstaunen konnt hebbet.</p> + +<p>De siälige graute Twankmester, Keiser Napoligum, de Förstenkinner +böstede un Böstenbiiner förstede, konnt' je nich es ree<a name="FNanchor_99_185" id="FNanchor_99_185"></a><a href="#Footnote_99_185" class="fnanchor">[99]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_14" id="Page_14">[14]</a></span>kriigen, dat de Buuren met siine S'ldauten fransk sprööken, un +he most'r sick kristlick in e giiwen, dat wi vor as nau bi uuser +eerlicken plattdüütsken Moorsprauke bleiwen. Man wat se hebben +wollen, wüsten se alldach wual to kriigen un wollen 't Eene auck +wual baule begriip'lk maaken. Wann se tom Bispell 'n wacker +Wicht säugen, siäen se man »vor di vor mi« un faarts was de +Putze ree; abers't gaf hen un wier dach auck wual es 'n Misverstand.</p> + +<p>Eenerwieges födderden se es <span class="antiqua">soupe de poules</span>. Man de +Weert de siinen schwarten Puudel, den he siine leewen Wüörmkes +to'n Vermaak<a name="FNanchor_100_186" id="FNanchor_100_186"></a><a href="#Footnote_100_186" class="fnanchor">[100]</a> un vor Tiidtverdriif sau bito allerhande Kunststückskes +leert harr, vor 'n Düüwel nich geeren missen woll, mende, +'t wööre'r wual liike nau<a name="FNanchor_101_187" id="FNanchor_101_187"></a><a href="#Footnote_101_187" class="fnanchor">[101]</a> un se schiölen't sau baule wual nich mierken, +wann se den aulen Spitz bi'n Hals kreigen un'r <em class="gesperrt">Puudelsuppen</em> +van kuakeden. As se de Suppen vor sick harren, föngen +se an to tuutertaatern un to fuutern, dat de Aulske sau'n Eesen<a name="FNanchor_102_188" id="FNanchor_102_188"></a><a href="#Footnote_102_188" class="fnanchor">[102]</a> +un Hartebiiten<a name="FNanchor_103_189" id="FNanchor_103_189"></a><a href="#Footnote_103_189" class="fnanchor">[103]</a> kreig, dat se eeren Mann rööp un grein<a name="FNanchor_104_190" id="FNanchor_104_190"></a><a href="#Footnote_104_190" class="fnanchor">[104]</a> un +siä: Wi aarmen, unglücksken Kinners, nu will't us grundlause leige +gaunen, dat wi de Keerels sau bedruagen hebbt; wel scholl sick +daar auck wual vor höt hebben, dat se söcke fiine Tungen harren, +dat se't faarts schmicken konnen, dat 't man 'ne Suppe van 'n +witten Spitze si; me scholl dach seggen, 'n Rüüe si 'n Rüüe un +de schmickeden wual sachte auck uäwer eene. Du most den Puudel +auck man to'r Läär<a name="FNanchor_105_191" id="FNanchor_105_191"></a><a href="#Footnote_105_191" class="fnanchor">[105]</a> e giewen, sau nääe<a name="FNanchor_106_192" id="FNanchor_106_192"></a><a href="#Footnote_106_192" class="fnanchor">[106]</a> du 'ne auck wual +missen wullt, dat de vergrelleden Kerrels sick man wier togiiewet, +<span class="pagenum"><a name="Page_15" id="Page_15">[15]</a></span>süß sin wi'r na wual unglückelk met in 'n Huuse, dann se roopet +ganz düütelk, dat 'k't goot verstaunen kann:</p> + +<p class="poem"> +<span class="antiqua">Madame! bien vite, des épices à la soupe.</span><br /> +Verdammt! 'n witten Spitz in der Suppen.<br /> +<span class="antiqua">Hola, vilain bougre d'hote, cela va sans dire:</span><br /> +Hallo, wi willt'n Buuren daut schlaun, dat Zankdier<br /> +<span class="antiqua">point de repas sans beurre et fromage. Mort de m'amie!</span><br /> +. . . . . du Riepaus van 'n Buuren eegest wat in to Maarse un de Moor miie.<br /> +<span class="antiqua">de la vieille bière lucide encore et puis-ça de l'eau de vie.</span><br /> +Wi willt den Bäär de Ahren luusen un pisacken'n met Luaaen<a name="FNanchor_107_193" id="FNanchor_107_193"></a><a href="#Footnote_107_193" class="fnanchor">[107]</a> un Wiien<a name="FNanchor_108_194" id="FNanchor_108_194"></a><a href="#Footnote_108_194" class="fnanchor">[108]</a>.<br /> +<span class="antiqua"> Avez vous compris icelles?</span><br /> +Begriipe ji dat, ji Iisels? +</p> + +<p>Vor de Schniiders haule ick 't met 'n Dokter L . . . . . +goot, dat se meestig all tohaupe graute Leefhebbers van 'n Danssen +sind; dann van de Bucksprünge, de se daar bi maaken miötet, +gaaet 'n de tohaupe kniäeden Kalduunen af un an dach es wier +uut'n Eene.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>In der Rankordnunge kümmt № 6 de Baa'moor<a name="FNanchor_109_195" id="FNanchor_109_195"></a><a href="#Footnote_109_195" class="fnanchor">[109]</a> vor. +Daar fällt mi auck wat bi in.</p> + +<p>Miinen eersten Vadderstand<a name="FNanchor_110_196" id="FNanchor_110_196"></a><a href="#Footnote_110_196" class="fnanchor">[110]</a> most' ick miinen F'rier<a name="FNanchor_111_197" id="FNanchor_111_197"></a><a href="#Footnote_111_197" class="fnanchor">[111]</a> to +Gefallen doonen, de, as wi uut Franckriik wier trügge kuomen +wöören, gliiks, as Viele Annere auck, siine aule Bruut wier upsogte, +de em trüü e bliewen was, in 'r Wiil eer unnersdessen nin +Anner'r kuomen was.</p> + +<p>Se kräupen auck baule bi eene, un as de eerste Junge kwam, +harr de F'rier de Leewde to mi, dat he mi to'n Vadder bidden lööt.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_16" id="Page_16">[16]</a></span></p> + +<p>De Baa'moor siä mi de Frööde an, man ick was ganz unerfahren +unner söcke Saaken, dessenthalwen fröög ick dat aule Wiif, +wat ick'r eegentlick bi wahrtoniemen harre? Dau kreig ick to'r Antwoort: +Dat is sau lästig nich, Heer Lüütenant, un 'r sind nich sauviele +Ummestände bi, as de wat<a name="FNanchor_112_198" id="FNanchor_112_198"></a><a href="#Footnote_112_198" class="fnanchor">[112]</a> wual meenet. Kuomen Se +man 'n Sönndaage Muaren bi<a name="FNanchor_113_199" id="FNanchor_113_199"></a><a href="#Footnote_113_199" class="fnanchor">[113]</a> elwen Uhren na'r Kierken, dann +willk'r mi na inrichten dat 'ck'r 'n Trett eher met'n Kiinde un +met'n Steertvadder<a name="FNanchor_114_200" id="FNanchor_114_200"></a><a href="#Footnote_114_200" class="fnanchor">[114]</a> auck bin un will Se vor der Klocktaarens-Düüren +afwachten. Den P'stooren hebb 'k all Bescheed to stüürt, +dat'k geeren 'n Kiind kasselt<a name="FNanchor_115_201" id="FNanchor_115_201"></a><a href="#Footnote_115_201" class="fnanchor">[115]</a> hebben woll un 'n vorneimen Vadder +metbrachte; dann wann dat de Fall is, mot'k't em alltiidt tovüüren +to wieten doonen, dat he'r sick 'n bieten anners met siine Wäärde +na inrichten kann, as 't bi'n gemeenen Manne näudig is. De +schall'r dann auck wual to rechter Tiidt sienen. Dann triäe wi +tohaupe in die Kierken na'n Füntelsteene<a name="FNanchor_116_202" id="FNanchor_116_202"></a><a href="#Footnote_116_202" class="fnanchor">[116]</a> un wann de P'stoor 't +Teeken gift, dat de hillige Handelunge läs gaunen schall, dooe ick +Se dat Kiind up de Aarm's, dat Se 't 'n P'stoor tohaulet. Man +Se schiölet sick jau nich verfehren<a name="FNanchor_117_203" id="FNanchor_117_203"></a><a href="#Footnote_117_203" class="fnanchor">[117]</a> wann 't vellichte an to schreggen +un to spalkern<a name="FNanchor_118_204" id="FNanchor_118_204"></a><a href="#Footnote_118_204" class="fnanchor">[118]</a> fänkt, wann't sick dat Suckerpüppken wual +uut'n Munde mümmeln mogte, of wann 'k em dat Müssken van +den naakeden Koppe riite un de P'stoor 'r em dat kaule Waater +up güt, dann 'k hewwe faarts wual mierket, dat 't 'n kritzigen, +gnatzigen<a name="FNanchor_119_205" id="FNanchor_119_205"></a><a href="#Footnote_119_205" class="fnanchor">[119]</a> Soldauten-Jungen is, daar de Aulen na wat met to +beliewen kriigen kiönet.</p> + +<p>Man dat was 't eegentlick nich wat 'k geeren van den aulen +Wiiwe wieten woll, deswiegen fröög ick wiider, af ick nich auck +<span class="pagenum"><a name="Page_17" id="Page_17">[17]</a></span>Geld wieten möste? Dat schiölet Se je wual sachte to bieter +kinnen, siä de riäterige Saabeltriine<a name="FNanchor_120_206" id="FNanchor_120_206"></a><a href="#Footnote_120_206" class="fnanchor">[120]</a>, dat de Geestlicken Nicks +ümmesüß n dooet un dat'r nin Minske sünner Betaalen up of +van der Welt kümmt. Ick dachte se scholl mi faarts düütlicker bescheen, +wat ick to offern harr, man daar woll se van sick sülwenst +nich recht met vor 'n Dag; deswiegen bat ick se, se mogte 't mi +dach met'n paar Wäärden Riige bi Riige toseggen, dann woll 'k 't +mi upschriiwen, dat 'k 't nich vergeite. Dau kreig ick abers wat +to häären, dat 'k'r mi baule vor verfehrt harre. Se un de P'stoor +siä dat unnewietene<a name="FNanchor_121_207" id="FNanchor_121_207"></a><a href="#Footnote_121_207" class="fnanchor">[121]</a> Wiif, göngen in eenen Rank un dann de +Köster un 't Aarmenbecken, un wann'k eer un den P'stoor jedder'n +wual 'n Spetzigesdaaler geiwe un den Köster un 'n Aarmenbecken +jidder 'n halwen Kroondaaler, dann konn 'k'r wual sau schickelk +met bestaunen, un dann kreige ick van Uänern in'n Dööpelhuuse +auck 'n lecker Schäulken Kaffe, daar nine Sigurgen to wöören, +met Suckerkringels un Krintenstuuten, saviel as mi man lüstede, +un wat 'k daar dann der jungen Kraummoor<a name="FNanchor_122_208" id="FNanchor_122_208"></a><a href="#Footnote_122_208" class="fnanchor">[122]</a> vor verehren woll, +dat stönne ganz in miinen Gefallen.</p> + +<p>Gatt's duusend Süüke! dacht ick in miinen Sinne, dat is de +Dokter schlau, dann dach wual 'ne uutverschiämde, inbellske<a name="FNanchor_123_209" id="FNanchor_123_209"></a><a href="#Footnote_123_209" class="fnanchor">[123]</a> aule +Hexe van'r Baamoor, de wo nich mehr, to'm minnsten dach jüst +sau viel sien will, as de P'stoor. Man 't kostede mi alldach miin +Geld, nett<a name="FNanchor_124_210" id="FNanchor_124_210"></a><a href="#Footnote_124_210" class="fnanchor">[124]</a> as se 't mi vor seggt harr, dann 'k woll mi van der +leigmuul'den Flaarschnuuten nich geeren wat nau driiwen lauten; +un 't Leigeste was na buawen batt<a name="FNanchor_125_211" id="FNanchor_125_211"></a><a href="#Footnote_125_211" class="fnanchor">[125]</a>, dat 'k 't vor düsse eene Keer<a name="FNanchor_126_212" id="FNanchor_126_212"></a><a href="#Footnote_126_212" class="fnanchor">[126]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_18" id="Page_18">[18]</a></span>faarts sau goot inerichtet harr, dat de grappsgierige<a name="FNanchor_127_213" id="FNanchor_127_213"></a><a href="#Footnote_127_213" class="fnanchor">[127]</a> Draake mi +nau den düssen, alle Niäsenlank in'n Huuse leig un mi to'n Vadderstande +näudigede, bes 'k'r dann dach an'tleste 'n resoluten Grentel<a name="FNanchor_128_214" id="FNanchor_128_214"></a><a href="#Footnote_128_214" class="fnanchor">[128]</a> +vorschauf, dat se mi nich bett kuomen doste<a name="FNanchor_129_215" id="FNanchor_129_215"></a><a href="#Footnote_129_215" class="fnanchor">[129]</a>, dann 't aunde mi, +dat se't'r nett up an e legt harr, dat se mi met anner Lüüe Blaagen +alle miine Kroondaalers afgäusken<a name="FNanchor_130_216" id="FNanchor_130_216"></a><a href="#Footnote_130_216" class="fnanchor">[130]</a> woll, dat 'k to leste man +met'n Stanke rüümen<a name="FNanchor_131_217" id="FNanchor_131_217"></a><a href="#Footnote_131_217" class="fnanchor">[131]</a> un met'n witten Stocke uut'n Lanne loopen +konnt harre.</p> + +<p>Der Kraummoor gaf ick auck 't Eere<a name="FNanchor_132_218" id="FNanchor_132_218"></a><a href="#Footnote_132_218" class="fnanchor">[132]</a> un luawede<a name="FNanchor_133_219" id="FNanchor_133_219"></a><a href="#Footnote_133_219" class="fnanchor">[133]</a> bito +vor den Jungen bes 'n Uutspriöke<a name="FNanchor_134_220" id="FNanchor_134_220"></a><a href="#Footnote_134_220" class="fnanchor">[134]</a> alle Jahr to Wihnachten 'n +K'rintenstuuten uut, daar 'n dicken Daaler in e backet sien schiöle, +daar ick auck eerlick Waart unner haulen hebbe; dann miin Luatelwaart +is alltiidt wiesen: <em class="gesperrt">Metdeelen un Baate giewen aarmet +nich</em><a name="FNanchor_135_221" id="FNanchor_135_221"></a><a href="#Footnote_135_221" class="fnanchor">[135]</a>.</p> + +<p><em class="gesperrt">'N Schwiin knüffket<a name="FNanchor_136_222" id="FNanchor_136_222"></a><a href="#Footnote_136_222" class="fnanchor">[136]</a> na wual, wann me em +entmodt of vorbigeht</em>; man de unbeschufte<a name="FNanchor_137_223" id="FNanchor_137_223"></a><a href="#Footnote_137_223" class="fnanchor">[137]</a> Junge +heft 't mi van siin Liewedaages nich es met 'n bittersten<a name="FNanchor_138_224" id="FNanchor_138_224"></a><a href="#Footnote_138_224" class="fnanchor">[138]</a> +Waarde Dank e wüst. Je nu! Lat 'ne 'r met loopen; he schall +de Welt na wual es kennen leeren.</p> + +<p class="poem"> +<i class="gesperrt">Jan, wult du düür de Welt,<br /> +most du di schmiigen un büügen.</i> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> +<p><a name="Footnote_1_87" id="Footnote_1_87"></a><a href="#FNanchor_1_87"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">dwaalen</em>: irren, umherirren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_88" id="Footnote_2_88"></a><a href="#FNanchor_2_88"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlecht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_89" id="Footnote_3_89"></a><a href="#FNanchor_3_89"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Aart</em>: Etwas, einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_90" id="Footnote_4_90"></a><a href="#FNanchor_4_90"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">deftig</em>: kräftig, stark, heftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_91" id="Footnote_5_91"></a><a href="#FNanchor_5_91"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">elennigen</em>: elend machen, abquälen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_92" id="Footnote_6_92"></a><a href="#FNanchor_6_92"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">quaasken</em>: läppisch, ungereimt reden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_93" id="Footnote_7_93"></a><a href="#FNanchor_7_93"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">lut</em>: lautet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_94" id="Footnote_8_94"></a><a href="#FNanchor_8_94"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Anlustern</em>: Anhören.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_95" id="Footnote_9_95"></a><a href="#FNanchor_9_95"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schmüüstern</em>: Lächeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_96" id="Footnote_10_96"></a><a href="#FNanchor_10_96"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">faaken</em>: oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_97" id="Footnote_11_97"></a><a href="#FNanchor_11_97"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">niggelken Wäärde</em>: sonderbaren Worten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_98" id="Footnote_12_98"></a><a href="#FNanchor_12_98"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Ick rieke</em>: ich denke, halte dafür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_99" id="Footnote_13_99"></a><a href="#FNanchor_13_99"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: ganz, eben, genau, gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_100" id="Footnote_14_100"></a><a href="#FNanchor_14_100"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Huusingedöönte</em>: Hausgeräth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_101" id="Footnote_15_101"></a><a href="#FNanchor_15_101"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Hööken</em>: Ecken, Winkeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_102" id="Footnote_16_102"></a><a href="#FNanchor_16_102"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Stiie</em>: Stätte, Bauergut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_103" id="Footnote_17_103"></a><a href="#FNanchor_17_103"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">man</em>: aber, doch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_104" id="Footnote_18_104"></a><a href="#FNanchor_18_104"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Fuulstööle</em>: Lehnstühle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_105" id="Footnote_19_105"></a><a href="#FNanchor_19_105"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">'t liik't</em>: es paßt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_106" id="Footnote_20_106"></a><a href="#FNanchor_20_106"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">halfböördig</em>: unächt, verbastardet, unvollkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_107" id="Footnote_21_107"></a><a href="#FNanchor_21_107"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">bidoon'ske</em>: zutrauliche, anschmiegende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_108" id="Footnote_22_108"></a><a href="#FNanchor_22_108"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: nützlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_109" id="Footnote_23_109"></a><a href="#FNanchor_23_109"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: gerade heraus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_110" id="Footnote_24_110"></a><a href="#FNanchor_24_110"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">verfumfeyede</em>: vernachlässigte, verdorbene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_111" id="Footnote_25_111"></a><a href="#FNanchor_25_111"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">grätts'k doonen</em>: großthun, prahlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_112" id="Footnote_26_112"></a><a href="#FNanchor_26_112"><span class="label">[26]</span></a> Das gewohnte »<em class="gesperrt">he</em>« verleitet den Landmann, wenn er hochdeutsch +sprechen will, dazu, dem »<em class="gesperrt">er</em>« ein h vorzusetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_113" id="Footnote_27_113"></a><a href="#FNanchor_27_113"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Paul</em>: Pfahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_114" id="Footnote_28_114"></a><a href="#FNanchor_28_114"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Geerkaamer</em>: (Geräthekammer) Sakristey.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_115" id="Footnote_29_115"></a><a href="#FNanchor_29_115"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">kiddelig Aus</em>: kitzliches Aas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_116" id="Footnote_30_116"></a><a href="#FNanchor_30_116"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Achterbeene</em>: Hinterbeine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_117" id="Footnote_31_117"></a><a href="#FNanchor_31_117"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs, tüs!</em>: ruhig, stille, sachte!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_118" id="Footnote_32_118"></a><a href="#FNanchor_32_118"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">(züüf) tööf</em>: warte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_119" id="Footnote_33_119"></a><a href="#FNanchor_33_119"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Verwank</em>: Gelegenheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_120" id="Footnote_34_120"></a><a href="#FNanchor_34_120"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">daskete</em>: drosch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_121" id="Footnote_35_121"></a><a href="#FNanchor_35_121"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Tag</em>: Zug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_122" id="Footnote_36_122"></a><a href="#FNanchor_36_122"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">daal</em>: herunter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_123" id="Footnote_37_123"></a><a href="#FNanchor_37_123"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">lu't</em>: lautet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_124" id="Footnote_38_124"></a><a href="#FNanchor_38_124"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">tüsken</em>: zwischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_125" id="Footnote_39_125"></a><a href="#FNanchor_39_125"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">A jas, a jas!</em>: Pfui, Pfui!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_126" id="Footnote_40_126"></a><a href="#FNanchor_40_126"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Moorsprauke</em>: Muttersprache.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_127" id="Footnote_41_127"></a><a href="#FNanchor_41_127"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: das Neue, Ungewöhnliche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_128" id="Footnote_42_128"></a><a href="#FNanchor_42_128"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: gänzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_129" id="Footnote_43_129"></a><a href="#FNanchor_43_129"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Bibärigheeden</em>: Albernheiten, Fratzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_130" id="Footnote_44_130"></a><a href="#FNanchor_44_130"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Tuäge</em>: Aufzüge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_131" id="Footnote_45_131"></a><a href="#FNanchor_45_131"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">beschonken</em>: berauscht, angetrunken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_132" id="Footnote_46_132"></a><a href="#FNanchor_46_132"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">putzig</em>: schnurrig, lustig, possierlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_133" id="Footnote_47_133"></a><a href="#FNanchor_47_133"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">allewisse weg</em>: in einem fort, beständig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_134" id="Footnote_48_134"></a><a href="#FNanchor_48_134"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">Tieckebaunen Miäl</em>: Pferdebohnen-Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_135" id="Footnote_49_135"></a><a href="#FNanchor_49_135"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">nietske</em>: sehr, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_136" id="Footnote_50_136"></a><a href="#FNanchor_50_136"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">Mest</em>: Messer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_137" id="Footnote_51_137"></a><a href="#FNanchor_51_137"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">'n farssen Keerl</em>: ein starker Kerl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_138" id="Footnote_52_138"></a><a href="#FNanchor_52_138"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">'n Palten</em>: ein Fetzen, Schnitte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_139" id="Footnote_53_139"></a><a href="#FNanchor_53_139"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">de Beckens vull schleit</em>: die Näpfe füllt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_140" id="Footnote_54_140"></a><a href="#FNanchor_54_140"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtern</em>: linken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_141" id="Footnote_55_141"></a><a href="#FNanchor_55_141"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">'n twas un wisse</em>: queer und fest.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_142" id="Footnote_56_142"></a><a href="#FNanchor_56_142"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">talldicke</em>: zolldicke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_143" id="Footnote_57_143"></a><a href="#FNanchor_57_143"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">'n biilings</em>: der Reihe nach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_144" id="Footnote_58_144"></a><a href="#FNanchor_58_144"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">lüstet</em>: beliebt, gefällt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_145" id="Footnote_59_145"></a><a href="#FNanchor_59_145"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schlart</em>: ein Klacks, Haufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_146" id="Footnote_60_146"></a><a href="#FNanchor_60_146"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: satt, gesättigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_147" id="Footnote_61_147"></a><a href="#FNanchor_61_147"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">unseligen</em>: schmutzigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_148" id="Footnote_62_148"></a><a href="#FNanchor_62_148"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Inschläunerske</em>: Aufgeberin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_149" id="Footnote_63_149"></a><a href="#FNanchor_63_149"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">drock'</em>: eilig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_150" id="Footnote_64_150"></a><a href="#FNanchor_64_150"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Bessemoor</em>: Großmutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_151" id="Footnote_65_151"></a><a href="#FNanchor_65_151"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Lickmäutigste</em>: was weich, zum Lecken ist.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_152" id="Footnote_66_152"></a><a href="#FNanchor_66_152"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">breetpanzede</em>: breitbauchige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_153" id="Footnote_67_153"></a><a href="#FNanchor_67_153"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Ütze</em>: Kröte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_154" id="Footnote_68_154"></a><a href="#FNanchor_68_154"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">Veerhachtiidds Gasteriggen</em>: vier hohen Festtags-Schmäuse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_155" id="Footnote_69_155"></a><a href="#FNanchor_69_155"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Prie'mt'roggens</em>: Präbendebrod, eine Art weißes Roggenbrod in +Westphalen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_156" id="Footnote_70_156"></a><a href="#FNanchor_70_156"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Kurreln</em>: Rollen, Scheiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_157" id="Footnote_71_157"></a><a href="#FNanchor_71_157"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Antkevaar</em>: Urgroßvater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_158" id="Footnote_72_158"></a><a href="#FNanchor_72_158"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">hartkösterig</em>: hart von Rinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_159" id="Footnote_73_159"></a><a href="#FNanchor_73_159"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">siin Mest nütte to wettet</em>: sein Messer tüchtig dazu geschärft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_160" id="Footnote_74_160"></a><a href="#FNanchor_74_160"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">Fäskegrund</em>: Riegel- (Gitter) Grund — (Faschinen).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_161" id="Footnote_75_161"></a><a href="#FNanchor_75_161"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">in eenen Rattse</em>: mit einem Risse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_162" id="Footnote_76_162"></a><a href="#FNanchor_76_162"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">tiärgeden</em>: zerrten, neckten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_163" id="Footnote_77_163"></a><a href="#FNanchor_77_163"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">toproostede</em>: zutrank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_164" id="Footnote_78_164"></a><a href="#FNanchor_78_164"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">kibbelkawweln</em>: widersprechen, zanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_165" id="Footnote_79_165"></a><a href="#FNanchor_79_165"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">rissen</em>: rutschen, fortgehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_166" id="Footnote_80_166"></a><a href="#FNanchor_80_166"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: durchaus, gar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_167" id="Footnote_81_167"></a><a href="#FNanchor_81_167"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Waarmölge</em>: Wermuth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_168" id="Footnote_82_168"></a><a href="#FNanchor_82_168"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">Piipenlüllsel</em>: Tabacks-Pfeifenjauche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_169" id="Footnote_83_169"></a><a href="#FNanchor_83_169"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">stump</em>: ganz und gar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_170" id="Footnote_84_170"></a><a href="#FNanchor_84_170"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Floomen</em>: Schweinefett.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_171" id="Footnote_85_171"></a><a href="#FNanchor_85_171"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Pruumen</em>: Pflaumen, Zwetschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_172" id="Footnote_86_172"></a><a href="#FNanchor_86_172"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">twas</em>: queer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_173" id="Footnote_87_173"></a><a href="#FNanchor_87_173"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">Raamenroot</em>: Ruß aus dem Schornstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_174" id="Footnote_88_174"></a><a href="#FNanchor_88_174"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_175" id="Footnote_89_175"></a><a href="#FNanchor_89_175"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_176" id="Footnote_90_176"></a><a href="#FNanchor_90_176"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">'n Liep' vull</em>: einen Löffel voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_177" id="Footnote_91_177"></a><a href="#FNanchor_91_177"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">doonen</em>: geben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_178" id="Footnote_92_178"></a><a href="#FNanchor_92_178"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">Schatthuasen</em>: Strümpfe ohne Fußende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_179" id="Footnote_93_179"></a><a href="#FNanchor_93_179"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlimm, elend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_180" id="Footnote_94_180"></a><a href="#FNanchor_94_180"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Aum</em>: Athem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_181" id="Footnote_95_181"></a><a href="#FNanchor_95_181"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">uut'n Eene</em>: aus einander.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_182" id="Footnote_96_182"></a><a href="#FNanchor_96_182"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">taubästig</em>: zähe; eigentlich hart von Rinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_183" id="Footnote_97_183"></a><a href="#FNanchor_97_183"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">wanken un waagen</em>: verkehren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_184" id="Footnote_98_184"></a><a href="#FNanchor_98_184"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">Bill</em>: Schnabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_185" id="Footnote_99_185"></a><a href="#FNanchor_99_185"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">ree</em>: fertig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_186" id="Footnote_100_186"></a><a href="#FNanchor_100_186"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">siine leewen Wüörmkes to'n Vermaak</em>: seinen lieben Kinderchen +zum Vergnügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_187" id="Footnote_101_187"></a><a href="#FNanchor_101_187"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">'t wööre'r wual liike nau</em>: es wäre wohl einerlei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_188" id="Footnote_102_188"></a><a href="#FNanchor_102_188"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">Eesen</em>: Grauen, Furcht, Entsetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_189" id="Footnote_103_189"></a><a href="#FNanchor_103_189"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">Hartebiiten</em>: Gewissensangst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_190" id="Footnote_104_190"></a><a href="#FNanchor_104_190"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">grein</em>: weinte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_191" id="Footnote_105_191"></a><a href="#FNanchor_105_191"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">to'r Läär giewen</em>: zum Besten geben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_192" id="Footnote_106_192"></a><a href="#FNanchor_106_192"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">nääe</em>: ungern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_193" id="Footnote_107_193"></a><a href="#FNanchor_107_193"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">Luaaen</em>: Loden, Zweige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_194" id="Footnote_108_194"></a><a href="#FNanchor_108_194"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">Wiien</em>: Weiden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_195" id="Footnote_109_195"></a><a href="#FNanchor_109_195"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Baa'moor</em>: Hebamme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_196" id="Footnote_110_196"></a><a href="#FNanchor_110_196"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">Vadderstand</em>: Gevatterstand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_197" id="Footnote_111_197"></a><a href="#FNanchor_111_197"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">F'rier</em>: Fourier.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_198" id="Footnote_112_198"></a><a href="#FNanchor_112_198"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">as de wat</em>: als Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_199" id="Footnote_113_199"></a><a href="#FNanchor_113_199"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">bi</em>: gegen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_200" id="Footnote_114_200"></a><a href="#FNanchor_114_200"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Steertvadder</em>: Nebenpathe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_201" id="Footnote_115_201"></a><a href="#FNanchor_115_201"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">kasselt</em>: getauft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_202" id="Footnote_116_202"></a><a href="#FNanchor_116_202"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Füntelsteen</em>: Taufstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_117_203" id="Footnote_117_203"></a><a href="#FNanchor_117_203"><span class="label">[117]</span></a> <em class="gesperrt">verfehren</em>: erschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_118_204" id="Footnote_118_204"></a><a href="#FNanchor_118_204"><span class="label">[118]</span></a> <em class="gesperrt">spalkern</em>: zappeln, trampeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_119_205" id="Footnote_119_205"></a><a href="#FNanchor_119_205"><span class="label">[119]</span></a> <em class="gesperrt">gnatzig</em>: grämlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_120_206" id="Footnote_120_206"></a><a href="#FNanchor_120_206"><span class="label">[120]</span></a> <em class="gesperrt">de riäterige Saabeltriine</em>: die rappelige Schwätzerin, die geschwätzige +Plaudertasche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_121_207" id="Footnote_121_207"></a><a href="#FNanchor_121_207"><span class="label">[121]</span></a> <em class="gesperrt">unnewieten</em>: unbescheiden, zudringlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_122_208" id="Footnote_122_208"></a><a href="#FNanchor_122_208"><span class="label">[122]</span></a> <em class="gesperrt">Kraummoor</em>: Wöchnerin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_123_209" id="Footnote_123_209"></a><a href="#FNanchor_123_209"><span class="label">[123]</span></a> <em class="gesperrt">inbellske</em>: eingebildete, stolze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_124_210" id="Footnote_124_210"></a><a href="#FNanchor_124_210"><span class="label">[124]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_125_211" id="Footnote_125_211"></a><a href="#FNanchor_125_211"><span class="label">[125]</span></a> <em class="gesperrt">buawen batt</em>: überdem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_126_212" id="Footnote_126_212"></a><a href="#FNanchor_126_212"><span class="label">[126]</span></a> <em class="gesperrt">vor düsse eene Keer</em>: mit diesem einen Male.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_127_213" id="Footnote_127_213"></a><a href="#FNanchor_127_213"><span class="label">[127]</span></a> <em class="gesperrt">grappsgierige</em>: habsüchtige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_128_214" id="Footnote_128_214"></a><a href="#FNanchor_128_214"><span class="label">[128]</span></a> <em class="gesperrt">Grentel</em>: Riegel, Vorreiber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_129_215" id="Footnote_129_215"></a><a href="#FNanchor_129_215"><span class="label">[129]</span></a> <em class="gesperrt">doste</em>: durfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_130_216" id="Footnote_130_216"></a><a href="#FNanchor_130_216"><span class="label">[130]</span></a> <em class="gesperrt">afgäusken</em>: ablocken, abzwacken; eigentlich: Jemandes Gutmüthigkeit +benutzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_131_217" id="Footnote_131_217"></a><a href="#FNanchor_131_217"><span class="label">[131]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Stanke rüümen</em>: einen Quark zurücklassen, kahl abziehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_132_218" id="Footnote_132_218"></a><a href="#FNanchor_132_218"><span class="label">[132]</span></a> <em class="gesperrt">'t Eere</em>: das Ihrige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_133_219" id="Footnote_133_219"></a><a href="#FNanchor_133_219"><span class="label">[133]</span></a> <em class="gesperrt">uutluawen</em>: vermachen, zusagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_134_220" id="Footnote_134_220"></a><a href="#FNanchor_134_220"><span class="label">[134]</span></a> <em class="gesperrt">Uutspriöcke</em>: Confirmation.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_135_221" id="Footnote_135_221"></a><a href="#FNanchor_135_221"><span class="label">[135]</span></a> <em class="gesperrt">aarmet nich</em>: macht nicht arm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_136_222" id="Footnote_136_222"></a><a href="#FNanchor_136_222"><span class="label">[136]</span></a> <em class="gesperrt">knüffket</em>: grunzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_137_223" id="Footnote_137_223"></a><a href="#FNanchor_137_223"><span class="label">[137]</span></a> <em class="gesperrt">unbeschuft</em>: unmanierlich, unbehobelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_138_224" id="Footnote_138_224"></a><a href="#FNanchor_138_224"><span class="label">[138]</span></a> <em class="gesperrt">bittersten</em>: geringsten, kleinsten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_225" id="Footnote_A_225"></a><a href="#FNanchor_A_225"><span class="label">[A]</span></a> bi mi to Lanne is de Rankornunge ungefeer de Düsse: +</p> +<p> +1. de Heer B'stoor; 2. de Heer Vuaget; 3. de Schoolmester; 4. de +Kierken P'rviiser's; 5. de Unnervuaget, of de Twankmester, as se 'ne auck +wual heetet; 6. de Baaemoor; 7. de Schniider; 8. de Schwiinehee'r, met'n +grauten Häären; 9. de Baartschräpper un Haarkläuwer; 10. de Bittker; +11. de Nachtwiäker met'r Riätern.</p></div> + +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_19" id="Page_19">[19]</a></span></p> + + +<h2><a name="An_miinen_Landsmann_N_N" id="An_miinen_Landsmann_N_N"></a>An miinen Landsmann N. N.</h2> + + +<h3><a name="Eerste_Breef" id="Eerste_Breef"></a>Eerste Breef.</h3> + +<p>As ick Ju vergaunen Meitiidt tospröök, leigen Ji mi an, +dat 'k Ju dach af un an es wier saunen aarigen Breef up Plattdüütsk +to schriiwen mogte, dann Juue Ölste harr 'sick an den vorrigen +elennige<a name="FNanchor_1_226" id="FNanchor_1_226"></a><a href="#Footnote_1_226" class="fnanchor">[1]</a> ergetzet un 'r mächtige nau verlanget, dat 'k dach +bi Tiidt un Geliegenheet es wier 'n Paar Riige uut'r Fieren loopen +lauten mogte. Den Gefallen will 'k Ju geeren doonen, dann +de eene Leefde is wisse der Annern werth un wi sind je auck sin +Liewe,<a name="FNanchor_2_227" id="FNanchor_2_227"></a><a href="#Footnote_2_227" class="fnanchor">[2]</a> van Schöölers Tiien an, dicke Fründe wiesen un de Ölste +was aparte alltiidt sau 'n leeflicken<a name="FNanchor_3_228" id="FNanchor_3_228"></a><a href="#Footnote_3_228" class="fnanchor">[3]</a> Kinnergeck, dat 'k 't em nau +na Dank weet, wo he us jümmeran Allens geern to Willen dää, +daar he van wüste, dat 't us man ichtens<a name="FNanchor_4_229" id="FNanchor_4_229"></a><a href="#Footnote_4_229" class="fnanchor">[4]</a> vergnöögen konn. Nu +bin 'k 'r faarts'n Sönndage Uänern<a name="FNanchor_5_230" id="FNanchor_5_230"></a><a href="#Footnote_5_230" class="fnanchor">[5]</a> bi an e fangen un schicke +Ju hier den eersten Breef, daar, wann uuse leewe Herrgatt Liewen +un Gesundheet lät, na wual 'n Paar achter nau kuomen kiönet.</p> + +<p>Bi der lesten Dansserigge, waar se sick alltohaupe sau elennige +goot<a name="FNanchor_6_231" id="FNanchor_6_231"></a><a href="#Footnote_6_231" class="fnanchor">[6]</a> verlusteert harren un bes up den bedrööweden Hiilenkiiker<a name="FNanchor_7_232" id="FNanchor_7_232"></a><a href="#Footnote_7_232" class="fnanchor">[7]</a> +van 'n Wichte, dat'r den ganzen uutspiirigen<a name="FNanchor_8_233" id="FNanchor_8_233"></a><a href="#Footnote_8_233" class="fnanchor">[8]</a> Auwend +in eene hen sau betüntelt<a name="FNanchor_9_234" id="FNanchor_9_234"></a><a href="#Footnote_9_234" class="fnanchor">[9]</a> un piilik<a name="FNanchor_10_235" id="FNanchor_10_235"></a><a href="#Footnote_10_235" class="fnanchor">[10]</a> 'n hier satt, <em class="gesperrt">as 'ne Uule<span class="pagenum"><a name="Page_20" id="Page_20">[20]</a></span> +in Stierwensnääen, dat van Teewes un Meewes Nicks +n wüste</em> un p’rfass nich uptodeggen was, me mogt’r auck met anstellen +wat me woll, sau seelenvergnööget wöören, — nu, daar was +et je auck schlichtens<a name="FNanchor_11_236" id="FNanchor_11_236"></a><a href="#Footnote_11_236" class="fnanchor">[11]</a> up an e legt und en Jedereene dröög’r je +auck’t Siine geeren to bi, — menden de Fruuslüüe, daar ick aparte +van all’ miin Liewe lank geeren met schnacket un hanteert hebbe, +dat ick et Plattdüütske dann dach na nich heel verleert harre un +et duchte mi auck, as wann se miine Naaskerigge na wual sau +jeewe<a name="FNanchor_12_237" id="FNanchor_12_237"></a><a href="#Footnote_12_237" class="fnanchor">[12]</a> geeren anlustern mogten.</p> + +<p>Miin beste Vermaak harr’k alldach met Juuer Aulsken, dann +<em class="gesperrt">de was</em> den ganzen Auwend <em class="gesperrt">sau küürsk, und harr’t alle in +eene hen sau drock un hille<a name="FNanchor_13_238" id="FNanchor_13_238"></a><a href="#Footnote_13_238" class="fnanchor">[13]</a>, as 'ne Katte de siewen +Pötte met ens to licken het</em>. Se was alltiidt all’n ranketank, +beliewet Wicht, as wi na tohaupe in’n Kergissem<a name="FNanchor_14_239" id="FNanchor_14_239"></a><a href="#Footnote_14_239" class="fnanchor">[14]</a> wöören un et +gefällt eene, wann me Söcke na der Hand es wier n süht un sick +uäwertüüget, dat de fröhlicke Sinn’r dach na sau wat inne bekliiwen +bliewen is. Mi is’t up’n Handvull Nooten sin Liewe auck +nich an e kuomen, wiete Ji wual, un ick gläuwe vorwahr, wann +wi auck de heele Nacht düür e daasket<a name="FNanchor_15_240" id="FNanchor_15_240"></a><a href="#Footnote_15_240" class="fnanchor">[15]</a> un rawawwet<a name="FNanchor_16_241" id="FNanchor_16_241"></a><a href="#Footnote_16_241" class="fnanchor">[16]</a> harren, +wi wöören’t aparte na nich mööe wooren. <em class="gesperrt">Putzen<a name="FNanchor_17_242" id="FNanchor_17_242"></a><a href="#Footnote_17_242" class="fnanchor">[17]</a> un Kortswiile +miötet 'r af un an driiwen weeren, harr jener +Mann wisse auck seggt, un harr siine Fruwwen met’r +Meßfuarken kiddelt</em>; man ganz <em class="gesperrt">sau butt streiken wi den +Baß dach nich</em>, dat schall us nin Minske nauseggen; dann +wann ick’r es Eenen tüsken schmeit, <em class="gesperrt">wöören Ji’r auck +faarts met allerhande aardige Aepsen un Himphamperiggen<a name="FNanchor_18_243" id="FNanchor_18_243"></a><a href="#Footnote_18_243" class="fnanchor">[18]</a><span class="pagenum"><a name="Page_21" id="Page_21">[21]</a></span> +uut’r Ölgemiölen achter inne</em>, dat’t +alle man in eenen Vergnöögen togaunen moste.</p> + +<p>Wat harren sick de Wichter abers auck up e tämt un wacker +maaket<a name="FNanchor_19_244" id="FNanchor_19_244"></a><a href="#Footnote_19_244" class="fnanchor">[19]</a>! <em class="gesperrt">Se stööken eene vorwahr in de Augen, as +Wihnachtspuppen un Pauskegger</em> un <em class="gesperrt">säugen se nich +alltohaupe uut, as wann se uut Hengelspötten drunken +harren</em>? Man <em class="gesperrt">de fiinen Stadtheerens wöören'r +auck alle in eene hen ümme to to klucken, as de Hahnens +ümme de Leggehööntkes</em>, un mi ducht de Aulen +dääen'r auck wual sau ganz unrecht nicht anne, wann se af un +an es na der Jügde ümme keiken, dann de is unerfahren un +däärlik, un 't is wual 'n wahr Luatelwaart<a name="FNanchor_20_245" id="FNanchor_20_245"></a><a href="#Footnote_20_245" class="fnanchor">[20]</a>, dat'r seggt: +»<em class="gesperrt">Wann de Voss anfänkt to preddigen, mot me de +Gauseküüken in Achte niemen.</em>«</p> + +<p>Abers 'r wöören auck sau'n Paar loorske <em class="gesperrt">Schleisters un +Bissewentken</em><a name="FNanchor_21_246" id="FNanchor_21_246"></a><a href="#Footnote_21_246" class="fnanchor">[21]</a><a name="FNanchor_22_247" id="FNanchor_22_247"></a><a href="#Footnote_22_247" class="fnanchor">[22]</a> manken, de wual nich to biister viele<a name="FNanchor_23_248" id="FNanchor_23_248"></a><a href="#Footnote_23_248" class="fnanchor">[23]</a> met +der gooen aulen Tiidt mehr in'n Sinne hebben mogten, <em class="gesperrt">as de +Koh na Büntke und de Bulle Joost hedde; dann de<span class="pagenum"><a name="Page_22" id="Page_22">[22]</a></span> +keiken uut hauge Fensters</em> un harren sieker wual all Husaaren +in 'n Quarteere hatt, de eer ann're Tucht un Tüürlüüre<a name="FNanchor_24_249" id="FNanchor_24_249"></a><a href="#Footnote_24_249" class="fnanchor">[24]</a> +leert harren. De hüütige Welt is nu eenmal nich anners, +un me weet leider wual, <em class="gesperrt">wo mehr 'me de Katten striepet, +wo häuger se den Steert hält</em>. — Et is al goot, dat me +de Kinner wat leeren lät, man et docht in 't Geheel nich, wann +me de Wichter <em class="gesperrt">in de Welt jahnen lät, as in 'n hallen +Pott</em>, dat se to viele nigge Tenten sehet un hääret; dann weeret'r +lichte Allerhööntkes van, to'm Minnsten bliiwet se nich resolut +un natüürlick <em class="gesperrt">un me mot'r herneigest sau schliie, schliie<a name="FNanchor_25_250" id="FNanchor_25_250"></a><a href="#Footnote_25_250" class="fnanchor">[25]</a> +met ümme gaun, as met'n Egge up'r Schwingen</em>. +Na miinen butten Begriepe dooet de Aulen up 'n Besten, <em class="gesperrt">wann +se eer de Brautläupen<a name="FNanchor_26_251" id="FNanchor_26_251"></a><a href="#Footnote_26_251" class="fnanchor">[26]</a> bi Tiien aart häuger hanget +un ninen Minsken wat up't Lickebrett<a name="FNanchor_27_252" id="FNanchor_27_252"></a><a href="#Footnote_27_252" class="fnanchor">[27]</a> legget</em>, dann +<em class="gesperrt">wann me de Düüfkes met Annisölge bestrickt, sind de +Aarende'r auck faarts achter. De Rüüens de 'n +Braaen ruacken hebb't, will't 'ne auck geeren belicken. +Waar Knuäckskes sind de düüget, dar gift't +auck Rüüens de se müüget</em>; seggt 'n ault Spreckwaart un +<em class="gesperrt">de 't Schmantpöttken<a name="FNanchor_28_253" id="FNanchor_28_253"></a><a href="#Footnote_28_253" class="fnanchor">[28]</a> nich vor de Katten waaret, +werd beschnoopet un beschlickert</em><a name="FNanchor_29_254" id="FNanchor_29_254"></a><a href="#Footnote_29_254" class="fnanchor">[29]</a>; daarümme <em class="gesperrt">is et vull +bieter vor de Wichter, met'r Uulen to sitten, as met'n +Jäckster<a name="FNanchor_30_255" id="FNanchor_30_255"></a><a href="#Footnote_30_255" class="fnanchor">[30]</a> to wippen</em>. De wiisen Aulen höölen'r al vor, <em class="gesperrt">me<span class="pagenum"><a name="Page_23" id="Page_23">[23]</a></span> +miöte de Ziegen den Steert nich to lank wassen lauten +un me kiöne ehr 'n Pott vull Fläue hööen, as 'ne +Bissewentke van 'n Wichte</em>. Wann me se eerst waarschuwwen<a name="FNanchor_31_256" id="FNanchor_31_256"></a><a href="#Footnote_31_256" class="fnanchor">[31]</a> +mot un seggen: »<em class="gesperrt">Kättken, hööt diine Kläuntkes</em>,« +is't de meesten Tiidt al to laate. <em class="gesperrt">Sau me de Gäuse wuöhnt, +sau gaaet se, un 'n Jäckster hüppelt, all waar he geht.</em></p> + +<p>He-Ji dat vosshärige Aapengesichte van 'n Jungen auck +wual 'n Käären betüürt<a name="FNanchor_32_257" id="FNanchor_32_257"></a><a href="#Footnote_32_257" class="fnanchor">[32]</a>, de sick sau viele up siin Danssen inbell'de +un sau 'n Narre was, dat he alle in eene hen vordanssen +woll? He harr achter auck na Platz e noog hatt un daar häärde +he eegentlick auck hen. <em class="gesperrt">De tralthackede Abelhans haspelde +sick un gönk spradden<a name="FNanchor_33_258" id="FNanchor_33_258"></a><a href="#Footnote_33_258" class="fnanchor">[33]</a>, as 'n Gaante<a name="FNanchor_34_259" id="FNanchor_34_259"></a><a href="#Footnote_34_259" class="fnanchor">[34]</a>, de 'n Liepel +in 'n Steerte heft</em>, un woll dat graute Waart jümmeran alleine +föören un <em class="gesperrt">daarbi schneit he alle wisse weg up<a name="FNanchor_35_260" id="FNanchor_35_260"></a><a href="#Footnote_35_260" class="fnanchor">[35]</a> dat +de Balkens knappeden</em>. Antleste verdraut he mi dach, dann +wann se 'n Menewett, oder 'n Schleifer födderden, <em class="gesperrt">speerde sick +de loorske<a name="FNanchor_36_261" id="FNanchor_36_261"></a><a href="#Footnote_36_261" class="fnanchor">[36]</a> Jantke vor allen Düüren as 'n Schruuthahne</em> +un woll allemal 'n Jägerschottsken, 'ne Hacke — se — se, +'n Radwasker un alle söcke Knuackenfillers hebben, un <em class="gesperrt">daar +gneesede<a name="FNanchor_37_262" id="FNanchor_37_262"></a><a href="#Footnote_37_262" class="fnanchor">[37]</a> he bi, as 'n Iisel de 'n Pund Braud kriigen +harr</em>. Man <em class="gesperrt">ick schneit'r em baule met'r Twassaagen</em><a name="FNanchor_38_263" id="FNanchor_38_263"></a><a href="#Footnote_38_263" class="fnanchor">[38]</a> +düür un siä: »Hanfentken! <em class="gesperrt">Diine Uptüäge sind hier +nich an e bracht, dann se klappet as 'n Kohdreck in 'n +Gaarenkietel</em>; deswiegen raae ick di, <em class="gesperrt">maack di man nich +allstogröön, Du Eckeltiewe<a name="FNanchor_39_264" id="FNanchor_39_264"></a><a href="#Footnote_39_264" class="fnanchor">[39]</a>, süß mogten di de<span class="pagenum"><a name="Page_24" id="Page_24">[24]</a></span> +Ziegen frieten.« Dat konn de Quieksteert<a name="FNanchor_40_265" id="FNanchor_40_265"></a><a href="#Footnote_40_265" class="fnanchor">[40]</a> an siin +seere Been<a name="FNanchor_41_266" id="FNanchor_41_266"></a><a href="#Footnote_41_266" class="fnanchor">[41]</a> biinen.</em></p> + +<p><em class="gesperrt">Buttke bi Buttke</em>; dat het: 'n Jeder bi siines Gliiken; +dann Ordnunge regeert de Welt, de Knüppel de Hunde un de +Kantschoo de Russen. Waar Colonus Schwalenbierg vordansset, +entfeerne sick 'n Jedder, de nich to 'n haugen Buurenstande häärt, +<em class="gesperrt">siä'k man; dau wöören siine Gärte<a name="FNanchor_42_267" id="FNanchor_42_267"></a><a href="#Footnote_42_267" class="fnanchor">[42]</a> baule gaar</em>.</p> + +<p>He mormelde na 'n Mundvull Wäärde in'n Baart un +<em class="gesperrt">harr' siinen Kraul<a name="FNanchor_43_268" id="FNanchor_43_268"></a><a href="#Footnote_43_268" class="fnanchor">[43]</a> wual geeren na ens wier begunnen</em>, +un mende, he wöör't wual aart fiiner gewuohnt, man ick +maakede em begriiplick, <em class="gesperrt">dat't up'r Baßviolen<a name="FNanchor_44_269" id="FNanchor_44_269"></a><a href="#Footnote_44_269" class="fnanchor">[44]</a> nich fiiner +'n gönge</em>, aparte wann me'n Keerl vor sick hebbe as he, +<em class="gesperrt">de van vorn 'n Iisel un van achter 'n Osse si</em>. Dat +schlauck he daal un schnupps was he beet un fönk an vor sick hen +to miimern<a name="FNanchor_45_270" id="FNanchor_45_270"></a><a href="#Footnote_45_270" class="fnanchor">[45]</a>, as wann he uäwerliä, wat bi söcke Ümmestände 't +Beste to doonen sii. Antleste, as he nau nich rissen<a name="FNanchor_46_271" id="FNanchor_46_271"></a><a href="#Footnote_46_271" class="fnanchor">[46]</a> woll, siä 'k +em sachte in't Ahr: Du Schlunkenschleef<a name="FNanchor_47_272" id="FNanchor_47_272"></a><a href="#Footnote_47_272" class="fnanchor">[47]</a> <em class="gesperrt">hest sin Liewe na +nin goot Gaaren spunnen un mendest, hier wual de +Jäcksters up 'n Neste to fangen</em>, man <em class="gesperrt">söcke Bieten +sind vor diinen Bill nich wuossen</em>. Wann du nu nich +wenner uutneggest, <em class="gesperrt">will'k di den Steert es upbiinen un +di es 'n Käären kasterviolen<a name="FNanchor_48_273" id="FNanchor_48_273"></a><a href="#Footnote_48_273" class="fnanchor">[48]</a>, dat du nich wieten +schast, waar du henkruupen wult</em>. Dau mogte em dann +dach bedünken, dat't wual't Klöökste wööre, <em class="gesperrt">dat he sick man nich +länger twasbäumen lööte un den Düüwel man bi<span class="pagenum"><a name="Page_25" id="Page_25">[25]</a></span> +Tiien up'r Nacken neime, dann begiignede he em +herneigest nich</em>. He schmeit den vössigen Kopp in de Nacken +un siä met 'n haufärrigen Gebähr, <em class="gesperrt">dat em jüst anstönd, as +wann 'n Kaulhaase sick tiigen 'n Waarwulf steggert: +»Auck de Löwwen miötet sick vor de Müggen waaren.« +Dat schlut as 'ne Tange up't Fierken</em>, entmodde ick em +un daarmet greip he na siinen Pollendeckel un <em class="gesperrt">wiege was de +aabele Praulhans, as wann he weg e puußet wööre</em>. +Söcke Lifflaffers<a name="FNanchor_49_274" id="FNanchor_49_274"></a><a href="#Footnote_49_274" class="fnanchor">[49]</a>, daar me wual van seggen kann: »<em class="gesperrt">Puchers +un Praulers sind nine Fechters</em>,« süht me wual faaken, +dann se bisset<a name="FNanchor_50_275" id="FNanchor_50_275"></a><a href="#Footnote_50_275" class="fnanchor">[50]</a> allerweggens herümme, daar se meenet dat 't wat +to haseleeren giewe; me kann se abers baule mööten; <em class="gesperrt">se wiiret +sick meestig met'n korten Stocke</em> un me kann se baule sau +tamm kriigen, dat me se up de Hand setten un wegpuußen kann, +as'n Flüüsen. Me het se hier un daar met'n rechten Naamen: +»<em class="gesperrt">Kaptein-Muule</em>.« — Sau geh't't, wann Gielgäuse<a name="FNanchor_51_276" id="FNanchor_51_276"></a><a href="#Footnote_51_276" class="fnanchor">[51]</a> sick +met Lüüen gemeen maaken will't, daar se nich tüsken häärt un +sick nich na regeeret —</p> + +<p>Grüüßet Liisken duusent mal van mi. Wo is't met den +däärlicken Wichte, is't auck na sau auwiisig<a name="FNanchor_52_277" id="FNanchor_52_277"></a><a href="#Footnote_52_277" class="fnanchor">[52]</a> un eesig<a name="FNanchor_53_278" id="FNanchor_53_278"></a><a href="#Footnote_53_278" class="fnanchor">[53]</a> vor +Gaffeltangen<a name="FNanchor_54_279" id="FNanchor_54_279"></a><a href="#Footnote_54_279" class="fnanchor">[54]</a> un Iweditzen<a name="FNanchor_55_280" id="FNanchor_55_280"></a><a href="#Footnote_55_280" class="fnanchor">[55]</a>? Wi leigen Jungens hebb't dat +aarme Lüüt'r faaken<a name="FNanchor_56_281" id="FNanchor_56_281"></a><a href="#Footnote_56_281" class="fnanchor">[56]</a> noog met e quielet un ick kann't mi nau +baule sülwent nich vergiewen, dat'k, as wi verbolgenen Niegenmäuners<a name="FNanchor_57_282" id="FNanchor_57_282"></a><a href="#Footnote_57_282" class="fnanchor">[57]</a> +eenes Daages in'n Haasebrooke herümme ränkstert<a name="FNanchor_58_283" id="FNanchor_58_283"></a><a href="#Footnote_58_283" class="fnanchor">[58]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_26" id="Page_26">[26]</a></span>un Miike<a name="FNanchor_59_284" id="FNanchor_59_284"></a><a href="#Footnote_59_284" class="fnanchor">[59]</a>, Pielpoggen<a name="FNanchor_60_285" id="FNanchor_60_285"></a><a href="#Footnote_60_285" class="fnanchor">[60]</a> Sprinkstaapels<a name="FNanchor_61_286" id="FNanchor_61_286"></a><a href="#Footnote_61_286" class="fnanchor">[61]</a> Läuwerkenpünße<a name="FNanchor_62_287" id="FNanchor_62_287"></a><a href="#Footnote_62_287" class="fnanchor">[62]</a>, +Iweditzen un alle söcke unnüsele<a name="FNanchor_63_288" id="FNanchor_63_288"></a><a href="#Footnote_63_288" class="fnanchor">[63]</a> Undeerte fangen harren, em es +saunen Lanksteert un e wieten<a name="FNanchor_64_289" id="FNanchor_64_289"></a><a href="#Footnote_64_289" class="fnanchor">[64]</a> in de Hand dää, <em class="gesperrt">daar et van +in'n Eene schaut<a name="FNanchor_65_290" id="FNanchor_65_290"></a><a href="#Footnote_65_290" class="fnanchor">[65]</a>, as wann'r 'n Schneischiöte<a name="FNanchor_66_291" id="FNanchor_66_291"></a><a href="#Footnote_66_291" class="fnanchor">[66]</a> van +'n Dacke stärtet</em>. Wann 'k 'r nau wual es an denke, wat wi +Düügenichte dat fromme Lüüt allmanngsens röökelause<a name="FNanchor_67_292" id="FNanchor_67_292"></a><a href="#Footnote_67_292" class="fnanchor">[67]</a> beleidigeden; +wann wi em de krawweliggen<a name="FNanchor_68_293" id="FNanchor_68_293"></a><a href="#Footnote_68_293" class="fnanchor">[68]</a> Eckeltiewen und Jockäuseangeln<a name="FNanchor_69_294" id="FNanchor_69_294"></a><a href="#Footnote_69_294" class="fnanchor">[69]</a> +achter't Bösken<a name="FNanchor_70_295" id="FNanchor_70_295"></a><a href="#Footnote_70_295" class="fnanchor">[70]</a> schmeiten, un den ganzen Kopp me't +Kliewen<a name="FNanchor_71_296" id="FNanchor_71_296"></a><a href="#Footnote_71_296" class="fnanchor">[71]</a> todeckeden un se em achternau in de langen Haare +to vertalterden<a name="FNanchor_72_297" id="FNanchor_72_297"></a><a href="#Footnote_72_297" class="fnanchor">[72]</a> dat 't 'n heelen Dag wat wier uuttoreen<a name="FNanchor_73_298" id="FNanchor_73_298"></a><a href="#Footnote_73_298" class="fnanchor">[73]</a> +un uuttofliggen<a name="FNanchor_74_299" id="FNanchor_74_299"></a><a href="#Footnote_74_299" class="fnanchor">[74]</a> harr, dann kann 'k 't mi nu nagraae auck +ganz goot begriipen, dat 't us all manngsens nütte lüük<a name="FNanchor_75_300" id="FNanchor_75_300"></a><a href="#Footnote_75_300" class="fnanchor">[75]</a> to +weeren moste un sick vorwahr auck wual geeren verschulkede<a name="FNanchor_76_301" id="FNanchor_76_301"></a><a href="#Footnote_76_301" class="fnanchor">[76]</a>, +wann wi leigen Jackhälse<a name="FNanchor_77_302" id="FNanchor_77_302"></a><a href="#Footnote_77_302" class="fnanchor">[77]</a> ankweimen; man in 'n Grunde +<span class="pagenum"><a name="Page_27" id="Page_27">[27]</a></span>harren wi dat sööte Kniip in 't Hertken dach sau leef, <em class="gesperrt">dat wi +em wual Sucker mümmeln mogt harren</em>. Af et 'r na +wual es an e denket, dat ick em, wann wi Beeden alleine wöören, +sau geeren 'n Küßken gaf?.. Daar kam mi Meggers Hiermken +es up to; de fröög mi, wo mi de Lickerigge grauts lüsten kiöne? +Man ick mende, wat 't dach wual Sööters up'r Welt n geiwe. +Dau siä de Schlapps van 'n Jungen, dann hest du sin Liewe na +wual nine Schwiineknuäckskes gnaaget<a name="FNanchor_78_303" id="FNanchor_78_303"></a><a href="#Footnote_78_303" class="fnanchor">[78]</a>?... Nu Söckes is e +wiesen, un <em class="gesperrt">Jungens sind Jungens un Fliegels togliik. +De Eene is van Rüggenstrau, de Annere is iewen sau. +Verstand un Naugedanken kuomet nich vor Jahren</em> +un <em class="gesperrt">de Jügde mot eerst 'n ittelke Paar Narrenschoo +verschliiten, vor dat se wiis werd</em>.</p> + +<p class="poem"> +"<i class="gesperrt">Ungetuagene Kinner,<br /> +gaaet to Wierke as Rinner.</i>"<br /> +</p> + +<p>Et gaae Ju toaupe wual! Neigstens mehr van söcke Saaken.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_226" id="Footnote_1_226"></a><a href="#FNanchor_1_226"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">elennige</em>: ist eigentlich ein in der westphälischen Mundart viel gebräuchliches +Vergrößerungswort, z. B. <em class="gesperrt">elennige wacker</em>: überaus hübsch. +<em class="gesperrt">elennige niederträchtig</em>: sehr herablassend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_227" id="Footnote_2_227"></a><a href="#FNanchor_2_227"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">sin Liewe</em>: stets, sein Lebelang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_228" id="Footnote_3_228"></a><a href="#FNanchor_3_228"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">leeflick</em>: liebreich, freundlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_229" id="Footnote_4_229"></a><a href="#FNanchor_4_229"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_230" id="Footnote_5_230"></a><a href="#FNanchor_5_230"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Uänern</em>: Nachmittag (Engl. <span class="antiqua">after noon</span>.)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_231" id="Footnote_6_231"></a><a href="#FNanchor_6_231"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">elennige goot</em>: besonders, sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_232" id="Footnote_7_232"></a><a href="#FNanchor_7_232"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Hiilenkiiker</em>: langgewachsener Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_233" id="Footnote_8_233"></a><a href="#FNanchor_8_233"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">uutspiirig</em>: ganz, völlig; <em class="gesperrt">ganz uutspiirig</em>, ist ein <span class="antiqua">pleonasmus</span>, +wie sie im Plattdeutschen oft vorkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_234" id="Footnote_9_234"></a><a href="#FNanchor_9_234"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">betüntelt</em>: albern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_235" id="Footnote_10_235"></a><a href="#FNanchor_10_235"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">piilik</em>: ängstlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_236" id="Footnote_11_236"></a><a href="#FNanchor_11_236"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">schlichtens</em>: lediglich, blos, hauptsächlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_237" id="Footnote_12_237"></a><a href="#FNanchor_12_237"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: einigermaßen, erträglich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_238" id="Footnote_13_238"></a><a href="#FNanchor_13_238"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">drock un hille</em>: eilig und geschäftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_239" id="Footnote_14_239"></a><a href="#FNanchor_14_239"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Kergissem</em>: Catechismus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_240" id="Footnote_15_240"></a><a href="#FNanchor_15_240"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">daasken</em>: dahlen, schnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_241" id="Footnote_16_241"></a><a href="#FNanchor_16_241"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">rawawwen</em>: schäckern, laut vergnügt sein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_242" id="Footnote_17_242"></a><a href="#FNanchor_17_242"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Putzen</em>: Possen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_243" id="Footnote_18_243"></a><a href="#FNanchor_18_243"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Aepsen un Himphamperiggen</em>: Affereien, lächerliche Geberden, +Kurzweil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_244" id="Footnote_19_244"></a><a href="#FNanchor_19_244"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">up e tämt un wacker maaket</em>: aufgeputzt und zierlich gekleidet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_245" id="Footnote_20_245"></a><a href="#FNanchor_20_245"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">Luatelwaart</em>: Losungswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_246" id="Footnote_21_246"></a><a href="#FNanchor_21_246"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Schleisters un Bissewentken</em>: <em class="gesperrt">Bissewentke</em>, ein leichtfertiges +Frauenzimmer, eine Lauftasche; <em class="gesperrt">Schleister</em> ist noch etwas schlimmer +als Bissewentke; etwa liederliches Geschöpf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_247" id="Footnote_22_247"></a><a href="#FNanchor_22_247"><span class="label">[22]</span></a> Bei der Niederschreibung dieser Briefe bin ich auf zwei Wörter gestoßen, +die sich mit unsern Buchstaben nicht wohl so schreiben lassen wie sie +eigentlich ausgesprochen werden. Es sind die Wörter: »Zissen und Bissen +(Bissewentke, Zissemänntken,)« in denen das darin vorkommende ss äußerst +weich auszusprechen ist. Ich getraue mir nicht, irgend einen andern Buchstaben +unsers Alphabets zu substituiren. Den der französischen Sprache Kundigen +schlage ich das französische <span class="antiqua">ç</span> (Cedille) vor, welches, obgleich es auch +wohl nicht völlig paßt, meines Dafürhaltens der Sache am nächsten kommt. +Sonst wird das ss in der Regel sehr scharf ausgesprochen: z. B. bissen, missen, +rissen etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_248" id="Footnote_23_248"></a><a href="#FNanchor_23_248"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">nich to biister viele</em>: nicht gar zu viel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_249" id="Footnote_24_249"></a><a href="#FNanchor_24_249"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Tucht un Tüürlüüre</em>: Zucht und Lebensart; Sitten; von <em class="gesperrt">tüüren</em>: +betrachten, beobachten, und <em class="gesperrt">Lüüe</em>: Leute; vielleicht auch aus dem Französischen: +<span class="antiqua">tirlirer</span> oder <span class="antiqua">tournure</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_250" id="Footnote_25_250"></a><a href="#FNanchor_25_250"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">schliie, schliie</em>: leise, leise; sachte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_251" id="Footnote_26_251"></a><a href="#FNanchor_26_251"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Brautläupe</em>: ein rundes hölzernes Brodgefäß, statt des Brotkorbes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_252" id="Footnote_27_252"></a><a href="#FNanchor_27_252"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Lickebrett</em>: ein Brettchen, worauf den Hunden und Katzen ihr +Futter gegeben wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_253" id="Footnote_28_253"></a><a href="#FNanchor_28_253"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Schmantpöttken</em>: Rahmtöpfchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_254" id="Footnote_29_254"></a><a href="#FNanchor_29_254"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">beschnoopet un beschlickert</em>: (sind gleichbedeutend) benascht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_255" id="Footnote_30_255"></a><a href="#FNanchor_30_255"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Jäckster</em>: Elster.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_256" id="Footnote_31_256"></a><a href="#FNanchor_31_256"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">waarschuwwen</em>: warnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_257" id="Footnote_32_257"></a><a href="#FNanchor_32_257"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">betüüren</em>: beobachten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_258" id="Footnote_33_258"></a><a href="#FNanchor_33_258"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">spradden gaun</em>: sich spreitzen, brüsten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_259" id="Footnote_34_259"></a><a href="#FNanchor_34_259"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Gaante</em>: Gänserich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_260" id="Footnote_35_260"></a><a href="#FNanchor_35_260"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">upschniien</em>: aufschneiden, lügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_261" id="Footnote_36_261"></a><a href="#FNanchor_36_261"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">loorsk</em>: läufisch, liederlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_262" id="Footnote_37_262"></a><a href="#FNanchor_37_262"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">gneesen</em>: grinsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_263" id="Footnote_38_263"></a><a href="#FNanchor_38_263"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Twassaage</em>: Queersäge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_264" id="Footnote_39_264"></a><a href="#FNanchor_39_264"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Eckeltiewe</em>: Maykäfer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_265" id="Footnote_40_265"></a><a href="#FNanchor_40_265"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Quieksteert</em>: Bachstelze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_266" id="Footnote_41_266"></a><a href="#FNanchor_41_266"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">seere Been</em>: dürres, trockenes krankes Bein. Spillbein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_267" id="Footnote_42_267"></a><a href="#FNanchor_42_267"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Gärte</em>: Grütze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_268" id="Footnote_43_268"></a><a href="#FNanchor_43_268"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Kraul</em>: <em class="gesperrt">Choral</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_269" id="Footnote_44_269"></a><a href="#FNanchor_44_269"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Baßviole</em>: Baßgeige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_270" id="Footnote_45_270"></a><a href="#FNanchor_45_270"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">miimern</em>: Gesichter schneiden. (vielleicht von <span class="antiqua">mimus</span>)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_271" id="Footnote_46_271"></a><a href="#FNanchor_46_271"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">rissen</em>: abgehen, fortgehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_272" id="Footnote_47_272"></a><a href="#FNanchor_47_272"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">Schlunkenschleef</em>: ein langweiliger fauler Kerl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_273" id="Footnote_48_273"></a><a href="#FNanchor_48_273"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">kasterviolen</em>: prügeln, peinigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_274" id="Footnote_49_274"></a><a href="#FNanchor_49_274"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Lifflaffers</em>: läppische, abgeschmackte Menschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_275" id="Footnote_50_275"></a><a href="#FNanchor_50_275"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">bissen</em>: umherlaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_276" id="Footnote_51_276"></a><a href="#FNanchor_51_276"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Gielgäuse</em>: Goldammer; fig. Gelbschnäbel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_277" id="Footnote_52_277"></a><a href="#FNanchor_52_277"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">auwiisig</em>: albern, verzogen, eigensinnig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_278" id="Footnote_53_278"></a><a href="#FNanchor_53_278"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">eesig</em>: grauhaft, furchtsam.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_279" id="Footnote_54_279"></a><a href="#FNanchor_54_279"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Gaffeltangen</em>: Ohrwürmer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_280" id="Footnote_55_280"></a><a href="#FNanchor_55_280"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Iweditzen</em>: Eidechsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_281" id="Footnote_56_281"></a><a href="#FNanchor_56_281"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">faaken</em>: oft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_282" id="Footnote_57_282"></a><a href="#FNanchor_57_282"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">verbolgenen Niigenmäuners</em>: verwegenen Neuntödter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_283" id="Footnote_58_283"></a><a href="#FNanchor_58_283"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">herümme ränkstert</em>: herumgesprungen, gelärmt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_284" id="Footnote_59_284"></a><a href="#FNanchor_59_284"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Miike</em>: Eggerlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_285" id="Footnote_60_285"></a><a href="#FNanchor_60_285"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Pielpoggen</em>: die jungen noch geschwänzten Frösche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_286" id="Footnote_61_286"></a><a href="#FNanchor_61_286"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">Sprinkstaapels</em>: Heuschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_287" id="Footnote_62_287"></a><a href="#FNanchor_62_287"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Läuwerken-Pünße</em>: <em class="gesperrt">Läuwerken</em>: Lerchen; <em class="gesperrt">Pünße</em>: noch nackte +junge Vögel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_288" id="Footnote_63_288"></a><a href="#FNanchor_63_288"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">unnüsel</em>: schmutzig, eckelhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_289" id="Footnote_64_289"></a><a href="#FNanchor_64_289"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">un e wieten</em>: unbemerkt, unbewußt; in anderer Bedeutung auch +gewissenlos, begehrlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_290" id="Footnote_65_290"></a><a href="#FNanchor_65_290"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Eene scheeten</em>: zusammenfahren, erschrecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_291" id="Footnote_66_291"></a><a href="#FNanchor_66_291"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schneischiöte</em>: ein herabstürzender Haufen Schnee; Lawine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_292" id="Footnote_67_292"></a><a href="#FNanchor_67_292"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">röökelaus</em>: ruchlos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_293" id="Footnote_68_293"></a><a href="#FNanchor_68_293"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">krawwelig</em>: krabbelnd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_294" id="Footnote_69_294"></a><a href="#FNanchor_69_294"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Jockäuse-Angeln</em>: <em class="gesperrt">Jockäuse</em>: (von Jucken und Aas) Hagebutten; +<em class="gesperrt">Angeln</em>: Grannen; also die Grannen welche um den Kernen der Hagebutten +sitzen und ein heftiges Jucken auf der Haut hervorbringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_295" id="Footnote_70_295"></a><a href="#FNanchor_70_295"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Bösken</em>: Brustlatz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_296" id="Footnote_71_296"></a><a href="#FNanchor_71_296"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Kliewen</em>: Kletten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_297" id="Footnote_72_297"></a><a href="#FNanchor_72_297"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">to vertalterden</em>: festrieben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_298" id="Footnote_73_298"></a><a href="#FNanchor_73_298"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">uuttoreen</em>: auszukämmen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_299" id="Footnote_74_299"></a><a href="#FNanchor_74_299"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">uuttofliggen</em>: auszureinigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_300" id="Footnote_75_300"></a><a href="#FNanchor_75_300"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">lüük</em>: empfindlich, mistrauisch, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_301" id="Footnote_76_301"></a><a href="#FNanchor_76_301"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">verschulkede</em>: verbarg, versteckte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_302" id="Footnote_77_302"></a><a href="#FNanchor_77_302"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Jackhals</em>: ungezogener Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_303" id="Footnote_78_303"></a><a href="#FNanchor_78_303"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">gnaaget</em>: genagt, abgenagt.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Tweede_Breef" id="Tweede_Breef"></a>Tweede Breef.</h3> + +<p>Ji wöören des Auwends wisse auck 'n Praus<a name="FNanchor_1_304" id="FNanchor_1_304"></a><a href="#Footnote_1_304" class="fnanchor">[1]</a> met de Solospielers +in 'n Gange, man mi duchte, <em class="gesperrt">Juue Pannkouke gönk +auck up Stelten un wat Ji wünnen, daar schall Juue +Schattsteen<a name="FNanchor_2_305" id="FNanchor_2_305"></a><a href="#Footnote_2_305" class="fnanchor">[2]</a> wual nich grauts<a name="FNanchor_3_306" id="FNanchor_3_306"></a><a href="#Footnote_3_306" class="fnanchor">[3]</a> van rauken</em>, dann Ji +harren alle wisse weg de Hände in der Tasken un keiken in eene +hen ümme, <em class="gesperrt">af de Katte Juuen Schliipsteen na nich +brachte</em>; man de woll Ju wat prussen<a name="FNanchor_4_307" id="FNanchor_4_307"></a><a href="#Footnote_4_307" class="fnanchor">[4]</a>. Wel in 'n Spelle +nin Glücke hebben schall, mot'r sick nich to lange met afgiewen un +<span class="pagenum"><a name="Page_28" id="Page_28">[28]</a></span>konn he miinswiegen auck bes an 'n Ellenbuagen in't Geld tasten, +un ick meene dat 't up'n besten was, dat Ji'r Ju bi Tiien bi weg +bisseden, süß harren Ji auck wual sachte 'n Paar Gott mit uns +verjunkern un verklautfiägen konnt; dann daar was aparte een +Kunkelfuusert met bi, <em class="gesperrt">de harr't in 'n Griepe as de Pracher +de Luus un meggede Ju alltohaupe dat Gres vor 'n +Fööten weg</em>; dann wann he 'n ganzen Haup wunnen harr, +sackede he bi un wann he dann elenniget un iäckstert<a name="FNanchor_5_308" id="FNanchor_5_308"></a><a href="#Footnote_5_308" class="fnanchor">[5]</a> wöörd, +woll he antleste auck wual 'n Niäsendrüppel wier in 'n Gruwwelgrawwel +schmiiten<a name="FNanchor_6_309" id="FNanchor_6_309"></a><a href="#Footnote_6_309" class="fnanchor">[6]</a>; dann 't was Eene van de De<a name="FNanchor_7_310" id="FNanchor_7_310"></a><a href="#Footnote_7_310" class="fnanchor">[7]</a>, <em class="gesperrt">de nich +eher schiitet, se miöten dann eerst vull'nkuomen 'ne +Maultiidt wier wieten</em>. Vor Söcke mag me sick aparte wual +hööen, dann <em class="gesperrt">dat sind de rechten Finnenkiikers</em><a name="FNanchor_8_311" id="FNanchor_8_311"></a><a href="#Footnote_8_311" class="fnanchor">[8]</a>.</p> + +<p>Wann 'k wual es hier un daar Geliegenheet wahrnieme up +Spielers un eer Bedriif to achten, fiine ick'r de meesten Tiidt Een +of Annern manken, den ick 'ne maagere Mügge heete. »<em class="gesperrt">De +maagern Müggen biitet<a name="FNanchor_9_312" id="FNanchor_9_312"></a><a href="#Footnote_9_312" class="fnanchor">[9]</a> schaarp</em>«, as Ji wual wietet, +un wann me se geweeren lät, un se sick satt un vull suagen hewwet, +fleeget se antleste singend un triumpheerend weg. Nich 'n +Spiir anners maaket 't de »maagern Müggen« daar ick van küüre, +auck. Se pöttket'r<a name="FNanchor_10_313" id="FNanchor_10_313"></a><a href="#Footnote_10_313" class="fnanchor">[10]</a> eerste sau goot asse gaar Nicks bi un achternau +gaaet se'r man schlichtens<a name="FNanchor_11_314" id="FNanchor_11_314"></a><a href="#Footnote_11_314" class="fnanchor">[11]</a> up uut, dat se de annern Metspielers +uutsuuget un wan se hebbt wat se kriigen kiönet, dooet +se nett as de Müggen auck, se lachet in eer Füüstken un —- sühdaar +gaaet se hen, bes se wier schmächtig<a name="FNanchor_12_315" id="FNanchor_12_315"></a><a href="#Footnote_12_315" class="fnanchor">[12]</a> sind; dann kuomet se +<span class="pagenum"><a name="Page_29" id="Page_29">[29]</a></span>sachtkes wier an e schlieken, un settet sick hällekens<a name="FNanchor_13_316" id="FNanchor_13_316"></a><a href="#Footnote_13_316" class="fnanchor">[13]</a> wier daal, +waar se't desmaulens sau goot toliggen hatt harren; man dann +kriiget se auck insgemeen bi Tiien 'n Tick an 'n Poll<a name="FNanchor_14_317" id="FNanchor_14_317"></a><a href="#Footnote_14_317" class="fnanchor">[14]</a>, dat 'n +dat Blootsuugen bett<a name="FNanchor_15_318" id="FNanchor_15_318"></a><a href="#Footnote_15_318" class="fnanchor">[15]</a> vergeht. <em class="gesperrt">Up den Kaarten stahet +Krüüße</em>, seggt 'n wahr Luatelwaart<a name="FNanchor_16_319" id="FNanchor_16_319"></a><a href="#Footnote_16_319" class="fnanchor">[16]</a>. Wann dat dach 'n Jeder +bedenken mogte! —</p> + +<p class="poem"> +De't Spell nich kann,<br /> +de bliiw 'r van;<br /> +Dann 't is 'n leigen Kraum,<br /> +Dreegsam Huapen un 'n waaken 'n Draum.<br /> +</p> + +<p>Daar fällt mi 'n Spaas bi in, den 'k Ju bi düsser Geliegenheet +dach auck to'm Besten giewen mot. Hüütiges Daages scholl +söckes wat es vorkuomen, <em class="gesperrt">dann scholl 'ne de Huuk<a name="FNanchor_17_320" id="FNanchor_17_320"></a><a href="#Footnote_17_320" class="fnanchor">[17]</a> vorsieker +wual lichtet weeren</em>.