Add 45055 from ibiblio

author: nfenwick <nfenwick@pglaf.org> 2025-03-01 19:53:44 -0800
committer: nfenwick <nfenwick@pglaf.org> 2025-03-01 19:53:44 -0800
commit: 6c9f9abe7e1dff6564a2dce4f7675e2021d35da3 (patch)
tree: 61b8c67ac7c68eb019cd87a78ca737dcc9d96c26
parent: 62467143cf83f548cef6e44b472e2789d226d71f (diff)
119 files changed, 10848 insertions, 16743 deletions
diff --git a/45055/45055-0.txt b/45055-0.txt
index 51213d4..c60b9e6 100644
--- a/45055/45055-0.txt
+++ b/45055-0.txt
@@ -1,5095 +1,4708 @@
-The Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-
-Title: God redde Nederland
-       gedenkschrift bij gelegenheid van het honderd-jarig jubileum
-       van Neerlands herkregen onafhankelijk volksbestaan (30
-       Nov. 1813 - 30 Nov. 1913)
-
-Author: Jan Kuiper
-
-Release Date: March 3, 2014 [EBook #45055]
-
-Language: Dutch
-
-Character set encoding: UTF-8
-
-*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-
-
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-
-
-
-
-  +----------------------------------------------------------------+
-  |                                                                |
-  |                 OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:                   |
-  |                                                                |
-  | De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele,     |
-  | verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te      |
-  | moderniseren.                                                  |
-  |                                                                |
-  | Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het  |
-  | einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.                 |
-  |                                                                |
-  | De in het origineel als cursieve tekst is weergegeven als      |
-  | _cursief_. Onderstreepte tekst als =onderstreept=.             |
-  |                                                                |
-  | Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn       |
-  | gecorrigeerd. Variaties in spelling zijn behouden: met/zonder  |
-  | spatie, met/zonder koppelteken, met/zonder hoofdletter.        |
-  |                                                                |
-  | Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de           |
-  | aangebrachte correcties.                                       |
-  |                                                                |
-  | De illustraties zijn beschikbaar bij de html-versie van dit    |
-  | e-boek op http://www.gutenberg.org/                            |
-  |                                                                |
-  +----------------------------------------------------------------+
-
-
-
-
-GOD REDDE NEDERLAND
-
-
-
-
-                               GOD REDDE
-                               NEDERLAND
-
-
-                             GEDENKSCHRIFT
-
-                 BIJ GELEGENHEID VAN HET HONDERD-JARIG
-                   JUBILEUM VAN NEDERLAND'S HERKREGEN
-                       ONAFHANKELIJK VOLKSBESTAAN
-                      (30 NOV. 1813-30 NOV. 1913)
-
-                   AAN ZIJNE LANDGENOOTEN AANGEBODEN
-
-                                  DOOR
-
-                               J. KUIPER
-
-                                     te Leeuwarden.
-
-
-                 NIJVERDALSCHE DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ.
-                            NIJVERDAL—1913.
-
-
-
-
-[Illustratie: GEDENKNAALD EN VUURTOREN TE SCHEVENINGEN.]
-
-
-
-
-VOORBERICHT.
-
-
-Op de gedenknaald te Scheveningen lezen wij aan de eene zijde: „God
-redde Nederland!” Onze Vaderen schreven dus de bevrijding van ons
-Vaderland in 1813 niet aan eigen dapperheid en beleid, maar alleen aan
-GOD toe, die den dwingeland Napoleon in eigen strikken had doen vallen
-en aan het verdrukte Nederland onder een Vorst uit het geliefde Stamhuis
-van Oranje weer een nieuw tijdperk opende van ontwikkeling, vrijheid en
-voorspoed.
-
-Den 30 Nov. 1913 zal het 100 jaar geleden zijn, dat de Prins van Oranje
-te Scheveningen weer aan land stapte. Indien dit historische feit niet
-had plaats gehad, dan zou Neerland's volk op dit oogenblik niet die
-eervolle plaats innemen, die het thans onder de natiën inneemt. Daarom
-past ons _dankbaarheid_. Zal echter die dankbaarheid wel gevestigd en
-gemeend zijn, dan moeten wij ons niet slechts herinneren, hoe groot onze
-vernedering geweest is, maar moeten wij ook nagaan, wat wij als volk
-door Gods genade op het oogenblik mogen zijn. Daarom hebben wij gemeend,
-ons gedenkschrift niet slechts te moeten beginnen bij 30 Nov. 1813, maar
-bij de inlijving van ons land bij Frankrijk en te moeten doorzetten tot
-op den tegenwoordigen tijd.
-
-Joel I: 3 lezen wij: „Vertelt uwen kinderen daarvan en laat het uwe
-kinderen hunnen kinderen vertellen en derzelver kinderen aan een ander
-geslacht.” In gehoorzaamheid aan dit Schriftwoord bied ik dit Geschrift
-aan mijne landgenooten aan. De Heere gebiede er Zijnen over, opdat het
-bij klein en groot dankbaarheid jegens God en liefde voor ons land en
-Vorstenhuis moge wekken.
-
-                                                        J. KUIPER.
-
-  LEEUWARDEN, Januari 1913.
-
-
-
-
-INHOUD.
-
-
-HOOFDSTUK I. Nederland achter Napoleons zegekar.
-
-HOOFDSTUK II. In diepten van ellende.—De terechtstelling van „Frans met
-     de Kruk”.
-
-HOOFDSTUK III. Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.—Daendels en Jansens
-     op Java.—De Engelschen ontnemen ons Java.
-
-HOOFDSTUK IV. Hendrik Doeff op Decima.
-
-HOOFDSTUK V. Willem Bilderdijk.—Jan Frederik Helmers.
-
-HOOFDSTUK VI. Napoleon's bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten op
-     een vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem op audiëntie.—Hoe
-     Napoleon reisde.
-
-HOOFDSTUK VII. Napoleons tocht naar Rusland.
-
-HOOFDSTUK VIII. De krijgsbedrijven der Hollanders in
-     Rusland.—Hollandsche pontonniers met hun bevelhebber, Kapitein
-     Benthien.
-
-HOOFDSTUK IX. Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje (De Kapiteins
-     Everts en Schindler.—Generaal Chassé en Prins Willem van
-     Oranje.)—De zoon van Willem V bij Lützen.—Napoleons veldtocht
-     in Duitschland en zijne nederlaag bij Leipzig.
-
-HOOFDSTUK X. De samenzwering van G. K. van Hogendorp, de Graaf van
-     Limburg Styrum en Van der Duyn van Maasdam in den Haag.—Kozakken
-     en Pruisen in ons land.—Roelof Schenkel neemt een Fransch schip
-     bij Zoutkamp.—In den Haag en te Rotterdam.
-
-HOOFDSTUK XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
-     Amsterdam.—Omwenteling aldaar.—Omwenteling in Den Haag.
-
-HOOFDSTUK XII. Een voorloopig Bestuur over ons land.—De strijd om
-     Papendrecht en Dordrecht.
-
-HOOFDSTUK XIII. Kozakken te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van
-     Amsterdam.—Moordtooneelen te Woerden.—Zutphen in onze
-     macht.—Doesburg genomen.—Strijd om Den Briel.
-
-HOOFDSTUK XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.—De prins van Oranje
-     stapt te Scheveningen aan wal.
-
-HOOFDSTUK XV. De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.—De strijd
-     in Zeeland, om Breda, Den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden
-     en Delfzijl.—België aan de Franschen ontrukt.
-
-HOOFDSTUK XVI. De financiën geregeld.—Een Landstorm
-     opgericht.—'s-Hertogenbosch en Gorinchem aan de Franschen
-     ontrukt.—De nieuwe Grondwet.—Willem I te Amsterdam als Koning
-     gekroond.
-
-HOOFDSTUK XVII. Napoleon naar Elba verbannen.—Lodewijk XVIII Koning van
-     Frankrijk.—De strijd om Bergen op Zoom en Den Helder.
-
-HOOFDSTUK XVIII. Beleg van Naarden.—Delfzijl in onze
-     macht.—Geweldenarijen der Franschen op Walcheren en in
-     Zeeland.—Nederland, van vijanden gezuiverd, wordt met België
-     tot één Koninkrijk vereenigd.
-
-HOOFDSTUK XIX. Napoleon keert van Elba terug.—Krijgsbedrijven in
-     België.—Quatre-Bras en Ligny.
-
-HOOFDSTUK XX. De strijd bij Quatre-Bras.
-
-HOOFDSTUK XXI. De slag bij Waterloo.
-
-HOOFDSTUK XXII. Het vereenigd Koninkrijk.—Wij krijgen onze koloniën
-     terug.
-
-HOOFDSTUK XXIII. De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.—Opstanden op
-     Sumatra en Java.—Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
-     ontwikkeling en welvaart.—Ontevredenheid der Belgen.
-
-HOOFDSTUK XXIV. De Belgen staan tegen Willem I op.—Zelfopoffering van
-     J. C. J. van Speyk.—Tiendaagsche veldtocht.
-
-HOOFDSTUK XXV. Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.—De
-     Franschen bombardeeren Antwerpen's Citadel.—Willem I teekent in
-     1839 de 34 artikelen.—Het Reveil.
-
-HOOFDSTUK XXVI. Willem I doet afstand van de regeering.—Zijn zoon
-     Willem II volgt hem op.—Vrijwillige geldleening onder Minister van
-     Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en Groen van Prinsterer.
-
-HOOFDSTUK XXVII. Koning Willem III.—Onze Koloniën.
-
-HOOFDSTUK XXVIII. Zeden en toestanden in de 19e eeuw.—Belangrijke
-     waterwerken.—De overstrooming van 1861.
-
-HOOFDSTUK XXIX. Dood van Koning Willem III.—Regentschap van Koningin
-     Emma.—Expeditie naar Lombok.—Troonsbestijging en huwelijk
-     van Koningin Wilhelmina.—Geboorte van prinses Juliana.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK I.
-
-Nederland achter Napoleons zegekar.
-
-
-Zoo was dan Nederland bij Frankrijk ingelijfd. Wat Lodewijk XIV niet was
-mogen gelukken, had Napoleon nu bereikt. Bij dekreet van 9 Juli 1810 gaf
-de groote Keizer als beweegredenen dier inlijving op:
-
-1º. dat de vereeniging van België met Frankrijk de onafhankelijkheid van
-Holland voor een groot deel reeds had opgeheven;
-
-2º. dat Holland, wel beschouwd, niets meer was dan een aanhangsel van
-Frankrijk, een aanslibbing der groote rivieren en dus een Fransche
-provincie behoorde te wezen;
-
-3º. dat Holland, onder vele belastingen en een zware schuld zuchtende,
-de inlijving bij Frankrijk als eene verlossing behoorde te beschouwen.
-
-Generaal Krayenhoff, onder Koning Lodewijk Napoleon minister van Oorlog,
-wilde op verlangen van zijn vorst, Amsterdam nog tegen Keizer Napoleon
-verdedigen, doch toen Koning Lodewijk vrijwillig afstand van den troon
-deed, werden alle verdedigingsplannen gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn
-ontslag kreeg.
-
-[Illustratie: NAPOLEON BONAPARTE IN ZIJN JONGE JAREN.]
-
-Inderdaad, in zooverre sprak het decreet waarheid: met 's lands
-geldmiddelen was het droevig gesteld. De ambtenaren konden niet betaald
-worden, de renten der gesloten leeningen konden niet worden uitgekeerd.
-Door de inlijving werd dit alles echter niet verbeterd. Napoleon begon
-met de Staatsschulden slechts voor _een derde deel_ te erkennen. Door
-deze _tiërceering_ (gelijk men het noemde) kregen de bezitters van
-Staatsschuldbrieven slechts een derde deel der hun toekomende rente
-uitbetaald, waardoor vele kleine renteniers met hunne huisgezinnen tot
-armoede werden gebracht. De inkomsten van Godshuizen en liefdadige
-instellingen werden besnoeid, taal en zeden verguisd, de gezellige
-bijeenkomsten door politiemaatregelen beperkt. Geen uitstapje naar een
-bloedverwant, vriend of handelsmakker kon men ondernemen, zonder van een
-pas voorzien te zijn; geen kramer kon een douaan bewegen (zonder hem een
-belooning te geven), om zijne waren na te zien, wanneer het kantoor over
-een half uur of een kwartier gesloten zou worden. Duizenden, die het
-vroeger goed hadden, werden nu tot armoede gebracht.
-
-Alleen de sloopers hadden druk werk en verdienden goed geld. Van 1810
-tot 1813 werden alleen in den Haag 644 huizen afgebroken, die door geen
-andere werden vervangen. Te Amsterdam ging de bevolking in die drie
-jaren met 27.000 personen achteruit. Ook Delft en Haarlem gingen in
-zielenaantal zeer achteruit. Te Haarlem werden meer dan 500 huizen voor
-afbraak verkocht. En zoo ging het ook met tal van buitenverblijven of
-lusthoven aan den kant van de Vecht, van den Amstel en van de trekvaart
-naar Haarlem, of staande onder Amstelveen, Sloten of Diemen. Gedurende
-anderhalve eeuw waren ze als zoovele getuigen van de weelde der rijke
-Amsterdamsche kooplieden en fabrikanten geweest, die er des zomers het
-woelige stadsleven ontvloden, om er te genieten van de schoone natuur.
-Tal dezer lusthoven gingen in andere handen over, die er weiland of
-tuingrond van maakten. De dijk- en polderwerken, zoowel als de geheele
-waterstaat werden in die mate verwaarloosd, dat de veiligheid der lage
-landen in de waagschaal werd gesteld. De kweekschool voor zeevaart te
-Amsterdam moest al hare bezittingen in 's lands kas storten.
-
-Ten einde de oude namen zooveel mogelijk te doen verdwijnen, werd ons
-land verdeeld in _Departementen_, die de volgende namen ontvingen:
-1º. Departement van de monden van den IJsel, 2º. van den Rijn, 3º.
-van de Maas, 4º. van den Boven IJsel, 5º. van de Schelde, 6º. van de
-Wester-Eems, 7º. van de Zuiderzee, 8º. Friesland, welk departement
-alleen zijn naam behield.
-
-[Illustratie: LEBRUN, HERTOG VAN PLAISANCE.]
-
-Friesland en Corsica met eenige eilandjes in den archipel zijn de eenige
-landen, die „sedert de dagen der Romeinen niet van naam zijn veranderd.”
-
-Volgens Keizerlijk Besluit van 13 Dec. 1811 vormde Holland met de
-Hanze-Steden, Oldenburg en een deel van Westfalen 10 Departementen, die
-twee gerechtshoven hadden (een te Hamburg en een in den Haag) en die 31
-afgevaardigden naar het wetgevend lichaam te Parijs zonden.
-
-Het Keizerrijk telde nu 130 Departementen met 42 millioen inwoners. Alle
-koningen en vorsten op het vasteland waren, vrijwillig of gedwongen,
-Napoleons bondgenooten en allen, zijne bloedverwanten als de overigen,
-behandelde hij uit de hoogte.
-
-[Illustratie: GRAAF DE CELLES.]
-
-Een groot gedeelte van het Fransche volk was met het bestuur van
-Napoleon wel ingenomen. De verwarring van vroeger, de ellende en
-gruwelen van het schrikbewind hadden opgehouden en voor de stoffelijke
-welvaart der ingezetenen werd veel gedaan. Ongeveer 600 millioen gulden
-was sedert Napoleons kroning in de oude Departementen aan kanalen,
-wegen, zeehavens, aan het droogmaken van moerassen, aan kerken,
-armhuizen, nuttige inrichtingen en paleizen uitgegeven, terwijl het
-fabriekswezen, voor vele takken althans, in een bloeienden staat
-verkeerde. Daarbij verblindde Napoleon door den roem en luister, die
-zijn naam omstraalden, velen der op glorie zoo verzotte Franschen.
-De heerschappij, door Napoleon over vreemde volkeren uitgeoefend,
-streelde de nationale ijdelheid, bood gelegenheid tot het aanstellen
-van duizenden ambtenaren en vergrootte de hoop, om fortuin te maken.
-Ontzaglijke winsten werden door 's Keizers willekeur verkregen, want
-Napoleon zorgde, dat zijne troepen, die de buitenlandsche Staten
-bezetten, door zijn vrijwillige of gedwongen bondgenooten werden
-onderhouden en betaald. Ook eigende hij zich de helft, of ten minste
-een groot deel der domeinen van de wingewesten en vasal-staten toe.
-Alleen uit het Koninkrijk Westfalen trok hij op deze wijze jaarlijks 2½
-millioen francs en uit het Groothertogdom Warschau meer dan het dubbele.
-De Parijzenaars zagen hunne stad versieren niet alleen met keizerlijke
-instellingen, maar daarnevens met de bijeengebrachte kunstschatten en
-zeldzaamheden uit Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Amsterdam, den Haag,
-het Loo, Rome, Venetië, Berlijn, Keulen en tal van andere steden. Zij
-zagen, hoe de gekroonde Hoofden, niettegenstaande dien roof, hun Keizer
-als hun opperhoofd huldigden.
-
-[Illustratie: BARON DE STASSART.]
-
-Lebrun, prins van het Fransche rijk, hertog van Plaisance, werd door
-Napoleon tot Gouveneur-generaal over ons land aangesteld. In weerwil van
-zijn weidschen titel bezat hij toch slechts een schaduw van gezag. Hij
-was een grijsaard, die ons juk niet verzwaarde en hier gaarne veel goeds
-wilde verrichten.
-
-Over ieder Departement werd een prefect aangesteld; deze prefecten
-bezaten in het land de eigenlijke macht. De Celles was prefect te
-Amsterdam. Hij handelde gestreng, zonder verschooning of verzachting,
-zonder sporen van menschelijkheid of zedelijkheid. De prefect in den
-Haag, De Stassart, was een bekwaam man, die echter een ijverig en trouw
-dienaar was van den geweldenaar, op harde wijze diens bevelen uitvoerde
-en daarom bij het volk zeer gehaat was. De Celles en De Stassart waren
-beiden Belgen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK II.
-
-     In diepten van ellende.—De terechtstelling van „Frans met de
-     kruk”.
-
-
-Bij Keizerlijk Besluit van 18 Oct. 1810 werd hier de Conscriptie, of
-gedwongen opschrijving voor den krijgsdienst (zoowel voor de zee- als
-voor de landmacht), ingevoerd. Dit Decreet was vooral zoo hatelijk in
-het oog van òns volk, dat steeds met minachting op den krijgsdienst had
-ter neder gezien en het krijgvoeren gaarne aan huurlegers overliet. En
-nu werden onze jongelingen verplicht, om de wapenen te hanteeren, niet
-in dienst van eigen land en volk, maar in dienst van een uitheemschen
-dwingeland, wiens heerschzucht jaarlijks duizenden slachtoffers
-vorderde.
-
-Bij hetzelfde Decreet van 1810 werd een „_Ridderorde der Reünie_” (of
-Vereeniging) ingesteld, ter vervanging van de Orde der Unie. Bovendien
-werden hier Fransche wetten en Decreten (700 à 800 in getal) ingevoerd,
-die waren afgeschaft of gewijzigd, terwijl ook het Fransche wetboek
-(_Code Napoleon_) en de Fransche wetpleging voor Nederland geldig
-werden verklaard. De lichtzijde hiervan was, dat hier een algemeene
-rechtsbedeeling gevestigd werd, doch voor die lichtzijde had men toen
-geen oog.
-
-Doordat wij onze meeste koloniën misten en geen handel met Engeland
-mochten drijven, waren de koloniale waren ontzettend duur, zoodat velen
-inplaats van koffie met suiker, cichorei met stroop dronken. Ook begon
-men in dezen tijd suiker uit beetwortels te vervaardigen. Particulieren
-mochten geen handel meer in tabak drijven. De tabakshandel was een
-monopolie van den Staat geworden. De tabak, die men bij de zoogenaamde
-Regie verkreeg, was duur en slecht.
-
-Fransche Spionnen waarden in allerlei gedaante rond, teneinde gemeenzame
-gesprekken af te luisteren. Elk dubbelzinnig woord werd ten kwade
-uitgelegd, als bedoelde men het Fransche bestuur. Van Overheidswege
-werd hier een „_Statistique personelle_” op na gehouden, dat wil zeggen
-een opgave aangaande notabele personen in betrekking tot hun vermogen,
-denkwijze, relatie's enz. Geen boek of geschrift mocht hier worden
-uitgegeven, of het moest eerst naar Parijs worden gezonden, waar het
-door de Censuur moest worden onderzocht. Elk woord, elke uitdrukking,
-die den Franschen niet aangenaam was, werd steeds geschrapt. Boven elke
-Courant prijkte de Adelaar, het Keizerlijke wapen. Naast de Hollandsche
-tekst moest steeds een Fransche vertaling er van worden opgenomen. Ook
-de openbare acten en andere stukken werden niet uitgegeven, dan met
-Fransche vertaling. In alle scholen moest de Fransche taal onderwezen
-worden en de schoolboeken moesten tevens een Fransche vertaling der
-Hollandsche lesjes bevatten. De Hoogescholen te Harderwijk, Franeker
-en Utrecht werden opgeheven en de inkomsten der andere, alsmede die
-der Latijnsche scholen verminderd. Aan het gunstig verslag, dat de
-Fransche geleerden Cuvier en Noël over het Lager Onderwijs in ons land
-uitbrachten, hadden wij het te danken, dat dat Onderwijs gehandhaafd
-bleef.
-
-[Illustratie: NAPOLEON I.]
-
-Natuurlijk moest dit alles ontevredenheid en wrevel wekken. Reeds twee
-en een halve maand na de inlijving van Holland bij Frankrijk, den 20
-Sept. 1810, openbaarde zich die geest in Amsterdam in een verzet bij het
-opsporen van geheime bewaarplaatsen van koloniale waren. Het gold toen
-slechts het verzet van enkelen, maar luider deed dit verzet zich hooren,
-toen in April 1811 de eerste Hollandsche lotelingen aan de armen hunner
-ouders en verdere betrekkingen werden ontrukt. Doch wat vermocht een
-betrekkelijk geringe volksmenigte tegen Napoleons talrijke legerscharen?
-Een enkel woord reeds kon het leven kosten. De onvoorzichtige
-uitdrukking van een schamel en gebrekkig koopman, Frans Stargard
-(bijgenaamd „Frans met de kruk”), die een visch kerfde, tot de
-omstanders: „Ik wou, dat ik Napje zoo onder handen had”, kostte den
-ongelukkige het leven. „Frans met de Kruk” werd met twee lotgenooten op
-het Funen te Amsterdam doodgeschoten. Niettemin hoorde men in Februari
-1813 Hollandsche militairen te Utrecht „_Oranje boven_” roepen en op de
-trom het „_Wilhelmus_” slaan en in April vonden onstuimige tooneelen van
-verzet plaats in den Hoekschen waard, in Rijnland (waar Leiden een tijd
-lang in hevige beroering was), te 's-Gravenhage, in de Zaanstreek, te
-Maassluis en elders, uitingen van vrijheidszucht, die met bloedige
-vonnissen eindigden. Hoe meer Napoleon onze nationaliteit trachtte uit
-te roeien, hoe dieper ze wortelen schoot. Hoewel wij den volksnaam
-verloren hadden, ontwaakte het volkskarakter, wat zelfs op het
-gebied der letterkunde te bespeuren was. Zoo bezong Helmers in zijn:
-„_Hollandsche Natie_” den roem van ons land tijdens het bloeitijdperk;
-zoo zinspeelde Wiselius in het treurspel Polydorus op de tyrannie van
-Napoleon: zoo voorspelde Bilderdijk in schoone verzen de herstelling van
-Neerlands onafhankelijkheid. De gedichten van Tollens, Kinker, Spandaw,
-Staring, Van Walré, Klijn en anderen werden gretig gekocht, wel een
-bewijs, dat niet alleen de Nederlandsche taal, maar ook de Nederlandsche
-poëzie gewaardeerd werden. Als prozaschrijver was Van der Palm zeer
-gezocht.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK III.
-
-     Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.—Daendels en Jansens op
-     Java.—De Engelschen ontnemen ons Java.
-
-
-Eén geluk ontbrak aan Napoleons grootheid; zijn huwelijk met Josephine
-de Beauharnais bleef kinderloos. Daarom liet hij zich den 16 Dec. 1809
-van deze vrouw scheiden en huwde hij den 11 April 1810 met de dochter
-van Keizer Frans van Oostenrijk, de Aartshertogin Maria Louise, die hem
-den 20 Maart 1811 een zoon schonk, wien men den titel van „Koning van
-Rome” gaf.
-
-[Illustratie: KEIZERIN MARIA LOUISE.]
-
-Ofschoon Josephine in vroegere tijden, toen zij Napoleon, den krijgsman
-zonder vermogen en vooruitzichten, huwde, de voornaamste aanleiding
-gegeven had tot de rol, die hij later speelde, en ofschoon hij waarlijk
-van haar hield,—liefde en dankbaarheid zwegen beide in de ziel van den
-dwingeland, voor heerschzucht, voor Staatsbelang en voor wat hij zijn
-plicht jegens Frankrijk noemde—hij dreef de scheiding van Josephine in
-weerwil van alles door.
-
-Brittannië bleef den Corsicaan nog tarten. Het vernielde Napoleons
-scheepsmacht, ondersteunde de Portugeezen en Spanjaarden in hun strijd
-voor de onafhankelijkheid, vernielde de Fransche zeemacht en maakte zich
-meester van alle Fransche en Hollandsche Koloniën in Oost en West.
-
-Ook Paus Pius VII nam een kloeke houding tegen den geweldenaar aan.
-Hij deed Napoleon in den ban op grond, dat deze tegen hem en de
-R. Kath. Kerk vele gewelddadigheden had gedaan. Napoleon dreef hier
-schijnbaar den spot mee, maar hij begreep toch, dat vele harten daardoor
-van hem vervreemd werden. Daarom meende hij, ter bevestiging zijner
-heerschappij, steeds oorlog noodig te hebben, om daardoor de onderworpen
-volkeren ontzag in te boezemen en om de Franschen door zijn roem te
-verblinden. En daaruit is ook het Decreet te verklaren, waarbij hij
-in Frankrijk bevoegd verklaard werd, verdachte personen, zonder vorm
-van proces, in de gevangenis te werpen; en vandaar ook in 1811 het
-Lijfstraffelijk Wetboek, waarvan bijna de helft betrekking had op
-misdrijven tegen den Staat en het openbaar gezag.
-
-[Illustratie: Inzegening van het huwelijk van Napoleon met aartshertogin
-              Maria Louise, 2 April 1810.]
-
-Bij de vele rampen, die ons troffen, kwam nog, dat onze laatste
-volksplantingen verloren gingen. Nadat de Engelschen den 17 Febr. 1811
-Amboina veroverd hadden, richtten zij zich tegen Java. Op Java was
-Daendels Gouverneur-generaal geweest en hij, de groote vrijheidskraaier,
-had er, als een Napoleon in miniatuur, met de grootste willekeur
-geheerscht. Zoo vernietigde hij op Java met één pennestreek alle
-bijzondere voorrechten. Hij dwong de arme inboorlingen hem behulpzaam
-te zijn in het aanleggen van wegen, honderden uren lang, het stichten
-van forten midden in zee, het aanleggen van havens in de ongezondste
-streken. Hadden wij steeds de Inlandsche Vorsten, als leenmannen,
-met ontzag en eerbied behandeld, Daendels bejegende hen echter met
-willekeur. Zoo nam hij gewelddadig van Bantam bezit en liet hij den
-sultan van dat rijk verbannen. De Sultan van Djokjakarta zette hij onder
-gezochte voorwendsels af en plunderde hij uit. Zonder vorm van proces
-velde hij doodvonnissen: hij vernietigde de uitspraken van het Hof
-van Indië en toen de leden van dat Hof daartegen protesteerden, zette
-hij ze eenvoudig af en verving ze door anderen. Was de O.-Indische
-Compagnie steeds met inschikkelijkheid opgetreden, Daendels meende een
-hoogmoedige, oorlogszuchtige staatkunde te moeten voeren. Hij stoorde
-zich niet aan gesloten overeenkomsten; goede trouw was bij hem niet te
-vinden. Het politiewezen wilde hij in zijn persoon vertegenwoordigd
-hebben en onder een ophef van groote woorden voerde hij een waar
-schrikbewind, dat enkel ellende verspreidde en schatten verslond.
-Gelukkig werd Daendels in 1810 door Napoleon teruggeroepen en vervangen
-door Jansens, die de Kaapkolonie zoo dapper verdedigd had. In den korten
-tijd, dat hij Gouverneur-Generaal was, kon hij echter niet herstellen,
-wat zijn voorganger in de war had gestuurd.
-
-Toen Lord Minto, Gouverneur-Generaal van Engelsch Indië, vernomen had,
-dat de Franschen eenige schepen hadden uitgerust, om bezit van Java te
-nemen, zond ook hij, om dit te voorkomen, zijne zeemacht naar Batavia.
-Den 4 Aug. 1811 landden de Engelschen ten Westen van Batavia, veroverden
-die stad, alsmede onze verschansingen te Weltevreden en onzen post te
-Meester Cornelis, in weerwil dat deze post door Daendels met groote
-kosten zeer versterkt was. Jansens moest nu naar Oost-Java zich
-terugtrekken, waar hij door de Engelschen bij Samarang verslagen werd.
-De Inlandsche vorsten, nog vertoornd over de wijze, waarop zij door
-Daendels behandeld waren geworden, kozen nu de zijde der Engelschen,
-zoodat Jansens genoodzaakt was, zich en zijn troepen bij verdrag aan de
-Engelschen over te geven.
-
-De Engelschen, in het bezit van Java zijnde, eigenden zich nu ook de
-koloniale waren toe, die in de magazijnen opgestapeld lagen, waardoor
-zij aan vele Nederlanders groot verlies toebrachten en ook onzen Staat
-gevoelig troffen.
-
-Alleen Hendrik Doeff wist Decima voor ons te behouden. Dat kleine eiland
-was daardoor het eenige plekje op den aardbodem, waar in dien tijd de
-Nederlandsche vlag nog wapperde. Hoe dat toeging, zullen wij in een
-volgend Hoofdstuk zien.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IV.
-
-     Hendrik Doeff op Decima.
-
-
-Hendrik Doeff was in 1799 naar Japan vertrokken, waar hij in 1803 door
-onze regeering als opvolger van Willem Wardenaar tot Gouverneur van het
-eiland Decima werd aangesteld, en wel, zooals gewoonlijk, voor den tijd
-van vijf jaren. In 1808, toen zijn tijd om was, verwachtte hij een
-Hollandsch schip uit Batavia, om hem af te lossen. Inplaats daarvan
-verscheen echter een Engelsch schip onder Hollandsche vlag. Doeff zond
-een paar zijner ambtenaren er heen om te informeeren, wat het zenden van
-dit schip beteekende, doch de bevelhebber liet de twee ambtenaren
-gevangen nemen. Door tusschenkomst van den gouverneur van Nangazaki
-werden deze ambtenaren later weer in vrijheid gesteld.
-
-In 1809 kreeg Doeff wel eenig bericht van Java, doch van zijn post werd
-hij niet afgelost. Het eiland Decima is 600 voet lang en 220 voet breed
-en Doeff had er slechts zes of zeven Hollanders bij zich, zoodat het
-leven voor hem er zeer eentonig was. In Aug. 1813 verschenen er weer
-twee schepen voor Decima. In zijn verwachting, dat het Hollandsche
-vaartuigen zouden zijn, werd Doeff echter wreed teleurgesteld. Het waren
-Engelsche vaartuigen, door Raffles afgezonden. Aan boord er van bevond
-zich de Oud-Gouverneur van Decima, Wardenaar, die aan Doeff liet weten,
-dat de Nederlanders Decima aan Engeland hadden afgestaan, waarom hij,
-Wardenaar, eischte, dat Doeff zich aan hem, als Commissaris der
-Engelsche regeering, zou onderwerpen. Doeff liet zich echter niet met
-leugenachtige verhalen om den tuin leiden en weigerde de overgave van
-het eiland. Men beloofde hem nu belooning en bevordering, doch hij wilde
-van geen onderwerping aan Engeland weten. Deze standvastigheid en trouw
-moet vooral hierom in Doeff gewaardeerd worden, omdat hij op Decima als
-in ballingschap leefde, en er van alle geriefelijkheden en gezelligheid
-der maatschappij was verstoken, terwijl, als hij op de aanbiedingen der
-Engelschen ingegaan was, hij een leven van weelde en gemak had kunnen
-krijgen.
-
-[Illustratie: HENDRIK DOEFF.]
-
-Het onderhandelen eindelijk moede, dreigde Doeff, het Japansche Bestuur
-in de zaak te mengen, als Wardenaar niet spoedig aftrok. Zelfs wist
-hij dezen en den met hem gekomen Engelschen Commissaris zóó beangst
-te maken, „dat zij de afdoening bewerkten eener schuld van over de
-f 100.000, die het kantoor ten gevolge van het stilstaan des handels,
-op zich geladen had.”
-
-In 1814 beproefde Raffles nog eenmaal, Decima voor Engeland te winnen,
-doch Doeff, die intusschen van de bevrijding van Nederland en den val
-van Napoleon gehoord had, was nu nog minder bereid, zich aan Engeland te
-onderwerpen, dan ooit te voren.
-
-Eerst den 6 Dec. 1816 kwamen Hollandsche schepen te Decima, die Doeff
-van zijn post verlosten. Doeff heeft toen nog twee jaar op Batavia
-doorgebracht, waarna hij met den Commissaris-Generaal Elout naar het
-vaderland terugkeerde.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK V.
-
-     Willem Bilderdijk en Jan Frederik Helmers.
-
-
-Een vurige Oranjeklant was Willem Bilderdijk. Deze merkwaardige man werd
-in 1756 te Amsterdam geboren.
-
-[Illustratie: WILLEM BILDERDIJK.]
-
-Zijn vader, een geneesheer, onderwees hem in 't lezen, schrijven,
-rekenen, het Italiaansch boekhouden en in de verschillende talen, zoo
-oude als nieuwe. In uren van uitspanning hanteerde hij bij afwisseling
-de dichtlier, de teekenpen en de etsnaald. Een ongelukkig letsel, zijn
-voet toegebracht, toen hij nauwelijks zes jaren oud was, noodzaakte
-hem meestal, zijne kamer te houden. Dit legde waarschijnlijk den grond
-tot die somberheid, welke ook later bij hem uitkwam, maar ook tot
-die veelvuldige kennis en rijke wetenschap, die wij bewonderen. In
-1780 begaf hij zich naar Leiden ter beoefening der rechtsgeleerde
-en andere wetenschappen en werd twee jaar later tot doctor in de
-rechten bevorderd. Hij vestigde zich te 's-Gravenhage en verkreeg een
-uitgebreide practijk. Een Rotterdamsche vischvrouw, Kaatje Mossel
-genaamd, die zeer Oranjegezind was en van beleediging der overheid was
-beschuldigd, werd door hem vrijgepleit. Evenals zijn vader betoonde hij
-in die dagen van verdeeldheid een innige liefde voor het huis van Oranje
-en trad meer dan eens op als moedige verdediger der Prinsgezinden. In
-1784 huwde hij met de schoone jonkvrouwe Rebekka Catharina Woesthoven.
-In 1795 moest hij een eed van trouw aan het nieuwe revolutionaire
-bewind afleggen. Hij weigerde dit. Hierom werd hij in 1795 als een
-„gemeen sujet” niet slechts uit den Haag, maar zelfs uit de geheele
-Bataafsche Republiek gebannen. Hij begaf zich toen eerst naar Engeland,
-en later naar Brunswijk, waar hij tien kommervolle jaren sleet. Te
-Londen leerde hij de 20-jarige Katharina Wilhelmina Schweickhardt
-kennen, die hij Italiaansche les moest geven. Daar zijne vrouw hem niet
-in den vreemde wilde volgen, liet hij zich in 1802 van haar scheiden en
-huwde later met Katharina Wilhelmina, die hem 30 jaar trouw ter zijde
-stond.
-
-In Londen kon Bilderdijk niet zijn brood verdienen, waarom hij naar
-Brunswijk trok. De Hertog kende hem hier een vast inkomen toe. Doch ook
-in dit gastvrije oord gevoelde hij zich ontevreden en van de „domme
-Duitschers” gevoelde hij afkeer. Hij vergat hierbij echter, dat zijn
-tweede vrouw ook van Duitsche afkomst was. Acht jaren van zorg en kommer
-bracht hij in Brunswijk door, daar hij van zijne inkomsten en 't geen
-hij met onderwijzen en schrijven er bij verdiende, niet leven kon.
-
-„Twee jaren achtereen” schrijft hij, „leefde ik van droog brood en water
-(zelfs geen bier) en zonder vuur. In het strengst van den winter geen
-hout in huis hebbend, ging ik uit, wanneer ik het niet langer uithouden
-kon; liep de stad twee of drie malen rond, kwam warm weer thuis en ging
-mijn college's weer opstellen.”
-
-Bilderdijk verloor te Brunswijk drie kinderen. Zijne vrouw en hij waren
-vaak ziek. Hij moest vaak opium gebruiken en liet soms in drie weken
-tijds zich zeven aderlatingen doen. Alles bezag de dichter van den
-sombersten kant en het aanzienlijke jaargeld, dat hij in Brunswijk
-genoot, evenmin als de vele vrienden, die hij er vond, waardeerde hij er
-naar behooren.
-
-[Illustratie: JAN FREDERIK HELMERS.]
-
-In 1806 naar 't Vaderland teruggekeerd, werd hij door zijne vrienden,
-waartoe ook de raadpensionaris R. J. Schimmelpenninck behoorde, met open
-armen ontvangen. Later zorgde de kunstlievende Koning Lodewijk, die van
-hem het Nederlandsch leerde, mildelijk voor zijn onderhoud. Hij vestigde
-zijn verblijf te Leiden, doch de ramp, welke de stad in 1807 trof,
-deed hem eerst naar 's Hage, toen naar Katwijk en eindelijk naar
-Amsterdam verhuizen, waar hij lid werd van 't Kon. Nederl. Instituut.
-Ten voordeele van de slachtoffers van de ramp te Leiden gaf hij zijn
-„_Ziekte der geleerden_” uit. De zuivere winst bedroeg 1400 gld. In den
-Haag onderwees hij Koning Lodewijk in de Hollandsche taal. In weerwil
-van het aanzienlijke jaargeld, dat Koning Lodewijk hem toekende, werd te
-Amsterdam door de schuldeischers op zijn boedel beslag gelegd en deze
-ten verkoop opgeschreven. Van de inlijving van ons Vaderland in het
-Fransche rijk moest vooral Bilderdijk het noodlottige gevoelen. Zijn
-pensioen werd ingetrokken en alleen de edelmoedige en kiesche bijstand
-van trouwe vrienden lenigde zijn moeilijke omstandigheden. Onze
-verlossing van het Fransche juk schonk hem in 1813 ook verademing.
-Hij werd benoemd tot auditeur-militair te Amsterdam, doch werd weldra
-door den Koning eervol ontslagen en met een jaarwedde begiftigd. Voor
-de derde maal verkoos hij Leiden tot zijne woonplaats, waar hij aan
-eenige jongelieden zijne uitvoerige aanteekingen op de Vaderlandsche
-geschiedenis meedeelde. Onaangename omstandigheden drongen hem in 1827
-zijn geliefd Leiden te verlaten en Haarlem tot zijne woonplaats te
-kiezen, waar hij in 1831 overleed.
-
-Toen Nederland bij Frankrijk ingelijfd was, zong Bilderdijk in
-profetische verrukking:
-
-            Ach de dagen
-            Onzer plagen,
-    Lieve broeders, gaan voorbij.
-            Uit dit duister
-            Rijst de luister
-    Van een nieuwe heerschappij.
-
-            'k Zie de kimmen
-            Reeds ontglimmen
-    Van een nieuw, een Godlijk licht!
-            Op de randen
-            Dezer stranden
-    Straalt zijn glans mij in 't gezicht.
-
-            'k Heb het vallen
-            Van Uw wallen,
-    Hollands Illium, voorspeld:
-            'k Zag het blaken
-            Van Uw daken,
-    En Uw Hectors neergeveld.
-
-            De ingewanden
-            Voelde ik branden,
-    En verteren in de vlam;
-            'k Riep, ik weende,
-            Ja, 'k versteende,
-    Maar de dag des jammers kwam.
-
-            Wat verschijne
-            Wat verdwijne,
-    't Hangt niet aan een los geval.
-            In 't voorleden.
-            Ligt het _heden_,
-    In het _nu_, wat worden zal.
-
-            Opgaan, blinken
-            En verzinken
-    Is het lot van iedren dag:
-            En wij allen
-            Moeten vallen:
-    Wie zijn licht beschijnen mag.
-
-            Of de kronen
-            Luister toonen,
-    Volken, Staten bloeiend staan,
-            Langer stonde
-            Duurt hun ronde,
-    Maar hun avond spoedt toch aan.
-
-            Doch de dampen
-            Dezer rampen,
-    Doch de nevels dezer nacht
-            Zullen breken
-            Bij 't ontsteken
-    Van den dag, waarop zij wacht.
-
-            Mocht mijn lippen
-            Dat ontglippen,
-    Wat mijn brekend oog hier ziet.
-            Mocht ik 't zingen,
-            En mij dringen,
-    Door dit wemelend verschiet!
-
-            Ja, zij zullen
-            Zich vervullen,
-    Deze tijden van geluk!
-            Deez' ellenden
-            Gaan volenden,
-    En verpletterd wordt het juk.
-
-            Holland leeft weer!
-            Holland streeft weer,
-    Met zijn afgelegde vlag,
-            Door de boorden,
-            Van het Noorden,
-    Naar den ongeboren dag.
-
-            Holland groeit wêer!
-            Holland bloeit wêer!
-    Hollands naam is weer hersteld!
-    Holland uit zijn stof verrezen
-    Zal opnieuw ons Holland wezen,
-    Stervend heb ik 't u gezegd.
-
-Deze klacht over Hollands ondergang en de profetie van Hollands herstel
-werd natuurlijk door de Fransche Censuur verboden. Bilderdijk zong dan
-ook terecht:
-
-    „Het snoeimes der censuur heeft alles afgesneden,
-    Wat vaderlandsche zucht of Hollands luister raakt.”
-
-Ook de dichter Helmers gloeide van liefde voor het Oranjehuis.
-
-In 1812 gaf hij een gedicht uit, getiteld: „_De Hollandsche Natie_”
-waarin hij zong:
-
-    „'t Was nacht; 'k zat eenmaal in het eikenbosch verloren;
-    Geen wind beroerde 't loof, geen vogel deed zich hooren;
-    Een stilte als die van 't graf hield mijnen geest gewekt;
-    Een schrikbre duisternis had d' aardbol overdekt.
-    De maan verdween, geen ster blonk aan de hemelbogen;
-    'k Zag niets; de schepping was voor mij in 't niet vervlogen;
-    't Scheen, dat ik in den nacht, die mij omsluimerd hield,
-    Het eenigst wezen was, met denkenskracht bezield.
-    Ik zag het menschdom als een worm in 't stof vertreden;
-    Mijn geest bevond zich in dien staat, waarin 't gevoel
-    De ontvlamde werking der verbeelding strekt ten doel.
-    Toen dacht mijn geest aan U, aan U, vergode vaderen!
-    Een huivring greep mij aan! Het bloed stolde in mijn adren.
-    Ik zag de duisternis tot tastens toe vergroot;
-    Ik hoorde een flauw geluid, dat rees uit 's aardrijks schoot;
-    Een flauwe scheemring scheen door 't duister heen te breken;
-    't Was 't uur van middernacht; mijn geest- en denkkracht weken;
-    Een licht rees uit den grond, beweegloos staarde ik 't aan.
-    Hij stond—een schaduwbeeld onkenbaar; uit het duister
-    Greep hij mij aan en sprak (het was een stil gefluister):
-    „Neen, wanhoop niet aan 't lot, dat Nederland verwacht,
-    „De deugd stierf nog niet weg van 't heilig voorgeslacht!
-    „Neen, Neerland zal niet als een nachtgezicht verdwijnen:
-    „De zon zal eenmaal weer in vollen luister schijnen!
-    „Zing voor den tijdgenoot der oud'ren heldendaân,
-    „En 't kroost leere op hun spoor in 't onweer vast te staan”!
-    —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —
-    Ja, 'k zal de heldendaân van 't voorgeslacht bezingen.”
-
-De Censuur schrapte het gedeelte, waar de dichter het verval van
-Amsterdam alzoo bezong:
-
-    'k Waande in de toekomst mij verplaatst; mij dacht, ik dwaalde
-    Door moer en drassig land, waarop geen veldbloem praalde,
-    Geen rund zich hooren liet! Ach Neerland! 't was Uw grond
-    Waarop ik, eenzaam en verlaten, mij bevond!
-    Ik zocht de schoone stad, waar ik het licht aanschouwde,
-    Die 't heilig voorgeslacht aan Amstels zoomen bouwde;
-    Helaas! Ik zocht vergeefs! Een ranke, kale hut,
-    Nauw voor het buld'ren van den woesten storm beschut,
-    Was alles, wat ik vond!—'k Zag naakte visschers dwalen,
-    Waar eertijds feestmuziek klonk in de marmren zalen!
-    Ik klauterde over 't puin; ik zwierf wanhopend rond,
-    Of ik de graven van mijn voorgeslacht hervond!
-    Ach! 'k vond geen graven meer.—Een grijsaard treedt mij nader.
-    „Wie gij ook wezen moogt, ontdek me, ik smeek dit, vader!
-    „Stond hier niet Amsterdam?” dus hef ik snikkende aan!
-    „Men zegt, hier heeft voorheen een groote stad gestaan”,
-    Is 't antwoord: „en dit puin, waaruit thans raven schreeuwen,
-    „Was 't raadhuis eens dier stad in ver vervlogen eeuwen!
-    „En gindsche bouwval, waarbij 't wild gedierte schuilt,
-    „Die neergestorte spits, waarop de roerdomp huilt,
-    „Was eens een tempel aan der vaadren God geheiligd.
-    „Maar wij, door dam noch dijk voor 't woên der zee beveiligd,
-    „Wij zwerven hongrend om op dees verlaten grond,
-    „Schaarsch hoorend van de stad, die eertijds hier bestond!”
-
-In zijn zang beschreef Helmers den Rijn in zijn boven- en middenloop
-op verheven wijze, doch ging daarna verder:
-
-    „Ach! zoek dien schoonen stroom nu weer bij Katwijks stranden.
-    Wat vindt ge? Een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden;
-    Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort,
-    Eer hij zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort.
-    De vreemdeling, die hem langs Coblenz' muur zag golven,
-    Herziet hem hier! maar ach! in ruigte en wier bedolven,
-    Hij mijmert aan zijn zoom, met waggelende treên,
-    Denkt aan het oud Carthaag! En gaat in weemoed heen.”
-
-En nu vraagt de dichter:
-
-    „Is, Neerland, dit Uw beeld? Moet uit die flauwe trekken
-    Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken?
-    Klein waart gij als de Rijn bij Uw geboortestond,
-    Nauw waardig, dat een volk zich vestigde op uw grond.
-    Allengskens aangegroeid, zaagt gij uit uw moerassen.
-    Bij steden van arduin en tucht en welvaart wassen.
-    Ge ontwrongt met jonglingsmoed u 's Ibers overmacht,
-    En bliksemde op de zee met volle mannekracht.
-    Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen,
-    En hield, gelijk de Rijn, elk vreemdling opgetogen!
-    Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw loop?
-    De uitfluiting zijn der aard? De schandvlek van Euroop?
-    Neen, neen! der vadren roem verspreidt te sterk een luister;
-    En 't kroost van zulk een volk zink niet geheel in 't duister.
-    Gij, die der volkren lot voor de eeuwigheid vermeldt,
-    Geschiedkunde! open mij uw groot en leerzaam veld.
-    O, Vaderland! 'k Zie daar uw naam onsterflijk pralen,
-    En aller volken glans verduisterd door uw stralen,
-    Op de eeuwige zuil des roems staat Neerlands naam gedrukt.
-    Die naam, die heldennaam, wordt nooit daaruit gerukt.”
-
-In zijn „_Fragment van een onuitgegeven Treurspel_” zong Helmers:
-
-    „Het vonnis is geveld, uw lot beslist, Bataven!
-    Leert nu gedwee in 't juk op 's vreemdlings wenken draven.
-    De Ruyters nageslacht, der Trompen heldenteelt
-    Wordt thans als rooversbuit door rooversklauw verdeeld.”
-
-De Censuur verving echter „_Bataven_” door „_Grieken_”, „_De Ruyter_”
-door „_Aristides_” en „_Trompen_” door „_Epaminondas_”, waardoor het
-vers geheel van beteekenis veranderde, doch voor de Franschen zijn
-bitterheid verloor.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VI.
-
-     Napoleons bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten op een
-     vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem op audiëntie.—Hoe
-     Napoleon reisde.
-
-
-In het jaar 1811 bracht Napoleon een bezoek aan Amsterdam. De
-Keizer kwam den 29 Sept. 1811 te Antwerpen aan, reisde over Breda,
-Hellevoetsluis, Gorinchem en Utrecht. Den 9 October 's middags half drie
-deden de Keizer en de Keizerin hunne plechtige intrede in Amsterdam. In
-het voorste gedeelte der stoet reed de Keizerin in een rijtuig, van 8
-pages vergezeld; in het laatste gedeelte de Keizer te paard, gevolgd
-van de „officieren van hoogstdeszelfs huis, van de maarschalken,
-generaals, stafofficieren, rijdende vier aan vier.”
-
-[Illustratie: REISKOETS VAN NAPOLEON.]
-
-Toen de stoet de stadspoorten was genaderd, werden Keizer en Keizerin
-onder het gebulder van het geschut en het luiden der klokken in de
-hoofdstad ontvangen. Een dubbele rij Nationale gardes bezette de
-straten, alwaar H. H. M. M. moesten doorgaan; alle huizen waren
-met bloem-festoenen en vaandels versierd, wat een prachtig gezicht
-opleverde. De geestelijken, wier kerken Z. M. voorbij ging, bevonden
-zich in hun ambtsgewaad voor hunne bedehuizen geschaard. Orkesten,
-die van afstand tot afstand geplaatst waren, verlevendigden het
-belangrijkste tooneel, waarvan Amsterdam ooit getuige was. Een
-ontzaglijke menigte vulde de straten; alle vensters waren bezet.
-Het geroep van „Leve de Keizer! Leve de Keizerin!” hield haast niet
-op en H. H. M. M. toonden hunne gevoeligheid voor de talrijke
-huldebetuigingen door met vriendelijkheid te groeten.
-
-Nauwelijks aan het paleis aangekomen, ontving H. M. de ministers en de
-Staatslieden, waarna de prins-gouverneur de eer had, Z. M. de hooge
-beambten, de officieren der land- en zeemacht, de algemeene regeering,
-den algemeenen raad, de rechtbank der eerste instantie, de kamer van
-koophandel, de maire met diens adjuncten en den municipalen raad, den
-chef van de garde d'honneur, alsmede die der nationale garde en de
-dienaren der onderscheidene godsdiensten voor te stellen.
-
-Het weder, dat den geheelen voormiddag betrokken geweest was, bleef
-des middags goed en niet dan nadat H. H. M. M. aan het paleis waren
-aangekomen begon het te regenen.
-
-[Illustratie: INTOCHT VAN NAPOLEON TE AMSTERDAM.]
-
-Des avonds was de geheele stad geïllumineerd. Den volgenden dag
-bezocht Napoleon in een sloep de scheepstimmerwerf en verscheidene
-gedeelten van de haven.
-
-Om één uur 's namiddags ontving H. M. de Keizerin de complimenten der
-regeeringsmachten, die den vorigen dag aan den Keizer waren voorgesteld
-geworden. De Keizerin beantwoordde met de grootste minzaamheid de
-toespraken. Na de audiëntie begaf H. M. zich mede in een sloep naar de
-werf.
-
-Des avonds hadden de dames van de voornaamste beambten der stad de eer,
-voorgesteld te worden. Wat de verlichting betreft, muntten het paleis
-van den prins gouverneur-generaal en het hotel van den prefect uit.
-Al de voornaamste gebouwen, de voornaamste bruggen binnen de stad
-en verscheidene op de meest in het oog loopende plaatsen gestelde
-decoratiën hadden de aangenaamste uitwerking. Overal, waar H. H. M. M.
-verschenen, weerklonk uit tal van monden: „Leve onze doorluchtige
-Souvereinen!” als (naar een ooggetuige verhaalt) „het gevoelen van
-verknochtheid en de geestdrift der Hollanders.”
-
-Te Amsterdam bezocht Napoleon ook in het Trippenhuis de verzameling van
-schilderijen van onze Hollandsche meesters. Op den terugtocht ging de
-Keizerlijke stoet door de Halssteeg, waar iemand van de stadsreiniging
-juist bezig was, het vuil op te halen en met zijn kar den weg versperde.
-
-„De Keizer, de Keizer!” riep men den man toe en beduidde hem, dat hij
-maken moest, met zijn kar uit de steeg weg te komen.
-
-Heel onnoozel vroeg de man, of er een dokter aankwam.
-
-„Neen, geen dokter,” zei men, „maar Keizer Napoleon.”
-
-De man antwoordde echter heel bedaard: „Ik heb order alleen voor een
-dokter uit den weg te gaan.” En hij verwijderde zich eerst, toen hij
-zijn arbeid verricht had, zoodat Napoleon, die zich anders door niets
-liet tegenhouden, nu geruimen tijd wachten moest op—een stadsreiniger.
-Deze werd des avonds op het stadhuis ontboden. De man beriep zich
-terecht op zijne instructie. Toch werd hij bij wijze van straf zes weken
-in zijne bediening geschorst.
-
-Te Amsterdam vroeg ook generaal Krayenhoff den Keizer te spreken.
-Krayenhoff had in 1810 Neerlands hoofdstad op last van Koning Lodewijk
-Napoleon tegen den Keizer in staat van verdediging gebracht. Napoleon,
-die dit wist, vroeg toornig:
-
-„Zijt gij dat, Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt willen
-verdedigen.” En moedig antwoordde de generaal:
-
-„Ja, Sire, en het zou u niet gelukt zijn er in te komen, indien ik zulks
-niet gewild had!”
-
-De Keizer, door dit onverschrokken antwoord getroffen, vroeg, hoe de
-generaal het zou aangelegd hebben, om Amsterdam tegen hem, Napoleon,
-te verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu zijn verdedigingsplannen en de
-Keizer, die het vernuftige er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff
-in zijn vroegeren rang in den werkelijken dienst.
-
-Den 11 October voer Napoleon in een sloep door de grachten van
-Amsterdam, terwijl de Keizerin in een open rijtuig een tocht door de
-stad maakte.
-
-Ook woonden de vorstelijke personen eene voorstelling in den
-Amsterdamschen Schouwburg bij; aan het verslag hiervan ontleenen wij het
-volgende:
-
-„Een ontzaglijke toevloed had zich gisteren naar den schouwburg begeven;
-bij het verlangen, om de talenten van Talma en Mej. Duchesnois te
-zien, voegde zich een veel vermogender, dan al de overige, dat, om het
-gezicht van twee aanbiddelijke Souvereinen te genieten. De verwachting
-van het publiek is geenszins teleurgesteld geworden; om half negen zijn
-H. H. M. M. in de loge gekomen en nu bevond zich het schouwtooneel in
-de zaal; het leverde een uitmuntend gezicht op, een talloos gezelschap
-te zien, geheel opgerezen, lauriertakken in de hoogte schuddende en
-deze eenparige vreugdekreet herhalende: „Leve de Keizer!” „Leve Maria
-Louise!” Zoodra de geestdrift der aanschouwers toeliet, dat iets anders
-dan hunne stemmen gehoord werd, hief het orkest de aria aan: „Où peut on
-être mieux?”—Het gejuich van „Leve de Keizer!” barstte opnieuw los en
-Z. M. boog zich over zijn loge en scheen door zijn toegenegen glimlach
-te zeggen: „Voorwaar, ik ben te midden mijner kinderen!””
-
-De couranten bevatten in ons land een paar dagen later het volgende
-bericht:
-
-„Een Commissaris van Politie, heden bij het aanbreken van den dag de
-ronde doende, heeft bevonden, dat er verzen aan de deuren van het paleis
-aangeplakt waren; hij kon met grond vermoeden, dat deze in een kwalijk
-gezinden geest waren. De nacht is slechts aan heimelijke en misdadige
-verrichtingen gunstig, doch hoe groot was zijne verwondering te
-ontwaren, dat deze verzen een edele en verfijnde hulde aan Z. M.
-inhielden.
-
-„Ziehier dezelve:
-
-„Op het Keizerlijk paleis te Amsterdam. (Het paleis spreekt):
-
-    Triumf; ik, 't pronkstuk der gebouwen,
-    Mag thans mijn waar geluk op 't allerhoogst aanschouwen,
-    Want in mijn luistervollen staat
-    Ben ik de zetel en de woning
-    Des Franschen Keizers en des Italiaanschen Koning,
-    Wiens hart voor de onderdanen slaat;
-    Dus is mijn naam op 't hoogst gerezen!
-    En 'k mag nu eerst met recht het achtste wonder wezen!”
-
-Van uit Amsterdam maakten de vorstelijke personen verschillende
-uitstapjes naar omliggende plaatsen en vertrokken 24 October weder.
-
-Als een bewijs, hoe overdreven sommigen over Napoleon dachten, besluiten
-wij hier met een uittreksel uit een brief uit Utrecht, den 9 Oct. 1811
-geschreven:
-
-„Voor het den grooten Napoleon behaagde zich binnen onze muren
-te houden, aanschouwden wij in hem, den eersten der helden, het
-verwonderingwekkendst genie, dat de wereld immer tot luister strekte;
-maar verre was het van ons, eenig juist denkbeeld van zijne goedheid te
-kunnen maken. Hij is onder ons verschenen als een vader te midden van
-zijne kinderen, zonder geleide, zonder wachten, omringd en gedrongen
-door de menigte, die onverzadelijk was, zijne gelaatstrekken te
-beschouwen en hem hare liefde te bewijzen. Men wedijverde, wien het
-gebeuren zou zijn rok, het dekkleed of wel de teugels van zijn paard aan
-te raken, terwijl hij, alleen groetende met die minzaamheid, welke hem
-zoo bijzonder eigen is, aldus de stad stapvoets doorreed, met niets
-bekommerd, dan met de zorg, om allen voor gevaar te behoeden, die in
-hunne geestvervoering zich voor hem nederwierpen en ofschoon zij hem
-reeds gezien hadden, hem nogmaals wilden zien.
-
-„Ik ben ooggetuige geweest, mijn vriend, van dat verrukkend tooneel;
-dan, geen minder levendige aandoeningen hebben mijn ziel vervuld, toen
-ik, toegelaten ten gehoor bij Z. M., met al de publieke ambtenaren hem
-onze belangen heb hooren behandelen; geen der minste bijzonderheden van
-bestuur te gering achtende en met een doorzicht, dat hem alleen eigen
-is, klem gevende aan elk antwoord, dat hem op zijne vragen werd gegeven.
-
-„Ik had den vader van het volk, den wetgever van het rijk bewonderd,
-ik wilde ook den held volgen op de vlakte, waar zijne legerscharen
-verzameld waren, maar hoe zou ik u de nieuwe aandoeningen kunnen
-afmalen, die ik gevoelde: de geestdrift der soldaten, zoo dikwijls door
-hem ter overwinning geleid, de vervoering van alle aanwezenden, op de
-aankomst der Keizerin, vooral toen de troepen voorbij haar gedefileerd
-hadden en elk soldaat hare trekken heeft kunnen bewonderen, die
-mengeling van waardigheid en onveranderlijke welwillendheid, die haar de
-lust en de liefde doen zijn van een volk, welks geluk zij vereeuwigd
-heeft.”
-
-En niet alleen in Nederland werd Napoleon zooveel eer bewezen, maar in
-geheel Europa, Engeland uitgezonderd. Rust kende hij niet. De helft van
-zijn tijd haast bracht hij op reis door.
-
-Toch was de hulde, die men den Keizer in ons land bracht, niet enkel
-geveinsdheid. Gelijk uit een versje onder een plaatje uit die dagen
-blijkt, was men niet blind voor het vele, dat Napoleon ook voor ons land
-heeft gedaan.
-
-De krijgstochten van zijn leger voerden Napoleon door geheel Europa en
-bijna overal verscheen het Fransche leger als heerscher en niet als
-vreemde.
-
-De meeste kasteelen waren hem bekend. Zijn staf, de officieren en
-lakeien van zijn hofstoet vertrokken een dag eerder dan hun heer. Als 's
-avonds dan de keizerlijke reiswagen in galop onder de poort doorreed,
-stonden de fakkeldragers reeds bij de trap gereed.
-
-Zijn eigen dienaren openden de deuren en alsof hij thuis was, ging
-de kleine man in de grijze jas de trappen op, terwijl de werkelijke
-bedienden van het paleis verbluft op zijde bleven staan, met brandende
-kaarsen in de bevende handen. Door de lange rij van vertrekken ging hij
-dan dadelijk naar zijn eigen kamers; zijn kamerdienaar ontdeed hem van
-zijn kleeren en dadelijk sprong de Keizer in het wachtende, dampende
-bad. Alles, wat tot zijne reisbenoodigdheden behoorde, was van kostbare
-kwaliteit, en het moest netjes en precies op de bepaalde plaats liggen.
-
-Zijn paarden waren uitstekende dieren, altijd zes, twee aan twee naast
-elkander gespannen, ieder paar voorzien van een even bekwamen menner.
-
-Om een afstand van 20 K.M. af te leggen, werd vier keer halt gehouden om
-de paarden te verwisselen, zoodat hij met dezelfde paarden hoogstens 5
-K.M. reed.
-
-Het gewone rijtempo was een soort galop; men moet daarbij bedenken, dat
-de straten en wegen, die toen bestonden, groote bezwaren leverden voor
-het verkeer.
-
-Van lezen of het bestudeeren der landkaarten kon gedurende den tocht
-geen sprake zijn. Toch moest iedere halte voorzien zijn van boeken,
-kaarten en schrijfmateriaal. Hij had echter gedurende zijn reis genoeg
-te denken.
-
-Als hij naar het Oosten reed, was zijn geest vervuld met zijn
-veldtochten. Onderweg kwamen renboden hem tegemoet. Op bepaalde
-plaatsen werd hij reeds opgewacht door Maarschalken, die met hem wilden
-confereeren. Dag en nacht galoppeerde zijn wagen dan weder door steden
-en dorpen, door bosch en veld. Donderend ratelde het rijtuig, met slijk
-en modder bespat, soms midden in den nacht door de nauwe straatjes van
-Duitsche steden, de lichtjes van den wagen flikkerden spookachtig door
-de duisternis.
-
-Frankrijk was voor Napoleon te eng; Europa was hem te eng; in de schaduw
-der Pyramiden heeft hij gevochten. Alles beefde voor dezen man; alles
-vleide hem; inderdaad werd hem afgodische eer bewezen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VII.
-
-     Napoleons tocht naar Rusland.
-
-
-Vroeger had Alexander, Keizer van Rusland, Napoleon bewonderd. Toen
-Napoleon Oldenburg bij zijn rijk inlijfde, zette dit echter bij
-Alexander kwaad bloed, daar de Groothertogin van Oldenburg eene zuster
-van den Russischen Keizer was. Alexander weigerde langer zich aan het
-Continentaal Stelsel te houden en begon weer handel te drijven met
-Engeland. De Fransche Keizer besloot nu Rusland te tuchtigen. Hij
-hoopte, na Rusland overwonnen te hebben, ook Turkije en Egypte aan zich
-te onderwerpen, om vervolgens in Azië door te dringen, ten einde daar
-Engeland in zijn koloniën aan te tasten.
-
-Een ontzaglijke legermacht bracht Napoleon op de been, om zijn plannen
-uit te voeren. In ons land moesten niet alleen de jongelingen opkomen,
-die in 1811 aangeloot waren, maar ook de lichtingen der twee volgende
-jaren. Groot was de droefheid, die dit in tal van huisgezinnen te weeg
-bracht. Toen Napoleon den 9en Oct. 1811 met zijn echtgenoote een bezoek
-aan Amsterdam bracht, had men hem luide toegejuicht, doch thans, nu hij
-een driedubbele lichting onder de wapenen riep, werd hij hier nog meer
-dan vroeger verwenscht en vervloekt.
-
-Het „Groote Leger”, gelijk Napoleon het gaarne noemde, telde 600.000 man
-en 150.000 paarden. Uit Nederland waren 15.000 man opgekomen, ingedeeld
-in twee regimenten. Het ééne regiment behoorde tot een keurbende van
-den Keizer, de „Oude Garde” genoemd, en bestond uit de meest geoefende
-soldaten, die in beslissende oogenblikken vaak den doorslag hadden
-gegeven. De helft der Hollandsche soldaten waren bij Fransche regimenten
-ingedeeld, terwijl de andere helft onder het bevel van eigen officieren
-stond. Onder de Hoofdofficieren bevonden zich twee Hollanders, n.l.
-Daendels, die als Divisie-generaal onder Maarschalk Victor stond en
-Matuschewitz, die als Generaal der Artillerie bij de afdeeling onder
-Maarschalk Ney was ingedeeld.
-
-Napoleon trok met het „Groote Leger” (uit Franschen, Italianen, Belgen,
-Hollanders, Zwitsers, Polen, Duitschers en Oostenrijkers samengesteld)
-den 23en Juni over de Njemen. Hevige plasregens belemmerden hem het
-voorttrekken. Later werd het weer buitengewoon heet en droog en daar
-de tocht ging door landstreken, waar bijna geen water was, werden de
-troepen zeer door dorst gekweld. Drie maanden later was het leger reeds
-tot op één derde versmolten en had dus al tweederde deel der krijgers
-verloren. Het was nu zwakker dan het Russische leger, waartegen het
-optrok. Aanvankelijk wilde de Czaar reeds bij de Duna aan de Franschen
-slag leveren, doch hij besloot later, dit niet te doen. Het Russische
-leger trok daarom dieper het binnenland in, alles achter zich
-verwoestende, zoodat de Franschen, waar zij ook kwamen overal allen
-voorraad uitgeput vonden. Van honger en gebrek kwamen hierdoor tal van
-Franschen om en terwijl Napoleons leger van dag tot dag verminderde,
-groeide dat der Russen voortdurend aan. Eindelijk, den 7 Sept. 1812,
-kwam het bij Borodino (aan de Moskwa) tot een treffen. De Russen
-werden verslagen en Napoleon won, doch zijn zegepraal was een
-Pyrrhusoverwinning. Indien hij nog zoo'n slag won, dan was hij verloren,
-want zijn gelederen waren door dezen slag zeer gedund. Van het Regiment
-Hollandsche huzaren, dat tegen de batterijen der Russische achterhoede
-moest inrijden, bleven slechts 46 man gespaard.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ BORODINO OF MOSKWA, 7 SEPT. 1812.]
-
-Door de overwinning aan de Moskwa lag de weg voor Napoleon naar Moskou
-open. Toen hij eindelijk in Ruslands hoofdstad aankwam, verscheen er
-geen Magistraat, om hem te verwelkomen en om hem de sleutels der oude
-Czarenstad aan te bieden. Niemand had zich bij zijn intocht in Moskou
-vertoond dan eenige burgers, vreemdelingen van afkomst, die hem
-aankondigden, dat Moskou door de Russen bestemd was, om voor de zaak des
-vaderlands opgeofferd te worden, om in de vlammen op te gaan. Napoleon
-wilde dit niet gelooven. En toch, hij had een zelfde schouwspel reeds
-gezien te Smolensko, te Moshaisk, op bijna iedere plaats, die zijn leger
-in Groot Rusland was doorgetrokken.
-
-Spoedig ontdekte hij, dat het bericht van Moskou's aanstaande
-vernieling, waarheid behelsde. Reeds dienzelfden 15 September stegen
-vlammen in verschillende wijken ten hemel op en, ofschoon telkens
-gebluscht, braken elk oogenblik nieuwe branden uit, tot den zesden dag
-het werk der vernieling was volbracht. Negen tiende van Moskou lag in
-puin.
-
-In onbegrijpelijke verblinding weigerde Napoleon de stad te verlaten:
-hij verwachtte dwaselijk, voorstellen van Keizer Alexander te zullen
-ontvangen. Dag op dag verliep, maar de Russische Keizer bewaarde het
-stilzwijgen. Een groote buit was door de Fransche soldaten in Moskou
-vergaderd, doch aan deksel, schoeisel en aan voedsel leden allen gebrek.
-Orde en tucht gingen verloren.
-
-Eindelijk, den 19 Oct. 1812, gaf Napoleon bevel tot den terugtocht.
-Doch na 18 dagen marsch vertoonde de Russische winter zich in al zijn
-verschrikkingen. Men had slechts weinig levensmiddelen kunnen medenemen:
-allen voorraad had de vijand zorgvuldig vernield. En nu maakten sneeuw
-en ijs alles verward en onkenbaar. Geheele compagnieën stortten in
-ondiepten, die zich tusschen de sneeuw onverwacht onder den voet
-openden. Verbijsterd door den storm, die hun het ijs in het aangezicht
-joeg, en de koude, die door gewaad en schoeisel drong, trokken de
-krijgers voort, zonder te weten waar zij waren: vlakte en heuvels,
-bosch en stroom, alles was in één witte lijkwâde getooid. Het was een
-onmetelijk lijkkleed, waarin de natuur het wegsmeltende leger en de
-gevallenen hulde. Van honderden bevroren de vingers aan geweer of
-sabelgreep. Man en wapen verstijfden tot een onbewegelijken klomp.
-Nog 1500 mijlen (bijna 300 uur) moest Napoleon afleggen, eer hij in
-Frankrijk terug was. Op zijn heenreis was Napoleon met 150.000 man
-Smolensko door getrokken en nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,
-beschikte hij nog over 25.000 weerbare mannen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VIII.
-
-     De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.—Hollandsche
-     pontonniers met hun bevelhebber Kapitein Benthien.
-
-
-Napoleon trok van Smolensko terug naar Krasnoi, steeds vervolgd
-door de hoofdmacht der Russen onder Kutusow. Hij verwachtte nog drie
-legercorpsen en daar hij vreesde, dat die door den vijand zouden worden
-afgesneden, trachtte hij eene door hem genomen stelling te behouden.
-Eén dier afdeelingen wist zich door den vijand heen te slaan, doch de
-tweede, die onder bevel van Davoust stond, werd door de Russen zoodanig
-bestookt, dat Lefèbre aan het Hollandsche regiment, hoewel dat reeds tot
-op 500 man verminderd was, bevel gaf, de benarde afdeeling te hulp te
-komen. Het Hollandsche regiment, aangevoerd door den overste George,
-tastte nu de Russen moedig aan en wist ze zoolang bezig te houden,
-dat Davoust zich bij de hoofdarmee kon aansluiten. George keerde nu
-terug, doch van de 500 Hollanders waren er slechts 40 overgebleven. Het
-Hollandsche regiment, vroeger door Napoleon „Hollands roem” genoemd,
-_had opgehouden te bestaan_. Evenals dat bij den slag bij Borodino met
-het Regiment Hollandsche Huzaren was geschied, werden de overgebleven
-soldaten bij de andere regimenten ingedeeld.
-
-[Illustratie: TERUGTOCHT DER „GROOTE ARMEE” UIT RUSLAND.]
-
-Eenigen tijd later werd het 33e regiment Lichte Infanterie (vroeger
-het derde Regiment Hollandsche jagers) onophoudelijk door de Russische
-ruiters aangevallen. Door zich telkens in quarré te vormen, wisten de
-Hollanders steeds de aanvallen der Russen af te slaan. Ten laatste
-werden ze ook door het vijandelijke voetvolk met geschut bestookt,
-zoodat eindelijk slechts 78 van de onzen overbleven, waarvan 53 nog
-gewond waren.
-
-Het Hollandsche regiment „Garde te paard” van Koning Lodewijk (bij het
-„Groote Leger” als Regiment „Lanciers van de Garde” ingedeeld) werd
-versterkt door 200 geharde strijders, die reeds in Spanje met roem
-gestreden hadden. Telkens door de Russen bestookt, was te Wilna van
-dit Regiment Lanciers nog een enkel peloton over onder bevel van een
-luitenant.
-
-Van de vier Hollandsche Corpsen, bij het „Groote Leger” ingedeeld,
-heeft slechts één, tenminste in naam, den veldtocht doorstaan. Van
-het Hollandsche voetvolk waren de meeste officieren en manschappen
-reeds omgekomen, vóór Moskou bereikt was. Dat er nog iets van het
-„Groote Leger” gered is, is hoofdzakelijk te danken aan de Hollandsche
-pontonniers, inzonderheid aan hun aanvoerder Kapitein George Diederik
-Benthien. Te Moskou reeds werd deze Kapitein wegens de belangrijke
-diensten, aan het leger bewezen, door Napoleon vereerd met de Ridderorde
-van het Legioen van eer. Den 19 Oct. 1812 werd in de straten van
-Polotzk het legercorps van Oudinot door de Russen onder Wittgenstein
-aangevallen. Aan Benthien werd opgedragen, de brug over de Duna,
-waarover de Franschen zich terug moesten trekken, niet slechts te
-verdedigen, maar ook af te breken, zoo spoedig de Franschen er over
-waren, opdat de Russen hen niet konden volgen. Dit laatste was niet best
-te volvoeren, daar het laatste regiment dat zich aan de brug vertoonde
-en uit Zwitsers bestond, de Russische voorhoede onmiddellijk op de
-hielen zat. Benthien had echter de brug zoo gemaakt, dat de deelen los
-aan elkander zaten en telkens uit elkander konden genomen worden. Toen
-dan ook de Zwitsers de sterk golvende en slingerende brug over gestormd
-waren, rukte Benthien de brug los en een oogenblik later voerden de
-snelvlietende wateren van de Duna de planken en ribben der brug met zich
-mee, terwijl de Franschen zich veilig aan den linkeroever der rivier
-konden verschansen.
-
-[Illustratie: DE OVERTOCHT OVER DE BEREZINA.]
-
-Nog verdienstelijker maakte Benthien zich bij den overtocht over de
-Berezina. Daar de oevers dezer rivier zeer moerassig zijn, was het
-moeilijk, een geschikte plaats voor den overtocht te vinden. Bij het
-dorp Studianka meenden de Franschen den overtocht te moeten wagen. Ze
-telden 30.000 strijdbare mannen en bovendien nog 60.000 ongewapenden,
-terwijl ze voorzien waren van een groot aantal vaartuigen. Ongelukkig
-hadden ze tegen den raad van Benthien in, de laatste pontons verbrand,
-wijl ze de daarvoor gespannen paarden noodig hadden, om de kanonnen te
-trekken. Benthien liet daarom de houten huizen van Studianka afbreken,
-waarvan hij schragen en twee houten bruggen maakte. Twee dagen van
-ongeloofelijke inspanning gingen daarmee heen. Om de schragen in de
-rivier te bevestigen moesten de pontonniers in het water en daarbij
-zakten zij soms tot den hals toe in den modder, terwijl de scherpe
-ijsschotsen, die de rivier afdreven, den arbeid zeer belemmerden.
-Tot overmaat van ramp kon men geen balken en planken krijgen, die de
-vereischte lengte hadden, om voor het bouwen der brug te dienen, terwijl
-men de deelen met hennep, hooi en boomschors aan elkander moest hechten.
-Toch waren de twee bruggen in twee uren tijds voltooid. Terstond
-liet Napoleon er 7000 man overtrekken, teneinde de Russen onder
-Tschitschakou, die hem van de overzijde bestookten, terug te drijven. De
-Franschen behaalden de overwinning, hoofdzakelijk tengevolge der heftige
-wijze, waarop de Hollandsche kurassiers onder kolonel A. D. Trip den
-vijand aanvielen. Nu de weg hierdoor vrij geworden was, trokken de
-overige Franschen ook over de bruggen. Alleen bleef Maarschalk Victor
-met 4300 weerbare strijders aan den linkeroever, teneinde een talrijke
-menigte van ongewapenden, zieken, gewonden, paarden, kanonnen en
-voertuigen te beschermen en den overtocht over de Berezina mogelijk te
-maken. Daar Wittgenstein met driedubbele overmacht Maarschalk Victor
-bestookte, beval Napoleon aan Daendels, naar den linkeroever terug te
-keeren, teneinde den overtocht te dekken. Victor, nu door Daendels
-ondersteund, wist den geheelen dag den vijand tegen te houden,
-terwijl intusschen de weerlooze hoop de bruggen overtrok. Het was
-een schrikkelijk schouwspel, die ordelooze en onafzienbare menigte
-vluchtelingen, zieken, gewonden, vrouwen, kinderen, gedrongen tusschen
-paarden, wagens en kanonnen, elkander verdringend, terugstootend,
-vertrappend, om maar het eerst buiten het bereik van den vijand te zijn,
-terwijl de Russen niet ophielden kogels en granaten in die vluchtende
-menigte te schieten. Tegen den avond eindigde van beide zijden het
-schieten. Opdat nu ook Victor en zijne manschappen de brug bereiken
-konden, legden 160 pontonniers en sapeurs een loopgraaf van opgestapelde
-lijken aan, waartusschen de soldaten voor de aanvallen van den vijand
-beveiligd waren. Toen zij den overkant bereikt hadden, werd de brug in
-brand gestoken. Toch bleven er nog 5000 man aan den linkeroever, die
-niet in staat waren te vluchten of niet de wagens met levensmiddelen
-wilden verlaten. Voor zoover zij niet door de speren der Kozakken van
-het leven werden beroofd, werden ze door de Russen in harde
-krijgsgevangenschap gevoerd.
-
-Van de 160 pontonniers waren ten laatste slechts 40 overgebleven en van
-dezen hebben niet meer dan 7 het vaderland terug gezien.
-
-Bij het overtrekken van één der bruggen, door de genie over de Berezina
-geslagen, bezweek de brug. Vruchteloos schreeuwden de voorsten aan
-hunne achter hen opdringende makkers toe, om terug te keeren. Niemand
-luisterde naar die stemmen. Men drong vooruit en stortte zijne
-voorgangers in de diepte, tusschen de bulderende ijsschotsen, om
-een oogenblik later in denzelfden afgrond gedrongen te worden.
-
-Van de 15000 man, waarmee Napoleon Wilna binnentrok, droegen nog slechts
-600 de wapens.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IX.
-
-     Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje. (De Kapiteins Everts en
-     Schindler.—Generaal Chassé en Prins Willem van Oranje.)—De zoon
-     van Willem V bij Lützen.—Napoleons veldtocht in Duitschland en
-     zijn nederlaag bij Leipzig.
-
-
-Van de 15000 Hollanders, die met Napoleon naar Rusland waren getrokken,
-kwamen slechts 600 in het vaderland terug. Was daarom de droefheid in
-ons land groot bij de gedachte aan zoovele landgenooten, die zulk een
-droevigen dood in de sneeuwvelden van Rusland gevonden hadden, toch was
-er ook blijdschap bij het vernemen van de geweldige nederlaag, die de
-dwingeland in Rusland geleden had. En niet alleen in het Noorden was het
-hem tegengeloopen, ook in het Zuiden, in Spanje, keerde de krijgskans
-zich tegen hem. Reeds in het begin van 1812 hadden de Engelschen in
-Spanje Ciudad-Rodrigo vermeesterd, terwijl zij later den slag bij
-Salamanka wonnen, waardoor geheel Zuidelijk Spanje van de Franschen
-bevrijd werd en Koning Jozef (broeder van Napoleon) uit Madrid moest
-vluchten.
-
-Evenals in Rusland gedroegen de Hollanders zich ook in Spanje dapper.
-Zoo b.v. werd Kapitein Everts opgedragen, om met 100 man Voltigeurs op
-de grenzen van Portugal levensmiddelen en gijzelaars in ontvangst te
-nemen. Op het kerkhof van het dorp Maganez werd hij echter aangevallen
-door 1000 Spanjaarden (waaronder 300 ruiters). Den geheelen dag
-wederstond hij dezen aanval en eerst nadat hij 300 zijner vijanden had
-doen vallen en van zijn eigen mannen 33 waren gesneuveld, aanvaardde hij
-den terugtocht, dien hij behouden volbracht.
-
-Kapitein Schindler werd bij Celada del Cameno met 120 man voetvolk door
-een 7 keer sterkere ruiterbende aangevallen. Na een hevig gevecht van
-drie uur kwam hij behouden weer in Celada terug.
-
-Generaal Chassé wist zich in Spanje vooral geducht en roemrijk te maken
-door zijne aanvallen met het bajonet, zoodat hij den bijnaam ontving van
-„Generaal Bajonet”.
-
-Doch vooral een andere Hollander, die in de gelederen der Franschen in
-Spanje streed, werd met roem aldaar overladen; wij bedoelen Prins Willem
-van Oranje, de oudste kleinzoon van Stadhouder Willem V. Toen hij in
-1795 met zijn grootvader Holland verliet, was hij een kind van twee
-jaren. Hij genoot in Engeland zijne opvoeding en oefende zich nu in
-Spanje onder Wellington in de krijgskunst. Al spoedig bleek, dat hij
-zich zijner voorvaderen Willem van Oranje, Maurits en Frederik Hendrik
-waardig maakte. Vele waren de diensten, die hij den hertog van
-Wellington bewees en bij de inneming van Ciudad-Rodrigo trok hij aan
-het hoofd der bestormers de vesting binnen.
-
-Te Smorgonie, in Litthauen, verliet Napoleon den 5 Dec. 1811 de
-overblijfselen van zijn leger en bezorgd, om bij een gevreesden afval
-van Pruisen, teruggehouden te worden, liet hij zich door een Poolschen
-Jood in een slede door Polen, Silezië en Saksen naar den Rijn brengen.
-Uit dankbaarheid voor de bewezen diensten liet hij den Jood, die hem in
-de slede gevaren had, doodschieten. Van den Rijn trok hij naar Parijs,
-waar hij in den nacht van 18 op 19 Dec. 1812 als een vluchteling
-aankwam.
-
-Pruisen, dat de eerste bondgenoot van Napoleon geweest was, keerde zich,
-gelijk Napoleon al gevreesd had, om en verbond zich met Rusland. Koning
-Frederik Wilhelm III van Pruisen sloot zich in Februari 1813 bij Keizer
-Alexander van Rusland aan en begon een strijd op leven en dood. 's
-Konings wapenroep vond weerklank bij alle Duitsche stammen. Weldra
-voegde een nieuwe bondgenoot zich bij hen. Napoleons vroegere
-krijgsmakker Bernadotte, nu, onder den naam van Karel Jan, Kroonprins
-van Zweden, had zijn oude betrekking met den Keizer verbroken. Zweden
-sloot nu met Rusland en Engeland een verbond, waardoor de Russische
-krijgsmacht met 30.000 man versterkt werd. Van den Njemen tot den Rijn
-greep nu alles naar de wapenen, terwijl de Engelschen de Franschen uit
-Spanje drongen.
-
-Napoleon eischte intusschen van den Senaat opnieuw 500.000 man, „om
-de eer der groote natie te redden”. En de Senaat gehoorzaamde. Weldra
-kwamen weer 180.000 Fransche jongelingen onder de wapenen, n.l.
-10.000 man garde d'honneur te paard, 80.000 man uit den eersten ban
-der nationale garde en 90.000 man uit de conscriptie van 1814.
-
-Het decreet betreffende de gardes d'honneurs behelsde, dat tot hunne
-regimenten zouden _toegelaten_ worden jongelieden van 18, 19 tot 30
-jaar, zonen, kleinzonen, of neven van leden van het legioen van eer,
-ridders, baronnen, graven, municipale raden, voorname ambtenaren en
-eigenerfden van elk departement. Het _toelaten_ werd in werkelijkheid
-eene op afschuwelijke wijze uitgevoerde _dwang_. O. a. werden de
-ouders, die weigerden hunne zonen af te staan, onder militair geleide
-als gevangenen naar Parijs gevoerd.
-
-Napoleon stond weldra weer met een leger van 166.000 soldaten en 350
-kanonnen aan de oevers der Elbe. Drie maanden later was deze krijgsmacht
-reeds aangegroeid tot een leger van 311.000 man, waaronder 45.000
-ruiters en 1000 kanonnen. Niet meer ter verdediging, maar tot den aanval
-was hij gereed.
-
-Ook ons vaderland had weder scharen jongelingen aan den dwingeland
-moeten afstaan. Zelfs een deel der schutterijen (toen „nationale garde”
-genoemd) moest mee, om tegen de verbonden mogendheden te strijden. Den 5
-April 1813 werd bij Decreet ook de vorming van een „garde d'honneur” of
-eerewacht van 10.000 man in ons land gelast. Nevenbedoeling van Napoleon
-met dit decreet was, om in de jongelingen, die deze eerewacht vormden,
-gijzelaars te hebben voor de trouw hunner ouders en familie. Deze
-maatregel wekte hier echter groote verbittering en verontwaardiging,
-daar deze jongelingen reeds voor groote sommen plaatsvervangers hadden
-gesteld, toen ze vroeger aangeloot waren, zoodat zij geacht konden
-worden reeds aan den dienstplicht te hebben voldaan. Op wreede wijze
-werd het decreet ten uitvoer gelegd, vooral te Amsterdam door den
-hardvochtigen De Celles. Er waren echter jongelingen, die niet wilden
-opkomen en met geweld uit hunne woningen moesten worden gevoerd. Ja,
-sommigen hunner bleven in den vreemde elken krijgsdienst weigeren en
-verkozen de gevangenis boven het vechten voor den dwingeland.
-
-[Illustratie: HET VERTREK DER „GARDE D'HONNEUR” VAN AMSTERDAM BUITEN
-              DE WEESPERPOORT.]
-
-Weldra was de veldtocht weer geopend en behaalde Napoleon den 2 Mei 1813
-bij Lützen de overwinning op de mogendheden. In dezen slag maakte de
-Hollandsche kolonel Trip zich bijzonder verdienstelijk. Kolonel Trip,
-die reeds in Spanje beroemd was geworden door de wijze, waarop hij er
-de artillerie bestuurde, voerde te Lützen bevel over twee batterijen,
-die hij ten westen van het dorp Kaja in een goed gekozen stelling had
-gebracht. Een stafofficier beval hem echter, een andere stelling te
-kiezen. „Goed,” antwoordde Trip, „maar vertel dan eerst, dat het mijn
-geschut is, die aan de vijandelijke ruiterij het oprukken belet.”—Trip
-bleef zijne stelling behouden en toen weldra de artillerie der Garde
-zich bij hem aansloot, vernielde hij de vijandelijke gelederen. De
-„Jonge Garde” (de nieuwe keurbende van Napoleon) rukte voort en de
-zegepraal werd bevochten door de ontzaglijke vuurlijn, waaraan de
-batterijen van Trip ten grondslag hadden gestrekt.
-
-In dezen slag bij Lützen streed ook aan de zijde van Blücher de
-16-jarige Willem Frederik Karel mede, de zoon van onzen vroegeren
-stadhouder Willem V. Voor het eerst nam hij hier aan het krijgsgewoel
-deel. Weinig kon hij bij Lützen vermoeden, dat hij bij Waterloo nog
-eens, en wel als hoofd der Nederlandsche Artillerie, onder Blücher zou
-strijden.
-
-Den 21 Mei 1813 behaalde Napoleon ook de zege bij Bautzen. Den 1 Juni
-stelde nu de Keizer van Oostenrijk aan beide partijen een wapenstilstand
-van twee maanden voor, ten einde tot een vergelijk tusschen de partijen
-te komen. Den 11 Juli bood de Oostenrijksche vorst te Praag nogmaals
-zijn gewapende bemiddeling aan; toen hij zag, dat zijne pogingen op den
-onwil van Napoleon afstuitten, verbond zich Oostenrijk met Rusland,
-Engeland en Pruisen en verklaarde aan Napoleon den oorlog.
-
-In Spanje ging het den Franschen niet voorspoedig. Den 21 Juni werden
-zij door de Engelschen onder Wellington bij Vittoria verslagen. Aan de
-zijde van Wellington streed daar mede de Erfprins van Oranje met moed en
-doorzicht.
-
-[Illustratie: INTOCHT DER GEALLIEERDEN IN LEIPZIG, 15 OCT. 1813.]
-
-Nu Napoleon ook Oostenrijk tegen zich had, leed hij de eene nederlaag
-na de andere. Zijne legers werden den 23 Aug. bij Grootbeeren,
-den 30 Aug. bij Culm en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen. Het
-hoofdtreffen had echter bij Leipzig plaats, waar van 15 tot 19 Oct. „de
-_Drie-Keizersslag_” geleverd werd. Napoleon deed hier met 170.000 man
-tegenover een 300.000 man sterken vijand wonderen van dapperheid en
-overdekte zich met roem. Toch leed hij een verpletterende nederlaag en
-kwam hij met slechts 70.000 man in Frankrijk terug. Beieren, Wurtemburg
-en Baden, die vroeger om zijn gunst gebedeld hadden, vielen nu Napoleon
-af; de verdreven vorstenhuizen van Hannover en Keur-Hessen werden
-hersteld. In Spanje hielden de Franschen nog slechts Barcelona en
-een paar forten bezet; overigens hadden ze dat geheele land moeten
-ontruimen, ja, Wellington trok met zijn leger de Pyreneën over, terwijl
-Russen, Duitschers en Oostenrijkers in het Oosten tegen Frankrijk
-optrokken.
-
-Met groote verschooning behandelden de verbonden Mogendheden overigens
-Napoleon. Zij boden hem het behoud van zijn Keizerrijk aan, zoo hij den
-Rijn als grens van zijn rijk wilde erkennen. Napoleon weigerde, waarom
-de Verbondenen na lang weifelen 1 Januari 1814 den Rijn overtrokken.