</p> + +<p>Een P'stoor, de Nicks leiwer n dää, as dat he alle Auwend +met de grauten Buuren Soolo spielde, kwam auck es up 'n hilligen +Wihnachts Auwend met siine K'rnuuten in 'n Werthshuuse +tohaupe. Se spielden bes in de deepe Nacht henin un rööpen alle +wisse weg<a name="FNanchor_18_321" id="FNanchor_18_321"></a><a href="#Footnote_18_321" class="fnanchor">[18]</a> »Trumf uut! Trumf uut!« Man antleste keik de eene +Buur na der Klokken<a name="FNanchor_19_322" id="FNanchor_19_322"></a><a href="#Footnote_19_322" class="fnanchor">[19]</a> un siä: Heer P'stoor, et is allenhand<a name="FNanchor_20_323" id="FNanchor_20_323"></a><a href="#Footnote_20_323" class="fnanchor">[20]</a> +wual Tiidt, dat wi innehaulet, dann de Köster schall wual wenner<a name="FNanchor_21_324" id="FNanchor_21_324"></a><a href="#Footnote_21_324" class="fnanchor">[21]</a> +na'r Kasuchte<a name="FNanchor_22_325" id="FNanchor_22_325"></a><a href="#Footnote_22_325" class="fnanchor">[22]</a> lüüen, un wi kiönet je Muaren bi Tiien wier +<span class="pagenum"><a name="Page_30" id="Page_30">[30]</a></span>anfangen. Man de P'stoor siä: »Na ens <em class="gesperrt">Trumf uut</em>!« — +Dau baut em de Megger 'ne Wedde an, dat he dat uäwer 'ne +halwe Stunne in der hölten 'n Bücksen<a name="FNanchor_23_326" id="FNanchor_23_326"></a><a href="#Footnote_23_326" class="fnanchor">[23]</a> nich seggen drofte. +Man de Paape nam de Wedde an. He lööp gawwe<a name="FNanchor_24_327" id="FNanchor_24_327"></a><a href="#Footnote_24_327" class="fnanchor">[24]</a> na'r +Weeme<a name="FNanchor_25_328" id="FNanchor_25_328"></a><a href="#Footnote_25_328" class="fnanchor">[25]</a>, stöök siine Beffkes<a name="FNanchor_26_329" id="FNanchor_26_329"></a><a href="#Footnote_26_329" class="fnanchor">[26]</a> vor un hönk de schwarten Manteln +ümme, un met 'n Ümmesehens stönd he up 'n Priekestoole +un <em class="gesperrt">sag sau fromm un sau barmhartig<a name="FNanchor_27_330" id="FNanchor_27_330"></a><a href="#Footnote_27_330" class="fnanchor">[27]</a> uut, as wann +he siin Liewe nin Waater flöömet<a name="FNanchor_28_331" id="FNanchor_28_331"></a><a href="#Footnote_28_331" class="fnanchor">[28]</a> harre</em>. De Buur +siines Deels satt auck ganz andächtig in siinen Stoole un luurde, +afscheuns he wual schlaupensmaute was, as 'n Pinkstoss, wat'r +kuomen woll. Dau fönk de Paape siine Wäärde an met: »Trumf +uut! Trumf uut!« sagen die lästerlichen Spieler, die leider oft bis +zum hellen Morgen in den Wirthshäusern sitzen und an Gott und +sein heiliges Wort nicht denken; ich aber, ich rede anders: »Triumph! +sage ich, Triumph und nochmals Triumph! uns ist heute der +Heiland geboren;« etc. un daarmet harr he siine Wedde rieken<a name="FNanchor_29_332" id="FNanchor_29_332"></a><a href="#Footnote_29_332" class="fnanchor">[29]</a> +wunnen.</p> + +<p>De P'stöörs up 'n Lande hebb't 't dann dach allmangsens +röökelause suur un leige, aparte wann 'r viele Süükte un Stierflickheet +unner'n Lüüen is un dat gebüüret sick<a name="FNanchor_30_333" id="FNanchor_30_333"></a><a href="#Footnote_30_333" class="fnanchor">[30]</a> meestig bi Wintersdaagen, +wann de Buur nich buutenwierken<a name="FNanchor_31_334" id="FNanchor_31_334"></a><a href="#Footnote_31_334" class="fnanchor">[31]</a> kann, dat he +upp 'n Besten gewuohnt is, un in de räukerigen Kaamern, de +'t heele Jahr uut un in nich e lüftet weeret un daar se bi Uawenstanke<a name="FNanchor_32_335" id="FNanchor_32_335"></a><a href="#Footnote_32_335" class="fnanchor">[32]</a> +un Luchtequalm, faaken met'n half Stiige Köppe un +<span class="pagenum"><a name="Page_31" id="Page_31">[31]</a></span>mehr, in e piekelt sittet, as de Heeringe in der Tunnen, un uchtewierket<a name="FNanchor_33_336" id="FNanchor_33_336"></a><a href="#Footnote_33_336" class="fnanchor">[33]</a> +un spinnet den ganzen Dag düür bes 'n laaten Auwend, +dat se in de Piöle<a name="FNanchor_34_337" id="FNanchor_34_337"></a><a href="#Footnote_34_337" class="fnanchor">[34]</a> kruupet. Daar böötet<a name="FNanchor_35_338" id="FNanchor_35_338"></a><a href="#Footnote_35_338" class="fnanchor">[35]</a> se dann sau unwiis +bi in, dat'n dat Schweet jümmeran van'n Köppen dobbelt<a name="FNanchor_36_339" id="FNanchor_36_339"></a><a href="#Footnote_36_339" class="fnanchor">[36]</a>. +Dann wann de Buur inbott, bott he auck faarts wisse<a name="FNanchor_37_340" id="FNanchor_37_340"></a><a href="#Footnote_37_340" class="fnanchor">[37]</a> in, dann +he ment, he miöt 'r auck wat van spüüren kiönen, dat'r Füür in'n +Uawen sii. Un wann 't 'n dann antleste allstoheet werd, trecket +se'r de Wämmse un Huasen<a name="FNanchor_38_341" id="FNanchor_38_341"></a><a href="#Footnote_38_341" class="fnanchor">[38]</a> bi uut. Mot'r dann es Eene na +Buuten, dann thüüt he siin Wammes nich eerst lange wier an +un löpt sau bläutet un glöönig as he is, hen waar he wat to +doonen heft, scholl't auck in 'n Keller of buuten's Huuses sien. +De Uawens, de de Buuren hewwet, sind meestig Pottuawens un +ümme Kuäle of Holt to bespuaren, werd'r auck faaken na den +ganzen Dag vor Minsken un Vee up e kuaket un dat gift tohaupe +'n Qualm, de in der Helle wual nich duller sienen mag. Gemeen +hen is auck de Duurk<a name="FNanchor_39_342" id="FNanchor_39_342"></a><a href="#Footnote_39_342" class="fnanchor">[39]</a>, of de Schlaupstiie der Aulen un Kinner, +de meestig alle tohaupe in eenen Bedde ligget, sau feer de Duurk +nich düürschiiret is, met in 'n Stuawen, de lät sick friilick na der +Diälen to wual uapen doon, dat de Huusheere 's Nachts up 't +Huus passen kann, wann den Vee wat ankümmt of süß wat +vorfällt, dat 'n verducht; man in 'n Winter dooet se 'ne nich baule +läss, dann 'r gönge toviele Wiermte met verluaren un de Buur +<span class="pagenum"><a name="Page_32" id="Page_32">[32]</a></span>hält 'r aparte vull van, dat me Nicks ümme kuomen lauten un de +Wiermte, de'r eenmal inne sii, tohaupe waaren miöte. Dat se sick +bi söcke Ummestände dann auck baule allerhande Leigheet to trecket, +kann 'n vernünftig Minske hennige<a name="FNanchor_40_343" id="FNanchor_40_343"></a><a href="#Footnote_40_343" class="fnanchor">[40]</a> begriipen; man den Buuren +mag me vorpreddigen wat me will, he kann van siinen aulen +Trant<a name="FNanchor_41_344" id="FNanchor_41_344"></a><a href="#Footnote_41_344" class="fnanchor">[41]</a> nich aflauten un blift 'r stiifköppig bi, dat de Aulen 't +auck sau maaket hebben. (Man met'r Haufarth is 't alldach 'n +anner Dink, as Ji in'n veerden Breewe sehn schiölet). Deswiegen +sind de Wintermaunde auck alltiidt de Besten vor de Dokters un +Kuulengriäwers un de unsachtesten vor de Geestlicken.</p> + +<p>Ick weet na wual dat miin siälige Vaader mangsens wual +twee of dreemal in eener Nacht na'n Kranken to'n Bericht<a name="FNanchor_42_345" id="FNanchor_42_345"></a><a href="#Footnote_42_345" class="fnanchor">[42]</a> e +haalet wöörd; man dann is't gemeeniglick auck Matthei am Lesten. +Ens nam he mi es met, dat ick de Lüchten driägen moste, <em class="gesperrt">as de +aulen Wiiwer kortens sauviele Heeen tocket harren</em><a name="FNanchor_43_346" id="FNanchor_43_346"></a><a href="#Footnote_43_346" class="fnanchor">[43]</a>, +dat'r 'n unwiise deepen Schnei lag; dann he gönk nich geeren +alleine un uuse Au'm-Hinnerk<a name="FNanchor_44_347" id="FNanchor_44_347"></a><a href="#Footnote_44_347" class="fnanchor">[44]</a> de al van 'r Attemstiidt<a name="FNanchor_45_348" id="FNanchor_45_348"></a><a href="#Footnote_45_348" class="fnanchor">[45]</a> +hier stännig quiinet un süüket harr, harr sick jüst auck e legt. As +miin Vaader an't Seekenlaager tratt, fröög he den Kranken: Nun, +mein Freund, wie ist's mit Euch? Dau siä de Aule vellichte to'm +<span class="pagenum"><a name="Page_33" id="Page_33">[33]</a></span>eersten Male in siinen Liiwen de Wahrheit, dann he anwerde: Ach +Heere, <em class="gesperrt">ick düüge nich viel</em>.</p> + +<p>As he siin Amt nu verrichtet harr, bat he de Aulsken +ümm 'n Käären<a name="FNanchor_46_349" id="FNanchor_46_349"></a><a href="#Footnote_46_349" class="fnanchor">[46]</a> to drinken vor sick un vor mi. De Buuren +in uusen Kaspel sind van Natuur nütte goothartig un +dat was de Aulske auck. Se haalde faarts 'n eeren Becken +met sööte Mielke; man dat Becken was van der lesten Maultiidt +hier na wual nich wier upe wuosken, dann 'r satt nau +sa'n dicken Gniist<a name="FNanchor_47_350" id="FNanchor_47_350"></a><a href="#Footnote_47_350" class="fnanchor">[47]</a> van'r Middageskost inne, dat't eene aneekelde +un sau weenig miinen Vaader as mi'r mehr na lüsten konn. Wi +siäen: Mielke drünken wi nich geeren, dann de balgede<a name="FNanchor_48_351" id="FNanchor_48_351"></a><a href="#Footnote_48_351" class="fnanchor">[48]</a> to viele; +se mogte us dach leewer 'n Glas klaar Waater haalen. Dat konn' +wual scheenen, mende de Aulske, man dat scheine eer dach aparte +alsto minne; se woll, dat se us ichts wat Bieteres verehren konn'. +Se gönk'r wier uut un brachte 'n graut Beerglas, daar wual hunnert +duusent Fleegentippels inne seiten un dat harr se up Buuren +Wiise sau e faatet, dat se dree Finger in't Glas stieken un de +annern beeden 'r buuten lauten harr. Met der Hand harr se sau +luuter iewen vor uusen Augen den Kranken Aulen verrenoveert<a name="FNanchor_49_352" id="FNanchor_49_352"></a><a href="#Footnote_49_352" class="fnanchor">[49]</a> +un't begript sick, dat us dat Glas Waater na mehr to wiiren was, +as de Mielke in den fuulen<a name="FNanchor_50_353" id="FNanchor_50_353"></a><a href="#Footnote_50_353" class="fnanchor">[50]</a> Nappe. Man dat Möörken woll +us alldach geeren wat to Gooe doonen un woll wual all' dat Beste +hiergiewen, dat 't man harr'; 't sochte un raakede allerweggens herümme +un kwam antleste met 'n lütken Medeziin Glaase an, daar +'ne Baartfiere<a name="FNanchor_51_354" id="FNanchor_51_354"></a><a href="#Footnote_51_354" class="fnanchor">[51]</a> inne satt un siä to miinen Vaader: Ick harr 'n +Sönndaage en halwen Oort Bostwiin vor den Aulen van 'n +Schiermegger haalen lauten, daar streik ick em sau hen un wier +met de Baartfieren 'n Käären van up de Tungen, wann he allsto +<span class="pagenum"><a name="Page_34" id="Page_34">[34]</a></span>amböstig<a name="FNanchor_52_355" id="FNanchor_52_355"></a><a href="#Footnote_52_355" class="fnanchor">[52]</a> ankede, dat he sick af un an es 'n Lütk<a name="FNanchor_53_356" id="FNanchor_53_356"></a><a href="#Footnote_53_356" class="fnanchor">[53]</a> verännern +scholl un et duchte mi auck, as wann he'r anteerste auck wual 'n +lütk Uprücksel<a name="FNanchor_54_357" id="FNanchor_54_357"></a><a href="#Footnote_54_357" class="fnanchor">[54]</a> na kreig; man nu he't Nachtmaul binnen heft, +schall'r de Aum<a name="FNanchor_55_358" id="FNanchor_55_358"></a><a href="#Footnote_55_358" class="fnanchor">[55]</a> auck wual wenner<a name="FNanchor_56_359" id="FNanchor_56_359"></a><a href="#Footnote_56_359" class="fnanchor">[56]</a> uut gaunen un as ick +ne't leste Mal uäwer de Tungen tröck, aunde<a name="FNanchor_57_360" id="FNanchor_57_360"></a><a href="#Footnote_57_360" class="fnanchor">[57]</a> he'r aparte al sau +recht Nicks mehr af. Den Buddel stieke he in de Tasken un striike +he'r sick unnerwieges hen un wier wat van uäwer de Tungen, +dat he sick in den leigen Wiere 'n bieten vernöchtert. Un hier +hebb'k auck wat vor den lütken Willem. Den schall de wiie Weg +aparte wual nütte suur<a name="FNanchor_58_361" id="FNanchor_58_361"></a><a href="#Footnote_58_361" class="fnanchor">[58]</a> e wooren sien; un daarmet gaf se mi 'n +Kröömken Suckerkanngen, den se in 'n aulen Plünnen to e wickelt +harr un uut'r Bilaaen<a name="FNanchor_59_362" id="FNanchor_59_362"></a><a href="#Footnote_59_362" class="fnanchor">[59]</a> in 'n Schreine kreig. Uuse Aule konn't +nich mehr in 'n Munde hebben, siä se, deswiegen most' ick't'r em +eersten wier uutniemen; ick hebb't sau goot af e drägt as 'k man +konn, dat't nich heel wegschmelten scholl, man ganz dräuge schall't +aparte na wual nich sienen, deswiegen steck du't leewer faarts achter +de Kuusen<a name="FNanchor_60_363" id="FNanchor_60_363"></a><a href="#Footnote_60_363" class="fnanchor">[60]</a>; 't schall nütte goot vor 'n Hoosten sien; de Wiind +geht alldach hüüte elennige schrau un streffe<a name="FNanchor_61_364" id="FNanchor_61_364"></a><a href="#Footnote_61_364" class="fnanchor">[61]</a> un ick hewwe aparte +eersten wual häärt, dat du allmangsens 'n Käären anstäst.</p> + +<p>Wann du wier in kümmst, kannst du diine Mutter wual +seggen, tiigens Wihnachten woll'k uusen Priäm 'n<a name="FNanchor_62_365" id="FNanchor_62_365"></a><a href="#Footnote_62_365" class="fnanchor">[62]</a> auck bringen +un dann scholl'r auck 'ne Mettwuost bi sienen na der rechten aulen +<span class="pagenum"><a name="Page_35" id="Page_35">[35]</a></span>Maute, dat wann de Heere de Schnäppelende up 'n Kopp leggt, +se bes up de Eeren daal hangen schall, dat he 'r met Gemack +met'n Foote in triäen kann, un ick woll'r auck to'n neigesten de +dicksten Diärme to uutsööken; un dat Priäm'n-Braud scholl auck +bieter sienen, dann wi hebb't düt mal den Braudroggen nütte up'n +Wegger<a name="FNanchor_63_366" id="FNanchor_63_366"></a><a href="#Footnote_63_366" class="fnanchor">[63]</a> hat, dat'r gaaruut nich'n Spiir Raae<a name="FNanchor_64_367" id="FNanchor_64_367"></a><a href="#Footnote_64_367" class="fnanchor">[64]</a> un Daspern<a name="FNanchor_65_368" id="FNanchor_65_368"></a><a href="#Footnote_65_368" class="fnanchor">[65]</a> +of Hiärk<a name="FNanchor_66_369" id="FNanchor_66_369"></a><a href="#Footnote_66_369" class="fnanchor">[66]</a> manken bliewen is, un de Möller schall 't Miäl to'n +neigsten bieter büülen, un dann schiöle't auck faartan siin richtige +Gewicht van vertig Pund hebben. Dat vergit nich, Willemken, +dann frögget sick diine Mutter. De Aule was altomits in wat Deelen +wual 'n Gärtenteller<a name="FNanchor_67_370" id="FNanchor_67_370"></a><a href="#Footnote_67_370" class="fnanchor">[67]</a> un föllt up Stiien wat nowwe<a name="FNanchor_68_371" id="FNanchor_68_371"></a><a href="#Footnote_68_371" class="fnanchor">[68]</a> un +plogde mi allmanngsens 's Muarens, wann ick fliitig uchtewierkede<a name="FNanchor_69_372" id="FNanchor_69_372"></a><a href="#Footnote_69_372" class="fnanchor">[69]</a> +un he na met'n fuulen Meese in 'n Piölen banklammerde<a name="FNanchor_70_373" id="FNanchor_70_373"></a><a href="#Footnote_70_373" class="fnanchor">[70]</a>, wual +uut'r Butzen<a name="FNanchor_71_374" id="FNanchor_71_374"></a><a href="#Footnote_71_374" class="fnanchor">[71]</a> to to roopen: Du undööf'lke Schlunßer<a name="FNanchor_72_375" id="FNanchor_72_375"></a><a href="#Footnote_72_375" class="fnanchor">[72]</a>, <em class="gesperrt">sticke +den Dag nich an</em>; doo de Lucht uut, sühst du nich, dat de +Sünne al uäwer'n Tuun kickt? Man daarbi was he alldach na +nich sau leige as 'r to<a name="FNanchor_73_376" id="FNanchor_73_376"></a><a href="#Footnote_73_376" class="fnanchor">[73]</a>, dann he woll't wual geeren bi Eene +waaren, dat wi den Biedelsack nich up 'n Tuun to hangen bruukeden, +un mende 't all'nhand bieter met mi, as 't lööt; dann van +Harten harr he mi dach nütte leef un dää mi, as he nau konn<a name="FNanchor_74_377" id="FNanchor_74_377"></a><a href="#Footnote_74_377" class="fnanchor">[74]</a>, +bi Dage un Nacht geeren Allens to Willen. »<em class="gesperrt">Waaren is Hebben</em>« +mende he wual, man he heft mi un annre gooe Lüüe düür siine Knappschoosterigge +dann dach auck mannig Verdreet an e daun. Nu, ick will't, +<span class="pagenum"><a name="Page_36" id="Page_36">[36]</a></span>wann he mi nich mehr in 'n Wiege steht, met'r Gatteshülpe nau un +nau Allens wual wier goot maaken un in de Riige bringen<a name="FNanchor_75_378" id="FNanchor_75_378"></a><a href="#Footnote_75_378" class="fnanchor">[75]</a>, +waar he se met beknäppet het.</p> + +<p>Mi kwam wat an un ick fröög de Aulsken, waar de Fruu +Meggern wööre, dann sau hedde de Afoort in uusen Huuse; dat +verstönd se anteerste nich, man as'k't eer düütlicker maakede, siä se: +Met söcke Wiitlöftigheeden hält de Buur sick nich up, de dooet +söckes wat alltiidt uut friier Hand uäwer de Hacken weg, un wi +bringet 't meestig achter 't Backs<a name="FNanchor_76_379" id="FNanchor_76_379"></a><a href="#Footnote_76_379" class="fnanchor">[76]</a> an de Müüren, of tüsken de +Fiikesbaunen<a name="FNanchor_77_380" id="FNanchor_77_380"></a><a href="#Footnote_77_380" class="fnanchor">[77]</a>; ick woll di den Weg wual wiisen, man ick rieke, +du schast 'ne alleine wual fiinen, dann 'r staaet Wegwiisers e noog +langes 'n Haagen, dat du nich betwielen<a name="FNanchor_78_381" id="FNanchor_78_381"></a><a href="#Footnote_78_381" class="fnanchor">[78]</a> kannst. Wann du de +Bücksen<a name="FNanchor_79_382" id="FNanchor_79_382"></a><a href="#Footnote_79_382" class="fnanchor">[79]</a> wual<a name="FNanchor_80_383" id="FNanchor_80_383"></a><a href="#Footnote_80_383" class="fnanchor">[80]</a> nich alleine wier to kriigen kannst, dann kumm +man wier na mi, dann will 'k se di faste wier toknäupen.</p> + +<p>Nin Minske fröggede sick abers mehr, wann de Daaenklokke +gönk, as wi leigen Schooljungens, dann dat gaf allemal 'n fuulen +Dag un'n fröödig Gelag. Wi göngen met 'n Köster na'n Daaenhuuse; +man unnerweggens sogden wi auck wual bito Vuugelnester, +de wi dann vertiggeden of uutneimen un de Jungen unner de +Müssen up'n Koppe verhudden<a name="FNanchor_81_384" id="FNanchor_81_384"></a><a href="#Footnote_81_384" class="fnanchor">[81]</a>. Dann gebüürde 't sick auck wual +es, dat een of anner Junge 'r nich an dachte, dat he de Vüügel +unner der Müssen verschulket<a name="FNanchor_82_385" id="FNanchor_82_385"></a><a href="#Footnote_82_385" class="fnanchor">[82]</a> harr un wann wi us dann in 'n +Daaenhuuse buawen an 'n Koppende der Daaenkiste in 'n halwen +Kringe<a name="FNanchor_83_386" id="FNanchor_83_386"></a><a href="#Footnote_83_386" class="fnanchor">[83]</a> upstelleden un eerst de schäune Daaenkroone van Klietergold<a name="FNanchor_84_387" id="FNanchor_84_387"></a><a href="#Footnote_84_387" class="fnanchor">[84]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_37" id="Page_37">[37]</a></span>un Schmeltekrallen<a name="FNanchor_85_388" id="FNanchor_85_388"></a><a href="#Footnote_85_388" class="fnanchor">[85]</a> un dat Hiemdekleid<a name="FNanchor_86_389" id="FNanchor_86_389"></a><a href="#Footnote_86_389" class="fnanchor">[86]</a>, dat met +Liindschlööfen<a name="FNanchor_87_390" id="FNanchor_87_390"></a><a href="#Footnote_87_390" class="fnanchor">[87]</a> van allerhande Klööre un met'n ganzen Haup +schäune Bloomenstrüüser up e tämt<a name="FNanchor_88_391" id="FNanchor_88_391"></a><a href="#Footnote_88_391" class="fnanchor">[88]</a> was, daar auck wier sau +viel Klietergold tüsken glitzerde<a name="FNanchor_89_392" id="FNanchor_89_392"></a><a href="#Footnote_89_392" class="fnanchor">[89]</a>, dat't eene in de Augen funkelde +as de Steeren an 'n Hiewen<a name="FNanchor_90_393" id="FNanchor_90_393"></a><a href="#Footnote_90_393" class="fnanchor">[90]</a><a name="FNanchor_B_419" id="FNanchor_B_419"></a><a href="#Footnote_B_419" class="fnanchor">[B]</a>, bejahneden un de Müssen +afniemen mosten, de Vüügel 'r uut turreden un de Jungens in +vullen Singen uut'r Riige un de Vüügel nausprüngen un nauschnappeden.</p> + +<p>Dann kwam de Daaenbittker met'n grauten Kuarwe, daar he +lange Dreepenniges-Stuuten<a name="FNanchor_91_394" id="FNanchor_91_394"></a><a href="#Footnote_91_394" class="fnanchor">[91]</a> inne harr, daar jeder Junge eenen +van kreig un achterin haalde he 'ne graute steenerne Kruuken met +Brannewiin un 'n paar Drinkgliäser un gaf jedern Jungen 'n +Schluck un 'n Köster wual 'n Paar; dann wöörd gemeeniglick 'n +Versk von den schäunen Daaenleede »Zwey Ort', o Mensch, +hast du vor dir etc.« sungen, man de Meesten harren na noog an +den dräugen Stuuten to knuuwen, un dachten auck wual mehr an +twee Oort Brannewiin as an 'n Hiemel un de Hölle; deswiegen +kann me sick sachte vorstellen, wo 't met 'n Singen gönk, aparte +wann se de Wiise<a name="FNanchor_92_395" id="FNanchor_92_395"></a><a href="#Footnote_92_395" class="fnanchor">[92]</a> nich recht n konnen un de Hauptsängers nich +nauhelpen wollen; dann lööten se 'r den Köster allfaaken alleine up +sitten, wat se uut Düüwelskeet auck wual es doonen wollen, wann +de H'p'zepter<a name="FNanchor_93_396" id="FNanchor_93_396"></a><a href="#Footnote_93_396" class="fnanchor">[93]</a>, 's vorrigen Daages wual es kruusköpps'k e +<span class="pagenum"><a name="Page_38" id="Page_38">[38]</a></span>wiesen was; dann de Schooljungens düüget mangsens in 'n Felle +nicks un böötet 't 'n Schoolmester meestig duwwelt wier in, wann +he 'ne es de Maute up 'n Puckel nuamen heft. Daarup fönk de +P'stoor siine Parentatione an un wann he 'r met ferrig n was, +kwam de Bittker na ens met'r Brannewiins-Pullen un fröög +wier ümme, af eenen nau wat lüstede. Unners dessen wöörd dat +Liik<a name="FNanchor_94_397" id="FNanchor_94_397"></a><a href="#Footnote_94_397" class="fnanchor">[94]</a> up 'n Waagen büürt, un de Troorwiiwer schmeiten de +Hüllekens<a name="FNanchor_95_398" id="FNanchor_95_398"></a><a href="#Footnote_95_398" class="fnanchor">[95]</a> uäwer 'n Kopp un setteden sick vorne up 'n Waagen, +daar 'n schmööe<a name="FNanchor_96_399" id="FNanchor_96_399"></a><a href="#Footnote_96_399" class="fnanchor">[96]</a> Strauküssen vor eer torechte maaket was un +höölen de witten Schnuffdööker vor't Gesichte, as wann se wual +Gauseegger griinen wollen; man dat was 'n de meesten Tiidt +wual nich recht Bedacht, aparte wann't 'n junk Ehemann, of 'ne +junge Fruwwe was, de wi wegsüngen; dann uäwerliäen se bi +eerer Troor auck wual geeren al bi Tiien, wat He of Se wual vor +Eene wier hebben mogte; dann se haulet'r vull van, »<em class="gesperrt">friske +Egger, gooe Egger</em>.« Wi Schöölers mosten bi twee un twee +vorup un singen allewisseweg bes na'n Kierkhuawe: »Alle Menschen +müssen sterben etc.« dat us de Struate<a name="FNanchor_97_400" id="FNanchor_97_400"></a><a href="#Footnote_97_400" class="fnanchor">[97]</a> antleste ganz heeser wöörd, +'t Wier mogte auck sienen sau leige as 't man woll.</p> + +<p>Dann höölt de P'stoor wier 'n Sermoon bi 'n Graawe un +wann't Graf tofüllet was, antleste nau 'n drüdden in der Kierken +van'n Preddigestoole. Wann dat alle af e daun was, gönk't na +Hierm Lährs Huuse un daar gaf 't wier lange Stuutens, Beer +un Brannewiin un Piipen un T'back, sau viele eene man lüstede, +un de gawwen Schöölers wöören alltiidt de Eersten un sochten sick +de grätsten Stuuten uut, daar se sick faaken wunnerlick bi räupeden, +zankeden un katzebalgeden, un den heelen Uänern herümme ränksterden +as Hingsteföllens.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_39" id="Page_39">[39]</a></span></p> + +<p>Dat was dann de ganze Troor- un Andachtserwekkunge, daar +de leigen Schöölers to beroopen wöören.</p> + +<p>Gatt Laf un Dank, dat de unkristlicke Misbruuk dach af e +kuomen is!!!</p> + +<p>Hüüte süßket se hen un wier up 'n Duärpern de Daaen auck +al wual es met 'n veerstimmigen K'raule in 'n lesten Schlaup. +Dat raaket auck den taubästigsten Hartnacken eher an 't Gemööte, +un dat mag sieker uuse leewe Herrgatt sülwenst leewer anlustern, +as de ehrdaagske unsachte Gröölerigge.</p> + +<p>Söckes wat bringet alle de bietern Schoolinrichtungen to +Wiege, daar wi de Obrigheit nich e noog vor danken kiönet, wann +wi 't in 'n Allgemeenen man eerst recht insehnen wollen.</p> + +<p>De Schooltwank un dat Schoolgeld schint der Mehrheit wual +drückender un lästiger, aparte wann se viele Blaagen hebbet, de se +nich mehr schooleschulken kiönet, as in aulen Tiien; man de +Jüügde leert 'r upstunds auck eerlick wat vor, un wat is der +Minskheet wual deenlicker un bieter, as gooe Lehre un Wiisheet! —</p> + +<p>Wo mannig teggenjährig Hanfentken van 'n Jungen gift siinen +Aulen hüutiges Daages al wual wat to raaen up, <em class="gesperrt">daar he +nine Mowwen antosetten weet un nine Melodigge +up kann</em>, un dat he, wann he sick vor den rappschieterigen +Bengel nich blaut giewen will, sick anners nich to helpen süht, +as dat he em tostätt: Junge verpacke di un plauge mi nich, du +sühst je wual, dat ick nine Tiidt hebbe, na alle diine Potthaaken +wier to kiiken; ick weet 't jüst Alle wual un iewen sau goot as +de Schoolmester, man 't sitt mi achter in der Kiipen; deswiegen +kann ick di reefaarts nich e helpen. Un wat menst du auck wual: +Scholl ick den Schoolmester na nauhelpen, de 'r siin gooe Geld +vor krigt, dat he ju schnöpperigen Huukenackenjungens al wiiser +maaken will, as de Aulen siin Liewe hebbt weeren konnt un wooren +sind. Deswiegen schiere di weg un kumm mi met söcke Plaugerigge +siin Liewe nich wier.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_40" id="Page_40">[40]</a></span></p> +<p>Wo regeert 't sick dann upstunds met Juuen Mäßigkeets-Vereene? +Daar gift 't allmanngsens auck wual es wat bi to lachen +un dat is je auck al goot, dann de Saake is 'r je nich to bewenn't, +dat 'm 'r bi griinen schiöle. —</p> + +<p>In eener Versammlunge wöörd de Frauge vor e legt, wo't wual togaunen +mogte, dat de Fruuslüüe den Vereene sau minntallig<a name="FNanchor_98_401" id="FNanchor_98_401"></a><a href="#Footnote_98_401" class="fnanchor">[98]</a> bitrööen.</p> + +<p>De Eene mende düt, de Annere dat. Man antleste stönd 'r 'n +grauten Wiisepint<a name="FNanchor_99_402" id="FNanchor_99_402"></a><a href="#Footnote_99_402" class="fnanchor">[99]</a> up un siä: Miine Heerens, wann 'k 'r miine +wahre Meenunge auck to seggen mag, sau is 'r miines Achtens +nich to biister viele anne geliegen, of dat Wiiwervolk bitrett' of +nich; ick vor miin Part doo'r to'm Minnsten nich grauts up uut. +Ick mogte wual wünsken, dat se 'n aparten Vereen vor sick uprichteden, +dann 'n ault Jeddewaart seggt all met Geschick: »<em class="gesperrt">Buttke +bi Buttke</em>,« un ick hewwe de Saake hen un wier all noog erfahren, +de Fruuslüüe haulet us dach ninen Stich.</p> + +<p>Vor'n paar Jahren harr'k auck es dat Anhäären van 'n raaren<a name="FNanchor_100_403" id="FNanchor_100_403"></a><a href="#Footnote_100_403" class="fnanchor">[100]</a> +Infalle. In der Stadt harren se sick eenerweggens vertellt, dat 'n +Kaupmann, de bes daarto auck staark met Finkeljochen handelt +harr, siinen ganzen Vorraut buuten de Paarten bringen un met +ens upbrennen woll. Dat vertellde 'n Buur faarts as he inkam +an siine Inliggers<a name="FNanchor_101_404" id="FNanchor_101_404"></a><a href="#Footnote_101_404" class="fnanchor">[101]</a>, man de konnen Söckes nich begriipen un +menden 't wööre dann dach Jammer un Schaae un sündlick 'r +to, dat se de leewe Gattesgauwe sau undööflick vernietigen<a name="FNanchor_102_405" id="FNanchor_102_405"></a><a href="#Footnote_102_405" class="fnanchor">[102]</a> wollen; +daar schollen se se dach leewer 'n aarmen Minsken vor tokuomen +lauten. — De harr van 'n <em class="gesperrt">Caplaun Seling</em> siine Leeder +sieker na Nicks e häärt of sehnen.</p> + +<p>Man, Spaaß bi Siite; wel der gooen Saake nich eerlick +bitrett, de is vorwahr met Bliindheet e schlaagen, of will met +<span class="pagenum"><a name="Page_41" id="Page_41">[41]</a></span>hellen Augen nich sehnen un ment't nich eerlick met sick sülwenst, +met de Siinen un de Minskheet in 'n Allgemeenen.</p> + +<p>Met der Gatteshülpe beliewe wi 't abers nau, dat de unnüüsele, +verniinige Drank heel wier uut'r Welt e preddiget werd; dann +se sind'r je allerweggens, sagaar bi de wilden Hannaaken-Völker, +al net met in 'n Tuage, dat se 'ne nau un nau dat Brannewiinssuupen +towiiren maaket un afleeret un wann 't ichtens Gattes +Wille is, dat wi Friäe un Eenigkeet in der Welt wier kriiget un +behaulet, dann schiöl' Ji Ju alldach na es verniggen<a name="FNanchor_103_406" id="FNanchor_103_406"></a><a href="#Footnote_103_406" class="fnanchor">[103]</a>, met wat +korte Stöcke sick alle de hartnackeden Tiigenstäuners<a name="FNanchor_104_407" id="FNanchor_104_407"></a><a href="#Footnote_104_407" class="fnanchor">[104]</a> wiiren willt.</p> + +<p>Dat me den Brannewiin nich missen un 'r met 'n Muttse<a name="FNanchor_105_408" id="FNanchor_105_408"></a><a href="#Footnote_105_408" class="fnanchor">[105]</a> +van afstaunen kiöne un drüüwe, is vorwahr man Daarheet un +Ööwerigge<a name="FNanchor_106_409" id="FNanchor_106_409"></a><a href="#Footnote_106_409" class="fnanchor">[106]</a>; dat weet 'k bi mi sülwenst, dann ick hewwe van +jungen Jahren an al manigen Drüppen uäwerbüürt un, aparte +met de <span class="antiqua">Pique-forçers</span><a name="FNanchor_107_410" id="FNanchor_107_410"></a><a href="#Footnote_107_410" class="fnanchor">[107]</a><a name="FNanchor_C_420" id="FNanchor_C_420"></a><a href="#Footnote_C_420" class="fnanchor">[C]</a> wual manig duwwelt Alexanderglas +<span class="pagenum"><a name="Page_42" id="Page_42">[42]</a></span>in 'n Daage van veeruntwintig Stunnen — dann vor Brannewiinssuuperigge +harren de in e felleden<a name="FNanchor_108_411" id="FNanchor_108_411"></a><a href="#Footnote_108_411" class="fnanchor">[108]</a> Wöösebraaken<a name="FNanchor_109_412" id="FNanchor_109_412"></a><a href="#Footnote_109_412" class="fnanchor">[109]</a> nine Nacht +— un in 'n Kriige van 1814/15 alleine däglicks wual 'ne Kanne +van den äusigen Tüüge suapen, daar wi, Gatt si 'ne gnäidig! +auk es gröönen Viktrill<a name="FNanchor_110_413" id="FNanchor_110_413"></a><a href="#Footnote_110_413" class="fnanchor">[110]</a> inne fäunen; dann dautomaulen mende +me dat hääre to de S'ldautenruuserigge met to, as de Düümlink +to'n Handsken, oder as de Baart to 'n Bucke, un de't Meeste +uäwerhaalen kiöne, harr auck de meeste Kurasie.</p> + +<p>Man ick woll dach nich, dat miine Kinner o'r Kinnes-Kinner +söckes nautodoonen Geliegenheet hebben mogden.</p> + +<p>Nu willt sick de Wat na wiismaaken lauten, me miöte söcke +lankjährige Gewuonten nich faarts up ens naulauten, wann me +nich unners kort daut gaunen wille; man dat is, schlau mi de +Dokter, man aabele Quaaskerigge<a name="FNanchor_111_414" id="FNanchor_111_414"></a><a href="#Footnote_111_414" class="fnanchor">[111]</a> un Daarheet. Ick weet 't +uut eegener Erfahrunge bieter; dann as ick mierkede dat sick de +Niäsentippel<a name="FNanchor_112_415" id="FNanchor_112_415"></a><a href="#Footnote_112_415" class="fnanchor">[112]</a> verklöörde un de Leers<a name="FNanchor_113_416" id="FNanchor_113_416"></a><a href="#Footnote_113_416" class="fnanchor">[113]</a> anföngen to glemmen<a name="FNanchor_114_417" id="FNanchor_114_417"></a><a href="#Footnote_114_417" class="fnanchor">[114]</a>, +lööt ick met ens stump af un bin 'r auck nich es 'n Knittsken +piilck of quälck van e wooren un liewe, as Ji wual mierket, upstunds +nau, un bin, wat dat anbelanget, Gatt si gedanket unwiise goot +to friäe, un versimmeleere met den Witten Döörink<a name="FNanchor_D_421" id="FNanchor_D_421"></a><a href="#Footnote_D_421" class="fnanchor">[D]</a> in Schlesigen, +wo me de döstige Minskheet met 'n bietern Drunke an deenen +kiöne, dann vor Nicks un wier Nicks het us uuse leewe Herrgatt +<span class="pagenum"><a name="Page_43" id="Page_43">[43]</a></span>den Trechter unner der Niäsen nich e giewen un sau leige is't alldach +auck nich e ment, dat Ji vor'n Döst un to'n Verhaal +na suurer Aarbeit nich wat Tungenkiddelsel behaulen miöten, un +schiölen. Daar träustet Ju man miie un rieket es sülwent uut: +»Alle Muaren 'n Oort, waviel Daalers gaaet daar wual met +uäwer Boord?« Ick scholl meenen, 'n Jedder kiöne düt Exempel +hennige an 'n Fingern nautellen un wann Ji dann tohaupe +booksteweert, wat 'r uut kümmt, schiöle Ji de Brannewiinsbuddels +vorwahr auck wual wenner na'n Düüwel schmiiten.</p> + +<p>Haulet de Köppe risk. Uäwer 'n paar Daage schriiwe ick Ju +wier to.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_304" id="Footnote_1_304"></a><a href="#FNanchor_1_304"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">'n Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_305" id="Footnote_2_305"></a><a href="#FNanchor_2_305"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Schattsteen</em>: Schornstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_306" id="Footnote_3_306"></a><a href="#FNanchor_3_306"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">grauts</em>: sonderlich, stark.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_307" id="Footnote_4_307"></a><a href="#FNanchor_4_307"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">prussen</em>: niesen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_308" id="Footnote_5_308"></a><a href="#FNanchor_5_308"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">elenniget un iäckstert</em>: gepeinigt und gequält.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_309" id="Footnote_6_309"></a><a href="#FNanchor_6_309"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Gruwwelgrawwel schmiiten</em>: auswerfen, daß es hat +wer es erhascht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_310" id="Footnote_7_310"></a><a href="#FNanchor_7_310"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">de De</em>: Derjenige, hier (<em class="gesperrt">van de De</em>: von Denjenigen).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_311" id="Footnote_8_311"></a><a href="#FNanchor_8_311"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Finnenkiikers</em>: eigennützige, habsüchtige Spieler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_312" id="Footnote_9_312"></a><a href="#FNanchor_9_312"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">De Müggen biitet</em>: die Mücken stechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_313" id="Footnote_10_313"></a><a href="#FNanchor_10_313"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">bipöttken</em>: beysetzen, in den pôt setzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_314" id="Footnote_11_314"></a><a href="#FNanchor_11_314"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">schlichtens</em>: blos, allein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_315" id="Footnote_12_315"></a><a href="#FNanchor_12_315"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">schmächtig</em>: hungrig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_316" id="Footnote_13_316"></a><a href="#FNanchor_13_316"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">hällekens</em>: unvermerkt, sacht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_317" id="Footnote_14_317"></a><a href="#FNanchor_14_317"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Poll</em>: Gipfel; fig. der Kopf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_318" id="Footnote_15_318"></a><a href="#FNanchor_15_318"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: (<span class="antiqua">bis</span>) einandermal, nächstens.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_319" id="Footnote_16_319"></a><a href="#FNanchor_16_319"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Luatelwaart</em>: Losungswort, Sprichwort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_320" id="Footnote_17_320"></a><a href="#FNanchor_17_320"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">de Huuk</em>: das Zäpfchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_321" id="Footnote_18_321"></a><a href="#FNanchor_18_321"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">alle wisse weg</em>: immerfort, beständig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_322" id="Footnote_19_322"></a><a href="#FNanchor_19_322"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Klokke</em>: Uhr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_323" id="Footnote_20_323"></a><a href="#FNanchor_20_323"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">allenhand</em>: nachgerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_324" id="Footnote_21_324"></a><a href="#FNanchor_21_324"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_325" id="Footnote_22_325"></a><a href="#FNanchor_22_325"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Kasuchte</em>: der Frühgottesdienst am Weihnachtsmorgen; von +<em class="gesperrt">Kerzen</em> und <em class="gesperrt">Uchte</em>. <em class="gesperrt">Uchte</em> bedeutet den Tag in seiner Geburt, die +Morgenfrühe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_326" id="Footnote_23_326"></a><a href="#FNanchor_23_326"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">in der höltenen Bücksen</em>: auf der Kanzel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_327" id="Footnote_24_327"></a><a href="#FNanchor_24_327"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwind, schnell.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_328" id="Footnote_25_328"></a><a href="#FNanchor_25_328"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Weeme</em>: die Pfarre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_329" id="Footnote_26_329"></a><a href="#FNanchor_26_329"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Beffkes</em>: aus dem holl.: <span class="antiqua">bef</span>, der Zipfel des Halstuchs.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_330" id="Footnote_27_330"></a><a href="#FNanchor_27_330"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">barmhartig</em>: gutherzig, ehrbar.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_331" id="Footnote_28_331"></a><a href="#FNanchor_28_331"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">flöömet</em>: getrübt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_332" id="Footnote_29_332"></a><a href="#FNanchor_29_332"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">rieken</em>: gehörig, gebührender maßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_333" id="Footnote_30_333"></a><a href="#FNanchor_30_333"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">dat gebüüret sick</em>: das ist der Fall, ereignet sich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_334" id="Footnote_31_334"></a><a href="#FNanchor_31_334"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">buutenwierken</em>: außer dem Hause arbeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_335" id="Footnote_32_335"></a><a href="#FNanchor_32_335"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Uawenstanke</em>: Ofenqualm, Ofengestank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_336" id="Footnote_33_336"></a><a href="#FNanchor_33_336"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">uchtewierken</em><a name="FNanchor_A_418" id="FNanchor_A_418"></a><a href="#Footnote_A_418" class="fnanchor">[A]</a>: früh Morgens (bei Licht) arbeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_337" id="Footnote_34_337"></a><a href="#FNanchor_34_337"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Piöle</em>: Pfühle, Kissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_338" id="Footnote_35_338"></a><a href="#FNanchor_35_338"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">in bööten</em>: einheitzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_339" id="Footnote_36_339"></a><a href="#FNanchor_36_339"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">dobbelt</em>: träufelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_340" id="Footnote_37_340"></a><a href="#FNanchor_37_340"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">wisse</em>: stark, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_341" id="Footnote_38_341"></a><a href="#FNanchor_38_341"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Huasen</em>: Strümpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_342" id="Footnote_39_342"></a><a href="#FNanchor_39_342"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Düürk</em>: Düttich, Alkofen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_343" id="Footnote_40_343"></a><a href="#FNanchor_40_343"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">hennige</em>: leicht, bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_344" id="Footnote_41_344"></a><a href="#FNanchor_41_344"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Trant</em>: Gewohnheit, hergebrachte Weise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_345" id="Footnote_42_345"></a><a href="#FNanchor_42_345"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Bericht</em>: das Nachtmal eines Sterbenden, (weil dann Alles berichtigt +wird).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_346" id="Footnote_43_346"></a><a href="#FNanchor_43_346"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">as ...... tocket harren</em>: sprichwörtlich, als es seit kurzem +viel geschneit hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_347" id="Footnote_44_347"></a><a href="#FNanchor_44_347"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Au'm-Hinnerk</em>: Adam-Heinrich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_348" id="Footnote_45_348"></a><a href="#FNanchor_45_348"><span class="label">[45]</span></a> »<em class="gesperrt">De Attemstiidt</em>« oder »Af- un Togaunstiidt« ist die halbjährige +Wechselungszeit der Dienstboten. +</p> +<p> +Obgleich ich nicht klüger sein will als <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>, der keine Erklärung +dieses Wortes anzugeben gewußt hat, so vermuthe ich doch, daß dasselbe sich +aus dem lateinischen »<span class="antiqua">Admissio</span>« (Admissionszeit) gebildet habe. <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite> +faaselt so etwas über die Ableitung des Wortes von dem Bischofe +<em class="gesperrt">Amantins</em>, man dat mot'r sau goot wier in, as manges Annre. +</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">Der Verfasser.</cite> +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_349" id="Footnote_46_349"></a><a href="#FNanchor_46_349"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_350" id="Footnote_47_350"></a><a href="#FNanchor_47_350"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">'n Gniist</em>: vertrockneter Schmutz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_351" id="Footnote_48_351"></a><a href="#FNanchor_48_351"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">balgen</em>: blähen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_352" id="Footnote_49_352"></a><a href="#FNanchor_49_352"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">verrenoveert</em>: gesäubert, gereinigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_353" id="Footnote_50_353"></a><a href="#FNanchor_50_353"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">fuulen</em>: schmutzigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_354" id="Footnote_51_354"></a><a href="#FNanchor_51_354"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Baartfiere</em>: eine Feder mit dem Barte, statt eines Pinsels.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_355" id="Footnote_52_355"></a><a href="#FNanchor_52_355"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">amböstig</em>: engbrüstig, asthmatisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_356" id="Footnote_53_356"></a><a href="#FNanchor_53_356"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">'n Lütk</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_357" id="Footnote_54_357"></a><a href="#FNanchor_54_357"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Uprücksel</em>: Erholung, Besserung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_358" id="Footnote_55_358"></a><a href="#FNanchor_55_358"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">de Aum</em>: der Athem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_359" id="Footnote_56_359"></a><a href="#FNanchor_56_359"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_360" id="Footnote_57_360"></a><a href="#FNanchor_57_360"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">aunde</em>: ahnte, merkte, empfand.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_361" id="Footnote_58_361"></a><a href="#FNanchor_58_361"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">suur</em>: beschweerlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_362" id="Footnote_59_362"></a><a href="#FNanchor_59_362"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Bilaae</em>: Beylade im Koffer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_363" id="Footnote_60_363"></a><a href="#FNanchor_60_363"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Kuusen</em>: Backenzähne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_364" id="Footnote_61_364"></a><a href="#FNanchor_61_364"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">elennige schrau un streffe</em>: sehr schneidend und stark; trocken +und heftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_365" id="Footnote_62_365"></a><a href="#FNanchor_62_365"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Priäm 'n</em>: Präbende.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_366" id="Footnote_63_366"></a><a href="#FNanchor_63_366"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">Wegger</em>: Fegemühle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_367" id="Footnote_64_367"></a><a href="#FNanchor_64_367"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Raae</em>: Ral.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_368" id="Footnote_65_368"></a><a href="#FNanchor_65_368"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Daspern</em>: Drespe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_369" id="Footnote_66_369"></a><a href="#FNanchor_66_369"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Hiärk</em>: Hederich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_370" id="Footnote_67_370"></a><a href="#FNanchor_67_370"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Gärtenteller</em>: Grützezähler, Geizhals.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_371" id="Footnote_68_371"></a><a href="#FNanchor_68_371"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">nowwe</em>: genau, geitzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_372" id="Footnote_69_372"></a><a href="#FNanchor_69_372"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">uchte wierkede</em>: des Morgens vor Tagsanbruch, bei Lichte, arbeitete.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_373" id="Footnote_70_373"></a><a href="#FNanchor_70_373"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">banklammerde</em>: faullenzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_374" id="Footnote_71_374"></a><a href="#FNanchor_71_374"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Butze</em>: Duttich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_375" id="Footnote_72_375"></a><a href="#FNanchor_72_375"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">undööflicke Schlunßer</em>: übermäßig verschwenderische Vettel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_376" id="Footnote_73_376"></a><a href="#FNanchor_73_376"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">as 'r to</em>: als möglich, überaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_377" id="Footnote_74_377"></a><a href="#FNanchor_74_377"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">as he nau konn</em>: als er noch gesund (bei Kräften) war.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_378" id="Footnote_75_378"></a><a href="#FNanchor_75_378"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">in de Riige bringen</em>: in Ordnung bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_379" id="Footnote_76_379"></a><a href="#FNanchor_76_379"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Backs</em>: Backhaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_380" id="Footnote_77_380"></a><a href="#FNanchor_77_380"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Fiikesbaunen</em>: Vietsbohnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_381" id="Footnote_78_381"></a><a href="#FNanchor_78_381"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">betwielen</em>: irren, irregehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_382" id="Footnote_79_382"></a><a href="#FNanchor_79_382"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">Bückse</em>: Hose.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_383" id="Footnote_80_383"></a><a href="#FNanchor_80_383"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">wual</em>: etwa, vielleicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_384" id="Footnote_81_384"></a><a href="#FNanchor_81_384"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">verhudden</em>: verborgen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_385" id="Footnote_82_385"></a><a href="#FNanchor_82_385"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">verschulket</em>: versteckt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_386" id="Footnote_83_386"></a><a href="#FNanchor_83_386"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Kring</em>: Kreis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_387" id="Footnote_84_387"></a><a href="#FNanchor_84_387"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Klietergold</em>: Rauschgold.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_388" id="Footnote_85_388"></a><a href="#FNanchor_85_388"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Schmeltekrallen</em>: Schmelzperlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_389" id="Footnote_86_389"></a><a href="#FNanchor_86_389"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">Hiemdekleid</em>: Todtenhemde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_390" id="Footnote_87_390"></a><a href="#FNanchor_87_390"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">Liindschlööfen</em>: Bandschleifen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_391" id="Footnote_88_391"></a><a href="#FNanchor_88_391"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">up e tämt</em>: ausstaffiert.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_392" id="Footnote_89_392"></a><a href="#FNanchor_89_392"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">glitzerde</em>: glänzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_393" id="Footnote_90_393"></a><a href="#FNanchor_90_393"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Hiewen</em>: Himmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_394" id="Footnote_91_394"></a><a href="#FNanchor_91_394"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">Stuuten</em>: feines Weitzenbrod, Semmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_395" id="Footnote_92_395"></a><a href="#FNanchor_92_395"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Melodie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_396" id="Footnote_93_396"></a><a href="#FNanchor_93_396"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">H'p'zepter</em>: Herr Präzeptor.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_397" id="Footnote_94_397"></a><a href="#FNanchor_94_397"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">dat Liik</em>: die Leiche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_398" id="Footnote_95_398"></a><a href="#FNanchor_95_398"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">Hüllekens</em>: schwarze in Falten gelegte Trauertücher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_399" id="Footnote_96_399"></a><a href="#FNanchor_96_399"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">schmööe</em>: weich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_400" id="Footnote_97_400"></a><a href="#FNanchor_97_400"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">Struate</em>: Kehle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_401" id="Footnote_98_401"></a><a href="#FNanchor_98_401"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">minntallig</em>: in geringer Zahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_402" id="Footnote_99_402"></a><a href="#FNanchor_99_402"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">Wiisepint</em>: Klugheitskrämer, Naseweis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_403" id="Footnote_100_403"></a><a href="#FNanchor_100_403"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">raaren</em>: schönen, hübschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_404" id="Footnote_101_404"></a><a href="#FNanchor_101_404"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">Inliggers</em>: Miteinwohner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_405" id="Footnote_102_405"></a><a href="#FNanchor_102_405"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">undööflick vernietigen</em>: unnöthiger, verschwenderischer Weise +vernichten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_406" id="Footnote_103_406"></a><a href="#FNanchor_103_406"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">verniggen</em>: wundern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_407" id="Footnote_104_407"></a><a href="#FNanchor_104_407"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">Tiigenstäuners</em>: Widersacher, Opponenten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_408" id="Footnote_105_408"></a><a href="#FNanchor_105_408"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Muttse</em>: mit einem Male, plötzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_409" id="Footnote_106_409"></a><a href="#FNanchor_106_409"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Ööwerigge</em>: Weismacherei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_410" id="Footnote_107_410"></a><a href="#FNanchor_107_410"><span class="label">[107]</span></a> Russen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_411" id="Footnote_108_411"></a><a href="#FNanchor_108_411"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">in e felleden</em>: eingefleischten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_412" id="Footnote_109_412"></a><a href="#FNanchor_109_412"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Wöösebraaken</em>: Wüstlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_413" id="Footnote_110_413"></a><a href="#FNanchor_110_413"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">Viktrill</em>: Vitriol.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_414" id="Footnote_111_414"></a><a href="#FNanchor_111_414"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">aabele Quaaskerigge</em>: albernes Geschwätz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_415" id="Footnote_112_415"></a><a href="#FNanchor_112_415"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">Niäsentippel</em>: Nasenspitze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_416" id="Footnote_113_416"></a><a href="#FNanchor_113_416"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">Leers</em>: Wangen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_417" id="Footnote_114_417"></a><a href="#FNanchor_114_417"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">glemmen</em>: glühen, glänzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_418" id="Footnote_A_418"></a><a href="#FNanchor_A_418"><span class="label">[A]</span></a> die Eintheilung des Tages, oder der Arbeitszeit, ist folgende: <em class="gesperrt">de Uchte</em>, +diese währt bis zum <em class="gesperrt">Imbt</em> (Inbiß) Frühstück; dann folgt: <em class="gesperrt">van 'r Imbtstiid bes +Middag</em> (12 Uhr); dann schlafen sie <em class="gesperrt">Noone</em>, wozu eine bis zwei Stunden vergönnt +sind, diese Zeit heißt <em class="gesperrt">de Noone</em>, oder <em class="gesperrt">in der Noone</em>; hierauf folgt: <em class="gesperrt">tüsken Noone +un Vesper</em> (<em class="gesperrt">Vespertiidt</em>, gewöhnlich eine halbe Stunde); auch heißt die Labung, +welche es dann giebt: <em class="gesperrt">'t Vesper</em>; ferner, <em class="gesperrt">van'n Vesper bes to'r Affoorunge</em>, +oder <em class="gesperrt">bes to'm Auwendbraae</em>; endlich: <em class="gesperrt">van der Affoorunge bes to'r Beddegaunenstiidt</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_419" id="Footnote_B_419"></a><a href="#FNanchor_B_419"><span class="label">[B]</span></a> Hier ist die Rede von unverheiratheten Frauenzimmern, Jungfern +oder Junggesellen. Die Leichen verheirathet gewesener Personen werden nicht +so bunt ausgestattet, sondern ihre Mützen und Todtenhemde werden blos mit +Schleifen von schwarzem Floorbande versehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_420" id="Footnote_C_420"></a><a href="#FNanchor_C_420"><span class="label">[C]</span></a> <em class="gesperrt">Wer met 'n Wülwen is, mot auck met'n hüülen...</em> +</p> +<p> +Ick was daumauliger Tiidt Bistäuner der russ'ken Kummedanten, of todrepplicker +to seggen, miiner schwaar bedrückeden Metbörgers, un mag driiste +seggen, dat 'k wual mannig Austermaul met eegener Fährlickheet van de plaugede +Minskheet afwiiret hewwe; dann met den unnüüseln Wöösebraakenvolke +gaf't Dag un Nacht dulle Tiänegniiperigge un graute Unsachtichheet, dann de +Kantschoo regeerde des Tiids na 'n Lüt'k mehr un deftiger in Düütskland as +upstunds, daar he uuse Puckels Gattlaf! dach <span class="antiqua">in natura</span> nich aflangen kann. +Vor de eersten Afwiir harr'k mi 'n paar Book dicke Mackeltuur tüsken Rock +un Kamsool neggen lauten; man, o Herre! wat woll dat wual holpen hewwen, +wann'k mi nich süß na sau jeewe goot met de Schwerenööters stallen konnt +harr, dat se mi dach van'n Balge bleiwen. <span class="antiqua">Dobrè wutki</span> was uäwerall dat +beste Versöhnungsmiddel un aparte wann m 'r 'n Gäpsenvull städden Pieper +manken röörde.... Vor söcke Tiien müüge de Heere us un uuse Kinner +un Kindeskinner in Gnaaden bewahren! —</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_421" id="Footnote_D_421"></a><a href="#FNanchor_D_421"><span class="label">[D]</span></a> Der so thätige Beförderer der Mäßigkeitsangelegenheiten, Herr Gutsbesitzer +<cite class="gesperrt">Wit von Döring</cite> zu Ratibor in Oberschlesien, ist mit anerkennungswürdigem +Eifer darauf bedacht, einen möglichst entsprechenden und wohlfeilen +Labetrunk, der den giftigen Branntwein und das zu theure, auch nicht überall +fehlerfreie und gesunde Bier ersetzen könnte, herzustellen.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Druedde_Breef" id="Druedde_Breef"></a>Drüdde Breef.</h3> + +<p>Nu woll'k auck wual es wieten, wo Ju dat Iäten<a name="FNanchor_1_422" id="FNanchor_1_422"></a><a href="#Footnote_1_422" class="fnanchor">[1]</a> gefallen +heft. Van de Saake konn' me alleine wual 'n ganz Book schriiwen. +Saune rechte ehrdaagske Dööntekost<a name="FNanchor_2_423" id="FNanchor_2_423"></a><a href="#Footnote_2_423" class="fnanchor">[2]</a>, daar Eggersüppken, +Stuutensappen van Priemt'roggen<a name="FNanchor_3_424" id="FNanchor_3_424"></a><a href="#Footnote_3_424" class="fnanchor">[3]</a> un süllbacken 'n Brae<a name="FNanchor_4_425" id="FNanchor_4_425"></a><a href="#Footnote_4_425" class="fnanchor">[4]</a>, Bostkarren, +Potthast, Ossentungen met K'rinten, Rösterbraaens, de sau +müür un sappig wöören, dat se eene bi jeddern Tobiete<a name="FNanchor_5_426" id="FNanchor_5_426"></a><a href="#Footnote_5_426" class="fnanchor">[5]</a> in 't +Muul meigen; dicken Riis met Genwern<a name="FNanchor_6_427" id="FNanchor_6_427"></a><a href="#Footnote_6_427" class="fnanchor">[6]</a>, backede Pruumen, +keerlslange Roggens<a name="FNanchor_7_428" id="FNanchor_7_428"></a><a href="#Footnote_7_428" class="fnanchor">[7]</a> met Kiömel, bree Weggens<a name="FNanchor_8_429" id="FNanchor_8_429"></a><a href="#Footnote_8_429" class="fnanchor">[8]</a> met Rosiinen +un K'rinten, de vor 'ne Aardigheit<a name="FNanchor_9_430" id="FNanchor_9_430"></a><a href="#Footnote_9_430" class="fnanchor">[9]</a> buawen met twee Hertkes, +'n Bloomenkranße un +<span class="pagenum"><a name="Page_44" id="Page_44">[44]</a></span>verziert wöören, un alle söckes Deftiges<a name="FNanchor_10_431" id="FNanchor_10_431"></a><a href="#Footnote_10_431" class="fnanchor">[10]</a> up 'n Disk kwam, was 't +na miinen Schmacke alldach nich.</p> + +<div class="figcenter"> +<img id="vivat" src="images/vivat.jpg" width="300" height="339" alt="Illustration" /> +</div> + +<p class="center" style="font-size: xx-small;"> +VIVAT:<br /> +<i>ES LEBE</i><br /> +I: H: V: H:<br /> +&<br /> +D: M: E: V:<br /> +ANNO:<br /> +1821:<br /> +</p> + +<p>Daar is auck 'ne ann're Wiise<a name="FNanchor_11_432" id="FNanchor_11_432"></a><a href="#Footnote_11_432" class="fnanchor">[11]</a> unner up e kuomen, un ick +mot Ju liike uut<a name="FNanchor_12_433" id="FNanchor_12_433"></a><a href="#Footnote_12_433" class="fnanchor">[12]</a> seggen, dat mi de niggen Toreesels<a name="FNanchor_13_434" id="FNanchor_13_434"></a><a href="#Footnote_13_434" class="fnanchor">[13]</a> un Bedenksels, +daar se 't nu met to doonen hebbt un de se upstunds +tohaupe rööret un schnurret un allerhande fruömde Naamens +giiwet, asse Frikke-se<a name="FNanchor_A_647" id="FNanchor_A_647"></a><a href="#Footnote_A_647" class="fnanchor">[A]</a>, Raae-jud<a name="FNanchor_B_648" id="FNanchor_B_648"></a><a href="#Footnote_B_648" class="fnanchor">[B]</a>, Pupeto<a name="FNanchor_C_649" id="FNanchor_C_649"></a><a href="#Footnote_C_649" class="fnanchor">[C]</a>, +<span class="pagenum"><a name="Page_45" id="Page_45">[45]</a></span>Fri-kank't-don<a name="FNanchor_D_650" id="FNanchor_D_650"></a><a href="#Footnote_D_650" class="fnanchor">[D]</a>, Bi-steck<a name="FNanchor_E_651" id="FNanchor_E_651"></a><a href="#Footnote_E_651" class="fnanchor">[E]</a>, Korte-led<a name="FNanchor_F_652" id="FNanchor_F_652"></a><a href="#Footnote_F_652" class="fnanchor">[F]</a> un wo se de leewe Gattesgauwe +hüüt to Daage alle heetet, dat 'r nin eerlick Minske mehr +klook uut weeren kann un se eenen auck lange sau goot nich mehr +schmicket as vor'n düssen, nich to biister gefallen willt; dann ick +vor miinen Mund, <em class="gesperrt">hebb't alltiies met 'n resoluten, deftigen +Kuäcksel haulen, daar 'n Liepel risk inne bestaunen +blift</em>, un wann Ji segget: »<em class="gesperrt">Wat de Buur nich +kinnet, dat frett he nich</em>,« he Ji 'r vorwahr reefaart<a name="FNanchor_14_435" id="FNanchor_14_435"></a><a href="#Footnote_14_435" class="fnanchor">[14]</a> in 't +Geheel auck sau Unrecht nich anne; dann me mot hüütiges Daages +weet Gatt! baule bange sien, dat se eene met de niggemoodsken +Salsteriggen<a name="FNanchor_15_436" id="FNanchor_15_436"></a><a href="#Footnote_15_436" class="fnanchor">[15]</a> heel verkliistert un vergiewet<a name="FNanchor_16_437" id="FNanchor_16_437"></a><a href="#Footnote_16_437" class="fnanchor">[16]</a>.</p> + +<p>Nu, se uurden<a name="FNanchor_17_438" id="FNanchor_17_438"></a><a href="#Footnote_17_438" class="fnanchor">[17]</a> un piirkeden<a name="FNanchor_18_439" id="FNanchor_18_439"></a><a href="#Footnote_18_439" class="fnanchor">[18]</a> dann dach nau sau wat in +de Schötteln herümme un wöören alldach antleste alle vulldaun<a name="FNanchor_19_440" id="FNanchor_19_440"></a><a href="#Footnote_19_440" class="fnanchor">[19]</a>, +as se siäen.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_46" id="Page_46">[46]</a></span></p> + +<p>Man daar was auck een eeslicke-fuul<a name="FNanchor_20_441" id="FNanchor_20_441"></a><a href="#Footnote_20_441" class="fnanchor">[20]</a> un unnüüsel<a name="FNanchor_21_442" id="FNanchor_21_442"></a><a href="#Footnote_21_442" class="fnanchor">[21]</a> Dranckfatt +van 'n Keerel manken, den me 't faarts an der dicken Panzen +wual ansaug, <em class="gesperrt">dat he geeren pänntkefett spielen<a name="FNanchor_22_443" id="FNanchor_22_443"></a><a href="#Footnote_22_443" class="fnanchor">[22]</a> mogte</em>; +ick gläuwe, se hedden en Schnurrbraaen-Davied. <em class="gesperrt">De mi 't Pierd +wiiset, bruukt mi de Krübben nich to wiisen.</em> Wann +'ck söcke allfriätske Sammelpanzen sehe, segg 'k wual es: »<em class="gesperrt">De +Wiind wegget wual Schneihäupe bi eene, man vorwahr +ninen dicken Ees.</em>« He satt'r sau recht up siin beste +Gemack<a name="FNanchor_23_444" id="FNanchor_23_444"></a><a href="#Footnote_23_444" class="fnanchor">[23]</a> achter 'n Iäteldiske<a name="FNanchor_24_445" id="FNanchor_24_445"></a><a href="#Footnote_24_445" class="fnanchor">[24]</a> un lööt 't sick gaar nich 'n Käären +verdreeten, dat em dat Sapp<a name="FNanchor_25_446" id="FNanchor_25_446"></a><a href="#Footnote_25_446" class="fnanchor">[25]</a> ständig bi'r Muulen daal qualsterde, +un siä een uäwert annre: Ick mot 'n Knaup springen lauten +un den Stool achter uut schuuwen, anners<a name="FNanchor_26_447" id="FNanchor_26_447"></a><a href="#Footnote_26_447" class="fnanchor">[26]</a> friet' ick mi to froo +an 'n Disk un daar woll 'k dach geeren eerst na mehr van wieten +.... He dachte wual, <em class="gesperrt">wer sick nich satt frett, de licket +sick vorwahr nich satt</em>. Ick kann man nich begriipen, waar +de Fliggebalg<a name="FNanchor_27_448" id="FNanchor_27_448"></a><a href="#Footnote_27_448" class="fnanchor">[27]</a> 't alle hen sackede, dann he harr siine Vullkumst<a name="FNanchor_28_449" id="FNanchor_28_449"></a><a href="#Footnote_28_449" class="fnanchor">[28]</a> +nich eher, as bet 'r nich 'n Fiäsen<a name="FNanchor_29_450" id="FNanchor_29_450"></a><a href="#Footnote_29_450" class="fnanchor">[29]</a> mehr in de Schötteln was. +Wat moste de Keerl vor Elt<a name="FNanchor_30_451" id="FNanchor_30_451"></a><a href="#Footnote_30_451" class="fnanchor">[30]</a> up 'r Maagen hebben, dat he sick +de K'lduunen nich stump verklichtede<a name="FNanchor_31_452" id="FNanchor_31_452"></a><a href="#Footnote_31_452" class="fnanchor">[31]</a>. Krüüsk<a name="FNanchor_32_453" id="FNanchor_32_453"></a><a href="#Footnote_32_453" class="fnanchor">[32]</a> un wainsk +was de Tragschräpper vorwahr nich 't Bitterste, dann he schlauk +up siine half Stiige Trillen Wopkenbraut<a name="FNanchor_33_454" id="FNanchor_33_454"></a><a href="#Footnote_33_454" class="fnanchor">[33]</a>, de, scholl me meenen, +<span class="pagenum"><a name="Page_47" id="Page_47">[47]</a></span>alleine all hennige<a name="FNanchor_34_455" id="FNanchor_34_455"></a><a href="#Footnote_34_455" class="fnanchor">[34]</a> bi 'n Ribben stahet, aparte wann 'r de +Sönndaage<a name="FNanchor_35_456" id="FNanchor_35_456"></a><a href="#Footnote_35_456" class="fnanchor">[35]</a> nich inne bespuart sind, na alle de Steertrööwen<a name="FNanchor_36_457" id="FNanchor_36_457"></a><a href="#Footnote_36_457" class="fnanchor">[36]</a>, +dat Schlüngesel<a name="FNanchor_37_458" id="FNanchor_37_458"></a><a href="#Footnote_37_458" class="fnanchor">[37]</a> un Willwas<a name="FNanchor_38_459" id="FNanchor_38_459"></a><a href="#Footnote_38_459" class="fnanchor">[38]</a>, dat de Annern in de Potthastschötteln +liggen lauten harren, rantikanti daal un daar fiegede he +'ne ganze Schliepkanne<a name="FNanchor_39_460" id="FNanchor_39_460"></a><a href="#Footnote_39_460" class="fnanchor">[39]</a> vull duwwelt Merzenbeer achter in. Man +antleste fönk he dach auck an to puußen as 'n Blausebalg un siä, +<em class="gesperrt">mi lüstet nich mehr, ick kann nich mehr, ick will nich +mehr, ick mag nich mehr, ick bin sau donne<a name="FNanchor_40_461" id="FNanchor_40_461"></a><a href="#Footnote_40_461" class="fnanchor">[40]</a> un sau +dicke as 'ne Schinnertiewe</em>. He harr sick dann auck vorwahr +sau dull un vull e frieten un suapen, <em class="gesperrt">dat 'm 't em wual +met'n Finger in 'n Halse ümme röören konnt harre, +un he tröck Gesichter, as'n Bolze<a name="FNanchor_41_462" id="FNanchor_41_462"></a><a href="#Footnote_41_462" class="fnanchor">[41]</a> wann't grummelt<a name="FNanchor_42_463" id="FNanchor_42_463"></a><a href="#Footnote_42_463" class="fnanchor">[42]</a></em>. +Dau konn' me em abers auck vor Gewißheet nauseggen: +»<em class="gesperrt">Is de Drunk in'n Manne, dann is de Verstand in +der Kannen.</em>« Man daar harr de unnüüsele Schluukhals nau +nich e noog miie un settede'r, de Dokter haale, na'n paar farsse<a name="FNanchor_43_464" id="FNanchor_43_464"></a><a href="#Footnote_43_464" class="fnanchor">[43]</a> +Rachenputzers buawen up. As et sick auck nich anners gebühren +konn, kwam em achter dat undööflicke Frieten un Suupen auck de +Naudöst an; den woll he bi der Pütten<a name="FNanchor_44_465" id="FNanchor_44_465"></a><a href="#Footnote_44_465" class="fnanchor">[44]</a> dämpen, man van der +langen Dräugte<a name="FNanchor_45_466" id="FNanchor_45_466"></a><a href="#Footnote_45_466" class="fnanchor">[45]</a>, de 'r den ganzen Suomer wiesen was, was't +Waater sau e krumpen, <em class="gesperrt">dat de Saut<a name="FNanchor_46_467" id="FNanchor_46_467"></a><a href="#Footnote_46_467" class="fnanchor">[46]</a> em 'n dräugen<span class="pagenum"><a name="Page_48" id="Page_48">[48]</a></span> +Ees tohöölt<a name="FNanchor_47_468" id="FNanchor_47_468"></a><a href="#Footnote_47_468" class="fnanchor">[47]</a></em> un he sick anners nich helpen konn, as dat he +wier na'r Beertööten<a name="FNanchor_48_469" id="FNanchor_48_469"></a><a href="#Footnote_48_469" class="fnanchor">[48]</a> lunkepankede<a name="FNanchor_49_470" id="FNanchor_49_470"></a><a href="#Footnote_49_470" class="fnanchor">[49]</a>. Man nu wöörd he Ju +antleste auck sau tuuselhaagel dicke, dat he as 'n Schwiinebeest an +'r Grund beliggen bleif un alle in eene hen ankede<a name="FNanchor_50_471" id="FNanchor_50_471"></a><a href="#Footnote_50_471" class="fnanchor">[50]</a> un sparrelde, +as wann he saufaarts verrecken woll.</p> + +<p><em class="gesperrt">Wann 't riegnet weeret de Suugen<a name="FNanchor_51_472" id="FNanchor_51_472"></a><a href="#Footnote_51_472" class="fnanchor">[51]</a> reggen un +de Minsken siölig<a name="FNanchor_52_473" id="FNanchor_52_473"></a><a href="#Footnote_52_473" class="fnanchor">[52]</a> ...</em></p> + +<p>'N gooen Weerth süht 't geeren, wann se bi Diske reselute +wat bifligget<a name="FNanchor_53_474" id="FNanchor_53_474"></a><a href="#Footnote_53_474" class="fnanchor">[53]</a> un heft met 'n Piirke-Jannöckel<a name="FNanchor_54_475" id="FNanchor_54_475"></a><a href="#Footnote_54_475" class="fnanchor">[54]</a> nich Viel in 'n +Sinne; dann he hält'r met Recht vor:</p> + +<p class="poem"> +»De'r bi Diske wat mag,<br /> +Kann auck wierken den ganzen Dag;«<br /> +</p> + +<p>un 'n Minske kiöne dach auck nich van 'n Bultknooste<a name="FNanchor_55_476" id="FNanchor_55_476"></a><a href="#Footnote_55_476" class="fnanchor">[55]</a> biiten +un uut'r Truaaen drinken. Man söcke unsachte Wöösebraaken<a name="FNanchor_56_477" id="FNanchor_56_477"></a><a href="#Footnote_56_477" class="fnanchor">[56]</a> +heft 'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske<a name="FNanchor_57_478" id="FNanchor_57_478"></a><a href="#Footnote_57_478" class="fnanchor">[57]</a> dach sau baule nich +recht to liien, un me scholl auck seggen, dat se sülwent nin recht +Geneet<a name="FNanchor_58_479" id="FNanchor_58_479"></a><a href="#Footnote_58_479" class="fnanchor">[58]</a> van dat unwiise Frieten un Suupen hebben konnen.</p> + +<p><em class="gesperrt">De Suugen lät me geeren in eeren Oule<a name="FNanchor_59_480" id="FNanchor_59_480"></a><a href="#Footnote_59_480" class="fnanchor">[59]</a> liggen +un plegt se nine Bloomenstrüüßer un Lillauf<a name="FNanchor_60_481" id="FNanchor_60_481"></a><a href="#Footnote_60_481" class="fnanchor">[60]</a> an'n<span class="pagenum"><a name="Page_49" id="Page_49">[49]</a></span> +Schnüssel<a name="FNanchor_61_482" id="FNanchor_61_482"></a><a href="#Footnote_61_482" class="fnanchor">[61]</a> to stiecken</em> un deswiegen bekümmerde sick +faartan auck nin Minske wiiders ümme den unnüüseln Keerel.</p> + +<p>Wi Annern plöögeden auck nine leige Fuhr<a name="FNanchor_62_483" id="FNanchor_62_483"></a><a href="#Footnote_62_483" class="fnanchor">[62]</a> in de Schötteln +un liien wual auck ninen Döst, man wi lööten de Köppe buawen +un göngen auck nich es 'n Trett verschraut<a name="FNanchor_63_484" id="FNanchor_63_484"></a><a href="#Footnote_63_484" class="fnanchor">[63]</a>; dann 'n klook Minske +denket bi söcken Geliegenheeden bi Tiien an dat gemeene Jiddewaart: +»<em class="gesperrt">De den lesten Drüppen schnappen will, den fällt de +Deckel up 'n Bill<a name="FNanchor_64_485" id="FNanchor_64_485"></a><a href="#Footnote_64_485" class="fnanchor">[64]</a></em>«; — un 't is de siekere Wahrheit, wann 't +het:</p> + +<p class="poem"> +»<em class="gesperrt">Tüsken<a name="FNanchor_65_486" id="FNanchor_65_486"></a><a href="#Footnote_65_486" class="fnanchor">[65]</a> Hand un Tant<a name="FNanchor_66_487" id="FNanchor_66_487"></a><a href="#Footnote_66_487" class="fnanchor">[66]</a>,<br /> +Raak 't 'r Viel' to Schand.</em>«<br /> +</p> + +<p>Wo is't hüütiges Daages met der aulen Moode, de se wual +ehr »<em class="gesperrt">den Ossengank</em>« hedden un de wual eegentlick nich viel +Anners up sick harr, as dat se 'r den Schluck bi wegputzeden, den +de Schlächters naulauten harren? In miinen Kinnerjahren nam +miin siäl'ge Vaar mi auck wual es met, wann he up söcke Besööke +in de Nauberskup gönk, dann dat moste he wual doonen, +süß wöören de Naubers, daar me dach all ümmeran geeren in +Fründskup met liewen mag, töörensk<a name="FNanchor_67_488" id="FNanchor_67_488"></a><a href="#Footnote_67_488" class="fnanchor">[67]</a> e wooren un harren't em +vor Haufahrt uut e leggt. De de Buuren ichtens kinnet, wietet +auck wual, dat se 't elennige geeren sehet, wann me sau <em class="gesperrt">niederträchtig +un gemeen<a name="FNanchor_68_489" id="FNanchor_68_489"></a><a href="#Footnote_68_489" class="fnanchor">[68]</a> met en ümmegeht</em> as me kann.</p> + +<p>Ens harr Hierm Lähr auck es <em class="gesperrt">de Frööde anseggen lauten</em> +un wi göngen 'r auck faarts hen, <em class="gesperrt">den siäligen Fründ</em> to bekiiken, +de an 'n Büürbaume<a name="FNanchor_69_490" id="FNanchor_69_490"></a><a href="#Footnote_69_490" class="fnanchor">[69]</a> in der Balkenluuken hönk. As +<span class="pagenum"><a name="Page_50" id="Page_50">[50]</a></span>wi in de Schrautdüüren<a name="FNanchor_70_491" id="FNanchor_70_491"></a><a href="#Footnote_70_491" class="fnanchor">[70]</a> trööden, stönd de Lährske in 'n Waskeloorde +un schrappede Diärme un Wammen<a name="FNanchor_71_492" id="FNanchor_71_492"></a><a href="#Footnote_71_492" class="fnanchor">[71]</a> un Müssen<a name="FNanchor_72_493" id="FNanchor_72_493"></a><a href="#Footnote_72_493" class="fnanchor">[72]</a>; man +de aule Lähr, de nich to biister luffhäärig was, was buawen up 'n +Balken und harr siinen ölsten Jungen, Vikter, bi sick. De Aulske +tratt unner 't Balkenschlapp<a name="FNanchor_73_494" id="FNanchor_73_494"></a><a href="#Footnote_73_494" class="fnanchor">[73]</a> un rööp: »Vikter, waar is uuse +Bawwe<a name="FNanchor_74_495" id="FNanchor_74_495"></a><a href="#Footnote_74_495" class="fnanchor">[74]</a>?« De anwerde: hier, Mömme<a name="FNanchor_75_496" id="FNanchor_75_496"></a><a href="#Footnote_75_496" class="fnanchor">[75]</a>! »Wat dööt he?« +Nicks! »Wat dööst du dann?« Ick helpe em! »Nu! rööp de +Mömme, wann ji Fuulwämmse dach all'tohaupe Nicks n dooet, +dann segg 'n Bawwen, he scholl 'r gawwe af kuomen, <em class="gesperrt">de Heer +P'stoor wöör'r un woll'n Ossen seh'n</em>.« — Un dann +gönk't an't Bekiiken un Beföölen un antleste an't Stridden uäwer +de Punde; waar Hierm Lähr bi to verstaunen gaf, dat de Schlächters, +de aparte gemeeniglick eere Mesters in ruwwen Wäärden un +Flööken sööket, em seggt harren, dat de Osse, <em class="gesperrt">un wann'r sick +auck hunnert duusent intrampelde Tunnen vull Düüwels +tiigen steggerden</em>, alldach siine vülligen seshundert Pund +wiegen scholl.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Daar buawen up 'r Weggen steht <span class="antiqua">Vivat!</span> he Ji wual +sehnen. Daar fällt mi 'ne Ehrendaat bi in, de'r wual verdeent, +dat me se allen Lüüen vertellt.</p> + +<p>Vor 'n half Stiige Jahren harr 'n junk Buuren-Wicht, dat +hier in der Stadt in 'n Börgerhuuse vor der Heerendiiks-Paarten +in Denste was, dat Unglücke, dat 't p'rdums! van der Wasketreppen +in'n Miölenkolk in der Haase föllt; 't was nau'r to bi kauler Winterstiidt, +dat de Haase sau jeewe tofruaren was un mannig eenen +<span class="pagenum"><a name="Page_51" id="Page_51">[51]</a></span>met Recht vor't Waater grüwwelde. In der Nauberskup wuohnt 'n +ehrsam ault Börgersmann, — <b>Friedrich Ernst Enners</b> is siin Naame, +— van ruum<a name="FNanchor_76_497" id="FNanchor_76_497"></a><a href="#Footnote_76_497" class="fnanchor">[76]</a> sestig Jahren, de al sint' ner langen Riige Jahre +met'r Gicht e plauget un'r sau gebrecklick van wooren is, dat he +wual siin Liewe lank up Krücken gaunen miöten schall. De woll +sick, wat de Toofall will, des Daages auck es 'n Käären vertriäen; +he nam siine Krüüsdriägers<a name="FNanchor_77_498" id="FNanchor_77_498"></a><a href="#Footnote_77_498" class="fnanchor">[77]</a> unner de Aarmes un was jüst up +der Brüggen tiigen 'n Miölenkolke, as sick dat Unglücke vor siinen +Augen todriägen moste. He harr in siinen jungen Jahren perfekt +schwemmen leert. As he dat Wicht hülpelaus vor den uptrockenen +Biflootsschütten<a name="FNanchor_78_499" id="FNanchor_78_499"></a><a href="#Footnote_78_499" class="fnanchor">[78]</a> in 'n Wellen triiseln un al hen un wier in de +Grund duuken saug, konn he sick nich mehr liien<a name="FNanchor_79_500" id="FNanchor_79_500"></a><a href="#Footnote_79_500" class="fnanchor">[79]</a>. He besünnt +sick nich lange, — dann wann de gebrecklicke Lazarus man ichtens +'n Augenblick in sick gaunen wööre, scholl'r em wual vor kruusket<a name="FNanchor_80_501" id="FNanchor_80_501"></a><a href="#Footnote_80_501" class="fnanchor">[80]</a> +hebben un dann harr he auk wual bliiwen lauten, wat de Hunnertste +in der Jahrestiidt met heele un gesunde Knuaken wual nich +es wagt harr —, schmeit siine Krükken van sick, tröck den Rock +af un sprünk van buawen daal van der Brüggen in den deepen +Kolk un schwömm den Wichte nau, dat al unner 'n Iise satt un +up 't Beste an'n Versuupen to e was. Et glückede den braawen, +Manne, dat he 't bii'n Kantshaaken<a name="FNanchor_81_502" id="FNanchor_81_502"></a><a href="#Footnote_81_502" class="fnanchor">[81]</a> to packen kreig, man as he 't +jüst recht wisse<a name="FNanchor_82_503" id="FNanchor_82_503"></a><a href="#Footnote_82_503" class="fnanchor">[82]</a> griipen woll, harr't en baule sülwent met in de +Grund trocken, sau dat he man noog to sparreln harr, dat he 't +wier buawen un achter sick an bes an't Ööwer regeerde, waar de +Lüüe de Beeden in Entfank neimen un in der Meenunge, dat't +Wicht dach al verscheeen sii, toeerste na den gebrecklicken Redder +<span class="pagenum"><a name="Page_52" id="Page_52">[52]</a></span>greipen, de man noog to bidden harr, da se dach eerst dat Wicht +uphaalen mogten; dann he wüß't to bieter, dat'r na'n Lütk van +Au'm inne satt; he woll dann wual sachte achter naukuomen. +Man de Frööde harr Eener seh'n most, de sick nu faarts auck allgemeen +kund gaf! — Was dat nich nett iewen sau'n braaf Mann +as de De, daar se dat schäune Leed: »Hoch klingt das Lied vom +braven Mann, etc.« van sungen hebb't!? Nu, he wöörd auck hauge +ehr't; dann as wann'r Prozession was, sau lööp't sick na siinen +Huuse, daar siine Naubers en faarts up'n Aarmen hendriägen un +in't waarme Bedde tohüüet<a name="FNanchor_83_504" id="FNanchor_83_504"></a><a href="#Footnote_83_504" class="fnanchor">[83]</a> harren, un Ault und Junk, Vornieme +un Geringe beiilden sick den Ehrenmann to sehnen un +em de Hand to drücken un Allens dää sick tohaupe, em vor düsse +Ehrendaat to launen. De Eenen lööten den lammen Manne 'n +niggen Waagen maaken, daar he met Gemack inne föhren mogte, +wann he nich gaunen konn; de Annern schönken em 'n bequeimen +schmööen Suargestool; Börgermester un Raat verehrden em 'n +grauten sülwernen Bieker, daar wual 'ne Kanne Wiin in geht un +daar siine Ehrendaat anne upteeket was, un 'n tweeden sülwernen +Bieker kreig he van siine Fründe schonken.</p> + +<p>An'tleste belaunde en de gneidigste Landesheere auck met der +grauten goldenen Verdenst-Medalljen, un wann ichtens Eene, sau +harr he se auck wual verdeent. — Man de beste Laun satt em +alldach unner'n linken Knauplacke ...</p> + +<p>Nu stellden siine Fründe auck 'n graut Gastgebot to siiner +Ehre an, daar 't antleste auck nütte an't Vivat drinken gönk, +dann alle Gäste wöören sehr beliewet<a name="FNanchor_84_505" id="FNanchor_84_505"></a><a href="#Footnote_84_505" class="fnanchor">[84]</a> un den braawen Redder, +de, biilööpig to mierken, trotz siiner Gebrecklickheet un +vielen Wehdaage, na alltooes'n fröhlicken Sinn behaulen heft, +alle 't Beste to günnen. As 't in 'n besten Vivat Roopen +was, stönd he up, nam siinen grauten Bieker in de Hand +<span class="pagenum"><a name="Page_53" id="Page_53">[53]</a></span>un siä: »Ei, miine Heerens, wat doo'k met all dat Vivat!? +(fiif Fatt) <em class="gesperrt">Sess Fatt</em> wöören mi dach aparte leewer un kweimen +mi vorwahr auck bi düssen grauten Ehrenbieker goot to Maute. —«</p> + +<p>Dat Wicht bringt em sintdessen uut Dankbaarkeit alle Sönndaage +'ne friske Battern un 'n Dook vull Egger un alle Jahr 'n +Föhr Holt.</p> + +<p>De 't eenmal wietet, den 'n vertelle ick wual nicks Nigges; +man mi ducht, söcke priiswördige Eedeldaaten mogten wual der +ganzen Welt un auck der Naukumst<a name="FNanchor_85_506" id="FNanchor_85_506"></a><a href="#Footnote_85_506" class="fnanchor">[85]</a> bekannt weeren; — un +wann't wahr weeren scholl, wat mi de Heer Caplaun Seling +an e wünsket heft, dat'r en hauge uppackeden Miölenwaagen vull +van düsse Breewe in de wiie Welt gönge, konn't dann dach auck +wual de Fall weeren, dat't na langen Jahren na wual es Een +of Ander met Vergnöögen lööse; dann Bööker liewet allmanngsens +länger as Minsken un Minsken-Kinner.</p> + +<p><em class="gesperrt">Ick weet na'n lütken Buuren Jungen van 14 Jahren +in der Neigte<a name="FNanchor_86_507" id="FNanchor_86_507"></a><a href="#Footnote_86_507" class="fnanchor">[86]</a> van Ossenbrügge, de auck'n Kiind +alleine uut'r deepen Haase reddet heft, de aabers +sau bescheiden is, dat he'r nich es'n Naamen van +hebben will un't siine eegenen Aulen nich es seggt +harr, de't eerst 'n Paar Jahre 'r nau van den reddeden +Kiinde sülwent gewahr wooren sind, dat tofälligerwiise +bi den gooen Jungen siine Aulen as Schwiöpenjunge +in Denst kwam.</em> <b>De harr vorwahr auck wual +'n Ehrenteeken eeget<a name="FNanchor_87_508" id="FNanchor_87_508"></a><a href="#Footnote_87_508" class="fnanchor">[87]</a>!...</b> <em class="gesperrt">Wann de Herens de in 'n +Regimente sittet, wieten will't, wer't is un wo he +het, willk't eer geeren beliikteeken<a name="FNanchor_88_509" id="FNanchor_88_509"></a><a href="#Footnote_88_509" class="fnanchor">[88]</a>.