-Weder herhaalden zij hun aanbod, doch nu onder de uitdrukkelijke
-voorwaarde, dat Frankrijk binnen de grenzen zou blijven, die het in
-1792 bezat. Napoleon verwierp beide voorslagen. Hij wilde het Fransche
-Keizerrijk behouden, zooals hij het door list en geweld had gevormd.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK X.
-
-     De samenzwering van G. K. v. Hogendorp, de Graaf van Limburg
-     Styrum en Van der Duyn v. Maasdam in den Haag.—Kozakken en
-     Pruisen in ons land.—Roelof Schenkel neemt een Fransch schip bij
-     Zoutkamp.—In den Haag en te Rotterdam.
-
-
-Na Napoleons nederlaag bij Leipzig ontwaakte bij velen in Nederland de
-hoop, dat ons land weer bevrijd kon worden van de Fransche heerschappij.
-Evenwel, men begreep, dat het niet gemakkelijk zou gaan, want niet
-alleen was Napoleons macht nog groot, maar hij hechtte ook groot
-gewicht aan het bezit van ons land; zelfs had hij aan Rutger Jan
-Schimmelpenninck verklaard, dat hij Holland liever aan de zee wilde
-prijsgeven, dan het weer af te staan.
-
-De vroegere Patriotten waren door de gebeurtenissen der laatste jaren
-van hun revolutionaire beginselen vrijwel bekeerd. Toch waren het niet
-zij, maar de vroegere Prinsgezinden, die de bevrijding van het Fransche
-juk van ons land bewerkt hebben, al werden zij door de vroegere
-Patriotten flink gesteund. Reeds sinds geruimen tijd hadden aanzienlijke
-Prinsgezinden, zooals Gijsbert Karel van Hogendorp, F. v. d. Duyn van
-Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg Styrum, O. Repelaar van Driel,
-F. I. de Jonge en F. D. Changuion, verschillende geheime bijeenkomsten
-gehouden, ten einde te overleggen, hoe de prins van Oranje hier in zijne
-waardigheid kon hersteld en wij van de Fransche heerschappij bevrijd
-konden worden. Wat zij beoogden, deelden zij slechts aan hen mee, op
-wier medewerking zij rekenen konden, o. a. aan Mr. Joan Cornelis van der
-Hoop te Amsterdam, J. F. van Hogendorp te Rotterdam en Baron Bentinck
-van Buckhorst te Zwolle.
-
-Voor 1795 was Mr. J. C. van der Hoop advocaat Fiscaal bij de
-admiraliteit van Amsterdam geweest. In 1795 was hij niet slechts als
-zoodanig afgezet, maar ook uit Amsterdam naar den Haag gevoerd en daar 4
-maanden gevangen gehouden. Na zijne invrijheidsstelling mocht hij zich
-gedurende drie jaren niet buiten Amsterdam begeven. Tot 1813 leidde hij
-een ambteloos leven.
-
-[Illustratie: GIJSBERT KAREL VAN HOGENDORP.]
-
-Bentinck stond na 1795 in briefwisseling met onzen vroegeren stadhouder
-Willem V. De Fransche politie onderschepte echter een brief, zoodat hij
-gevangen werd gezet en alleen door tusschenkomst van Schimmelpenninck
-zijn vrijheid terug kreeg.
-
-[Illustratie: Mr. JOAN CORNELIS V. D. HOOP.]
-
-Na den slag bij Leipzig besloten de verbondenen hun kring uit te
-breiden. Ieder van hen nam op zich vier vrienden te zoeken, die, zonder
-wederzijdsche afspraak, ja zonder elkander te kennen, beloofden bij de
-eerste oproeping op te komen en blindelings de aanwijzingen van den
-leider te volgen. Ieder dezer vier vrienden moest zich op gelijke
-wijze de medewerking van andere vier personen verzekeren. Teneinde de
-achterdochtige politie niet op het spoor der samenzwering te brengen,
-werd aan geen der nieuw aangeworvenen meer meegedeeld dan het groote
-doel der verbintenis. Men noemde geen naam en deed niets schriftelijks.
-Mocht er dus een verrader onder de bondgenooten schuilen, dan kon hij
-alleen den man, die hem tot het bondgenootschap bewogen had, verraden.
-Weldra omvatte het bondgenootschap 400 leden, die in oprechtheid de zaak
-van den prins waren toegedaan.
-
-De Graaf van Limburg Styrum had zich bovendien de medewerking verzekerd
-van den heer Pronk te Scheveningen, die aldaar zeer veel invloed onder
-de visschersbevolking had. Hij nam aan, bij de eerste oproeping 50 man
-te leveren.
-
-Ook gelukte het den Graaf van Limburg Styrum de geheele Nationale Garde
-in den Haag, 300 man sterk, voor de zaak des lands te winnen. Kolonel
-J. van Oldenbarneveld (Witte Tullingh bijgenaamd), bevelhebber dier
-Garde, ging met zooveel beleid te werk, dat hij tot op het laatst het
-vertrouwen van den prefect wist te behouden. Een Detachement vreemde
-Jagers, meest uit Pruisen bestaande, en in Franschen dienst zijnde,
-beloofde den opstand, zoo die mocht uitbreken, niet tegen te werken,
-doch wilde zich verder tot niets verbinden.
-
-[Illustratie: VAN DER DUYN VAN MAASDAM.]
-
-Intusschen nam de Pruisische Generaal Bulow Munster in, terwijl de
-Kozakken Aurich in Oost-Friesland bezetten. De Russische Generaal
-Wintzingerode trok tegen Bremen op, terwijl hij prins Narischkin met een
-afdeeling Kozakken naar ons land zond. Weldra vertoonden de Kozakken
-zich te Meppel en Hoogeveen. De Fransche ambtenaren verlieten nu
-Groningen en de Prefect in die stad met de aldaar liggende Zwitsers
-volgden dat voorbeeld, terwijl er de kantoren der Douanen gesloten
-werden. De orde te Groningen werd nu gehandhaafd door den Maire Jullens
-en de kolonel Busch van de Gewapende Burgerwacht, terwijl de Nationale
-Garde er de Fransche kokarde aflei. Den 16 Nov. 1813 trok nu eene
-afdeeling Kozakken onder Baron Rosin Groningerland binnen. Hij vaardigde
-een proclamatie uit, waarbij hij de Raden der Prefectuur aanmaande,
-het bestuur van het Departement op zich te nemen en allen ambtenaren
-gelastte, hun functiën op den ouden voet te blijven waarnemen.
-
-[Illustratie: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.]
-
-Toen de Franschen Groningen verlieten, hadden ze alle in de kassen
-aanwezige gelden in een schip gebracht, waarmee zij door het Reitdiep
-naar zee trachtten te ontkomen. Eene afdeeling Russen zette hen
-achterna, om hun de buit afhandig te maken, doch zonder resultaat. Een
-negental schippersgasten wisten echter in een sloep nabij den „Rooden
-Haan” (drie uren van Groningen) het Fransche schip te achterhalen, dat
-bemand was met 32 gewapende douanen, die 28 vrouwen en kinderen bij zich
-hadden. Ze hadden 80.000 gld. bij zich. De schippers zetten de Franschen
-tot bij Zoutkamp achterna, doch waagden niet zulk een overmacht aan te
-vallen. Zij hoopten echter bij Zoutkamp hulp van Kozakken te vinden.
-Toen ze hierin teleurgesteld werden, besloten ze toch tot den aanval
-over te gaan. Terwijl de douanen in het ruim van het schip waren, sprong
-Roelof Schenkel op hun schip over. Met het pistool in de eene en een
-zwaard in de andere hand, opende hij het luik en eischte de overgave der
-douanen. Dezen, door schrik overmand en niet wetende, hoe talrijk de
-aanvallers waren, voldeden aan dezen eisch, gaven hunne wapenen en geld
-over en lieten zich als weerlooze lammeren naar Groningen brengen.
-Schenkel en zijn gezellen, inplaats, dat zij met geld en schip er
-vandoor gingen, gaven echter alles belangeloos aan Rosin, den aanvoerder
-der Kozakken te Groningen, over.
-
-Den 18 Nov. verlieten de Franschen Appingedam. Zij namen er een grooten
-voorraad uit mee en vestigden zich te Delfzijl. Bij de nadering der
-Kozakken trokken de Franschen zich onverwijld uit Friesland terug.
-
-Toen de Prefect der Monden van den IJsel de nadering der Bondgenooten
-vernam, stuurde hij de in de kassen aanwezige gelden naar Amsterdam,
-doch zelf bleef hij op zijn post. Den 12 Nov. 1813 namen de Kozakken te
-Zwolle twee poorten, terwijl zij Kampen, dat verdedigd werd door een
-honderdtal Franschen, beschoten. De burgerij van Kampen koos de zijde
-der Russen, maakte zich meester van den Franschen Commandant, nam de
-wacht aan de Vischpoort gevangen en liet de Kozakken binnen, door de
-brug over den IJsel neder te laten. De Fransche bezetting werd nu
-gevangen genomen.
-
-Midden December hadden de Franschen in de vier provinciën Groningen,
-Friesland, Overijsel en Drente nog slechts drie vestingen bezet, n.l.
-Delfzijl, Koevorden en Deventer. Het Noorden verwachtte echter uit
-Holland waarborgen der pas herkregen vrijheid.
-
-In Den Haag werd het gerucht verspreid, dat Napoleon was gevangen
-genomen. De leiders van het verbond vertrouwden echter het gerucht
-niet, en dit was ook maar goed, want het bleek weldra, dat het valsch
-was. Later begeerde het volk in Den Haag, dat de bekende vroegere
-Burgemeester Slicher, een vurig Oranjegezinde, weer aan het hoofd der
-Gemeente zou worden geplaatst, doch daar de leiders der samenverbondenen
-het oogenblik nog niet rijp achtten, werd aan de begeerte van het volk
-niet voldaan.
-
-De Stassart, de gisting onder het volk bespeurende en wel inziende,
-dat hij een opstand niet kon bedwingen, verzocht zelf eenige Haagsche
-ingezetenen, een Provisioneel Bestuur te vormen, dat de gemeenschap met
-het Fransche bewind moest onderhouden. In zoover hij bij de verbondenen
-aanklopte, ontving hij overal een weigerend antwoord. Hij begon nu te
-vermoeden, wat men van plan was en hij was van zin, hen gevangen te
-nemen, doch hij liet dit voornemen varen, uit vrees, dat hij daardoor
-den opstand zou verhaasten.
-
-Den 13 Nov. werden in verschillende winkels te Rotterdam reeds
-Oranjestrikken te koop aangeboden, die echter door de politie werden in
-beslag genomen. De tooneelspeler Rozenveld waagde het zelfs met een rood
-lint om den hoed op het tooneel te verschijnen. Het volk juichte hem
-toe, doch des nachts werd hij door de politie opgelicht en naar Breda
-gevoerd, hoewel hij bewees, datzelfde roode lint steeds in de toen
-door hem vervulde rol gedragen te hebben. Ook vond men te Rotterdam op
-zekeren morgen het Erasmusbeeld versierd met een Oranjestrik en het
-navolgende tweeregelig versje:
-
-    Durft niemand nog Oranje dragen.
-    Ik durf mijn grijzen kop wel wagen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XI.
-
-     Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
-     Amsterdam.—Omwenteling aldaar.—Omwenteling in Den Haag.
-
-
-De bezetting te Amsterdam bestond uit een strafbataillon van 800 man,
-eenige veteranen, benevens de gewapende douanen. Den 15 Nov. trok
-Generaal Molitor met zijn troepen uit Amsterdam naar Utrecht, om zich
-bij het hoofdleger in Gelderland te voegen. Pas waren de Franschen
-Amsterdam uit of Barend Ponstijn ontplooide op de Nieuwe Brug te
-Amsterdam de Oranjevlag, vroolijk omstuwd door honderden burgers, die
-zich allen in een oogwenk met de geliefde Oranjekleur tooiden. Het volk
-liep te hoop en plunderde, onder het geroep van: „Oranje Boven!” de
-wachthuizen der gehate Douanen, terwijl men spotprenten op de Douanen
-uitgaf. Vervolgens rukte men de uithangborden, die met den Keizerlijken
-adelaar voorzien waren, naar beneden en wilde men de pakhuizen der
-Douanen en de rijkstabakfabriek plunderen en vernielen. De Nationale
-Garde, in allerijl onder de wapenen gekomen, wist echter door het beleid
-van Anton Reinhard Falck, één harer kapiteins, dit laatste te
-verhinderen.
-
-[Illustratie: _zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit_
-
-              ANONIEME SPOTPRENT OP DE DOUANEN.]
-
-Deze Anton Reinhard Falck was onder het Staatsbewind
-Gezantschaps-Secretaris te Madrid geweest, terwijl hij onder Koning
-Lodewijk de betrekking bekleed had van Secretaris-Generaal bij het
-Departement van Marine. Toen Holland bij Frankrijk werd ingelijfd,
-weigerde hij eenig ambt te bekleeden, ja wilde hij de ridderorde der
-Reünie niet aannemen. Nadat hij zich bij de verbondenen had aangesloten,
-begreep hij, dat hij het vaderland nog van dienst kon zijn, en liet hij
-zich in den zomer van 1813 eene benoeming tot Kapitein der Nationale
-Garde welgevallen. Nog voor Molitor vertrokken was, wist hij zijn
-mede-officieren en zelfs Kolonel van Brienen voor de zaak der
-verbondenen te winnen. Doch vooral op den genoemden 15 November maakte
-hij zich verdienstelijk. Hij ried den Prins van Plaisance, den prefect
-en velen der overige achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de stad te
-verlaten, daar hij voor de veiligheid van hun persoon en goederen niet
-kon instaan. Men volgde zijn raad op en toen ook zij Amsterdam ontvlucht
-waren, kreeg de volksbeweging nieuwe kracht. Den 16 Nov. begon het volk
-de wachthuizen, o.a. dat op de Nieuwe Brug te Amsterdam, te verbranden
-en plunderde het 't huis van den Ontvanger der personeele belasting op
-de Prinsengracht, en de huizen van den Wapencommandant en der Politie op
-de oude Turfmarkt. De Nationale Garde kon verdere baldadigheden slechts
-voorkomen, door krachtig op te treden, zoodat ze zelfs ten laatste
-op de menigte moest schieten. Het was een toestand van verwarring en
-regeeringloosheid, die in Amsterdam heerschte. De Maire was te Parijs,
-om daar opnieuw in naam der derde hoofdstad van het rijk, trouw aan
-Napoleon te zweren; de politie had weinig gezag en om dat weinige gezag
-te handhaven, beschikte zij over te weinig hulpmiddelen, vooral doordat
-het Hoofdbestuur de stad verlaten had. Falck begreep, zou er een eind
-aan de verwarring komen, dat er een voorloopig bewind moest zijn. Hij
-trachtte de leden der Municipaliteit te bewegen met nog eenige andere
-aanzienlijken zich voor Oranje te verklaren, doch dezen durfden dat
-nog niet aan uit vrees voor een mogelijken terugkeer der Franschen.
-Eindelijk wist hij van kolonel Van Brienen gedaan te krijgen, dat
-deze 24 der aanzienlijkste burgers opriep, om een voorloopig Bestuur
-te vormen. Van deze 24 gaven 20 aan de oproeping gehoor. In de
-Vroedschapskamer wees Falck de opgekomenen op een verzoek, door den
-prins van Plaisance aan den gewezen Hoofdofficier David Willem Elias en
-door den prefect aan Van Brienen gedaan, om te zorgen voor de handhaving
-der orde in Amsterdam. 17 personen verklaarden zich nu bereid, in het
-Bestuur zitting te nemen, dat ten slotte aldus was samengesteld:
-
-[Illustratie: HET VERBRANDEN DER DOUANENHUISJES BIJ DE NIEUWE BRUG TE
-              AMSTERDAM.]
-
-Mr. J. C. v. der Hoop, Voorzitter, Mr. P. A. van Boetzelaer, Mr. D. W.
-Elias, P. P. Charlé, W. Boreel, Mr. C. van der Oudermeulen, Mr. J. van
-Loon Jansz., Mr. D. J. van Lennep, H. van Slingelandt, G. ten Sande,
-A. Mendes de Leon, J. A. Willink, J. J. Moy, Mr. P. A. Brugmans, Mr.
-J. D. Meyer, Mr. J. S. van de Poll en Mr. A. A. Deutz van Assendelft,
-allen vurige Oranjegezinden, die ook vroeger deel van het Stads- of
-Staatsbestuur hadden uitgemaakt.
-
-Op verzoek van Falck had de Adjunct-Maire Charlé, die zich met het
-eigenlijk bestuur der stad had belast, afstand van dit bestuur gedaan.
-Hij begeerde echter en verkreeg dan ook een schriftelijk bewijs, door
-Van Brienen en eenige andere Officieren geteekend, dat de Officieren
-der Nationale Garde hem voor ontslagen hielden.
-
-Het nieuwe Bestuur werd te Amsterdam met ingenomenheid begroet, vooral,
-omdat de leden er van gunstig bij het volk bekend stonden en men er
-mannen onder vond, van verschillende godsdienstige belijdenis. Bij
-fakkellicht, door een gedeelte der Burgerwacht begeleid, deed het
-nieuwe Bestuur een rondgang door de stad, door het volk overal luide
-toegejuicht. Onder bevel van W. Willink werd een vrijwillige ruiterbende
-van 300 man opgericht en deze, geholpen door vele patrouilles van
-gewapende burgers, deden nu alles, om de rust te herstellen. Vooral
-Van der Hoop werkte kalmeerend op de menigte. Hij ging des nachts de
-wijnhuizen rond en sprak tot het aldaar samengeschoolde volk: „Wat wilt
-gij meer, mannen! De oude regeering is immers hersteld.” En op zijne
-aanmaning gingen allen naar huis.
-
-Wat te Amsterdam had plaats gevonden, werd al spoedig in Den Haag bekend
-gemaakt. Toen aldaar de verbondenen hoorden, dat De Stassart voornemens
-was, Den Haag te verlaten, begrepen zij, dat het tijdstip daar was, om
-handelend op te treden. Den 17 Nov. 1813 ging de Graaf van Limburg
-Styrum met de Oranje-kokarde op den hoed van het huis van Van Hogendorp
-naar dat van Slicher, waarop deze eveneens de Oranje-kokarde op den hoed
-deed en met Van Styrum naar den Adjunct-Maire Faber van Riemsdijk ging,
-om te trachten een voorloopig stadsbestuur te verkrijgen. Toen nu ook
-de zonen van Van Hogendorp met de Oranje-kokarde op den hoed zich op
-straat vertoonden, geraakte het volk in beweging en hield het geroep
-van „Oranje boven!” haast niet op. Ten huize van Van Styrum kwamen
-nog dienzelfden dag de verbondenen te zamen, die twee proclamatie's
-vaststelden, beide door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer en Changuion
-en de Graven G. K. en J. F. van Hogendorp geteekend en wel _namens de
-oude Regenten_. Bij de eene proclamatie werd Van Styrum gemachtigd,
-als voorloopig (provisioneel) Gouverneur van den Haag voor den prins
-van Oranje op te treden. De andere proclamatie riep op 18 Nov. eene
-vergadering der Regenten van 1794 bijeen.
-
-'t Hoen en Bachman, die vóór 1795 Burgemeesters van den Haag geweest
-waren, begaven zich nu met Slicher naar het Stadhuis, waar zij hun
-vroegere ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag werd op den toren
-geplaatst, en bij proclamatie van den nieuwen Gouverneur werd het
-optreden van het voorloopig Bestuur aan het volk bekend gemaakt. De
-Nationale Garde, die zich ook voor den prins verklaarde, trok nu met
-vliegende vaandels, slaande trom en onder het spelen van het Wilhelmus
-door de stad.
-
-En dit alles geschiedde, terwijl in den Haag zich nog een Regiment
-vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen goed gewapend en twee achtponders
-tot hun beschikking hebbende, bevonden. De bevelhebber dezer troepen,
-Generaal Bouvier, door schrik als verlamd, deed niets om den opstand
-te onderdrukken en verschanste zich met zijne krijgslieden op het
-Binnenhof. Hier liet hij zelfs toe, dat de Nationale Garde uit het daar
-aanwezige depôt en dus als het ware onder zijne oogen, zich van wapenen
-voorzag.
-
-In Den Haag had men hoop, dat men hulp van de verbonden Mogendheden zou
-ontvangen. Het was dus met groote teleurstelling, dat men het bericht
-ontving, dat Generaal Bulow bevel had ontvangen, den IJsel niet over te
-steken. Baron Bentinck, die dit bericht in Den Haag overbracht, ried
-er daarom den bondgenooten aan, nog geen beslissende stappen te doen.
-Evenwel, die raad kwam te laat, want de beslissende stap was reeds
-gedaan. Van Styrum deed daarom al het mogelijke, om den moed der burgers
-aan te wakkeren en den Franschen schrik aan te jagen. Hij liet het
-Binnenhof door de burgerwacht omzetten, terwijl hij gewapende ruiters
-onophoudelijk er om heen liet draven. De meeste burgers brachten den
-nacht op de straat door, terwijl de straten verlicht bleven. Door al
-deze maatregelen bevreesd geworden, vroeg Generaal Bouvier aan Van
-Styrum den volgenden dag vrijen aftocht voor zich zelf en zijn troepen,
-wat hem gaarne werd toegestaan. Vele vrijwilligers boden zich nu aan,
-die bij gebrek aan andere wapenen met pieken werden gewapend. De heer
-Pronk te Scheveningen zond een aantal pinken in zee, ten einde de
-Engelsche vloot op te zoeken, om die met de omwenteling in kennis te
-stellen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XII.
-
-     Een voorloopig Bestuur over ons land.—De strijd om Papendrecht
-     en Dordrecht.
-
-
-Den 18 Nov. 1813 werden zij, die vóór 1793 Lid der Staten geweest waren,
-uitgenoodigd, ten huize van Van Hogendorp in Den Haag te komen. Daar
-vergaderd zijnde, werd hun verzocht, het Bestuur van het land op zich te
-nemen. Zij durfden aan dit verzoek niet voldoen, daar zij òf bevreesd
-waren voor een mogelijken terugkeer der Franschen, òf omdat zij niet in
-het Bestuur wilden zitten, zonder daartoe door den Prins uitdrukkelijk
-te zijn gemachtigd, òf omdat zij meenden, dat het Bestuur niet eenzijdig
-uit Prinsgezinden moest zijn samengesteld, maar ook enkele der vroegere
-Patriotten onder zijn leden moest tellen.
-
-[Illustratie: SAMENKOMST VAN VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN MAASDAM,
-              J. M. KEMPER, F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM
-              EN FANNIUS SCHOLTEN OP 20 NOV. 1813.]
-
-Dat de oude Statenleden weigerden, in het Bestuur van het land zitting
-te nemen, werkte op het volk ontmoedigend, wijl dat er uit opmaakte, dat
-de oude Regenten zelf weinig hoop koesterden op een volledig herstel
-van onze onafhankelijkheid. Ook gingen door deze weigering twee dagen
-verloren, die men zoo nuttig had kunnen gebruiken. Toch gaven de
-gebeurtenissen aan de verbondenen weldra nieuwen moed. Het werd toch
-in den Haag bekend, dat Luitenant Ampt, die met zijn kanonneerboot te
-Rotterdam lag, de zaak van Oranje had omhelsd. Hij wilde zelfs met
-behulp der matrozen en van het werkvolk, de werf te Rotterdam in het
-bezit nemen. En den 19 Nov. waren de Pruisische jagers, onder bevel van
-Bouvier in Den Haag teruggekeerd, om de zaak der verbondenen te steunen.
-Met de Franschen uit Den Haag vertrokken, waren ze tegen dezen in verzet
-gekomen, hadden kanonnen vernageld en vele douanen gewond en waren thans
-in Den Haag een onwaardeerbare steun voor de verbondenen. Ook wekte het
-in Den Haag zeer den moed op, dat in Rotterdam een voorloopig Bestuur
-gevormd was met J. F. Hogendorp aan het hoofd, dat dit te Leiden was
-gebeurd onder den Maire Heldewier, terwijl ook Haarlem en Edam het
-Fransche juk hadden afgeschud.
-
-Zou echter de onafhankelijkheid van ons land verzekerd worden, dan was
-het noodzakelijk, dat een Prins uit het Stamhuis van Oranje zich aan
-het hoofd der beweging zette. Daar men niet wist, waar de Prins zich
-bevond, reisden Jacob Fagel (broeder van den vroegeren Griffier) en de
-Perponcher (vroeger de trouwe strijdmakker van wijlen Prins Frederik)
-naar Engeland en Kapitein Wauthier naar Duitschland, teneinde den Prins
-te zoeken.
-
-[Illustratie: AANVAARDING VAN HET HOOG BEWIND IN NAAM V. D. PRINS VAN
-              ORANJE, 21 NOV. 1813, TEN HUIZE VAN GIJSB. KAREL V.
-              HOGENDORP.]
-
-Teneinde tot een voorloopig Bestuur van het land te komen, werd er den
-20 Nov. 1813 bij Van Hogendorp wederom een vergadering gehouden. Er
-werd een brief voorgelezen van De Stassart, door dezen uit Gorinchem
-geschreven, waarin hij meldde, dat hij met een sterke strijdmacht in Den
-Haag terug zou komen, en dan straffen zou, die zich bleef verzetten,
-doch vergiffenis beloofde aan wie zich nu nog onderwierp. In plaats, dat
-dit schrijven ontmoedigend werkte, zag men er een bewijs van zwakheid in
-van De Stassart en werd er de moed door verlevendigd. Dit was evenzoo
-het geval met het bericht, dat de Franschen Gouda hadden ontruimd en
-ook daar een voorloopig bestuur was ingesteld. Men besloot daarom tot
-krachtig optreden. Van der Duyn van Maasdam en G. K. van Hogendorp
-aanvaardden het voorloopig Bestuur van het land; Falck wilde men de
-betrekking van Algemeen Secretaris toevertrouwen, doch daar hij te
-Amsterdam niet kon gemist worden, liet Changuion zich deze functie
-welgevallen. Prof. Kemper, die in Leiden reeds veel voor de zaak des
-lands had gedaan en Fannius Scholten wilden trachten, de besturen der
-overige Hollandsche steden voor de zaak des lands te winnen.
-
-[Illustratie: FRANÇOIS DANIEL CHANGUION.]
-
-Bij proclamatie van 21 Nov. werd aan het volk van de samenstelling van
-dit voorloopig Bestuur mededeeling gedaan, terwijl bij proclamatie van
-22 Nov. het volk ontslagen werd van den eed, aan Napoleon gedaan, en elk
-een muiter werd genoemd, die nog aan het Fransche Bestuur gehoorzaamde
-en ieder weerbaar man te wapen werd geroepen, om de Franschen te
-bestrijden. Eene afdeeling krijgslieden onder bevel van Baron Sweertz
-de Landas moest de Franschen, die in Gorinchem gelegerd waren, in het
-oog houden, terwijl eene andere afdeeling onder bevel van generaal C. F.
-de Jonge Zuid-Holland beschermen moest tegen een aanval der Franschen
-uit Utrecht. Beide afdeelingen te zamen waren echter nog geen 1000 man
-sterk. Gelukkig werd de afdeeling Sweertz de Landas te Rotterdam met 300
-vrijwilligers versterkt. Ook had ondertusschen Ampt te Rotterdam de werf
-genomen. Hij zond nu twee kanonneerbooten de Maas op, die een vaartuig
-wisten te bemachtigen, voor het Fransche garnizoen in Gorinchem bestemd
-en beladen met 80.000 pond buskruit en 40.000 patronen, welke voorraad
-terstond naar Den Haag werd gezonden.
-
-[Illustratie: HET BESCHIETEN VAN DORDT DOOR DE FRANSCHEN.]
-
-De Franschen hadden Dordrecht verlaten, waarna er de burgers terstond de
-Hollandsche vlag op den toren zetten. 400 Douanen, met een zesponder en
-een mortier gewapend, bezetten echter Papendrecht en eischten nu ook
-Dordrecht weer voor Frankrijk op. Toen ze deze stad met houwitsers en
-kanonskogels beschoten, lieten de Dordrechtenaars de Franschen binnen,
-die terstond 200.000 gld. eischten voor levensmiddelen ten behoeve der
-Fransche bezetting in Gorinchem, doch zich niet aan wanordelijkheden
-schuldig maakten. Toen de Franschen echter hoorden, dat de Hollandsche
-bezetting van Rotterdam zou pogen, Dordrecht te hernemen, verlieten de
-Franschen de stad weder. Werkelijk namen den 23 Nov. 100 vrijwilligers
-van de afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam Papendrecht en
-trokken toen voor een deel Dordrecht in. Twee kanonneerbooten onder
-bevel van Van Ampt legerden zich des nachts tusschen Dordrecht en
-Papendrecht. Den 24 Nov. verdreef echter een Fransche bende de
-vrijwilligers uit Papendrecht en begon toen met haar geschut Dordrecht
-te beschieten. Eén der kanonneerbooten zocht weldra haar heil in
-de vlucht, doch de andere hield twee uren lang den strijd vol, tot
-eindelijk al het kruit en de kogels op waren. Toen men het laatste schot
-zou doen, vroeg iemand, in het bedienen van het geschut zeer bekwaam, om
-dit laatste schot te mogen richten. Na bekomen verlof deed hij met de
-laatste kardoes een koevoet in het kanon en richtte toen het schot zoo
-juist, dat hij zeven Franschen deed sneuvelen. De vijand, door schrik
-overmand, sloeg op de vlucht en—Dordrecht bleef voor ons behouden. De
-Dordrechtenaars, in vereeniging met de Rotterdammers, zetten nu gewapend
-de Franschen na en namen eenigen dezer gevangen. Toen de gemeenschap
-tusschen Rotterdam en Dordrecht was hersteld, kwamen er van alle zijden
-zooveel vrijwilligers opdagen, dat de vijand het niet waagde, zich weer
-in deze streken te vertoonen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIII.
-
-     Kozakken te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van
-     Amsterdam.—Moordtooneelen te Woerden.—Zutphen in onze
-     macht.—Doesburg genomen.—Strijd om Den Briel.
-
-
-Generaal De Jonge wist Leiden en Bodegraven voor den Prins te bewaren,
-terwijl een 100-tal vrijwilligers Donderdam beveiligden. Een Haagsch
-vrijwilliger, Adams geheeten, stelde zich aan 't hoofd van een bende
-boeren en wist de batterij van de Buitensluis aan het Hollandsch diep
-te bemachtigen. Deze batterij bestond uit twaalf achttienponders, meer
-geschut, dan de verbondenen tot dusver bezeten hadden.
-
-In Amsterdam vreesde men nog, dat Molitor met zijne troepen terug zou
-keeren, waarom Van Brienen altijd nog met Molitor in briefwisseling
-stond en het provisioneel Bestuur van die stad nog niet openlijk de
-zijde van Oranje durfde kiezen, hoewel Van der Duyn, Kemper en Fannius
-Scholten alle moeite hadden gedaan, om dat Bestuur tot een meer beslist
-optreden te bewegen.
-
-De Bondgenooten hadden Van Assen naar Friesland en Groningen gezonden,
-teneinde die gewesten over te halen, de zijde van den Prins te kiezen.
-Zij bevonden, dat de inwoners dier gewesten Prinsgezind genoeg waren,
-doch dat de Besturen er nog niet met beslistheid tegen de Franschen
-durfden optreden, wijl ze op de hulp van slechts 400 à 500 Kozakken
-konden rekenen. Van Assen verzocht den aanvoerder der Russen, prins
-Lapupkin, om hulp voor de omwenteling in Holland en deze beloofde
-onmiddellijk eenige ruiters naar Holland te zenden.
-
-Den 24 Nov. zond prins Lapupkin Majoor Marklay met 200 Kozakken naar
-Amsterdam. Daar Naarden en Utrecht nog in de macht der Franschen waren,
-trok deze afdeeling Russen over Hilversum, 's-Graveland, Weesp, de
-Uitermeersche Schans (die door de Franschen verlaten was) en verscheen
-eindelijk voor de Muiderpoort te Amsterdam.
-
-Te Amsterdam wekten de Kozakken de nieuwsgierigheid in hooge mate op.
-En waarlijk, deze zonen van Tartarije en de Krim boden een bont en
-zonderling schouwspel aan.
-
-[Illustratie: MR. FANNIUS SCHOLTEN.]
-
-„De een b.v. droeg, bij een Chineesche muts, een overjas met kragen, die
-misschien aan dezen of genen Franschen overste behoord had; een ander
-was in een buitgemaakte huzaren-monteering uitgedost, waarover een witte
-mantel golfde; een derde had een Poolsche jas en een grenadiersmuts
-op het hoofd; sommigen waren met sabels, anderen met degens of dolken
-gewapend, doch allen met pistolen en ellenlange speeren.”
-
-[Illustratie: KOZAKKENWACHT.]
-
-In het gebruiken van voedsel waren de Russen niet kieskeurig;
-smeerkaarsen en klare boter aten ze alsof het niets was. In ons
-land kon men ze het best trakteeren met pannekoeken en brandewijn. De
-Amsterdammers zagen hoog tegen deze woeste strijders op en geloofden,
-dat één Kozak wel tien Franschen kon staan. Een gevolg hiervan was, dat
-Amsterdam zijn weifelende houding liet varen. Door invloed van Falck
-werd nog den 24 Nov. van de pui van het paleis op den Dam aan het volk
-bekend gemaakt, dat Amsterdam de zijde der Franschen verlaten en die van
-den Prins gekozen had, terwijl men de Hollandsche vlag van de torens
-liet wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar door de Patriotten te
-Amsterdam aan het hoofd van het Bestuur werd geplaatst, teneinde het
-gezag der Franschen er te vestigen, werd nu tot Gouverneur van Amsterdam
-aangesteld, teneinde het gezag van den Prins er te vestigen, terwijl aan
-Verdooren de regeling der zeezaken werd opgedragen.
-
-De Franschen te Gorinchem hadden 1500 man versterking uit Antwerpen
-ontvangen en dit gaf De Stassart den moed, een brief naar Den Haag te
-zenden, waarin hij de „rebellen” in die stad en te Rotterdam aanried,
-een deputatie naar hem te sturen, teneinde Napoleons wraak af te wenden.
-Natuurlijk werd het schrijven van den prefect in Den Haag met verachting
-ontvangen en hooghartig beantwoord, zoodat De Stassart de gedachte moest
-krijgen, dat men in Den Haag over een grootere macht beschikte, dan
-werkelijk het geval was.
-
-[Illustratie: BARON KRAYENHOFF.]
-
-De Fransche bezetting van Woerden bestond uit slechts 28 man. Dit gaf
-generaal de Jonge en Kolonel Tullingh den moed, aan het hoofd der
-Nationale (nu Oranje) Garde derwaarts te trekken en de stad voor den
-Prins te bezetten. De 28 Franschen trokken zich in Utrecht terug.
-Terstond werd in Woerden de Hollandsche vlag op den toren gezet, doch de
-vrijwilligers verzuimden, de bruggen op te halen, de poorten te sluiten
-en verder Woerden in staat van tegenweer te stellen.
-
-De Franschen, te Utrecht de Hollandsche vlag van den toren te Woerden
-ziende wapperen, besloten Woerden te overvallen. Midden in den nacht
-verschenen ze voor Woerden. Ze verdreven Luitenant Mirandolle uit het
-fort Oranje, die zich nu met zijn 24 vrijwilligers bij de bezetting van
-Woerden aansloot. De Franschen waren ondertusschen in de stad gedrongen
-en de Hagenaars, nu van binnen en van buiten aangevallen, kozen de
-vlucht. Kolonel Tullingh werd door bajonetsteken en sabelhouwen gewond
-en als krijgsgevangene naar Parijs gevoerd. Na den val van Napoleon
-mocht hij naar ons land terugkeeren.
-
-De Franschen, die Woerden overvielen, waren zoogenaamde Pupillen, zijnde
-weezen, die men voor den krijgsdienst had opgeleid. Zonder ouders of
-nastaande familie, dus zonder met de maatschappij in nauwe betrekking te
-staan, gaven ze om hun leven weinig of niets en was medelijden met hun
-slachtoffers hun vreemd. Toen zij zagen, dat zij van Woerden meester
-waren, begonnen zij er op barbaarsche wijze te rooven, te plunderen en
-te moorden. Vijf en twintig inwoners van het stadje, waaronder vrouwen
-en kinderen, beroofden zij van het leven, terwijl vijftig anderen min of
-meer zwaar gewond werden. En het treurigste was, dat deze moordtooneelen
-geheel doelloos plaats hadden, want drie dagen later ontruimden de
-bandieten uit eigen beweging Woerden, met medeneming van een grooten
-buit.
-
-[Illustratie: HET GERUST VERBLIJF VAN MEVR. KEMPER TE LEIDEN BEHOUDT
-              DEN MOED DER GEWAPENDE BURGERIJ.]
-
-De berichten van hetgeen te Woerden was gebeurd, werden overal in ons
-land met schrik en ontzetting ontvangen. Te Leiden durfden de burgers de
-stad, uit vrees, dat de Franschen hun dit euvel zouden duiden, niet in
-staat van verdediging stellen, en wilden geen geschut of vrijwilligers
-binnenlaten. Velen wilden zelfs de stad verlaten, doch Mevrouw Kemper,
-wier man niet te huis was, ried hun dit af en zei: „Ware er gevaar,
-zoude ik hier gerust met mijne kinderen blijven?”—Haar moedige houding
-boezemde den burgers weer moed in. Gelukkig werd de gezonken moed door
-twee betere tijdingen weer opgebeurd.
-
-Tusschen Amsterdam en Haarlem lag een fort, dat door de Franschen bezet
-was en dat de verbinding tusschen die steden belemmerde. Het gelukte den
-Kozakken, de Franschen uit dit fort te verdrijven en het voor den Prins
-in bezit te nemen.
-
-De Kozakken hadden reeds een paar keer gepoogd, doch tevergeefs,
-de Fransche bezetting, meest uit Douanen bestaande, uit Zutphen te
-verdrijven. Den 24 Nov. werd Zutphen belegerd door 4000 Pruisische
-ruiters en jagers. De Duitschers werden door de inwoners van Zutphen
-geholpen en de Maire Op ten Noort wist den Franschen bevelhebber te
-bewegen, Zutphen aan de Pruisen over te geven. Terstond werd nu de
-Hollandsche vlag op den toren geplaatst, een bal aan de Pruisische
-officieren gegeven en in de straten geïllumineerd. Een Algemeen Bestuur
-werd ingesteld, dat Zutphen voor den prins moest bewaren.
-
-In weerwil van deze twee moedgevende gebeurtenissen, bleef men toch in
-Holland nog met zorg de toekomst tegemoet zien, daar Molitor te Utrecht
-nog 4 à 5000 man, allen goed gewapend, tot zijn beschikking had. Molitor
-was echter zelf te zeer op zijn hoede, dan dat hij aanvallend durfde
-optreden. Een tuinier toch te Oudshoorn, Mens genaamd, had brieven laten
-schrijven en aan verschillende personen bezorgen, waarin hij vermeldde,
-dat de Engelschen te Scheveningen geland waren en dat 3000 Russen
-aanrukten, om ons te hulp te komen. Deze brieven, te Woerden in handen
-der Franschen gevallen, hebben niet weinig er toe bijgedragen, dat
-dezen de stad verlieten. En ook Molitor liet er zich door bang maken.
-Ook meende Molitor, toen hij hoorde, dat een bekwaam krijgsoverste
-als Krayenhoff de verdediging van Amsterdam op zich had genomen, dat
-Amsterdam over meer middelen ter verdediging kon beschikken, dan
-werkelijk het geval was. Bovendien wist hij niet, wat de verbonden
-Mogendheden beoogden, zoodat hij Gelderland, dat hij beschermen moest,
-niet durfde verlaten.
-
-Wat het meest in ons land den moed verlevendigde, was het heuglijke
-feit, dat Van Hogendorp den 27 Nov. een eigenhandigen brief van den
-Prins van Oranje ontving, waarin de Prins beloofde, spoedig over te
-komen en dat Engeland hulp zou verleenen. Terstond liet men dezen brief
-drukken en door het geheele land verspreiden, waardoor ook Friesland en
-Groningen moed vatten en zich voor den Prins verklaarden.
-
-Kapitein Wauthier, die in Duitschland den Prins moest zoeken, ontmoette
-den 22 Nov. te Munster den Pruisischen Generaal Van Bulow, dien hij op
-de hoogte bracht van hetgeen in Holland plaats greep. Vervolgens bezocht
-Wauthier het hoofdkwartier der Gealliëerden te Frankfort, waar hij
-bemerkte, dat de verbonden mogendheden de provinciën ten Westen van
-den IJsel als bevriende mogendheid beschouwden.
-
-De verbondenden in Den Haag zonden hun agent Van der Hoeven naar
-het Oosten van ons land. Te Nijkerk wist hij den Kozakkenhoofdman
-Marklay te bewegen, zich naar Amsterdam te begeven. Prins Narischkin,
-opperbevelhebber der Russische voorhoede, die zich te Zwolle bevond, had
-Bentinck reeds tot Gouverneur van Overijsel aangesteld. Hij gaf aan Van
-der Hoeven paspoorten, teneinde het hoofdkwartier van den kroonprins van
-Zweden te kunnen bezoeken, en beloofde ook naar Amsterdam te zullen
-trekken.
-
-Van der Hoeven zocht ook den kroonprins van Zweden op, die aan de
-omwenteling in Holland zooveel waarde hechtte, dat hij van der Hoeven
-een officier mede gaf met last aan Generaal Wintzingerode, om den
-IJsel over te rukken. Gelukkig behoefde deze last niet meer uitgevoerd
-te worden, want Molitor had Utrecht reeds verlaten. Hij had vier
-aanzienlijke ingezetenen van Utrecht als gijzelaars mee naar Parijs
-genomen, en wel de heeren Ram, Singendonck, Buddingh, en de Perponcher
-van Wolphaartsdijk. Dezen werden te Parijs in een gewone gevangenis
-geworpen. Op voorspraak van Lodewijk Napoleon herkregen ze in het begin
-van 1814 hun vrijheid en mochten ze naar hunne woningen terugkeeren.
-
-Molitor had Utrecht in de beste orde verlaten en geen gewelddadigheden
-gepleegd. Terstond na zijn vertrek verklaarde de stad zich voor den
-Prins. Den 29 Nov. trok prins Narischkin met 2000 Kozakken Utrecht
-binnen met Kolonel v. d. Bosch, den Adjudant van Krayenhoff, die, met
-toestemming van den Russischen bevelhebber, Utrecht voor den Prins in
-bezit nam.
-
-Den 28 Nov., toen Molitor Utrecht verliet, had Schwartsman,
-vroeger consul van Spanje, die op last van Graaf van Styrum met een
-visscherspink op de Noordzee kruiste, om de Engelsche vloot te zoeken,
-eindelijk deze gevonden op de banken van Hollesley-baai. Op Schwartsmans
-verzoek zond de Engelsche Vice-admiraal Ferrier terstond drie
-oorlogsschepen naar Scheveningen, die daar een aantal zeesoldaten aan
-wal zetten. De tijding hiervan werd door het geheele land met blijdschap
-vernomen en werkte vooral in Amsterdam zeer geruststellend. Ook ontving
-men de verzekering, dat behalve de 1200 Kozakken, die Utrecht binnen
-getrokken waren, nog meer Russisch krijgsvolk te wachten was.
-
-Aan Van Bulow had men een onderschepten brief van den prefect van
-Coblenz aan De Celles gezonden, waarin de treurige toestand van het
-Fransche leger in ons land werd geschilderd. Dit deed Van Bulow
-besluiten, tegen zijn last in, den IJsel over te steken.
-
-Den 18 Nov. had de bezetting van Doesburg, uit Jagers bestaande, deze
-stad aan de Pruisen overgeleverd. Den 22 Nov. wisten de Franschen de
-stad te hernemen, doch denzelfden dag werd hun Doesburg weer ontnomen,
-helaas ten koste van een vrij groot aantal mannen. De Fransche Generaal
-Amey te Arnhem deed nogmaals een poging, om Doesburg in zijn macht te
-krijgen, doch den 24 Nov. werden zijne krijgslieden reeds te Velp door
-de Pruisen met zwaar verlies teruggeslagen.
-
-Wij beproefden nu Arnhem onze zijde te doen kiezen. De Fransche
-bezetting in die stad werd echter door den Maarschalk Macdonald, hertog
-van Tarente, die te Nijmegen zijn hoofdkwartier had, met eene afdeeling
-krijgslieden versterkt, zoodat ze nu 3400 man telde. Den 30 Nov. waagden
-de Gealliëerden de stad te bestormen en het gelukte hun, na een hevig
-gevecht, Arnhem in hun macht te krijgen.
-
-Den 19 Nov. was Den Briel door de aldaar gelegerde Fransche bezetting
-in staat van beleg verklaard. De Gemeenteraad zond nu in stilte vier
-zijner leden naar Den Haag, om te vernemen, of verlossing aanstaande
-was en op hulp kon gerekend worden. In Den Haag kon men den Brielschen
-afgevaardigden voor het oogenblik weinig moed geven, waarom men in
-Den Briel besloot, zich aan het Fransche Bestuur te onderwerpen. Voor
-de dorpen om Den Briel, die reeds de Oranjevlag van den toren lieten
-wapperen, was dit mede een groote teleurstelling. De Franschen
-haalden overal die vlaggen naar beneden en legden al deze dorpen een
-brandschatting op. Ze namen overal den Maire en andere notabelen als
-gijzelaars mee. Gelukkig deserteerden er vele soldaten van de Fransche
-bezetting, die uit zoogenaamde „_Etrangers_” bestond. Toen er in één
-nacht weer 50 soldaten verdwenen, vatte de Maire Heeneman weer moed
-en zond den predikant Pauw in stilte naar Den Haag. Dominé Pauw kreeg
-van Van Hogendorp de schriftelijke machtiging, om in Den Briel de
-omwenteling door te zetten. Voor dat doel kon men er over krijgsvolk,
-magazijnen en geld beschikken. In Den Briel wist men nu Holssourt,
-Kapitein der Etrangers, voor de zaak van Oranje te winnen. Holssourt
-beloofde, te zullen trachten, ook de onder hem staande officieren onze
-zijde te doen kiezen. Besloten werd, om te pogen den volgenden dag de
-bezetting in opstand te brengen. Ongelukkig werd de samenzwering
-verraden. Holssourt werd gevangen naar Antwerpen gevoerd, de Maire
-Heeneman moest Den Briel verlaten, terwijl het huis van Dominé Pauw
-omsingeld werd. Gelukkig wist hij door de tuinen te ontvluchten en zich
-twee dagen bij een bakker schuil te houden, tot hij veilig uit Den Briel
-wist te ontkomen. Toch gaf men in de stad den moed niet op. Dokter de
-Lang plakte eene proclamatie van den Pruisischen Generaal Blücher aan
-de Kazerne der Etrangers (die meest Pruisen waren) aan, waarin alle
-Pruisische soldaten met zware straffen werden bedreigd, die in dienst
-der Franschen bleven. Zoo zij zich in Den Haag bij de verbondenen
-aansloten, werden hun allerlei beloften gedaan.
-
-Deze proclamatie werkte. Toen de Onder-prefect met een paar Fransche
-Officieren naar Hellevoetsluis was, om een 50-tal marine-soldaten van
-daar naar Den Briel te geleiden, overweldigden de Etrangers de wacht en
-kozen de zijde der verbondenen. De Onder-prefect, uit Hellevoetsluis
-teruggekeerd, liet de trouw gebleven bezetting op de markt voor de
-hoofdwacht aan 't stadhuis post vatten, waar hij terstond de kanonnen
-liet laden en zoo de stad in bedwang hield. Een Nationale Garde, die
-een brief moest overbrengen, werd helaas het slachtoffer van deze
-verdediging. Een uur lang duurde deze toestand, toen Nikolaas den
-Broeder, die in een der dorpjes bij Den Briel woonde, den raad gaf,
-zich tegen de Franschen te verdedigen. De Magazijnmeester Lux, die nog
-altijd met den vroegeren Maire Heeneman correspondeerde, stelde zich
-aan de spits van eenige manschappen, waarmee hij naar de kazerne der
-kustkanonniers trok, die, allen Hollanders zijnde, zich ook allen bij
-hem voegden. Nadat men nu de poorten overrompeld had, trok men met twee
-stukken geschut naar de markt. Bij het gevecht, dat nu volgde, werden
-eenige burgers gekwetst. Lux wist echter het stadhuis van achteren
-binnen te rukken, waarna hij de Franschen uit de vensters van den
-voorgevel beschoot. Dezen moesten nu hun geschut verlaten en een
-schuilplaats in de hoofdwacht zoeken, waarna ze zich weldra aan de
-Hollanders moesten overgeven. Twee Franschen en drie burgers waren
-gesneuveld en vele anderen waren gewond. De Onder-prefect en de
-Franschen werden gevangen naar Den Haag gevoerd, terwijl de Mariniers,
-die aan de Zuidpoort aanklopten, weer naar Hellevoetsluis terugkeerden,
-toen ze vernamen, dat de stad de zijde van den Prins gekozen had.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIV.
-
-     Fagel en De Perponcher naar Londen.—De Prins van Oranje stapt te
-     Scheveningen aan wal.
-
-
-Den 1 Dec. 1813 bemachtigde Benkendorf met zijn Kozakken, door
-Amsterdamsche vrijwilligers geholpen, het stadje Muiden. Men hoopte, dat
-nu ook Naarden kon genomen worden, doch hierin werd men teleurgesteld.
-Eerst eenige maanden later kon men Naarden voor Oranje herwinnen.
-
-[Illustratie: DE PRINS VAN ORANJE IN 1808.]
-
-Den 21 November, een Zondag, waren Fagel en De Perponcher te Londen
-aangekomen. Toen zij er vertelden, wat in Holland plaats vond, ontstond
-er groote vreugde. Men tooide zich met Oranje en hield maaltijden ter
-eere der Hollandsche omwenteling. Gelukkig trof men er ook den prins
-van Oranje aan. Deze was terstond genegen, naar Holland over te
-steken, ten einde er zich aan het hoofd der beweging te stellen en de
-onafhankelijkheid van ons land tot een voldongen feit te maken. De
-Engelsche regeering stond hem voor zijn doel het fregat „_The Warrior_”
-met nog een oorlogsbodem af, waarmee de prins den 26 Nov. 1813 in zee
-stak. Ten gevolge van tegenwind duurde de reis vier dagen, zoodat
-de prins eerst den 30 Nov. 1813 voor Scheveningen kon ankeren. De
-Perponcher was reeds in het vaderland vooruit gereisd, ten einde zich
-op de hoogte te stellen van hetgeen na zijn vertrek naar Engeland in
-ons land was voorgevallen en om tevens te vernemen, of het geraden was,
-dat de Prins te Scheveningen voet aan wal zette. Vol verlangen, om den
-vaderlandschen grond weer te betreden, wachtte de prins het rapport van
-de Perponcher niet af, maar liet zich, nog voor dezen teruggekeerd was,
-door een visschersschuit aan wal zetten. Daar de schuit niet geheel aan
-wal kon komen, moest de Prins van de schuit op een wagen over stappen.
-
-Aan het strand werd de vorst verwelkomd door de Leden van het Algemeen
-Bestuur en den Graaf van Limburg Styrum, terwijl de Engelsche
-oorlogsschepen ter eere dezer heuglijke gebeurtenis saluutschoten
-losten. Een talrijke schare uit Scheveningen, Den Haag en andere
-plaatsen van ons land stond aan het strand geschaard, om getuige te
-zijn van het zeldzame schouwspel.
-
-Op de plaats, waar de Prins den 30 Nov. 1813 te Scheveningen aan wal
-stapte, is 50 jaar later een gedenknaald onthuld, waarop aan de eene
-zijde te lezen staat:
-
-                         „GOD REDDE NEDERLAND”
-
-en aan de drie andere zijden:
-
-                      30 Nov. 1813.–24 Augs. 1865.
-
-                          „HET DANKBARE VOLK”.
-
-Aan land gekomen, stapte de Prins in een open rijtuig, waarin Van Styrum
-gezeten was en reed onder het gejubel der menigte naar 's-Gravenhage,
-waar de vorst bij Van Styrum zijn intrek nam. Een ieder, die wilde,
-mocht daar den vorst verwelkomen en de hand drukken. Gelukkiger
-ontmoeting na jaren heeft wellicht nimmer plaats gehad, dan die van den
-Prins van Oranje en het Nederlandsche volk op 30 Nov. 1813.
-
-[Illustratie: LANDING VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.]
-
-De vorst wilde reeds den 30 Nov. naar Amsterdam vertrekken, doch
-hem werd dit afgeraden. De Russische generaal Benkendorf was met 2400
-man en 6 kanonnen over de Zuiderzee naar Den Haag getrokken, na vooraf,
-gelijk wij zagen, Muiden bemachtigd te hebben. In Den Haag bevonden
-zich nu ook de Engelsche minister Lord Clancarty en de Pruisische
-generaal Bulow. Den 1 Dec. hielden nu de Prins, Lord Clancarty, Von
-Bulow en Benkendorf krijgsraad, waarin de militaire operatiën werden
-vastgesteld en de Prins een proclamatie uitvaardigde, waarin hij
-verklaarde:
-
-     „Al het verledene te vergeten en te vergeven” en hij het
-     Nederlandsche Volk opriep, „om zich met hem ter bevestiging
-     der onafhankelijkheid te vereenigen.”
-
-Toen deze proclamatie te Amsterdam werd bekend gemaakt, vaardigde
-Fannius Scholten er ook eene uit, waarin deze verklaarde, dat wij in den
-Prins van Oranje niet „Willem den zesden” huldigden, van wien wij niet
-wisten, wat wij van hem verwachten moesten, maar „Willem den Eersten”,
-die evenals de vroegere Willem I, ons volk bevrijden zou van vreemde
-heerschappij.
-
-Napoleon toonde zich woedend, toen hij den afval van Holland vernam. Hij
-dreigde het land aan den Oceaan prijs te geven, zond den bekwamen Carnot
-naar Antwerpen, om de belegering dier vesting te leiden en eischte van
-zijn troepen in België en de Nederlanden, om stand te houden.
-
-Intusschen verklaarde Prins Willem van Oranje te Amsterdam de hem
-aangeboden Souvereiniteit aan te nemen onder den waarborg eener
-Constitutie, die de volksvrijheid tegen misbruik van gezag in toekomende
-tijden zou beveiligen. Den 1en December 1813 werd de Prins nu te
-Amsterdam tot Souverein vorst van Nederland uitgeroepen.
-
-In weerwil van de lijdelijke houding van verschillende stedelijke en
-gewestelijke besturen was dan toch, dank zij het kloeke en doortastende
-optreden van enkele moedige mannen, de omwenteling in ons land tot
-stand gekomen en daardoor aan de verbonden mogendheden een veldslag
-uitgewonnen. Ook was daardoor de gemeenschap met Engeland hersteld en
-aan de Gealliëerden de toegang tot Frankrijk aan de vlakke en dus minst
-verdedigbare zijde gebaand.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XV.
-
-     De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.—De strijd in
-     Zeeland, om Breda, den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden en
-     Delfzijl.—België aan de Franschen ontrukt.
-
-
-De Prins van Oranje, den 30 Nov. 1813 te Scheveningen geland, was de
-zoon van Stadhouder Willem V. In 1795 had hij met zijn vader de wijk
-moeten nemen naar Engeland. In 1799 landde de Prins met de Engelschen
-en Russen bij Den Helder, doch moest met dezen spoedig ons land weer
-verlaten. In 1806 stierf zijn vader, Willem V, en kort daarop ontnam
-Napoleon hem zijn erflanden in Duitschland en voegde ze bij het
-Groot-Hertogdom Berg. Toen de Prins nog in 1806 als Generaal in
-Pruisischen dienst trad, verklaarde Napoleon hem tot vijand van het
-Fransche rijk en ontnam hem ook het vorstendom Fulda. Na een tijdlang in
-Fransche krijgsgevangenschap doorgebracht te hebben, trok hij zich in
-Engeland in afzondering terug.
-
-In ons land wist men, dat de Prins leefde, doch waar, en welk karakter
-en geaardheid hij bezat, daarvan wist men hier niets. Zelfs wist men
-niet, hoe hij zich in de veldslagen bij Landrecies en Fleures roemrijk
-onderscheiden had, hoewel men wel op de hoogte was van de heldendaden
-door zijn zoon, den Erfprins, in Spanje verricht.
-
-Nog maar weinige uren had de Prins in Den Haag vertoefd, of de
-aanzienlijke mannen, die hem omringden, verklaarden, dat zij in den
-Prins den man zagen, die het vervallen vaderland weer tot eer en aanzien
-kon brengen. Een ander klopte den vorst goedmoedig op den schouder,
-zeggende: „Wees maar niet bekommerd, Uwe Hoogheid; als de taak u te
-zwaar is, dan zijn wij er ook nog, om het werk voor u te doen.” De Prins
-was er echter de man niet naar, om het werk aan anderen over te laten.
-Hij was begaafd met een sterk geheugen, bovendien werkzaam, onvermoeid
-en van een zelfstandig karakter, zoodat, als hij omtrent iets eene
-meening of overtuiging had, hij daaromtrent niet spoedig tot andere
-gedachten kon gebracht worden. Hij was echter vriendelijk, mild en
-altijd bereid, hulp te verleenen, waar die noodig bleek te zijn.
-
-De Prins was alleen gekomen, doch den 8 Dec. 1813 voegde zich zijn zoon
-prins Frederik bij hem en den 19 Dec. zijn andere zoon, de erfprins van
-Oranje, die in Spanje onder Wellington diende, doch terstond besloot,
-naar ons land over te komen, toen hij hoorde, wat hier gebeurd was. De
-Erfprins werd terstond door zijn vader tot Generaal der Infanterie en
-tot Inspecteur-Generaal van het leger aangesteld, terwijl Prins Frederik
-zich bij het leger onder Generaal Bulow voegde.
-
-Ondertusschen bleven de Franschen nog verschillende plaatsen van ons
-land bezet houden en de eerste zorg der nieuwe regeering was, ze vandaar
-te verdrijven.
-
-Gelijk wij zagen, bevrijdde Den Briel zichzelf. Hiermede niet tevreden,
-sloegen de Brielenaren zelfs het beleg om Hellevoetsluis. Na drie dagen
-kregen ze hulp van 50 Engelsche mariniers. De Fransche bezetting verliet
-nu Hellevoetsluis en trok naar Willemstad. De eilanden Voorne en Putten
-waren hiermee van de Franschen bevrijd.
-
-Korporaal Lorenz lag met een aantal kustkanonniers op Goeree. Hij trok
-met zijne mannen naar Ooltgensplaat, waar hij den Franschen Generaal
-Rostolan bij de borst vatte en gevangen nam, waarop de Fransche
-bezetting de wapens nederlegde. De Franschen te Willemstad poogden de
-plaats te hernemen, doch de Luitenant-Ingenieur Van Ingen sloeg hen
-met verlies terug en wist Ooltgensplaat voor den prins te behouden.
-
-De Franschen konden zich echter ook niet te Willemstad staande houden.
-Nadat ze er de oorlogsvaartuigen in den grond geboord hadden, trokken
-ze, met achterlating van 200.000 pond buskruit en 132 kanonnen (die
-wij buit maakten) naar Bergen op Zoom. Wij brachten de gezonken
-oorlogsvaartuigen weer boven water en wisten ze te herstellen en voor
-het gebruik geschikt te maken.
-
-De Engelsche vloot, uit 10 linieschepen, 9 fregatten en 6 brikken
-bestaande, kwam ons te hulp, om Zeeland van de Franschen te zuiveren. De
-Fransche Generaal Gilly te Zierikzee gaf aan De Jonge, die vóór 1795 te
-Zierikzee regent geweest was, bevel, om zich naar Rijssel te begeven.
-Het volk verzette er zich tegen, en De Jonge verschool zich, doch liet
-overal vertellen, dat hij werkelijk naar Rijssel was vertrokken.
-
-Te Bruinisse en Oosterland kwam ook beweging. Op verzoek van een
-invloedrijk ingezetene aldaar, De Brauw, zond de Opperbevelhebber der
-Engelsche vloot aldaar eenige vaartuigen heen en deze, door de burgers
-gesteund, noodzaakten den Franschen generaal, niet alleen Bruinisse
-en Oosterland, maar ook Zierikzee te ontruimen, en zich met zijn volk
-te Tholen terug te trekken. Weldra moesten de Franschen niet alleen
-Tholen, maar ook Noord- en Zuid-Beveland verlaten. Alleen het fort Bath
-hielden zij bezet.
-
-Den 2 Dec. 1813 verdreven de Kozakken de Franschen uit Vianen. Generaal
-Bulow en Prins Frederik kwamen met Pruisisch krijgsvolk in de Betuwe. De
-Franschen moesten nu Bommel, het fort Crêvecoeur en het fort St. Andries
-ontruimen, evenals spoedig daarna Woudrichem, Loevenstein, Heusden en
-Geertruidenberg. Vooral voor de Kozakken waren de Franschen bang. Toen
-Narischkin met zijne Russen tegen Breda oprukte, wachtten de Franschen
-zijn komst niet af, doch verlieten in allerijl de stad. Hierover was
-Napoleon zoo boos, dat hij den Franschen generaal, die te Antwerpen het
-opperbevel had, afzette en terstond bevel gaf, te trachten Breda te
-hernemen. Den 20 Dec. 1813 sloegen nu de Franschen het beleg om Breda
-met een krijgsmacht van 5000 à 6000 man. In de stad had men slechts over
-4 stukken geschut te beschikken. De belegerden kregen echter weldra
-oorlogsvoorraad uit Willemstad, en toen een afdeeling Kozakken hen te
-hulp kwam, moesten de Franschen na een driedaagsch beleg weer aftrekken.
-
-Gelijk wij zagen, was Muiden in onze macht gekomen, doch 2000 Franschen
-hielden nog altijd Naarden bezet. Dezen plunderden de omstreken dier
-stad zooveel mogelijk. Uit Weesp roofden ze lakens, dekens, hemden,
-kousen, ketels, pannen, enz., uit de dorpen vee en levensvoorraad. Om
-deze rooverijen te keer te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling
-vrijwilligers, die onder bevel werd gesteld van Kolonel Van den Bosch en
-van 8 stukken geschut werd voorzien. Door ruiterij versterkt, kruiste
-deze afdeeling nu steeds in het Gooi om. Ook bezette de Amsterdamsche
-schutterij de steden Muiden en Weesp. Onze krijgsmacht was echter te
-zwak, om aanvallend tegen Naarden op te treden. Ook in Gorinchem hadden
-de Franschen zich duchtig versterkt. De Gealliëerden trachtten, doch
-tevergeefs, de Franschen uit die stad te verdrijven.
-
-Het machtigst echter waren de Franschen in den Helder, waar zij vijf
-forten hadden aangelegd, n.l. La Salle, Morland, Du Gommier, Valga en
-l'Ecluse. Hun bezetting, 1000 man sterk, beschikte over 350 stukken
-geschut en eene vloot van 9 linieschepen, 5 fregatten en eenige kleinere
-schepen en stond onder bevel van Verhuell. Deze achtte zich wegens zijn
-eed aan Napoleon verplicht, Den Helder voor de Franschen te behouden.
-Daar hij op de Hollandsche matrozen en officieren niet rekenen kon, had
-hij de eersten naar huis gezonden en de laatsten laten vertrekken. Te
-Alkmaar wist hij aan geld uit de Landskas te komen.
-
-Aan Generaal De Jonge werd opgedragen, Den Helder aan de Franschen te
-ontrukken. Deze vestigde zich te Alkmaar, waar hij aan het hoofd stond
-van eene afdeeling vrijwilligers en van eenige soldaten en kanonniers
-uit Medemblik. Een Compagnie rustbewaarders nam op het eiland Texel twee
-officieren en 20 Etrangers gevangen. Ze werden bij de krijgsmacht van De
-Jonge gevoegd, die echter over nog te weinig krijgslieden beschikte, om
-met hoop op goed gevolg den Helder aan te tasten. Verdooren zond daarom
-een gezantschap van zee-officieren uit Amsterdam naar Verhuell, teneinde
-dezen te bewegen, Den Helder over te geven. Verhuell wilde echter het
-gezantschap niet ontvangen, zoodat alles bij het oude bleef. Verhuell
-leverde echter 1200 à 1300 Spaansche krijgsgevangenen aan ons uit,
-vooreerst, omdat hij een opstand van hen vreesde en ten andere, om van
-hun onderhoud ontslagen te zijn.
-
-De prefect en de Fransche ambtenaren hadden 's-Hertogenbosch verlaten.
-Toch bleef de stad in handen van den vijand. De Fransche soldaten, uit
-andere plaatsen verdreven, trokken zich hier samen. Den 12 Dec. 1813
-vestigde Molitor zijn hoofdkwartier in 's-Hertogenbosch en organiseerde
-er zijn krijgsmacht. Hij verliet echter de stad spoedig weer en liet er
-slechts 300 mariniers en eenige veteranen achter. Deze krijgsmacht werd
-spoedig versterkt met 700 man van de Fransche bezetting uit Loevenstein
-en Woudrichem. Den 19 Dec. sloegen de Gealliëerden het beleg om Den
-Bosch en veroverden de forten Izabella en St. Antonie, doch zetten het
-beleg met geen genoegzame kracht door.
-
-Generaal Baron Van Schiner bewaarde met eene bezetting van 800 Pupillen
-en 40 kustkanonniers de stad Deventer voor de Franschen. Toen hij den
-26 Nov. 1813 de tuinhuizen buiten de stad liet verbranden, omdat ze de
-werking van het geschut belemmerden, werd zijn werkvolk verrast door de
-Kozakken. Dezen waren bijna ook in de stad gedrongen, doch de Kapitein
-der Ingenieurs, die reeds een sabelhouw ontving, wist nog bijtijds de
-poorten van Deventer te doen sluiten. De Fransche bezetting werd nog
-versterkt met 800 man uit Wezel. De Gealliëerden sloegen nu het beleg om
-Deventer, waardoor de burgers dier stad veel schade leden.
-
-De Kozakken eischten ook Coevorden op. De Fransche bezetting, hierdoor
-op haar hoede geworden, organiseerde rooftochten naar de omliggende
-dorpen, o.a. naar Dalen, waar drie dagen aaneen geplunderd werd. De
-Kozakken kwamen echter telkens tusschenbeide en dreven de Franschen uit
-Dalen terug. Toen de Franschen den vierden dag weer een uitval deden,
-ontstond er een geregeld gevecht tusschen hen en een 100-tal Kozakken,
-die gesteund werden door eene afdeeling vrijwilligers onder Kapitein
-van den Hoja Kymmel. De Franschen, die 300 man sterk waren en in het
-bezit waren van twee kanonnen, verbrandden in Dalen twee boerenwoningen
-en moesten toen terugtrekken. Twaalf dagen later roofden ze uit
-Hardenberg een 200-tal runderen, zonder dat de Kozakken er iets aan
-konden doen.
-
-[Illustratie: HET VERBRANDEN DER WONINGEN EN TUINHUIZEN OVER DEN IJSEL
-              BIJ DEVENTER DOOR DE FRANSCHEN, 26 NOV. 1813.]
-
-Delfzijl werd nog steeds bezet door 1400 Franschen, die herhaaldelijk
-plundertochten ondernamen naar Appingedam, Holwierde, Bierum, Spijk enz.
-Dit ging zelfs den Onder-Prefect Alberdan en den Maire van Appingedam,
-Cleveringa, te erg, die den Russischen bevelhebber Rosin verzochten, de
-dorpen tegen de Franschen te beschermen, aan welk verzoek Rosin terstond
-bereid was te voldoen. De Fransche bevelhebber, hiervan onderricht, zond
-aan den onder-officier der Kanonniers te Zoutkamp bevel, om zich met
-zijne manschappen en krijgsvoorraad bij hem te Delfzijl te voegen.
-De bode, die dit bevel moest overbrengen, stelde er den Kolonel der
-Nationale Garde te Groningen, Busch, mee in kennis. Busch zond nu
-onmiddellijk eenige burgerkanonniers naar Zoutkamp, die de krijgslieden
-aldaar bewogen, de zijde van het vaderland te kiezen, terwijl de
-krijgsvoorraad en het geschut te Zoutkamp naar Groningen werd gezonden.
-De Fransche bevelhebber te Delfzijl had intusschen Luitenant Edeling met
-een kanonneerboot naar Zoutkamp gezonden om de krijgsmacht en voorraad
-vandaar naar Delfzijl te brengen, doch ook Edeling koos onze zijde. Hij
-werd nu door den Russischen bevelhebber naar Helgoland gezonden om daar
-1500 geweren van de Engelschen in ontvangst te nemen. Ook maakten wij
-ons meester van een post te Oostmahorn, terwijl het te Harlingen
-aanwezige geschut mede naar Groningen werd gebracht.
-
-In Groningen had men op deze wijze 20 kanonnen bijeen gekregen. Teneinde
-Delfzijl te bestoken, zond Rosin 400 man met 2 veldstukjes en eenige
-kanonniers naar Appingedam, terwijl Busch eenige dagen later met 400 man
-van de Nationale Garde, een aantal burgerkanonniers en 4 veldstukjes
-mede derwaarts trok. Ook de Russische Kolonel Prins Lapoutchin trok
-mee, ten einde te zorgen, dat de Russische en Hollandsche krijgsmacht
-eenstemmig tegen Delfzijl mocht optreden. De vereenigde krijgsmacht te
-Appingedam bleek echter onvoldoende, om iets van belang tegen Delfzijl
-te ondernemen, waarom men een landstorm oprichtte van 2000 man, die
-de dorpen tegen de uitvallen der Franschen moest beschermen, terwijl
-de Nationale Garde tevens met nieuwe manschappen werd versterkt. Drie
-Engelsche brikken begonnen Delfzijl van de zeezijde te bestoken.
-Tevens voegden 2000 Pruisen met 20 kanonnen zich bij onze legermacht te
-Appingedam, terwijl eene Compagnie scherpschutters, 100 man, onder bevel
-van Schmalen, een gewezen officier, de gewichtigste posten bezette. Het
-gelukte Busch door middel van gedrukte bekendmakingen aan de Hollanders
-onder de Fransche bezetting van Delfzijl te doen weten, dat de Prins van
-Oranje tot Koning van Nederland was verheven, en wij Napoleon als Keizer
-hadden afgezworen. Dit had ten gevolge, dat ruim 300 Nederlandsche en
-zelfs ook vreemde soldaten en ruiters Delfzijl ontvluchtten en met
-paarden en al tot ons over kwamen. Zelfs wisten drie kanonneerbooten
-uit de haven van Delfzijl te ontkomen. Na de Fransche vlag voor de
-Nederlandsche driekleur verwisseld te hebben zetten ze koers naar Emden.
-
-       *       *       *       *       *
-
-Napoleon benoemde den 30 Nov. 1813 den Graaf De Caen tot
-Opperbevelhebber der 60.000 man, waarover hij toen nog in België en de
-Nederlanden kon beschikken, om daarmede België te behouden en Nederland
-te heroveren. Schijnbaar koel en onverschillig, vernam hij, dat de
-Verbondenen voortrukten, maar de opstand der Hollanders wekte zijn
-toorn. Meermalen gaf hij zijn voornemen te kennen, om liever het land
-aan den Oceaan prijs te geven, dan het ooit af te staan. Toen hij dit
-ook aan Rutger Jan Schimmelpenninck te kennen gaf, die als lid van den
-Senaat te Parijs vertoefde, antwoordde deze: „Sire, ik hoop, dat een
-dergelijke gebeurtenis nimmer tot de geschiedenis van uwe regeering zal
-behooren.”
-
-Napoleons toorn was ten top gestegen, toen hij de ontruiming van
-Willemstad, Breda en Geertruidenberg vernam. Onmiddellijk riep hij De
-Caen terug, gaf hem arrest, en benoemde een krijgsraad, om hem te
-vonnissen. Aan Rampon, die toen nog Gorinchem bezet hield, schreef
-hij: „Bewaar dezen sleutel tot het hart van Holland met inspanning van
-alle krachten. Steek de dijken door, omring u door overstroomingen en
-ijsdammen. Ge kunt op een spoedig ontzet rekenen.”—En werkelijk zond
-Napoleon belangrijke afdeelingen troepen naar Brussel, Lille en Trier,
-terwijl hij op het einde van December 1813 den Generaal Graaf Maison
-het opperste krijgsbevel in de Belgische en Hollandsche departementen
-opdroeg.
-
-Het was den Pruisischen Majoor Von Colomb reeds gelukt, de Belgische
-grenzen over te trekken, en vier dagen later Leuven te bereiken. Toen
-echter zag hij zich gedrongen, om terug te keeren, teneinde Breda tegen
-een aanval van den Generaal Roquet te dekken.
-
-Eerst na het aftrekken van den Generaal Macdonald, die wel uit Coblenz
-hulptroepen had ontvangen, doch geen kans zag, om zich aan de Waal
-te handhaven, gelukte het den Pruisen en Russen, weder voorwaarts te
-dringen, terwijl de Engelschen de Schelde opzeilden. Roermond zag de
-Verbondenen den 17 Januari 1814 binnen zijne muren. Bij Luik werd den
-24 Januari een hevig gevecht geleverd, dat de Franschen tot een verder
-terugtrekken noopte. Vooruit drongen nu de Bondgenootschappelijke
-troepen. Zij bereikten Brussel den 1 Febr. Meermalen werd met
-verbittering gestreden, inzonderheid bij Sweneghens, op den 7 en 31
-Maart 1814. Bij de laatste ontmoeting handhaafde de Fransche ruiterij
-weder den roem van hare voortreffelijkheid.
-
-Niettemin zag de Generaal Maison zich ten slotte gedrongen naar Lille
-(Rijssel) terug te trekken. De Franschen bleven zich echter handhaven in
-de vestingen Antwerpen, Ostende en Luxemburg.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVI.
-
-     De finantiën geregeld.—Een Landstorm opgericht.—'s-Hertogenbosch
-     en Gorinchem aan de Franschen ontrukt.—De nieuwe Grondwet.—Willem
-     I te Amsterdam als Koning gekroond.
-
-
-Zou Nederland zijne onafhankelijkheid kunnen handhaven, dan moest
-het kunnen beschikken over een goed voorziene oorlogskas en over
-een voldoende krijgsmacht. Teneinde aan geld te komen, werd er een
-vrijwillige leening uitgeschreven, die 1400 duizend gulden opbracht,
-inderdaad een aanzienlijke som als men let op den verarmden toestand van
-het land. Amsterdam droeg o.a. 100 duizend gulden bij en Arnhem 17000
-gulden.
-
-En om een voldoende krijgsmacht te verkrijgen, werd er een Landstorm
-opgericht van weerbare mannen tusschen 17 en 50 jaar oud, die met pieken
-gewapend werden. Een deel ervan, bestaande uit 16.000 man voetvolk en
-4000 man artillerie, werd gebruikt, om den vijand van den vaderlandschen
-grond te verdrijven, terwijl het andere deel als schutterij in de steden
-dienst moest doen.
-
-Zoolang Koning Willem I nog geen Staatsraad bezat, beraadslaagde
-hij toch twee keer 's weeks met eenige bekwame Staatslieden over de
-aangelegenheden van het land. In het belang van ons zeewezen liet de
-Vorst terstond de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam weer
-openen, welke school door Napoleon was opgeheven geworden, terwijl
-hij aan een Commissaris-Generaal opdroeg te onderzoeken, wat er tot
-bevordering van het Zeewezen kon gedaan worden. Ook schafte hij het
-Fransche belastingstelsel af en voerde het vroeger hier bestaande weer
-in, terwijl hij tevens de bepaling van Napoleon op het Hooger Onderwijs
-buiten werking stelde en een Commissie met de taak belastte, om een
-algemeen Ontwerp in betrekking tot het Hooger Onderwijs te maken.
-
-Den 21 Dec. 1813 droeg Willem I aan een Commissie, bestaande uit vurige
-Oranjeklanten zooals Van der Duyn van Maasdam en Van Hogendorp, zoowel
-als uit vroegere Patriotten, als Van Maanen of uit mannen als Roëll,
-die onder Koning Lodewijk een hooge betrekking hadden bekleed, het
-samenstellen van een Grondwet op. Van deze Commissie werd Van Hogendorp
-voorzitter, terwijl Falck werd benoemd tot Secretaris van Staat en
-Changuion tot Commissaris-Generaal bij de Britsche hulptroepen. Ook
-met het Buitenland knoopten wij weer betrekkingen aan. Zoo zonden wij
-Hendrik Fagel, de vroegere Griffier, als afgezant naar Engeland, terwijl
-Engeland Lord Clancarty als zijn afgezant bij ons Hof aanwees.
-
-Intusschen had de Fransche Maarschalk Macdonald zijn hoofdkwartier van
-Nijmegen naar Kleef verlegd. En toen nu ook Generaal Exculman met zijn
-Fransche krijgsmacht uit Nijmegen naar Venloo vertrok, was Nijmegen en
-hiermee geheel Gelderland van Franschen gezuiverd.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM I.]
-
-De Fransche Commandant te 's Hertogenbosch verbitterde in die stad
-velen, door de gedwongen heffing eener door hem uitgeschreven
-belasting. 240 inwoners sloten een verbond, om alles in het werk te
-stellen ten einde 's Hertogenbosch van de Fransche heerschappij te
-verlossen. Zij drongen per plakkaat bij de burgerij er op aan, de
-belasting niet te betalen. De Commandant ontbond nu de schutterij,
-stelde het innen der belasting acht dagen uit, doch dreigde een ieder
-met zware straffen, die weigerde te betalen. De samengezworenen
-hadden zich intusschen met de Pruisen in verbinding gesteld. Met den
-Pruisischen generaal Hobe maakten ze de afspraak, dat deze den 26 Jan.
-'s morgens, als de toren van Vucht 4 uur zou slaan, van twee zijden de
-stad zou aanvallen. De Commandant had er echter bericht van gekregen en
-riep de bezetting onder de wapenen. De toren van Vucht ging evenwel een
-half uur na en toen de aanval 's morgens 4 uur niet geschiedde, dacht
-de Fransche Commandant, dat er niets van kwam en liet de bezetting
-weer aftrekken. Weldra echter daagden de Pruisische ruiters op, die
-de bewoners van Vucht tot gidsen hadden. Daar de grachten van 's
-Hertogenbosch toegevroren waren, viel het den Pruisen gemakkelijk,
-de wallen bij de Vuchterpoort te beklimmen en het Bastion Oranje te
-vermeesteren. De samengezworenen in de stad hadden intusschen de
-Fransche wacht bij de Hinthamerpoort overrompeld en die voor de Pruisen
-geopend. De Fransche bezetting trok zich nu in het fort terug, doch geen
-kans ziende, zich tegen de Pruisen staande te houden, gaven zij zich
-bij verdrag over. De officieren kregen vrijen aftocht, doch moesten
-zich verbinden, binnen het jaar niet tegen de verbonden Mogendheden
-te strijden. De Fransche soldaten hield men in Den Bosch gevangen. In
-naam van Willem I namen nu Bowier, die vóór 1794 Pensionaris der stad
-was geweest en Verheyen, als Commissarissen-generaal, bezit van 's
-Hertogenbosch.
-
-Ten einde Gorinchem in ons bezit te krijgen, werd deze stad den 22 Jan.
-1814 uit zeven batterijen tegelijk beschoten, waarbij tot groote schade
-der ingezetenen 16 huizen vernield werden en 7 zwaar beschadigd. Men
-eischte nu de vesting op, en toen daar een weigerend antwoord op kwam,
-werd Gorinchem den 24 Jan. wederom beschoten, waarbij de kerk, het
-tuighuis en het hospitaal (waarin veel zieken verpleegd werden), zwaar
-werden beschadigd. De Maire van Gorinchem verzocht Generaal Zielinsky,
-de stad niet meer te beschieten, doch Zielinsky kon hieraan niet
-voldoen. Nog vijf maal liet de Generaal de stad beschieten. Den laatsten
-keer vlogen drie kruitkisten in Gorinchem in de lucht, waardoor velen
-gedood of gewond werden. De aangerichte schade werd op 100.000 gulden
-berekend. Den 4 Febr. 1814 teekende de Fransche Commandant een verdrag,
-waarbij hij de stad overgaf. De bezetting werd met krijgsmanseer
-behandeld en gevangen naar Pruisen gevoerd.
-
-Intusschen was de Commissie met een Ontwerp van Grondwet gereed gekomen.
-Men besloot hierover geen algemeene volksstemming toe te laten, maar
-het ontwerp door 600 Notabele Nederlanders te laten beoordeelen. Er
-werd daarom eene lijst opgemaakt van 600 personen, die door stand,
-middelen en verdiensten uitmuntten, welke lijst gedurende acht dagen
-in elk Kanton of Vrederecht ter inzage werd gelegd, met verzoek, om
-de bedenkingen, die men tegen de op de lijst geplaatste personen
-mocht hebben, op te geven. Toen er nagenoeg geen bedenkingen werden
-ingebracht, werden de op de lijst geplaatste 600 Notabelen den 29 Maart
-1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam tezamen geroepen. Slechts 474
-gaven aan die oproeping gehoor, terwijl 126 Notabelen om verschillende
-redenen niet opkwamen. Koning Willem I opende deze vergadering met eene
-toespraak, waarna Van Maanen, Voorzitter van het Hooge Gerechtshof, de
-beginselen ontvouwde, naar welke de nieuwe Grondwet ontworpen was.
-
-De nieuwe Grondwet bepaalde omtrent den vorst:
-
-Opvolging bij erfrecht en eerstgeboorte, recht van vrede en oorlog,
-opperbestuur over de geldmiddelen, beschikking over zee- en landmacht.
-
-De Souvereine rechten, die vroeger de Staten bezeten hadden, werden
-nu aan den Vorst opgedragen. In plaats der Departementen kregen wij 9
-provinciën. Ter handhaving der Volksvrijheid en tot waarborg van een
-richtig beheer zou eene vergadering van de Staten-Generaal, uit 55 en
-door de Provinciale Staten voor drie jaren benoemde leden bestaande,
-alle buitengewone uitgaven toestaan of weigeren en, evenals de Vorst,
-wetten voordragen of afstemmen. Verder zou er een Raad van State zijn,
-een Algemeene Rekenkamer, een onafhankelijke rechtsmacht, Algemeene
-Wetboeken, gelijke bescherming voor de bestaande Godsdiensten, doch de
-Vorst moest lid zijn van de Ned. Herv. Kerk. De land- en zeemacht zou
-uit vrijwilligers bestaan en bij gebrek aan dezen uit lotelingen.
-
-De nieuwe Grondwet was op revolutionaire leest geschoeid. Toch werd ze
-door de vergadering van Notabelen met 448 tegen 26 stemmen goedgekeurd.
-Den volgenden dag, 30 Maart 1814, werd nu de Vorst op plechtige wijze in
-de Nieuwe Kerk te Amsterdam als Souverein Vorst van Nederland gekroond.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVII.
-
-     Napoleon naar Elba verbannen.—Lodewijk XVIII Koning van
-     Frankrijk.—De strijd om Bergen op Zoom en den Helder.
-
-
-België was, gelijk wij zagen, door de wapenen der verbonden Mogendheden
-uit de macht der Franschen verlost.
-
-Napoleon wilde nu onderhandelen, doch de Mogendheden wilden niet.
-Later behaalde hij eene overwinning bij Montmirail en nu vroegen de
-Mogendheden, om te onderhandelen, doch thans weigerde de Keizer. De
-legers der Gealliëerden onder Blücher en Schwartzenberg rukten nu op
-Parijs aan, terwijl Wellington Bordeaux veroverde en de Oostenrijkers
-Lyon namen. De Keizerin, de Groot-Waardigheidsbekleders van het rijk en
-Jozef Bonaparte verlieten Parijs en den 30 Maart 1814 gaf Frankrijks
-Hoofdstad zich aan de Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar
-Weenen, zonder haar man nog eenmaal gezien te hebben en vergat hem
-spoedig geheel. De Keizer van Rusland en de Koning van Pruisen trokken
-den 31 Maart 1814 Parijs binnen, doch verklaarden aan de Maire van die
-stad, dat zij de rechten der Fransche natie wilden eerbiedigen. De
-Vauvineux zette zich de witte kokarde op den hoed, ten teeken, dat hij
-zich voor het oude Vorstenhuis, De Bourbons, verklaarde. Dit voorbeeld
-werd in Parijs door velen gevolgd, en weldra klonk het overal: „Leve
-de Koning!” De Senaat, vroeger het gewillige werktuig van Napoleon,
-ontsloeg nu de soldaten van hun eed van getrouwheid, aan hem gedaan
-en stelde over Parijs een Tusschenbestuur in. Napoleon bevond zich
-te Fontainebleau en gaf bevel naar Parijs op te rukken, doch zijn
-maarschalk Ney zei hem, dat zijn macht een eind genomen had, dat hij
-geen recht meer had, aan het leger bevelen te geven en dat hij
-verstandig deed, op billijke voorwaarden afstand van de regeering te
-doen. Napoleon volgde dien raad op en deed afstand van de regeering ten
-behoeve van zijn zoon. De Mogendheden wilden echter dien afstand niet
-erkennen, waarom hij 11 April 1814 een afstand teekende „voor zijne
-opvolgers”. De Mogendheden wezen Napoleon nu het eiland Elba als
-afzonderlijk vorstendom tot verblijfplaats aan met een jaarlijks inkomen
-van zes millioen francs. Nadat hij den 20 April afscheid genomen had van
-de 3000 man der Garde, die hem getrouw waren gebleven, trok hij, door de
-Generaals Bertrant en Drouot vergezeld, en door een behoorlijk geleide
-omringd, naar Elba. De Fransche Senaat riep nu Lodewijk Stanislaus
-Xaverius, oudsten broeder van den onthoofden Lodewijk XVI, onder
-den naam van Lodewijk XVIII, tot Koning van Frankrijk uit, terwijl
-Maarschalk Soult, die bij Toulouse nog altijd aan Wellington den weg
-versperde, den aftocht koos. De regeering van Napoleon, als zijnde
-door geweld op den troon gekomen, werd niet geteld. Men beschouwde de
-Bourbons als onafgebroken te hebben geregeerd, zoodat na Lodewijk XVI
-men diens zoon Lodewijk XVII als Koning beschouwde, terwijl nu Lodewijk
-XVIII den Franschen troon beklom. De nieuwe Koning had de jaren zijner
-ballingschap in Engeland door gebracht en aanvaardde den 31 Mei 1814 te
-Parijs de regeering. Des daags te voren had hij met de Mogendheden een
-algemeenen vrede gesloten, terwijl de landen, door Napoleon met geweld
-aan Frankrijk gevoegd, weer aan Frankrijk werden ontnomen. Den 4 Juni
-1814 gaf Lodewijk XVIII aan Frankrijk een grondwet, terwijl de vreemde
-soldaten het Fransche grondgebied verlieten.
-
-[Illustratie: INTOCHT VAN DE GEALLIEERDE VORSTEN TE PARIJS, 31 MAART
-              1814.]
-
-Ondertusschen deden wij in ons land ons best, om de Franschen uit de
-door hen bezette plaatsen te verdringen. Een Engelsche afdeeling onder
-Sir Thomas Graham belegerde Bergen op Zoom. Hierdoor ontstond er in
-die stad een groote duurte van levensmiddelen, terwijl de Fransche
-Commandant in die stad de burgerij bovendien nog 35000 francs afdwong.
-Daar de Fransche bezetting niet sterk was en de felle vorst de
-verdediging verhinderde, besloot Graham een aanval op de stad te doen.
-De Franschen toch hadden den slag bij Montmirail gewonnen, waarop Von
-Bulow terugtrok, zoodat Graham bevreesd was, dat de Franschen weer
-voorwaarts zouden trekken en Antwerpen, Bergen op Zoom en Grave als
-steunpunten zouden bezigen. Na de aandacht der Fransche bezetting
-afgeleid te hebben door een schijnaanval op de Steenbergsche poort,
-liet hij des nachts drie colonnes over de grachten van Bergen op Zoom
-trekken, waarvan twee in de stad kwamen en verschillende bastions wisten
-te bezetten. Een Fransch Adjudant wist echter de vluchtende bezetting
-niet slechts weer tot staan te brengen, maar zelfs tot zulk een hevigen
-tegen-aanval te bewegen, dat de Engelschen overhaast de bastions
-verlieten en maakten, dat ze de stad weer uitkwamen. Zoo was dan deze
-aanval mislukt, wat mede was veroorzaakt geworden door het sneuvelen
-van verschillende Engelsche officieren, zoodat de Engelsche troepen hun
-leiding misten en in verwarring kwamen.
-
-Den 5 April 1814 ontving de Fransche bevelhebber van Bergen op Zoom
-bericht van de verbanning van Napoleon. Hij verving toen de driekleurige
-vlag en kokarde voor de witte vlag en kokarde der Bourbons, doch gaf de
-stad niet over. Eerst toen Lodewijk XVIII het hem beval, kregen wij
-Bergen op Zoom terug.
-
-De Fransche bezetting van Grave maakte zich aan plundering der omstreken
-schuldig en de Commandant der stad wilde zelfs zijne vijandelijkheden
-niet staken toen men hem berichtte, dat Napoleon verbannen was. Eerst
-toen hij hoorde, dat Venlo en Maastricht zich overgegeven hadden,
-ontruimde hij Grave.
-
-Generaal De Jonge deed al het mogelijke, om Den Helder weer aan ons te
-brengen. Toen hij niet meer over de hulp der Kozakken kon beschikken,
-richtte hij eene ruiterbende op van 78 man, die, met lansen gewapend,
-aan de voorposten goede diensten bewezen. Voorts voegden zich nog 300
-man van den Landstorm te Alkmaar bij hem. Uit het tuighuis te Medemblik
-ontving hij twee twaalfponders en twee veldstukken, terwijl hem uit
-Alkmaar een aanzienlijk getal geweren gezonden werd. De Jonge liet
-nu aan Verhuell weten, dat Gorinchem en 's Hertogenbosch onze zijde
-gekozen hadden en dat de Mogendheden in Frankrijk groote vorderingen
-maakten, doch de admiraal wilde van geen toegeven weten. Zijne Fransche
-onderbevelhebbers rieden hem aan, de vloot in brand te steken, de forten
-in de lucht te laten vliegen, het Nieuwediep te versperren, den zeedijk
-door te steken en te trachten met twee fregatten te ontvluchten, doch
-ook hiervan wilde Verhuell niets weten. Daar eerst zijn Hollandsch
-zeevolk, en later, de Nationale Garde hem had verlaten, beschikte hij
-over slechts 1100 man en was zijne positie uiterst moeilijk. Bovendien
-had hij met geldgebrek te kampen en daar hij geen gedwongen geldheffing
-in Den Helder wilde uitschrijven, leende hij geld in Den Helder met
-zijn eigen goederen tot onderpand. Daar hij aan de landzijde door onze
-troepen was ingesloten en aan de zeezijde door de Engelschen, kon hij
-geen bevelen uit Parijs ontvangen. En daar hij die toch zeer noodig had,
-bood luitenant Rijk, een bekwaam zeeofficier, zich aan, naar Parijs te
-gaan. Verhuell nam dat aanbod met dankbaarheid aan. Den 12 Febr. 1814
-wist De Rijk, vermomd, in een visschersboot door de Engelsche vloot heen
-te komen. Wel maakten de schipper en zijn knecht bezwaar, om verder te
-varen, toen ze vernamen, dat zij naar Frankrijk moesten, doch De Rijk
-wist hen toch tot doorvaren te bewegen. Den 15 Febr. landde De Rijk te
-Duinkerken, vanwaar hij zich over Bologne naar Parijs begaf, waar hij
-bij den minister van Marine werd toegelaten. Deze gaf hem 10.000 Francs
-mee en zei, dat Verhuell naar bevind van zaken moest handelen.
-
-De Rijk kwam onopgemerkt door de troepen der Mogendheden, die in
-Frankrijk gelegerd waren, heen, stapte 13 Maart te Duinkerken weer in
-zijn visschersboot, doch was genoodzaakt, te Ostende wegens stormweer
-binnen te loopen, waar hij zich 10 dagen schuil hield, tot hij den 25
-Maart behouden in Den Helder wederkeerde. Hier deelde hij aan Verhuell
-mede, dat Napoleon overwinningen had behaald, zoodat Verhuell nog geen
-vrijmoedigheid had, de vesting aan ons weder te geven. Eerst den 4 Mei
-1814 liet hij de witte vlag hijschen, waarna hij ontslagen werd van zijn
-eed, aan Napoleon gedaan en hij Den Helder ontruimde. Hij verzocht nu
-Koning Willem I in Nederlandschen dienst te mogen treden, wat geweigerd
-werd. Verhuell ging nu naar Parijs, waar hij Pair van Frankrijk werd en
-in hoogen ouderdom overleed.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVIII.
-
-     Beleg van Naarden.—Delfzijl in onze macht.—Geweldenarijen der
-     Franschen op Walcheren en in Zeeland.—Nederland, van vijanden
-     gezuiverd, wordt met België tot één Koninkrijk vereenigd.
-
-
-Den 26 April 1814 was Deventer aan ons overgegaan en den 3 Mei
-Coevorden, doch met Naarden ging het zoo gemakkelijk niet. De bezetting
-van Naarden was 2000 man sterk, die herhaaldelijk uitvallen deed en dan
-door plundering aan levensvoorraad wist te komen. Bovendien hief zij
-van de vermogenden in Naarden een zware belasting, terwijl zij 200 armen
-de stad uitdreef. Ook aan krijgsbehoeften had Naarden geen gebrek.
-Herhaaldelijk liet Krayenhoff Naarden beschieten, doch hij was met zijn
-macht van ongeoefende strijders niet tegen de bezetting opgewassen.
-Eerst den 12 Mei gaf Generaal Quitard op last van Lodewijk XIV Naarden
-aan ons terug.
-
-Ook de Fransche bezetting van Delfzijl deed vele uitvallen, waarbij zij
-tal van molens en boerderijen te Farmsum, Uitwierda en Birsum in brand
-staken. Kolonel Busch, door Pruisen en Engelschen gesteund, wilde de
-vesting aanvallen, doch Generaal Otto van Styrum gaf tegenbevel, waarop
-de Engelschen en Pruisen aftrokken en het beleg alleen aan de Hollanders
-overlieten. Men meldde den Franschen Commandant, dat Napoleon op Elba
-zat en Lodewijk XVIII Koning van Frankrijk was geworden. Hij zond nu een
-officier naar Parijs, die de waarheid hiervan bevestigde, waarop hij den
-28 Mei 1814 de witte vlag liet opsteken en Delfzijl aan ons overgaf.
-
-Het eiland Walcheren bleef ook nog lang in het bezit van den vijand.
-Bij het begin der omwenteling verbood de prefect van Walcheren alle
-correspondentie met de andere streken van ons land, terwijl hij tal
-van personen als gijzelaars naar Vlissingen, of zelfs naar Parijs
-liet brengen, o.a. de Rechter A. C. van Citters en de Oud-Baljuw van
-Middelburg J. J. de Bruin. De Franschen beroofden de inwoners zooveel
-zij konden, o.a. ontnamen zij hun in Nov. 1813 220 paarden, terwijl zij
-800 arbeiders dwongen, aan hun vestingwerken te arbeiden. Van December
-1813 tot Maart 1814 moesten 100 voerlieden met hun paarden en wagens
-gratis voor de Franschen allerlei goederen vervoeren. De bovengenoemde
-800 arbeiders ontvingen elke week 2100 francs, welke som door 100 der
-meest gegoede inwoners bijeengebracht moest worden. Toen de drie
-kooplieden Serlé, Andriessen en Meyners weigerden tot deze som bij te
-dragen, werden hunne goederen gerechtelijk verkocht. Nog voor het einde
-van Maart 1814 werd in drie termijnen de geheele belasting over 1814
-ingevorderd. De Franschen wilden op deze wijze aan 400.000 francs zien
-te komen. Daar de belasting minder dan 400.000 francs opbracht, moesten
-een 30-tal vermogende ingezetenen uit hun particuliere kas dit tekort
-aanvullen. Tegen betalen van bons, die later konden worden ingeleverd,
-moesten de ingezetenen voor de vestingen levensmiddelen en andere
-benoodigdheden verstrekken. Vele leveranciers ontvingen echter geen
-bons. Den 11 Febr. 1814 beval de Gouverneur Gilly, dat de inwoners al
-hun geweren moesten inleveren. Een officier met 40 man moest dit bevel
-in de dorpen St. Laurens en Brigdamme uitvoeren. Toen hij echter te St.
-Laurens kwam, begon men de klok te luiden, welk voorbeeld in de andere
-dorpen gevolgd werd. Boeren en burgers, met stokken, vorken enz.
-gewapend, daagden nu uit Serooskerke en andere plaatsen op en dreven den
-officier met zijne mannen naar Middelburg terug. De boeren waagden het
-zelfs, in deze stad binnen te dringen, doch ze werden daar zóó hevig
-beschoten, dat ze met achterlating van één doode en eenige gekwetsten de
-vlucht moesten nemen. 19 landlieden werden gevangen genomen. Ook eenige
-ingezetenen van Middelburg, de predikant van Serooskerke en de Maires
-van Brigdamme en Aagtekerke werden gegrepen, doch na verhoor weer
-vrijgelaten. De Maire van Buttinge werd van zijn ambt ontzet en eenigen
-tijd gevangen gehouden, omdat men hem verdacht, dat hij den tegenstand
-had aangemoedigd.
-
-Gouverneur Gilly poogde ook Noord-Beveland in zijne macht te krijgen,
-doch de 60 man, die hij daarheen zond, werden gevangen genomen en op
-Engelsche schepen gebracht. Na eerst eene batterij op Zuid-Beveland tot
-twee keer toe vernield te hebben, deed Gilly met 500 man eene poging,
-om Zuid-Beveland in zijne macht te krijgen. De Engelsche bezetting te
-Borselen en de gewapende Landstorm op Zuid-Beveland dreven echter de
-Franschen terug, terwijl hun kort daarop de gemeenschap met het Fort
-Bath geheel werd afgesneden. Toen de Franschen hoorden van Napoleons
-verbanning naar Elba, heschen ze te Middelburg de witte vlag. De
-afpersingen op Walcheren bleven echter tot 6 Mei aanhouden, toen
-eindelijk de Fransche Generaal d' Arboville overkwam, aan wien de
-ontruiming van Walcheren was opgedragen.
-
-[Illustratie: HET CONGRES TE WEENEN.]
-
-Thans was geheel ons land van vijanden gezuiverd en wij konden ons
-geheel wijden aan de regeling onzer binnenlandsche aangelegenheden.
-De belastingen lieten wij onveranderd. Alleen schaften wij het
-Tabaksmonopolie af. In een buitengewone vergadering der Staten-Generaal
-van Mei 1814 werd naast een werkelijke ook een _uitgestelde_ schuld
-vastgesteld, ter herleving van het 2/3 gedeelte, dat men onder Napoleon
-door de tiërceering verloren had. Ons crediet herleefde en onze effecten
-stegen in waarde. Handel en scheepvaart begonnen te bloeien.
-
-Het Congres, door de Groote Mogendheden te Weenen gehouden, oordeelde,
-dat het voor de rust van Europa beter was, als België en Nederland
-onder één scepter vereenigd werden. Immers, waren beide landen één, dan
-konden ze beter een aanval afweren van het altijd woelige Frankrijk,
-dan wanneer ze gescheiden waren. Nadat den 11 Febr. 1814 de Groote
-Mogendheden over België een Provisioneel Bestuur hadden ingesteld en
-later een Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het Congres van Weenen
-den 15 Aug. aan genoemden Vorst het oppergebied over al de Nederlanden
-op met den Koningstitel en dat wel ter schadeloosstelling voor zijn
-Nassausche erflanden Dillenburg, Sieg, Siegen, Dietz en Hadamar en het
-Groot Hertogdom Luxemburg.
-
-Oostenrijk had voor 1795 België bezeten. Ter vergoeding daarvoor kreeg
-het Lombardije en Venetië, welke landen dichter bij zijn grenzen en
-daardoor gemakkelijker te besturen waren dan België.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIX.
-
-     Napoleon keert van Elba terug.—Krijgsbedrijven in
-     België.—Quatre Bras en Ligny.
-
-
-Den 16 Maart 1815 begaf Willem I zich naar de vergadering der
-Staten-Generaal te 's-Gravenhage, waar hij de gronden ontvouwde, die
-tot de Vereeniging van Nederland met België hadden geleid. Met gemengde
-gevoelens ontvingen de Staten der Noordelijke gewesten hem. Zij noemden
-de vereeniging van alle Nederlanden een treffende gebeurtenis.
-
-Van de vereeniging van België met Nederland (van het herstel dus van het
-oude Nederland, gelijk het in de dagen van Karel V was), verwachtte men
-de volgende voordeelen:
-
-1º. Er werd een vaste voormuur tegen Frankrijk gevormd.
-
-2º. Als Mogendheid van den tweeden rang zou het Vereenigd Koninkrijk
-niet slechts bloeien door den handel van het Noorden, maar ook door de
-industrie van het Zuiden en door den landbouw van beiden.
-
-Men zag evenwel voorbij, dat de verschillende bronnen van bestaan van
-beide landen ook verschil van belangen schiepen, waardoor twist en
-tweedracht kon ontstaan, waarbij nog kwam, dat beide landen verschillend
-waren niet slechts in taal, maar ook in godsdienst, wat mede een bron
-van oneenigheid kon worden.
-
-Een eerste verplichting, die de vereeniging ons oplegde, was eene
-uitkeering van twee millioen pond sterling of 24 millioen gulden aan
-Engeland voor den opbouw van vestingen aan de Fransche grenzen;
-bovendien moesten wij aan Engeland afstaan: in West-Indië Berbice,
-Demerary en Essequebo en in Zuid-Afrika de Kaapkolonie. Ook talmde
-Engeland, om ons de overige koloniën terug te geven.
-
-[Illustratie: NAPOLEON VERLAAT OP 26 FEBR. 1815 HET EILAND ELBA.]
-
-Terwijl het Congres te Weenen bezig was, de verwarde Europeesche zaken
-te regelen, werd ineens de mare bekend, dat Napoleon, vertrouwende op
-de gehechtheid zijner soldaten en op de onverschilligheid der Franschen
-ten opzichte van het stamhuis van Bourbon, den 1 Maart 1814 met 1500
-soldaten te Cannes in Frankrijk was geland. Lodewijk XVIII zond
-verschillende troepen-afdeelingen tegen hem af, doch die kozen allen
-zijn zijde, zoodat Napoleons krijgsmacht vermeerderde naarmate hij
-dichter bij Parijs kwam. Op 't laatst was zijn tocht een triumftocht,
-zoodat Lodewijk XVIII het geraden achtte, Parijs te verlaten en eene
-schuilplaats te Gent te zoeken. Reeds den 20 Maart 1814 deed Napoleon
-zijn intocht te Parijs.
-
-Toen het Congres te Weenen hiervan kennis kreeg, besloot het terstond
-tot een algemeen Verbond tegen den dwingeland en tot het bijeenroepen
-van een krijgsmacht van een millioen soldaten. Ook Napoleon zat niet
-stil. Hij beproefde alle diplomatische hulpmiddelen, om den naderenden
-storm te verwinnen. Zijne agenten bij de buitenlandsche machten leden
-echter schipbreuk in hunne pogingen en 's Keizers hoop, om door zijne
-gemalin het Oostenrijksche hof te zijnen gunste te stemmen, kon
-onmogelijk slagen, daar Maria Louise zich reeds een ander man tot
-levensgezel had verkozen.
-
-Door snel optreden hoopte Napoleon de Mogendheden te voorkomen. Reeds
-na twee maanden beschikte hij weer over een leger van 180.000 man,
-gereed tot den veldtocht.
-
-Koning Willem I riep ook de Nederlanders te wapen. Hij vormde twee
-legers, die hij onder bevel zijner twee zonen stelde, het eene leger
-40.000 man sterk, om de grenzen van België te dekken en het andere,
-30.000 man, meest Zuid-Nederlanders, dat als Nationale Militie dienst
-moest doen.
-
-Napoleon evenwel begeerde vrede en vroeg aan de Mogendheden om vrede,
-doch die wilden er niet van weten. Wel wetend, dat België het tooneel
-van den strijd zou worden, rukte Blücher met 117.000 man Pruisen de
-Zuidelijke Nederlanden binnen en nam, met Namen tot hoofdpunt, positie
-tusschen Luik, Hoei, Charleroi en Dinant. De prins van Oranje voerde
-bovendien in België nog bevel over 20.000 Engelschen en Hannoveranen,
-terwijl den 4 April 1815 de Hertog van Wellington te Brussel aankwam
-waar hij het opperbevel aanvaardde over een leger van 91.228 man uit
-Engelschen, Duitschers en Nederlanders bestaande. Onder zijn opperbevel
-werd de Prins van Oranje gesteld over een afdeeling Engelschen en
-Nederlanders, terwijl Prins Frederik onder de bevelen van den Engelschen
-Luitenant-Generaal Lord Hill aan het hoofd werd gesteld 10.000 man.
-
-Onder den Prins van Oranje die met het eerste legercorps stond tusschen
-Gemappes, Enghien en Birche, dienden Generaal de Perponcher, de vriend
-van den te Padua overleden Prins Frederik en Chassé, die nog in 1814 een
-trouw krijgsmakker van Napoleon was geweest. Het tweede legercorps onder
-Lord Hill had positie gekozen te Ath en Oudenaarde. Sir Thomas Picton
-voerde rondom Brussel de reserve hiervan aan. Lord Uxbridge stond aan
-het hoofd der ruiterij. Generaal Collaert, bekend uit zijn moedig gedrag
-bij Castricum, stond met de Nederlandsche ruiterij, die eene afdeeling
-vormden van de ruiterij onder Lord Uxbridge, bij Bergen.
-
-De Hertog van Wellington verwachtte nog geen inval van Napoleon in
-België en dacht er zelfs over, den Keizer voor te zijn en in Frankrijk
-te vallen. Zijne hoofdofficieren dachten ook nog aan geen gevaar, zoodat
-zij zelfs den 15 Juni eene uitnoodiging tot een feestpartij bij de
-Hertogin van Richmond aannamen. Des nachts even vóór 12 uur werd den
-Hertog van Wellington, die mede op het feest was, bericht dat Napoleon
-met 130.000 man de Belgische grenzen was overgetrokken en Charleroi
-reeds had genomen. Terstond was de feestpret uit. Vele officieren gunden
-zich geen tijd, hun feestgewaad af te leggen en stegen met zijden broek
-en kousen te paard. Wellington nam alles kalm op. Oogenblikkelijk gaf
-hij zijne bevelen en vóór het den volgenden morgen 8 uur was, waren
-soldaten, kanonnen en voertuigen al op weg naar het oorlogsterrein.
-
-De Prins van Oranje, die ook op het bal was, was mede half in
-feestgewaad, te paard gesprongen en bevond zich des nachts twee uur
-reeds in zijn hoofdkwartier te Braine le Comte. Het was den 16 Juni 1815
-des morgens 6 uur dat hij met zijne troepen aan den viersprong Quatre
-Bras (zijnde een kruispunt der wegen van Brussel naar Charleroi, en van
-Nivelles naar Namen) aankwam. Hier vond de Prins den Hertog van Saksen
-Weimar, kolonel van het Regiment Oranje-Nassau, die den vorigen dag
-Quatre Bras reeds bezet had. Kapitein Bijleveld, die het bevel had over
-een batterij artillerie, was met een bataljon Nassauers bij het dorp
-Frasnes (een uur van Quatre Bras) den 15 Juni door de Fransche ruiterij
-aangevallen, maar had zich al strijdende in de beste orde en zonder
-verlies naar Quatre Bras terug getrokken, waar hij zich bij den Hertog
-van Saksen Weimar voegde. Generaal de Perponcher bevond zich te
-Nivelles, waar hij bevel ontving van den Hertog van Wellington, om
-de troepen bij Nivelles te vereenigen. Had de Perponcher dit bevel
-uitgevoerd, dan had ook Saksen Weimar naar Nivelles moeten komen en dan
-was Quatre Bras onbezet geweest. Dit mocht echter volgens zijn inzicht
-volstrekt niet geschieden en daar hij wel wist, dat Wellington zijn
-bevel gegeven had, voor deze wist, dat Napoleon Charleroi had bezet,
-waagde hij het, tegen Wellingtons bevel in te gaan en gaf hij last,
-inzonderheid de stelling Quatre Bras te verdedigen. Toen de Prins van
-Oranje zich des morgens bij hem voegde, zag deze spoedig in, dat de
-Perponcher met oordeel gehandeld had en versterkte de stelling Quatre
-Bras nog meer.
-
-Het plan van Napoleon was, eene vereeniging van de Pruisische en
-Engelsche troepen te voorkomen, want als hij ze afzonderlijk aanviel,
-had hij meer kans om te overwinnen. Hij zond daarom Maarschalk Grouchy
-naar Sombref, ten einde aldaar Blücher tegen te houden en Maarschalk Ney
-naar Quatre Bras. Grouchy kon echter niet verder dan tot Fleuris en Ney
-niet verder dan tot Frasnes komen. Ney voerde het bevel over Napoleons
-linkervleugel, sterk 47.450 man en 116 kanonnen; Grouchy voerde den
-rechter vleugel aan, sterk 38.000 man en 112 kanonnen, terwijl Napoleon
-zelf den middeltocht als reserve aanvoerde, sterk 28.880 man en 112
-kanonnen.
-
-Met die reserve wilde Napoleon dien vleugel te hulp komen, die steun
-noodig had, opdat hij eindelijk met geheel zijn macht Brussel kon
-innemen, vanwaar hij zijne vijanden afzonderlijk hoopte aan te vallen.
-Bij Fleuris stuitte Grouchy echter op een leger van 90.000 Pruisen onder
-Blücher, zoodat doordringen daar niet mogelijk was. Napoleon gaf daarom
-aan Ney bevel, om den vijand te verdrijven, zich dan naar Sombref te
-begeven, ten einde daar de Pruisen in de rechterflank aan te vallen.
-
-Evenwel, Napoleon kon gemakkelijker bevelen, dan Ney uitvoeren. Bij
-Quatre Bras stuitte Ney, naar wij zagen, op de legermacht onder den
-Prins van Oranje, en deze wist den indruk bij Ney te wekken, dat
-des Prinsen troepen talrijker waren, dan ze feitelijk waren. Ook
-Wellington voegde zich des morgens 11 uur bij den Prins en hij keurde de
-maatregelen goed, die deze en De Perponcher genomen hadden. Wellington
-begaf zich daarna naar Sombref, waar hij bij een molen tusschen Bry en
-Ligny eene ontmoeting met Blücher had. Beide veldheeren kwamen overeen,
-dat Blücher bij Ligny den Franschen slag zou leveren en dat Wellington
-over Quatre Bras hem te hulp zou komen. Die belofte kon echter
-Wellington niet houden, wegens den strijd, dien hij zelf te Quatre Bras
-te voeren had en het gevolg hiervan was—dat Blücher bij Ligny verslagen
-werd. Dit zou de laatste overwinning zijn, door Napoleon behaald.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XX.
-
-     De strijd bij Quatre Bras.
-
-
-Bij Quatre Bras groeide de legermacht van Maarschalk Ney langzamerhand
-aan tot 15.750 man infanterie, 1865 ruiters en 38 kanonnen; de Prins
-stond hiertegenover met slechts 6832 man voetvolk, 16 kanonnen en eenige
-ruiters.
-
-Ney wierp zich met al zijn macht op een Compagnie onzer jagers,
-dat wijken moest. Generaal Bachelu viel nu met zijne Divisie onzen
-linkervleugel aan, waarop de kapitein Bijleveld zich oostelijk terug
-trok en Kapitein Stievenaar naar de zijde van het bosch van Bossu, waar
-hij door een houwitser doodelijk getroffen werd.
-
-De Nassauers wisten de Fransche lanciers, die onze Tweede Brigade
-aanvielen, aanvankelijk af te weren, doch deze kregen hulp van het
-Fransche voetvolk, zoodat onze positie hachelijk werd. Saksen Weimar met
-de sabel in de vuist drong nu met de zijnen voorwaarts en dreef den
-vijand weer naar den rand van het bosch. Hier werd hij echter op zulk
-een hevig geschutvuur onthaald, dat hij weer terug moest trekken, tot de
-Prins van Oranje hem met twee in reserve staande bataljons te hulp kwam,
-waardoor de vijand belet werd, verder in het bosch door te dringen.
-
-Intusschen verdedigde Overste Westenberg, hoewel hij het bevel
-voerde over jonge en ongeoefende soldaten, met goed succes de hoeve
-Germioncourt tegen een verwoeden aanval der Franschen. De vijand begon
-nu echter de hoeve onder het geschutvuur te nemen, waarop de Prins van
-Oranje, met den hoed zwaaiend, aan onze troepen de kanonnen aanwees,
-die het meest verwoesting aanrichtten en die daarom genomen moesten
-worden. De troepen waren echter voor deze taak niet berekend. De Prins
-had het alleen aan zijn paard te danken, dat hij niet in de handen
-van den vijand viel, waartusschen hij was geraakt. Zijn adjudant,
-Otto van Styrum, werd evenwel gewond. En ten laatste moesten wij de
-hoeve Germioncourt in handen der Franschen laten en naar Quatre Bras
-terugtrekken. Wel kwam uit Nivelles een Brigade Nederlandsche Kavallerie
-(Dragonders, Huzaren en rijdende Artillerie) te hulp, doch deze viel te
-weifelend en met te weinig overleg aan, zoodat ze met verlies van vele
-officieren en soldaten werd terug geslagen.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ QUATRE BRAS (16 JUNI 1815).]
-
-Streden de Nederlanders bij Quatre Bras niet met succes, toch lag hun
-verdienste vooral hierin, dat zij den overmachtigen vijand tegenhielden,
-tot de Engelschen tot den strijd gereed waren. 's Middags 4 uur keerde
-Wellington van het Pruisische leger terug en nam terstond te Quatre
-Bras het opperbevel over de troepen op zich. Ook verschenen Picton
-en de Hertog van Brunswijk met hun Divisies op het strijdtooneel. De
-Nederlandsche troepen hadden 's nachts geen rust gehad en den geheelen
-dag gestreden, zoodat zij vermoeid en afgemat waren. Toch bleven ze
-moedig en onvermoeid den strijd voortzetten. Zelfs gelukte het Kapitein
-Gey met zijn rijdende artillerie vier kanonnen van de voetbatterij, die
-de Franschen genomen hadden, te hernemen.
-
-De Franschen kregen echter ook versterking. Napoleons broeder Jerôme
-kwam met de reserve hun te hulp. De Hertog van Brunswijk sneuvelde en
-zijne troepen, die den straatweg bezet hielden, moesten die ontruimen.
-Ook Saksen-Weimar moest het bosch van Bossu aan den vijand prijs geven
-en naar Hautain-le-Val trekken. Aan den linkervleugel verloor een
-regiment Bergschotten de helft zijner manschappen, een vaandel en tot
-drie keer toe zijn aanvoerder. De Fransche Kurassiers onder Kellerman,
-Hertog van Valmy, dreven de Nederlandsche ruiterij tot Quatre Bras
-terug.
-
-Gelukkig werd onze linkervleugel versterkt door een Brigade
-Hannoveranen, terwijl twee versche Brigaden Engelschen zich bij
-Saksen-Weimar aansloten, die nu het bosch van Bossu opnieuw veroverden
-en bezet hielden. Wellington heroverde de hoeve Germioncourt en aan den
-linkervleugel moesten de Franschen al de door hen behaalde voordeelen
-weer prijsgeven terwijl hun in het centrum door nieuw aangebracht
-geschut het voortdringen werd belet. Toen Ney 's avonds 10 uur zijne
-troepen naar de zijde van Frasnes deed terugtrekken, was de strijd bij
-Quatre Bras geëindigd. Wij hadden er 567 man aan gesneuvelden en
-gekwetsten verloren.
-
-Den volgenden morgen, 17 Juni, kreeg Wellington bericht, dat Blücher bij
-Ligny verslagen was geworden. Hij besloot daarom van Quatre Bras terug
-te trekken, ten einde eene stelling te betrekken, die niet zoo ver van
-de Pruisen verwijderd was. Hiervan zond hij Blücher bericht en deelde
-dezen tevens mee dat hij een slag met de Franschen zou aanvaarden, als
-hij verzekerd kon zijn van de hulp van twee Pruisische legerkorpsen.
-De 70-jarige Blücher antwoordde, dat hij niet met twee legerkorpsen,
-maar met geheel zijn leger te hulp zou komen, onder voorwaarde echter,
-dat als Napoleon den 18 Juni den aanval niet waagde, Wellington moest
-aanvallen.
-
-Op Zaterdagmorgen 17 Juni 1815, 's voormiddags 10 uur, begon
-Wellington van Quatre Bras terug te trekken, waarbij nog herhaaldelijk
-geschermutseld werd tusschen de Engelsche achterhoede en de Fransche
-voorposten. Intusschen was Napoleon zelf nu ook te Quatre Bras
-aangekomen. Indien hij terstond den aanval begonnen was, dan had hij
-veel kans op een overwinning gehad, want de verbonden troepen waren op
-den terugtocht en dus ontmoedigd, terwijl Blücher ons nu niet te hulp
-kon komen. 't Zij hij zijn soldaten rust wilde geven, 't zij hij niet
-meer over de vroegere veerkracht beschikte, hij liet het thans niet tot
-een slag komen.
-
-In den namiddag, toen Wellington zijn terugtocht volbracht had, begon
-het geweldig te regenen, waardoor het den Franschen onmogelijk werd,
-ons nog verder te vervolgen. De regen hield ook den geheelen nacht aan
-en doorweekte den bodem zoozeer, dat ook den volgenden dag van een
-veldslag geen sprake scheen te kunnen zijn, hoewel Napoleon des avonds
-tegenover Wellingtons stellingen positie gekozen had.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXI.
-
-     De slag bij Waterloo.
-
-
-Wellington sloeg zijn hoofdkwartier op te Waterloo, een dorp, gelegen
-ten Zuiden van Brussel aan den uitgang van het bosch van Soniën. De weg
-van Waterloo naar het gehucht Mont St. Jean is steeds hellend en heeft
-ter halverwege een zijtak naar Nivelles. Ten Zuiden van Mont St. Jean
-stond op een hoogte de herberg La Belle Alliance, ten Westen ligt het
-stadje Braine-la-Leud en ten Oosten het dorpje Ohain. Twee belangrijke
-punten in den slag bij Waterloo zijn het kasteel Goumont of Hougoumont,
-bestaande uit een heerenhuis, hoeve en tuin, omringd door dikke muren,
-waarnaast een boschje en een boomgaard, 1000 schreden van de stelling
-van den rechtervleugel gelegen en de hoeve La Haye Sainte, rechts van
-den straatweg gelegen en 500 schreden van den kruin der hoogte van Mont
-St. Jean. Bij deze hoeve was een groentetuin en een boomgaard, beide aan
-de zijde van den weg door een muur en aan de andere zijden door dichte
-heggen begrensd.
-
-Ten Oosten der herberg La Belle Alliance ligt in de laagte het dorp
-Planchenoit. Tusschen genoemde herberg en de stelling van Mont St. Jean
-ligt een terrein, dat ten Westen begrensd wordt door den rijweg naar
-Nivelles, ten Oosten door het gehucht Smohain, de hoeven Papelotte en
-La Haye en het kasteel Frichemont.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ WATERLOO, 18 JUNI 1815.]
-
-De beide legers, die hier een strijd op leven en dood zouden beginnen,
-waren ongeveer even talrijk, tusschen de 65.000 en 70.000 man sterk. Bij
-Wellingtons leger waren 12000 à 13000 ruiters en 200 kanonnen, terwijl
-Napoleon over 15000 ruiters en 246 kanonnen beschikte. Aan den slag
-namen 18.000 Nederlanders deel, meest jonge, ongeoefende soldaten;
-slechts enkelen hunner waren in den krijg geharde veteranen, die in
-Duitschland en Spanje hadden gestreden.
-
-De Prins van Oranje voerde bij Waterloo de eerste linie met 7 batterijen
-aan. Met uitzondering van de ruiterij onder Collaert, die Nederlanders
-waren, had de Prins enkel het bevel over vreemden. Wellington stelde 39
-Bataljons in de eerste linie op den heuvelrug van Mont St. Jean, terwijl
-de overige Bataljons in de tweede en derde linie achter die hoogte of
-meer zijwaarts gelegerd waren. Lord Hill, die het bevel had over den
-rechter vleugel, stond met vijf Bataljons rechts van den straatweg
-naar Nivelles. Onder hem voerde Chassé eene afdeeling aan. Een zijner
-Brigades hield Braine-la-Leud bezet. Picton voerde, met Smohain, La Haye
-en Frichemont in het gezicht, den linkervleugel aan. De uiterste punt
-hiervan stond onder bevel van Saksen Weimar, terwijl de Brigade van
-Bylandt zich meer in het midden bevond. De artillerie werd gevormd door
-de rijdende Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche voetbatterijen.
-
-Den nacht van Zaterdag 17 op Zondag 18 Juni regende het onophoudelijk.
-Eerst Zondagmorgen 10 uur hield de regen op. Napoleon hield nu eerst
-nog eene wapenschouwing over zijne troepen, om zoo de zijnen tot den
-strijd aan te vuren, niet beseffende dat hij (die de meeste zijner
-overwinningen overigens aan den spoed zijner wapenen te danken had) op
-deze wijze kostbaren tijd deed verloren gaan, daar hij zoodoende aan
-Blücher, dien hij verslagen waande, tijd gaf, om Wellington ter hulpe
-te snellen.
-
-Na de wapenschouwing plaatste Napoleon zich op een hoogte achter La
-Belle Alliance, vanwaar hij het geheele slagveld kon overzien. 5 minuten
-over half twaalf viel het eerste schot en—de slag bij Waterloo was
-begonnen. Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen met een Bataljon Nassauers
-gelegerd en zes Bataljons Franschen vielen hem daar aan, in de hoop
-Hougoumont te kunnen bezetten. Busgen, door eenige troepen van de
-Engelsche Garde versterkt, stelde zich dapper te weer, boom voor boom
-werd verdedigd en boschje en tuin nu eens genomen en dan weer heroverd.
-De strijdende scharen werden telkens door nieuwe troepen en meer geschut
-versterkt en zetten met verbitterde woede den strijd voort.
-
-Napoleon liet uit 74 kanonnen een uur lang het Centrum en den
-linkervleugel van Wellingtons leger beschieten waarna hij d' Erlon
-beval met vier Divisiën van het eerste Fransche legercorps, tot den
-aanval over te gaan. Wellington had het Centrum van zijn leger meer
-achterwaarts laten trekken, om zich voor het Fransche geschutvuur te
-beveiligen. Bylandt met zijn Brigade stond aan den rand van een hollen
-weg en ten gevolge van het geschutvuur had hij veel mannen verloren,
-zoodat hij den aanval van den vijand niet kon doorstaan, en, evenals de
-Engelsche Brigaden, terug moest wijken. De Franschen kregen hierdoor
-gelegenheid, steeds meer vooruit te dringen, totdat het Picton gelukte,
-hen tot staan te brengen, eerst door een hevig bataljonsvuur, daarna
-door een bajonetaanval. Jammer, dat Picton zelf in dezen strijd
-sneuvelde.
-
-Majoor Baring werd met eenige Compagnieën Hannoveranen door een der
-Brigades van d' Erlon aan de rechterzijde van Hougoumont en bij de
-pachthoeve La Haye Sainte aangevallen, welken aanval hij niet kon
-doorstaan, zoodat hij in de gebouwen dekking moest zoeken. Gelukkig
-kreeg hij hulp van Lord Somerset, die met zijne Brigade Dragonders de
-Fransche Kurassiers terugdrong, en Ponsonby, die met zijne ruiterij het
-vijandelijke voetvolk onder d' Erlon deed wijken. Van onze zijde werden
-gewond Kolonel van Zuylen, Van Bylandt en Westenberg (die bij Quatre
-Bras zoo dapper gestreden had), terwijl aan Perponcher twee paarden
-onder het lijf werden doodgeschoten. De vijand liet twee adelaren in
-onze handen, doch toen de Engelschen den vijand verder vervolgden,
-sneuvelde hun aanvoerder Ponsonby en werden zij terug geslagen, terwijl
-van de Nederlanders hierbij vielen een Luitenant uit het Huis der
-Harens (die in Spanje ook reeds zoo roemrijk gestreden had), Ritmeester
-Kreitzig en Pallandt tot Eerde.
-
-'s Middags half vier hadden de Franschen nog geen enkel voordeel
-behaald. De Engelsche garde sloeg, tusschen puinhoopen, vlammen en
-lijken in, alle aanvallen op den post Hougoumont af, terwijl ook
-Saksen-Weimar zich in zijn stelling wist te handhaven.
-
-Baring met zijne Hannoveranen had tot nog toe den gewichtigen post van
-het Centrum, La Haye Sainte, voor ons weten te behouden. Om half vier
-werd hij echter door een overmachtigen vijand aangevallen. Nadat tal van
-zijne mannen gevallen waren en zijn kruit en kogels verschoten waren,
-was hij genoodzaakt zich terug te trekken en La Haye Sainte in handen
-van den vijand te laten. Ney viel telkens Hougoumont aan, doch de
-Brigade van Hachet sloeg hem tot elf keer toe terug. De Prins van
-Oranje bleef moedig op zijn post, om bevelen uit te deelen en Generaal
-Trip verdreef de Fransche Kurassiers en nam een aantal van hen gevangen.
-Helaas sneuvelden hierbij een vierde onzer soldaten en bovendien de
-oversten Caenegracht, Lechleitner, Generaal von Merlen en Majoor Bisdom.
-
-'s Avonds half 7 had Wellington reeds 18.000 man verloren, terwijl La
-Haye Sainte door de Franschen genomen was. Toch had Ney het Centrum niet
-kunnen verbreken, terwijl Saksen-Weimar nog steeds van geen wijken wist.
-Helaas echter hadden ongeveer 18.000 soldaten van Wellingtons leger
-zich in Brussel teruggetrokken, waar het gerucht verspreid werd, dat
-de Hertog verslagen was. Bovendien waren vele onzer kanonnen verlaten
-en zonder bediening en de meeste onzer Brigades uitgeput. En terwijl
-Napoleon nog altijd zijn geduchte Oude Garde als reserve bewaarde,
-beschikte Wellington over geen andere versche troepen meer dan de
-Afdeeling van Chassé en enkele Engelsche Brigades. Toch bleef Wellington
-moedig doorstrijden, vertrouwende, dat Blücher zijn belofte zou nakomen
-en hem ter hulp zou snellen.
-
-Na zijn nederlaag bij Ligny was Blücher naar Wavre teruggetrokken, waar
-hij slechts enkele Bataljons achterliet, om met zijn overige troepen
-Wellington ter hulp te komen. Door den aanhoudenden regen waren de
-wegen echter haast onbegaanbaar geworden, zoodat Generaal Bulow eerst
-'s middags 4 uur met het 4e legercorps in het bosch van Frischemont
-aankwam. Hier werd Bulow terstond in een strijd gewikkeld met het 6e
-Fransche corps onder Mouton. Graaf van Labou-Grouchy, die Napoleon met
-30.000 man te Wavre gelegerd had, viel bovendien Blücher's achterhoede
-aan. Ten einde zijn rechtervleugel te beschermen en een nieuwen aanval
-der Pruisen tegen te gaan, zond Napoleon bovendien nog 8 bataljons van
-de Jonge en 2 van de Oude Garde op Bulow af, die nu terug moest trekken,
-om versterking af te wachten. Blücher liet zich echter door al deze
-aanvallen der Franschen niet weerhouden, om Wellington ter hulp te
-snellen.
-
-Enkele Fransche Regimenten, vreezende door de Pruisen in den rug
-aangevallen te worden, begonnen terug te trekken. Napoleon, bemerkende,
-dat hierdoor de aanval zijner troepen werd verzwakt, begreep, dat er
-een einde aan den strijd moest komen, waarom hij aan de Garde, die hij
-in reserve hield en die zoo menige overwinning bevochten had, beval,
-aan den strijd deel te nemen. Maarschalk Ney aan het hoofd van vier
-Bataljons der Jonge Garde, een linie Kurassiers en vier Batterijen
-viel nu van La Haye Sainte het Centrum der Bondgenooten aan. De
-Fransche ruiterij trok nu zich overal te zamen, terwijl d' Erlon een
-voorwaartsche beweging naar Papelotte maakte en Generaal Reille opnieuw
-Hougoumont aanviel.
-
-Het Centrum der Bondgenooten had reeds veel geleden, zoodat, toen Ney
-het met zijn versche troepen aanviel, het met zwaar verlies moest
-terugtrekken.
-
-De Prins van Oranje wilde dezen terugtocht voorkomen, snelde zonder
-geleide naar twee Bataljons Nassauers, teneinde dezen de Franschen te
-doen aanvallen en zoo mogelijk terug te dringen. Hij werd echter door
-een kogel in zijn linkerschouder getroffen, zoodat hij van het paard
-stortte. Hij poogde weder in het zadel te komen, doch door bloedverlies
-werd hij bewusteloos. Gelukkig snelden een paar Adjudanten toe, die den
-prins onder bedekking van eenige scherpschutters uit het strijdgewoel
-naar het hoofdkwartier voerden. Tengevolge hiervan moesten de Nassauers
-terugtrekken. Generaal Alten, die de Divisie aanvoerde, werd gewond,
-terwijl van de Brigade-generaals Hachess mede gewond werd en Ompteda
-sneuvelde. Zoo kwam het, dat de Fransche Garde meer en meer vorderingen
-maakte. Wellington beval nu Maitland met de Engelsche Garde de Franschen
-aan te vallen. Maitland bracht de Franschen daarop groote verliezen toe,
-doch Ney beval nu de overgebleven reserve van de Oude Garde de Jonge ter
-hulp te komen, waarop de Engelsche Garde teruggeslagen werd.
-
-Terwijl de toestand van Wellingtons leger uiterst hachelijk was, werd
-er krijgsmuziek gehoord van een naderend leger. Napoleon dacht, dat
-Grouchy's leger er aan kwam, want het was Fransche muziek, die er
-gespeeld werd. Tot zijne groote teleurstelling zag hij echter, dat
-het niet Grouchy was, maar _Blücher_, die naderde.
-
-Blücher, het krijgsgewoel overziende, zag, dat hij terstond moest
-ingrijpen, wilde hij een nederlaag van Wellington voorkomen. Met het
-bajonet op het geweer liet Blücher zonder verwijl in stormpas op het
-Fransche korps onder d' Erlon aanvallen, terwijl hij aan de Oostzijde
-van het slagveld een geweldig geschutvuur op den vijand liet openen.
-Het korps van d' Erlon sloeg op de vlucht naar de zijde van Papelotte.
-
-[Illustratie: GEBHARD LEBERECHT VON BLÜCHER.]
-
-Chassé had des middags den uitersten rechtervleugel laten oprukken,
-om het Centrum te versterken. Toen hij den aanval der Pruisen op de
-Fransche Garde zag, liet hij ook een zijner Brigaden met de Brigade
-van Maitland op den vijand aanvallen. Bovendien kwam het Pruisische
-legercorps onder Von Ziethen aan den linkervleugel Saksen-Weimar te
-hulp, waarop zes Regimenten ruiterij de Franschen in de flank aanvielen.
-Op bevel van Wellington werd er nu een algemeenen aanval op den vijand
-gedaan en wel met het verrassend gevolg, dat de Bondgenooten La Haye
-Sainte opnieuw veroverden en verder op La Belle Alliance aantrokken.
-Op alle punten werden nu de Franschen op de vlucht geslagen en eer nog
-de nacht gedaald was, was Wellington zeker van de overwinning en het
-Fransche leger zoozeer uit elkander geslagen, dat niet één verstrooid
-Bataljon meer bij elkander kon verzameld worden. En terwijl Napoleon
-door zijne legerhoofden van het slagveld werd gedragen, zetten zijne
-soldaten onafgebroken hun vlucht voort naar Beaumont en Philippeville.
-
-Bij La Belle Alliance ontmoetten na den slag Wellington en Blücher
-elkander en vol blijdschap over de schitterende overwinning, die zij
-behaald hadden, vielen de twee veldheeren elkander om den hals.
-Wellington keerde naar Waterloo terug, terwijl Blücher te Gemappes
-overnachtte en zijn voorhoede naar Frasnes trok.
-
-In den slag bij Waterloo verloren de Bondgenooten 24.600 man, waaronder
-3400 Nederlanders, terwijl aan de zijde der Franschen 18000 man
-gesneuveld waren, terwijl zij 7000 man als krijgsgevangenen in handen
-der Bondgenooten moesten laten, die bovendien 200 kanonnen, de geheele
-legertros en zelfs het reisrijtuig van Napoleon buit maakten.
-
-Wellington droeg aan Prins Frederik, die het opperbevel over de
-Nederlandsche troepen verkreeg, op, de vestingen aan de Westzijde der
-Sambre te nemen, terwijl Blücher zou trachten die aan de Oostzijde
-der Sambre te veroveren. Prins Frederik, hoewel toen nog slechts 18
-jaren oud, veroverde weldra Quesnoy en Condé!
-
-Den 22 Juni 1815 kwam Napoleon te Parijs als vluchteling aan, waar hij
-bij niemand ondersteuning vond.
-
-„Nog is het leger 80.000 man sterk; laten wij de overmoedigen straffen
-en de eer van Frankrijk herstellen!” „Ga,” zeide hij tot Generaal
-Becker, „ga naar het Voorloopig Bestuur en bied het uit mijn naam mijn
-krachten aan. Zeg, dat ik als eenvoudig generaal aan het hoofd der
-troepen, den hoon, Frankrijk aangedaan, wil wreken. Zeg, dat ik daarna
-het commando wil nederleggen, om te Malmaison een afgezonderd leven te
-leiden.”
-
-Zoo smeekt de Keizer, die anders gewoon is te bevelen. Te vergeefs was
-evenwel deze zending van Becker. Men wilde van Napoleons voorstel niets
-hooren. Van allen verlaten, begaf hij zich aan boord van een Engelsch
-oorlogsschip, de Bellerophon, zich zoo onder bescherming der Engelsche
-wetten stellende. Kapitein Maitland ontving en behandelde Napoleon als
-gast, ofschoon hij hem dadelijk als gevangene beschouwde. Men vergunde
-den vluchteling niet meer aan land te stappen. Den 31 Juli 1815 werd
-Napoleon op last der Mogendheden naar het eiland St. Helena verbannen,
-midden in den Atlantischen Oceaan, waar hij in Mei 1821 overleed,
-tengevolge van kanker in de maag.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXII.
-
-     Het vereenigd Koninkrijk.—Wij krijgen onze koloniën terug.
-
-
-Frankrijk, nu weder door de Mogendheden bezet, moest 700 millioen francs
-oorlogsschatting betalen, waarvan 60 millioen francs aan Nederland kwam.
-Bovendien moest Frankrijk de kosten dragen van het bezetten van 17
-vestingen, die zijn grenzen bewaken moesten. Nederland kreeg de steden
-Mariënburg en Philippeville en het Hertogdom Bouillon.
-
-Door de overwinning bij Waterloo was er een nieuwe band gehecht
-tusschen het Vorstenhuis van Oranje en de Nederlanders. De twee zonen
-van Koning Willem I toch hadden zich bij Quatre Bras en Waterloo hoogst
-verdienstelijk gemaakt en niet weinig er toe bijgedragen dat de zege
-werd behaald. En ook de koning had getoond in de ure des gevaars
-standvastig aan de zijde van zijn volk te staan en geen opofferingen
-te groot te achten voor de veiligheid en vrijheid zijner onderdanen.
-
-Daar het Weener Congres Nederland met België had vereenigd, moest de
-Grondwet van 1814 gewijzigd en in overeenstemming met de behoeften
-van het vereenigde Koninkrijk gebracht worden. Eene commissie voor
-een deel uit Belgen bestaande, hield zich met deze herziening bezig.
-Volgens deze herziene Grondwet zouden de Staten-Generaal uit twee Kamers
-bestaan. De Eerste Kamer zou bestaan uit leden van de aanzienlijkste
-en vermogendste klasse; de Tweede Kamer, waartoe Nederland en België
-ieder 55 leden kozen, moest de burger- en volksklasse vertegenwoordigen.
-De Koning behoefde niet meer den Hervormden godsdienst te belijden.
-De zetel der regeering zou beurtelings Brussel en 's-Gravenhage zijn.
-Om de 10 jaren zou er eene begrooting van de inkomsten en uitgaven
-van den Staat voor de volgende 10 jaren worden gemaakt. Het Onderwijs
-zou zich voortaan niet meer met de godsdienstige opleiding der jeugd
-hebben te bemoeien. Er zou vrijheid van drukpers zijn. De Tweede Kamer
-moest in het openbaar beraadslagen, opdat de kiezers, als lastgevers,
-konden oordeelen, hoe hunne lasthebbers zich van hun taak kweten. De
-regeering zou niet langer beschikking of inzage hebben met betrekking
-der godsdienstige inrichtingen, ook niet van die gezindheden, welke
-subsidie ontvangen.
-
-In Nederland werd deze Grondwet door een dubbele vergadering der
-Staten-Generaal met eenparige stemmen aangenomen; maar in België vond
-zij, vooral bij de geestelijkheid, grooten tegenstand, omdat volgens
-die Staatsregeling aan de Kerk niet den minsten invloed op den Staat
-gegeven werd. Evenwel verklaarde de Koning, dat de wet was aangenomen;
-waarop Willem I den 15 Sept. 1815 te Brussel plechtig als Koning werd
-ingehuldigd.
-
-Niettegenstaande die afkondiging bleven de bisschoppen in hun verzet
-volharden. Zij gaven een manifest in 't licht, waarin zij den eed op de
-nieuwe grondwet eene misdaad noemden, eene verklaring, welke door den
-paus bekrachtigd werd.
-
-Het Koninkrijk der Nederlanden, waarover Willem I nu den scepter
-voerde, bestond thans uit 17 provinciën, n.l. 1e. Noord-Brabant,
-2e. Zuid-Brabant, 3e. Limburg, 4e. Gelderland, 5e. Luik, 6e.
-Oost-Vlaanderen, 7e. West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,
-10e. Zeeland 11e. Namen, 12e. Antwerpen, 13e. Utrecht, 14e. Friesland,
-15e. Overijsel, 16e. Groningen, 17e. Drente.
-
-Het Groot-Hertogdom Luxemburg bleef zijne betrekking tot den Duitschen
-Bond behouden, hoewel het zijne afgevaardigden zond naar onze
-Staten-Generaal.
-
-Volgens het tractaat van 1814 moesten de Engelschen ons binnen
-zes maanden weer in het bezit stellen van onze O. en W. Indische
-bezittingen, doch ten gevolge van het vernieuwde optreden van Napoleon
-kon dit eerst in 1815 geschieden. Den 11 Nov. 1815 vertrok een smaldeel
-onder bevel van den Vice-Admiraal Van Braan naar West-Indië met de
-Gouverneurs aan boord van Suriname, Curaçao, St. Eustatius, Saba en
-St. Martin. Zonder tegenstreven gaven de Engelschen ons hier onze
-bezittingen terug.
-
-Tot Gouverneur-Generaal over O.-Indië werd benoemd Van der Capellen, die
-met de Commissarissen-Generaal Elout en Buyskes in het begin van 1816
-daarheen trok. De Engelsche Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet
-gezind, zoo maar voetstoots ons onze O. Indische bezittingen terug te
-geven. Hij zei, dat hij uit Londen daartoe geen bevelen ontvangen had.
-Eindelijk kreeg hij die bevelen en kwam O. Indië weer aan ons. Onze
-koloniën aldaar waren door het tyrannieke beheer van Daendels en door
-het Engelsche stelsel er niet op vooruit gegaan. Wij namen evenwel dat
-Engelsche stelsel toch over, natuurlijk met enkele wijzigingen. Na zes
-jaren ontvingen wij aan grondbelasting in O. Indië alleen reeds meer dan
-2.200.000 gld.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIII.
-
-     De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.—Opstanden op Sumatra
-     en Java.—Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
-     ontwikkeling en welvaart.—Ontevredenheid der Belgen.
-
-
-Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden had geen langer duur dan ruim 15
-jaren. De scheepvaart op de Middellandsche zee werd in dien tijd door de
-Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig gemaakt. Een Engelsche vloot
-evenwel, onder bevel van lLrd Exmouth, vereenigd met een Nederlandsch
-eskader onder den Vice-admiraal Van der Capellen, wist den 27 Augs. 1816
-den trotschen Dey van Algiers zoodanig tot rede te brengen, dat hij aan
-al de eischen der overwinnaars toegeven, ruim duizend Christenslaven in
-vrijheid stellen en beloven moest, zich voortaan van alle zeerooverijen
-te onthouden.
-
-In onze Oost-Indische bezittingen werd de vrede van tijd tot tijd
-verstoord. Zoo hadden aldaar twee hevige opstanden plaats, de eene in
-1821 op het eiland Sumatra, waar de Sultan van Palembang door den
-dapperen generaal-majoor De Kock verslagen en gevangen genomen werd en
-de andere van 1825 tot 1830 op het eiland Java, waar in 1830 het hoofd
-der muitelingen, Diepo Negro, insgelijks door onzen De Kock tot
-onderwerping werd gebracht.
-
-Vele waren intusschen de zegeningen, die het vereenigd Nederland
-gedurende een 15-jarigen vrede onder het weldadig bestuur van Willem
-I mocht genieten. In 1818 werd de _Maatschappij van Weldadigheid_
-opgericht, vooral door invloed van den luitenant-generaal Johannes van
-den Bosch. Deze Maatschappij stelde zich ten doel, om de heidegronden
-in Drente en Overijsel door bedelaars en behoeftigen te doen ontginnen,
-om daardoor de armoede te bestrijden. De _Koloniën van Weldadigheid_
-(Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelmina'soord), die daaruit sinds 1813
-ontstaan zijn, hebben uitgestrekte woeste velden in vruchtbaar land met
-welvarende bewoners veranderd.
-
-In 1824 kwam de _Handelmaatschappij_ tot stand, die zich ten doel
-stelde, als Agent der Regeering, de Indische voortbrengselen, die
-de inboorlingen van Ned. O.-Indië bij wijze van belasting voor ons
-Gouvernement moesten aankweeken, in ontvangst te nemen, over te voeren
-en in ons land te verkoopen. De Maatschappij begon met een kapitaal van
-twaalf millioen gulden, waarvan Koning Willem I het grootste deel had
-gestort.
-
-De Koning stelde in 1816 de _Orde van den Ned. Leeuw_ in, om de
-verdiensten van burgers en de _Militaire Willemsorde_ om die van
-krijgslieden te eeren.
-
-De _Ned. Bank_, die in 1814 tot stand kwam, had ten doel, de kooplieden
-spoedig en tegen niet te hooge rente aan geld te helpen. Nog steeds
-geniet deze Bank het volle vertrouwen van den handel. In 1820 werd ook
-in Nederland het metrieke stelsel van maten en gewichten ingevoerd,
-waardoor vele berekeningen werden gemakkelijk gemaakt.
-
-Door allerlei middelen zocht Willem I de welvaart van ons land te
-bevorderen. Zoo werden tijdens zijne regeering vele kanalen gegraven,
-b.v. in 1825 het Noord-Hollandsch kanaal, waardoor geladen zeeschepen
-onmiddellijk voor Amsterdam konden komen: verder het Voornsche- en
-Zederik-kanaal, de Zuid-Willemsvaart, waarmee in 1825 een begin werd
-gemaakt, enz. In Overijsel liet Baron van Dedem de Dedemsvaart graven,
-welke van Hasselt uit het geheele Noorden van Overijsel doorsnijdt.
-
-Ook voor het Onderwijs zorgde Willem I. Voor N. Nederland regelde
-hij het Hooger Onderwijs bij een besluit van 2 Aug. 1815 en voor Z.
-Nederland bij een besluit van 25 Sept. 1816. De Hoogescholen van Leiden,
-Utrecht, Groningen en Leuven kwamen nu tot een nieuw leven, terwijl te
-Gent en Luik mede academiën werden opgericht. De Hoogeschool te Franeker
-en Harderwijk werden Doorluchtige Scholen. Die te Franeker werd in 1843
-en die te Harderwijk reeds in 1817 opgeheven.
-
-Toen België met Nederland werd vereenigd, waren er in België haast
-geen lagere scholen. De koning bevorderde daarom in dat land het lager
-onderwijs zooveel mogelijk en richtte er een paar normaalscholen op
-ter opleiding van onderwijzers en stichtte er vele modelscholen, alles
-op kosten van den Staat. In 1816 regelde de vorst de organisatie der
-Protestantsche Kerkgenootschappen. Hierdoor werd echter later veel twist
-en verwarring in het leven geroepen. In Utrecht riep de regeering eene
-veeartsenijschool in het leven en te Seraing een groote en uitmuntende
-fabriek van machines. In 1818 schafte zij op Engelands voorbeeld de
-slavenhandel in onze koloniën af.
-
-In 1830 werd de reeds genoemde Johannes van den Bosch tot
-gouverneur-generaal benoemd. Deze voerde op Java het kultuurstelsel in,
-waardoor de regeering in staat werd gesteld, spoedig en vele Indische
-voortbrengselen te ontvangen en te gelde te maken. De Koning verhief Van
-den Bosch, die in 1833 in ons land wederkeerde en in 1844 stierf, in den
-Gravenstand.
-
-Tijdens België en Nederland één waren telde het vereenigd Koninkrijk
-zes millioen inwoners. Het Noorden bracht een herlevenden handel
-en winstbelovende koloniën aan en het Zuiden rijke steenkolen- en
-ijzermijnen, vele fabrieken en vruchtbare korenvelden. België vond in
-het Noorden eene markt voor zijne voortbrengselen en fabriekswezen en
-Nederland kon hout en ijzer voor zijne schepen uit het Zuiden bekomen.
-Toch konden op den duur die beide landen het niet met elkander vinden.
-Ze waren ruim twee eeuwen van elkander gescheiden geweest en in dien
-tijd waren de Belgen in taal en zeden meer de Franschen genaderd,
-terwijl wij ons meer zelfstandig hadden ontwikkeld.
-
-Bovendien was er tusschen de twee volken een groot verschil in
-godsdienst: de Belgen waren over het algemeen R. Katholiek en wij waren
-over het algemeen Protestantsch. Hierdoor en door zooveel meer ontstond
-er al spoedig een zekere wrijving tusschen het Noorden en het Zuiden.
-De Belgen meenden, dat hun land als een wingewest of toevoegsel van
-Nederland werd behandeld en wij waren niet bij machte hun deze gedachte
-te ontnemen. Zij vonden het onbillijk, dat bij het leger de meeste
-officieren Noord Nederlanders waren en dat de regeeringsstukken in
-het Hollandsch waren gesteld, daar in België de meeste bewoners
-Fransch spraken. Ook waren de Belgen ontevreden over het betalen van
-belasting voor het malen van graan en het slachten van vee, terwijl de
-geestelijkheid in Zuid-Nederland oordeelde, dat de R. Kath. Kerk slechts
-geduld werd, inplaats dat zij zooals men wenschte, de heerschende Kerk
-was.
-
-Bij besluit van 14 Juli 1825 werd te Leuven een _collegium
-philosophicum_ geopend. De jonge lieden, die geestelijke wilden worden,
-moesten nu hier studeeren en mochten niet meer de kleine Seminariën
-bezoeken. Hierdoor werden de Belgen ten zeerste verbitterd. De
-vrijzinnigen of liberalen vereenigden zich in 1828 met de ijverige R.
-Katholieken, om de regeering te bestrijden. De Koning hief nu in 1829 de
-verplichting op, om de lessen van het collegium bij te wonen, waardoor
-de inrichting weldra geen enkelen leerling meer had. Ook trok de vorst
-het besluit van 1819 in, waarbij de Hollandsche taal ook in de Vlaamsche
-provinciën van België voor de uitsluitend geldende in openbare
-aangelegenheden werd verklaard. Al deze verzoenende maatregelen mochten
-echter niet baten.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIV.
-
-     De Belgen staan tegen Willem I op.—Zelfopoffering van J. C. J.
-     van Speyk.—Tiendaagsche veldtocht.
-
-
-In Juli had er in Frankrijk weder eene omwenteling plaats, waardoor de
-Fransche Koning Karel X werd verdreven en vervangen werd door Lodewijk
-Filips. Deze gebeurtenis was voor de Belgen het sein tot den opstand.
-Den 26 Augs. 1830 ontstond er te Brussel bij het uitgaan van den
-schouwburg oproer, dat door de schandelijkste tooneelen van moord en
-plundering werd gekenmerkt.
-
-Willem I, diep getroffen op het vernemen dezer treurige gebeurtenis,
-zond terstond zijn beide zonen, den Prins van Oranje en Prins Frederik
-naar Brussel om, indien mogelijk, den opstand te dempen. Den 23 Sept.
-1830 deden zij een aanval op de Schaerbeeksche poort. De prinsen zagen
-zich echter genoodzaakt, met gevaar van hun leven, het oproerige Brussel
-weder te verlaten.
-
-Intusschen breidde de opstand in de Belgische steden zich meer en meer
-uit. Te Antwerpen werd den 27 Oct. 1830 den opstandelingen een gevoelige
-les gelezen. Baron Chassé toch bombardeerde het oproerige Antwerpen uit
-de naburige Citadel zoodanig dat de vijanden verplicht werden, al de
-voorwaarden aan te nemen, welke de grijze Chassé hun voorschreef en
-waarbij zij zich verbinden moesten, voortaan alle vijandelijkheden te
-staken. De Belgen schonden echter gedurig deze overeenkomst. Dit bleek
-onder anderen op den 5 Febr. 1831. De kanonneerboot No. 2, onder bevel
-van den dapperen luitenant J. C. J. van Speyk, was door een zwaren storm
-bij Antwerpen aan wal gedreven, waarop de Belgen zich eensklaps met een
-groote overmacht op het gestrande vaartuig wierpen en eischten, dat de
-bevelhebber zich zou overgeven. In plaats echter van aan dezen eisch te
-voldoen, snelt Van Speyk naar beneden, steekt den brand in het kruit en
-vliegt, als een tweede Klaassens, met vriend en vijand in de lucht.
-
-[Illustratie: DE AANVAL DER NEDERLANDSCHE TROEPEN OP DE SCHAERBEEKSCHE
-              POORT TE BRUSSEL.]
-
-Deze heldhaftige zelfopoffering bezielde de geheele natie met een
-heldenmoed, waarvan in den kort daarop volgenden tiendaagschen
-veldtocht de schoonste blijken gegeven werden.
-
-[Illustratie: J. C. J. VAN SPEYK.]
-
-De Belgen toch dreven hun ondankbaarheid zoover, dat zij het stamhuis
-van Oranje voor altijd van den troon uitsloten. Na langdurige
-beraadslagingen hadden zij prins Leopold van Saksen Coburg tot hun
-Koning verkozen. Willem I verklaarde echter, dat hij dien prins als
-zijn vijand beschouwde en gewapenderhand zijne rechten verdedigen zou.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ HASSELT.]
-
-Daarop stelde zich ons leger den 2 Aug. 1831 in beweging, onder
-aanvoering van den Prins van Oranje en Prins Frederik en reeds op den 3
-Aug. werd Turnhout ingenomen. Daarna werden achtereenvolgens bij Diest,
-Bheringen, Hasselt en Bautersem slagen geleverd, waarbij de Belgen
-overal de nederlaag leden en schandelijk vluchten moesten. Nu zette het
-zegevierende leger zijn tocht naar Leuven voort. Het was op den weg
-derwaarts, dat het paard van den Prins van Oranje, door een kogel
-getroffen, dood ter aarde stortte. Hierop werden de Belgen, met prins
-Leopold aan hun hoofd, zoodanig geslagen, dat alles verloren was, en
-het Nederlandsche leger den 13 Aug. Leuven zegevierend binnentrok.
-Na deze overwinning werd ons dapper leger eensklaps in zijn verdere
-ondernemingen gestuit, daar, op verzoek van prins Leopold, een Fransch
-leger van 50.000 man, onder den maarschalk Gerard, de Belgen te hulp
-snelde. De Engelsche gezant Sir Robert verscheen in het hoofdkwartier
-van den Prins om aan dezen dit bekend te maken. Deze Fransche hulp, door
-Engeland dus goedgekeurd, stelde onze moedige krijgslieden zeer te leur,
-daar zij op het punt stonden, ook België's hoofdstad in te nemen. Onze
-moedige veldheer, de hertog van Saksen-Weimar, was reeds met zijne
-dapperen Leuven voorbij gesneld en den weg naar Brussel ingeslagen,
-alles voor zich doende vluchten,—toen een renbode, door den Prins van
-Oranje afgezonden, hem den last gaf, van verdere vervolging af te zien.
-Groot was zijn spijt, doch hij moest terugtrekken, daar de prins van
-zijn vader bevel ontvangen had, geen strijd met de Franschen aan te
-vangen. Dit toch had aanleiding kunnen geven tot een Europeeschen
-oorlog. Zoo eindigde de tiendaagsche veldtocht, die altijd in onze
-geschiedenis een eervolle plaats bekleeden zal.
-
-Uit de kanonnen, die men in den tiendaagschen veldtocht veroverd had,
-werden metalen kruisen gemaakt, die den soldaten als eereteeken werden
-uitgereikt. Met een lintje op de borst vastgehecht, waren die kruisen
-voor de oud-strijders een sieraad, dat ze niet voor goud zouden willen
-geruild hebben.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXV.
-
-     Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.—De Franschen
-     bombardeeren Antwerpen's Citadel.—Willem I teekent in 1839 de 34
-     artikelen.—Het Reveil.
-
-
-In Londen werd in dezen tijd een vergadering (Conferentie) van
-gevolmachtigden der vijf groote mogendheden (Frankrijk, Engeland,
-Rusland, Oostenrijk en Pruisen) gehouden. Deze bood thans een traktaat
-van scheiding, bestaande uit 24 artikelen, aan, dat door België
-aangenomen, doch door onzen Koning, evenals een vroeger uit 18 artikelen
-bestaand traktaat, geweigerd werd. Toen Engeland en Frankrijk zagen,
-dat onze Koning in zijne weigering bleef volharden, kwamen zij in 1832
-overeen, het genoemde traktaat door dwangmiddelen ten uitvoer te leggen.
-Dientengevolge werd, tegen alle recht, beslag (_embargo_) op onze
-schepen gelegd, terwijl te gelijkertijd een Fransch leger van 70.000 man
-in België rukte, om het kasteel bij Antwerpen in bezit te nemen. De
-dappere Chassé bleef evenwel de overgave volstandig weigeren. En nu had
-er gedurende 24 dagen een bombardement plaats, zooals er wellicht nooit
-een aanschouwd werd. De Citadel was in de gedaante van een vijfhoek
-voortreffelijk aangelegd. Eene afdeeling kanonneerbooten, onder Schout
-bij nacht Koopman, belemmerde de Franschen aan de rivierzijde. Hoewel
-steeds uit 14 batterijen een regen van kogels, bommen en houwitsers op
-het kasteel neerplofte, waren de Franschen, die ten hoogste op 10
-dagen wederstand gerekend hadden, na verloop van dien tijd nog niets
-gevorderd. Eerst toen na 25 dagen beleg, van 30 Nov. tot 24 Dec., de
-sterkte als tot een puinhoop was geschoten, de bomvrije gebouwen
-vernield, de waterputten ingestort waren en een bres, 33 Meter breed, de
-gracht had gevuld, bood Chassé de ontruiming aan. Omdat echter Gerard
-ook nog de overgave van een paar andere forten eischte, waaraan Chassé
-niet kon voldoen, moest de bezetting krijgsgevangen blijven. Koopman
-verbrandde zijne vaartuigen liever, dan dat hij ze overgaf. Zulk een
-standvastige moed boezemde zelfs den Franschen zoo groote hoogachting
-voor onze krijgslieden in, dat zij die bij elke voorkomende gelegenheid
-betuigden.
-
-Na de vermeestering van de Citadel, welke den Franschen volgens hunne
-eigene opgave 3700 dooden en 8000 gewonden gekost heeft, werd den 21
-Mei 1833 te Londen eene overeenkomst getroffen, waarbij het embargo
-opgeheven en onze krijgsgevangenen in Frankrijk vrijheid gegeven werd
-naar hun vaderland terug te keeren, waar zij onder luide toejuichingen
-verwelkomd werden. Ofschoon na deze laatste gebeurtenis alle
-vijandelijkheden tusschen ons land en België een einde namen, bleven
-echter de bestaande geschillen tot in 1839 voortduren, wanneer het
-bovengenoemde tractaat van scheiding door Willem I aangenomen en de
-vrede tusschen Nederland en België hersteld werd.
-
-Door dezen strijd met België was ons land diep in schulden geraakt, die
-2200 millioen gulden bedroegen, waarvan 40 millioen gulden rente betaald
-moest worden.
-
-[Illustratie: RUÏNE VAN DE KERK EN HET HUIS VAN CHASSÉ, IN DEN CITADEL
-              VAN ANTWERPEN.]
-
-Ongeloof en revolutie kregen in dezen tijd hoe langer hoe meer invloed
-op ons volk. Gelukkig werd er in ons vaderland een geestelijke opwekking
-bespeurd, het _reveil_ geheeten en mochten wij onder ons volk vele
-helden des geloofs zien optreden, als de dichters Bilderdijk en Da
-Costa, verder Groen van Prinsterer, Capadose en zoo velen meer. Vol
-geestdrift zong Da Costa:
-
-    „Zij zullen het niet hebben,
-        Ons oude Nederland!
-    Het bleef bij alle ellenden
-        Gods en der Vaad'ren pand!
-    Zij zullen het niet hebben,
-        De goden van den tijd!
-    Niet om hun erf te wezen,
-        Heeft God het ons bevrijd.
-
-    Met al hun schoone woorden,
-        Met al hun stout geschreeuw,
-    Zij zullen het niet hebben,
-        De Goden dezer eeuw.
-    Tenzij het woord des Zwijgers
-        Moedwillig werd verzaakt:
-    'k Heb met den Heer der Heeren
-        Een vast verbond gemaakt”.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVI.
-
-     Willem I doet afstand van de regeering.—Zijn zoon Willem II
-     volgt hem op.—Vrijwillige geldleening onder den Minister Van
-     Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en Groen van Prinsterer.
-
-
-Na den vrede met België verlangde ook Koning Willem I naar rust. De
-groote en moeilijke staatszorgen, voornamelijk gedurende den Belgischen
-opstand getorst en tamelijk hooge ouderdom, deden den vorst die rust als
-gewenscht voorkomen. In 1840 nam hij dan ook het besluit, om ten behoeve
-van zijnen dapperen oudsten zoon, afstand van de kroon te doen. Deze
-vrijwillige afstand had plaats den 8 Oct. 1840. Op dienzelfden dag werd
-de Prins van Oranje, onder den naam van Willem II, tot Koning der
-Nederlanden uitgeroepen.
-
-Alom mocht Willem II de ondubbelzinnigste blijken van vreugde bij de
-ingezetenen wegens zijne troonbeklimming ontvangen. Niet lang echter
-mocht zijn vader, die bij het nederleggen van de kroon den titel van
-graaf van Nassau aangenomen had, de rust zijns ouderdoms smaken. Den 12
-Dec. 1843 werd hij te Berlijn door een beroerte plotseling uit het leven
-weggerukt, in den ouderdom van 71 jaar. Zijn stoffelijk overschot, over
-zee naar het vaderland vervoerd, werd door zijn doorluchtige zonen
-en kleinzonen den 2 Jan. 1844 met alle eer en plechtigheid in het
-vorstelijk familiegraf te Delft ter aarde besteld.
-
-Willem II, die als prins de Nederlanders tweemaal ter overwinning
-had geleid, heeft slechts negen jaar mogen regeeren. Onder zijn
-bewind begonnen de goede gevolgen, die de scheiding van België voor
-onzen handel en zeevaart had, meer en meer te blijken. Ze werden
-bevorderd door de opheffing der acte van Navigatie in Engeland
-en vrijere scheepvaartwetten, die bij ons daarop volgden. De
-winstgevende vrachtvaart herleefde en de toenemende vraag naar onze
-grondvoortbrengselen opende ook voor den landbouw een tijdperk van
-ongekende welvaart.
-
-Den 28 Nov. 1840 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam ingehuldigd, begon
-Willem II onder geen gunstige omstandigheden de regeering. De langdurige
-oorlog met België deed het land onder den last der Staatsschuld zuchten,
-terwijl de bestaande instellingen velen niet naar den zin waren. Nadat
-reeds twee wetsontwerpen ter verbetering van 's lands geldmiddelen waren
-afgekeurd, werd er in 1843 door den minister Van Hall een gedwongen
-heffing op het inkomen van ieder burger voorgesteld, waarvan men zich
-echter bevrijden kon door eene vrijwillige geldleening van 127 millioen
-gulden tegen 3 % rente. Niemand dacht, dat deze leening zou tot stand
-komen. Doch nu bleek het ook, hoezeer de natie aan haar Koning gehecht
-was. Den 6 Maart 1844 was een ware feestdag, want het genoemde kapitaal
-werd op weinig na volteekend; ieder, die iets had bij te dragen, nam
-er deel in, terwijl het ontbrekende door den Koning uit eigen middelen
-grootmoedig werd aangevuld. Door dit nationaal offer kreeg de regeering
-nu de handen ruim en werd zij weldra in staat gesteld, om orde en
-verbetering in de geldmiddelen van den Staat te brengen.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM II EN ZIJNE GEMALIN ANNA PAULONA MET HUNNE
-              KINDEREN.]
-
-Een treurige en onvoorziene ramp deed zich in 1846 zoo hier als elders
-gevoelen, n.l. een vreeselijke ziekte onder de aardappelen, waardoor
-de prijzen der andere levensmiddelen aanmerkelijk stegen. Op sommige
-plaatsen in ons vaderland, vooral in Friesland en Groningen werd
-hierdoor veel beweging en opschudding veroorzaakt. In weerwil van de
-leniging der armoede door de Nederlandsche weldadigheid nam door dit
-alles de landverhuizing naar Noord-Amerika, vooral in navolging van
-Duitschland, hier zeer toe.
-
-In Frankrijk brak in 1848 een nieuwe omwenteling uit. Lodewijk Filips,
-sedert 1830 Koning der Franschen, moest evenals zijn voorganger Karel X,
-den Franschen troon verlaten. De vrijheidskoorts, in Frankrijk begonnen,
-verspreidde zich weldra door bijna geheel Europa. In alle Duitsche
-Staten, in Oostenrijk, Pruisen, ook in Napels, Rome, Lombardije en
-Denemarken stond het volk tegen zijn wettigen souverein op, hetgeen van
-ontzettende moordtooneelen vergezeld ging. Hier te lande bleef het volk
-rustig, hoewel er het nadeel der naburige ongeregeldheden diep gevoeld
-werd door vele handelshuizen, die groote verliezen leden. Doch ook hier
-lieten de kreten om herziening der grondwet zich al luider hooren. De
-ministers zagen echter geen gevaar en bleven even lauw op den weg ter
-verbetering als vroeger. Toen was het Willem II, die met krachtige
-hand op eens de donkere toekomst in een helderen en blijden dag deed
-verkeeren. Zonder langer op zijne ministers te wachten deed hij zelf
-in Maart 1848 het volk de toezegging, dat de verlangde verbeteringen
-in de grondwet met milde hand zouden geschonken worden. Luid werd deze
-handelwijze des Konings geprezen. En terwijl in andere landen door
-oproer en geweld de hervormingen werden afgeperst, kwam in ons land
-de grondwetsherziening door samenwerking van vorst en volk tot stand.
-Toch moet erkend worden, dat alle veranderingen, die hier werden
-ingevoerd, nog geen verbeteringen waren, daar ze grootendeels in het
-revolutiebeginsel waren geworteld. De geest der eeuw, waar Da Costa zoo
-vol geestdrift tegen getuigde, werd ook hier telkens machtiger. Het
-ongeloof zat bij ons op den troon en aan het geloof werd ook zelfs het
-bescheidenste plaatsje misgund. Scholen _zonder_ den Bijbel werden b.v.
-rijkelijk met staatsgeld ondersteund.
-
-De Grondwet van 1848 behelsde o.a. de volgende bepalingen:
-
-De Kroon is erfelijk, zoowel in de mannelijke als in de vrouwelijke
-linie van het Huis Oranje. De Koning heeft de uitvoerende macht en deelt
-de wetgevende macht met de Staten-Generaal. Hij heeft het opperbevel
-over de land- en de zeemacht en het opperbestuur der koloniën. Hij
-benoemt de ministers, die voor de daden der regeering verantwoording
-verschuldigd zijn aan de natie. De Staten-Generaal vertegenwoordigen
-het geheele volk. Zij bestaan uit een Eerste en Tweede Kamer. De leden
-der Eerste Kamer worden door de provinciale Staten benoemd uit de in
-de directe belastingen hoogst aangeslagenen. De leden der Tweede Kamer
-worden rechtstreeks door de burgers gekozen, die meerderjarig zijn en
-aan zekere vereischten moeten voldoen. Zij hebben zitting voor vier
-jaren. De Staatswetten worden namens den Koning door de ministers
-aan de leden der Tweede Kamer voorgelegd. Deze hebben het recht
-van _amendement_, d. w. z. zij mogen veranderingen in deze wetten
-voorstellen; het recht van _initiatief_, d. w. z. zij mogen zelf een
-wet voorstellen en het recht van interpellatie, d. w. z. zij mogen
-inlichtingen aan een minister vragen omtrent diens handelingen en
-gebeurtenissen, die in zijn departement zijn voorgevallen. De Eerste
-Kamer heeft niet het recht van amendement, en moet alzoo de wet, gelijk
-die aangeboden is, bij meerderheid van stemmen aannemen of verwerpen.
-Wordt eene door de Tweede Kamer aangenomen wet ook door de Eerste Kamer
-aangenomen, dan wordt die wet den Koning ter onderteekening aangeboden,
-maar verkrijgt nog geen kracht van uitvoering, voordat de minister,
-onder wiens departement de wet behoort, haar mede onderteekend heeft.
-Zoo is ook geen Koninklijk Besluit geldig zonder zulk een ministeriëele
-medeonderteekening (het _Contre-Seign_). Hierdoor wordt de minister
-_verantwoordelijk_.
-
-Alle ingezetenen van ons land hebben het recht van _petitie_, d.i. om
-zich schriftelijk met verzoeken te zamen of afzonderlijk te wenden tot
-de bevoegde macht. In Nederland bestaat vrijheid van godsdienst.
-
-De staatsman J. R. Thorbecke had een belangrijk aandeel in de
-samenstelling der nieuwe Grondwet en wilde daardoor onzen staat
-verheffen „tot een vrij volk met een vrije regeering.” Omdat hij hierbij
-echter te veel van de beginselen der revolutie uitging, werd hij steeds
-bestreden door den uitnemenden Staatsman en historieschrijver Mr. G.
-Groen v. Prinsterer. Thorbecke is driemaal 't hoofd van 't ministerie
-geweest, te zamen acht jaar lang. Hij overleed in 1872, terwijl Groen
-van Prinsterer in 1876 van ons werd weggenomen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVII.
-
-     Koning Willem III.—Onze Koloniën.
-
-
-In 1848 werd het tweede eeuwfeest van den Munsterschen vrede met luister
-gevierd o.a. door de onthulling van het standbeeld van den grooten
-grondlegger der Nederlandsche vrijheid, Prins Willem I, op het Plein te
-'s-Gravenhage.
-
-De regeering van Willem II was kort. In het begin van 1849 begaf de
-vorst zich naar Tilburg, waar hij vele goederen bezat. Aldaar werd hij
-door hevige koortsen aangetast, die na weinige dagen reeds een einde
-aan zijn leven maakten, den 17 Maart 1849. Hij had slechts den ouderdom
-van 56 jaren bereikt. Onder de algemeene droefheid des volks werd het
-stoffelijk overschot van den held van Waterloo te Delft met meer dan
-vorstelijke pracht ter aarde besteld. Weinige jaren daarna werd ter
-eere van Willem II te 's-Gravenhage een standbeeld opgericht. De Prins
-van Oranje bevond zich juist in het Noorden van Engeland, toen de
-noodlottige tijding van den dood zijns vaders hem bericht werd. Na
-weinige dagen keerde hij in het vaderland terug en aanvaardde hij
-weldra, onder den naam van Willem III, de regeering en werd kort daarna
-den 12 Mei 1849 te Amsterdam in de Nieuwe kerk plechtig als zoodanig
-gehuldigd. Van het overlijden van Willem II en de troonsbestijging van
-Willem III zong de dichter:
-
-    „Daar zonk hij neder op zijn sponde,
-    Daar gaf hij worst'lensmoe den geest;
-    Zij God almachtig in die stonde
-    Zijn Herder en zijn Licht geweest!
-    De doodsklok dreunt, heel Neerland weent
-    En om het Delfsche grafgesteent
-    Pleegt het den Tweeden Willem rouw,
-    Zweert het den Derden Willem trouw.”
-
-De landbouw, die zenuw van den Staat, heeft door de bijzondere zorgen
-van Willem III een mate van bloei en welvaart bereikt, die hij nooit te
-voren gekend heeft. Daarmede staat tevens in verband de droogmaking van
-het Haarlemmermeer, welke mede onder het bestuur van Willem III in 1853
-haar beslag kreeg en waar thans het oog met welgevallen rust op die
-duizenden vruchtbare akkers, waar vroeger niets anders dan de golven van
-een verslindend meer aanschouwd werden.
-
-In de Tweede Kamer drong vooral de predikant Van Hoëvell, die in Twente
-tot lid dier Kamer gekozen was, op afschaffing der slavernij in onze
-Overzeesche gewesten aan. In 1863 bereikte hij zijn doel. 120 millioen
-gulden heeft onze regeering besteed, om in West-Indië een einde te maken
-aan dien schandelijken toestand.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM III EN ZIJN GEMALIN, KONINGIN SOPHIE, MET
-              HUN KINDEREN.]
-
-Onze bezittingen op de Westkust van Afrika stonden wij in 1872 af aan
-Engeland. Wij hadden de goede gezindheid der Britsche regeering noodig,
-om in Oost-Indië met kracht op te kunnen treden. Bij traktaat van 1824
-had Engeland zich verbonden, om onze handelingen op de O.-Indische
-eilanden niet te bemoeilijken op voorwaarde, dat wij de zeerooverij in
-de Indische wateren zouden keeren. Daarenboven bestond er bij onze
-Indische ambtenaren een streven, om ons gezag steeds verder uit te
-breiden. Zoo was na twee vergeefsche pogingen het eiland Bali door
-generaal Michiels in 1849 onderworpen, het rijk Boni ('t Zuidelijk
-deel van Celébes) cijnsbaar gemaakt door van Swieten in 1860, oorlog
-tegen Japan gevoerd en slag geleverd in de Straat van Simonaski en
-langzamerhand de geheele kuststreek van het groote en vruchtbare eiland
-Sumatra in ons bezit gekomen, behalve het noordelijkste deel, Atjeh.
-Dit rijk bemoeilijkte door zeerooverij den toegang tot de Straat van
-Malakka, bij welker veiligheid de Engelschen groot belang hebben. De
-Sultan tartte ons, door de winstgevende tabakscultuur in het aan Atjeh
-schatplichtige Deli te belemmeren en weigerde aan onzen eisch, het
-beletten der zeerooverij, te voldoen. Hierop verklaarde ons Indisch
-gouvernement hem den oorlog en hoewel Engeland door een verdrag
-verplicht was, Atjeh in den oorlog bij te staan, hield het zich onzijdig
-op grond van bovengenoemd tractaat van 1824. De oorlog begon in 1873.
-Het paleis van den Sultan (de Kraton Kotta-radja) werd veroverd door
-generaal Van Swieten. In 1879 had Generaal Van der Heyden Atjeh in
-zoover onderworpen, dat de gansche kustlijn in ons bezit was.
-
-Sedert 1848 is door het vinden van ontzaglijke hoeveelheden goud en
-zilver de waarde dezer edele metalen, die alleen van hunne zeldzaamheid
-afhangt, zeer verminderd. Men drukt dit alles uit door te zeggen, dat
-alles _duurder_ geworden is. Zeker moet men thans een dubbel gewicht aan
-goud en zilver voor huis of grond of voedsel betalen, omdat sedert 1848
-de voorraad geld, die onder de beschaafde natiën in omloop is, zoo
-toeneemt.
-
-Meer nog echter dan aan zilver en goud heeft ons volk behoefte aan de
-vreeze des Heeren. De H. Schrift toch zegt:
-
-„_Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid en alle deze
-dingen zullen u toegeworpen worden_”.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVIII.
-
-     Zeden en toestanden in de 19e eeuw.—Belangrijke Waterwerken.—De
-     Overstrooming van 1861.
-
-
-De 19e eeuw is in vele opzichten een eeuw van verlichting en vooruitgang
-geweest. In het begin dier eeuw waren de steden nog vestingen. Ze waren
-door grachten, wallen en muren omringd. Wilde men er binnen komen, dan
-moest men eene brug over en eene poort door gaan. De voornaamste straten
-werden des avonds door lantaarns die aan dwars over de straten gespannen
-touwen waren opgehangen, slechts spaarzaam verlicht. De achterbuurten
-moesten dit voorrecht geheel missen.
-
-Van de meeste steden zijn thans de wallen geslecht en in sierlijke
-plantsoenen herschapen. De muren zijn afgebroken en zelfs vele grachten
-gedempt. De straten worden des avonds door gaslantaarns helder verlicht.
-Meer en meer treft men zelfs electrische verlichting aan.
-
-Ook in de huizen is veel veranderd. In plaats van het haardvuur van
-vroeger, vindt men er nu overal kachels, waarin men steenkolen, cokes,
-en turf stookt. Gebruikte men eerst steenen kachels, thans zijn ze alle
-van ijzer. De woningen worden niet meer door kandelaars met brandende
-vetkaarsen of door walmende met raapolie gevulde tuitlampjes verlicht,
-maar door gas- of petroleumlampen, of hebben zelfs electrische
-verlichting.
-
-In het begin der 19e eeuw waren de dilligence of postwagen en de
-trekschuit de meest gebruikte vervoermiddelen. De dilligence was een
-groote koets, waarvan de wagenbak niet op veeren, maar op sterke riemen
-rustte. Bovenop werden gewoonlijk de pakken en kisten der reizigers
-geladen. De trekschuiten gingen geregeld van de eene plaats naar de
-andere en werden door een paard getrokken.
-
-[Illustratie: DE EERSTE STOOMBOOT OP HET Y VOOR AMSTERDAM.]
-
-De postwagen vervoerde niet alleen brieven, maar nam ook wel personen en
-goederen mee. Voorop zat de postiljon, die op zijn horen blies, als de
-wagen voor het kantoor van den postmeester moest stilhouden. Postzegels
-werden nog niet gebruikt. Wie een brief ontving, moest er steeds vracht
-voor betalen. De postmeester ontving een vast salaris. Hij moest de
-gelden, voor het brievenvervoer gebeurd, in 's rijks kas storten.
-
-Onder Koning Willem I werden straat- en grintwegen aangelegd. Klei-,
-zand- en veenwegen, die bij regenachtig weer erg modderig waren,
-verbonden echter verreweg de meeste plaatsen.
-
-In het begin der 19e eeuw droeg men nog veel kleeren van eigen geweefde
-wollen of linnen stoffen. Het degelijke duffel of laken was als
-kleedingsstof zeer in eere. In de meeste huizen vond men een spinnewiel,
-waarmee in den wintertijd de wol der schapen of de draden van het door
-de landlieden zelf verbouwde vlas tot garen werden verwerkt. De winkels
-in de steden waren nog niet versierd met hooge en breede spiegelruiten.
-Waterleidingen zoowel als watertorens waren nog onbekend.
-
-Een verblijdend verschijnsel is het aantal uitvindingen, vooral op het
-gebied van stoom en electriciteit in de 19e eeuw. In 1824 verscheen
-de eerste stoomboot voor Amsterdam en nu doorkruisen vele honderden
-zulke booten de binnenwateren en de snel in aantal toenemende kanalen
-van ons land. In 1839 reed de eerste spoortrein van Amsterdam naar
-Haarlem; nu is ons land met een uitgebreid net van spoorwegen overdekt en
-reusachtige spoorbruggen gebouwd. Hierdoor en door goedkoope tramlijnen
-is het mogelijk geworden, uit alle plaatsen van eenig belang in ons land
-op éénen dag, b.v. naar Amsterdam en Utrecht te reizen.
-
-[Illustratie: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR ROTTERDAM IN 1813.]
-
-Ook het postwezen heeft in de laatste jaren een hooge vlucht genomen.
-In 1870 werd het uniformport ingevoerd en van toen af is door de
-invoering van postzegels, briefkaarten, postpakketten en postspaarbanken
-de post een ware zegen voor ons volk geworden. In 1851 werd de
-Rijkstelegraafdienst ingesteld en nu kan een ieder voor weinige centen
-in enkele oogenblikken door het geheele land berichten verzonden
-krijgen.
-
-Tal van machines zijn uitgevonden, waardoor men veel sneller en vaak
-veel netter kan werken dan weleer. Wat vroeger door menschenhanden werd
-verricht, en heel veel, dat men toen niet kon doen, wordt thans door
-middel van machines uitgevoerd. Sedert de stoom in gebruik gekomen is,
-zijn in vele steden fabrieken gebouwd. Vooral Twente en de Meyery van
-den Bosch in N. Brabant zijn fabrieksdistricten.
-
-Door de telefoondraden zijn vele huizen en de steden met elkander
-verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat menschen, die ver van elkander
-af wonen, in hunne woningen met elkander spreken.
-
-De zware omnibussen van vroeger zijn meestal alle door de trams en
-auto's verdrongen. En het rijwiel of de fiets doet meer en meer als
-vervoermiddel dienst. Zelfs de vliegmachine en het luchtschip worden
-middelen van vervoer.
-
-Wat den landbouw betreft, de landbouwers en veehouders brengen meest
-hun melk naar zuivelfabrieken, waar men door middel van machines op
-uitnemende wijze boter en kaas uit de melk weet te halen. En waar men
-vroeger alleen stalmest en straatvuil voor bemesting bezigde, daar koopt
-men tegenwoordig vele balen kunstmest aan, om die over het land te
-strooien.
-
-[Illustratie: OPENING VAN DE EERSTE HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG 20
-              SEPT. 1839.]