</em> —</p> + +<p>Ji wietet wisse wual, dat'r vor der Heerendiiks Paarten 'ne +Ümmefloot is, daar 'n Waaterpool bi to liggt, waar de Kutskers +<span class="pagenum"><a name="Page_54" id="Page_54">[54]</a></span>un Fohrlüüe de Pierde inne spöölet; den Pool heetet se de Pierdehaase. +Söcke Pierdehaasen hebb't de Ossenbrüggesken Fohrlüüe +gläuw' ick uäwerall in der Welt; dann vor 'n eenige Jahre was +ick es na Pyrmunt e reeset un harr 'n ossenbrüggesken Kutsker +miee nuamen; de scholl mi eens Uänerns na den Friedensthale +föhren, daar de frommen Heerenhuuters wuohnet; man as ick 'ne +beschickede, was he met de Pierde wiege un as ick 'ne herneigest +fröög, waar he wiesen wööre, gaf he mi to'r Antwoort: Ick bin +man iewen na'r Pierdehaase wiesen un hewwe miine Vösse af e +spolt.</p> + +<p>In der Franzoosentiidt siä auck es 'ne aule Börgerfruwwe: +»Ick woll' dat de Franzoosen alltohaupe bi Londen in der Haase +leigen;« dann se kinne'de anners nin Waater un mende, de Haase +fläute wual sachte düür de ganze Welt.</p> + +<p>Man nu segget mi auck es, waarümme Ji den Aulen nich +miebracht harren? Konn' he vellichte nich recht kummfaart<a name="FNanchor_89_510" id="FNanchor_89_510"></a><a href="#Footnote_89_510" class="fnanchor">[89]</a>, of +most' he wual innehööen.</p> + +<p>Nu, <em class="gesperrt">'n verkihrden Bessem mot me in Ehren haulen</em>; +de Aulen mot me eer Gemack günnen, un en <em class="gesperrt">den Helpup<a name="FNanchor_90_511" id="FNanchor_90_511"></a><a href="#Footnote_90_511" class="fnanchor">[90]</a> +allmangsens in de Hand raagen<a name="FNanchor_91_512" id="FNanchor_91_512"></a><a href="#Footnote_91_512" class="fnanchor">[91]</a></em>, dann sind se +eenen auck wier to Willen. Wualehr was he alltiidt sau beliewet +bi söcke Geliegenheeden un ick mogt'r miine Verküürunge jümmeran +geeren met hebben. Ick vergiete't sin Liewe nich, as he mi es +vertell'de, dat Ji es'n leepen Zissemäntken<a name="FNanchor_92_513" id="FNanchor_92_513"></a><a href="#Footnote_92_513" class="fnanchor">[92]</a> uutloopen lauten, +daar Ji Ju met allerhande Kniepe uut e fiielet un daar Juue lütken +Brööers vor upkuomen most harren. Dat gebührt sick wual +mehr in der Welt, siä he, dat »<em class="gesperrt">wann de Suuge den Trag +ümmestätt heft, de Fierken't anteerste entgeelen miötet</em>;« +oder: »<em class="gesperrt">Wann me sülwenst nich hangen will, mot<span class="pagenum"><a name="Page_55" id="Page_55">[55]</a></span> +de Rüüe de Wuost stualen hebben</em>;« — un »<em class="gesperrt">wann't up'n +P'stoor riegnet, drüppelt 't gemeeniglick up 'n Köster</em>.« +Man as he nau der Tiidt achter de Wahrheit kuomen +wööre, harren Ji Juue Puckelribbas<a name="FNanchor_93_514" id="FNanchor_93_514"></a><a href="#Footnote_93_514" class="fnanchor">[93]</a> auck rieken duwwelt nauhaalen +möst.</p> + +<p>Man wann wi dann antleste bi de aulen schnaaksken Dööntkes +van Jan-Hinnerksken, de met'n vullen Verstande stuörf, van 'n +Pinnsüwwel<a name="FNanchor_94_515" id="FNanchor_94_515"></a><a href="#Footnote_94_515" class="fnanchor">[94]</a> un’ Peckedraut, van de aulen Stieweln u. s. w. +uuttokraumen kweimen, dann duurde't auck nich sau lange, <em class="gesperrt">dat he +siin beste Been vorsettede</em>, un dann wöörd he sau vergnööget, +<em class="gesperrt">dat he sick wual up de Hiilen<a name="FNanchor_95_516" id="FNanchor_95_516"></a><a href="#Footnote_95_516" class="fnanchor">[95]</a> lachen woll</em>.</p> + +<p>Unnerwiilen, aparte wann Ji 'ne manngsens alls to butt e +tierget<a name="FNanchor_96_517" id="FNanchor_96_517"></a><a href="#Footnote_96_517" class="fnanchor">[96]</a> harren, konn he abers auck wual es'n näutl'k un +präutl'k Schuur<a name="FNanchor_97_518" id="FNanchor_97_518"></a><a href="#Footnote_97_518" class="fnanchor">[97]</a> up't Liif kriigen un andöönt'lk<a name="FNanchor_98_519" id="FNanchor_98_519"></a><a href="#Footnote_98_519" class="fnanchor">[98]</a> weeren, <em class="gesperrt">dat +me nich recht wüste, of me met em in'n Kaule of in'n +Rööwen was</em>.</p> + +<p>Nu, waar is de Minske auck wual to fiinen de jümmeran +liiker Amöör<a name="FNanchor_99_520" id="FNanchor_99_520"></a><a href="#Footnote_99_520" class="fnanchor">[99]</a> is un't nich wual es 'ne entelne Keer<a name="FNanchor_100_521" id="FNanchor_100_521"></a><a href="#Footnote_100_521" class="fnanchor">[100]</a> 'n Käären +in'r Nüffen<a name="FNanchor_101_522" id="FNanchor_101_522"></a><a href="#Footnote_101_522" class="fnanchor">[101]</a> heft? Dat Beste was, dat he dach allebatt wenner +wier goot wöörd, wann me 'ne man rieken uutbullern lööt, un't +nich naudröög, as de wat wual dooet. Summe-Summooren, 't +was 'n Mann na 'n Willen Gaddes, <em class="gesperrt">un de werd 'ne auck</em>, +wann siine Tiidt e kuomen is, sieker <em class="gesperrt">nich lange vor Sünte +Peters Paarten schillern lauten</em>.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_56" id="Page_56">[56]</a></span></p> + +<p>Ick weet, de Dokter haale na nich es nowwe, <em class="gesperrt">wuaviel lebendige +Braudkuärwe<a name="FNanchor_102_523" id="FNanchor_102_523"></a><a href="#Footnote_102_523" class="fnanchor">[102]</a> Ji'r loopen hewwet</em>. M'riliisken +kinne ick un de beeden ölsten Jungens auck; man daar sind +wisse abers na wual 'n half Dutzend achter, dann Juue »<em class="gesperrt">Et</em>«<a name="FNanchor_103_524" id="FNanchor_103_524"></a><a href="#Footnote_103_524" class="fnanchor">[103]</a> +is saviel ick weet wisse van gooer guöliger<a name="FNanchor_104_525" id="FNanchor_104_525"></a><a href="#Footnote_104_525" class="fnanchor">[104]</a> Aart, un't sind sieker +alle nütte Dwasdriiwers<a name="FNanchor_105_526" id="FNanchor_105_526"></a><a href="#Footnote_105_526" class="fnanchor">[105]</a>, <em class="gesperrt">un Mashacken<a name="FNanchor_106_527" id="FNanchor_106_527"></a><a href="#Footnote_106_527" class="fnanchor">[106]</a> as uut'n Deege +weltert</em>. »<em class="gesperrt">De Tacken aardet na'n Stamme, man Uulen +brööet Uulen</em>« plegt me wual to seggen. <em class="gesperrt">Wen uuse Herrgatt +Kinner gift, den gift He auck Bücksen</em>; deswiegen +günne ick Ju, dat't Stiige baule vull werd; dann waar al niigen +to Diske gaaet, daar licket sick de teggede wual sachte auck met +satt. Sind 'r nich auck en Paar Twiiskes<a name="FNanchor_107_528" id="FNanchor_107_528"></a><a href="#Footnote_107_528" class="fnanchor">[107]</a> of gaar Driiskes<a name="FNanchor_108_529" id="FNanchor_108_529"></a><a href="#Footnote_108_529" class="fnanchor">[108]</a>, +manken? Wann'k Ju tooken Meitiidt es wier tosprieke<a name="FNanchor_109_530" id="FNanchor_109_530"></a><a href="#Footnote_109_530" class="fnanchor">[109]</a>, mot'k +se aparte dach auk es alle bi eene sehn.</p> + +<p>Man ick freese<a name="FNanchor_110_531" id="FNanchor_110_531"></a><a href="#Footnote_110_531" class="fnanchor">[110]</a> baule <em class="gesperrt">dat dat'r wual vor 't Eerste +wier in theenen schiöle</em>; dann ick hewwe van Winter 'n +Huupen Gebreck e hatt un bin kortens man leige up 'n Fööten +wiesen un spüüre auck nau na manchsens saviel Wehdaage in 'n +Knuaken, aparte wann't Wier sick ümmedoonen will, dat'k wual +in eene hen joobellen<a name="FNanchor_111_532" id="FNanchor_111_532"></a><a href="#Footnote_111_532" class="fnanchor">[111]</a> mogde as'n Rüüe de uutlübbet<a name="FNanchor_112_533" id="FNanchor_112_533"></a><a href="#Footnote_112_533" class="fnanchor">[112]</a> werd. +Ick harr Ju sau 'n elennige schmärtlick Koppleid, (de Dokters +<span class="pagenum"><a name="Page_57" id="Page_57">[57]</a></span>heetet 't: den <em class="gesperrt">Tick dullerös</em> un dat met Recht, dann van de +Piine kann me wual dull un unwiis weeren —) un de Haagetülße<a name="FNanchor_113_534" id="FNanchor_113_534"></a><a href="#Footnote_113_534" class="fnanchor">[113]</a> +wöören mi up e loopen, dat se mi as Gauseegger unner +de Kiwwen<a name="FNanchor_114_535" id="FNanchor_114_535"></a><a href="#Footnote_114_535" class="fnanchor">[114]</a> leigen; daarto kreig ick buawenbatt<a name="FNanchor_115_536" id="FNanchor_115_536"></a><a href="#Footnote_115_536" class="fnanchor">[115]</a> na 't Tönjesfüür<a name="FNanchor_116_537" id="FNanchor_116_537"></a><a href="#Footnote_116_537" class="fnanchor">[116]</a> +un 'n Fliöte in de lüchtern Schucht<a name="FNanchor_117_538" id="FNanchor_117_538"></a><a href="#Footnote_117_538" class="fnanchor">[117]</a> un 'n röggesk Pinnschwiär<a name="FNanchor_118_539" id="FNanchor_118_539"></a><a href="#Footnote_118_539" class="fnanchor">[118]</a> +achter'n Hacken; daar woll'k anteerste alle nich up toschlaunen, +dann sitte ick auck wual vuller Pliiten<a name="FNanchor_119_540" id="FNanchor_119_540"></a><a href="#Footnote_119_540" class="fnanchor">[119]</a>, sau giewe +ick mi dach nich baule eher, as bet't mi de häugeste Naut n dööt +un ick bange sienen mot, <em class="gesperrt">dat 'k stump van Unner to gaae</em>. +Dat hebb 'k sau van miinen siäl'gen Aulen ierwet; de was der +Meenunge, wann Eene auck es 'ne Unsachtigkeit oder 'n Miskweim<a name="FNanchor_120_541" id="FNanchor_120_541"></a><a href="#Footnote_120_541" class="fnanchor">[120]</a> +tostädde, scholl me sick man striiwsk haulen<a name="FNanchor_121_542" id="FNanchor_121_542"></a><a href="#Footnote_121_542" class="fnanchor">[121]</a> sau lange me ichtens<a name="FNanchor_122_543" id="FNanchor_122_543"></a><a href="#Footnote_122_543" class="fnanchor">[122]</a> +konne; dann <em class="gesperrt">wann de Minsken eerst unner Dokters +Füüste raakeden, un de Vüügel in Kinner Hände, wöören +se baule ault e noog wooren</em>; un ick bin 't allenhand +auck al wiis e wooren<a name="FNanchor_123_544" id="FNanchor_123_544"></a><a href="#Footnote_123_544" class="fnanchor">[123]</a>, dat me, wann me eerst an't Quacksalwern +kümmt, insgemeen na mehr Leigheet up rägt un <em class="gesperrt">dann +is'r't Ende oftmauls heel van awe</em>. Ick was vorwahr +baule stierwens Maute, man kortens heww 'k mi nütte wier verhaalt, +sint de Wunnerdokter uut'n Vöörden uäwer mi gaunen is, +un ick rieke met Gatt, dat 'k mi wual na ens wier begriäse<a name="FNanchor_124_545" id="FNanchor_124_545"></a><a href="#Footnote_124_545" class="fnanchor">[124]</a>, +dann ick hewwe alltiidt na sau wat 'ne geiwe<a name="FNanchor_125_546" id="FNanchor_125_546"></a><a href="#Footnote_125_546" class="fnanchor">[125]</a> Natur e hatt.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_58" id="Page_58">[58]</a></span></p> + +<p>Wo is't dann nu eegentlick met'n Anierwen; will he Ju na +nich baule afläusen, of <em class="gesperrt">steht 'r na jümmeran Maunenschiine +in'n Calenner, dat he siine Lüchten nau nich ansticken +mag</em>? Mi ducht dach dat 'k to Jahr al häärt harr', dat he +siinen Föögesmann<a name="FNanchor_126_547" id="FNanchor_126_547"></a><a href="#Footnote_126_547" class="fnanchor">[126]</a> al up'n Loop kriigen hewwe, sau <em class="gesperrt">dat he +de Muöntkekappen baule up'n Tuun hangen woll</em> un +met 'n Baas<a name="FNanchor_127_548" id="FNanchor_127_548"></a><a href="#Footnote_127_548" class="fnanchor">[127]</a> van 'n Wichte in'n Küüre<a name="FNanchor_128_549" id="FNanchor_128_549"></a><a href="#Footnote_128_549" class="fnanchor">[128]</a> wööre, daar Ji un +de Aulske auck wual Sinnigheet<a name="FNanchor_129_550" id="FNanchor_129_550"></a><a href="#Footnote_129_550" class="fnanchor">[129]</a> an e hatt harren, <em class="gesperrt">dann't harr +wisse auck na Aart Mööskenkröömkes<a name="FNanchor_130_551" id="FNanchor_130_551"></a><a href="#Footnote_130_551" class="fnanchor">[130]</a> miebracht. +Is Ju dat vellichte van 'r Pannen schnappet</em>, of räuken +Ji wual bi Tiien Unraut? Bruutens<a name="FNanchor_131_552" id="FNanchor_131_552"></a><a href="#Footnote_131_552" class="fnanchor">[131]</a>, weet me wual sind alltiidt +sau riik dat se bölket<a name="FNanchor_132_553" id="FNanchor_132_553"></a><a href="#Footnote_132_553" class="fnanchor">[132]</a>, man wann me't 'r nau met'r Lucht bekickt, +<em class="gesperrt">heft 'r</em> vielmauls auck wual es <em class="gesperrt">'ne Uule siäten</em>. —</p> + +<p class="poem"> +<i class="gesperrt">Des Eenen Leefde fällt up'n Roosenblatt,<br /> +Des Annern siine up'n Kohflatt.</i><br /> +</p> + +<p><i class="gesperrt">Bieter 'n Stücke Braud in der Kiipen, as Fieren +un Flünke an 'n Hooe.</i></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann Buurendächters frii't,</span><br /> +Schweerebrett! wat is saun Lüüt<br /> +Dann riik; 't brinkt 'n Bruutschatt met,<br /> +As 'r kortens<a name="FNanchor_133_554" id="FNanchor_133_554"></a><a href="#Footnote_133_554" class="fnanchor">[133]</a> nine kriegen het.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man is se eerst de Bruut,</span><br /> +Kümmt 't meestig anners uut;<br /> +Dann fällt 't bi der Neeren af<br /> +Un tüsken 'n Käären is vull Kaff<a name="FNanchor_134_555" id="FNanchor_134_555"></a><a href="#Footnote_134_555" class="fnanchor">[134]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_59" id="Page_59">[59]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach dat maak't mi nich quaut,</span><br /> +Ick hewwe nine Naut;<br /> +Heft 't Wicht man ichtens Lust un Moot,<br /> +Dann wöör't auck al sau jeewe goot.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man heft't 'n quaaen Sinn,</span><br /> +Daar ick nin Fründ van bin,<br /> +Un mierk't me dat bi gooer Tiidt,<br /> +Sau maak 'me sick'r faarts van quiit,<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Süß geht me Unglück an. —</span><br /> +Sau 'n Lüüt eeg't<a name="FNanchor_135_556" id="FNanchor_135_556"></a><a href="#Footnote_135_556" class="fnanchor">[135]</a> auck nin'n Mann<br /> +De 't ehrlick ment, un trüü un recht;<br /> +Sau 'n Stänkerees<a name="FNanchor_136_557" id="FNanchor_136_557"></a><a href="#Footnote_136_557" class="fnanchor">[136]</a> is mi to schlecht.<br /> +</p> + +<p>Nu, goot Dink will Wiile hebben. <em class="gesperrt">Friggen un Backen +geräth nich jümmer</em>, un et schall sick alle na wual riigen<a name="FNanchor_137_558" id="FNanchor_137_558"></a><a href="#Footnote_137_558" class="fnanchor">[137]</a>.</p> + +<p>Man waarschuwwet mi den frommen Jungen, dat he sick nich +alleine düür 'n schäun Ziiferblatt<a name="FNanchor_138_559" id="FNanchor_138_559"></a><a href="#Footnote_138_559" class="fnanchor">[138]</a> begäusken<a name="FNanchor_139_560" id="FNanchor_139_560"></a><a href="#Footnote_139_560" class="fnanchor">[139]</a> lät. »<em class="gesperrt">Friggerigge, +Blindöökerigge</em>;«<a name="FNanchor_140_561" id="FNanchor_140_561"></a><a href="#Footnote_140_561" class="fnanchor">[140]</a> auck <em class="gesperrt">dat schäunste Ziiferblatt +heft allmangsens en schuorweden Ees</em>. Vor dreehunnert +Jahren fröög al 'n klook' Mann: »Ick woll wual wieten wo de Junge +heete, de sick van Wichtern nich wat narren lööte?« <em class="gesperrt">De beste +Küügeler kann auck wual es'n Puudel schmiiten.</em> Deswiegen +rüünsket<a name="FNanchor_141_562" id="FNanchor_141_562"></a><a href="#Footnote_141_562" class="fnanchor">[141]</a> em dach bi Tiien in 't Ahr, dat he sick nich +auck beööwen lauten un sick vor allen Dingen 'n Fruusminske toleggen +müüge, daar he wisse van si, dat 't nich allstolange tor +Faasel loopen hewwe, daar eene dann <em class="gesperrt">lichte vorgieten Braud<span class="pagenum"><a name="Page_60" id="Page_60">[60]</a></span> +of'n Kuckuksküüken met in 'n Kaup krigt</em>, un dat he'r +in Verdrag un Friäe met liewe. »<em class="gesperrt">Bieter 'n schluuten +Wiif<a name="FNanchor_142_563" id="FNanchor_142_563"></a><a href="#Footnote_142_563" class="fnanchor">[142]</a> as'n kiiwen Wiif</em>,«<a name="FNanchor_143_564" id="FNanchor_143_564"></a><a href="#Footnote_143_564" class="fnanchor">[143]</a> — segg'k Ju. Dann wann'n +'n Manne dat Unglücke uäwerkümmt, dat he an 'ner fuulen, wispeltüürigen<a name="FNanchor_144_565" id="FNanchor_144_565"></a><a href="#Footnote_144_565" class="fnanchor">[144]</a>, +gäwweligen<a name="FNanchor_145_566" id="FNanchor_145_566"></a><a href="#Footnote_145_566" class="fnanchor">[145]</a>, auwiisigen<a name="FNanchor_146_567" id="FNanchor_146_567"></a><a href="#Footnote_146_567" class="fnanchor">[146]</a>, miikerigen<a name="FNanchor_147_568" id="FNanchor_147_568"></a><a href="#Footnote_147_568" class="fnanchor">[147]</a> Quaasketriine<a name="FNanchor_148_569" id="FNanchor_148_569"></a><a href="#Footnote_148_569" class="fnanchor">[148]</a>, +of 'ner heersken<a name="FNanchor_149_570" id="FNanchor_149_570"></a><a href="#Footnote_149_570" class="fnanchor">[149]</a>, katthäärigen, glubietsken<a name="FNanchor_150_571" id="FNanchor_150_571"></a><a href="#Footnote_150_571" class="fnanchor">[150]</a>, jewwekewwesken +Gaffeltange behangen blift, daar he gaaruut nich met +eggen of plöögen kann, de alltiidt vor em hier schnawwet<a name="FNanchor_151_572" id="FNanchor_151_572"></a><a href="#Footnote_151_572" class="fnanchor">[151]</a> un +klippertaanet as 'ne Vuugelriäter un de Bücksen<a name="FNanchor_152_573" id="FNanchor_152_573"></a><a href="#Footnote_152_573" class="fnanchor">[152]</a> jümmeran +alleine anne hebben will, un de 'r 'n heelen Dag Nicks 'n dööt +as Schellen un Bellen, dat de Mann, Kinner un Denste nich +Dag of Nacht Friäe in 'n Huuse hebbet, un wann'r dann buawen +batt na ßaantkerige aule Wiekenbliäer un leigmuulede Uphissers +un Upstööperskens<a name="FNanchor_153_574" id="FNanchor_153_574"></a><a href="#Footnote_153_574" class="fnanchor">[153]</a><a name="FNanchor_G_653" id="FNanchor_G_653"></a><a href="#Footnote_G_653" class="fnanchor">[G]</a> tüsken kuomet, de eer Hellenverniin<a name="FNanchor_154_575" id="FNanchor_154_575"></a><a href="#Footnote_154_575" class="fnanchor">[154]</a> +<span class="pagenum"><a name="Page_61" id="Page_61">[61]</a></span>in de Leuchen<a name="FNanchor_155_576" id="FNanchor_155_576"></a><a href="#Footnote_155_576" class="fnanchor">[155]</a> blauset, dann lät auck de beste Mann wenner<a name="FNanchor_156_577" id="FNanchor_156_577"></a><a href="#Footnote_156_577" class="fnanchor">[156]</a> de +Ahren hangen un 't is nin Wunner, dat de Völker<a name="FNanchor_157_578" id="FNanchor_157_578"></a><a href="#Footnote_157_578" class="fnanchor">[157]</a> auck baule +mismöödig weeret un den dullbriägesken Bellhaamer<a name="FNanchor_158_579" id="FNanchor_158_579"></a><a href="#Footnote_158_579" class="fnanchor">[158]</a> van 'n +Wiiwe an'tleste beööwet un bedreeget, war se ichtens kiönet un daarmedde +geht dann auck de beste Werthskup baule 'n eeslings<a name="FNanchor_159_580" id="FNanchor_159_580"></a><a href="#Footnote_159_580" class="fnanchor">[159]</a>. Sau'n +unglückelk-bedaart<a name="FNanchor_160_581" id="FNanchor_160_581"></a><a href="#Footnote_160_581" class="fnanchor">[160]</a> Minske mag wual driiste seggen, dat he met +den Hellendüüwel alle siine Wiäldaage to Graawe driägen heft, +as't de wiise Sirach <span class="antiqua">Cap: 25. V. 21</span> u. s. w. al to verstaunen +gift un dann geht't'r insgemeen to, as de Bispriöke segt: <em class="gesperrt">Miine +Fruwwe heft mi leef un ick hewwe se wier leef, sau +leef, dat 'k se wual alle Daage met'n Bessemstiele +küßken mogte.</em> Deswiegen: »<em class="gesperrt">Kregget de Henne un +schwigt de Haan, dann is't Huus'r üüwel an</em>;« un +»<em class="gesperrt">'n Wiif dat met'n Koppe will buawen uut; dat dööt +viel Schaaen un richt't alldach Nicks uut</em>.« Dat sind +zwaarens al 'n Paar aule, man wahre Pundwäärde<a name="FNanchor_161_582" id="FNanchor_161_582"></a><a href="#Footnote_161_582" class="fnanchor">[161]</a>, segg 'k Ju, de +auck wual sau lange in Ehren un Würden bliiwen schiölet, as de +Welt steht un'r Wiiwervolk inne is ...</p> + +<p>Nu, sau 'n Harteleid kann 'n Frömmsten un Besten tostäuten, +dann wel kann faarts allen Minsken in 'n Hartekolk kiiken? un +den plegt 't auck up 'n Eersten to uäwerkuomen, innerwiilens se +van Natuur naugiewsk n sind un geeren sau lange in Gedult +staaet, bes 'n an'tleste de Kopp uut'r Keer<a name="FNanchor_162_583" id="FNanchor_162_583"></a><a href="#Footnote_162_583" class="fnanchor">[162]</a> kümmt, of se'r uäwer +in 't Gress biitet un dann kümmt achternau den unwiisen +<span class="pagenum"><a name="Page_62" id="Page_62">[62]</a></span>Jobellersken<a name="FNanchor_163_584" id="FNanchor_163_584"></a><a href="#Footnote_163_584" class="fnanchor">[163]</a> de Rögge<a name="FNanchor_164_585" id="FNanchor_164_585"></a><a href="#Footnote_164_585" class="fnanchor">[164]</a> met Huulen un Blarren to +laate. — O Heere, o Welt! Wat is sa 'n aarm Minske to beduuren, +den sau'n elendig Harteleid to erkinnet<a name="FNanchor_165_586" id="FNanchor_165_586"></a><a href="#Footnote_165_586" class="fnanchor">[165]</a> is. —</p> + +<p>Ick rieke dann dach met Gatt auck nich, dat Juue Siöhne't maaken +schiöle, as jener Junge, de sick auck an't Friggen giewen harr un +up'n Lüüt verfallen was, dat al met mehr annern Jungens in 'n +Küüre<a name="FNanchor_166_587" id="FNanchor_166_587"></a><a href="#Footnote_166_587" class="fnanchor">[166]</a> wiesen was. He mende, dat möste dach wual 'n heelen +Meister van 'n Wichte sien un dachte, as de Buur sick uutdrücket, +dat he daar 'n Aulen met 'n Jungen kreige, dann ümmesüß wöören +'r wual nich sau Viele achter hier.</p> + +<p>Se wöören auck Handels eens, un lööten sick na Gebüür upbeen<a name="FNanchor_167_588" id="FNanchor_167_588"></a><a href="#Footnote_167_588" class="fnanchor">[167]</a>; +man as de P'stoor se 't drüdde Mal van der Kanzeln +schmieten<a name="FNanchor_168_589" id="FNanchor_168_589"></a><a href="#Footnote_168_589" class="fnanchor">[168]</a> harr, gönk de Brüügen na'r Weeme un lunkaarde +hällekens<a name="FNanchor_169_590" id="FNanchor_169_590"></a><a href="#Footnote_169_590" class="fnanchor">[169]</a> bi'n P'stoor in 't Huus, af'r nine Insaage daunen +wööre. De bescheede en van nei.</p> + +<p>Dat föllt den Jungen up un as he 'n Käären vor sick hen +miimert harr, siä he to den Heeren: Nu will 'k't auck nich; dann +nu ducht mi, dat'r dach wual sau viele nich achter is, as ick wual +ment harr, süß scholl sick wual sachte Een of Anner rägt hebben.</p> + +<p>Man nu gönk 't na 'r haugen Treppen<a name="FNanchor_170_591" id="FNanchor_170_591"></a><a href="#Footnote_170_591" class="fnanchor">[170]</a> un daar wöörd +den Jungen to erkinnet, dat he 't Lüüt alldach niemen moste. +Dat gaf abers 'ne unsachte Liewerigge un se stönnen in saunen +Unfriäen tohaupe, dat 't antleste an 't Knuffen un Buffen<a name="FNanchor_171_592" id="FNanchor_171_592"></a><a href="#Footnote_171_592" class="fnanchor">[171]</a> gönk. +Dau fönk de Fruwwe, de de haugen Treppen van tovüüren al +<span class="pagenum"><a name="Page_63" id="Page_63">[63]</a></span>wual kennde, an to klaagen un brachte vor, dat eer Mann se +röökelause mishandelde. Se wöörden tohaupe vorbeschedt un as +de Heerens den Manne dat Beschweer siiner Fruwwen vorhöölen, +siä he: Miine Heerens, dat Wiif lügt alle wat 't seggt, dann ick +bin de frömmste Minske van 'r Welt un hebbe 't siin Liewe up +söcke Wiise nich trakteert. Man de Fruwwe nam dat Waart un +siä: <em class="gesperrt">Gatt's Wier un nich Eene! Begrüüßluusest<a name="FNanchor_172_593" id="FNanchor_172_593"></a><a href="#Footnote_172_593" class="fnanchor">[172]</a> Du +Dullbriägen mi nich Dag vor Dag met'r Knufffuust</em><a name="FNanchor_173_594" id="FNanchor_173_594"></a><a href="#Footnote_173_594" class="fnanchor">[173]</a> +un hest du Leigheet<a name="FNanchor_174_595" id="FNanchor_174_595"></a><a href="#Footnote_174_595" class="fnanchor">[174]</a> mi nich na van Muaren in de Trönjen +schlaagen dat 't 'ne Aart harr un man sau schmackede? <em class="gesperrt">De Augenschiin +is aller Welt Tüüge</em>; seh't mi es hier nan Koppe! +Is mi dat Schnatthüüsken nich nau sau dicke as 'n Püüster? +<em class="gesperrt">Dat wasket di de Rhiin nich af</em> un de Heerens schiölet 'r +di auck wual diin Genannt<a name="FNanchor_175_596" id="FNanchor_175_596"></a><a href="#Footnote_175_596" class="fnanchor">[175]</a> vor to erkinnen, dann se miötet dach +van Gatt un Rechtswiegen <em class="gesperrt">den Unschülligen goot toschlaun</em><a name="FNanchor_176_597" id="FNanchor_176_597"></a><a href="#Footnote_176_597" class="fnanchor">[176]</a> +un ick denke <em class="gesperrt">dann schall'r't Dünnebeer wual +achter nau loopen</em>. Nei siä he, blieken dull<a name="FNanchor_177_598" id="FNanchor_177_598"></a><a href="#Footnote_177_598" class="fnanchor">[177]</a>, <em class="gesperrt">du löppst'r +wual miie</em><a name="FNanchor_178_599" id="FNanchor_178_599"></a><a href="#Footnote_178_599" class="fnanchor">[178]</a>; ick hewwe di je man iewen met'n Schnuffdooke +an e ticket. Dat schall wual wahr sienen, anwerde de Fruwwe; hest +du siin Liewe auck wual 'n annern Wiskeldook e hatt as en düssen? +un daar met nam se de Niäsen tüsken de Finger un Baats! schlöög +se eeren Mann an 'n Hals dat 't quabbede<a name="FNanchor_179_600" id="FNanchor_179_600"></a><a href="#Footnote_179_600" class="fnanchor">[179]</a>, dat de Heerens +auck sehnen mogten, wat he des Muarens vor 'n Schnufdook e bruuket +harr. He wöörd to Verdriägsamkeet un Gemackhaulen an e wiesen +un gönk wual met'n töörn'sken Koppe<a name="FNanchor_180_601" id="FNanchor_180_601"></a><a href="#Footnote_180_601" class="fnanchor">[180]</a> met siinen Wiiwe na Huus.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_64" id="Page_64">[64]</a></span></p> + +<p>Nu, waar 'n Paar Ehelüüe sick nich goot tohaupe verdriäget, +hebb't se de meesten Tiidt van beeden Siien Schuld. t' is al'n +ault van te Jahre: <em class="gesperrt">Pack schlöög sick, Pack verdröög sick</em>; +un sau schall't met de De, daar ick iewen van e küürt hebbe, +antleste auck wual gaunen sienen, dann ick hewwe nau der Tiidt +wual es häärt, et schiöle sick met de Beeden dach bietert hebben; +dann as de Dokters un P'krauters met de Kreggenfööte van Rieknungen +kuomen wöören, harr' he dach e ment, dat wöören düüre +Schuffdooksdüffkes wiesen. Me plogde wual ehr auck wual es to +seggen, me miöte sick eerst 'ne Tiidt lank beruuken un to 'm Minnsten +'n Schiepel Salt tohaupe up e tiärt hebben, ehr me sick nowwe +kinnen leere un de meesten Tiidt is de Unverdrag tüsken Ehelüüen +man 'ne inbellske<a name="FNanchor_181_602" id="FNanchor_181_602"></a><a href="#Footnote_181_602" class="fnanchor">[181]</a> Krankheet, de sick met'n Jahren legt, wann +sick de stiiwen Köppe bäuget; — dann is 'r leider man Nicks +mehr to beduuren, as dat me uäwer de Kortswiile sau ault e +wooren is. Daarümme segg' ick:</p> + +<p class="poem"> +»Wann twee sick maaken willt to Een,<br /> +De maaken eerst't Gemöth gemeen.<br /> +Denn uäwer Twas<a name="FNanchor_182_603" id="FNanchor_182_603"></a><a href="#Footnote_182_603" class="fnanchor">[182]</a> to liggen in'n Sack,<br /> +Is vor Elkeen 'n<a name="FNanchor_183_604" id="FNanchor_183_604"></a><a href="#Footnote_183_604" class="fnanchor">[183]</a> 'n lästig Ungemack.«<br /> +</p> + +<p>Man dat segg 'k Ju, dat Ji mi, wann't met'n Anierwen sau +wiet is, to 'r Hachtiidt nich vergietet; <em class="gesperrt">dann will wi'r na es +nütte wat achter bööten</em><a name="FNanchor_184_605" id="FNanchor_184_605"></a><a href="#Footnote_184_605" class="fnanchor">[184]</a> un ick mot aparte na ens in +miinen aulen Daagen met Juuer Aulsken eenen aftriäen<a name="FNanchor_185_606" id="FNanchor_185_606"></a><a href="#Footnote_185_606" class="fnanchor">[185]</a>. Wat +meene Ji, wann Ji un ick un se un de, dann na es 'n aulen +düütsken Menewett vordansseden? wi wollen eer aparte na wat +van de echten ehrdaags'ken Tuuren vorföören, daar dat junge Volk +Nicks mehr af n weet, un ick bin 'r vorwahr nich goot vor, dat'r +<span class="pagenum"><a name="Page_65" id="Page_65">[65]</a></span>dann antleste nich auck na'n Schienenstäuter, oder 'n annern Dullen +achter up möste.</p> + +<p>Man Een's woll'k mi dann dach wual geeren uutbidden, +nämlick dat Ji nich togiewen schiölen, dat se, wann se den Bruutwaagen +bringet, 'n Hahnen vorne up den eersten Waagen faste +bäunen, den se dann, dat he stännig kreggen schiöle, vor Gewalt +sauviel Brannewiin in 'n Hals geetet, dat em antleste de blaue +Leuche uut'n Bille schleit un he up 'ne unbarmhartige Wiise verrecken +mot. Düsse röökelause Bedriif woll mi, wannk't in miinen +Kinnerjahren wual es met ansehnen moste, jedesmal al't Harte +afbiiten<a name="FNanchor_186_607" id="FNanchor_186_607"></a><a href="#Footnote_186_607" class="fnanchor">[186]</a> un ick mot liike uut<a name="FNanchor_187_608" id="FNanchor_187_608"></a><a href="#Footnote_187_608" class="fnanchor">[187]</a> seggen, dat ick söckes wat vor 'n +Düüwels Infall un vor 'ne unminsklicke un sündlicke Deerquielerigge +haule, de, wo se nich al van sülwent af e bracht is, dann +dach <em class="gesperrt">van obrigkeitswiegen bi schwaarer Straffe verbuaen +weeren scholl</em>. — Niem 't'r leewer 'n Viggeliinstriiker +un 'n Klar'nettenbiiter mehr vor, dann dat lut vor sinnige<a name="FNanchor_188_609" id="FNanchor_188_609"></a><a href="#Footnote_188_609" class="fnanchor">[188]</a> Ahren +vull bieter, as dat kläglicke Kreggen van'n besuapenen, stierwenden +aulen Hahnen; un saviel will 'k Ju faarts bi Tiien wual wicken<a name="FNanchor_189_610" id="FNanchor_189_610"></a><a href="#Footnote_189_610" class="fnanchor">[189]</a>, +dat, wann Ji de rööklause Saake nich naulauten schollen, ick vorwahr +met'r Bruut auck nich 'n Trett to 'm Danssen ansette; dann +de söcke lästerlicke Leigheet met Lusten ansehnen mag, kann na +miiner Meenunge auck nin goot Gemöthe hebben un is sieker to +annern Harthartigheeden tiigen Minskenkinner un 't aarme Vee +auck nich to goot. »<em class="gesperrt">Deerteschinner, Lüüefiller</em>.« — Man +'t gift leider unner de Vorneimen hen un wier auck Hartnacken +noog<a name="FNanchor_190_611" id="FNanchor_190_611"></a><a href="#Footnote_190_611" class="fnanchor">[190]</a>; dann dat mot dach vorwahr auck wual Eene sien, de den +fiif of sess Müüsen, de he es in 'n 'ner Kruupfallen lebendig e +<span class="pagenum"><a name="Page_66" id="Page_66">[66]</a></span>fangen harr, vor Düüwelslust eerst de Steerte uutlauck<a name="FNanchor_191_612" id="FNanchor_191_612"></a><a href="#Footnote_191_612" class="fnanchor">[191]</a>, ehr he +se den Teckels uäwerlööt. Daar kwam'k vor Kortens es up to — +man ick konn't dann dach nich ansehnen un de Traunen kweimen +mi'r bi in de Augen, dat't in uusen <em class="gesperrt">frommen</em> Daagen na söcke +unbarmhartige Lüüe gift, daar me se nich vermooen sien scholl.</p> + +<p><em class="gesperrt">Den Düt juöcket</em>, wann he 't liäsen scholl, <em class="gesperrt">de klegge +sick</em>.</p> + +<p>Nu Adjüs! <em class="gesperrt">Gatt bewahre Ju vor Bissen un Wiepsteerten<a name="FNanchor_192_613" id="FNanchor_192_613"></a><a href="#Footnote_192_613" class="fnanchor">[192]</a> +un vor duusent Düüwel.</em> Giiwet 'n Ölsten 'n +Kußhand van mi, man dooet nich as jener Junge, den de Aule +torööp: <em class="gesperrt">Gif den Heeren 'n Kußhändken un segge</em>: »<b>Gooen +Dag, du Iisel.</b>«</p> + + +<h3><a name="Nauschrift_2" id="Nauschrift_2"></a>Nauschrift.</h3> + +<p>Ji siäen mi wisse lest es, dat Ji Ju met'r Tiidt wual es 'n +niggen Wuostekietel tüügen<a name="FNanchor_193_614" id="FNanchor_193_614"></a><a href="#Footnote_193_614" class="fnanchor">[193]</a> wollen, wann Ji'r es sau jeewe<a name="FNanchor_194_615" id="FNanchor_194_615"></a><a href="#Footnote_194_615" class="fnanchor">[194]</a> +ankuomen konnen.</p> + +<p>Nu bin'k düsser Daage es bi uusen Aksienaater<a name="FNanchor_195_616" id="FNanchor_195_616"></a><a href="#Footnote_195_616" class="fnanchor">[195]</a> wiesen, +dann 'k woll mi auck na wual een of anner Huusingedöönte<a name="FNanchor_196_617" id="FNanchor_196_617"></a><a href="#Footnote_196_617" class="fnanchor">[196]</a> +toleggen, dat me in der Huushällunge van doonen<a name="FNanchor_197_618" id="FNanchor_197_618"></a><a href="#Footnote_197_618" class="fnanchor">[197]</a> heft un daar +me in'r Aksione allmangsens wualfeiler anraaket, as wann me't +sick nigges maaken lätt. Daar steht reefaarts auck 'n grauten kuapern'n +Kietel, daar wual sachte 'n Stiige Emm'-vull<a name="FNanchor_198_619" id="FNanchor_198_619"></a><a href="#Footnote_198_619" class="fnanchor">[198]</a> Waater +in gaunen müüget un de na miiner Meenunge sau goot as nigge +is. De werd bi'r neigsten Aksione met up e settet un ick mogte +<span class="pagenum"><a name="Page_67" id="Page_67">[67]</a></span>Ju wual anraaen, dat Ji'r dann hen kweimen, dann et konn sick +dach schlumpen<a name="FNanchor_199_620" id="FNanchor_199_620"></a><a href="#Footnote_199_620" class="fnanchor">[199]</a>, dat Ji 'ne wual Schluur-Kaups<a name="FNanchor_200_621" id="FNanchor_200_621"></a><a href="#Footnote_200_621" class="fnanchor">[200]</a> kreigen.</p> + +<p>Ji schiölet den Aksienaater wisse al wual kinnen un auck wual +wieten waar he wuohnet. Et is de De, de'r jümmeran allerhande +putzige Infälle tüsken schmitt un de aulen Reetskuppen<a name="FNanchor_201_622" id="FNanchor_201_622"></a><a href="#Footnote_201_622" class="fnanchor">[201]</a> manngsens +söcke niggelke<a name="FNanchor_202_623" id="FNanchor_202_623"></a><a href="#Footnote_202_623" class="fnanchor">[202]</a> Naamens gift, as t. B. »'ne Suppentarriine +van Wassermanns Pozzeleen,« (Wassermann is 'n eeren Pöttker<a name="FNanchor_203_624" id="FNanchor_203_624"></a><a href="#Footnote_203_624" class="fnanchor">[203]</a>) +dat is: 'n eeren'n Nachtpott; »'n Treppenschäuner,« dat is 'n +Striikbret, daar me de Mester un Gauweln uppe strickt, de se süß +gemeeniglick up de Treppenpöste to schiärpen plieget; »'n kaupt 't +in der Tiidt, dann he ji't in der Naut,« dat is 'ne Weege; »'n +schmööen Fuulstool of 'ne eensittenne Schlaupstiie, met Pierehaare +stoppet un as ji wual sehet met wackern, blöömeden Plüüs uäwertrocken, +sünner Insatt<a name="FNanchor_204_625" id="FNanchor_204_625"></a><a href="#Footnote_204_625" class="fnanchor">[204]</a>;« daar ment he 'n Suargestool miie, un +»sünner Insatt,« dat het saviele as sünner de aulen Upkäupersken, +de meestig jümmeran de Eersten sind, de na de Aksionen loopet, +dat se de besten Plätze kriiget un sick dann up't leeweste up eer +beste Gemack in söcke Stööle faste settet. Wann de Stool dann +up roopen werd, plegt he'r insgemeen to to setten »wann'k +sau'n Ault van te Jahre as'r den heelen Namiddag inne sieten +heft to brööen un to schnuarken, met in 'n Kaup geiwe, scholl'r +mi wual nich Eene wat vor been, dann wel will söcke Fuulbrööerskens<a name="FNanchor_205_626" id="FNanchor_205_626"></a><a href="#Footnote_205_626" class="fnanchor">[205]</a> +wual vor Geld kaupen, de he ümmesüß to Danke +noog kriigen kann, un auck al wual uäwerlästig satt in'n +Huuse hebben mag.« Man 'ne Stülpe<a name="FNanchor_206_627" id="FNanchor_206_627"></a><a href="#Footnote_206_627" class="fnanchor">[206]</a> of 'n Deckel is bi +<span class="pagenum"><a name="Page_68" id="Page_68">[68]</a></span>den Kietel nich biie, de mosten Ji aparte dach wual nigges +maaken lauten, dann't is all'nhand gefährlick saunen grauten Pott +sünner Deckel up'n Füüre to hebben. Daar weet ick Ju 'n Leedken +van to singen, daar Ju alldach vor eesen<a name="FNanchor_207_628" id="FNanchor_207_628"></a><a href="#Footnote_207_628" class="fnanchor">[207]</a> schall.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>As ick na'n lüt'k Junge was, de in 'r Piiken lööp, harren +se in uusen Huuse es 'n Paar Meifierskens schlachtet un'r auck +Blootwuöste un Woppkenbraut van e maaket; dat mot dann +wisse eerst e schrempet<a name="FNanchor_208_629" id="FNanchor_208_629"></a><a href="#Footnote_208_629" class="fnanchor">[208]</a> weeren, ehr 't in 'n Keller of up de +Schneisen<a name="FNanchor_209_630" id="FNanchor_209_630"></a><a href="#Footnote_209_630" class="fnanchor">[209]</a> kriegen werd un in 'n Wiimen<a name="FNanchor_210_631" id="FNanchor_210_631"></a><a href="#Footnote_210_631" class="fnanchor">[210]</a> kümmt, un dann +dansset 't in den glöönigen Kietel wisse alle düür 'n eene up un +daal. Dat woll P'stoors Willemken auck es geeren sehnen; un +de Kuäckske nam mi in'n Backvull<a name="FNanchor_211_632" id="FNanchor_211_632"></a><a href="#Footnote_211_632" class="fnanchor">[211]</a> un büürde<a name="FNanchor_212_633" id="FNanchor_212_633"></a><a href="#Footnote_212_633" class="fnanchor">[212]</a> mi in te +Häugte, dat ick in den Kietel kiiken konn. Man dat geföllt mi +sau, dat mi alle in eene hen de Sinn'r na lüstede, dat'k't na +wual ens wier sehnen woll. Nu harren wi bi'n Holtheerde unnern +Boosen<a name="FNanchor_213_634" id="FNanchor_213_634"></a><a href="#Footnote_213_634" class="fnanchor">[213]</a> na bito 'n Wiinduawen, de van Backsteenen up e müürt +was. De Kuäckske was 'n Trett bi'r Siit gaunen un harr mi +alleine bi 'n Heerde lauten; man wat harr'k to doonen? As'n +Imme<a name="FNanchor_214_635" id="FNanchor_214_635"></a><a href="#Footnote_214_635" class="fnanchor">[214]</a> kladderde ick buawen up dat Biheerd<a name="FNanchor_215_636" id="FNanchor_215_636"></a><a href="#Footnote_215_636" class="fnanchor">[215]</a> un tratt up 'n +Kantsteen, dat'k'r bieter in reckhalsen konn', man de Steen harr +sick läs e giewen un kippede un p'rdoots! lag ick met ens uäwerto +in den glöönigen Wuostekietel, un wann de Kuäckske 'r nich to'n +Glücke jüst up to kuomen wööre un mi'r bi eenen Beene met'n +<span class="pagenum"><a name="Page_69" id="Page_69">[69]</a></span>Schnappe<a name="FNanchor_216_637" id="FNanchor_216_637"></a><a href="#Footnote_216_637" class="fnanchor">[216]</a> wier uutrieten harr, as 'ne Pogge<a name="FNanchor_217_638" id="FNanchor_217_638"></a><a href="#Footnote_217_638" class="fnanchor">[217]</a>, harren se'r mi +auck man faarts schrempet wier uutfisken un met de Wuöste +togliiks priggen<a name="FNanchor_218_639" id="FNanchor_218_639"></a><a href="#Footnote_218_639" class="fnanchor">[218]</a> konnt. 't is miin nowweste<a name="FNanchor_219_640" id="FNanchor_219_640"></a><a href="#Footnote_219_640" class="fnanchor">[219]</a> Dencken, dat +uuse Au'm-Hinnerk faarts Hals uäwer Kopps met 'n Piere na'r +Stadt jaagen un 'n Dokter haalen moste. Unners de kwam, +harren se mi al met Black<a name="FNanchor_220_641" id="FNanchor_220_641"></a><a href="#Footnote_220_641" class="fnanchor">[220]</a>, dat se bi Kannenswiise van 'n Köster +haalt harren, beguaten, dat'k vorwahr wual uutsehnen hebben +mag as 'n lütken Düüwel, un wual'n Schiepel Wuorteln un +Eerdappel unner'n Stäuter kriigen, daar se mi eenen kaulen Pannekooken +na'n annern van ümme't ganze Liif backeden un antleste +dach met Gaddes un Dokters Hülpe na ens wier torechte kreigen.</p> + +<p>Na dat Upkuäcksel, rieke ick, hebb'k de fiine Huut e kriegen, +de de Wichter alltiidt sau feer<a name="FNanchor_221_642" id="FNanchor_221_642"></a><a href="#Footnote_221_642" class="fnanchor">[221]</a> in de Augen stöök; man'k woll +Ju dach wual wahrschuwwen, dat Ji'r bi Tiien bieter na wier +sehnen mogten, dat'r Ju nich auck es 'ne Blaage in fällt, dann't +mogt'r auck wual es leiger met uutkuomen un me süht hieruut, +dat Eene de Kinner allmanngsens röökelause üm'n Hals kuomen +kiönet, daar me nich de feerensten Gedachten<a name="FNanchor_222_643" id="FNanchor_222_643"></a><a href="#Footnote_222_643" class="fnanchor">[222]</a> anne heft.</p> + +<p>Ja, wann uuse leewe Herrgatt de nich bieter waarde, as +de Minsken 't bii'n besten Willen kiönet, waviel schollen'r dann +wual uäwerscheeten<a name="FNanchor_223_644" id="FNanchor_223_644"></a><a href="#Footnote_223_644" class="fnanchor">[223]</a> un graut van weeren?</p> + +<p>To'n Neigsten gift't'n Capittel uäwer ehrdaages un nu.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_422" id="Footnote_1_422"></a><a href="#FNanchor_1_422"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Iäten</em>: Essen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_423" id="Footnote_2_423"></a><a href="#FNanchor_2_423"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Dööntekost</em>: Festgericht, Festtagsessen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_424" id="Footnote_3_424"></a><a href="#FNanchor_3_424"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Priämt'roggen</em>: Präbendebrod von Roggenmehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_425" id="Footnote_4_425"></a><a href="#FNanchor_4_425"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">sülbacken'n Braae</em>: selbst gebackenen Brode.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_426" id="Footnote_5_426"></a><a href="#FNanchor_5_426"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Tobiete</em>: Zubiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_427" id="Footnote_6_427"></a><a href="#FNanchor_6_427"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Genwern</em>: Ingwer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_428" id="Footnote_7_428"></a><a href="#FNanchor_7_428"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">lange Roggens</em>: ellenlange Weißbröde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_429" id="Footnote_8_429"></a><a href="#FNanchor_8_429"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Weggen</em>: große, flache, kuchenartige Weißbröde, von feinem Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_430" id="Footnote_9_430"></a><a href="#FNanchor_9_430"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">vor 'ne Aardigheet</em>: aus Freundlichkeit; hier, zum Zierrath.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_431" id="Footnote_10_431"></a><a href="#FNanchor_10_431"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Deftiges</em>: Tüchtiges, Kräftiges.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_432" id="Footnote_11_432"></a><a href="#FNanchor_11_432"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Sitte, Gebrauch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_433" id="Footnote_12_433"></a><a href="#FNanchor_12_433"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: grade aus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_434" id="Footnote_13_434"></a><a href="#FNanchor_13_434"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Toreesels</em>: Zubereitungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_435" id="Footnote_14_435"></a><a href="#FNanchor_14_435"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">reefaart</em>: jetzt, heutiges Tages.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_436" id="Footnote_15_436"></a><a href="#FNanchor_15_436"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Salsteriggen</em>: Brühen; von Salse: Brühe, Tunke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_437" id="Footnote_16_437"></a><a href="#FNanchor_16_437"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">vergiewet</em>: vergiften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_438" id="Footnote_17_438"></a><a href="#FNanchor_17_438"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">uurden</em>: wühlten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_439" id="Footnote_18_439"></a><a href="#FNanchor_18_439"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">piirkeden</em>: suchten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_440" id="Footnote_19_440"></a><a href="#FNanchor_19_440"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">vulldaun</em>: gesättigt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_441" id="Footnote_20_441"></a><a href="#FNanchor_20_441"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">eeslicke fuul</em>: gräulich schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_442" id="Footnote_21_442"></a><a href="#FNanchor_21_442"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">unnüüsel</em>: eckelhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_443" id="Footnote_22_443"></a><a href="#FNanchor_22_443"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">pänntkefett spielen</em>: lecker, fett essen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_444" id="Footnote_23_444"></a><a href="#FNanchor_23_444"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Gemack</em>: Behaglichkeit, Bequemlichkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_445" id="Footnote_24_445"></a><a href="#FNanchor_24_445"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Iäteldiske</em>: Speisetische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_446" id="Footnote_25_446"></a><a href="#FNanchor_25_446"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Sapp</em>: Saft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_447" id="Footnote_26_447"></a><a href="#FNanchor_26_447"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">anners</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_448" id="Footnote_27_448"></a><a href="#FNanchor_27_448"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Fliggebalg</em>: Pflegebauch, Fresser.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_449" id="Footnote_28_449"></a><a href="#FNanchor_28_449"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Vullkumst</em>: volles Maaß, Befriedigung, Genüge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_450" id="Footnote_29_450"></a><a href="#FNanchor_29_450"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Fiäsen</em>: Fetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_451" id="Footnote_30_451"></a><a href="#FNanchor_30_451"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Elt</em>: Schwielen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_452" id="Footnote_31_452"></a><a href="#FNanchor_31_452"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">verklichtede</em>: verstauchte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_453" id="Footnote_32_453"></a><a href="#FNanchor_32_453"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">krüüsk</em>: (von <em class="gesperrt">krüüen</em> ausjäten) eigen, lecker, der das Beste aussucht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_454" id="Footnote_33_454"></a><a href="#FNanchor_33_454"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Wopkenbraud</em>: Wurstbrod.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_455" id="Footnote_34_455"></a><a href="#FNanchor_34_455"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">hennige</em>: ziemlich, einigermaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_456" id="Footnote_35_456"></a><a href="#FNanchor_35_456"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Sönndage</em>: Speckwürfel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_457" id="Footnote_36_457"></a><a href="#FNanchor_36_457"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">Steertrööwen</em>: Schwanzknorpel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_458" id="Footnote_37_458"></a><a href="#FNanchor_37_458"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Schlüngesel</em>: Geschlinge, Sehnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_459" id="Footnote_38_459"></a><a href="#FNanchor_38_459"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Willwass</em>: s. g. wildes Fleisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_460" id="Footnote_39_460"></a><a href="#FNanchor_39_460"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Schliepkanne</em>: ein hölzernes Gefäß, worin den Arbeitern Bier +auf den Acker zugeführt wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_461" id="Footnote_40_461"></a><a href="#FNanchor_40_461"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">donne</em>: stramm, aufgedunsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_462" id="Footnote_41_462"></a><a href="#FNanchor_41_462"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Bolze</em>: Kater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_463" id="Footnote_42_463"></a><a href="#FNanchor_42_463"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">grummelt</em>: donnert.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_464" id="Footnote_43_464"></a><a href="#FNanchor_43_464"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">farsse</em>: (<span class="antiqua">forçe</span>) starke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_465" id="Footnote_44_465"></a><a href="#FNanchor_44_465"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Pütte</em>: Ziehbrunnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_466" id="Footnote_45_466"></a><a href="#FNanchor_45_466"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">Dräugte</em>: dürre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_467" id="Footnote_46_467"></a><a href="#FNanchor_46_467"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">Saut</em>: Brunnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_468" id="Footnote_47_468"></a><a href="#FNanchor_47_468"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">dat de Saut em 'n dräugen Ees tohöölt</em>: daß der Brunnen +ihm den trockenen Boden zeigte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_469" id="Footnote_48_469"></a><a href="#FNanchor_48_469"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">Beertööte</em>: hölzernes Biergefäß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_470" id="Footnote_49_470"></a><a href="#FNanchor_49_470"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">lunkepankede</em>: schlenderte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_471" id="Footnote_50_471"></a><a href="#FNanchor_50_471"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">ankede</em>: ächzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_472" id="Footnote_51_472"></a><a href="#FNanchor_51_472"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">Suugen</em>: Säue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_473" id="Footnote_52_473"></a><a href="#FNanchor_52_473"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">siölig</em>: schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_474" id="Footnote_53_474"></a><a href="#FNanchor_53_474"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">bifligget</em>: zu sich nehmen, beipacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_475" id="Footnote_54_475"></a><a href="#FNanchor_54_475"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Piirke-Jannöckel</em>: langsamer Esser, der sich das Beste auswählt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_476" id="Footnote_55_476"></a><a href="#FNanchor_55_476"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Bultknoost</em>: Erdklumpen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_477" id="Footnote_56_477"></a><a href="#FNanchor_56_477"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Wöösebraake</em>: Wüstling.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_478" id="Footnote_57_478"></a><a href="#FNanchor_57_478"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">'n ichtens halfschlieten-ordentlick Minske</em>: ein nur irgend +halbwege ordentlicher Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_479" id="Footnote_58_479"></a><a href="#FNanchor_58_479"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Geneet</em>: Genuß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_480" id="Footnote_59_480"></a><a href="#FNanchor_59_480"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Oul</em>: aufgewühlter Schmutz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_481" id="Footnote_60_481"></a><a href="#FNanchor_60_481"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">Lillauf</em>: Epheu.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_482" id="Footnote_61_482"></a><a href="#FNanchor_61_482"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">Schnüssel</em>: Schnautze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_483" id="Footnote_62_483"></a><a href="#FNanchor_62_483"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">Fuhr</em>: Fuhre, Graben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_484" id="Footnote_63_484"></a><a href="#FNanchor_63_484"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">verschraut</em>: schräg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_485" id="Footnote_64_485"></a><a href="#FNanchor_64_485"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">Bill</em>: Schnabel, Mund.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_486" id="Footnote_65_486"></a><a href="#FNanchor_65_486"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">Tüsken</em>: zwischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_487" id="Footnote_66_487"></a><a href="#FNanchor_66_487"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Tant</em>: Zahn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_488" id="Footnote_67_488"></a><a href="#FNanchor_67_488"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">töörensk</em>: zornig, böse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_489" id="Footnote_68_489"></a><a href="#FNanchor_68_489"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">niederträchtig un gemeen</em>: herablassend und populär.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_490" id="Footnote_69_490"></a><a href="#FNanchor_69_490"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Büürbaum</em>: Hebebaum.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_491" id="Footnote_70_491"></a><a href="#FNanchor_70_491"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Schrautdüüre</em>: Seitenthür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_492" id="Footnote_71_492"></a><a href="#FNanchor_71_492"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">Wammen</em>: Wampe, der Magen des Rindviehes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_493" id="Footnote_72_493"></a><a href="#FNanchor_72_493"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">Müssen</em>: dicke Enddärme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_494" id="Footnote_73_494"></a><a href="#FNanchor_73_494"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">Balkenschlapp</em>: Bodenluke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_495" id="Footnote_74_495"></a><a href="#FNanchor_74_495"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">Bawwe</em>: Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_496" id="Footnote_75_496"></a><a href="#FNanchor_75_496"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">Mömme</em>: Mutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_497" id="Footnote_76_497"></a><a href="#FNanchor_76_497"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">ruum</em>: raum, völlig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_498" id="Footnote_77_498"></a><a href="#FNanchor_77_498"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">Krüüsdriägers</em>: Krücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_499" id="Footnote_78_499"></a><a href="#FNanchor_78_499"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">Biflootsschütte</em>: Umfluthsstaue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_500" id="Footnote_79_500"></a><a href="#FNanchor_79_500"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">liien</em>: zurückhalten, bergen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_501" id="Footnote_80_501"></a><a href="#FNanchor_80_501"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">kruusket</em>: geschaudert, Widerwillen empfunden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_502" id="Footnote_81_502"></a><a href="#FNanchor_81_502"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Kantshaaken</em>: Arm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_503" id="Footnote_82_503"></a><a href="#FNanchor_82_503"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">wisse</em>: fest, kräftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_504" id="Footnote_83_504"></a><a href="#FNanchor_83_504"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">tohüüet</em>: sorgfältig zugedeckt, eingepackt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_505" id="Footnote_84_505"></a><a href="#FNanchor_84_505"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">beliewet</em>: lebhaft, fröhlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_506" id="Footnote_85_506"></a><a href="#FNanchor_85_506"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">der Naukumst</em>: der Nachkommenschaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_507" id="Footnote_86_507"></a><a href="#FNanchor_86_507"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">Neigte</em>: Nähe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_508" id="Footnote_87_508"></a><a href="#FNanchor_87_508"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">eeget</em>: verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_509" id="Footnote_88_509"></a><a href="#FNanchor_88_509"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteeken</em>: nachweisen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_510" id="Footnote_89_510"></a><a href="#FNanchor_89_510"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">kummfaart</em>: vorwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_511" id="Footnote_90_511"></a><a href="#FNanchor_90_511"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Helpup</em>: Bettquaste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_512" id="Footnote_91_512"></a><a href="#FNanchor_91_512"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">in de Hand raagen</em>: zulangen, in die Hand legen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_513" id="Footnote_92_513"></a><a href="#FNanchor_92_513"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">'n leepen Zissemänntken</em>: einen schlechten Streich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_514" id="Footnote_93_514"></a><a href="#FNanchor_93_514"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">Puckelribbas</em>: Prügel, Schläge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_515" id="Footnote_94_515"></a><a href="#FNanchor_94_515"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Pinnsüwwel</em>: Pfriemen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_516" id="Footnote_95_516"></a><a href="#FNanchor_95_516"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">Hiile</em>: Unterboden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_517" id="Footnote_96_517"></a><a href="#FNanchor_96_517"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">tierget</em>: gezerrt, geneckt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_518" id="Footnote_97_518"></a><a href="#FNanchor_97_518"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">'n näut'lk un präutl'k Schuur</em>: ein verdrießliches Schauer, +Mißlaune.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_519" id="Footnote_98_519"></a><a href="#FNanchor_98_519"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">andöönt'lk</em>: empfindlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_520" id="Footnote_99_520"></a><a href="#FNanchor_99_520"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">Amöör</em>: Humor, Laune.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_521" id="Footnote_100_521"></a><a href="#FNanchor_100_521"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">entelne Keer</em>: einzelnes Mal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_522" id="Footnote_101_522"></a><a href="#FNanchor_101_522"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">'t in der Nüffen hebben</em>: es in der Nase haben; mißgestimmt sein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_523" id="Footnote_102_523"></a><a href="#FNanchor_102_523"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">lebendige Braudkuärwe</em>: lebendige Brodkörbe, Kinder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_524" id="Footnote_103_524"></a><a href="#FNanchor_103_524"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">Juue Et</em>: Eure Sie (Frau).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_525" id="Footnote_104_525"></a><a href="#FNanchor_104_525"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">guölig</em>: ergiebig; <em class="gesperrt">guölig Käären</em>: ergiebiges, gut ausfallendes +Korn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_526" id="Footnote_105_526"></a><a href="#FNanchor_105_526"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">Dwasdriiwers</em>: Durchtreiber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_527" id="Footnote_106_527"></a><a href="#FNanchor_106_527"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Mashacken</em>: rüstige Kinder, die Wind und Wetter nicht scheuen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_528" id="Footnote_107_528"></a><a href="#FNanchor_107_528"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">'n Paar Twiiskes</em>: Zwillinge (der Landmann setzt die Zahl hinzu) +deshalb sagt er auch:</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_529" id="Footnote_108_529"></a><a href="#FNanchor_108_529"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">dree Driiskes</em>: Drillinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_530" id="Footnote_109_530"></a><a href="#FNanchor_109_530"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">tosprieke</em>: besuche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_531" id="Footnote_110_531"></a><a href="#FNanchor_110_531"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">freese</em>: befürchte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_532" id="Footnote_111_532"></a><a href="#FNanchor_111_532"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">jobellen</em>: schreien vor Schmerz, jaulen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_533" id="Footnote_112_533"></a><a href="#FNanchor_112_533"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">uutlübbet</em>: verschnitten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_534" id="Footnote_113_534"></a><a href="#FNanchor_113_534"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">Haagetülße</em>: Mandelgeschwüre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_535" id="Footnote_114_535"></a><a href="#FNanchor_114_535"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Kiwwen</em>: Kinnladen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_536" id="Footnote_115_536"></a><a href="#FNanchor_115_536"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">buawenbatt</em>: überdem.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_537" id="Footnote_116_537"></a><a href="#FNanchor_116_537"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Tönjesfüür</em>: St. Antonifeuer, die Rose.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_117_538" id="Footnote_117_538"></a><a href="#FNanchor_117_538"><span class="label">[117]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtern Schucht</em>: linken Schulter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_118_539" id="Footnote_118_539"></a><a href="#FNanchor_118_539"><span class="label">[118]</span></a> <em class="gesperrt">röggesk Pinnschwiär</em>: entzündetes Blutgeschwür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_119_540" id="Footnote_119_540"></a><a href="#FNanchor_119_540"><span class="label">[119]</span></a> <em class="gesperrt">Pliiten</em>: Ungemach, Beschädigungen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_120_541" id="Footnote_120_541"></a><a href="#FNanchor_120_541"><span class="label">[120]</span></a> <em class="gesperrt">Miskweim</em>: Mißbehagen, Mißgeschick.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_121_542" id="Footnote_121_542"></a><a href="#FNanchor_121_542"><span class="label">[121]</span></a> <em class="gesperrt">sick striiwsk haulen</em>: sich hart halten; Widerstand entgegensetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_122_543" id="Footnote_122_543"></a><a href="#FNanchor_122_543"><span class="label">[122]</span></a> <em class="gesperrt">ichtens</em>: irgend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_123_544" id="Footnote_123_544"></a><a href="#FNanchor_123_544"><span class="label">[123]</span></a> <em class="gesperrt">wiis e wooren</em>: gewahr geworden; erfahren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_124_545" id="Footnote_124_545"></a><a href="#FNanchor_124_545"><span class="label">[124]</span></a> <em class="gesperrt">wier begriäse</em>: wieder erhole.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_125_546" id="Footnote_125_546"></a><a href="#FNanchor_125_546"><span class="label">[125]</span></a> <em class="gesperrt">geiwe</em>: rüstig, kräftig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_126_547" id="Footnote_126_547"></a><a href="#FNanchor_126_547"><span class="label">[126]</span></a> <em class="gesperrt">Föögesmann</em>: Brautwerber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_127_548" id="Footnote_127_548"></a><a href="#FNanchor_127_548"><span class="label">[127]</span></a> <em class="gesperrt">Baas</em>: (holländ.) Meister.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_128_549" id="Footnote_128_549"></a><a href="#FNanchor_128_549"><span class="label">[128]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Küüre</em>: im Gerede.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_129_550" id="Footnote_129_550"></a><a href="#FNanchor_129_550"><span class="label">[129]</span></a> <em class="gesperrt">Sinnigheet</em>: Gefallen, Behagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_130_551" id="Footnote_130_551"></a><a href="#FNanchor_130_551"><span class="label">[130]</span></a> <em class="gesperrt">Aart Mööskekröömkes</em>: einiges Vermögen, gute Mitgift.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_131_552" id="Footnote_131_552"></a><a href="#FNanchor_131_552"><span class="label">[131]</span></a> <em class="gesperrt">Bruutens</em>: Bräute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_132_553" id="Footnote_132_553"></a><a href="#FNanchor_132_553"><span class="label">[132]</span></a> <em class="gesperrt">bölken</em>: aufstossen, fig. großthun.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_133_554" id="Footnote_133_554"></a><a href="#FNanchor_133_554"><span class="label">[133]</span></a> <em class="gesperrt">kortens</em>: kürzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_134_555" id="Footnote_134_555"></a><a href="#FNanchor_134_555"><span class="label">[134]</span></a> <em class="gesperrt">Kaff</em>: Abfall, Schmutz vom Korn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_135_556" id="Footnote_135_556"></a><a href="#FNanchor_135_556"><span class="label">[135]</span></a> <em class="gesperrt">eeg't</em>: verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_136_557" id="Footnote_136_557"></a><a href="#FNanchor_136_557"><span class="label">[136]</span></a> <em class="gesperrt">Stänkerees</em>: Zänkerin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_137_558" id="Footnote_137_558"></a><a href="#FNanchor_137_558"><span class="label">[137]</span></a> <em class="gesperrt">riigen</em>: in Ordnung kommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_138_559" id="Footnote_138_559"></a><a href="#FNanchor_138_559"><span class="label">[138]</span></a> <em class="gesperrt">Ziiferblatt</em>: Gesicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_139_560" id="Footnote_139_560"></a><a href="#FNanchor_139_560"><span class="label">[139]</span></a> <em class="gesperrt">begäusken</em>: verleiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_140_561" id="Footnote_140_561"></a><a href="#FNanchor_140_561"><span class="label">[140]</span></a> <em class="gesperrt">Blindöökerigge</em>: Blendwerk.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_141_562" id="Footnote_141_562"></a><a href="#FNanchor_141_562"><span class="label">[141]</span></a> <em class="gesperrt">rüünsken</em>: verstohlen zusagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_142_563" id="Footnote_142_563"></a><a href="#FNanchor_142_563"><span class="label">[142]</span></a> <em class="gesperrt">'n schluuten Wiif</em>: eine eingezogen, still für sich lebende Frau.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_143_564" id="Footnote_143_564"></a><a href="#FNanchor_143_564"><span class="label">[143]</span></a> <em class="gesperrt">'n kiiwen Wiif</em>: ein zanksüchtiges Weib.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_144_565" id="Footnote_144_565"></a><a href="#FNanchor_144_565"><span class="label">[144]</span></a> <em class="gesperrt">wispeltüürigen</em>: flatterhaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_145_566" id="Footnote_145_566"></a><a href="#FNanchor_145_566"><span class="label">[145]</span></a> <em class="gesperrt">gäwweligen</em>: tändelhaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_146_567" id="Footnote_146_567"></a><a href="#FNanchor_146_567"><span class="label">[146]</span></a> <em class="gesperrt">auwiisigen</em>: eigensinnigen, verzogenen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_147_568" id="Footnote_147_568"></a><a href="#FNanchor_147_568"><span class="label">[147]</span></a> <em class="gesperrt">miikerigen</em>: albernen, kindischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_148_569" id="Footnote_148_569"></a><a href="#FNanchor_148_569"><span class="label">[148]</span></a> <em class="gesperrt">Quaasketriine</em>: Salbaderin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_149_570" id="Footnote_149_570"></a><a href="#FNanchor_149_570"><span class="label">[149]</span></a> <em class="gesperrt">heerske</em>: herrische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_150_571" id="Footnote_150_571"></a><a href="#FNanchor_150_571"><span class="label">[150]</span></a> <em class="gesperrt">glubietske</em>: lauerbissige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_151_572" id="Footnote_151_572"></a><a href="#FNanchor_151_572"><span class="label">[151]</span></a> <em class="gesperrt">vor em hier schnawwet</em>: bissig vor ihm her spricht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_152_573" id="Footnote_152_573"></a><a href="#FNanchor_152_573"><span class="label">[152]</span></a> <em class="gesperrt">Bücksen</em>: Hosen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_153_574" id="Footnote_153_574"></a><a href="#FNanchor_153_574"><span class="label">[153]</span></a> <em class="gesperrt">Uphissers un Upstööperskens</em>: Aufhetzer und Aufstachlerinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_154_575" id="Footnote_154_575"></a><a href="#FNanchor_154_575"><span class="label">[154]</span></a> <em class="gesperrt">Hellenverniin</em>: Höllengift.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_155_576" id="Footnote_155_576"></a><a href="#FNanchor_155_576"><span class="label">[155]</span></a> <em class="gesperrt">Leuchen</em>: Flammen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_156_577" id="Footnote_156_577"></a><a href="#FNanchor_156_577"><span class="label">[156]</span></a> <em class="gesperrt">wenner</em>: bald.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_157_578" id="Footnote_157_578"></a><a href="#FNanchor_157_578"><span class="label">[157]</span></a> <em class="gesperrt">de Völker</em>: die Dienstboten, das Hausgesinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_158_579" id="Footnote_158_579"></a><a href="#FNanchor_158_579"><span class="label">[158]</span></a> <em class="gesperrt">den dullbriägesken Bellhaamer</em>: die tollköpfige Haderkatze, +Xantippe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_159_580" id="Footnote_159_580"></a><a href="#FNanchor_159_580"><span class="label">[159]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeslings</em>: rückwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_160_581" id="Footnote_160_581"></a><a href="#FNanchor_160_581"><span class="label">[160]</span></a> <em class="gesperrt">unglückelk-bedaart</em>: übel-berathen, bethört.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_161_582" id="Footnote_161_582"></a><a href="#FNanchor_161_582"><span class="label">[161]</span></a> <em class="gesperrt">Pundwäärde</em>: gewichtige Worte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_162_583" id="Footnote_162_583"></a><a href="#FNanchor_162_583"><span class="label">[162]</span></a> <em class="gesperrt">uut'r Keer</em>: aus der Richtung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_163_584" id="Footnote_163_584"></a><a href="#FNanchor_163_584"><span class="label">[163]</span></a> <em class="gesperrt">Jobellersken</em>: Bellhämmern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_164_585" id="Footnote_164_585"></a><a href="#FNanchor_164_585"><span class="label">[164]</span></a> <em class="gesperrt">Rögge</em>: Reue.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_165_586" id="Footnote_165_586"></a><a href="#FNanchor_165_586"><span class="label">[165]</span></a> <em class="gesperrt">to erkinnet</em>: auferlegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_166_587" id="Footnote_166_587"></a><a href="#FNanchor_166_587"><span class="label">[166]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Küüre</em>: im Gerede.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_167_588" id="Footnote_167_588"></a><a href="#FNanchor_167_588"><span class="label">[167]</span></a> <em class="gesperrt">upbeen</em>: aufbieten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_168_589" id="Footnote_168_589"></a><a href="#FNanchor_168_589"><span class="label">[168]</span></a> <em class="gesperrt">van der Kanzeln schmieten harr</em>: proclamirt hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_169_590" id="Footnote_169_590"></a><a href="#FNanchor_169_590"><span class="label">[169]</span></a> <em class="gesperrt">lunkaarde hällekens bi'n P'stoor in't Huus</em>: frug heimlich, +vorsichtig beim Pastor nach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_170_591" id="Footnote_170_591"></a><a href="#FNanchor_170_591"><span class="label">[170]</span></a> <em class="gesperrt">na'r haugen Treppen</em>: zum Gerichte, Consistorio.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_171_592" id="Footnote_171_592"></a><a href="#FNanchor_171_592"><span class="label">[171]</span></a> <em class="gesperrt">Knuffen un Buffen</em>: Stoßen und Schlagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_172_593" id="Footnote_172_593"></a><a href="#FNanchor_172_593"><span class="label">[172]</span></a> <em class="gesperrt">begrüüßluusest</em>: mißhandelst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_173_594" id="Footnote_173_594"></a><a href="#FNanchor_173_594"><span class="label">[173]</span></a> <em class="gesperrt">Knufffuust</em>: geballte Faust.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_174_595" id="Footnote_174_595"></a><a href="#FNanchor_174_595"><span class="label">[174]</span></a> <em class="gesperrt">Leigheet</em>: Bösewicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_175_596" id="Footnote_175_596"></a><a href="#FNanchor_175_596"><span class="label">[175]</span></a> <em class="gesperrt">diin Genannt</em>: dein Recht, deine gesetzliche Strafe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_176_597" id="Footnote_176_597"></a><a href="#FNanchor_176_597"><span class="label">[176]</span></a> <em class="gesperrt">goot toschlaun</em>: beistehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_177_598" id="Footnote_177_598"></a><a href="#FNanchor_177_598"><span class="label">[177]</span></a> <em class="gesperrt">blieken dull</em>: bellend toll, wüthend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_178_599" id="Footnote_178_599"></a><a href="#FNanchor_178_599"><span class="label">[178]</span></a> <em class="gesperrt">du löppst'r wual miie</em>: du bist wohl verrückt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_179_600" id="Footnote_179_600"></a><a href="#FNanchor_179_600"><span class="label">[179]</span></a> <em class="gesperrt">quabbede</em>: quatschte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_180_601" id="Footnote_180_601"></a><a href="#FNanchor_180_601"><span class="label">[180]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n töörn'sken Koppe</em>: mit zornigem Sinne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_181_602" id="Footnote_181_602"></a><a href="#FNanchor_181_602"><span class="label">[181]</span></a> <em class="gesperrt">inbellske</em>: eingebildete.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_182_603" id="Footnote_182_603"></a><a href="#FNanchor_182_603"><span class="label">[182]</span></a> <em class="gesperrt">uäwer Twas</em>: quer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_183_604" id="Footnote_183_604"></a><a href="#FNanchor_183_604"><span class="label">[183]</span></a> <em class="gesperrt">vor Elkeen 'n</em>: für Jedermann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_184_605" id="Footnote_184_605"></a><a href="#FNanchor_184_605"><span class="label">[184]</span></a> <em class="gesperrt">'r nütte wat achterbööten</em>: tüchtig was beginnen, aufstellen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_185_606" id="Footnote_185_606"></a><a href="#FNanchor_185_606"><span class="label">[185]</span></a> <em class="gesperrt">eenen aftriäen</em>: tanzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_186_607" id="Footnote_186_607"></a><a href="#FNanchor_186_607"><span class="label">[186]</span></a> <em class="gesperrt">'t Harte afbiiten</em>: das Herz zerreissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_187_608" id="Footnote_187_608"></a><a href="#FNanchor_187_608"><span class="label">[187]</span></a> <em class="gesperrt">liike uut</em>: gerade heraus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_188_609" id="Footnote_188_609"></a><a href="#FNanchor_188_609"><span class="label">[188]</span></a> <em class="gesperrt">sinnige</em>: zarte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_189_610" id="Footnote_189_610"></a><a href="#FNanchor_189_610"><span class="label">[189]</span></a> <em class="gesperrt">wicken</em>: prophezeien.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_190_611" id="Footnote_190_611"></a><a href="#FNanchor_190_611"><span class="label">[190]</span></a> <em class="gesperrt">noog</em>: genug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_191_612" id="Footnote_191_612"></a><a href="#FNanchor_191_612"><span class="label">[191]</span></a> <em class="gesperrt">uutlauk</em>: ausriß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_192_613" id="Footnote_192_613"></a><a href="#FNanchor_192_613"><span class="label">[192]</span></a> <em class="gesperrt">Bissen un Wiepsteerten</em>: Irrthum und Schwärmerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_193_614" id="Footnote_193_614"></a><a href="#FNanchor_193_614"><span class="label">[193]</span></a> <em class="gesperrt">tüügen</em>: zeugen, anschaffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_194_615" id="Footnote_194_615"></a><a href="#FNanchor_194_615"><span class="label">[194]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: leidlich, billig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_195_616" id="Footnote_195_616"></a><a href="#FNanchor_195_616"><span class="label">[195]</span></a> <em class="gesperrt">Aksienaater</em>: Auctionator.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_196_617" id="Footnote_196_617"></a><a href="#FNanchor_196_617"><span class="label">[196]</span></a> <em class="gesperrt">Huusingedöönte</em>: Hausgeräthe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_197_618" id="Footnote_197_618"></a><a href="#FNanchor_197_618"><span class="label">[197]</span></a> <em class="gesperrt">van doonen</em>: nöthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_198_619" id="Footnote_198_619"></a><a href="#FNanchor_198_619"><span class="label">[198]</span></a> <em class="gesperrt">Emm'-vull</em>: Eimer voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_199_620" id="Footnote_199_620"></a><a href="#FNanchor_199_620"><span class="label">[199]</span></a> <em class="gesperrt">schlumpen</em>: zufällig ereignen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_200_621" id="Footnote_200_621"></a><a href="#FNanchor_200_621"><span class="label">[200]</span></a> <em class="gesperrt">Schluur-Kaups</em>: guten Kaufs, billig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_201_622" id="Footnote_201_622"></a><a href="#FNanchor_201_622"><span class="label">[201]</span></a> <em class="gesperrt">Reetskuppen</em>: Geräthschaften.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_202_623" id="Footnote_202_623"></a><a href="#FNanchor_202_623"><span class="label">[202]</span></a> <em class="gesperrt">niggelke</em>: seltsame.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_203_624" id="Footnote_203_624"></a><a href="#FNanchor_203_624"><span class="label">[203]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeren Pöttker</em>: ein Töpfer, der irdenes Geschirr macht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_204_625" id="Footnote_204_625"></a><a href="#FNanchor_204_625"><span class="label">[204]</span></a> <em class="gesperrt">sünner Insatt</em>: ohne was darin sitzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_205_626" id="Footnote_205_626"></a><a href="#FNanchor_205_626"><span class="label">[205]</span></a> <em class="gesperrt">Fuulbrööerskens</em>: Faulsitzerinnen, Müssiggängerinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_206_627" id="Footnote_206_627"></a><a href="#FNanchor_206_627"><span class="label">[206]</span></a> <em class="gesperrt">'ne Stülpe</em>: eine Stürze, Deckel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_207_628" id="Footnote_207_628"></a><a href="#FNanchor_207_628"><span class="label">[207]</span></a> <em class="gesperrt">eesen</em>: grauen, schaudern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_208_629" id="Footnote_208_629"></a><a href="#FNanchor_208_629"><span class="label">[208]</span></a> <em class="gesperrt">schrempet</em>: übergekocht, gekrimpt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_209_630" id="Footnote_209_630"></a><a href="#FNanchor_209_630"><span class="label">[209]</span></a> <em class="gesperrt">Schneisen</em>: Knüttel zum Aufhängen der Würste etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_210_631" id="Footnote_210_631"></a><a href="#FNanchor_210_631"><span class="label">[210]</span></a> <em class="gesperrt">Wiimen</em>: Rauchfang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_211_632" id="Footnote_211_632"></a><a href="#FNanchor_211_632"><span class="label">[211]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Backvull</em>: in die vollen Arme.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_212_633" id="Footnote_212_633"></a><a href="#FNanchor_212_633"><span class="label">[212]</span></a> <em class="gesperrt">büürde</em>: hob.