-
-Werd van 1848 tot 1853 het Haarlemmermeer drooggemaakt, waardoor 15.000
-H.A. grond op de golven werd veroverd, van 1863 tot 1876 is het IJ voor
-Amsterdam vervangen door een kanaal, dwars door de duinen heen, met
-zeesluizen, havenhoofden en lichttorens ver in zee, waardoor de zwaarst
-beladen Oceaanbooten, die 9 Meter diepgang hebben, aan de Handelskade
-te Amsterdam kunnen komen. Zoo ook is een nieuwe waterweg door den
-Hoek van Holland naar Rotterdam gegraven, en Vlissingen tot een haven
-gemaakt voor het wereldverkeer. De droogmaking van de Zuiderzee behoort
-niet meer tot de onmogelijkheden. In 1883 werd te Amsterdam eene
-wereldtentoonstelling gehouden, zooals er voor dien tijd nog slechts
-te Londen, Parijs, Weenen en Philadelphia gehouden waren.
-
-Bij dit alles verkeerde ons land in een gunstigen toestand. Door een
-verstandig en zuinig beheer werd er sedert vele jaren veel meer door
-de schatkist ontvangen, dan de uitgaven bedroegen, waardoor er zooveel
-van 's Rijks schulden kon worden afgelost, dat wij in 1860 jaarlijks 9
-millioen gulden minder rente behoefden te betalen dan tijdens de leening
-van Van Hall in 1844.
-
-Toch troffen ook rampen ons land. Pas was 1861 aangevangen, of de
-treurmare werd vernomen, dat ten gevolge van zwaren ijsgang een
-geweldige overstrooming in het land tusschen Maas en Waal, evenals in
-den Bommelerwaard geheele dorpen en velden als in een zee veranderd had,
-waardoor duizenden menschen huis en have ontvluchtten en op de daken
-en hooge gebouwen of elders een veilige toevlucht zoeken moesten. Tot
-overmaat van ramp had dit plaats gedurende een fellen vorst in het
-midden der maand Januari, waardoor de ongelukkigen verkleumd van koude
-en gekweld door den honger, niet dan een akeligen dood voor oogen
-hadden, te meer, daar de vloed door de van boven telkens aandrijvende
-ijsschotsen gestadig klom.
-
-[Illustratie: HET EERSTE RIJWIEL.]
-
-Was de nood groot, niet minder groot was de algemeene deelneming. Koning
-Willem III was één der eersten, die zich naar de plaats des onheils
-begaf. Overal nam hij de doeltreffendste maatregelen, om de ongelukkigen
-te redden en een veilig dak te bezorgen. Veertien dagen bracht Z. M.
-onder rustelooze inspanning en verachting van zijn eigen leven onder
-deze ongelukkigen door en rustte niet, voor dat allen huisvesting en
-doelmatige verzorging gevonden hadden. Toen eerst verliet de Koning
-een oord vanwaar hem dankbare zegenbeden eener geredde menigte naar
-de residentie volgden. Als in triumf werd de vorst te 's-Gravenhage
-ingehaald. Ja, de geestdrift van het volk was wellicht grooter en
-inniger, dan dat de vorst uit een beslissenden veldslag als overwinnaar
-ware wedergekeerd.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIX.
-
-     Dood van Koning Willem III.—Regentschap van Koningin
-     Emma.—Expeditie naar Lombok.—Troonsbestijging en huwelijk
-     van Koningin Wilhelmina.—Geboorte van prinses Juliana.
-
-
-Koning Willem III heeft ruim 40 jaar mogen regeeren. Zondag 23 Nov. 1890
-overleed hij op het paleis het Loo. In Juni 1839 was hij gehuwd met
-prinses Sophia Mathilde Wilhelmina van Wurtemburg, die den 3 Juni 1877
-stierf. Nog meermalen zou de vorst in rouw worden gedompeld. Zoo moest
-hij in 1879 door den dood verliezen zijn broeder prins Hendrik en zijn
-oudsten zoon, onzen Kroonprins Willem; in 1881 zijn oom, prins Frederik
-en in 1884 zijn laatsten zoon, prins Alexander. Zoo was dan Willem III
-eindelijk de eenige, de laatste mannelijke spruit van 't oude Huis
-Oranje-Nassau. Hoe droef moet het hem bij die gedachte te moede zijn
-geweest. Gelukkig schonk de Heere God hem een rijke vertroosting in
-zijn tweede gemalin, prinses Adelheid Emma Wilhelmina Theresia van
-Waldeck-Pyrmont, met wie hij den 7 Jan. 1879 in het huwelijk trad. Uit
-dit huwelijk werd hem den 31 Aug. 1880 eene dochter geboren, prinses
-Wilhelmina Helena Maria Paulina. „En eerlang werd zij gedoopt in den
-naam des Drieëenigen Gods. Ook aan haar werden beteekend en verzegeld
-al de beloften van het verbond der genade, welke de God des verbonds
-schenkt aan arme zondaars en zondaressen, om 't even, of zij in een
-paleis wonen of in een krot.” Slechts een tiental jaren mocht het kleine
-prinsesje zich in haar vader verheugen. Willem III toch overleed, gelijk
-wij zeiden, den 23 Nov. 1890 en werd te Delft begraven. En de grijze
-hofprediker Van Koetsveld mocht met recht bij de geopende groeve
-spreken: „Zoo is dan ons Koningshuis uitgestorven, maar Gode zij dank,
-niet geheel! Wat in een hoogeren zin de profeet van Davids huis zeide:
-„Een rijske zal voortkomen uit den afgehouwen tronk en een scheut uit
-zijne wortelen zal vrucht dragen,” is ook op ons vorstenhuis van
-toepassing.
-
-[Illustratie: H. M. KONINGIN EMMA.]
-
-„Ons blijft de jeugdige Koningin, als prinses reeds de oogappel van ons
-volk, dat nu met dubbelen nadruk bidt: „O God, bescherm, bewaar en leid
-haar aan de hand eener vrome en wijze moeder; dat eens de spruit een
-boom worde als vroeger.””
-
-Willem III werd opgevolgd door zijne dochter, Koningin Wilhelmina, onder
-regentschap van hare moeder, Koningin Emma. Het regentschap duurde acht
-jaren en was voor Nederland een tijd van vrede en welvaart. In 1894 was
-echter eene expeditie naar Lombok noodzakelijk, om de Sassaks tegen de
-Baliërs te beschermen. Op dat eiland werden onze troepen door de Baliërs
-verraderlijk overvallen, waarbij Generaal Van Ham en vele anderen
-sneuvelden. Generaal Vetter wist evenwel dit verraad streng te straffen
-en de Baliërs voor goed te onderwerpen.
-
-God bekwaamde de Regentes en sterkte haar voor haar moeilijke taak en
-nam de jeugdige Koningin in Zijn heilige hoede en bescherming. Den 31
-Aug. 1898 werd Wilhelmina 18 jaren en was dus meerderjarig. Den 6
-Sept. daaraanvolgende werd ze in de Nieuwe Kerk te Amsterdam plechtig
-ingehuldigd en nam ze zelf de teugels van 't bewind in handen. Met den
-dichter is het onze bede:
-
-    „In gouden lett'ren zij 't geschreven,
-      Bevestigd door des Heeren hand,
-    Lang, lang moge _Wilhelmina_ leven
-      Tot heil van 't lieve Vaderland.”
-
-[Illustratie: HET KONINKLIJK GEZIN.]
-
-En het lied van Da Costa, eenigszins gewijzigd, herhalen wij:
-
-    „Heer behoud toch Wilhelmina!
-    Schenk haar Uw gerechtigheid!
-    Geef haar koningskracht in zachtheid,
-    Bij oprechtheid wijs beleid!
-    Overstort haar hoofd met zegen,
-    In de vreeze van Uw Naam!
-    Onder haar regeering blijve
-    Tot aan 't uiterste der aard,
-    't Plekje gronds bevoorrecht heeten,
-    Steeds zoo wondervol bewaard;
-    Bloeie wijsheid, kennis, godsvrucht,
-    Die door liefde recht en plicht,
-    De eerplaats heilige der grooten,
-    En der mindren last verlicht.”
-
-Den 7 Febr. 1901 trad Koningin Wilhelmina in het huwelijk met
-Hertog Hendrik Wladimir Albrecht Ernst van Mecklenburg Schwerin. De
-Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der Nederlanden geheeten, werd den
-19 April 1876 geboren en deed met H. M. de Koningin den 5 Maart 1901
-zijn plechtigen intocht in Amsterdam. Het vorstelijk paar werd er met
-geestdrift ontvangen en allerwege toegejuicht.
-
-    Dat God hun huw'lijk krone
-    Met ongestoord geluk:
-    Dat Hij zijn liefde toone
-    Hen hoed' voor leed en druk.
-
-Welnu God kroonde het huwelijk van het vorstelijk paar met overgroot
-geluk, toen het den 30 April 1909 werd verblijd met de geboorte van
-prinses Juliana. Niet slechts in het koninklijk paleis werd hierover
-gejubeld, maar door geheel het land en spontaan gaf het volk zijn
-blijdschap te kennen over de geboorte van het vorstelijk kind.
-
-
-
-
-           =Voor uitdeelingen= hebben wij den prijs van dit
-           werk nog aanmerkelijk verlaagd, n.l. bij 50 ex.
-           à 40 cts., 100 ex. à 35 cts., 250 ex. à 30 cts.,
-           500 ex. à 27½ cts., 1000 ex. à 25 cts.
-
-           [Decoratieve illustratie]
-
-           Aan H.H. Secretarissen van Feestcomité's zenden
-           wij gaarne een exemplaar ter kennismaking.
-
-
-
-
-  +---------------------------------------------------------+
-  |                                                         |
-  |              OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:               |
-  |                                                         |
-  |  De volgende correcties zijn in de tekst aangebracht:   |
-  |                                                         |
-  |  Bron (B:) -- Correctie (C:)                            |
-  |                                                         |
-  |  B: bezoek aan Amsterdam. Hij moet wachten              |
-  |  C: bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten              |
-  |  B: vuilnisman.—Generaal Krayenhof bij hem              |
-  |  C: vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem             |
-  |  B: en Schindler.)—Generaal Chassé                      |
-  |  C: en Schindler.—Generaal Chassé                       |
-  |  B: Oranje.—De zoon van Willem V bij Lutzen.—           |
-  |  C: Oranje.)—De zoon van Willem V bij Lützen.—          |
-  |  B: Limburg Stirum en Van der Duin van                  |
-  |  C: Limburg Styrum en Van der Duyn van                  |
-  |  B: XI Barend Ponstijn en Anton Reinard                 |
-  |  C: XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard               |
-  |  B: te Amsterdam.—Krayenhof, Gouverneur van             |
-  |  C: te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van            |
-  |  B: XIV. Fagel en Perponcher naar Londen.—De            |
-  |  C: XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.—De         |
-  |  B: Den Helder (Verhuell). Deventer,                    |
-  |  C: Den Helder (Verhuell), Deventer,                    |
-  |  B: strijd om Bergcn op Zoom en                         |
-  |  C: strijd om Bergen op Zoom en                         |
-  |  B: Koning Willem III—Onze Koloniën.                    |
-  |  C: Koning Willem III.—Onze Koloniën.                   |
-  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging                       |
-  |  C: naar Lombok.—Troonsbestijging                       |
-  |  B: Generaal Krayenhof, onder Koning                    |
-  |  C: Generaal Krayenhoff, onder Koning                   |
-  |  B: gestaakt, terwijl Krayenhof zijn                    |
-  |  C: gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn                   |
-  |  B: Fansche vertaling. In alle scholen                  |
-  |  C: Fransche vertaling. In alle scholen                 |
-  |  B: Maar de dag des jammers kwam                        |
-  |  C: Maar de dag des jammers kwam.                       |
-  |  B: of Hollands luister raakt.                          |
-  |  C: of Hollands luister raakt.”                         |
-  |  B: van 't voorgeslacht bezingen.                       |
-  |  C: van 't voorgeslacht bezingen.”                      |
-  |  B: den Rijn in zijn boven en middenloop                |
-  |  C: den Rijn in zijn boven- en middenloop               |
-  |  B: „_Bataven_” door „_Grieken_” „_De                   |
-  |  C: „_Bataven_” door „_Grieken_”, „_De                  |
-  |  B: Krayenhof bij hem op audientie.—Hoe                 |
-  |  C: Krayenhoff bij hem op :audiëntie.—Hoe               |
-  |  B: ook generaal Krayenhof den Keizer te                |
-  |  C: ook generaal Krayenhoff den Keizer te               |
-  |  B: Krayenhof had in 1810 Neerlands                     |
-  |  C: Krayenhoff had in 1810 Neerlands                    |
-  |  B: Mijnheer Krayenhof, die Amsterdam hadt              |
-  |  C: Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt             |
-  |  B: verdedigen. Krayenhof ontvouwde nu                  |
-  |  C: verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu                 |
-  |  B: er van moest erkennen, herstelde Krayenhof          |
-  |  C: er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff         |
-  |  B: ik ben te midden mijner kinderen!”                  |
-  |  C: ik ben te midden mijner kinderen!””                 |
-  |  B: nu hij op zijn teruggtocht er wederkwam,            |
-  |  C: nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,             |
-  |  B: ruiters aangevallen Door zich telkens               |
-  |  C: ruiters aangevallen. Door zich telkens              |
-  |  B: nog een enkel peleton over onder bevel              |
-  |  C: nog een enkel peloton over onder bevel              |
-  |  B: rukte Benthein de brug los en een                   |
-  |  C: rukte Benthien de brug los en een                   |
-  |  B: mee, om egen de verbonden mogendheden               |
-  |  C: mee, om tegen de verbonden mogendheden              |
-  |  B: en den 6 Sept. hij Dennewitz verslagen.             |
-  |  C: en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen.             |
-  |  B: van ons land; elfs had hij aan Rutger               |
-  |  C: van ons land; zelfs had hij aan Rutger              |
-  |  B: Maasdam. Leopold, Graaf van Limburg                 |
-  |  C: Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg                 |
-  |  B: J van Oldenbarneveld (Witte                         |
-  |  C: J. van Oldenbarneveld (Witte                        |
-  |  B: L. GRAAF VAN LIMBURG STIRUM.                        |
-  |  C: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.                        |
-  |  B: Burgemeester Slichter, een vurig                    |
-  |  C: Burgemeester Slicher, een vurig                     |
-  |  B: Reunie niet aannemen. Nadat hij zich                |
-  |  C: Reünie niet aannemen. Nadat hij zich                |
-  |  B: achtergebleven Fransche ambtenarenaan, de           |
-  |  C: achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de          |
-  |  B: P. P. Charle, W. Boreel, Mr. C. van der             |
-  |  C: P. P. Charlé, W. Boreel, Mr. C. van der             |
-  |  B: door Van der Duin van Maasdam, Repelaer             |
-  |  C: door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer             |
-  |  B: ambten weder aanvaarden. De Oranjevlag              |
-  |  C: ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag             |
-  |  B: VAN HOGENDORP, VAN DER DUIN VAN                     |
-  |  C: VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN                     |
-  |  B: J. A. CHANQUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STIRUM        |
-  |  C: F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM        |
-  |  B: optreden. Van der Duijn van Maasdam                 |
-  |  C: optreden. Van der Duyn van Maasdam                  |
-  |  B: afdeeling onder Sweerts de Landas te Rotterdam      |
-  |  C: afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam      |
-  |  B: te Amsterdam.—Krayenhof, Gouverneur van             |
-  |  C: te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van            |
-  |  B: Lapupkin om hulp voor de omwenteling                |
-  |  C: Lapupkin, om hulp voor de omwenteling               |
-  |  B: wapperen. Krayenhof, die voor 19 jaar               |
-  |  C: wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar              |
-  |  B: Mogendheden beöogden, zoodat hij                    |
-  |  C: Mogendheden beoogden, zoodat hij                    |
-  |  B: hoofdkwartier der Geällieerden te                   |
-  |  C: hoofdkwartier der Gealliëerden te                   |
-  |  B: de Geällieerden de stad te bestormen                |
-  |  C: de Gealliëerden de stad te bestormen                |
-  |  B: Kapitien der Etrangers, voor de                     |
-  |  C: Kapitein der Etrangers, voor de                     |
-  |  B: Heenemans moest Den Briel verlaten,                 |
-  |  C: Heeneman moest Den Briel verlaten,                  |
-  |  B: van den Pruisischen Generaal Blucher aan            |
-  |  C: van den Pruisischen Generaal Blücher aan            |
-  |  B: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN                       |
-  |  C: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.                      |
-  |  B: wilde reeds den 31 Nov. naar                        |
-  |  C: wilde reeds den 30 Nov. naar                        |
-  |  B: nu de Prins, Lord Chancarty, Von                    |
-  |  C: nu de Prins, Lord Clancarty, Von                    |
-  |  B: doch moest metdezen spoedig ons land                |
-  |  C: doch moest met dezen spoedig ons land               |
-  |  B: te gaan vormde Krayenhof eene afdeeling             |
-  |  C: te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling            |
-  |  B: hun onderhoud ontslagen te zijn,                    |
-  |  C: hun onderhoud ontslagen te zijn.                    |
-  |  B: koel en overschillig, vernam                        |
-  |  C: koel en onverschillig, vernam                       |
-  |  B: en Gorichem aan de Franschen                        |
-  |  C: en Gorinchem aan de Franschen                       |
-  |  B: Vorst opgedragen In plaats der Departementen        |
-  |  C: Vorst opgedragen. In plaats der Departementen       |
-  |  B: Gealliëerden onder Blucher en Schwartzenberg        |
-  |  C: Gealliëerden onder Blücher en Schwartzenberg        |
-  |  B: te komen Daar de belasting minder                   |
-  |  C: te komen. Daar de belasting minder                  |
-  |  B: Bondgenooten over. Napeleons gemalin trok naar      |
-  |  C: Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar      |
-  |  B: Maire van Butlinge werd van                         |
-  |  C: Maire van Buttinge werd van                         |
-  |  B: Tusschen-Bestuur van Wilem I, droeg het             |
-  |  C: Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het            |
-  |  B: den 15 Aug, aan genoemden Vorst                     |
-  |  C: den 15 Aug. aan genoemden Vorst                     |
-  |  B: worden, rukte Blucher met 117.000                   |
-  |  C: worden, rukte Blücher met 117.000                   |
-  |  B: Luik, Hoei, Clarleroi en Dinant.                    |
-  |  C: Luik, Hoei, Charleroi en Dinant.                    |
-  |  B: Gemappe, Enghien en Birche,                         |
-  |  C: Gemappes, Enghien en Birche,                        |
-  |  B: ruiterij. Generaal Collaers, bekend                 |
-  |  C: ruiterij. Generaal Collaert, bekend                 |
-  |  B: einde aldaar Blucher tegen te houden                |
-  |  C: einde aldaar Blücher tegen te houden                |
-  |  B: Blucher, zoodat doordringen daar                    |
-  |  C: Blücher, zoodat doordringen daar                    |
-  |  B: ontmoeting met Blucher had. Beide                   |
-  |  C: ontmoeting met Blücher had. Beide                   |
-  |  B: dat Blucher bij Ligny den Franschen                 |
-  |  C: dat Blücher bij Ligny den Franschen                 |
-  |  B: was—dat Blucher bij                                 |
-  |  C: was—dat Blücher bij                                 |
-  |  B: Wellington bericht, dat Blucher bij                 |
-  |  C: Wellington bericht, dat Blücher bij                 |
-  |  B: Hiervan zond hij Blucher bericht                    |
-  |  C: Hiervan zond hij Blücher bericht                    |
-  |  B: 70-jarige Blucher antwoordde,                       |
-  |  C: 70-jarige Blücher antwoordde,                       |
-  |  B: ontmoedigd, terwijl Blucher ons nu                  |
-  |  C: ontmoedigd, terwijl Blücher ons nu                  |
-  |  B: Smohain, de hoeven Papelate en                      |
-  |  C: Smohain, de hoeven Papelotte en                     |
-  |  B: Batterij van Byleveld, en twee Engelsche            |
-  |  C: Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche           |
-  |  B: Blucher, dien hij verslagen                         |
-  |  C: Blücher, dien hij verslagen                         |
-  |  B: zich op een hoogte achter Le                        |
-  |  C: zich op een hoogte achter La                        |
-  |  B: Bij Hougoumon lag Kapitein Busgen                   |
-  |  C: Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen                  |
-  |  B: beveiligen. Bijland met zijn Brigade                |
-  |  C: beveiligen. Bylandt met zijn Brigade                |
-  |  B: Zuylen, Van Byland en Westenberg                    |
-  |  C: Zuylen, Van Bylandt en Westenberg                   |
-  |  B: vertrouwende, dat Blucher zijn belofte              |
-  |  C: vertrouwende, dat Blücher zijn belofte              |
-  |  B: Ligny was Blucher naar Wavre                        |
-  |  C: Ligny was Blücher naar Wavre                        |
-  |  B: had, viel bovendien Blucher's achterhoede           |
-  |  C: had, viel bovendien Blücher's achterhoede           |
-  |  B: beschermen en een nieuwen aanva                     |
-  |  C: beschermen en een nieuwen aanval                    |
-  |  B: af te wachten. Blucher liet zich echter             |
-  |  C: af te wachten. Blücher liet zich echter             |
-  |  B: reserve van de Oude garde de Jonge                  |
-  |  C: reserve van de Oude Garde de Jonge                  |
-  |  B: maar _Blucher_, die naderde.                        |
-  |  C: maar Blücher_, die naderde.                         |
-  |  B: Blucher, het krijgsgewoel                           |
-  |  C: Blücher, het krijgsgewoel                           |
-  |  B: geweer liet Blucher zonder verwijl                  |
-  |  C: geweer liet Blücher zonder verwijl                  |
-  |  B: GEBHARD LIEBERECHT VON BLUCHER.                     |
-  |  C: GEBHARD LEBERECHT VON BLÜCHER.                      |
-  |  B: den slag Wellington en Blucher                      |
-  |  C: den slag Wellington en Blücher                      |
-  |  B: terug, terwijl Blucher te Gemappes                  |
-  |  C: terug, terwijl Blücher te Gemappes                  |
-  |  B: terwijl Blucher zou trachten die                    |
-  |  C: terwijl Blücher zou trachten die                    |
-  |  B: West-Vlaanderen, 8e Henegouwen, 9e. Holland,        |
-  |  C: West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,       |
-  |  B: Landvoogd Sir Stamford Rafles was niet              |
-  |  C: Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet             |
-  |  B: De Algarijnsche zeeroovers                          |
-  |  C: De Algerijnsche zeeroovers                          |
-  |  B: Algarijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
-  |  C: Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
-  |  B: onder bevel van lord Exmouth, vereenigd met         |
-  |  C: onder bevel van Lord Exmouth, vereenigd met         |
-  |  B: Vice-admiraal Van der Cappelen, wist den            |
-  |  C: Vice-admiraal Van der Capellen, wist den            |
-  |  B: beslag op onze schepen. De                          |
-  |  C: beslag op onze schepen.—De                          |
-  |  B: overen, het genoemde traktaat                       |
-  |  C: overeen, het genoemde traktaat                      |
-  |  B: Hall. Grondwetsherziening.—Thorbecke en             |
-  |  C: Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en             |
-  |  B: geest der eeuw, waar Da Casta                       |
-  |  C: geest der eeuw, waar Da Costa                       |
-  |  B: HOOFDSTUK XXVII                                     |
-  |  C: HOOFDSTUK XXVII.                                    |
-  |  B: weigerde aan onzen eisch: het                       |
-  |  C: weigerde aan onzen eisch, het                       |
-  |  B: Amsterdam en Utrecht reizen.                        |
-  |  C: Amsterdam en Utrecht te reizen.                     |
-  |  B: DILICENCE VAN DEN HAAG NAAR                         |
-  |  C: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR                        |
-  |  B: auto's verdongen. En het rijwiel                    |
-  |  C: auto's verdrongen. En het rijwiel                   |
-  |  B: landbouwers en veehouhouders brengen                |
-  |  C: landbouwers en veehouders brengen                   |
-  |  B: Koning Koning Willem III.—Regentschap               |
-  |  C: Koning Willem III.—Regentschap                      |
-  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging en                    |
-  |  C: naar Lombok.—Troonsbestijging en                    |
-  |  B: boom worde als vroeger.”                            |
-  |  C: boom worde als vroeger.””                           |
-  |  B: der mindren last verlicht.                          |
-  |  C: der mindren last verlicht.”                         |
-  |  B: Prins-Generaal, thans Prins Hendrik der             |
-  |  C: Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der               |
-  |  B: 500 ex. 27½ cts., 1000 ex.                          |
-  |  C: 500 ex. à 27½ cts., 1000 ex.                        |
-  |                                                         |
-  +---------------------------------------------------------+
-
-
-
-
-
-End of the Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-***** This file should be named 45055-0.txt or 45055-0.zip *****
-This and all associated files of various formats will be found in:
-        http://www.gutenberg.org/4/5/0/5/45055/
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions
-will be renamed.
-
-Creating the works from public domain print editions means that no
-one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
-(and you!) can copy and distribute it in the United States without
-permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
-set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
-copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
-protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
-Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
-charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
-do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
-rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
-such as creation of derivative works, reports, performances and
-research.  They may be modified and printed and given away--you may do
-practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
-subject to the trademark license, especially commercial
-redistribution.
-
-
-
-*** START: FULL LICENSE ***
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
-Gutenberg-tm License available with this file or online at
-  www.gutenberg.org/license.
-
-
-Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
-electronic works
-
-1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
-all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
-If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
-Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
-terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
-entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
-
-1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement.  See
-paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
-and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
-works.  See paragraph 1.E below.
-
-1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
-or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
-Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
-collection are in the public domain in the United States.  If an
-individual work is in the public domain in the United States and you are
-located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
-copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
-works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
-are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
-Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
-freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
-this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
-the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
-keeping this work in the same format with its attached full Project
-Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
-
-1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
-a constant state of change.  If you are outside the United States, check
-the laws of your country in addition to the terms of this agreement
-before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
-creating derivative works based on this work or any other Project
-Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
-the copyright status of any work in any country outside the United
-States.
-
-1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
-access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
-whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
-phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
-Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
-copied or distributed:
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
-from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
-posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
-and distributed to anyone in the United States without paying any fees
-or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
-with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
-work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
-through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
-Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
-1.E.9.
-
-1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
-terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
-to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
-permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
-
-1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
-word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
-distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
-"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
-posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
-you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
-copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
-request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
-form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
-License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
-that
-
-- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
-     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
-     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
-     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
-     must be paid within 60 days following each date on which you
-     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
-     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
-     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
-     address specified in Section 4, "Information about donations to
-     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
-
-- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-     License.  You must require such a user to return or
-     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
-     and discontinue all use of and all access to other copies of
-     Project Gutenberg-tm works.
-
-- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
-     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
-     of receipt of the work.
-
-- You comply with all other terms of this agreement for free
-     distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
-electronic work or group of works on different terms than are set
-forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
-both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
-Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
-Foundation as set forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
-collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
-works, and the medium on which they may be stored, may contain
-"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
-corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
-property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
-computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
-your equipment.
-
-1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from.  If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium with
-your written explanation.  The person or entity that provided you with
-the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
-refund.  If you received the work electronically, the person or entity
-providing it to you may choose to give you a second opportunity to
-receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
-is also defective, you may demand a refund in writing without further
-opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
-WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
-WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
-If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
-law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
-interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
-the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
-provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
-
-1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
-with this agreement, and any volunteers associated with the production,
-promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
-harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
-that arise directly or indirectly from any of the following which you do
-or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
-work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
-Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
-
-
-Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of computers
-including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
-because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
-people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
-To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
-and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
-and the Foundation information page at www.gutenberg.org
-
-
-Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
-Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541.  Contributions to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
-permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
-Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
-throughout numerous locations.  Its business office is located at 809
-North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887.  Email
-contact links and up to date contact information can be found at the
-Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
-
-For additional contact information:
-     Dr. Gregory B. Newby
-     Chief Executive and Director
-     gbnewby@pglaf.org
-
-Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
-spread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements.  We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance.  To
-SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
-particular state visit www.gutenberg.org/donate
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
-methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations.
-To donate, please visit:  www.gutenberg.org/donate
-
-
-Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
-works.
-
-Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
-concept of a library of electronic works that could be freely shared
-with anyone.  For forty years, he produced and distributed Project
-Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
-unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
-keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
-
-Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
-
-     www.gutenberg.org
-
-This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 45055 ***
+
+  +----------------------------------------------------------------+
+  |                                                                |
+  |                 OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:                   |
+  |                                                                |
+  | De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele,     |
+  | verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te      |
+  | moderniseren.                                                  |
+  |                                                                |
+  | Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het  |
+  | einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.                 |
+  |                                                                |
+  | De in het origineel als cursieve tekst is weergegeven als      |
+  | _cursief_. Onderstreepte tekst als =onderstreept=.             |
+  |                                                                |
+  | Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn       |
+  | gecorrigeerd. Variaties in spelling zijn behouden: met/zonder  |
+  | spatie, met/zonder koppelteken, met/zonder hoofdletter.        |
+  |                                                                |
+  | Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de           |
+  | aangebrachte correcties.                                       |
+  |                                                                |
+  | De illustraties zijn beschikbaar bij de html-versie van dit    |
+  | e-boek op http://www.gutenberg.org/                            |
+  |                                                                |
+  +----------------------------------------------------------------+
+
+
+
+
+GOD REDDE NEDERLAND
+
+
+
+
+                               GOD REDDE
+                               NEDERLAND
+
+
+                             GEDENKSCHRIFT
+
+                 BIJ GELEGENHEID VAN HET HONDERD-JARIG
+                   JUBILEUM VAN NEDERLAND'S HERKREGEN
+                       ONAFHANKELIJK VOLKSBESTAAN
+                      (30 NOV. 1813-30 NOV. 1913)
+
+                   AAN ZIJNE LANDGENOOTEN AANGEBODEN
+
+                                  DOOR
+
+                               J. KUIPER
+
+                                     te Leeuwarden.
+
+
+                 NIJVERDALSCHE DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ.
+                            NIJVERDAL—1913.
+
+
+
+
+[Illustratie: GEDENKNAALD EN VUURTOREN TE SCHEVENINGEN.]
+
+
+
+
+VOORBERICHT.
+
+
+Op de gedenknaald te Scheveningen lezen wij aan de eene zijde: „God
+redde Nederland!” Onze Vaderen schreven dus de bevrijding van ons
+Vaderland in 1813 niet aan eigen dapperheid en beleid, maar alleen aan
+GOD toe, die den dwingeland Napoleon in eigen strikken had doen vallen
+en aan het verdrukte Nederland onder een Vorst uit het geliefde Stamhuis
+van Oranje weer een nieuw tijdperk opende van ontwikkeling, vrijheid en
+voorspoed.
+
+Den 30 Nov. 1913 zal het 100 jaar geleden zijn, dat de Prins van Oranje
+te Scheveningen weer aan land stapte. Indien dit historische feit niet
+had plaats gehad, dan zou Neerland's volk op dit oogenblik niet die
+eervolle plaats innemen, die het thans onder de natiën inneemt. Daarom
+past ons _dankbaarheid_. Zal echter die dankbaarheid wel gevestigd en
+gemeend zijn, dan moeten wij ons niet slechts herinneren, hoe groot onze
+vernedering geweest is, maar moeten wij ook nagaan, wat wij als volk
+door Gods genade op het oogenblik mogen zijn. Daarom hebben wij gemeend,
+ons gedenkschrift niet slechts te moeten beginnen bij 30 Nov. 1813, maar
+bij de inlijving van ons land bij Frankrijk en te moeten doorzetten tot
+op den tegenwoordigen tijd.
+
+Joel I: 3 lezen wij: „Vertelt uwen kinderen daarvan en laat het uwe
+kinderen hunnen kinderen vertellen en derzelver kinderen aan een ander
+geslacht.” In gehoorzaamheid aan dit Schriftwoord bied ik dit Geschrift
+aan mijne landgenooten aan. De Heere gebiede er Zijnen over, opdat het
+bij klein en groot dankbaarheid jegens God en liefde voor ons land en
+Vorstenhuis moge wekken.
+
+                                                        J. KUIPER.
+
+  LEEUWARDEN, Januari 1913.
+
+
+
+
+INHOUD.
+
+
+HOOFDSTUK I. Nederland achter Napoleons zegekar.
+
+HOOFDSTUK II. In diepten van ellende.—De terechtstelling van „Frans met
+     de Kruk”.
+
+HOOFDSTUK III. Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.—Daendels en Jansens
+     op Java.—De Engelschen ontnemen ons Java.
+
+HOOFDSTUK IV. Hendrik Doeff op Decima.
+
+HOOFDSTUK V. Willem Bilderdijk.—Jan Frederik Helmers.
+
+HOOFDSTUK VI. Napoleon's bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten op
+     een vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem op audiëntie.—Hoe
+     Napoleon reisde.
+
+HOOFDSTUK VII. Napoleons tocht naar Rusland.
+
+HOOFDSTUK VIII. De krijgsbedrijven der Hollanders in
+     Rusland.—Hollandsche pontonniers met hun bevelhebber, Kapitein
+     Benthien.
+
+HOOFDSTUK IX. Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje (De Kapiteins
+     Everts en Schindler.—Generaal Chassé en Prins Willem van
+     Oranje.)—De zoon van Willem V bij Lützen.—Napoleons veldtocht
+     in Duitschland en zijne nederlaag bij Leipzig.
+
+HOOFDSTUK X. De samenzwering van G. K. van Hogendorp, de Graaf van
+     Limburg Styrum en Van der Duyn van Maasdam in den Haag.—Kozakken
+     en Pruisen in ons land.—Roelof Schenkel neemt een Fransch schip
+     bij Zoutkamp.—In den Haag en te Rotterdam.
+
+HOOFDSTUK XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
+     Amsterdam.—Omwenteling aldaar.—Omwenteling in Den Haag.
+
+HOOFDSTUK XII. Een voorloopig Bestuur over ons land.—De strijd om
+     Papendrecht en Dordrecht.
+
+HOOFDSTUK XIII. Kozakken te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van
+     Amsterdam.—Moordtooneelen te Woerden.—Zutphen in onze
+     macht.—Doesburg genomen.—Strijd om Den Briel.
+
+HOOFDSTUK XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.—De prins van Oranje
+     stapt te Scheveningen aan wal.
+
+HOOFDSTUK XV. De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.—De strijd
+     in Zeeland, om Breda, Den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden
+     en Delfzijl.—België aan de Franschen ontrukt.
+
+HOOFDSTUK XVI. De financiën geregeld.—Een Landstorm
+     opgericht.—'s-Hertogenbosch en Gorinchem aan de Franschen
+     ontrukt.—De nieuwe Grondwet.—Willem I te Amsterdam als Koning
+     gekroond.
+
+HOOFDSTUK XVII. Napoleon naar Elba verbannen.—Lodewijk XVIII Koning van
+     Frankrijk.—De strijd om Bergen op Zoom en Den Helder.
+
+HOOFDSTUK XVIII. Beleg van Naarden.—Delfzijl in onze
+     macht.—Geweldenarijen der Franschen op Walcheren en in
+     Zeeland.—Nederland, van vijanden gezuiverd, wordt met België
+     tot één Koninkrijk vereenigd.
+
+HOOFDSTUK XIX. Napoleon keert van Elba terug.—Krijgsbedrijven in
+     België.—Quatre-Bras en Ligny.
+
+HOOFDSTUK XX. De strijd bij Quatre-Bras.
+
+HOOFDSTUK XXI. De slag bij Waterloo.
+
+HOOFDSTUK XXII. Het vereenigd Koninkrijk.—Wij krijgen onze koloniën
+     terug.
+
+HOOFDSTUK XXIII. De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.—Opstanden op
+     Sumatra en Java.—Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
+     ontwikkeling en welvaart.—Ontevredenheid der Belgen.
+
+HOOFDSTUK XXIV. De Belgen staan tegen Willem I op.—Zelfopoffering van
+     J. C. J. van Speyk.—Tiendaagsche veldtocht.
+
+HOOFDSTUK XXV. Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.—De
+     Franschen bombardeeren Antwerpen's Citadel.—Willem I teekent in
+     1839 de 34 artikelen.—Het Reveil.
+
+HOOFDSTUK XXVI. Willem I doet afstand van de regeering.—Zijn zoon
+     Willem II volgt hem op.—Vrijwillige geldleening onder Minister van
+     Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en Groen van Prinsterer.
+
+HOOFDSTUK XXVII. Koning Willem III.—Onze Koloniën.
+
+HOOFDSTUK XXVIII. Zeden en toestanden in de 19e eeuw.—Belangrijke
+     waterwerken.—De overstrooming van 1861.
+
+HOOFDSTUK XXIX. Dood van Koning Willem III.—Regentschap van Koningin
+     Emma.—Expeditie naar Lombok.—Troonsbestijging en huwelijk
+     van Koningin Wilhelmina.—Geboorte van prinses Juliana.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK I.
+
+Nederland achter Napoleons zegekar.
+
+
+Zoo was dan Nederland bij Frankrijk ingelijfd. Wat Lodewijk XIV niet was
+mogen gelukken, had Napoleon nu bereikt. Bij dekreet van 9 Juli 1810 gaf
+de groote Keizer als beweegredenen dier inlijving op:
+
+1º. dat de vereeniging van België met Frankrijk de onafhankelijkheid van
+Holland voor een groot deel reeds had opgeheven;
+
+2º. dat Holland, wel beschouwd, niets meer was dan een aanhangsel van
+Frankrijk, een aanslibbing der groote rivieren en dus een Fransche
+provincie behoorde te wezen;
+
+3º. dat Holland, onder vele belastingen en een zware schuld zuchtende,
+de inlijving bij Frankrijk als eene verlossing behoorde te beschouwen.
+
+Generaal Krayenhoff, onder Koning Lodewijk Napoleon minister van Oorlog,
+wilde op verlangen van zijn vorst, Amsterdam nog tegen Keizer Napoleon
+verdedigen, doch toen Koning Lodewijk vrijwillig afstand van den troon
+deed, werden alle verdedigingsplannen gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn
+ontslag kreeg.
+
+[Illustratie: NAPOLEON BONAPARTE IN ZIJN JONGE JAREN.]
+
+Inderdaad, in zooverre sprak het decreet waarheid: met 's lands
+geldmiddelen was het droevig gesteld. De ambtenaren konden niet betaald
+worden, de renten der gesloten leeningen konden niet worden uitgekeerd.
+Door de inlijving werd dit alles echter niet verbeterd. Napoleon begon
+met de Staatsschulden slechts voor _een derde deel_ te erkennen. Door
+deze _tiërceering_ (gelijk men het noemde) kregen de bezitters van
+Staatsschuldbrieven slechts een derde deel der hun toekomende rente
+uitbetaald, waardoor vele kleine renteniers met hunne huisgezinnen tot
+armoede werden gebracht. De inkomsten van Godshuizen en liefdadige
+instellingen werden besnoeid, taal en zeden verguisd, de gezellige
+bijeenkomsten door politiemaatregelen beperkt. Geen uitstapje naar een
+bloedverwant, vriend of handelsmakker kon men ondernemen, zonder van een
+pas voorzien te zijn; geen kramer kon een douaan bewegen (zonder hem een
+belooning te geven), om zijne waren na te zien, wanneer het kantoor over
+een half uur of een kwartier gesloten zou worden. Duizenden, die het
+vroeger goed hadden, werden nu tot armoede gebracht.
+
+Alleen de sloopers hadden druk werk en verdienden goed geld. Van 1810
+tot 1813 werden alleen in den Haag 644 huizen afgebroken, die door geen
+andere werden vervangen. Te Amsterdam ging de bevolking in die drie
+jaren met 27.000 personen achteruit. Ook Delft en Haarlem gingen in
+zielenaantal zeer achteruit. Te Haarlem werden meer dan 500 huizen voor
+afbraak verkocht. En zoo ging het ook met tal van buitenverblijven of
+lusthoven aan den kant van de Vecht, van den Amstel en van de trekvaart
+naar Haarlem, of staande onder Amstelveen, Sloten of Diemen. Gedurende
+anderhalve eeuw waren ze als zoovele getuigen van de weelde der rijke
+Amsterdamsche kooplieden en fabrikanten geweest, die er des zomers het
+woelige stadsleven ontvloden, om er te genieten van de schoone natuur.
+Tal dezer lusthoven gingen in andere handen over, die er weiland of
+tuingrond van maakten. De dijk- en polderwerken, zoowel als de geheele
+waterstaat werden in die mate verwaarloosd, dat de veiligheid der lage
+landen in de waagschaal werd gesteld. De kweekschool voor zeevaart te
+Amsterdam moest al hare bezittingen in 's lands kas storten.
+
+Ten einde de oude namen zooveel mogelijk te doen verdwijnen, werd ons
+land verdeeld in _Departementen_, die de volgende namen ontvingen:
+1º. Departement van de monden van den IJsel, 2º. van den Rijn, 3º.
+van de Maas, 4º. van den Boven IJsel, 5º. van de Schelde, 6º. van de
+Wester-Eems, 7º. van de Zuiderzee, 8º. Friesland, welk departement
+alleen zijn naam behield.
+
+[Illustratie: LEBRUN, HERTOG VAN PLAISANCE.]
+
+Friesland en Corsica met eenige eilandjes in den archipel zijn de eenige
+landen, die „sedert de dagen der Romeinen niet van naam zijn veranderd.”
+
+Volgens Keizerlijk Besluit van 13 Dec. 1811 vormde Holland met de
+Hanze-Steden, Oldenburg en een deel van Westfalen 10 Departementen, die
+twee gerechtshoven hadden (een te Hamburg en een in den Haag) en die 31
+afgevaardigden naar het wetgevend lichaam te Parijs zonden.
+
+Het Keizerrijk telde nu 130 Departementen met 42 millioen inwoners. Alle
+koningen en vorsten op het vasteland waren, vrijwillig of gedwongen,
+Napoleons bondgenooten en allen, zijne bloedverwanten als de overigen,
+behandelde hij uit de hoogte.
+
+[Illustratie: GRAAF DE CELLES.]
+
+Een groot gedeelte van het Fransche volk was met het bestuur van
+Napoleon wel ingenomen. De verwarring van vroeger, de ellende en
+gruwelen van het schrikbewind hadden opgehouden en voor de stoffelijke
+welvaart der ingezetenen werd veel gedaan. Ongeveer 600 millioen gulden
+was sedert Napoleons kroning in de oude Departementen aan kanalen,
+wegen, zeehavens, aan het droogmaken van moerassen, aan kerken,
+armhuizen, nuttige inrichtingen en paleizen uitgegeven, terwijl het
+fabriekswezen, voor vele takken althans, in een bloeienden staat
+verkeerde. Daarbij verblindde Napoleon door den roem en luister, die
+zijn naam omstraalden, velen der op glorie zoo verzotte Franschen.
+De heerschappij, door Napoleon over vreemde volkeren uitgeoefend,
+streelde de nationale ijdelheid, bood gelegenheid tot het aanstellen
+van duizenden ambtenaren en vergrootte de hoop, om fortuin te maken.
+Ontzaglijke winsten werden door 's Keizers willekeur verkregen, want
+Napoleon zorgde, dat zijne troepen, die de buitenlandsche Staten
+bezetten, door zijn vrijwillige of gedwongen bondgenooten werden
+onderhouden en betaald. Ook eigende hij zich de helft, of ten minste
+een groot deel der domeinen van de wingewesten en vasal-staten toe.
+Alleen uit het Koninkrijk Westfalen trok hij op deze wijze jaarlijks 2½
+millioen francs en uit het Groothertogdom Warschau meer dan het dubbele.
+De Parijzenaars zagen hunne stad versieren niet alleen met keizerlijke
+instellingen, maar daarnevens met de bijeengebrachte kunstschatten en
+zeldzaamheden uit Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Amsterdam, den Haag,
+het Loo, Rome, Venetië, Berlijn, Keulen en tal van andere steden. Zij
+zagen, hoe de gekroonde Hoofden, niettegenstaande dien roof, hun Keizer
+als hun opperhoofd huldigden.
+
+[Illustratie: BARON DE STASSART.]
+
+Lebrun, prins van het Fransche rijk, hertog van Plaisance, werd door
+Napoleon tot Gouveneur-generaal over ons land aangesteld. In weerwil van
+zijn weidschen titel bezat hij toch slechts een schaduw van gezag. Hij
+was een grijsaard, die ons juk niet verzwaarde en hier gaarne veel goeds
+wilde verrichten.
+
+Over ieder Departement werd een prefect aangesteld; deze prefecten
+bezaten in het land de eigenlijke macht. De Celles was prefect te
+Amsterdam. Hij handelde gestreng, zonder verschooning of verzachting,
+zonder sporen van menschelijkheid of zedelijkheid. De prefect in den
+Haag, De Stassart, was een bekwaam man, die echter een ijverig en trouw
+dienaar was van den geweldenaar, op harde wijze diens bevelen uitvoerde
+en daarom bij het volk zeer gehaat was. De Celles en De Stassart waren
+beiden Belgen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK II.
+
+     In diepten van ellende.—De terechtstelling van „Frans met de
+     kruk”.
+
+
+Bij Keizerlijk Besluit van 18 Oct. 1810 werd hier de Conscriptie, of
+gedwongen opschrijving voor den krijgsdienst (zoowel voor de zee- als
+voor de landmacht), ingevoerd. Dit Decreet was vooral zoo hatelijk in
+het oog van òns volk, dat steeds met minachting op den krijgsdienst had
+ter neder gezien en het krijgvoeren gaarne aan huurlegers overliet. En
+nu werden onze jongelingen verplicht, om de wapenen te hanteeren, niet
+in dienst van eigen land en volk, maar in dienst van een uitheemschen
+dwingeland, wiens heerschzucht jaarlijks duizenden slachtoffers
+vorderde.
+
+Bij hetzelfde Decreet van 1810 werd een „_Ridderorde der Reünie_” (of
+Vereeniging) ingesteld, ter vervanging van de Orde der Unie. Bovendien
+werden hier Fransche wetten en Decreten (700 à 800 in getal) ingevoerd,
+die waren afgeschaft of gewijzigd, terwijl ook het Fransche wetboek
+(_Code Napoleon_) en de Fransche wetpleging voor Nederland geldig
+werden verklaard. De lichtzijde hiervan was, dat hier een algemeene
+rechtsbedeeling gevestigd werd, doch voor die lichtzijde had men toen
+geen oog.
+
+Doordat wij onze meeste koloniën misten en geen handel met Engeland
+mochten drijven, waren de koloniale waren ontzettend duur, zoodat velen
+inplaats van koffie met suiker, cichorei met stroop dronken. Ook begon
+men in dezen tijd suiker uit beetwortels te vervaardigen. Particulieren
+mochten geen handel meer in tabak drijven. De tabakshandel was een
+monopolie van den Staat geworden. De tabak, die men bij de zoogenaamde
+Regie verkreeg, was duur en slecht.
+
+Fransche Spionnen waarden in allerlei gedaante rond, teneinde gemeenzame
+gesprekken af te luisteren. Elk dubbelzinnig woord werd ten kwade
+uitgelegd, als bedoelde men het Fransche bestuur. Van Overheidswege
+werd hier een „_Statistique personelle_” op na gehouden, dat wil zeggen
+een opgave aangaande notabele personen in betrekking tot hun vermogen,
+denkwijze, relatie's enz. Geen boek of geschrift mocht hier worden
+uitgegeven, of het moest eerst naar Parijs worden gezonden, waar het
+door de Censuur moest worden onderzocht. Elk woord, elke uitdrukking,
+die den Franschen niet aangenaam was, werd steeds geschrapt. Boven elke
+Courant prijkte de Adelaar, het Keizerlijke wapen. Naast de Hollandsche
+tekst moest steeds een Fransche vertaling er van worden opgenomen. Ook
+de openbare acten en andere stukken werden niet uitgegeven, dan met
+Fransche vertaling. In alle scholen moest de Fransche taal onderwezen
+worden en de schoolboeken moesten tevens een Fransche vertaling der
+Hollandsche lesjes bevatten. De Hoogescholen te Harderwijk, Franeker
+en Utrecht werden opgeheven en de inkomsten der andere, alsmede die
+der Latijnsche scholen verminderd. Aan het gunstig verslag, dat de
+Fransche geleerden Cuvier en Noël over het Lager Onderwijs in ons land
+uitbrachten, hadden wij het te danken, dat dat Onderwijs gehandhaafd
+bleef.
+
+[Illustratie: NAPOLEON I.]
+
+Natuurlijk moest dit alles ontevredenheid en wrevel wekken. Reeds twee
+en een halve maand na de inlijving van Holland bij Frankrijk, den 20
+Sept. 1810, openbaarde zich die geest in Amsterdam in een verzet bij het
+opsporen van geheime bewaarplaatsen van koloniale waren. Het gold toen
+slechts het verzet van enkelen, maar luider deed dit verzet zich hooren,
+toen in April 1811 de eerste Hollandsche lotelingen aan de armen hunner
+ouders en verdere betrekkingen werden ontrukt. Doch wat vermocht een
+betrekkelijk geringe volksmenigte tegen Napoleons talrijke legerscharen?
+Een enkel woord reeds kon het leven kosten. De onvoorzichtige
+uitdrukking van een schamel en gebrekkig koopman, Frans Stargard
+(bijgenaamd „Frans met de kruk”), die een visch kerfde, tot de
+omstanders: „Ik wou, dat ik Napje zoo onder handen had”, kostte den
+ongelukkige het leven. „Frans met de Kruk” werd met twee lotgenooten op
+het Funen te Amsterdam doodgeschoten. Niettemin hoorde men in Februari
+1813 Hollandsche militairen te Utrecht „_Oranje boven_” roepen en op de
+trom het „_Wilhelmus_” slaan en in April vonden onstuimige tooneelen van
+verzet plaats in den Hoekschen waard, in Rijnland (waar Leiden een tijd
+lang in hevige beroering was), te 's-Gravenhage, in de Zaanstreek, te
+Maassluis en elders, uitingen van vrijheidszucht, die met bloedige
+vonnissen eindigden. Hoe meer Napoleon onze nationaliteit trachtte uit
+te roeien, hoe dieper ze wortelen schoot. Hoewel wij den volksnaam
+verloren hadden, ontwaakte het volkskarakter, wat zelfs op het
+gebied der letterkunde te bespeuren was. Zoo bezong Helmers in zijn:
+„_Hollandsche Natie_” den roem van ons land tijdens het bloeitijdperk;
+zoo zinspeelde Wiselius in het treurspel Polydorus op de tyrannie van
+Napoleon: zoo voorspelde Bilderdijk in schoone verzen de herstelling van
+Neerlands onafhankelijkheid. De gedichten van Tollens, Kinker, Spandaw,
+Staring, Van Walré, Klijn en anderen werden gretig gekocht, wel een
+bewijs, dat niet alleen de Nederlandsche taal, maar ook de Nederlandsche
+poëzie gewaardeerd werden. Als prozaschrijver was Van der Palm zeer
+gezocht.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK III.
+
+     Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.—Daendels en Jansens op
+     Java.—De Engelschen ontnemen ons Java.
+
+
+Eén geluk ontbrak aan Napoleons grootheid; zijn huwelijk met Josephine
+de Beauharnais bleef kinderloos. Daarom liet hij zich den 16 Dec. 1809
+van deze vrouw scheiden en huwde hij den 11 April 1810 met de dochter
+van Keizer Frans van Oostenrijk, de Aartshertogin Maria Louise, die hem
+den 20 Maart 1811 een zoon schonk, wien men den titel van „Koning van
+Rome” gaf.
+
+[Illustratie: KEIZERIN MARIA LOUISE.]
+
+Ofschoon Josephine in vroegere tijden, toen zij Napoleon, den krijgsman
+zonder vermogen en vooruitzichten, huwde, de voornaamste aanleiding
+gegeven had tot de rol, die hij later speelde, en ofschoon hij waarlijk
+van haar hield,—liefde en dankbaarheid zwegen beide in de ziel van den
+dwingeland, voor heerschzucht, voor Staatsbelang en voor wat hij zijn
+plicht jegens Frankrijk noemde—hij dreef de scheiding van Josephine in
+weerwil van alles door.
+
+Brittannië bleef den Corsicaan nog tarten. Het vernielde Napoleons
+scheepsmacht, ondersteunde de Portugeezen en Spanjaarden in hun strijd
+voor de onafhankelijkheid, vernielde de Fransche zeemacht en maakte zich
+meester van alle Fransche en Hollandsche Koloniën in Oost en West.
+
+Ook Paus Pius VII nam een kloeke houding tegen den geweldenaar aan.
+Hij deed Napoleon in den ban op grond, dat deze tegen hem en de
+R. Kath. Kerk vele gewelddadigheden had gedaan. Napoleon dreef hier
+schijnbaar den spot mee, maar hij begreep toch, dat vele harten daardoor
+van hem vervreemd werden. Daarom meende hij, ter bevestiging zijner
+heerschappij, steeds oorlog noodig te hebben, om daardoor de onderworpen
+volkeren ontzag in te boezemen en om de Franschen door zijn roem te
+verblinden. En daaruit is ook het Decreet te verklaren, waarbij hij
+in Frankrijk bevoegd verklaard werd, verdachte personen, zonder vorm
+van proces, in de gevangenis te werpen; en vandaar ook in 1811 het
+Lijfstraffelijk Wetboek, waarvan bijna de helft betrekking had op
+misdrijven tegen den Staat en het openbaar gezag.
+
+[Illustratie: Inzegening van het huwelijk van Napoleon met aartshertogin
+              Maria Louise, 2 April 1810.]
+
+Bij de vele rampen, die ons troffen, kwam nog, dat onze laatste
+volksplantingen verloren gingen. Nadat de Engelschen den 17 Febr. 1811
+Amboina veroverd hadden, richtten zij zich tegen Java. Op Java was
+Daendels Gouverneur-generaal geweest en hij, de groote vrijheidskraaier,
+had er, als een Napoleon in miniatuur, met de grootste willekeur
+geheerscht. Zoo vernietigde hij op Java met één pennestreek alle
+bijzondere voorrechten. Hij dwong de arme inboorlingen hem behulpzaam
+te zijn in het aanleggen van wegen, honderden uren lang, het stichten
+van forten midden in zee, het aanleggen van havens in de ongezondste
+streken. Hadden wij steeds de Inlandsche Vorsten, als leenmannen,
+met ontzag en eerbied behandeld, Daendels bejegende hen echter met
+willekeur. Zoo nam hij gewelddadig van Bantam bezit en liet hij den
+sultan van dat rijk verbannen. De Sultan van Djokjakarta zette hij onder
+gezochte voorwendsels af en plunderde hij uit. Zonder vorm van proces
+velde hij doodvonnissen: hij vernietigde de uitspraken van het Hof
+van Indië en toen de leden van dat Hof daartegen protesteerden, zette
+hij ze eenvoudig af en verving ze door anderen. Was de O.-Indische
+Compagnie steeds met inschikkelijkheid opgetreden, Daendels meende een
+hoogmoedige, oorlogszuchtige staatkunde te moeten voeren. Hij stoorde
+zich niet aan gesloten overeenkomsten; goede trouw was bij hem niet te
+vinden. Het politiewezen wilde hij in zijn persoon vertegenwoordigd
+hebben en onder een ophef van groote woorden voerde hij een waar
+schrikbewind, dat enkel ellende verspreidde en schatten verslond.
+Gelukkig werd Daendels in 1810 door Napoleon teruggeroepen en vervangen
+door Jansens, die de Kaapkolonie zoo dapper verdedigd had. In den korten
+tijd, dat hij Gouverneur-Generaal was, kon hij echter niet herstellen,
+wat zijn voorganger in de war had gestuurd.
+
+Toen Lord Minto, Gouverneur-Generaal van Engelsch Indië, vernomen had,
+dat de Franschen eenige schepen hadden uitgerust, om bezit van Java te
+nemen, zond ook hij, om dit te voorkomen, zijne zeemacht naar Batavia.
+Den 4 Aug. 1811 landden de Engelschen ten Westen van Batavia, veroverden
+die stad, alsmede onze verschansingen te Weltevreden en onzen post te
+Meester Cornelis, in weerwil dat deze post door Daendels met groote
+kosten zeer versterkt was. Jansens moest nu naar Oost-Java zich
+terugtrekken, waar hij door de Engelschen bij Samarang verslagen werd.
+De Inlandsche vorsten, nog vertoornd over de wijze, waarop zij door
+Daendels behandeld waren geworden, kozen nu de zijde der Engelschen,
+zoodat Jansens genoodzaakt was, zich en zijn troepen bij verdrag aan de
+Engelschen over te geven.
+
+De Engelschen, in het bezit van Java zijnde, eigenden zich nu ook de
+koloniale waren toe, die in de magazijnen opgestapeld lagen, waardoor
+zij aan vele Nederlanders groot verlies toebrachten en ook onzen Staat
+gevoelig troffen.
+
+Alleen Hendrik Doeff wist Decima voor ons te behouden. Dat kleine eiland
+was daardoor het eenige plekje op den aardbodem, waar in dien tijd de
+Nederlandsche vlag nog wapperde. Hoe dat toeging, zullen wij in een
+volgend Hoofdstuk zien.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK IV.
+
+     Hendrik Doeff op Decima.
+
+
+Hendrik Doeff was in 1799 naar Japan vertrokken, waar hij in 1803 door
+onze regeering als opvolger van Willem Wardenaar tot Gouverneur van het
+eiland Decima werd aangesteld, en wel, zooals gewoonlijk, voor den tijd
+van vijf jaren. In 1808, toen zijn tijd om was, verwachtte hij een
+Hollandsch schip uit Batavia, om hem af te lossen. Inplaats daarvan
+verscheen echter een Engelsch schip onder Hollandsche vlag. Doeff zond
+een paar zijner ambtenaren er heen om te informeeren, wat het zenden van
+dit schip beteekende, doch de bevelhebber liet de twee ambtenaren
+gevangen nemen. Door tusschenkomst van den gouverneur van Nangazaki
+werden deze ambtenaren later weer in vrijheid gesteld.
+
+In 1809 kreeg Doeff wel eenig bericht van Java, doch van zijn post werd
+hij niet afgelost. Het eiland Decima is 600 voet lang en 220 voet breed
+en Doeff had er slechts zes of zeven Hollanders bij zich, zoodat het
+leven voor hem er zeer eentonig was. In Aug. 1813 verschenen er weer
+twee schepen voor Decima. In zijn verwachting, dat het Hollandsche
+vaartuigen zouden zijn, werd Doeff echter wreed teleurgesteld. Het waren
+Engelsche vaartuigen, door Raffles afgezonden. Aan boord er van bevond
+zich de Oud-Gouverneur van Decima, Wardenaar, die aan Doeff liet weten,
+dat de Nederlanders Decima aan Engeland hadden afgestaan, waarom hij,
+Wardenaar, eischte, dat Doeff zich aan hem, als Commissaris der
+Engelsche regeering, zou onderwerpen. Doeff liet zich echter niet met
+leugenachtige verhalen om den tuin leiden en weigerde de overgave van
+het eiland. Men beloofde hem nu belooning en bevordering, doch hij wilde
+van geen onderwerping aan Engeland weten. Deze standvastigheid en trouw
+moet vooral hierom in Doeff gewaardeerd worden, omdat hij op Decima als
+in ballingschap leefde, en er van alle geriefelijkheden en gezelligheid
+der maatschappij was verstoken, terwijl, als hij op de aanbiedingen der
+Engelschen ingegaan was, hij een leven van weelde en gemak had kunnen
+krijgen.
+
+[Illustratie: HENDRIK DOEFF.]
+
+Het onderhandelen eindelijk moede, dreigde Doeff, het Japansche Bestuur
+in de zaak te mengen, als Wardenaar niet spoedig aftrok. Zelfs wist
+hij dezen en den met hem gekomen Engelschen Commissaris zóó beangst
+te maken, „dat zij de afdoening bewerkten eener schuld van over de
+f 100.000, die het kantoor ten gevolge van het stilstaan des handels,
+op zich geladen had.”
+
+In 1814 beproefde Raffles nog eenmaal, Decima voor Engeland te winnen,
+doch Doeff, die intusschen van de bevrijding van Nederland en den val
+van Napoleon gehoord had, was nu nog minder bereid, zich aan Engeland te
+onderwerpen, dan ooit te voren.
+
+Eerst den 6 Dec. 1816 kwamen Hollandsche schepen te Decima, die Doeff
+van zijn post verlosten. Doeff heeft toen nog twee jaar op Batavia
+doorgebracht, waarna hij met den Commissaris-Generaal Elout naar het
+vaderland terugkeerde.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK V.
+
+     Willem Bilderdijk en Jan Frederik Helmers.
+
+
+Een vurige Oranjeklant was Willem Bilderdijk. Deze merkwaardige man werd
+in 1756 te Amsterdam geboren.
+
+[Illustratie: WILLEM BILDERDIJK.]
+
+Zijn vader, een geneesheer, onderwees hem in 't lezen, schrijven,
+rekenen, het Italiaansch boekhouden en in de verschillende talen, zoo
+oude als nieuwe. In uren van uitspanning hanteerde hij bij afwisseling
+de dichtlier, de teekenpen en de etsnaald. Een ongelukkig letsel, zijn
+voet toegebracht, toen hij nauwelijks zes jaren oud was, noodzaakte
+hem meestal, zijne kamer te houden. Dit legde waarschijnlijk den grond
+tot die somberheid, welke ook later bij hem uitkwam, maar ook tot
+die veelvuldige kennis en rijke wetenschap, die wij bewonderen. In
+1780 begaf hij zich naar Leiden ter beoefening der rechtsgeleerde
+en andere wetenschappen en werd twee jaar later tot doctor in de
+rechten bevorderd. Hij vestigde zich te 's-Gravenhage en verkreeg een
+uitgebreide practijk. Een Rotterdamsche vischvrouw, Kaatje Mossel
+genaamd, die zeer Oranjegezind was en van beleediging der overheid was
+beschuldigd, werd door hem vrijgepleit. Evenals zijn vader betoonde hij
+in die dagen van verdeeldheid een innige liefde voor het huis van Oranje
+en trad meer dan eens op als moedige verdediger der Prinsgezinden. In
+1784 huwde hij met de schoone jonkvrouwe Rebekka Catharina Woesthoven.
+In 1795 moest hij een eed van trouw aan het nieuwe revolutionaire
+bewind afleggen. Hij weigerde dit. Hierom werd hij in 1795 als een
+„gemeen sujet” niet slechts uit den Haag, maar zelfs uit de geheele
+Bataafsche Republiek gebannen. Hij begaf zich toen eerst naar Engeland,
+en later naar Brunswijk, waar hij tien kommervolle jaren sleet. Te
+Londen leerde hij de 20-jarige Katharina Wilhelmina Schweickhardt
+kennen, die hij Italiaansche les moest geven. Daar zijne vrouw hem niet
+in den vreemde wilde volgen, liet hij zich in 1802 van haar scheiden en
+huwde later met Katharina Wilhelmina, die hem 30 jaar trouw ter zijde
+stond.
+
+In Londen kon Bilderdijk niet zijn brood verdienen, waarom hij naar
+Brunswijk trok. De Hertog kende hem hier een vast inkomen toe. Doch ook
+in dit gastvrije oord gevoelde hij zich ontevreden en van de „domme
+Duitschers” gevoelde hij afkeer. Hij vergat hierbij echter, dat zijn
+tweede vrouw ook van Duitsche afkomst was. Acht jaren van zorg en kommer
+bracht hij in Brunswijk door, daar hij van zijne inkomsten en 't geen
+hij met onderwijzen en schrijven er bij verdiende, niet leven kon.
+
+„Twee jaren achtereen” schrijft hij, „leefde ik van droog brood en water
+(zelfs geen bier) en zonder vuur. In het strengst van den winter geen
+hout in huis hebbend, ging ik uit, wanneer ik het niet langer uithouden
+kon; liep de stad twee of drie malen rond, kwam warm weer thuis en ging
+mijn college's weer opstellen.”
+
+Bilderdijk verloor te Brunswijk drie kinderen. Zijne vrouw en hij waren
+vaak ziek. Hij moest vaak opium gebruiken en liet soms in drie weken
+tijds zich zeven aderlatingen doen. Alles bezag de dichter van den
+sombersten kant en het aanzienlijke jaargeld, dat hij in Brunswijk
+genoot, evenmin als de vele vrienden, die hij er vond, waardeerde hij er
+naar behooren.
+
+[Illustratie: JAN FREDERIK HELMERS.]
+
+In 1806 naar 't Vaderland teruggekeerd, werd hij door zijne vrienden,
+waartoe ook de raadpensionaris R. J. Schimmelpenninck behoorde, met open
+armen ontvangen. Later zorgde de kunstlievende Koning Lodewijk, die van
+hem het Nederlandsch leerde, mildelijk voor zijn onderhoud. Hij vestigde
+zijn verblijf te Leiden, doch de ramp, welke de stad in 1807 trof,
+deed hem eerst naar 's Hage, toen naar Katwijk en eindelijk naar
+Amsterdam verhuizen, waar hij lid werd van 't Kon. Nederl. Instituut.
+Ten voordeele van de slachtoffers van de ramp te Leiden gaf hij zijn
+„_Ziekte der geleerden_” uit. De zuivere winst bedroeg 1400 gld. In den
+Haag onderwees hij Koning Lodewijk in de Hollandsche taal. In weerwil
+van het aanzienlijke jaargeld, dat Koning Lodewijk hem toekende, werd te
+Amsterdam door de schuldeischers op zijn boedel beslag gelegd en deze
+ten verkoop opgeschreven. Van de inlijving van ons Vaderland in het
+Fransche rijk moest vooral Bilderdijk het noodlottige gevoelen. Zijn
+pensioen werd ingetrokken en alleen de edelmoedige en kiesche bijstand
+van trouwe vrienden lenigde zijn moeilijke omstandigheden. Onze
+verlossing van het Fransche juk schonk hem in 1813 ook verademing.
+Hij werd benoemd tot auditeur-militair te Amsterdam, doch werd weldra
+door den Koning eervol ontslagen en met een jaarwedde begiftigd. Voor
+de derde maal verkoos hij Leiden tot zijne woonplaats, waar hij aan
+eenige jongelieden zijne uitvoerige aanteekingen op de Vaderlandsche
+geschiedenis meedeelde. Onaangename omstandigheden drongen hem in 1827
+zijn geliefd Leiden te verlaten en Haarlem tot zijne woonplaats te
+kiezen, waar hij in 1831 overleed.
+
+Toen Nederland bij Frankrijk ingelijfd was, zong Bilderdijk in
+profetische verrukking:
+
+            Ach de dagen
+            Onzer plagen,
+    Lieve broeders, gaan voorbij.
+            Uit dit duister
+            Rijst de luister
+    Van een nieuwe heerschappij.
+
+            'k Zie de kimmen
+            Reeds ontglimmen
+    Van een nieuw, een Godlijk licht!
+            Op de randen
+            Dezer stranden
+    Straalt zijn glans mij in 't gezicht.
+
+            'k Heb het vallen
+            Van Uw wallen,
+    Hollands Illium, voorspeld:
+            'k Zag het blaken
+            Van Uw daken,
+    En Uw Hectors neergeveld.
+
+            De ingewanden
+            Voelde ik branden,
+    En verteren in de vlam;
+            'k Riep, ik weende,
+            Ja, 'k versteende,
+    Maar de dag des jammers kwam.
+
+            Wat verschijne
+            Wat verdwijne,
+    't Hangt niet aan een los geval.
+            In 't voorleden.
+            Ligt het _heden_,
+    In het _nu_, wat worden zal.
+
+            Opgaan, blinken
+            En verzinken
+    Is het lot van iedren dag:
+            En wij allen
+            Moeten vallen:
+    Wie zijn licht beschijnen mag.
+
+            Of de kronen
+            Luister toonen,
+    Volken, Staten bloeiend staan,
+            Langer stonde
+            Duurt hun ronde,
+    Maar hun avond spoedt toch aan.
+
+            Doch de dampen
+            Dezer rampen,
+    Doch de nevels dezer nacht
+            Zullen breken
+            Bij 't ontsteken
+    Van den dag, waarop zij wacht.
+
+            Mocht mijn lippen
+            Dat ontglippen,
+    Wat mijn brekend oog hier ziet.
+            Mocht ik 't zingen,
+            En mij dringen,
+    Door dit wemelend verschiet!
+
+            Ja, zij zullen
+            Zich vervullen,
+    Deze tijden van geluk!
+            Deez' ellenden
+            Gaan volenden,
+    En verpletterd wordt het juk.
+
+            Holland leeft weer!
+            Holland streeft weer,
+    Met zijn afgelegde vlag,
+            Door de boorden,
+            Van het Noorden,
+    Naar den ongeboren dag.
+
+            Holland groeit wêer!
+            Holland bloeit wêer!
+    Hollands naam is weer hersteld!
+    Holland uit zijn stof verrezen
+    Zal opnieuw ons Holland wezen,
+    Stervend heb ik 't u gezegd.
+
+Deze klacht over Hollands ondergang en de profetie van Hollands herstel
+werd natuurlijk door de Fransche Censuur verboden. Bilderdijk zong dan
+ook terecht:
+
+    „Het snoeimes der censuur heeft alles afgesneden,
+    Wat vaderlandsche zucht of Hollands luister raakt.”
+
+Ook de dichter Helmers gloeide van liefde voor het Oranjehuis.
+
+In 1812 gaf hij een gedicht uit, getiteld: „_De Hollandsche Natie_”
+waarin hij zong:
+
+    „'t Was nacht; 'k zat eenmaal in het eikenbosch verloren;
+    Geen wind beroerde 't loof, geen vogel deed zich hooren;
+    Een stilte als die van 't graf hield mijnen geest gewekt;
+    Een schrikbre duisternis had d' aardbol overdekt.
+    De maan verdween, geen ster blonk aan de hemelbogen;
+    'k Zag niets; de schepping was voor mij in 't niet vervlogen;
+    't Scheen, dat ik in den nacht, die mij omsluimerd hield,
+    Het eenigst wezen was, met denkenskracht bezield.
+    Ik zag het menschdom als een worm in 't stof vertreden;
+    Mijn geest bevond zich in dien staat, waarin 't gevoel
+    De ontvlamde werking der verbeelding strekt ten doel.
+    Toen dacht mijn geest aan U, aan U, vergode vaderen!
+    Een huivring greep mij aan! Het bloed stolde in mijn adren.
+    Ik zag de duisternis tot tastens toe vergroot;
+    Ik hoorde een flauw geluid, dat rees uit 's aardrijks schoot;
+    Een flauwe scheemring scheen door 't duister heen te breken;
+    't Was 't uur van middernacht; mijn geest- en denkkracht weken;
+    Een licht rees uit den grond, beweegloos staarde ik 't aan.
+    Hij stond—een schaduwbeeld onkenbaar; uit het duister
+    Greep hij mij aan en sprak (het was een stil gefluister):
+    „Neen, wanhoop niet aan 't lot, dat Nederland verwacht,
+    „De deugd stierf nog niet weg van 't heilig voorgeslacht!
+    „Neen, Neerland zal niet als een nachtgezicht verdwijnen:
+    „De zon zal eenmaal weer in vollen luister schijnen!
+    „Zing voor den tijdgenoot der oud'ren heldendaân,
+    „En 't kroost leere op hun spoor in 't onweer vast te staan”!
+    —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —  —
+    Ja, 'k zal de heldendaân van 't voorgeslacht bezingen.”
+
+De Censuur schrapte het gedeelte, waar de dichter het verval van
+Amsterdam alzoo bezong:
+
+    'k Waande in de toekomst mij verplaatst; mij dacht, ik dwaalde
+    Door moer en drassig land, waarop geen veldbloem praalde,
+    Geen rund zich hooren liet! Ach Neerland! 't was Uw grond
+    Waarop ik, eenzaam en verlaten, mij bevond!
+    Ik zocht de schoone stad, waar ik het licht aanschouwde,
+    Die 't heilig voorgeslacht aan Amstels zoomen bouwde;
+    Helaas! Ik zocht vergeefs! Een ranke, kale hut,
+    Nauw voor het buld'ren van den woesten storm beschut,
+    Was alles, wat ik vond!—'k Zag naakte visschers dwalen,
+    Waar eertijds feestmuziek klonk in de marmren zalen!
+    Ik klauterde over 't puin; ik zwierf wanhopend rond,
+    Of ik de graven van mijn voorgeslacht hervond!
+    Ach! 'k vond geen graven meer.—Een grijsaard treedt mij nader.
+    „Wie gij ook wezen moogt, ontdek me, ik smeek dit, vader!
+    „Stond hier niet Amsterdam?” dus hef ik snikkende aan!
+    „Men zegt, hier heeft voorheen een groote stad gestaan”,
+    Is 't antwoord: „en dit puin, waaruit thans raven schreeuwen,
+    „Was 't raadhuis eens dier stad in ver vervlogen eeuwen!
+    „En gindsche bouwval, waarbij 't wild gedierte schuilt,
+    „Die neergestorte spits, waarop de roerdomp huilt,
+    „Was eens een tempel aan der vaadren God geheiligd.
+    „Maar wij, door dam noch dijk voor 't woên der zee beveiligd,
+    „Wij zwerven hongrend om op dees verlaten grond,
+    „Schaarsch hoorend van de stad, die eertijds hier bestond!”
+
+In zijn zang beschreef Helmers den Rijn in zijn boven- en middenloop
+op verheven wijze, doch ging daarna verder:
+
+    „Ach! zoek dien schoonen stroom nu weer bij Katwijks stranden.
+    Wat vindt ge? Een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden;
+    Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort,
+    Eer hij zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort.
+    De vreemdeling, die hem langs Coblenz' muur zag golven,
+    Herziet hem hier! maar ach! in ruigte en wier bedolven,
+    Hij mijmert aan zijn zoom, met waggelende treên,
+    Denkt aan het oud Carthaag! En gaat in weemoed heen.”
+
+En nu vraagt de dichter:
+
+    „Is, Neerland, dit Uw beeld? Moet uit die flauwe trekken
+    Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken?
+    Klein waart gij als de Rijn bij Uw geboortestond,
+    Nauw waardig, dat een volk zich vestigde op uw grond.
+    Allengskens aangegroeid, zaagt gij uit uw moerassen.
+    Bij steden van arduin en tucht en welvaart wassen.
+    Ge ontwrongt met jonglingsmoed u 's Ibers overmacht,
+    En bliksemde op de zee met volle mannekracht.
+    Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen,
+    En hield, gelijk de Rijn, elk vreemdling opgetogen!
+    Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw loop?
+    De uitfluiting zijn der aard? De schandvlek van Euroop?
+    Neen, neen! der vadren roem verspreidt te sterk een luister;
+    En 't kroost van zulk een volk zink niet geheel in 't duister.
+    Gij, die der volkren lot voor de eeuwigheid vermeldt,
+    Geschiedkunde! open mij uw groot en leerzaam veld.
+    O, Vaderland! 'k Zie daar uw naam onsterflijk pralen,
+    En aller volken glans verduisterd door uw stralen,
+    Op de eeuwige zuil des roems staat Neerlands naam gedrukt.
+    Die naam, die heldennaam, wordt nooit daaruit gerukt.”
+
+In zijn „_Fragment van een onuitgegeven Treurspel_” zong Helmers:
+
+    „Het vonnis is geveld, uw lot beslist, Bataven!
+    Leert nu gedwee in 't juk op 's vreemdlings wenken draven.
+    De Ruyters nageslacht, der Trompen heldenteelt
+    Wordt thans als rooversbuit door rooversklauw verdeeld.”
+
+De Censuur verving echter „_Bataven_” door „_Grieken_”, „_De Ruyter_”
+door „_Aristides_” en „_Trompen_” door „_Epaminondas_”, waardoor het
+vers geheel van beteekenis veranderde, doch voor de Franschen zijn
+bitterheid verloor.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK VI.
+
+     Napoleons bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten op een
+     vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem op audiëntie.—Hoe
+     Napoleon reisde.
+
+
+In het jaar 1811 bracht Napoleon een bezoek aan Amsterdam. De
+Keizer kwam den 29 Sept. 1811 te Antwerpen aan, reisde over Breda,
+Hellevoetsluis, Gorinchem en Utrecht. Den 9 October 's middags half drie
+deden de Keizer en de Keizerin hunne plechtige intrede in Amsterdam. In
+het voorste gedeelte der stoet reed de Keizerin in een rijtuig, van 8
+pages vergezeld; in het laatste gedeelte de Keizer te paard, gevolgd
+van de „officieren van hoogstdeszelfs huis, van de maarschalken,
+generaals, stafofficieren, rijdende vier aan vier.”
+
+[Illustratie: REISKOETS VAN NAPOLEON.]
+
+Toen de stoet de stadspoorten was genaderd, werden Keizer en Keizerin
+onder het gebulder van het geschut en het luiden der klokken in de
+hoofdstad ontvangen. Een dubbele rij Nationale gardes bezette de
+straten, alwaar H. H. M. M. moesten doorgaan; alle huizen waren
+met bloem-festoenen en vaandels versierd, wat een prachtig gezicht
+opleverde. De geestelijken, wier kerken Z. M. voorbij ging, bevonden
+zich in hun ambtsgewaad voor hunne bedehuizen geschaard. Orkesten,
+die van afstand tot afstand geplaatst waren, verlevendigden het
+belangrijkste tooneel, waarvan Amsterdam ooit getuige was. Een
+ontzaglijke menigte vulde de straten; alle vensters waren bezet.
+Het geroep van „Leve de Keizer! Leve de Keizerin!” hield haast niet
+op en H. H. M. M. toonden hunne gevoeligheid voor de talrijke
+huldebetuigingen door met vriendelijkheid te groeten.
+
+Nauwelijks aan het paleis aangekomen, ontving H. M. de ministers en de
+Staatslieden, waarna de prins-gouverneur de eer had, Z. M. de hooge
+beambten, de officieren der land- en zeemacht, de algemeene regeering,
+den algemeenen raad, de rechtbank der eerste instantie, de kamer van
+koophandel, de maire met diens adjuncten en den municipalen raad, den
+chef van de garde d'honneur, alsmede die der nationale garde en de
+dienaren der onderscheidene godsdiensten voor te stellen.
+
+Het weder, dat den geheelen voormiddag betrokken geweest was, bleef
+des middags goed en niet dan nadat H. H. M. M. aan het paleis waren
+aangekomen begon het te regenen.
+
+[Illustratie: INTOCHT VAN NAPOLEON TE AMSTERDAM.]
+
+Des avonds was de geheele stad geïllumineerd. Den volgenden dag
+bezocht Napoleon in een sloep de scheepstimmerwerf en verscheidene
+gedeelten van de haven.
+
+Om één uur 's namiddags ontving H. M. de Keizerin de complimenten der
+regeeringsmachten, die den vorigen dag aan den Keizer waren voorgesteld
+geworden. De Keizerin beantwoordde met de grootste minzaamheid de
+toespraken. Na de audiëntie begaf H. M. zich mede in een sloep naar de
+werf.
+
+Des avonds hadden de dames van de voornaamste beambten der stad de eer,
+voorgesteld te worden. Wat de verlichting betreft, muntten het paleis
+van den prins gouverneur-generaal en het hotel van den prefect uit.
+Al de voornaamste gebouwen, de voornaamste bruggen binnen de stad
+en verscheidene op de meest in het oog loopende plaatsen gestelde
+decoratiën hadden de aangenaamste uitwerking. Overal, waar H. H. M. M.
+verschenen, weerklonk uit tal van monden: „Leve onze doorluchtige
+Souvereinen!” als (naar een ooggetuige verhaalt) „het gevoelen van
+verknochtheid en de geestdrift der Hollanders.”
+
+Te Amsterdam bezocht Napoleon ook in het Trippenhuis de verzameling van
+schilderijen van onze Hollandsche meesters. Op den terugtocht ging de
+Keizerlijke stoet door de Halssteeg, waar iemand van de stadsreiniging
+juist bezig was, het vuil op te halen en met zijn kar den weg versperde.
+
+„De Keizer, de Keizer!” riep men den man toe en beduidde hem, dat hij
+maken moest, met zijn kar uit de steeg weg te komen.
+
+Heel onnoozel vroeg de man, of er een dokter aankwam.
+
+„Neen, geen dokter,” zei men, „maar Keizer Napoleon.”
+
+De man antwoordde echter heel bedaard: „Ik heb order alleen voor een
+dokter uit den weg te gaan.” En hij verwijderde zich eerst, toen hij
+zijn arbeid verricht had, zoodat Napoleon, die zich anders door niets
+liet tegenhouden, nu geruimen tijd wachten moest op—een stadsreiniger.
+Deze werd des avonds op het stadhuis ontboden. De man beriep zich
+terecht op zijne instructie. Toch werd hij bij wijze van straf zes weken
+in zijne bediening geschorst.
+
+Te Amsterdam vroeg ook generaal Krayenhoff den Keizer te spreken.
+Krayenhoff had in 1810 Neerlands hoofdstad op last van Koning Lodewijk
+Napoleon tegen den Keizer in staat van verdediging gebracht. Napoleon,
+die dit wist, vroeg toornig:
+
+„Zijt gij dat, Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt willen
+verdedigen.” En moedig antwoordde de generaal:
+
+„Ja, Sire, en het zou u niet gelukt zijn er in te komen, indien ik zulks
+niet gewild had!”
+
+De Keizer, door dit onverschrokken antwoord getroffen, vroeg, hoe de
+generaal het zou aangelegd hebben, om Amsterdam tegen hem, Napoleon,
+te verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu zijn verdedigingsplannen en de
+Keizer, die het vernuftige er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff
+in zijn vroegeren rang in den werkelijken dienst.
+
+Den 11 October voer Napoleon in een sloep door de grachten van
+Amsterdam, terwijl de Keizerin in een open rijtuig een tocht door de
+stad maakte.
+
+Ook woonden de vorstelijke personen eene voorstelling in den
+Amsterdamschen Schouwburg bij; aan het verslag hiervan ontleenen wij het
+volgende:
+
+„Een ontzaglijke toevloed had zich gisteren naar den schouwburg begeven;
+bij het verlangen, om de talenten van Talma en Mej. Duchesnois te
+zien, voegde zich een veel vermogender, dan al de overige, dat, om het
+gezicht van twee aanbiddelijke Souvereinen te genieten. De verwachting
+van het publiek is geenszins teleurgesteld geworden; om half negen zijn
+H. H. M. M. in de loge gekomen en nu bevond zich het schouwtooneel in
+de zaal; het leverde een uitmuntend gezicht op, een talloos gezelschap
+te zien, geheel opgerezen, lauriertakken in de hoogte schuddende en
+deze eenparige vreugdekreet herhalende: „Leve de Keizer!” „Leve Maria
+Louise!” Zoodra de geestdrift der aanschouwers toeliet, dat iets anders
+dan hunne stemmen gehoord werd, hief het orkest de aria aan: „Où peut on
+être mieux?”—Het gejuich van „Leve de Keizer!” barstte opnieuw los en
+Z. M. boog zich over zijn loge en scheen door zijn toegenegen glimlach
+te zeggen: „Voorwaar, ik ben te midden mijner kinderen!””
+
+De couranten bevatten in ons land een paar dagen later het volgende
+bericht:
+
+„Een Commissaris van Politie, heden bij het aanbreken van den dag de
+ronde doende, heeft bevonden, dat er verzen aan de deuren van het paleis
+aangeplakt waren; hij kon met grond vermoeden, dat deze in een kwalijk
+gezinden geest waren. De nacht is slechts aan heimelijke en misdadige
+verrichtingen gunstig, doch hoe groot was zijne verwondering te
+ontwaren, dat deze verzen een edele en verfijnde hulde aan Z. M.
+inhielden.
+
+„Ziehier dezelve:
+
+„Op het Keizerlijk paleis te Amsterdam. (Het paleis spreekt):
+
+    Triumf; ik, 't pronkstuk der gebouwen,
+    Mag thans mijn waar geluk op 't allerhoogst aanschouwen,
+    Want in mijn luistervollen staat
+    Ben ik de zetel en de woning
+    Des Franschen Keizers en des Italiaanschen Koning,
+    Wiens hart voor de onderdanen slaat;
+    Dus is mijn naam op 't hoogst gerezen!
+    En 'k mag nu eerst met recht het achtste wonder wezen!”
+
+Van uit Amsterdam maakten de vorstelijke personen verschillende
+uitstapjes naar omliggende plaatsen en vertrokken 24 October weder.
+
+Als een bewijs, hoe overdreven sommigen over Napoleon dachten, besluiten
+wij hier met een uittreksel uit een brief uit Utrecht, den 9 Oct. 1811
+geschreven:
+
+„Voor het den grooten Napoleon behaagde zich binnen onze muren
+te houden, aanschouwden wij in hem, den eersten der helden, het
+verwonderingwekkendst genie, dat de wereld immer tot luister strekte;
+maar verre was het van ons, eenig juist denkbeeld van zijne goedheid te
+kunnen maken. Hij is onder ons verschenen als een vader te midden van
+zijne kinderen, zonder geleide, zonder wachten, omringd en gedrongen
+door de menigte, die onverzadelijk was, zijne gelaatstrekken te
+beschouwen en hem hare liefde te bewijzen. Men wedijverde, wien het
+gebeuren zou zijn rok, het dekkleed of wel de teugels van zijn paard aan
+te raken, terwijl hij, alleen groetende met die minzaamheid, welke hem
+zoo bijzonder eigen is, aldus de stad stapvoets doorreed, met niets
+bekommerd, dan met de zorg, om allen voor gevaar te behoeden, die in
+hunne geestvervoering zich voor hem nederwierpen en ofschoon zij hem
+reeds gezien hadden, hem nogmaals wilden zien.
+
+„Ik ben ooggetuige geweest, mijn vriend, van dat verrukkend tooneel;
+dan, geen minder levendige aandoeningen hebben mijn ziel vervuld, toen
+ik, toegelaten ten gehoor bij Z. M., met al de publieke ambtenaren hem
+onze belangen heb hooren behandelen; geen der minste bijzonderheden van
+bestuur te gering achtende en met een doorzicht, dat hem alleen eigen
+is, klem gevende aan elk antwoord, dat hem op zijne vragen werd gegeven.
+
+„Ik had den vader van het volk, den wetgever van het rijk bewonderd,
+ik wilde ook den held volgen op de vlakte, waar zijne legerscharen
+verzameld waren, maar hoe zou ik u de nieuwe aandoeningen kunnen
+afmalen, die ik gevoelde: de geestdrift der soldaten, zoo dikwijls door
+hem ter overwinning geleid, de vervoering van alle aanwezenden, op de
+aankomst der Keizerin, vooral toen de troepen voorbij haar gedefileerd
+hadden en elk soldaat hare trekken heeft kunnen bewonderen, die
+mengeling van waardigheid en onveranderlijke welwillendheid, die haar de
+lust en de liefde doen zijn van een volk, welks geluk zij vereeuwigd
+heeft.”
+
+En niet alleen in Nederland werd Napoleon zooveel eer bewezen, maar in
+geheel Europa, Engeland uitgezonderd. Rust kende hij niet. De helft van
+zijn tijd haast bracht hij op reis door.
+
+Toch was de hulde, die men den Keizer in ons land bracht, niet enkel
+geveinsdheid. Gelijk uit een versje onder een plaatje uit die dagen
+blijkt, was men niet blind voor het vele, dat Napoleon ook voor ons land
+heeft gedaan.
+
+De krijgstochten van zijn leger voerden Napoleon door geheel Europa en
+bijna overal verscheen het Fransche leger als heerscher en niet als
+vreemde.
+
+De meeste kasteelen waren hem bekend. Zijn staf, de officieren en
+lakeien van zijn hofstoet vertrokken een dag eerder dan hun heer. Als 's
+avonds dan de keizerlijke reiswagen in galop onder de poort doorreed,
+stonden de fakkeldragers reeds bij de trap gereed.
+
+Zijn eigen dienaren openden de deuren en alsof hij thuis was, ging
+de kleine man in de grijze jas de trappen op, terwijl de werkelijke
+bedienden van het paleis verbluft op zijde bleven staan, met brandende
+kaarsen in de bevende handen. Door de lange rij van vertrekken ging hij
+dan dadelijk naar zijn eigen kamers; zijn kamerdienaar ontdeed hem van
+zijn kleeren en dadelijk sprong de Keizer in het wachtende, dampende
+bad. Alles, wat tot zijne reisbenoodigdheden behoorde, was van kostbare
+kwaliteit, en het moest netjes en precies op de bepaalde plaats liggen.
+
+Zijn paarden waren uitstekende dieren, altijd zes, twee aan twee naast
+elkander gespannen, ieder paar voorzien van een even bekwamen menner.
+
+Om een afstand van 20 K.M. af te leggen, werd vier keer halt gehouden om
+de paarden te verwisselen, zoodat hij met dezelfde paarden hoogstens 5
+K.M. reed.
+
+Het gewone rijtempo was een soort galop; men moet daarbij bedenken, dat
+de straten en wegen, die toen bestonden, groote bezwaren leverden voor
+het verkeer.
+
+Van lezen of het bestudeeren der landkaarten kon gedurende den tocht
+geen sprake zijn. Toch moest iedere halte voorzien zijn van boeken,
+kaarten en schrijfmateriaal. Hij had echter gedurende zijn reis genoeg
+te denken.
+
+Als hij naar het Oosten reed, was zijn geest vervuld met zijn
+veldtochten. Onderweg kwamen renboden hem tegemoet. Op bepaalde
+plaatsen werd hij reeds opgewacht door Maarschalken, die met hem wilden
+confereeren. Dag en nacht galoppeerde zijn wagen dan weder door steden
+en dorpen, door bosch en veld. Donderend ratelde het rijtuig, met slijk
+en modder bespat, soms midden in den nacht door de nauwe straatjes van
+Duitsche steden, de lichtjes van den wagen flikkerden spookachtig door
+de duisternis.
+
+Frankrijk was voor Napoleon te eng; Europa was hem te eng; in de schaduw
+der Pyramiden heeft hij gevochten. Alles beefde voor dezen man; alles
+vleide hem; inderdaad werd hem afgodische eer bewezen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK VII.
+
+     Napoleons tocht naar Rusland.
+
+
+Vroeger had Alexander, Keizer van Rusland, Napoleon bewonderd. Toen
+Napoleon Oldenburg bij zijn rijk inlijfde, zette dit echter bij
+Alexander kwaad bloed, daar de Groothertogin van Oldenburg eene zuster
+van den Russischen Keizer was. Alexander weigerde langer zich aan het
+Continentaal Stelsel te houden en begon weer handel te drijven met
+Engeland. De Fransche Keizer besloot nu Rusland te tuchtigen. Hij
+hoopte, na Rusland overwonnen te hebben, ook Turkije en Egypte aan zich
+te onderwerpen, om vervolgens in Azië door te dringen, ten einde daar
+Engeland in zijn koloniën aan te tasten.
+
+Een ontzaglijke legermacht bracht Napoleon op de been, om zijn plannen
+uit te voeren. In ons land moesten niet alleen de jongelingen opkomen,
+die in 1811 aangeloot waren, maar ook de lichtingen der twee volgende
+jaren. Groot was de droefheid, die dit in tal van huisgezinnen te weeg
+bracht. Toen Napoleon den 9en Oct. 1811 met zijn echtgenoote een bezoek
+aan Amsterdam bracht, had men hem luide toegejuicht, doch thans, nu hij
+een driedubbele lichting onder de wapenen riep, werd hij hier nog meer
+dan vroeger verwenscht en vervloekt.
+
+Het „Groote Leger”, gelijk Napoleon het gaarne noemde, telde 600.000 man
+en 150.000 paarden. Uit Nederland waren 15.000 man opgekomen, ingedeeld
+in twee regimenten. Het ééne regiment behoorde tot een keurbende van
+den Keizer, de „Oude Garde” genoemd, en bestond uit de meest geoefende
+soldaten, die in beslissende oogenblikken vaak den doorslag hadden
+gegeven. De helft der Hollandsche soldaten waren bij Fransche regimenten
+ingedeeld, terwijl de andere helft onder het bevel van eigen officieren
+stond. Onder de Hoofdofficieren bevonden zich twee Hollanders, n.l.
+Daendels, die als Divisie-generaal onder Maarschalk Victor stond en
+Matuschewitz, die als Generaal der Artillerie bij de afdeeling onder
+Maarschalk Ney was ingedeeld.
+
+Napoleon trok met het „Groote Leger” (uit Franschen, Italianen, Belgen,
+Hollanders, Zwitsers, Polen, Duitschers en Oostenrijkers samengesteld)
+den 23en Juni over de Njemen. Hevige plasregens belemmerden hem het
+voorttrekken. Later werd het weer buitengewoon heet en droog en daar
+de tocht ging door landstreken, waar bijna geen water was, werden de
+troepen zeer door dorst gekweld. Drie maanden later was het leger reeds
+tot op één derde versmolten en had dus al tweederde deel der krijgers
+verloren. Het was nu zwakker dan het Russische leger, waartegen het
+optrok. Aanvankelijk wilde de Czaar reeds bij de Duna aan de Franschen
+slag leveren, doch hij besloot later, dit niet te doen. Het Russische
+leger trok daarom dieper het binnenland in, alles achter zich
+verwoestende, zoodat de Franschen, waar zij ook kwamen overal allen
+voorraad uitgeput vonden. Van honger en gebrek kwamen hierdoor tal van
+Franschen om en terwijl Napoleons leger van dag tot dag verminderde,
+groeide dat der Russen voortdurend aan. Eindelijk, den 7 Sept. 1812,
+kwam het bij Borodino (aan de Moskwa) tot een treffen. De Russen
+werden verslagen en Napoleon won, doch zijn zegepraal was een
+Pyrrhusoverwinning. Indien hij nog zoo'n slag won, dan was hij verloren,
+want zijn gelederen waren door dezen slag zeer gedund. Van het Regiment
+Hollandsche huzaren, dat tegen de batterijen der Russische achterhoede
+moest inrijden, bleven slechts 46 man gespaard.
+
+[Illustratie: SLAG BIJ BORODINO OF MOSKWA, 7 SEPT. 1812.]
+
+Door de overwinning aan de Moskwa lag de weg voor Napoleon naar Moskou
+open. Toen hij eindelijk in Ruslands hoofdstad aankwam, verscheen er
+geen Magistraat, om hem te verwelkomen en om hem de sleutels der oude
+Czarenstad aan te bieden. Niemand had zich bij zijn intocht in Moskou
+vertoond dan eenige burgers, vreemdelingen van afkomst, die hem
+aankondigden, dat Moskou door de Russen bestemd was, om voor de zaak des
+vaderlands opgeofferd te worden, om in de vlammen op te gaan. Napoleon
+wilde dit niet gelooven. En toch, hij had een zelfde schouwspel reeds
+gezien te Smolensko, te Moshaisk, op bijna iedere plaats, die zijn leger
+in Groot Rusland was doorgetrokken.
+
+Spoedig ontdekte hij, dat het bericht van Moskou's aanstaande
+vernieling, waarheid behelsde. Reeds dienzelfden 15 September stegen
+vlammen in verschillende wijken ten hemel op en, ofschoon telkens
+gebluscht, braken elk oogenblik nieuwe branden uit, tot den zesden dag
+het werk der vernieling was volbracht. Negen tiende van Moskou lag in
+puin.
+
+In onbegrijpelijke verblinding weigerde Napoleon de stad te verlaten:
+hij verwachtte dwaselijk, voorstellen van Keizer Alexander te zullen
+ontvangen. Dag op dag verliep, maar de Russische Keizer bewaarde het
+stilzwijgen. Een groote buit was door de Fransche soldaten in Moskou
+vergaderd, doch aan deksel, schoeisel en aan voedsel leden allen gebrek.
+Orde en tucht gingen verloren.
+
+Eindelijk, den 19 Oct. 1812, gaf Napoleon bevel tot den terugtocht.
+Doch na 18 dagen marsch vertoonde de Russische winter zich in al zijn
+verschrikkingen. Men had slechts weinig levensmiddelen kunnen medenemen:
+allen voorraad had de vijand zorgvuldig vernield. En nu maakten sneeuw
+en ijs alles verward en onkenbaar. Geheele compagnieën stortten in
+ondiepten, die zich tusschen de sneeuw onverwacht onder den voet
+openden. Verbijsterd door den storm, die hun het ijs in het aangezicht
+joeg, en de koude, die door gewaad en schoeisel drong, trokken de
+krijgers voort, zonder te weten waar zij waren: vlakte en heuvels,
+bosch en stroom, alles was in één witte lijkwâde getooid. Het was een
+onmetelijk lijkkleed, waarin de natuur het wegsmeltende leger en de
+gevallenen hulde. Van honderden bevroren de vingers aan geweer of
+sabelgreep. Man en wapen verstijfden tot een onbewegelijken klomp.
+Nog 1500 mijlen (bijna 300 uur) moest Napoleon afleggen, eer hij in
+Frankrijk terug was. Op zijn heenreis was Napoleon met 150.000 man
+Smolensko door getrokken en nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,
+beschikte hij nog over 25.000 weerbare mannen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK VIII.
+
+     De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.—Hollandsche
+     pontonniers met hun bevelhebber Kapitein Benthien.
+
+
+Napoleon trok van Smolensko terug naar Krasnoi, steeds vervolgd
+door de hoofdmacht der Russen onder Kutusow. Hij verwachtte nog drie
+legercorpsen en daar hij vreesde, dat die door den vijand zouden worden
+afgesneden, trachtte hij eene door hem genomen stelling te behouden.
+Eén dier afdeelingen wist zich door den vijand heen te slaan, doch de
+tweede, die onder bevel van Davoust stond, werd door de Russen zoodanig
+bestookt, dat Lefèbre aan het Hollandsche regiment, hoewel dat reeds tot
+op 500 man verminderd was, bevel gaf, de benarde afdeeling te hulp te
+komen. Het Hollandsche regiment, aangevoerd door den overste George,
+tastte nu de Russen moedig aan en wist ze zoolang bezig te houden,
+dat Davoust zich bij de hoofdarmee kon aansluiten. George keerde nu
+terug, doch van de 500 Hollanders waren er slechts 40 overgebleven. Het
+Hollandsche regiment, vroeger door Napoleon „Hollands roem” genoemd,
+_had opgehouden te bestaan_. Evenals dat bij den slag bij Borodino met
+het Regiment Hollandsche Huzaren was geschied, werden de overgebleven
+soldaten bij de andere regimenten ingedeeld.
+
+[Illustratie: TERUGTOCHT DER „GROOTE ARMEE” UIT RUSLAND.]
+
+Eenigen tijd later werd het 33e regiment Lichte Infanterie (vroeger
+het derde Regiment Hollandsche jagers) onophoudelijk door de Russische
+ruiters aangevallen. Door zich telkens in quarré te vormen, wisten de
+Hollanders steeds de aanvallen der Russen af te slaan. Ten laatste
+werden ze ook door het vijandelijke voetvolk met geschut bestookt,
+zoodat eindelijk slechts 78 van de onzen overbleven, waarvan 53 nog
+gewond waren.
+
+Het Hollandsche regiment „Garde te paard” van Koning Lodewijk (bij het
+„Groote Leger” als Regiment „Lanciers van de Garde” ingedeeld) werd
+versterkt door 200 geharde strijders, die reeds in Spanje met roem
+gestreden hadden. Telkens door de Russen bestookt, was te Wilna van
+dit Regiment Lanciers nog een enkel peloton over onder bevel van een
+luitenant.
+
+Van de vier Hollandsche Corpsen, bij het „Groote Leger” ingedeeld,
+heeft slechts één, tenminste in naam, den veldtocht doorstaan. Van
+het Hollandsche voetvolk waren de meeste officieren en manschappen
+reeds omgekomen, vóór Moskou bereikt was. Dat er nog iets van het
+„Groote Leger” gered is, is hoofdzakelijk te danken aan de Hollandsche
+pontonniers, inzonderheid aan hun aanvoerder Kapitein George Diederik
+Benthien. Te Moskou reeds werd deze Kapitein wegens de belangrijke
+diensten, aan het leger bewezen, door Napoleon vereerd met de Ridderorde
+van het Legioen van eer. Den 19 Oct. 1812 werd in de straten van
+Polotzk het legercorps van Oudinot door de Russen onder Wittgenstein
+aangevallen. Aan Benthien werd opgedragen, de brug over de Duna,
+waarover de Franschen zich terug moesten trekken, niet slechts te
+verdedigen, maar ook af te breken, zoo spoedig de Franschen er over
+waren, opdat de Russen hen niet konden volgen. Dit laatste was niet best
+te volvoeren, daar het laatste regiment dat zich aan de brug vertoonde
+en uit Zwitsers bestond, de Russische voorhoede onmiddellijk op de
+hielen zat. Benthien had echter de brug zoo gemaakt, dat de deelen los
+aan elkander zaten en telkens uit elkander konden genomen worden. Toen
+dan ook de Zwitsers de sterk golvende en slingerende brug over gestormd
+waren, rukte Benthien de brug los en een oogenblik later voerden de
+snelvlietende wateren van de Duna de planken en ribben der brug met zich
+mee, terwijl de Franschen zich veilig aan den linkeroever der rivier
+konden verschansen.
+
+[Illustratie: DE OVERTOCHT OVER DE BEREZINA.]
+
+Nog verdienstelijker maakte Benthien zich bij den overtocht over de
+Berezina. Daar de oevers dezer rivier zeer moerassig zijn, was het
+moeilijk, een geschikte plaats voor den overtocht te vinden. Bij het
+dorp Studianka meenden de Franschen den overtocht te moeten wagen. Ze
+telden 30.000 strijdbare mannen en bovendien nog 60.000 ongewapenden,
+terwijl ze voorzien waren van een groot aantal vaartuigen. Ongelukkig
+hadden ze tegen den raad van Benthien in, de laatste pontons verbrand,
+wijl ze de daarvoor gespannen paarden noodig hadden, om de kanonnen te
+trekken. Benthien liet daarom de houten huizen van Studianka afbreken,
+waarvan hij schragen en twee houten bruggen maakte. Twee dagen van
+ongeloofelijke inspanning gingen daarmee heen. Om de schragen in de
+rivier te bevestigen moesten de pontonniers in het water en daarbij
+zakten zij soms tot den hals toe in den modder, terwijl de scherpe
+ijsschotsen, die de rivier afdreven, den arbeid zeer belemmerden.
+Tot overmaat van ramp kon men geen balken en planken krijgen, die de
+vereischte lengte hadden, om voor het bouwen der brug te dienen, terwijl
+men de deelen met hennep, hooi en boomschors aan elkander moest hechten.
+Toch waren de twee bruggen in twee uren tijds voltooid. Terstond
+liet Napoleon er 7000 man overtrekken, teneinde de Russen onder
+Tschitschakou, die hem van de overzijde bestookten, terug te drijven. De
+Franschen behaalden de overwinning, hoofdzakelijk tengevolge der heftige
+wijze, waarop de Hollandsche kurassiers onder kolonel A. D. Trip den
+vijand aanvielen. Nu de weg hierdoor vrij geworden was, trokken de
+overige Franschen ook over de bruggen. Alleen bleef Maarschalk Victor
+met 4300 weerbare strijders aan den linkeroever, teneinde een talrijke
+menigte van ongewapenden, zieken, gewonden, paarden, kanonnen en
+voertuigen te beschermen en den overtocht over de Berezina mogelijk te
+maken. Daar Wittgenstein met driedubbele overmacht Maarschalk Victor
+bestookte, beval Napoleon aan Daendels, naar den linkeroever terug te
+keeren, teneinde den overtocht te dekken. Victor, nu door Daendels
+ondersteund, wist den geheelen dag den vijand tegen te houden,
+terwijl intusschen de weerlooze hoop de bruggen overtrok. Het was
+een schrikkelijk schouwspel, die ordelooze en onafzienbare menigte
+vluchtelingen, zieken, gewonden, vrouwen, kinderen, gedrongen tusschen
+paarden, wagens en kanonnen, elkander verdringend, terugstootend,
+vertrappend, om maar het eerst buiten het bereik van den vijand te zijn,
+terwijl de Russen niet ophielden kogels en granaten in die vluchtende
+menigte te schieten. Tegen den avond eindigde van beide zijden het
+schieten. Opdat nu ook Victor en zijne manschappen de brug bereiken
+konden, legden 160 pontonniers en sapeurs een loopgraaf van opgestapelde
+lijken aan, waartusschen de soldaten voor de aanvallen van den vijand
+beveiligd waren. Toen zij den overkant bereikt hadden, werd de brug in
+brand gestoken. Toch bleven er nog 5000 man aan den linkeroever, die
+niet in staat waren te vluchten of niet de wagens met levensmiddelen
+wilden verlaten. Voor zoover zij niet door de speren der Kozakken van
+het leven werden beroofd, werden ze door de Russen in harde
+krijgsgevangenschap gevoerd.
+
+Van de 160 pontonniers waren ten laatste slechts 40 overgebleven en van
+dezen hebben niet meer dan 7 het vaderland terug gezien.
+
+Bij het overtrekken van één der bruggen, door de genie over de Berezina
+geslagen, bezweek de brug. Vruchteloos schreeuwden de voorsten aan
+hunne achter hen opdringende makkers toe, om terug te keeren. Niemand
+luisterde naar die stemmen. Men drong vooruit en stortte zijne
+voorgangers in de diepte, tusschen de bulderende ijsschotsen, om
+een oogenblik later in denzelfden afgrond gedrongen te worden.
+
+Van de 15000 man, waarmee Napoleon Wilna binnentrok, droegen nog slechts
+600 de wapens.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK IX.
+
+     Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje. (De Kapiteins Everts en
+     Schindler.—Generaal Chassé en Prins Willem van Oranje.)—De zoon
+     van Willem V bij Lützen.—Napoleons veldtocht in Duitschland en
+     zijn nederlaag bij Leipzig.
+
+
+Van de 15000 Hollanders, die met Napoleon naar Rusland waren getrokken,
+kwamen slechts 600 in het vaderland terug. Was daarom de droefheid in
+ons land groot bij de gedachte aan zoovele landgenooten, die zulk een
+droevigen dood in de sneeuwvelden van Rusland gevonden hadden, toch was
+er ook blijdschap bij het vernemen van de geweldige nederlaag, die de
+dwingeland in Rusland geleden had. En niet alleen in het Noorden was het
+hem tegengeloopen, ook in het Zuiden, in Spanje, keerde de krijgskans
+zich tegen hem. Reeds in het begin van 1812 hadden de Engelschen in
+Spanje Ciudad-Rodrigo vermeesterd, terwijl zij later den slag bij
+Salamanka wonnen, waardoor geheel Zuidelijk Spanje van de Franschen
+bevrijd werd en Koning Jozef (broeder van Napoleon) uit Madrid moest
+vluchten.
+
+Evenals in Rusland gedroegen de Hollanders zich ook in Spanje dapper.
+Zoo b.v. werd Kapitein Everts opgedragen, om met 100 man Voltigeurs op
+de grenzen van Portugal levensmiddelen en gijzelaars in ontvangst te
+nemen. Op het kerkhof van het dorp Maganez werd hij echter aangevallen
+door 1000 Spanjaarden (waaronder 300 ruiters). Den geheelen dag
+wederstond hij dezen aanval en eerst nadat hij 300 zijner vijanden had
+doen vallen en van zijn eigen mannen 33 waren gesneuveld, aanvaardde hij
+den terugtocht, dien hij behouden volbracht.
+
+Kapitein Schindler werd bij Celada del Cameno met 120 man voetvolk door
+een 7 keer sterkere ruiterbende aangevallen. Na een hevig gevecht van
+drie uur kwam hij behouden weer in Celada terug.
+
+Generaal Chassé wist zich in Spanje vooral geducht en roemrijk te maken
+door zijne aanvallen met het bajonet, zoodat hij den bijnaam ontving van
+„Generaal Bajonet”.
+
+Doch vooral een andere Hollander, die in de gelederen der Franschen in
+Spanje streed, werd met roem aldaar overladen; wij bedoelen Prins Willem
+van Oranje, de oudste kleinzoon van Stadhouder Willem V. Toen hij in
+1795 met zijn grootvader Holland verliet, was hij een kind van twee
+jaren. Hij genoot in Engeland zijne opvoeding en oefende zich nu in
+Spanje onder Wellington in de krijgskunst. Al spoedig bleek, dat hij
+zich zijner voorvaderen Willem van Oranje, Maurits en Frederik Hendrik
+waardig maakte. Vele waren de diensten, die hij den hertog van
+Wellington bewees en bij de inneming van Ciudad-Rodrigo trok hij aan
+het hoofd der bestormers de vesting binnen.
+
+Te Smorgonie, in Litthauen, verliet Napoleon den 5 Dec. 1811 de
+overblijfselen van zijn leger en bezorgd, om bij een gevreesden afval
+van Pruisen, teruggehouden te worden, liet hij zich door een Poolschen
+Jood in een slede door Polen, Silezië en Saksen naar den Rijn brengen.
+Uit dankbaarheid voor de bewezen diensten liet hij den Jood, die hem in
+de slede gevaren had, doodschieten. Van den Rijn trok hij naar Parijs,
+waar hij in den nacht van 18 op 19 Dec. 1812 als een vluchteling
+aankwam.
+
+Pruisen, dat de eerste bondgenoot van Napoleon geweest was, keerde zich,
+gelijk Napoleon al gevreesd had, om en verbond zich met Rusland. Koning
+Frederik Wilhelm III van Pruisen sloot zich in Februari 1813 bij Keizer
+Alexander van Rusland aan en begon een strijd op leven en dood. 's
+Konings wapenroep vond weerklank bij alle Duitsche stammen. Weldra
+voegde een nieuwe bondgenoot zich bij hen. Napoleons vroegere
+krijgsmakker Bernadotte, nu, onder den naam van Karel Jan, Kroonprins
+van Zweden, had zijn oude betrekking met den Keizer verbroken. Zweden
+sloot nu met Rusland en Engeland een verbond, waardoor de Russische
+krijgsmacht met 30.000 man versterkt werd. Van den Njemen tot den Rijn
+greep nu alles naar de wapenen, terwijl de Engelschen de Franschen uit
+Spanje drongen.
+
+Napoleon eischte intusschen van den Senaat opnieuw 500.000 man, „om
+de eer der groote natie te redden”. En de Senaat gehoorzaamde. Weldra
+kwamen weer 180.000 Fransche jongelingen onder de wapenen, n.l.
+10.000 man garde d'honneur te paard, 80.000 man uit den eersten ban
+der nationale garde en 90.000 man uit de conscriptie van 1814.
+
+Het decreet betreffende de gardes d'honneurs behelsde, dat tot hunne
+regimenten zouden _toegelaten_ worden jongelieden van 18, 19 tot 30
+jaar, zonen, kleinzonen, of neven van leden van het legioen van eer,
+ridders, baronnen, graven, municipale raden, voorname ambtenaren en
+eigenerfden van elk departement. Het _toelaten_ werd in werkelijkheid
+eene op afschuwelijke wijze uitgevoerde _dwang_. O. a. werden de
+ouders, die weigerden hunne zonen af te staan, onder militair geleide
+als gevangenen naar Parijs gevoerd.
+
+Napoleon stond weldra weer met een leger van 166.000 soldaten en 350
+kanonnen aan de oevers der Elbe. Drie maanden later was deze krijgsmacht
+reeds aangegroeid tot een leger van 311.000 man, waaronder 45.000
+ruiters en 1000 kanonnen. Niet meer ter verdediging, maar tot den aanval
+was hij gereed.
+
+Ook ons vaderland had weder scharen jongelingen aan den dwingeland
+moeten afstaan. Zelfs een deel der schutterijen (toen „nationale garde”
+genoemd) moest mee, om tegen de verbonden mogendheden te strijden. Den 5
+April 1813 werd bij Decreet ook de vorming van een „garde d'honneur” of
+eerewacht van 10.000 man in ons land gelast. Nevenbedoeling van Napoleon
+met dit decreet was, om in de jongelingen, die deze eerewacht vormden,
+gijzelaars te hebben voor de trouw hunner ouders en familie. Deze
+maatregel wekte hier echter groote verbittering en verontwaardiging,
+daar deze jongelingen reeds voor groote sommen plaatsvervangers hadden
+gesteld, toen ze vroeger aangeloot waren, zoodat zij geacht konden
+worden reeds aan den dienstplicht te hebben voldaan. Op wreede wijze
+werd het decreet ten uitvoer gelegd, vooral te Amsterdam door den
+hardvochtigen De Celles. Er waren echter jongelingen, die niet wilden
+opkomen en met geweld uit hunne woningen moesten worden gevoerd. Ja,
+sommigen hunner bleven in den vreemde elken krijgsdienst weigeren en
+verkozen de gevangenis boven het vechten voor den dwingeland.
+
+[Illustratie: HET VERTREK DER „GARDE D'HONNEUR” VAN AMSTERDAM BUITEN
+              DE WEESPERPOORT.]
+
+Weldra was de veldtocht weer geopend en behaalde Napoleon den 2 Mei 1813
+bij Lützen de overwinning op de mogendheden. In dezen slag maakte de
+Hollandsche kolonel Trip zich bijzonder verdienstelijk. Kolonel Trip,
+die reeds in Spanje beroemd was geworden door de wijze, waarop hij er
+de artillerie bestuurde, voerde te Lützen bevel over twee batterijen,
+die hij ten westen van het dorp Kaja in een goed gekozen stelling had
+gebracht. Een stafofficier beval hem echter, een andere stelling te
+kiezen. „Goed,” antwoordde Trip, „maar vertel dan eerst, dat het mijn
+geschut is, die aan de vijandelijke ruiterij het oprukken belet.”—Trip
+bleef zijne stelling behouden en toen weldra de artillerie der Garde
+zich bij hem aansloot, vernielde hij de vijandelijke gelederen. De
+„Jonge Garde” (de nieuwe keurbende van Napoleon) rukte voort en de
+zegepraal werd bevochten door de ontzaglijke vuurlijn, waaraan de
+batterijen van Trip ten grondslag hadden gestrekt.
+
+In dezen slag bij Lützen streed ook aan de zijde van Blücher de
+16-jarige Willem Frederik Karel mede, de zoon van onzen vroegeren
+stadhouder Willem V. Voor het eerst nam hij hier aan het krijgsgewoel
+deel. Weinig kon hij bij Lützen vermoeden, dat hij bij Waterloo nog
+eens, en wel als hoofd der Nederlandsche Artillerie, onder Blücher zou
+strijden.
+
+Den 21 Mei 1813 behaalde Napoleon ook de zege bij Bautzen. Den 1 Juni
+stelde nu de Keizer van Oostenrijk aan beide partijen een wapenstilstand
+van twee maanden voor, ten einde tot een vergelijk tusschen de partijen
+te komen. Den 11 Juli bood de Oostenrijksche vorst te Praag nogmaals
+zijn gewapende bemiddeling aan; toen hij zag, dat zijne pogingen op den
+onwil van Napoleon afstuitten, verbond zich Oostenrijk met Rusland,
+Engeland en Pruisen en verklaarde aan Napoleon den oorlog.
+
+In Spanje ging het den Franschen niet voorspoedig. Den 21 Juni werden
+zij door de Engelschen onder Wellington bij Vittoria verslagen. Aan de
+zijde van Wellington streed daar mede de Erfprins van Oranje met moed en
+doorzicht.
+
+[Illustratie: INTOCHT DER GEALLIEERDEN IN LEIPZIG, 15 OCT. 1813.]
+
+Nu Napoleon ook Oostenrijk tegen zich had, leed hij de eene nederlaag
+na de andere. Zijne legers werden den 23 Aug. bij Grootbeeren,
+den 30 Aug. bij Culm en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen. Het
+hoofdtreffen had echter bij Leipzig plaats, waar van 15 tot 19 Oct. „de
+_Drie-Keizersslag_” geleverd werd. Napoleon deed hier met 170.000 man
+tegenover een 300.000 man sterken vijand wonderen van dapperheid en
+overdekte zich met roem. Toch leed hij een verpletterende nederlaag en
+kwam hij met slechts 70.000 man in Frankrijk terug. Beieren, Wurtemburg
+en Baden, die vroeger om zijn gunst gebedeld hadden, vielen nu Napoleon
+af; de verdreven vorstenhuizen van Hannover en Keur-Hessen werden
+hersteld. In Spanje hielden de Franschen nog slechts Barcelona en
+een paar forten bezet; overigens hadden ze dat geheele land moeten
+ontruimen, ja, Wellington trok met zijn leger de Pyreneën over, terwijl
+Russen, Duitschers en Oostenrijkers in het Oosten tegen Frankrijk
+optrokken.
+
+Met groote verschooning behandelden de verbonden Mogendheden overigens
+Napoleon. Zij boden hem het behoud van zijn Keizerrijk aan, zoo hij den
+Rijn als grens van zijn rijk wilde erkennen. Napoleon weigerde, waarom
+de Verbondenen na lang weifelen 1 Januari 1814 den Rijn overtrokken.
+Weder herhaalden zij hun aanbod, doch nu onder de uitdrukkelijke
+voorwaarde, dat Frankrijk binnen de grenzen zou blijven, die het in
+1792 bezat. Napoleon verwierp beide voorslagen. Hij wilde het Fransche
+Keizerrijk behouden, zooals hij het door list en geweld had gevormd.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK X.
+
+     De samenzwering van G. K. v. Hogendorp, de Graaf van Limburg
+     Styrum en Van der Duyn v. Maasdam in den Haag.—Kozakken en
+     Pruisen in ons land.—Roelof Schenkel neemt een Fransch schip bij
+     Zoutkamp.—In den Haag en te Rotterdam.
+
+
+Na Napoleons nederlaag bij Leipzig ontwaakte bij velen in Nederland de
+hoop, dat ons land weer bevrijd kon worden van de Fransche heerschappij.
+Evenwel, men begreep, dat het niet gemakkelijk zou gaan, want niet
+alleen was Napoleons macht nog groot, maar hij hechtte ook groot
+gewicht aan het bezit van ons land; zelfs had hij aan Rutger Jan
+Schimmelpenninck verklaard, dat hij Holland liever aan de zee wilde
+prijsgeven, dan het weer af te staan.
+
+De vroegere Patriotten waren door de gebeurtenissen der laatste jaren
+van hun revolutionaire beginselen vrijwel bekeerd. Toch waren het niet
+zij, maar de vroegere Prinsgezinden, die de bevrijding van het Fransche
+juk van ons land bewerkt hebben, al werden zij door de vroegere
+Patriotten flink gesteund. Reeds sinds geruimen tijd hadden aanzienlijke
+Prinsgezinden, zooals Gijsbert Karel van Hogendorp, F. v. d. Duyn van
+Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg Styrum, O. Repelaar van Driel,
+F. I. de Jonge en F. D. Changuion, verschillende geheime bijeenkomsten
+gehouden, ten einde te overleggen, hoe de prins van Oranje hier in zijne
+waardigheid kon hersteld en wij van de Fransche heerschappij bevrijd
+konden worden. Wat zij beoogden, deelden zij slechts aan hen mee, op
+wier medewerking zij rekenen konden, o. a. aan Mr. Joan Cornelis van der
+Hoop te Amsterdam, J. F. van Hogendorp te Rotterdam en Baron Bentinck
+van Buckhorst te Zwolle.
+
+Voor 1795 was Mr. J. C. van der Hoop advocaat Fiscaal bij de
+admiraliteit van Amsterdam geweest. In 1795 was hij niet slechts als
+zoodanig afgezet, maar ook uit Amsterdam naar den Haag gevoerd en daar 4
+maanden gevangen gehouden. Na zijne invrijheidsstelling mocht hij zich
+gedurende drie jaren niet buiten Amsterdam begeven. Tot 1813 leidde hij
+een ambteloos leven.
+
+[Illustratie: GIJSBERT KAREL VAN HOGENDORP.]
+
+Bentinck stond na 1795 in briefwisseling met onzen vroegeren stadhouder
+Willem V. De Fransche politie onderschepte echter een brief, zoodat hij
+gevangen werd gezet en alleen door tusschenkomst van Schimmelpenninck
+zijn vrijheid terug kreeg.
+
+[Illustratie: Mr. JOAN CORNELIS V. D. HOOP.]
+
+Na den slag bij Leipzig besloten de verbondenen hun kring uit te
+breiden. Ieder van hen nam op zich vier vrienden te zoeken, die, zonder
+wederzijdsche afspraak, ja zonder elkander te kennen, beloofden bij de
+eerste oproeping op te komen en blindelings de aanwijzingen van den
+leider te volgen. Ieder dezer vier vrienden moest zich op gelijke
+wijze de medewerking van andere vier personen verzekeren. Teneinde de
+achterdochtige politie niet op het spoor der samenzwering te brengen,
+werd aan geen der nieuw aangeworvenen meer meegedeeld dan het groote
+doel der verbintenis. Men noemde geen naam en deed niets schriftelijks.
+Mocht er dus een verrader onder de bondgenooten schuilen, dan kon hij
+alleen den man, die hem tot het bondgenootschap bewogen had, verraden.
+Weldra omvatte het bondgenootschap 400 leden, die in oprechtheid de zaak
+van den prins waren toegedaan.
+
+De Graaf van Limburg Styrum had zich bovendien de medewerking verzekerd
+van den heer Pronk te Scheveningen, die aldaar zeer veel invloed onder
+de visschersbevolking had. Hij nam aan, bij de eerste oproeping 50 man
+te leveren.
+
+Ook gelukte het den Graaf van Limburg Styrum de geheele Nationale Garde
+in den Haag, 300 man sterk, voor de zaak des lands te winnen. Kolonel
+J. van Oldenbarneveld (Witte Tullingh bijgenaamd), bevelhebber dier
+Garde, ging met zooveel beleid te werk, dat hij tot op het laatst het
+vertrouwen van den prefect wist te behouden. Een Detachement vreemde
+Jagers, meest uit Pruisen bestaande, en in Franschen dienst zijnde,
+beloofde den opstand, zoo die mocht uitbreken, niet tegen te werken,
+doch wilde zich verder tot niets verbinden.
+
+[Illustratie: VAN DER DUYN VAN MAASDAM.]
+
+Intusschen nam de Pruisische Generaal Bulow Munster in, terwijl de
+Kozakken Aurich in Oost-Friesland bezetten. De Russische Generaal
+Wintzingerode trok tegen Bremen op, terwijl hij prins Narischkin met een
+afdeeling Kozakken naar ons land zond. Weldra vertoonden de Kozakken
+zich te Meppel en Hoogeveen. De Fransche ambtenaren verlieten nu
+Groningen en de Prefect in die stad met de aldaar liggende Zwitsers
+volgden dat voorbeeld, terwijl er de kantoren der Douanen gesloten
+werden. De orde te Groningen werd nu gehandhaafd door den Maire Jullens
+en de kolonel Busch van de Gewapende Burgerwacht, terwijl de Nationale
+Garde er de Fransche kokarde aflei. Den 16 Nov. 1813 trok nu eene
+afdeeling Kozakken onder Baron Rosin Groningerland binnen. Hij vaardigde
+een proclamatie uit, waarbij hij de Raden der Prefectuur aanmaande,
+het bestuur van het Departement op zich te nemen en allen ambtenaren
+gelastte, hun functiën op den ouden voet te blijven waarnemen.
+
+[Illustratie: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.]
+
+Toen de Franschen Groningen verlieten, hadden ze alle in de kassen
+aanwezige gelden in een schip gebracht, waarmee zij door het Reitdiep
+naar zee trachtten te ontkomen. Eene afdeeling Russen zette hen
+achterna, om hun de buit afhandig te maken, doch zonder resultaat. Een
+negental schippersgasten wisten echter in een sloep nabij den „Rooden
+Haan” (drie uren van Groningen) het Fransche schip te achterhalen, dat
+bemand was met 32 gewapende douanen, die 28 vrouwen en kinderen bij zich
+hadden. Ze hadden 80.000 gld. bij zich. De schippers zetten de Franschen
+tot bij Zoutkamp achterna, doch waagden niet zulk een overmacht aan te
+vallen. Zij hoopten echter bij Zoutkamp hulp van Kozakken te vinden.
+Toen ze hierin teleurgesteld werden, besloten ze toch tot den aanval
+over te gaan. Terwijl de douanen in het ruim van het schip waren, sprong
+Roelof Schenkel op hun schip over. Met het pistool in de eene en een
+zwaard in de andere hand, opende hij het luik en eischte de overgave der
+douanen. Dezen, door schrik overmand en niet wetende, hoe talrijk de
+aanvallers waren, voldeden aan dezen eisch, gaven hunne wapenen en geld
+over en lieten zich als weerlooze lammeren naar Groningen brengen.
+Schenkel en zijn gezellen, inplaats, dat zij met geld en schip er
+vandoor gingen, gaven echter alles belangeloos aan Rosin, den aanvoerder
+der Kozakken te Groningen, over.
+
+Den 18 Nov. verlieten de Franschen Appingedam. Zij namen er een grooten
+voorraad uit mee en vestigden zich te Delfzijl. Bij de nadering der
+Kozakken trokken de Franschen zich onverwijld uit Friesland terug.
+
+Toen de Prefect der Monden van den IJsel de nadering der Bondgenooten
+vernam, stuurde hij de in de kassen aanwezige gelden naar Amsterdam,
+doch zelf bleef hij op zijn post. Den 12 Nov. 1813 namen de Kozakken te
+Zwolle twee poorten, terwijl zij Kampen, dat verdedigd werd door een
+honderdtal Franschen, beschoten. De burgerij van Kampen koos de zijde
+der Russen, maakte zich meester van den Franschen Commandant, nam de
+wacht aan de Vischpoort gevangen en liet de Kozakken binnen, door de
+brug over den IJsel neder te laten. De Fransche bezetting werd nu
+gevangen genomen.
+
+Midden December hadden de Franschen in de vier provinciën Groningen,
+Friesland, Overijsel en Drente nog slechts drie vestingen bezet, n.l.
+Delfzijl, Koevorden en Deventer. Het Noorden verwachtte echter uit
+Holland waarborgen der pas herkregen vrijheid.
+
+In Den Haag werd het gerucht verspreid, dat Napoleon was gevangen
+genomen. De leiders van het verbond vertrouwden echter het gerucht
+niet, en dit was ook maar goed, want het bleek weldra, dat het valsch
+was. Later begeerde het volk in Den Haag, dat de bekende vroegere
+Burgemeester Slicher, een vurig Oranjegezinde, weer aan het hoofd der
+Gemeente zou worden geplaatst, doch daar de leiders der samenverbondenen
+het oogenblik nog niet rijp achtten, werd aan de begeerte van het volk
+niet voldaan.
+
+De Stassart, de gisting onder het volk bespeurende en wel inziende,
+dat hij een opstand niet kon bedwingen, verzocht zelf eenige Haagsche
+ingezetenen, een Provisioneel Bestuur te vormen, dat de gemeenschap met
+het Fransche bewind moest onderhouden. In zoover hij bij de verbondenen
+aanklopte, ontving hij overal een weigerend antwoord. Hij begon nu te
+vermoeden, wat men van plan was en hij was van zin, hen gevangen te
+nemen, doch hij liet dit voornemen varen, uit vrees, dat hij daardoor
+den opstand zou verhaasten.
+
+Den 13 Nov. werden in verschillende winkels te Rotterdam reeds
+Oranjestrikken te koop aangeboden, die echter door de politie werden in
+beslag genomen. De tooneelspeler Rozenveld waagde het zelfs met een rood
+lint om den hoed op het tooneel te verschijnen. Het volk juichte hem
+toe, doch des nachts werd hij door de politie opgelicht en naar Breda
+gevoerd, hoewel hij bewees, datzelfde roode lint steeds in de toen
+door hem vervulde rol gedragen te hebben. Ook vond men te Rotterdam op
+zekeren morgen het Erasmusbeeld versierd met een Oranjestrik en het
+navolgende tweeregelig versje:
+
+    Durft niemand nog Oranje dragen.
+    Ik durf mijn grijzen kop wel wagen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XI.
+
+     Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
+     Amsterdam.—Omwenteling aldaar.—Omwenteling in Den Haag.
+
+
+De bezetting te Amsterdam bestond uit een strafbataillon van 800 man,
+eenige veteranen, benevens de gewapende douanen. Den 15 Nov. trok
+Generaal Molitor met zijn troepen uit Amsterdam naar Utrecht, om zich
+bij het hoofdleger in Gelderland te voegen. Pas waren de Franschen
+Amsterdam uit of Barend Ponstijn ontplooide op de Nieuwe Brug te
+Amsterdam de Oranjevlag, vroolijk omstuwd door honderden burgers, die
+zich allen in een oogwenk met de geliefde Oranjekleur tooiden. Het volk
+liep te hoop en plunderde, onder het geroep van: „Oranje Boven!” de
+wachthuizen der gehate Douanen, terwijl men spotprenten op de Douanen
+uitgaf. Vervolgens rukte men de uithangborden, die met den Keizerlijken
+adelaar voorzien waren, naar beneden en wilde men de pakhuizen der
+Douanen en de rijkstabakfabriek plunderen en vernielen. De Nationale
+Garde, in allerijl onder de wapenen gekomen, wist echter door het beleid
+van Anton Reinhard Falck, één harer kapiteins, dit laatste te
+verhinderen.
+
+[Illustratie: _zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit_
+
+              ANONIEME SPOTPRENT OP DE DOUANEN.]
+
+Deze Anton Reinhard Falck was onder het Staatsbewind
+Gezantschaps-Secretaris te Madrid geweest, terwijl hij onder Koning
+Lodewijk de betrekking bekleed had van Secretaris-Generaal bij het
+Departement van Marine. Toen Holland bij Frankrijk werd ingelijfd,
+weigerde hij eenig ambt te bekleeden, ja wilde hij de ridderorde der
+Reünie niet aannemen. Nadat hij zich bij de verbondenen had aangesloten,
+begreep hij, dat hij het vaderland nog van dienst kon zijn, en liet hij
+zich in den zomer van 1813 eene benoeming tot Kapitein der Nationale
+Garde welgevallen. Nog voor Molitor vertrokken was, wist hij zijn
+mede-officieren en zelfs Kolonel van Brienen voor de zaak der
+verbondenen te winnen. Doch vooral op den genoemden 15 November maakte
+hij zich verdienstelijk. Hij ried den Prins van Plaisance, den prefect
+en velen der overige achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de stad te
+verlaten, daar hij voor de veiligheid van hun persoon en goederen niet
+kon instaan. Men volgde zijn raad op en toen ook zij Amsterdam ontvlucht
+waren, kreeg de volksbeweging nieuwe kracht. Den 16 Nov. begon het volk
+de wachthuizen, o.a. dat op de Nieuwe Brug te Amsterdam, te verbranden
+en plunderde het 't huis van den Ontvanger der personeele belasting op
+de Prinsengracht, en de huizen van den Wapencommandant en der Politie op
+de oude Turfmarkt. De Nationale Garde kon verdere baldadigheden slechts
+voorkomen, door krachtig op te treden, zoodat ze zelfs ten laatste
+op de menigte moest schieten. Het was een toestand van verwarring en
+regeeringloosheid, die in Amsterdam heerschte. De Maire was te Parijs,
+om daar opnieuw in naam der derde hoofdstad van het rijk, trouw aan
+Napoleon te zweren; de politie had weinig gezag en om dat weinige gezag
+te handhaven, beschikte zij over te weinig hulpmiddelen, vooral doordat
+het Hoofdbestuur de stad verlaten had. Falck begreep, zou er een eind
+aan de verwarring komen, dat er een voorloopig bewind moest zijn. Hij
+trachtte de leden der Municipaliteit te bewegen met nog eenige andere
+aanzienlijken zich voor Oranje te verklaren, doch dezen durfden dat
+nog niet aan uit vrees voor een mogelijken terugkeer der Franschen.
+Eindelijk wist hij van kolonel Van Brienen gedaan te krijgen, dat
+deze 24 der aanzienlijkste burgers opriep, om een voorloopig Bestuur
+te vormen. Van deze 24 gaven 20 aan de oproeping gehoor. In de
+Vroedschapskamer wees Falck de opgekomenen op een verzoek, door den
+prins van Plaisance aan den gewezen Hoofdofficier David Willem Elias en
+door den prefect aan Van Brienen gedaan, om te zorgen voor de handhaving
+der orde in Amsterdam. 17 personen verklaarden zich nu bereid, in het
+Bestuur zitting te nemen, dat ten slotte aldus was samengesteld:
+
+[Illustratie: HET VERBRANDEN DER DOUANENHUISJES BIJ DE NIEUWE BRUG TE
+              AMSTERDAM.]
+
+Mr. J. C. v. der Hoop, Voorzitter, Mr. P. A. van Boetzelaer, Mr. D. W.
+Elias, P. P. Charlé, W. Boreel, Mr. C. van der Oudermeulen, Mr. J. van
+Loon Jansz., Mr. D. J. van Lennep, H. van Slingelandt, G. ten Sande,
+A. Mendes de Leon, J. A. Willink, J. J. Moy, Mr. P. A. Brugmans, Mr.
+J. D. Meyer, Mr. J. S. van de Poll en Mr. A. A. Deutz van Assendelft,
+allen vurige Oranjegezinden, die ook vroeger deel van het Stads- of
+Staatsbestuur hadden uitgemaakt.
+
+Op verzoek van Falck had de Adjunct-Maire Charlé, die zich met het
+eigenlijk bestuur der stad had belast, afstand van dit bestuur gedaan.
+Hij begeerde echter en verkreeg dan ook een schriftelijk bewijs, door
+Van Brienen en eenige andere Officieren geteekend, dat de Officieren
+der Nationale Garde hem voor ontslagen hielden.
+
+Het nieuwe Bestuur werd te Amsterdam met ingenomenheid begroet, vooral,
+omdat de leden er van gunstig bij het volk bekend stonden en men er
+mannen onder vond, van verschillende godsdienstige belijdenis. Bij
+fakkellicht, door een gedeelte der Burgerwacht begeleid, deed het
+nieuwe Bestuur een rondgang door de stad, door het volk overal luide
+toegejuicht. Onder bevel van W. Willink werd een vrijwillige ruiterbende
+van 300 man opgericht en deze, geholpen door vele patrouilles van
+gewapende burgers, deden nu alles, om de rust te herstellen. Vooral
+Van der Hoop werkte kalmeerend op de menigte. Hij ging des nachts de
+wijnhuizen rond en sprak tot het aldaar samengeschoolde volk: „Wat wilt
+gij meer, mannen! De oude regeering is immers hersteld.” En op zijne
+aanmaning gingen allen naar huis.
+
+Wat te Amsterdam had plaats gevonden, werd al spoedig in Den Haag bekend
+gemaakt. Toen aldaar de verbondenen hoorden, dat De Stassart voornemens
+was, Den Haag te verlaten, begrepen zij, dat het tijdstip daar was, om
+handelend op te treden. Den 17 Nov. 1813 ging de Graaf van Limburg
+Styrum met de Oranje-kokarde op den hoed van het huis van Van Hogendorp
+naar dat van Slicher, waarop deze eveneens de Oranje-kokarde op den hoed
+deed en met Van Styrum naar den Adjunct-Maire Faber van Riemsdijk ging,
+om te trachten een voorloopig stadsbestuur te verkrijgen. Toen nu ook
+de zonen van Van Hogendorp met de Oranje-kokarde op den hoed zich op
+straat vertoonden, geraakte het volk in beweging en hield het geroep
+van „Oranje boven!” haast niet op. Ten huize van Van Styrum kwamen
+nog dienzelfden dag de verbondenen te zamen, die twee proclamatie's
+vaststelden, beide door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer en Changuion
+en de Graven G. K. en J. F. van Hogendorp geteekend en wel _namens de
+oude Regenten_. Bij de eene proclamatie werd Van Styrum gemachtigd,
+als voorloopig (provisioneel) Gouverneur van den Haag voor den prins
+van Oranje op te treden. De andere proclamatie riep op 18 Nov. eene
+vergadering der Regenten van 1794 bijeen.
+
+'t Hoen en Bachman, die vóór 1795 Burgemeesters van den Haag geweest
+waren, begaven zich nu met Slicher naar het Stadhuis, waar zij hun
+vroegere ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag werd op den toren
+geplaatst, en bij proclamatie van den nieuwen Gouverneur werd het
+optreden van het voorloopig Bestuur aan het volk bekend gemaakt. De
+Nationale Garde, die zich ook voor den prins verklaarde, trok nu met
+vliegende vaandels, slaande trom en onder het spelen van het Wilhelmus
+door de stad.
+
+En dit alles geschiedde, terwijl in den Haag zich nog een Regiment
+vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen goed gewapend en twee achtponders
+tot hun beschikking hebbende, bevonden. De bevelhebber dezer troepen,
+Generaal Bouvier, door schrik als verlamd, deed niets om den opstand
+te onderdrukken en verschanste zich met zijne krijgslieden op het
+Binnenhof. Hier liet hij zelfs toe, dat de Nationale Garde uit het daar
+aanwezige depôt en dus als het ware onder zijne oogen, zich van wapenen
+voorzag.
+
+In Den Haag had men hoop, dat men hulp van de verbonden Mogendheden zou
+ontvangen. Het was dus met groote teleurstelling, dat men het bericht
+ontving, dat Generaal Bulow bevel had ontvangen, den IJsel niet over te
+steken. Baron Bentinck, die dit bericht in Den Haag overbracht, ried
+er daarom den bondgenooten aan, nog geen beslissende stappen te doen.
+Evenwel, die raad kwam te laat, want de beslissende stap was reeds
+gedaan. Van Styrum deed daarom al het mogelijke, om den moed der burgers
+aan te wakkeren en den Franschen schrik aan te jagen. Hij liet het
+Binnenhof door de burgerwacht omzetten, terwijl hij gewapende ruiters
+onophoudelijk er om heen liet draven. De meeste burgers brachten den
+nacht op de straat door, terwijl de straten verlicht bleven. Door al
+deze maatregelen bevreesd geworden, vroeg Generaal Bouvier aan Van
+Styrum den volgenden dag vrijen aftocht voor zich zelf en zijn troepen,
+wat hem gaarne werd toegestaan. Vele vrijwilligers boden zich nu aan,
+die bij gebrek aan andere wapenen met pieken werden gewapend. De heer
+Pronk te Scheveningen zond een aantal pinken in zee, ten einde de
+Engelsche vloot op te zoeken, om die met de omwenteling in kennis te
+stellen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XII.
+
+     Een voorloopig Bestuur over ons land.—De strijd om Papendrecht
+     en Dordrecht.
+
+
+Den 18 Nov. 1813 werden zij, die vóór 1793 Lid der Staten geweest waren,
+uitgenoodigd, ten huize van Van Hogendorp in Den Haag te komen. Daar
+vergaderd zijnde, werd hun verzocht, het Bestuur van het land op zich te
+nemen. Zij durfden aan dit verzoek niet voldoen, daar zij òf bevreesd
+waren voor een mogelijken terugkeer der Franschen, òf omdat zij niet in
+het Bestuur wilden zitten, zonder daartoe door den Prins uitdrukkelijk
+te zijn gemachtigd, òf omdat zij meenden, dat het Bestuur niet eenzijdig
+uit Prinsgezinden moest zijn samengesteld, maar ook enkele der vroegere
+Patriotten onder zijn leden moest tellen.
+
+[Illustratie: SAMENKOMST VAN VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN MAASDAM,
+              J. M. KEMPER, F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM
+              EN FANNIUS SCHOLTEN OP 20 NOV. 1813.]
+
+Dat de oude Statenleden weigerden, in het Bestuur van het land zitting
+te nemen, werkte op het volk ontmoedigend, wijl dat er uit opmaakte, dat
+de oude Regenten zelf weinig hoop koesterden op een volledig herstel
+van onze onafhankelijkheid. Ook gingen door deze weigering twee dagen
+verloren, die men zoo nuttig had kunnen gebruiken. Toch gaven de
+gebeurtenissen aan de verbondenen weldra nieuwen moed. Het werd toch
+in den Haag bekend, dat Luitenant Ampt, die met zijn kanonneerboot te
+Rotterdam lag, de zaak van Oranje had omhelsd. Hij wilde zelfs met
+behulp der matrozen en van het werkvolk, de werf te Rotterdam in het
+bezit nemen. En den 19 Nov. waren de Pruisische jagers, onder bevel van
+Bouvier in Den Haag teruggekeerd, om de zaak der verbondenen te steunen.
+Met de Franschen uit Den Haag vertrokken, waren ze tegen dezen in verzet
+gekomen, hadden kanonnen vernageld en vele douanen gewond en waren thans
+in Den Haag een onwaardeerbare steun voor de verbondenen. Ook wekte het
+in Den Haag zeer den moed op, dat in Rotterdam een voorloopig Bestuur
+gevormd was met J. F. Hogendorp aan het hoofd, dat dit te Leiden was
+gebeurd onder den Maire Heldewier, terwijl ook Haarlem en Edam het
+Fransche juk hadden afgeschud.
+
+Zou echter de onafhankelijkheid van ons land verzekerd worden, dan was
+het noodzakelijk, dat een Prins uit het Stamhuis van Oranje zich aan
+het hoofd der beweging zette. Daar men niet wist, waar de Prins zich
+bevond, reisden Jacob Fagel (broeder van den vroegeren Griffier) en de
+Perponcher (vroeger de trouwe strijdmakker van wijlen Prins Frederik)
+naar Engeland en Kapitein Wauthier naar Duitschland, teneinde den Prins
+te zoeken.
+
+[Illustratie: AANVAARDING VAN HET HOOG BEWIND IN NAAM V. D. PRINS VAN
+              ORANJE, 21 NOV. 1813, TEN HUIZE VAN GIJSB. KAREL V.
+              HOGENDORP.]
+
+Teneinde tot een voorloopig Bestuur van het land te komen, werd er den
+20 Nov. 1813 bij Van Hogendorp wederom een vergadering gehouden. Er
+werd een brief voorgelezen van De Stassart, door dezen uit Gorinchem
+geschreven, waarin hij meldde, dat hij met een sterke strijdmacht in Den
+Haag terug zou komen, en dan straffen zou, die zich bleef verzetten,
+doch vergiffenis beloofde aan wie zich nu nog onderwierp. In plaats, dat
+dit schrijven ontmoedigend werkte, zag men er een bewijs van zwakheid in
+van De Stassart en werd er de moed door verlevendigd. Dit was evenzoo
+het geval met het bericht, dat de Franschen Gouda hadden ontruimd en
+ook daar een voorloopig bestuur was ingesteld. Men besloot daarom tot
+krachtig optreden. Van der Duyn van Maasdam en G. K. van Hogendorp
+aanvaardden het voorloopig Bestuur van het land; Falck wilde men de
+betrekking van Algemeen Secretaris toevertrouwen, doch daar hij te
+Amsterdam niet kon gemist worden, liet Changuion zich deze functie
+welgevallen. Prof. Kemper, die in Leiden reeds veel voor de zaak des
+lands had gedaan en Fannius Scholten wilden trachten, de besturen der
+overige Hollandsche steden voor de zaak des lands te winnen.
+
+[Illustratie: FRANÇOIS DANIEL CHANGUION.]
+
+Bij proclamatie van 21 Nov. werd aan het volk van de samenstelling van
+dit voorloopig Bestuur mededeeling gedaan, terwijl bij proclamatie van
+22 Nov. het volk ontslagen werd van den eed, aan Napoleon gedaan, en elk
+een muiter werd genoemd, die nog aan het Fransche Bestuur gehoorzaamde
+en ieder weerbaar man te wapen werd geroepen, om de Franschen te
+bestrijden. Eene afdeeling krijgslieden onder bevel van Baron Sweertz
+de Landas moest de Franschen, die in Gorinchem gelegerd waren, in het
+oog houden, terwijl eene andere afdeeling onder bevel van generaal C. F.
+de Jonge Zuid-Holland beschermen moest tegen een aanval der Franschen
+uit Utrecht. Beide afdeelingen te zamen waren echter nog geen 1000 man
+sterk. Gelukkig werd de afdeeling Sweertz de Landas te Rotterdam met 300
+vrijwilligers versterkt. Ook had ondertusschen Ampt te Rotterdam de werf
+genomen. Hij zond nu twee kanonneerbooten de Maas op, die een vaartuig
+wisten te bemachtigen, voor het Fransche garnizoen in Gorinchem bestemd
+en beladen met 80.000 pond buskruit en 40.000 patronen, welke voorraad
+terstond naar Den Haag werd gezonden.
+
+[Illustratie: HET BESCHIETEN VAN DORDT DOOR DE FRANSCHEN.]
+
+De Franschen hadden Dordrecht verlaten, waarna er de burgers terstond de
+Hollandsche vlag op den toren zetten. 400 Douanen, met een zesponder en
+een mortier gewapend, bezetten echter Papendrecht en eischten nu ook
+Dordrecht weer voor Frankrijk op. Toen ze deze stad met houwitsers en
+kanonskogels beschoten, lieten de Dordrechtenaars de Franschen binnen,
+die terstond 200.000 gld. eischten voor levensmiddelen ten behoeve der
+Fransche bezetting in Gorinchem, doch zich niet aan wanordelijkheden
+schuldig maakten. Toen de Franschen echter hoorden, dat de Hollandsche
+bezetting van Rotterdam zou pogen, Dordrecht te hernemen, verlieten de
+Franschen de stad weder. Werkelijk namen den 23 Nov. 100 vrijwilligers
+van de afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam Papendrecht en
+trokken toen voor een deel Dordrecht in. Twee kanonneerbooten onder
+bevel van Van Ampt legerden zich des nachts tusschen Dordrecht en
+Papendrecht. Den 24 Nov. verdreef echter een Fransche bende de
+vrijwilligers uit Papendrecht en begon toen met haar geschut Dordrecht
+te beschieten. Eén der kanonneerbooten zocht weldra haar heil in
+de vlucht, doch de andere hield twee uren lang den strijd vol, tot
+eindelijk al het kruit en de kogels op waren. Toen men het laatste schot
+zou doen, vroeg iemand, in het bedienen van het geschut zeer bekwaam, om
+dit laatste schot te mogen richten. Na bekomen verlof deed hij met de
+laatste kardoes een koevoet in het kanon en richtte toen het schot zoo
+juist, dat hij zeven Franschen deed sneuvelen. De vijand, door schrik
+overmand, sloeg op de vlucht en—Dordrecht bleef voor ons behouden. De
+Dordrechtenaars, in vereeniging met de Rotterdammers, zetten nu gewapend
+de Franschen na en namen eenigen dezer gevangen. Toen de gemeenschap
+tusschen Rotterdam en Dordrecht was hersteld, kwamen er van alle zijden
+zooveel vrijwilligers opdagen, dat de vijand het niet waagde, zich weer
+in deze streken te vertoonen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XIII.
+
+     Kozakken te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van
+     Amsterdam.—Moordtooneelen te Woerden.—Zutphen in onze
+     macht.—Doesburg genomen.—Strijd om Den Briel.
+
+
+Generaal De Jonge wist Leiden en Bodegraven voor den Prins te bewaren,
+terwijl een 100-tal vrijwilligers Donderdam beveiligden. Een Haagsch
+vrijwilliger, Adams geheeten, stelde zich aan 't hoofd van een bende
+boeren en wist de batterij van de Buitensluis aan het Hollandsch diep
+te bemachtigen. Deze batterij bestond uit twaalf achttienponders, meer
+geschut, dan de verbondenen tot dusver bezeten hadden.
+
+In Amsterdam vreesde men nog, dat Molitor met zijne troepen terug zou
+keeren, waarom Van Brienen altijd nog met Molitor in briefwisseling
+stond en het provisioneel Bestuur van die stad nog niet openlijk de
+zijde van Oranje durfde kiezen, hoewel Van der Duyn, Kemper en Fannius
+Scholten alle moeite hadden gedaan, om dat Bestuur tot een meer beslist
+optreden te bewegen.
+
+De Bondgenooten hadden Van Assen naar Friesland en Groningen gezonden,
+teneinde die gewesten over te halen, de zijde van den Prins te kiezen.
+Zij bevonden, dat de inwoners dier gewesten Prinsgezind genoeg waren,
+doch dat de Besturen er nog niet met beslistheid tegen de Franschen
+durfden optreden, wijl ze op de hulp van slechts 400 à 500 Kozakken
+konden rekenen. Van Assen verzocht den aanvoerder der Russen, prins
+Lapupkin, om hulp voor de omwenteling in Holland en deze beloofde
+onmiddellijk eenige ruiters naar Holland te zenden.
+
+Den 24 Nov. zond prins Lapupkin Majoor Marklay met 200 Kozakken naar
+Amsterdam. Daar Naarden en Utrecht nog in de macht der Franschen waren,
+trok deze afdeeling Russen over Hilversum, 's-Graveland, Weesp, de
+Uitermeersche Schans (die door de Franschen verlaten was) en verscheen
+eindelijk voor de Muiderpoort te Amsterdam.
+
+Te Amsterdam wekten de Kozakken de nieuwsgierigheid in hooge mate op.
+En waarlijk, deze zonen van Tartarije en de Krim boden een bont en
+zonderling schouwspel aan.
+
+[Illustratie: MR. FANNIUS SCHOLTEN.]
+
+„De een b.v. droeg, bij een Chineesche muts, een overjas met kragen, die
+misschien aan dezen of genen Franschen overste behoord had; een ander
+was in een buitgemaakte huzaren-monteering uitgedost, waarover een witte
+mantel golfde; een derde had een Poolsche jas en een grenadiersmuts
+op het hoofd; sommigen waren met sabels, anderen met degens of dolken
+gewapend, doch allen met pistolen en ellenlange speeren.”
+
+[Illustratie: KOZAKKENWACHT.]
+
+In het gebruiken van voedsel waren de Russen niet kieskeurig;
+smeerkaarsen en klare boter aten ze alsof het niets was. In ons
+land kon men ze het best trakteeren met pannekoeken en brandewijn. De
+Amsterdammers zagen hoog tegen deze woeste strijders op en geloofden,
+dat één Kozak wel tien Franschen kon staan. Een gevolg hiervan was, dat
+Amsterdam zijn weifelende houding liet varen. Door invloed van Falck
+werd nog den 24 Nov. van de pui van het paleis op den Dam aan het volk
+bekend gemaakt, dat Amsterdam de zijde der Franschen verlaten en die van
+den Prins gekozen had, terwijl men de Hollandsche vlag van de torens
+liet wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar door de Patriotten te
+Amsterdam aan het hoofd van het Bestuur werd geplaatst, teneinde het
+gezag der Franschen er te vestigen, werd nu tot Gouverneur van Amsterdam
+aangesteld, teneinde het gezag van den Prins er te vestigen, terwijl aan
+Verdooren de regeling der zeezaken werd opgedragen.
+
+De Franschen te Gorinchem hadden 1500 man versterking uit Antwerpen
+ontvangen en dit gaf De Stassart den moed, een brief naar Den Haag te
+zenden, waarin hij de „rebellen” in die stad en te Rotterdam aanried,
+een deputatie naar hem te sturen, teneinde Napoleons wraak af te wenden.
+Natuurlijk werd het schrijven van den prefect in Den Haag met verachting
+ontvangen en hooghartig beantwoord, zoodat De Stassart de gedachte moest
+krijgen, dat men in Den Haag over een grootere macht beschikte, dan
+werkelijk het geval was.
+
+[Illustratie: BARON KRAYENHOFF.]
+
+De Fransche bezetting van Woerden bestond uit slechts 28 man. Dit gaf
+generaal de Jonge en Kolonel Tullingh den moed, aan het hoofd der
+Nationale (nu Oranje) Garde derwaarts te trekken en de stad voor den
+Prins te bezetten. De 28 Franschen trokken zich in Utrecht terug.
+Terstond werd in Woerden de Hollandsche vlag op den toren gezet, doch de
+vrijwilligers verzuimden, de bruggen op te halen, de poorten te sluiten
+en verder Woerden in staat van tegenweer te stellen.
+
+De Franschen, te Utrecht de Hollandsche vlag van den toren te Woerden
+ziende wapperen, besloten Woerden te overvallen. Midden in den nacht
+verschenen ze voor Woerden. Ze verdreven Luitenant Mirandolle uit het
+fort Oranje, die zich nu met zijn 24 vrijwilligers bij de bezetting van
+Woerden aansloot. De Franschen waren ondertusschen in de stad gedrongen
+en de Hagenaars, nu van binnen en van buiten aangevallen, kozen de
+vlucht. Kolonel Tullingh werd door bajonetsteken en sabelhouwen gewond
+en als krijgsgevangene naar Parijs gevoerd. Na den val van Napoleon
+mocht hij naar ons land terugkeeren.
+
+De Franschen, die Woerden overvielen, waren zoogenaamde Pupillen, zijnde
+weezen, die men voor den krijgsdienst had opgeleid. Zonder ouders of
+nastaande familie, dus zonder met de maatschappij in nauwe betrekking te
+staan, gaven ze om hun leven weinig of niets en was medelijden met hun
+slachtoffers hun vreemd. Toen zij zagen, dat zij van Woerden meester
+waren, begonnen zij er op barbaarsche wijze te rooven, te plunderen en
+te moorden. Vijf en twintig inwoners van het stadje, waaronder vrouwen
+en kinderen, beroofden zij van het leven, terwijl vijftig anderen min of
+meer zwaar gewond werden. En het treurigste was, dat deze moordtooneelen
+geheel doelloos plaats hadden, want drie dagen later ontruimden de
+bandieten uit eigen beweging Woerden, met medeneming van een grooten
+buit.
+
+[Illustratie: HET GERUST VERBLIJF VAN MEVR. KEMPER TE LEIDEN BEHOUDT
+              DEN MOED DER GEWAPENDE BURGERIJ.]
+
+De berichten van hetgeen te Woerden was gebeurd, werden overal in ons
+land met schrik en ontzetting ontvangen. Te Leiden durfden de burgers de
+stad, uit vrees, dat de Franschen hun dit euvel zouden duiden, niet in
+staat van verdediging stellen, en wilden geen geschut of vrijwilligers
+binnenlaten. Velen wilden zelfs de stad verlaten, doch Mevrouw Kemper,
+wier man niet te huis was, ried hun dit af en zei: „Ware er gevaar,
+zoude ik hier gerust met mijne kinderen blijven?”—Haar moedige houding
+boezemde den burgers weer moed in. Gelukkig werd de gezonken moed door
+twee betere tijdingen weer opgebeurd.
+
+Tusschen Amsterdam en Haarlem lag een fort, dat door de Franschen bezet
+was en dat de verbinding tusschen die steden belemmerde. Het gelukte den
+Kozakken, de Franschen uit dit fort te verdrijven en het voor den Prins
+in bezit te nemen.
+
+De Kozakken hadden reeds een paar keer gepoogd, doch tevergeefs,
+de Fransche bezetting, meest uit Douanen bestaande, uit Zutphen te
+verdrijven. Den 24 Nov. werd Zutphen belegerd door 4000 Pruisische
+ruiters en jagers. De Duitschers werden door de inwoners van Zutphen
+geholpen en de Maire Op ten Noort wist den Franschen bevelhebber te
+bewegen, Zutphen aan de Pruisen over te geven. Terstond werd nu de
+Hollandsche vlag op den toren geplaatst, een bal aan de Pruisische
+officieren gegeven en in de straten geïllumineerd. Een Algemeen Bestuur
+werd ingesteld, dat Zutphen voor den prins moest bewaren.
+
+In weerwil van deze twee moedgevende gebeurtenissen, bleef men toch in
+Holland nog met zorg de toekomst tegemoet zien, daar Molitor te Utrecht
+nog 4 à 5000 man, allen goed gewapend, tot zijn beschikking had. Molitor
+was echter zelf te zeer op zijn hoede, dan dat hij aanvallend durfde
+optreden. Een tuinier toch te Oudshoorn, Mens genaamd, had brieven laten
+schrijven en aan verschillende personen bezorgen, waarin hij vermeldde,
+dat de Engelschen te Scheveningen geland waren en dat 3000 Russen
+aanrukten, om ons te hulp te komen. Deze brieven, te Woerden in handen
+der Franschen gevallen, hebben niet weinig er toe bijgedragen, dat
+dezen de stad verlieten. En ook Molitor liet er zich door bang maken.
+Ook meende Molitor, toen hij hoorde, dat een bekwaam krijgsoverste
+als Krayenhoff de verdediging van Amsterdam op zich had genomen, dat
+Amsterdam over meer middelen ter verdediging kon beschikken, dan
+werkelijk het geval was. Bovendien wist hij niet, wat de verbonden
+Mogendheden beoogden, zoodat hij Gelderland, dat hij beschermen moest,
+niet durfde verlaten.
+
+Wat het meest in ons land den moed verlevendigde, was het heuglijke
+feit, dat Van Hogendorp den 27 Nov. een eigenhandigen brief van den
+Prins van Oranje ontving, waarin de Prins beloofde, spoedig over te
+komen en dat Engeland hulp zou verleenen. Terstond liet men dezen brief
+drukken en door het geheele land verspreiden, waardoor ook Friesland en
+Groningen moed vatten en zich voor den Prins verklaarden.
+
+Kapitein Wauthier, die in Duitschland den Prins moest zoeken, ontmoette
+den 22 Nov. te Munster den Pruisischen Generaal Van Bulow, dien hij op
+de hoogte bracht van hetgeen in Holland plaats greep. Vervolgens bezocht
+Wauthier het hoofdkwartier der Gealliëerden te Frankfort, waar hij
+bemerkte, dat de verbonden mogendheden de provinciën ten Westen van
+den IJsel als bevriende mogendheid beschouwden.
+
+De verbondenden in Den Haag zonden hun agent Van der Hoeven naar
+het Oosten van ons land. Te Nijkerk wist hij den Kozakkenhoofdman
+Marklay te bewegen, zich naar Amsterdam te begeven. Prins Narischkin,
+opperbevelhebber der Russische voorhoede, die zich te Zwolle bevond, had
+Bentinck reeds tot Gouverneur van Overijsel aangesteld. Hij gaf aan Van
+der Hoeven paspoorten, teneinde het hoofdkwartier van den kroonprins van
+Zweden te kunnen bezoeken, en beloofde ook naar Amsterdam te zullen
+trekken.
+
+Van der Hoeven zocht ook den kroonprins van Zweden op, die aan de
+omwenteling in Holland zooveel waarde hechtte, dat hij van der Hoeven
+een officier mede gaf met last aan Generaal Wintzingerode, om den
+IJsel over te rukken. Gelukkig behoefde deze last niet meer uitgevoerd
+te worden, want Molitor had Utrecht reeds verlaten. Hij had vier
+aanzienlijke ingezetenen van Utrecht als gijzelaars mee naar Parijs
+genomen, en wel de heeren Ram, Singendonck, Buddingh, en de Perponcher
+van Wolphaartsdijk. Dezen werden te Parijs in een gewone gevangenis
+geworpen. Op voorspraak van Lodewijk Napoleon herkregen ze in het begin
+van 1814 hun vrijheid en mochten ze naar hunne woningen terugkeeren.
+
+Molitor had Utrecht in de beste orde verlaten en geen gewelddadigheden
+gepleegd. Terstond na zijn vertrek verklaarde de stad zich voor den
+Prins. Den 29 Nov. trok prins Narischkin met 2000 Kozakken Utrecht
+binnen met Kolonel v. d. Bosch, den Adjudant van Krayenhoff, die, met
+toestemming van den Russischen bevelhebber, Utrecht voor den Prins in
+bezit nam.
+
+Den 28 Nov., toen Molitor Utrecht verliet, had Schwartsman,
+vroeger consul van Spanje, die op last van Graaf van Styrum met een
+visscherspink op de Noordzee kruiste, om de Engelsche vloot te zoeken,
+eindelijk deze gevonden op de banken van Hollesley-baai. Op Schwartsmans
+verzoek zond de Engelsche Vice-admiraal Ferrier terstond drie
+oorlogsschepen naar Scheveningen, die daar een aantal zeesoldaten aan
+wal zetten. De tijding hiervan werd door het geheele land met blijdschap
+vernomen en werkte vooral in Amsterdam zeer geruststellend. Ook ontving
+men de verzekering, dat behalve de 1200 Kozakken, die Utrecht binnen
+getrokken waren, nog meer Russisch krijgsvolk te wachten was.
+
+Aan Van Bulow had men een onderschepten brief van den prefect van
+Coblenz aan De Celles gezonden, waarin de treurige toestand van het
+Fransche leger in ons land werd geschilderd. Dit deed Van Bulow
+besluiten, tegen zijn last in, den IJsel over te steken.
+
+Den 18 Nov. had de bezetting van Doesburg, uit Jagers bestaande, deze
+stad aan de Pruisen overgeleverd. Den 22 Nov. wisten de Franschen de
+stad te hernemen, doch denzelfden dag werd hun Doesburg weer ontnomen,
+helaas ten koste van een vrij groot aantal mannen. De Fransche Generaal
+Amey te Arnhem deed nogmaals een poging, om Doesburg in zijn macht te
+krijgen, doch den 24 Nov. werden zijne krijgslieden reeds te Velp door
+de Pruisen met zwaar verlies teruggeslagen.
+
+Wij beproefden nu Arnhem onze zijde te doen kiezen. De Fransche
+bezetting in die stad werd echter door den Maarschalk Macdonald, hertog
+van Tarente, die te Nijmegen zijn hoofdkwartier had, met eene afdeeling
+krijgslieden versterkt, zoodat ze nu 3400 man telde. Den 30 Nov. waagden
+de Gealliëerden de stad te bestormen en het gelukte hun, na een hevig
+gevecht, Arnhem in hun macht te krijgen.
+
+Den 19 Nov. was Den Briel door de aldaar gelegerde Fransche bezetting
+in staat van beleg verklaard. De Gemeenteraad zond nu in stilte vier
+zijner leden naar Den Haag, om te vernemen, of verlossing aanstaande
+was en op hulp kon gerekend worden. In Den Haag kon men den Brielschen
+afgevaardigden voor het oogenblik weinig moed geven, waarom men in
+Den Briel besloot, zich aan het Fransche Bestuur te onderwerpen. Voor
+de dorpen om Den Briel, die reeds de Oranjevlag van den toren lieten
+wapperen, was dit mede een groote teleurstelling. De Franschen
+haalden overal die vlaggen naar beneden en legden al deze dorpen een
+brandschatting op. Ze namen overal den Maire en andere notabelen als
+gijzelaars mee. Gelukkig deserteerden er vele soldaten van de Fransche
+bezetting, die uit zoogenaamde „_Etrangers_” bestond. Toen er in één
+nacht weer 50 soldaten verdwenen, vatte de Maire Heeneman weer moed
+en zond den predikant Pauw in stilte naar Den Haag. Dominé Pauw kreeg
+van Van Hogendorp de schriftelijke machtiging, om in Den Briel de
+omwenteling door te zetten. Voor dat doel kon men er over krijgsvolk,
+magazijnen en geld beschikken. In Den Briel wist men nu Holssourt,
+Kapitein der Etrangers, voor de zaak van Oranje te winnen. Holssourt
+beloofde, te zullen trachten, ook de onder hem staande officieren onze
+zijde te doen kiezen. Besloten werd, om te pogen den volgenden dag de
+bezetting in opstand te brengen. Ongelukkig werd de samenzwering
+verraden. Holssourt werd gevangen naar Antwerpen gevoerd, de Maire
+Heeneman moest Den Briel verlaten, terwijl het huis van Dominé Pauw
+omsingeld werd. Gelukkig wist hij door de tuinen te ontvluchten en zich
+twee dagen bij een bakker schuil te houden, tot hij veilig uit Den Briel
+wist te ontkomen. Toch gaf men in de stad den moed niet op. Dokter de
+Lang plakte eene proclamatie van den Pruisischen Generaal Blücher aan
+de Kazerne der Etrangers (die meest Pruisen waren) aan, waarin alle
+Pruisische soldaten met zware straffen werden bedreigd, die in dienst
+der Franschen bleven. Zoo zij zich in Den Haag bij de verbondenen
+aansloten, werden hun allerlei beloften gedaan.
+
+Deze proclamatie werkte. Toen de Onder-prefect met een paar Fransche
+Officieren naar Hellevoetsluis was, om een 50-tal marine-soldaten van
+daar naar Den Briel te geleiden, overweldigden de Etrangers de wacht en
+kozen de zijde der verbondenen. De Onder-prefect, uit Hellevoetsluis
+teruggekeerd, liet de trouw gebleven bezetting op de markt voor de
+hoofdwacht aan 't stadhuis post vatten, waar hij terstond de kanonnen
+liet laden en zoo de stad in bedwang hield. Een Nationale Garde, die
+een brief moest overbrengen, werd helaas het slachtoffer van deze
+verdediging. Een uur lang duurde deze toestand, toen Nikolaas den
+Broeder, die in een der dorpjes bij Den Briel woonde, den raad gaf,
+zich tegen de Franschen te verdedigen. De Magazijnmeester Lux, die nog
+altijd met den vroegeren Maire Heeneman correspondeerde, stelde zich
+aan de spits van eenige manschappen, waarmee hij naar de kazerne der
+kustkanonniers trok, die, allen Hollanders zijnde, zich ook allen bij
+hem voegden. Nadat men nu de poorten overrompeld had, trok men met twee
+stukken geschut naar de markt. Bij het gevecht, dat nu volgde, werden
+eenige burgers gekwetst. Lux wist echter het stadhuis van achteren
+binnen te rukken, waarna hij de Franschen uit de vensters van den
+voorgevel beschoot. Dezen moesten nu hun geschut verlaten en een
+schuilplaats in de hoofdwacht zoeken, waarna ze zich weldra aan de
+Hollanders moesten overgeven. Twee Franschen en drie burgers waren
+gesneuveld en vele anderen waren gewond. De Onder-prefect en de
+Franschen werden gevangen naar Den Haag gevoerd, terwijl de Mariniers,
+die aan de Zuidpoort aanklopten, weer naar Hellevoetsluis terugkeerden,
+toen ze vernamen, dat de stad de zijde van den Prins gekozen had.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XIV.
+
+     Fagel en De Perponcher naar Londen.—De Prins van Oranje stapt te
+     Scheveningen aan wal.
+
+
+Den 1 Dec. 1813 bemachtigde Benkendorf met zijn Kozakken, door
+Amsterdamsche vrijwilligers geholpen, het stadje Muiden. Men hoopte, dat
+nu ook Naarden kon genomen worden, doch hierin werd men teleurgesteld.
+Eerst eenige maanden later kon men Naarden voor Oranje herwinnen.
+
+[Illustratie: DE PRINS VAN ORANJE IN 1808.]
+
+Den 21 November, een Zondag, waren Fagel en De Perponcher te Londen
+aangekomen. Toen zij er vertelden, wat in Holland plaats vond, ontstond
+er groote vreugde. Men tooide zich met Oranje en hield maaltijden ter
+eere der Hollandsche omwenteling. Gelukkig trof men er ook den prins
+van Oranje aan. Deze was terstond genegen, naar Holland over te
+steken, ten einde er zich aan het hoofd der beweging te stellen en de
+onafhankelijkheid van ons land tot een voldongen feit te maken. De
+Engelsche regeering stond hem voor zijn doel het fregat „_The Warrior_”
+met nog een oorlogsbodem af, waarmee de prins den 26 Nov. 1813 in zee
+stak. Ten gevolge van tegenwind duurde de reis vier dagen, zoodat
+de prins eerst den 30 Nov. 1813 voor Scheveningen kon ankeren. De
+Perponcher was reeds in het vaderland vooruit gereisd, ten einde zich
+op de hoogte te stellen van hetgeen na zijn vertrek naar Engeland in
+ons land was voorgevallen en om tevens te vernemen, of het geraden was,
+dat de Prins te Scheveningen voet aan wal zette. Vol verlangen, om den
+vaderlandschen grond weer te betreden, wachtte de prins het rapport van
+de Perponcher niet af, maar liet zich, nog voor dezen teruggekeerd was,
+door een visschersschuit aan wal zetten. Daar de schuit niet geheel aan
+wal kon komen, moest de Prins van de schuit op een wagen over stappen.
+
+Aan het strand werd de vorst verwelkomd door de Leden van het Algemeen
+Bestuur en den Graaf van Limburg Styrum, terwijl de Engelsche
+oorlogsschepen ter eere dezer heuglijke gebeurtenis saluutschoten
+losten. Een talrijke schare uit Scheveningen, Den Haag en andere
+plaatsen van ons land stond aan het strand geschaard, om getuige te
+zijn van het zeldzame schouwspel.
+
+Op de plaats, waar de Prins den 30 Nov. 1813 te Scheveningen aan wal
+stapte, is 50 jaar later een gedenknaald onthuld, waarop aan de eene
+zijde te lezen staat:
+
+                         „GOD REDDE NEDERLAND”
+
+en aan de drie andere zijden:
+
+                      30 Nov. 1813.–24 Augs. 1865.
+
+                          „HET DANKBARE VOLK”.
+
+Aan land gekomen, stapte de Prins in een open rijtuig, waarin Van Styrum
+gezeten was en reed onder het gejubel der menigte naar 's-Gravenhage,
+waar de vorst bij Van Styrum zijn intrek nam. Een ieder, die wilde,
+mocht daar den vorst verwelkomen en de hand drukken. Gelukkiger
+ontmoeting na jaren heeft wellicht nimmer plaats gehad, dan die van den
+Prins van Oranje en het Nederlandsche volk op 30 Nov. 1813.
+
+[Illustratie: LANDING VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.]
+
+De vorst wilde reeds den 30 Nov. naar Amsterdam vertrekken, doch
+hem werd dit afgeraden. De Russische generaal Benkendorf was met 2400
+man en 6 kanonnen over de Zuiderzee naar Den Haag getrokken, na vooraf,
+gelijk wij zagen, Muiden bemachtigd te hebben. In Den Haag bevonden
+zich nu ook de Engelsche minister Lord Clancarty en de Pruisische
+generaal Bulow. Den 1 Dec. hielden nu de Prins, Lord Clancarty, Von
+Bulow en Benkendorf krijgsraad, waarin de militaire operatiën werden
+vastgesteld en de Prins een proclamatie uitvaardigde, waarin hij
+verklaarde:
+
+     „Al het verledene te vergeten en te vergeven” en hij het
+     Nederlandsche Volk opriep, „om zich met hem ter bevestiging
+     der onafhankelijkheid te vereenigen.”
+
+Toen deze proclamatie te Amsterdam werd bekend gemaakt, vaardigde
+Fannius Scholten er ook eene uit, waarin deze verklaarde, dat wij in den
+Prins van Oranje niet „Willem den zesden” huldigden, van wien wij niet
+wisten, wat wij van hem verwachten moesten, maar „Willem den Eersten”,
+die evenals de vroegere Willem I, ons volk bevrijden zou van vreemde
+heerschappij.
+
+Napoleon toonde zich woedend, toen hij den afval van Holland vernam. Hij
+dreigde het land aan den Oceaan prijs te geven, zond den bekwamen Carnot
+naar Antwerpen, om de belegering dier vesting te leiden en eischte van
+zijn troepen in België en de Nederlanden, om stand te houden.
+
+Intusschen verklaarde Prins Willem van Oranje te Amsterdam de hem
+aangeboden Souvereiniteit aan te nemen onder den waarborg eener
+Constitutie, die de volksvrijheid tegen misbruik van gezag in toekomende
+tijden zou beveiligen. Den 1en December 1813 werd de Prins nu te
+Amsterdam tot Souverein vorst van Nederland uitgeroepen.
+
+In weerwil van de lijdelijke houding van verschillende stedelijke en
+gewestelijke besturen was dan toch, dank zij het kloeke en doortastende
+optreden van enkele moedige mannen, de omwenteling in ons land tot
+stand gekomen en daardoor aan de verbonden mogendheden een veldslag
+uitgewonnen. Ook was daardoor de gemeenschap met Engeland hersteld en
+aan de Gealliëerden de toegang tot Frankrijk aan de vlakke en dus minst
+verdedigbare zijde gebaand.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XV.
+
+     De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.—De strijd in
+     Zeeland, om Breda, den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden en
+     Delfzijl.—België aan de Franschen ontrukt.
+
+
+De Prins van Oranje, den 30 Nov. 1813 te Scheveningen geland, was de
+zoon van Stadhouder Willem V. In 1795 had hij met zijn vader de wijk
+moeten nemen naar Engeland. In 1799 landde de Prins met de Engelschen
+en Russen bij Den Helder, doch moest met dezen spoedig ons land weer
+verlaten. In 1806 stierf zijn vader, Willem V, en kort daarop ontnam
+Napoleon hem zijn erflanden in Duitschland en voegde ze bij het
+Groot-Hertogdom Berg. Toen de Prins nog in 1806 als Generaal in
+Pruisischen dienst trad, verklaarde Napoleon hem tot vijand van het
+Fransche rijk en ontnam hem ook het vorstendom Fulda. Na een tijdlang in
+Fransche krijgsgevangenschap doorgebracht te hebben, trok hij zich in
+Engeland in afzondering terug.
+
+In ons land wist men, dat de Prins leefde, doch waar, en welk karakter
+en geaardheid hij bezat, daarvan wist men hier niets. Zelfs wist men
+niet, hoe hij zich in de veldslagen bij Landrecies en Fleures roemrijk
+onderscheiden had, hoewel men wel op de hoogte was van de heldendaden
+door zijn zoon, den Erfprins, in Spanje verricht.
+
+Nog maar weinige uren had de Prins in Den Haag vertoefd, of de
+aanzienlijke mannen, die hem omringden, verklaarden, dat zij in den
+Prins den man zagen, die het vervallen vaderland weer tot eer en aanzien
+kon brengen. Een ander klopte den vorst goedmoedig op den schouder,
+zeggende: „Wees maar niet bekommerd, Uwe Hoogheid; als de taak u te
+zwaar is, dan zijn wij er ook nog, om het werk voor u te doen.” De Prins
+was er echter de man niet naar, om het werk aan anderen over te laten.
+Hij was begaafd met een sterk geheugen, bovendien werkzaam, onvermoeid
+en van een zelfstandig karakter, zoodat, als hij omtrent iets eene
+meening of overtuiging had, hij daaromtrent niet spoedig tot andere
+gedachten kon gebracht worden. Hij was echter vriendelijk, mild en
+altijd bereid, hulp te verleenen, waar die noodig bleek te zijn.
+
+De Prins was alleen gekomen, doch den 8 Dec. 1813 voegde zich zijn zoon
+prins Frederik bij hem en den 19 Dec. zijn andere zoon, de erfprins van
+Oranje, die in Spanje onder Wellington diende, doch terstond besloot,
+naar ons land over te komen, toen hij hoorde, wat hier gebeurd was. De
+Erfprins werd terstond door zijn vader tot Generaal der Infanterie en
+tot Inspecteur-Generaal van het leger aangesteld, terwijl Prins Frederik
+zich bij het leger onder Generaal Bulow voegde.
+
+Ondertusschen bleven de Franschen nog verschillende plaatsen van ons
+land bezet houden en de eerste zorg der nieuwe regeering was, ze vandaar
+te verdrijven.
+
+Gelijk wij zagen, bevrijdde Den Briel zichzelf. Hiermede niet tevreden,
+sloegen de Brielenaren zelfs het beleg om Hellevoetsluis. Na drie dagen
+kregen ze hulp van 50 Engelsche mariniers. De Fransche bezetting verliet
+nu Hellevoetsluis en trok naar Willemstad. De eilanden Voorne en Putten
+waren hiermee van de Franschen bevrijd.
+
+Korporaal Lorenz lag met een aantal kustkanonniers op Goeree. Hij trok
+met zijne mannen naar Ooltgensplaat, waar hij den Franschen Generaal
+Rostolan bij de borst vatte en gevangen nam, waarop de Fransche
+bezetting de wapens nederlegde. De Franschen te Willemstad poogden de
+plaats te hernemen, doch de Luitenant-Ingenieur Van Ingen sloeg hen
+met verlies terug en wist Ooltgensplaat voor den prins te behouden.
+
+De Franschen konden zich echter ook niet te Willemstad staande houden.
+Nadat ze er de oorlogsvaartuigen in den grond geboord hadden, trokken
+ze, met achterlating van 200.000 pond buskruit en 132 kanonnen (die
+wij buit maakten) naar Bergen op Zoom. Wij brachten de gezonken
+oorlogsvaartuigen weer boven water en wisten ze te herstellen en voor
+het gebruik geschikt te maken.
+
+De Engelsche vloot, uit 10 linieschepen, 9 fregatten en 6 brikken
+bestaande, kwam ons te hulp, om Zeeland van de Franschen te zuiveren. De
+Fransche Generaal Gilly te Zierikzee gaf aan De Jonge, die vóór 1795 te
+Zierikzee regent geweest was, bevel, om zich naar Rijssel te begeven.
+Het volk verzette er zich tegen, en De Jonge verschool zich, doch liet
+overal vertellen, dat hij werkelijk naar Rijssel was vertrokken.
+
+Te Bruinisse en Oosterland kwam ook beweging. Op verzoek van een
+invloedrijk ingezetene aldaar, De Brauw, zond de Opperbevelhebber der
+Engelsche vloot aldaar eenige vaartuigen heen en deze, door de burgers
+gesteund, noodzaakten den Franschen generaal, niet alleen Bruinisse
+en Oosterland, maar ook Zierikzee te ontruimen, en zich met zijn volk
+te Tholen terug te trekken. Weldra moesten de Franschen niet alleen
+Tholen, maar ook Noord- en Zuid-Beveland verlaten. Alleen het fort Bath
+hielden zij bezet.
+
+Den 2 Dec. 1813 verdreven de Kozakken de Franschen uit Vianen. Generaal
+Bulow en Prins Frederik kwamen met Pruisisch krijgsvolk in de Betuwe. De
+Franschen moesten nu Bommel, het fort Crêvecoeur en het fort St. Andries
+ontruimen, evenals spoedig daarna Woudrichem, Loevenstein, Heusden en
+Geertruidenberg. Vooral voor de Kozakken waren de Franschen bang. Toen
+Narischkin met zijne Russen tegen Breda oprukte, wachtten de Franschen
+zijn komst niet af, doch verlieten in allerijl de stad. Hierover was
+Napoleon zoo boos, dat hij den Franschen generaal, die te Antwerpen het
+opperbevel had, afzette en terstond bevel gaf, te trachten Breda te
+hernemen. Den 20 Dec. 1813 sloegen nu de Franschen het beleg om Breda
+met een krijgsmacht van 5000 à 6000 man. In de stad had men slechts over
+4 stukken geschut te beschikken. De belegerden kregen echter weldra
+oorlogsvoorraad uit Willemstad, en toen een afdeeling Kozakken hen te
+hulp kwam, moesten de Franschen na een driedaagsch beleg weer aftrekken.
+
+Gelijk wij zagen, was Muiden in onze macht gekomen, doch 2000 Franschen
+hielden nog altijd Naarden bezet. Dezen plunderden de omstreken dier
+stad zooveel mogelijk. Uit Weesp roofden ze lakens, dekens, hemden,
+kousen, ketels, pannen, enz., uit de dorpen vee en levensvoorraad. Om
+deze rooverijen te keer te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling
+vrijwilligers, die onder bevel werd gesteld van Kolonel Van den Bosch en
+van 8 stukken geschut werd voorzien. Door ruiterij versterkt, kruiste
+deze afdeeling nu steeds in het Gooi om. Ook bezette de Amsterdamsche
+schutterij de steden Muiden en Weesp. Onze krijgsmacht was echter te
+zwak, om aanvallend tegen Naarden op te treden. Ook in Gorinchem hadden
+de Franschen zich duchtig versterkt. De Gealliëerden trachtten, doch
+tevergeefs, de Franschen uit die stad te verdrijven.