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_213_634" id="Footnote_213_634"></a><a href="#FNanchor_213_634"><span class="label">[213]</span></a> <em class="gesperrt">Boosen</em>: der hölzerne Rauchfang über dem Heerde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_214_635" id="Footnote_214_635"></a><a href="#FNanchor_214_635"><span class="label">[214]</span></a> <em class="gesperrt">Imme</em>: Biene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_215_636" id="Footnote_215_636"></a><a href="#FNanchor_215_636"><span class="label">[215]</span></a> <em class="gesperrt">Biheerd</em>: ausgemauerter Nebenheerd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_216_637" id="Footnote_216_637"></a><a href="#FNanchor_216_637"><span class="label">[216]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Schnappe</em>: augenblicklich, im Nu.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_217_638" id="Footnote_217_638"></a><a href="#FNanchor_217_638"><span class="label">[217]</span></a> <em class="gesperrt">Pogge</em>: Frosch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_218_639" id="Footnote_218_639"></a><a href="#FNanchor_218_639"><span class="label">[218]</span></a> <em class="gesperrt">priggen</em>: mit Nadeln stechen, damit die Luft ausgeht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_219_640" id="Footnote_219_640"></a><a href="#FNanchor_219_640"><span class="label">[219]</span></a> <em class="gesperrt">nowweste</em>: äußerstes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_220_641" id="Footnote_220_641"></a><a href="#FNanchor_220_641"><span class="label">[220]</span></a> <em class="gesperrt">Black</em>: Dinte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_221_642" id="Footnote_221_642"></a><a href="#FNanchor_221_642"><span class="label">[221]</span></a> <em class="gesperrt">feer</em>: wahrscheinlich das englische <span class="antiqua">fair</span>, hübsch, lockend, liebreich, +kirre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_222_643" id="Footnote_222_643"></a><a href="#FNanchor_222_643"><span class="label">[222]</span></a> <em class="gesperrt">Gedachten</em>: Gedanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_223_644" id="Footnote_223_644"></a><a href="#FNanchor_223_644"><span class="label">[223]</span></a> <em class="gesperrt">uäwerscheeten</em>: übrig bleiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_224_645" id="Footnote_224_645"></a><a href="#FNanchor_224_645"><span class="label">[224]</span></a> <em class="gesperrt">Riöke</em>: Geruch, Witterung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_225_646" id="Footnote_225_646"></a><a href="#FNanchor_225_646"><span class="label">[225]</span></a> <em class="gesperrt">'n Bieten</em>: ein Bissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_647" id="Footnote_A_647"></a><a href="#FNanchor_A_647"><span class="label">[A]</span></a> Fricasse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_648" id="Footnote_B_648"></a><a href="#FNanchor_B_648"><span class="label">[B]</span></a> Ragout.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_649" id="Footnote_C_649"></a><a href="#FNanchor_C_649"><span class="label">[C]</span></a> Dat is unner annern eene van de Wäärde, daar me, wenn me se +richtig schriiwen will, vull mehr Bookstaawen anne verquackeln mot, as eegentlick +behöeflick wööre; man dat heft siinen Grund daarinne, dat 't 'n franzöösk +Waart is. Düt Waart boocksteweer't se: »<span class="antiqua">poupeteau</span>« (dat het up düütsk +»Püppken« un bedut 'n Schmoorbrääeken van Kalffleesk, dat de Kuäckske tohaupe +rullet, dat 't baule uutsüht, as 'n Wickelpüppken) un sprieket't kort +af uut, as daar buawen steht. Man wat will me daar viele up seggen? +Dooet 't dach — as Ji in den sesten Breewe sehnen schölet — de Düütsken +hen un wier auck. Sa'n Pupeto is alldach al'n ault van to Jahre; in aulen +Tiien hedde 't 'n Rülleken, un 't is man 'ne niggemoodske Abeligheet, jüst +as sau viele Annere, wann se hüüte meenet, se miöten Eene de aulen Schnurrbraaens +met nigge Wäärde anööwen, dann 'k segge Ju, 't schmicket hüüt to +Daage na jüst nich anners as dautomaulen, as ick na man 'n upschuaten Jüngesken +was; un wann miin siälge Bessevaar, de in siinen Lesten nich mehr +sehnen konn, 'r man 'n Riöke<a name="FNanchor_224_645" id="FNanchor_224_645"></a><a href="#Footnote_224_645" class="fnanchor">[224]</a> van in de Niäsen kreig, plogde he vor +Wiäldaage met 'r Fuust up'n Disk to schlaunen un to seggen: Nu Hundsfott +kumm 'r uut! dat is 'n Bieten<a name="FNanchor_225_646" id="FNanchor_225_646"></a><a href="#Footnote_225_646" class="fnanchor">[225]</a> den de beste Domheere nich to verschmaaen +höft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_650" id="Footnote_D_650"></a><a href="#FNanchor_D_650"><span class="label">[D]</span></a> Fricandon.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_E_651" id="Footnote_E_651"></a><a href="#FNanchor_E_651"><span class="label">[E]</span></a> <span class="antiqua">beefsteak.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_F_652" id="Footnote_F_652"></a><a href="#FNanchor_F_652"><span class="label">[F]</span></a> <span class="antiqua">Cotelet.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_G_653" id="Footnote_G_653"></a><a href="#FNanchor_G_653"><span class="label">[G]</span></a> <cite class="gesperrt">Sebastian Brandt</cite> seggt: +</p> +<p class="poem"> +»Höde di vor bösen olden Wiiwen,<br /> +»Mit Bösheit se Alles mengen un drywen;<br /> +»Dann wat de Düwel nich uthrichten kan,<br /> +»Dar moth he ein oldt Wyff tho han.« +</p> +<p>un</p> +<p class="poem"> +»Dörne un Disteln stecken seer,<br /> +»Overst falsche Tungen noch veel mehr.« +</p> +<p> +Mogte dach 'n Jedder vor siiner eegenen Düüren kiiren un siin eegen +Flass hiekeln. —</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_70" id="Page_70">[70]</a></span></p> + +<h3><a name="Veerde_Breef" id="Veerde_Breef"></a>Veerde Breef.</h3> + +<p class="intro-poem"> +»Uut der Sprauke, uut 'n Liewent<br /> +»Sii dat Fruömde wier verbannt!« +</p> + +<p>De gemeene Mann seggt wual es: »<em class="gesperrt">Hauge sprieken un +wiit striien, helpet Manchen uäwer de Riien<a name="FNanchor_1_654" id="FNanchor_1_654"></a><a href="#Footnote_1_654" class="fnanchor">[1]</a></em>;« man +ick meene dach, dat de Aulen met de Plattdüütsken Sprauke un +met de Klapptuffeln<a name="FNanchor_2_655" id="FNanchor_2_655"></a><a href="#Footnote_2_655" class="fnanchor">[2]</a> in eerer Aart iewen sau wiit kuomen siien, +as wi met'n Haugdüütsken un met de Miilenstiiweln un Iisenbahnen; +dann hüütiges Daages <em class="gesperrt">bringet se in wat Deelen +jüst sau goot Ziepeln weg un haalet Knufflauk wier</em>, +as in aulen Tiien, met den alleinigen Unnerschee, dat't upstunds +allens mutziger<a name="FNanchor_3_656" id="FNanchor_3_656"></a><a href="#Footnote_3_656" class="fnanchor">[3]</a> un gawwer togeht.</p> + +<p>»<em class="gesperrt">Alles <span class="antiqua">per</span></em> <b>Dampf</b>;« seggt de Haugmann; man <em class="gesperrt">he geht</em> +auck allmanngsens <em class="gesperrt">met'n Jiöcke<a name="FNanchor_4_657" id="FNanchor_4_657"></a><a href="#Footnote_4_657" class="fnanchor">[4]</a> in't Bad un kümmt +met'n Kleie<a name="FNanchor_5_658" id="FNanchor_5_658"></a><a href="#Footnote_5_658" class="fnanchor">[5]</a> w'r wier</em>.</p> + +<p>De plattdüütske Sprauke is vull deftiger<a name="FNanchor_6_659" id="FNanchor_6_659"></a><a href="#Footnote_6_659" class="fnanchor">[6]</a> un glitt de Tungen +vull schmööer un lichtferriger daal, as dat spitzige un kantige »<em class="gesperrt">Hochteutsch</em>« +un me kann'r sick aparte sau <b>elennige aardig</b><a name="FNanchor_7_660" id="FNanchor_7_660"></a><a href="#Footnote_7_660" class="fnanchor">[7]</a> inne uutdrücken; +dat schiöl' Ji wisse auck al wual hen un wier in düssen Breewen +spüüret hebben. Deswiegen bin'k'r auck siin Liewe en grauten +Fründ van e wiesen un heww'r mi viel un geeren met af e giewen. Na +miiner Meenunge moste 'n Jeddereene, de'r man ichtens 'n Käären +up toschlaunen will un se van Enne to Wenne betrachtet, wenner +to der Insicht kuomen, dat't dann dach Jammer un Schaae wööre, +wann se met Fööten stätt un heel an de Kante settet un af e +<span class="pagenum"><a name="Page_71" id="Page_71">[71]</a></span>schaffet weeren scholl; dann se is vorwahr sau deftig un kräftig, +as wual nich Eene, bidoonsk, wuöhntlick, trühartig un eerlick as +de ächten Westphalen van Aulens hier auck e wiesen sind, kort un +bündig un daarbi sau schmiidig un glatt, dat se eene van 'n +Muule glitt, as wann se in klaaren Griiwelingsschmalte<a name="FNanchor_8_661" id="FNanchor_8_661"></a><a href="#Footnote_8_661" class="fnanchor">[8]</a> büüket +wööre. Daarümme hewwe ick af un an auck sülwenst wual es +<em class="gesperrt">saune Schnüüsterigge<a name="FNanchor_9_662" id="FNanchor_9_662"></a><a href="#Footnote_9_662" class="fnanchor">[9]</a> tohaupe stüsselt</em> un drücken +lauten, dat den Lüüen alldach<a name="FNanchor_10_663" id="FNanchor_10_663"></a><a href="#Footnote_10_663" class="fnanchor">[10]</a> na sau biister leige nich<a name="FNanchor_11_664" id="FNanchor_11_664"></a><a href="#Footnote_11_664" class="fnanchor">[11]</a> gefallen +heft un et is mi unwiise leef, dat de Geleerden up'n Unversteeten +sick allenhand räuget un sick Mööte giewet, de Raarigheeden<a name="FNanchor_12_665" id="FNanchor_12_665"></a><a href="#Footnote_12_665" class="fnanchor">[12]</a> +der Sprauke uut allen Lännern waar ichtens platt e spruaken werd, +bi eene to sammeln un vor gänzlicken Verdwiin<a name="FNanchor_13_666" id="FNanchor_13_666"></a><a href="#Footnote_13_666" class="fnanchor">[13]</a> un Vergietenheit +to bewahren; dann hüütiges Daages werd Alles vorneimer +un fiiner un ick woll wual seggen, dat't Plattdüütske met'r Tiidt +ganz uut'r Welt kweime. Wann wi man 'n Käären upmierksam +sind un Vergliikungen tüsken ehrdaages un nu anstellet, kiöne +wi henkuomen Lüüe<a name="FNanchor_14_667" id="FNanchor_14_667"></a><a href="#Footnote_14_667" class="fnanchor">[14]</a> abschlut nich miskinnen, dat et upstunds +al lange nich sau reggen un deftig mehr spruaken werd, as in +uusen jungen Jahren, dann'r kuomet allenhand al to viele Uäwerlööper +uut'n Haugdüütsken un andern fruömden Sprauken tüsken, +daar me in aulen Tiien gaar nich es wat van wüste, dann Jedereene +de es'n fruömd Waart upschnappet heft, will'r sick auck +faarts dicke met doonen un flicket et geeren in siinen Praut met in. +Un waviele Uutdrücke hewwe wi nich al van fruömde Völker +an e nuamen, de to'n Plattdüütsken eegentlick passet as de +Fuust up't Auge. T. B. »<em class="gesperrt">Spatzeeren gaun</em>«, Statts: »Landdaagen +<span class="pagenum"><a name="Page_72" id="Page_72">[72]</a></span>gaun.« »Dat miöte wi <em class="gesperrt">plusmineeren</em>«, Statts: »Dat +miöte wi een in't Ann're rieken, spekeleeren, spedeeren, masseeren, +kungeneeren, rungeneeren« u. s. w. Ick pliege wual to seggen, +sint in 'n Schoolen nicks as Haugdüütsk mehr vorkümmt un de +Geestlickheit, de Dokters, Excessers<a name="FNanchor_15_668" id="FNanchor_15_668"></a><a href="#Footnote_15_668" class="fnanchor">[15]</a>, Vuägede un Schoolmesters +nin Plattdüütsk mehr verstahet, sint de Jungens S'ldauten hebb't +weeren most un fruömde Länner sehn un andre Wiisen leert un +miebracht hebb't; de Mannslüüe des Alldaages nine linnene Kittels +daar de Fuusthandsken achter in 'n Schlippschlitze höngen, kastoorene +Mumpros-Müssen, lierene Bücksen un blaue Schärten, +Holske, Landströöfeln<a name="FNanchor_16_669" id="FNanchor_16_669"></a><a href="#Footnote_16_669" class="fnanchor">[16]</a> un ruwwe Kaputzen met Vossschwänzen +in der Nacken — un des Sönndaages nine dreetimpede Hööe, +blaue saardookene<a name="FNanchor_17_670" id="FNanchor_17_670"></a><a href="#Footnote_17_670" class="fnanchor">[17]</a> Wämmse met spialternen<a name="FNanchor_18_671" id="FNanchor_18_671"></a><a href="#Footnote_18_671" class="fnanchor">[18]</a> Knäupen, de se +sau uutermäutig to schäunen wüsten, dat se meestig van 'n Antkevaar +up Kindes Kinner verierweden un'r dann nau na nich es +'ne wandelbaare Stiie<a name="FNanchor_19_672" id="FNanchor_19_672"></a><a href="#Footnote_19_672" class="fnanchor">[19]</a> anne to blicken was; mansiesterne Bücksen, +missingene Kämme in den Haaren<a name="FNanchor_A_770" id="FNanchor_A_770"></a><a href="#Footnote_A_770" class="fnanchor">[A]</a> un Schoo met prinsmetallnen +Spangen; un de Fruuslüüe nine drepannen<a name="FNanchor_20_673" id="FNanchor_20_673"></a><a href="#Footnote_20_673" class="fnanchor">[20]</a> Müssen, +Stüütspangen<a name="FNanchor_21_674" id="FNanchor_21_674"></a><a href="#Footnote_21_674" class="fnanchor">[21]</a>, Püntnauteln<a name="FNanchor_22_675" id="FNanchor_22_675"></a><a href="#Footnote_22_675" class="fnanchor">[22]</a>, wullaakene un zersene Röcke met +duusent Faulen, willigen Schrääerläckern<a name="FNanchor_23_676" id="FNanchor_23_676"></a><a href="#Footnote_23_676" class="fnanchor">[23]</a> un Magsachten<a name="FNanchor_24_677" id="FNanchor_24_677"></a><a href="#Footnote_24_677" class="fnanchor">[24]</a>; Kamsööler +<span class="pagenum"><a name="Page_73" id="Page_73">[73]</a></span>van blöömeden Zitz, met Baaje foort, met lange Kniepe<a name="FNanchor_25_678" id="FNanchor_25_678"></a><a href="#Footnote_25_678" class="fnanchor">[25]</a>, +un kruuse Lowwen<a name="FNanchor_26_679" id="FNanchor_26_679"></a><a href="#Footnote_26_679" class="fnanchor">[26]</a>, un 'n Luurkenlacke<a name="FNanchor_27_680" id="FNanchor_27_680"></a><a href="#Footnote_27_680" class="fnanchor">[27]</a> up beeden Siien; +Böskes<a name="FNanchor_28_681" id="FNanchor_28_681"></a><a href="#Footnote_28_681" class="fnanchor">[28]</a> van stiif Papier met bunten Damiin uäwertrokken un +met siiden'n Band inne böörtket, <em class="gesperrt">daar dat Kamsoolsfoor<a name="FNanchor_29_682" id="FNanchor_29_682"></a><a href="#Footnote_29_682" class="fnanchor">[29]</a> +iewen uäwer keik</em>, Fluötekrallen<a name="FNanchor_30_683" id="FNanchor_30_683"></a><a href="#Footnote_30_683" class="fnanchor">[30]</a>, sanftene Klapphandsken +met K'rniinkenfell foort un met'n Vorstaut van Hiermkenfelle<a name="FNanchor_31_684" id="FNanchor_31_684"></a><a href="#Footnote_31_684" class="fnanchor">[31]</a> +met schwarte Tippelkes; Füürdööker<a name="FNanchor_32_685" id="FNanchor_32_685"></a><a href="#Footnote_32_685" class="fnanchor">[32]</a> met Äugelkenband, un +Wentken<a name="FNanchor_33_686" id="FNanchor_33_686"></a><a href="#Footnote_33_686" class="fnanchor">[33]</a> un Schlippen<a name="FNanchor_34_687" id="FNanchor_34_687"></a><a href="#Footnote_34_687" class="fnanchor">[34]</a> mehr driäget; sint bi de däglicken +Maultiien nine Brautläupen un eerene Beckens<a name="FNanchor_35_688" id="FNanchor_35_688"></a><a href="#Footnote_35_688" class="fnanchor">[35]</a> mehr up 'n +Disk kuomet un de Denste<a name="FNanchor_36_689" id="FNanchor_36_689"></a><a href="#Footnote_36_689" class="fnanchor">[36]</a> sagaar an Platz van Möösken<a name="FNanchor_37_690" id="FNanchor_37_690"></a><a href="#Footnote_37_690" class="fnanchor">[37]</a>, +dat eer vull bieter bi'n Ribben stönd, as andre nöchterne Muultiergeriggen, +en Paar Schäulkes Kaffejüche to Imb't<a name="FNanchor_38_691" id="FNanchor_38_691"></a><a href="#Footnote_38_691" class="fnanchor">[38]</a> un Vesper +kriiget, de van de Sigurgen, de't Meeste doonen miötet, sau bitter +is, as Raamenroot<a name="FNanchor_39_692" id="FNanchor_39_692"></a><a href="#Footnote_39_692" class="fnanchor">[39]</a> un eene sau in'n Liiwe herümme ramentet, +dat 'm 'r wual balgschlächtig<a name="FNanchor_40_693" id="FNanchor_40_693"></a><a href="#Footnote_40_693" class="fnanchor">[40]</a> van weeren kann; sint de Mannslüüe +<span class="pagenum"><a name="Page_74" id="Page_74">[74]</a></span>Uäwerröcke na'r Stadtmoode, van fiinen Laaken un allerhande +Klööre, Uäwerhiemde met Kruusedullen, siidene Westen un lankings +Bücksen<a name="FNanchor_41_694" id="FNanchor_41_694"></a><a href="#Footnote_41_694" class="fnanchor">[41]</a> uäwer de Stieweln driäget un in Platz mierschuumen +Piipen, eerene Lünze un Präumkes<a name="FNanchor_42_695" id="FNanchor_42_695"></a><a href="#Footnote_42_695" class="fnanchor">[42]</a>, auck al Cigarren<a name="FNanchor_B_771" id="FNanchor_B_771"></a><a href="#Footnote_B_771" class="fnanchor">[B]</a> in't Muul +stieket un de Fruuslüüe de bequeimen Niiwelkappen <em class="gesperrt">daar de +ganze Kopp met Müssen un Allens sau nett unner to +Schuure satt</em>, bi'r Siit legget un met siiden'n Hööen, de +met 'n Proll Fieren uptämt sind, lange Kleider van Kattuun na'n +niggesten Schniie, Schnöörliifkes, daar se sau stiif inne gahet, as'n +Schööfelstiel, met Spitzenkraagens, Riegenschirme un wat de Staut +alle mehr is, spradden gahet<a name="FNanchor_C_772" id="FNanchor_C_772"></a><a href="#Footnote_C_772" class="fnanchor">[C]</a> un dat junge Volk de schäunen +<span class="pagenum"><a name="Page_75" id="Page_75">[75]</a></span>aulen Leeder met de eesken niggemoodsken Lyrendreggerstückskes +vertuusket hebb't, geht de ehrdaagske echte, deftige, ländlicke Sinn +un Wiise un daarmet gliikstiidts de plattdüütske Sprauke in de +Knee sitten; dann <em class="gesperrt">'n fruömd Kleid, maak't 'n fruömden +Mann</em> un »<em class="gesperrt">sau de Staut, sau auck de Praut</em>.« —</p> + +<p class="poem"> +»Blau Gaaren, witten Tweern,<br /> +»Alle Buuren willt Heeren weer'n;<br /> +»Wannehr, wannehr, wannehr?<br /> +»Wann de schwarte Schnei fällt,<br /> +»Un de Luus 'n Daaler gelt;<br /> +»Man dat schüüt nümmermehr.«<br /> +</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_76" id="Page_76">[76]</a></span></p> + +<p>süngen se al vor hunnert Jahren un af'r gliiks na nich 'n Flöcksken +schwarten Schnei e fallen is un 't auck, dat me weet, nau nich söcke +Narren gift, de vor 'ne Luus 'n Daaler uutdooet, sau lät 't sick +dach baule an, as wann de Tiidt alldach in 't Land rücken wille.</p> + +<p>Daar schiölet friilik de lankjährigen Völkerwanderungen sint der +fransken Revolution, de allerhande Völker <em class="gesperrt">düür 'n eene schmieten +hebb't, as de Kröömkes in'n Karmielks-Waarmbeere</em><a name="FNanchor_43_696" id="FNanchor_43_696"></a><a href="#Footnote_43_696" class="fnanchor">[43]</a> +un auck de hüütige lichtferrige Aart to reesen up Iisenbahnen +un Dampscheppen un wat'r mehr is, wisse wual en goot +Deel to bidriegen. Dann wann me hüüt to Daage auck es den +Infall kreige, dat me van 'n eenen Ende der Welt na'n andern +woll, sau is't man 'n Sprunk, dann met'n Schnappe is eene uut'n +feer'nsten Hannaakenlande hier un met'n Ummesehns is he up 'n +andern Ende auck al wier duusent Miilen wiet. Dat is al goot, +man na miiner Meenunge alldach nich allstogoot; dann miin sielige +Vaar plogde wual to seggen: <em class="gesperrt">de allen Lüüen dat Pottkuäksel +beschnoopet, verderft sick lichte den Maagen +un werd unsachte un wiirsk in der Platten; to'm +Minnsten behänkt he sick met Schmittsel</em><a name="FNanchor_44_697" id="FNanchor_44_697"></a><a href="#Footnote_44_697" class="fnanchor">[44]</a>.« Man wi +Düütsken sind nu eenmal söcke Narren, dat wi geeren allerhande +fruömde Bibäärigheeden<a name="FNanchor_45_698" id="FNanchor_45_698"></a><a href="#Footnote_45_698" class="fnanchor">[45]</a> an us bekliewet, se kleen us, af doonen +us goot af nich.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Daar bi fällt mi en Dööntken in,</span><br /> +Dat mog't hier wual to Passe sien:<br /> +Vor hundert Jahren fäund 'n Buur<br /> +'Ne schäune blanke Taskenuhr.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He, mi nicks, di nicks bück'de sick</span><br /> +Un dacht': »Du schast in miine Fick;<br /> +Blank bist du, as 'n Daaler is,<br /> +En'n Daaler gell'st du ganz gewiß.«<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_77" id="Page_77">[77]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach, as he s' neiger bi bekickt,</span><br /> +Dau häärd' he, dat dat Dinges tickt;<br /> +Still lööt he 't liggen an der Eer',<br /> +He mende, da 't de Düüwel wöör'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Schreck bedrüüßelde<a name="FNanchor_46_699" id="FNanchor_46_699"></a><a href="#Footnote_46_699" class="fnanchor">[46]</a> en ganz;</span><br /> +»Wat het dat Beest vor'n langen Schwanz!«<br /> +Rööp he vull Angst un Schrecken uut,<br /> +Keick hott un haa na Kopp un Schnuut'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Met eenmal nam he wier en Hert',</span><br /> +He pack'de 't bi den langen Steert,<br /> +Un hölt't 'n Kaären met Gemack<br /> +An't Ahr; dau siä et: tick, tick, tack!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Nu bleiw em gaar nin Twiiwel mehr,</span><br /> +Dat 't <em class="gesperrt">de Liifhaft'ge</em> sülwent wöör';<br /> +Et wöörd em ganz blööm'rant vor'n Augen,<br /> +He schmeit 'ne, dat de Stücke flaugen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Tööw!« siä he, »schast de Kränke kriigen,</span><br /> +»Ick will di up 'n Kittel stiigen;<br /> +»Vergaunen schall Di't Sehn un Häär'n,<br /> +»Schast ninen Minsken mehr verföhr'n;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un paukede in dullen Sinn,</span><br /> +Met siinen Priekstock up en in,<br /> +Kloppd' ümmerto in eenen Tag,<br /> +Dat Füür un Flamme uut en flaug.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">D'rup gönk he wiider; un husk! husk!</span><br /> +Sprinkt Eener vor em uut 'n Busk<br /> +Un rööp em to: Miin leewe Buur,<br /> +Fäundst du nich miine Taskenuhr?<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_78" id="Page_78">[78]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Den <em class="gesperrt">Düüwel</em>,« siä he, heww' ick funnen,</span><br /> +»He ligt van hier 'ne Verrelstunn';<br /> +»Ick gaf em faartsens siinen Rest,<br /> +»Nu is he daut', un is'r west.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau was vor 'n düssen hier de Buur;</span><br /> +He kennd' un dröög niine Taskenuhr;<br /> +Nu driäg't se s' met 'ner Sülwerkiie<br /> +Un doo't sick unwiis dick'r miie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Van Jahr to Jahr geht 't häuger up;</span><br /> +Stönd'n hundertjährske Daaen up;<br /> +Bekeiken All's van Enn' to Wenn 'n,<br /> +Se scholl'n de Welt wual nich mehr kenn'n. +</p> + +<p>Wi Beeden wietet et na ganz goot, dat me, wann me met'n +Waagen man van hier na Iborg woll, en ganzen Dag vor de +Hand niemen moste. Dat wöören vorwahr na schmööe Tiien! +Up sauner Reese konn me sick na ordentlick verhaalen, dann me +konn sick lankstrieket un up siin beste Gemack in 't Strau leggen +un schlaupen driiste bes Middag; dann wann de Waage nich +ümmeschmeit, of in 'n Drecke sitten bleif, was me nett bi Middaage +bi'r Heerenreste<a name="FNanchor_F_775" id="FNanchor_F_775"></a><a href="#Footnote_F_775" class="fnanchor">[F]</a>; daar kreig me siinen Schnappsack läs un +att na Hartensvergnöögen wat de Huusfruwwe eenen met e daun +harr. Hüütiges Daages kann me met'n Dampwaagen, den se hen +un wier auck wual »<em class="gesperrt">Stumptaaren</em>« heetet, aabers wual in +drüddehalf Daagen van hier na Pariis triiseln<a name="FNanchor_47_700" id="FNanchor_47_700"></a><a href="#Footnote_47_700" class="fnanchor">[47]</a>. — Ji schiölet +na wual wieten, wo wiet dat is, dann <em class="gesperrt">Ji hebbt de Welt +wisse auck sau wat ümme de Ahren schlaagen</em>, un'r Aart +mehr van sehnen as Juues Naubers Meskuhlen; dann wann 'k'r +nich heel met in 'n Dutte<a name="FNanchor_48_701" id="FNanchor_48_701"></a><a href="#Footnote_48_701" class="fnanchor">[48]</a> bin, he Ji den raaen Rock wisse auck +<span class="pagenum"><a name="Page_79" id="Page_79">[79]</a></span>e driegen un sind dach auck met de Völker na Frankriik un Pariis +e wiesen. Ji wöören dautomaulen, dünket mi, Schersante bi'n +Ossenbrüggesken Landwiir Barreljoone, bi den fründlicken Kaptein +Gotthard siiner Kumpenigge un hebb't Ju de blauen Baunen auck +jüst sau goot ümme de Ahren suusen lauten, as alle de annern +ehrlicken Kammeraaden. Dat was dann dach aparte na 'ne stolte, +plaseerlicke Tiidt, daar 'n Jedereene, <em class="gesperrt">wann he'r auck allmanngsens +wat bi in'n unrechten Hals kreig</em>, all siin Liewent +lank met Vergnöögen an e denket, dat em dat Müüsken unner'n +linkern Bostlappen 'r bi anfänkt to krawweln as 'ne Eckeltiiwe; +dann <em class="gesperrt">wi lieweden</em> dach de meesten Tiidt <em class="gesperrt">as uuse Herrgatt +in Frankriik</em>, plegt me wisse wual to seggen, <em class="gesperrt">wann't Eene +recht na'r Fissen<a name="FNanchor_49_702" id="FNanchor_49_702"></a><a href="#Footnote_49_702" class="fnanchor">[49]</a> geht</em>. Man ick meene, Eene miöte nich +alls to junk un unerfahren, van taubästiger Natuur un aparte nich +wuormäuterig<a name="FNanchor_50_703" id="FNanchor_50_703"></a><a href="#Footnote_50_703" class="fnanchor">[50]</a> siinen, wann he sau 'ne Liewensaart, as den Soldauten +in 'n Feile toerkinnet is, met düürsetten will, dat he 'r +nich 'n Pliiten van wegkrigt un Unsachtigheeden un Wehdaage +upsacket, de 'ne liiwenslank in 'n Knuacken besitten bliiwet. Mi, +vor miin Part, priekelt de Ruuserigge bes nu to vorwahr faaken +na mehr in'n Geföhle, as mi leef is, un ick schall'r mi auck wual +met träusten miöten, dat de Kuulengriäwer 't antleste todecket. +'t is eenmal S'ldauten Laun, dat he'r Pliiten un Piine noog bi +up sacket; de sind'r dann't siekerste un beste Denkteekens vor, dat +he wat met düürsettet heft. — Man wann 'k 'r auck 'n half Stiige +Jahre eher scholl ümme in't Gress biiten miöten, woll'k alldach na +nich, dat 'k'r nich met bi e wiesen wööre; dann me kann — un +wann't Eene de Hunnertste auck wual nich es mehr Dank n weet +— dann dach auck seggen, dat me 't Siine 'r auck eerlick to bi e +driegen hebbe, dat de Düütsken wier Düütske sien kiönen, wann +se 't man recht sienen wollen. —</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_80" id="Page_80">[80]</a></span></p> + +<p>Ji wietet wual dat alle Offeziers van uuse Kumpenigge eer +junge Liewent up 'n Schlachtfeile lauten mosten, sau dat 'k 'r +alleine uäwer bleif. Eene van miine Cameraden, den mangsens +benowwet to Sinne wöörd, römde mi ick scholl man 'ne Patroone +in'n Hals geeten, dat si 'n siecker Schutzmiddel tiigen 'n Schiöte. +Dat is wisse 'n ault S'ldauten-<em class="gesperrt">Aaber</em> van Anno Eene; man +afscheuns he'r twee achter eene fratt un icke nine, dann ick hewwe +sin Liewe van Hill'gedoom un Sympatigge nicks e haulen, moste +he'r faarts an, unners ick allwisseweg un sünner dat se mi ichtens +blesset<a name="FNanchor_51_704" id="FNanchor_51_704"></a><a href="#Footnote_51_704" class="fnanchor">[51]</a> of beleidiget harren miinen strammen Gank in den dicken +Pulverniewel un den blauen Baunenhaagel faartgönk; man dau +woll'k auk miine lewe Last e kriegen hebben, wann miine braawen +Jungens, Unneroffziers un S'ldauten, mi nich alltohaupe sau goot +to liien hat harren un sau denstiiwrig un folgsam wiesen wöören, +dat se bi alle Strappesuuren geeren Allens dääen, wat se mi man +an'n Augen ansehnen konnen. Dat mot 'k 'n miin Liewe lank +dankbaar nauröömen un sau ault kann mi uuse leewe Herrgatt +nich weeren lauten, dat 'k 'n daar 'n Tittelken van vergeite un ick +kann't nich lauten auck nu na der uprichtigen Wahrheit de Ehre +to giewen, wann 'k met Toverlaut un met Frööden bekenne, dat +se alletohaupe sau uutermäutig braav un köhnmöödig wiesen sind, +as de besten Parremitenhelden<a name="FNanchor_52_705" id="FNanchor_52_705"></a><a href="#Footnote_52_705" class="fnanchor">[52]</a> van der Welt un dat, wann sick +dat Gespreik hen un wier na es up den lesten Feldtag un de Fillerigge +bi Waterloo bedwelt<a name="FNanchor_53_706" id="FNanchor_53_706"></a><a href="#Footnote_53_706" class="fnanchor">[53]</a>, elkeene sick wual driister haufärrig +in de Bost schmiiten un beröömen müüge, dat he siine schwaaren +Plichten daar ehrdaages eerlick vulldaunen un'r siine Knuaken redlick +bi an e settet hebbe, dat nich blauts wi Düütsken, ick mag +wual seggen <em class="gesperrt">de heele Welt, wier in den aulen Schlüür +van Anno Eene bracht is</em> ...</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_81" id="Page_81">[81]</a></span></p> + +<p>Ick hewwe alltiidt vull Leefhewwerigge vor de Soldaterigge +hat; me was'r je auck al van Kinnesbeenen an alle in eene hen +midden tüsken un anzüüglick is dach uapenbaar 'n Rock van bunten +Klöören. Wann de Trummeln gaaet un de Flööten piipet, lachet +den Jungens al 't Harte in 'n Liiwe, wavel mehr scholl't'n jungen +Keerel nich auck haagen, wann he in Tiidt der Naut vor siin +Vaaderland un siine Metbröörs kriigen un stritten kann. — Ick +wööre'r auck sau baule nich van af e gaunen, wann't nich alle sau +kuomen wööre, as't kwam; dann eens Deels harr de rechte Piik<a name="FNanchor_54_707" id="FNanchor_54_707"></a><a href="#Footnote_54_707" class="fnanchor">[54]</a> +in miinen Liewen al'n hennigen Knuck weg e kriegen, un unner'n +Bostdeckel harr sick al 'n Käären Leigheet annesettet, de'k bi'n besten +Willen in 'ner langen Riige van Jahren nich wier weghoosten<a name="FNanchor_55_708" id="FNanchor_55_708"></a><a href="#Footnote_55_708" class="fnanchor">[55]</a> +konn; annerndeels gönk't mi met'n Upstiigen auck nich, as't'n +Rechten nau wual gaunen most harre un ick was'r de Minske nich +nau, dat'k dat goot verbiiten konnt harr.</p> + +<p>Ick weet vorwahr nich recht af Ji'n 18. Juni 1840 auck an +uusen fiif un twintig jährigen Jubelfeste Deel nuamen hebb't. De +Saake an sick un de Vergaaderunge der meestig sint saviel Jahren +wiit uut'n eene verdwaalden gooen aulen Kammeraaden was man +leider to laate bespruaken un to kort berennt; dann me harr'r sick +eegentlick up e druagen, dat'r ne allgemeene Vergaaderunge to'n +grauten Fröödendaage vor de Mannskuppen aller daumauligen +Regimenter uutschriewen weeren schiöle, man daar kwam Nicks van; +deswiegen harren'r Viele auck wual nich froo e noog Kunde van +e kriigen, wat us Allen un aparte mi as den Anstigtiger un Inrichter +uuses Fröödengelaages nütte leid daun heft. Dat was 'n +Fest dat us Alle na es sau recht <em class="gesperrt">wier in de aulen Sielen<a name="FNanchor_56_709" id="FNanchor_56_709"></a><a href="#Footnote_56_709" class="fnanchor">[56]</a> +schmeit</em>; dann de Trommeln göngen, de Musiik spielde un de +Fahnen weggeden jüst as vor 25 Jahren Un de Karnoonen- un +<span class="pagenum"><a name="Page_82" id="Page_82">[82]</a></span>Flintenschiöte feggelden'r auck nich bi, sau weenig as de Macketenterwiiwer +un wat'r mehr to häärt, un ick kann nich anners gläuwen, +as dat'r 'n Jeder sieker geeren Deel anne nuamen harre; dann +wann me al es seggt, sau ault werd 'n Fohrmann nich, dat he +de Piitsken nich na geeren knallen häärde, wo scholl't met'n aulen +S'ldauten anners sienen kiönen?... Ick wünske Nicks mehr, as +dat Dejenigen de'r vor datmal Nickes van miekriigen, dat wat se +verpasset hebb't 1865 duwwelt nauhaalen müügen. —</p> + +<p>Ick harr to den Feste auck'n Paar Leedkes maaket, de Ji, +wann Ji'r nich met bi e wiesen siid, auck wual nich to Gesichte +kriegen hebbet. Dat Eene mot'k Ju dann dach aparte nu na toschicken, +dat Ji 't in de Huusbibeln kliewet, damet Juue Kinner +un Kinneskinner 'r auck na es wat van nauseggen kiönet, waar +wi't dautomaulen met to doonen harren un wat uuse braawe +Üpperste vor 'ne köhne Heldendaat uutföhrde. Ick rieke nich dat't +mi ichtens eene de buutens Ju düssen Breef to liesen kriigen mogte, +vor Praulerigge uutleggen schiöle, wann 'k den Versk, den ick daumauls +sau schlecht un recht as he daarsteht uut'n Harten up't +Papier loopen lööt, hier na ens daalschriiwe; abers he mag alldach +wual vor aller Lüüe Augen staunen, dann de Saake is't wual +werth, dat se 'n Jedereene na ens lest; dann söckes wat passeert'r +vorwahr nich alle Daage.</p> + + +<p class="center" style="margin-top: 1em; font-weight: bold;">Am</p> +<p class="center" style="font-size: larger; font-weight: bold;">18. Juni 1840.</p> + +<p class="poem"> +Ein Wörtlein einfach und ungeschmückt,<br /> +Wie sich's für alte Soldaten schickt;<br /> +Doch treu und wahr, auf Glauben und auf Ehre;<br /> +D'rum, Cameraden! ladet die Gewehre.<br /> +</p> + +<hr class="tb" /> + +<p class="poem"> +Auf <span class="antiqua">Mont Saint Jeans</span> Gefilden, der Chef der Helden spricht:<br /> +»<cite class="gesperrt">Es stirbt die alte Garde, doch sie ergiebt sich nicht.</cite>« —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_83" id="Page_83">[83]</a></span><span style="margin-left: 2em;">Als heut' vor fünf und zwanzig Jahren,</span><br /> +In muthentbranntem, rächendem Verein,<br /> +Die sieggekrönten Kämpferschaaren<br /> +Bei <em class="gesperrt">Waterloo</em> versammelt waren,<br /> +Die Welt von dem Tyrannen zu befrein:<br /> +<span style="margin-left: 3em;">Da hat wohl Jeder seiner Pflicht genügt,</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Und kühn die Brust in Kampfeslust gewiegt. —</span><br /> +Von mancher Heldenthat kann diese Wahlstatt zeugen,<br /> +Doch heute mag ich nicht von <em class="gesperrt">einer</em> schweigen,<br /> +Von der vor Allen mir gebührt zu wissen,<br /> +— D'rum würd' es allerdings auch mich verdrießen,<br /> +Wenn irgend Jemand Zweifel wollte wagen,<br /> +Ob so sich, oder so, die Sache zugetragen.—<br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Die Felsenwand der ruhmbedeckten Helden,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Die alte Kaisergarde rückte an,</span><br /> +<span style="margin-left: 10em;">mit Ruhm für uns zu melden</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Den letzten Kampf mit sieggewohntem Blute</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Zu wagen;... und in kühnem Übermuthe</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Erschien vor ihrer Front' der Chef der tapfern Streiter,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Der grimmen, wuthentflammten Bärenhäu[p]ter</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Zum Angriff fertig; —</span><br /> +<span style="margin-left: 10em;">da, in Blitzesschnelle,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Faßt' unser Brigadier den Waghals auf der Stelle,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Nicht achtend der ihm drohenden Gefahr,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Und übergab ihn mir zu sicherem Verwahr.</span><br /> +Kühn war die Heldenthat —; ihr gleich der Feinde Schrecken;<br /> +<span class="antiqua">Camerades, sauve qui peut!</span> erscholl's an allen Ecken.<br /> +Die alte Phalanx floh ... und nimmer kehrt sie wieder —,<br /> +Der Nimbus ihres Ruhms, auf ewig sank er nieder. — — —<br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Und der Gefang'ne war, so wahr die liebe Sonne</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»Den heut'gen Tag bescheint, der General <cite class="gesperrt">Cambronne</cite><a name="FNanchor_G_776" id="FNanchor_G_776"></a><a href="#Footnote_G_776" class="fnanchor">[G]</a>,</span><br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_84" id="Page_84">[84]</a></span><span style="margin-left: 2em;">»Der eben sich vermaß: <span class="antiqua">nous voilà!</span></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»<cite class="gesperrt"><span lang="fr" xml:lang="fr" class="antiqua">La garde meurt, mais elle ne se rend pas.</span></cite></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»»Und der mit seltnem Muth den Trotzkopf fing war eben</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">»»<b>Der tapf're General Halkett</b>.</span><br /> +<span style="margin-left: 9em;">Hoch Ihm! — Er soll leben.</span><br /> +</p> + +<p>Wann Upschniien un Praulerigge ichtens miine Saake wööre, +harr 'k bi düsser Geliegenheet auck wual'n Wäärtken mehr van mi +sülwent seggen konnt; dann ick moste al froo in unsachte, suure +Jöcke un Sielen<a name="FNanchor_57_710" id="FNanchor_57_710"></a><a href="#Footnote_57_710" class="fnanchor">[57]</a> un hewwe mi as'n blootjunk Bössken al nütte +tiigen Russen, Franzoosen un allerhande andre fruömde Völker +steggern un'r met huusen un suusen most un in der schwaaren +Tiidt manngen bedrückeden Minsken uut Angest un Naut e holpen, +daar mi dat Müüsken unnern lüchtern Knauplacke na almanngsens +fröödig vor tickkiddelt, wann mi de grüwwelsken Belder af un an +na wual es wier in de Gedachten kuomet; dat is de beste Laun, +man ick hewwe'r dann dach auck Willebreewe<a name="FNanchor_58_711" id="FNanchor_58_711"></a><a href="#Footnote_58_711" class="fnanchor">[58]</a> schwart up witt +vor, dat 'k 't Miine reedlick e daunen un hier un daar, un aparte +in der Schlacht van Waterloo, met Uutteeknunge deent hebbe; +abers daar werd Eenen hüütiges Daages dach al nich to biister +viele mehr up to Gooe rieket, dann de Niggelaut<a name="FNanchor_59_712" id="FNanchor_59_712"></a><a href="#Footnote_59_712" class="fnanchor">[59]</a> is al längest +van de Saake aawe.</p> + +<p>Hellske plaseerlick lut't dann dach almanngsens, wann me de +aulen S'ldauten es hen un wier an't Rawawwen un Vertellen +<span class="pagenum"><a name="Page_85" id="Page_85">[85]</a></span>uut'n Kriegertiien kriigen kann. Me höt'r sick nich vor, wat de'r +eene Alle hierriätern<a name="FNanchor_60_713" id="FNanchor_60_713"></a><a href="#Footnote_60_713" class="fnanchor">[60]</a> kiönet, aparte wann me sick 'r dumm un +luffhäärig bi anstellet un sick't nich anlätt, dat me'r auck met tüsken +wiesen is. Me mot'r sick vorwahr faaken krank met lachen. +Ick heww't mi miin Liewe al mannigen Breef T'back<a name="FNanchor_61_714" id="FNanchor_61_714"></a><a href="#Footnote_61_714" class="fnanchor">[61]</a> kosten +lauten, dat ick se'r met an'n Gank kreig; dann mi is baule Nicks +leewer up'r Welt, as söcke Vertellsels anto lustern, daar se allmanngsens +bi upschniiet, dat me't faarts gäpsvullswiise<a name="FNanchor_62_715" id="FNanchor_62_715"></a><a href="#Footnote_62_715" class="fnanchor">[62]</a> wegdriägen +kann un ick plichte <em class="gesperrt">Bürgern</em> vullenkuomen bi, wann he +seggt:</p> + +<p class="poem"> +»Nicks Bieters weet ick mi an Sönn- un Fyerdaagen,<br /> +As'n Gespreik van Krieg un Kriegsgeschrey.«<br /> +</p> + +<p>Man daarbi sette ick voruut, dat se'r us alldach wiit genoog met +van 'n Liiwe bliiwet.</p> + +<p>Et begript sick lichtferrig, dat'n S'ldaute, wann he'r auck +van Natuur jüst nine Anlaage to heft, baule an't Upschüdden un +Upschniien kuomen kann; dann wann se bi de Landlüüe herümme +ligget, de meestig niesgieriger Aart sind, kann'n S'ldaute Nicks +bieter doonen ümme sick de Fründskup to waaren, daar 'n uut +allerhande Oorsaaken met e deent sienen mot, as dat he 'ne manngsens +wat vertellet, dat'r wunnerlik n luuet. Daar wietet aparte +de aulen Ruwwbäärde nütte goot up to loopen, dann den gläft +de Buur natüürlick mehr to, as'n jungen Schillerhüüskenheeder, +de de Welt na nich viele to sehnen kriegen heft, un de hebb't auck +Erfahrunge in söckes wat, dat se wual wietet, dat't eer Schaae +nich n is, wann se de Buuren waarm haulet, dat eer nich mehr +kostet, as'n Mundvull Wäärde, daar se dann up annre Wiise +duwwelt wier vor bedacht weeret. Bi de Ümmestände raaket se'r +<span class="pagenum"><a name="Page_86" id="Page_86">[86]</a></span>dann auck baule hen, dat se 'n bito den Hals vull leeget; dann +wo mehr me den gemeenen Manne to häären gift, dat he nich +begriipen kann, wo luffhäariger he werd un wann se dann Eenen +hebbet, de'n wann't suure Dagwierk af e daun is, bii 'n Piip vull +T'back 'ne gooe Verküürunge to waaken weet, de heft't, segg'k Ju, +meestig auck elennige goot toliggen un kann sick alfaakens 'n +schmierig Muul maaken un auck almanngsens waar henkruupen, +daar'n anner Minske de 'r nich sau viele hier raatern un schnaatern +kann, sick vor wisken mot ...</p> + +<p>Ick kwam auck es vor'n half Stiige Jahren in 'n Buurenhuus, +daar 'ne P'troontaske in 'r Upkaamern an 'n Knappe<a name="FNanchor_63_716" id="FNanchor_63_716"></a><a href="#Footnote_63_716" class="fnanchor">[63]</a> hönk. Ick +begierde den Öllsten, de bi de Brandrooen in'n Fuulstoole satt un sick +de Plattfööte wiermede, he mogde mi dach 'n Äumerken<a name="FNanchor_64_717" id="FNanchor_64_717"></a><a href="#Footnote_64_717" class="fnanchor">[64]</a> uut'r Asken +fliggen<a name="FNanchor_65_718" id="FNanchor_65_718"></a><a href="#Footnote_65_718" class="fnanchor">[65]</a>, dat'k miine Piipen upsticken kiöne un fröög 'ne bito, of he +vellichte Inquaterunge harre? De vertellde mi, dat'r Eene van de +aulen Vetteraaners bi em leige un dat de Keerl, na siinen Begriepe +ganz unwiise leegen konne. He harr 'em unner andern lest +es vertellt, dat he bi Gibberalter Scheppe sehnen hewwe, de sau +graut un nau wual grätter wiesen siien, as dat grättste Buurenhuus. +Man dat konn 'n ichtens wiis Minske em dach nich recht +to gläuwen un aparte he lööte't sick nich upbiinen; dann vor'n +half Stiige Jahren, siä he, was'k es na Prüüsk-Minden, daar +auck Scheppe up'n Waater gahet und daar heww' ick auck wual +sehnen wat'n Schepp is. Dat Grättste was, ducht mi, nich grätter +as 'ne Schäuperkaare. De Buur bat mi, ick scholl dach'n +Käären letten<a name="FNanchor_66_719" id="FNanchor_66_719"></a><a href="#Footnote_66_719" class="fnanchor">[66]</a>, dann de Lüüghals scholl wual baule wier in +kuomen un he mogte dach elennige geeren es wieten, wo't eegentlick +met den Keerel siine Wäärde bewennt wööre. Wann'k mi +<span class="pagenum"><a name="Page_87" id="Page_87">[87]</a></span>dann man 'n bieten dumm anstellen woll, scholl ick wual baule +mierken, dat he an der ersten Lüüge nich e bosten sii, dann he +scholl'r wual faarts <em class="gesperrt">met'r breen Biilen inhacken</em> un mi den +Hals auck wual wenner jüst sau vull leegen willen, as em un +ann're ehrlicke Lüüe. As de Griisbaart 'r wier was, schmeit ick +faarts saune Himphamperigge up de Bränne, dat he an't Vertellen +kuomen moste. Met des kwam'r jüst na'n anner Buur up to, +de den Praut met anlusterde un't Muul upspeerde as'n Schlächterrüüe; +man as de Aule nu up de grauten Scheppe to küüren +kwam un'r sick hauge un düür up verflokde, dat'r wecke manken +wiesen siien, de na wual jeewe<a name="FNanchor_67_720" id="FNanchor_67_720"></a><a href="#Footnote_67_720" class="fnanchor">[67]</a> sau graut wiesen wöören, as +düt Huus, wüßte de Dummschnuute auck baule nich mehr, wat +he seggen scholl un fröög an'tleste, »waviel Malt Saut Bou-Land +un Wisk'grund daar dann wual eegentlick bi häärde.« — Miin +meeste Lachent most'k dann dach aparte es doonen, as mi Eene +vertellde, eere Kumpenigge harr <em class="gesperrt">vor Wasserloch</em>, as he't nöömde, +de heele franske Armee alleine ümmßingelt; man dau wöören de +Tuutertaaters auck faarts sau fläige<a name="FNanchor_68_721" id="FNanchor_68_721"></a><a href="#Footnote_68_721" class="fnanchor">[68]</a> wooren, dat se an alle +Knuaken ßittert un biiwet harren, as Iärften<a name="FNanchor_69_722" id="FNanchor_69_722"></a><a href="#Footnote_69_722" class="fnanchor">[69]</a> in'n Potte un +Gatt man danket harren, as't'n antleste glücket wööre, dat se Eenen +van de Uusen unvermierket uut'r Siit e bägt un 'n Lack e +wunnen harren, daar se sick alltohaupe uutschliiken konnt harren. +Nu, wi lööten se vor de Keer loopen, vertellde he wiider, dann +wat schollen wi'r lange met to hööen doonen; wi wollen jüst auck +geeren bi uuse Gnawwels<a name="FNanchor_70_723" id="FNanchor_70_723"></a><a href="#Footnote_70_723" class="fnanchor">[70]</a> un'n Schlucke Middag maaken un +dann harren se us antleste auck na wual uuse aarmsielige Frieterigge +deelen holpen, dann me konnt den geesigen<a name="FNanchor_71_724" id="FNanchor_71_724"></a><a href="#Footnote_71_724" class="fnanchor">[71]</a> Keerls faarts wual +<span class="pagenum"><a name="Page_88" id="Page_88">[88]</a></span>ansehnen, dat se kortens wual nich to biister viele achter de Kuusen<a name="FNanchor_72_725" id="FNanchor_72_725"></a><a href="#Footnote_72_725" class="fnanchor">[72]</a> +kriegen harren, dann se säugen alltohaupe sau gierig un grimstrig +uut, asse Schmachtrüüens<a name="FNanchor_73_726" id="FNanchor_73_726"></a><a href="#Footnote_73_726" class="fnanchor">[73]</a> un keiken alle in eene hen sau barmhartig +na uuse Frettbüüls un Brannewiensbuddels, daar aparte 't Meeste +auck nich mehr inne was, dat'r Eene vor eesen mogte; un wi +dachten auck, dat wi se, wann se us bett wier up't Fell kuomen +schollen, na wual ens mööten of faste noog haulen wollen. Man +Düüwelstüüg was't dann dach. As se de Hacken frii harren, +gneeseden<a name="FNanchor_74_727" id="FNanchor_74_727"></a><a href="#Footnote_74_727" class="fnanchor">[74]</a> se us to, as Aapen un rööpen us wisse auck wual sau +wat nau, as wann't Schliipuut! Schliipuut! heeten scholl. Man +dau mogten se sick vorwahr auck wual waaren, dat se us nich +wier in de Füüste raakeden; dat harr 'ne dann dach suur upbölken +schollt, dann sau baule harren wi se nich wier'n packet, dat wi se +auck in'n Kietel driiwen harren, as de Driiwers 'n Bäär<a name="FNanchor_75_728" id="FNanchor_75_728"></a><a href="#Footnote_75_728" class="fnanchor">[75]</a> up'r +Schwiinejagd un dann, versiekere ick Eene<a name="FNanchor_76_729" id="FNanchor_76_729"></a><a href="#Footnote_76_729" class="fnanchor">[76]</a> wollen wi 'ne wiiset +hebben, dat wi auck ault Mass<a name="FNanchor_77_730" id="FNanchor_77_730"></a><a href="#Footnote_77_730" class="fnanchor">[77]</a> up'n Tiänen harren un en<a name="FNanchor_78_731" id="FNanchor_78_731"></a><a href="#Footnote_78_731" class="fnanchor">[78]</a> +dat Gneesen un Uutschliipen vorwahr wual af e leert hebben. +Loopen kiönet de Lichtschinken, as de Haasen; dann wat<a name="FNanchor_79_732" id="FNanchor_79_732"></a><a href="#Footnote_79_732" class="fnanchor">[79]</a> van +de Uusen sprüngen 'r 'n Schiöte Wieges achter in, man de konnen'r +nich tiigen an, wat se de Hacken auck vor'n Ees schlaunen mogten. +Se mosten abers auck wual begriepen hebben, dat se'r up 'n Besten +anne dääen, wann se man faarts in eenen Tuage un sünner +Wierkiiken na Pariis to jadackerden; dann se wöören aparte +unglücks'k met us vergrelleden Keerels wiesen, wann wi se wier to +packen kriegen harren.</p> + +<p>Vertellen konn Eene dat aabele Volk auck nich es wat, af se +<span class="pagenum"><a name="Page_89" id="Page_89">[89]</a></span>gliiks den Bill nich'n Augenblick haulen konnen, dann wel kann +de Tuutertaaterigge verstaunen; anners harren se us vellichte na +wual aart begriiplick maaken konnt, waarümme se eegentlick wual +sau dicke uut Frankriik uut e bosten wöören, un sick sau tiigen de +Düütsken steggert harren, dat'r nin düütsk Junge in'n Huuse bliiwen +doste<a name="FNanchor_80_733" id="FNanchor_80_733"></a><a href="#Footnote_80_733" class="fnanchor">[80]</a>, he mogte auck nau sau schell un scheewe un de Tidt +mogte vor'n Buuren auck sau iilig<a name="FNanchor_81_734" id="FNanchor_81_734"></a><a href="#Footnote_81_734" class="fnanchor">[81]</a> sienen as'r to<a name="FNanchor_82_735" id="FNanchor_82_735"></a><a href="#Footnote_82_735" class="fnanchor">[82]</a>; man mi +duchte dach, dat'k van den Eenen wual sauviel begreip, dat se un +viele Ann're 'r alldach wual nich an e dacht hebben schollen, wann +se to Huus man ichtens wat to frieten hatt harren un'n de +Düütske Kost vor'n düssen nich sau elennige goot schmicket harre, +dat se'r wual geeren na ens wier anne licken mogten. Man daar +schiöle ji ju dach aparte wual 't Muul vor wisken un juue fiönigen +Schnurrbäärde nich bett met düütske Stuutensappen beschlibbern.</p> + +<p>Ick hebb'r allmangsens sau miine Gedachten<a name="FNanchor_83_736" id="FNanchor_83_736"></a><a href="#Footnote_83_736" class="fnanchor">[83]</a> uäwer, dat't +al goot si, wann de Jüügde söckes wat häärt un dat me de aulen +S'ldauten man geeren allewisseweg vertellen un se'r met geweeren +lauten müüge, wann't auck Alle sau jüst nich uutkümmt un düt +un dat 'r wual wier in moste<a name="FNanchor_84_737" id="FNanchor_84_737"></a><a href="#Footnote_84_737" class="fnanchor">[84]</a>; dann wann'r auck hen un wier +'n Käären Upschüddesel un Upschniesel manken löppt, sau gift't +den jungen Volke dach up Stiien 'n anhaalenden Begriepe van'n +S'ldautenliewen un brinkt'n bi Tiien Lussen un Moot to düssen +Stande bi, daar, aparte in Tiidt der Naut, sau baule nich Eene +vor hier n kümmt; un wel mag wieten, af't nich uäwer kort +un lank na es wier saune Bäärbiiterigge<a name="FNanchor_85_738" id="FNanchor_85_738"></a><a href="#Footnote_85_738" class="fnanchor">[85]</a> met een of annern +<span class="pagenum"><a name="Page_90" id="Page_90">[90]</a></span>gluursken<a name="FNanchor_86_739" id="FNanchor_86_739"></a><a href="#Footnote_86_739" class="fnanchor">[86]</a> Landes- of Minskenfiinde setten kiöne. Ick hewwe +friilick wual faaken seggt, dat sint de Schlachtschweerter in Staulfieren +verwandelt weeret, wual nich mehr an Krieg to denken sienen +schiöle; dann daar hebb't se sint dessen al to viele weltlicke Himphamperiggen +met uut'n Eene klegget. Man tüs, tüs ... de Glauwe, +de Glauwe! Daar is hüüt to Daage 'n Spookgeest manken, +de, as't schint, sau naugiiwsk nich is, as de weltlicken Tiänewiisers. +Scholl't de Fall sienen, dat wi us uäwer kort of lank toleste auck +na vor uusen leewen Herrngatt kloppen mosten, dann sau hewwe +ick na 'n half Stiige Keisemester liggen un schwiere't auck nich +af, dat'k'r nich sülwest na eene van in de Hand nieme un'r to +Gattes Ehre met tüsken fiege; dann weere ick dereinstens gintebauwen +auck na wual es gewahr, welker 't eene't Meeste Dank +weet un't up'n Besten launet; of de weltlicken of de eewige Regente.</p> + +<p>Man nu auck wier up de Iisenbahnen un Dampwaagens. +Up söcke flüchske Reesen günnet se Eenen auck nich dat allerminnste +Verhaal un lautet Eene knapp sauviel Tiidt, dat me met Leiwe<a name="FNanchor_87_740" id="FNanchor_87_740"></a><a href="#Footnote_87_740" class="fnanchor">[87]</a> +wat iäten un drinken kann. An Schlaupen is gaar nich to denken, +dann de Waagens trillet alle wisse weg fuörwets, dat'r nine +Schwalwe tiigen an <em class="gesperrt">schniien</em><a name="FNanchor_H_777" id="FNanchor_H_777"></a><a href="#Footnote_H_777" class="fnanchor">[H]</a> kann, un de Füürbööter<a name="FNanchor_88_741" id="FNanchor_88_741"></a><a href="#Footnote_88_741" class="fnanchor">[88]</a> up'n +vörnsten Waagen stuaket all in enne hen sau'n unwiis Füür in 'n +Uawen, dat et <em class="gesperrt">huulet un suuset as de Jooljägger met +siiner hellsken Jagd</em>.</p> + +<p><em class="gesperrt">Haulet Ju dach nich mehr up bi dat wat krüpt, +weenet Ju vielmehr to dat wat flügt.</em></p> + +<p>»Alles p'r Dampf,« siä 'k eersten; man womehr me den Ümmestand +in't Auge packet, mot me'r dach antleste baule grüwwelsk +<span class="pagenum"><a name="Page_91" id="Page_91">[91]</a></span>bi weeren, un me scholl seggen, dat aule Vertellsel van der Aulenwiiwermiölen +kiöne alldach na wual es wahr weeren, wann't auck +in ümmekehrder Wiise de Fall wööre, dat me de Wickelkinner man +in de Maschienen to stiecken böft un se'r met'n Ümmesehns as +graute gelehrde Lüüe wier uutkruupen kuomet; to'm Minnsten +schall't mi nich wünnern, wann'k uäwer kort of lank beliewe, dat +se'n Schaupbuck met Huut un Haar in de Maschienen stoppet +un he sick sünner Wierkiiken<a name="FNanchor_89_742" id="FNanchor_89_742"></a><a href="#Footnote_89_742" class="fnanchor">[89]</a> un met'n Schnappe van sülwenst +sau verwandelt, dat de Wulle farwet, spunnen, wuörket, to schniien +un in'n ferrigen Rock na'r niggesten Moode met Knäupen un Allens +vernegget — un dat Fleesk'r bito, de Bostkarren up Röstern un +de Bollen<a name="FNanchor_90_743" id="FNanchor_90_743"></a><a href="#Footnote_90_743" class="fnanchor">[90]</a> an'n Spette braaet un de Knuacken to Beenschwart +verbrennet, wier vor'n Dag kuomet. Wel mag afsehnen, wo wiit +dat gaunen will un waar't na wual bestaunen blift. De Damp +is na lange nich heel uutstudeert un uutprobeert un't geht van +Daage to Daage wiider met den Wunnerwierken de he to doonen +beroopen is; dann in der Saake werd alle in eene weg sauviel +simmeleert un studeert, dat se't antleste na wual ree<a name="FNanchor_91_744" id="FNanchor_91_744"></a><a href="#Footnote_91_744" class="fnanchor">[91]</a> kriiget, +dat'r gaar nin Minske 'n Daglaun mehr verdeenen kann un dat, +wann uuse Herrgatt man Waater un Damp lät, Allens wat süß +Minskenhände behoofde sick ganz van sülwenst torechte haspelt.</p> + +<p>He Ji t. B. wual es wat van <em class="gesperrt">Viggeliinpapier</em> häärt? +Dat werd, as hüütiges Daages baule Allens, auck met Dampmaschienen +maaket un is sau glatt, dat me'r wual uppe glisken +konn. Wann me söckes Nigges man sau buawen hen bekickt, +blenket't in't Auge as K'rfunkel in'n Schattsteene, man wann me't +aart nowwer betrachtet, kann me em auck faarts wual ansehnen, +dat p'r Dampf, de in uuser jetzigen Tiidt leider saviel Spook in +der Welt maaket, dat'r ick mag wual seggen baule dat ganze Liewen +<span class="pagenum"><a name="Page_92" id="Page_92">[92]</a></span>met bedriiwen werd, zwaarens Allens wual glatter un fiiner, +man in'n Grunde dach nich bieter toreet<a name="FNanchor_92_745" id="FNanchor_92_745"></a><a href="#Footnote_92_745" class="fnanchor">[92]</a> werd.</p> + +<p>Gawwe, gawwe! is dat Luatelwaart der Tiidt; gawwe leeren, +gawwe aarbeeden, gawwe winnen wat me kann, gawwe reesen, +gawwe liewen un stierwen.</p> + +<p>De düüwelsken Dampmaschiinen bringet, bi mann'gen Gooen, +dat me nich wegstritten kann, auck vull Unheil to Wiege un't is, +as ick buawen al seggt hewwe, aftosehnen, dat se't'r antleste na +wual sau wiet met driiwet, dat wi aarmen Minskenkinner alltohaupe +de Hänne gemäckel'k in 'n Schaut leggen un up 'ne komoode +Wiise met Liiggaunen verschmachten kiönet; daar se in wat +Lännern auck reefaarts al nett anto sind. Man wann me de +Maschienenaarbeit — met Uutnahme allenfalls van Metallsaaken, +daar van Natuur al faarts mehr Kunfertanßigge<a name="FNanchor_93_746" id="FNanchor_93_746"></a><a href="#Footnote_93_746" class="fnanchor">[93]</a> inne sitt, — +man aart nowwer beäugelt un unnersocht, heft me't auck baule +wiege, dat't alldach Alle man up't Ansehn berieket is, wat se up +de Maschienen bereet; dann't is Allens sau licht un dünne, dat +me faarts begript, dat'r nine ehrdaagske Düügte<a name="FNanchor_94_747" id="FNanchor_94_747"></a><a href="#Footnote_94_747" class="fnanchor">[94]</a> inne sitten +kiöne. Ick pliege wual es to seggen: »p'r Dampf!« dat het up +goot Düütsk: »<em class="gesperrt">buawen glatt un bunt un unner nicks +as Strunt</em>.«</p> + +<p>Wo will't us aarmen Kinners na wual es gaunen met'r +Gaaren un Linnentucht? — Daar kümmt't auck wual nich wier +met up'n aulen Foot un de gooe Winnst, de Riikdoom uuser leewen +Landslüüe is stump verschüttket<a name="FNanchor_95_748" id="FNanchor_95_748"></a><a href="#Footnote_95_748" class="fnanchor">[95]</a>. — Mi ducht de Landmann +schiöle sick man bi Tiien up wat Anners verleggen; to'm +Bispell up de Hoppen-, Kiömel-, Karden-, Immen- un Siiden-Tucht, +Strauflechten, und andre Saaken, daar siine Laage sick +to regeert un daar he de Tiidt nützlick met verschliiten un wat met +<span class="pagenum"><a name="Page_93" id="Page_93">[93]</a></span>uut'r Pütten haalen kann. Vor allen Dingen mogde abers wual +mehr up 'n Holtwas, man nau mehr up de Vehtucht toschlagen +weeren, dann de schmit uapenbaar den meesten un siekersten Winnst +vor den Landmann af. Man wann wi us daarto giiwen willt, +miöte wi eerst uuse Wisken un Weeden un uäwerall uuse Ackergründe, +den'n wi in'n Allgemeenen vull mehr afwinnen kiönet, as +wi sinthier e daunen hebbet, bieter inrichten un nutzbaarer to maaken +sööken. Hewwe wi man eerst gooe Weeden, dann woll't dach +met'n Düüwel togaunen, dat wi bi us nich jüst sau goot Ossen, +Schwiine, Schaupe u. s. w. fett kriigen konnen, as in annern +Giigenden un Lännern, daar wi to'm Deele dat viele düüre Geld +vor uuse Schlachtelwierk hendriäget. 'T moste dach Schaae sienen, +wann wi nich baule sülwent saviel Veh mästen konnen, as wi vor +us sülwent van doon'n hebbet<a name="FNanchor_96_749" id="FNanchor_96_749"></a><a href="#Footnote_96_749" class="fnanchor">[96]</a>, abers ick huape't met Gatt na +to beliewen, dat den Buuren de Augen recht uapen gaaet un dat +se'r allen Fliit bi ansettet, dat uuse vielen vernaulässigeden Gresbrinke +un Weedegründe in den Tostand kuomet, dat wi jüst sau +goot as Ann're de fetten Ossens driftswiise to Markede schicket +un bito sülwent auck'n bieter Stücke Schlachtelwierk in 'n Pott +to doonen kriiget, as wi't bes daarto harren. Jungens, Jungens! +wat wi' wi us dann in't Schmier leggen! Ick lickmüülke'r vorwahr +nu al nau un't Waater löpt mi'r al bi ümme de Tiäne, +wannk'r man an denke, wat wi dann vor Schmullen in de Schötteln +kriigen weeret. <em class="gesperrt">Lachet Ju dat nich an, as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaul?</em></p> + +<p><em class="gesperrt">'t Eene folget uut'n Annern, as't Kalw uut'r +Koh</em>, pleggt me wual to seggen. He-ji mehr Veh, he-ji +mehr Mielke, Battern un Kaise un Meß, un he-ji mehr Dünger, +he-ji auck mehr un bieter Käären, un heft me wat, dat +Minskenkinner dagdäglicks begiehret un bruuket, dann — sau is't +auck allümmer an'n Mann to bringen un to Gelde to maaken, +<span class="pagenum"><a name="Page_94" id="Page_94">[94]</a></span>aparte in uuser hüütigen Tiidt, waar Allens, 't sie auck wat't si, +vull lichtferriger un geschwinder p'r Dampf na allen Kanten der +Welt bracht werd.</p> + +<p>Wi liewet nu eenmal in der Damptiidt, deswiegen werd't +us auck wual met e daunen, dat wi'r us, 'n Jedder in siiner +Wiise, auck to angiewet, dat wi nich an'n Wiege liggen bliiwet +un dat schall sick auck wual riigen<a name="FNanchor_97_750" id="FNanchor_97_750"></a><a href="#Footnote_97_750" class="fnanchor">[97]</a>, dann't is wual 'n glöönig +Miöten. — De Weltgeschichte wiiset't van allen Tiien hier nau, +dat de Weltloop un Kunstereegnisse met den allgemeenen Hanteerungen +un Bedriiwe Hand in Hand gaaet; dat het met annern +Wäärden, dat wi <em class="gesperrt">in 'n Kleenen</em> sawual as Annere in 'n Grauten +simmeleeren miötet, dat wi Söckes winnet, wat de Damp +up't leeweste schluckt. De aule Trant hält us den Kopp vorwahr +nich mehr uut'r Waake. Met'n Dampe mot Jeddermann vuörwes; +<em class="gesperrt">de aulen Iisels genööget nich mehr</em> ....</p> + +<p>Triäet deswiegen der Saake es 'n bieten neiger, dooet ju +in 'n Buurskuppen tohaupe, stieket de Köppe bi eene, legget Liäsezirkels +an un vergaadert ju's Sönndaages Uänerns to Bespriekungen +uäwer dat wat ji häärt of liäsen hewwet. Gooe Bööker +gift't in allen Deelen in Uäwerfloot un se kostet auck graut's nin +Geld mehr, dann de weeret reefaarts auck al met Damp e maaket +un Liäsen leert je hüüte Gattlaf! auck de minnste Schwiine-Junge. +De hüütiges Daages wat beschicken un met vuörwes will, draf +vorwahr nich mehr vor sick alleine hen drawweln un mot allerweggens +herümme lunkahren; wat de Eene nig 'n weet, weet de +Annre; deswiegen stiftet landwirthschaftlicke Vereine un uäwerlegget +un belehret ju unner'n anner, bi'n Piip vull Taback, wo ji't intorichten +hebbet, dat ji in uuser striiwsken<a name="FNanchor_98_751" id="FNanchor_98_751"></a><a href="#Footnote_98_751" class="fnanchor">[98]</a> Tiidt met buawen bliiwet. +De Tiidt un Ümmestände sind ju sau günstig as'r to. De Marken +sind e delt, 'n Jedder heft't Siine vor sick un kann 'r met +doonen un lauten wat he will; de Gootsheere deelet nich mehr +<span class="pagenum"><a name="Page_95" id="Page_95">[95]</a></span>met ju un is ju auck süß nich mehr to'r Last un in'n Wiege +met Fohren un Denste; wat ji winnet, winne ji vor ju sülwenst; +deswiegen kann de Buur, wann he nich heel in 'n Schlaupe geht +un sick man ichtens räugen un met'r Tiidt vuörwes will, vorwahr +lichtferriger haups häuger kuomen as vor 'n Düssen. Dat, ducht +mi, kann 'n Kiind begriipen un 't moste dann dach Schaae sienen, +wann miine van Aulens hier al vor upkläärt un striiwsam haulenen +Landslüüe 't nich auck insehnen un'r sick met aller Macht an +to giewen schiölen un mosten se'r auck 't Wammes bi aftrecken +un af un an in de Füüste spiggen un He! seggen, dat se eeren +Eegendoome afwinnet, wat'n uuse leewe Herrgatt sau geeren un +riikelk günnet. Wen woll wual vor'n Handtast Aarbeet grüwweln, +wann he den Laun sick alle Daage vermehren süht. — +'n ault Jeddewaart seggt: <em class="gesperrt">De na'n Waagen ringet, krigt +to'm minnsten eenen Lüns af.</em></p> + +<p class="poem"> +»Baw'r zeuch voraus die Strassen,<br /> +»Zeige uns den Wegk etc.«<br /> +</p> + +<p>steht in 'n aulen S'ldautenleede. Dat ist hier auck to bruuken; +dann geht de Buur man met gooen Inrichtungen un Verbieterungen +voran, staaet de Hüürlüüe achter 'n Gluurbuske<a name="FNanchor_99_752" id="FNanchor_99_752"></a><a href="#Footnote_99_752" class="fnanchor">[99]</a> un +kiönet eer Spiiten wual nich lauten, man antleste folget se em +sachte nau un uäwerlegget vor sick, dat se de aulen Schlüürtuffeln<a name="FNanchor_100_753" id="FNanchor_100_753"></a><a href="#Footnote_100_753" class="fnanchor">[100]</a> +dach auck wual an de Kante schmiiten miöten ... Nau +is't Tiidt, deswiegen spigge es reselute in de Füüste, Michel! un +räuge di, woll 'k di man seggen, dann is'n alltohaupe holpen.</p> + +<p>To düt Capittel heww 'k auck sa'n lütk Leedken maaket, dat +liäset es wann Ji düt alle hebbet, un segget mi es bi Geliegenheet, +wo Ju dat gefallen heft un wat'r Ju van ducht, af't nich hen un +wier todrept. Schlaaet man 'n Stiige Bliär vuörwes, dann +schiöl Ji 't wual siinen; 't het »<em class="gesperrt">de Vorgänger</em>.«</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_96" id="Page_96">[96]</a></span></p> +<p>Dat 't met'r <em class="gesperrt">Siidentucht</em> hier to Lanne auck wual gaunen +scholl, wann wi'r us man recht to giewen wollen, heww'k in Niggenkierken +bi Melle sehnen. Daar winnet un wuörket se reefaarts al +half- und ganz siiden Tüüg, dat sick vorwahr wual sehnen lauten mag +un daar Börgermesters un Domheerens wual 'n Kamsöölken van e +driägen konnen, daar eere Schmier-Pänskes verentig wual inne glemmen +un'r 'n Ansehnen van kriigen schollen. Un wat is de Siidentucht +nich vor 'ne nüdl'ke, rentl'ke, bedierwe Hanteerunge, daar söcke +Rackerigge un Unseligheit gaaruut nich bi vorfällt, as bi 'n Flässen<a name="FNanchor_101_754" id="FNanchor_101_754"></a><a href="#Footnote_101_754" class="fnanchor">[101]</a> +un bi'r Linnentucht: Linnendrücksel willt de Fruuslüüe je +alldach nich recht mehr driägen un dat dünne, engelske, kattuunene +Spinnewiewentüüg is 't Neggen baule nich es werth; deswiegen +haule ick vor't Beste, dat wi us man faarts siiden Schliitelwierk<a name="FNanchor_102_755" id="FNanchor_102_755"></a><a href="#Footnote_102_755" class="fnanchor">[102]</a> +toreet<a name="FNanchor_I_778" id="FNanchor_I_778"></a><a href="#Footnote_I_778" class="fnanchor">[I]</a>.</p> + +<p>Lautet Ju de Saake es recht düür de Koppe gaunen un +uäwerlegget 't es met wualerfahrenen Lüüen; dann, rieke ick, +schiölen Ji 'r wual Sinnigheet an e kriigen. De Bedriif is miiner +Seele sau undoonelk nich, dat he sick bi us to Lanne nich jüst +sau goot leeren un düürsetten lööte, as in annern Lännern, daar +wi dat viele Geld vor de düüren Siidenwaaren henbringet. Kinner +<span class="pagenum"><a name="Page_97" id="Page_97">[97]</a></span>kiönet'r't meeste Wierk alleine bi doonen un'r is vorwahr 'n netten +Daaler Geld anne to winnen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Düsser Daage kwam 'r wier 'n ganzen Tropp Uutwanderers +düür de Stadt, de na eere Dracht to rieken, uut'n Wielinkholsesken +un daar herümme hier sien n mosten. Je nu! de miötet 't +sülwenst up'n Besten wieten, wat se dooet.</p> + +<p>Adjüüs kann me lichtferrig un baule seggen, aparte wann me +sick 'n annerweggens wat Gooes in te Mööte süht. Man daar +is alldach mehr bi to bedenken, dann wann 't ju nich Allens sau +toschleit, as ji 't ju wual in e bell't harren, un ji al geeren +an 't Wierümmekuomen dachten, is Holland in Naut; dann to +Foote kann me upstunds na nich uäwer't wilde Waater loopen un +de Scheppers willt 'ne Gäpsvull Daalers wieten, süß lautet se ju +an 'n Ööwer staunen, as de Aanteküüken de Brööehennen, de +se uut e sieten hebbet.</p> + +<p>Van Niggelaut un Wiälmoot alleine, scholl me seggen, unnerneime +'n wiis Minske wual sau baule sau'ne wiitlöftige un +unsiekere Reese nich. — Ick wünske en alltohaupe viel Glücke un +Siegen, dat se dräuge un wualtofriäe gintsiits Waaters to Lanne +schlaun un baule 'ne schmööe, gemäckelke Sitterigge winnen müügen; +dann met'n Wierkehren heft 't gooe Wiege. De eenmal in dat fruömde +Land vertrocken sind, miöt't 'n leewen Gatt anheem stellen, up +wat Wiise He se daar verschliiten<a name="FNanchor_103_756" id="FNanchor_103_756"></a><a href="#Footnote_103_756" class="fnanchor">[103]</a> will. Me scholl e ment +hewwen, dat dat Uutwanderungsfeewer na de vielen leigen Breewe, +de 'r sint 'n paar Jahren un aparte in der lesten Tiidt uut Amerika +kuomet, allnhand dach wual 'n Knitzken<a name="FNanchor_104_757" id="FNanchor_104_757"></a><a href="#Footnote_104_757" class="fnanchor">[104]</a> naulööte, un dat de +Schwollst'r<a name="FNanchor_105_758" id="FNanchor_105_758"></a><a href="#Footnote_105_758" class="fnanchor">[105]</a> to'm Minnsten baule uute sii; man ick hebbe wual +häärt, dat 'r uut'n Kaspel Bistruppe<a name="FNanchor_106_759" id="FNanchor_106_759"></a><a href="#Footnote_106_759" class="fnanchor">[106]</a> auck na 'n Ittelke<a name="FNanchor_107_760" id="FNanchor_107_760"></a><a href="#Footnote_107_760" class="fnanchor">[107]</a> wier +<span class="pagenum"><a name="Page_98" id="Page_98">[98]</a></span>weg willen. De heft sieker de Bruns'm<a name="FNanchor_108_761" id="FNanchor_108_761"></a><a href="#Footnote_108_761" class="fnanchor">[108]</a> wier begäusket, un 't +scholl mi elennige leid doonen, wann de sick auck bedaart harren, +as leider Gattes sau viele Annere, de'r al vor 'n düssen hen aarbeitet +sind.</p> + +<p>Heft de däärlicke Upstiäkerske<a name="FNanchor_109_762" id="FNanchor_109_762"></a><a href="#Footnote_109_762" class="fnanchor">[109]</a>, de verlieen Jahr met weggönk, +al wual es schriewen, wo 't eer gintsiits 's Waaters geht? +Dat Lüüt harr na miiner Meenunge auck man hier bliiwen schollt, +dann 't harr't hier wisse na sau leige nich toliggen. <em class="gesperrt">Wel</em> hüütiges +Daages <em class="gesperrt">man sau ichtens sitt, de laute siin Rücken</em>.</p> + +<p>Ick denke 'r na allmanngsens anne, wat de aule Jösting, +dautomaulen siä: »Söcken sittsamen<a name="FNanchor_110_763" id="FNanchor_110_763"></a><a href="#Footnote_110_763" class="fnanchor">[110]</a> Fruuslüüen <em class="gesperrt">bastet antleste +'t Genöögen</em>, dat se nich mehr bedenket, wo gemäcklick +se 't up'r Welt hebbet; man achter der Nauteln verfallet se faaken +up allerhande Däärlickheeden un simmeleert 'r sick allmanngsens +wat bi 'n eene un düür 'n eene, dat 'r nich n dogt. De wat +meenet auck wual, wann se hier ninen witten Mann to kriigen +sehet, dann si daar vellichte na wual 'n Schwarten sau däärlick, +dat he se neime, man dat sind ju dann de Rechten, den 't 'r liike +nau is, van wat vor Klööre de Uuthelper si. Wann sick dat Lüüt +man nich auck versehnen heft. Mi ducht, et harr nich bruuket wegtogaunen, +dann 't harr na nin Beschweer un konn vorwahr met +siiner Maschienen<a name="FNanchor_111_764" id="FNanchor_111_764"></a><a href="#Footnote_111_764" class="fnanchor">[111]</a> hier in 'n Duarpe alleine wual met Gemack +saviel Geld verdeenen, as em van doonen was, wann 't de Neggenauteln +auck siin Liewe nich wier an e kieken harr. Man <em class="gesperrt">sittsame +Eese hebbt Viel to bedenken un wann se sick to +warm brööet, kiönet se eer Wiepsen<a name="FNanchor_112_765" id="FNanchor_112_765"></a><a href="#Footnote_112_765" class="fnanchor">[112]</a> nich e lauten</em>.«</p> + +<p>Sau mag 't leider wual al Vielen begiignet sienen, de 't +goot e noog harren un 't dach wual geeren nau na bieter +<span class="pagenum"><a name="Page_99" id="Page_99">[99]</a></span>hebben wollen; <em class="gesperrt">man söcke geht 't auck wual es as +Kösters Koh, de dree Daage vor'n Riegen uutgönk +un dach meßnatt wörd</em>. As me häärt, kuomet se'r nagraae +alle unner uäwer eene, dat'n in Amerika de braaeden Duuwen +auck nich man sau baats in 'n Hals fleeget un dat 'r Mannigeene, +de sick tüsken twe Stööle daal settet heft, al geeren wier na +Moorspotte kweime, wann he'r man ichtens den Verwank to to +kriigen säuge; dann gläuwet man driisten, dat'r in Amerika manig +aarm düütsk Kiind met'n Biedelsacke herümme dwaalt un +vor Naut verschmachten mot, dat 't to Huus wual bieter hatt +harre. Dann in Amerika suarget in 't Allgemeene 'n Jedder +man alleine vor sick un knippäugelt 'r nich es na wier, wann siin +neigeste Nauber auck in 'n bittersten Elende verkuomen un verrecken +mot.</p> + +<p>De meesten Breewe de me hüüte<a name="FNanchor_113_766" id="FNanchor_113_766"></a><a href="#Footnote_113_766" class="fnanchor">[113]</a> daarhier to liäsen krigt, +kuomet daarin uäwereene, dat de, de daar wat doonen willt, jüst +nich to verschmachten bruuket; man dat kümmt in der ganzen +Welt auck up Eens uut un wann aparte de ganze Anlaut<a name="FNanchor_114_767" id="FNanchor_114_767"></a><a href="#Footnote_114_767" class="fnanchor">[114]</a> faarts +nich bieter is, dann seh 'k vorwahr nich in, waarümme Eene nich +leewer bliiwen scholl daar he is un waar he reefarts wat to biiten +heft. Tostäuners<a name="FNanchor_115_768" id="FNanchor_115_768"></a><a href="#Footnote_115_768" class="fnanchor">[115]</a> un Fuulwämmse bliiwet allerweggens Quiälers +un Biedelhänse.</p> + +<p>Gatt helpe Ju un us! 'n stillen Gooensdaage<a name="FNanchor_J_779" id="FNanchor_J_779"></a><a href="#Footnote_J_779" class="fnanchor">[J]</a>, of to Pausk' +Auwend rieke ick wier to schriiwen; man dann hewwe ick auck 'n +Anliggen, daar Ji mi met to'r Hand gaunen miötet, saviel Ji +ichtens kiönet.</p> + +<p>Lautet mi dach düt mal froo e noog wieten, wannehr Ji dat +<span class="pagenum"><a name="Page_100" id="Page_100">[100]</a></span>Bisselschillingstiär<a name="FNanchor_116_769" id="FNanchor_116_769"></a><a href="#Footnote_116_769" class="fnanchor">[116]</a> hebbet, dat 'k'r nich wier sau lästerlick ümme +bedruagen weere, as verlieen Jahr; dann 'k woll'r miin Deel dach +auck wual es geeren van af hebben.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_654" id="Footnote_1_654"></a><a href="#FNanchor_1_654"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Riie</em>: kleiner Bach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_655" id="Footnote_2_655"></a><a href="#FNanchor_2_655"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Klapptuffeln</em>: Pantoffeln mit Holzsohlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_656" id="Footnote_3_656"></a><a href="#FNanchor_3_656"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">mutziger</em>: schneller.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_657" id="Footnote_4_657"></a><a href="#FNanchor_4_657"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Jiöcke</em>: Jucken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_658" id="Footnote_5_658"></a><a href="#FNanchor_5_658"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">met 'n Kleie</em>: mit der Krätze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_659" id="Footnote_6_659"></a><a href="#FNanchor_6_659"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">deftiger</em>: kräftiger, nachdrucksvoller.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_660" id="Footnote_7_660"></a><a href="#FNanchor_7_660"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">elennige aardig</em>: überaus fein, zart, manierlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_661" id="Footnote_8_661"></a><a href="#FNanchor_8_661"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Griiwelingsschmalt</em>: Dachsfett.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_662" id="Footnote_9_662"></a><a href="#FNanchor_9_662"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Schnüüsterigge</em>: Kleinigkeit, Allerlei ohne Werth.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_663" id="Footnote_10_663"></a><a href="#FNanchor_10_663"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: demohngeachtet, unterdessen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_664" id="Footnote_11_664"></a><a href="#FNanchor_11_664"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">sau biister leige nicht</em>: so gar übel nicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_665" id="Footnote_12_665"></a><a href="#FNanchor_12_665"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Raarigheeden</em>: Eigenthümlichkeiten, Besonderheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_666" id="Footnote_13_666"></a><a href="#FNanchor_13_666"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Verdwiin</em>: Verschwinden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_667" id="Footnote_14_667"></a><a href="#FNanchor_14_667"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">henkuomen Lüüe</em>: betagte Leute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_668" id="Footnote_15_668"></a><a href="#FNanchor_15_668"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Excessers</em>: Assessoren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_669" id="Footnote_16_669"></a><a href="#FNanchor_16_669"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Landströöfeln</em>: kurze, leinene Gamaschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_670" id="Footnote_17_670"></a><a href="#FNanchor_17_670"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">saardookene</em>: zarttuchene, feine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_671" id="Footnote_18_671"></a><a href="#FNanchor_18_671"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">spialterne</em>: zinkene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_672" id="Footnote_19_672"></a><a href="#FNanchor_19_672"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">'ne wandelbaare Stiie</em>: eine veränderte Stelle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_673" id="Footnote_20_673"></a><a href="#FNanchor_20_673"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">drepannen</em>: dreipfandig, aus drei Theilen zusammengefügt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_674" id="Footnote_21_674"></a><a href="#FNanchor_21_674"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Stüütspangen</em>: Messingblechstreifen zum Zusamnmenhalten der +Haarnesteln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_675" id="Footnote_22_675"></a><a href="#FNanchor_22_675"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Püntnauteln</em>: Brustnadeln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_676" id="Footnote_23_676"></a><a href="#FNanchor_23_676"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">met willigen Schrääerläckern</em>: mit geräumigen, gefälligen +Seitenschlitzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_677" id="Footnote_24_677"></a><a href="#FNanchor_24_677"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Magsachten</em>: grobe Leinwandstücke, welche zur Ersparung von +Tuch etc. an der Stelle in die Weiberröcke eingesetzt werden, wo die Schürze +herüberhängt. Dies Wort hat sich aus der Redensart: »<em class="gesperrt">dat mag't +sachte doon</em>« das kann's wohl gut machen, wohl thun, gebildet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_678" id="Footnote_25_678"></a><a href="#FNanchor_25_678"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Kniepe</em>: Taille.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_679" id="Footnote_26_679"></a><a href="#FNanchor_26_679"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Lowwen</em>: Krausen, Handkrausen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_680" id="Footnote_27_680"></a><a href="#FNanchor_27_680"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Luurkenlack</em>: eine Öffnung im Camisole, in der Gegend der Brüste, +um die Säuglinge bequemer anlegen zu können.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_681" id="Footnote_28_681"></a><a href="#FNanchor_28_681"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Böskes</em>: Brustlatze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_682" id="Footnote_29_682"></a><a href="#FNanchor_29_682"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">dat Kamsoolsfoor</em>: fig. die Brüste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_683" id="Footnote_30_683"></a><a href="#FNanchor_30_683"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Fluötekrallen</em>: große Bernsteinperlen, welche die Flüsse ausziehen +oder vertreiben sollen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_684" id="Footnote_31_684"></a><a href="#FNanchor_31_684"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Hiermkenfelle</em>: Hermelin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_685" id="Footnote_32_685"></a><a href="#FNanchor_32_685"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Füürdööker</em>: (nicht von <em class="gesperrt">Feuer</em> sondern von <em class="gesperrt">vor</em> abzuleiten) +Schürzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_686" id="Footnote_33_686"></a><a href="#FNanchor_33_686"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Wentken</em>: schlechte leinene Überwurfröcke, zur Schonung der bessern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_687" id="Footnote_34_687"></a><a href="#FNanchor_34_687"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Schlippen</em>: kleine Schürzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_688" id="Footnote_35_688"></a><a href="#FNanchor_35_688"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">eerene Beckens</em>: irdene Näpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_689" id="Footnote_36_689"></a><a href="#FNanchor_36_689"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">de Denste</em>: die Dienstboten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_690" id="Footnote_37_690"></a><a href="#FNanchor_37_690"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Möösken</em>: Suppe von Milch und Mehl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_691" id="Footnote_38_691"></a><a href="#FNanchor_38_691"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Imb't</em>: Inbiß, Frühstück.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_692" id="Footnote_39_692"></a><a href="#FNanchor_39_692"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Raamenroot</em>: Rauchfangsruß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_693" id="Footnote_40_693"></a><a href="#FNanchor_40_693"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">balgschlächtig</em>: bauchschlägig, (Colik).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_694" id="Footnote_41_694"></a><a href="#FNanchor_41_694"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">lankings Bücksen</em>: Nanquin-Hosen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_695" id="Footnote_42_695"></a><a href="#FNanchor_42_695"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Präumkes</em>: Kautaback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_696" id="Footnote_43_696"></a><a href="#FNanchor_43_696"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Karmielks-Waarmbeer</em>: Buttermilchsuppe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_697" id="Footnote_44_697"></a><a href="#FNanchor_44_697"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">Schmittsel</em>: Topfschwärze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_698" id="Footnote_45_698"></a><a href="#FNanchor_45_698"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">Bibäärigheeden</em>: Grimassen, üble Angewohnheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_699" id="Footnote_46_699"></a><a href="#FNanchor_46_699"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">bedrüüßelde</em>: betäubte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_700" id="Footnote_47_700"></a><a href="#FNanchor_47_700"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">triiseln</em>: rollen, kreiseln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_701" id="Footnote_48_701"></a><a href="#FNanchor_48_701"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">in 'n Dutte</em>: im Halbschlafe, Traume.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_702" id="Footnote_49_702"></a><a href="#FNanchor_49_702"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">na'r Fissen</em>: nach der Schnur, nach Wunsch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_703" id="Footnote_50_703"></a><a href="#FNanchor_50_703"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">wuormäuterig</em>: wurmstichig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_704" id="Footnote_51_704"></a><a href="#FNanchor_51_704"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">blesset</em>: gezeichnet. So sagt man: <em class="gesperrt">'n Baum blessen</em>: einen +Baum auszeichnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_705" id="Footnote_52_705"></a><a href="#FNanchor_52_705"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">Parremitenhelden</em>: Pyramidenhelden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_706" id="Footnote_53_706"></a><a href="#FNanchor_53_706"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">bedwelt</em>: verirrt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_707" id="Footnote_54_707"></a><a href="#FNanchor_54_707"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Piik</em>: Mark.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_708" id="Footnote_55_708"></a><a href="#FNanchor_55_708"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">weghoosten</em>: weghusten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_709" id="Footnote_56_709"></a><a href="#FNanchor_56_709"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Sielen</em>: Siehlen, (Zuggeschirr der Pferde).