+
+Het machtigst echter waren de Franschen in den Helder, waar zij vijf
+forten hadden aangelegd, n.l. La Salle, Morland, Du Gommier, Valga en
+l'Ecluse. Hun bezetting, 1000 man sterk, beschikte over 350 stukken
+geschut en eene vloot van 9 linieschepen, 5 fregatten en eenige kleinere
+schepen en stond onder bevel van Verhuell. Deze achtte zich wegens zijn
+eed aan Napoleon verplicht, Den Helder voor de Franschen te behouden.
+Daar hij op de Hollandsche matrozen en officieren niet rekenen kon, had
+hij de eersten naar huis gezonden en de laatsten laten vertrekken. Te
+Alkmaar wist hij aan geld uit de Landskas te komen.
+
+Aan Generaal De Jonge werd opgedragen, Den Helder aan de Franschen te
+ontrukken. Deze vestigde zich te Alkmaar, waar hij aan het hoofd stond
+van eene afdeeling vrijwilligers en van eenige soldaten en kanonniers
+uit Medemblik. Een Compagnie rustbewaarders nam op het eiland Texel twee
+officieren en 20 Etrangers gevangen. Ze werden bij de krijgsmacht van De
+Jonge gevoegd, die echter over nog te weinig krijgslieden beschikte, om
+met hoop op goed gevolg den Helder aan te tasten. Verdooren zond daarom
+een gezantschap van zee-officieren uit Amsterdam naar Verhuell, teneinde
+dezen te bewegen, Den Helder over te geven. Verhuell wilde echter het
+gezantschap niet ontvangen, zoodat alles bij het oude bleef. Verhuell
+leverde echter 1200 à 1300 Spaansche krijgsgevangenen aan ons uit,
+vooreerst, omdat hij een opstand van hen vreesde en ten andere, om van
+hun onderhoud ontslagen te zijn.
+
+De prefect en de Fransche ambtenaren hadden 's-Hertogenbosch verlaten.
+Toch bleef de stad in handen van den vijand. De Fransche soldaten, uit
+andere plaatsen verdreven, trokken zich hier samen. Den 12 Dec. 1813
+vestigde Molitor zijn hoofdkwartier in 's-Hertogenbosch en organiseerde
+er zijn krijgsmacht. Hij verliet echter de stad spoedig weer en liet er
+slechts 300 mariniers en eenige veteranen achter. Deze krijgsmacht werd
+spoedig versterkt met 700 man van de Fransche bezetting uit Loevenstein
+en Woudrichem. Den 19 Dec. sloegen de Gealliëerden het beleg om Den
+Bosch en veroverden de forten Izabella en St. Antonie, doch zetten het
+beleg met geen genoegzame kracht door.
+
+Generaal Baron Van Schiner bewaarde met eene bezetting van 800 Pupillen
+en 40 kustkanonniers de stad Deventer voor de Franschen. Toen hij den
+26 Nov. 1813 de tuinhuizen buiten de stad liet verbranden, omdat ze de
+werking van het geschut belemmerden, werd zijn werkvolk verrast door de
+Kozakken. Dezen waren bijna ook in de stad gedrongen, doch de Kapitein
+der Ingenieurs, die reeds een sabelhouw ontving, wist nog bijtijds de
+poorten van Deventer te doen sluiten. De Fransche bezetting werd nog
+versterkt met 800 man uit Wezel. De Gealliëerden sloegen nu het beleg om
+Deventer, waardoor de burgers dier stad veel schade leden.
+
+De Kozakken eischten ook Coevorden op. De Fransche bezetting, hierdoor
+op haar hoede geworden, organiseerde rooftochten naar de omliggende
+dorpen, o.a. naar Dalen, waar drie dagen aaneen geplunderd werd. De
+Kozakken kwamen echter telkens tusschenbeide en dreven de Franschen uit
+Dalen terug. Toen de Franschen den vierden dag weer een uitval deden,
+ontstond er een geregeld gevecht tusschen hen en een 100-tal Kozakken,
+die gesteund werden door eene afdeeling vrijwilligers onder Kapitein
+van den Hoja Kymmel. De Franschen, die 300 man sterk waren en in het
+bezit waren van twee kanonnen, verbrandden in Dalen twee boerenwoningen
+en moesten toen terugtrekken. Twaalf dagen later roofden ze uit
+Hardenberg een 200-tal runderen, zonder dat de Kozakken er iets aan
+konden doen.
+
+[Illustratie: HET VERBRANDEN DER WONINGEN EN TUINHUIZEN OVER DEN IJSEL
+              BIJ DEVENTER DOOR DE FRANSCHEN, 26 NOV. 1813.]
+
+Delfzijl werd nog steeds bezet door 1400 Franschen, die herhaaldelijk
+plundertochten ondernamen naar Appingedam, Holwierde, Bierum, Spijk enz.
+Dit ging zelfs den Onder-Prefect Alberdan en den Maire van Appingedam,
+Cleveringa, te erg, die den Russischen bevelhebber Rosin verzochten, de
+dorpen tegen de Franschen te beschermen, aan welk verzoek Rosin terstond
+bereid was te voldoen. De Fransche bevelhebber, hiervan onderricht, zond
+aan den onder-officier der Kanonniers te Zoutkamp bevel, om zich met
+zijne manschappen en krijgsvoorraad bij hem te Delfzijl te voegen.
+De bode, die dit bevel moest overbrengen, stelde er den Kolonel der
+Nationale Garde te Groningen, Busch, mee in kennis. Busch zond nu
+onmiddellijk eenige burgerkanonniers naar Zoutkamp, die de krijgslieden
+aldaar bewogen, de zijde van het vaderland te kiezen, terwijl de
+krijgsvoorraad en het geschut te Zoutkamp naar Groningen werd gezonden.
+De Fransche bevelhebber te Delfzijl had intusschen Luitenant Edeling met
+een kanonneerboot naar Zoutkamp gezonden om de krijgsmacht en voorraad
+vandaar naar Delfzijl te brengen, doch ook Edeling koos onze zijde. Hij
+werd nu door den Russischen bevelhebber naar Helgoland gezonden om daar
+1500 geweren van de Engelschen in ontvangst te nemen. Ook maakten wij
+ons meester van een post te Oostmahorn, terwijl het te Harlingen
+aanwezige geschut mede naar Groningen werd gebracht.
+
+In Groningen had men op deze wijze 20 kanonnen bijeen gekregen. Teneinde
+Delfzijl te bestoken, zond Rosin 400 man met 2 veldstukjes en eenige
+kanonniers naar Appingedam, terwijl Busch eenige dagen later met 400 man
+van de Nationale Garde, een aantal burgerkanonniers en 4 veldstukjes
+mede derwaarts trok. Ook de Russische Kolonel Prins Lapoutchin trok
+mee, ten einde te zorgen, dat de Russische en Hollandsche krijgsmacht
+eenstemmig tegen Delfzijl mocht optreden. De vereenigde krijgsmacht te
+Appingedam bleek echter onvoldoende, om iets van belang tegen Delfzijl
+te ondernemen, waarom men een landstorm oprichtte van 2000 man, die
+de dorpen tegen de uitvallen der Franschen moest beschermen, terwijl
+de Nationale Garde tevens met nieuwe manschappen werd versterkt. Drie
+Engelsche brikken begonnen Delfzijl van de zeezijde te bestoken.
+Tevens voegden 2000 Pruisen met 20 kanonnen zich bij onze legermacht te
+Appingedam, terwijl eene Compagnie scherpschutters, 100 man, onder bevel
+van Schmalen, een gewezen officier, de gewichtigste posten bezette. Het
+gelukte Busch door middel van gedrukte bekendmakingen aan de Hollanders
+onder de Fransche bezetting van Delfzijl te doen weten, dat de Prins van
+Oranje tot Koning van Nederland was verheven, en wij Napoleon als Keizer
+hadden afgezworen. Dit had ten gevolge, dat ruim 300 Nederlandsche en
+zelfs ook vreemde soldaten en ruiters Delfzijl ontvluchtten en met
+paarden en al tot ons over kwamen. Zelfs wisten drie kanonneerbooten
+uit de haven van Delfzijl te ontkomen. Na de Fransche vlag voor de
+Nederlandsche driekleur verwisseld te hebben zetten ze koers naar Emden.
+
+       *       *       *       *       *
+
+Napoleon benoemde den 30 Nov. 1813 den Graaf De Caen tot
+Opperbevelhebber der 60.000 man, waarover hij toen nog in België en de
+Nederlanden kon beschikken, om daarmede België te behouden en Nederland
+te heroveren. Schijnbaar koel en onverschillig, vernam hij, dat de
+Verbondenen voortrukten, maar de opstand der Hollanders wekte zijn
+toorn. Meermalen gaf hij zijn voornemen te kennen, om liever het land
+aan den Oceaan prijs te geven, dan het ooit af te staan. Toen hij dit
+ook aan Rutger Jan Schimmelpenninck te kennen gaf, die als lid van den
+Senaat te Parijs vertoefde, antwoordde deze: „Sire, ik hoop, dat een
+dergelijke gebeurtenis nimmer tot de geschiedenis van uwe regeering zal
+behooren.”
+
+Napoleons toorn was ten top gestegen, toen hij de ontruiming van
+Willemstad, Breda en Geertruidenberg vernam. Onmiddellijk riep hij De
+Caen terug, gaf hem arrest, en benoemde een krijgsraad, om hem te
+vonnissen. Aan Rampon, die toen nog Gorinchem bezet hield, schreef
+hij: „Bewaar dezen sleutel tot het hart van Holland met inspanning van
+alle krachten. Steek de dijken door, omring u door overstroomingen en
+ijsdammen. Ge kunt op een spoedig ontzet rekenen.”—En werkelijk zond
+Napoleon belangrijke afdeelingen troepen naar Brussel, Lille en Trier,
+terwijl hij op het einde van December 1813 den Generaal Graaf Maison
+het opperste krijgsbevel in de Belgische en Hollandsche departementen
+opdroeg.
+
+Het was den Pruisischen Majoor Von Colomb reeds gelukt, de Belgische
+grenzen over te trekken, en vier dagen later Leuven te bereiken. Toen
+echter zag hij zich gedrongen, om terug te keeren, teneinde Breda tegen
+een aanval van den Generaal Roquet te dekken.
+
+Eerst na het aftrekken van den Generaal Macdonald, die wel uit Coblenz
+hulptroepen had ontvangen, doch geen kans zag, om zich aan de Waal
+te handhaven, gelukte het den Pruisen en Russen, weder voorwaarts te
+dringen, terwijl de Engelschen de Schelde opzeilden. Roermond zag de
+Verbondenen den 17 Januari 1814 binnen zijne muren. Bij Luik werd den
+24 Januari een hevig gevecht geleverd, dat de Franschen tot een verder
+terugtrekken noopte. Vooruit drongen nu de Bondgenootschappelijke
+troepen. Zij bereikten Brussel den 1 Febr. Meermalen werd met
+verbittering gestreden, inzonderheid bij Sweneghens, op den 7 en 31
+Maart 1814. Bij de laatste ontmoeting handhaafde de Fransche ruiterij
+weder den roem van hare voortreffelijkheid.
+
+Niettemin zag de Generaal Maison zich ten slotte gedrongen naar Lille
+(Rijssel) terug te trekken. De Franschen bleven zich echter handhaven in
+de vestingen Antwerpen, Ostende en Luxemburg.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XVI.
+
+     De finantiën geregeld.—Een Landstorm opgericht.—'s-Hertogenbosch
+     en Gorinchem aan de Franschen ontrukt.—De nieuwe Grondwet.—Willem
+     I te Amsterdam als Koning gekroond.
+
+
+Zou Nederland zijne onafhankelijkheid kunnen handhaven, dan moest
+het kunnen beschikken over een goed voorziene oorlogskas en over
+een voldoende krijgsmacht. Teneinde aan geld te komen, werd er een
+vrijwillige leening uitgeschreven, die 1400 duizend gulden opbracht,
+inderdaad een aanzienlijke som als men let op den verarmden toestand van
+het land. Amsterdam droeg o.a. 100 duizend gulden bij en Arnhem 17000
+gulden.
+
+En om een voldoende krijgsmacht te verkrijgen, werd er een Landstorm
+opgericht van weerbare mannen tusschen 17 en 50 jaar oud, die met pieken
+gewapend werden. Een deel ervan, bestaande uit 16.000 man voetvolk en
+4000 man artillerie, werd gebruikt, om den vijand van den vaderlandschen
+grond te verdrijven, terwijl het andere deel als schutterij in de steden
+dienst moest doen.
+
+Zoolang Koning Willem I nog geen Staatsraad bezat, beraadslaagde
+hij toch twee keer 's weeks met eenige bekwame Staatslieden over de
+aangelegenheden van het land. In het belang van ons zeewezen liet de
+Vorst terstond de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam weer
+openen, welke school door Napoleon was opgeheven geworden, terwijl
+hij aan een Commissaris-Generaal opdroeg te onderzoeken, wat er tot
+bevordering van het Zeewezen kon gedaan worden. Ook schafte hij het
+Fransche belastingstelsel af en voerde het vroeger hier bestaande weer
+in, terwijl hij tevens de bepaling van Napoleon op het Hooger Onderwijs
+buiten werking stelde en een Commissie met de taak belastte, om een
+algemeen Ontwerp in betrekking tot het Hooger Onderwijs te maken.
+
+Den 21 Dec. 1813 droeg Willem I aan een Commissie, bestaande uit vurige
+Oranjeklanten zooals Van der Duyn van Maasdam en Van Hogendorp, zoowel
+als uit vroegere Patriotten, als Van Maanen of uit mannen als Roëll,
+die onder Koning Lodewijk een hooge betrekking hadden bekleed, het
+samenstellen van een Grondwet op. Van deze Commissie werd Van Hogendorp
+voorzitter, terwijl Falck werd benoemd tot Secretaris van Staat en
+Changuion tot Commissaris-Generaal bij de Britsche hulptroepen. Ook
+met het Buitenland knoopten wij weer betrekkingen aan. Zoo zonden wij
+Hendrik Fagel, de vroegere Griffier, als afgezant naar Engeland, terwijl
+Engeland Lord Clancarty als zijn afgezant bij ons Hof aanwees.
+
+Intusschen had de Fransche Maarschalk Macdonald zijn hoofdkwartier van
+Nijmegen naar Kleef verlegd. En toen nu ook Generaal Exculman met zijn
+Fransche krijgsmacht uit Nijmegen naar Venloo vertrok, was Nijmegen en
+hiermee geheel Gelderland van Franschen gezuiverd.
+
+[Illustratie: KONING WILLEM I.]
+
+De Fransche Commandant te 's Hertogenbosch verbitterde in die stad
+velen, door de gedwongen heffing eener door hem uitgeschreven
+belasting. 240 inwoners sloten een verbond, om alles in het werk te
+stellen ten einde 's Hertogenbosch van de Fransche heerschappij te
+verlossen. Zij drongen per plakkaat bij de burgerij er op aan, de
+belasting niet te betalen. De Commandant ontbond nu de schutterij,
+stelde het innen der belasting acht dagen uit, doch dreigde een ieder
+met zware straffen, die weigerde te betalen. De samengezworenen
+hadden zich intusschen met de Pruisen in verbinding gesteld. Met den
+Pruisischen generaal Hobe maakten ze de afspraak, dat deze den 26 Jan.
+'s morgens, als de toren van Vucht 4 uur zou slaan, van twee zijden de
+stad zou aanvallen. De Commandant had er echter bericht van gekregen en
+riep de bezetting onder de wapenen. De toren van Vucht ging evenwel een
+half uur na en toen de aanval 's morgens 4 uur niet geschiedde, dacht
+de Fransche Commandant, dat er niets van kwam en liet de bezetting
+weer aftrekken. Weldra echter daagden de Pruisische ruiters op, die
+de bewoners van Vucht tot gidsen hadden. Daar de grachten van 's
+Hertogenbosch toegevroren waren, viel het den Pruisen gemakkelijk,
+de wallen bij de Vuchterpoort te beklimmen en het Bastion Oranje te
+vermeesteren. De samengezworenen in de stad hadden intusschen de
+Fransche wacht bij de Hinthamerpoort overrompeld en die voor de Pruisen
+geopend. De Fransche bezetting trok zich nu in het fort terug, doch geen
+kans ziende, zich tegen de Pruisen staande te houden, gaven zij zich
+bij verdrag over. De officieren kregen vrijen aftocht, doch moesten
+zich verbinden, binnen het jaar niet tegen de verbonden Mogendheden
+te strijden. De Fransche soldaten hield men in Den Bosch gevangen. In
+naam van Willem I namen nu Bowier, die vóór 1794 Pensionaris der stad
+was geweest en Verheyen, als Commissarissen-generaal, bezit van 's
+Hertogenbosch.
+
+Ten einde Gorinchem in ons bezit te krijgen, werd deze stad den 22 Jan.
+1814 uit zeven batterijen tegelijk beschoten, waarbij tot groote schade
+der ingezetenen 16 huizen vernield werden en 7 zwaar beschadigd. Men
+eischte nu de vesting op, en toen daar een weigerend antwoord op kwam,
+werd Gorinchem den 24 Jan. wederom beschoten, waarbij de kerk, het
+tuighuis en het hospitaal (waarin veel zieken verpleegd werden), zwaar
+werden beschadigd. De Maire van Gorinchem verzocht Generaal Zielinsky,
+de stad niet meer te beschieten, doch Zielinsky kon hieraan niet
+voldoen. Nog vijf maal liet de Generaal de stad beschieten. Den laatsten
+keer vlogen drie kruitkisten in Gorinchem in de lucht, waardoor velen
+gedood of gewond werden. De aangerichte schade werd op 100.000 gulden
+berekend. Den 4 Febr. 1814 teekende de Fransche Commandant een verdrag,
+waarbij hij de stad overgaf. De bezetting werd met krijgsmanseer
+behandeld en gevangen naar Pruisen gevoerd.
+
+Intusschen was de Commissie met een Ontwerp van Grondwet gereed gekomen.
+Men besloot hierover geen algemeene volksstemming toe te laten, maar
+het ontwerp door 600 Notabele Nederlanders te laten beoordeelen. Er
+werd daarom eene lijst opgemaakt van 600 personen, die door stand,
+middelen en verdiensten uitmuntten, welke lijst gedurende acht dagen
+in elk Kanton of Vrederecht ter inzage werd gelegd, met verzoek, om
+de bedenkingen, die men tegen de op de lijst geplaatste personen
+mocht hebben, op te geven. Toen er nagenoeg geen bedenkingen werden
+ingebracht, werden de op de lijst geplaatste 600 Notabelen den 29 Maart
+1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam tezamen geroepen. Slechts 474
+gaven aan die oproeping gehoor, terwijl 126 Notabelen om verschillende
+redenen niet opkwamen. Koning Willem I opende deze vergadering met eene
+toespraak, waarna Van Maanen, Voorzitter van het Hooge Gerechtshof, de
+beginselen ontvouwde, naar welke de nieuwe Grondwet ontworpen was.
+
+De nieuwe Grondwet bepaalde omtrent den vorst:
+
+Opvolging bij erfrecht en eerstgeboorte, recht van vrede en oorlog,
+opperbestuur over de geldmiddelen, beschikking over zee- en landmacht.
+
+De Souvereine rechten, die vroeger de Staten bezeten hadden, werden
+nu aan den Vorst opgedragen. In plaats der Departementen kregen wij 9
+provinciën. Ter handhaving der Volksvrijheid en tot waarborg van een
+richtig beheer zou eene vergadering van de Staten-Generaal, uit 55 en
+door de Provinciale Staten voor drie jaren benoemde leden bestaande,
+alle buitengewone uitgaven toestaan of weigeren en, evenals de Vorst,
+wetten voordragen of afstemmen. Verder zou er een Raad van State zijn,
+een Algemeene Rekenkamer, een onafhankelijke rechtsmacht, Algemeene
+Wetboeken, gelijke bescherming voor de bestaande Godsdiensten, doch de
+Vorst moest lid zijn van de Ned. Herv. Kerk. De land- en zeemacht zou
+uit vrijwilligers bestaan en bij gebrek aan dezen uit lotelingen.
+
+De nieuwe Grondwet was op revolutionaire leest geschoeid. Toch werd ze
+door de vergadering van Notabelen met 448 tegen 26 stemmen goedgekeurd.
+Den volgenden dag, 30 Maart 1814, werd nu de Vorst op plechtige wijze in
+de Nieuwe Kerk te Amsterdam als Souverein Vorst van Nederland gekroond.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XVII.
+
+     Napoleon naar Elba verbannen.—Lodewijk XVIII Koning van
+     Frankrijk.—De strijd om Bergen op Zoom en den Helder.
+
+
+België was, gelijk wij zagen, door de wapenen der verbonden Mogendheden
+uit de macht der Franschen verlost.
+
+Napoleon wilde nu onderhandelen, doch de Mogendheden wilden niet.
+Later behaalde hij eene overwinning bij Montmirail en nu vroegen de
+Mogendheden, om te onderhandelen, doch thans weigerde de Keizer. De
+legers der Gealliëerden onder Blücher en Schwartzenberg rukten nu op
+Parijs aan, terwijl Wellington Bordeaux veroverde en de Oostenrijkers
+Lyon namen. De Keizerin, de Groot-Waardigheidsbekleders van het rijk en
+Jozef Bonaparte verlieten Parijs en den 30 Maart 1814 gaf Frankrijks
+Hoofdstad zich aan de Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar
+Weenen, zonder haar man nog eenmaal gezien te hebben en vergat hem
+spoedig geheel. De Keizer van Rusland en de Koning van Pruisen trokken
+den 31 Maart 1814 Parijs binnen, doch verklaarden aan de Maire van die
+stad, dat zij de rechten der Fransche natie wilden eerbiedigen. De
+Vauvineux zette zich de witte kokarde op den hoed, ten teeken, dat hij
+zich voor het oude Vorstenhuis, De Bourbons, verklaarde. Dit voorbeeld
+werd in Parijs door velen gevolgd, en weldra klonk het overal: „Leve
+de Koning!” De Senaat, vroeger het gewillige werktuig van Napoleon,
+ontsloeg nu de soldaten van hun eed van getrouwheid, aan hem gedaan
+en stelde over Parijs een Tusschenbestuur in. Napoleon bevond zich
+te Fontainebleau en gaf bevel naar Parijs op te rukken, doch zijn
+maarschalk Ney zei hem, dat zijn macht een eind genomen had, dat hij
+geen recht meer had, aan het leger bevelen te geven en dat hij
+verstandig deed, op billijke voorwaarden afstand van de regeering te
+doen. Napoleon volgde dien raad op en deed afstand van de regeering ten
+behoeve van zijn zoon. De Mogendheden wilden echter dien afstand niet
+erkennen, waarom hij 11 April 1814 een afstand teekende „voor zijne
+opvolgers”. De Mogendheden wezen Napoleon nu het eiland Elba als
+afzonderlijk vorstendom tot verblijfplaats aan met een jaarlijks inkomen
+van zes millioen francs. Nadat hij den 20 April afscheid genomen had van
+de 3000 man der Garde, die hem getrouw waren gebleven, trok hij, door de
+Generaals Bertrant en Drouot vergezeld, en door een behoorlijk geleide
+omringd, naar Elba. De Fransche Senaat riep nu Lodewijk Stanislaus
+Xaverius, oudsten broeder van den onthoofden Lodewijk XVI, onder
+den naam van Lodewijk XVIII, tot Koning van Frankrijk uit, terwijl
+Maarschalk Soult, die bij Toulouse nog altijd aan Wellington den weg
+versperde, den aftocht koos. De regeering van Napoleon, als zijnde
+door geweld op den troon gekomen, werd niet geteld. Men beschouwde de
+Bourbons als onafgebroken te hebben geregeerd, zoodat na Lodewijk XVI
+men diens zoon Lodewijk XVII als Koning beschouwde, terwijl nu Lodewijk
+XVIII den Franschen troon beklom. De nieuwe Koning had de jaren zijner
+ballingschap in Engeland door gebracht en aanvaardde den 31 Mei 1814 te
+Parijs de regeering. Des daags te voren had hij met de Mogendheden een
+algemeenen vrede gesloten, terwijl de landen, door Napoleon met geweld
+aan Frankrijk gevoegd, weer aan Frankrijk werden ontnomen. Den 4 Juni
+1814 gaf Lodewijk XVIII aan Frankrijk een grondwet, terwijl de vreemde
+soldaten het Fransche grondgebied verlieten.
+
+[Illustratie: INTOCHT VAN DE GEALLIEERDE VORSTEN TE PARIJS, 31 MAART
+              1814.]
+
+Ondertusschen deden wij in ons land ons best, om de Franschen uit de
+door hen bezette plaatsen te verdringen. Een Engelsche afdeeling onder
+Sir Thomas Graham belegerde Bergen op Zoom. Hierdoor ontstond er in
+die stad een groote duurte van levensmiddelen, terwijl de Fransche
+Commandant in die stad de burgerij bovendien nog 35000 francs afdwong.
+Daar de Fransche bezetting niet sterk was en de felle vorst de
+verdediging verhinderde, besloot Graham een aanval op de stad te doen.
+De Franschen toch hadden den slag bij Montmirail gewonnen, waarop Von
+Bulow terugtrok, zoodat Graham bevreesd was, dat de Franschen weer
+voorwaarts zouden trekken en Antwerpen, Bergen op Zoom en Grave als
+steunpunten zouden bezigen. Na de aandacht der Fransche bezetting
+afgeleid te hebben door een schijnaanval op de Steenbergsche poort,
+liet hij des nachts drie colonnes over de grachten van Bergen op Zoom
+trekken, waarvan twee in de stad kwamen en verschillende bastions wisten
+te bezetten. Een Fransch Adjudant wist echter de vluchtende bezetting
+niet slechts weer tot staan te brengen, maar zelfs tot zulk een hevigen
+tegen-aanval te bewegen, dat de Engelschen overhaast de bastions
+verlieten en maakten, dat ze de stad weer uitkwamen. Zoo was dan deze
+aanval mislukt, wat mede was veroorzaakt geworden door het sneuvelen
+van verschillende Engelsche officieren, zoodat de Engelsche troepen hun
+leiding misten en in verwarring kwamen.
+
+Den 5 April 1814 ontving de Fransche bevelhebber van Bergen op Zoom
+bericht van de verbanning van Napoleon. Hij verving toen de driekleurige
+vlag en kokarde voor de witte vlag en kokarde der Bourbons, doch gaf de
+stad niet over. Eerst toen Lodewijk XVIII het hem beval, kregen wij
+Bergen op Zoom terug.
+
+De Fransche bezetting van Grave maakte zich aan plundering der omstreken
+schuldig en de Commandant der stad wilde zelfs zijne vijandelijkheden
+niet staken toen men hem berichtte, dat Napoleon verbannen was. Eerst
+toen hij hoorde, dat Venlo en Maastricht zich overgegeven hadden,
+ontruimde hij Grave.
+
+Generaal De Jonge deed al het mogelijke, om Den Helder weer aan ons te
+brengen. Toen hij niet meer over de hulp der Kozakken kon beschikken,
+richtte hij eene ruiterbende op van 78 man, die, met lansen gewapend,
+aan de voorposten goede diensten bewezen. Voorts voegden zich nog 300
+man van den Landstorm te Alkmaar bij hem. Uit het tuighuis te Medemblik
+ontving hij twee twaalfponders en twee veldstukken, terwijl hem uit
+Alkmaar een aanzienlijk getal geweren gezonden werd. De Jonge liet
+nu aan Verhuell weten, dat Gorinchem en 's Hertogenbosch onze zijde
+gekozen hadden en dat de Mogendheden in Frankrijk groote vorderingen
+maakten, doch de admiraal wilde van geen toegeven weten. Zijne Fransche
+onderbevelhebbers rieden hem aan, de vloot in brand te steken, de forten
+in de lucht te laten vliegen, het Nieuwediep te versperren, den zeedijk
+door te steken en te trachten met twee fregatten te ontvluchten, doch
+ook hiervan wilde Verhuell niets weten. Daar eerst zijn Hollandsch
+zeevolk, en later, de Nationale Garde hem had verlaten, beschikte hij
+over slechts 1100 man en was zijne positie uiterst moeilijk. Bovendien
+had hij met geldgebrek te kampen en daar hij geen gedwongen geldheffing
+in Den Helder wilde uitschrijven, leende hij geld in Den Helder met
+zijn eigen goederen tot onderpand. Daar hij aan de landzijde door onze
+troepen was ingesloten en aan de zeezijde door de Engelschen, kon hij
+geen bevelen uit Parijs ontvangen. En daar hij die toch zeer noodig had,
+bood luitenant Rijk, een bekwaam zeeofficier, zich aan, naar Parijs te
+gaan. Verhuell nam dat aanbod met dankbaarheid aan. Den 12 Febr. 1814
+wist De Rijk, vermomd, in een visschersboot door de Engelsche vloot heen
+te komen. Wel maakten de schipper en zijn knecht bezwaar, om verder te
+varen, toen ze vernamen, dat zij naar Frankrijk moesten, doch De Rijk
+wist hen toch tot doorvaren te bewegen. Den 15 Febr. landde De Rijk te
+Duinkerken, vanwaar hij zich over Bologne naar Parijs begaf, waar hij
+bij den minister van Marine werd toegelaten. Deze gaf hem 10.000 Francs
+mee en zei, dat Verhuell naar bevind van zaken moest handelen.
+
+De Rijk kwam onopgemerkt door de troepen der Mogendheden, die in
+Frankrijk gelegerd waren, heen, stapte 13 Maart te Duinkerken weer in
+zijn visschersboot, doch was genoodzaakt, te Ostende wegens stormweer
+binnen te loopen, waar hij zich 10 dagen schuil hield, tot hij den 25
+Maart behouden in Den Helder wederkeerde. Hier deelde hij aan Verhuell
+mede, dat Napoleon overwinningen had behaald, zoodat Verhuell nog geen
+vrijmoedigheid had, de vesting aan ons weder te geven. Eerst den 4 Mei
+1814 liet hij de witte vlag hijschen, waarna hij ontslagen werd van zijn
+eed, aan Napoleon gedaan en hij Den Helder ontruimde. Hij verzocht nu
+Koning Willem I in Nederlandschen dienst te mogen treden, wat geweigerd
+werd. Verhuell ging nu naar Parijs, waar hij Pair van Frankrijk werd en
+in hoogen ouderdom overleed.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XVIII.
+
+     Beleg van Naarden.—Delfzijl in onze macht.—Geweldenarijen der
+     Franschen op Walcheren en in Zeeland.—Nederland, van vijanden
+     gezuiverd, wordt met België tot één Koninkrijk vereenigd.
+
+
+Den 26 April 1814 was Deventer aan ons overgegaan en den 3 Mei
+Coevorden, doch met Naarden ging het zoo gemakkelijk niet. De bezetting
+van Naarden was 2000 man sterk, die herhaaldelijk uitvallen deed en dan
+door plundering aan levensvoorraad wist te komen. Bovendien hief zij
+van de vermogenden in Naarden een zware belasting, terwijl zij 200 armen
+de stad uitdreef. Ook aan krijgsbehoeften had Naarden geen gebrek.
+Herhaaldelijk liet Krayenhoff Naarden beschieten, doch hij was met zijn
+macht van ongeoefende strijders niet tegen de bezetting opgewassen.
+Eerst den 12 Mei gaf Generaal Quitard op last van Lodewijk XIV Naarden
+aan ons terug.
+
+Ook de Fransche bezetting van Delfzijl deed vele uitvallen, waarbij zij
+tal van molens en boerderijen te Farmsum, Uitwierda en Birsum in brand
+staken. Kolonel Busch, door Pruisen en Engelschen gesteund, wilde de
+vesting aanvallen, doch Generaal Otto van Styrum gaf tegenbevel, waarop
+de Engelschen en Pruisen aftrokken en het beleg alleen aan de Hollanders
+overlieten. Men meldde den Franschen Commandant, dat Napoleon op Elba
+zat en Lodewijk XVIII Koning van Frankrijk was geworden. Hij zond nu een
+officier naar Parijs, die de waarheid hiervan bevestigde, waarop hij den
+28 Mei 1814 de witte vlag liet opsteken en Delfzijl aan ons overgaf.
+
+Het eiland Walcheren bleef ook nog lang in het bezit van den vijand.
+Bij het begin der omwenteling verbood de prefect van Walcheren alle
+correspondentie met de andere streken van ons land, terwijl hij tal
+van personen als gijzelaars naar Vlissingen, of zelfs naar Parijs
+liet brengen, o.a. de Rechter A. C. van Citters en de Oud-Baljuw van
+Middelburg J. J. de Bruin. De Franschen beroofden de inwoners zooveel
+zij konden, o.a. ontnamen zij hun in Nov. 1813 220 paarden, terwijl zij
+800 arbeiders dwongen, aan hun vestingwerken te arbeiden. Van December
+1813 tot Maart 1814 moesten 100 voerlieden met hun paarden en wagens
+gratis voor de Franschen allerlei goederen vervoeren. De bovengenoemde
+800 arbeiders ontvingen elke week 2100 francs, welke som door 100 der
+meest gegoede inwoners bijeengebracht moest worden. Toen de drie
+kooplieden Serlé, Andriessen en Meyners weigerden tot deze som bij te
+dragen, werden hunne goederen gerechtelijk verkocht. Nog voor het einde
+van Maart 1814 werd in drie termijnen de geheele belasting over 1814
+ingevorderd. De Franschen wilden op deze wijze aan 400.000 francs zien
+te komen. Daar de belasting minder dan 400.000 francs opbracht, moesten
+een 30-tal vermogende ingezetenen uit hun particuliere kas dit tekort
+aanvullen. Tegen betalen van bons, die later konden worden ingeleverd,
+moesten de ingezetenen voor de vestingen levensmiddelen en andere
+benoodigdheden verstrekken. Vele leveranciers ontvingen echter geen
+bons. Den 11 Febr. 1814 beval de Gouverneur Gilly, dat de inwoners al
+hun geweren moesten inleveren. Een officier met 40 man moest dit bevel
+in de dorpen St. Laurens en Brigdamme uitvoeren. Toen hij echter te St.
+Laurens kwam, begon men de klok te luiden, welk voorbeeld in de andere
+dorpen gevolgd werd. Boeren en burgers, met stokken, vorken enz.
+gewapend, daagden nu uit Serooskerke en andere plaatsen op en dreven den
+officier met zijne mannen naar Middelburg terug. De boeren waagden het
+zelfs, in deze stad binnen te dringen, doch ze werden daar zóó hevig
+beschoten, dat ze met achterlating van één doode en eenige gekwetsten de
+vlucht moesten nemen. 19 landlieden werden gevangen genomen. Ook eenige
+ingezetenen van Middelburg, de predikant van Serooskerke en de Maires
+van Brigdamme en Aagtekerke werden gegrepen, doch na verhoor weer
+vrijgelaten. De Maire van Buttinge werd van zijn ambt ontzet en eenigen
+tijd gevangen gehouden, omdat men hem verdacht, dat hij den tegenstand
+had aangemoedigd.
+
+Gouverneur Gilly poogde ook Noord-Beveland in zijne macht te krijgen,
+doch de 60 man, die hij daarheen zond, werden gevangen genomen en op
+Engelsche schepen gebracht. Na eerst eene batterij op Zuid-Beveland tot
+twee keer toe vernield te hebben, deed Gilly met 500 man eene poging,
+om Zuid-Beveland in zijne macht te krijgen. De Engelsche bezetting te
+Borselen en de gewapende Landstorm op Zuid-Beveland dreven echter de
+Franschen terug, terwijl hun kort daarop de gemeenschap met het Fort
+Bath geheel werd afgesneden. Toen de Franschen hoorden van Napoleons
+verbanning naar Elba, heschen ze te Middelburg de witte vlag. De
+afpersingen op Walcheren bleven echter tot 6 Mei aanhouden, toen
+eindelijk de Fransche Generaal d' Arboville overkwam, aan wien de
+ontruiming van Walcheren was opgedragen.
+
+[Illustratie: HET CONGRES TE WEENEN.]
+
+Thans was geheel ons land van vijanden gezuiverd en wij konden ons
+geheel wijden aan de regeling onzer binnenlandsche aangelegenheden.
+De belastingen lieten wij onveranderd. Alleen schaften wij het
+Tabaksmonopolie af. In een buitengewone vergadering der Staten-Generaal
+van Mei 1814 werd naast een werkelijke ook een _uitgestelde_ schuld
+vastgesteld, ter herleving van het 2/3 gedeelte, dat men onder Napoleon
+door de tiërceering verloren had. Ons crediet herleefde en onze effecten
+stegen in waarde. Handel en scheepvaart begonnen te bloeien.
+
+Het Congres, door de Groote Mogendheden te Weenen gehouden, oordeelde,
+dat het voor de rust van Europa beter was, als België en Nederland
+onder één scepter vereenigd werden. Immers, waren beide landen één, dan
+konden ze beter een aanval afweren van het altijd woelige Frankrijk,
+dan wanneer ze gescheiden waren. Nadat den 11 Febr. 1814 de Groote
+Mogendheden over België een Provisioneel Bestuur hadden ingesteld en
+later een Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het Congres van Weenen
+den 15 Aug. aan genoemden Vorst het oppergebied over al de Nederlanden
+op met den Koningstitel en dat wel ter schadeloosstelling voor zijn
+Nassausche erflanden Dillenburg, Sieg, Siegen, Dietz en Hadamar en het
+Groot Hertogdom Luxemburg.
+
+Oostenrijk had voor 1795 België bezeten. Ter vergoeding daarvoor kreeg
+het Lombardije en Venetië, welke landen dichter bij zijn grenzen en
+daardoor gemakkelijker te besturen waren dan België.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XIX.
+
+     Napoleon keert van Elba terug.—Krijgsbedrijven in
+     België.—Quatre Bras en Ligny.
+
+
+Den 16 Maart 1815 begaf Willem I zich naar de vergadering der
+Staten-Generaal te 's-Gravenhage, waar hij de gronden ontvouwde, die
+tot de Vereeniging van Nederland met België hadden geleid. Met gemengde
+gevoelens ontvingen de Staten der Noordelijke gewesten hem. Zij noemden
+de vereeniging van alle Nederlanden een treffende gebeurtenis.
+
+Van de vereeniging van België met Nederland (van het herstel dus van het
+oude Nederland, gelijk het in de dagen van Karel V was), verwachtte men
+de volgende voordeelen:
+
+1º. Er werd een vaste voormuur tegen Frankrijk gevormd.
+
+2º. Als Mogendheid van den tweeden rang zou het Vereenigd Koninkrijk
+niet slechts bloeien door den handel van het Noorden, maar ook door de
+industrie van het Zuiden en door den landbouw van beiden.
+
+Men zag evenwel voorbij, dat de verschillende bronnen van bestaan van
+beide landen ook verschil van belangen schiepen, waardoor twist en
+tweedracht kon ontstaan, waarbij nog kwam, dat beide landen verschillend
+waren niet slechts in taal, maar ook in godsdienst, wat mede een bron
+van oneenigheid kon worden.
+
+Een eerste verplichting, die de vereeniging ons oplegde, was eene
+uitkeering van twee millioen pond sterling of 24 millioen gulden aan
+Engeland voor den opbouw van vestingen aan de Fransche grenzen;
+bovendien moesten wij aan Engeland afstaan: in West-Indië Berbice,
+Demerary en Essequebo en in Zuid-Afrika de Kaapkolonie. Ook talmde
+Engeland, om ons de overige koloniën terug te geven.
+
+[Illustratie: NAPOLEON VERLAAT OP 26 FEBR. 1815 HET EILAND ELBA.]
+
+Terwijl het Congres te Weenen bezig was, de verwarde Europeesche zaken
+te regelen, werd ineens de mare bekend, dat Napoleon, vertrouwende op
+de gehechtheid zijner soldaten en op de onverschilligheid der Franschen
+ten opzichte van het stamhuis van Bourbon, den 1 Maart 1814 met 1500
+soldaten te Cannes in Frankrijk was geland. Lodewijk XVIII zond
+verschillende troepen-afdeelingen tegen hem af, doch die kozen allen
+zijn zijde, zoodat Napoleons krijgsmacht vermeerderde naarmate hij
+dichter bij Parijs kwam. Op 't laatst was zijn tocht een triumftocht,
+zoodat Lodewijk XVIII het geraden achtte, Parijs te verlaten en eene
+schuilplaats te Gent te zoeken. Reeds den 20 Maart 1814 deed Napoleon
+zijn intocht te Parijs.
+
+Toen het Congres te Weenen hiervan kennis kreeg, besloot het terstond
+tot een algemeen Verbond tegen den dwingeland en tot het bijeenroepen
+van een krijgsmacht van een millioen soldaten. Ook Napoleon zat niet
+stil. Hij beproefde alle diplomatische hulpmiddelen, om den naderenden
+storm te verwinnen. Zijne agenten bij de buitenlandsche machten leden
+echter schipbreuk in hunne pogingen en 's Keizers hoop, om door zijne
+gemalin het Oostenrijksche hof te zijnen gunste te stemmen, kon
+onmogelijk slagen, daar Maria Louise zich reeds een ander man tot
+levensgezel had verkozen.
+
+Door snel optreden hoopte Napoleon de Mogendheden te voorkomen. Reeds
+na twee maanden beschikte hij weer over een leger van 180.000 man,
+gereed tot den veldtocht.
+
+Koning Willem I riep ook de Nederlanders te wapen. Hij vormde twee
+legers, die hij onder bevel zijner twee zonen stelde, het eene leger
+40.000 man sterk, om de grenzen van België te dekken en het andere,
+30.000 man, meest Zuid-Nederlanders, dat als Nationale Militie dienst
+moest doen.
+
+Napoleon evenwel begeerde vrede en vroeg aan de Mogendheden om vrede,
+doch die wilden er niet van weten. Wel wetend, dat België het tooneel
+van den strijd zou worden, rukte Blücher met 117.000 man Pruisen de
+Zuidelijke Nederlanden binnen en nam, met Namen tot hoofdpunt, positie
+tusschen Luik, Hoei, Charleroi en Dinant. De prins van Oranje voerde
+bovendien in België nog bevel over 20.000 Engelschen en Hannoveranen,
+terwijl den 4 April 1815 de Hertog van Wellington te Brussel aankwam
+waar hij het opperbevel aanvaardde over een leger van 91.228 man uit
+Engelschen, Duitschers en Nederlanders bestaande. Onder zijn opperbevel
+werd de Prins van Oranje gesteld over een afdeeling Engelschen en
+Nederlanders, terwijl Prins Frederik onder de bevelen van den Engelschen
+Luitenant-Generaal Lord Hill aan het hoofd werd gesteld 10.000 man.
+
+Onder den Prins van Oranje die met het eerste legercorps stond tusschen
+Gemappes, Enghien en Birche, dienden Generaal de Perponcher, de vriend
+van den te Padua overleden Prins Frederik en Chassé, die nog in 1814 een
+trouw krijgsmakker van Napoleon was geweest. Het tweede legercorps onder
+Lord Hill had positie gekozen te Ath en Oudenaarde. Sir Thomas Picton
+voerde rondom Brussel de reserve hiervan aan. Lord Uxbridge stond aan
+het hoofd der ruiterij. Generaal Collaert, bekend uit zijn moedig gedrag
+bij Castricum, stond met de Nederlandsche ruiterij, die eene afdeeling
+vormden van de ruiterij onder Lord Uxbridge, bij Bergen.
+
+De Hertog van Wellington verwachtte nog geen inval van Napoleon in
+België en dacht er zelfs over, den Keizer voor te zijn en in Frankrijk
+te vallen. Zijne hoofdofficieren dachten ook nog aan geen gevaar, zoodat
+zij zelfs den 15 Juni eene uitnoodiging tot een feestpartij bij de
+Hertogin van Richmond aannamen. Des nachts even vóór 12 uur werd den
+Hertog van Wellington, die mede op het feest was, bericht dat Napoleon
+met 130.000 man de Belgische grenzen was overgetrokken en Charleroi
+reeds had genomen. Terstond was de feestpret uit. Vele officieren gunden
+zich geen tijd, hun feestgewaad af te leggen en stegen met zijden broek
+en kousen te paard. Wellington nam alles kalm op. Oogenblikkelijk gaf
+hij zijne bevelen en vóór het den volgenden morgen 8 uur was, waren
+soldaten, kanonnen en voertuigen al op weg naar het oorlogsterrein.
+
+De Prins van Oranje, die ook op het bal was, was mede half in
+feestgewaad, te paard gesprongen en bevond zich des nachts twee uur
+reeds in zijn hoofdkwartier te Braine le Comte. Het was den 16 Juni 1815
+des morgens 6 uur dat hij met zijne troepen aan den viersprong Quatre
+Bras (zijnde een kruispunt der wegen van Brussel naar Charleroi, en van
+Nivelles naar Namen) aankwam. Hier vond de Prins den Hertog van Saksen
+Weimar, kolonel van het Regiment Oranje-Nassau, die den vorigen dag
+Quatre Bras reeds bezet had. Kapitein Bijleveld, die het bevel had over
+een batterij artillerie, was met een bataljon Nassauers bij het dorp
+Frasnes (een uur van Quatre Bras) den 15 Juni door de Fransche ruiterij
+aangevallen, maar had zich al strijdende in de beste orde en zonder
+verlies naar Quatre Bras terug getrokken, waar hij zich bij den Hertog
+van Saksen Weimar voegde. Generaal de Perponcher bevond zich te
+Nivelles, waar hij bevel ontving van den Hertog van Wellington, om
+de troepen bij Nivelles te vereenigen. Had de Perponcher dit bevel
+uitgevoerd, dan had ook Saksen Weimar naar Nivelles moeten komen en dan
+was Quatre Bras onbezet geweest. Dit mocht echter volgens zijn inzicht
+volstrekt niet geschieden en daar hij wel wist, dat Wellington zijn
+bevel gegeven had, voor deze wist, dat Napoleon Charleroi had bezet,
+waagde hij het, tegen Wellingtons bevel in te gaan en gaf hij last,
+inzonderheid de stelling Quatre Bras te verdedigen. Toen de Prins van
+Oranje zich des morgens bij hem voegde, zag deze spoedig in, dat de
+Perponcher met oordeel gehandeld had en versterkte de stelling Quatre
+Bras nog meer.
+
+Het plan van Napoleon was, eene vereeniging van de Pruisische en
+Engelsche troepen te voorkomen, want als hij ze afzonderlijk aanviel,
+had hij meer kans om te overwinnen. Hij zond daarom Maarschalk Grouchy
+naar Sombref, ten einde aldaar Blücher tegen te houden en Maarschalk Ney
+naar Quatre Bras. Grouchy kon echter niet verder dan tot Fleuris en Ney
+niet verder dan tot Frasnes komen. Ney voerde het bevel over Napoleons
+linkervleugel, sterk 47.450 man en 116 kanonnen; Grouchy voerde den
+rechter vleugel aan, sterk 38.000 man en 112 kanonnen, terwijl Napoleon
+zelf den middeltocht als reserve aanvoerde, sterk 28.880 man en 112
+kanonnen.
+
+Met die reserve wilde Napoleon dien vleugel te hulp komen, die steun
+noodig had, opdat hij eindelijk met geheel zijn macht Brussel kon
+innemen, vanwaar hij zijne vijanden afzonderlijk hoopte aan te vallen.
+Bij Fleuris stuitte Grouchy echter op een leger van 90.000 Pruisen onder
+Blücher, zoodat doordringen daar niet mogelijk was. Napoleon gaf daarom
+aan Ney bevel, om den vijand te verdrijven, zich dan naar Sombref te
+begeven, ten einde daar de Pruisen in de rechterflank aan te vallen.
+
+Evenwel, Napoleon kon gemakkelijker bevelen, dan Ney uitvoeren. Bij
+Quatre Bras stuitte Ney, naar wij zagen, op de legermacht onder den
+Prins van Oranje, en deze wist den indruk bij Ney te wekken, dat
+des Prinsen troepen talrijker waren, dan ze feitelijk waren. Ook
+Wellington voegde zich des morgens 11 uur bij den Prins en hij keurde de
+maatregelen goed, die deze en De Perponcher genomen hadden. Wellington
+begaf zich daarna naar Sombref, waar hij bij een molen tusschen Bry en
+Ligny eene ontmoeting met Blücher had. Beide veldheeren kwamen overeen,
+dat Blücher bij Ligny den Franschen slag zou leveren en dat Wellington
+over Quatre Bras hem te hulp zou komen. Die belofte kon echter
+Wellington niet houden, wegens den strijd, dien hij zelf te Quatre Bras
+te voeren had en het gevolg hiervan was—dat Blücher bij Ligny verslagen
+werd. Dit zou de laatste overwinning zijn, door Napoleon behaald.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XX.
+
+     De strijd bij Quatre Bras.
+
+
+Bij Quatre Bras groeide de legermacht van Maarschalk Ney langzamerhand
+aan tot 15.750 man infanterie, 1865 ruiters en 38 kanonnen; de Prins
+stond hiertegenover met slechts 6832 man voetvolk, 16 kanonnen en eenige
+ruiters.
+
+Ney wierp zich met al zijn macht op een Compagnie onzer jagers,
+dat wijken moest. Generaal Bachelu viel nu met zijne Divisie onzen
+linkervleugel aan, waarop de kapitein Bijleveld zich oostelijk terug
+trok en Kapitein Stievenaar naar de zijde van het bosch van Bossu, waar
+hij door een houwitser doodelijk getroffen werd.
+
+De Nassauers wisten de Fransche lanciers, die onze Tweede Brigade
+aanvielen, aanvankelijk af te weren, doch deze kregen hulp van het
+Fransche voetvolk, zoodat onze positie hachelijk werd. Saksen Weimar met
+de sabel in de vuist drong nu met de zijnen voorwaarts en dreef den
+vijand weer naar den rand van het bosch. Hier werd hij echter op zulk
+een hevig geschutvuur onthaald, dat hij weer terug moest trekken, tot de
+Prins van Oranje hem met twee in reserve staande bataljons te hulp kwam,
+waardoor de vijand belet werd, verder in het bosch door te dringen.
+
+Intusschen verdedigde Overste Westenberg, hoewel hij het bevel
+voerde over jonge en ongeoefende soldaten, met goed succes de hoeve
+Germioncourt tegen een verwoeden aanval der Franschen. De vijand begon
+nu echter de hoeve onder het geschutvuur te nemen, waarop de Prins van
+Oranje, met den hoed zwaaiend, aan onze troepen de kanonnen aanwees,
+die het meest verwoesting aanrichtten en die daarom genomen moesten
+worden. De troepen waren echter voor deze taak niet berekend. De Prins
+had het alleen aan zijn paard te danken, dat hij niet in de handen
+van den vijand viel, waartusschen hij was geraakt. Zijn adjudant,
+Otto van Styrum, werd evenwel gewond. En ten laatste moesten wij de
+hoeve Germioncourt in handen der Franschen laten en naar Quatre Bras
+terugtrekken. Wel kwam uit Nivelles een Brigade Nederlandsche Kavallerie
+(Dragonders, Huzaren en rijdende Artillerie) te hulp, doch deze viel te
+weifelend en met te weinig overleg aan, zoodat ze met verlies van vele
+officieren en soldaten werd terug geslagen.
+
+[Illustratie: SLAG BIJ QUATRE BRAS (16 JUNI 1815).]
+
+Streden de Nederlanders bij Quatre Bras niet met succes, toch lag hun
+verdienste vooral hierin, dat zij den overmachtigen vijand tegenhielden,
+tot de Engelschen tot den strijd gereed waren. 's Middags 4 uur keerde
+Wellington van het Pruisische leger terug en nam terstond te Quatre
+Bras het opperbevel over de troepen op zich. Ook verschenen Picton
+en de Hertog van Brunswijk met hun Divisies op het strijdtooneel. De
+Nederlandsche troepen hadden 's nachts geen rust gehad en den geheelen
+dag gestreden, zoodat zij vermoeid en afgemat waren. Toch bleven ze
+moedig en onvermoeid den strijd voortzetten. Zelfs gelukte het Kapitein
+Gey met zijn rijdende artillerie vier kanonnen van de voetbatterij, die
+de Franschen genomen hadden, te hernemen.
+
+De Franschen kregen echter ook versterking. Napoleons broeder Jerôme
+kwam met de reserve hun te hulp. De Hertog van Brunswijk sneuvelde en
+zijne troepen, die den straatweg bezet hielden, moesten die ontruimen.
+Ook Saksen-Weimar moest het bosch van Bossu aan den vijand prijs geven
+en naar Hautain-le-Val trekken. Aan den linkervleugel verloor een
+regiment Bergschotten de helft zijner manschappen, een vaandel en tot
+drie keer toe zijn aanvoerder. De Fransche Kurassiers onder Kellerman,
+Hertog van Valmy, dreven de Nederlandsche ruiterij tot Quatre Bras
+terug.
+
+Gelukkig werd onze linkervleugel versterkt door een Brigade
+Hannoveranen, terwijl twee versche Brigaden Engelschen zich bij
+Saksen-Weimar aansloten, die nu het bosch van Bossu opnieuw veroverden
+en bezet hielden. Wellington heroverde de hoeve Germioncourt en aan den
+linkervleugel moesten de Franschen al de door hen behaalde voordeelen
+weer prijsgeven terwijl hun in het centrum door nieuw aangebracht
+geschut het voortdringen werd belet. Toen Ney 's avonds 10 uur zijne
+troepen naar de zijde van Frasnes deed terugtrekken, was de strijd bij
+Quatre Bras geëindigd. Wij hadden er 567 man aan gesneuvelden en
+gekwetsten verloren.
+
+Den volgenden morgen, 17 Juni, kreeg Wellington bericht, dat Blücher bij
+Ligny verslagen was geworden. Hij besloot daarom van Quatre Bras terug
+te trekken, ten einde eene stelling te betrekken, die niet zoo ver van
+de Pruisen verwijderd was. Hiervan zond hij Blücher bericht en deelde
+dezen tevens mee dat hij een slag met de Franschen zou aanvaarden, als
+hij verzekerd kon zijn van de hulp van twee Pruisische legerkorpsen.
+De 70-jarige Blücher antwoordde, dat hij niet met twee legerkorpsen,
+maar met geheel zijn leger te hulp zou komen, onder voorwaarde echter,
+dat als Napoleon den 18 Juni den aanval niet waagde, Wellington moest
+aanvallen.
+
+Op Zaterdagmorgen 17 Juni 1815, 's voormiddags 10 uur, begon
+Wellington van Quatre Bras terug te trekken, waarbij nog herhaaldelijk
+geschermutseld werd tusschen de Engelsche achterhoede en de Fransche
+voorposten. Intusschen was Napoleon zelf nu ook te Quatre Bras
+aangekomen. Indien hij terstond den aanval begonnen was, dan had hij
+veel kans op een overwinning gehad, want de verbonden troepen waren op
+den terugtocht en dus ontmoedigd, terwijl Blücher ons nu niet te hulp
+kon komen. 't Zij hij zijn soldaten rust wilde geven, 't zij hij niet
+meer over de vroegere veerkracht beschikte, hij liet het thans niet tot
+een slag komen.
+
+In den namiddag, toen Wellington zijn terugtocht volbracht had, begon
+het geweldig te regenen, waardoor het den Franschen onmogelijk werd,
+ons nog verder te vervolgen. De regen hield ook den geheelen nacht aan
+en doorweekte den bodem zoozeer, dat ook den volgenden dag van een
+veldslag geen sprake scheen te kunnen zijn, hoewel Napoleon des avonds
+tegenover Wellingtons stellingen positie gekozen had.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXI.
+
+     De slag bij Waterloo.
+
+
+Wellington sloeg zijn hoofdkwartier op te Waterloo, een dorp, gelegen
+ten Zuiden van Brussel aan den uitgang van het bosch van Soniën. De weg
+van Waterloo naar het gehucht Mont St. Jean is steeds hellend en heeft
+ter halverwege een zijtak naar Nivelles. Ten Zuiden van Mont St. Jean
+stond op een hoogte de herberg La Belle Alliance, ten Westen ligt het
+stadje Braine-la-Leud en ten Oosten het dorpje Ohain. Twee belangrijke
+punten in den slag bij Waterloo zijn het kasteel Goumont of Hougoumont,
+bestaande uit een heerenhuis, hoeve en tuin, omringd door dikke muren,
+waarnaast een boschje en een boomgaard, 1000 schreden van de stelling
+van den rechtervleugel gelegen en de hoeve La Haye Sainte, rechts van
+den straatweg gelegen en 500 schreden van den kruin der hoogte van Mont
+St. Jean. Bij deze hoeve was een groentetuin en een boomgaard, beide aan
+de zijde van den weg door een muur en aan de andere zijden door dichte
+heggen begrensd.
+
+Ten Oosten der herberg La Belle Alliance ligt in de laagte het dorp
+Planchenoit. Tusschen genoemde herberg en de stelling van Mont St. Jean
+ligt een terrein, dat ten Westen begrensd wordt door den rijweg naar
+Nivelles, ten Oosten door het gehucht Smohain, de hoeven Papelotte en
+La Haye en het kasteel Frichemont.
+
+[Illustratie: SLAG BIJ WATERLOO, 18 JUNI 1815.]
+
+De beide legers, die hier een strijd op leven en dood zouden beginnen,
+waren ongeveer even talrijk, tusschen de 65.000 en 70.000 man sterk. Bij
+Wellingtons leger waren 12000 à 13000 ruiters en 200 kanonnen, terwijl
+Napoleon over 15000 ruiters en 246 kanonnen beschikte. Aan den slag
+namen 18.000 Nederlanders deel, meest jonge, ongeoefende soldaten;
+slechts enkelen hunner waren in den krijg geharde veteranen, die in
+Duitschland en Spanje hadden gestreden.
+
+De Prins van Oranje voerde bij Waterloo de eerste linie met 7 batterijen
+aan. Met uitzondering van de ruiterij onder Collaert, die Nederlanders
+waren, had de Prins enkel het bevel over vreemden. Wellington stelde 39
+Bataljons in de eerste linie op den heuvelrug van Mont St. Jean, terwijl
+de overige Bataljons in de tweede en derde linie achter die hoogte of
+meer zijwaarts gelegerd waren. Lord Hill, die het bevel had over den
+rechter vleugel, stond met vijf Bataljons rechts van den straatweg
+naar Nivelles. Onder hem voerde Chassé eene afdeeling aan. Een zijner
+Brigades hield Braine-la-Leud bezet. Picton voerde, met Smohain, La Haye
+en Frichemont in het gezicht, den linkervleugel aan. De uiterste punt
+hiervan stond onder bevel van Saksen Weimar, terwijl de Brigade van
+Bylandt zich meer in het midden bevond. De artillerie werd gevormd door
+de rijdende Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche voetbatterijen.
+
+Den nacht van Zaterdag 17 op Zondag 18 Juni regende het onophoudelijk.
+Eerst Zondagmorgen 10 uur hield de regen op. Napoleon hield nu eerst
+nog eene wapenschouwing over zijne troepen, om zoo de zijnen tot den
+strijd aan te vuren, niet beseffende dat hij (die de meeste zijner
+overwinningen overigens aan den spoed zijner wapenen te danken had) op
+deze wijze kostbaren tijd deed verloren gaan, daar hij zoodoende aan
+Blücher, dien hij verslagen waande, tijd gaf, om Wellington ter hulpe
+te snellen.
+
+Na de wapenschouwing plaatste Napoleon zich op een hoogte achter La
+Belle Alliance, vanwaar hij het geheele slagveld kon overzien. 5 minuten
+over half twaalf viel het eerste schot en—de slag bij Waterloo was
+begonnen. Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen met een Bataljon Nassauers
+gelegerd en zes Bataljons Franschen vielen hem daar aan, in de hoop
+Hougoumont te kunnen bezetten. Busgen, door eenige troepen van de
+Engelsche Garde versterkt, stelde zich dapper te weer, boom voor boom
+werd verdedigd en boschje en tuin nu eens genomen en dan weer heroverd.
+De strijdende scharen werden telkens door nieuwe troepen en meer geschut
+versterkt en zetten met verbitterde woede den strijd voort.
+
+Napoleon liet uit 74 kanonnen een uur lang het Centrum en den
+linkervleugel van Wellingtons leger beschieten waarna hij d' Erlon
+beval met vier Divisiën van het eerste Fransche legercorps, tot den
+aanval over te gaan. Wellington had het Centrum van zijn leger meer
+achterwaarts laten trekken, om zich voor het Fransche geschutvuur te
+beveiligen. Bylandt met zijn Brigade stond aan den rand van een hollen
+weg en ten gevolge van het geschutvuur had hij veel mannen verloren,
+zoodat hij den aanval van den vijand niet kon doorstaan, en, evenals de
+Engelsche Brigaden, terug moest wijken. De Franschen kregen hierdoor
+gelegenheid, steeds meer vooruit te dringen, totdat het Picton gelukte,
+hen tot staan te brengen, eerst door een hevig bataljonsvuur, daarna
+door een bajonetaanval. Jammer, dat Picton zelf in dezen strijd
+sneuvelde.
+
+Majoor Baring werd met eenige Compagnieën Hannoveranen door een der
+Brigades van d' Erlon aan de rechterzijde van Hougoumont en bij de
+pachthoeve La Haye Sainte aangevallen, welken aanval hij niet kon
+doorstaan, zoodat hij in de gebouwen dekking moest zoeken. Gelukkig
+kreeg hij hulp van Lord Somerset, die met zijne Brigade Dragonders de
+Fransche Kurassiers terugdrong, en Ponsonby, die met zijne ruiterij het
+vijandelijke voetvolk onder d' Erlon deed wijken. Van onze zijde werden
+gewond Kolonel van Zuylen, Van Bylandt en Westenberg (die bij Quatre
+Bras zoo dapper gestreden had), terwijl aan Perponcher twee paarden
+onder het lijf werden doodgeschoten. De vijand liet twee adelaren in
+onze handen, doch toen de Engelschen den vijand verder vervolgden,
+sneuvelde hun aanvoerder Ponsonby en werden zij terug geslagen, terwijl
+van de Nederlanders hierbij vielen een Luitenant uit het Huis der
+Harens (die in Spanje ook reeds zoo roemrijk gestreden had), Ritmeester
+Kreitzig en Pallandt tot Eerde.
+
+'s Middags half vier hadden de Franschen nog geen enkel voordeel
+behaald. De Engelsche garde sloeg, tusschen puinhoopen, vlammen en
+lijken in, alle aanvallen op den post Hougoumont af, terwijl ook
+Saksen-Weimar zich in zijn stelling wist te handhaven.
+
+Baring met zijne Hannoveranen had tot nog toe den gewichtigen post van
+het Centrum, La Haye Sainte, voor ons weten te behouden. Om half vier
+werd hij echter door een overmachtigen vijand aangevallen. Nadat tal van
+zijne mannen gevallen waren en zijn kruit en kogels verschoten waren,
+was hij genoodzaakt zich terug te trekken en La Haye Sainte in handen
+van den vijand te laten. Ney viel telkens Hougoumont aan, doch de
+Brigade van Hachet sloeg hem tot elf keer toe terug. De Prins van
+Oranje bleef moedig op zijn post, om bevelen uit te deelen en Generaal
+Trip verdreef de Fransche Kurassiers en nam een aantal van hen gevangen.
+Helaas sneuvelden hierbij een vierde onzer soldaten en bovendien de
+oversten Caenegracht, Lechleitner, Generaal von Merlen en Majoor Bisdom.
+
+'s Avonds half 7 had Wellington reeds 18.000 man verloren, terwijl La
+Haye Sainte door de Franschen genomen was. Toch had Ney het Centrum niet
+kunnen verbreken, terwijl Saksen-Weimar nog steeds van geen wijken wist.
+Helaas echter hadden ongeveer 18.000 soldaten van Wellingtons leger
+zich in Brussel teruggetrokken, waar het gerucht verspreid werd, dat
+de Hertog verslagen was. Bovendien waren vele onzer kanonnen verlaten
+en zonder bediening en de meeste onzer Brigades uitgeput. En terwijl
+Napoleon nog altijd zijn geduchte Oude Garde als reserve bewaarde,
+beschikte Wellington over geen andere versche troepen meer dan de
+Afdeeling van Chassé en enkele Engelsche Brigades. Toch bleef Wellington
+moedig doorstrijden, vertrouwende, dat Blücher zijn belofte zou nakomen
+en hem ter hulp zou snellen.
+
+Na zijn nederlaag bij Ligny was Blücher naar Wavre teruggetrokken, waar
+hij slechts enkele Bataljons achterliet, om met zijn overige troepen
+Wellington ter hulp te komen. Door den aanhoudenden regen waren de
+wegen echter haast onbegaanbaar geworden, zoodat Generaal Bulow eerst
+'s middags 4 uur met het 4e legercorps in het bosch van Frischemont
+aankwam. Hier werd Bulow terstond in een strijd gewikkeld met het 6e
+Fransche corps onder Mouton. Graaf van Labou-Grouchy, die Napoleon met
+30.000 man te Wavre gelegerd had, viel bovendien Blücher's achterhoede
+aan. Ten einde zijn rechtervleugel te beschermen en een nieuwen aanval
+der Pruisen tegen te gaan, zond Napoleon bovendien nog 8 bataljons van
+de Jonge en 2 van de Oude Garde op Bulow af, die nu terug moest trekken,
+om versterking af te wachten. Blücher liet zich echter door al deze
+aanvallen der Franschen niet weerhouden, om Wellington ter hulp te
+snellen.
+
+Enkele Fransche Regimenten, vreezende door de Pruisen in den rug
+aangevallen te worden, begonnen terug te trekken. Napoleon, bemerkende,
+dat hierdoor de aanval zijner troepen werd verzwakt, begreep, dat er
+een einde aan den strijd moest komen, waarom hij aan de Garde, die hij
+in reserve hield en die zoo menige overwinning bevochten had, beval,
+aan den strijd deel te nemen. Maarschalk Ney aan het hoofd van vier
+Bataljons der Jonge Garde, een linie Kurassiers en vier Batterijen
+viel nu van La Haye Sainte het Centrum der Bondgenooten aan. De
+Fransche ruiterij trok nu zich overal te zamen, terwijl d' Erlon een
+voorwaartsche beweging naar Papelotte maakte en Generaal Reille opnieuw
+Hougoumont aanviel.
+
+Het Centrum der Bondgenooten had reeds veel geleden, zoodat, toen Ney
+het met zijn versche troepen aanviel, het met zwaar verlies moest
+terugtrekken.
+
+De Prins van Oranje wilde dezen terugtocht voorkomen, snelde zonder
+geleide naar twee Bataljons Nassauers, teneinde dezen de Franschen te
+doen aanvallen en zoo mogelijk terug te dringen. Hij werd echter door
+een kogel in zijn linkerschouder getroffen, zoodat hij van het paard
+stortte. Hij poogde weder in het zadel te komen, doch door bloedverlies
+werd hij bewusteloos. Gelukkig snelden een paar Adjudanten toe, die den
+prins onder bedekking van eenige scherpschutters uit het strijdgewoel
+naar het hoofdkwartier voerden. Tengevolge hiervan moesten de Nassauers
+terugtrekken. Generaal Alten, die de Divisie aanvoerde, werd gewond,
+terwijl van de Brigade-generaals Hachess mede gewond werd en Ompteda
+sneuvelde. Zoo kwam het, dat de Fransche Garde meer en meer vorderingen
+maakte. Wellington beval nu Maitland met de Engelsche Garde de Franschen
+aan te vallen. Maitland bracht de Franschen daarop groote verliezen toe,
+doch Ney beval nu de overgebleven reserve van de Oude Garde de Jonge ter
+hulp te komen, waarop de Engelsche Garde teruggeslagen werd.
+
+Terwijl de toestand van Wellingtons leger uiterst hachelijk was, werd
+er krijgsmuziek gehoord van een naderend leger. Napoleon dacht, dat
+Grouchy's leger er aan kwam, want het was Fransche muziek, die er
+gespeeld werd. Tot zijne groote teleurstelling zag hij echter, dat
+het niet Grouchy was, maar _Blücher_, die naderde.
+
+Blücher, het krijgsgewoel overziende, zag, dat hij terstond moest
+ingrijpen, wilde hij een nederlaag van Wellington voorkomen. Met het
+bajonet op het geweer liet Blücher zonder verwijl in stormpas op het
+Fransche korps onder d' Erlon aanvallen, terwijl hij aan de Oostzijde
+van het slagveld een geweldig geschutvuur op den vijand liet openen.
+Het korps van d' Erlon sloeg op de vlucht naar de zijde van Papelotte.
+
+[Illustratie: GEBHARD LEBERECHT VON BLÜCHER.]
+
+Chassé had des middags den uitersten rechtervleugel laten oprukken,
+om het Centrum te versterken. Toen hij den aanval der Pruisen op de
+Fransche Garde zag, liet hij ook een zijner Brigaden met de Brigade
+van Maitland op den vijand aanvallen. Bovendien kwam het Pruisische
+legercorps onder Von Ziethen aan den linkervleugel Saksen-Weimar te
+hulp, waarop zes Regimenten ruiterij de Franschen in de flank aanvielen.
+Op bevel van Wellington werd er nu een algemeenen aanval op den vijand
+gedaan en wel met het verrassend gevolg, dat de Bondgenooten La Haye
+Sainte opnieuw veroverden en verder op La Belle Alliance aantrokken.
+Op alle punten werden nu de Franschen op de vlucht geslagen en eer nog
+de nacht gedaald was, was Wellington zeker van de overwinning en het
+Fransche leger zoozeer uit elkander geslagen, dat niet één verstrooid
+Bataljon meer bij elkander kon verzameld worden. En terwijl Napoleon
+door zijne legerhoofden van het slagveld werd gedragen, zetten zijne
+soldaten onafgebroken hun vlucht voort naar Beaumont en Philippeville.
+
+Bij La Belle Alliance ontmoetten na den slag Wellington en Blücher
+elkander en vol blijdschap over de schitterende overwinning, die zij
+behaald hadden, vielen de twee veldheeren elkander om den hals.
+Wellington keerde naar Waterloo terug, terwijl Blücher te Gemappes
+overnachtte en zijn voorhoede naar Frasnes trok.
+
+In den slag bij Waterloo verloren de Bondgenooten 24.600 man, waaronder
+3400 Nederlanders, terwijl aan de zijde der Franschen 18000 man
+gesneuveld waren, terwijl zij 7000 man als krijgsgevangenen in handen
+der Bondgenooten moesten laten, die bovendien 200 kanonnen, de geheele
+legertros en zelfs het reisrijtuig van Napoleon buit maakten.
+
+Wellington droeg aan Prins Frederik, die het opperbevel over de
+Nederlandsche troepen verkreeg, op, de vestingen aan de Westzijde der
+Sambre te nemen, terwijl Blücher zou trachten die aan de Oostzijde
+der Sambre te veroveren. Prins Frederik, hoewel toen nog slechts 18
+jaren oud, veroverde weldra Quesnoy en Condé!
+
+Den 22 Juni 1815 kwam Napoleon te Parijs als vluchteling aan, waar hij
+bij niemand ondersteuning vond.
+
+„Nog is het leger 80.000 man sterk; laten wij de overmoedigen straffen
+en de eer van Frankrijk herstellen!” „Ga,” zeide hij tot Generaal
+Becker, „ga naar het Voorloopig Bestuur en bied het uit mijn naam mijn
+krachten aan. Zeg, dat ik als eenvoudig generaal aan het hoofd der
+troepen, den hoon, Frankrijk aangedaan, wil wreken. Zeg, dat ik daarna
+het commando wil nederleggen, om te Malmaison een afgezonderd leven te
+leiden.”
+
+Zoo smeekt de Keizer, die anders gewoon is te bevelen. Te vergeefs was
+evenwel deze zending van Becker. Men wilde van Napoleons voorstel niets
+hooren. Van allen verlaten, begaf hij zich aan boord van een Engelsch
+oorlogsschip, de Bellerophon, zich zoo onder bescherming der Engelsche
+wetten stellende. Kapitein Maitland ontving en behandelde Napoleon als
+gast, ofschoon hij hem dadelijk als gevangene beschouwde. Men vergunde
+den vluchteling niet meer aan land te stappen. Den 31 Juli 1815 werd
+Napoleon op last der Mogendheden naar het eiland St. Helena verbannen,
+midden in den Atlantischen Oceaan, waar hij in Mei 1821 overleed,
+tengevolge van kanker in de maag.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXII.
+
+     Het vereenigd Koninkrijk.—Wij krijgen onze koloniën terug.
+
+
+Frankrijk, nu weder door de Mogendheden bezet, moest 700 millioen francs
+oorlogsschatting betalen, waarvan 60 millioen francs aan Nederland kwam.
+Bovendien moest Frankrijk de kosten dragen van het bezetten van 17
+vestingen, die zijn grenzen bewaken moesten. Nederland kreeg de steden
+Mariënburg en Philippeville en het Hertogdom Bouillon.
+
+Door de overwinning bij Waterloo was er een nieuwe band gehecht
+tusschen het Vorstenhuis van Oranje en de Nederlanders. De twee zonen
+van Koning Willem I toch hadden zich bij Quatre Bras en Waterloo hoogst
+verdienstelijk gemaakt en niet weinig er toe bijgedragen dat de zege
+werd behaald. En ook de koning had getoond in de ure des gevaars
+standvastig aan de zijde van zijn volk te staan en geen opofferingen
+te groot te achten voor de veiligheid en vrijheid zijner onderdanen.
+
+Daar het Weener Congres Nederland met België had vereenigd, moest de
+Grondwet van 1814 gewijzigd en in overeenstemming met de behoeften
+van het vereenigde Koninkrijk gebracht worden. Eene commissie voor
+een deel uit Belgen bestaande, hield zich met deze herziening bezig.
+Volgens deze herziene Grondwet zouden de Staten-Generaal uit twee Kamers
+bestaan. De Eerste Kamer zou bestaan uit leden van de aanzienlijkste
+en vermogendste klasse; de Tweede Kamer, waartoe Nederland en België
+ieder 55 leden kozen, moest de burger- en volksklasse vertegenwoordigen.
+De Koning behoefde niet meer den Hervormden godsdienst te belijden.
+De zetel der regeering zou beurtelings Brussel en 's-Gravenhage zijn.
+Om de 10 jaren zou er eene begrooting van de inkomsten en uitgaven
+van den Staat voor de volgende 10 jaren worden gemaakt. Het Onderwijs
+zou zich voortaan niet meer met de godsdienstige opleiding der jeugd
+hebben te bemoeien. Er zou vrijheid van drukpers zijn. De Tweede Kamer
+moest in het openbaar beraadslagen, opdat de kiezers, als lastgevers,
+konden oordeelen, hoe hunne lasthebbers zich van hun taak kweten. De
+regeering zou niet langer beschikking of inzage hebben met betrekking
+der godsdienstige inrichtingen, ook niet van die gezindheden, welke
+subsidie ontvangen.
+
+In Nederland werd deze Grondwet door een dubbele vergadering der
+Staten-Generaal met eenparige stemmen aangenomen; maar in België vond
+zij, vooral bij de geestelijkheid, grooten tegenstand, omdat volgens
+die Staatsregeling aan de Kerk niet den minsten invloed op den Staat
+gegeven werd. Evenwel verklaarde de Koning, dat de wet was aangenomen;
+waarop Willem I den 15 Sept. 1815 te Brussel plechtig als Koning werd
+ingehuldigd.
+
+Niettegenstaande die afkondiging bleven de bisschoppen in hun verzet
+volharden. Zij gaven een manifest in 't licht, waarin zij den eed op de
+nieuwe grondwet eene misdaad noemden, eene verklaring, welke door den
+paus bekrachtigd werd.
+
+Het Koninkrijk der Nederlanden, waarover Willem I nu den scepter
+voerde, bestond thans uit 17 provinciën, n.l. 1e. Noord-Brabant,
+2e. Zuid-Brabant, 3e. Limburg, 4e. Gelderland, 5e. Luik, 6e.
+Oost-Vlaanderen, 7e. West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,
+10e. Zeeland 11e. Namen, 12e. Antwerpen, 13e. Utrecht, 14e. Friesland,
+15e. Overijsel, 16e. Groningen, 17e. Drente.
+
+Het Groot-Hertogdom Luxemburg bleef zijne betrekking tot den Duitschen
+Bond behouden, hoewel het zijne afgevaardigden zond naar onze
+Staten-Generaal.
+
+Volgens het tractaat van 1814 moesten de Engelschen ons binnen
+zes maanden weer in het bezit stellen van onze O. en W. Indische
+bezittingen, doch ten gevolge van het vernieuwde optreden van Napoleon
+kon dit eerst in 1815 geschieden. Den 11 Nov. 1815 vertrok een smaldeel
+onder bevel van den Vice-Admiraal Van Braan naar West-Indië met de
+Gouverneurs aan boord van Suriname, Curaçao, St. Eustatius, Saba en
+St. Martin. Zonder tegenstreven gaven de Engelschen ons hier onze
+bezittingen terug.
+
+Tot Gouverneur-Generaal over O.-Indië werd benoemd Van der Capellen, die
+met de Commissarissen-Generaal Elout en Buyskes in het begin van 1816
+daarheen trok. De Engelsche Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet
+gezind, zoo maar voetstoots ons onze O. Indische bezittingen terug te
+geven. Hij zei, dat hij uit Londen daartoe geen bevelen ontvangen had.
+Eindelijk kreeg hij die bevelen en kwam O. Indië weer aan ons. Onze
+koloniën aldaar waren door het tyrannieke beheer van Daendels en door
+het Engelsche stelsel er niet op vooruit gegaan. Wij namen evenwel dat
+Engelsche stelsel toch over, natuurlijk met enkele wijzigingen. Na zes
+jaren ontvingen wij aan grondbelasting in O. Indië alleen reeds meer dan
+2.200.000 gld.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXIII.
+
+     De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.—Opstanden op Sumatra
+     en Java.—Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
+     ontwikkeling en welvaart.—Ontevredenheid der Belgen.
+
+
+Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden had geen langer duur dan ruim 15
+jaren. De scheepvaart op de Middellandsche zee werd in dien tijd door de
+Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig gemaakt. Een Engelsche vloot
+evenwel, onder bevel van lLrd Exmouth, vereenigd met een Nederlandsch
+eskader onder den Vice-admiraal Van der Capellen, wist den 27 Augs. 1816
+den trotschen Dey van Algiers zoodanig tot rede te brengen, dat hij aan
+al de eischen der overwinnaars toegeven, ruim duizend Christenslaven in
+vrijheid stellen en beloven moest, zich voortaan van alle zeerooverijen
+te onthouden.
+
+In onze Oost-Indische bezittingen werd de vrede van tijd tot tijd
+verstoord. Zoo hadden aldaar twee hevige opstanden plaats, de eene in
+1821 op het eiland Sumatra, waar de Sultan van Palembang door den
+dapperen generaal-majoor De Kock verslagen en gevangen genomen werd en
+de andere van 1825 tot 1830 op het eiland Java, waar in 1830 het hoofd
+der muitelingen, Diepo Negro, insgelijks door onzen De Kock tot
+onderwerping werd gebracht.
+
+Vele waren intusschen de zegeningen, die het vereenigd Nederland
+gedurende een 15-jarigen vrede onder het weldadig bestuur van Willem
+I mocht genieten. In 1818 werd de _Maatschappij van Weldadigheid_
+opgericht, vooral door invloed van den luitenant-generaal Johannes van
+den Bosch. Deze Maatschappij stelde zich ten doel, om de heidegronden
+in Drente en Overijsel door bedelaars en behoeftigen te doen ontginnen,
+om daardoor de armoede te bestrijden. De _Koloniën van Weldadigheid_
+(Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelmina'soord), die daaruit sinds 1813
+ontstaan zijn, hebben uitgestrekte woeste velden in vruchtbaar land met
+welvarende bewoners veranderd.
+
+In 1824 kwam de _Handelmaatschappij_ tot stand, die zich ten doel
+stelde, als Agent der Regeering, de Indische voortbrengselen, die
+de inboorlingen van Ned. O.-Indië bij wijze van belasting voor ons
+Gouvernement moesten aankweeken, in ontvangst te nemen, over te voeren
+en in ons land te verkoopen. De Maatschappij begon met een kapitaal van
+twaalf millioen gulden, waarvan Koning Willem I het grootste deel had
+gestort.
+
+De Koning stelde in 1816 de _Orde van den Ned. Leeuw_ in, om de
+verdiensten van burgers en de _Militaire Willemsorde_ om die van
+krijgslieden te eeren.
+
+De _Ned. Bank_, die in 1814 tot stand kwam, had ten doel, de kooplieden
+spoedig en tegen niet te hooge rente aan geld te helpen. Nog steeds
+geniet deze Bank het volle vertrouwen van den handel. In 1820 werd ook
+in Nederland het metrieke stelsel van maten en gewichten ingevoerd,
+waardoor vele berekeningen werden gemakkelijk gemaakt.
+
+Door allerlei middelen zocht Willem I de welvaart van ons land te
+bevorderen. Zoo werden tijdens zijne regeering vele kanalen gegraven,
+b.v. in 1825 het Noord-Hollandsch kanaal, waardoor geladen zeeschepen
+onmiddellijk voor Amsterdam konden komen: verder het Voornsche- en
+Zederik-kanaal, de Zuid-Willemsvaart, waarmee in 1825 een begin werd
+gemaakt, enz. In Overijsel liet Baron van Dedem de Dedemsvaart graven,
+welke van Hasselt uit het geheele Noorden van Overijsel doorsnijdt.
+
+Ook voor het Onderwijs zorgde Willem I. Voor N. Nederland regelde
+hij het Hooger Onderwijs bij een besluit van 2 Aug. 1815 en voor Z.
+Nederland bij een besluit van 25 Sept. 1816. De Hoogescholen van Leiden,
+Utrecht, Groningen en Leuven kwamen nu tot een nieuw leven, terwijl te
+Gent en Luik mede academiën werden opgericht. De Hoogeschool te Franeker
+en Harderwijk werden Doorluchtige Scholen. Die te Franeker werd in 1843
+en die te Harderwijk reeds in 1817 opgeheven.
+
+Toen België met Nederland werd vereenigd, waren er in België haast
+geen lagere scholen. De koning bevorderde daarom in dat land het lager
+onderwijs zooveel mogelijk en richtte er een paar normaalscholen op
+ter opleiding van onderwijzers en stichtte er vele modelscholen, alles
+op kosten van den Staat. In 1816 regelde de vorst de organisatie der
+Protestantsche Kerkgenootschappen. Hierdoor werd echter later veel twist
+en verwarring in het leven geroepen. In Utrecht riep de regeering eene
+veeartsenijschool in het leven en te Seraing een groote en uitmuntende
+fabriek van machines. In 1818 schafte zij op Engelands voorbeeld de
+slavenhandel in onze koloniën af.
+
+In 1830 werd de reeds genoemde Johannes van den Bosch tot
+gouverneur-generaal benoemd. Deze voerde op Java het kultuurstelsel in,
+waardoor de regeering in staat werd gesteld, spoedig en vele Indische
+voortbrengselen te ontvangen en te gelde te maken. De Koning verhief Van
+den Bosch, die in 1833 in ons land wederkeerde en in 1844 stierf, in den
+Gravenstand.
+
+Tijdens België en Nederland één waren telde het vereenigd Koninkrijk
+zes millioen inwoners. Het Noorden bracht een herlevenden handel
+en winstbelovende koloniën aan en het Zuiden rijke steenkolen- en
+ijzermijnen, vele fabrieken en vruchtbare korenvelden. België vond in
+het Noorden eene markt voor zijne voortbrengselen en fabriekswezen en
+Nederland kon hout en ijzer voor zijne schepen uit het Zuiden bekomen.
+Toch konden op den duur die beide landen het niet met elkander vinden.
+Ze waren ruim twee eeuwen van elkander gescheiden geweest en in dien
+tijd waren de Belgen in taal en zeden meer de Franschen genaderd,
+terwijl wij ons meer zelfstandig hadden ontwikkeld.
+
+Bovendien was er tusschen de twee volken een groot verschil in
+godsdienst: de Belgen waren over het algemeen R. Katholiek en wij waren
+over het algemeen Protestantsch. Hierdoor en door zooveel meer ontstond
+er al spoedig een zekere wrijving tusschen het Noorden en het Zuiden.
+De Belgen meenden, dat hun land als een wingewest of toevoegsel van
+Nederland werd behandeld en wij waren niet bij machte hun deze gedachte
+te ontnemen. Zij vonden het onbillijk, dat bij het leger de meeste
+officieren Noord Nederlanders waren en dat de regeeringsstukken in
+het Hollandsch waren gesteld, daar in België de meeste bewoners
+Fransch spraken. Ook waren de Belgen ontevreden over het betalen van
+belasting voor het malen van graan en het slachten van vee, terwijl de
+geestelijkheid in Zuid-Nederland oordeelde, dat de R. Kath. Kerk slechts
+geduld werd, inplaats dat zij zooals men wenschte, de heerschende Kerk
+was.
+
+Bij besluit van 14 Juli 1825 werd te Leuven een _collegium
+philosophicum_ geopend. De jonge lieden, die geestelijke wilden worden,
+moesten nu hier studeeren en mochten niet meer de kleine Seminariën
+bezoeken. Hierdoor werden de Belgen ten zeerste verbitterd. De
+vrijzinnigen of liberalen vereenigden zich in 1828 met de ijverige R.
+Katholieken, om de regeering te bestrijden. De Koning hief nu in 1829 de
+verplichting op, om de lessen van het collegium bij te wonen, waardoor
+de inrichting weldra geen enkelen leerling meer had. Ook trok de vorst
+het besluit van 1819 in, waarbij de Hollandsche taal ook in de Vlaamsche
+provinciën van België voor de uitsluitend geldende in openbare
+aangelegenheden werd verklaard. Al deze verzoenende maatregelen mochten
+echter niet baten.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXIV.
+
+     De Belgen staan tegen Willem I op.—Zelfopoffering van J. C. J.
+     van Speyk.—Tiendaagsche veldtocht.
+
+
+In Juli had er in Frankrijk weder eene omwenteling plaats, waardoor de
+Fransche Koning Karel X werd verdreven en vervangen werd door Lodewijk
+Filips. Deze gebeurtenis was voor de Belgen het sein tot den opstand.
+Den 26 Augs. 1830 ontstond er te Brussel bij het uitgaan van den
+schouwburg oproer, dat door de schandelijkste tooneelen van moord en
+plundering werd gekenmerkt.
+
+Willem I, diep getroffen op het vernemen dezer treurige gebeurtenis,
+zond terstond zijn beide zonen, den Prins van Oranje en Prins Frederik
+naar Brussel om, indien mogelijk, den opstand te dempen. Den 23 Sept.
+1830 deden zij een aanval op de Schaerbeeksche poort. De prinsen zagen
+zich echter genoodzaakt, met gevaar van hun leven, het oproerige Brussel
+weder te verlaten.
+
+Intusschen breidde de opstand in de Belgische steden zich meer en meer
+uit. Te Antwerpen werd den 27 Oct. 1830 den opstandelingen een gevoelige
+les gelezen. Baron Chassé toch bombardeerde het oproerige Antwerpen uit
+de naburige Citadel zoodanig dat de vijanden verplicht werden, al de
+voorwaarden aan te nemen, welke de grijze Chassé hun voorschreef en
+waarbij zij zich verbinden moesten, voortaan alle vijandelijkheden te
+staken. De Belgen schonden echter gedurig deze overeenkomst. Dit bleek
+onder anderen op den 5 Febr. 1831. De kanonneerboot No. 2, onder bevel
+van den dapperen luitenant J. C. J. van Speyk, was door een zwaren storm
+bij Antwerpen aan wal gedreven, waarop de Belgen zich eensklaps met een
+groote overmacht op het gestrande vaartuig wierpen en eischten, dat de
+bevelhebber zich zou overgeven. In plaats echter van aan dezen eisch te
+voldoen, snelt Van Speyk naar beneden, steekt den brand in het kruit en
+vliegt, als een tweede Klaassens, met vriend en vijand in de lucht.
+
+[Illustratie: DE AANVAL DER NEDERLANDSCHE TROEPEN OP DE SCHAERBEEKSCHE
+              POORT TE BRUSSEL.]
+
+Deze heldhaftige zelfopoffering bezielde de geheele natie met een
+heldenmoed, waarvan in den kort daarop volgenden tiendaagschen
+veldtocht de schoonste blijken gegeven werden.
+
+[Illustratie: J. C. J. VAN SPEYK.]
+
+De Belgen toch dreven hun ondankbaarheid zoover, dat zij het stamhuis
+van Oranje voor altijd van den troon uitsloten. Na langdurige
+beraadslagingen hadden zij prins Leopold van Saksen Coburg tot hun
+Koning verkozen. Willem I verklaarde echter, dat hij dien prins als
+zijn vijand beschouwde en gewapenderhand zijne rechten verdedigen zou.
+
+[Illustratie: SLAG BIJ HASSELT.]
+
+Daarop stelde zich ons leger den 2 Aug. 1831 in beweging, onder
+aanvoering van den Prins van Oranje en Prins Frederik en reeds op den 3
+Aug. werd Turnhout ingenomen. Daarna werden achtereenvolgens bij Diest,
+Bheringen, Hasselt en Bautersem slagen geleverd, waarbij de Belgen
+overal de nederlaag leden en schandelijk vluchten moesten. Nu zette het
+zegevierende leger zijn tocht naar Leuven voort. Het was op den weg
+derwaarts, dat het paard van den Prins van Oranje, door een kogel
+getroffen, dood ter aarde stortte. Hierop werden de Belgen, met prins
+Leopold aan hun hoofd, zoodanig geslagen, dat alles verloren was, en
+het Nederlandsche leger den 13 Aug. Leuven zegevierend binnentrok.
+Na deze overwinning werd ons dapper leger eensklaps in zijn verdere
+ondernemingen gestuit, daar, op verzoek van prins Leopold, een Fransch
+leger van 50.000 man, onder den maarschalk Gerard, de Belgen te hulp
+snelde. De Engelsche gezant Sir Robert verscheen in het hoofdkwartier
+van den Prins om aan dezen dit bekend te maken. Deze Fransche hulp, door
+Engeland dus goedgekeurd, stelde onze moedige krijgslieden zeer te leur,
+daar zij op het punt stonden, ook België's hoofdstad in te nemen. Onze
+moedige veldheer, de hertog van Saksen-Weimar, was reeds met zijne
+dapperen Leuven voorbij gesneld en den weg naar Brussel ingeslagen,
+alles voor zich doende vluchten,—toen een renbode, door den Prins van
+Oranje afgezonden, hem den last gaf, van verdere vervolging af te zien.
+Groot was zijn spijt, doch hij moest terugtrekken, daar de prins van
+zijn vader bevel ontvangen had, geen strijd met de Franschen aan te
+vangen. Dit toch had aanleiding kunnen geven tot een Europeeschen
+oorlog. Zoo eindigde de tiendaagsche veldtocht, die altijd in onze
+geschiedenis een eervolle plaats bekleeden zal.
+
+Uit de kanonnen, die men in den tiendaagschen veldtocht veroverd had,
+werden metalen kruisen gemaakt, die den soldaten als eereteeken werden
+uitgereikt. Met een lintje op de borst vastgehecht, waren die kruisen
+voor de oud-strijders een sieraad, dat ze niet voor goud zouden willen
+geruild hebben.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXV.
+
+     Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.—De Franschen
+     bombardeeren Antwerpen's Citadel.—Willem I teekent in 1839 de 34
+     artikelen.—Het Reveil.
+
+
+In Londen werd in dezen tijd een vergadering (Conferentie) van
+gevolmachtigden der vijf groote mogendheden (Frankrijk, Engeland,
+Rusland, Oostenrijk en Pruisen) gehouden. Deze bood thans een traktaat
+van scheiding, bestaande uit 24 artikelen, aan, dat door België
+aangenomen, doch door onzen Koning, evenals een vroeger uit 18 artikelen
+bestaand traktaat, geweigerd werd. Toen Engeland en Frankrijk zagen,
+dat onze Koning in zijne weigering bleef volharden, kwamen zij in 1832
+overeen, het genoemde traktaat door dwangmiddelen ten uitvoer te leggen.
+Dientengevolge werd, tegen alle recht, beslag (_embargo_) op onze
+schepen gelegd, terwijl te gelijkertijd een Fransch leger van 70.000 man
+in België rukte, om het kasteel bij Antwerpen in bezit te nemen. De
+dappere Chassé bleef evenwel de overgave volstandig weigeren. En nu had
+er gedurende 24 dagen een bombardement plaats, zooals er wellicht nooit
+een aanschouwd werd. De Citadel was in de gedaante van een vijfhoek
+voortreffelijk aangelegd. Eene afdeeling kanonneerbooten, onder Schout
+bij nacht Koopman, belemmerde de Franschen aan de rivierzijde. Hoewel
+steeds uit 14 batterijen een regen van kogels, bommen en houwitsers op
+het kasteel neerplofte, waren de Franschen, die ten hoogste op 10
+dagen wederstand gerekend hadden, na verloop van dien tijd nog niets
+gevorderd. Eerst toen na 25 dagen beleg, van 30 Nov. tot 24 Dec., de
+sterkte als tot een puinhoop was geschoten, de bomvrije gebouwen
+vernield, de waterputten ingestort waren en een bres, 33 Meter breed, de
+gracht had gevuld, bood Chassé de ontruiming aan. Omdat echter Gerard
+ook nog de overgave van een paar andere forten eischte, waaraan Chassé
+niet kon voldoen, moest de bezetting krijgsgevangen blijven. Koopman
+verbrandde zijne vaartuigen liever, dan dat hij ze overgaf. Zulk een
+standvastige moed boezemde zelfs den Franschen zoo groote hoogachting
+voor onze krijgslieden in, dat zij die bij elke voorkomende gelegenheid
+betuigden.
+
+Na de vermeestering van de Citadel, welke den Franschen volgens hunne
+eigene opgave 3700 dooden en 8000 gewonden gekost heeft, werd den 21
+Mei 1833 te Londen eene overeenkomst getroffen, waarbij het embargo
+opgeheven en onze krijgsgevangenen in Frankrijk vrijheid gegeven werd
+naar hun vaderland terug te keeren, waar zij onder luide toejuichingen
+verwelkomd werden. Ofschoon na deze laatste gebeurtenis alle
+vijandelijkheden tusschen ons land en België een einde namen, bleven
+echter de bestaande geschillen tot in 1839 voortduren, wanneer het
+bovengenoemde tractaat van scheiding door Willem I aangenomen en de
+vrede tusschen Nederland en België hersteld werd.
+
+Door dezen strijd met België was ons land diep in schulden geraakt, die
+2200 millioen gulden bedroegen, waarvan 40 millioen gulden rente betaald
+moest worden.
+
+[Illustratie: RUÏNE VAN DE KERK EN HET HUIS VAN CHASSÉ, IN DEN CITADEL
+              VAN ANTWERPEN.]
+
+Ongeloof en revolutie kregen in dezen tijd hoe langer hoe meer invloed
+op ons volk. Gelukkig werd er in ons vaderland een geestelijke opwekking
+bespeurd, het _reveil_ geheeten en mochten wij onder ons volk vele
+helden des geloofs zien optreden, als de dichters Bilderdijk en Da
+Costa, verder Groen van Prinsterer, Capadose en zoo velen meer. Vol
+geestdrift zong Da Costa:
+
+    „Zij zullen het niet hebben,
+        Ons oude Nederland!
+    Het bleef bij alle ellenden
+        Gods en der Vaad'ren pand!
+    Zij zullen het niet hebben,
+        De goden van den tijd!
+    Niet om hun erf te wezen,
+        Heeft God het ons bevrijd.
+
+    Met al hun schoone woorden,
+        Met al hun stout geschreeuw,
+    Zij zullen het niet hebben,
+        De Goden dezer eeuw.
+    Tenzij het woord des Zwijgers
+        Moedwillig werd verzaakt:
+    'k Heb met den Heer der Heeren
+        Een vast verbond gemaakt”.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXVI.
+
+     Willem I doet afstand van de regeering.—Zijn zoon Willem II
+     volgt hem op.—Vrijwillige geldleening onder den Minister Van
+     Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en Groen van Prinsterer.
+
+
+Na den vrede met België verlangde ook Koning Willem I naar rust. De
+groote en moeilijke staatszorgen, voornamelijk gedurende den Belgischen
+opstand getorst en tamelijk hooge ouderdom, deden den vorst die rust als
+gewenscht voorkomen. In 1840 nam hij dan ook het besluit, om ten behoeve
+van zijnen dapperen oudsten zoon, afstand van de kroon te doen. Deze
+vrijwillige afstand had plaats den 8 Oct. 1840. Op dienzelfden dag werd
+de Prins van Oranje, onder den naam van Willem II, tot Koning der
+Nederlanden uitgeroepen.
+
+Alom mocht Willem II de ondubbelzinnigste blijken van vreugde bij de
+ingezetenen wegens zijne troonbeklimming ontvangen. Niet lang echter
+mocht zijn vader, die bij het nederleggen van de kroon den titel van
+graaf van Nassau aangenomen had, de rust zijns ouderdoms smaken. Den 12
+Dec. 1843 werd hij te Berlijn door een beroerte plotseling uit het leven
+weggerukt, in den ouderdom van 71 jaar. Zijn stoffelijk overschot, over
+zee naar het vaderland vervoerd, werd door zijn doorluchtige zonen
+en kleinzonen den 2 Jan. 1844 met alle eer en plechtigheid in het
+vorstelijk familiegraf te Delft ter aarde besteld.
+
+Willem II, die als prins de Nederlanders tweemaal ter overwinning
+had geleid, heeft slechts negen jaar mogen regeeren. Onder zijn
+bewind begonnen de goede gevolgen, die de scheiding van België voor
+onzen handel en zeevaart had, meer en meer te blijken. Ze werden
+bevorderd door de opheffing der acte van Navigatie in Engeland
+en vrijere scheepvaartwetten, die bij ons daarop volgden. De
+winstgevende vrachtvaart herleefde en de toenemende vraag naar onze
+grondvoortbrengselen opende ook voor den landbouw een tijdperk van
+ongekende welvaart.
+
+Den 28 Nov. 1840 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam ingehuldigd, begon
+Willem II onder geen gunstige omstandigheden de regeering. De langdurige
+oorlog met België deed het land onder den last der Staatsschuld zuchten,
+terwijl de bestaande instellingen velen niet naar den zin waren. Nadat
+reeds twee wetsontwerpen ter verbetering van 's lands geldmiddelen waren
+afgekeurd, werd er in 1843 door den minister Van Hall een gedwongen
+heffing op het inkomen van ieder burger voorgesteld, waarvan men zich
+echter bevrijden kon door eene vrijwillige geldleening van 127 millioen
+gulden tegen 3 % rente. Niemand dacht, dat deze leening zou tot stand
+komen. Doch nu bleek het ook, hoezeer de natie aan haar Koning gehecht
+was. Den 6 Maart 1844 was een ware feestdag, want het genoemde kapitaal
+werd op weinig na volteekend; ieder, die iets had bij te dragen, nam
+er deel in, terwijl het ontbrekende door den Koning uit eigen middelen
+grootmoedig werd aangevuld. Door dit nationaal offer kreeg de regeering
+nu de handen ruim en werd zij weldra in staat gesteld, om orde en
+verbetering in de geldmiddelen van den Staat te brengen.
+
+[Illustratie: KONING WILLEM II EN ZIJNE GEMALIN ANNA PAULONA MET HUNNE
+              KINDEREN.]
+
+Een treurige en onvoorziene ramp deed zich in 1846 zoo hier als elders
+gevoelen, n.l. een vreeselijke ziekte onder de aardappelen, waardoor
+de prijzen der andere levensmiddelen aanmerkelijk stegen. Op sommige
+plaatsen in ons vaderland, vooral in Friesland en Groningen werd
+hierdoor veel beweging en opschudding veroorzaakt. In weerwil van de
+leniging der armoede door de Nederlandsche weldadigheid nam door dit
+alles de landverhuizing naar Noord-Amerika, vooral in navolging van
+Duitschland, hier zeer toe.
+
+In Frankrijk brak in 1848 een nieuwe omwenteling uit. Lodewijk Filips,
+sedert 1830 Koning der Franschen, moest evenals zijn voorganger Karel X,
+den Franschen troon verlaten. De vrijheidskoorts, in Frankrijk begonnen,
+verspreidde zich weldra door bijna geheel Europa. In alle Duitsche
+Staten, in Oostenrijk, Pruisen, ook in Napels, Rome, Lombardije en
+Denemarken stond het volk tegen zijn wettigen souverein op, hetgeen van
+ontzettende moordtooneelen vergezeld ging. Hier te lande bleef het volk
+rustig, hoewel er het nadeel der naburige ongeregeldheden diep gevoeld
+werd door vele handelshuizen, die groote verliezen leden. Doch ook hier
+lieten de kreten om herziening der grondwet zich al luider hooren. De
+ministers zagen echter geen gevaar en bleven even lauw op den weg ter
+verbetering als vroeger. Toen was het Willem II, die met krachtige
+hand op eens de donkere toekomst in een helderen en blijden dag deed
+verkeeren. Zonder langer op zijne ministers te wachten deed hij zelf
+in Maart 1848 het volk de toezegging, dat de verlangde verbeteringen
+in de grondwet met milde hand zouden geschonken worden. Luid werd deze
+handelwijze des Konings geprezen. En terwijl in andere landen door
+oproer en geweld de hervormingen werden afgeperst, kwam in ons land
+de grondwetsherziening door samenwerking van vorst en volk tot stand.
+Toch moet erkend worden, dat alle veranderingen, die hier werden
+ingevoerd, nog geen verbeteringen waren, daar ze grootendeels in het
+revolutiebeginsel waren geworteld. De geest der eeuw, waar Da Costa zoo
+vol geestdrift tegen getuigde, werd ook hier telkens machtiger. Het
+ongeloof zat bij ons op den troon en aan het geloof werd ook zelfs het
+bescheidenste plaatsje misgund. Scholen _zonder_ den Bijbel werden b.v.
+rijkelijk met staatsgeld ondersteund.
+
+De Grondwet van 1848 behelsde o.a. de volgende bepalingen:
+
+De Kroon is erfelijk, zoowel in de mannelijke als in de vrouwelijke
+linie van het Huis Oranje. De Koning heeft de uitvoerende macht en deelt
+de wetgevende macht met de Staten-Generaal. Hij heeft het opperbevel
+over de land- en de zeemacht en het opperbestuur der koloniën. Hij
+benoemt de ministers, die voor de daden der regeering verantwoording
+verschuldigd zijn aan de natie. De Staten-Generaal vertegenwoordigen
+het geheele volk. Zij bestaan uit een Eerste en Tweede Kamer. De leden
+der Eerste Kamer worden door de provinciale Staten benoemd uit de in
+de directe belastingen hoogst aangeslagenen. De leden der Tweede Kamer
+worden rechtstreeks door de burgers gekozen, die meerderjarig zijn en
+aan zekere vereischten moeten voldoen. Zij hebben zitting voor vier
+jaren. De Staatswetten worden namens den Koning door de ministers
+aan de leden der Tweede Kamer voorgelegd. Deze hebben het recht
+van _amendement_, d. w. z. zij mogen veranderingen in deze wetten
+voorstellen; het recht van _initiatief_, d. w. z. zij mogen zelf een
+wet voorstellen en het recht van interpellatie, d. w. z. zij mogen
+inlichtingen aan een minister vragen omtrent diens handelingen en
+gebeurtenissen, die in zijn departement zijn voorgevallen. De Eerste
+Kamer heeft niet het recht van amendement, en moet alzoo de wet, gelijk
+die aangeboden is, bij meerderheid van stemmen aannemen of verwerpen.
+Wordt eene door de Tweede Kamer aangenomen wet ook door de Eerste Kamer
+aangenomen, dan wordt die wet den Koning ter onderteekening aangeboden,
+maar verkrijgt nog geen kracht van uitvoering, voordat de minister,
+onder wiens departement de wet behoort, haar mede onderteekend heeft.
+Zoo is ook geen Koninklijk Besluit geldig zonder zulk een ministeriëele
+medeonderteekening (het _Contre-Seign_). Hierdoor wordt de minister
+_verantwoordelijk_.
+
+Alle ingezetenen van ons land hebben het recht van _petitie_, d.i. om
+zich schriftelijk met verzoeken te zamen of afzonderlijk te wenden tot
+de bevoegde macht. In Nederland bestaat vrijheid van godsdienst.
+
+De staatsman J. R. Thorbecke had een belangrijk aandeel in de
+samenstelling der nieuwe Grondwet en wilde daardoor onzen staat
+verheffen „tot een vrij volk met een vrije regeering.” Omdat hij hierbij
+echter te veel van de beginselen der revolutie uitging, werd hij steeds
+bestreden door den uitnemenden Staatsman en historieschrijver Mr. G.
+Groen v. Prinsterer. Thorbecke is driemaal 't hoofd van 't ministerie
+geweest, te zamen acht jaar lang. Hij overleed in 1872, terwijl Groen
+van Prinsterer in 1876 van ons werd weggenomen.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXVII.
+
+     Koning Willem III.—Onze Koloniën.
+
+
+In 1848 werd het tweede eeuwfeest van den Munsterschen vrede met luister
+gevierd o.a. door de onthulling van het standbeeld van den grooten
+grondlegger der Nederlandsche vrijheid, Prins Willem I, op het Plein te
+'s-Gravenhage.
+
+De regeering van Willem II was kort. In het begin van 1849 begaf de
+vorst zich naar Tilburg, waar hij vele goederen bezat. Aldaar werd hij
+door hevige koortsen aangetast, die na weinige dagen reeds een einde
+aan zijn leven maakten, den 17 Maart 1849. Hij had slechts den ouderdom
+van 56 jaren bereikt. Onder de algemeene droefheid des volks werd het
+stoffelijk overschot van den held van Waterloo te Delft met meer dan
+vorstelijke pracht ter aarde besteld. Weinige jaren daarna werd ter
+eere van Willem II te 's-Gravenhage een standbeeld opgericht. De Prins
+van Oranje bevond zich juist in het Noorden van Engeland, toen de
+noodlottige tijding van den dood zijns vaders hem bericht werd. Na
+weinige dagen keerde hij in het vaderland terug en aanvaardde hij
+weldra, onder den naam van Willem III, de regeering en werd kort daarna
+den 12 Mei 1849 te Amsterdam in de Nieuwe kerk plechtig als zoodanig
+gehuldigd. Van het overlijden van Willem II en de troonsbestijging van
+Willem III zong de dichter:
+
+    „Daar zonk hij neder op zijn sponde,
+    Daar gaf hij worst'lensmoe den geest;
+    Zij God almachtig in die stonde
+    Zijn Herder en zijn Licht geweest!
+    De doodsklok dreunt, heel Neerland weent
+    En om het Delfsche grafgesteent
+    Pleegt het den Tweeden Willem rouw,
+    Zweert het den Derden Willem trouw.”
+
+De landbouw, die zenuw van den Staat, heeft door de bijzondere zorgen
+van Willem III een mate van bloei en welvaart bereikt, die hij nooit te
+voren gekend heeft. Daarmede staat tevens in verband de droogmaking van
+het Haarlemmermeer, welke mede onder het bestuur van Willem III in 1853
+haar beslag kreeg en waar thans het oog met welgevallen rust op die
+duizenden vruchtbare akkers, waar vroeger niets anders dan de golven van
+een verslindend meer aanschouwd werden.
+
+In de Tweede Kamer drong vooral de predikant Van Hoëvell, die in Twente
+tot lid dier Kamer gekozen was, op afschaffing der slavernij in onze
+Overzeesche gewesten aan. In 1863 bereikte hij zijn doel. 120 millioen
+gulden heeft onze regeering besteed, om in West-Indië een einde te maken
+aan dien schandelijken toestand.
+
+[Illustratie: KONING WILLEM III EN ZIJN GEMALIN, KONINGIN SOPHIE, MET
+              HUN KINDEREN.]
+
+Onze bezittingen op de Westkust van Afrika stonden wij in 1872 af aan
+Engeland. Wij hadden de goede gezindheid der Britsche regeering noodig,
+om in Oost-Indië met kracht op te kunnen treden. Bij traktaat van 1824
+had Engeland zich verbonden, om onze handelingen op de O.-Indische
+eilanden niet te bemoeilijken op voorwaarde, dat wij de zeerooverij in
+de Indische wateren zouden keeren. Daarenboven bestond er bij onze
+Indische ambtenaren een streven, om ons gezag steeds verder uit te
+breiden. Zoo was na twee vergeefsche pogingen het eiland Bali door
+generaal Michiels in 1849 onderworpen, het rijk Boni ('t Zuidelijk
+deel van Celébes) cijnsbaar gemaakt door van Swieten in 1860, oorlog
+tegen Japan gevoerd en slag geleverd in de Straat van Simonaski en
+langzamerhand de geheele kuststreek van het groote en vruchtbare eiland
+Sumatra in ons bezit gekomen, behalve het noordelijkste deel, Atjeh.
+Dit rijk bemoeilijkte door zeerooverij den toegang tot de Straat van
+Malakka, bij welker veiligheid de Engelschen groot belang hebben. De
+Sultan tartte ons, door de winstgevende tabakscultuur in het aan Atjeh
+schatplichtige Deli te belemmeren en weigerde aan onzen eisch, het
+beletten der zeerooverij, te voldoen. Hierop verklaarde ons Indisch
+gouvernement hem den oorlog en hoewel Engeland door een verdrag
+verplicht was, Atjeh in den oorlog bij te staan, hield het zich onzijdig
+op grond van bovengenoemd tractaat van 1824. De oorlog begon in 1873.
+Het paleis van den Sultan (de Kraton Kotta-radja) werd veroverd door
+generaal Van Swieten. In 1879 had Generaal Van der Heyden Atjeh in
+zoover onderworpen, dat de gansche kustlijn in ons bezit was.
+
+Sedert 1848 is door het vinden van ontzaglijke hoeveelheden goud en
+zilver de waarde dezer edele metalen, die alleen van hunne zeldzaamheid
+afhangt, zeer verminderd. Men drukt dit alles uit door te zeggen, dat
+alles _duurder_ geworden is. Zeker moet men thans een dubbel gewicht aan
+goud en zilver voor huis of grond of voedsel betalen, omdat sedert 1848
+de voorraad geld, die onder de beschaafde natiën in omloop is, zoo
+toeneemt.
+
+Meer nog echter dan aan zilver en goud heeft ons volk behoefte aan de
+vreeze des Heeren. De H. Schrift toch zegt:
+
+„_Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid en alle deze
+dingen zullen u toegeworpen worden_”.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXVIII.
+
+     Zeden en toestanden in de 19e eeuw.—Belangrijke Waterwerken.—De
+     Overstrooming van 1861.
+
+
+De 19e eeuw is in vele opzichten een eeuw van verlichting en vooruitgang
+geweest. In het begin dier eeuw waren de steden nog vestingen. Ze waren
+door grachten, wallen en muren omringd. Wilde men er binnen komen, dan
+moest men eene brug over en eene poort door gaan. De voornaamste straten
+werden des avonds door lantaarns die aan dwars over de straten gespannen
+touwen waren opgehangen, slechts spaarzaam verlicht. De achterbuurten
+moesten dit voorrecht geheel missen.
+
+Van de meeste steden zijn thans de wallen geslecht en in sierlijke
+plantsoenen herschapen. De muren zijn afgebroken en zelfs vele grachten
+gedempt. De straten worden des avonds door gaslantaarns helder verlicht.
+Meer en meer treft men zelfs electrische verlichting aan.
+
+Ook in de huizen is veel veranderd. In plaats van het haardvuur van
+vroeger, vindt men er nu overal kachels, waarin men steenkolen, cokes,
+en turf stookt. Gebruikte men eerst steenen kachels, thans zijn ze alle
+van ijzer. De woningen worden niet meer door kandelaars met brandende
+vetkaarsen of door walmende met raapolie gevulde tuitlampjes verlicht,
+maar door gas- of petroleumlampen, of hebben zelfs electrische
+verlichting.
+
+In het begin der 19e eeuw waren de dilligence of postwagen en de
+trekschuit de meest gebruikte vervoermiddelen. De dilligence was een
+groote koets, waarvan de wagenbak niet op veeren, maar op sterke riemen
+rustte. Bovenop werden gewoonlijk de pakken en kisten der reizigers
+geladen. De trekschuiten gingen geregeld van de eene plaats naar de
+andere en werden door een paard getrokken.
+
+[Illustratie: DE EERSTE STOOMBOOT OP HET Y VOOR AMSTERDAM.]
+
+De postwagen vervoerde niet alleen brieven, maar nam ook wel personen en
+goederen mee. Voorop zat de postiljon, die op zijn horen blies, als de
+wagen voor het kantoor van den postmeester moest stilhouden. Postzegels
+werden nog niet gebruikt. Wie een brief ontving, moest er steeds vracht
+voor betalen. De postmeester ontving een vast salaris. Hij moest de
+gelden, voor het brievenvervoer gebeurd, in 's rijks kas storten.
+
+Onder Koning Willem I werden straat- en grintwegen aangelegd. Klei-,
+zand- en veenwegen, die bij regenachtig weer erg modderig waren,
+verbonden echter verreweg de meeste plaatsen.
+
+In het begin der 19e eeuw droeg men nog veel kleeren van eigen geweefde
+wollen of linnen stoffen. Het degelijke duffel of laken was als
+kleedingsstof zeer in eere. In de meeste huizen vond men een spinnewiel,
+waarmee in den wintertijd de wol der schapen of de draden van het door
+de landlieden zelf verbouwde vlas tot garen werden verwerkt. De winkels
+in de steden waren nog niet versierd met hooge en breede spiegelruiten.
+Waterleidingen zoowel als watertorens waren nog onbekend.
+
+Een verblijdend verschijnsel is het aantal uitvindingen, vooral op het
+gebied van stoom en electriciteit in de 19e eeuw. In 1824 verscheen
+de eerste stoomboot voor Amsterdam en nu doorkruisen vele honderden
+zulke booten de binnenwateren en de snel in aantal toenemende kanalen
+van ons land. In 1839 reed de eerste spoortrein van Amsterdam naar
+Haarlem; nu is ons land met een uitgebreid net van spoorwegen overdekt en
+reusachtige spoorbruggen gebouwd. Hierdoor en door goedkoope tramlijnen
+is het mogelijk geworden, uit alle plaatsen van eenig belang in ons land
+op éénen dag, b.v. naar Amsterdam en Utrecht te reizen.
+
+[Illustratie: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR ROTTERDAM IN 1813.]
+
+Ook het postwezen heeft in de laatste jaren een hooge vlucht genomen.
+In 1870 werd het uniformport ingevoerd en van toen af is door de
+invoering van postzegels, briefkaarten, postpakketten en postspaarbanken
+de post een ware zegen voor ons volk geworden. In 1851 werd de
+Rijkstelegraafdienst ingesteld en nu kan een ieder voor weinige centen
+in enkele oogenblikken door het geheele land berichten verzonden
+krijgen.
+
+Tal van machines zijn uitgevonden, waardoor men veel sneller en vaak
+veel netter kan werken dan weleer. Wat vroeger door menschenhanden werd
+verricht, en heel veel, dat men toen niet kon doen, wordt thans door
+middel van machines uitgevoerd. Sedert de stoom in gebruik gekomen is,
+zijn in vele steden fabrieken gebouwd. Vooral Twente en de Meyery van
+den Bosch in N. Brabant zijn fabrieksdistricten.
+
+Door de telefoondraden zijn vele huizen en de steden met elkander
+verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat menschen, die ver van elkander
+af wonen, in hunne woningen met elkander spreken.
+
+De zware omnibussen van vroeger zijn meestal alle door de trams en
+auto's verdrongen. En het rijwiel of de fiets doet meer en meer als
+vervoermiddel dienst. Zelfs de vliegmachine en het luchtschip worden
+middelen van vervoer.
+
+Wat den landbouw betreft, de landbouwers en veehouders brengen meest
+hun melk naar zuivelfabrieken, waar men door middel van machines op
+uitnemende wijze boter en kaas uit de melk weet te halen. En waar men
+vroeger alleen stalmest en straatvuil voor bemesting bezigde, daar koopt
+men tegenwoordig vele balen kunstmest aan, om die over het land te
+strooien.
+
+[Illustratie: OPENING VAN DE EERSTE HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG 20
+              SEPT. 1839.]
+
+Werd van 1848 tot 1853 het Haarlemmermeer drooggemaakt, waardoor 15.000
+H.A. grond op de golven werd veroverd, van 1863 tot 1876 is het IJ voor
+Amsterdam vervangen door een kanaal, dwars door de duinen heen, met
+zeesluizen, havenhoofden en lichttorens ver in zee, waardoor de zwaarst
+beladen Oceaanbooten, die 9 Meter diepgang hebben, aan de Handelskade
+te Amsterdam kunnen komen. Zoo ook is een nieuwe waterweg door den
+Hoek van Holland naar Rotterdam gegraven, en Vlissingen tot een haven
+gemaakt voor het wereldverkeer. De droogmaking van de Zuiderzee behoort
+niet meer tot de onmogelijkheden. In 1883 werd te Amsterdam eene
+wereldtentoonstelling gehouden, zooals er voor dien tijd nog slechts
+te Londen, Parijs, Weenen en Philadelphia gehouden waren.
+
+Bij dit alles verkeerde ons land in een gunstigen toestand. Door een
+verstandig en zuinig beheer werd er sedert vele jaren veel meer door
+de schatkist ontvangen, dan de uitgaven bedroegen, waardoor er zooveel
+van 's Rijks schulden kon worden afgelost, dat wij in 1860 jaarlijks 9
+millioen gulden minder rente behoefden te betalen dan tijdens de leening
+van Van Hall in 1844.
+
+Toch troffen ook rampen ons land. Pas was 1861 aangevangen, of de
+treurmare werd vernomen, dat ten gevolge van zwaren ijsgang een
+geweldige overstrooming in het land tusschen Maas en Waal, evenals in
+den Bommelerwaard geheele dorpen en velden als in een zee veranderd had,
+waardoor duizenden menschen huis en have ontvluchtten en op de daken
+en hooge gebouwen of elders een veilige toevlucht zoeken moesten. Tot
+overmaat van ramp had dit plaats gedurende een fellen vorst in het
+midden der maand Januari, waardoor de ongelukkigen verkleumd van koude
+en gekweld door den honger, niet dan een akeligen dood voor oogen
+hadden, te meer, daar de vloed door de van boven telkens aandrijvende
+ijsschotsen gestadig klom.
+
+[Illustratie: HET EERSTE RIJWIEL.]
+
+Was de nood groot, niet minder groot was de algemeene deelneming. Koning
+Willem III was één der eersten, die zich naar de plaats des onheils
+begaf. Overal nam hij de doeltreffendste maatregelen, om de ongelukkigen
+te redden en een veilig dak te bezorgen. Veertien dagen bracht Z. M.
+onder rustelooze inspanning en verachting van zijn eigen leven onder
+deze ongelukkigen door en rustte niet, voor dat allen huisvesting en
+doelmatige verzorging gevonden hadden. Toen eerst verliet de Koning
+een oord vanwaar hem dankbare zegenbeden eener geredde menigte naar
+de residentie volgden. Als in triumf werd de vorst te 's-Gravenhage
+ingehaald. Ja, de geestdrift van het volk was wellicht grooter en
+inniger, dan dat de vorst uit een beslissenden veldslag als overwinnaar
+ware wedergekeerd.
+
+
+
+
+HOOFDSTUK XXIX.
+
+     Dood van Koning Willem III.—Regentschap van Koningin
+     Emma.—Expeditie naar Lombok.—Troonsbestijging en huwelijk
+     van Koningin Wilhelmina.—Geboorte van prinses Juliana.
+
+
+Koning Willem III heeft ruim 40 jaar mogen regeeren. Zondag 23 Nov. 1890
+overleed hij op het paleis het Loo. In Juni 1839 was hij gehuwd met
+prinses Sophia Mathilde Wilhelmina van Wurtemburg, die den 3 Juni 1877
+stierf. Nog meermalen zou de vorst in rouw worden gedompeld. Zoo moest
+hij in 1879 door den dood verliezen zijn broeder prins Hendrik en zijn
+oudsten zoon, onzen Kroonprins Willem; in 1881 zijn oom, prins Frederik
+en in 1884 zijn laatsten zoon, prins Alexander. Zoo was dan Willem III
+eindelijk de eenige, de laatste mannelijke spruit van 't oude Huis
+Oranje-Nassau. Hoe droef moet het hem bij die gedachte te moede zijn
+geweest. Gelukkig schonk de Heere God hem een rijke vertroosting in
+zijn tweede gemalin, prinses Adelheid Emma Wilhelmina Theresia van
+Waldeck-Pyrmont, met wie hij den 7 Jan. 1879 in het huwelijk trad. Uit
+dit huwelijk werd hem den 31 Aug. 1880 eene dochter geboren, prinses
+Wilhelmina Helena Maria Paulina. „En eerlang werd zij gedoopt in den
+naam des Drieëenigen Gods. Ook aan haar werden beteekend en verzegeld
+al de beloften van het verbond der genade, welke de God des verbonds
+schenkt aan arme zondaars en zondaressen, om 't even, of zij in een
+paleis wonen of in een krot.” Slechts een tiental jaren mocht het kleine
+prinsesje zich in haar vader verheugen. Willem III toch overleed, gelijk
+wij zeiden, den 23 Nov. 1890 en werd te Delft begraven. En de grijze
+hofprediker Van Koetsveld mocht met recht bij de geopende groeve
+spreken: „Zoo is dan ons Koningshuis uitgestorven, maar Gode zij dank,
+niet geheel! Wat in een hoogeren zin de profeet van Davids huis zeide:
+„Een rijske zal voortkomen uit den afgehouwen tronk en een scheut uit
+zijne wortelen zal vrucht dragen,” is ook op ons vorstenhuis van
+toepassing.
+
+[Illustratie: H. M. KONINGIN EMMA.]
+
+„Ons blijft de jeugdige Koningin, als prinses reeds de oogappel van ons
+volk, dat nu met dubbelen nadruk bidt: „O God, bescherm, bewaar en leid
+haar aan de hand eener vrome en wijze moeder; dat eens de spruit een
+boom worde als vroeger.””
+
+Willem III werd opgevolgd door zijne dochter, Koningin Wilhelmina, onder
+regentschap van hare moeder, Koningin Emma. Het regentschap duurde acht
+jaren en was voor Nederland een tijd van vrede en welvaart. In 1894 was
+echter eene expeditie naar Lombok noodzakelijk, om de Sassaks tegen de
+Baliërs te beschermen. Op dat eiland werden onze troepen door de Baliërs
+verraderlijk overvallen, waarbij Generaal Van Ham en vele anderen
+sneuvelden. Generaal Vetter wist evenwel dit verraad streng te straffen
+en de Baliërs voor goed te onderwerpen.
+
+God bekwaamde de Regentes en sterkte haar voor haar moeilijke taak en
+nam de jeugdige Koningin in Zijn heilige hoede en bescherming. Den 31
+Aug. 1898 werd Wilhelmina 18 jaren en was dus meerderjarig. Den 6
+Sept. daaraanvolgende werd ze in de Nieuwe Kerk te Amsterdam plechtig
+ingehuldigd en nam ze zelf de teugels van 't bewind in handen. Met den
+dichter is het onze bede:
+
+    „In gouden lett'ren zij 't geschreven,
+      Bevestigd door des Heeren hand,
+    Lang, lang moge _Wilhelmina_ leven
+      Tot heil van 't lieve Vaderland.”
+
+[Illustratie: HET KONINKLIJK GEZIN.]
+
+En het lied van Da Costa, eenigszins gewijzigd, herhalen wij:
+
+    „Heer behoud toch Wilhelmina!
+    Schenk haar Uw gerechtigheid!
+    Geef haar koningskracht in zachtheid,
+    Bij oprechtheid wijs beleid!
+    Overstort haar hoofd met zegen,
+    In de vreeze van Uw Naam!
+    Onder haar regeering blijve
+    Tot aan 't uiterste der aard,
+    't Plekje gronds bevoorrecht heeten,
+    Steeds zoo wondervol bewaard;
+    Bloeie wijsheid, kennis, godsvrucht,
+    Die door liefde recht en plicht,
+    De eerplaats heilige der grooten,
+    En der mindren last verlicht.”
+
+Den 7 Febr. 1901 trad Koningin Wilhelmina in het huwelijk met
+Hertog Hendrik Wladimir Albrecht Ernst van Mecklenburg Schwerin. De
+Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der Nederlanden geheeten, werd den
+19 April 1876 geboren en deed met H. M. de Koningin den 5 Maart 1901
+zijn plechtigen intocht in Amsterdam. Het vorstelijk paar werd er met
+geestdrift ontvangen en allerwege toegejuicht.
+
+    Dat God hun huw'lijk krone
+    Met ongestoord geluk:
+    Dat Hij zijn liefde toone
+    Hen hoed' voor leed en druk.
+
+Welnu God kroonde het huwelijk van het vorstelijk paar met overgroot
+geluk, toen het den 30 April 1909 werd verblijd met de geboorte van
+prinses Juliana. Niet slechts in het koninklijk paleis werd hierover
+gejubeld, maar door geheel het land en spontaan gaf het volk zijn
+blijdschap te kennen over de geboorte van het vorstelijk kind.
+
+
+
+
+           =Voor uitdeelingen= hebben wij den prijs van dit
+           werk nog aanmerkelijk verlaagd, n.l. bij 50 ex.
+           à 40 cts., 100 ex. à 35 cts., 250 ex. à 30 cts.,
+           500 ex. à 27½ cts., 1000 ex. à 25 cts.
+
+           [Decoratieve illustratie]
+
+           Aan H.H. Secretarissen van Feestcomité's zenden
+           wij gaarne een exemplaar ter kennismaking.
+
+
+
+
+  +---------------------------------------------------------+
+  |                                                         |
+  |              OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:               |
+  |                                                         |
+  |  De volgende correcties zijn in de tekst aangebracht:   |
+  |                                                         |
+  |  Bron (B:) -- Correctie (C:)                            |
+  |                                                         |
+  |  B: bezoek aan Amsterdam. Hij moet wachten              |
+  |  C: bezoek aan Amsterdam.—Hij moet wachten              |
+  |  B: vuilnisman.—Generaal Krayenhof bij hem              |
+  |  C: vuilnisman.—Generaal Krayenhoff bij hem             |
+  |  B: en Schindler.)—Generaal Chassé                      |
+  |  C: en Schindler.—Generaal Chassé                       |
+  |  B: Oranje.—De zoon van Willem V bij Lutzen.—           |
+  |  C: Oranje.)—De zoon van Willem V bij Lützen.—          |
+  |  B: Limburg Stirum en Van der Duin van                  |
+  |  C: Limburg Styrum en Van der Duyn van                  |
+  |  B: XI Barend Ponstijn en Anton Reinard                 |
+  |  C: XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard               |
+  |  B: te Amsterdam.—Krayenhof, Gouverneur van             |
+  |  C: te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van            |
+  |  B: XIV. Fagel en Perponcher naar Londen.—De            |
+  |  C: XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.—De         |
+  |  B: Den Helder (Verhuell). Deventer,                    |
+  |  C: Den Helder (Verhuell), Deventer,                    |
+  |  B: strijd om Bergcn op Zoom en                         |
+  |  C: strijd om Bergen op Zoom en                         |
+  |  B: Koning Willem III—Onze Koloniën.                    |
+  |  C: Koning Willem III.—Onze Koloniën.                   |
+  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging                       |
+  |  C: naar Lombok.—Troonsbestijging                       |
+  |  B: Generaal Krayenhof, onder Koning                    |
+  |  C: Generaal Krayenhoff, onder Koning                   |
+  |  B: gestaakt, terwijl Krayenhof zijn                    |
+  |  C: gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn                   |
+  |  B: Fansche vertaling. In alle scholen                  |
+  |  C: Fransche vertaling. In alle scholen                 |
+  |  B: Maar de dag des jammers kwam                        |
+  |  C: Maar de dag des jammers kwam.                       |
+  |  B: of Hollands luister raakt.                          |
+  |  C: of Hollands luister raakt.”                         |
+  |  B: van 't voorgeslacht bezingen.                       |
+  |  C: van 't voorgeslacht bezingen.”                      |
+  |  B: den Rijn in zijn boven en middenloop                |
+  |  C: den Rijn in zijn boven- en middenloop               |
+  |  B: „_Bataven_” door „_Grieken_” „_De                   |
+  |  C: „_Bataven_” door „_Grieken_”, „_De                  |
+  |  B: Krayenhof bij hem op audientie.—Hoe                 |
+  |  C: Krayenhoff bij hem op :audiëntie.—Hoe               |
+  |  B: ook generaal Krayenhof den Keizer te                |
+  |  C: ook generaal Krayenhoff den Keizer te               |
+  |  B: Krayenhof had in 1810 Neerlands                     |
+  |  C: Krayenhoff had in 1810 Neerlands                    |
+  |  B: Mijnheer Krayenhof, die Amsterdam hadt              |
+  |  C: Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt             |
+  |  B: verdedigen. Krayenhof ontvouwde nu                  |
+  |  C: verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu                 |
+  |  B: er van moest erkennen, herstelde Krayenhof          |
+  |  C: er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff         |
+  |  B: ik ben te midden mijner kinderen!”                  |
+  |  C: ik ben te midden mijner kinderen!””                 |
+  |  B: nu hij op zijn teruggtocht er wederkwam,            |
+  |  C: nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,             |
+  |  B: ruiters aangevallen Door zich telkens               |
+  |  C: ruiters aangevallen. Door zich telkens              |
+  |  B: nog een enkel peleton over onder bevel              |
+  |  C: nog een enkel peloton over onder bevel              |
+  |  B: rukte Benthein de brug los en een                   |
+  |  C: rukte Benthien de brug los en een                   |
+  |  B: mee, om egen de verbonden mogendheden               |
+  |  C: mee, om tegen de verbonden mogendheden              |
+  |  B: en den 6 Sept. hij Dennewitz verslagen.             |
+  |  C: en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen.             |
+  |  B: van ons land; elfs had hij aan Rutger               |
+  |  C: van ons land; zelfs had hij aan Rutger              |
+  |  B: Maasdam. Leopold, Graaf van Limburg                 |
+  |  C: Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg                 |
+  |  B: J van Oldenbarneveld (Witte                         |
+  |  C: J. van Oldenbarneveld (Witte                        |
+  |  B: L. GRAAF VAN LIMBURG STIRUM.                        |
+  |  C: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.                        |
+  |  B: Burgemeester Slichter, een vurig                    |
+  |  C: Burgemeester Slicher, een vurig                     |
+  |  B: Reunie niet aannemen. Nadat hij zich                |
+  |  C: Reünie niet aannemen. Nadat hij zich                |
+  |  B: achtergebleven Fransche ambtenarenaan, de           |
+  |  C: achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de          |
+  |  B: P. P. Charle, W. Boreel, Mr. C. van der             |
+  |  C: P. P. Charlé, W. Boreel, Mr. C. van der             |
+  |  B: door Van der Duin van Maasdam, Repelaer             |
+  |  C: door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer             |
+  |  B: ambten weder aanvaarden. De Oranjevlag              |
+  |  C: ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag             |
+  |  B: VAN HOGENDORP, VAN DER DUIN VAN                     |
+  |  C: VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN                     |
+  |  B: J. A. CHANQUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STIRUM        |
+  |  C: F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM        |
+  |  B: optreden. Van der Duijn van Maasdam                 |
+  |  C: optreden. Van der Duyn van Maasdam                  |
+  |  B: afdeeling onder Sweerts de Landas te Rotterdam      |
+  |  C: afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam      |
+  |  B: te Amsterdam.—Krayenhof, Gouverneur van             |
+  |  C: te Amsterdam.—Krayenhoff, Gouverneur van            |
+  |  B: Lapupkin om hulp voor de omwenteling                |
+  |  C: Lapupkin, om hulp voor de omwenteling               |
+  |  B: wapperen. Krayenhof, die voor 19 jaar               |
+  |  C: wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar              |
+  |  B: Mogendheden beöogden, zoodat hij                    |
+  |  C: Mogendheden beoogden, zoodat hij                    |
+  |  B: hoofdkwartier der Geällieerden te                   |
+  |  C: hoofdkwartier der Gealliëerden te                   |
+  |  B: de Geällieerden de stad te bestormen                |
+  |  C: de Gealliëerden de stad te bestormen                |
+  |  B: Kapitien der Etrangers, voor de                     |
+  |  C: Kapitein der Etrangers, voor de                     |
+  |  B: Heenemans moest Den Briel verlaten,                 |
+  |  C: Heeneman moest Den Briel verlaten,                  |
+  |  B: van den Pruisischen Generaal Blucher aan            |
+  |  C: van den Pruisischen Generaal Blücher aan            |
+  |  B: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN                       |
+  |  C: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.                      |
+  |  B: wilde reeds den 31 Nov. naar                        |
+  |  C: wilde reeds den 30 Nov. naar                        |
+  |  B: nu de Prins, Lord Chancarty, Von                    |
+  |  C: nu de Prins, Lord Clancarty, Von                    |
+  |  B: doch moest metdezen spoedig ons land                |
+  |  C: doch moest met dezen spoedig ons land               |
+  |  B: te gaan vormde Krayenhof eene afdeeling             |
+  |  C: te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling            |
+  |  B: hun onderhoud ontslagen te zijn,                    |
+  |  C: hun onderhoud ontslagen te zijn.                    |
+  |  B: koel en overschillig, vernam                        |
+  |  C: koel en onverschillig, vernam                       |
+  |  B: en Gorichem aan de Franschen                        |
+  |  C: en Gorinchem aan de Franschen                       |
+  |  B: Vorst opgedragen In plaats der Departementen        |
+  |  C: Vorst opgedragen. In plaats der Departementen       |
+  |  B: Gealliëerden onder Blucher en Schwartzenberg        |
+  |  C: Gealliëerden onder Blücher en Schwartzenberg        |
+  |  B: te komen Daar de belasting minder                   |
+  |  C: te komen. Daar de belasting minder                  |
+  |  B: Bondgenooten over. Napeleons gemalin trok naar      |
+  |  C: Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar      |
+  |  B: Maire van Butlinge werd van                         |
+  |  C: Maire van Buttinge werd van                         |
+  |  B: Tusschen-Bestuur van Wilem I, droeg het             |
+  |  C: Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het            |
+  |  B: den 15 Aug, aan genoemden Vorst                     |
+  |  C: den 15 Aug. aan genoemden Vorst                     |
+  |  B: worden, rukte Blucher met 117.000                   |
+  |  C: worden, rukte Blücher met 117.000                   |
+  |  B: Luik, Hoei, Clarleroi en Dinant.                    |
+  |  C: Luik, Hoei, Charleroi en Dinant.                    |
+  |  B: Gemappe, Enghien en Birche,                         |
+  |  C: Gemappes, Enghien en Birche,                        |
+  |  B: ruiterij. Generaal Collaers, bekend                 |
+  |  C: ruiterij. Generaal Collaert, bekend                 |
+  |  B: einde aldaar Blucher tegen te houden                |
+  |  C: einde aldaar Blücher tegen te houden                |
+  |  B: Blucher, zoodat doordringen daar                    |
+  |  C: Blücher, zoodat doordringen daar                    |
+  |  B: ontmoeting met Blucher had. Beide                   |
+  |  C: ontmoeting met Blücher had. Beide                   |
+  |  B: dat Blucher bij Ligny den Franschen                 |
+  |  C: dat Blücher bij Ligny den Franschen                 |
+  |  B: was—dat Blucher bij                                 |
+  |  C: was—dat Blücher bij                                 |
+  |  B: Wellington bericht, dat Blucher bij                 |
+  |  C: Wellington bericht, dat Blücher bij                 |
+  |  B: Hiervan zond hij Blucher bericht                    |
+  |  C: Hiervan zond hij Blücher bericht                    |
+  |  B: 70-jarige Blucher antwoordde,                       |
+  |  C: 70-jarige Blücher antwoordde,                       |
+  |  B: ontmoedigd, terwijl Blucher ons nu                  |
+  |  C: ontmoedigd, terwijl Blücher ons nu                  |
+  |  B: Smohain, de hoeven Papelate en                      |
+  |  C: Smohain, de hoeven Papelotte en                     |
+  |  B: Batterij van Byleveld, en twee Engelsche            |
+  |  C: Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche           |
+  |  B: Blucher, dien hij verslagen                         |
+  |  C: Blücher, dien hij verslagen                         |
+  |  B: zich op een hoogte achter Le                        |
+  |  C: zich op een hoogte achter La                        |
+  |  B: Bij Hougoumon lag Kapitein Busgen                   |
+  |  C: Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen                  |
+  |  B: beveiligen. Bijland met zijn Brigade                |
+  |  C: beveiligen. Bylandt met zijn Brigade                |
+  |  B: Zuylen, Van Byland en Westenberg                    |
+  |  C: Zuylen, Van Bylandt en Westenberg                   |
+  |  B: vertrouwende, dat Blucher zijn belofte              |
+  |  C: vertrouwende, dat Blücher zijn belofte              |
+  |  B: Ligny was Blucher naar Wavre                        |
+  |  C: Ligny was Blücher naar Wavre                        |
+  |  B: had, viel bovendien Blucher's achterhoede           |
+  |  C: had, viel bovendien Blücher's achterhoede           |
+  |  B: beschermen en een nieuwen aanva                     |
+  |  C: beschermen en een nieuwen aanval                    |
+  |  B: af te wachten. Blucher liet zich echter             |
+  |  C: af te wachten. Blücher liet zich echter             |
+  |  B: reserve van de Oude garde de Jonge                  |
+  |  C: reserve van de Oude Garde de Jonge                  |
+  |  B: maar _Blucher_, die naderde.                        |
+  |  C: maar Blücher_, die naderde.                         |
+  |  B: Blucher, het krijgsgewoel                           |
+  |  C: Blücher, het krijgsgewoel                           |
+  |  B: geweer liet Blucher zonder verwijl                  |
+  |  C: geweer liet Blücher zonder verwijl                  |
+  |  B: GEBHARD LIEBERECHT VON BLUCHER.                     |
+  |  C: GEBHARD LEBERECHT VON BLÜCHER.                      |
+  |  B: den slag Wellington en Blucher                      |
+  |  C: den slag Wellington en Blücher                      |
+  |  B: terug, terwijl Blucher te Gemappes                  |
+  |  C: terug, terwijl Blücher te Gemappes                  |
+  |  B: terwijl Blucher zou trachten die                    |
+  |  C: terwijl Blücher zou trachten die                    |
+  |  B: West-Vlaanderen, 8e Henegouwen, 9e. Holland,        |
+  |  C: West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,       |
+  |  B: Landvoogd Sir Stamford Rafles was niet              |
+  |  C: Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet             |
+  |  B: De Algarijnsche zeeroovers                          |
+  |  C: De Algerijnsche zeeroovers                          |
+  |  B: Algarijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
+  |  C: Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
+  |  B: onder bevel van lord Exmouth, vereenigd met         |
+  |  C: onder bevel van Lord Exmouth, vereenigd met         |
+  |  B: Vice-admiraal Van der Cappelen, wist den            |
+  |  C: Vice-admiraal Van der Capellen, wist den            |
+  |  B: beslag op onze schepen. De                          |
+  |  C: beslag op onze schepen.—De                          |
+  |  B: overen, het genoemde traktaat                       |
+  |  C: overeen, het genoemde traktaat                      |
+  |  B: Hall. Grondwetsherziening.—Thorbecke en             |
+  |  C: Hall.—Grondwetsherziening.—Thorbecke en             |
+  |  B: geest der eeuw, waar Da Casta                       |
+  |  C: geest der eeuw, waar Da Costa                       |
+  |  B: HOOFDSTUK XXVII                                     |
+  |  C: HOOFDSTUK XXVII.                                    |
+  |  B: weigerde aan onzen eisch: het                       |
+  |  C: weigerde aan onzen eisch, het                       |
+  |  B: Amsterdam en Utrecht reizen.                        |
+  |  C: Amsterdam en Utrecht te reizen.                     |
+  |  B: DILICENCE VAN DEN HAAG NAAR                         |
+  |  C: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR                        |
+  |  B: auto's verdongen. En het rijwiel                    |
+  |  C: auto's verdrongen. En het rijwiel                   |
+  |  B: landbouwers en veehouhouders brengen                |
+  |  C: landbouwers en veehouders brengen                   |
+  |  B: Koning Koning Willem III.—Regentschap               |
+  |  C: Koning Willem III.—Regentschap                      |
+  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging en                    |
+  |  C: naar Lombok.—Troonsbestijging en                    |
+  |  B: boom worde als vroeger.”                            |
+  |  C: boom worde als vroeger.””                           |
+  |  B: der mindren last verlicht.                          |
+  |  C: der mindren last verlicht.”                         |
+  |  B: Prins-Generaal, thans Prins Hendrik der             |
+  |  C: Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der               |
+  |  B: 500 ex. 27½ cts., 1000 ex.                          |
+  |  C: 500 ex. à 27½ cts., 1000 ex.                        |
+  |                                                         |
+  +---------------------------------------------------------+
+
+
+
+
+
+End of the Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
+
+*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 45055 ***
diff --git a/45055/45055-h/45055-h.htm b/45055-h/45055-h.htm
index 0a41564..1a2c65c 100644
--- a/45055/45055-h/45055-h.htm
+++ b/45055-h/45055-h.htm
@@ -1,6553 +1,6140 @@
-<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.1//EN"
-    "http://www.w3.org/TR/xhtml11/DTD/xhtml11.dtd">
-
-<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="nl">
-
-<head>
-  <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=iso-8859-1" />
-  <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" />
-
-  <title>
-    God redde Nederland, by Jan Kuiper--A Project Gutenberg eBook.
-  </title>
-  <style type="text/css">
-
-h1           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em;
-              font-size: 120%;}
-h2           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 2em;
-              font-size: 115%; font-weight: normal; line-height: 2em;
-              page-break-before: always;}
-.subh2       {margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; text-align: center; text-indent: 0em;
-              font-weight: bold; font-size: 100%;
-              margin-left: auto; margin-right: auto; width: 36em;}
-
-h2.h2inh     {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: bold; font-size: 115%;}
-h2.h2voor    {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: normal; font-size: 115%;}
-
-p            {text-align: justify; text-indent: 1em;}
-p.tp         {margin-top: 2em; margin-bottom: 1em; text-align: center; text-indent: 0em;}
-p.noi        {text-indent: 0em;}
-p.pvoor      {text-indent: 2em; font-size: 80%;}
-p.pinh       {text-align: justify; margin-left: 4em; text-indent: -4em; font-size: 80%;
-              margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em;}
-p.proclam    {margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em; text-indent: 1em;}
-p.naald      {margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em; text-align: center;
-              text-indent: 0em; line-height: 1.5em;}
-p.pad        {text-indent: 0em;}
-.promotie    {text-decoration: underline; font-size: 175%;
-              float: left; vertical-align: -1em; padding-right: 0.2em;}
-
-div.title    {margin-top: 3em; margin-bottom: 3em; text-align: center;
-              page-break-before: always; page-break-after: always;}
-div.voorrede {margin-top: 3em; margin-bottom: 2em;
-              page-break-before: always; page-break-after: always;}
-div.inhoud   {margin-top: 3em; margin-bottom: 2em;}
-div.ad       {width: 30em; padding: 0.7em; border: 3px solid black;
-              margin-top: 4em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto;
-              page-break-before: always;}
-
-/* TB */
-hr           {width: 14%; clear: both; border: 1px solid black;
-              margin-left: 43%; margin-right: 43%; margin-top: 1em; margin-bottom: 1em;}
-hr.chend     {width: 24%; margin-left: 38%; margin-right: 38%;
-              margin-top: 2em; margin-bottom: 2em;}
-hr.chbegin   {width: 14%; margin-left: 43%; margin-right: 43%;
-              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em;}
-
-.pagenum     {/* uncomment the next line for invisible page numbers */
-              /* visibility: hidden;  */
-              position: absolute; left: 93%; text-indent: 0em; text-align: right;
-              font-size: small; font-weight: normal; font-variant: normal; font-style: normal;
-              letter-spacing: normal; color: #888888;}
-span[title].pagenum:after {content: "[" attr(title) "] ";}
-
-/* TABLES */
-table        {margin-left: auto; margin-right: auto;
-              padding: 0; border: 0; border-collapse: collapse;}
-
-/* ALIGN */
-.right       {text-align: right;}
-.rind2       {padding-right: 2em;}
-.pad8        {padding-left: 8em;}
-.mixcap      {font-variant: small-caps;}
-.ls2         {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em;}
-ins.corr     {border-bottom: 1px dotted orange; text-decoration: none;}
-abbr         {border: 0; text-decoration: none;}
-
-/* IMAGES */
-img          {border: 0;}
-.figcenter   {margin: auto; text-align: center;}
-.figleft     {float: left; clear: left; padding: 0; text-align: center; width: 100%;
-              margin-left: 0; margin-bottom: 1em; margin-top: 1em; margin-right: 1em;}
-.figright    {float: right; clear: right; padding: 0; text-align: center; width: 100%;
-              margin-left: 1em; margin-bottom: 1em; margin-top: 1em; margin-right: 0;}
-.tpdeco      {display: inline; vertical-align: 0.1em;}
-.hand        {float: left; width: auto; padding-top: 0.3em; padding-right: 0.3em;}
-.caption     {text-align: center; font-size: 80%;}
-.captionsc   {text-align: center; font-size: 67%;}
-
-/* POETRY */
-.poem            {margin-left: 10%; margin-right: 10%; text-align: left; font-size: 80%;}
-.poem br         {display: none;}
-.poem .stanza    {margin: 1em 0em 1em 0em;}
-.poem div.i0     {display: block; margin-left: 0em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
-.poem div.i2     {display: block; margin-left: 1em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
-.poem div.i4     {display: block; margin-left: 2em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
-.poem div.i8     {display: block; margin-left: 4em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
-
-.size67      {font-size: 67%;}
-.size80      {font-size: 80%;}
-.size175     {font-size: 175%;}
-.size260     {font-size: 260%;}
-
-/* Transcriber Note */
-.TNbox       {border: 1px solid; padding: 1em; font-family: sans-serif; font-size: 90%;
-              page-break-after: always;}
-.break       {page-break-before: always;}
-.TNbox h2    {font-variant: small-caps; font-size: 130%; letter-spacing: 0;
-              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; line-height: 2em;
-              page-break-before: avoid;}
-.TNbox p     {text-indent: 0em; margin-top: 0.7em; margin-bottom: 0.7em;}
-.TNbox table {width: 100%; font-size: 90%;}
-.TNbox th    {text-align: left;}
-.TNbox td    {text-align: left; vertical-align: top;}
-td.td2       {width: 20%;}
-td.td4       {width: 40%;}
-
-@media screen
-  {
-    body              {margin-left: 8%; margin-right: 8%;}
-    p                 {margin-top: .4em; margin-bottom: .4em;}
-    .TNbox            {margin: 10% 10% 5% 10%; background-color: #dddddd;}
-    ins.corr2         {border-bottom: 1px dotted orange; text-decoration: none;}
-    .tnhide           {display: inline;}
-  }
-
-@media print
-  {
-    p                 {margin: 0;}
-    .pagenum          {display: none;}
-    ins               {border: none;}
-    ins.corr2         {border: none; text-decoration: none;}
-    .tnhide           {display: none;}
-  }
-
-@media handheld
-  {
-    body              {margin-left: 2%; margin-right: 2%;}
-    p                 {margin-top: .2em; margin-bottom: .2em;}
-    .pagenum          {display: none;}
-    .figleft          {float: none; padding: 0; text-align: center; margin-right: 0;}
-    .figright         {float: none; padding: 0; text-align: center; margin-left: 0;}
-    ins               {border: none;}
-    ins.corr2         {border: none; text-decoration: none;}
-    .tnhide           {display: none;}
-  }
-
-  </style>
-</head>
-
-<body>
-
-
-<pre>
-
-The Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-
-Title: God redde Nederland
-       gedenkschrift bij gelegenheid van het honderd-jarig jubileum
-              van Neerlands herkregen onafhankelijk volksbestaan (30
-              Nov. 1813 - 30 Nov. 1913)
-
-Author: Jan Kuiper
-
-Release Date: March 3, 2014 [EBook #45055]
-
-Language: Dutch
-
-Character set encoding: ISO-8859-1
-
-*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-
-
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-
-
-
-
-</pre>
-
-
-<div class="TNbox">
-
-  <h2>Opmerkingen van de bewerker</h2>
-
-  <p>De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, verouderde spelling.
-  Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren.</p>
-
-  <p>Afgebroken woorden aan het einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.</p>
-
-  <p>Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn gecorrigeerd<span class="tnhide">; deze zijn voorzien van een
-  <ins class="corr" title="Bron: dnnne ornaje stipppellijn">dunne oranje stippellijn</ins>,
-  waarbij de Brontekst via een zwevende pop-up beschikbaar is</span>.<br />
-  Variaties in spelling (met/zonder spatie, met/zonder koppelteken, met/zonder hoofdletter) zijn behouden.<br />
-  Een overzicht van de aangebrachte correcties is te vinden aan
-  <a href="#correctie">het eind van dit bestand</a>.</p>
-
-  <p class="tnhide">Van de meeste illustraties is een vergroting beschikbaar door op de betreffende
-  illustratie te klikken.</p>
-
-  <p>Dit Project Gutenberg e-boek bevat externe referenties. Het kan zijn
-  dat deze links voor u niet werken.</p>
-
-</div>
-
-<div class="figcenter" style="width: 450px;">
-  <a href="images/coverl.jpg"><img src="images/cover.jpg" width="450" height="667" alt="voorkant" title="Klik voor vergroting (1043�1546, 529kB)" /></a>
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="i">&nbsp;</span><a id="p_i"></a></p>
-
-<h1>GOD REDDE NEDERLAND</h1>
-
-<p><span class="pagenum" title="ii">&nbsp;</span><a id="p_ii"></a></p>
-
-<p><span class="pagenum" title="iii"><br />&nbsp;</span><a id="p_iii"></a></p>
-
-<div class="title">
-
-  <div class="tp size260">GOD REDDE
-   <img class="tpdeco" src="images/decor.png" width="60" height="18" alt="" /><br />
-   <img class="tpdeco" src="images/decol.png" width="60" height="18" alt="" />
-   NEDERLAND</div>
-
-  <p class="tp size175">GEDENKSCHRIFT</p>
-
-  <p class="tp">BIJ GELEGENHEID VAN HET HONDERD-JARIG<br />
-    JUBILEUM VAN NEDERLAND'S HERKREGEN<br />
-    ONAFHANKELIJK VOLKSBESTAAN<br />
-    (30 NOV. 1813&ndash;30 NOV. 1913)</p>
-
-  <p class="tp">AAN ZIJNE LANDGENOOTEN AANGEBODEN</p>
-
-  <p class="tp size67">DOOR</p>
-
-  <p class="tp"><span class="size175 ls2">J. KUIPER</span><br />
-    <span class="pad8 mixcap">te Leeuwarden.</span></p>
-
-  <p class="tp size80">NIJVERDALSCHE DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ.<br />
-    NIJVERDAL&mdash;1913.</p>
-
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="iv">&nbsp;</span><a id="p_iv"></a></p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 521px;">
-  <a href="images/ill_verso.jpg"><img src="images/ill_versoth.jpg" width="521" height="305" alt="" title="Klik voor vergroting (1087�636px, 189kB)" /></a>
-  <div class="captionsc">GEDENKNAALD EN VUURTOREN TE SCHEVENINGEN.</div>
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="v">&nbsp;</span><a id="p_v"></a></p>
-
-<div class="voorrede">
-
-  <h2 class="h2voor"><a id="VOORBERICHT">VOORBERICHT.</a></h2>
-
-  <p class="pvoor">Op de gedenknaald te Scheveningen lezen wij aan de eene zijde:
-  &bdquo;God redde Nederland!&rdquo; Onze Vaderen schreven dus de bevrijding
-  van ons Vaderland in 1813 niet aan eigen dapperheid en beleid, maar
-  alleen aan <span class="mixcap">God</span> toe, die den dwingeland Napoleon in eigen strikken
-  had doen vallen en aan het verdrukte Nederland onder een Vorst uit
-  het geliefde Stamhuis van Oranje weer een nieuw tijdperk opende
-  van ontwikkeling, vrijheid en voorspoed.</p>
-
-  <p class="pvoor">Den 30 Nov. 1913 zal het 100 jaar geleden zijn, dat de Prins van
-  Oranje te Scheveningen weer aan land stapte. Indien dit historische
-  feit niet had plaats gehad, dan zou Neerland's volk op dit oogenblik
-  niet die eervolle plaats innemen, die het thans onder de nati�n inneemt.
-  Daarom past ons <i>dankbaarheid</i>. Zal echter die dankbaarheid wel gevestigd
-  en gemeend zijn, dan moeten wij ons niet slechts herinneren,
-  hoe groot onze vernedering geweest is, maar moeten wij ook nagaan,
-  wat wij als volk door Gods genade op het oogenblik mogen zijn.
-  Daarom hebben wij gemeend, ons gedenkschrift niet slechts te moeten
-  beginnen bij 30 Nov. 1813, maar bij de inlijving van ons land bij
-  Frankrijk en te moeten doorzetten tot op den tegenwoordigen tijd.</p>
-
-  <p class="pvoor">Joel I: 3 lezen wij: &bdquo;Vertelt uwen kinderen daarvan en laat het
-  uwe kinderen hunnen kinderen vertellen en derzelver kinderen aan een
-  ander geslacht.&rdquo; In gehoorzaamheid aan dit Schriftwoord bied ik dit
-  Geschrift aan mijne landgenooten aan. De Heere gebiede er Zijnen
-  over, opdat het bij klein en groot dankbaarheid jegens God en liefde
-  voor ons land en Vorstenhuis moge wekken.</p>
-
-  <p class="pvoor right rind2">J. KUIPER.</p>
-
-  <p class="pvoor"><span class="mixcap">Leeuwarden</span>, Januari 1913.</p>
-
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="vi">&nbsp;</span><a id="p_vi"></a></p>
-
-<div class="inhoud">
-
-  <h2 class="h2inh"><a id="INHOUD">INHOUD.</a></h2>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_I">HOOFDSTUK I.</a> Nederland achter Napoleons zegekar.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_II">HOOFDSTUK II.</a> In diepten van ellende.&mdash;De terechtstelling van
-  &bdquo;Frans met de Kruk&rdquo;.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_III">HOOFDSTUK III.</a> Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.&mdash;Daendels
-  en Jansens op Java.&mdash;De Engelschen ontnemen ons Java.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_IV">HOOFDSTUK IV.</a> Hendrik Doeff op Decima.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_V">HOOFDSTUK V.</a> Willem Bilderdijk.&mdash;Jan Frederik Helmers.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VI">HOOFDSTUK VI.</a> Napoleon's bezoek aan Amsterdam.<ins class="corr" id="corr1" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Hij moet
-  wachten op een vuilnisman.&mdash;Generaal <ins class="corr" id="corr2" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> bij hem
-  op audi�ntie.&mdash;Hoe Napoleon reisde.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VII">HOOFDSTUK VII.</a> Napoleons tocht naar Rusland.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VIII">HOOFDSTUK VIII.</a> De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.&mdash;Hollandsche
-  pontonniers met hun bevelhebber, Kapitein Benthien.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_IX">HOOFDSTUK IX.</a> Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje (De
-  Kapiteins Everts en Schindler.<ins class="corr2" id="corr3" title="Bron: )"></ins>&mdash;Generaal Chass� en Prins
-  Willem van Oranje.<ins class="corr" id="corr4" title="Niet in Bron.">)</ins>&mdash;De zoon van Willem V bij
-  <ins class="corr" id="corr5" title="Bron: Lutzen" xml:lang="de">L�tzen</ins>.&mdash;Napoleons
-  veldtocht in Duitschland en zijne nederlaag bij
-  Leipzig.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_X">HOOFDSTUK X.</a> De samenzwering van G. K. van Hogendorp, de
-  Graaf van Limburg <ins class="corr" id="corr6" title="Bron: Stirum">Styrum</ins> en
-  Van der <ins class="corr" id="corr7" title="Bron: Duin">Duyn</ins> van Maasdam
-  in den Haag.&mdash;Kozakken en Pruisen in ons land.&mdash;Roelof
-  Schenkel neemt een Fransch schip bij Zoutkamp.&mdash;In den
-  Haag en te Rotterdam.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XI">HOOFDSTUK XI<ins class="corr" id="corr8" title="Niet in Bron.">.</ins></a> Barend Ponstijn en
-  Anton <ins class="corr" id="corr9" title="Bron: Reinard">Reinhard</ins> Falck te Amsterdam.&mdash;Omwenteling
-  aldaar.&mdash;Omwenteling in Den Haag.</p>
-
-  <p class="pinh"><span class="pagenum" title="vii">&nbsp;</span><a id="p_vii"></a><a href="#HOOFDSTUK_XII">HOOFDSTUK XII.</a> Een voorloopig Bestuur over ons land.&mdash;De
-  strijd om Papendrecht en Dordrecht.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIII">HOOFDSTUK XIII.</a> Kozakken te Amsterdam.&mdash;<ins class="corr" id="corr10" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, Gouverneur
-  van Amsterdam.&mdash;Moordtooneelen te Woerden.&mdash;Zutphen
-  in onze macht.&mdash;Doesburg genomen.&mdash;Strijd om
-  Den Briel.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIV">HOOFDSTUK XIV.</a> Fagel en<ins class="corr" id="corr11" title="Niet in Bron.">&nbsp;de</ins> Perponcher naar Londen.&mdash;De prins
-  van Oranje stapt te Scheveningen aan wal.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XV">HOOFDSTUK XV.</a> De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.&mdash;De
-  strijd in Zeeland, om Breda, Den Helder (Verhuell)<ins class="corr" id="corr12" title="Bron: .">,</ins>
-  Deventer, Coevorden en Delfzijl.&mdash;Belgi� aan de Franschen
-  ontrukt.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVI">HOOFDSTUK XVI.</a> De financi�n geregeld.&mdash;Een Landstorm opgericht.&mdash;'s-Hertogenbosch
-  en Gorinchem aan de Franschen
-  ontrukt.&mdash;De nieuwe Grondwet.&mdash;Willem I te Amsterdam
-  als Koning gekroond.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVII">HOOFDSTUK XVII.</a> Napoleon naar Elba verbannen.&mdash;Lodewijk
-  XVIII Koning van Frankrijk.&mdash;De strijd om <ins class="corr" id="corr13" title="Bron: Bergcn">Bergen</ins> op Zoom
-  en Den Helder.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVIII">HOOFDSTUK XVIII.</a> Beleg van Naarden.&mdash;Delfzijl in onze macht.&mdash;Geweldenarijen
-  der Franschen op Walcheren en in Zeeland.&mdash;Nederland,
-  van vijanden gezuiverd, wordt met Belgi� tot ��n Koninkrijk vereenigd.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIX">HOOFDSTUK XIX.</a> Napoleon keert van Elba terug.&mdash;Krijgsbedrijven
-  in Belgi�.&mdash;<span xml:lang="fr">Quatre-Bras</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span>.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XX">HOOFDSTUK XX.</a> De strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre-Bras</span>.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXI">HOOFDSTUK XXI.</a> De slag bij Waterloo.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXII">HOOFDSTUK XXII.</a> Het vereenigd Koninkrijk.&mdash;Wij krijgen
-  onze koloni�n terug.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXIII">HOOFDSTUK XXIII.</a> De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.&mdash;Opstanden
-  op Sumatra en Java.&mdash;Maatregelen van Koning
-  Willem ter bevordering van ontwikkeling en welvaart.&mdash;Ontevredenheid
-  der Belgen.</p>
-
-  <p class="pinh"><span class="pagenum" title="viii">&nbsp;</span><a id="p_viii"></a><a href="#HOOFDSTUK_XXIV">HOOFDSTUK XXIV.</a> De Belgen staan tegen Willem I op.&mdash;Zelfopoffering
-  van J. C. J. van Speyk.&mdash;Tiendaagsche veldtocht.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXV">HOOFDSTUK XXV.</a> Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze
-  schepen.&mdash;De Franschen bombardeeren Antwerpen's Citadel.&mdash;Willem
-  I teekent in 1839 de 34 artikelen.&mdash;Het Reveil.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVI">HOOFDSTUK XXVI.</a> Willem I doet afstand van de regeering.&mdash;Zijn
-  zoon Willem II volgt hem op.&mdash;Vrijwillige geldleening
-  onder Minister van Hall.&mdash;Grondwetsherziening.&mdash;Thorbecke
-  en Groen van Prinsterer.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVII">HOOFDSTUK XXVII.</a> Koning Willem III<ins class="corr" id="corr14" title="Niet in Bron.">.</ins>&mdash;Onze Koloni�n.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVIII">HOOFDSTUK XXVIII.</a> Zeden en toestanden in de 19e eeuw.&mdash;Belangrijke
-  waterwerken.&mdash;De overstrooming van 1861.</p>
-
-  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXIX">HOOFDSTUK XXIX.</a> Dood van Koning Willem III.&mdash;Regentschap
-  van Koningin Emma.&mdash;Expeditie naar Lombok.<ins class="corr" id="corr15" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Troonsbestijging
-  en huwelijk van Koningin Wilhelmina.&mdash;Geboorte
-  van prinses Juliana.</p>
-
-  <hr class="chend" />
-
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="1">&nbsp;</span><a id="p_1"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_I">HOOFDSTUK I.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Nederland achter Napoleons zegekar.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Zoo was dan Nederland bij Frankrijk ingelijfd. Wat
-Lodewijk XIV niet was mogen gelukken, had Napoleon
-nu bereikt. Bij dekreet van 9 Juli 1810 gaf de groote
-Keizer als beweegredenen dier inlijving op:</p>
-
-<p>1�. dat de vereeniging van Belgi� met Frankrijk de
-onafhankelijkheid van Holland voor een groot deel reeds
-had opgeheven;</p>
-
-<p>2�. dat Holland, wel beschouwd, niets meer was dan
-een aanhangsel van Frankrijk, een aanslibbing der groote
-rivieren en dus een Fransche provincie behoorde te
-wezen;</p>
-
-<p>3�. dat Holland, onder vele belastingen en een zware
-schuld zuchtende, de inlijving bij Frankrijk als eene
-verlossing behoorde te beschouwen.</p>
-
-<p>Generaal <ins class="corr" id="corr16" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, onder Koning Lodewijk Napoleon
-minister van Oorlog, wilde op verlangen van zijn vorst,
-Amsterdam nog tegen Keizer Napoleon verdedigen, doch
-toen Koning Lodewijk vrijwillig afstand van den troon
-deed, werden alle verdedigingsplannen gestaakt, terwijl
-<ins class="corr" id="corr17" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> zijn ontslag kreeg.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 338px;">
-  <a href="images/ill_p002.jpg"><img src="images/ill_p002th.jpg" width="338" height="405" alt="" title="Klik voor vergroting (705�844px, 194kB)" /></a>
-  <div class="captionsc">NAPOLEON BONAPARTE IN ZIJN JONGE JAREN.</div>
-</div>
-
-<p>Inderdaad, in zooverre sprak het decreet waarheid:
-met 's lands geldmiddelen was het droevig gesteld. De
-ambtenaren konden niet betaald worden, de renten der
-<span class="pagenum" title="2">&nbsp;</span><a id="p_2"></a>gesloten leeningen konden niet worden uitgekeerd. Door
-de inlijving werd dit alles echter niet verbeterd. Napoleon
-begon met de Staatsschulden slechts voor <i>een derde deel</i>
-te erkennen. Door deze <i>ti�rceering</i> (gelijk men het
-noemde) kregen de bezitters van Staatsschuldbrieven
-slechts een derde deel der hun toekomende rente uitbetaald,
-waardoor vele kleine renteniers met hunne huisgezinnen
-<span class="pagenum" title="3">&nbsp;</span><a id="p_3"></a>tot armoede werden gebracht. De inkomsten
-van Godshuizen en liefdadige instellingen werden besnoeid,
-taal en zeden verguisd, de gezellige bijeenkomsten
-door politiemaatregelen beperkt. Geen uitstapje naar
-een bloedverwant, vriend of handelsmakker kon men
-ondernemen, zonder van een pas voorzien te zijn; geen
-kramer kon een douaan bewegen (zonder hem een belooning
-te geven), om zijne waren na te zien, wanneer
-het kantoor over een half uur of een kwartier gesloten
-zou worden. Duizenden, die het vroeger goed hadden,
-werden nu tot armoede gebracht.</p>
-
-<p>Alleen de sloopers hadden druk werk en verdienden
-goed geld. Van 1810 tot 1813 werden alleen in den Haag
-644 huizen afgebroken, die door geen andere werden
-vervangen. Te Amsterdam ging de bevolking in die
-drie jaren met 27.000 personen achteruit. Ook Delft en
-Haarlem gingen in zielenaantal zeer achteruit. Te Haarlem
-werden meer dan 500 huizen voor afbraak verkocht.
-En zoo ging het ook met tal van buitenverblijven of
-lusthoven aan den kant van de Vecht, van den Amstel
-en van de trekvaart naar Haarlem, of staande onder
-Amstelveen, Sloten of Diemen. Gedurende anderhalve
-eeuw waren ze als zoovele getuigen van de weelde der
-rijke Amsterdamsche kooplieden en fabrikanten geweest,
-die er des zomers het woelige stadsleven ontvloden, om
-er te genieten van de schoone natuur. Tal dezer lusthoven
-gingen in andere handen over, die er weiland of
-tuingrond van maakten. De dijk- en polderwerken, zoowel
-als de geheele waterstaat werden in die mate verwaarloosd,
-dat de veiligheid der lage landen in de waagschaal
-werd gesteld. De kweekschool voor zeevaart te
-Amsterdam moest al hare bezittingen in 's lands kas
-storten.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="4">&nbsp;</span><a id="p_4"></a></p>
-
-<div class="figleft" style="width: 256px;">
-  <a href="images/ill_p004.jpg"><img src="images/ill_p004th.jpg" width="256" height="343" alt="" title="Klik voor vergroting (534�715px, 104kB)" /></a>
-<div class="captionsc"><span xml:lang="fr">LEBRUN</span>, HERTOG VAN <span xml:lang="fr">PLAISANCE</span>.</div>
-</div>
-
-<p>Ten einde de oude namen zooveel mogelijk te doen
-verdwijnen, werd ons land verdeeld in <i>Departementen</i>,
-die de volgende namen ontvingen: 1�. Departement van
-de monden van den IJsel, 2�. van den Rijn, 3�. van
-de Maas, 4�. van den Boven IJsel, 5�. van de Schelde,
-6�. van de Wester-Eems, 7�. van de Zuiderzee, 8�. Friesland,
-welk departement alleen zijn naam behield.</p>
-
-<p>Friesland en Corsica met eenige eilandjes in den
-archipel zijn de eenige landen, die &bdquo;sedert de dagen der
-Romeinen niet van naam zijn veranderd.&rdquo;</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="5">&nbsp;</span><a id="p_5"></a></p>
-
-<p>Volgens Keizerlijk Besluit van 13 Dec. 1811 vormde
-Holland met de Hanze-Steden, Oldenburg en een deel
-van Westfalen 10 Departementen, die twee gerechtshoven
-hadden (een te Hamburg en een in den Haag) en die
-31 afgevaardigden naar het wetgevend lichaam te Parijs
-zonden.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 216px;">
-  <a href="images/ill_p005.jpg"><img src="images/ill_p005th.jpg" width="216" height="265" alt="" title="Klik voor vergroting (451�553px, 77kB)" /></a>
-<div class="captionsc">GRAAF <span xml:lang="fr">DE CELLES</span>.</div>
-</div>
-
-<p>Het Keizerrijk telde nu 130 Departementen met 42
-millioen inwoners. Alle koningen en vorsten op het vasteland
-waren, vrijwillig
-of gedwongen,
-Napoleons bondgenooten
-en allen,
-zijne bloedverwanten
-als de overigen,
-behandelde hij uit
-de hoogte.</p>
-
-<p>Een groot gedeelte
-van het Fransche
-volk was met het
-bestuur van Napoleon
-wel ingenomen.
-De verwarring van
-vroeger, de ellende
-en gruwelen van het
-schrikbewind hadden
-opgehouden en
-voor de stoffelijke
-welvaart der ingezetenen werd veel gedaan. Ongeveer 600
-millioen gulden was sedert Napoleons kroning in de oude
-Departementen aan kanalen, wegen, zeehavens, aan het
-droogmaken van moerassen, aan kerken, armhuizen, nuttige
-inrichtingen en paleizen uitgegeven, terwijl het fabriekswezen,
-voor vele takken althans, in een bloeienden staat
-<span class="pagenum" title="6">&nbsp;</span><a id="p_6"></a>verkeerde. Daarbij verblindde Napoleon door den roem
-en luister, die zijn naam omstraalden, velen der op
-glorie zoo verzotte Franschen. De heerschappij, door
-Napoleon over vreemde volkeren uitgeoefend, streelde
-de nationale ijdelheid, bood gelegenheid tot het aanstellen
-van duizenden ambtenaren en vergrootte de hoop,
-om fortuin te maken. Ontzaglijke winsten werden door
-'s Keizers willekeur verkregen, want Napoleon zorgde,
-dat zijne troepen, die de buitenlandsche Staten bezetten,
-door zijn vrijwillige of gedwongen bondgenooten werden
-<span class="pagenum" title="7">&nbsp;</span><a id="p_7"></a>onderhouden en betaald. Ook eigende hij zich de helft,
-of ten minste een groot deel der domeinen van de wingewesten
-en vasal-staten toe. Alleen uit het Koninkrijk
-Westfalen trok hij op deze wijze jaarlijks 2� millioen
-francs en uit het Groothertogdom Warschau meer dan
-het dubbele. De Parijzenaars zagen hunne stad versieren
-niet alleen met keizerlijke instellingen, maar daarnevens
-met de bijeengebrachte kunstschatten en zeldzaamheden
-uit Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Amsterdam, den
-Haag, het Loo, Rome, Veneti�, Berlijn, Keulen en tal
-van andere steden. Zij zagen, hoe de gekroonde Hoofden,
-niettegenstaande dien roof, hun Keizer als hun
-opperhoofd huldigden.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 266px;">
-  <a href="images/ill_p006.jpg"><img src="images/ill_p006th.jpg" width="266" height="339" alt="" title="Klik voor vergroting (555�706px, 113kB)" /></a>
-<div class="captionsc">BARON <span xml:lang="fr">DE STASSART</span>.</div>
-</div>
-
-<p><span xml:lang="fr">Lebrun</span>, prins van het Fransche rijk, hertog van
-<span xml:lang="fr">Plaisance</span>, werd door Napoleon tot Gouveneur-generaal
-over ons land aangesteld. In weerwil van zijn weidschen
-titel bezat hij toch slechts een schaduw van gezag. Hij
-was een grijsaard, die ons juk niet verzwaarde en hier
-gaarne veel goeds wilde verrichten.</p>
-
-<p>Over ieder Departement werd een prefect aangesteld;
-deze prefecten bezaten in het land de eigenlijke macht.
-<span xml:lang="fr">De Celles</span> was prefect te Amsterdam. Hij handelde gestreng,
-zonder verschooning of verzachting, zonder sporen
-van menschelijkheid of zedelijkheid. De prefect in
-den Haag, <span xml:lang="fr">De Stassart</span>, was een bekwaam man, die
-echter een ijverig en trouw dienaar was van den geweldenaar,
-op harde wijze diens bevelen uitvoerde en
-daarom bij het volk zeer gehaat was. <span xml:lang="fr">De Celles</span> en <span xml:lang="fr">De
-Stassart</span> waren beiden Belgen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="8">&nbsp;</span><a id="p_8"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_II">HOOFDSTUK II.</a></h2>
-
-<p class="subh2">In diepten van ellende.&mdash;De terechtstelling van
-&bdquo;Frans met de kruk&rdquo;.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Bij Keizerlijk Besluit van 18 Oct. 1810 werd hier de
-Conscriptie, of gedwongen opschrijving voor den krijgsdienst
-(zoowel voor de zee- als voor de landmacht), ingevoerd.
-Dit Decreet was vooral zoo hatelijk in het oog
-van �ns volk, dat steeds met minachting op den krijgsdienst
-had ter neder gezien en het krijgvoeren gaarne aan
-huurlegers overliet. En nu werden onze jongelingen verplicht,
-om de wapenen te hanteeren, niet in dienst van eigen land
-en volk, maar in dienst van een uitheemschen dwingeland,
-wiens heerschzucht jaarlijks duizenden slachtoffers vorderde.</p>
-
-<p>Bij hetzelfde Decreet van 1810 werd een &bdquo;<i>Ridderorde
-der Re�nie</i>&rdquo; (of Vereeniging) ingesteld, ter vervanging
-van de Orde der Unie. Bovendien werden hier Fransche
-wetten en Decreten (700 � 800 in getal) ingevoerd, die
-waren afgeschaft of gewijzigd, terwijl ook het Fransche
-wetboek (<i xml:lang="fr">Code Napoleon</i>) en de Fransche wetpleging voor
-Nederland geldig werden verklaard. De lichtzijde hiervan
-was, dat hier een algemeene rechtsbedeeling gevestigd
-werd, doch voor die lichtzijde had men toen geen oog.</p>
-
-<p>Doordat wij onze meeste koloni�n misten en geen handel
-met Engeland mochten drijven, waren de koloniale waren
-ontzettend duur, zoodat velen inplaats van koffie met suiker,
-cichorei met stroop dronken. Ook begon men in dezen tijd
-<span class="pagenum" title="9">&nbsp;</span><a id="p_9"></a>suiker uit beetwortels te vervaardigen. Particulieren mochten
-geen handel meer in tabak drijven. De tabakshandel was
-een monopolie van den Staat geworden. De tabak, die men
-bij de zoogenaamde Regie verkreeg, was duur en slecht.</p>
-
-<p>Fransche Spionnen waarden in allerlei gedaante rond,
-teneinde gemeenzame gesprekken af te luisteren. Elk
-dubbelzinnig woord werd ten kwade uitgelegd, als bedoelde
-men het Fransche bestuur. Van Overheidswege werd
-hier een &bdquo;<i xml:lang="fr">Statistique personelle</i>&rdquo; op na gehouden, dat wil
-zeggen een opgave aangaande notabele personen in betrekking
-tot hun vermogen, denkwijze, relatie's enz. Geen
-boek of geschrift mocht hier worden uitgegeven, of het
-moest eerst naar Parijs worden gezonden, waar het door
-de Censuur moest worden onderzocht. Elk woord, elke
-uitdrukking, die den Franschen niet aangenaam was, werd
-steeds geschrapt. Boven elke Courant prijkte de Adelaar, het
-Keizerlijke wapen. Naast de Hollandsche tekst moest steeds
-een Fransche vertaling er van worden opgenomen. Ook de
-openbare acten en andere stukken werden niet uitgegeven,
-dan met <ins class="corr" id="corr18" title="Bron: Fansche">Fransche</ins> vertaling. In alle scholen moest de Fransche
-taal onderwezen worden en de schoolboeken moesten
-tevens een Fransche vertaling der Hollandsche lesjes bevatten.
-De Hoogescholen te Harderwijk, Franeker en Utrecht
-werden opgeheven en de inkomsten der andere, alsmede die
-der Latijnsche scholen verminderd. Aan het gunstig verslag,
-dat de Fransche geleerden <span xml:lang="fr">Cuvier</span> en <span xml:lang="fr">No�l</span> over het Lager
-Onderwijs in ons land uitbrachten, hadden wij het te
-danken, dat dat Onderwijs gehandhaafd bleef.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 375px;">
-  <a href="images/ill_p010.jpg"><img src="images/ill_p010th.jpg" width="375" height="480" alt="" title="Klik voor vergroting (783�1000px, 235kB)" /></a>
-<div class="captionsc">NAPOLEON I.</div>
-</div>
-
-<p>Natuurlijk moest dit alles ontevredenheid en wrevel
-wekken. Reeds twee en een halve maand na de inlijving
-van Holland bij Frankrijk, den 20 Sept. 1810, openbaarde
-zich die geest in Amsterdam in een verzet bij het
-opsporen van geheime bewaarplaatsen van koloniale waren.
-<span class="pagenum" title="10">&nbsp;</span><a id="p_10"></a>Het gold toen slechts het verzet van enkelen, maar luider
-deed dit verzet zich hooren, toen in April 1811 de eerste
-Hollandsche lotelingen aan de armen hunner ouders en
-<span class="pagenum" title="11">&nbsp;</span><a id="p_11"></a>verdere betrekkingen werden ontrukt. Doch wat vermocht
-een betrekkelijk geringe volksmenigte tegen Napoleons
-talrijke legerscharen? Een enkel woord reeds kon
-het leven kosten. De onvoorzichtige uitdrukking van een
-schamel en gebrekkig koopman, Frans Stargard (bijgenaamd
-&bdquo;Frans met de kruk&rdquo;), die een visch kerfde, tot
-de omstanders: &bdquo;Ik wou, dat ik Napje zoo onder handen
-had&rdquo;, kostte den ongelukkige het leven. &bdquo;Frans met de
-Kruk&rdquo; werd met twee lotgenooten op het Funen te Amsterdam
-doodgeschoten. Niettemin hoorde men in Februari
-1813 Hollandsche militairen te Utrecht &bdquo;<i>Oranje boven</i>&rdquo;
-roepen en op de trom het &bdquo;<i>Wilhelmus</i>&rdquo; slaan en in April
-vonden onstuimige tooneelen van verzet plaats in den
-Hoekschen waard, in Rijnland (waar Leiden een tijd
-lang in hevige beroering was), te 's-Gravenhage, in
-de Zaanstreek, te Maassluis en elders, uitingen van
-vrijheidszucht, die met bloedige vonnissen eindigden.
-Hoe meer Napoleon onze nationaliteit trachtte uit te
-roeien, hoe dieper ze wortelen schoot. Hoewel wij den
-volksnaam verloren hadden, ontwaakte het volkskarakter,
-wat zelfs op het gebied der letterkunde te bespeuren
-was. Zoo bezong Helmers in zijn: &bdquo;<i>Hollandsche Natie</i>&rdquo;
-den roem van ons land tijdens het bloeitijdperk; zoo
-zinspeelde Wiselius in het treurspel Polydorus op de
-tyrannie van Napoleon: zoo voorspelde Bilderdijk in
-schoone verzen de herstelling van Neerlands onafhankelijkheid.
-De gedichten van Tollens, Kinker, Spandaw, Staring,
-Van Walr�, Klijn en anderen werden gretig gekocht, wel
-een bewijs, dat niet alleen de Nederlandsche taal, maar
-ook de Nederlandsche po�zie gewaardeerd werden. Als
-prozaschrijver was Van der Palm zeer gezocht.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="12">&nbsp;</span><a id="p_12"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_III">HOOFDSTUK III.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.&mdash;Daendels
-en Jansens op Java.&mdash;De Engelschen
-ontnemen ons Java.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>E�n geluk ontbrak aan Napoleons grootheid; zijn
-huwelijk met <span xml:lang="fr">Josephine de Beauharnais</span> bleef kinderloos.