</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_710" id="Footnote_57_710"></a><a href="#FNanchor_57_710"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Jöcke un Sielen</em>: Joche und Siehlen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_711" id="Footnote_58_711"></a><a href="#FNanchor_58_711"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Willebreewe</em>: Danksagungsschreiben, Zeugnisse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_712" id="Footnote_59_712"></a><a href="#FNanchor_59_712"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">de Niggelaut</em>: das Neue, der Glanz der Neuheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_713" id="Footnote_60_713"></a><a href="#FNanchor_60_713"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">hierriätern</em>: herrasseln, herschnacken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_714" id="Footnote_61_714"></a><a href="#FNanchor_61_714"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">mannigen Breef T'back</em>: manches Packet Taback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_715" id="Footnote_62_715"></a><a href="#FNanchor_62_715"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">gäpsvullswiise</em>: was man in beiden offen gegen einander gelegten +Händen halten kann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_716" id="Footnote_63_716"></a><a href="#FNanchor_63_716"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">an'n Knappe</em>: am Haken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_717" id="Footnote_64_717"></a><a href="#FNanchor_64_717"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">'n Äumerken</em>: ein kleines Fünkchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_718" id="Footnote_65_718"></a><a href="#FNanchor_65_718"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">fliggen</em>: hervorsuchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_719" id="Footnote_66_719"></a><a href="#FNanchor_66_719"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">'n Käären letten</em>: ein wenig warten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_720" id="Footnote_67_720"></a><a href="#FNanchor_67_720"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: reichlich, völlig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_721" id="Footnote_68_721"></a><a href="#FNanchor_68_721"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">fläige</em>: feige, nachgiebig, kleinmüthig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_722" id="Footnote_69_722"></a><a href="#FNanchor_69_722"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">Iärften</em>: Erbsen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_723" id="Footnote_70_723"></a><a href="#FNanchor_70_723"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">Gnawwels</em>: von <em class="gesperrt">gnagen</em>: nagen. So nannten unsere Soldaten +den harten Schiffszwieback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_724" id="Footnote_71_724"></a><a href="#FNanchor_71_724"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">geesigen</em>: blassen, schwächlich aussehenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_725" id="Footnote_72_725"></a><a href="#FNanchor_72_725"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">Kuusen</em>: Backenzähne.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_726" id="Footnote_73_726"></a><a href="#FNanchor_73_726"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">Schmachtrüüens</em>: ausgehungerte Hunde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_727" id="Footnote_74_727"></a><a href="#FNanchor_74_727"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">gneeseden</em>: grinseten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_728" id="Footnote_75_728"></a><a href="#FNanchor_75_728"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">Bäär</em>: Eber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_729" id="Footnote_76_729"></a><a href="#FNanchor_76_729"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Eene</em>: Jemand, Jedermann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_730" id="Footnote_77_730"></a><a href="#FNanchor_77_730"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">ault' Mass</em>: altes Moos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_731" id="Footnote_78_731"></a><a href="#FNanchor_78_731"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">en</em>: ihnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_732" id="Footnote_79_732"></a><a href="#FNanchor_79_732"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">wat</em>: einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_733" id="Footnote_80_733"></a><a href="#FNanchor_80_733"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">doste</em>: durfte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_734" id="Footnote_81_734"></a><a href="#FNanchor_81_734"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">iilig</em>: eilig, mit Geschäften überhäuft; <em class="gesperrt">de iilige Tiidt</em>: die +Aerntezeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_735" id="Footnote_82_735"></a><a href="#FNanchor_82_735"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">as 'r to</em>: als nur möglich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_736" id="Footnote_83_736"></a><a href="#FNanchor_83_736"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Gedachten</em>: Gedanken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_737" id="Footnote_84_737"></a><a href="#FNanchor_84_737"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">un düt un dat'r wual wier in moste</em>: und Dies und Jenes +als unrichtig wohl wieder zurückgenommen werden müßte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_738" id="Footnote_85_738"></a><a href="#FNanchor_85_738"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">Bäärbiiterigge</em>: Sauhetze.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_739" id="Footnote_86_739"></a><a href="#FNanchor_86_739"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">gluursken</em>: lauernden, tückischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_740" id="Footnote_87_740"></a><a href="#FNanchor_87_740"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">met Leiwe</em>: mit Ruhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_88_741" id="Footnote_88_741"></a><a href="#FNanchor_88_741"><span class="label">[88]</span></a> <em class="gesperrt">Füürbööter</em>: Einheitzer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_89_742" id="Footnote_89_742"></a><a href="#FNanchor_89_742"><span class="label">[89]</span></a> <em class="gesperrt">sünner Wierkiiken</em>: ohne daß man sich darnach umzusehen hat.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_90_743" id="Footnote_90_743"></a><a href="#FNanchor_90_743"><span class="label">[90]</span></a> <em class="gesperrt">Bollen</em>: Keulen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_91_744" id="Footnote_91_744"></a><a href="#FNanchor_91_744"><span class="label">[91]</span></a> <em class="gesperrt">ree</em>: fertig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_92_745" id="Footnote_92_745"></a><a href="#FNanchor_92_745"><span class="label">[92]</span></a> <em class="gesperrt">toreet</em>: bereitet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_93_746" id="Footnote_93_746"></a><a href="#FNanchor_93_746"><span class="label">[93]</span></a> <em class="gesperrt">Kunfertanßigge</em>: <span class="antiqua">Confortantia.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_94_747" id="Footnote_94_747"></a><a href="#FNanchor_94_747"><span class="label">[94]</span></a> <em class="gesperrt">Düügte</em>: Tugend, Tüchtigkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_95_748" id="Footnote_95_748"></a><a href="#FNanchor_95_748"><span class="label">[95]</span></a> <em class="gesperrt">verschüttket</em>: verschüttet, verloren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_96_749" id="Footnote_96_749"></a><a href="#FNanchor_96_749"><span class="label">[96]</span></a> <em class="gesperrt">van doon'n hebbet</em>: nöthig haben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_97_750" id="Footnote_97_750"></a><a href="#FNanchor_97_750"><span class="label">[97]</span></a> <em class="gesperrt">riigen</em>: ordnen, fügen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_98_751" id="Footnote_98_751"></a><a href="#FNanchor_98_751"><span class="label">[98]</span></a> <em class="gesperrt">striiwsken</em>: bestrebsamen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_99_752" id="Footnote_99_752"></a><a href="#FNanchor_99_752"><span class="label">[99]</span></a> <em class="gesperrt">achter'n Gluurbuske</em>: im Hinterhalte, auf der Lauer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_100_753" id="Footnote_100_753"></a><a href="#FNanchor_100_753"><span class="label">[100]</span></a> <em class="gesperrt">Schlüürtuffeln</em>: Schlurren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_101_754" id="Footnote_101_754"></a><a href="#FNanchor_101_754"><span class="label">[101]</span></a> <em class="gesperrt">bi'n Flässen</em>: bei der Flachsbereitung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_102_755" id="Footnote_102_755"></a><a href="#FNanchor_102_755"><span class="label">[102]</span></a> <em class="gesperrt">Schliitelwierk</em>: was zum eigenen Gebrauch, Verschleiß, bestimmt +ist.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_103_756" id="Footnote_103_756"></a><a href="#FNanchor_103_756"><span class="label">[103]</span></a> <em class="gesperrt">verschliiten</em>: gebrauchen, verwenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_104_757" id="Footnote_104_757"></a><a href="#FNanchor_104_757"><span class="label">[104]</span></a> <em class="gesperrt">'n Knitzken</em>: ein Wenig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_105_758" id="Footnote_105_758"></a><a href="#FNanchor_105_758"><span class="label">[105]</span></a> <em class="gesperrt">de Schwollst</em>: die Geschwulst, das Anschwellen, der Andrang.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_106_759" id="Footnote_106_759"></a><a href="#FNanchor_106_759"><span class="label">[106]</span></a> <em class="gesperrt">Bistrup</em>: Bissendorf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_107_760" id="Footnote_107_760"></a><a href="#FNanchor_107_760"><span class="label">[107]</span></a> <em class="gesperrt">'n Ittelke</em>: Einige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_108_761" id="Footnote_108_761"></a><a href="#FNanchor_108_761"><span class="label">[108]</span></a> <em class="gesperrt">Bruns'm</em>: Brunsmann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_109_762" id="Footnote_109_762"></a><a href="#FNanchor_109_762"><span class="label">[109]</span></a> <em class="gesperrt">Upstiäkerske</em>: Putzmacherin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_110_763" id="Footnote_110_763"></a><a href="#FNanchor_110_763"><span class="label">[110]</span></a> <em class="gesperrt">sittsamen</em>: sitzenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_111_764" id="Footnote_111_764"></a><a href="#FNanchor_111_764"><span class="label">[111]</span></a> <em class="gesperrt">Maschiene</em>: hier Knipp- oder Kräusel-Maschine.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_112_765" id="Footnote_112_765"></a><a href="#FNanchor_112_765"><span class="label">[112]</span></a> <em class="gesperrt">Wiepsen</em>: Wippen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_113_766" id="Footnote_113_766"></a><a href="#FNanchor_113_766"><span class="label">[113]</span></a> <em class="gesperrt">hüüte</em>: jetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_114_767" id="Footnote_114_767"></a><a href="#FNanchor_114_767"><span class="label">[114]</span></a> <em class="gesperrt">Anlaut</em>: Anschein, Aussicht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_115_768" id="Footnote_115_768"></a><a href="#FNanchor_115_768"><span class="label">[115]</span></a> <em class="gesperrt">Tostäuners</em>: ungefügige, unanstellige Menschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_116_769" id="Footnote_116_769"></a><a href="#FNanchor_116_769"><span class="label">[116]</span></a> <em class="gesperrt">Bisselschillingstiär</em>: ein Fest, welches die Landleute von dem +Ertrage der Conventional-Strafgelder für gegenseitig gepfändetes Weidevieh +veranstalten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_770" id="Footnote_A_770"></a><a href="#FNanchor_A_770"><span class="label">[A]</span></a> hüütiges Daages süht me se vorwahr auck wual al met krüllede Haare +loopen. Wüst'n Buur vor'n Düssen auck wual wat van 'n Haarkläuwer? Nu +mot'r in jeddern Duarpe to'm Minnsten een Kloddendokter sien, süß is't nich +vullständig, un de Bedeenunge heft hen un wier de Köster bito.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_771" id="Footnote_B_771"></a><a href="#FNanchor_B_771"><span class="label">[B]</span></a> Düsser Daage höölt ick auck es Eenen vor, dat he dach leewer bi'r +Piipen af bi'n Präumken bliiwen scholl; man de mende, wat daar wual +graut's up to seggen wööre: Met de Segarren harr he't faarts duwwelt, +an'n eenen Ende 't Präumken un an 'n annern den Damp. Daar konn 'k +dach nich tiigen an ... 'T is de Welt! Allens man duwwelt up, eewelt<a name="FNanchor_D_773" id="FNanchor_D_773"></a><a href="#Footnote_D_773" class="fnanchor">[D]</a> +geht't alldach nich mehr. — +</p> +<p class="poem"> +Futikant! de 't bieter wietet,<br /> +Un alldach den Taback <em class="gesperrt">friätet</em>. +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_772" id="Footnote_C_772"></a><a href="#FNanchor_C_772"><span class="label">[C]</span></a> Das ist schon ein alter Erb-Schaden; denn Bartholomäus Ringwald +sagt in seiner »<cite class="gesperrt">Lauteren Wahrheit</cite>« (1585): +</p> +<p class="poem"> +Ich lob die Pol'n in ihrer Zier,<br /> +Die bleibn bei der alten Manier,<br /> +Bekleiden sich nach Landesbrauch,<br /> +Wie Türken und Musewiter auch.<br /> +Aber die Leut im deutschen Land<br /> +In Kleidung halten kein Bestand<br /> +Daran man sie mit wahrem Grund,<br /> +Wie andre Landschaft kennen kunnt;<br /> +Sondern sie seind gleich wie die Affn,<br /> +Nach Welschen und Franzosen gaffn,<br /> +So wol nach Böhmen und dergleichen,<br /> +Die ihrer Lande Gränz erreichen:<br /> +Was die an Rüstung, Roß und Wagn<br /> +Gebrauchen und am Leibe tragn,<br /> +Das müssen Jungfrau, Mann und Knabn<br /> +Auch allenthalben um sich habn.<br /> +Mit welcher Tracht und losen Dingn<br /> +Sie sich nur um die Heller bringn<br /> +Und machen (wie mans wol erfindt),<br /> +Daß alles Geld im Land verschwindt.<br /> +Ja, wenn sie noch bei Einem bliebn<br /> +Und nicht so leichten Wechsel triebn<br /> +In Röcken, Wämsen, Stiefeln, Hut,<br /> +So ging es hin und wär noch gut!<br /> +Aber ehe denn man dargesicht,<br /> +So wird was Neues aufgericht<br /> +Darauf so fallen sie insgemein,<br /> +Wie sollen sie denn vermüglich sein?<br /> +Und weil die Kinder Israel,<br /> +Mann, Weiber, Jungfrau und Gesell,<br /> +Sich der verfluchten Hoffahrt fleißn,<br /> +Gehn schwänzen und für Schminke gleißn,<br /> +Darzu köstliche Schuh antragn,<br /> +So wird sie Gott (das mag ich sagn)<br /> +Mit Pestilenz darnieder schlagn<br /> +Oder den Türken lassen plagn<br /> +Oder wird ihre Marderschaubn<a name="FNanchor_E_774" id="FNanchor_E_774"></a><a href="#Footnote_E_774" class="fnanchor">[E]</a>,<br /> +Gezogne Borten, Flitterhaubn<br /> +Lan in die Schul der Jüden gehn,<br /> +Daß sie darnach kein deutsch verstehn.<br /> +</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_773" id="Footnote_D_773"></a><a href="#FNanchor_D_773"><span class="label">[D]</span></a> <em class="gesperrt">eewelt</em>: einfach.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_E_774" id="Footnote_E_774"></a><a href="#FNanchor_E_774"><span class="label">[E]</span></a> <em class="gesperrt">Marderschauben</em>: Röcke mit Marderfell besetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_F_775" id="Footnote_F_775"></a><a href="#FNanchor_F_775"><span class="label">[F]</span></a> Die »Herrenreste« ist 2 Stunden von Osnabrück entfernt und es +führte ehemals ein sehr schlechter stets bergan steigender Weg dahin.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_G_776" id="Footnote_G_776"></a><a href="#FNanchor_G_776"><span class="label">[G]</span></a> Die Uhr, nebst daran hängendem Petschaft, dieses tapfern Pyramidenhelden, +beide mit den demselben vom Kaiser Napoleon verliehenen Wappen — +ein aufrechtstehender Löwe, umgeben von 9 brennenden Granaten, in blauem +Felde; im Ehrenschilde, rechts, ein Ehrendegen; Schilddecke, eine Krone; Einfassung, +Decoration der Ehrenlegion — versehen, sind mein wohlerworbenes +Eigenthum, in welchem ich eine der interessantesten Reliquien des großen +Schlachttages von Waterloo zu besitzen glaube.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_H_777" id="Footnote_H_777"></a><a href="#FNanchor_H_777"><span class="label">[H]</span></a> Der Bauer sagt nicht: de Schwalwe flügt düür de Luft; sondern.... +schnitt (schneidet) düür de Luft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_I_778" id="Footnote_I_778"></a><a href="#FNanchor_I_778"><span class="label">[I]</span></a> Met Vergnöögen heww' ick e häärt, dat sick hier un daar up'n Lande +Vereine bildet, de dr'up afgaaet, dat se in Platz van den dünnen kattuunen +Tüüge faartan nicks anners as Drücksel van sülwest tüügeden Linnen driägen +willt. Dat is recht un nütte to luawen un se schiölet auck baule to der +Insicht kuomen, dat se'r bieter anne dooet; dann söckes wat hält teggenmal +länger, mag ick wual seggen, un 'n Jeddereene kann 't sick je auck sau fiin +spinnen un wuörken as he will un 'r Musters und K'löre ganz na siinen Gefallen, +sau bunt as'n Distelfinke, van 'n Drücker upsetten lauten: Mochten +söcke Vereine uäwerall tohaupe triäen. <em class="gesperrt">Alle Baate helpet</em>; un wat +kleed un rekummedeert aparte 'n junk Wicht wual bieter as dat, daar 't van +seggen kann, dat heww' ick mi sülwent toreet. Dann kann uuse Linnen auck +wier in'n Priis kuomen un wann se fiin Drücksel hebben willt un miötet, +leeret he bito auck wual fiiner un glattfiämiger Gaaren spinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_J_779" id="Footnote_J_779"></a><a href="#FNanchor_J_779"><span class="label">[J]</span></a> Die Tage der Charwoche heißen: Palm'n Sönndag; Gooen Maundag; +Schellen Dingsdag; Asker Middewieken, (auch wohl stille Gooensdag); +grööne Dönnerdag; stillen Friidag; Pausk' Auwend.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Fuefde_Breef" id="Fuefde_Breef"></a>Füfde Breef.</h3> + +<p>Ick hewwe al sint en Paar Jahren sau hier un daar herümme +lunkahret un prachert<a name="FNanchor_1_780" id="FNanchor_1_780"></a><a href="#Footnote_1_780" class="fnanchor">[1]</a>, dat 'k geeren <em class="gesperrt">aule plattdüütske +Vertellsels, Luatel-Spriöke, Pundwäärde un Leeder</em> +hebben woll, <em class="gesperrt">up't leeweste söcke, de se sick uut'n Gedächtnisse +vertellet un van de gooen Aulen häärt +hebbet</em>; man söckes wat kann me reefaarts al gaar nich lichtferrig +mehr andriepen, dann de sind meestig auck na uut der aulen +<em class="gesperrt">Tiidt, as se sick de Niäsen na up de Mowwen wiskeden +un de Düüwel na in der Piiken an 'n Leebande<a name="FNanchor_2_781" id="FNanchor_2_781"></a><a href="#Footnote_2_781" class="fnanchor">[2]</a> +gönk, un uuse leewe Herrgatt Heer un Mester was</em>, un +de Aulen, de se van 'n Antkevaar af van de Bessemoor na wual +häärt harren un wüßten, sind grätsten Deels daute un de 'r nau +in'n Liiwen sind, müüget söckes wat wual nich to biister geeren +up 't Papier bringen un wann se Eenen auck wual es wat tosegg't +hebb't, <em class="gesperrt">bliiwet se dach meestig bi eeren Wäärden +as de Haase bi der Trummeln</em>; to'm Minnsten lautet se +sick'r eerst elendige lange to näudigen: deels uut Oorsaaken dat +se 't nich sau hennige bookstaweeren kiönet, deels halwens auck +meenen müüget, me woll se 'r bi Geliegenheit es wat met ööwen. +Man van söcken Lüüen bin ick nich; dessentwiegen bidde ick Ju, +wann Ji Aart van söcke Dööntkes of Leeder wieten schollen, of +uphäären konnen, dat Ji mi de Fründskup doonen mogten, Allens +<span class="pagenum"><a name="Page_101" id="Page_101">[101]</a></span>wat man ichtens daarvan to kriigen is, 't sii kort of lank, reggen +un zierlick of unnüüsel un eesk<a name="FNanchor_3_782" id="FNanchor_3_782"></a><a href="#Footnote_3_782" class="fnanchor">[3]</a>, vor mi uptoraagen; <em class="gesperrt">dann de +geleerden Niggeläute<a name="FNanchor_4_783" id="FNanchor_4_783"></a><a href="#Footnote_4_783" class="fnanchor">[4]</a> willt't jüstemente geeren <b>sau +butt un platt</b> hewwen, as 't de Lüüe unner sick natüürlick +un gemeen hen to sprieken plieget</em>. Dann +werd't Aarigste<a name="FNanchor_5_784" id="FNanchor_5_784"></a><a href="#Footnote_5_784" class="fnanchor">[5]</a> un Deftigste 'r uut e sogt un na Berlin in de +Bookdrückerigge schicket, daar se alle <em class="gesperrt">Völkerstimmen</em> nau maaket, +un wat'r dann van afdrücket werd, kiöne Ji un Juue Kinner un +Kinnes-Kinner na vielen Jahren dann auck na wual es to liäsen +kriigen.</p> + +<p>Elendige leef scholl 't mi siinen, wann Ji mi an en ault +Leed helpen konnen, dat ick in miinen jungen Jahren faaken singen +häärt hebbe, man nu nich mehr tohaupe kriigen kann. Et was +'n Spottleed up 'n verleiweden Junker, de achter'n wackern Buurenwiiwe +hier was, un wann he wüßte, dat de Buur up 'n Feile +dagwierkede, na der jungen Fruwwen schleik. Man de Buur +mierkede antleste Müüse un drööp 'n es unvermoodlick an. He +fröög en, wo he to düsser Daagestiidt to der Ehre keime un wat +siines Sinnes wööre? Da anwerde em de verfehrde<a name="FNanchor_6_785" id="FNanchor_6_785"></a><a href="#Footnote_6_785" class="fnanchor">[6]</a> Junker +met'n Muttse<a name="FNanchor_7_786" id="FNanchor_7_786"></a><a href="#Footnote_7_786" class="fnanchor">[7]</a>:</p> + +<p class="poem"> +»Ick woll Juuer Fruwwen 'n Leedken leeren<br /> +»Un eer't 'n paarmal uäwerhäären, etc.«<br /> +</p> + +<p>Man de Baur fackelde nich lange un siä:</p> + +<p class="poem"> +»Wost du miinen Wiiwe wat Nigges leeren? etc.«<br /> +</p> + +<p>un</p> + +<p class="poem"> +»Dau nam de Baur dat Giewelspet<br /> +»Un schlöög den Juncker, dat he etc.«<br /> +</p> + +<p>Et is mi eegentlick man ümme dat <em class="gesperrt">Giewelspet</em> to doonen, +dann de Geleerden hebb't sick'r al lange de Köppe uäwer terbruaken +<span class="pagenum"><a name="Page_102" id="Page_102">[102]</a></span>un kiönet 'r nau bes up'n hüütigen Dag nich recht achter +raaken, wat'n Giewelspet wual vor'n Dink si. De Eene ment +'t si en Nauthaaken, de Andre hält 't vor' ne Fleeskgaffel, de Drüdde +vor ne Schattfuarke<a name="FNanchor_8_787" id="FNanchor_8_787"></a><a href="#Footnote_8_787" class="fnanchor">[8]</a>, of sau'n Aart Dink, un lestens mende +vorwahr sau gaar Eene, et konn wual de Geck<a name="FNanchor_9_788" id="FNanchor_9_788"></a><a href="#Footnote_9_788" class="fnanchor">[9]</a> buawen up'n +vörnsten Giewel sien. Man antleste heft 'r in 't Geheel na wual +nich Eene Recht van; dann na miinen Gissen<a name="FNanchor_10_789" id="FNanchor_10_789"></a><a href="#Footnote_10_789" class="fnanchor">[10]</a> most't dach wual +sau 'n hennig Dingent siin, dat den Buuren faarts to'n Griepe +leig of stönd un dat dooet de Nauthaaken, Fleeskgaffeln un söcke +Reetskuppen insgemeen, un aparte de Geck up'n Faste<a name="FNanchor_11_790" id="FNanchor_11_790"></a><a href="#Footnote_11_790" class="fnanchor">[11]</a> nich.</p> + +<p>Ick, vor miin Part, rieke, dat 't de iiserne Fleeskfuarke sien +miöte, daar se dat Fleesk in'n Kietel met ümmedregget un dat se +an'n Längehaule<a name="FNanchor_12_791" id="FNanchor_12_791"></a><a href="#Footnote_12_791" class="fnanchor">[12]</a> hangen hebbet.</p> + +<p>Wann ick dat Leed man harre, dann kweime ick'r vellichte +düür den T'saamenhank un Waartsinn na wual achter<a name="FNanchor_A_815" id="FNanchor_A_815"></a><a href="#Footnote_A_815" class="fnanchor">[A]</a>.</p> + +<p>Dat was gistern Auwend dann dach 'n grüwwelsk Unnewier<a name="FNanchor_13_792" id="FNanchor_13_792"></a><a href="#Footnote_13_792" class="fnanchor">[13]</a>. +Harren de aarmen Steertenbrincks Kuatenlüüe<a name="FNanchor_14_793" id="FNanchor_14_793"></a><a href="#Footnote_14_793" class="fnanchor">[14]</a> dach man uut der +rechten Huuspostillen biäet, dann harr uuse Herrgatt se wual sau +nich bedrööwet un 't wööre in den Kuaten wual nich in e schlaagen. +Leider weet ick den Tiitel man nich nowwe, süß schollen Ji +Ju dat Book dach auck anschaffen, dann se haulet'r vor, dat't 'n +<span class="pagenum"><a name="Page_103" id="Page_103">[103]</a></span>unfehlsamen Wiirbiete<a name="FNanchor_15_794" id="FNanchor_15_794"></a><a href="#Footnote_15_794" class="fnanchor">[15]</a> sii, daar se up wat Stiien mehr up uutdooet, +as up al ander Hilligedom<a name="FNanchor_16_795" id="FNanchor_16_795"></a><a href="#Footnote_16_795" class="fnanchor">[16]</a>.</p> + +<p>To Jahr<a name="FNanchor_17_796" id="FNanchor_17_796"></a><a href="#Footnote_17_796" class="fnanchor">[17]</a> um düsse Tiidt was'r wisse auck sa'n staark +Grummelwier, dat't lüchtede un kniäterde, as wann de Welt +vergaunen scholl. Kort'r nau kwam ick bi Schiäwentruppe vorbi. +Paarten-Klaus<a name="FNanchor_18_797" id="FNanchor_18_797"></a><a href="#Footnote_18_797" class="fnanchor">[18]</a> stönd jüst met'r Siekeln<a name="FNanchor_19_798" id="FNanchor_19_798"></a><a href="#Footnote_19_798" class="fnanchor">[19]</a> an'n Huusgraawen +un woll'n bieten Gress vor de Ziegen schniien. Ick baut +em 'n gooen Dag un fröög'n, af he lest Auwends bi den gefährlicken +Unnewiere auck bange wiesen wööre. Je-nei<a name="FNanchor_20_799" id="FNanchor_20_799"></a><a href="#Footnote_20_799" class="fnanchor">[20]</a>, siä he, +bange bin 'k sau baule jüst nich, man des Auwends gönkt'r +dach hellske hart un eesig<a name="FNanchor_21_800" id="FNanchor_21_800"></a><a href="#Footnote_21_800" class="fnanchor">[21]</a> hier un raakede mi alldach sau wat an 't +Gemööte, dat ick dach Aart in't Freesen<a name="FNanchor_22_801" id="FNanchor_22_801"></a><a href="#Footnote_22_801" class="fnanchor">[22]</a> un up fromme Gedachten +kwam. Wodann? fröög ick. Dau siä he: t' is bi us de +Bruuk, dat, wann 'r 'n Grummelschuur<a name="FNanchor_23_802" id="FNanchor_23_802"></a><a href="#Footnote_23_802" class="fnanchor">[23]</a> upstigt un 't sau misfährlick +lüchtet<a name="FNanchor_24_803" id="FNanchor_24_803"></a><a href="#Footnote_24_803" class="fnanchor">[24]</a>, as 't dautomaulen dää, de Kinner de aulen +Huusp'stillen vor de Niäsen kriigen un 'r 'n nütte<a name="FNanchor_25_804" id="FNanchor_25_804"></a><a href="#Footnote_25_804" class="fnanchor">[25]</a> Gebät uut +liäsen miötet. Nu was 't 'n Sööken un Schwöögen<a name="FNanchor_26_805" id="FNanchor_26_805"></a><a href="#Footnote_26_805" class="fnanchor">[26]</a> in'n +Huuse, dat se de rööteriggen<a name="FNanchor_27_806" id="FNanchor_27_806"></a><a href="#Footnote_27_806" class="fnanchor">[27]</a> P'stillen nich e fiinen konnen, dat +ick antleste fröög: M'ri-Triine, waar he ji se dann hen e drawwelt? +Dat anwerde mi ganz verbaaselt: Klaus, nu fällt mi't wier +in, se liggt in der Kierken. Dau siä 'k, dann nimm't Gesankbook +<span class="pagenum"><a name="Page_104" id="Page_104">[104]</a></span>man; man dat harr't Lüüt in der Schoole liggen lauten un dau +was'r anners nin Raut, as dat wie us met'n himmelsken Wegwiiser +behelpen mosten.</p> + +<p>As se'r nu'n Paar Verske hierrietert harren, de nich allstobiister +lank un auck jüst wual nich hauptsächlik up de Saake in e +richtet wören, un de Kniäterigge<a name="FNanchor_28_807" id="FNanchor_28_807"></a><a href="#Footnote_28_807" class="fnanchor">[28]</a> an 'n Hiäwen<a name="FNanchor_29_808" id="FNanchor_29_808"></a><a href="#Footnote_29_808" class="fnanchor">[29]</a> na nich +naulauten woll, fönk uuse Aulske antleste an, 'r 'n half Stiige +Au-M'rigge<a name="FNanchor_30_809" id="FNanchor_30_809"></a><a href="#Footnote_30_809" class="fnanchor">[30]</a> un 'n Vater Unser achter nau to muormeln; man +dau wöörd ick di sau töörnsk in der Platten, dat 'k mi nich biergen +konn, un siä: Du menst wual, uuse Herrgatt si'n aulen +Joost-Hierm. Af du dat 'r hier schnaaterst, af hoostest'r vor, +dat is'r liike nau<a name="FNanchor_31_810" id="FNanchor_31_810"></a><a href="#Footnote_31_810" class="fnanchor">[31]</a>; dann daar steht je nich'n Tittelken van'n +Unnewiere inne. Wann wi de P'stillen nich n hebbet, is 't dach +alle man vergiiflicke Saabeligge, daar uuse Herrgatt wual nich +es 't Bitterste na lustert; un dau moste 't Lüüt düür 't rööklause +Wier, dann 't riegnede as wann 't met Maulen gäut, dat'r wual +ne Sündfloot<a name="FNanchor_D_818" id="FNanchor_D_818"></a><a href="#Footnote_D_818" class="fnanchor">[D]</a> harr uut e weeren konnt, un haalen de Huusp'stillen +uut'r Kierken. Man sau as wi de auck man upschlöögen, +was 't as wann't uusen leewen Herrgatt auck mutts an't Harte +kwam, dann he lööt't na ens nütte lüchten un kniätern un dau +was 't auck faarts met Ens stump alle<a name="FNanchor_32_811" id="FNanchor_32_811"></a><a href="#Footnote_32_811" class="fnanchor">[32]</a>.</p> + +<p>Wat dach't rechte Gebetbook nich'n dööt!</p> + +<p>Gatt Laf! dat den Lüüen dach allnagraae de Augen upgaaet, +as den niigendaagsken Teckels<a name="FNanchor_33_812" id="FNanchor_33_812"></a><a href="#Footnote_33_812" class="fnanchor">[33]</a>, un dergliiken abele Bigläuwskhet, +de sick na uut der dummen Tiidt hierschrift, daar allens up +Augenverkäucheligge<a name="FNanchor_34_813" id="FNanchor_34_813"></a><a href="#Footnote_34_813" class="fnanchor">[34]</a> un Blindöökerigge berieket, un an e legt +<span class="pagenum"><a name="Page_105" id="Page_105">[105]</a></span>was, nau un nau uut'r Welt kümmt, af 'r gliik in uusen Daagen +leider na Manges vorkümmt un schüüt, dat se de Upkläärunge +met Gewalt trügge haulen un de Minskheet, de dach eegentlick +van Gatts un Rechts wiegen alle gliike Berechtigunge to <em class="gesperrt">vernünftige</em> +Belehrunge un Uutbellunge heft, blixke geeren wier +bliinddööken mogden. Man met den Handwierke schall't sick wual +wenner wier leggen, dann 't werd hen un wier dann dach auck +alls to butt e driewen un se weeret Ju alldach to klook, dat se +allnhand wual begriipet, dat Gliikheet un Friiheet in Lehr un +Verkehr 'ne hillige Saate vor de heele Minskheet is un dat 't +met'r Wiismaakerigge van Wunnern, Hillgedoom un Hexeriggen +'n Ende heft. Dat is de Baas<a name="FNanchor_35_814" id="FNanchor_35_814"></a><a href="#Footnote_35_814" class="fnanchor">[35]</a>, wat me met Vernunft un met +Füüsten griipen kann... Wel dat erkinnet, de lät sick je auck +wual hüütiges Daages met geestlicke un weltlicke Ummetuäge un +Lipplapperiggen, nich mehr beööwen un begäusken.</p> + +<p> +Bes to'n Neigsten.</p> +<p>Bliiwet Alle gesund.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_780" id="Footnote_1_780"></a><a href="#FNanchor_1_780"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">prachert</em>: gebettelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_781" id="Footnote_2_781"></a><a href="#FNanchor_2_781"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Leeband</em>: Gängelband.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_782" id="Footnote_3_782"></a><a href="#FNanchor_3_782"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">eesk</em>: häßlich, schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_783" id="Footnote_4_783"></a><a href="#FNanchor_4_783"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">de geleerden Niggeläute</em>: die wißbegierigen Gelehrten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_784" id="Footnote_5_784"></a><a href="#FNanchor_5_784"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">'t Aarigste</em>: das Artigste, das Schönste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_785" id="Footnote_6_785"></a><a href="#FNanchor_6_785"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">verfehrde</em>: erschrockene.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_786" id="Footnote_7_786"></a><a href="#FNanchor_7_786"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Muttse</em>: in Eile, rasch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_787" id="Footnote_8_787"></a><a href="#FNanchor_8_787"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Schattfuarke</em>: zweizähnige Forke zum Auflangen der Garben etc.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_788" id="Footnote_9_788"></a><a href="#FNanchor_9_788"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Geck</em>: Zierrath auf den Giebeln der Bauerhäuser; Hampelmann.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_789" id="Footnote_10_789"></a><a href="#FNanchor_10_789"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Gissen</em>: Vermuthung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_790" id="Footnote_11_790"></a><a href="#FNanchor_11_790"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Fast</em>: Forst, Dachrücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_791" id="Footnote_12_791"></a><a href="#FNanchor_12_791"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Längehaul</em>: Hahl, woran der Topf über dem Feuer hängt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_792" id="Footnote_13_792"></a><a href="#FNanchor_13_792"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Unnewier</em>: Gewitter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_793" id="Footnote_14_793"></a><a href="#FNanchor_14_793"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Kuatenlüüe</em>: Kottenbewohner, Heuerleute.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_794" id="Footnote_15_794"></a><a href="#FNanchor_15_794"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Wiirbiete</em>: Nothwehrbiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_795" id="Footnote_16_795"></a><a href="#FNanchor_16_795"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Hilligedom</em>: Heiligthum, Amulet, Reliquien.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_796" id="Footnote_17_796"></a><a href="#FNanchor_17_796"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">To Jahr</em>: vorig Jahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_797" id="Footnote_18_797"></a><a href="#FNanchor_18_797"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Paarten-Klaus</em>: heisst nicht der Pförtner Klaus, sondern der +im Pforthause wohnende Klaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_798" id="Footnote_19_798"></a><a href="#FNanchor_19_798"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">met'r Siekeln</em>: mit der Sichel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_799" id="Footnote_20_799"></a><a href="#FNanchor_20_799"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">Je-nei</em>: heißt eigentlich nicht ja und nicht nein, läßt vielmehr die +Bejahung oder Verneinung im Zweifel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_800" id="Footnote_21_800"></a><a href="#FNanchor_21_800"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">eesig</em>: grauenhaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_801" id="Footnote_22_801"></a><a href="#FNanchor_22_801"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Freesen</em>: Furcht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_802" id="Footnote_23_802"></a><a href="#FNanchor_23_802"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Grummelschuur</em>: Gewitterschauer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_803" id="Footnote_24_803"></a><a href="#FNanchor_24_803"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">lüchtet</em>: blitzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_804" id="Footnote_25_804"></a><a href="#FNanchor_25_804"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: kräftiges.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_805" id="Footnote_26_805"></a><a href="#FNanchor_26_805"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Schwöögen</em>: Lamentiren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_806" id="Footnote_27_806"></a><a href="#FNanchor_27_806"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">rööterig</em>: von Rauch braun geworden, rußig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_807" id="Footnote_28_807"></a><a href="#FNanchor_28_807"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">de Kniäterigge</em>: das Prasseln.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_808" id="Footnote_29_808"></a><a href="#FNanchor_29_808"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Hiäwen</em>: Himmel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_809" id="Footnote_30_809"></a><a href="#FNanchor_30_809"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">'n Au-M'rigge</em>: ein <span class="antiqua">Ave Maria</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_810" id="Footnote_31_810"></a><a href="#FNanchor_31_810"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">dat is'r liike nau</em>: das ist einerlei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_811" id="Footnote_32_811"></a><a href="#FNanchor_32_811"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">stump alle</em>: ganz vorbei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_812" id="Footnote_33_812"></a><a href="#FNanchor_33_812"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">as den niigendaagsken Teckels</em>: als den neuntägigen Dachshunden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_813" id="Footnote_34_813"></a><a href="#FNanchor_34_813"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Augenverkäucheligge</em>: Blendwerk, Täuschung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_814" id="Footnote_35_814"></a><a href="#FNanchor_35_814"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">de Baas</em>: das Beste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_815" id="Footnote_A_815"></a><a href="#FNanchor_A_815"><span class="label">[A]</span></a> Na langen vergiiflicken Wreesken<a name="FNanchor_B_816" id="FNanchor_B_816"></a><a href="#Footnote_B_816" class="fnanchor">[B]</a> heww' ick endlick uut e funnen, +dat »Giiwelspett« 'n Schriiffehler is, statts dessen et »<em class="gesperrt">Kniwelspett</em>«<a name="FNanchor_C_817" id="FNanchor_C_817"></a><a href="#Footnote_C_817" class="fnanchor">[C]</a> +heeten mot, dat 'n Jedder wual sachte kinnen schall.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_816" id="Footnote_B_816"></a><a href="#FNanchor_B_816"><span class="label">[B]</span></a> <em class="gesperrt">Wreesken</em>: Forschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_817" id="Footnote_C_817"></a><a href="#FNanchor_C_817"><span class="label">[C]</span></a> <em class="gesperrt">Kniiwel</em>: Knebel. <em class="gesperrt">Kniiwelspett</em>: die Knebelstange; der Drehstock.</p></div> + +<div class="footnote"> +<p>☞ Herrn Professor <cite class="gesperrt">Kosegarten</cite> zu Erledigung der Anfrage und beliebiger +Berücksichtigung in dessen allgemeinen Wörterbuche der plattdeutschen Sprache.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_818" id="Footnote_D_818"></a><a href="#FNanchor_D_818"><span class="label">[D]</span></a> Sündflut; richtiger <em class="gesperrt">Sindflut</em>; d. h. <em class="gesperrt">große Flut</em>.</p></div> +</div> + +<h3><a name="Seste_Breef" id="Seste_Breef"></a>Seste Breef.</h3> + +<p>Daar bin 'k nu na ens. Ji Wiisepint<a name="FNanchor_1_819" id="FNanchor_1_819"></a><a href="#Footnote_1_819" class="fnanchor">[1]</a> <em class="gesperrt">tämden Ju<a name="FNanchor_2_820" id="FNanchor_2_820"></a><a href="#Footnote_2_820" class="fnanchor">[2]</a> +lesten, as wann Ji de Wiisheet alle alleine schluaken +harren</em>, un wollen mi wisse wual up'n Tant föölen, af ick den +Unnerscheed tüsken Fospern<a name="FNanchor_3_821" id="FNanchor_3_821"></a><a href="#Footnote_3_821" class="fnanchor">[3]</a> un Truaen<a name="FNanchor_4_822" id="FNanchor_4_822"></a><a href="#Footnote_4_822" class="fnanchor">[4]</a> wual wüste. Daar +menden Ji mi wual 'n rechten Damp met antodoonen, un <em class="gesperrt">'ne +Luus unner'n Prüück to setten</em>, dann Ji belden Ju wual +in: <em class="gesperrt">dat miine Gäuse sau wiet nich n göngen; man dat +fällt weg as den Kapziener de Haarbüül. Söcke<span class="pagenum"><a name="Page_106" id="Page_106">[106]</a></span> +Knuäkskes kann 'k na wual sachte begnaagen</em><a name="FNanchor_5_823" id="FNanchor_5_823"></a><a href="#Footnote_5_823" class="fnanchor">[5]</a> un +daar verspee<a name="FNanchor_6_824" id="FNanchor_6_824"></a><a href="#Footnote_6_824" class="fnanchor">[6]</a> Ji mi vorwahr na nich miie. Ick harr'r Ju auck +faarts wual up deenen wollt, wann 'r us nich jüst wat tüsken +kuomen wööre, dat wi datomaulen den Verwank nich kriigen konnen, +dat wi'r met to Gange kweimen. Dat ick 't alldach wual +weet, will 'k Ju dann allnu beliikteeken<a name="FNanchor_7_825" id="FNanchor_7_825"></a><a href="#Footnote_7_825" class="fnanchor">[7]</a>.</p> + +<p>De Fospern sind de Footspuuren van hännigen<a name="FNanchor_8_826" id="FNanchor_8_826"></a><a href="#Footnote_8_826" class="fnanchor">[8]</a> Deerden, +de met blauten Fööten, oder as de Landmann seggt »baarf'sk«<a name="FNanchor_9_827" id="FNanchor_9_827"></a><a href="#Footnote_9_827" class="fnanchor">[9]</a> +loopet; t. B. Kreggensfospern, Haasenfospern etc. — Truaen +deerentiigen sind de Stappen van grauten Schepsels<a name="FNanchor_10_828" id="FNanchor_10_828"></a><a href="#Footnote_10_828" class="fnanchor">[10]</a> aparte van +söcken de 'r wat an'n Fööten hebbet; t. B. Pierdetruaen, (me seggt +auck wual es statts dessen Pierdehööwe) Kohtruaen — dann de +Kögge hebbt je auck Footwierk anne, dat'n antleste de Schlächters +uuttrecket. — Wann 'n Minske baarf'sk geht, seggt me iewenwual +Fospern; t. B. siine Fospern nau to rieken, de ick in'n Schneie +nauspüürt hebbe, schal he wual to Bierge in mashakket<a name="FNanchor_11_829" id="FNanchor_11_829"></a><a href="#Footnote_11_829" class="fnanchor">[11]</a> sien. +Het 'n Minske abers Footwierk anne, dann seggt me Truaen: +t. B. Holsketruaen. (Ick gläuwe du hest diine Holskeklaunen<a name="FNanchor_12_830" id="FNanchor_12_830"></a><a href="#Footnote_12_830" class="fnanchor">[12]</a> +verluaren, dat seh 'k an de Truaen.) Süss heetet auck de Spuuren +de de Waagenriäer achtet sick lautet, »Waagentruaen.« Man de +Trette van Gäusen un Iänden heetet »Pattken« Gäuse- of Iände-Pattken. +Wat segge Ji nu? Mi ducht Ji schiölt wual begriipen +miöten, <em class="gesperrt">dat Ji daar aparte 'ne aule Ratten up 't Speck +buunen harren</em>. Wi küüret na wual es bett to haupe, dann +will wi mehr van söckes wat naasken, man dann schall't Ju auck +<span class="pagenum"><a name="Page_107" id="Page_107">[107]</a></span>duwwelt wier ümmekuomen, dat Ji Ju alldach wat verniggen<a name="FNanchor_13_831" id="FNanchor_13_831"></a><a href="#Footnote_13_831" class="fnanchor">[13]</a> +schiölet, dann <em class="gesperrt">miine Müüse wietet vorwahr na mehr +Läcker as eene</em> un ick weet na'n heelen Bras<a name="FNanchor_14_832" id="FNanchor_14_832"></a><a href="#Footnote_14_832" class="fnanchor">[14]</a> van de Aart +Uutdrücke, daar schwaare Wiisen up gahet, de de Duusendste nich +n weet, un ick will Ju auck wual wicken, dat Ji'r wat anne to +knuustern<a name="FNanchor_15_833" id="FNanchor_15_833"></a><a href="#Footnote_15_833" class="fnanchor">[15]</a> kriigen schiölet.</p> + +<p>Sin Ji auk wual es in Haagen wiesen, of he Ji wual es 'n +Buuren uut'n Kaspel Haagen küüren häärt? De hebbt 'ne ganz +andre Uutsprauke as wi Beeden un as andre Lüüe.</p> + +<p>Et lut alle sau singerig wat se'r hier kriiget un is röökelause +leige to schriiwen; dann daar segget se: »Bieaounen;« »Trieaounen,« +»Prioumen,« »Ierftebriaken,« »Schieaou,« »Pantiouffeln,« »de +Kieou,« »Hious,« »Aeaoulske,« un hebbet grieaute Tiäsken, daar geiht +'n Dieouk un 'n Bieouk un 'n Stiuten in, un wann se Jau seggen +willt, segget se <em class="gesperrt">Jeaou</em>; dat kann dach de heilste Meister nich +anners as met alle fiif Klinkerbookstaawen schriiwen. Wat mot +me söcke Wäärde eerst lange achter 'n Tiänen herümme schliepen, +ehr me se 'r uut krigt. Wo lichtferrig konnen se't hebben, wann +se sprööken as andre ehrlicke Lüüe un kort af siäen: Jau<a name="FNanchor_A_860" id="FNanchor_A_860"></a><a href="#Footnote_A_860" class="fnanchor">[A]</a>.</p> + +<p>Bi Haagen fällt mi nau in, dat'k Ju wual anraaen mogde, +de Geeterigge<a name="FNanchor_16_834" id="FNanchor_16_834"></a><a href="#Footnote_16_834" class="fnanchor">[16]</a> to Bieckeroode, dat man en Paar Schiöte Wieges +van Haagen is, to bekiiken; dann ick weet aparte wual, dat Ji +auck sau 'n <em class="gesperrt">Niggelaut<a name="FNanchor_17_835" id="FNanchor_17_835"></a><a href="#Footnote_17_835" class="fnanchor">[17]</a> in allen Ecken</em> siid. Dat is 'ne +Anlaage daar eene Respekt vor hebben mot un ick versiekere Ju, +<span class="pagenum"><a name="Page_108" id="Page_108">[108]</a></span>dat Ji de Augen hauge upriiten willt, wann Ji'r es kuomet. Me +kann nich bedenken, wat se daar alle vor Saaken uut Iisen geeten +kiönet, van 'n Gröttsten bes to'n Lütkesten un de sind alle tohaupe +sau rieken un sau glatt, as wann se de fiinste Schatillger<a name="FNanchor_18_836" id="FNanchor_18_836"></a><a href="#Footnote_18_836" class="fnanchor">[18]</a> maaket +un met'n Gnittelsteene<a name="FNanchor_19_837" id="FNanchor_19_837"></a><a href="#Footnote_19_837" class="fnanchor">[19]</a> afpoleert harr.</p> + +<p>Ick bin'r to Jahr auck es wiesen. Unnerwieges kwam ick +bi'n aulen Pattkentriäer, de, as mi schein, geeren met mi an'n +Pauk woll, un ick mag dann auk wual es geeren met allerhande +Lüüe küüren, dann wat de Eene nich n weet, weet de Ann're un'r +is nin Minske sau dumm, haule ick'r vor, dat m 'r nich de meesten +Tiidt na wual ichtens wat van leeren konne. Man in den +Düssen harr'k mi dach sau wat versehnen. As he uut miinen +Wäärden begreip, dat ick na der Geeterigge woll, siä he, dat he'r +auck na to gönge un 'n netten Richteweg van 'n half Stiige Trette +wüste. De Küürklaus vertellde mi, dat dat Wierk 'n unnewieten<a name="FNanchor_20_838" id="FNanchor_20_838"></a><a href="#Footnote_20_838" class="fnanchor">[20]</a> +Geld e kostet harre, un mende, dat't aparte unwiis riike Lüüe +sienen mosten, de söckes wat waugen konnen. Em duchte, <em class="gesperrt">se +harren 'r leiwer vor up't Heck<a name="FNanchor_21_839" id="FNanchor_21_839"></a><a href="#Footnote_21_839" class="fnanchor">[21]</a> liggen gaunen schollt +un schmäuken 'n Piipvull Taback met Gemack</em>, as dat +se sick in saune wiitlöftige Ambrasige<a name="FNanchor_22_840" id="FNanchor_22_840"></a><a href="#Footnote_22_840" class="fnanchor">[22]</a> giewen harren; dann mende +he, wenn Eene sauviel Geld hewwe, kiöne he sick't Liiwen wual +to Nütte maaken un bööwe sick nich met söcke Wiitlöftigheeden +aftogiewen. He wööre'r auck al ens bi hier e kuomen, as se dat +Wierk iewen begunnen un nau man in'r Eerden aarbeidet harren un +van 'n Müürwierke nau na nich dat Bitterste<a name="FNanchor_23_841" id="FNanchor_23_841"></a><a href="#Footnote_23_841" class="fnanchor">[23]</a> to sehnen wiesen +wööre; dau harr' em al Eene tostieken, dat se wual al dicke en +paar Wannen vull duwwelde Pistollen in der Schiiten toklegget +<span class="pagenum"><a name="Page_109" id="Page_109">[109]</a></span>harren. Ick gaf em wier ümme, dat wööre auck al goot; dann +de 'r viel Geld hebbe, de kiöne un miöte auck viel verschliiten un +wat waugen un anleggen, dat aarme Lüüe 'r auck wat van afkriigen, +un se schiölen 't sieker dach vorhier auck wual goot e noog +uäwerlegt hebben, dat se't nich Allens man baats<a name="FNanchor_24_842" id="FNanchor_24_842"></a><a href="#Footnote_24_842" class="fnanchor">[24]</a> vor Wiälmoot +in 'n Drecke verraaket hebben willen. Man dat konn'k em alldach +sau recht nich to Koppe kriigen un he harr't 'r alle wisse weg +man met to doonen, wo se daar dach wual bi buawen bliiwen +un'r dat unnewietene Geld wier uutrakken wollen; dann wann +se auck nau sau viele Pötte un Pannen to rechte kreigen, sau wööre't +Kaspel Haagen dann dach aparte sau graut nich, dat se daar sauviele +verschlieten, dat se'r saune unwiise Anstalt ümme antoleggen +bruuket harren. Dat viele Geld, harr he wual häärt, brächten en +de Draakels 's Nachts düür 'n Schattsteen, dann Minskenkinner +konnen sauviele Geld nich hebben, as de Liggerigge<a name="FNanchor_25_843" id="FNanchor_25_843"></a><a href="#Footnote_25_843" class="fnanchor">[25]</a> to Bieckeroode +kostede un dat Schmeltegoot schiölen en de Schmedt in'n Wünnerkenslacke<a name="FNanchor_26_844" id="FNanchor_26_844"></a><a href="#Footnote_26_844" class="fnanchor">[26]</a> +up 'n Hüggel un siine Knechte todriegen. Wann se +sick met de, Gatt si bi us! man 'ne gooe Siidt to waaren wieten, +harren em de Lüüe seggt, dann kiöne 't na wual gaunen; man +<em class="gesperrt">de Düüwel trüwwe 'n Düüwel un siinen Anhange</em>! +Ick woll em bedüüen, dat de Pötte un Pannen, daar he van +siäe, auck gintsiits 's Kaspels Haagen un wiit un siit<a name="FNanchor_27_845" id="FNanchor_27_845"></a><a href="#Footnote_27_845" class="fnanchor">[27]</a> in de Welt +herin göngen; dat konn 'k em abers gaar nich unner de Müssen +kriigen, dann he mende dat söck schwaar iisern Tüüg 't Fohrlaun +wual nich es driägen konne, un daarmet mierkede ick, dat 'k vor +dat Mal bi 'n rechten aulen Dwaus<a name="FNanchor_28_846" id="FNanchor_28_846"></a><a href="#Footnote_28_846" class="fnanchor">[28]</a> e raaket was, <em class="gesperrt">de siin +Liewe wual nich recht achter Moors Potte denn e<span class="pagenum"><a name="Page_110" id="Page_110">[110]</a></span> +kuomen sii un dessen Begriepe wual nich wiider reekede, +as van de Gleppers<a name="FNanchor_29_847" id="FNanchor_29_847"></a><a href="#Footnote_29_847" class="fnanchor">[29]</a> bes 'n Trechter</em><a name="FNanchor_30_848" id="FNanchor_30_848"></a><a href="#Footnote_30_848" class="fnanchor">[30]</a>.</p> + +<p>Eegen is et auck, dat se up wat Stiien mannige Wäärde ganz +anners uutsprieket, as se booksteveert un schriewen weeret. Meestig +is dat bi Oorts- un Huus-Naamens de Fall; t. B. Oesede, +»<em class="gesperrt">Aeuse</em>;« Bissen-dorff, »<em class="gesperrt">Bistrup</em>;« Schlede-hau-sen, +»<em class="gesperrt">Schliesen</em>;«<a name="FNanchor_B_861" id="FNanchor_B_861"></a><a href="#Footnote_B_861" class="fnanchor">[B]</a> Gü-ters-loh, »<em class="gesperrt">Güüt-sel</em>;« Hü-de-pohl, +»<em class="gesperrt">Hüpel</em>;« Ges-mold, »<em class="gesperrt">Gess'm</em>;« Lindlage, »<em class="gesperrt">Lintl</em>;« Nordhaus, +»<em class="gesperrt">Naart's</em>;« u. s. w.</p> + +<p>Nu, dat dooet annre Völker auck wual, aparte bruuket de +Tuutertaaters van Franzoosen meestig viel mehr Bookstaawen +as se näudig harren; dann ümme man eenes bitobringen, schriiwet +se »<span class="antiqua">Monsieur</span>« un segget »<span class="antiqua">Mosjö</span>.«</p> + +<p>Man een Franzoose, de auck 'n Käären uäwer'n Rhiin kieken +un Aart Düütsk raaebraaken leert harr un met eere wunnerlicke +Schriiwerigge tierget wöörd, mende es, wi Düütsken maakeden 't +hen un wier nich 'n Haar bieter, un sprööken faaken na vull k'rjösker, +dann wi booksteweerden t. B. G—a—u—l un sprööken +»<em class="gesperrt">Pferd</em>.«</p> + +<p>De Franzoosen hebbt auck al in ölleren Tiien hen un wier +düütske, sagaar <em class="gesperrt">ganz plattdüütske</em> Wäärde in eere Sprauke +up e nuamen, man de schriiwet se dach auck meestig jüst as wi; +t. B. »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Gratteboesse</span></em>,« <em class="gesperrt">Krasseböße</em>; up Haugdüütsk: +»Kratzbürste;« »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Havre-sac</span></em>,« <em class="gesperrt">Hawersack</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Echoppe</span></em>,« +<em class="gesperrt">Schoppe, Schüüre</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">trinquer</span></em>,« <em class="gesperrt">drinken</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">valise</span></em>,« +<em class="gesperrt">Felliisen</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">fifre</span></em>,« <em class="gesperrt">Piiper</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">canapsac</span></em>,« <em class="gesperrt">Knappsack, +Quiärsack</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">stangue</span></em>,« <em class="gesperrt">Stange</em>; »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">banc</span></em>,« <em class="gesperrt">Bank</em>; un +Annre Mehr.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_111" id="Page_111">[111]</a></span></p> + +<p>Wann me sau'n half Stiige Jahre tohaupe de Schöölerbänke +drücket heft, dat hänkt eene vor 't ganze Liewent an un mi ducht, +sau ault konn me nich weeren, dat't eene vergeite, wat me in de +Tiidt alle vor Uptuäge tohaupe driiwen heft, un wann na den Uutspriöke<a name="FNanchor_31_849" id="FNanchor_31_849"></a><a href="#Footnote_31_849" class="fnanchor">[31]</a> +dann de Eene hier de Andre daar hen verschleit, ergetzet +me sick na sauviel mehr, wann me in öllern Daagen na hier un +daar es unvermoodlick 'n aulen Schoolkameraden wier andrept, +daar me met van de Jungensstreiche, de me in de Kniiweljahre +dull un vull sieten heft, küüren kann; dat lüstet<a name="FNanchor_32_850" id="FNanchor_32_850"></a><a href="#Footnote_32_850" class="fnanchor">[32]</a> dat Harte un +ick weet wual, dat 't'r Ju auck sau met geht. Ick vor miin Part +kann Ju versiekern, dat 't mi alltiidt de beste Verhaal<a name="FNanchor_33_851" id="FNanchor_33_851"></a><a href="#Footnote_33_851" class="fnanchor">[33]</a> is, wann +'k's Suomers es 'n Paar Daage in miiner Heemte<a name="FNanchor_34_852" id="FNanchor_34_852"></a><a href="#Footnote_34_852" class="fnanchor">[34]</a> herümme +schlinkviisen<a name="FNanchor_35_853" id="FNanchor_35_853"></a><a href="#Footnote_35_853" class="fnanchor">[35]</a> kann un sööken de aulen Kernuuten nau, daar man +leider nich ganz viele mehr van sind, un kiiken es achtern Tuune +hier, wat se bedriiwet.</p> + +<p>Ümme dat Ji nu auck sehet, dat'k mi na sau hen un wier met +de plattdüütsken Sprauke bequackele<a name="FNanchor_36_854" id="FNanchor_36_854"></a><a href="#Footnote_36_854" class="fnanchor">[36]</a> un 'r auck na wual sau +wat van verstahe, schicke ick Ju hier 'n Paar Schnurren bi, de ick +vor un nau auck sülwenst bedacht hebbe. Dat Handwierkerstücksken +»As ick van Uänern gönk spatzeeren« etc. woll 'k mi abers wual +wier uutbidden, dann ick hebb'r man dat eene Blatt mehr van; +de Annern, van Hans Gastenkäären, van de besuapenen Gäuse etc. +müüge Ji wual behaulen.</p> + +<p>Un nu segget mi to'n Neigsten nich wier, dat'k miine meesten +Wäarde binnen<a name="FNanchor_37_855" id="FNanchor_37_855"></a><a href="#Footnote_37_855" class="fnanchor">[37]</a> behööle, dann an düsse Breewe schiöle Ji dach +wual sachte en Paar Daage wat to bookstaweeren hebben.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_112" id="Page_112">[112]</a></span></p> + +<p>Wann Ju söcke Breewe un uäwerall de Plattdüütske Schnackerigge +haaget, kiöne Ji 't mi man seggen, dann kannk'r Ju na +wual mehr met e deenen, aparte met 'n aardig Vertellsel van +Michels Jungen, de to'n eersten Mal na'r Stadt wiesen was.</p> + +<p>Haulet de Köppe risk, sau lange Ji ichtens kiönet un giiwet +Ju nich faarts to, wann'r Ju af un an es'n Wierwiind<a name="FNanchor_38_856" id="FNanchor_38_856"></a><a href="#Footnote_38_856" class="fnanchor">[38]</a> düür +puußet, dann Ji wietet wual: <em class="gesperrt">Uuse leewe Herrgatt vergitt +ninen Düütsken un wann He 'n nich ei'cken will, lät +he 'ne piitsken.</em> Aart Ungemack krigt 'n jedder Minskenkiind +faarts van der Buurt<a name="FNanchor_39_857" id="FNanchor_39_857"></a><a href="#Footnote_39_857" class="fnanchor">[39]</a> an in de Kiipen un mot 't sick gefallen +lauten, dat he 't siin Liewe lank met sick herümme schliepen mot; +man he mot'r auck't Siine bi ansetten, dat he't bi Tiien afwiiret, +saviel in siiner Macht is, dat de Drägte<a name="FNanchor_40_858" id="FNanchor_40_858"></a><a href="#Footnote_40_858" class="fnanchor">[40]</a> nich allsto schwaar werd +un en heel an de Grund duuket; dann gaaet de paar Liewensdaage +de uuse leewe Heere us toerkinnet heft, 'r auck met Störten un +Upstaunen baule noog hier, bes de Köster un de Schöölers us, +wann us de Kuusen nich mehr kellet un se us in 't leste Bedde +tohüüet, dat leste Süsseleedken<a name="FNanchor_41_859" id="FNanchor_41_859"></a><a href="#Footnote_41_859" class="fnanchor">[41]</a> vorsinget:</p> + +<p class="poem"> +»Hat ihn gleich manche Noth gedrückt,<br /> +»So wird er nun bei Gott erquickt.<br /> +»Was sind die Leiden dieser Zeit<br /> +»Doch gegen jene Herrlichkeit!«<br /> +</p> + +<p>Grüüßet Juue Fruwwen un Kinner, aparte Liisken, fründlick +van mi. Wann Ji es na'r Stadt kuomet, dann dooet dach auck +es'n Trett na miinen Huuse.</p> + + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_819" id="Footnote_1_819"></a><a href="#FNanchor_1_819"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Wiisepint</em>: Klugheitskrämer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_820" id="Footnote_2_820"></a><a href="#FNanchor_2_820"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">tämden Ju</em>: brüstetet Euch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_821" id="Footnote_3_821"></a><a href="#FNanchor_3_821"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Fospern</em>: Fußspuren. (contrahirt von Footspuuren.)</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_822" id="Footnote_4_822"></a><a href="#FNanchor_4_822"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Truaen</em>: Tritte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_823" id="Footnote_5_823"></a><a href="#FNanchor_5_823"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">begnaagen</em>: benagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_824" id="Footnote_6_824"></a><a href="#FNanchor_6_824"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">verspeen</em>: vertreiben, verdutzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_825" id="Footnote_7_825"></a><a href="#FNanchor_7_825"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteeken</em>: bezeichnen, beweisen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_826" id="Footnote_8_826"></a><a href="#FNanchor_8_826"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">hännigen</em>: mittelgroßen, kleinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_827" id="Footnote_9_827"></a><a href="#FNanchor_9_827"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">baarf'sk</em>: (baarfootsk) mit bloßen Füßen, baarfuß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_828" id="Footnote_10_828"></a><a href="#FNanchor_10_828"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Schepsels</em>: Geschöpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_829" id="Footnote_11_829"></a><a href="#FNanchor_11_829"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">mashacken</em>: durch Dick und Dünne laufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_830" id="Footnote_12_830"></a><a href="#FNanchor_12_830"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Holskeklaunen</em>: Klötzchen unter den Holzschuhen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_831" id="Footnote_13_831"></a><a href="#FNanchor_13_831"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">sick wat verniggen</em>: sich wundern über Neuigkeiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_832" id="Footnote_14_832"></a><a href="#FNanchor_14_832"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">'n heelen Bras</em>: eine ganze Menge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_833" id="Footnote_15_833"></a><a href="#FNanchor_15_833"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">knuustern</em>: zerbeißen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_834" id="Footnote_16_834"></a><a href="#FNanchor_16_834"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Geeterigge</em>: Gießerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_835" id="Footnote_17_835"></a><a href="#FNanchor_17_835"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: Stöberer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_836" id="Footnote_18_836"></a><a href="#FNanchor_18_836"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Schatillger</em>: Tischler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_837" id="Footnote_19_837"></a><a href="#FNanchor_19_837"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Gnittelsteen</em>: Polierstein, Glätter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_838" id="Footnote_20_838"></a><a href="#FNanchor_20_838"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">unnewieten</em>: unsäglich, sehr bedeutend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_839" id="Footnote_21_839"></a><a href="#FNanchor_21_839"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Heck</em>: Lattenthür, Geländer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_840" id="Footnote_22_840"></a><a href="#FNanchor_22_840"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Ambrasige</em>: <span class="antiqua">Embarras</span>, Weitläuftigkeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_841" id="Footnote_23_841"></a><a href="#FNanchor_23_841"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Bitterste</em>: Mindeste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_842" id="Footnote_24_842"></a><a href="#FNanchor_24_842"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">baats</em>: baar, blos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_843" id="Footnote_25_843"></a><a href="#FNanchor_25_843"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">Liggerigge</em>: Anlage, Belegenheit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_844" id="Footnote_26_844"></a><a href="#FNanchor_26_844"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wünnerkenslacke</em>: Wunderloche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_845" id="Footnote_27_845"></a><a href="#FNanchor_27_845"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">wiit un siit</em>: weit und breit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_846" id="Footnote_28_846"></a><a href="#FNanchor_28_846"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Dwaus</em>: Einfaltspinsel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_847" id="Footnote_29_847"></a><a href="#FNanchor_29_847"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Gleppers</em>: Augen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_848" id="Footnote_30_848"></a><a href="#FNanchor_30_848"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Trechter</em>: Trichter, fig. Mund.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_849" id="Footnote_31_849"></a><a href="#FNanchor_31_849"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Uutspriöke</em>: Confirmation.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_850" id="Footnote_32_850"></a><a href="#FNanchor_32_850"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">lüstet</em>: erfreut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_851" id="Footnote_33_851"></a><a href="#FNanchor_33_851"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Verhaal</em>: Erholung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_852" id="Footnote_34_852"></a><a href="#FNanchor_34_852"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Heemte</em>: Heimath.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_853" id="Footnote_35_853"></a><a href="#FNanchor_35_853"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">schlinkviisen</em>: schlendern, schleichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_854" id="Footnote_36_854"></a><a href="#FNanchor_36_854"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">bequackele</em>: befasse, abgebe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_855" id="Footnote_37_855"></a><a href="#FNanchor_37_855"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">binnen</em>: bei mir, für mich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_856" id="Footnote_38_856"></a><a href="#FNanchor_38_856"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">Wierwiind</em>: Wirbelwind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_857" id="Footnote_39_857"></a><a href="#FNanchor_39_857"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">Buurt</em>: Geburt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_858" id="Footnote_40_858"></a><a href="#FNanchor_40_858"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Drägte</em>: Tracht, Last.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_859" id="Footnote_41_859"></a><a href="#FNanchor_41_859"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Süsseleedken</em>: Schlummerliedchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_860" id="Footnote_A_860"></a><a href="#FNanchor_A_860"><span class="label">[A]</span></a> Diese Abweichung ist um so merkwürdiger, da das Kirchspiel Hagen +nur 1½ Stunden von Osnabrück entfernt liegt und man blos in diesem Kirchspiele +so abweicht, während über seine Gränzen hinaus der Osnabrücker Dialekt +sich wieder hören läßt; wiewohl geringere Diversionen auch in einigen anderen +Kirchspielen vorkommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_861" id="Footnote_B_861"></a><a href="#FNanchor_B_861"><span class="label">[B]</span></a> Ick hewwe 't richtig beliewet, dat sa'n jungen Auditer, de 'n Fruömdlink +was un düsse Wiise nich kinnede, in't Protocoll schreif: Im heutigen +Termine erschien der N. N. aus <em class="gesperrt">Schlesien</em>.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_113" id="Page_113">[113]</a></span></p> + + +<h2><a name="Aus_dem_Leben" id="Aus_dem_Leben"></a>Aus dem Leben.</h2> + +<p class="center" style="margin-bottom: 1em;">('t lut wual up Stiien lüügenhaft, man 't is alldach wahr.)</p> + + +<p>De Michel to ... (et was Eene van de ächten düütsken +Michels) harr'n upschuaten 'n Jungen, <em class="gesperrt">de tüsken 'n<a name="FNanchor_1_862" id="FNanchor_1_862"></a><a href="#Footnote_1_862" class="fnanchor">[1]</a> Brautschappe +un der Molkenkaamer graut wooren was</em>; de +was siin Liewe na nich na'r Stadt e wiesen un woll'r dach sau +bedrööwede geeren auck es hen.</p> + +<p>He lag'r siinen Bawwen<a name="FNanchor_2_863" id="FNanchor_2_863"></a><a href="#Footnote_2_863" class="fnanchor">[2]</a> alle Daage met vor 'n Ahren, dat +he 'r sick baule nich mehr vor redden of biergen konn.</p> + +<p>De Buur woll dat Galpern<a name="FNanchor_3_864" id="FNanchor_3_864"></a><a href="#Footnote_3_864" class="fnanchor">[3]</a> antleste nich länger mehr häären +un siä to den Jungen: Af e daun! daar schast du nich länger +bekrutt<a name="FNanchor_4_865" id="FNanchor_4_865"></a><a href="#Footnote_4_865" class="fnanchor">[4]</a> ümme sien. Muaren in 'n Daage schast du'r hen, Jan-Hinnerk, +dann heft de Plaugerigge en Ende. De Mömme schall di +'n Kuarw vull Egger un 'n Paar Schlaagen<a name="FNanchor_5_866" id="FNanchor_5_866"></a><a href="#Footnote_5_866" class="fnanchor">[5]</a> Battern metdoonen, +dat du nich liig n gehst un dann trest du unnerwieges bi 'n Köster +vor un frägst 'n, af he wat na 'r Stadt to bestellen harre.</p> + +<p>De Stadtlüüe wietet alltiidt wat Nigges, dann <em class="gesperrt">in der Stadt +gaaet de Klokken jümmer an beeden Böörden</em><a name="FNanchor_6_867" id="FNanchor_6_867"></a><a href="#Footnote_6_867" class="fnanchor">[6]</a> un se +beliewet'r mehr un wietet'r bieter up to loopen as de Buuren; +abers se sittet auck aller Nücke vull un willt us allmanngsens wual +es wat narren un <em class="gesperrt">vor Oeweldaaren<a name="FNanchor_7_868" id="FNanchor_7_868"></a><a href="#Footnote_7_868" class="fnanchor">[7]</a> hebben</em>, daar mot me +<span class="pagenum"><a name="Page_114" id="Page_114">[114]</a></span>sick vor waaren un denken man an't elfte Gebot, dat het: »<em class="gesperrt">Laut +di nich verblüffen<a name="FNanchor_8_869" id="FNanchor_8_869"></a><a href="#Footnote_8_869" class="fnanchor">[8]</a>!</em>« weest'e wual. Man wann di wat Nigges +schlumpen scholl, dat most du rieken beachten un vertellen't mi +faarts van Auwend, wann du wier inkümmst, dann du weest wual, +dat Alle de to de Michels Aart hääret, van Natuur nütte<a name="FNanchor_9_870" id="FNanchor_9_870"></a><a href="#Footnote_9_870" class="fnanchor">[9]</a> niggel'k +sind.</p> + +<p>As des annern Muarens de Hahnen den Dag inkreggeden +stönd de Aulske up, sochte de Egger van der Hiilen, tellde se in'n +Twiigkuarw<a name="FNanchor_10_871" id="FNanchor_10_871"></a><a href="#Footnote_10_871" class="fnanchor">[10]</a> dää de Battern in'n Dook un siä to den Jungen: +Süh, Jan Hinnerk, ick hewwe di daar dree Stiige<a name="FNanchor_11_872" id="FNanchor_11_872"></a><a href="#Footnote_11_872" class="fnanchor">[11]</a> Egger tüsken +de Schiiwen raaget<a name="FNanchor_12_873" id="FNanchor_12_873"></a><a href="#Footnote_12_873" class="fnanchor">[12]</a> un twee Pund Battern in'n Dook e buunen, +daar jedereene twee Pund van wegt. Sau as du nu man iewen +binnen der Paarten bist, gehst du alle Hüüser n biilings<a name="FNanchor_13_874" id="FNanchor_13_874"></a><a href="#Footnote_13_874" class="fnanchor">[13]</a> un röpst +helle uut in de Düüren: Batter un Egger! un wann di dann +wel<a name="FNanchor_14_875" id="FNanchor_14_875"></a><a href="#Footnote_14_875" class="fnanchor">[14]</a> wat afkaupen will, büst du an'teerste acht Egger vor'n +Schillink<a name="FNanchor_15_876" id="FNanchor_15_876"></a><a href="#Footnote_15_876" class="fnanchor">[15]</a> un toleste häugestens niigen. De Battern dööst du +unner'n halwen Oortsdaaler<a name="FNanchor_16_877" id="FNanchor_16_877"></a><a href="#Footnote_16_877" class="fnanchor">[16]</a> 't Pund nich weg. Man ick +segge di, laut di nich belämmern un bemüülen<a name="FNanchor_17_878" id="FNanchor_17_878"></a><a href="#Footnote_17_878" class="fnanchor">[17]</a>, dann daar +sind de Stadtlüüe mannigsens auck nich to goot to, aparte wann +se mierket, dat se'n dummen Dwaus<a name="FNanchor_18_879" id="FNanchor_18_879"></a><a href="#Footnote_18_879" class="fnanchor">[18]</a> vor sick heb't, verstehst'e!</p> + +<p>Du konnest auck wual 'n Bieker<a name="FNanchor_19_880" id="FNanchor_19_880"></a><a href="#Footnote_19_880" class="fnanchor">[19]</a> Salt miëbringen, dat +<span class="pagenum"><a name="Page_115" id="Page_115">[115]</a></span>läst du di in den liigen Batterdook mieten; dann knüppest du +de Timpen tohaupe un nimmst di in Achte, dat du'r Nicks uutguölen<a name="FNanchor_20_881" id="FNanchor_20_881"></a><a href="#Footnote_20_881" class="fnanchor">[20]</a> +läst. Wann du't ichtens man alle met Leiwe schliepen +konnest, dann woll'k auck wual'n Pund Traun hebben; de liige +Pulle steht daar up'r Anrichte<a name="FNanchor_21_882" id="FNanchor_21_882"></a><a href="#Footnote_21_882" class="fnanchor">[21]</a>. Ick hebbe eer 'ne Fissen<a name="FNanchor_22_883" id="FNanchor_22_883"></a><a href="#Footnote_22_883" class="fnanchor">[22]</a> ümme'n +Hals e buunen, daar packest du met'r Hand düür, dann lät +se sick bieter driägen, begripst'e wual; man du most se bedierwe +anpacken, dann an'r eenen Siit is'r al'n lütken Bost inne, un +most di auck waaren<a name="FNanchor_23_884" id="FNanchor_23_884"></a><a href="#Footnote_23_884" class="fnanchor">[23]</a>, dat se di nich an't Tüüg kümmt un dat +du'r nich to viele met schiölest, süss mogtest du di fuul<a name="FNanchor_24_885" id="FNanchor_24_885"></a><a href="#Footnote_24_885" class="fnanchor">[24]</a> maaken, +dann se is van binnen un buuten nütte toschleppet<a name="FNanchor_25_886" id="FNanchor_25_886"></a><a href="#Footnote_25_886" class="fnanchor">[25]</a>.</p> + +<p>Wann du in de Stadt kümmst, dann sette de Traunpullen +man faarts bi 'n Päärtner in; de heft gooe Waare, deswiegen +hebb'k'r miinen Ingank auck bes nu to alltiidt e hatt un em +jümmeran Allens e günnet, wann wi wat uut'r Stadt hebben +mosten un et docht aparte nich, wann me met'r Käupenskup van'n +Eenen na'n Annern löpt.</p> + +<p>Man ens wöörd he mi es hellske falsk to; dat is zwaarens +al en Praus<a name="FNanchor_26_887" id="FNanchor_26_887"></a><a href="#Footnote_26_887" class="fnanchor">[26]</a> e liien un ick hebb't em auck al lange wier +vergieten.</p> + +<p>As uuse Gretlies na 'ne lütke Blaage van'n Wichte was +un iewen an to kräuteln fönk, nam ick den Nestepuck<a name="FNanchor_27_888" id="FNanchor_27_888"></a><a href="#Footnote_27_888" class="fnanchor">[27]</a> es up'r +Huukenacken<a name="FNanchor_28_889" id="FNanchor_28_889"></a><a href="#Footnote_28_889" class="fnanchor">[28]</a> met na'r Stadt un tratt auck bii'n Päärtner in; +de mogte jüst wual nich recht frisk sienen, dann he satt in der +<span class="pagenum"><a name="Page_116" id="Page_116">[116]</a></span>Beddekaamern up'n Schreine un tröck een Paar kloppenbörger +Strümpe uäwer't ann're an. Ick baut em'n gooen Muaren; he +gaf 'ne mi wier ümme un fröög mi, waar ick sau lange bliewen +wööre, ick gönge em dach wual nich vorbi: (In den sülwesten +Augenblicke mierkede ick, dat den Wichte wat ankwam, man dat +kwam di sau mutts<a name="FNanchor_29_890" id="FNanchor_29_890"></a><a href="#Footnote_29_890" class="fnanchor">[29]</a>, dat'k den Verwank<a name="FNanchor_30_891" id="FNanchor_30_891"></a><a href="#Footnote_30_891" class="fnanchor">[30]</a> nich mehr winnen +konn, dat'k'r met uut'n Stuawen lööp; deswiegen kräup'k'r man +gawwe met inn'n Houk<a name="FNanchor_31_892" id="FNanchor_31_892"></a><a href="#Footnote_31_892" class="fnanchor">[31]</a> achter·de Kaamerdüüren.) Nei, anwerde +ick met 'n Schnappe up'n Päärtner siine Frauge, ick bin ju sin +Liewe na nich vorbi e gaunen un günne ju weiß Gatt Allens vor +as nau. Dat mierke ick, siä he, man düt harren ji wual'n Annern +günnen mogt. —</p> + +<p>Unners du diin Wierk in der Stadt afdööst, met di dann de +Päärtner den Traun in, un wann du'r dann wier uutwullt, haalest +du de Pullen wier af; man lat se'r jau nich daalfallen, segg'k di.</p> + +<p>De Junge tröck siin beste Wämm'sken un siine Sönndagesschoo +un de niggen Schatthuasen<a name="FNanchor_32_893" id="FNanchor_32_893"></a><a href="#Footnote_32_893" class="fnanchor">[32]</a> un Landströöfeln<a name="FNanchor_33_894" id="FNanchor_33_894"></a><a href="#Footnote_33_894" class="fnanchor">[33]</a> an, sett'de +de ruwwen Ellebutts<a name="FNanchor_34_895" id="FNanchor_34_895"></a><a href="#Footnote_34_895" class="fnanchor">[34]</a>-Müssen met'n langen Vossschwanze up, un +staapelde met'n Dagweeren läs.</p> + +<p>As he an de Kösterigge kwam, stönd de Hepzepter<a name="FNanchor_A_949" id="FNanchor_A_949"></a><a href="#Footnote_A_949" class="fnanchor">[A]</a> in der +Schrautdüüren<a name="FNanchor_35_896" id="FNanchor_35_896"></a><a href="#Footnote_35_896" class="fnanchor">[35]</a> un keik in't Wier. Gooen Muaren, Jan Hinnerk! +siä he, waar wullt du al sau froo un iilig hento? Na'r +Stadt, anwerde Jan Hinnerk, un de Aule heft mi seggt, ick scholl +Ju fraugen, af Ji vellichte wat to bestellen harren. Dat kümmt +<span class="pagenum"><a name="Page_117" id="Page_117">[117]</a></span>mi nett to Passe, siä de Köster, ick hewwe van Muaren jüst 'n +Paar Pund Sparges stuaken, de konnest du mi wual miëniemen, +dann de Stadtlüüe müüget dat Quieckentüüg geeren frisk. Wann 't +Wier'r sick man ichtens to regeeren will, un dat rieke ick dach, +dann't süht'r wisse na sau jeewe<a name="FNanchor_36_897" id="FNanchor_36_897"></a><a href="#Footnote_36_897" class="fnanchor">[36]</a> na uut, un den Grummeltaaren<a name="FNanchor_37_898" id="FNanchor_37_898"></a><a href="#Footnote_37_898" class="fnanchor">[37]</a>, +de gintern upstigt, schall miines Achtens de Wiind na +wual wier uut'n eene jaagen, dann schollen uuse Jungens van +Daage Baunen planten un dat Lüüt harr'k'r auck geeren met bi +e hatt, man miin' Fruwwe will abschlut Gaaren kuacken un daar +kann se't Wicht nich bi missen, dessenthalwen kann ick van de +Uusen van Daage nich Eenen na'r Stadt e kriigen: Man du +most'n Lütk letten<a name="FNanchor_38_899" id="FNanchor_38_899"></a><a href="#Footnote_38_899" class="fnanchor">[38]</a>, dat'k se di uut'n Keller kriige; trett in un +gank'n Käaren sitten un verhaale di; met'n Schnappe<a name="FNanchor_39_900" id="FNanchor_39_900"></a><a href="#Footnote_39_900" class="fnanchor">[39]</a> bin'k'r +w'er wier<a name="FNanchor_B_950" id="FNanchor_B_950"></a><a href="#Footnote_B_950" class="fnanchor">[B]</a>.... Süh daar, Jan-Hinnerk, dat sind jüst twee +Pund, ick hewwe se di in een Buund e buunen, un wann'r di +wel na frägt, dann födderst du vor't Pund sess Grössen, man +scholl et de Fall sien, dat du auck man fiiwe kriigen konnest, dann +doo se'r auck man vor weg.</p> + +<p>Jan Hinnerk liä<a name="FNanchor_40_901" id="FNanchor_40_901"></a><a href="#Footnote_40_901" class="fnanchor">[40]</a> de Sparges bi'r Siit' in siinen Kuarw +un draawede allewisseweg fuörwerts na'r Stadt hento.</p> + +<p>As he vor de Paarten kwam, möök he Augen as Pingelpötte<a name="FNanchor_41_902" id="FNanchor_41_902"></a><a href="#Footnote_41_902" class="fnanchor">[41]</a>; +he tratt faarts in de eersten Düüren, daar lag'n Keerel +in 'n griisen Paltrocke<a name="FNanchor_42_903" id="FNanchor_42_903"></a><a href="#Footnote_42_903" class="fnanchor">[42]</a> up'r Riekelbank un schnuarkede as 'n +Behr<a name="FNanchor_43_904" id="FNanchor_43_904"></a><a href="#Footnote_43_904" class="fnanchor">[43]</a>. Gatt help! rööp Jan Hinnerk, wi-ji Battern of Egger +<span class="pagenum"><a name="Page_118" id="Page_118">[118]</a></span>kaupen? Man de Keerel schnawwede en elennige an un siä: Du +Tuorfschnuute van'n Jungen, sühst du nich, dat hier nine Lüüe +n wuohnet? Vuörwele di to'r Stadt in un daar fraug n biilings, +du Aabelhans!</p> + +<p>Jan Hinnerk schaut tohaupe as'n Föör Backsteene, man he +lööt sick alldach nich verblüffen, he taug de Schuaken<a name="FNanchor_44_905" id="FNanchor_44_905"></a><a href="#Footnote_44_905" class="fnanchor">[44]</a> faart +un lööp un rööp in alle Düüren: Wer will Sparges un Egger +kaupen? Man he konn'r an't Eerste Nicks van quiit weeren, dann +he dachte, dat Meeste kann di deenen, dann kümmst'e sauvel ehr +wier na 'r Stadt.</p> + +<p>Antleste, as he lange noog na de haugesten Priise ganfelt<a name="FNanchor_45_906" id="FNanchor_45_906"></a><a href="#Footnote_45_906" class="fnanchor">[45]</a> +harr', raak't he bi'n Mann de een Pund Sparges hebben woll. +Niem't se Alle, siä de Junge, ick hebbe aparte nine Wechte, dat'k +se uut'n eene wiegen konn'. Man de Mann woll abschlut nich +mehr as een Pund hebben. Daar hest'e fiif Grössen, siä he, un +wann du nine Wechte hest, sau nimm 'n Kniif, du Dummerjaun, +un schniit se midden düür un doo mi man de bäuwesten Halfscheed.</p> + +<p>Den Jungen duchte, he harr'n gooen Handel maaket un +he sprünk up eenen Beene vor Frööden, dat de dumme Keerl +man de dünnen Ende nuamen un em alle de dicken lauten harr' +un dachte bi sick, Jan-Hinnerk dat schall wual striiken<a name="FNanchor_46_907" id="FNanchor_46_907"></a><a href="#Footnote_46_907" class="fnanchor">[46]</a>, nu +sind di vor de dicken Ende sess Grössen dach wual sachte sieker e +noog. Man he harr sick dach bedaart<a name="FNanchor_47_908" id="FNanchor_47_908"></a><a href="#Footnote_47_908" class="fnanchor">[47]</a>; dann as he nu faartan +de dicken Ende feil baut, lacheden se em Alle wat uut un siäen: +Met söcke Sparges loop na 'n Düüwel, waar du de Köppe lauten +hest, daar brink auck de Steerte hen.</p> + +<p>Tiigen de Middagestiidt wöörd em aabel<a name="FNanchor_48_909" id="FNanchor_48_909"></a><a href="#Footnote_48_909" class="fnanchor">[48]</a> to Sinne, dann +<span class="pagenum"><a name="Page_119" id="Page_119">[119]</a></span>em kwam Hunger un Döst an. Met des kwam he vor'n Huus, +daar 'ne Riige lange Stuuten un'n Kuarw vull Beschüüte<a name="FNanchor_49_910" id="FNanchor_49_910"></a><a href="#Footnote_49_910" class="fnanchor">[49]</a> +achter de Ruuten stönden. Hier wuohnt wisse 'n Rüggenscheeter<a name="FNanchor_50_911" id="FNanchor_50_911"></a><a href="#Footnote_50_911" class="fnanchor">[50]</a> +un is wual sachte auck Werthskup, fröög he, un begiehrde +'n langen Stuuten un 'n Kroos Beer. Triäet neiger, siä de +Huusheere un legget af. In'n Stuawen stönd saune niggemoodske +Kuackmaschiine, met 'ner breen iisern'n Plauten buawen uppe, +(as se reefaarts wisse viele to Biekeroode bi Haagen maaket weeret) +de sag Jan Hinnerk vor'n Disk an. Up siine Wiise was de +Junge uäwerlegsam e noog; den Kuarw met de Egger, mende +he, settest du achter den Disk an de Grund, daar werd he di sau +baule nich ümmestätt, man den Dook met de Battern legst'u buawen +up'n Disk, dann beschnoopet se di de Katten un Rüüens +sau hennige nich. Un nu kräup he achter den langen Gästedisk +un lööt sick siinen langen Stuuten un den Kroos Beer goot +schmecken. Man as he't knapp binnen harr', uäwerwältigede en +de Schlaup. Unners he schnuarkede harren se van Buuten Füür +in den niggemood'sken Uawen bott un as he wier upmunterde<a name="FNanchor_51_912" id="FNanchor_51_912"></a><a href="#Footnote_51_912" class="fnanchor">[51]</a>, +was siine Batter heel verschwuunen un Nicks mehr daarvan to +blikken, as de schmierige Dook. Dat konn uuse Jan-Hinnerk nich +begriipen; he rööp den Werth un siä: Ick aarmste Kiind! ick +harr'n Dook met Battern daar midden up'n Disk e settet un nu +ick 'ne w'er wier sööke, is de Batter tohaupe d'ruute; de mot +mi stualen sien. Man de Werth hölp en uut'n Draume, dann +he beliikteekede<a name="FNanchor_52_913" id="FNanchor_52_913"></a><a href="#Footnote_52_913" class="fnanchor">[52]</a> em, dat de iiserne Disk en glöönigen Uawen sii +un de Batter van der Hitte schmolten wööre un he se nu uut'r +Asken wier n sööken konne. Wat was'r to doonen? Jan-Hinnerk +most'r sick in giewen, man em spiitede<a name="FNanchor_53_914" id="FNanchor_53_914"></a><a href="#Footnote_53_914" class="fnanchor">[53]</a> Nicks mehr, as dat +<span class="pagenum"><a name="Page_120" id="Page_120">[120]</a></span>he'r nich eerst 'n resoluuten Schlart<a name="FNanchor_54_915" id="FNanchor_54_915"></a><a href="#Footnote_54_915" class="fnanchor">[54]</a> van tüsken siinen langen +Stuuten daun harr', dann harr' he 'ne nich sau dräuge to kewwen +bruuket. He kreig siinen Kuarw achter'n Uawen denn, un +lööp un rööp fuörwetan, wer will Egger un Sparges kaupen?</p> + +<p>Nu entmod'ten em en Tropp aule Wiiwer un fröögen, waviel +Egger he vor'n Schillink n geiwe? Achte, siä he; — niigen +de Wiiwer —, dann wollen se Jedder vor sess Penninge wecke +hebben. De Junge gönk den Handel in un wann he eer<a name="FNanchor_55_916" id="FNanchor_55_916"></a><a href="#Footnote_55_916" class="fnanchor">[55]</a> veere +totell'd harr', schlöög he allebatt<a name="FNanchor_56_917" id="FNanchor_56_917"></a><a href="#Footnote_56_917" class="fnanchor">[56]</a> dat füfde kort, dann he woll't +deelen. Man dat was den Wiiwern nich na'r Müssen, dann se +wollen heele Egger hebben; deswiegen behöölt de Junge de Egger +un de liigen Döppe 'r to.</p> + +<p>As he nu de ganzen Stadt düür dwaalt harr' un Nicks mehr +quiit weeren konn', dachte he, du most man nagraae wier na +Huus aarbeiden. De Köster schall wual met di tofriäe sien un +de Aulske mag sülwent sehn, wo se füftehalf Egger vor sess Penninge +verkaupen will.</p> + +<p>Met'n Dunkelweeren tratt de Junge nu wier bii'n Päärtner +in un woll de Traunpullen afhaalen, man he was'r nau nich +in e mieten un se konnen auck de Pullen sau gliiks nich e fiinen, +dann dat Wicht, dat's Muarens up de Booen<a name="FNanchor_57_918" id="FNanchor_57_918"></a><a href="#Footnote_57_918" class="fnanchor">[57]</a> passet harr' un +den de Junge dat Bestell daunen harre, harr' se in der Iile eenerwiegens +daal e settet un konn'r sick sau gawwe<a name="FNanchor_58_919" id="FNanchor_58_919"></a><a href="#Footnote_58_919" class="fnanchor">[58]</a> nich wier up besinnen, +waar't se lauten harr'; deswiegen moste de Junge en +Käären letten. Geetet mi unnerdessen en Drüppen in't Glas, +siä Jan Hinnerk, dann will'k sau lange sitten gaunen; man ji +miötet ju dach wual 'n bieten spööen, dat ji mi faarthelpet, süß +<span class="pagenum"><a name="Page_121" id="Page_121">[121]</a></span>mogt't mi to düüster weeren, dann de Klokke heft al 'n Verrel in +siewen<a name="FNanchor_59_920" id="FNanchor_59_920"></a><a href="#Footnote_59_920" class="fnanchor">[59]</a> schlaagen un ick freese<a name="FNanchor_60_921" id="FNanchor_60_921"></a><a href="#Footnote_60_921" class="fnanchor">[60]</a> dat 't van Auwend stock-staakendüüster +werd, dann 't fänkt al froo an to schiemern un de Maune +geht wisse vor Middernacht nich up.</p> + +<p>En Stool was'r nich an der Diälen, man achter der Huusdüüren +stönden 'n Paar halwe Tunnen, daar wat inne was, dat +uuse Jan-Hinnerk nich n kennede. He follde't an un't was sau +hart as'n Steen un glinsterschwart. Daar kannst'e di wual sau +lange uppe resten, dachte he, un lööt'r sick up daal; man as he +wier upstaunen woll, konn' he gaar nich wier upkuomen. He +rückeesede un rückeesede<a name="FNanchor_61_922" id="FNanchor_61_922"></a><a href="#Footnote_61_922" class="fnanchor">[61]</a>, un keik baule van der eenen baule van +der annern Siit' achter sick un tröck un reit wat he man riiten +konn, man de lierene Bückse woll p'rfass<a name="FNanchor_62_923" id="FNanchor_62_923"></a><a href="#Footnote_62_923" class="fnanchor">[62]</a> nich läs. Nu fönk +he an to joolen, dat de Päärtner un siine Lüüe anners nich n +menden, as dat em'n graut Unglücke uäwerkuomen sii; man as +se verneimen, wat'r Naut was, föngen se unwiis an to lachen +un de Päärtner siä: Du Narre van'n Jungen, waarümme hest +du diine breen Batzen<a name="FNanchor_63_924" id="FNanchor_63_924"></a><a href="#Footnote_63_924" class="fnanchor">[63]</a> auck up de Tunnen daal<a name="FNanchor_64_925" id="FNanchor_64_925"></a><a href="#Footnote_64_925" class="fnanchor">[64]</a> lauten, du +säugest je wual dat'r Peck inne was. Wo wi di daar nu wier +afkriigen willt, dat weet ick wahrhaftig nich. Süh es to, af du +nich uut'r Bücksen uutkruupen kannst. He probeerde't 'n Paarmal, +man he konn' sick sau viel nich es räugen un et woll abschlut +nich gaunen. Dann miöte wi di 'r wual 'n Stücke achter uut +schniien, siä de Paärtner. Trinlies, haal' es 'ne Scheeren! Man +dat woll de Junge auck nich to biister<a name="FNanchor_65_926" id="FNanchor_65_926"></a><a href="#Footnote_65_926" class="fnanchor">[65]</a> geeren hebben, dann et +was siine beste Bückse de he harr'. Dann weet'k di anners ninen +<span class="pagenum"><a name="Page_122" id="Page_122">[122]</a></span>Raut, siä de Päärtner, as dat wi'r di wier uuthacket. Dat duchte +den Jungen 't Beste to sienen un he woll't sick gefallen lauten. +De Päärtner haalde'n breen Beitel<a name="FNanchor_66_927" id="FNanchor_66_927"></a><a href="#Footnote_66_927" class="fnanchor">[66]</a> un'n Haamer un beitelde +alle rund ümme daar de Junge faste satt, dat Peck läs, un as +he nu upstaunen konn', schrappeden se't em sau goot se konnen +achter af.</p> + +<p>Man nu harr de Junge auck Iile, dat he weg kwam. He +betaalde wat he schüllig was, nam siine Traunpullen in de Hand +un tröck af.</p> + +<p>As he de Paarten achter sick harr', lööt he sick düür'n Kopp +gaunen, wat he in der Stadt uutgiewen harr', man daar was na +siiner Meenunge en Verschiel<a name="FNanchor_67_928" id="FNanchor_67_928"></a><a href="#Footnote_67_928" class="fnanchor">[67]</a> manken, den he uut'n Gedächtnisse +gaaruut nich in't Riekene kriigen konn. He nam de Traunpullen +bi der Fissen tüsken de Tiäne, kreig siin Geld uut'r Tasken +un uäwertellde't in'n Gaunen uut eener Hand in de annere +un riekede alle vor sick hen. Met des sprünk em'n Schelmstücke +van'n Jungen in'n Weg und rööp em unner de Niäsen: Lütke +Mann, lautet juue Pullen nich fallen! — He dacht'r nich an, dat he +de Pullen met'n Tiänen höölt. — Nei, siä he, un baats! lag de +Pulle up'n Steenen un was in Duusend Bieten<a name="FNanchor_68_929" id="FNanchor_68_929"></a><a href="#Footnote_68_929" class="fnanchor">[68]</a>.</p> + +<p>Dat is di'n Unglücke, dachte he, <em class="gesperrt">wo du di daar uutfiilen +wult, daar weest du na nine Mowwen antosetten</em>, de +Schliäge de du nu krigst, hest du wual eeget<a name="FNanchor_69_930" id="FNanchor_69_930"></a><a href="#Footnote_69_930" class="fnanchor">[69]</a> un most se di +gefallen lauten un träusten di met'n Vosse, de siä: dat is je man'n +Uäwergank, as se em dat Fell uäwer de Ahren tröcken; Schliäge +bist'e aparte al noog gewuohnt un du weest nagraae auck wual, +dat me de nich länger 'n follt, as se kellet<a name="FNanchor_70_931" id="FNanchor_70_931"></a><a href="#Footnote_70_931" class="fnanchor">[70]</a>.</p> + +<p>Den Dook met'n Salte harr' Jan-Hinnerk in't Knauplack +<span class="pagenum"><a name="Page_123" id="Page_123">[123]</a></span>buunen, man he harr den Knüppen nich faste noog to e trocken +un süh daar, unnerwieges gönk he läs un dat Salt lag met ens +in'n Drecke. He raakede't sau bedierwe wier up as he man konn, +man et was alldach up wat Stiien schieterig wooren. Wat dööt'n +dat, dachte he, dat krigst'e wual sachte wier reggen. Wann du +inkümmst, schmist du't in'n Emmer vull Waater un waskest den +Dreck'r af, dann is't wier jüst sau goot as't wiesen is un nin +Minske schall'r wat af mierken.</p> + +<p>Unnerwieges begiignede em'n Mann to Pierde, met'n grauten +Rüüen, den fröög Jan Hinnerk: Is de Rüüe Juue, Heere?.. +Nei, siä de Mann, ick bin den Rüüen siin Heere, un — daar +reit he hen. Dat geföllt den Jungen un he dachte bi sick, dat +is di 'n nett Vertellsel vor den Aulen.</p> + +<p>As Jan Hinnerk nu wier in de Kösterigge kwam, fröög en +de Köster: hest du de Sparges verkäft? Jau, seggt he, de Hälfte +vor fiif Grössen, as Ji se mi in e settet hebbt't; de ann're Halfscheed +un nau daarto de dikken Ende hebb'k wier met e bracht, +de wollen de dummen Lüüe nich hebben. As de Köster dat +häärde un sag, konn he siin Lachen nich lauten; he verbeit siin'n +Verdreet, dann he höölt gooe Fründskup met'n aulen Michel un +moste den Jungen auck na wual sau wat to liien hebben, dann +he harr' em allmangsens 'n sülbacken'n Stuuten<a name="FNanchor_71_932" id="FNanchor_71_932"></a><a href="#Footnote_71_932" class="fnanchor">[71]</a> miebracht, as +he na na'r Schoole gönk; man heel konn de Köster sick dach nich +bewältigen un lüünskede<a name="FNanchor_72_933" id="FNanchor_72_933"></a><a href="#Footnote_72_933" class="fnanchor">[72]</a> em bedierwe to: Wat de Denste nich +kennet, dat baatet<a name="FNanchor_73_934" id="FNanchor_73_934"></a><a href="#Footnote_73_934" class="fnanchor">[73]</a> den Heeren nich. Du schast alldach bedanket +sien, man to'n neigsten mot'k di wual 'ne Wechte met doonen, +dat se di nich wier wat ööwen kiönet<a name="FNanchor_74_935" id="FNanchor_74_935"></a><a href="#Footnote_74_935" class="fnanchor">[74]</a>.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_124" id="Page_124">[124]</a></span></p> +<p>As he nu na Huus kwam, fröög de Aulske, wo is-'t di gaunen? +Met'n Köster siine Sparges al goot, siä Jan-Hinnerk +man met Juue Egger woll't mi nich glücken. Se wollen Alle +man vor sess Penninge wecke hebben, un wann'k eer dann veere +totellt harr' un dat füfde deelen woll, lööp't mi jümmer langs +de Finger n daal un ick moste de liigen Döppe behaulen, dann +de Wiiwer wollen alle man heele Egger hebben un de konn'k eer +dach nich doonen; deswiegen hebb'k se wier met e bracht un de +liigen Döppe'r bi. Met de Battern is't mi nau leiger gaunen; +de harr'k in'n Werthshuuse up'n Disk e settet, dat'r mi nin Rüüe +of Katte bi gaunen scholl, man as'k se wier upniemen woll, was +de Batter heidi. Ick fröög den Werth, waar se bliewen wööre, +man de siä mi, de Disk dat wööre nin Disk, man wual'n glöönigen +Uawen. Dat is'r sieker wier eene van de niggemoodsken +Tenten daar't de Stadtlüüe alltiidt met to doonen hebb't un waar +se de Buuren anteerste sau geeren wat met ööwet, de söcke Saaken +nau nich n kennet. De Stadtlüüe spiitet allmangsens, de +Buur sii'n Schelm van Natuur, man de Liörke sind verentig na vull +nietsker up Schelmstücke un hebb't se duwwelt dicke in'r Nacken; +elkeene mag'r sick wual vor waaren, dat bin'k van Daage wiis e +wooren.</p> + +<p>Man waar hest du dat Salt, dat du miebringen schollest, +fröög de Aulske wiider. Dat harr'k in't Knauplack buunen, siä +de Junge, man de Knüppe reit mi uut un baats<a name="FNanchor_75_936" id="FNanchor_75_936"></a><a href="#Footnote_75_936" class="fnanchor">[75]</a> lag't in'r +Waagentruaen<a name="FNanchor_76_937" id="FNanchor_76_937"></a><a href="#Footnote_76_937" class="fnanchor">[76]</a>. Ick nam't sau bedierwe wier up as'k man +konn', man't was alldach aart<a name="FNanchor_77_938" id="FNanchor_77_938"></a><a href="#Footnote_77_938" class="fnanchor">[77]</a> schieterig wooren, deswiegen +dää'k't in'n Emmer vull Waater un woll't wier reggen spöölen; +man as'k't'r wier uutfisken woll, was't alle to haupe schmolten. +Ick rieke de Schaae sii sau graut nich, dann wann Ji süß 'ne Gäpsen +<span class="pagenum"><a name="Page_125" id="Page_125">[125]</a></span>vull<a name="FNanchor_78_939" id="FNanchor_78_939"></a><a href="#Footnote_78_939" class="fnanchor">[78]</a> dräuge Salt in'n Pott schmieten, kiöne Ji'r je nu man 'n +Schleef<a name="FNanchor_79_940" id="FNanchor_79_940"></a><a href="#Footnote_79_940" class="fnanchor">[79]</a> vull Saltwaater in doonen, dat möste na miinen Gissen<a name="FNanchor_80_941" id="FNanchor_80_941"></a><a href="#Footnote_80_941" class="fnanchor">[80]</a> +up eene uut kuomen.</p> + +<p>Un de Traun? Du Daamelsteert?.. Moor ick kann'r nich +to doonen; as'k uut'r Stadt gönk, woll'k wieten, af se mi auck +bedruagen harren; ick nam de Pullen bi'r Fissen tüsken de Tiäne, +dann ick moste de Füüste frii hebben, packede in de Tasken un +kreig't Geld'r uut, un tellde't in'n Gaunen uäwer. Dau sprünk +mi met ens sa'n Jackhals van'n Jungen in'n Weg un siä: Lütke +Mann, lautet juue Pullen nich fallen! Nei, siä'k, un kladaats lag se +up'n Steenen un was in duusend Stücken. Vergiewet't mi, se was +je dach al bosten, ick will'r mi bett vor waaren un se to'n neigsten +leewer in de Tasken stieken, wann se auck nau sau schlepperig +sien scholl.</p> + +<p>De Aulske fönk an to gnuötern un to gnurren un et was +den Jungen siin Glücke, dat de Aule'r to kwam. Tüs! tüs!<a name="FNanchor_81_942" id="FNanchor_81_942"></a><a href="#Footnote_81_942" class="fnanchor">[81]</a> siä +he, un daarmet stoppede he der Aulsken dat leige Muul; dann +he woll leewer wat Nigges wieten un fröög den Jungen, af he +süss Nicks to vertellen harre. Jau wisse, siä de Junge. Wat't +in der Stadt vor klooke Lüüe gift, dat scholl aparte nin Minske +gläuwen. Lustert es up! Mi begiignede en Mann to Pierde, +met'n unwiis grauten Rüüen; de äusige Schinnertiewe kräup mi +tüsken'n Schuaken düür, dat ick baule lankstriekes up de Schnuuten +fallen wööre. Ick fröög den Mann: Is de Rüüe Juue, Heere?.. +Nei, siä he, ick bin den Rüüen siin Heere.</p> + +<p>Wann du anners Nicks n weest, siä de Aule, daar harr'k +di nich ümme na'r Stadt to schicken bruuket, dann harrest +du mi man fraugen konnt, sau klook harr'k di auck bescheedt. +<span class="pagenum"><a name="Page_126" id="Page_126">[126]</a></span>Dat woll'k wual es häären, siä de Junge; <em class="gesperrt">wann't Kiind +kasselt<a name="FNanchor_82_943" id="FNanchor_82_943"></a><a href="#Footnote_82_943" class="fnanchor">[82]</a><a name="FNanchor_C_951" id="FNanchor_C_951"></a><a href="#Footnote_C_951" class="fnanchor">[C]</a> is, will'r Jedereene wual Vadder<a name="FNanchor_83_944" id="FNanchor_83_944"></a><a href="#Footnote_83_944" class="fnanchor">[83]</a> to +staunen</em>.</p> + +<p>De Aule schmeit sick in de Bost as'n Wiiehopp<a name="FNanchor_84_945" id="FNanchor_84_945"></a><a href="#Footnote_84_945" class="fnanchor">[84]</a>, un siä: +Daar ginten geht uuse Iisel; un fraug mi es, Jan-Hinnerk.</p> + +<p>De Junge fröög: Is de Iisel Juue, Vaar?.. Nei, siä de +Aule; ick bin den Iisel siin Vaar. —</p> + +<p>De Junge besünn sick en Präusken, man antleste duchte em +dach, dat luude<a name="FNanchor_85_946" id="FNanchor_85_946"></a><a href="#Footnote_85_946" class="fnanchor">[85]</a> nich un moste'r wual wier in<a name="FNanchor_86_947" id="FNanchor_86_947"></a><a href="#Footnote_86_947" class="fnanchor">[86]</a>. Wann Ji den +Iisel siin Vaar wöören, dann wööre de Iisel je wual miin Broor? +siä he. — Dat moste de Aule wual begriipen, dann he schleik +schliipsteertens achter uut.</p> + +<p>Man de Aulske, de den Praut met an e lustert<a name="FNanchor_87_948" id="FNanchor_87_948"></a><a href="#Footnote_87_948" class="fnanchor">[87]</a> harr, siä: +Iisels sind Iisels un bliiwet Iisels, se hebben <em class="gesperrt">veer</em> Beene of twee, +un wann auck uuse Griise diin Brooer nich n is, konnest du alldach +siin Broor wual sien, dann du bist jüst nich'n Haar klööker as de.</p> + + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_862" id="Footnote_1_862"></a><a href="#FNanchor_1_862"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">de tüsken 'n .................. graut wooren was</em>: +der noch nicht von Hause gewesen war; sich noch nicht umgesehen hatte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_863" id="Footnote_2_863"></a><a href="#FNanchor_2_863"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">de Bawwe</em>: der Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_864" id="Footnote_3_864"></a><a href="#FNanchor_3_864"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Galpern</em>: Plagen, Wehklagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_865" id="Footnote_4_865"></a><a href="#FNanchor_4_865"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">bekrutt</em>: traurig, betrübt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_866" id="Footnote_5_866"></a><a href="#FNanchor_5_866"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Schlaage</em>: Etwas zusammengeschlagenes, wie z. B. eine Butter +wie die Bauern sie zu Markte bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_867" id="Footnote_6_867"></a><a href="#FNanchor_6_867"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">dann in der Stadt ................ an beeden Böörden</em>: +denn in der Stadt giebt's immer viel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_868" id="Footnote_7_868"></a><a href="#FNanchor_7_868"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Oeweldaar</em>: Einer der sich hänseln läßt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_869" id="Footnote_8_869"></a><a href="#FNanchor_8_869"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">verblüffen</em>: irre machen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_870" id="Footnote_9_870"></a><a href="#FNanchor_9_870"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">nütte</em>: sehr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_871" id="Footnote_10_871"></a><a href="#FNanchor_10_871"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Twiigkuarw</em>: ein feiner Korb von Weidenzweigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_872" id="Footnote_11_872"></a><a href="#FNanchor_11_872"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">eene Stiige</em>: zwanzig Stück.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_873" id="Footnote_12_873"></a><a href="#FNanchor_12_873"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">tüsken de Schiiwen raaget</em>: zwischen die Flachsschuppen sorgfältig +verpackt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_874" id="Footnote_13_874"></a><a href="#FNanchor_13_874"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">n biilings gaun</em>: entlang gehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_875" id="Footnote_14_875"></a><a href="#FNanchor_14_875"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">wel</em>: statt wer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_876" id="Footnote_15_876"></a><a href="#FNanchor_15_876"><span class="label">[15]</span></a> Ein Schilling, oder 12 Pfennige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_877" id="Footnote_16_877"></a><a href="#FNanchor_16_877"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">En Oortsdaaler</em>: — von Ort oder ein Viertel — ¼ Thaler. <em class="gesperrt">'n +halwen Oortsdaler</em>: — ⅛ Thaler oder 3 Ggr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_878" id="Footnote_17_878"></a><a href="#FNanchor_17_878"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">belämmern un bemüülen</em>: anführen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_879" id="Footnote_18_879"></a><a href="#FNanchor_18_879"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Dwaus</em>: Tölpel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_880" id="Footnote_19_880"></a><a href="#FNanchor_19_880"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Bieker</em>: Becher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_881" id="Footnote_20_881"></a><a href="#FNanchor_20_881"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">uutguölen</em>: ausfallen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_882" id="Footnote_21_882"></a><a href="#FNanchor_21_882"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Anrichte</em>: Küchenschrank.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_883" id="Footnote_22_883"></a><a href="#FNanchor_22_883"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Fisse</em>: der dickere Faden, womit das gesponnene Garn in Binde +abgetheilt und zusammengehalten wird.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_884" id="Footnote_23_884"></a><a href="#FNanchor_23_884"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">waaren</em>: hüten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_885" id="Footnote_24_885"></a><a href="#FNanchor_24_885"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">fuul</em>: schmutzig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_886" id="Footnote_25_886"></a><a href="#FNanchor_25_886"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">toschleppet</em>: zugeschmutzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_887" id="Footnote_26_887"></a><a href="#FNanchor_26_887"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">en Praus</em>: eine Weile.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_888" id="Footnote_27_888"></a><a href="#FNanchor_27_888"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Nestepuck</em>: Nestling; das jüngste Kind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_889" id="Footnote_28_889"></a><a href="#FNanchor_28_889"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">up'r Huukenacken</em>: auf dem Rücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_890" id="Footnote_29_890"></a><a href="#FNanchor_29_890"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">mutts</em>: plötzlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_891" id="Footnote_30_891"></a><a href="#FNanchor_30_891"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">Verwank winnen</em>: Zeit, Gelegenheit gewinnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_892" id="Footnote_31_892"></a><a href="#FNanchor_31_892"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">Houk</em>, (nicht Huuk): Ecke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_893" id="Footnote_32_893"></a><a href="#FNanchor_32_893"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Schatthuasen</em>: Strümpfe ohne Füßlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_894" id="Footnote_33_894"></a><a href="#FNanchor_33_894"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">Landströöfeln</em>: sind kurze leinene Gamaschen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_895" id="Footnote_34_895"></a><a href="#FNanchor_34_895"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">Ellebutt</em>: Iltis.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_896" id="Footnote_35_896"></a><a href="#FNanchor_35_896"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">Schrautdüüre</em>: Seitenthür.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_897" id="Footnote_36_897"></a><a href="#FNanchor_36_897"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">jeewe</em>: einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_898" id="Footnote_37_898"></a><a href="#FNanchor_37_898"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Grummeltaaren</em>: aufsteigendes dickes Gewittergewölk.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_899" id="Footnote_38_899"></a><a href="#FNanchor_38_899"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">'n Lütk letten</em>: ein Wenig warten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_900" id="Footnote_39_900"></a><a href="#FNanchor_39_900"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">met'n Schnappe</em>: sofort, augenblicklich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_901" id="Footnote_40_901"></a><a href="#FNanchor_40_901"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">liä</em>: legte, von <em class="gesperrt">leggen</em>: legen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_902" id="Footnote_41_902"></a><a href="#FNanchor_41_902"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Pingelpott</em>: Küchen-Mörser, Glocke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_903" id="Footnote_42_903"></a><a href="#FNanchor_42_903"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">Paltrock</em>: Mantel-Oberrock.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_904" id="Footnote_43_904"></a><a href="#FNanchor_43_904"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">Behr</em>: Eber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_905" id="Footnote_44_905"></a><a href="#FNanchor_44_905"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">de Schuaken</em>: die Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_906" id="Footnote_45_906"></a><a href="#FNanchor_45_906"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">ganfeln</em>: trachten, sich bemühen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_907" id="Footnote_46_907"></a><a href="#FNanchor_46_907"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">dat schall wual striiken</em>: das wird wohl gut gehen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_908" id="Footnote_47_908"></a><a href="#FNanchor_47_908"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">bedaart</em>: bethört, geirrt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_909" id="Footnote_48_909"></a><a href="#FNanchor_48_909"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">aabel</em>: wunderlich, albern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_910" id="Footnote_49_910"></a><a href="#FNanchor_49_910"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">Beschüüte</em>: Biscuit, Zwieback.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_911" id="Footnote_50_911"></a><a href="#FNanchor_50_911"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">Rüggenscheeter</em>: Bäcker.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_912" id="Footnote_51_912"></a><a href="#FNanchor_51_912"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">upmuntern</em>: munter werden, erwachen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_913" id="Footnote_52_913"></a><a href="#FNanchor_52_913"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">beliikteekenen</em>: nachweisen, erklären.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_914" id="Footnote_53_914"></a><a href="#FNanchor_53_914"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">spiiten</em>: verdrießen, ärgern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_915" id="Footnote_54_915"></a><a href="#FNanchor_54_915"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">Schlart</em>: Fetzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_916" id="Footnote_55_916"></a><a href="#FNanchor_55_916"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">eer</em>: ihnen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_917" id="Footnote_56_917"></a><a href="#FNanchor_56_917"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">allebatt</em>: jedesmal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_918" id="Footnote_57_918"></a><a href="#FNanchor_57_918"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Booe</em>: Bude, Kramladen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_919" id="Footnote_58_919"></a><a href="#FNanchor_58_919"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: geschwinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_920" id="Footnote_59_920"></a><a href="#FNanchor_59_920"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">en Verrel in siewen</em>: ist ¼ nach 6.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_921" id="Footnote_60_921"></a><a href="#FNanchor_60_921"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">freesen</em>: fürchten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_922" id="Footnote_61_922"></a><a href="#FNanchor_61_922"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">rückeesen</em>: auf einer Stelle sitzend hin und her rücken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_923" id="Footnote_62_923"></a><a href="#FNanchor_62_923"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">p'rfass</em>: <span class="antiqua">par force.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_63_924" id="Footnote_63_924"></a><a href="#FNanchor_63_924"><span class="label">[63]</span></a> <em class="gesperrt">Batzen</em>: Lenden, Hintertheil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_64_925" id="Footnote_64_925"></a><a href="#FNanchor_64_925"><span class="label">[64]</span></a> <em class="gesperrt">daal</em>: nieder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_65_926" id="Footnote_65_926"></a><a href="#FNanchor_65_926"><span class="label">[65]</span></a> <em class="gesperrt">biister</em>: ist ein bloßes Vergrößerungswort. <em class="gesperrt">Nich to biister geeren</em>: +nicht gar zu gern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_66_927" id="Footnote_66_927"></a><a href="#FNanchor_66_927"><span class="label">[66]</span></a> <em class="gesperrt">Beitel</em>: Meißel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_67_928" id="Footnote_67_928"></a><a href="#FNanchor_67_928"><span class="label">[67]</span></a> <em class="gesperrt">Verschiel</em>: Irrung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_68_929" id="Footnote_68_929"></a><a href="#FNanchor_68_929"><span class="label">[68]</span></a> <em class="gesperrt">Bieten</em>: Bissen, Stücke.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_69_930" id="Footnote_69_930"></a><a href="#FNanchor_69_930"><span class="label">[69]</span></a> <em class="gesperrt">eeget</em>: verschuldet, verdient.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_70_931" id="Footnote_70_931"></a><a href="#FNanchor_70_931"><span class="label">[70]</span></a> <em class="gesperrt">kellen</em>: schmerzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_71_932" id="Footnote_71_932"></a><a href="#FNanchor_71_932"><span class="label">[71]</span></a> <em class="gesperrt">sülbacken Stuuten</em>, oder <em class="gesperrt">Braud</em>: selbst gebackenes Weiß- oder +Schwarzbrod.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_72_933" id="Footnote_72_933"></a><a href="#FNanchor_72_933"><span class="label">[72]</span></a> <em class="gesperrt">lüünsken</em>: launen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_73_934" id="Footnote_73_934"></a><a href="#FNanchor_73_934"><span class="label">[73]</span></a> <em class="gesperrt">baaten</em>: nützen, Vortheil bringen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_74_935" id="Footnote_74_935"></a><a href="#FNanchor_74_935"><span class="label">[74]</span></a> <em class="gesperrt">ööwen</em>: foppen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_75_936" id="Footnote_75_936"></a><a href="#FNanchor_75_936"><span class="label">[75]</span></a> <em class="gesperrt">baats</em>: sofort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_76_937" id="Footnote_76_937"></a><a href="#FNanchor_76_937"><span class="label">[76]</span></a> <em class="gesperrt">Waagentruae</em>: Wagengleise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_77_938" id="Footnote_77_938"></a><a href="#FNanchor_77_938"><span class="label">[77]</span></a> <em class="gesperrt">aart</em>: etwas.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_78_939" id="Footnote_78_939"></a><a href="#FNanchor_78_939"><span class="label">[78]</span></a> <em class="gesperrt">ene Gäpsen vull</em>: eine hohle Hand voll.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_79_940" id="Footnote_79_940"></a><a href="#FNanchor_79_940"><span class="label">[79]</span></a> <em class="gesperrt">Schleef</em>: großer hölzerner Löffel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_80_941" id="Footnote_80_941"></a><a href="#FNanchor_80_941"><span class="label">[80]</span></a> <em class="gesperrt">gissen</em>: dafür halten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_81_942" id="Footnote_81_942"></a><a href="#FNanchor_81_942"><span class="label">[81]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs, Tüs</em>: halt! Stille! laß ab!</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_82_943" id="Footnote_82_943"></a><a href="#FNanchor_82_943"><span class="label">[82]</span></a> <em class="gesperrt">kasseln</em>: taufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_83_944" id="Footnote_83_944"></a><a href="#FNanchor_83_944"><span class="label">[83]</span></a> <em class="gesperrt">Vadder</em>: Gevatter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_84_945" id="Footnote_84_945"></a><a href="#FNanchor_84_945"><span class="label">[84]</span></a> <em class="gesperrt">Wiiehopp</em>: Wiedehopf.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_85_946" id="Footnote_85_946"></a><a href="#FNanchor_85_946"><span class="label">[85]</span></a> <em class="gesperrt">luuen</em>: lauten. <em class="gesperrt">Dat luut nich</em>: das lautet nicht gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_86_947" id="Footnote_86_947"></a><a href="#FNanchor_86_947"><span class="label">[86]</span></a> <em class="gesperrt">dat mot'r wier in</em>: das muß zurückgenommen werden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_87_948" id="Footnote_87_948"></a><a href="#FNanchor_87_948"><span class="label">[87]</span></a> <em class="gesperrt">anlustern</em>: anhören.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_949" id="Footnote_A_949"></a><a href="#FNanchor_A_949"><span class="label">[A]</span></a> Die Küster auf dem Lande sind gemeiniglich zugleich Schullehrer und +solche werden hie und da Herr Präceptor — contrahirt: Hepzepter — genannt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_950" id="Footnote_B_950"></a><a href="#FNanchor_B_950"><span class="label">[B]</span></a> <em class="gesperrt">w'er wier</em>: wieder da; ist eigentlich ein Pleonasmus; solche kommen +öfter vor: z. B. <em class="gesperrt">de De</em>: derjenige; <em class="gesperrt">'t is de De</em>: es ist Derjenige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_951" id="Footnote_C_951"></a><a href="#FNanchor_C_951"><span class="label">[C]</span></a> »<em class="gesperrt">kasseln</em>,« kömmt her von <em class="gesperrt">Kasse</em>: Kerze; weil die Taufe im +Alterthume bei Lichtern geschah. So heißt auch der Frühgottesdienst am +Christfeste: <em class="gesperrt">Kassuchte</em>, oder Kerzen-Uchte<a name="FNanchor_D_952" id="FNanchor_D_952"></a><a href="#Footnote_D_952" class="fnanchor">[D]</a>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_952" id="Footnote_D_952"></a><a href="#FNanchor_D_952"><span class="label">[D]</span></a> Uchte heißt die Morgenfrühe, oder der Tag in seiner Geburt; von: <em class="gesperrt">üchten</em>, +gebären.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_127" id="Page_127">[127]</a></span></p> + +<h2><a name="Anrede" id="Anrede"></a>Anrede<br /> +<small>an den</small><br /> +norddeutschen Mäßigkeitsapostel, Caplan Matthias +Seling zu Osnabrück, <small>an seinem Namenstage den 24sten +Februar 1842. bei Überreichung des nachstehenden Gedichts.</small></h2> + + +<p>Herr Caplaun! Se hebb't mi düsser Daage sau'n elennige +wualfeil<a name="FNanchor_1_953" id="FNanchor_1_953"></a><a href="#Footnote_1_953" class="fnanchor">[1]</a> Gesankbook toschicket, daar sau viele schäune Leeder inne +staaet up hauge un platt (man de plattdüütsken sind aparte de +besten) de hebb't Se wisse alle sülwenst maaket. Ick woll'r wual +wat ümme schüllig sienen, dat'k dat auck verstönne un dat'k't auck +man sau uut'r Mowwen schüdden konne. De Versoek is't Naaste<a name="FNanchor_2_954" id="FNanchor_2_954"></a><a href="#Footnote_2_954" class="fnanchor">[2]</a>; +plieg'k wual to seggen, un dau gönk ick simmeleeren un +studeeren un hewwe daar auck sau'n paar Riige tohaupe stüsselt<a name="FNanchor_3_955" id="FNanchor_3_955"></a><a href="#Footnote_3_955" class="fnanchor">[3]</a>, +de awerst wual nich to biister viele bedüüen willt. Ick woll Se +wual versööken<a name="FNanchor_4_956" id="FNanchor_4_956"></a><a href="#Footnote_4_956" class="fnanchor">[4]</a>, dat Se se ens uäwerlöösen un mi dann uprichtig +siäen, wat Se'r van meenet un wann't Se nich allsto leige<a name="FNanchor_5_957" id="FNanchor_5_957"></a><a href="#Footnote_5_957" class="fnanchor">[5]</a> +sien scholl, dann woll de Heer Bookbiiner Lellmann Se auck +wual fründlick begiären, den Versk in düssen bunten Klapp<a name="FNanchor_6_958" id="FNanchor_6_958"></a><a href="#Footnote_6_958" class="fnanchor">[6]</a> to +doonen un bi de annern schäunen Saaken to'm Andenken daaltoleggen.</p> + +<p>Man wo Se saunen Haup Leeder vor sau wenig Geld maaken +un wegdoonen kiönet, dat kann ick aparte nich begriipen; dat +ganze Book kostet wisse nich es 'n Oortsdaaler<a name="FNanchor_7_959" id="FNanchor_7_959"></a><a href="#Footnote_7_959" class="fnanchor">[7]</a> un'r sind dach +wual hunnert fiif un siewentig enkel<a name="FNanchor_8_960" id="FNanchor_8_960"></a><a href="#Footnote_8_960" class="fnanchor">[8]</a> schäune Leeder inne. +Wann me sick to'r Kierm'sse man es sau'n enkelt<a name="FNanchor_9_961" id="FNanchor_9_961"></a><a href="#Footnote_9_961" class="fnanchor">[9]</a> Leed van'n +<span class="pagenum"><a name="Page_128" id="Page_128">[128]</a></span>Marketschregger<a name="FNanchor_10_962" id="FNanchor_10_962"></a><a href="#Footnote_10_962" class="fnanchor">[10]</a> of'n Lyrendregger kaupen will, dat kann me +siin Liewe unner'n Mattier nich e kriigen un dann is't nau na +nicks as eesk<a name="FNanchor_11_963" id="FNanchor_11_963"></a><a href="#Footnote_11_963" class="fnanchor">[11]</a> dumm Tüüg. Hebb't Se nau wat van de +Bööker liggen, dann woll'k se wual bi düsser Geliegenheet rekummedeeren, +dat se nich allsto rööterig<a name="FNanchor_12_964" id="FNanchor_12_964"></a><a href="#Footnote_12_964" class="fnanchor">[12]</a> wöören; dann'r is sieker +nau wual een of anner Fründ hier, de se auck wual geeren neime +un siine Kinner singen leerde.</p> + +<p>Ick hebbe daar auck sau'n half Stiige junge Lüüe met'e bracht, +de sick beröömet, dat se Allens singen kiönen, 't sii Hauge of Platt.</p> + +<p>Daar fällt mi'n Dööntken bi in, dat ick vor'n Stiige Jahren +faaken vertellen häärt hebbe un dat'k, met Verläuwe, abslut +eerst to'm Besten giiwen mot.</p> + +<p>Et sind je wual al'n Stiige Jahr verlieen<a name="FNanchor_13_965" id="FNanchor_13_965"></a><a href="#Footnote_13_965" class="fnanchor">[13]</a>, dat'r wisse auck +sau'n verdüüwelt Fruuminske up'n Tuage<a name="FNanchor_14_966" id="FNanchor_14_966"></a><a href="#Footnote_14_966" class="fnanchor">[14]</a> was, dat vor Geld +in allen Spraucken singen konn, up fransk, türk'sk, poolsk un wat +alle mehr. Me scholl vorwahr nich gläuwen, dat söckes wat +müügelick wööre up 'r Welt, wann se 't Eene nich vor Wahrheet +vertellt harren; man 't steht wisse auck drücket un wat'r drücket is +mot dann dach wual wahr sien. Tööf es<a name="FNanchor_15_967" id="FNanchor_15_967"></a><a href="#Footnote_15_967" class="fnanchor">[15]</a>, wau hedde dat Minskenkiind +dach gliiks? Mudamme Ka.. Ka.. Katte ... jau, +jau, Kattelhahne, »Mudamme Kattelhahne,« nich wahr?..</p> + +<p>Dat Wiif kloppede alle Büske un Braaken af un löt't sick +mächtige düür betaalen. Man düütsk mot't aparte dach wual sau +recht nich e konnt hebben, dann se vertellden datomaulen en putzig +Dööntken, war ick dat uut schluute.</p> + +<p>Dat Wiif was auck na Göttingen gaunen, dat het, et was'r +in'r Kutsken henföhrt, un de Studenten, weet me wual, sittet +jümmeran aller Nücke vull, un heb't ju dat Fruuminske es nütte +<span class="pagenum"><a name="Page_129" id="Page_129">[129]</a></span>up'n Tant follt, af 't auck wual düütsk verstönne. Se heb't sau'n +eesk Leed, dat fänkt an: »Gooe Nacht, gooe Nacht, Junfer Anne +Dorothee etc.« un dann kümmt 'r 'n Huupen unnüüsel Tüüg inne +vor. Nu luurden se dat Fruusminske een's Auwends up, as 't +jüst tüsken de Piöle kruapen was, un föngen up 'r Strauten unner'n +Kaamerfenster sau unwiis an to kerjöölen, dat 't Wiif bii'n besten +Willen nich in'n Bedde duuren konn. — Dat 't Fruusvolk alltohaupe +niesgierig is, weet Jedereene. Et stönd up, un sprünk na +der Fensterlucht un woll ens sehn, wat 'r vor 'n Austermaul<a name="FNanchor_16_968" id="FNanchor_16_968"></a><a href="#Footnote_16_968" class="fnanchor">[16]</a> sii; +Dau mierkede 't eerst, dat 't em sülwenst geelen scholl; dann se rööpen +alle wisseweg: Vivat Mudamme Kattelhahne! Vivat Mudamme +Kattelhahne! un dau föngen se dat eeske, fuule<a name="FNanchor_17_969" id="FNanchor_17_969"></a><a href="#Footnote_17_969" class="fnanchor">[17]</a> Leed an to singen, +dat allerdingsens up 'ne schäune Wiise<a name="FNanchor_18_970" id="FNanchor_18_970"></a><a href="#Footnote_18_970" class="fnanchor">[18]</a> geht. As nu de +fuulste Stiie kwam, dau wöören se ganz blieken dull un bölkeden asse +Ossen; man dat geföllt den aabeln Wiiwe sau diiger<a name="FNanchor_19_971" id="FNanchor_19_971"></a><a href="#Footnote_19_971" class="fnanchor">[19]</a> goot, dat 't +sick up fransk ganz elendige niederträchtig<a name="FNanchor_20_972" id="FNanchor_20_972"></a><a href="#Footnote_20_972" class="fnanchor">[20]</a> un fründlick bedankede.</p> + +<p>Ick hebb 't auck wual wüßt, wat 't segt heft, man ick mot +mi 'r eerst wier up besinnen, dann 't Franske vergit sick met'n +Ümmesehns un mundet eene nich allstobiister<a name="FNanchor_21_973" id="FNanchor_21_973"></a><a href="#Footnote_21_973" class="fnanchor">[21]</a>, wann me 't nich +af un an bedrift, daar me hüütiges Daages sau baule nine Geliegenheet +mehr to find't; up Düütsk was 't ungefähr to seggen: +Miine Heerens, Ji erwiiset mi graute Ehre, ick bedanke mi auck +duusentmal vor de schäunen Kumpelmente; de fiine Liewensaart +der Göttinger Studenten weere ick miin Daage nich vergieten.</p> + +<p>Miine Studenten hebbt 'r eersten al 'n Käären quinkeleert, man +ick konn 'r sau recht nin'n Verstand in e kriigen, dann de Eene +sünk hott un de An're haae. Dat heetet se wisse veerstimmig. +<span class="pagenum"><a name="Page_130" id="Page_130">[130]</a></span>De 'r bi mi stönnen, menden et harr' alldach<a name="FNanchor_22_974" id="FNanchor_22_974"></a><a href="#Footnote_22_974" class="fnanchor">[22]</a> sau leige nau nich +e luuet. Wat ducht Se, Heer Caplaun, wann wi se es 'n bieten up +'n Tant folden, af se up düssen Versk auck wual 'ne Wiise wüßten?</p> + +<p>Un nu woll'k wual fründlicke bidden, dat de weerde Sellskup +'n Käären Gemack hööle un de Ahren es recht fiin spitzede, dann +miine Sängers hebb't mi gistern luawet, dat se van Daage eer +Allerbeste doonen willen.</p> + +<p>Hallo Burssens, kuomt es vor'n Dag! man gröölet mi nich +allsto unwiise, dann Ji sehet wual, dat hier wat fiine Ahren sind; +wann Ji Juue Saaken goot maaket, dann schiöl' Ji auck herneigest +'n farssen Drunk uut den niggen Kroose<a name="FNanchor_23_975" id="FNanchor_23_975"></a><a href="#Footnote_23_975" class="fnanchor">[23]</a> doonen, daar dat Spinnrädken +buawen uppe steht.</p> + + +<p class="center">Am<br /> +Naamensdaage des Heern Caplauns <b>Matthias Seling</b><br /> +to Ossenbrügge, den 24. Februar 1842.</p> + +<p class="poem"> +Bei'm Feste, das die Liebe Dir bereitet,<br /> +Soll zwar das ernste Wort vorherrschend sein;<br /> +Doch schleicht sich auch vielleicht ein Scherz mit ein,<br /> +So werd' er nur nicht mißgedeutet. +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 8em;">De Mann gefällt mi ganz in siiner Aart,</span><br /> +<span style="margin-left: 8em;">Wer em man folgen will, is goot verwahrt.</span><br /> +<span class="antiqua" style="margin-left: 12em;"><i>N. N.</i></span> +</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Seh't hier den Mann, den Baas in Allen!</span><br /> +Een dönnernd Vivat müüg' em schallen,.<br /> +De us belehrt, beräth, un singet,<br /> +Un Riimsels maaket, de goot klinget.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He sitt ganz vull van lust'gen Schnurren,</span><br /> +Up'n Handwierksfest' lööt he se turren<br /> +All'wisseweg uut siiner Mowwen,<br /> +As he met Gunst den Aarm droft' klowwen<a name="FNanchor_24_976" id="FNanchor_24_976"></a><a href="#Footnote_24_976" class="fnanchor">[24]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_131" id="Page_131">[131]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wer süht dann nich uut siinen Nücken</span><br /> +De Lehr' un Wiisheet faarts düürblicken?<br /> +Dat he't sau inkleed laut't man gaunen:<br /> +Jedweddereene kann't verstaunen. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Heft viel nau in'n Sack behaulen,</span><br /> +De sind tofruaren bi den kaulen<br /> +Decemberwier; man sau to seggen,<br /> +Schiöl't se all'nhand auck wual updeggen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In'n Winter, wann et früst un schniit,</span><br /> +Geht he nich geeren alltowiit;<br /> +Dann maakt he Leeder, platt un hauge,<br /> +To Stüür un Wiir der Brannwiensplauge.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un Auwends mag he dann sau geeren</span><br /> +En Stündken offern, un belehren<br /> +De Lüüe uäwer de Geschichten<br /> +Der Mässigkeit, un eere Plichten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man wann wi Suomers gah't landdaagen<a name="FNanchor_25_977" id="FNanchor_25_977"></a><a href="#Footnote_25_977" class="fnanchor">[25]</a>,</span><br /> +Na Aeuse, Wieksborg<a name="FNanchor_26_978" id="FNanchor_26_978"></a><a href="#Footnote_26_978" class="fnanchor">[26]</a>, Darum, Hagen,<br /> +Is Seling alltiidt an der Spitze,<br /> +Trotz Riegen, Wiind un Sünnenhitze;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un löpt den ganzen Weg to Foote,</span><br /> +Un küürt, und singt, dat em de Stroote<a name="FNanchor_27_979" id="FNanchor_27_979"></a><a href="#Footnote_27_979" class="fnanchor">[27]</a><br /> +Tolest ganz heeser werd. Ick meene,<br /> +De Minske heft Quecksülwerbeene.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick hebb't, dat segg' ick aune Praulen,</span><br /> +Al met Man'cheenen uut e haulen;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_132" id="Page_132">[132]</a></span>Man met den Heeren is't to schwiie<a name="FNanchor_28_980" id="FNanchor_28_980"></a><a href="#Footnote_28_980" class="fnanchor">[28]</a>,<br /> +Strickt he voran, kann Nümmes miie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un seh' wi'n up den Spinnefesten</span><br /> +Umzingelt van den lütken Gästen,<br /> +De Wedde spinn't, un fröhlick singet,<br /> +Un em de vullen Spoolen bringet;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wahrhaftig, et is to bewünnern,</span><br /> +Wat he dann nüüdlick met den Kinnern<br /> +To Wierke geht... Jau sunder Traunen<br /> +Kann Nümmens van den Festen gaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann geht 't em recht na der Fissen,</span><br /> +Dann dregget he de schwarten Müssen,<br /> +Wual duusentmal ... O leewen Lüüe!<br /> +Kuomt, seht — un bringt 'ne Baate<a name="FNanchor_29_981" id="FNanchor_29_981"></a><a href="#Footnote_29_981" class="fnanchor">[29]</a> miie. — — —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In Summa, he is unverdreetlick</span><br /> +To allen Gooen; unermöödlick<br /> +Richt't Alles he in't Wierk, wat fligget<a name="FNanchor_30_982" id="FNanchor_30_982"></a><a href="#Footnote_30_982" class="fnanchor">[30]</a><br /> +Un siinen Neigsten deent un digget<a name="FNanchor_31_983" id="FNanchor_31_983"></a><a href="#Footnote_31_983" class="fnanchor">[31]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;"><b>Vivat!</b> Et liewen de Trabanten</span><br /> +Des grauten Mässigkeitsgesandten;<br /> +Daarto gehäärt, dat segg' ick ju,<br /> +Vor Allen <b>Caplaun Matthew</b>.<a name="FNanchor_A_984" id="FNanchor_A_984"></a><a href="#Footnote_A_984" class="fnanchor">[A]</a><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He heft veel Gooes daun siin Liewen,</span><br /> +D'rüm werd em Gatt de Kroone giewen;<br /> +Dach bidde wi den leewen Heeren,<br /> +He laut'n hier nau lange geweeren.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_953" id="Footnote_1_953"></a><a href="#FNanchor_1_953"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">elennige wualfeil</em>: überaus wohlfeil.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_954" id="Footnote_2_954"></a><a href="#FNanchor_2_954"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">'t Naaste</em>: das Nächste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_955" id="Footnote_3_955"></a><a href="#FNanchor_3_955"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">tohaupe stüsselt</em>: zusammen gestoppelt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_956" id="Footnote_4_956"></a><a href="#FNanchor_4_956"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">versööken</em>: ersuchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_957" id="Footnote_5_957"></a><a href="#FNanchor_5_957"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: geringe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_958" id="Footnote_6_958"></a><a href="#FNanchor_6_958"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Klapp</em>: Umschlag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_959" id="Footnote_7_959"></a><a href="#FNanchor_7_959"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">'n Oortdaaler</em>: ¼ Thaler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_960" id="Footnote_8_960"></a><a href="#FNanchor_8_960"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">enkel</em>: lauter, blos.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_961" id="Footnote_9_961"></a><a href="#FNanchor_9_961"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">enkelt</em>: einzelnes.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_962" id="Footnote_10_962"></a><a href="#FNanchor_10_962"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Marketschregger</em>: Bänkelsänger.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_963" id="Footnote_11_963"></a><a href="#FNanchor_11_963"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">eesk</em>: häßlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_964" id="Footnote_12_964"></a><a href="#FNanchor_12_964"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">rööterig</em>: rußig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_965" id="Footnote_13_965"></a><a href="#FNanchor_13_965"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">verlieen</em>: vergangen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_966" id="Footnote_14_966"></a><a href="#FNanchor_14_966"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">up'n Tuage</em>: auf der Reise.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_967" id="Footnote_15_967"></a><a href="#FNanchor_15_967"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Tööf es</em>: warte nur, Geduld.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_968" id="Footnote_16_968"></a><a href="#FNanchor_16_968"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">Austermaul</em>: Lärm.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_969" id="Footnote_17_969"></a><a href="#FNanchor_17_969"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">fuule</em>: schmutzige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_970" id="Footnote_18_970"></a><a href="#FNanchor_18_970"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Wiise</em>: Melodie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_971" id="Footnote_19_971"></a><a href="#FNanchor_19_971"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">diiger</em>: überaus.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_972" id="Footnote_20_972"></a><a href="#FNanchor_20_972"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">elennige niederträchtig</em>: überaus herablassend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_973" id="Footnote_21_973"></a><a href="#FNanchor_21_973"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">nich allstobiister</em>: nicht sonderlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_974" id="Footnote_22_974"></a><a href="#FNanchor_22_974"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: dennoch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_975" id="Footnote_23_975"></a><a href="#FNanchor_23_975"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Kroose</em>: Kruge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_976" id="Footnote_24_976"></a><a href="#FNanchor_24_976"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">klowwen</em>: kratzen, reiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_977" id="Footnote_25_977"></a><a href="#FNanchor_25_977"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">landdaagen gaun</em>: lustwandeln</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_978" id="Footnote_26_978"></a><a href="#FNanchor_26_978"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">Wieksborg</em>: Wittekindsburg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_979" id="Footnote_27_979"></a><a href="#FNanchor_27_979"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">Stroote</em>: Kehle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_980" id="Footnote_28_980"></a><a href="#FNanchor_28_980"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">to schwiie</em>: zu arg.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_981" id="Footnote_29_981"></a><a href="#FNanchor_29_981"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Baate</em>: Gabe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_982" id="Footnote_30_982"></a><a href="#FNanchor_30_982"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">fligget</em>: nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_983" id="Footnote_31_983"></a><a href="#FNanchor_31_983"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">digget</em>: gedeiht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_984" id="Footnote_A_984"></a><a href="#FNanchor_A_984"><span class="label">[A]</span></a> sprich Mätt'ju.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_133" id="Page_133">[133]</a></span></p> + + + +<h2><a name="Schneidria" id="Schneidria"></a>Schneidria.</h2> + +<p>Ick fröög düsser Daage es 'n aulen Buuren Schniider, de +met siine Gesellens bi'n Megger to ... up'n Diske satt, daar se +auck Tüüg na'r jetzigen niggesten Moode neggeden, af he na wual 'n +echten ehrdaagsken Buuren Sönndaagesrock toschniieen kiöne: Dat +schall wual wahr sienen, siä he, dann 'k bin al mannig Jahr bi +der Nauteln wiesen, as Ji mi an der griisen Platten wual ansehnen +kiönet; dat was na'n kleidsam Stücke Aarbeit, daar me Kunst +un Simmelatione to ansetten moste un'r siin Liewe lank Frööde +anne harr, wann me se'r 's Sönndaages met na'r Kierken gaunen +sag un se'r'n statiösen dreetimpeden Hoot bi uppe harren; un +ick will man seggen, dau sag de Buur nau na Wat uut, dat'r +miiner Meenunge nau, 'n hüütig Kawelier nich anne denken kann. +Man bi eerer jetzigen Dragt scholl me vorwahr baule nich recht +mehr wieten, af se Stadtheerens af Buuren sind, wann de Küürerigge +se nich verrööe. Ick fröög de Gesellens, af se 't sick auck +wual getrüwweden? man de menden van je-nei; dann se kinneden +de aulen Drägte nich mehr un't si vor eere Professione auck wual +sau leige nich, dat söcke Röcke, de'r wual 'n paar Minskenliewedaage +uuthaulen konnt hebben, un wat'r süß an to häärt harr, +uut'r Welt si, dann nu konn'r dach 'n ganz Regiment Schniiders +bestaunen, waar't süß wual Een' of Twee harren doonen konnt. +Uuse Herrgatt mogt 'r dach'n Insehn to hebben, dat de aulen +Mooden nich wier vor'n Dag kweimen, dat woll'n bedrööwet +Hartegelag<a name="FNanchor_1_985" id="FNanchor_1_985"></a><a href="#Footnote_1_985" class="fnanchor">[1]</a> vor de aarmen Schniiders afgiewen. Man ick mende, +'t konne sick dach auck wual gebüüren; dann de hüütigen bequeimen +Jassen, de se Pallitots heetet, säugen, wann he recht maaket siien, +al baule nett<a name="FNanchor_2_986" id="FNanchor_2_986"></a><a href="#Footnote_2_986" class="fnanchor">[2]</a> wier sau uut un 'r häärde wual wiiders Nicks to, +as 'n dreetimpeden Hoot, un mansiesterne korte Bücksens, dann si +<span class="pagenum"><a name="Page_134" id="Page_134">[134]</a></span>de Putze<a name="FNanchor_3_987" id="FNanchor_3_987"></a><a href="#Footnote_3_987" class="fnanchor">[3]</a> faarts ree. 'n Jeddereene mot't sick hüütiges Daages +gefallen lauten, dat bi den vielen Niggen auck vull van den gooen +aulen Trante wier upkümmt, waarümme schollen'r de Schniiders +jüst alleine uäwerscheeten?</p> + +<p>'t is allbekannt, dat de Schniiders alltiidt geeren wat voraf +hebben willt. Dat heft na miiner Meenunge siinen Grund daarinne, +dat se, aparte up'n Duärpern in haugen Ansehn staaet, sawual +bi'n Buuren as bi de Kauplüüe; dann de Buur leggt sick +nin Stücke Tüüges to, of he nimmt'n to Raae un de Kaupmann +to'r Baate, un deswiegen haulet se 'ne alle Beede geeren to Fründe, +un bi de Dansseriggen mot de Schniider allebatt de Eerste sien, +dann he mot vordanssen. Se rieket sick auck met to de Künstlers +un dat sind se auck, dann wann se nine Schelme sind, kiönet se +uut fiif Iälen Laaken<a name="FNanchor_4_988" id="FNanchor_4_988"></a><a href="#Footnote_4_988" class="fnanchor">[4]</a> wual'n Paar Handsken maaken un dann +blift'r nau na wual 'n rieken'n Schniiderfliicken uäwer. —</p> + +<p>Nu, ick mag't wual liien, wann'n geleerd Minske, Jedder in +siiner Aart, wat up sick hält un sick tämmt<a name="FNanchor_5_989" id="FNanchor_5_989"></a><a href="#Footnote_5_989" class="fnanchor">[5]</a> sau goot he kann, +waar't sick ichtens met Schicke anbringen lätt; man hen un wier +verstiiget se sick auck wual es, as't de De, daar ick van vertellen +will, auck dää.</p> + +<p>In der Tiidt as de lesten Franzoosen uut Hamborg aftröcken, +was ick Adgedante bi'n Platzkummedanten to Ossenbrügge, den +gooen aulen Obersten v. D., de in siinen jungen Jahren de Welt +auck sau wat ümme de Ahren schlaagen harr un nu as Kummedante +up 'r schmööen<a name="FNanchor_6_990" id="FNanchor_6_990"></a><a href="#Footnote_6_990" class="fnanchor">[6]</a> Liiftucht satt. Eenes Daages kwam 'r 'ne +Riige K'rnoonen un Pulwerwaagens, de nich in der Stadt bliiwen +droften un 'ne Verrelstunne buutens der Paarten trecken mosten. +De Kummedante woll de uut allen Lännern tohaupe haalden fransken +K'rnoonen bekiiken un ick un de däg'lke Or'nanz mosten miie; +<span class="pagenum"><a name="Page_135" id="Page_135">[135]</a></span>dann he höölt streff un faste bi den aulen Trante un gönk nich'n +Trett in der Muldeerunge uut'n Huuse, of de Or'nanz moste +achter em an, un wann 't auck man in't neigeste Nauberhuus, of +na'n Klubb was. As wi uut'r Stadt wöören, tratt de Or'nanz +met jeddern Trette hällekens<a name="FNanchor_7_991" id="FNanchor_7_991"></a><a href="#Footnote_7_991" class="fnanchor">[7]</a> 'n Lütk rüümer uut, dat he't baule +wünn, dat he met us in eener Riige gönk, dann he was niisgierig +un woll to siiner Belehrunge auck wual geeren lustern, wat wi us +'n anner van de Ümmestände, de wi bekiiken göngen, to vertellen +harren. As de Oberste dat mierkede, fröög he 'ne: Was ist er? +»'n Kleidermacher,« anwerde der verfehrde S'ldaute. So, so, siä de +Oberste, also ein Schneider nach meiner Mundart; ich weiß es +wohl, daß die gern vornehm thun und es lieben, sich über ihren +Stand zu erheben; da er aber jetzt gemeiner Soldat ist und nicht +bei seiner Nadel und seinen Mitgesellen, so bleibt er reglementsmäßig +sechs Schritte hinter uns. Verstanden?.. Dat harr he +wiege un most'r sick in e giewen, af he gliik wual bi sick denken +mogte, »<em class="gesperrt">Hauffarth mot Twank liien</em>;« man mi duchte +faarts, uut den Keerl scholl na wual wat weeren, dann'r sitte +dach 'ne haugstriiwske Natuur inne.</p> + +<p>De Schniider regeerde sick auck nütte goot un bedachte den +Spriöke:</p> + +<p class="poem"> +»Hest 't man eerst bes to 'n Kapraul e bracht,<br /> +Stehst 'e up'r Treppen to'r häug'sten Macht. —«<br /> +</p> + +<p>un bi siiner Anstelligheet hölp he sick auck wenner sau faart, dat +he baule bes to 'n Schersanten upsteig.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_985" id="Footnote_1_985"></a><a href="#FNanchor_1_985"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Hartegelag</em>: Herzeleid.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_986" id="Footnote_2_986"></a><a href="#FNanchor_2_986"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: eben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_987" id="Footnote_3_987"></a><a href="#FNanchor_3_987"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Putze</em>: Spaß, Posse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_988" id="Footnote_4_988"></a><a href="#FNanchor_4_988"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Laaken</em>: Tuch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_989" id="Footnote_5_989"></a><a href="#FNanchor_5_989"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">tämmt</em>: brüstet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_990" id="Footnote_6_990"></a><a href="#FNanchor_6_990"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">schmööen</em>: gemächlichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_991" id="Footnote_7_991"></a><a href="#FNanchor_7_991"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">hällekens</em>: unvermerkt.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_136" id="Page_136">[136]</a></span></p> + +<h2><a name="Schniiders" id="Schniiders"></a>Bekümmernisse un Traust der Schniiders.</h2> + +<p>'n Schniider, de auck up siine Wiise aart<a name="FNanchor_1_992" id="FNanchor_1_992"></a><a href="#Footnote_1_992" class="fnanchor">[1]</a> schriftgeleert was, +un af un an in der Uulenflucht de Schnüüfkenniäsen wual es in +Bööker, Zeitungen un't Pariiser Moode Journal stöök un't herneigest +achter der blanken Scheeren wiider versimmeleerde, harr up +siiner Kaamern 'ne Afbeldunge Sünte Peters, des Hiemelspäärtners +hangen, daar schreif he unner:</p> + +<p class="poem"> +Sintdeß se met'r Haagenschiär'<a name="FNanchor_2_993" id="FNanchor_2_993"></a><a href="#Footnote_2_993" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Beschnii't de Schriften un de Leer',<br /> +Darmet de Welt nich to geleert<br /> +Un de Bööker nich to dicke weer't, —<br /> +Un alle Mauten krempet in,<br /> +Is up'r Welt nich mehr goot sien;<br /> +Drüm kehr' ick aarme Schniiderken<br /> +Miin Harte na den Hiemel hen,<br /> +Daar schiöl't, na allen Augenschien, —<br /> +Na wual de aulen Mooden sien;<br /> +Dann Petrus drägt na jüst sau'n Kleid,<br /> +As ehrdaags un van Ewigkeit,<br /> +Van achter<a name="FNanchor_3_994" id="FNanchor_3_994"></a><a href="#Footnote_3_994" class="fnanchor">[3]</a> ruum, un auck van vüür<a name="FNanchor_4_995" id="FNanchor_4_995"></a><a href="#Footnote_4_995" class="fnanchor">[4]</a><br /> +In Faulen; — siinen Casimir. —<br /> +In'n Hiemel ding't s' auck wual nich sehr<br /> +Up eene Iäle minn of mehr;<br /> +Bruukt se to saunen Rock twuälf Stock<a name="FNanchor_5_996" id="FNanchor_5_996"></a><a href="#Footnote_5_996" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Is een' vor 'n Meister Ziegenbock;<br /> +Daar kann me na 'n eerlick Mann<br /> +Bi sien, un sülw'st wat trecken an.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_992" id="Footnote_1_992"></a><a href="#FNanchor_1_992"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">aart</em>: einigermaaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_993" id="Footnote_2_993"></a><a href="#FNanchor_2_993"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Haagenschiäre</em>: Heckenscheere.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_994" id="Footnote_3_994"></a><a href="#FNanchor_3_994"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">achter</em>: hinten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_995" id="Footnote_4_995"></a><a href="#FNanchor_4_995"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">vüür</em>: vorn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_996" id="Footnote_5_996"></a><a href="#FNanchor_5_996"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Stock</em>: Elle.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_137" id="Page_137">[137]</a></span></p> + +<h2><a name="Truegge_Schuett" id="Truegge_Schuett"></a>Trügge Schütt<a name="FNanchor_1_997" id="FNanchor_1_997"></a><a href="#Footnote_1_997" class="fnanchor">[1]</a>!<a name="FNanchor_2_998" id="FNanchor_2_998"></a><a href="#Footnote_2_998" class="fnanchor">[2]</a> d. i. Berichtigung.</h2> + +<p>In der eersten Nummer der »Erholungsstunden« van düssen +Jahre liäse wi 'ne Legende<a name="FNanchor_3_999" id="FNanchor_3_999"></a><a href="#Footnote_3_999" class="fnanchor">[3]</a> met der Uäwerschrift: »<em class="gesperrt">de Bestor +to Achelrien</em>,« de up düsse Gemeente abers nich n liiket<a name="FNanchor_4_1000" id="FNanchor_4_1000"></a><a href="#Footnote_4_1000" class="fnanchor">[4]</a>.</p> + +<p>De evangeel'ske Kierkengemeente to Bistrup (Bissendorff) is +unner der Regeerunge des Biskups Franz Wilhelm stiftet wooren, +un scholl in Folge der ümmerwährenden Capitulation den Katholiken +de Kierke to Bistrup, den Evangeel'sken daar 'n tiigen de +Kapelle to Stockum in e rüümet weeren. Wiilen abers de v. Wenge +<span class="pagenum"><a name="Page_138" id="Page_138">[138]</a></span>un v. Fullen to Stockum den Evangeeel'sken de Kapelle nich uutkeeren +wollen, de auck to lütk was, sau wöörd düssen verstaadet, +to'r Achelrieen, tüsken Bistrup un Stockum, up Markengründen, +de to düssen Behoef deels an e kaft, deels schonken, deels uut e +tuusket wöören, ene nigge Kierke, Pastoraut un Kösterigge up +eere eegenen Kösten to bowwen. Eerst wöörd'r vor 'n Nautbehelp +'ne lütke Kapelle up e richtet un to Anfange des 18den Jahrhunderts, +unner der Regeerunge des Förstbiskups Eernst August <span class="antiqua">II.</span>, +de jetzige schäune Kierke bowwet.</p> + +<p>Et is nowwe nautowiisen, dat to'r Achelrieen bes up'n hüütigen +Dag man teggen P'stööre wiesen sind, nämlick:</p> + +<p>1. Christoph Wöbeking<a name="FNanchor_A_1003" id="FNanchor_A_1003"></a><a href="#Footnote_A_1003" class="fnanchor">[A]</a>, van 1628 bes 1688; de siiner +lütken Heerde in den Verfolgungsjahren van 1628 bes 1631 dat +Waart des Heeren 's Nachts in Wäldern un Feldern trüülicke +verkündigede, wat auck unner siiner Afbeldunge, de in der Kierken +bi'n Preddigestoole hänkt, to liäsen is.</p> + +<p>2. Hermann Christian Wöbeking, (des eersten Suöhne) van +1688-1708.</p> + +<p>3. Christoph Heinrich Dunker, van 1709-1711. (daarup +was'r 'ne sessjährige Vacanz).</p> + +<p>4. Heinrich Gottfried Braune, 1717.</p> + +<p>5. Friedrich Heinrich Henzen, van 1718-1731. (dankede +friiwillig af.)</p> + +<p>6. Hermann Heinrich Sextro, van 1731-1746. Düsse +Heere wöörd den 7den September 1746 bi hellen Daage in der +Pastoraut van eenen dungenen Meuchelmäärner daut e schuaten, +wat auck up eenen in der Kierken bi'n Altaare up e richteden +Denksteene to liäsen is.</p> + +<p>7. Johann Heye<a name="FNanchor_B_1004" id="FNanchor_B_1004"></a><a href="#Footnote_B_1004" class="fnanchor">[B]</a>, van 1747-1791.</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_139" id="Page_139">[139]</a></span></p> + +<p>8. Heinrich Wilhelm Lyra<a name="FNanchor_C_1005" id="FNanchor_C_1005"></a><a href="#Footnote_C_1005" class="fnanchor">[C]</a>, van 1792—1806.</p> + +<p>9. Gottlieb Leberecht Schledehaus, van 1807—1821.</p> + +<p>10. Joh. Arn. Christ. Heinr. Varenhorst, sint 1818 Cooperator, +un na den Afliewen des Vorgaunden, P'stoor bes up den +hüütigen Dag; man daar is nich eene manken, de met'n Draakel, +of met'n ††† in'n Bunde staun, of en ichtens wat to danken +hatt harre. Auck sind düsse Heerens alltohaupe met Uutnahme +des 6ten<a name="FNanchor_D_1006" id="FNanchor_D_1006"></a><a href="#Footnote_D_1006" class="fnanchor">[D]</a> un des Lesten, de nau in'n Liewen is, eenes sanft +un siäligen natüürlicken Daaes stuorwen.</p> + +<p>De Legende passet deswiegen nich up de Achelrieesken P'stöörs.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_997" id="Footnote_1_997"></a><a href="#FNanchor_1_997"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">'n Schütt</em>: ein junges Rind.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_998" id="Footnote_2_998"></a><a href="#FNanchor_2_998"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Trügge Schütt</em>: (Sprichw.) Zurück du Rindvieh; <span class="antiqua">retrocede</span>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_999" id="Footnote_3_999"></a><a href="#FNanchor_3_999"><span class="label">[3]</span></a> Die Legende lautete folgendermaaßen: »<i class="gesperrt">De Bestor to Achelrien</i>.« +Et was der eenmal en Bestor in Achelrien, de was man ganz arm, as he +nach Achelrien henkam. Aber dat dürde nich lange, da wörd he mechtige +riek. Dat kam sau. He stellde des Dönnerdaages Aubens enen Pott up dat +Für unner den Schattsteen — aber nich anners, as des Donnersdaages Aubens +—, un det annern Muarens was de Pott ganz vull Gold. Dat schall +em en fürger Drakel bracht hebben, de des Nachts ganz schlie, schlie dür den +Schattsteen kweim, un ut sienen Halse dat Gold in den Pott spiede. Ens +woll de Bestor et sehn, wau de Drakel dat makede, un he keik dür de Stuabendür. +Dat sag aber de Drakel, un spiede em twee glöönige Kugeln in de +Bost. De Lüe fünen em det annern Muarens daut in de Stuaben liggen, +un em was dat Knick bruaken. +</p> +<p> +Wie die Erzählung selbst, sind auch die Construction und Orthographie +falsch. Ich würde etwa so geschrieben haben: +</p> +<p> +'r was es'n P'stoor to'r Achelrieen, de was bloodske aarm, as he na'r Achelrieen +kwam; man et duurde nich lange, dat he mächtige riik wöörd. Dat +schall sau togaunen sien: He settede's Dönnerdaages Auwends 'n Pott +up't Füürheerd unner'n Schattsteen, — man, wual to begriipen, schlichtens's +Dönnerdaages Auwends —, dann was's annern Muarens de Pott heel vull +van Golde. Dat schall em 'n füürig Draakel e bracht (todriegen) hebben, +de's Nachtens ganz schliie, schliie düür den Schattsteen kwam, un dat Gold +uut siinen Halse in den Pott spiggede. Ens woll de P'stoor auck es seh'n, +wo de Draakel dat bedriewe un keik düür de Stuawendüüre. Man de Draakel +saug et un spiggede em twee glöönige Kuugeln in de Bost. Des annern +Muarens fäunen de Lüüe den P'stooren daut in'r Stuawen liggen; dat +Knick was em awe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1000" id="Footnote_4_1000"></a><a href="#FNanchor_4_1000"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">liiket</em>: paßt, zutrifft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1001" id="Footnote_5_1001"></a><a href="#FNanchor_5_1001"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">niederträchtigen</em>: herablassenden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1002" id="Footnote_6_1002"></a><a href="#FNanchor_6_1002"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">allerwelts-fründlicken</em>: gegen Jedermann freundlichen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1003" id="Footnote_A_1003"></a><a href="#FNanchor_A_1003"><span class="label">[A]</span></a> <span class="antiqua">fundator et pastor prim. ecclesiae A. C. Bissendorpensis.</span></p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1004" id="Footnote_B_1004"></a><a href="#FNanchor_B_1004"><span class="label">[B]</span></a> De P'stoor Heye was eene van de aulen niederträchtigen<a name="FNanchor_5_1001" id="FNanchor_5_1001"></a><a href="#Footnote_5_1001" class="fnanchor">[5]</a>, allerwelts-fründlicken<a name="FNanchor_6_1002" id="FNanchor_6_1002"></a><a href="#Footnote_6_1002" class="fnanchor">[6]</a> Schnackegeeren, daar se na maanig Dööntken van to vertellen +wietet. +</p> +<p> +Een's Uänerns lag he es in Hiemdsmowwen up'r Schrautdüüren, as'r +jüst 'n wacker Lüüt vorbi kwam, dat 'ne Ziegen in'n Stricke achter sick an tröck. +</p> +<p> +Tri-M'ri-Liesken, fröög he, waar biste met diiner Ziegen hen e wiesen? +Na'n Bucke, Heere, siä et. Wat hest du daarvor uutdoonen most, fröög de +P'stoor wiider. 'n halwen Oortsdaaler, siä dat Wicht. Ei, vor'n Düüwel, +dat is je wual 'ne lästerlicke Bedreegerigge, mende de P'stoor; wann wi met +uuser grauten Koh na'n Bullen leeet, dat kostet je man achteggen Penn'ge, wo +kann dat Bücken dann 'n halwen Oortsdaaler geelen? Dat kann wual sienen, +siä dat Lüüt, man up de Aart Saaken versteht he sick, ducht mi, wual nich +allstobiister, Heere; düt is auck 'ne fiinere Aarbeit.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_1005" id="Footnote_C_1005"></a><a href="#FNanchor_C_1005"><span class="label">[C]</span></a> Mein Vater.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_1006" id="Footnote_D_1006"></a><a href="#FNanchor_D_1006"><span class="label">[D]</span></a> <em class="gesperrt">Sextro</em> wurde, wie vorbemerkt, meuchlerisch erschossen.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_140" id="Page_140">[140]</a></span></p> + +<h2><a name="Emancipation" id="Emancipation"></a>Emancipation der Wiiwer.</h2> + +<p>Mi is'n Oort bekannt, daar vor'n Stiige Jahren baule alle +Bedeenungen in Fruuslüüe Händen wöören, un't gönk, de Dokter +schmiite! sau goot as'r to<a name="FNanchor_1_1007" id="FNanchor_1_1007"></a><a href="#Footnote_1_1007" class="fnanchor">[1]</a>.</p> + +<p>De Amtsbuaae was'n Fruusminske un hedde Buaaen-Engel. +De Baartputzer was'n Lüüt; et dröög siine Waarmwaaterbüssen +un de annern Reetskuppen unner der Schlippen un schrappede +Eene den Baart vorwahr bedierwer af, as wual mannig geleert +Baartschräpper, un hedde Putz-Katrine. De Breefdrieger un +Daaenbidder was'n Fruusminske un hedde Elsebeen. De Kuulengriäwer<a name="FNanchor_2_1008" id="FNanchor_2_1008"></a><a href="#Footnote_2_1008" class="fnanchor">[2]</a> +was'n aunmächtigen Spucht un harr'n Uuthelper, +dat was siine Fruwwe. De Amtsfüürbööter was'n Fruusminske +un hedde Rudolphiske, un de aule Beckerske was Baaemoor un +Wuöstestöpperske togliik un verstönd eer Handwierk in allen Deelen +sau goot as ichtens Eene. De Nachtwiäker was stuorwen un +harr'n junk Wiif naulauten, dat'ne Tiidtlank na des Mannes +Daae den Denst versaug. Man as't kort'r nau wier friggede, +most't de Bedeenunge upgiewen; dann de junge Keerl woll's +Nachts nich alleine in'n Bedde liggen un mogte auck wual bange +sienen, dat de Wahrwulf se es to packen kreige un in't Been beite.</p> + +<p>Ick hewwe vor'n Düssen auck 'ne Fruwwe kinnet, de met +allerhande Iisenwaare handelde, un eere Geschäftsreesen alle veer +Jahrstiien sülwenst maakede. Dat dää se to Pierde af, daar se +sick nich't Minnste ümme Gaddes Wier af Unnewier bi kümmerde; +dann't was'n rechten Draguuner un konn ju dat rechte Been +jüst sau goot uäwer den haugen Mantelsack schlaunen, as de beste +lanksplietene Gar'rüüter.</p> + +<p>Un waviele hebb't'r sick nich auck in'n lesten Kriige met herümme +katzebalget? Allen Respect vor de!..</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_141" id="Page_141">[141]</a></span></p> + +<p>Kurzum, de Wiiwer sind begriipsamer van Natuur as'n de +inbellsken, verbolgenen Männer geeren togestönnen.</p> + +<p>Unner de Saake deelet se't sülweste Geschick met de aarmen verfolgeden +Juden, de na miiner Meenunge jüst sau goot van uusen +leewen Herrngatt to Gnaaden beroopen un schlichtens daarümme vor +leiger gellet un leiger sien müüget, wiilens se van je hier van de +Kristen bedrücket, un sau e stellet wiesen sind, dat se sick stännig 't +Leigste in te Mööte to sehnen hatt hebbet, un dat settet uäwerall leige +Bloot ... De Wiiwer hebb't vorwahr wual to mehr Geschick, +as to fittken un to fiägen, wann wi misgünnigen Mannslüüe +se'r man bifälliger met gewehren lauten un vull vor ansehnen +wollen; se willt vorwahr wual tiigen us an striiwen un ankeffen +un hebb't us van aulen Tiien hier al wual in vielen Deelen +mehr up'n Stock doonen un to raaen un to verknuusen upgiewen +konnt, as us lüstede un leef was; deswiegen segge mi es Eene, +dat se nich vullenkuomen riip to'r Emancipation e sieen.</p> + +<hr class="tb" /> + +<p>Wiiwer un Gäuse hebb't eeren eegenen Kopp; se richtet almangsens +wat uut, dat de Düüwel sick nich getrüwwet.</p> + +<p class="right"> +(<cite class="gesperrt">Sprw.</cite>)<br /> +</p> +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1007" id="Footnote_1_1007"></a><a href="#FNanchor_1_1007"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">sau goot as'r to</em>: sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1008" id="Footnote_2_1008"></a><a href="#FNanchor_2_1008"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Kuulengriäwer</em>: Todtengräber.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_142" id="Page_142">[142]</a></span></p> + +<h2><a name="Pracher" id="Pracher"></a>Pracher-Hauffarth.</h2> + +<p>'N'er bloodsk'aarmen Buurenfruwwe was de Mann af e +stuorwen un se woll'ne dach auck geeren sau goot in der Daaenkisten +upfliggen<a name="FNanchor_1_1009" id="FNanchor_1_1009"></a><a href="#Footnote_1_1009" class="fnanchor">[1]</a> as se ichtens konn. Se raakede eere aulen +Klüngeln un Fudden uut'n eene un funßelde sick de besten Plünnen'r +uut, man daar was leider Gattes nich Eeene manken, de'r +graut e noog to was, dat se'r'n <em class="gesperrt">ganz</em> Hiemdekleid<a name="FNanchor_2_1010" id="FNanchor_2_1010"></a><a href="#Footnote_2_1010" class="fnanchor">[2]</a> vor eeren +Siäligen uut to kriigen sag. Bi söcke Ümmestände helpet sick de +Aarmoot'r miie, dat se man'n half Hiemdekleid torechte schniidert, +dat den Liichnam in der Daaenkisten man blauts van Buawen +to bedecket, unners<a name="FNanchor_3_1011" id="FNanchor_3_1011"></a><a href="#Footnote_3_1011" class="fnanchor">[3]</a> he van Achter to<a name="FNanchor_4_1012" id="FNanchor_4_1012"></a><a href="#Footnote_4_1012" class="fnanchor">[4]</a> naaket blift. Dat aarme +Biedelwiif richtede't auck sau in un eer Siälige schall'r auck +wual nett sau goot un gerüst ümme schlaupen bes de hiemelske +Trumpette bläst, as wann he den fiinsten heelen<a name="FNanchor_5_1013" id="FNanchor_5_1013"></a><a href="#Footnote_5_1013" class="fnanchor">[5]</a> Daaenkittel an +e kriigen harre.</p> + +<p>'s Sönndaages na der Bestaaunge<a name="FNanchor_6_1014" id="FNanchor_6_1014"></a><a href="#Footnote_6_1014" class="fnanchor">[6]</a> gönk de Wettfruwwe +na'r Gatteskierken, daar de Heere jüst't Capittel van der Auferstehung +der Todten vor harr. As de P'stoor up'n Stool<a name="FNanchor_7_1015" id="FNanchor_7_1015"></a><a href="#Footnote_7_1015" class="fnanchor">[7]</a> kwam +un siine Schäupkes uäwerkeik, föllt em de Aulske, de van tovüüren<a name="FNanchor_8_1016" id="FNanchor_8_1016"></a><a href="#Footnote_8_1016" class="fnanchor">[8]</a> +nich allsto kiärksk wiesen was<a name="FNanchor_9_1017" id="FNanchor_9_1017"></a><a href="#Footnote_9_1017" class="fnanchor">[9]</a>, in'r Wiilen se nich allsto +goot up'n Fööten was, dann se harr sint'n lesten Kraume de +Duuren<a name="FNanchor_10_1018" id="FNanchor_10_1018"></a><a href="#Footnote_10_1018" class="fnanchor">[10]</a> an'n Beenen behaulen, un scholl auck wual met'n +Sönndaagestüüge nich to biister<a name="FNanchor_11_1019" id="FNanchor_11_1019"></a><a href="#Footnote_11_1019" class="fnanchor">[11]</a> bestellt sienen, faarts in de +<span class="pagenum"><a name="Page_143" id="Page_143">[143]</a></span>Augen, un he fröggede sick, dat se sau andächtig un wehmödig +up siine Wäärde lusterde, dat se'r an't Leste bi an to griinen +fönk. Dat gönk den Heeren sau an't Harte, dat he as he in +kwam faarts na der bedrööweden Leiddriägersken schickede un eer +seggen lööt, se mogte em dach es tosprieken.</p> + +<p>De Aulske, de wual mende, de P'stoor woll eer in eerer Aarmoot +'ne Frööde maaken un eer de Bestaaungesgebühren schenken, +lööp saufaarts na'r Weeme<a name="FNanchor_12_1020" id="FNanchor_12_1020"></a><a href="#Footnote_12_1020" class="fnanchor">[12]</a>; man na Söckes wat, daar se an e +dachte, schlöögen em alldach in 't Geheel de Audern nich, dann't +was auck Eeene van de De, daar dat aule Gesegg up liiket<a name="FNanchor_13_1021" id="FNanchor_13_1021"></a><a href="#Footnote_13_1021" class="fnanchor">[13]</a>: +Paapen Gierigkeit un Gattes Barmhartigkeit de duuret bes in +Ewigkeit, un de sick daarvor dann auck allmanngsens de Ehrentiitels +uutleggen lauten miötet. Dat raakede en abers wiider nich +un wann he bi söcke Geliegenheeden de bedrööwesten Wehklagten +lange noog met Gedult, as he siä, anelustert harr, was gemeeniglick +siin leste Waart: Nöömet mi wo ji willt, un wann ji mi +auck Pott heetet, man bliiwet mi met'n Liepel uut'n Meese, +segg'k ju!</p> + +<p>As he se vor sick lööt, sprack he se fründlick an un siä: Liebe +Frau, aus eurer Andacht und sichtbaren Betrübniß habe ich zu +meiner größten Freude wahrgenommen, daß ihr euern verstorbenen +Mann doch recht lieb gehabt haben müßet und daß euch sein +Hinscheiden in große Kümmerniß versetzt. Betrübt euch ferner +nicht; es war Gottes Fügung und sein Wille. Ihm ist jetzt wohl +in den Wohnungen der Seligen, wo kein Schmerz und keine Trübsal +ihn mehr treffen. So arm er hier auch war, so reich wird +Gott ihn dort machen, denn er war ein frommer Christ. Ich +hoffe, daß meine heutige Predigt euch Trost und Beruhigung gewährt +haben werde. Wenn die Seligen dereinst erwachen, werdet +ihr ihn da wiederfinden, wo das verlockende irdische Traumbild, +<span class="pagenum"><a name="Page_144" id="Page_144">[144]</a></span>der wahre lautere <em class="gesperrt">Communismus</em> verwirklicht und wir Alle +gleich sein werden; u. s. w.</p> + +<p>Dat was't jüst, entmodde em de Aulske, wat mi sau an't +Harte beit, dat dat wual nich sau uutkuomen schall; dann wann +miin siälge Jürgen nur siiner Kuulen wier vor'n Dag kümmt un +heft man 'n half Hiemdekleid anne un de Kohklittesken, de dach +wual iewen sau aarm sienen mag as icke, eer Joost'r met'n heelen +uutkrupt, wat willt dann de Lüüe wual seggen. Ick mot mi +baule daut schiämen, wann'k'r an denke; man wann mi uuse +Herrgatt 't Liiwent sau lange günnen scholl un ick 'n dann met +miine lammen Schuacken<a name="FNanchor_14_1022" id="FNanchor_14_1022"></a><a href="#Footnote_14_1022" class="fnanchor">[14]</a> man ichtens to packen kriigen kann, +will'k em dach sachte in't Ahr flispern: Jürgen, sabaule du in'n +Hiemel kümmst, daar wual al Viel uuser Aart Lüüe sienen schiölet +un se di, wann't wahr is, wat uuse Heer P'stoor mi'n Sönndaage +na diiner Bestaaunge siä: »<em class="gesperrt">Aarm odder riik, in'n +Hiemel is Alles gliik</em>,« — un daar harr he sa'n niggelk +Waart bi, dat na miinen Begriepe up Platt wual saviel heeten +scholl as: »<em class="gesperrt">Kumm un ett met us</em>« — dann auck an'n Disk +roopet, dann doo di man fründlick bedanken un segge du harrest +Liifpiine un mogtest van Daage Nicks, ick will di dann in uusen +eeren'n Hengelspotte, unnern Füürdooke wual stillkens wat to schulken<a name="FNanchor_15_1023" id="FNanchor_15_1023"></a><a href="#Footnote_15_1023" class="fnanchor">[15]</a> +dat du nich verschmachtest; man den Schimp doo mi dach +nich an, segg'k di, dat se sehet, dat du man 'n half Hiemdekleid +anne hest. Du bist je all' siin Liewe 'n klooken Fent e wiesen +un hest di jümmeran na wual to dreggen wüst, ick rieke met Gatt, +du läst di daar buawen auck nich heel verblüffen; schliik di man +all' in eene hen sau donne as du ichtens kannst met 'n Rüggen +an de Müüren hier un wann se di segget, dat du Halt maaken +schast, bliif'r dach met'n naakeden Meese faste anne staunen un +dregge di man nich; dann schall'r met Gatt nin Minske wat van +mierken, dat du man'n half Hiemdekleid anne hest un van achter +<span class="pagenum"><a name="Page_145" id="Page_145">[145]</a></span>to naaked bist; uuse leewe Herrgatt un siine Ümmelööpers mogden +süß man ganz töörensk weeren un jaagen di'r stump uut; dann +du weest wisse na wual uut'n Kinnerleersjahren, dat'r schriiwen +steht: wel nin hachtiid'lk Kleid anne heft, de mag daar nich +kuomen.</p> + +<p>De P'stoor schleik sick hällekens van dannen, dann he woll +der aulen Saabeltriine siin Lachen nich sehn lauten. Man ick +segge: dat mag me wual Pracherhauffarth, of »<em class="gesperrt">praule wi nich +miie, sin wi aarme Lüüe</em>« heeten.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1009" id="Footnote_1_1009"></a><a href="#FNanchor_1_1009"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">upfliggen</em>: ausstaffiren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1010" id="Footnote_2_1010"></a><a href="#FNanchor_2_1010"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Hiemdekleid</em>: Todtenhemde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1011" id="Footnote_3_1011"></a><a href="#FNanchor_3_1011"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">unners</em>: während, indeß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1012" id="Footnote_4_1012"></a><a href="#FNanchor_4_1012"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">van Achter to</em>: hinten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1013" id="Footnote_5_1013"></a><a href="#FNanchor_5_1013"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">heelen</em>: ganzen, vollständigen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1014" id="Footnote_6_1014"></a><a href="#FNanchor_6_1014"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Bestaaunge</em>: Beerdigung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1015" id="Footnote_7_1015"></a><a href="#FNanchor_7_1015"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Stool</em>: Kanzel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1016" id="Footnote_8_1016"></a><a href="#FNanchor_8_1016"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">van tovüüren</em>: sonst.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1017" id="Footnote_9_1017"></a><a href="#FNanchor_9_1017"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">nich allsto kiärks wiesen was</em>: eben keine fleißige Kirchenbesucherin +gewesen war.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1018" id="Footnote_10_1018"></a><a href="#FNanchor_10_1018"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Duuren</em>: Adergeschwülste.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1019" id="Footnote_11_1019"></a><a href="#FNanchor_11_1019"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">nich to biister</em>: nicht sonderlich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1020" id="Footnote_12_1020"></a><a href="#FNanchor_12_1020"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Weeme</em>: Pfarrerei, Wedum.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1021" id="Footnote_13_1021"></a><a href="#FNanchor_13_1021"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">liiket</em>: zutrifft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1022" id="Footnote_14_1022"></a><a href="#FNanchor_14_1022"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Schuaken</em>: Schenkel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1023" id="Footnote_15_1023"></a><a href="#FNanchor_15_1023"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">to schulken</em>: heimlich zu tragen.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Se_sind_sau_dumm_nich_mehr" id="Se_sind_sau_dumm_nich_mehr"></a>Se sind sau dumm nich mehr.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wual ehrdaages kreigen wi faaken to häären,</span><br /> +Dat de Schöppenstiäer dwaasige<a name="FNanchor_1_1024" id="FNanchor_1_1024"></a><a href="#Footnote_1_1024" class="fnanchor">[1]</a> Lüüe wöören,<br /> +Man is'r eerst Eene en paarmal uptuagen<a name="FNanchor_2_1025" id="FNanchor_2_1025"></a><a href="#Footnote_2_1025" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Gliiks werd'r auck allfaartan<a name="FNanchor_3_1026" id="FNanchor_3_1026"></a><a href="#Footnote_3_1026" class="fnanchor">[3]</a> en Huupen toluagen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dach upstunds werd mählick<a name="FNanchor_4_1027" id="FNanchor_4_1027"></a><a href="#Footnote_4_1027" class="fnanchor">[4]</a> de Minskheet wat klööker</span><br /> +Dat dooet de gooen Lehrmesters un Bööker,<br /> +De uäwerall wanket<a name="FNanchor_5_1028" id="FNanchor_5_1028"></a><a href="#Footnote_5_1028" class="fnanchor">[5]</a> un allwerts inkehret<br /> +Un Aulen un Jungen de Wietenskup lehret.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sintdessen passeer't daar auck diig're<a name="FNanchor_6_1029" id="FNanchor_6_1029"></a><a href="#Footnote_6_1029" class="fnanchor">[6]</a> Geschichten<a name="FNanchor_7_1030" id="FNanchor_7_1030"></a><a href="#Footnote_7_1030" class="fnanchor">[7]</a>;</span><br /> +Ick will ju van Daage man Eene berichten,<br /> +Dann schiöl' ji dach seggen, dat harr'k nich e ment,<br /> +Dat's' in Schöppenstädt sauwiet al raaket<a name="FNanchor_8_1031" id="FNanchor_8_1031"></a><a href="#Footnote_8_1031" class="fnanchor">[8]</a> send.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann me dat van'n Windbüül vertellen häärde,</span><br /> +Scholl me meenen dat't auch wual sau'n Daamelschnack<a name="FNanchor_9_1032" id="FNanchor_9_1032"></a><a href="#Footnote_9_1032" class="fnanchor">[9]</a> wööre;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_146" id="Page_146">[146]</a></span>Dach is et verweums<a name="FNanchor_10_1033" id="FNanchor_10_1033"></a><a href="#Footnote_10_1033" class="fnanchor">[10]</a> un wahrhaftig e scheenen,<br /> +Miin Suöh'n heft't met eegenen Augen ansehnen<a name="FNanchor_A_1086" id="FNanchor_A_1086"></a><a href="#Footnote_A_1086" class="fnanchor">[A]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Een Buur harr sess Gäuse, de woll he sick fetten<a name="FNanchor_11_1034" id="FNanchor_11_1034"></a><a href="#Footnote_11_1034" class="fnanchor">[11]</a>,</span><br /> +Drüm lööt he se in siinen Gausestall setten,<br /> +Dann woll he se schlachten un räukern un salten<br /> +Un ankuomen Winter den Kaul 'r met schmalten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se wöören nagraae al nett in 'n Tuage<a name="FNanchor_12_1035" id="FNanchor_12_1035"></a><a href="#Footnote_12_1035" class="fnanchor">[12]</a>,</span><br /> +Süh daar harr't den Buuren alldach<a name="FNanchor_13_1036" id="FNanchor_13_1036"></a><a href="#Footnote_13_1036" class="fnanchor">[13]</a> baul' bedruagen<br /> +Un wöör' em apartige leig'r<a name="FNanchor_14_1037" id="FNanchor_14_1037"></a><a href="#Footnote_14_1037" class="fnanchor">[14]</a> met gaunen,<br /> +Harr he'r nin vernüftiget Insehn to daunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een's Auwends siä d'Aulske: Ann'-M'rigge-Cathrine,</span><br /> +Wann du de Kohbeester hest foort un de Schwiine,<br /> +Dann gif auck den Gäusen wat in eeren Trag,<br /> +Uut'r ächtersten Balgen<a name="FNanchor_15_1038" id="FNanchor_15_1038"></a><a href="#Footnote_15_1038" class="fnanchor">[15]</a>, dat weest du dach.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man neffens<a name="FNanchor_16_1039" id="FNanchor_16_1039"></a><a href="#Footnote_16_1039" class="fnanchor">[16]</a> der Balgen, bi'n Waskelsteene<a name="FNanchor_17_1040" id="FNanchor_17_1040"></a><a href="#Footnote_17_1040" class="fnanchor">[17]</a>,</span><br /> +Daar stönd nau 'ne andre, dat was jüst sau eene,<br /> +Darin harren se Kliggen<a name="FNanchor_18_1041" id="FNanchor_18_1041"></a><a href="#Footnote_18_1041" class="fnanchor">[18]</a> un Brannewiensdrank<br /> +Vor de Fierken-Suuge<a name="FNanchor_19_1042" id="FNanchor_19_1042"></a><a href="#Footnote_19_1042" class="fnanchor">[19]</a> tosett't<a name="FNanchor_20_1043" id="FNanchor_20_1043"></a><a href="#Footnote_20_1043" class="fnanchor">[20]</a>, dann de was krank.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Des Naubers Jan-Hinnerk stönd achter<a name="FNanchor_21_1044" id="FNanchor_21_1044"></a><a href="#Footnote_21_1044" class="fnanchor">[21]</a> der Düüren,</span><br /> +De harr wat met Anne-M'ri-Triine to küüren<a name="FNanchor_22_1045" id="FNanchor_22_1045"></a><a href="#Footnote_22_1045" class="fnanchor">[22]</a>;<br /> +Se schnack'den en Präusken<a name="FNanchor_23_1046" id="FNanchor_23_1046"></a><a href="#Footnote_23_1046" class="fnanchor">[23]</a> van düt un van dat,<br /> +Met des greip dat Lüüt<a name="FNanchor_24_1047" id="FNanchor_24_1047"></a><a href="#Footnote_24_1047" class="fnanchor">[24]</a> in et unrechte Fatt.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_147" id="Page_147">[147]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Gäuse de lööten't sick nütte goot<a name="FNanchor_25_1048" id="FNanchor_25_1048"></a><a href="#Footnote_25_1048" class="fnanchor">[25]</a> schmecken,</span><br /> +Man baul' föngen s'an sick in'n Ströggsel to strecken,<br /> +Se tück'den<a name="FNanchor_26_1049" id="FNanchor_26_1049"></a><a href="#Footnote_26_1049" class="fnanchor">[26]</a> of wegg'den<a name="FNanchor_27_1050" id="FNanchor_27_1050"></a><a href="#Footnote_27_1050" class="fnanchor">[27]</a> nich Kopp un nich Been,<br /> +Dann se wöören verrecket, dat konn' me wual sehn. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et sprünk wier na'n Driibeen<a name="FNanchor_28_1051" id="FNanchor_28_1051"></a><a href="#Footnote_28_1051" class="fnanchor">[28]</a> un tröck siine Fissen<a name="FNanchor_29_1052" id="FNanchor_29_1052"></a><a href="#Footnote_29_1052" class="fnanchor">[29]</a>,</span><br /> +Man Mooder de lüünsk'de<a name="FNanchor_30_1053" id="FNanchor_30_1053"></a><a href="#Footnote_30_1053" class="fnanchor">[30]</a> un fönk an to gissen<a name="FNanchor_31_1054" id="FNanchor_31_1054"></a><a href="#Footnote_31_1054" class="fnanchor">[31]</a><br /> +Un konn sick nich biergen vor Niggelaut<a name="FNanchor_32_1055" id="FNanchor_32_1055"></a><a href="#Footnote_32_1055" class="fnanchor">[32]</a> un Niid,<br /> +Dann se dacht' manchs<a name="FNanchor_33_1056" id="FNanchor_33_1056"></a><a href="#Footnote_33_1056" class="fnanchor">[33]</a> nau geeren der aulen Tiid.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat woll di Jan-Hinnerk, ick konn't nich verstaunen?</span><br /> +De scholl mi de afschliet'nen Holsk'<a name="FNanchor_34_1057" id="FNanchor_34_1057"></a><a href="#Footnote_34_1057" class="fnanchor">[34]</a> wier upklaunen<a name="FNanchor_35_1058" id="FNanchor_35_1058"></a><a href="#Footnote_35_1058" class="fnanchor">[35]</a>.<br /> +Föllt'r nich auck sau'n Käärn van Sünt-Annen bito<a name="FNanchor_36_1059" id="FNanchor_36_1059"></a><a href="#Footnote_36_1059" class="fnanchor">[36]</a>?<br /> +Tüs<a name="FNanchor_37_1060" id="FNanchor_37_1060"></a><a href="#Footnote_37_1060" class="fnanchor">[37]</a>, hööt di vor de Jungens, et is na to froh!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat Lüüt harr's Muarens de Diösken toreet<a name="FNanchor_38_1061" id="FNanchor_38_1061"></a><a href="#Footnote_38_1061" class="fnanchor">[38]</a>.</span><br /> +Un'n uutspier'gen<a name="FNanchor_39_1062" id="FNanchor_39_1062"></a><a href="#Footnote_39_1062" class="fnanchor">[39]</a> Namiddag Brauddeege<a name="FNanchor_40_1063" id="FNanchor_40_1063"></a><a href="#Footnote_40_1063" class="fnanchor">[40]</a> kniäet,<br /> +Daarvan was et möö, 't konn Nicks mehr beschicken<br /> +Un fönk achter'n Wocken<a name="FNanchor_41_1064" id="FNanchor_41_1064"></a><a href="#Footnote_41_1064" class="fnanchor">[41]</a> all'batt<a name="FNanchor_42_1065" id="FNanchor_42_1065"></a><a href="#Footnote_42_1065" class="fnanchor">[42]</a> an to nicken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un haujahnd'<a name="FNanchor_43_1066" id="FNanchor_43_1066"></a><a href="#Footnote_43_1066" class="fnanchor">[43]</a>, un söcht'de<a name="FNanchor_44_1067" id="FNanchor_44_1067"></a><a href="#Footnote_44_1067" class="fnanchor">[44]</a>: O Jees, wat bin'k mööe!</span><br /> +Na'n Bedde gaun wöör' wual't Beste wat'k dääe;<br /> +Wat meene ji, Mooder, mogt' ick wual faarts<a name="FNanchor_45_1068" id="FNanchor_45_1068"></a><a href="#Footnote_45_1068" class="fnanchor">[45]</a> gaunen?<br /> +Dann konn'k Muaren froh saviel ehr wier upstaunen.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_148" id="Page_148">[148]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Aulske siä: Jau Lüüt, 't schleit wiss'<a name="FNanchor_46_1069" id="FNanchor_46_1069"></a><a href="#Footnote_46_1069" class="fnanchor">[46]</a> gliiks niigen,</span><br /> +Du magst wual voran gaun, ick hebb'r Nicks tiigen;<br /> +Dach kiek eerst na ens na de Kögge un Schwiine,<br /> +Dann bist'e auck goot ... Gooe Nacht, Ann'-M'ri-Triine!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Kögge un Schwiine de harr'n eer Genöögen,</span><br /> +Man bi den sess Gäusen daar gaf't wat to schwöögen<a name="FNanchor_47_1070" id="FNanchor_47_1070"></a><a href="#Footnote_47_1070" class="fnanchor">[47]</a>:<br /> +Wi bloodsk'aarmen Kinner, wau kuom' wi to Maute<a name="FNanchor_48_1071" id="FNanchor_48_1071"></a><a href="#Footnote_48_1071" class="fnanchor">[48]</a>!<br /> +O Jees-M'rigge-Joseph, de Gäuse sind daute. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat gönk uuser Aulsken düür Marck un düür Knuacken,</span><br /> +Se harr sick wual leewer de Haare uutluacken<a name="FNanchor_49_1072" id="FNanchor_49_1072"></a><a href="#Footnote_49_1072" class="fnanchor">[49]</a>;<br /> +Hier is niine Hülpe mehr, schregg'de de Fruu,<br /> +Wan kann't Een'n dach gaunen, wat maake wi nu?<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ach, Anne-M'ri-Triine, wann Vaader dat hääret,</span><br /> +Dann sin wi unglückelck, dann werd he verkehret,<br /> +Du weest wual, in'n Twiedunkeln nimmt he sick Eenen,<br /> +Wo he us dann todrink't, dat miöte wi sehnen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat Wicht siä: Ick will s'in'n Messe tokleggen<a name="FNanchor_50_1073" id="FNanchor_50_1073"></a><a href="#Footnote_50_1073" class="fnanchor">[50]</a>,</span><br /> +Dann schall'r nin Hahne of Hoon wier na kreggen,<br /> +Dann kiön' wi je seggen, de Voss harr' se haalt<br /> +Un wöör'r met ginten<a name="FNanchor_51_1074" id="FNanchor_51_1074"></a><a href="#Footnote_51_1074" class="fnanchor">[51]</a> to Bierge in dwaalt<a name="FNanchor_52_1075" id="FNanchor_52_1075"></a><a href="#Footnote_52_1075" class="fnanchor">[52]</a>.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat gawwe<a name="FNanchor_53_1076" id="FNanchor_53_1076"></a><a href="#Footnote_53_1076" class="fnanchor">[53]</a> Bedenksel geföllt wual der Aulen,</span><br /> +Dach woll se auck geeren de Fieren behaulen;<br /> +Kumm to Lüüt, un spööt di<a name="FNanchor_54_1077" id="FNanchor_54_1077"></a><a href="#Footnote_54_1077" class="fnanchor">[54]</a>, wi plückt' se eerst kahl<br /> +Un dann schmiit' wi se achter'et Huus in'n Aal<a name="FNanchor_55_1078" id="FNanchor_55_1078"></a><a href="#Footnote_55_1078" class="fnanchor">[55]</a>.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_149" id="Page_149">[149]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Met 'n Ümmesehn's harr'n se'r de Fieren afrieten</span><br /> +Un de Gäuse na'r Riige in de Meßkuhlen schmieten;<br /> +Dach harrt' eer de Schreck af dat Waater e daunen,<br /> +De Daaen wöör'n baul' alle sess' wier upstaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un mööken sau'n unwiis Spektaakel d'r buuten.</span><br /> +Dat de Huusheere upstönd un keik düür de Ruuten<a name="FNanchor_56_1079" id="FNanchor_56_1079"></a><a href="#Footnote_56_1079" class="fnanchor">[56]</a>:<br /> +O Mooder, kumm kiek es, de Droos schla' mi daut,<br /> +Daar stahet sess Gäuse splint'r naaked un blaut!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He harr'r nau nin Arg van, he harr nau nich spruaken:</span><br /> +Wer Düüwel heft den wual de Fieren uutluacken?<br /> +Stönd d'Aulske un M'ri-Triin' al bi em met Traunen<br /> +Un siäen, se woll'n man faarts Allens gestaunen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Geerd gaf sick up christlicke Wiise tofriäe</span><br /> +Un uäwerlegd' 'et sanftmöödig un siäe:<br /> +Schiöl't de naakeden Gäuse alldach nich verrecken<br /> +Miöt' wi'n wual tohaupe en'n Uäwr'rock antrecken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He lööp na'n Wandriiter<a name="FNanchor_57_1080" id="FNanchor_57_1080"></a><a href="#Footnote_57_1080" class="fnanchor">[57]</a> un haald'n End Laaken<a name="FNanchor_58_1081" id="FNanchor_58_1081"></a><a href="#Footnote_58_1081" class="fnanchor">[58]</a>,</span><br /> +Daar lööt he se Jacken un Bücksens<a name="FNanchor_59_1082" id="FNanchor_59_1082"></a><a href="#Footnote_59_1082" class="fnanchor">[59]</a> van maaken;<br /> +Daar pattket<a name="FNanchor_60_1083" id="FNanchor_60_1083"></a><a href="#Footnote_60_1083" class="fnanchor">[60]</a> se nu met un riiret<a name="FNanchor_61_1084" id="FNanchor_61_1084"></a><a href="#Footnote_61_1084" class="fnanchor">[61]</a> un schrewwet<a name="FNanchor_62_1085" id="FNanchor_62_1085"></a><a href="#Footnote_62_1085" class="fnanchor">[62]</a>,<br /> +Bes dat s'eere eegne Muldeerung wier hewwet.«<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1024" id="Footnote_1_1024"></a><a href="#FNanchor_1_1024"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">dwaasige</em>: einfältige, närrische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1025" id="Footnote_2_1025"></a><a href="#FNanchor_2_1025"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">uptuagen</em>: aufgezogen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1026" id="Footnote_3_1026"></a><a href="#FNanchor_3_1026"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">allfaartan</em>: ferner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1027" id="Footnote_4_1027"></a><a href="#FNanchor_4_1027"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">mählick</em>: allmählich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1028" id="Footnote_5_1028"></a><a href="#FNanchor_5_1028"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">wanket</em>: umhergehen, anzutreffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1029" id="Footnote_6_1029"></a><a href="#FNanchor_6_1029"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">diig're</em>: gedeihliche, vernünftige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1030" id="Footnote_7_1030"></a><a href="#FNanchor_7_1030"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Geschichten</em>: Handlungen, Ereignisse.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1031" id="Footnote_8_1031"></a><a href="#FNanchor_8_1031"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">raaket</em>: gekommen, vorgeschritten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1032" id="Footnote_9_1032"></a><a href="#FNanchor_9_1032"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Daamelschnack</em>: Narrenschnack, Träumerei.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1033" id="Footnote_10_1033"></a><a href="#FNanchor_10_1033"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">verweums</em>: fürwahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1034" id="Footnote_11_1034"></a><a href="#FNanchor_11_1034"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">fetten</em>: fett machen, mästen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1035" id="Footnote_12_1035"></a><a href="#FNanchor_12_1035"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">in'n Tuage</em>: im Zuge, auf dem Wege.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1036" id="Footnote_13_1036"></a><a href="#FNanchor_13_1036"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">alldach</em>: dennoch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1037" id="Footnote_14_1037"></a><a href="#FNanchor_14_1037"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">leige</em>: schlecht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1038" id="Footnote_15_1038"></a><a href="#FNanchor_15_1038"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Uut'r ächtersten Balgen</em>: aus der hintersten Kufe, Zuber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1039" id="Footnote_16_1039"></a><a href="#FNanchor_16_1039"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">neffens</em>: neben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1040" id="Footnote_17_1040"></a><a href="#FNanchor_17_1040"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">Waskelsteen</em>: Gossenstein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_1041" id="Footnote_18_1041"></a><a href="#FNanchor_18_1041"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">Kliggen</em>: Kleie.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_1042" id="Footnote_19_1042"></a><a href="#FNanchor_19_1042"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Fierkensuuge</em>: Mutterschwein.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_1043" id="Footnote_20_1043"></a><a href="#FNanchor_20_1043"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">tosett't</em>: eingemacht, zusammengemengt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_1044" id="Footnote_21_1044"></a><a href="#FNanchor_21_1044"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">achter</em>: hinter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_1045" id="Footnote_22_1045"></a><a href="#FNanchor_22_1045"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">küüren</em>: sprechen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_1046" id="Footnote_23_1046"></a><a href="#FNanchor_23_1046"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">en Präusken</em>: ein Weilchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_1047" id="Footnote_24_1047"></a><a href="#FNanchor_24_1047"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">Lüüt</em>: Mädchen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_25_1048" id="Footnote_25_1048"></a><a href="#FNanchor_25_1048"><span class="label">[25]</span></a> <em class="gesperrt">nütte goot</em>: sehr gut.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_26_1049" id="Footnote_26_1049"></a><a href="#FNanchor_26_1049"><span class="label">[26]</span></a> <em class="gesperrt">tück'den</em>: zuckten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_27_1050" id="Footnote_27_1050"></a><a href="#FNanchor_27_1050"><span class="label">[27]</span></a> <em class="gesperrt">wegg'den</em>: bewegten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_28_1051" id="Footnote_28_1051"></a><a href="#FNanchor_28_1051"><span class="label">[28]</span></a> <em class="gesperrt">Driibeen</em>: Spinnrad mit drei Beinen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_29_1052" id="Footnote_29_1052"></a><a href="#FNanchor_29_1052"><span class="label">[29]</span></a> <em class="gesperrt">Fissen</em>: Fäden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_30_1053" id="Footnote_30_1053"></a><a href="#FNanchor_30_1053"><span class="label">[30]</span></a> <em class="gesperrt">lüünsk'de</em>: launte, forschte, spähte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_31_1054" id="Footnote_31_1054"></a><a href="#FNanchor_31_1054"><span class="label">[31]</span></a> <em class="gesperrt">gissen</em>: (<span class="antiqua">to guess</span>)<a name="FNanchor_B_1087" id="FNanchor_B_1087"></a><a href="#Footnote_B_1087" class="fnanchor">[B]</a> muthmaßen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_32_1055" id="Footnote_32_1055"></a><a href="#FNanchor_32_1055"><span class="label">[32]</span></a> <em class="gesperrt">Niggelaut</em>: Neugier.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_33_1056" id="Footnote_33_1056"></a><a href="#FNanchor_33_1056"><span class="label">[33]</span></a> <em class="gesperrt">manchs</em>: oft, manchmal.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_34_1057" id="Footnote_34_1057"></a><a href="#FNanchor_34_1057"><span class="label">[34]</span></a> <em class="gesperrt">afschliet'nen Holsk'</em>: abgeschlissenen Holzschuh.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_35_1058" id="Footnote_35_1058"></a><a href="#FNanchor_35_1058"><span class="label">[35]</span></a> <em class="gesperrt">wier upklaunen</em>: wieder aufklötzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_36_1059" id="Footnote_36_1059"></a><a href="#FNanchor_36_1059"><span class="label">[36]</span></a> <em class="gesperrt">sau'n Käär'n van Sünt' Annen bito</em>: so etwas Liebelei nebenher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_37_1060" id="Footnote_37_1060"></a><a href="#FNanchor_37_1060"><span class="label">[37]</span></a> <em class="gesperrt">Tüs</em>: Halt, ey, ey!, p'st.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_38_1061" id="Footnote_38_1061"></a><a href="#FNanchor_38_1061"><span class="label">[38]</span></a> <em class="gesperrt">de Diösken toreet</em>: die Drösche aufgelegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_39_1062" id="Footnote_39_1062"></a><a href="#FNanchor_39_1062"><span class="label">[39]</span></a> <em class="gesperrt">uutspiir'gen</em>: ganzen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_40_1063" id="Footnote_40_1063"></a><a href="#FNanchor_40_1063"><span class="label">[40]</span></a> <em class="gesperrt">Brauddeege kniäet</em>: Brodteige geknätet.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_41_1064" id="Footnote_41_1064"></a><a href="#FNanchor_41_1064"><span class="label">[41]</span></a> <em class="gesperrt">Wocken</em>: Spinnrocken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_42_1065" id="Footnote_42_1065"></a><a href="#FNanchor_42_1065"><span class="label">[42]</span></a> <em class="gesperrt">all'batt</em>: immer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_43_1066" id="Footnote_43_1066"></a><a href="#FNanchor_43_1066"><span class="label">[43]</span></a> <em class="gesperrt">haujahnd'</em>: gähnte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_44_1067" id="Footnote_44_1067"></a><a href="#FNanchor_44_1067"><span class="label">[44]</span></a> <em class="gesperrt">söcht'de</em>: seufzte.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_45_1068" id="Footnote_45_1068"></a><a href="#FNanchor_45_1068"><span class="label">[45]</span></a> <em class="gesperrt">faarts</em>: sofort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_46_1069" id="Footnote_46_1069"></a><a href="#FNanchor_46_1069"><span class="label">[46]</span></a> <em class="gesperrt">wiss'</em>: nicht wahr? gewiß.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_47_1070" id="Footnote_47_1070"></a><a href="#FNanchor_47_1070"><span class="label">[47]</span></a> <em class="gesperrt">schwöögen</em>: jammern, klagen, verwundern.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_48_1071" id="Footnote_48_1071"></a><a href="#FNanchor_48_1071"><span class="label">[48]</span></a> <em class="gesperrt">to Maute kuomen</em>: übel ankommen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_49_1072" id="Footnote_49_1072"></a><a href="#FNanchor_49_1072"><span class="label">[49]</span></a> <em class="gesperrt">uutluacken</em>: ausgerissen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_50_1073" id="Footnote_50_1073"></a><a href="#FNanchor_50_1073"><span class="label">[50]</span></a> <em class="gesperrt">tokleggen</em>: zukratzen, verdecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_51_1074" id="Footnote_51_1074"></a><a href="#FNanchor_51_1074"><span class="label">[51]</span></a> <em class="gesperrt">ginten</em>: dort.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_52_1075" id="Footnote_52_1075"></a><a href="#FNanchor_52_1075"><span class="label">[52]</span></a> <em class="gesperrt">to Bierge in dwaalt</em>: in den Berg gelaufen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_53_1076" id="Footnote_53_1076"></a><a href="#FNanchor_53_1076"><span class="label">[53]</span></a> <em class="gesperrt">gawwe</em>: schnell, rasch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_54_1077" id="Footnote_54_1077"></a><a href="#FNanchor_54_1077"><span class="label">[54]</span></a> <em class="gesperrt">spööt di</em>: spute dich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_55_1078" id="Footnote_55_1078"></a><a href="#FNanchor_55_1078"><span class="label">[55]</span></a> <em class="gesperrt">Aal</em>: Mistjauche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_56_1079" id="Footnote_56_1079"></a><a href="#FNanchor_56_1079"><span class="label">[56]</span></a> <em class="gesperrt">Ruuten</em>: Fensterscheiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_57_1080" id="Footnote_57_1080"></a><a href="#FNanchor_57_1080"><span class="label">[57]</span></a> <em class="gesperrt">Wandriiter</em>: Tuchhändler.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_58_1081" id="Footnote_58_1081"></a><a href="#FNanchor_58_1081"><span class="label">[58]</span></a> <em class="gesperrt">Laaken</em>: Tuch, wollen Zeug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_59_1082" id="Footnote_59_1082"></a><a href="#FNanchor_59_1082"><span class="label">[59]</span></a> <em class="gesperrt">Bücksens</em>: Hosen, Beinkleider.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_60_1083" id="Footnote_60_1083"></a><a href="#FNanchor_60_1083"><span class="label">[60]</span></a> <em class="gesperrt">pattket</em>: pättjen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_61_1084" id="Footnote_61_1084"></a><a href="#FNanchor_61_1084"><span class="label">[61]</span></a> <em class="gesperrt">riiret</em>: rufen (<em class="gesperrt">wie die Gänse</em>) nicht <em class="gesperrt">schnattern</em>, d. h. <em class="gesperrt">schnaatern</em>.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_62_1085" id="Footnote_62_1085"></a><a href="#FNanchor_62_1085"><span class="label">[62]</span></a> <em class="gesperrt">schrewwet</em>: schreyen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1086" id="Footnote_A_1086"></a><a href="#FNanchor_A_1086"><span class="label">[A]</span></a> Das ist wirklich der Fall gewesen und +zwar auf einer Ferien-Wanderung desselben im Herbste 1842.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1087" id="Footnote_B_1087"></a><a href="#FNanchor_B_1087"><span class="label">[B]</span></a> Sprichw: <em class="gesperrt">Van Gissen kuomet Landlüügen</em>; Vermuthungen sind +der Grund falscher Gerüchte.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_150" id="Page_150">[150]</a></span></p> + + +<h2><a name="Handwerker" id="Handwerker"></a>Handwerker-Fest-Gruß.</h2> + +<p class="center"><em class="gesperrt">Met Gunst!</em></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">As ick van Uänern<a name="FNanchor_1_1088" id="FNanchor_1_1088"></a><a href="#Footnote_1_1088" class="fnanchor">[1]</a> gönk spatzeeren,</span><br /> +Dau kwam et mi sau vor den Sinn,<br /> +Dat wi to Jahr<a name="FNanchor_2_1089" id="FNanchor_2_1089"></a><a href="#Footnote_2_1089" class="fnanchor">[2]</a> sau lustig wöören<br /> +Bi'n Handwierksfest, un nicks to minn<a name="FNanchor_3_1090" id="FNanchor_3_1090"></a><a href="#Footnote_3_1090" class="fnanchor">[3]</a><br /> +Et auck van Daag' wual konnen sien. —<br /> +</p> +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi hebb't sintdeß een Jahr düürschlennert;</span><br /> +Hauptsächlick heft sick Nicks verännert;<br /> +Gönk't baule liike<a name="FNanchor_4_1091" id="FNanchor_4_1091"></a><a href="#Footnote_4_1091" class="fnanchor">[4]</a>, baule twas<a name="FNanchor_5_1092" id="FNanchor_5_1092"></a><a href="#Footnote_5_1092" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Is't dach in'n Ganzen bliewen as't was.<br /> +De Aemter un de Gilden alle<br /> +Sind nau in eeren aulen Talle<a name="FNanchor_6_1093" id="FNanchor_6_1093"></a><a href="#Footnote_6_1093" class="fnanchor">[6]</a><br /> +Un blögget reefaarts<a name="FNanchor_7_1094" id="FNanchor_7_1094"></a><a href="#Footnote_7_1094" class="fnanchor">[7]</a> auck nich minner vorwahr,<br /> +As in aulen Tiien un asse to Jahr;<br /> +Dann de Schniider, de maaket nau Bücksen un Röcke;<br /> +De Disker Schäppe un Schreene un Plöcke;<br /> +De Schooster Stieweln un Pantuffeln;<br /> +De Kürßner Pelße un Katten un Muffeln;<br /> +De Schlächter schlachtet nau Ossen un Schwiine;<br /> +De Kräumer handelt met Kaffe un Wiine;<br /> +De Schmedt, de schmieet nau Hengte un Schuuten<a name="FNanchor_8_1095" id="FNanchor_8_1095"></a><a href="#Footnote_8_1095" class="fnanchor">[8]</a>;<br /> +Dat Schilderamt<a name="FNanchor_9_1096" id="FNanchor_9_1096"></a><a href="#Footnote_9_1096" class="fnanchor">[9]</a> pinselt, un bietert de Ruuten;<br /> +De Bäcker schüt<a name="FNanchor_10_1097" id="FNanchor_10_1097"></a><a href="#Footnote_10_1097" class="fnanchor">[10]</a> den Deeg in'n Uawen<br /> +Un backet us Krieklinge, Stuuten un Kluawen;<br /> +De Gierwer gierwet un schrappet de Felle<br /> +Un maak't daarvan Handsken un Reemen un Bälle;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_151" id="Page_151">[151]</a></span>De Läher<a name="FNanchor_11_1098" id="FNanchor_11_1098"></a><a href="#Footnote_11_1098" class="fnanchor">[11]</a> lähet dat grööne Lieer<br /> +To Schäften un Suahlen, na Jeders Begiehr;<br /> +De Wüllker<a name="FNanchor_12_1099" id="FNanchor_12_1099"></a><a href="#Footnote_12_1099" class="fnanchor">[12]</a>, verwäumkes!<a name="FNanchor_13_1100" id="FNanchor_13_1100"></a><a href="#Footnote_13_1100" class="fnanchor">[13]</a> wann de'r nich n wöör',<br /> +Dann göngen wi meestig wual naaket'r hier;<br /> +De Goldschmedt maaket nau Kiien un Ringe<br /> +Un alle söcke düüre Dinge;<br /> +De Bookbiiner kliistert un liimet de Bööker,<br /> +De lieset man fliitig, dann weeret ji klööker;<br /> +De Wandriiter handelt met Multum un Luuren<a name="FNanchor_14_1101" id="FNanchor_14_1101"></a><a href="#Footnote_14_1101" class="fnanchor">[14]</a><br /> +De Prüükmaaker krüllet de Prüüken un Tuuren;<br /> +De Kuärwker flechtet nau Kuärwe un Weegen,<br /> +De kaupet bi Tiien, süß konnt' ju bedreegen;<br /> +De Blaufarwers leef't mi den Krimskrams to sehr,<br /> +Waar kriig't se dach alle de Musters wual hier?<br /> +De Hootmaaker filtet nett as vor'n Düssen<br /> +De Haare to Hööen un Pajatzmüssen;<br /> +De Baartputzer schieret all'wiss'weg den Baart<br /> +Met blaubunter Seepen, na'r aulen Aart;<br /> +De Büüker<a name="FNanchor_15_1102" id="FNanchor_15_1102"></a><a href="#Footnote_15_1102" class="fnanchor">[15]</a> biönet dat Pieckelfatt;<br /> +De Steenhöwwer pickert de Steene glatt;<br /> +De Müürker un de Timmermann,<br /> +De bowwet Hüüser allfaart an;<br /> +Man de Brüwwers, de bruwwet en niggemoods'k Beer,<br /> +Das is vull köppsker<a name="FNanchor_16_1103" id="FNanchor_16_1103"></a><a href="#Footnote_16_1103" class="fnanchor">[16]</a> as tovöör.<br /> +<span style="margin-left: 6em;"><em class="gesperrt">Proost!</em></span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Ick hebb' et sau wat düür en eene schmieten</span><br /> +Un hebb'k vellicht Een of den Andern vergieten,<br /> +Dat niem't mi nich üüwel; — de Düüwel mag wieten,<br /> +Wat't hüüt to Daag' alle vor Handwierker gift<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_152" id="Page_152">[152]</a></span>Un in welker Riige se Hüggelmegger<a name="FNanchor_A_1112" id="FNanchor_A_1112"></a><a href="#Footnote_A_1112" class="fnanchor">[A]</a> schrift.<br /> +Dach Summe-Summooren, se sind nett<a name="FNanchor_17_1104" id="FNanchor_17_1104"></a><a href="#Footnote_17_1104" class="fnanchor">[17]</a> sau bliewen,<br /> +As se wöören, as wi een un vertig schriewen.<br /> +</p> +<p class="poem"><span style="margin-left: 2em;">Man, leewe Confraaters, Een's mot ick ju seggen:</span><br /> +De upstunds voran will, de mag sick wual weggen<a name="FNanchor_18_1105" id="FNanchor_18_1105"></a><a href="#Footnote_18_1105" class="fnanchor">[18]</a>;<br /> +Dann't geht all'wisseweg an een Erfiinen<br /> +Van Mekanismus un Dampmaschienen.<br /> +Blitz, wann wi dach nu nau Gesellen wöören!<br /> +De gah't nich mehr wandern, se lautet sick föhren<br /> +Up Iisenbahnen, van Stuckert<a name="FNanchor_19_1106" id="FNanchor_19_1106"></a><a href="#Footnote_19_1106" class="fnanchor">[19]</a> na Aacken;<br /> +Wat mosten wi ehrdaag's us anners afracken<a name="FNanchor_20_1107" id="FNanchor_20_1107"></a><a href="#Footnote_20_1107" class="fnanchor">[20]</a>. —<br /> +Ick gläuw' de Bedenksels gah't baule sau wiet,<br /> +Dat se to Pierde uäwer den Ocean riiet;<br /> +To'm Minnsten beliew'k't nau, asse mi ducht,<br /> +Dat wi tohaupe asse Lüüninge<a name="FNanchor_21_1108" id="FNanchor_21_1108"></a><a href="#Footnote_21_1108" class="fnanchor">[21]</a> fleeg't düür de Lucht<a name="FNanchor_22_1109" id="FNanchor_22_1109"></a><a href="#Footnote_22_1109" class="fnanchor">[22]</a>,<br /> +Un wann uuse Herrgatt nich ännert siinen Sinn,<br /> +Sau fusk't se Em sülwent in't Handwierk henin;<br /> +</p> +<p class="poem"><span style="margin-left: 2em;">Dach leewe Confraaters, siid man nich to bange,</span><br /> +He stüüret de Bäume, dat wiet' wi al lange;<br /> +Alldach sii Jeder bi der Hand,<br /> +Et geht' ne schwaare Tiid düür't Land;<br /> +Dann alle Gewierwe, de grauten un kleenen,<br /> +Gah't all'wiss'weg vuörwerts up Steltenbeenen<br /> +Un Jeder mag wual spintiseeren,<br /> +Wo he will etwas Nigges lehren.<br /> +An Middeln feggelt et Keenen van us,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_153" id="Page_153">[153]</a></span>Daarvor suarget uuse üpperste Technikus<br /> +Un siine Gehülpen... Wann me dat berieket,<br /> +Wat de sick tohaupe de Köppe terbrieket,<br /> +Wo se us klööker maaken willt,<br /> +Dann is uuse Harte met Danke erfüllt.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Wi biddet, se willen us faartan belehren,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Un us de niggemoodsken Bedenksels erkläären.</span><br /> +<br /> +<span style="margin-left: 5em;"><em class="gesperrt">Proost!</em></span><br /> +</p> + +<p class="poem"> +De gooen Tiien sind längst verliien.</p> +<p class="poem">Siewen Klausterknechte dröögen eene Flechte<a name="FNanchor_23_1110" id="FNanchor_23_1110"></a><a href="#Footnote_23_1110" class="fnanchor">[23]</a>;<br /> +De Schulte rööp: Doo't ju nich seer<a name="FNanchor_24_1111" id="FNanchor_24_1111"></a><a href="#Footnote_24_1111" class="fnanchor">[24]</a><br /> +'r sind der Knechte je na mehr. +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1088" id="Footnote_1_1088"></a><a href="#FNanchor_1_1088"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">van Uänern</em>: heut Nachmittag.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1089" id="Footnote_2_1089"></a><a href="#FNanchor_2_1089"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">to Jahr</em>: vorig Jahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1090" id="Footnote_3_1090"></a><a href="#FNanchor_3_1090"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">nicks to minn</em>: nicht minder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1091" id="Footnote_4_1091"></a><a href="#FNanchor_4_1091"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">liike</em>: gerade.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1092" id="Footnote_5_1092"></a><a href="#FNanchor_5_1092"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">twas</em>: queer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1093" id="Footnote_6_1093"></a><a href="#FNanchor_6_1093"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Talle</em>: Zahl.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1094" id="Footnote_7_1094"></a><a href="#FNanchor_7_1094"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">reefaarts</em>: jetzt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1095" id="Footnote_8_1095"></a><a href="#FNanchor_8_1095"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Schuuten</em>: Spaten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1096" id="Footnote_9_1096"></a><a href="#FNanchor_9_1096"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">dat Schilderamt</em>: das Maler- und Glaser-Amt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1097" id="Footnote_10_1097"></a><a href="#FNanchor_10_1097"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">schüt</em>: schießt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1098" id="Footnote_11_1098"></a><a href="#FNanchor_11_1098"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Läher</em>: Lohgerber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1099" id="Footnote_12_1099"></a><a href="#FNanchor_12_1099"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Wüllker</em>: Tuchweber.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1100" id="Footnote_13_1100"></a><a href="#FNanchor_13_1100"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">verwäumkes</em>: fürwahr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1101" id="Footnote_14_1101"></a><a href="#FNanchor_14_1101"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Luuren</em>: Wickelbänder.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1102" id="Footnote_15_1102"></a><a href="#FNanchor_15_1102"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">Büüker</em>: Böttcher.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1103" id="Footnote_16_1103"></a><a href="#FNanchor_16_1103"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">köppsker</em>: berauschender.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1104" id="Footnote_17_1104"></a><a href="#FNanchor_17_1104"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">nett</em>: ganz.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_18_1105" id="Footnote_18_1105"></a><a href="#FNanchor_18_1105"><span class="label">[18]</span></a> <em class="gesperrt">weggen</em>: rühren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_19_1106" id="Footnote_19_1106"></a><a href="#FNanchor_19_1106"><span class="label">[19]</span></a> <em class="gesperrt">Stuckert</em>: Stuttgart.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_20_1107" id="Footnote_20_1107"></a><a href="#FNanchor_20_1107"><span class="label">[20]</span></a> <em class="gesperrt">afracken</em>: abquälen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_21_1108" id="Footnote_21_1108"></a><a href="#FNanchor_21_1108"><span class="label">[21]</span></a> <em class="gesperrt">Lüüninge</em>: Sperlinge.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_22_1109" id="Footnote_22_1109"></a><a href="#FNanchor_22_1109"><span class="label">[22]</span></a> <em class="gesperrt">Lucht</em>: Luft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_23_1110" id="Footnote_23_1110"></a><a href="#FNanchor_23_1110"><span class="label">[23]</span></a> <em class="gesperrt">Flechten</em>: die Seitenbretter am Mistwagen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_24_1111" id="Footnote_24_1111"></a><a href="#FNanchor_24_1111"><span class="label">[24]</span></a> <em class="gesperrt">seer</em>: wehe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1112" id="Footnote_A_1112"></a><a href="#FNanchor_A_1112"><span class="label">[A]</span></a> Hüggelmeyer war ein Osnabrückscher Bürger und gab ein beschreibendes +Gedicht über die ehemaligen eilf Ämter heraus.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_154" id="Page_154">[154]</a></span></p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 1em;">Der ist ein Mann,</span><br /> +Der sich, wo Bessres zu gewinnen,<br /> +Am Alten nicht genügen läßt. +</p> + +<p style="margin-left: 6em; max-width: 18em;"> +Hallo Michel! spigge es resolute in de +Füüste un räuge di; dann de Tiidt is 'r to +bewennt un de upstunds voran will, mag +sick vorwahr wual weggen, segg'k di. +</p> + +<h2><a name="De_Vorgaenger" id="De_Vorgaenger"></a>De Vorgänger<a name="FNanchor_A_1130" id="FNanchor_A_1130"></a><a href="#Footnote_A_1130" class="fnanchor">[A]</a>.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'n Buure up 'ner grauten Stiie,</span><br /> +De mehr as Jürgen, Klaus un Geert<br /> +In Böökern löös un mank de Lüüe<br /> +Den Weltloop häärde, hönk den Steert<br /> +An alles Nigge, dat em duchte<br /> +Van Vordeel un to Nütt' to sien,<br /> +Un föhrd 't in siiner Werthskup in.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Naubers keiken 't an van Feeren</span><br /> +Un menden, wel<a name="FNanchor_1_1113" id="FNanchor_1_1113"></a><a href="#Footnote_1_1113" class="fnanchor">[1]</a> bi'n Aulen blift,<br /> +Den schall de Heer' auck bett<a name="FNanchor_2_1114" id="FNanchor_2_1114"></a><a href="#Footnote_2_1114" class="fnanchor">[2]</a> wual nähren;<br /> +Man de vull nigge Tenten drift,<br /> +De blift tolest wual nich bi Braae<br /> +Un seit' he auck wual nau sau waarm,<br /> +He ööl't un wööl't sick biedelaarm:<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man Vikter kehrd' up Feild un Wisken</span><br /> +Un Holtdeel, Bierg un Hügel to,<br /> +As woll he Gold un Sülwer fisken,<br /> +Des Auwends laat', 's Muarens fro.<br /> +He lööt se spiiten<a name="FNanchor_3_1115" id="FNanchor_3_1115"></a><a href="#Footnote_3_1115" class="fnanchor">[3]</a> wat se wollen<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_155" id="Page_155">[155]</a></span>Un lusterde na Spott un Haun<br /> +Der Naubers nich; he lööt se gaun.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un dachte bi sick: O wau geeren</span><br /> +Schiöl' ji na wual 'n anner Jahr<br /> +'r annern Sinn's un wiis van weeren,<br /> +Wat ju misducht, as dull und daar<a name="FNanchor_4_1116" id="FNanchor_4_1116"></a><a href="#Footnote_4_1116" class="fnanchor">[4]</a>.<br /> +De aule Schlüür kann nich mehr baaten,<br /> +Dann Weltloop un de Buurbedriif<br /> +Gaa't Hand in Hand, as Mann un Wiif.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wel dat Dink, in uusen Daagen,</span><br /> +Met Riekeln uäwer't Heck<a name="FNanchor_5_1117" id="FNanchor_5_1117"></a><a href="#Footnote_5_1117" class="fnanchor">[5]</a> ankickt,<br /> +De is vorwahr met Bliindheet schlaagen<br /> +Un is bedaun; — alldaarüm schickt<br /> +'n wiis Mann sick bi gooer Tiidt<br /> +In Düüwelsmiöten, un beginnt<br /> +Wat Nigges, dat em deensam schint.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Statts Pierde mosten freeske<a name="FNanchor_6_1118" id="FNanchor_6_1118"></a><a href="#Footnote_6_1118" class="fnanchor">[6]</a> Rinner</span><br /> +Un Kögge siine Plööge theen;<br /> +Dau rööpen alle Minskenkinner:<br /> +Wel heft wual saunen Daaren sehn!<br /> +De löppt vorwahr heel met 'n Dölffken.<br /> +Wel dat van us nich säuge in,<br /> +Möst' wual 'n dummen Iisel sien.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Beester<a name="FNanchor_7_1119" id="FNanchor_7_1119"></a><a href="#Footnote_7_1119" class="fnanchor">[7]</a> foord' he up den Ställen,</span><br /> +Met Klawwer, Häcksel, Heu un Gress;<br /> +De Baas, siä he, in allen Fällen,<br /> +Is vor de Werthskup Fliit un Mess.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_156" id="Page_156">[156]</a></span>Dau wünnt he Mielke, Battern, Keise,<br /> +In Uäwerfloot, un sülwenst att<br /> +He met de Siinen uäwersatt.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Bi gooen Foore wöören baule</span><br /> +De Ossens un de Rinner fett;<br /> +Dann gaf't wat in de Wuöstemaule<br /> +Un schmööe Braaens an et Spett;<br /> +Un wat de Huushalt nich verschleit,<br /> +Daar tröck he met na daar un hier<br /> +Un kwam met vullen Katten wier.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">An siinen Kalwern, Schwiinen, Fierken,</span><br /> +De he vor düüret Geld verkafd',<br /> +Konn jedder Schlächter baule mierken,<br /> +Dat he de Faasel<a name="FNanchor_8_1120" id="FNanchor_8_1120"></a><a href="#Footnote_8_1120" class="fnanchor">[8]</a> af e schafft.<br /> +Dat Spinnewierk un Linnentüügen<br /> +Dat gaf he up; dann he besünn,<br /> +Dat he'r nich mehr dat Salt bi wünn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He plantede in allen Hööken<a name="FNanchor_9_1121" id="FNanchor_9_1121"></a><a href="#Footnote_9_1121" class="fnanchor">[9]</a>,</span><br /> +De uäwerlegsam wiise Mann,<br /> +Kastangen, Dannen, Eeken, Bööken<br /> +Un dachte, hest du'r auck Nicks van,<br /> +Sau heft dach diine Achterkumst<a name="FNanchor_10_1122" id="FNanchor_10_1122"></a><a href="#Footnote_10_1122" class="fnanchor">[10]</a>,<br /> +Wann uuse Herrgatt met 'n geht,<br /> +Na vielen Jahren dat Geneet.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Auck Appel-, Biiren-, Pruumen-Bäume</span><br /> +Liä he sick to; dau harr he wat,<br /> +Dat, wann em es 'ne Heerskup kweime,<br /> +Of Fründe, of wel uut'r Stadt,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_157" id="Page_157">[157]</a></span>Daar he se met trakteeren konn'; ·<br /> +Un gaff uuse Herrgatt riiken Siegen,<br /> +Lööt he se na den Mark'de driägen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Eemswiien<a name="FNanchor_11_1123" id="FNanchor_11_1123"></a><a href="#Footnote_11_1123" class="fnanchor">[11]</a> lööt he fliitig stiäken,</span><br /> +De ümmesicht'ge Wiisebaart,<br /> +An alle Pööle<a name="FNanchor_12_1124" id="FNanchor_12_1124"></a><a href="#Footnote_12_1124" class="fnanchor">[12]</a>, alle Bieken<a name="FNanchor_13_1125" id="FNanchor_13_1125"></a><a href="#Footnote_13_1125" class="fnanchor">[13]</a>,<br /> +De wuössen dann van sülwent faart.<br /> +Des Auwends un bi Winterstiidt<br /> +Saug me den Werth, met siinen Knechten,<br /> +Twiigkuärwe, Wannen, Weegen flechten.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Twuälf Imme harr he, in den Hööwen<a name="FNanchor_14_1126" id="FNanchor_14_1126"></a><a href="#Footnote_14_1126" class="fnanchor">[14]</a>,</span><br /> +Na 'r Riige unner'n Schuure staun,<br /> +De haalden uut den gielen Rööwen-<br /> +Un Heede-Bloomen Hanig an;<br /> +De brachte em, bi weenig Mööte,<br /> +Viel' schäune, blanke Daalers in;<br /> +Dat was sau'n stillken Bigewinn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wat he wiiders nau begunnen,</span><br /> +Dat weet ick alle sülwenst nich;<br /> +Dach baule harr he sauviel wunnen,<br /> +He kafde sick kaw'leeren frig<br /> +Un harr up siinen ganzen Kraum<br /> +Nich eenen Pennink Schuld of Last.<br /> +Was dat nich wual 'n klooken Gast? —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He wünnt sau manngen blanken Grössen,</span><br /> +Daar süß nin Minske an e dacht;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_158" id="Page_158">[158]</a></span>De Grössen wuössen dann to Vössen,<br /> +De he up Rente unnerbracht'.<br /> +Kurzum, kurzam, de Mann wöörd riik.<br /> +As dat de häunsken<a name="FNanchor_15_1127" id="FNanchor_15_1127"></a><a href="#Footnote_15_1127" class="fnanchor">[15]</a> Naubers säugen,<br /> +Dau wollen se sick auck wual räugen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et ist der Buuren aule Wiise:</span><br /> +Kümmt Eene met wat Nigges an,<br /> +Dann lästert se; dach sacht' un liise,<br /> +Wann't baatet, folget se den Mann<br /> +De 't 'n vormaakt ... Man 'r häärt wat to,<br /> +Dat se eerst inseh't wat 'ne fligget<a name="FNanchor_16_1128" id="FNanchor_16_1128"></a><a href="#Footnote_16_1128" class="fnanchor">[16]</a>,<br /> +Un eeren Wualstand deent un digget.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick segge Ju, »met Schlüür un Jahnen</span><br /> +»Werd hüüt'ges Daag's Nicks mehr berenn't<a name="FNanchor_17_1129" id="FNanchor_17_1129"></a><a href="#Footnote_17_1129" class="fnanchor">[17]</a>,<br /> +»Sint Damp un Wiind un Iisenbahnen<br /> +»De Welt regeer't, van End' to Wend',<br /> +»D'rüm, Michel, spigge in de Fuust;<br /> +»Most du'r auck manng's ens <em class="gesperrt">He!</em> bi seggen,<br /> +»Du most di dach na'n Weltloop dreggen.—<br /> +</p> + +<hr class="tb" /> + +<p class="poem"> +— — — — — Wohl dem Ganzen, findet<br /> +Sich nur erst Einer, der ein Mittelpunkt<br /> +Für viele Tausend wird; ein Halt — sich hingestellt<br /> +Als eine feste Säul', an die man sich<br /> +Mit Lust mag schließen und mit Zuversicht.<br /> +So Einer ist der General — — — — — —<br /> +— — — — — — — — — der Armee<br /> +Frommt nur ein Solcher.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1113" id="Footnote_1_1113"></a><a href="#FNanchor_1_1113"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">wel</em>: wer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1114" id="Footnote_2_1114"></a><a href="#FNanchor_2_1114"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">bett</em>: ferner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1115" id="Footnote_3_1115"></a><a href="#FNanchor_3_1115"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">spiiten</em>: spotten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1116" id="Footnote_4_1116"></a><a href="#FNanchor_4_1116"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">daar</em>: thöricht.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1117" id="Footnote_5_1117"></a><a href="#FNanchor_5_1117"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Heck</em>: Lattenthür, Geländer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1118" id="Footnote_6_1118"></a><a href="#FNanchor_6_1118"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">freeske</em>: friesische.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1119" id="Footnote_7_1119"></a><a href="#FNanchor_7_1119"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">de Beester</em>: das Hornvieh.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1120" id="Footnote_8_1120"></a><a href="#FNanchor_8_1120"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Faasel</em>: sparsame Durchfütterung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1121" id="Footnote_9_1121"></a><a href="#FNanchor_9_1121"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Hööken</em>: Ecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1122" id="Footnote_10_1122"></a><a href="#FNanchor_10_1122"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Achterkumst</em>: Nachkommenschaft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1123" id="Footnote_11_1123"></a><a href="#FNanchor_11_1123"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Eemswiien</em>: Emsweiden.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1124" id="Footnote_12_1124"></a><a href="#FNanchor_12_1124"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">Pööle</em>: Pfützen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1125" id="Footnote_13_1125"></a><a href="#FNanchor_13_1125"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">Bieken</em>: Bäche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1126" id="Footnote_14_1126"></a><a href="#FNanchor_14_1126"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">Hööwen</em>: Bienenkörbe, Hauben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_15_1127" id="Footnote_15_1127"></a><a href="#FNanchor_15_1127"><span class="label">[15]</span></a> <em class="gesperrt">häunsken</em>: hönischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_16_1128" id="Footnote_16_1128"></a><a href="#FNanchor_16_1128"><span class="label">[16]</span></a> <em class="gesperrt">fligget</em>: nützt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_17_1129" id="Footnote_17_1129"></a><a href="#FNanchor_17_1129"><span class="label">[17]</span></a> <em class="gesperrt">berennt</em>: beschickt, beschafft.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1130" id="Footnote_A_1130"></a><a href="#FNanchor_A_1130"><span class="label">[A]</span></a> Bei Gelegenheit der Berathung über die Stiftung eines landwirthschaftlichen +Vereins vorgetragen und den Beförderern und Freunden solcher +nützlichen, zeitgemäßen Vergesellschaftungen gewidmet, +</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">vom Verfasser dieses Werkchens</cite>.</p> +</div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_159" id="Page_159">[159]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 1em;"><a name="Hans_Michel" id="Hans_Michel"></a>Hans Michel was wual, sau to rieken,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +'n Verreljahr un en paar Wieken<br /> +Bi siinen Vedder in der Stadt;<br /> +Daar, mend' siin Aule, leerd' he wat.<br /> +Knapp konn he siinen Naamen schriiwen,<br /> +Dau woll he'r auck nich länger bliiwen<br /> +Un keerde wier torügg' na Huus.<br /> +Nu was uuse Hans 'n rechten Duus:<br /> +Siin Rock harr heel 'n annern Schnitt,<br /> +Van Puuder wöör'n de Haare witt,<br /> +Nu dröög he eenen haugen Hoot,<br /> +Met eenen Waard': Van Kopp to Foot'<br /> +Was he binah nich mehr to kennen<br /> +Un lööt sick Musche Michel nennen.<br /> +He dää sau stuur un wunderbaar,<br /> +Sprack Haugdüütsk blaut un wann siin Vaar<br /> +En rööp: Hans, kumm un dask 'n Bieten!<br /> +Dää he, as harr he't ganz vergieten.<br /> +Ens lag de Hark' em vor den Fööten,<br /> +Dau fänkt he an se weg to stäuten<br /> +Un frägt den Aulen: Saget mir,<br /> +Was für ein Ding ist dieses hier?<br /> +De Aule spreckt: Wost du mi brüüen?<br /> +Gaa, Jung', un schiäm di vor den Lüüen!<br /> +He geht, un trett eer up de Tiäne,<br /> +Baff schleit de Hark' em vor de Schiene.<br /> +»Au!« schreggd Hans, »dumme Harke du!«<br /> +»Süh«, rööp de Vaar, »kennst du se nu?« +</p> +<p class="right">(<cite class="gesperrt">Eingesandt.</cite>)</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_160" id="Page_160">[160]</a></span></p> + +<h2><a name="De_Kapuziner_Broor_Eernst" id="De_Kapuziner_Broor_Eernst"></a>De Kapuziner Broor Eernst, as em de Daut dat +<span class="antiqua">Memento mori</span> ankündigede.</h2> + +<p class="poem" style="margin-left: 6em;"> +Ach Heer miin Gatt! ick ligge hier vor di, up miinen Knee'n,<br /> +Un uäwerdenk, wat in den langen Jahren,<br /> +Mi up'r Welt is alles widerfahren.<br /> +</p> + +<p class="poem"> +Ick aarme Broor Eernst, hier ligg' ick up'r Eeren<br /> +Un woll üm diine Gnaad' di hartelick begehren,<br /> +Wiilen de Daut, wann he auck sau gliick nich kümmt,<br /> +Mi sieker dach baule dat Liewen nimmt;<br /> +Dann he is'n Schelm un'n Erz Bedreeger,<br /> +He kümmt een' alle Daage neiger,<br /> +He schnitt un frett un baaselt met Macht,<br /> +Düür allen Pomp un alle Pracht;<br /> +Sau weenig de Aarmen as de Riiken,<br /> +Kiönet dem starken Daut entwiiken;<br /> +Deshalw ick up en nich to lange bouwe,<br /> +Noch up düssen liidigen Gast vertruwwe,<br /> +Dann he krüpt mi sau van Feeren an,<br /> +Un maakt van Harten bange mi aarmen Mann.<br /> +He mag wual denken: Brüüe<a name="FNanchor_1_1131" id="FNanchor_1_1131"></a><a href="#Footnote_1_1131" class="fnanchor">[1]</a> du diine Moor<a name="FNanchor_A_1133" id="FNanchor_A_1133"></a><a href="#Footnote_A_1133" class="fnanchor">[A]</a>,<br /> +Bist dach man'n aulen Kapziiner Broor:<br /> +D'rüm nu gooe Nacht, ji Heeren Paaters,<br /> +Gooe Nacht, leewen Lüüe, gooe Nacht, Fraaters!<br /> +Ick hewwe biedelt sau mannigen Stuuten,<br /> +Iände, Gäuse un auck wual Schruuten,<br /> +Wuorteln, Rööwen un Kabuus<br /> +Un nümmer kam ick liig to Huus.<br /> +Dat dää, ick konn sau goot geweeren<br /> +Met de grauten riiken Heeren,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_161" id="Page_161">[161]</a></span>Den'n gaf ick dann, up miinen Reesen,<br /> +Wual eenen Schnüüfken uut miiner Döösen<br /> +Un daarbi wünskede ick eer viel Glücke,<br /> +Dann kreig ick meestens graute Stücke.<br /> +Apart bi de Buur'möörs konn ick mi goot schicken, —<br /> +Un alltiidt most'et mi dann glücken;<br /> +Wann ick man na den Wiemen keik,<br /> +Wo faaken dat'k'n Schinken kreig;<br /> +Un Iersten, gieele un dicke griise,<br /> +De kreig ick oftmals schiepelswiise.<br /> +Man wat lacheden dann auck de Bröörs,<br /> +Wann ick wierkam van uuse Möörs,<br /> +Wann Broor Eerenst hick, hack, hack,<br /> +Kwam met siinen Biedelsack;<br /> +Jau, wann se mi man häärden schellen,<br /> +Sprüngen se as Vösse uut eeren Zellen<br /> +Un neimen mi tohaupe wahr,<br /> +As de lütken Kinner eeren Vaar.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Nu gooe Nacht, ji gooen Buurenmöörs,</span><br /> +De ji uuse aarmen Bröörs,<br /> +Sau faaken holpen uut'r Naut,<br /> +Met Schlachtelwierk, met Battern un Braut;<br /> +Naamentlick: Meggerske, Elseke Hunings,<br /> +Anne M'rigge Weetkamps, Gretliesken Brunings;<br /> +Gooe Nacht tohaupe, o gooe Nacht!<br /> +Dann ji hebb't us jümmer best bedacht.<br /> +Ick mot mi nagraae van düsser Eeren<br /> +Na uusen leewen Herrngatt henkehren,<br /> +De gintebuawen föhrt 't Regiment,<br /> +Aune Anfank un sunder End.<br /> +Ach konn ick dach met düssen Heeren<br /> +Sau goot as met ju Möörs gewehren! —<br /> +Bloot, wat was ick dann vor'n Gast,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_162" id="Page_162">[162]</a></span>Sunder Suargen un sunder Last;<br /> +Dann woll ick auck nich länger süümen,<br /> +Woll geeren van düsser Eeren rüümen;<br /> +Dann scholl he mi, de bittre Daut,<br /> +Bringen eenen gooen Mout.<br /> +Abers denk' ick an de Eewigkeit,<br /> +Dat Hart'bloot mi in Mielke vergeht. —<br /> +Dach, wat helpt dat bange Zaagen,<br /> +Un all' dat bedrööw'de Klaagen.<br /> +Nimm 'n Harte, Broor Eernst, un sii en Mann!<br /> +Mostet du auck van Stund'r an.<br /> +Süh, du hest dach Gatt den Heeren<br /> +Diin Liewe lank socht, up düsser Eeren;<br /> +Den ganzen Dag, o leewe Heere,<br /> +Dää ick je Alles to diiner Ehre;<br /> +Baule met bruwwen, baule met backen,<br /> +Baule met Holt 'ntwee to hacken;<br /> +Un was't in'n Suomer auck faaken to heet,<br /> +Un was'k auck sau natt as'n Otter van Schweet,<br /> +Dat miine Kaputze, van Waater stiif,<br /> +As 'n Kloß mi mannigsens hönk an'n Liif;<br /> +Un mogde't schniggen, oder freesen<a name="FNanchor_2_1132" id="FNanchor_2_1132"></a><a href="#Footnote_2_1132" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Broor Eerenst moste dach jümmeran reesen,<br /> +Baule in'n Haagel un baule in'n Riegen,<br /> +Was ick aarme Broor Eerenst alldach up 'n Wiegen;<br /> +Jau, mogt'r auck kuomen, wat'r kam,<br /> +Broor Eerenst moste alltiidt voran.<br /> +Et het wahrhaftig kostet Mööte un Last,<br /> +Dat ick bin wooren sau 'n aulen Gast.<br /> +Drüm' o Heere in'n Paradiese,<br /> +Denke gnädig an mi aulen Griisen;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_163" id="Page_163">[163]</a></span>Help mi in miiner lesten Naut,<br /> +Wann he nu kümmt, de bittre Daut;<br /> +Hebb' ick auck wual es uäwertrieden,<br /> +Met'n Drinken, oder met'n Reeden,<br /> +Heer, laut et di nich kuomen an,<br /> +Up 'n Mundvull Wäärde un up 'ne Kann';<br /> +Hebb' ick mi dach ümm' diinetwillen<br /> +Miin Liewentlank möst lauten drillen;<br /> +Drüm' gedenke miiner to'm Gnaadenlohn<br /> +Un gif 'n Broor Eerenst de Himmelskroon!</p> +<p class="right"> +Böntkemeyer.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1131" id="Footnote_1_1131"></a><a href="#FNanchor_1_1131"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">brüüe</em>: necke, quäle.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1132" id="Footnote_2_1132"></a><a href="#FNanchor_2_1132"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">freesen</em>: frieren.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1133" id="Footnote_A_1133"></a><a href="#FNanchor_A_1133"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">Brüüe diine Moor</em>: Sprichw.: vexire Keinen der klüger ist als du.</p></div> +</div> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_164" id="Page_164">[164]</a></span></p> + + +<h2><a name="Hans_Gastenkaarn" id="Hans_Gastenkaarn"></a>Hans Gastenkäärn.</h2> + +<p class="center">(Uut'n Engelsken van Robert Burns, 'n schottsken Buuren.)</p> + +<p class="poem"> +Dree graute Heerens harren sick<br /> +'r Hand un Waart up giewen,<br /> +Se wollen Hänsken Gastenkäärn<br /> +An siin blootjunge Liewen.<br /> +</p><p class="poem"> +Se greipen Hans un stopp'den en<br /> +In d'Eerd'n, met Ploog un Iisen,<br /> +Un scholl'n 'n Eed wual schwuaren hebb'n,<br /> +De Junge si'r wiesen.<br /> +</p><p class="poem"> +Mar fründlick kwam de Mey in't Land,<br /> +Gaut Suomerschuurs to'r Eerden,<br /> +Süh daar stönd Hänsken nigges risk,<br /> +Dat s'Alle sick verfehrden.<br /> +</p><p class="poem"> +De Middensuomers Sünne schein,<br /> +Dau wöörd he graut un dicke,<br /> +Un Spette wuöss'n em ümm'n Kopp,<br /> +De drüww'den grüwwelike.<br /> +</p><p class="poem"> +Man as de Riipeltiidt'r was,<br /> +Dau wöörd he ault un leige;<br /> +He knickebeend' un wackelkoppd'.<br /> +Et gönk met em tor Neige.<br /> +</p><p class="poem"> +He quiinde toseh'ns mehr un mehr<br /> +Un lööt de Ahren hangen,<br /> +Un as de Herskup dat vernam,<br /> +Siä'n se, nu miöt' wi'n fangen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span class="pagenum"><a name="Page_165" id="Page_165">[165]</a></span> +Se haalden Iisen, lank un schaarp<br /> +Un schniien 'n düür de Hacken;<br /> +Dann bäunen s'em en Seil ümm't Liif<br /> +Un neimen'n up de Nacken.<br /> +</p><p class="poem"> +Drup schmeiten se en rügg'lings daal<br /> +Un geiwen sick an't kloppen,<br /> +Un siäen: Hans, de Dokter haal',<br /> +Du schast us bett nich foppen!<br /> +</p><p class="poem"> +Se tröck'n 'n splinternaaket uut<br /> +Un jöögen 'n in alle Ecken;<br /> +Man siinen waarmen gielen Rock<br /> +Droft' he nich wier antrecken.<br /> +</p><p class="poem"> +Se schmeiten'n in'n Waaterpool;<br /> +De aarme Hans Gastenkäären!<br /> +Wann he 'r nich in versuupen woll,<br /> +Most he wual schwemmen leeren.<br /> +</p><p class="poem"> +Se fiskeden 'n wier heruut<br /> +Un liä'n en up de Dielen;<br /> +Daar wöörd he stüsselt un hanteert,<br /> +Se lööten nich nau'n to quielen.<br /> +</p><p class="poem"> +Se daar'den uäwer'n glöön'gen Füür<br /> +Dat Mark em uut 'n Knuaken;<br /> +Dann kreigen s'en tüsken twee Miölensteen',<br /> +Daar wöörd he elennig e bruaken.<br /> +</p><p class="poem"> +Dann tapp'den s'em dat Hart'bloot af<br /> +Un drünken't in der Runne,<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_166" id="Page_166">[166]</a></span>Je mehr se säupen, wo gräuter wöörd,<br /> +Eer Wiälmoot un eer' Wunne.<br /> +</p><p class="poem"> +Hans Gastenkäären was'n Held,<br /> +Konn sick in Alles schicken,<br /> +Un gläuw't mi, wer siin Bloot e schmeckt,<br /> +Schall'r wual dat Muul na licken.<br /> +</p><p class="poem"> +Et is de wahre Liewensdrank,<br /> +Vor de Grauten un Geringen;<br /> +Un wat 'k sau geeren liien mag,<br /> +Me kann'r sau schäun bi singen.<br /> +</p><p class="poem"> +Nu nieme Elk<a name="FNanchor_A_1134" id="FNanchor_A_1134"></a><a href="#Footnote_A_1134" class="fnanchor">[A]</a> den Kroos to'r Hand<br /> +Un stäute an, dat't klappet;<br /> +Haar'n se Hänsken nich sau met e nuamen<br /> +Wöör' nümmers Beer uuttappet.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1134" id="Footnote_A_1134"></a><a href="#FNanchor_A_1134"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">Elk</em>: ein Jeder, Jedermann.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_167" id="Page_167">[167]</a></span></p> + +<h2><a name="Uuse_gnaidigen_Froolens" id="Uuse_gnaidigen_Froolens"></a>Uuse gnaidigen Fröölens.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Uuse gnaid'gen Fröölens Schweerebrett!</span><br /> +De Miäkens sind to lauwen;<br /> +Se sind sau glatt, sau donnersnett<br /> +Van unner bes to buawen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hebb't s'auck wual es de Haar nich e kimmt,</span><br /> +Sau laut't se alldach schnicker;<br /> +Man wann se s' rieken striigelt hebb't,<br /> +Sind se na teinmal schmücker.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se sind, as uut'n Egge pell't;</span><br /> +Hebb't <em class="gesperrt">echte</em> raae Backen.<br /> +Dach, wann me eer Bedriif vertellt,<br /> +Dann gift't ju wat to schnacken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Den Minsken is't sau an e daun,</span><br /> +De Daaten miötet sprieken;<br /> +Aun' Düügte müg't na'n Düüwel gaun,<br /> +Sau Junkgesell as Miäken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sii auck'n Lüüt sau schmuck un drall,</span><br /> +'n Engel van Gebeerden;<br /> +Sau is et dach up keenen Fall.<br /> +Wat nütt' up düsser Eerden.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann et nich Düügte hiägt un pliägt;</span><br /> +Un sau isst auck bi Männern.<br /> +Werd Düügte an de Schäunheet schmägt,<br /> +Kümmt't Eene to dem Aennern.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_168" id="Page_168">[168]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Schäunheet is, bi miiner Ehr'!</span><br /> +Met Iisen to vergliiken;<br /> +Dat Staul der Düügte mot'r vör<br /> +Bi Aarmen un bi Riiken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau wat heww' ick't al uutprobeert</span><br /> +Un fuunen, dat viel Lüüe<br /> +Man Iisen sind, glatt afpoleert,<br /> +Un hebbet nine Schniie.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De'r gaffeltangen-fründlick sind</span><br /> +Riek ick na meest to 'm Iisen;<br /> +Daardüür kann mi'n Minskenkind<br /> +Siin Staul nich recht bewiisen;<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann achter Fründelk'heeden kann</span><br /> +De Schalk sick recht verstieken;<br /> +Wo faaken werd'r gaar Nicks van,<br /> +Wat söcke Lüüe versprieken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Bi <em class="gesperrt">de</em> is Söckes nich de Fall,</span><br /> +Waarvan wi iewen schnacket;<br /> +De hebbet Beed' de Düügte al,<br /> +Bi'n' Wickel un bi'n Hacken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Eene hält, Jahr uut Jahr in,</span><br /> +'ne Aart Apthekerbooe,<br /> +Un Pillen, Salw' un Pulwers d'rin;<br /> +Dat kümmt us Buur'n to Gooe.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se gift us geern uut eerer Büss',</span><br /> +Lät't sick nich es betaalen.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_169" id="Page_169">[169]</a></span>»Nei,« seggt se faarts, »ick giew't ümsüss,<br /> +Laut't man faartan wat haalen.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi Buurslüüe gah't bi Nacht un Daag,</span><br /> +Nin eenzig Mal vergiewens.<br /> +Lest kreig miin Wiif de leige Plaag'<br /> +Bi Nacht ... Heer miines Liewens!<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat was et düüster, as in'n Sack;</span><br /> +Ick lööp na gnäidig Fröölen.<br /> +(Bii'n Paarthuus' beiten mi in't Jack<br /> +Des Jäggers gluurske Töölen.)<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Genoog — ick kreig 'n Hälfken Wiin</span><br /> +Un Pulvers van'n Fröölen;<br /> +De Aulsk' nam't in, — weg was de Piin,<br /> +Dat Kniipen un dat Wöölen. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Ann're heft auck sieckerlick</span><br /> +Eer Gooes ... Apthek'reeren,<br /> +Dat is jüst eere Saake nich;<br /> +'t is dach 'ne gooe Deeren.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wann se 'nen Minsken deenen kann,</span><br /> +Dat is recht eere Puppe;<br /> +Se help't 'n aarmen Buuersmann<br /> +Vorwahr uut mann'ger Suppe.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">An Kinnern heft se eere Frööd'</span><br /> +Un mag se geern bedenken,<br /> +En af un an 'ne bunte Flööt',<br /> +Of süß wat Bieter's, schenken.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_170" id="Page_170">[170]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Lest kwam se up'n Haf to us</span><br /> +Un fönk gliiks an to griinen:<br /> +»Wo steht't dann,« fröög se, »Vaader Brus«<br /> +»Met Fritzken un Regiinen?«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Sind s' na gesund un krall? Ick weet,</span><br /> +Regiin' kann aardig knixen;<br /> +Giiw't eer dach es düt nigge Kleid,<br /> +Un Fritzken düsse Bücksen.«<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">As se 't mi in de Hänne gaf,</span><br /> +Dau schmüüsterde eer Müülken<br /> +Un Fröödentraunen rullden 'r af;<br /> +Eer' Backen kreigen Küülken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Find't me sau'n' Düügenhaftigkeet</span><br /> +Bi liiglässen Minsken,<br /> +Kümmt me nich in Verliegenheet,<br /> +Wat me daarvor schal wünsken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Kort af — vor Beed 'n Brüüdegam,</span><br /> +En gliik, an Stand un Ehren,<br /> +Un Junkers fiin un glatt un stramm,<br /> +As wann et Engel wöören.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Kuom't Ridder, uut den Graafenstann'!</span><br /> +O, kuom't dach, Ji Baraunen!<br /> +Haul't üm uuse gnaid'gen Fröölens an,<br /> +De Düügte en to launen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Zwaars heft de Een' 'n Klausterplatz;</span><br /> +Dach dat is Kiikelkaakel;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_171" id="Page_171">[171]</a></span>Sau'n Klausterplatz vergitt sick faarts,<br /> +In Brüügams-Tabernaakel.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Beliiw ick na de Hachtiidtsfiir</span><br /> +Van uuse gnaid'gen Fröölen,<br /> +Dann will'k ne auck, to miiner Liir',<br /> +'n lustig Stücksken gröölen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Fritz schall, up siiner Viggeliin,</span><br /> +De Quinten lustig kniipen,<br /> +Un Stöfferken schall, graff un fiin,<br /> +Up siiner Flööten piipen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hans bläst de blanke Staatstrumpett,</span><br /> +Dat em de Bückse knacket,<br /> +Un em de klaare, glöön'ge Schweet<br /> +Van Kopp un Ahren klacket.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Klaus heft den Tackt sau recht in'n Kopp',</span><br /> +D'rin söcht he siine's Gliiken,<br /> +De schall, in Draw un in Galopp,<br /> +Den aulen Brummbass striiken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Wuppup<a name="FNanchor_A_1135" id="FNanchor_A_1135"></a><a href="#Footnote_A_1135" class="fnanchor">[A]</a> un de Duudelsack</span><br /> +Schiölt düür de Lüfte schallen,<br /> +Un piff, paff, puff, un knick, knack, knack!<br /> +De Donnerbüssen knallen.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Uuse Kohee'r, met'n krummen Häär'n,</span><br /> +Schall baul' den Braaen mierken<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_172" id="Page_172">[172]</a></span>Un met siin'n Häären auck wual geern<br /> +De Nachtmusiik verstiärken.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi Buurvolk alle, Mann un Fruu,</span><br /> +Wi juch't dann een' düür'n änner:<br /> +Uuse gnaid'gen Fröölen kriiget nu<br /> +Up eenmal wackre Männer!<br /> +</p> +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1135" id="Footnote_A_1135"></a><a href="#FNanchor_A_1135"><span class="label">[A]</span></a> <em class="gesperrt">de Wuppup</em>: die Bastschalmei.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_173" id="Page_173">[173]</a></span></p> + + +<h2><a name="Wualmeende_Raut" id="Wualmeende_Raut"></a>Wualmeende Raut an ......</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Gliik as nich blanke, schaarpe Mester<a name="FNanchor_1_1136" id="FNanchor_1_1136"></a><a href="#Footnote_1_1136" class="fnanchor">[1]</a></span><br /> +Wahrteeken gooer Kuäcksken sind,<br /> +Un sick je auck bi eenen Hester<a name="FNanchor_2_1137" id="FNanchor_2_1137"></a><a href="#Footnote_2_1137" class="fnanchor">[2]</a><br /> +De Düügte<a name="FNanchor_3_1138" id="FNanchor_3_1138"></a><a href="#Footnote_3_1138" class="fnanchor">[3]</a> up den Baark<a name="FNanchor_4_1139" id="FNanchor_4_1139"></a><a href="#Footnote_4_1139" class="fnanchor">[4]</a> nich gründ't;<br /> +Sau sind auck Viele, de'r liebet,<br /> +Getrüwwe Friggers, as't wual schint;<br /> +De, wann se Hand un Küßkens giewet,<br /> +Dach deep in'n Harten Schelme sind.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Se sind nich anners, as de Immen,</span><br /> +De baar met Räuwerie un Druugd'<a name="FNanchor_5_1140" id="FNanchor_5_1140"></a><a href="#Footnote_5_1140" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Den sööten Haanig to gewinnen,<br /> +An allen Bloomen lick't un suug't.<br /> +Se nasket, waar't sick icht's will föögen,<br /> +Un schnoop't sick bastens-satt un fuul<br /> +Un na genuatenen Vergnöögen<br /> +Treck't s'af, un — wisket sick dat Muul.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'n Haane bell't sick in, de Hööner</span><br /> +Siien alle siiner Lust Gewinn;<br /> +Sau will dat Mannsvolk auck de Deener<br /> +Van jeddern wackern Wichte siien.<br /> +Wual teinmal schwiärt' s' in eener Stunde:<br /> +»De Donner schlau, ick bin di trüü!«<br /> +Man meestig steht in'n Hartensgrunde,<br /> +Dat dat alldach e luagen sii.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Eene denk't, wann man Dukaten</span><br /> +In Schiepeln bi der Uutstüür sind,<br /> +Dann schall de Ehstand wual geraaen<br /> +Un süß is't dach man Rauck un Wind.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_174" id="Page_174">[174]</a></span>Den Annern haaget raae Backen,<br /> +Un kralle Augen, schwarte Haar,<br /> +Un kann vor Schmacht wual nich es kacken.—<br /> +Wel sau 'nen nimmt, is dull un daar.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Drüdde lät de Tiidt vergaunen</span><br /> +Un nüsselt in der Eensamkeet,<br /> +Bes he nich mehr dat Minnste Aunen<br /> +Van Leefde spüürt un van Geneet;<br /> +Un dann mag he et nich es seggen,<br /> +Wo he sick achter'n Ahren kleit,<br /> +Dat he, bi wainsken<a name="FNanchor_6_1141" id="FNanchor_6_1141"></a><a href="#Footnote_6_1141" class="fnanchor">[6]</a> Uäwerleggen,<br /> +De beste Jüügde sau verschleit.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Drüm, Lüüt, wullt du den Rechten fangen,</span><br /> +Besüh di wual, wat du bedrifst,<br /> +Dat du nich an 'n Tünt<a name="FNanchor_7_1142" id="FNanchor_7_1142"></a><a href="#Footnote_7_1142" class="fnanchor">[7]</a> behangen<br /> +Un Liewenslank bedruagen blifst.<br /> +Beprööwe<a name="FNanchor_8_1143" id="FNanchor_8_1143"></a><a href="#Footnote_8_1143" class="fnanchor">[8]</a> eerst de licksken<a name="FNanchor_9_1144" id="FNanchor_9_1144"></a><a href="#Footnote_9_1144" class="fnanchor">[9]</a> Gäste,<br /> +Dat du van de, daar du met frigg'st<br /> +Un haaseleerst, to gooer Leste<br /> +Man nich den allerleigsten krigst. —<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1136" id="Footnote_1_1136"></a><a href="#FNanchor_1_1136"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Mester</em>: Messer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1137" id="Footnote_2_1137"></a><a href="#FNanchor_2_1137"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Hester</em>: Heister.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1138" id="Footnote_3_1138"></a><a href="#FNanchor_3_1138"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Düügte</em>: Tugend.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1139" id="Footnote_4_1139"></a><a href="#FNanchor_4_1139"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Baark</em>: Borke, Baumrinde.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1140" id="Footnote_5_1140"></a><a href="#FNanchor_5_1140"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">Druugd</em>: Trug.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1141" id="Footnote_6_1141"></a><a href="#FNanchor_6_1141"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">wainsk</em>: mistrauisch, vorsichtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1142" id="Footnote_7_1142"></a><a href="#FNanchor_7_1142"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">'n Tünt</em>: ein Klecks; nichtsnutziger +Mensch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1143" id="Footnote_8_1143"></a><a href="#FNanchor_8_1143"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">beprööwe</em>: erforsche, untersuche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1144" id="Footnote_9_1144"></a><a href="#FNanchor_9_1144"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">licksk</em>: lüstern.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_175" id="Page_175">[175]</a></span></p> + +<h2><a name="Hans_in_der_Kierken" id="Hans_in_der_Kierken"></a>Hans in der Kierken.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">O Greet', wat hebb' ick häärt un sehn,</span><br /> +In eener grauten Stadt am Meen<a name="FNanchor_1_1145" id="FNanchor_1_1145"></a><a href="#Footnote_1_1145" class="fnanchor">[1]</a>!<br /> +Daar was ick in'n Huus e gaun,<br /> +Ümm'n bietken unner Schuur to staun.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dat was'n Huus, vorwahr sau lank,</span><br /> +As uuse lütke Roggenkamp,<br /> +Et was sau hell, sau reggen drin,<br /> +Sau schäu'n un ganz na miinen Sinn.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Daar was en Dink in de Lucht<a name="FNanchor_2_1146" id="FNanchor_2_1146"></a><a href="#Footnote_2_1146" class="fnanchor">[2]</a> e stellt</span><br /> +Ick dacht', wann dat herunner fällt! —<br /> +Daar keiken Häärens<a name="FNanchor_3_1147" id="FNanchor_3_1147"></a><a href="#Footnote_3_1147" class="fnanchor">[3]</a> kort un lank<br /> +Heruut, met jümmer frisken Klank.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un ümm' dat Brummedink herumm,</span><br /> +Stönd'n half Stiige Keerels, schlank un krumm,<br /> +De harren giele Brieer in'n Aarm',<br /> +De mööken'n ganz unwiisen Laarm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un wann de dann nich mehr woll'n schregg'n,</span><br /> +Dann mösten's se achter'n Ahren klegg'n;<br /> +Se follden't wual, dat mierk'de ick,<br /> +Un schregg'den dann ganz jämmerlick.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man Eene stönd up eenen Pinn',</span><br /> +Dat most' der Annern Bessmoor<a name="FNanchor_4_1148" id="FNanchor_4_1148"></a><a href="#Footnote_4_1148" class="fnanchor">[4]</a> sien,<br /> +De harr'n se recht in de Nacken packt,<br /> +De brumm'de as'n Duudelsack.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_176" id="Page_176">[176]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een Keerl beit up'n hölten'n Stock<a name="FNanchor_5_1149" id="FNanchor_5_1149"></a><a href="#Footnote_5_1149" class="fnanchor">[5]</a>,</span><br /> +De schregg'de nett as 'n Ziegenbock;<br /> +Sau gaww' harr' he nich uut e schregg't,<br /> +As em wöörd faarts de Hals ümm'dregg't.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Up eenmal wöörd et müüsken still</span><br /> +En schwart' Mann tratt, — wat de wual will? —<br /> +Up'n mooje<a name="FNanchor_6_1150" id="FNanchor_6_1150"></a><a href="#Footnote_6_1150" class="fnanchor">[6]</a> zierlick Triatrum,<br /> +De rööp wat uut, van lank un krumm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dann kwam'r auck faarts achter an,</span><br /> +En andern kall-peck-schwarten Mann,<br /> +De kräup uut 'ner halwen Tunn' heruut,<br /> +De Mann saug ganz verdreetlick uut.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Eerst küürd' he ganz bedierw' un sacht,</span><br /> +Dann rööp he, dat de Biöne<a name="FNanchor_7_1151" id="FNanchor_7_1151"></a><a href="#Footnote_7_1151" class="fnanchor">[7]</a> krachd',<br /> +He küürd' n Huupen Tüug's 'r hier,<br /> +As wann he allein in'n Huuse wöör.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Een Keerl schleik an de Lüü' heran,</span><br /> +De dröög'n Stock met'n Müssken d'ran,<br /> +Daarunner harr he'n Schellken maak't;<br /> +Wat dat scholl, bin'k nich achter raakt.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">He gönk'r met bi Fruu un Mann</span><br /> +Un keik' se ganz barmhartig an;<br /> +Se stipp'den all' de Finger d'rin,<br /> +Ick stipp'de 'r miine auck met in.<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_177" id="Page_177">[177]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un as nu Alles uut scholl sien,</span><br /> +Dau kräup de Mann in de Tunn'n w'er in;<br /> +Dann föngen Alle, Fruu un Mann,<br /> +Wier jämmerlick to gröölen an.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'N ault Ribbett<a name="FNanchor_8_1152" id="FNanchor_8_1152"></a><a href="#Footnote_8_1152" class="fnanchor">[8]</a> stönd neig'st bi mi,</span><br /> +Dat fröög mi: Mann, wat jaape<a name="FNanchor_9_1153" id="FNanchor_9_1153"></a><a href="#Footnote_9_1153" class="fnanchor">[9]</a> ji<br /> +In düssen Gaddestempel 'rum?<br /> +Dat lät je aabelunwiis<a name="FNanchor_10_1154" id="FNanchor_10_1154"></a><a href="#Footnote_10_1154" class="fnanchor">[10]</a> dumm.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick segg'de: Fruu, ick kiek' mi blind,</span><br /> +Was dat dach all' vor Heerens sind,<br /> +De up der moojen haugen Hiil',<br /> +Sau'n Laarm bedriiw't, vor langer Wiil'?<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau seggt' se mi: Du Dummerjan!</span><br /> +Wat ick di daarvan seggen kann:<br /> +Mus'kanten sind't, un auck wat Sänger;<br /> +Nu gah't met Gatt! un jaap't nich länger.</p> +<p class="right"><cite class="gesperrt">Unbekannt.</cite></p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1145" id="Footnote_1_1145"></a><a href="#FNanchor_1_1145"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Meen</em>: Mayn.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1146" id="Footnote_2_1146"></a><a href="#FNanchor_2_1146"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">Lucht</em>: Luft, Höhe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1147" id="Footnote_3_1147"></a><a href="#FNanchor_3_1147"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">Häärens</em>: Hörner.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1148" id="Footnote_4_1148"></a><a href="#FNanchor_4_1148"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Bessemoor</em>: Großmutter.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1149" id="Footnote_5_1149"></a><a href="#FNanchor_5_1149"><span class="label">[5]</span></a> Clarinette.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1150" id="Footnote_6_1150"></a><a href="#FNanchor_6_1150"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">mooje</em>: hübsch, ist holländisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1151" id="Footnote_7_1151"></a><a href="#FNanchor_7_1151"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">Biöne</em>: Decke, Plafond.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1152" id="Footnote_8_1152"></a><a href="#FNanchor_8_1152"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">'n ault Ribbett</em>: ein alles Weib, Rappeltasche.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1153" id="Footnote_9_1153"></a><a href="#FNanchor_9_1153"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">jaapen</em>: gaffen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1154" id="Footnote_10_1154"></a><a href="#FNanchor_10_1154"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">aabelunwiis</em>: albern, tölpelhaft.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_178" id="Page_178">[178]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Ick_was_de_Junfer_Eegensinn" id="Ick_was_de_Junfer_Eegensinn"></a> +Ick was de Junfer Eegensinn,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">In Gooen nich to tiämen,<br /> +un striiwd' mi faaken hier un hen,<br /> +To giewen un to niemen.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau nääe<a name="FNanchor_1_1155" id="FNanchor_1_1155"></a><a href="#Footnote_1_1155" class="fnanchor">[1]</a> gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau kwam 'n jungen Pluumenbaart</span><br /> +Anmöödig un vull Liewen,<br /> +De wüste met der besten Aart<br /> +To niemen un to giewen.<br /> +Dau weet de Hiemel, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau geeren gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick mierk'de, waar he gönk un stönd</span><br /> +Up jedder'n siiner Winke,<br /> +Un greip he miine rechte Hand,<br /> +Gaf'k em auck faarts de Linke.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau fründlick gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">In'n Nottbusk tröck he mi met sick</span><br /> +Uu't der Metspielers Schwaarme,<br /> +He gaf mi siinen Aarm, un ick,<br /> +Ick nam en in de Aarme.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau fröödig gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wi seiten in'n schmööen Kott'<a name="FNanchor_2_1156" id="FNanchor_2_1156"></a><a href="#Footnote_2_1156" class="fnanchor">[2]</a></span><br /> +Un wöören nett an'n Küüren;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_179" id="Page_179">[179]</a></span>Ick gaf den Karr'n uut miiner Nott<br /> +Nam de van siinen wieren.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau arglaus gaf un nam.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dau häärden wi den witten Patt,</span><br /> +De Mooder, roopend, kuomen,<br /> +Wual harr ick süß, ick weet nich wat<br /> +e giewen, af e nuomen.<br /> +De Hiemel weet't, wo et kwam,<br /> +Dat ick sau willig gaf un nam.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1155" id="Footnote_1_1155"></a><a href="#FNanchor_1_1155"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">nääe</em>: ungern, bedenklich.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1156" id="Footnote_2_1156"></a><a href="#FNanchor_2_1156"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">in'n schmööen Kott</em>: in einem weichen Lager.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Joost_un_Jan" id="Joost_un_Jan"></a>Joost un Jan.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Wat gift't Nigges, seggde Joost to Jan,</span><br /> +— Se drööpen sick unnerwieges an. —<br /> +«Vull Nigges, man Nicks Gooes,« seggde Jan to Joost,<br /> +»De Paapst is up den Düüwel erboost;<br /> +»Dann tüsken 'r Hell' un'n Fiegefüür<br /> +»is in e fallen de aule Müür';«<br /> +»Un nu kann, na miinen Gissen,<br /> +»De Paapst de Müüren gaar nich missen.«<br /> +»Dat gift'n P'rzeß,« siä Joost to Jan. —<br /> +»Jau wual, un'n P'rzeß, de wat lange duuren kann,<br /> +«Dann't meeste Geld heft de Paapst sünner Twiiwel,<br /> +»Aawers de meesten Avekaaten heft de Düüwel.«</p> +<p class="right">Klöntrup</p> +<p class="right">(Manuscript.)</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_180" id="Page_180">[180]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Dat_Bileams_Iisel" id="Dat_Bileams_Iisel"></a> +Dat Bileams Iisel sprak, dat Wunner</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Was vor de Tiien graut, wual wahr!<br /> +Dach, wo sick alles ännert, jetzunner<br /> +Preddiget Iisels sagaar.</p> +<p class="right">Derselbe.</p> + + +<h2><a name="Dat_Fensterbeer" id="Dat_Fensterbeer"></a>Dat Fensterbeer.</h2> + +<p class="center">(Manuscript von <cite class="gesperrt">Klöntrup</cite>. 1782.)</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Et hiäwenschiärt un is sa köil,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Nich mehr sa baddig as gistern;</span><br /> +De Wolken de trecket, de Wind de geht,<br /> +De Sünne brennet nich mehr sa heet,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Nich mehr sa glöönig as gistern.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man gistern, al was et sa baddig un heet,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Sa was ick dach biäter to Moe;</span><br /> +Ick was sa lustig, sa goder Teer,<br /> +Wat fröig ick viele na Wind un Wiär,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick höilt em vul to Goe.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar was in der Buurskup en Fensterbeer,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Wi göngen dar nütte to Kere.</span><br /> +Dar gönk de Viole, dar gönk de Bas;<br /> +Wi drünken des Beeres sa mannig Glas,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un göngen dar nütte to Kere.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar wören de Wichter, de Lütens all,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Mari-Lüt un Gret' un Sofie;</span><br /> +Se wören sa lustig un goder Teer,<br /> +Se süngen un dansden un sprüngen sa sehr,<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Man keene sa fin as Marie.</span><br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_181" id="Page_181">[181]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar is vörwarn ken Wicht as et</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Up Gades Eren to finen;</span><br /> +Gewislick de dat nich 'n segt un süt:<br /> +»Mari-Lüt is wual dat beste Lüt!«<br /> +<span style="margin-left: 4em;">De is nich recht bi den Sinen.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar wöören de Jungens, se äügden na er,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">'t verdraut mi ut der Mauten;</span><br /> +Se juch'den un sprüngen as wören se dul;<br /> +Da was ick mines Sinnes sa vul<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un kon et dach sülwen nich lauten.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick was sau bedierwe, dat hölp mi nich,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Se keik ut den Augen sa fänger,</span><br /> +Ick droft et nich waugen un danssen met er,<br /> +Mi biwde dat Harte, et schlööig mi sa sehr.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Un se was up'n Föiten sa tänger.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">De Föite sa tänger, de Augen sa hell!</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick konn vor mi sülwen nich bliwen,</span><br /> +Was dach sa frödig un wualgemoot,<br /> +Er Angesicht' as Miälk un Bloot! —<br /> +<span style="margin-left: 4em;">Ick weet et nich al to beschriwen.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Dar is vörwaren ken Wicht as et</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">Up Gades Eere to finen;</span><br /> +Gewislick, de dat nich 'n segt un süt:<br /> +»Mari-Lüt is alldach dat beste Lüt!«<br /> +<span style="margin-left: 4em;">De is nich recht bi den Sinen.</span><br /> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_182" id="Page_182">[182]</a></span></p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Daar_ginten" id="Daar_ginten"></a> +Daar ginten, daar kiiket de Strauten henup,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Daar steht wual 'n half Stiige Fruusvolk in'n Trupp:<br /> +De Anntke, de Hildke, de Gerdrut, de Siltke,<br /> +De Elsbeen, de Äultke, de Triintke, de Täültke;<br /> +Wann de sick entmöötet,<br /> +Dat niiget, dat gröötet,<br /> +Dat flaaret, dat schrewwelt, dat schnaatert sau sehr,<br /> +Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Nu kuome es Eener un stüüre mi de,</span><br /> +'t heft sick wat stüüren, se jool't jümmer me, (mehr)<br /> +Van Flass, un van Linnen, van Braaken, van Spinnen,<br /> +Van Wasken, van Weeken, van Büüken un Bleeken,<br /> +Van Nauteln un Tweerent,<br /> +Van Kunraud un Beerend;<br /> +Dat jiwwelt, wo länger et duuret, togliik,<br /> +As quaakeden duusend Paar Poggen in'n Diik'.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Man kiiket auck es in dat Werthshuus henin,</span><br /> +Daar sitt in'n Gelaage 'n Süüpergesinn',<br /> +De Aarend, de Lübbert, de Joost un de Dübbert,<br /> +De Robbert, de Lappe, de Knobbert, de Tappe;<br /> +Wann de sick to proostet,<br /> +Dat flöckt sick, dat hoostet,<br /> +Dat ropt sick, dat klopp't sick, dat schregg't uäwerall,<br /> +As bölk'den vergrellede Ossen in'n Stall.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Na Middernacht kuom't se besuapen to Huus,</span><br /> +Dann kriiget de Wiiwer up'n Puckel den Gruuß;<br /> +Dann schlaa't se in Bieten<a name="FNanchor_1_1157" id="FNanchor_1_1157"></a><a href="#Footnote_1_1157" class="fnanchor">[1]</a> de Schötteln, de Näppe,<br /> +De Diske un Stööle, de Schreine un Schäppe;<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_183" id="Page_183">[183]</a></span>Dat laarmet, dat zanket,<br /> +Dat joolet, dat anket,<br /> +Dat schleit sick, dat klei't sick, dat bitt sick tolest,<br /> +As fiirden de Düüwels in'r Höllen 'n Fest.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1157" id="Footnote_1_1157"></a><a href="#FNanchor_1_1157"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">in Bieten</em>: in Stücke, entzwei.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Das_Maedchen-Institut" id="Das_Maedchen-Institut"></a>Das Mädchen-Institut.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Jan, kiek dach, ens hier in 'et Fenster herin;</span><br /> +Daar sitt't di wat fiine Mamsellekens in;<br /> +Se segget, se leeren daar Fransk un Latiin,<br /> +Man't Meeste sall dach wual man Spieleri sien. —<br /> +Dat Eene, dat lachet, dat Andre dat gnittkert,<br /> +Dat Drüdde dat wippstert't, dat Veerde dat flittkert;<br /> +Dat flaaret, dat pluudert, dat schnaatert sau sehr,<br /> +Liifhaftig as wann't in'n Gausestall wöör.<br /> +Un Summe Summooren, dat sehe ick wual,<br /> +Vor uuse Greetliesken is dat nine School! +</p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="De_graute_Naut" id="De_graute_Naut"></a> +De graute Naut ümme de Finanzen</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"> +Un der Verfassung Schwierigkeit,<br /> +Läst sick, nu wi de Saak' in'n Ganzen<br /> +Beseht, as eene Kleenigkeit.<br /> +Heb' ick't nich alltiids seggt: »<span class="antiqua">visito visitas!</span><br /> +Et blift alldach as et tovüüren was.« +</p> + + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Veel_Kolonels" id="Veel_Kolonels"></a> +<span class="antiqua">Veel Kolonels, en onwyze Staaten,</span></h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;"><span class="antiqua">Veel Kapteins, en weenig Soldaten,<br /> +Veel Vergaaderingen, en geene Decreeten,<br /> +Dat zyn zes Ding', die'n Land opvreten.</span> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_184" id="Page_184">[184]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Sau_leesig" id="Sau_leesig"></a> +Sau leesig<a name="FNanchor_1_1158" id="FNanchor_1_1158"></a><a href="#Footnote_1_1158" class="fnanchor">[1]</a> auck ji Jungens doo't,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">Ji maak't us dach nich aabel<a name="FNanchor_2_1159" id="FNanchor_2_1159"></a><a href="#Footnote_2_1159" class="fnanchor">[2]</a>,<br /> +Un schmiert mi auck sa'n Haasenfoot<br /> +Met Haanig üm den Schnaabel,<br /> +Un dööt auck nau sau fromm de Fent,<br /> +'t sind Flausen, dat he't eerlick ment.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau mannig gooe, fromme Lüüt,</span><br /> +Unschüllig as 'n Engel,<br /> +Bedräug sau 'n licksken Daamelstüüt<a name="FNanchor_3_1160" id="FNanchor_3_1160"></a><a href="#Footnote_3_1160" class="fnanchor">[3]</a><br /> +Van'n faaseligen Bengel;<br /> +Drüm, is de Schnoopert<a name="FNanchor_4_1161" id="FNanchor_4_1161"></a><a href="#Footnote_4_1161" class="fnanchor">[4]</a> nau sau glatt,<br /> +Ick trüww' em nich, ick flööt' ne wat,<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un schlaa' en Schnippken vor den Geck</span><br /> +Un wiise em de Hacken,<br /> +Un giew' em een' up't giele Beck<a name="FNanchor_5_1162" id="FNanchor_5_1162"></a><a href="#Footnote_5_1162" class="fnanchor">[5]</a>,<br /> +Wagt he mi antopacken;<br /> +Schier' di na'n Galgen, Düükerskiind!<br /> +Du Karmielksheld<a name="FNanchor_6_1163" id="FNanchor_6_1163"></a><a href="#Footnote_6_1163" class="fnanchor">[6]</a> sist<a name="FNanchor_7_1164" id="FNanchor_7_1164"></a><a href="#Footnote_7_1164" class="fnanchor">[7]</a> vuller Wiind.<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Sau schall't ju falsken Jungens gaun,</span><br /> +Wi-ji<a name="FNanchor_8_1165" id="FNanchor_8_1165"></a><a href="#Footnote_8_1165" class="fnanchor">[8]</a> us Wichter ööwen<a name="FNanchor_9_1166" id="FNanchor_9_1166"></a><a href="#Footnote_9_1166" class="fnanchor">[9]</a>;<br /> +Wi willt ju in de Frieten<a name="FNanchor_10_1167" id="FNanchor_10_1167"></a><a href="#Footnote_10_1167" class="fnanchor">[10]</a> schlaun,<br /> +Un mosten wi auck tööwen<br /> +Up't Tiigenpart<a name="FNanchor_11_1168" id="FNanchor_11_1168"></a><a href="#Footnote_11_1168" class="fnanchor">[11]</a> bes dartig Jahr;<br /> +De rechte Joost kümmt dach, vorwahr!<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_185" id="Page_185">[185]</a></span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Un kümmt 'n eerlick Bursse dann;</span><br /> +De us recht ment, in Ehren,<br /> +Dann segg' ick faarts: Hier Joost, kumm an!<br /> +Ick will de Diine weeren;<br /> +Un blift he'r trüwwelk bi bestaun,<br /> +Laut' wi den Paapen d'ruäwer gaun.<br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1158" id="Footnote_1_1158"></a><a href="#FNanchor_1_1158"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">leesig</em>: gleißnerisch, einschmeichelnd.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1159" id="Footnote_2_1159"></a><a href="#FNanchor_2_1159"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">aabel</em>: irre, närrisch.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1160" id="Footnote_3_1160"></a><a href="#FNanchor_3_1160"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">licksken Daamelstüüt</em>: lüsterner Umherläufer.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1161" id="Footnote_4_1161"></a><a href="#FNanchor_4_1161"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Schnoopert</em>: Lecker.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1162" id="Footnote_5_1162"></a><a href="#FNanchor_5_1162"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">up't giele Beck</em>: auf den gelben Schnabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1163" id="Footnote_6_1163"></a><a href="#FNanchor_6_1163"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">Karmielksheld</em>: Buttermilchs-Held.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1164" id="Footnote_7_1164"></a><a href="#FNanchor_7_1164"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">sist</em>: sitzest.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1165" id="Footnote_8_1165"></a><a href="#FNanchor_8_1165"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">Wi-ji</em>: wollt ihr.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1166" id="Footnote_9_1166"></a><a href="#FNanchor_9_1166"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">ööwen</em>: hintergehen, foppen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1167" id="Footnote_10_1167"></a><a href="#FNanchor_10_1167"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">in de Frieten</em>: in's Maul.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1168" id="Footnote_11_1168"></a><a href="#FNanchor_11_1168"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">Tiigenpart</em>: Gegenpart.</p></div> +</div> + +<h2><a name="Raeutsel" id="Raeutsel"></a>Räutsel.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Up'n Thie<a name="FNanchor_1_1169" id="FNanchor_1_1169"></a><a href="#Footnote_1_1169" class="fnanchor">[1]</a> daar staa't twee Plauten,</span><br /> +Up de Plauten staa't twee Staaken,<br /> +Up de Staaken steht 'ne Tunne,<br /> +Up de Tunnen steht 'n Trechter,<br /> +Up den Trechter steht 'n Ball,<br /> +An den Balle sitt 'n Müülert,<br /> +Uäwer den Müülert sitt 'n Schnüütert,<br /> +Uäwer den Schnüütert sitt't twee Gleppers,<br /> +Uäwer de Gleppers steht 'n Wauld,<br /> +Darin huuseret Junk un Ault.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">(Wat is ju dat?)</span><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1169" id="Footnote_1_1169"></a><a href="#FNanchor_1_1169"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">Thie</em>: Sammelplatz in den Dörfern.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_186" id="Page_186">[186]</a></span></p> + +<h2 class="headless" style="margin-left: 3em;"> +<a name="Fruwwe" id="Fruwwe"></a> +»Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen,</h2> +<p class="poem" style="margin-top: 0;">»Juue Mann un de is krank.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Is he krank,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Gatt si Dank!</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Nu na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, ji schollen dach baule kuomen,</span><br /> +»Juuen Mann will't se berichten.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Willt se'n berichten,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Mag he bichten.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Hopp! na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, ji schollen dach gawwe kuomen,</span><br /> +»Juue Mann un de will stierwen.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Will he stierwen,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Kann ick ierwen,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Eerst na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, to, ji miötet kuomen,</span><br /> +»Juue Mann un de is daut.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Is he daut,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Frett he nin Braudt.</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Juch! na'n Dänsken 'r twee of dree.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">»Fruwwe, nu schiöl' ji wual kuomen,</span><br /> +»'r is'n Frigger, de is vor ju.<br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Wat segge ji,</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»'n Frigger vor mi?</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">»»Dann is vor dütmal 't Danssen vorbi.</span> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_187" id="Page_187">[187]</a></span></p> + +<h2><a name="Auwendgebaet" id="Auwendgebaet"></a>Auwendgebät.</h2> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">'s Auwend's, wann'k na Bedde gaae,</span><br /> +Legg'k mi in Mariggens Schaut;<br /> +M'rigge is miin' Mooder,<br /> +J'annes is miin Brooder,<br /> +Jesus is miin G'leidesmann,<br /> +De mi'n Weg wual wiisen kann.<br /> +Waar ick ligge, gaae un staae,<br /> +Sind mi veerteen Engel naae:<br /> +Twee to miinen Koppe,<br /> +Twee to miinen Fööten,<br /> +Twee to miiner rechten Siit',<br /> +Twee to miiner linken Siit'<br /> +Twee de mi decket,<br /> +Twee de mi wecket,<br /> +Un twee de mi'n Weg na'n Hiemel wiis't.<br /> +Jesus is miin Hätken,<br /> +J'annes is miin Schättken,<br /> +M'rigge ligt mi in'n Sinn,<br /> +Met de dree schlaup' ick in. —<br /> +</p> + + +<h2><a name="Nau_Eene" id="Nau_Eene"></a>Nau Eene.</h2> + +<p class="center">(kort un goot.)</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Hier ligg' ick as 'ne Koh;</span><br /> +Nu seh' uuse Herrgatt to,<br /> +Dat mi nin Düüwel wat doo.<br /> +</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_188" id="Page_188">[188]</a></span></p> + +<h2><a name="Liedertafel" id="Liedertafel"></a>Liedertafel-Toast eines Wilden.</h2> + +<p class="center">(1. Juli 1843.)</p> + +<p class="intro-poem" style="margin-top: 1em;"> +<span style="margin-left: 1em;">Summ, Summ, Summ,</span><br /> +Brumm, Brumm, Brumm;<br /> +Der Eine laut, der Andre leise;<br /> +Kurz, Jeder trillert auf seine Weise. —<br /> +Schrillt doch im großen Liedersaal,<br /> +Der Rohrspatz neben der Nachtigall.<br /> +</p> + +<p class="poem" style="margin-left: 5em;"> +<span style="margin-left: 1em;"><span class="antiqua">Cantores amant humores,</span><br /> +Cantores amant sorores,<br /> +Cantores bibunt</span> gern Wein;<br /> +Das räumt mir wohl Jedermann ein.<br /> +</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Mein Lehrer war auch ein Sangverwandter,</span><br /> +Denn in unserm Dorfe war er Kanter;<br /> +Er sang ein herzbrechendes Tremulant,<br /> +Das war weit und breit im Lande bekannt.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">Der pflegt' auch mitunter zu sagen: »<span class="antiqua">Cantores</span></span><br /> +»Wenn die bei einander sein, <span class="antiqua">amant humores</span>;<br /> +»Das heiße: »Wenn Eener veel sungen hat,<br /> +»Dann maakt he <span class="antiqua">vel quasi</span> de Kehl' auck ens natt.<br /> +»Singt Philomele doch selbst gern an Plätzen,<br /> +»Wo sie jezuweilen den Schnabel kann netzen.<br /> +»Und inniger lauschen den kräftigen Tönen<br /> +»Des Männergesanges die lieblichen Schönen;<br /> +»Denn, füllt Philomele mit Seufzern die Brust,<br /> +»Stimmt Männergesang alle Herzen zur Lust. —<br /> +»Wie preis' ich doch meine treu herzliebe Käthe!<br /> +»Wenn die nicht alljezuweil anstimmen thäte<br /> +»Des ehren Herrn Pastors sein Leibstück mit mir:<br /> +»»Zwei Ort', o Mensch, hast du vor dir««<br /> +»Und prost'te nicht mit mir <span class="antiqua">tener-adjuvanter</span>,<br /> +»Längst wär' ich, Gott soll mich! im Dorf' nicht mehr Kanter.«<br /> +So unser Herr Kanter ... Der durstige Velten,<br /> +Er tremulirt längst schon in besseren Welten. —<br /> +<span class="pagenum"><a name="Page_189" id="Page_189">[189]</a></span>Doch ihr Leute singet ja, bei meiner Seele!<br /> +Als säße ein Orpheus in jeglicher Kehle;<br /> +Und habt heute so manchen Vers schon gesungen,<br /> +und Alles ist Euch so herrlich gelungen,<br /> +Daß Ihr es, weiß Gott! wohl verdienet habt,<br /> +Daß Ihr auch mal tüchtig die Kehlen erlabt. —<br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 1em;">So faßt denn recht herzhaft die schäumenden Becher</span><br /> +<span style="margin-left: 1em;">Und leeret sie tapfer, als fröhliche Zecher.</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Es leben die Sänger und ihre Lieder!</span><br /> +<span style="margin-left: 3em;">Wir hören sie hoffentlich bald einmal wieder.</span><br /> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;"><span class="antiqua">Salvete, salvete Cantores,</span><br /> +<span style="margin-left: 2em;">Quicunque amate humores!</span></span><br /> +</p> + + +<h2><a name="Zu_meinem_Geburtstage" id="Zu_meinem_Geburtstage"></a>Zu meinem Geburtstage,</h2> + +<p class="center" style="font-size: smaller;">von meiner Landsmännin E. H.</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Willkuomen hier bi us in'n Gröönen,</span><br /> +Willkuomen hier! met Fruww' un Kiind;<br /> +Den braawen Mann den will' wi kröönen<br /> +Met Bloomen, hüüt' to'm Angebind'.<br /> +Haug' liewe <em class="gesperrt">düsse düutske Mann</em>!<br /> +Un Alles juuble, wat't man kann.<br /> +</p> + + +<h2><a name="Erwiederunge" id="Erwiederunge"></a>Erwiederunge</h2> + +<p class="center" style="font-size: smaller;">an miine Fründinn E. H. to eeren Gebuurtsdaage.</p> + +<p class="poem"> +Ei, wat häär' ick, Diin Geburtsdag hüüte,<br /> +Leewe Kiind! Wat wünske ick di dann?<br /> +Junge Wichter weeret geeren Brüüte, —<br /> +Süh, drüm wünsk' ick di 'n braawen Mann;<br /> +Eenen, de bi Daag' un Nacht wat kann.<br /> +</p> + +<p><span class="pagenum"><a name="Page_190" id="Page_190">[190]</a></span></p> + + +<h2><a name="Raeudigel-Anspranke" id="Raeudigel-Anspranke"></a>Räudigel-Anspranke des Bittkers Fieseler.</h2> + +<p>Gooen Dag! Ick harr wual'n Gruuß to bestellen an den +Werth un de Weerdinne un scholl Ju auck 'n fründlicken Gooen +Dag entbeen van Bruut un Brüüg'm, Rudolf Dubbelhaff un Liesken +Hinnerkers, un se wöören Willens tooken Dingesdaage eeren +Ehrendag to haulen, un Ji mogden'n dach auck de Ehre andoon'n +un sprieken eer'n Dingesdaage in'n Brüüg'm siiner Behuusunge +to'r Hochtiedt to, up'n gooen Muaren-Sappen un'n goot Glas +Beer un Brannewien un setten Ju hernau met de annern Gäste +an'n Disk un niemen dann fürders vorleef, wat Kack un Kellermester +Ju vermaaket, un iäten wual'n Stücke van'n fetten Ossen, +saaen un braaen, un'n Knaup van'n langen Roggen un 'n +Spliete van der breen Weggen, un drinken daar bito 'n Glas +Wiin 'r veer of fiiwe, of 'n half Stiige, saviel Ju lüstet un +beleewet, un maaken Ju in allen Deelen lüstig un wual to +Friäe. Mogt't dann auck fallen an Saaken wat't woll, an +Saaen un Braaen, an Wiine, Beer un Brannewiin, an Lucht +un Füür, an Spell un Musikanten un an Bedeenunge scholl'r +nin Gebreck sienen. Dat scholl nich alleine sienen den Dingesdag, +sündern auck veer un twintig Stunne rund, bes'n Gooensdaage +Muaren, dat sick'n Jeddereene wual besehnen kiöne na Huus +to kuomen. Tiidt un Stunne wollen se'r nich bi faste setten, +dat moste'n Jedder na siiner eegenen Natuur up'n Besten wieten. +Man se wollen de Bidde nich geeren van Ju geweegert sien, un +wann Ji't wier van doon n harren, wollen se auck denstbaar un +erkenntlick wier ümme sienen.</p> + +<p>Is de Bidde auck wat geringe un sind de Wäärde auck wual +wat weenig, denket de Saake 'n Käären nach; Ji hääret je wual, +wo se't geeren harren.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_191" id="Page_191">[191]</a></span></p> + +<p class="p4"></p> +<h2 class="headless" style="display: inline;"> +<a name="In_den_lustigen_Spinnstuben" id="In_den_lustigen_Spinnstuben"></a> +In den lustigen Spinnstuben</h2><p style="display: inline">, den früher so berühmten Fundgruben +alter Sagen und Volkslieder, sangen die Landleute ehemals +gern ein Liedchen, in dessen Strophen sich zugleich die schalkhafte +Sphinx verbarg, das so anfing:</p> + +<p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick satt up miinen Klössken</span><br /> +Un luusede miin Vössken;<br /> +Wo länger as ick luusede,<br /> +Wo kahler dat he wöörd.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(Dat was de Spinnewuocken.)</span> +</p><p class="poem"> +<span style="margin-left: 2em;">Ick satt up'n kaulen Steene</span><br /> +Un keik mi tüsken de Beene,<br /> +Ick keik van'n Hiemel to'r Eeren<br /> +Un dacht', wat will dat weeren?<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(Dat was 'ne Henne de Egger brodde.)</span><br /> +<span style="margin-left: 4em;">u.s.w. u.s.w.</span> +</p> + +<p>Man de gooe aule Tiidt der Eenfalt in Waart un Sitte +liggt al'n Stiige Hahnentrette achter us.</p> + +<p>Hüütiges Daages häärt me dergliiken leider nich viel mehr, +dann upstunds miötet et enkel<a name="FNanchor_1_1170" id="FNanchor_1_1170"></a><a href="#Footnote_1_1170" class="fnanchor">[1]</a> nigge aabele Lyrendregger Stückskes, +gedruckt in diesem Jahre, »Schöne grüne Jungfernkränze;« +»Jägersmänner;« »Deutsche Vaterländer;« »Weine, weine, weine +nur nicht« un dergliiken sien un uäwer söcke Lifflafferiggen weeret +alle de schäunen aulen Leeder as:</p> + +<p class="poem"> +»Miin Mann woll es riien un harr nin Pierd;«<br /> +»Bliine Joost de harr' ne Deeren;«<br /> +»Ick was de Junfer Eegensinn;«<br /> +»Fruwwe, ji schollen na Huuse kuomen;«<br /> +»'T rees'den dree Junkers wual uäwer den Rhiin«<br /> +</p> + +<p>u. s. w. u. s. w. heel verleert un vergieten.</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_192" id="Page_192">[192]</a></span></p> +<p><em class="gesperrt">'T is de Welt!</em> Wel kann't twingen. <em class="gesperrt">Sau de Wiise, +sau de Sank.</em></p> + +<p><em class="gesperrt">Ann're Heerens settet annere Suulen</em> un nierens +geht't wunnerlicker to, as in der Welt, plegt me wual to seggen, +dann de is rund un mot sick dreggen un wi alltohaupe miie. Man +hüütiges Daages kümmt'r alldach baule allstoviel Nigges up't +Tapeet, dat sick meestig alle up <em class="gesperrt"><span class="antiqua">ismus</span></em> und <em class="gesperrt"><span class="antiqua">tismus</span></em> endiget, +waar se sick un annre Lüüe met elendiget un in der Meenunge +staaet, dat se'r de längest verliienen<a name="FNanchor_2_1171" id="FNanchor_2_1171"></a><a href="#Footnote_2_1171" class="fnanchor">[2]</a> bietern Tiien met wier +haalen kiönen. Unnerdessen kann't wual nin Minske läugnen un +wööre he auck nau sau bliind un all' den Wirrwarr fiind, dat't'r +all'nhand up Stiien dann dach aparte wat ruuserig hier geht un +dat't düür un düür, van Ende bes to'r Wende sau'n wirrsk +Unner-Männtken-buawen-Spell is, dat'r baule nin Minske mehr +wiis uut weeren kann, waar se'r an'tleste na wual met na to +willt.</p> + +<p>»<em class="gesperrt">Waar de Tuun 'ne laage<a name="FNanchor_3_1172" id="FNanchor_3_1172"></a><a href="#Footnote_3_1172" class="fnanchor">[3]</a> Stiie heft, stiiget de +Schwiine 'r uäwer.</em>« — »<em class="gesperrt">Waar 'ne Kloppe<a name="FNanchor_A_1184" id="FNanchor_A_1184"></a><a href="#Footnote_A_1184" class="fnanchor">[A]</a> in'n +Huuse is, daar sitt de Düüwel up'n Schattsteene</em>;« +un »<em class="gesperrt">Wo hilliger de Tiidt, wo gluursker de Düüwel</em>,« +siäen de Aulen un mogten'r vorwahr auck wual Recht anne hebben.</p> + +<p><em class="gesperrt">De Welt is nu eenmal vuller Haaken un Öösen.</em> +— Unverdrag, Tiänegniiperigge, Zank un Niidt un Striit find't +<span class="pagenum"><a name="Page_193" id="Page_193">[193]</a></span>me upstunds leider Gattes in allen Ständen un in allen Dingen; +Verspackungen<a name="FNanchor_4_1173" id="FNanchor_4_1173"></a><a href="#Footnote_4_1173" class="fnanchor">[4]</a> sawual up'n Diälen, as up'n Hiilen un in'n +häugesten Hahnenholte un Unfriäe in allen Hööken, daar me ichtens +de Augen hendregget, un wat will't na wual alle giewen, +ehr sick all' de verwoorenen Kraumstickeriggen wier glatt bi eene trecket!</p> + +<p>Dat Spell liggt leider nu eenmal sau in der Natuur un is +alle Creatuuren gemeen; man wann sick to'm Bispell 'n Paar +inbellske, rohmsüchtige Hahnens, 'n Paar schalüünske<a name="FNanchor_5_1174" id="FNanchor_5_1174"></a><a href="#Footnote_5_1174" class="fnanchor">[5]</a> Kröpperaarende, +of'n Paar misgünnige Rüüens, de sick de besten Knuacken +een vor't annere geeren wegschnappen mogten, lange noog an e +gneeset un beknurret un sick eerst man 'n Paarmal schamper<a name="FNanchor_6_1175" id="FNanchor_6_1175"></a><a href="#Footnote_6_1175" class="fnanchor">[6]</a> bieten +hewwet, weeret se achternau insgemeen de dickesten Fründe un +deelet sick al geeren eerlick in de Büüte. —</p> + +<p>Giewe Gatt, dat'r an'tleste man nich auck 'n Deel <em class="gesperrt"><span class="antiqua">Missmus</span></em> +manken loope, de se up Ööwelwiege vertocket<a name="FNanchor_7_1176" id="FNanchor_7_1176"></a><a href="#Footnote_7_1176" class="fnanchor">[7]</a>, daar se heel uppe +verdwaalet un <em class="gesperrt">dat se nich met'n Jiöcke in 't Bad gaaet +un'r met'n Kleye wier uut kuomet</em>. —</p> + +<p>Je nu, laut't schlüüren! Wen't alle nich ansteht, wat sick +upstunds gebüüret, de träuste sick met: <span class="antiqua">Visito, visitas!</span> Dat het +up Düütsk:</p> + +<p class="poem"> +Un thüüt auck alle Welt to Feile,<br /> +De Welt blift alldach as se was.<br /> +</p> + +<p>Wat't'n auck hier un daar unnern Steerte jiöcken mag un +wat se auck all'nhand vor Tolööpe niemen müüget, lautet se man +bissen hott un haae<a name="FNanchor_8_1177" id="FNanchor_8_1177"></a><a href="#Footnote_8_1177" class="fnanchor">[8]</a>, un gift't auck wual es'n Ruck un'n Riete, +'t kümmt alldach met'r Tiidt Allens wier in de aulen Truaaen.</p> + +<p>»Viele Köppe viele Sinne,« siä jener Knecht, as he 'n Föör +Kumstköppe<a name="FNanchor_9_1178" id="FNanchor_9_1178"></a><a href="#Footnote_9_1178" class="fnanchor">[9]</a> ümmeschmieten harr un de Eene hier, un de Annre +<span class="pagenum"><a name="Page_194" id="Page_194">[194]</a></span>daar hen turrelde. Man afgliiks he'r siinen grauten Verdreet uäwer +kreig un'r'n ganzen Haup resolute Donnerwiers bi flokde, gaf +he sick dach an'tleste kristlick to un raakede se ganz gedüldig wier bi +eene. Sau, rieke ick, schiöl't sick met de hüütigen Twasjahners +uäwer kort of lank auck gebüüren ...</p> + +<p>'N ault Jeddewaart seggt: <em class="gesperrt">De Jiwer heft as de Haasens, +siewen Hüüe, man he leggt'r alle Daage eene +van af.</em> Dat is de Welt Loop van Anbeginn e wiesen un schall +auck wual sau bliiwen, süß moste uuse Herrgatt an'tleste na wual't +Regiment verloopen; man de sitt faste in den aulen Saadel un +schall sick van däärlicke Minskenkinners vorwahr vor't Eerste na +wual nich begäusken lauten. Is he dach na vor as nau de sülweste +gooe aule Gatt des Friedens un der Liebe, de geeren'n Auge +to drücket, sau lange et ichtens geht, de'r abers auck wual tüsken +triäen un'n Insehn to doonen schall, wann't Tiidt is; dann sau +as de Verloop nu is, kann't alldach up de Duur nich bestaunen. —</p> + +<p><em class="gesperrt">Wann de Apteekerbüssen klappert, is'r vull Leigheet +un Süüke, un wann't Käären wuorpet werd, +blift't Kaff vor to liegen.</em> 'T mag wual Tiidt un auck +wual goot sienen, dat Allens rägt un fiäget werd. — Dan schiölet +de Saaken auck wual wenner 'n annern Drei<a name="FNanchor_10_1179" id="FNanchor_10_1179"></a><a href="#Footnote_10_1179" class="fnanchor">[10]</a> wier kriigen. +De gedüldige, kneeseilde, uäwerto in Lankmoot un Löösigheet begrauede +un begriisede düütske Michel werd alle Daage insichtiger +un wo mehr em de langen, rööterigen aulen Zopphaare tostutzet +un stüüwet weeret, wo heller't em in'n Koppe werd. Münnert +sick de lögge Siewenschläuper man eerst recht uut'n riekeligen Dutte +un Draume un wisket sick de blääen Augen met de Hiemdsmowwen +ordentlick klaar, dann schall he sick auck wual met Andacht +un Gemack to Sinne griipen, wo't ümme em to geht un dann +schall he sick wual recken un räugen un in de elteriggen Füüste +spiggen un up den düür un düür verralterden un vertalterden +<span class="pagenum"><a name="Page_195" id="Page_195">[195]</a></span>Kloddenprüük in tasten un tocken wat he tocken kann, dat he in +glatte Töppe un Fissen reet werd, dat uuse leewe Herrgatt ginte +buawen siine Lust un Frööde an siine nigges upfliggeden Kinnerkes +hier up'r Eerden heft, de in Eenverstand un Friäe bi elkander +un düür malkander liewet un wiewet ...</p> + +<p>De siälige <span class="antiqua">Asmus</span>, — wann ick unner den Naamen nich +riewele<a name="FNanchor_11_1180" id="FNanchor_11_1180"></a><a href="#Footnote_11_1180" class="fnanchor">[11]</a> — sünk je auck al vor langen Jahren: »Es kann schon +nicht immer so bleiben etc.« Sint der Tiidt is'r wahrhaftig e noog +vorgaunen, daar de gooe Mann sick wual Nicks van dräumen +lauten harr un de Welt heft sint dessen Rücke un Stäute kriigen, +dat se'r faarts 'n paar hunnert Jahre up ens van vuörwes triifelt +is.</p> + +<p>Wel in der Schlummertiidt vor der Revolution to'r Welt +e kuomen un up e wuossen is un't sau advenant alle met düür +e maaket heft, de weet'r van nau to seggen, wo't'r bi togaunen +un de Welt in de hüütige Gestalt kuomen is; man'n junge Kiik +in de Welt, de't eerst uut Böökern liäsen mot, wann he'r Aart +van wieten will, kann't alldach sau vullstännig nich begriipen, as +de De, de't met eegenen Augen an e sehn hebbet.</p> + +<p>Uuse siälige Kanter, ('t was auck sau'n Stücke van'n <span class="antiqua">Asmus</span>,) +konn af un an auck wual es sa'n Simmeleerschuur up't Liif kriigen, +dat he geeren in de Feerne keik un uäwerliä, wo't na wual +es kuomen kiöne un miöte, un dann plogde he achternau de Aarm's +unner to schlaun as de graute Feerenkiiker un Twankmester Napoligum, +wann he sick de nigge Inrichtunge der Welt düür'n Kopp +gaunen lööt, un vor sick hen to miimern un to söchten: »'t is +hart, wat Bieters ruuken un't nich schnappen kiönen. — Alle +Wiisheet in Ehren, man wann me 'n augenverkäüchelsken<a name="FNanchor_12_1181" id="FNanchor_12_1181"></a><a href="#Footnote_12_1181" class="fnanchor">[12]</a> Kladderbaum +met aller Mööte up e riepet is un iewen de Hand na +der blanken Taskenuhr uutstrecken will, glisket me schnupps 'n +<span class="pagenum"><a name="Page_196" id="Page_196">[196]</a></span>eeslings<a name="FNanchor_13_1182" id="FNanchor_13_1182"></a><a href="#Footnote_13_1182" class="fnanchor">[13]</a> wier an de Grund un heft't bedrööwede Nausehn un +Verhäununge un Uutschliipen in'n Kaup.«</p> + +<p>Lautet us abers man nich verzaagen! Vellichte konn't sick dach +gebüüren, dat se van den <span class="antiqua">Patriotismus, Socialismus, Pietismus, +Communismus</span> un wat't na süß alle vor <em class="gesperrt"><span class="antiqua">is-</span></em> un <em class="gesperrt"><span class="antiqua">cis-</span></em> un <em class="gesperrt"><span class="antiqua">dismus</span></em> +sienen mag, de der Minskheet upstunds in'n Köppen spockt +un se rappelköppsk un schullahrig<a name="FNanchor_14_1183" id="FNanchor_14_1183"></a><a href="#Footnote_14_1183" class="fnanchor">[14]</a> maaket un uut'n eene ritt, +as de Wahrwulf 'ne freedsaame Schaupedrift, auck bito na wual +es wier up den aulen <b>bidoonsken</b> <em class="gesperrt"><span class="antiqua">Westphalicismus</span></em> verföllen.... +Gatt giewe't! Dann Trühartigkeet, Verdriägsamkeet +un Eenigheet, <em class="gesperrt">met eenen Waarde</em>: <b>de aule ehrlicke Bidoonskeet</b>, +sind heel uut'r Welt e wieken, un de miötet'r alldach tohaupe +eerst wier in, süß blift't apartig met allen <span class="antiqua">ismus</span>sen 'n tüdderiggen +Kraum, daar se sick dann an'tleste na wual sau inne to vermusselt, +dat't'r <em class="gesperrt">heel</em> met belemmert un bedaun is. — — —</p> + +<p><em class="gesperrt">Dat is</em>, ducht mi, <em class="gesperrt">'n Satz un auck 'n <b>Muß</b></em>. —</p> + +<p><span class="antiqua">Pauperismus</span> wille de Herre in Gnaaden van us afwiiren, +vor den <span class="antiqua">Nihilismus</span> abers de heele Minskheet bewaaren.</p> + +<p>Un scholl't dann met'r Tiidt de Fall weeren, dat uut alle den +Kriwwelkrawwel toleste wat Bieters gröonede un blöggede, dann +wi-wi uusen Kinnern un Kindeskinnern wünsken, dat se't waaren +müügen un'n dat Geneet 'r van uut Hartensgrunde günnet sien.</p> + +<p>Wann us Aalen <b>de Tiien</b> auck wul es an lachet as Fierkenschnüütkes +in'n Suurkaule, sau schall <b>de Pott</b> vor us alldach +wual nich mehr gaar weeren; wi schiölet wual in der bedrööweden +Musseligge vordan begriisen un'r uäwer wegstierwen, ehr +dat nigge Festdaagesgericht up'n Disk kümmt. —</p> + +<p>Nu Adjüüs! vor düsse Keer... Wann'k de Frööde na beliewen +scholl, dat düt Bööksken, dat ick vor Nicks mehr un Nicks +Bieteres uuttogiewen dacht hebbe, as vor'n lütken Bidrag to'r +<span class="pagenum"><a name="Page_197" id="Page_197">[197]</a></span>Kenntniß uuser <em class="gesperrt">unverfälskeden</em>, gooen aulen Moorsprauke un to'n +Gedenkbooke der Eenfalt in Waard un Sitte uuser rechtschaffenen +Vorfahren, met Bifall up e nuamen werd, kuome ick vellichte na +wual ens met allerhande Schnacken un Schnurren <em class="gesperrt">uut der +gooen aulen Tiidt, as de Düüwel na'n lütk Fentken +was un Himmännken hedde</em>, wier vor'n Dag; dann ick +heww'r, nett as miin Fründ Seling, na'n ganzen Haup unner +in der Kiipen liggen. De Tiidt mot't nauwiisen. 'N ault Jeddewaart +seggt: »<em class="gesperrt">De sick anbaut, dessen Laun was nich +graut.</em>« Scholl't'r mi auck sau met gaunen, dann mot'k'r +mi met träusten, dat'k't'r to'm Minnsten dach goot met e ment +hewwe.</p> + +<p> +<em class="gesperrt">Elk Vuugel singt, daarnau he becket is.</em></p> +<p>'T gaae Ju tohaupe wual!<a name="FNanchor_B_1185" id="FNanchor_B_1185"></a><a href="#Footnote_B_1185" class="fnanchor">[B]</a><br /> +</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_1_1170" id="Footnote_1_1170"></a><a href="#FNanchor_1_1170"><span class="label">[1]</span></a> <em class="gesperrt">enkel</em>: blos, nur.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_2_1171" id="Footnote_2_1171"></a><a href="#FNanchor_2_1171"><span class="label">[2]</span></a> <em class="gesperrt">verliienen</em>: vergangenen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_3_1172" id="Footnote_3_1172"></a><a href="#FNanchor_3_1172"><span class="label">[3]</span></a> <em class="gesperrt">laage</em>: flache, niedrige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_4_1173" id="Footnote_4_1173"></a><a href="#FNanchor_4_1173"><span class="label">[4]</span></a> <em class="gesperrt">Verspackungen</em>: Risse, Zerrissenheiten.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_5_1174" id="Footnote_5_1174"></a><a href="#FNanchor_5_1174"><span class="label">[5]</span></a> <em class="gesperrt">schalüünske</em>: (<span class="antiqua">jaloux</span>) eifersüchtige.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_6_1175" id="Footnote_6_1175"></a><a href="#FNanchor_6_1175"><span class="label">[6]</span></a> <em class="gesperrt">schamper</em>: scharf, tüchtig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_7_1176" id="Footnote_7_1176"></a><a href="#FNanchor_7_1176"><span class="label">[7]</span></a> <em class="gesperrt">vertocket</em>: verlockt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_8_1177" id="Footnote_8_1177"></a><a href="#FNanchor_8_1177"><span class="label">[8]</span></a> <em class="gesperrt">hott un haae</em>: links und rechts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_9_1178" id="Footnote_9_1178"></a><a href="#FNanchor_9_1178"><span class="label">[9]</span></a> <em class="gesperrt">Kumstköppe</em>: Kabusköpfe.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_10_1179" id="Footnote_10_1179"></a><a href="#FNanchor_10_1179"><span class="label">[10]</span></a> <em class="gesperrt">Drei</em>: Dreh, Wendung.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_11_1180" id="Footnote_11_1180"></a><a href="#FNanchor_11_1180"><span class="label">[11]</span></a> <em class="gesperrt">riewele</em>: irre.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_12_1181" id="Footnote_12_1181"></a><a href="#FNanchor_12_1181"><span class="label">[12]</span></a> <em class="gesperrt">augenverkäüchelsken</em>: verblendenden, gauklerischen.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_13_1182" id="Footnote_13_1182"></a><a href="#FNanchor_13_1182"><span class="label">[13]</span></a> <em class="gesperrt">'n eeslings</em>: rückwärts.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_14_1183" id="Footnote_14_1183"></a><a href="#FNanchor_14_1183"><span class="label">[14]</span></a> <em class="gesperrt">schullahrig</em>: hängeohrig.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1184" id="Footnote_A_1184"></a><a href="#FNanchor_A_1184"><span class="label">[A]</span></a> »<em class="gesperrt">Kloppen</em>« waren bei den Katholiken an den Orten, wo sie ihren +Gottesdienst nicht halten durften, solche Weibspersonen, welche an den Kirchenthüren +sitzen und der versammelten Gemeinde mit Klopfen (daher der +Name) ein Zeichen geben mußten, wenn die Gerichtsdiener kamen und den +Gottesdienst stören wollten. Sie thaten kein Gelübde und konnten sich verheirathen, +wiewohl solches selten geschah. +</p> +<p> +Andere behaupten, sie wären verpflichtet gewesen, die Geistlichen zum +Frühgottesdienste durch Klopfen an den Kammerthüren zu wecken.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1185" id="Footnote_B_1185"></a><a href="#FNanchor_B_1185"><span class="label">[B]</span></a> Durch den vorstehenden, vor dem Abdrucke uns mitgetheilten, sehr +lesenswerthen Auszug, fühlen wir uns — nachdem wir zugleich von vorn +herein erklären, kein kopfhängerischer Freudenstörer und Feind des Frohsinnes +zu sein, vielmehr dem, durch die vielfältigen Trübsale und Zerwürfnisse unserer +Tage gebeugten Volke gern vergönnen, mit den Fröhlichen froh zu sein, +insofern ihr Frohsinn sich nur in den rechten Schranken hält, — veranlaßt, +einer uns mehrfältig aufgefallenen Unstatthaftigkeit zu erwähnen, die uns der +Abhülfe wohl bedürftig erscheint. +</p> +<p> +Es ist dies nämlich das häufige und wie es scheint immer mehr zunehmende +Umhertreiben von Knaben und Mädchen, die oft wohl noch der Kleinkinderschule +angehören möchten, auf Jahrmärkten und Kirchmessen, welche dem +Volke allerlei obscöne Lieder vorplärren und dieselben hinterher wohl gar +auch noch gedruckt zum Verkaufe ausbieten. Namentlich hat ein dahin gehörendes +Schandlied, das, soviel wir meinen, so anfängt: »Use Knächt het et +sägt« etc. seit Kurzem eine solche Verbreitung im Volke gefunden, daß man +kaum eine kleine Strecke Weges zurücklegen kann, ohne beständig, selbst von +Schul- und noch jüngern Kindern, die hinter den Kühen und Gänsen laufen, +diesen ekelhaften Gesang, dem gleichwol eine nicht schlecht tönende, zu einem +besseren Volksliede wohl zu verwenden gewesene Weise gewidmet ist, anhören +zu müssen. +</p> +<p> +Die Verbreitung solcher Lieder kann offenbar nur höchst sittenverderbend +und gefährlich auf junge Gemüther einwirken. — +</p> +<p> +Möchten daher die Behörden, die ja sonst bemüht sind, gute Zucht und +Sitten nach allen Richtungen hin zu befördern und aufrecht zu erhalten, ein +schärferes Augenmerk auf solche Unschicklichkeiten richten und namentlich dem +herumziehenden Gesindel, ganz insbesondere aber den vielen kleinen Kindern, +das Betteln und Gelderpressen mittelst dergleichen, gegen alle Gesittung anstoßenden +Lieder streng verbieten und ihnen statt dessen ihren rechten und +bessern Platz in den Schulen anweisen lassen wollen. +</p> +<p class="right"> +(Aus der Mittheilung eines Freundes.)<br /> +</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_198" id="Page_198">[198]</a></span></p> + + +<h2><a name="Worter_die_beim_Flachsbau_Spinnen_und_Weben" id="Worter_die_beim_Flachsbau_Spinnen_und_Weben"></a>Wörter die beim Flachsbau, Spinnen und Weben +vorkommen.</h2> + +<p class="center" style="margin-bottom: 1em;">Aus dem Anhange zu dem <span class="antiqua">Idioticon osnabrugense</span> des Rectors <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite>.</p> + + +<p>Wenn de Buur syn Land wennegraven heft; so harked he't +mit der Harken. Is dat Lyn loopen, un is nich twylöpsk, of al +to fuhl; so gevet sick de Weers ant Ween, dat et juchet: to +malen, wenn't nich grovstakerig is. He lett et luken un föhret +de Knott-Bünne na Huus. Dann geiht et ant Reepen up der +Knotten Delle, oer up den Balken un dasket se mit den Knotten-Krans<a name="FNanchor_A_1186" id="FNanchor_A_1186"></a><a href="#Footnote_A_1186" class="fnanchor">[A]</a>. +Dann swinget he't, dat dat Knotten-Kaf vam Lyne +geiht. Darna binnet he't in Water-Boten, bringt et in de +Reute-Kuhlen, dyket et in, un lett et reuten. Dann kümt et +in de Spree, bet et Knaken dröge is. War se nyne Bokemöllen +hebbet, dar werd et met der Treuten boked. Darup weret de +Ryßen int veerkantige üm den Wocken legt, un et geiht an't +Braken; de Brak-Flegel geiht so lange, bet dat Böcksel full is.</p> + +<p>Na der Hand kumt dat Schwingen up dem Schwingelblock, +dat Schläbraken, dat Ribben, dat Hekkeln. De Hee werd uppeheget +tom Spinnen, un de Leege tom Schüren; man de Schäve +werd up den Fahld e smeten. De Möhme maked de Ryßens in +<span class="pagenum"><a name="Page_199" id="Page_199">[199]</a></span>Dyßen, un legt se weg, bet dat de Tyd kümt, dat de Wehrt mit +Knechten un Mägden, jedder syne Dyßen anlegd un tokked ut +den Spinne-Wokken, de eene drall, de anner fläge Garen. Gladde +Wichters hebbet gladde Wokken-Bläer, un spinnet niene Krallen. +Is de End verlahren, so werd he van frisken van der Spole över +de Flucht dür de Büßen tagen. Elk' Bind werd mit der Fißen +alleene bunnen, bet dat ganße Stücke fißet is. Dat Gaaren werd +e kaket unne büket. Van der Garwinne kumt't up de Spillen. +De et schyren schall, mot dat Läsen verstahn; de't up't Stell +krygen will, mot en Kamm van teinen, van ölven of van twölven +un mehren hebben, un en Hyvelt un en Drömmel, dat he't andrömmeln +kan. Up den Spool-Rae werd de Inslag up Spolen +wunnen, dat de Schöttspole in den Gange blyvt. Destomehr +Gink settet weret, desto bredder werd dat Werk. Is dat Garen +schyr Fleßen, de Egge goot un dichte un even wörket; so gelt de +Stock all en Jöhstken mehr. De wat spinnet Maltgaren, de wat +maket Lewwend, un verkopet se. Man de dat nich nödig heft, +de hechtet dat Linnen, bleket, büket un wacket et, un wenn et ree +is, so leggt de Moor et in't Schreen, det se't nödig heft, sick +Hemde un so wat darvan to tügen.</p> + +<blockquote> +<p class="hinweis">Die Relation bei <cite class="gesperrt">Strodtmann</cite> ist mangelhaft, deshalb habe ich zu +beliebiger Vergleichung (auch der Orthographie) eine vollständigere neben +Jener abdrucken lassen.</p></blockquote> + +<p>Wann de Buur 't Liinsautsland wennegraawen heft, harket +he't met'r Eggen of met'r Harken, segget dat Liin 'r in, un lätt +de Walten 'r uäwer gaunen. Is dat Liin goot loopen un nich +twiilööpsk af allstofuul, sau giewet sick de Weers an't Ween, +dat't juuchet, tomaul wannt nich graffstaakerig is. Wann't sau +wiit is, lätt he't luuken un föhrt de Knüttlinge of Knuttenbünne +na Huus. Dann geht't an't Riepen; de Knutten de'r van kuomet, +lätt he up der Knuttenbahn of up'n Balken dräuge weeren. +De Knutten, daar na Stengels anne besitten bliiwen sind, dregget +se tohaupe un dat het dann'n Knuttenkranz. De Knuttenkränße +<span class="pagenum"><a name="Page_200" id="Page_200">[200]</a></span>hanget se meestig an'n Huuse in de Lucht, un wann se dräuge +noog sind, weeret se met de annern Knutten tohaupe bedierwe +met'n Friegel uut e duosken; dann wuorpet se dat Diösksel met'r +Wuorpschüppen, dat't Knuttenkaff van'n Liine geht. Daarnau +kümmt't Liin up de Fiägemiölen; dat beste Liin blift buawen +up'n Siefte un werd deels to'r neigesten Insaut up e raaget, +deels met den verquiinden, dat'r unner düür fällt, tohaupe na'r +Ölgemiölen schicket, dat'r Ölge van schlaagen un Ölgekooken vor't +Vee van e maaket weeret.</p> + +<p>Dat riepede Flass biinet se in Waaterbauten bringet't na der +Röötekuhlen, diiket't in un lautet et rööten, bes't breckt, of röötegaar +is. Dann kümmt't in de Spree, bes't knuackendräuge is +un goot schillet. Waar se nine Buokemiölen hebbet, daar buocket +se't met'r Trööten. Darup werd't bi Rissens in't Veerkant ümme +den Flasswocken<a name="FNanchor_B_1187" id="FNanchor_B_1187"></a><a href="#Footnote_B_1187" class="fnanchor">[B]</a> (Staapelstool) leggt un dann geht't an't +Braaken. (Bi de Braakeriggen, daar se sick 'n anner helpet un +allmanngsens uut'r ganzen Buurskup bi eene kuomet, geht't meestig +lustig hier.) De Brakenschliägel geht sau lange, bes dat +Biöcksel alle is. Na der Hand kümmt dat Schwingen up'n +Schwingelblocke, dat Schliepbraaken, dat Ribben up'n Ribbelappen +un dat Hiekeln. De beste Hee werd to'm Spinnen up e +hieget un dat Gaaren dat se daar van spinnet, het Heengaaren, +waar 'n tiigen dat uut schiiren Flasse spunnene Flässen- of Schiir-Gaaren +het. De leigen Heen bruuket se to'n Schüüren, of maaket'r +Flassseile van, man de Schiewe werd up'n Fahl e schmieten +of up e raaget, dann se is auck up vull annre Wiise na goot to +bruuken, t. B. to'n Füüranbööten, Egger intopacken etc. De Mömme +dregget de uut e hiekelden Rissen in Kluawen ('n Kluawen +heft teggen Rissens) reet de Heen in Diißens un leggt se weg +bes de Tiidt kümmt, dat de Weerth met Knechten un Miägeden +<span class="pagenum"><a name="Page_201" id="Page_201">[201]</a></span>jedder siine Diißen anleggt un uut den Spinnewocken de Eene +drall, de Annre flaige Gaaren tocket.</p> + +<p>Riekene Wichter hebb't glatte Wockenbliä'r; se singet achter'n +Driibeen 'n lustig Leedken un spinnet nine Krallen. Is de End +verluaren, sau werd he met'n Drauthaaken van frisken van der +Spoolen uäwer de Flucht düür de Büssen tuagen. Sind de +Spoolen vull, dann weeret se af e haspelt. Elk Biind ('n Biind +heft mehr of minner füftig Haspelfiäme) werd met'r Fissen af e +delt un alleine buunen, bes dat ganze Stücke fisset is. 'n Stücke +Gaaren heft gemeen hen veeruntwintig bes dartig Biind. Dat +Gaaren werd erst e kuacket, büüket un bleeket, bes't witt is. Van +der Gaaremwiine of'n Kröönken kümmt't up de Spillen. De't +up'n Schiirraamen schiiren will, mot't Liäsen verstaunen; De't +up't Stell kriigen schall, mot, wann se Läwwentlinnen<a name="FNanchor_C_1188" id="FNanchor_C_1188"></a><a href="#Footnote_C_1188" class="fnanchor">[C]</a> wuörken +lauten willt, 'n Reelkamm, 'n Hiiwelt un'n Kamm van fiif un +twintig Gingen, 'n Paar Gaarenscheen un Driömelsk satt hebben, +dat he't Gaaren wier andriömeln kann, wann't ritt, wat sick lichtfärrig +gebüüret, wann me de leigen Jungens 'r nich vor möötet, +dat se de Wichter in'n Wuörkestelle tiepket un tierget. De Inschlag +werd up'n Spoolraae up Spoolen wuunen, dat de Schattspoole +in'n Gange blift. Wo mehr Ginge settet weeret, wo breer +dat Wierk werd. Bi'n Wuörkestelle mot auck 'n Becken met +Schmittebrii un Schmittebösten staunen, daar de Wuörkerske dat +Wierk met schmittet, dat de Kamm bieter glitt, dat Gaaren nich +<span class="pagenum"><a name="Page_202" id="Page_202">[202]</a></span>to viele ritt un Schiersel un Inschlag sick bieter packet un bi eene +hält. Wann de Wuörkerske de Speerrooen versettet, nimmt se't +Gnittelbeen un glättet de Buawensiit un de Kanten, dat de +Kantläcker sick tosettet. Is dat Gaaren schier flässen, de Egge +goot, un dichte un iewen wuörket, sau gell't de Stock al'n Jöösken +(ehemals 5¼ Pfennig) mehr. De wat spinnet Maltgaaren<a name="FNanchor_D_1189" id="FNanchor_D_1189"></a><a href="#Footnote_D_1189" class="fnanchor">[D]</a> +de wat maaket Lewwende un verkaupet se up'r Legge, daar't leider +Gattes hüütiges Daages man nich viele Pennige mehr gift... +Man de dat nich will, of nich näudig heft, de hechtet dat Linnen, +büüket, wacket un bleeket't un wann't an'tleste ree is, leggt de +Moor't in't Schreen un lätt't liggen bes se't van doonen heft +sick Schliitelwierk, dat is Hiemde, Beddelaakens of Sökes, wat de +Huushällunge behoeft'r van to tüügen, of bes de Dächters frigget +un de Kistenfüllunge 'r 'n Schliete in maaket.</p> + +<div class="footnotes"> +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_A_1186" id="Footnote_A_1186"></a><a href="#FNanchor_A_1186"><span class="label">[A]</span></a> Dies ist unrichtig; denn der »<em class="gesperrt">Knuttenkranz</em>« ist nicht das Instrument, +womit die Fruchtknoten des Flachses »<em class="gesperrt">de Knutten</em>« ausgedroschen +werden, sondern ein kranzförmiges Geflecht aus den Stengelchen, die beim +Reepen des Flachses an den Knoten sitzen bleiben.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_B_1187" id="Footnote_B_1187"></a><a href="#FNanchor_B_1187"><span class="label">[B]</span></a> Der <em class="gesperrt">Wocken</em> schlichtweg, ist der Spinnrocken; die zum Braaken abgetheilten +Flachsrissen werden dagegen in's Vierkant um den »<em class="gesperrt">Flasswocken</em>« +oder Staapelstool übereinander gelegt.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_C_1188" id="Footnote_C_1188"></a><a href="#FNanchor_C_1188"><span class="label">[C]</span></a> Diese Benennung stammt ohne Zweifel aus dem Holländischen ab, +nämlich von dem Worte: »<span class="antiqua">loven</span>« loben, preisen, rühmen; <em class="gesperrt">Waaren auf +den Preis setzen</em>. — »<em class="gesperrt"><span lang="nl" xml:lang="nl" class="antiqua">Hoe veel looft gij dat linnen?</span></em>« Wie hoch +haltet Ihr das Linnen? »<em class="gesperrt"><span class="antiqua">Linnenlovery</span></em>:« öffentliche Linnenverkaufsanstalt. +</p> +<p> +Da nun die Holländer vermuthlich die ersten Abnehmer und die Begründer +unsers Leinwandhandels gewesen; so läßt es sich sehr wohl erklären, daß +sie uns auch die obige Benennung zugebracht haben, bey der es später verblieben +ist. +</p> +<p> +Die Annahme, das Löwend-Linnen habe von der ursprünglichen Bezeichnung +mit einem <em class="gesperrt">Löwen</em> seine Benennung erhalten, ist eine Fabel.</p></div> + +<div class="footnote"> + +<p><a name="Footnote_D_1189" id="Footnote_D_1189"></a><a href="#FNanchor_D_1189"><span class="label">[D]</span></a> von <em class="gesperrt">Malter</em>: ein Dutzend oder 12 Stück. Das Maltgarn wurde +gewöhnlich bei 12 Stücken verhandelt.</p></div> +</div> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_203" id="Page_203">[203]</a></span></p> + + + +<h2 class="headless" style="display: inline;"><a name="Zum_Schlusse" id="Zum_Schlusse"></a>Zum Schlusse</h2><p style="display: inline;"> theile ich den Lesern einen Auszug aus dem +Schreiben eines gelehrten Freundes mit und bitte Jedermann, der +sich für Sammlungen von Volkssagen, Volksliedern, Sprichwörtern, +Inschriften und was sonst dahin gehört, interessirt, um gütige +Mittheilungen.</p> + +<blockquote> + +<p>»Als einen schwachen Beweis, wie gern ich Ihr +schönes, verdienstliches Vorhaben unterstützen möchte, +sende ich Ihnen einliegendes Gedicht. Sollte es noch +nicht in Ihrer Sammlung sein, so glaube ich, daß Sie +es als einen Gewinn ansehen können.</p> + +<p>»Die beste Fundgrube für dergleichen Sachen, <em class="gesperrt"><b>wie +sie im Munde des Volkes leben</b> und das ist +die Hauptsache</em>, sind unsere Spinnstuben. Diese würde +man am besten ausbeuten können, wenn Prediger, +Schulmänner, Förster etc. auf dem Lande diesen oder jenen +verständigen Bauern, dessen Schulbildung etwas über das +Gewöhnliche hinausginge, für die Sache interessiren und +gewinnen könnten.</p> + +<p>»Da diese Lieder meistens gesungen werden, auch +in der Regel durch characteristische Melodieen sich auszeichnen, +so wäre es gewiß sehr interessant, diese soviel +möglich mittheilen zu können. Der Bauer müßte sich +dazu verstehen, das Lied, oder das Mährchen aufzuschreiben, +so gut er's kann, gleichviel ob vollständig oder +mangelhaft. Hat man nur erst Schwarz auf Weiß, +dann läßt sich der Sache leichter nachspüren; eben so +auch den verschiedenen Lesarten. Wir haben im Volke +einige Melodieen, die unbedingt den schönsten des südlichen +Frankreichs und des schottischen Hochlandes an die +Seite gestellt werden können.</p> + +<p>»Im Osnabrückschen lebt im Munde des Volks eine +Ballade, welche anfängt:</p> +<p><span class="pagenum"><a name="Page_204" id="Page_204">[204]</a></span></p> +<p class="poem"> +»»Et rees'de 'n Junker wual uäwer den Rhin,<br /> +»»Na eenes Graafen Schwesterlin; etc.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(darin kommt vor:)</span><br /> +»»Ick wickle di hen, ick wickle di hier<br /> +»»Un wickle di nu un nimmermehr.<br /> +<span style="margin-left: 2em;">(und endigt sich:)</span><br /> +»»Dem Brooer folgede Rawengesank,<br /> +»»Der Süster folgede Klockenklank;<br /> +»»Dem Brooer folg'den de Raawen nau,<br /> +»»Der Süster folg'den de Schöölers nau.<br /> +</p> + +<p>»Man sieht aus den Bruchstücken, wie vielversprechend +das Ganze ist, das ich leider nicht vollständig +habe auftreiben können.«</p></blockquote> + +<p>Den Freunden, welche mir auf meine in verschiedenen Nummern +der Osnabrückschen Anzeigen vom Jahre 1842 enthaltene Bitten so +manche schätzenswerthe Beiträge bereits zusandten, statte ich meinen +verbindlichsten Dank ab und hoffe, daß dieselben fortfahren werden, +mich mit ferneren Mittheilungen zu erfreuen. Abers ji Antkevaars +un Bessemöörs, vertellet, wann ji innehööen miötet, of süß nich +recht mehr kummfaart kiönet, den Kinnern dach af un an wat van +de aulen Määrkes un Dööntkes, de ji van juue Antkeaulen hier na +wietet, un ji fründlicken Buurenwichter, singet den Jungens achter'n +Spinnraae un in de Wuörkekaamern dach manngsens söcke aule +Leederkes vor; de schriiwet se dann up un schicket se mi, as ick +wual wisse weet, geeren to, dat ick se drücken lauten un Jedereene +se d'rnau auck liäsen un van buuten leeren kiöne, dat se nich heel +verluaren gaaet un Kinnerskinner 'r auck na Geneet van hebben +un'r van nauseggen kiönet. De mi Söckes toschicket, 't si auck +wat't si, schall vorwahr auck fründlick van mi bedanket sien un' n +Küßhändken to hebben.</p> + +<div class="figcenter" style="margin-top: 4em;"> +<img id="back" src="images/back.jpg" width="362" height="600" alt="Rückseite" /> +</div> + +<div class="transnote"> +<p class="center"><b>Anmerkungen zur Transkription:</b></p> +<p>Die unter <a href="#Druckfehler_und_Verbesserungen">Druckfehler und Verbesserungen</a> aufgelisteten Korrekturen +wurden in der Transkription bereits berücksichtigt. Weitere offensichtliche Zeichensetzungsfehler sowie typografische Fehler wurden korrigiert.</p> +</div> + + + + + + + + +<pre> + + + + + +End of the Project Gutenberg EBook of Plattdeutsche Briefe, Erzählungen un + Gedichte, by F. W. (Friedrich Wilhelm) Lyra + +*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK PLATTDEUTSCHE BRIEFE *** + +***** This file should be named 44784-h.htm or 44784-h.zip ***** +This and all associated files of various formats will be found in: + http://www.gutenberg.org/4/4/7/8/44784/ + +Produced by Heiko Evermann, Joachim Kreimer-de Fries +(Sponsor der Digitalisierung des Buchs bei +www.digiwunschbuch.de), Niedersächsische Staats- und +Universitätsbibliothek Göttingen (Durchführen der +Digitalisierung), Marc-Andre Seekamp and the Online +Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net + + +Updated editions will replace the previous one--the old editions +will be renamed. + +Creating the works from public domain print editions means that no +one owns a United States copyright in these works, so the Foundation +(and you!) can copy and distribute it in the United States without +permission and without paying copyright royalties. Special rules, +set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to +copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to +protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project +Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you +charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you +do not charge anything for copies of this eBook, complying with the +rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose +such as creation of derivative works, reports, performances and +research. They may be modified and printed and given away--you may do +practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is +subject to the trademark license, especially commercial +redistribution. + + + +*** START: FULL LICENSE *** + +THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE +PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK + +To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free +distribution of electronic works, by using or distributing this work +(or any other work associated in any way with the phrase "Project +Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project +Gutenberg-tm License available with this file or online at + www.gutenberg.org/license. + + +Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm +electronic works + +1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm +electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to +and accept all the terms of this license and intellectual property +(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all +the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy +all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. +If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project +Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the +terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or +entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. + +1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be +used on or associated in any way with an electronic work by people who +agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few +things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works +even without complying with the full terms of this agreement. See +paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project +Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement +and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic +works. See paragraph 1.E below. + +1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" +or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project +Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the +collection are in the public domain in the United States. If an +individual work is in the public domain in the United States and you are +located in the United States, we do not claim a right to prevent you from +copying, distributing, performing, displaying or creating derivative +works based on the work as long as all references to Project Gutenberg +are removed. Of course, we hope that you will support the Project +Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by +freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of +this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with +the work. You can easily comply with the terms of this agreement by +keeping this work in the same format with its attached full Project +Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. + +1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern +what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in +a constant state of change. If you are outside the United States, check +the laws of your country in addition to the terms of this agreement +before downloading, copying, displaying, performing, distributing or +creating derivative works based on this work or any other Project +Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning +the copyright status of any work in any country outside the United +States. + +1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: + +1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate +access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently +whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the +phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project +Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, +copied or distributed: + +This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with +almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or +re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included +with this eBook or online at www.gutenberg.org + +1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived +from the public domain (does not contain a notice indicating that it is +posted with permission of the copyright holder), the work can be copied +and distributed to anyone in the United States without paying any fees +or charges. If you are redistributing or providing access to a work +with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the +work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 +through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the +Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or +1.E.9. + +1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted +with the permission of the copyright holder, your use and distribution +must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional +terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked +to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the +permission of the copyright holder found at the beginning of this work. + +1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm +License terms from this work, or any files containing a part of this +work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. + +1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this +electronic work, or any part of this electronic work, without +prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with +active links or immediate access to the full terms of the Project +Gutenberg-tm License. + +1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, +compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any +word processing or hypertext form. However, if you provide access to or +distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than +"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version +posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), +you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a +copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon +request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other +form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm +License as specified in paragraph 1.E.1. + +1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, +performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works +unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. + +1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing +access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided +that + +- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from + the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method + you already use to calculate your applicable taxes. The fee is + owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he + has agreed to donate royalties under this paragraph to the + Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments + must be paid within 60 days following each date on which you + prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax + returns. Royalty payments should be clearly marked as such and + sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the + address specified in Section 4, "Information about donations to + the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." + +- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies + you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he + does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm + License. You must require such a user to return or + destroy all copies of the works possessed in a physical medium + and discontinue all use of and all access to other copies of + Project Gutenberg-tm works. + +- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any + money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the + electronic work is discovered and reported to you within 90 days + of receipt of the work. + +- You comply with all other terms of this agreement for free + distribution of Project Gutenberg-tm works. + +1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm +electronic work or group of works on different terms than are set +forth in this agreement, you must obtain permission in writing from +both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael +Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the +Foundation as set forth in Section 3 below. + +1.F. + +1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable +effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread +public domain works in creating the Project Gutenberg-tm +collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic +works, and the medium on which they may be stored, may contain +"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or +corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual +property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a +computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by +your equipment. + +1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right +of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project +Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project +Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all +liability to you for damages, costs and expenses, including legal +fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT +LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE +PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE +TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE +LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR +INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH +DAMAGE. + +1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a +defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can +receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a +written explanation to the person you received the work from. If you +received the work on a physical medium, you must return the medium with +your written explanation. The person or entity that provided you with +the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a +refund. If you received the work electronically, the person or entity +providing it to you may choose to give you a second opportunity to +receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy +is also defective, you may demand a refund in writing without further +opportunities to fix the problem. + +1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth +in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER +WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO +WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. + +1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied +warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. +If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the +law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be +interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by +the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any +provision of this agreement shall not void the remaining provisions. + +1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the +trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone +providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance +with this agreement, and any volunteers associated with the production, +promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, +harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, +that arise directly or indirectly from any of the following which you do +or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm +work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any +Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. + + +Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm + +Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of +electronic works in formats readable by the widest variety of computers +including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists +because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from +people in all walks of life. + +Volunteers and financial support to provide volunteers with the +assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's +goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will +remain freely available for generations to come. In 2001, the Project +Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure +and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. +To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation +and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 +and the Foundation information page at www.gutenberg.org + + +Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive +Foundation + +The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit +501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the +state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal +Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification +number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent +permitted by U.S. federal laws and your state's laws. + +The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. +Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered +throughout numerous locations. Its business office is located at 809 +North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email +contact links and up to date contact information can be found at the +Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact + +For additional contact information: + Dr. Gregory B. Newby + Chief Executive and Director + gbnewby@pglaf.org + +Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg +Literary Archive Foundation + +Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide +spread public support and donations to carry out its mission of +increasing the number of public domain and licensed works that can be +freely distributed in machine readable form accessible by the widest +array of equipment including outdated equipment. Many small donations +($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt +status with the IRS. + +The Foundation is committed to complying with the laws regulating +charities and charitable donations in all 50 states of the United +States. Compliance requirements are not uniform and it takes a +considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up +with these requirements. We do not solicit donations in locations +where we have not received written confirmation of compliance. To +SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any +particular state visit www.gutenberg.org/donate + +While we cannot and do not solicit contributions from states where we +have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition +against accepting unsolicited donations from donors in such states who +approach us with offers to donate. + +International donations are gratefully accepted, but we cannot make +any statements concerning tax treatment of donations received from +outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. + +Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation +methods and addresses. Donations are accepted in a number of other +ways including checks, online payments and credit card donations. +To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate + + +Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic +works. + +Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm +concept of a library of electronic works that could be freely shared +with anyone. For forty years, he produced and distributed Project +Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. + +Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed +editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. +unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily +keep eBooks in compliance with any particular paper edition. + +Most people start at our Web site which has the main PG search facility: + + www.gutenberg.org + +This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, +including how to make donations to the Project Gutenberg Literary +Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to +subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. + + +</pre> + +</body> +</html> diff --git a/old/44784-h/images/back.jpg b/old/44784-h/images/back.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..ad5e30a --- /dev/null +++ b/old/44784-h/images/back.jpg diff --git a/old/44784-h/images/cover.jpg b/old/44784-h/images/cover.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..20a3a17 --- /dev/null +++ b/old/44784-h/images/cover.jpg diff --git a/old/44784-h/images/title-illu.jpg b/old/44784-h/images/title-illu.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..7969127 --- /dev/null +++ b/old/44784-h/images/title-illu.jpg diff --git a/old/44784-h/images/vivat.jpg b/old/44784-h/images/vivat.jpg Binary files differnew file mode 100644 index 0000000..3caa2e0 --- /dev/null +++ b/old/44784-h/images/vivat.jpg |