-Daarom liet hij zich den 16
-Dec. 1809 van deze vrouw
-scheiden en huwde hij den
-11 April 1810 met de dochter
-van Keizer Frans van Oostenrijk,
-de Aartshertogin <span xml:lang="fr">Maria
-Louise</span>, die hem den 20
-Maart 1811 een zoon schonk,
-wien men den titel van &bdquo;Koning
-van Rome&rdquo; gaf.</p>
-
-<div class="figleft" style="width: 161px;">
-  <a href="images/ill_p012.jpg"><img src="images/ill_p012th.jpg" width="161" height="260" alt="" title="Klik voor vergroting (336�543px, 66kB)" /></a>
-<div class="captionsc">KEIZERIN <span xml:lang="fr">MARIA LOUISE</span>.</div>
-</div>
-
-<p>Ofschoon <span xml:lang="fr">Josephine</span> in
-vroegere tijden, toen zij Napoleon,
-den krijgsman zonder
-vermogen en vooruitzichten,
-huwde, de voornaamste
-aanleiding gegeven had tot
-de rol, die hij later speelde,
-en ofschoon hij waarlijk van
-haar hield,&mdash;liefde en dankbaarheid zwegen beide in de
-ziel van den dwingeland, voor heerschzucht, voor Staatsbelang
-<span class="pagenum" title="13">&nbsp;</span><a id="p_13"></a>en voor wat hij zijn plicht jegens Frankrijk
-noemde&mdash;hij dreef de scheiding van <span xml:lang="fr">Josephine</span> in
-weerwil van alles door.</p>
-
-<p>Brittanni� bleef den Corsicaan nog tarten. Het vernielde
-Napoleons scheepsmacht, ondersteunde de Portugeezen
-en Spanjaarden in hun strijd voor de onafhankelijkheid,
-vernielde de Fransche zeemacht en maakte
-zich meester van alle Fransche en Hollandsche Koloni�n
-in Oost en West.</p>
-
-<p>Ook Paus Pius VII nam een kloeke houding tegen
-den geweldenaar aan. Hij deed Napoleon in den ban
-op grond, dat deze tegen hem en de R. Kath. Kerk vele
-gewelddadigheden had gedaan. Napoleon dreef hier schijnbaar
-den spot mee, maar hij begreep toch, dat vele harten
-daardoor van hem vervreemd werden. Daarom
-meende hij, ter bevestiging zijner heerschappij, steeds
-oorlog noodig te hebben, om daardoor de onderworpen
-volkeren ontzag in te boezemen en om de Franschen
-door zijn roem te verblinden. En daaruit is ook het
-Decreet te verklaren, waarbij hij in Frankrijk bevoegd
-verklaard werd, verdachte personen, zonder vorm van
-proces, in de gevangenis te werpen; en vandaar ook in
-1811 het Lijfstraffelijk Wetboek, waarvan bijna de helft
-betrekking had op misdrijven tegen den Staat en het
-openbaar gezag.</p>
-
-<p>Bij de vele rampen, die ons troffen, kwam nog, dat
-onze laatste volksplantingen verloren gingen. Nadat de
-Engelschen den 17 Febr. 1811 Amboina veroverd hadden,
-richtten zij zich tegen Java. Op Java was Daendels
-Gouverneur-generaal geweest en hij, de groote vrijheidskraaier,
-had er, als een Napoleon in miniatuur, met de
-grootste willekeur geheerscht. Zoo vernietigde hij op Java
-met ��n pennestreek alle bijzondere voorrechten. Hij
-<span class="pagenum" title="14">&nbsp;</span><a id="p_14"></a><span class="pagenum" title="15"><br />&nbsp;</span><a id="p_15"></a>dwong de arme inboorlingen hem behulpzaam te zijn
-in het aanleggen van wegen, honderden uren lang, het
-stichten van forten midden in zee, het aanleggen van
-havens in de ongezondste streken. Hadden wij steeds
-de Inlandsche Vorsten, als leenmannen, met ontzag en
-eerbied behandeld, Daendels bejegende hen echter met
-willekeur. Zoo nam hij gewelddadig van Bantam bezit
-en liet hij den sultan van dat rijk verbannen. De Sultan
-van Djokjakarta zette hij onder gezochte voorwendsels
-af en plunderde hij uit. Zonder vorm van proces velde
-hij doodvonnissen: hij vernietigde de uitspraken van het
-Hof van Indi� en toen de leden van dat Hof daartegen
-protesteerden, zette hij ze eenvoudig af en verving ze
-door anderen. Was de O.-Indische Compagnie steeds
-met inschikkelijkheid opgetreden, Daendels meende een
-hoogmoedige, oorlogszuchtige staatkunde te moeten voeren.
-Hij stoorde zich niet aan gesloten overeenkomsten; goede
-trouw was bij hem niet te vinden. Het politiewezen
-wilde hij in zijn persoon vertegenwoordigd hebben en
-onder een ophef van groote woorden voerde hij een
-waar schrikbewind, dat enkel ellende verspreidde en
-schatten verslond. Gelukkig werd Daendels in 1810 door
-Napoleon teruggeroepen en vervangen door Jansens, die
-de Kaapkolonie zoo dapper verdedigd had. In den korten
-tijd, dat hij Gouverneur-Generaal was, kon hij echter
-niet herstellen, wat zijn voorganger in de war had gestuurd.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 572px;">
-  <a href="images/ill_p014.jpg"><img src="images/ill_p014th.jpg" width="572" height="355" alt="" title="Klik voor vergroting (1193�740px, 297kB)" /></a>
-<div class="caption">Inzegening van het huwelijk van Napoleon met aartshertogin <span xml:lang="fr">Maria Louise</span>, 2 April 1810.</div>
-</div>
-
-<p>Toen <span xml:lang="en">Lord Minto</span>, Gouverneur-Generaal van Engelsch
-Indi�, vernomen had, dat de Franschen eenige schepen
-hadden uitgerust, om bezit van Java te nemen, zond
-ook hij, om dit te voorkomen, zijne zeemacht naar
-Batavia. Den 4 Aug. 1811 landden de Engelschen ten
-Westen van Batavia, veroverden die stad, alsmede onze
-<span class="pagenum" title="16">&nbsp;</span><a id="p_16"></a>verschansingen te Weltevreden en onzen post te Meester
-Cornelis, in weerwil dat deze post door Daendels met
-groote kosten zeer versterkt was. Jansens moest nu naar
-Oost-Java zich terugtrekken, waar hij door de Engelschen
-bij Samarang verslagen werd. De Inlandsche vorsten,
-nog vertoornd over de wijze, waarop zij door Daendels
-behandeld waren geworden, kozen nu de zijde der
-Engelschen, zoodat Jansens genoodzaakt was, zich en
-zijn troepen bij verdrag aan de Engelschen over te
-geven.</p>
-
-<p>De Engelschen, in het bezit van Java zijnde, eigenden
-zich nu ook de koloniale waren toe, die in de magazijnen
-opgestapeld lagen, waardoor zij aan vele Nederlanders
-groot verlies toebrachten en ook onzen Staat
-gevoelig troffen.</p>
-
-<p>Alleen Hendrik Doeff wist Decima voor ons te behouden.
-Dat kleine eiland was daardoor het eenige plekje
-op den aardbodem, waar in dien tijd de Nederlandsche
-vlag nog wapperde. Hoe dat toeging, zullen wij in een
-volgend Hoofdstuk zien.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="17">&nbsp;</span><a id="p_17"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_IV">HOOFDSTUK IV.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Hendrik Doeff op Decima.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Hendrik Doeff was in 1799 naar Japan vertrokken,
-waar hij in 1803 door onze regeering als opvolger van
-Willem Wardenaar tot Gouverneur van het eiland Decima
-werd aangesteld, en wel, zooals gewoonlijk, voor den tijd
-van vijf jaren. In 1808, toen zijn tijd om was, verwachtte
-hij een Hollandsch schip uit Batavia, om hem af te lossen.
-Inplaats daarvan verscheen echter een Engelsch
-schip onder Hollandsche vlag. Doeff zond een paar zijner
-ambtenaren er heen om te informeeren, wat het zenden
-van dit schip beteekende, doch de bevelhebber liet de
-twee ambtenaren gevangen nemen. Door tusschenkomst
-van den gouverneur van Nangazaki werden deze ambtenaren
-later weer in vrijheid gesteld.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 224px;">
-  <a href="images/ill_p018.jpg"><img src="images/ill_p018th.jpg" width="224" height="323" alt="" title="Klik voor vergroting (467�673px, 88kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HENDRIK DOEFF.</div>
-</div>
-
-<p>In 1809 kreeg Doeff wel eenig bericht van Java, doch
-van zijn post werd hij niet afgelost. Het eiland Decima
-is 600 voet lang en 220 voet breed en Doeff had er
-slechts zes of zeven Hollanders bij zich, zoodat het
-leven voor hem er zeer eentonig was. In Aug. 1813 verschenen
-er weer twee schepen voor Decima. In zijn verwachting,
-dat het Hollandsche vaartuigen zouden zijn,
-werd Doeff echter wreed teleurgesteld. Het waren Engelsche
-vaartuigen, door <span xml:lang="en">Raffles</span> afgezonden. Aan boord er
-van bevond zich de Oud-Gouverneur van Decima, Wardenaar,
-die aan Doeff liet weten, dat de Nederlanders
-<span class="pagenum" title="18">&nbsp;</span><a id="p_18"></a>Decima aan Engeland hadden afgestaan, waarom hij,
-Wardenaar, eischte, dat Doeff zich aan hem, als Commissaris
-der Engelsche regeering, zou onderwerpen. Doeff
-liet zich echter niet met leugenachtige verhalen om den
-tuin leiden en weigerde
-de overgave
-van het eiland.
-Men beloofde hem
-nu belooning en bevordering,
-doch hij
-wilde van geen
-onderwerping aan
-Engeland weten.
-Deze standvastigheid
-en trouw moet
-vooral hierom in
-Doeff gewaardeerd
-worden, omdat hij
-op Decima als in
-ballingschap leefde,
-en er van alle geriefelijkheden
-en
-gezelligheid der
-maatschappij was
-verstoken, terwijl,
-als hij op de aanbiedingen
-der Engelschen
-ingegaan was, hij een leven van weelde en gemak
-had kunnen krijgen.</p>
-
-<p>Het onderhandelen eindelijk moede, dreigde Doeff,
-het Japansche Bestuur in de zaak te mengen, als Wardenaar
-niet spoedig aftrok. Zelfs wist hij dezen en den
-met hem gekomen Engelschen Commissaris z�� beangst
-<span class="pagenum" title="19">&nbsp;</span><a id="p_19"></a>te maken, &bdquo;dat zij de afdoening bewerkten eener schuld
-van over de f 100.000, die het kantoor ten gevolge van
-het stilstaan des handels, op zich geladen had.&rdquo;</p>
-
-<p>In 1814 beproefde <span xml:lang="en">Raffles</span> nog eenmaal, Decima voor
-Engeland te winnen, doch Doeff, die intusschen van de
-bevrijding van Nederland en den val van Napoleon gehoord
-had, was nu nog minder bereid, zich aan Engeland
-te onderwerpen, dan ooit te voren.</p>
-
-<p>Eerst den 6 Dec. 1816 kwamen Hollandsche schepen
-te Decima, die Doeff van zijn post verlosten. Doeff heeft
-toen nog twee jaar op Batavia doorgebracht, waarna hij
-met den Commissaris-Generaal Elout naar het vaderland
-terugkeerde.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="20">&nbsp;</span><a id="p_20"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_V">HOOFDSTUK V.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Willem Bilderdijk en Jan Frederik Helmers.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Een vurige Oranjeklant was Willem Bilderdijk. Deze
-merkwaardige man werd in 1756 te Amsterdam geboren.</p>
-
-<div class="figleft" style="width: 380px;">
-  <a href="images/ill_p021.jpg"><img src="images/ill_p021th.jpg" width="380" height="465" alt="" title="Klik voor vergroting (793�970px, 246kB)" /></a>
-  <div class="captionsc">WILLEM BILDERDIJK.</div>
-</div>
-
-<p>Zijn vader, een geneesheer, onderwees hem in 't lezen,
-schrijven, rekenen, het Italiaansch boekhouden en in de
-verschillende talen, zoo oude als nieuwe. In uren van
-uitspanning hanteerde hij bij afwisseling de dichtlier, de
-teekenpen en de etsnaald. Een ongelukkig letsel, zijn
-voet toegebracht, toen hij nauwelijks zes jaren oud was,
-noodzaakte hem meestal, zijne kamer te houden. Dit
-legde waarschijnlijk den grond tot die somberheid, welke
-ook later bij hem uitkwam, maar ook tot die veelvuldige
-kennis en rijke wetenschap, die wij bewonderen. In 1780
-begaf hij zich naar Leiden ter beoefening der rechtsgeleerde
-en andere wetenschappen en werd twee jaar
-later tot doctor in de rechten bevorderd. Hij vestigde
-zich te 's-Gravenhage en verkreeg een uitgebreide practijk.
-Een Rotterdamsche vischvrouw, Kaatje Mossel genaamd,
-die zeer Oranjegezind was en van beleediging der overheid
-was beschuldigd, werd door hem vrijgepleit. Evenals
-zijn vader betoonde hij in die dagen van verdeeldheid
-een innige liefde voor het huis van Oranje en trad
-meer dan eens op als moedige verdediger der Prinsgezinden.
-In 1784 huwde hij met de schoone jonkvrouwe
-Rebekka Catharina Woesthoven. In 1795 moest
-<span class="pagenum" title="21">&nbsp;</span><a id="p_21"></a>hij een eed van trouw aan het nieuwe revolutionaire bewind
-afleggen. Hij weigerde dit. Hierom werd hij in 1795 als
-een &bdquo;gemeen sujet&rdquo; niet slechts uit den Haag, maar zelfs
-uit de geheele Bataafsche Republiek gebannen. Hij begaf
-<span class="pagenum" title="22">&nbsp;</span><a id="p_22"></a>zich toen eerst naar Engeland, en later naar Brunswijk,
-waar hij tien kommervolle jaren sleet. Te Londen leerde
-hij de 20-jarige <span xml:lang="de">Katharina Wilhelmina Schweickhardt</span> kennen,
-die hij Italiaansche les moest geven. Daar zijne
-vrouw hem niet in den vreemde wilde volgen, liet hij zich
-in 1802 van haar scheiden en huwde later met <span xml:lang="en">Katharina
-Wilhelmina</span>, die hem 30 jaar trouw ter zijde stond.</p>
-
-<p>In Londen kon Bilderdijk niet zijn brood verdienen,
-waarom hij naar Brunswijk trok. De Hertog kende hem
-hier een vast inkomen toe. Doch ook in dit gastvrije
-oord gevoelde hij zich ontevreden en van de &bdquo;domme
-Duitschers&rdquo; gevoelde hij afkeer. Hij vergat hierbij echter,
-dat zijn tweede vrouw ook van Duitsche afkomst was.
-Acht jaren van zorg en kommer bracht hij in Brunswijk
-door, daar hij van zijne inkomsten en 't geen hij met
-onderwijzen en schrijven er bij verdiende, niet leven kon.</p>
-
-<p>&bdquo;Twee jaren achtereen&rdquo; schrijft hij, &bdquo;leefde ik van
-droog brood en water (zelfs geen bier) en zonder vuur.
-In het strengst van den winter geen hout in huis hebbend,
-ging ik uit, wanneer ik het niet langer uithouden kon;
-liep de stad twee of drie malen rond, kwam warm weer
-thuis en ging mijn college's weer opstellen.&rdquo;</p>
-
-<p>Bilderdijk verloor te Brunswijk drie kinderen. Zijne
-vrouw en hij waren vaak ziek. Hij moest vaak opium
-gebruiken en liet soms in drie weken tijds zich zeven
-aderlatingen doen. Alles bezag de dichter van den sombersten
-kant en het aanzienlijke jaargeld, dat hij in
-Brunswijk genoot, evenmin als de vele vrienden, die hij
-er vond, waardeerde hij er naar behooren.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 218px;">
-  <a href="images/ill_p023.jpg"><img src="images/ill_p023th.jpg" width="218" height="214" alt="" title="Klik voor vergroting (455�446px, 65kB)" /></a>
-<div class="captionsc">JAN FREDERIK HELMERS.</div>
-</div>
-
-<p>In 1806 naar 't Vaderland teruggekeerd, werd hij door
-zijne vrienden, waartoe ook de raadpensionaris R. J.
-Schimmelpenninck behoorde, met open armen ontvangen.
-Later zorgde de kunstlievende Koning Lodewijk, die
-<span class="pagenum" title="23">&nbsp;</span><a id="p_23"></a>van hem het Nederlandsch leerde, mildelijk voor zijn
-onderhoud. Hij vestigde zijn verblijf te Leiden, doch
-de ramp, welke de stad in 1807 trof, deed hem eerst
-naar 's Hage, toen naar Katwijk en eindelijk naar Amsterdam
-verhuizen, waar hij lid werd van 't Kon. Nederl.
-Instituut. Ten voordeele van de slachtoffers van de ramp
-te Leiden gaf hij zijn &bdquo;<i>Ziekte der geleerden</i>&rdquo; uit. De zuivere
-winst bedroeg 1400 gld. In den Haag onderwees
-hij Koning Lodewijk in de Hollandsche taal. In weerwil
-van het aanzienlijke jaargeld, dat Koning Lodewijk hem
-toekende, werd te
-Amsterdam door de
-schuldeischers op
-zijn boedel beslag
-gelegd en deze ten
-verkoop opgeschreven.
-Van de inlijving
-van ons Vaderland
-in het Fransche
-rijk moest vooral
-Bilderdijk het noodlottige
-gevoelen.
-Zijn pensioen werd
-ingetrokken en alleen
-de edelmoedige
-en kiesche bijstand
-van trouwe vrienden lenigde zijn moeilijke omstandigheden.
-Onze verlossing van het Fransche juk schonk
-hem in 1813 ook verademing. Hij werd benoemd tot
-auditeur-militair te Amsterdam, doch werd weldra door
-den Koning eervol ontslagen en met een jaarwedde begiftigd.
-Voor de derde maal verkoos hij Leiden tot zijne
-woonplaats, waar hij aan eenige jongelieden zijne uitvoerige
-<span class="pagenum" title="24">&nbsp;</span><a id="p_24"></a>aanteekingen op de Vaderlandsche geschiedenis meedeelde.
-Onaangename omstandigheden drongen hem in 1827
-zijn geliefd Leiden te verlaten en Haarlem tot zijne
-woonplaats te kiezen, waar hij in 1831 overleed.</p>
-
-<p>Toen Nederland bij Frankrijk ingelijfd was, zong Bilderdijk
-in profetische verrukking:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Ach de dagen<br /></div>
-    <div class="i8">Onzer plagen,<br /></div>
-    <div class="i0">Lieve broeders, gaan voorbij.<br /></div>
-    <div class="i8">Uit dit duister<br /></div>
-    <div class="i8">Rijst de luister<br /></div>
-    <div class="i0">Van een nieuwe heerschappij.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">'k Zie de kimmen<br /></div>
-    <div class="i8">Reeds ontglimmen<br /></div>
-    <div class="i0">Van een nieuw, een Godlijk licht!<br /></div>
-    <div class="i8">Op de randen<br /></div>
-    <div class="i8">Dezer stranden<br /></div>
-    <div class="i0">Straalt zijn glans mij in 't gezicht.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">'k Heb het vallen<br /></div>
-    <div class="i8">Van Uw wallen,<br /></div>
-    <div class="i0">Hollands Illium, voorspeld:<br /></div>
-    <div class="i8">'k Zag het blaken<br /></div>
-    <div class="i8">Van Uw daken,<br /></div>
-    <div class="i0">En Uw Hectors neergeveld.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">De ingewanden<br /></div>
-    <div class="i8">Voelde ik branden,<br /></div>
-    <div class="i0">En verteren in de vlam;<br /></div>
-    <div class="i8">'k Riep, ik weende,<br /></div>
-    <div class="i8">Ja, 'k versteende,<br /></div>
-    <div class="i0">Maar de dag des jammers kwam<ins class="corr" id="corr19" title="Niet in Bron.">.</ins><br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Wat verschijne<br /></div>
-    <div class="i8">Wat verdwijne,<br /></div>
-    <div class="i0">'t Hangt niet aan een los geval.<br /></div>
-    <div class="i8"><span class="pagenum" title="25">&nbsp;</span><a id="p_25"></a>In 't voorleden.<br /></div>
-    <div class="i8">Ligt het <i>heden</i>,<br /></div>
-    <div class="i0">In het <i>nu</i>, wat worden zal.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Opgaan, blinken<br /></div>
-    <div class="i8">En verzinken<br /></div>
-    <div class="i0">Is het lot van iedren dag:<br /></div>
-    <div class="i8">En wij allen<br /></div>
-    <div class="i8">Moeten vallen:<br /></div>
-    <div class="i0">Wie zijn licht beschijnen mag.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Of de kronen<br /></div>
-    <div class="i8">Luister toonen,<br /></div>
-    <div class="i0">Volken, Staten bloeiend staan,<br /></div>
-    <div class="i8">Langer stonde<br /></div>
-    <div class="i8">Duurt hun ronde,<br /></div>
-    <div class="i0">Maar hun avond spoedt toch aan.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Doch de dampen<br /></div>
-    <div class="i8">Dezer rampen,<br /></div>
-    <div class="i0">Doch de nevels dezer nacht<br /></div>
-    <div class="i8">Zullen breken<br /></div>
-    <div class="i8">Bij 't ontsteken<br /></div>
-    <div class="i0">Van den dag, waarop zij wacht.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Mocht mijn lippen<br /></div>
-    <div class="i8">Dat ontglippen,<br /></div>
-    <div class="i0">Wat mijn brekend oog hier ziet.<br /></div>
-    <div class="i8">Mocht ik 't zingen,<br /></div>
-    <div class="i8">En mij dringen,<br /></div>
-    <div class="i0">Door dit wemelend verschiet!<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Ja, zij zullen<br /></div>
-    <div class="i8">Zich vervullen,<br /></div>
-    <div class="i0">Deze tijden van geluk!<br /></div>
-    <div class="i8">Deez' ellenden<br /></div>
-    <div class="i8">Gaan volenden,<br /></div>
-    <div class="i0">En verpletterd wordt het juk.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Holland leeft weer!<br /></div>
-    <div class="i8">Holland streeft weer,<br /></div>
-    <div class="i0"><span class="pagenum" title="26">&nbsp;</span><a id="p_26"></a>Met zijn afgelegde vlag,<br /></div>
-    <div class="i8">Door de boorden,<br /></div>
-    <div class="i8">Van het Noorden,<br /></div>
-    <div class="i0">Naar den ongeboren dag.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i8">Holland groeit w�er!<br /></div>
-    <div class="i8">Holland bloeit w�er!<br /></div>
-    <div class="i0">Hollands naam is weer hersteld!<br /></div>
-    <div class="i0">Holland uit zijn stof verrezen<br /></div>
-    <div class="i0">Zal opnieuw ons Holland wezen,<br /></div>
-    <div class="i0">Stervend heb ik 't u gezegd.<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>Deze klacht over Hollands ondergang en de profetie
-van Hollands herstel werd natuurlijk door de Fransche
-Censuur verboden. Bilderdijk zong dan ook terecht:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Het snoeimes der censuur heeft alles afgesneden,<br /></div>
-    <div class="i0">Wat vaderlandsche zucht of Hollands luister raakt.<ins class="corr" id="corr20" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>Ook de dichter Helmers gloeide van liefde voor het
-Oranjehuis.</p>
-
-<p>In 1812 gaf hij een gedicht uit, getiteld: &bdquo;<i>De Hollandsche
-Natie</i>&rdquo; waarin hij zong:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;'t Was nacht; 'k zat eenmaal in het eikenbosch verloren;<br /></div>
-    <div class="i0">Geen wind beroerde 't loof, geen vogel deed zich hooren;<br /></div>
-    <div class="i0">Een stilte als die van 't graf hield mijnen geest gewekt;<br /></div>
-    <div class="i0">Een schrikbre duisternis had d' aardbol overdekt.<br /></div>
-    <div class="i0">De maan verdween, geen ster blonk aan de hemelbogen;<br /></div>
-    <div class="i0">'k Zag niets; de schepping was voor mij in 't niet vervlogen;<br /></div>
-    <div class="i0">'t Scheen, dat ik in den nacht, die mij omsluimerd hield,<br /></div>
-    <div class="i0">Het eenigst wezen was, met denkenskracht bezield.<br /></div>
-    <div class="i0">Ik zag het menschdom als een worm in 't stof vertreden;<br /></div>
-    <div class="i0">Mijn geest bevond zich in dien staat, waarin 't gevoel<br /></div>
-    <div class="i0">De ontvlamde werking der verbeelding strekt ten doel.<br /></div>
-    <div class="i0">Toen dacht mijn geest aan U, aan U, vergode vaderen!<br /></div>
-    <div class="i0">Een huivring greep mij aan! Het bloed stolde in mijn adren.<br /></div>
-    <div class="i0">Ik zag de duisternis tot tastens toe vergroot;<br /></div>
-    <div class="i0"><span class="pagenum" title="27">&nbsp;</span><a id="p_27"></a>Ik hoorde een flauw geluid, dat rees uit 's aardrijks schoot;<br /></div>
-    <div class="i0">Een flauwe scheemring scheen door 't duister heen te breken;<br /></div>
-    <div class="i0">'t Was 't uur van middernacht; mijn geest- en denkkracht weken;<br /></div>
-    <div class="i0">Een licht rees uit den grond, beweegloos staarde ik 't aan.<br /></div>
-    <div class="i0">Hij stond&mdash;een schaduwbeeld onkenbaar; uit het duister<br /></div>
-    <div class="i0">Greep hij mij aan en sprak (het was een stil gefluister):<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Neen, wanhoop niet aan 't lot, dat Nederland verwacht,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;De deugd stierf nog niet weg van 't heilig voorgeslacht!<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Neen, Neerland zal niet als een nachtgezicht verdwijnen:<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;De zon zal eenmaal weer in vollen luister schijnen!<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Zing voor den tijdgenoot der oud'ren heldenda�n,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;En 't kroost leere op hun spoor in 't onweer vast te staan&rdquo;!<br /></div>
-    <div class="i0">&mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; <br /></div>
-    <div class="i0">Ja, 'k zal de heldenda�n van 't voorgeslacht bezingen.<ins class="corr" id="corr21" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>De Censuur schrapte het gedeelte, waar de dichter het
-verval van Amsterdam alzoo bezong:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">'k Waande in de toekomst mij verplaatst; mij dacht, ik dwaalde<br /></div>
-    <div class="i0">Door moer en drassig land, waarop geen veldbloem praalde,<br /></div>
-    <div class="i0">Geen rund zich hooren liet! Ach Neerland! 't was Uw grond<br /></div>
-    <div class="i0">Waarop ik, eenzaam en verlaten, mij bevond!<br /></div>
-    <div class="i0">Ik zocht de schoone stad, waar ik het licht aanschouwde,<br /></div>
-    <div class="i0">Die 't heilig voorgeslacht aan Amstels zoomen bouwde;<br /></div>
-    <div class="i0">Helaas! Ik zocht vergeefs! Een ranke, kale hut,<br /></div>
-    <div class="i0">Nauw voor het buld'ren van den woesten storm beschut,<br /></div>
-    <div class="i0">Was alles, wat ik vond!&mdash;'k Zag naakte visschers dwalen,<br /></div>
-    <div class="i0">Waar eertijds feestmuziek klonk in de marmren zalen!<br /></div>
-    <div class="i0">Ik klauterde over 't puin; ik zwierf wanhopend rond,<br /></div>
-    <div class="i0">Of ik de graven van mijn voorgeslacht hervond!<br /></div>
-    <div class="i0">Ach! 'k vond geen graven meer.&mdash;Een grijsaard treedt mij nader.<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Wie gij ook wezen moogt, ontdek me, ik smeek dit, vader!<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Stond hier niet Amsterdam?&rdquo; dus hef ik snikkende aan!<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Men zegt, hier heeft voorheen een groote stad gestaan&rdquo;,<br /></div>
-    <div class="i0">Is 't antwoord: &bdquo;en dit puin, waaruit thans raven schreeuwen,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Was 't raadhuis eens dier stad in ver vervlogen eeuwen!<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;En gindsche bouwval, waarbij 't wild gedierte schuilt,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Die neergestorte spits, waarop de roerdomp huilt,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Was eens een tempel aan der vaadren God geheiligd.<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Maar wij, door dam noch dijk voor 't wo�n der zee beveiligd,<br /></div>
-    <div class="i0"><span class="pagenum" title="28">&nbsp;</span><a id="p_28"></a>&bdquo;Wij zwerven hongrend om op dees verlaten grond,<br /></div>
-    <div class="i0">&bdquo;Schaarsch hoorend van de stad, die eertijds hier bestond!&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>In zijn zang beschreef Helmers den Rijn in zijn boven<ins class="corr" id="corr22" title="Niet in Bron.">-</ins>
-en middenloop op verheven wijze, doch ging daarna verder:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Ach! zoek dien schoonen stroom nu weer bij Katwijks stranden.<br /></div>
-    <div class="i0">Wat vindt ge? Een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden;<br /></div>
-    <div class="i0">Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort,<br /></div>
-    <div class="i0">Eer hij zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort.<br /></div>
-    <div class="i0">De vreemdeling, die hem langs Coblenz' muur zag golven,<br /></div>
-    <div class="i0">Herziet hem hier! maar ach! in ruigte en wier bedolven,<br /></div>
-    <div class="i0">Hij mijmert aan zijn zoom, met waggelende tre�n,<br /></div>
-    <div class="i0">Denkt aan het oud Carthaag! En gaat in weemoed heen.&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>En nu vraagt de dichter:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Is, Neerland, dit Uw beeld? Moet uit die flauwe trekken<br /></div>
-    <div class="i0">Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken?<br /></div>
-    <div class="i0">Klein waart gij als de Rijn bij Uw geboortestond,<br /></div>
-    <div class="i0">Nauw waardig, dat een volk zich vestigde op uw grond.<br /></div>
-    <div class="i0">Allengskens aangegroeid, zaagt gij uit uw moerassen.<br /></div>
-    <div class="i0">Bij steden van arduin en tucht en welvaart wassen.<br /></div>
-    <div class="i0">Ge ontwrongt met jonglingsmoed u 's Ibers overmacht,<br /></div>
-    <div class="i0">En bliksemde op de zee met volle mannekracht.<br /></div>
-    <div class="i0">Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen,<br /></div>
-    <div class="i0">En hield, gelijk de Rijn, elk vreemdling opgetogen!<br /></div>
-    <div class="i0">Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw loop?<br /></div>
-    <div class="i0">De uitfluiting zijn der aard? De schandvlek van Euroop?<br /></div>
-    <div class="i0">Neen, neen! der vadren roem verspreidt te sterk een luister;<br /></div>
-    <div class="i0">En 't kroost van zulk een volk zink niet geheel in 't duister.<br /></div>
-    <div class="i0">Gij, die der volkren lot voor de eeuwigheid vermeldt,<br /></div>
-    <div class="i0">Geschiedkunde! open mij uw groot en leerzaam veld.<br /></div>
-    <div class="i0">O, Vaderland! 'k Zie daar uw naam onsterflijk pralen,<br /></div>
-    <div class="i0">En aller volken glans verduisterd door uw stralen,<br /></div>
-    <div class="i0">Op de eeuwige zuil des roems staat Neerlands naam gedrukt.<br /></div>
-    <div class="i0">Die naam, die heldennaam, wordt nooit daaruit gerukt.&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>In zijn &bdquo;<i>Fragment van een onuitgegeven Treurspel</i>&rdquo; zong
-Helmers:</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="29">&nbsp;</span><a id="p_29"></a></p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Het vonnis is geveld, uw lot beslist, Bataven!<br /></div>
-    <div class="i0">Leert nu gedwee in 't juk op 's vreemdlings wenken draven.<br /></div>
-    <div class="i0">De Ruyters nageslacht, der Trompen heldenteelt<br /></div>
-    <div class="i0">Wordt thans als rooversbuit door rooversklauw verdeeld.&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>De Censuur verving echter &bdquo;<i>Bataven</i>&rdquo; door &bdquo;<i>Grieken</i>&rdquo;<ins class="corr" id="corr23" title="Niet in Bron.">,</ins>
-&bdquo;<i>De Ruyter</i>&rdquo; door &bdquo;<i>Aristides</i>&rdquo; en &bdquo;<i>Trompen</i>&rdquo;
-door &bdquo;<i>Epaminondas</i>&rdquo;,
-waardoor het vers geheel van beteekenis veranderde,
-doch voor de Franschen zijn bitterheid verloor.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="30">&nbsp;</span><a id="p_30"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_VI">HOOFDSTUK VI.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Napoleons bezoek aan Amsterdam.&mdash;Hij moet
-wachten op een vuilnisman.&mdash;Generaal
-<ins class="corr" id="corr24" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> bij hem op
-<ins class="corr" id="corr25" title="Bron: audientie">audi�ntie</ins>.&mdash;Hoe
-Napoleon reisde.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>In het jaar 1811 bracht Napoleon een bezoek aan Amsterdam.
-De Keizer kwam den 29 Sept. 1811 te Antwerpen
-aan, reisde over Breda, Hellevoetsluis, Gorinchem
-en Utrecht. Den 9 October 's middags half drie deden
-de Keizer en de Keizerin hunne plechtige intrede in
-Amsterdam. In het voorste gedeelte der stoet reed de
-Keizerin in een rijtuig, van 8 pages vergezeld; in het
-<span class="pagenum" title="31">&nbsp;</span><a id="p_31"></a>laatste gedeelte de Keizer te paard, gevolgd van de &bdquo;officieren
-van hoogstdeszelfs huis, van de maarschalken, generaals,
-stafofficieren, rijdende vier aan vier.&rdquo;</p>
-
-<div class="figleft" style="width: 266px;">
-  <a href="images/ill_p030.jpg"><img src="images/ill_p030th.jpg" width="266" height="192" alt="" title="Klik voor vergroting (556�401px, 66kB)" /></a>
-  <div class="captionsc">REISKOETS VAN NAPOLEON.</div>
-</div>
-
-<p>Toen de stoet de stadspoorten was genaderd, werden
-Keizer en Keizerin onder het gebulder van het geschut
-en het luiden der klokken in de hoofdstad ontvangen.
-Een dubbele rij Nationale gardes bezette de straten, alwaar
-<abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> moesten doorgaan; alle huizen waren met
-bloem-festoenen en vaandels versierd, wat een prachtig
-gezicht opleverde. De geestelijken, wier kerken <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>
-voorbij ging, bevonden zich in hun ambtsgewaad voor
-hunne bedehuizen geschaard. Orkesten, die van afstand
-tot afstand geplaatst waren, verlevendigden het belangrijkste
-tooneel, waarvan Amsterdam ooit getuige was.
-Een ontzaglijke menigte vulde de straten; alle vensters
-waren bezet. Het geroep van &bdquo;Leve de Keizer! Leve
-de Keizerin!&rdquo; hield haast niet op en <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> toonden
-hunne gevoeligheid voor de talrijke huldebetuigingen
-door met vriendelijkheid te groeten.</p>
-
-<p>Nauwelijks aan het paleis aangekomen, ontving <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr>
-de ministers en de Staatslieden, waarna de prins-gouverneur
-de eer had, <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> de hooge beambten, de officieren
-der land- en zeemacht, de algemeene regeering, den algemeenen
-raad, de rechtbank der eerste instantie, de kamer
-van koophandel, de maire met diens adjuncten en
-den municipalen raad, den chef van de <span xml:lang="fr">garde d'honneur</span>,
-alsmede die der nationale garde en de dienaren der onderscheidene
-godsdiensten voor te stellen.</p>
-
-<p>Het weder, dat den geheelen voormiddag betrokken
-geweest was, bleef des middags goed en niet dan nadat
-<abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> aan het paleis waren aangekomen begon het
-te regenen.</p>
-
-<p>Des avonds was de geheele stad ge�llumineerd. Den
-<span class="pagenum" title="32">&nbsp;</span><a id="p_32"></a><span class="pagenum" title="33"><br />&nbsp;</span><a id="p_33"></a>volgenden dag bezocht Napoleon in een sloep de scheepstimmerwerf
-en verscheidene gedeelten van de haven.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 574px;">
-  <a href="images/ill_p032.jpg"><img src="images/ill_p032th.jpg" width="574" height="413" alt="" title="Klik voor vergroting (1196�861px, 350kB)" /></a>
-<div class="captionsc">INTOCHT VAN NAPOLEON TE AMSTERDAM.</div>
-</div>
-
-<p>Om ��n uur 's namiddags ontving <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> de Keizerin
-de complimenten der regeeringsmachten, die den vorigen
-dag aan den Keizer waren voorgesteld geworden. De
-Keizerin beantwoordde met de grootste minzaamheid
-de toespraken. Na de audi�ntie begaf <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> zich
-mede in een sloep naar de werf.</p>
-
-<p>Des avonds hadden de dames van de voornaamste
-beambten der stad de eer, voorgesteld te worden. Wat
-de verlichting betreft, muntten het paleis van den prins
-gouverneur-generaal en het hotel van den prefect uit. Al
-de voornaamste gebouwen, de voornaamste bruggen binnen
-de stad en verscheidene op de meest in het oog
-loopende plaatsen gestelde decorati�n hadden de aangenaamste
-uitwerking. Overal, waar <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> verschenen,
-weerklonk uit tal van monden: &bdquo;Leve onze doorluchtige
-Souvereinen!&rdquo; als (naar een ooggetuige verhaalt)
-&bdquo;het gevoelen van verknochtheid en de geestdrift der
-Hollanders.&rdquo;</p>
-
-<p>Te Amsterdam bezocht Napoleon ook in het Trippenhuis
-de verzameling van schilderijen van onze Hollandsche
-meesters. Op den terugtocht ging de Keizerlijke stoet
-door de Halssteeg, waar iemand van de stadsreiniging
-juist bezig was, het vuil op te halen en met zijn kar
-den weg versperde.</p>
-
-<p>&bdquo;De Keizer, de Keizer!&rdquo; riep men den man toe en
-beduidde hem, dat hij maken moest, met zijn kar uit
-de steeg weg te komen.</p>
-
-<p>Heel onnoozel vroeg de man, of er een dokter aankwam.</p>
-
-<p>&bdquo;Neen, geen dokter,&rdquo; zei men, &bdquo;maar Keizer Napoleon.&rdquo;</p>
-
-<p>De man antwoordde echter heel bedaard: &bdquo;Ik heb
-order alleen voor een dokter uit den weg te gaan.&rdquo; En
-<span class="pagenum" title="34">&nbsp;</span><a id="p_34"></a>hij verwijderde zich eerst, toen hij zijn arbeid verricht
-had, zoodat Napoleon, die zich anders door niets liet
-tegenhouden, nu geruimen tijd wachten moest op&mdash;een
-stadsreiniger. Deze werd des avonds op het stadhuis
-ontboden. De man beriep zich terecht op zijne instructie.
-Toch werd hij bij wijze van straf zes weken in zijne
-bediening geschorst.</p>
-
-<p>Te Amsterdam vroeg ook generaal <ins class="corr" id="corr26" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> den
-Keizer te spreken. <ins class="corr" id="corr27" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> had in 1810 Neerlands
-hoofdstad op last van Koning Lodewijk Napoleon tegen
-den Keizer in staat van verdediging gebracht. Napoleon,
-die dit wist, vroeg toornig:</p>
-
-<p>&bdquo;Zijt gij dat, Mijnheer <ins class="corr" id="corr28" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, die Amsterdam hadt
-willen verdedigen.&rdquo; En moedig antwoordde de generaal:</p>
-
-<p>&bdquo;Ja, Sire, en het zou u niet gelukt zijn er in te komen,
-indien ik zulks niet gewild had!&rdquo;</p>
-
-<p>De Keizer, door dit onverschrokken antwoord getroffen,
-vroeg, hoe de generaal het zou aangelegd hebben, om
-Amsterdam tegen hem, Napoleon, te verdedigen. <ins class="corr" id="corr29" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>
-ontvouwde nu zijn verdedigingsplannen en de Keizer,
-die het vernuftige er van moest erkennen, herstelde
-<ins class="corr" id="corr30" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> in zijn vroegeren rang in den werkelijken
-dienst.</p>
-
-<p>Den 11 October voer Napoleon in een sloep door de
-grachten van Amsterdam, terwijl de Keizerin in een
-open rijtuig een tocht door de stad maakte.</p>
-
-<p>Ook woonden de vorstelijke personen eene voorstelling
-in den Amsterdamschen Schouwburg bij; aan het
-verslag hiervan ontleenen wij het volgende:</p>
-
-<p>&bdquo;Een ontzaglijke toevloed had zich gisteren naar den
-schouwburg begeven; bij het verlangen, om de talenten
-van Talma en Mej. <span xml:lang="fr">Duchesnois</span> te zien, voegde zich
-een veel vermogender, dan al de overige, dat, om het
-<span class="pagenum" title="35">&nbsp;</span><a id="p_35"></a>gezicht van twee aanbiddelijke Souvereinen te genieten.
-De verwachting van het publiek is geenszins teleurgesteld
-geworden; om half negen zijn <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> in de loge
-gekomen en nu bevond zich het schouwtooneel in de
-zaal; het leverde een uitmuntend gezicht op, een talloos
-gezelschap te zien, geheel opgerezen, lauriertakken in
-de hoogte schuddende en deze eenparige vreugdekreet
-herhalende: &bdquo;Leve de Keizer!&rdquo; &bdquo;Leve <span xml:lang="fr">Maria Louise</span>!&rdquo;
-Zoodra de geestdrift der aanschouwers toeliet, dat iets
-anders dan hunne stemmen gehoord werd, hief het orkest
-de aria aan: &bdquo;<span xml:lang="fr">O� peut on �tre mieux?</span>&rdquo;&mdash;Het gejuich
-van &bdquo;Leve de Keizer!&rdquo; barstte opnieuw los en <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>
-boog zich over zijn loge en scheen door zijn toegenegen
-glimlach te zeggen: &bdquo;Voorwaar, ik ben te midden mijner
-kinderen!&rdquo;<ins class="corr" id="corr31" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins></p>
-
-<p>De couranten bevatten in ons land een paar dagen
-later het volgende bericht:</p>
-
-<p>&bdquo;Een Commissaris van Politie, heden bij het aanbreken
-van den dag de ronde doende, heeft bevonden, dat er
-verzen aan de deuren van het paleis aangeplakt waren;
-hij kon met grond vermoeden, dat deze in een kwalijk
-gezinden geest waren. De nacht is slechts aan heimelijke
-en misdadige verrichtingen gunstig, doch hoe groot was
-zijne verwondering te ontwaren, dat deze verzen een
-edele en verfijnde hulde aan <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> inhielden.</p>
-
-<p>&bdquo;Ziehier dezelve:</p>
-
-<p>&bdquo;Op het Keizerlijk paleis te Amsterdam. (Het paleis
-spreekt):</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">Triumf; ik, 't pronkstuk der gebouwen,<br /></div>
-    <div class="i0">Mag thans mijn waar geluk op 't allerhoogst aanschouwen,<br /></div>
-    <div class="i0">Want in mijn luistervollen staat<br /></div>
-    <div class="i0">Ben ik de zetel en de woning<br /></div>
-    <div class="i0">Des Franschen Keizers en des Italiaanschen Koning,<br /></div>
-<p><span class="pagenum" title="36">&nbsp;</span><a id="p_36"></a></p>
-
-    <div class="i0">Wiens hart voor de onderdanen slaat;<br /></div>
-    <div class="i0">Dus is mijn naam op 't hoogst gerezen!<br /></div>
-    <div class="i0">En 'k mag nu eerst met recht het achtste wonder wezen!&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>Van uit Amsterdam maakten de vorstelijke personen
-verschillende uitstapjes naar omliggende plaatsen en vertrokken
-24 October weder.</p>
-
-<p>Als een bewijs, hoe overdreven sommigen over Napoleon
-dachten, besluiten wij hier met een uittreksel uit
-een brief uit Utrecht, den 9 Oct. 1811 geschreven:</p>
-
-<p>&bdquo;Voor het den grooten Napoleon behaagde zich binnen
-onze muren te houden, aanschouwden wij in hem, den
-eersten der helden, het verwonderingwekkendst genie,
-dat de wereld immer tot luister strekte; maar verre was
-het van ons, eenig juist denkbeeld van zijne goedheid
-te kunnen maken. Hij is onder ons verschenen als een
-vader te midden van zijne kinderen, zonder geleide,
-zonder wachten, omringd en gedrongen door de menigte,
-die onverzadelijk was, zijne gelaatstrekken te beschouwen
-en hem hare liefde te bewijzen. Men wedijverde, wien
-het gebeuren zou zijn rok, het dekkleed of wel de teugels
-van zijn paard aan te raken, terwijl hij, alleen groetende
-met die minzaamheid, welke hem zoo bijzonder eigen
-is, aldus de stad stapvoets doorreed, met niets bekommerd,
-dan met de zorg, om allen voor gevaar te behoeden,
-die in hunne geestvervoering zich voor hem nederwierpen
-en ofschoon zij hem reeds gezien hadden, hem nogmaals
-wilden zien.</p>
-
-<p>&bdquo;Ik ben ooggetuige geweest, mijn vriend, van dat verrukkend
-tooneel; dan, geen minder levendige aandoeningen
-hebben mijn ziel vervuld, toen ik, toegelaten ten
-gehoor bij <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>, met al de publieke ambtenaren hem
-onze belangen heb hooren behandelen; geen der minste
-bijzonderheden van bestuur te gering achtende en met
-<span class="pagenum" title="37">&nbsp;</span><a id="p_37"></a>een doorzicht, dat hem alleen eigen is, klem gevende
-aan elk antwoord, dat hem op zijne vragen werd gegeven.</p>
-
-<p>&bdquo;Ik had den vader van het volk, den wetgever van het
-rijk bewonderd, ik wilde ook den held volgen op de
-vlakte, waar zijne legerscharen verzameld waren, maar
-hoe zou ik u de nieuwe aandoeningen kunnen afmalen,
-die ik gevoelde: de geestdrift der soldaten, zoo dikwijls
-door hem ter overwinning geleid, de vervoering van alle
-aanwezenden, op de aankomst der Keizerin, vooral toen
-de troepen voorbij haar gedefileerd hadden en elk soldaat
-hare trekken heeft kunnen bewonderen, die mengeling
-van waardigheid en onveranderlijke welwillendheid, die
-haar de lust en de liefde doen zijn van een volk, welks
-geluk zij vereeuwigd heeft.&rdquo;</p>
-
-<p>En niet alleen in Nederland werd Napoleon zooveel
-eer bewezen, maar in geheel Europa, Engeland uitgezonderd.
-Rust kende hij niet. De helft van zijn tijd haast
-bracht hij op reis door.</p>
-
-<p>Toch was de hulde, die men den Keizer in ons land
-bracht, niet enkel geveinsdheid. Gelijk uit een versje onder
-een plaatje uit die dagen blijkt, was men niet blind voor
-het vele, dat Napoleon ook voor ons land heeft gedaan.</p>
-
-<p>De krijgstochten van zijn leger voerden Napoleon door
-geheel Europa en bijna overal verscheen het Fransche
-leger als heerscher en niet als vreemde.</p>
-
-<p>De meeste kasteelen waren hem bekend. Zijn staf, de
-officieren en lakeien van zijn hofstoet vertrokken een
-dag eerder dan hun heer. Als 's avonds dan de keizerlijke
-reiswagen in galop onder de poort doorreed, stonden
-de fakkeldragers reeds bij de trap gereed.</p>
-
-<p>Zijn eigen dienaren openden de deuren en alsof hij
-thuis was, ging de kleine man in de grijze jas de trappen
-op, terwijl de werkelijke bedienden van het paleis verbluft
-<span class="pagenum" title="38">&nbsp;</span><a id="p_38"></a>op zijde bleven staan, met brandende kaarsen in de
-bevende handen. Door de lange rij van vertrekken ging hij
-dan dadelijk naar zijn eigen kamers; zijn kamerdienaar
-ontdeed hem van zijn kleeren en dadelijk sprong de
-Keizer in het wachtende, dampende bad. Alles, wat tot zijne
-reisbenoodigdheden behoorde, was van kostbare kwaliteit,
-en het moest netjes en precies op de bepaalde plaats liggen.</p>
-
-<p>Zijn paarden waren uitstekende dieren, altijd zes, twee
-aan twee naast elkander gespannen, ieder paar voorzien
-van een even bekwamen menner.</p>
-
-<p>Om een afstand van 20 K.M. af te leggen, werd vier
-keer halt gehouden om de paarden te verwisselen, zoodat
-hij met dezelfde paarden hoogstens 5 K.M. reed.</p>
-
-<p>Het gewone rijtempo was een soort galop; men moet
-daarbij bedenken, dat de straten en wegen, die toen bestonden,
-groote bezwaren leverden voor het verkeer.</p>
-
-<p>Van lezen of het bestudeeren der landkaarten kon gedurende
-den tocht geen sprake zijn. Toch moest iedere
-halte voorzien zijn van boeken, kaarten en schrijfmateriaal.
-Hij had echter gedurende zijn reis genoeg te denken.</p>
-
-<p>Als hij naar het Oosten reed, was zijn geest vervuld
-met zijn veldtochten. Onderweg kwamen renboden hem
-tegemoet. Op bepaalde plaatsen werd hij reeds opgewacht
-door Maarschalken, die met hem wilden confereeren. Dag
-en nacht galoppeerde zijn wagen dan weder door steden
-en dorpen, door bosch en veld. Donderend ratelde het rijtuig,
-met slijk en modder bespat, soms midden in den nacht
-door de nauwe straatjes van Duitsche steden, de lichtjes
-van den wagen flikkerden spookachtig door de duisternis.</p>
-
-<p>Frankrijk was voor Napoleon te eng; Europa was hem
-te eng; in de schaduw der Pyramiden heeft hij gevochten.
-Alles beefde voor dezen man; alles vleide hem; inderdaad
-werd hem afgodische eer bewezen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="39">&nbsp;</span><a id="p_39"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_VII">HOOFDSTUK VII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Napoleons tocht naar Rusland.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Vroeger had Alexander, Keizer van Rusland, Napoleon
-bewonderd. Toen Napoleon Oldenburg bij zijn rijk inlijfde,
-zette dit echter bij Alexander kwaad bloed, daar
-de Groothertogin van Oldenburg eene zuster van den
-Russischen Keizer was. Alexander weigerde langer zich
-aan het Continentaal Stelsel te houden en begon weer
-handel te drijven met Engeland. De Fransche Keizer
-besloot nu Rusland te tuchtigen. Hij hoopte, na Rusland
-overwonnen te hebben, ook Turkije en Egypte aan zich
-te onderwerpen, om vervolgens in Azi� door te dringen,
-ten einde daar Engeland in zijn koloni�n aan te tasten.</p>
-
-<p>Een ontzaglijke legermacht bracht Napoleon op de
-been, om zijn plannen uit te voeren. In ons land moesten
-niet alleen de jongelingen opkomen, die in 1811
-aangeloot waren, maar ook de lichtingen der twee volgende
-jaren. Groot was de droefheid, die dit in tal van
-huisgezinnen te weeg bracht. Toen Napoleon den 9en
-Oct. 1811 met zijn echtgenoote een bezoek aan Amsterdam
-bracht, had men hem luide toegejuicht, doch thans,
-nu hij een driedubbele lichting onder de wapenen riep,
-werd hij hier nog meer dan vroeger verwenscht en vervloekt.</p>
-
-<p>Het &bdquo;Groote Leger&rdquo;, gelijk Napoleon het gaarne
-noemde, telde 600.000 man en 150.000 paarden. Uit
-Nederland waren 15.000 man opgekomen, ingedeeld in
-<span class="pagenum" title="40">&nbsp;</span><a id="p_40"></a>twee regimenten. Het ��ne regiment behoorde tot een
-keurbende van den Keizer, de &bdquo;Oude Garde&rdquo; genoemd,
-en bestond uit de meest geoefende soldaten, die in beslissende
-oogenblikken vaak den doorslag hadden gegeven.
-De helft der Hollandsche soldaten waren bij Fransche
-regimenten ingedeeld, terwijl de andere helft onder het
-bevel van eigen officieren stond. Onder de Hoofdofficieren
-bevonden zich twee Hollanders, n.l. Daendels, die als
-Divisie-generaal onder Maarschalk <span xml:lang="fr">Victor</span> stond en Matuschewitz,
-die als Generaal der Artillerie bij de afdeeling
-onder Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> was ingedeeld.</p>
-
-<p>Napoleon trok met het &bdquo;Groote Leger&rdquo; (uit Franschen,
-Italianen, Belgen, Hollanders, Zwitsers, Polen, Duitschers
-en Oostenrijkers samengesteld) den 23en Juni over de
-Njemen. Hevige plasregens belemmerden hem het voorttrekken.
-Later werd het weer buitengewoon heet en
-droog en daar de tocht ging door landstreken, waar bijna
-geen water was, werden de troepen zeer door dorst gekweld.
-Drie maanden later was het leger reeds tot op
-��n derde versmolten en had dus al tweederde deel der
-krijgers verloren. Het was nu zwakker dan het Russische
-leger, waartegen het optrok. Aanvankelijk wilde de Czaar
-reeds bij de Duna aan de Franschen slag leveren, doch
-hij besloot later, dit niet te doen. Het Russische leger
-trok daarom dieper het binnenland in, alles achter zich
-verwoestende, zoodat de Franschen, waar zij ook kwamen
-overal allen voorraad uitgeput vonden. Van honger en
-gebrek kwamen hierdoor tal van Franschen om en terwijl
-Napoleons leger van dag tot dag verminderde,
-groeide dat der Russen voortdurend aan. Eindelijk, den
-7 Sept. 1812, kwam het bij Borodino (aan de Moskwa)
-tot een treffen. De Russen werden verslagen en Napoleon
-won, doch zijn zegepraal was een Pyrrhusoverwinning.
-<span class="pagenum" title="41">&nbsp;</span><a id="p_41"></a><span class="pagenum" title="42"><br />&nbsp;</span><a id="p_42"></a>Indien hij nog zoo'n slag won, dan was hij
-verloren, want zijn gelederen waren door dezen slag
-zeer gedund. Van het Regiment Hollandsche huzaren,
-dat tegen de batterijen der Russische achterhoede moest
-inrijden, bleven slechts 46 man gespaard.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 571px;">
-  <a href="images/ill_p041.jpg"><img src="images/ill_p041th.jpg" width="571" height="351" alt="" title="Klik voor vergroting (1190�732px, 293kB)" /></a>
-<div class="captionsc">SLAG BIJ BORODINO OF MOSKWA, 7 SEPT. 1812.</div>
-</div>
-
-<p>Door de overwinning aan de Moskwa lag de weg voor
-Napoleon naar Moskou open. Toen hij eindelijk in
-Ruslands hoofdstad aankwam, verscheen er geen Magistraat,
-om hem te verwelkomen en om hem de sleutels
-der oude Czarenstad aan te bieden. Niemand had zich
-bij zijn intocht in Moskou vertoond dan eenige burgers,
-vreemdelingen van afkomst, die hem aankondigden, dat
-Moskou door de Russen bestemd was, om voor de zaak
-des vaderlands opgeofferd te worden, om in de vlammen
-op te gaan. Napoleon wilde dit niet gelooven. En toch,
-hij had een zelfde schouwspel reeds gezien te Smolensko,
-te Moshaisk, op bijna iedere plaats, die zijn leger in
-Groot Rusland was doorgetrokken.</p>
-
-<p>Spoedig ontdekte hij, dat het bericht van Moskou's
-aanstaande vernieling, waarheid behelsde. Reeds dienzelfden
-15 September stegen vlammen in verschillende
-wijken ten hemel op en, ofschoon telkens gebluscht,
-braken elk oogenblik nieuwe branden uit, tot den zesden
-dag het werk der vernieling was volbracht. Negen tiende
-van Moskou lag in puin.</p>
-
-<p>In onbegrijpelijke verblinding weigerde Napoleon de
-stad te verlaten: hij verwachtte dwaselijk, voorstellen van
-Keizer Alexander te zullen ontvangen. Dag op dag verliep,
-maar de Russische Keizer bewaarde het stilzwijgen.
-Een groote buit was door de Fransche soldaten in
-Moskou vergaderd, doch aan deksel, schoeisel en aan
-voedsel leden allen gebrek. Orde en tucht gingen verloren.</p>
-
-<p>Eindelijk, den 19 Oct. 1812, gaf Napoleon bevel tot
-<span class="pagenum" title="43">&nbsp;</span><a id="p_43"></a>den terugtocht. Doch na 18 dagen marsch vertoonde de
-Russische winter zich in al zijn verschrikkingen. Men
-had slechts weinig levensmiddelen kunnen medenemen:
-allen voorraad had de vijand zorgvuldig vernield. En nu
-maakten sneeuw en ijs alles verward en onkenbaar.
-Geheele compagnie�n stortten in ondiepten, die zich
-tusschen de sneeuw onverwacht onder den voet openden.
-Verbijsterd door den storm, die hun het ijs in het aangezicht
-joeg, en de koude, die door gewaad en schoeisel
-drong, trokken de krijgers voort, zonder te weten waar
-zij waren: vlakte en heuvels, bosch en stroom, alles was
-in ��n witte lijkw�de getooid. Het was een onmetelijk
-lijkkleed, waarin de natuur het wegsmeltende leger en
-de gevallenen hulde. Van honderden bevroren de vingers
-aan geweer of sabelgreep. Man en wapen verstijfden tot
-een onbewegelijken klomp. Nog 1500 mijlen (bijna
-300 uur) moest Napoleon afleggen, eer hij in Frankrijk
-terug was. Op zijn heenreis was Napoleon met 150.000
-man Smolensko door getrokken en nu hij op zijn <ins class="corr" id="corr32" title="Bron: teruggtocht">terugtocht</ins>
-er wederkwam, beschikte hij nog over 25.000
-weerbare mannen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="44">&nbsp;</span><a id="p_44"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_VIII">HOOFDSTUK VIII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.&mdash;Hollandsche
-pontonniers met hun bevelhebber
-Kapitein Benthien.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Napoleon trok van Smolensko terug naar Krasnoi, steeds
-vervolgd door de hoofdmacht der Russen onder Kutusow.
-Hij verwachtte nog drie legercorpsen en daar hij vreesde,
-dat die door den vijand zouden worden afgesneden,
-trachtte hij eene door hem genomen stelling te behouden.
-E�n dier afdeelingen wist zich door den vijand heen
-te slaan, doch de tweede, die onder bevel van <span xml:lang="fr">Davoust</span>
-stond, werd door de Russen zoodanig bestookt, dat
-<span xml:lang="fr">Lef�bre</span> aan het Hollandsche regiment, hoewel dat reeds
-tot op 500 man verminderd was, bevel gaf, de benarde
-afdeeling te hulp te komen. Het Hollandsche regiment,
-aangevoerd door den overste George, tastte nu de Russen
-moedig aan en wist ze zoolang bezig te houden, dat
-<span xml:lang="fr">Davoust</span> zich bij de hoofdarmee kon aansluiten. George
-keerde nu terug, doch van de 500 Hollanders waren er
-slechts 40 overgebleven. Het Hollandsche regiment,
-vroeger door Napoleon &bdquo;Hollands roem&rdquo; genoemd, <i>had
-opgehouden te bestaan</i>. Evenals dat bij den slag bij
-Borodino met het Regiment Hollandsche Huzaren was
-geschied, werden de overgebleven soldaten bij de andere
-regimenten ingedeeld.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 573px;">
-  <a href="images/ill_p045.jpg"><img src="images/ill_p045th.jpg" width="573" height="330" alt="" title="Klik voor vergroting (1196�689px, 255kB)" /></a>
-<div class="captionsc">TERUGTOCHT DER &bdquo;GROOTE ARMEE&rdquo; UIT RUSLAND.</div>
-</div>
-
-<p>Eenigen tijd later werd het 33e regiment Lichte Infanterie
-<span class="pagenum" title="45">&nbsp;</span><a id="p_45"></a><span class="pagenum" title="46"><br />&nbsp;</span><a id="p_46"></a>(vroeger
-het derde Regiment Hollandsche jagers)
-onophoudelijk door de Russische ruiters aangevallen<ins class="corr" id="corr33" title="Niet in Bron.">.</ins>
-Door zich telkens in <span xml:lang="fr">quarr�</span> te vormen, wisten de Hollanders
-steeds de aanvallen der Russen af te slaan. Ten
-laatste werden ze ook door het vijandelijke voetvolk met
-geschut bestookt, zoodat eindelijk slechts 78 van de onzen
-overbleven, waarvan 53 nog gewond waren.</p>
-
-<p>Het Hollandsche regiment &bdquo;Garde te paard&rdquo; van Koning
-Lodewijk (bij het &bdquo;Groote Leger&rdquo; als Regiment &bdquo;Lanciers
-van de Garde&rdquo; ingedeeld) werd versterkt door 200 geharde
-strijders, die reeds in Spanje met roem gestreden
-hadden. Telkens door de Russen bestookt, was te Wilna
-van dit Regiment Lanciers nog een enkel <ins class="corr" id="corr34" title="Bron: peleton">peloton</ins> over
-onder bevel van een luitenant.</p>
-
-<p>Van de vier Hollandsche Corpsen, bij het &bdquo;Groote
-Leger&rdquo; ingedeeld, heeft slechts ��n, tenminste in naam,
-den veldtocht doorstaan. Van het Hollandsche voetvolk
-waren de meeste officieren en manschappen reeds omgekomen,
-v��r Moskou bereikt was. Dat er nog iets van
-het &bdquo;Groote Leger&rdquo; gered is, is hoofdzakelijk te danken
-aan de Hollandsche pontonniers, inzonderheid aan hun
-aanvoerder Kapitein George Diederik Benthien. Te Moskou
-reeds werd deze Kapitein wegens de belangrijke
-diensten, aan het leger bewezen, door Napoleon vereerd
-met de Ridderorde van het Legioen van eer. Den 19
-Oct. 1812 werd in de straten van Polotzk het legercorps
-van <span xml:lang="fr">Oudinot</span> door de Russen onder <span xml:lang="de">Wittgenstein</span> aangevallen.
-Aan Benthien werd opgedragen, de brug over
-de Duna, waarover de Franschen zich terug moesten
-trekken, niet slechts te verdedigen, maar ook af te breken,
-zoo spoedig de Franschen er over waren, opdat de
-Russen hen niet konden volgen. Dit laatste was niet
-best te volvoeren, daar het laatste regiment dat zich aan
-<span class="pagenum" title="47">&nbsp;</span><a id="p_47"></a>de brug vertoonde en uit Zwitsers bestond, de Russische
-voorhoede onmiddellijk op de hielen zat. Benthien had
-echter de brug zoo gemaakt, dat de deelen los aan elkander
-zaten en telkens uit elkander konden genomen worden.
-Toen dan ook de Zwitsers de sterk golvende en slingerende
-brug over gestormd waren, rukte <ins class="corr" id="corr35" title="Bron: Benthein">Benthien</ins> de brug los
-en een oogenblik later voerden de snelvlietende wateren
-van de Duna de planken en ribben der brug met zich
-mee, terwijl de Franschen zich veilig aan den linkeroever
-der rivier konden verschansen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 607px;">
-  <a href="images/ill_p048.jpg"><img src="images/ill_p048th.jpg" width="607" height="348" alt="" title="Klik voor vergroting (1266�727px, 280kB)" /></a>
-<div class="captionsc">DE OVERTOCHT OVER DE BEREZINA.</div>
-</div>
-
-<p>Nog verdienstelijker maakte Benthien zich bij den overtocht
-over de Berezina. Daar de oevers dezer rivier zeer
-moerassig zijn, was het moeilijk, een geschikte plaats
-voor den overtocht te vinden. Bij het dorp Studianka
-meenden de Franschen den overtocht te moeten wagen.
-Ze telden 30.000 strijdbare mannen en bovendien nog
-60.000 ongewapenden, terwijl ze voorzien waren van een
-groot aantal vaartuigen. Ongelukkig hadden ze tegen
-den raad van Benthien in, de laatste pontons verbrand,
-wijl ze de daarvoor gespannen paarden noodig hadden,
-om de kanonnen te trekken. Benthien liet daarom de
-houten huizen van Studianka afbreken, waarvan hij
-schragen en twee houten bruggen maakte. Twee dagen
-van ongeloofelijke inspanning gingen daarmee heen. Om
-de schragen in de rivier te bevestigen moesten de pontonniers
-in het water en daarbij zakten zij soms tot den
-hals toe in den modder, terwijl de scherpe ijsschotsen,
-die de rivier afdreven, den arbeid zeer belemmerden.
-Tot overmaat van ramp kon men geen balken en planken
-krijgen, die de vereischte lengte hadden, om voor het
-bouwen der brug te dienen, terwijl men de deelen met
-hennep, hooi en boomschors aan elkander moest hechten.
-Toch waren de twee bruggen in twee uren tijds voltooid.
-<span class="pagenum" title="48">&nbsp;</span><a id="p_48"></a><span class="pagenum" title="49"><br />&nbsp;</span><a id="p_49"></a>Terstond liet Napoleon er 7000 man overtrekken, teneinde
-de Russen onder Tschitschakou, die hem van de
-overzijde bestookten, terug te drijven. De Franschen behaalden
-de overwinning, hoofdzakelijk tengevolge der
-heftige wijze, waarop de Hollandsche kurassiers onder
-kolonel A. D. Trip den vijand aanvielen. Nu de weg
-hierdoor vrij geworden was, trokken de overige Franschen
-ook over de bruggen. Alleen bleef Maarschalk <span xml:lang="fr">Victor</span> met
-4300 weerbare strijders aan den linkeroever, teneinde
-een talrijke menigte van ongewapenden, zieken, gewonden,
-paarden, kanonnen en voertuigen te beschermen en den
-overtocht over de Berezina mogelijk te maken. Daar
-<span xml:lang="de">Wittgenstein</span> met driedubbele overmacht Maarschalk
-<span xml:lang="fr">Victor</span> bestookte, beval Napoleon aan Daendels, naar
-den linkeroever terug te keeren, teneinde den overtocht
-te dekken. <span xml:lang="fr">Victor</span>, nu door Daendels ondersteund, wist
-den geheelen dag den vijand tegen te houden, terwijl
-intusschen de weerlooze hoop de bruggen overtrok. Het
-was een schrikkelijk schouwspel, die ordelooze en onafzienbare
-menigte vluchtelingen, zieken, gewonden, vrouwen,
-kinderen, gedrongen tusschen paarden, wagens en
-kanonnen, elkander verdringend, terugstootend, vertrappend,
-om maar het eerst buiten het bereik van den vijand
-te zijn, terwijl de Russen niet ophielden kogels en granaten
-in die vluchtende menigte te schieten. Tegen den
-avond eindigde van beide zijden het schieten. Opdat
-nu ook <span xml:lang="fr">Victor</span> en zijne manschappen de brug bereiken
-konden, legden 160 pontonniers en sapeurs een loopgraaf
-van opgestapelde lijken aan, waartusschen de soldaten
-voor de aanvallen van den vijand beveiligd waren.
-Toen zij den overkant bereikt hadden, werd de brug in
-brand gestoken. Toch bleven er nog 5000 man aan den
-linkeroever, die niet in staat waren te vluchten of niet
-<span class="pagenum" title="50">&nbsp;</span><a id="p_50"></a>de wagens met levensmiddelen wilden verlaten. Voor
-zoover zij niet door de speren der Kozakken van het
-leven werden beroofd, werden ze door de Russen in
-harde krijgsgevangenschap gevoerd.</p>
-
-<p>Van de 160 pontonniers waren ten laatste slechts 40
-overgebleven en van dezen hebben niet meer dan 7 het
-vaderland terug gezien.</p>
-
-<p>Bij het overtrekken van ��n der bruggen, door de genie
-over de Berezina geslagen, bezweek de brug. Vruchteloos
-schreeuwden de voorsten aan hunne achter hen opdringende
-makkers toe, om terug te keeren. Niemand
-luisterde naar die stemmen. Men drong vooruit en stortte
-zijne voorgangers in de diepte, tusschen de bulderende
-ijsschotsen, om een oogenblik later in denzelfden afgrond
-gedrongen te worden.</p>
-
-<p>Van de 15000 man, waarmee Napoleon Wilna binnentrok,
-droegen nog slechts 600 de wapens.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="51">&nbsp;</span><a id="p_51"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_IX">HOOFDSTUK IX.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje. (De Kapiteins
-Everts en Schindler.&mdash;Generaal Chass� en Prins
-Willem van Oranje.)&mdash;De zoon van Willem V bij
-<span xml:lang="de">L�tzen</span>.&mdash;Napoleons veldtocht in Duitschland
-en zijn nederlaag bij Leipzig.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Van de 15000 Hollanders, die met Napoleon naar
-Rusland waren getrokken, kwamen slechts 600 in het
-vaderland terug. Was daarom de droefheid in ons land
-groot bij de gedachte aan zoovele landgenooten, die zulk
-een droevigen dood in de sneeuwvelden van Rusland
-gevonden hadden, toch was er ook blijdschap bij het
-vernemen van de geweldige nederlaag, die de dwingeland
-in Rusland geleden had. En niet alleen in het Noorden
-was het hem tegengeloopen, ook in het Zuiden, in Spanje,
-keerde de krijgskans zich tegen hem. Reeds in het begin
-van 1812 hadden de Engelschen in Spanje <span xml:lang="es">Ciudad-Rodrigo</span>
-vermeesterd, terwijl zij later den slag bij
-Salamanka wonnen, waardoor geheel Zuidelijk Spanje
-van de Franschen bevrijd werd en Koning Jozef (broeder
-van Napoleon) uit Madrid moest vluchten.</p>
-
-<p>Evenals in Rusland gedroegen de Hollanders zich ook
-in Spanje dapper. Zoo b.v. werd Kapitein Everts opgedragen,
-om met 100 man <span xml:lang="fr">Voltigeurs</span> op de grenzen van
-Portugal levensmiddelen en gijzelaars in ontvangst te
-<span class="pagenum" title="52">&nbsp;</span><a id="p_52"></a>nemen. Op het kerkhof van het dorp <span xml:lang="es">Maganez</span> werd hij
-echter aangevallen door 1000 Spanjaarden (waaronder
-300 ruiters). Den geheelen dag wederstond hij dezen
-aanval en eerst nadat hij 300 zijner vijanden had doen
-vallen en van zijn eigen mannen 33 waren gesneuveld,
-aanvaardde hij den terugtocht, dien hij behouden volbracht.</p>
-
-<p>Kapitein Schindler werd bij <span xml:lang="es">Celada del Cameno</span> met
-120 man voetvolk door een 7 keer sterkere ruiterbende
-aangevallen. Na een hevig gevecht van drie uur kwam
-hij behouden weer in <span xml:lang="es">Celada</span> terug.</p>
-
-<p>Generaal Chass� wist zich in Spanje vooral geducht
-en roemrijk te maken door zijne aanvallen met het
-bajonet, zoodat hij den bijnaam ontving van &bdquo;Generaal
-Bajonet&rdquo;.</p>
-
-<p>Doch vooral een andere Hollander, die in de gelederen
-der Franschen in Spanje streed, werd met roem
-aldaar overladen; wij bedoelen Prins Willem van Oranje,
-de oudste kleinzoon van Stadhouder Willem V. Toen
-hij in 1795 met zijn grootvader Holland verliet, was hij
-een kind van twee jaren. Hij genoot in Engeland zijne
-opvoeding en oefende zich nu in Spanje onder <span xml:lang="en">Wellington</span>
-in de krijgskunst. Al spoedig bleek, dat hij zich
-zijner voorvaderen Willem van Oranje, Maurits en Frederik
-Hendrik waardig maakte. Vele waren de diensten,
-die hij den hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> bewees en bij de
-inneming van <span xml:lang="es">Ciudad-Rodrigo</span> trok hij aan het hoofd
-der bestormers de vesting binnen.</p>
-
-<p>Te Smorgonie, in Litthauen, verliet Napoleon den
-5 Dec. 1811 de overblijfselen van zijn leger en bezorgd,
-om bij een gevreesden afval van Pruisen, teruggehouden
-te worden, liet hij zich door een Poolschen Jood in een
-slede door Polen, Silezi� en Saksen naar den Rijn
-brengen. Uit dankbaarheid voor de bewezen diensten
-<span class="pagenum" title="53">&nbsp;</span><a id="p_53"></a>liet hij den Jood, die hem in de slede gevaren had,
-doodschieten. Van den Rijn trok hij naar Parijs, waar
-hij in den nacht van 18 op 19 Dec. 1812 als een
-vluchteling aankwam.</p>
-
-<p>Pruisen, dat de eerste bondgenoot van Napoleon geweest
-was, keerde zich, gelijk Napoleon al gevreesd had,
-om en verbond zich met Rusland. Koning Frederik Wilhelm
-III van Pruisen sloot zich in Februari 1813 bij
-Keizer Alexander van Rusland aan en begon een strijd
-op leven en dood. 's Konings wapenroep vond weerklank
-bij alle Duitsche stammen. Weldra voegde een
-nieuwe bondgenoot zich bij hen. Napoleons vroegere
-krijgsmakker <span xml:lang="fr">Bernadotte</span>, nu, onder den naam van Karel
-Jan, Kroonprins van Zweden, had zijn oude betrekking
-met den Keizer verbroken. Zweden sloot nu met Rusland
-en Engeland een verbond, waardoor de Russische krijgsmacht
-met 30.000 man versterkt werd. Van den Njemen
-tot den Rijn greep nu alles naar de wapenen, terwijl de
-Engelschen de Franschen uit Spanje drongen.</p>
-
-<p>Napoleon eischte intusschen van den Senaat opnieuw
-500.000 man, &bdquo;om de eer der groote natie te redden&rdquo;.
-En de Senaat gehoorzaamde. Weldra kwamen weer
-180.000 Fransche jongelingen onder de wapenen, n.l.
-10.000 man <span xml:lang="fr">garde d'honneur</span> te paard, 80.000 man uit
-den eersten ban der nationale garde en 90.000 man uit
-de conscriptie van 1814.</p>
-
-<p>Het decreet betreffende de <span xml:lang="fr">gardes d'honneurs</span> behelsde,
-dat tot hunne regimenten zouden <i>toegelaten</i> worden jongelieden
-van 18, 19 tot 30 jaar, zonen, kleinzonen, of
-neven van leden van het legioen van eer, ridders, baronnen,
-graven, municipale raden, voorname ambtenaren
-en eigenerfden van elk departement. Het <i>toelaten</i> werd
-in werkelijkheid eene op afschuwelijke wijze uitgevoerde
-<span class="pagenum" title="54">&nbsp;</span><a id="p_54"></a><i>dwang</i>. O. a. werden de ouders, die weigerden hunne
-zonen af te staan, onder militair geleide als gevangenen
-naar Parijs gevoerd.</p>
-
-<p>Napoleon stond weldra weer met een leger van 166.000
-soldaten en 350 kanonnen aan de oevers der Elbe.
-Drie maanden later was deze krijgsmacht reeds aangegroeid
-tot een leger van 311.000 man, waaronder 45.000
-ruiters en 1000 kanonnen. Niet meer ter verdediging,
-maar tot den aanval was hij gereed.</p>
-
-<p>Ook ons vaderland had weder scharen jongelingen aan
-den dwingeland moeten afstaan. Zelfs een deel der schutterijen
-(toen &bdquo;nationale garde&rdquo; genoemd) moest mee, om
-<ins class="corr" id="corr36" title="Bron: egen">tegen</ins> de verbonden mogendheden te strijden. Den 5 April
-1813 werd bij Decreet ook de vorming van een &bdquo;<span xml:lang="fr">garde
-d'honneur</span>&rdquo; of eerewacht van 10.000 man in ons land gelast.
-Nevenbedoeling van Napoleon met dit decreet was, om in
-de jongelingen, die deze eerewacht vormden, gijzelaars te
-hebben voor de trouw hunner ouders en familie. Deze
-maatregel wekte hier echter groote verbittering en verontwaardiging,
-daar deze jongelingen reeds voor groote
-sommen plaatsvervangers hadden gesteld, toen ze vroeger
-aangeloot waren, zoodat zij geacht konden worden reeds
-aan den dienstplicht te hebben voldaan. Op wreede wijze
-werd het decreet ten uitvoer gelegd, vooral te Amsterdam
-door den hardvochtigen <span xml:lang="fr">De Celles</span>. Er waren echter jongelingen,
-die niet wilden opkomen en met geweld uit hunne
-woningen moesten worden gevoerd. Ja, sommigen hunner
-bleven in den vreemde elken krijgsdienst weigeren en
-verkozen de gevangenis boven het vechten voor den
-dwingeland.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 507px;">
-  <a href="images/ill_p055.jpg"><img src="images/ill_p055th.jpg" width="507" height="396" alt="" title="Klik voor vergroting (1057�826px, 281kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET VERTREK DER &bdquo;<span xml:lang="fr">GARDE D'HONNEUR</span>&rdquo; VAN AMSTERDAM BUITEN DE WEESPERPOORT.</div>
-</div>
-
-<p>Weldra was de veldtocht weer geopend en behaalde
-Napoleon den 2 Mei 1813 bij <span xml:lang="de">L�tzen</span> de overwinning
-op de mogendheden. In dezen slag maakte de Hollandsche
-<span class="pagenum" title="55">&nbsp;</span><a id="p_55"></a><span class="pagenum" title="56"><br />&nbsp;</span><a id="p_56"></a>kolonel Trip zich bijzonder verdienstelijk. Kolonel Trip,
-die reeds in Spanje beroemd was geworden door de wijze,
-waarop hij er de artillerie bestuurde, voerde te <span xml:lang="de">L�tzen</span>
-bevel over twee batterijen, die hij ten westen van het
-dorp Kaja in een goed gekozen stelling had gebracht.
-Een stafofficier beval hem echter, een andere stelling te
-kiezen. &bdquo;Goed,&rdquo; antwoordde Trip, &bdquo;maar vertel dan eerst,
-dat het mijn geschut is, die aan de vijandelijke ruiterij
-het oprukken belet.&rdquo;&mdash;Trip bleef zijne stelling behouden
-en toen weldra de artillerie der Garde zich bij
-hem aansloot, vernielde hij de vijandelijke gelederen. De
-&bdquo;Jonge Garde&rdquo; (de nieuwe keurbende van Napoleon)
-rukte voort en de zegepraal werd bevochten door de
-ontzaglijke vuurlijn, waaraan de batterijen van Trip ten
-grondslag hadden gestrekt.</p>
-
-<p>In dezen slag bij <span xml:lang="de">L�tzen</span> streed ook aan de zijde van
-<span xml:lang="de">Bl�cher</span> de 16-jarige Willem Frederik Karel mede, de
-zoon van onzen vroegeren stadhouder Willem V. Voor
-het eerst nam hij hier aan het krijgsgewoel deel. Weinig
-kon hij bij <span xml:lang="de">L�tzen</span> vermoeden, dat hij bij Waterloo nog
-eens, en wel als hoofd der Nederlandsche Artillerie,
-onder <span xml:lang="de">Bl�cher</span> zou strijden.</p>
-
-<p>Den 21 Mei 1813 behaalde Napoleon ook de zege
-bij <span xml:lang="de">Bautzen</span>. Den 1 Juni stelde nu de Keizer van Oostenrijk
-aan beide partijen een wapenstilstand van twee maanden
-voor, ten einde tot een vergelijk tusschen de partijen
-te komen. Den 11 Juli bood de Oostenrijksche
-vorst te Praag nogmaals zijn gewapende bemiddeling
-aan; toen hij zag, dat zijne pogingen op den onwil van
-Napoleon afstuitten, verbond zich Oostenrijk met Rusland,
-Engeland en Pruisen en verklaarde aan Napoleon den
-oorlog.</p>
-
-<p>In Spanje ging het den Franschen niet voorspoedig.
-<span class="pagenum" title="57">&nbsp;</span><a id="p_57"></a>Den 21 Juni werden zij door de Engelschen onder <span xml:lang="en">Wellington</span>
-bij Vittoria verslagen. Aan de zijde van <span xml:lang="en">Wellington</span>
-streed daar mede de Erfprins van Oranje met
-moed en doorzicht.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 384px;">
-  <a href="images/ill_p057.jpg"><img src="images/ill_p057th.jpg" width="384" height="293" alt="" title="Klik voor vergroting (801�611px, 167kB)" /></a>
-<div class="captionsc">INTOCHT DER GEALLIEERDEN IN LEIPZIG, 15 OCT. 1813.</div>
-</div>
-
-<p>Nu Napoleon ook Oostenrijk tegen zich had, leed hij
-de eene nederlaag na de andere. Zijne legers werden
-den 23 Aug. bij Grootbeeren, den 30 Aug. bij Culm en
-den 6 Sept. <ins class="corr" id="corr37" title="Bron: hij">bij</ins> Dennewitz verslagen. Het hoofdtreffen
-had echter bij Leipzig plaats, waar van 15 tot 19 Oct.
-&bdquo;de <i>Drie-Keizersslag</i>&rdquo; geleverd werd. Napoleon deed hier
-met 170.000 man tegenover een 300.000 man sterken
-vijand wonderen van dapperheid en overdekte zich met
-<span class="pagenum" title="58">&nbsp;</span><a id="p_58"></a>roem. Toch leed hij een verpletterende nederlaag en
-kwam hij met slechts 70.000 man in Frankrijk terug.
-Beieren, Wurtemburg en Baden, die vroeger om zijn
-gunst gebedeld hadden, vielen nu Napoleon af; de verdreven
-vorstenhuizen van Hannover en Keur-Hessen
-werden hersteld. In Spanje hielden de Franschen nog
-slechts Barcelona en een paar forten bezet; overigens
-hadden ze dat geheele land moeten ontruimen, ja, <span xml:lang="en">Wellington</span>
-trok met zijn leger de Pyrene�n over, terwijl
-Russen, Duitschers en Oostenrijkers in het Oosten tegen
-Frankrijk optrokken.</p>
-
-<p>Met groote verschooning behandelden de verbonden
-Mogendheden overigens Napoleon. Zij boden hem het
-behoud van zijn Keizerrijk aan, zoo hij den Rijn als
-grens van zijn rijk wilde erkennen. Napoleon weigerde,
-waarom de Verbondenen na lang weifelen 1 Januari
-1814 den Rijn overtrokken. Weder herhaalden zij hun
-aanbod, doch nu onder de uitdrukkelijke voorwaarde,
-dat Frankrijk binnen de grenzen zou blijven, die het in
-1792 bezat. Napoleon verwierp beide voorslagen. Hij
-wilde het Fransche Keizerrijk behouden, zooals hij het
-door list en geweld had gevormd.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="59">&nbsp;</span><a id="p_59"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_X">HOOFDSTUK X.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De samenzwering van G. K. v. Hogendorp, de Graaf
-van Limburg Styrum en Van der Duyn v. Maasdam
-in den Haag.&mdash;Kozakken en Pruisen
-in ons land.&mdash;Roelof Schenkel neemt
-een Fransch schip bij Zoutkamp.&mdash;In
-den Haag en te Rotterdam.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Na Napoleons nederlaag bij Leipzig ontwaakte bij
-velen in Nederland de hoop, dat ons land weer bevrijd
-kon worden van de Fransche heerschappij. Evenwel,
-men begreep, dat het niet gemakkelijk zou gaan, want
-niet alleen was Napoleons macht nog groot, maar hij
-hechtte ook groot gewicht aan het bezit van ons land;
-<ins class="corr" id="corr38" title="Bron: elfs">zelfs</ins> had hij aan Rutger Jan Schimmelpenninck verklaard,
-dat hij Holland liever aan de zee wilde prijsgeven, dan
-het weer af te staan.</p>
-
-<div class="figleft" style="width: 226px;">
-  <a href="images/ill_p060.jpg"><img src="images/ill_p060th.jpg" width="226" height="305" alt="" title="Klik voor vergroting (471�636px, 91kB)" /></a>
-<div class="captionsc">GIJSBERT KAREL VAN HOGENDORP.</div>
-</div>
-
-<p>De vroegere Patriotten waren door de gebeurtenissen
-der laatste jaren van hun revolutionaire beginselen vrijwel
-bekeerd. Toch waren het niet zij, maar de vroegere
-Prinsgezinden, die de bevrijding van het Fransche juk
-van ons land bewerkt hebben, al werden zij door de
-vroegere Patriotten flink gesteund. Reeds sinds geruimen
-tijd hadden aanzienlijke Prinsgezinden, zooals Gijsbert
-Karel van Hogendorp, F. v. d. Duyn van Maasdam<ins class="corr" id="corr39" title="Bron: .">,</ins>
-Leopold, Graaf van Limburg Styrum, O. Repelaar van
-Driel, F. I. de Jonge en F. D. <span xml:lang="fr">Changuion</span>, verschillende
-<span class="pagenum" title="60">&nbsp;</span><a id="p_60"></a>geheime bijeenkomsten gehouden, ten einde te overleggen,
-hoe de prins van Oranje hier in zijne waardigheid kon
-hersteld en wij van de Fransche heerschappij bevrijd
-konden worden. Wat zij beoogden, deelden zij slechts
-aan hen mee,
-op wier medewerking
-zij rekenen
-konden, o. a. aan
-Mr. Joan Cornelis
-van der Hoop
-te Amsterdam, J.
-F. van Hogendorp
-te Rotterdam
-en Baron Bentinck
-van Buckhorst te
-Zwolle.</p>
-
-<p>Voor 1795 was
-Mr. J. C. van
-der Hoop advocaat
-Fiscaal bij de admiraliteit
-van Amsterdam
-geweest.
-In 1795 was hij
-niet slechts als zoodanig
-afgezet, maar
-ook uit Amsterdam naar den Haag gevoerd en daar 4
-maanden gevangen gehouden. Na zijne invrijheidsstelling
-mocht hij zich gedurende drie jaren niet buiten
-Amsterdam begeven. Tot 1813 leidde hij een ambteloos
-leven.</p>
-
-<p>Bentinck stond na 1795 in briefwisseling met onzen
-vroegeren stadhouder Willem V. De Fransche politie
-onderschepte echter een brief, zoodat hij gevangen werd
-<span class="pagenum" title="61">&nbsp;</span><a id="p_61"></a>gezet en alleen door tusschenkomst van Schimmelpenninck
-zijn vrijheid terug kreeg.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 230px;">
-  <a href="images/ill_p061.jpg"><img src="images/ill_p061th.jpg" width="230" height="292" alt="" title="Klik voor vergroting (481�609px, 81kB)" /></a>
-<div class="captionsc">Mr. <span class="mixcap">JOAN CORNELIS v. d. HOOP</span>.</div>
-</div>
-
-<p>Na den slag bij Leipzig besloten de verbondenen hun
-kring uit te breiden. Ieder van hen nam op zich vier
-vrienden te zoeken, die, zonder wederzijdsche afspraak,
-ja zonder elkander te kennen, beloofden bij de eerste
-oproeping op te
-komen en blindelings
-de aanwijzingen
-van den
-leider te volgen.
-Ieder dezer vier
-vrienden moest
-zich op gelijke
-wijze de medewerking
-van andere
-vier personen
-verzekeren.
-Teneinde de achterdochtige
-politie
-niet op het spoor
-der samenzwering
-te brengen, werd
-aan geen der
-nieuw aangeworvenen
-meer meegedeeld
-dan het
-groote doel der verbintenis. Men noemde geen naam
-en deed niets schriftelijks. Mocht er dus een verrader
-onder de bondgenooten schuilen, dan kon hij alleen den
-man, die hem tot het bondgenootschap bewogen had,
-verraden. Weldra omvatte het bondgenootschap 400 leden,
-die in oprechtheid de zaak van den prins waren toegedaan.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="62">&nbsp;</span><a id="p_62"></a></p>
-
-<p>De Graaf van Limburg Styrum had zich bovendien de
-medewerking verzekerd van den heer Pronk te Scheveningen,
-die aldaar zeer veel invloed onder de visschersbevolking
-had. Hij nam
-aan, bij de eerste oproeping
-50 man te
-leveren.</p>
-
-<div class="figleft" style="width: 208px;">
-  <a href="images/ill_p062.jpg"><img src="images/ill_p062th.jpg" width="208" height="308" alt="" title="Klik voor vergroting (435�643px, 86kB)" /></a>
-<div class="captionsc">VAN DER DUYN VAN MAASDAM.</div>
-</div>
-
-<p>Ook gelukte het den
-Graaf van Limburg
-Styrum de geheele
-Nationale Garde in
-den Haag, 300 man
-sterk, voor de zaak
-des lands te winnen.
-Kolonel J<ins class="corr" id="corr40" title="Niet in Bron.">.</ins> van Oldenbarneveld
-(Witte Tullingh
-bijgenaamd), bevelhebber
-dier Garde,
-ging met zooveel beleid
-te werk, dat hij
-tot op het laatst het
-vertrouwen van den
-prefect wist te behouden.
-Een Detachement
-vreemde Jagers, meest uit Pruisen bestaande, en
-in Franschen dienst zijnde, beloofde den opstand, zoo
-die mocht uitbreken, niet tegen te werken, doch wilde
-zich verder tot niets verbinden.</p>
-
-<p>Intusschen nam de Pruisische Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> Munster
-in, terwijl de Kozakken Aurich in Oost-Friesland bezetten.
-De Russische Generaal <span xml:lang="de">Wintzingerode</span> trok tegen
-Bremen op, terwijl hij prins Narischkin met een afdeeling
-Kozakken naar ons land zond. Weldra vertoonden de
-<span class="pagenum" title="63">&nbsp;</span><a id="p_63"></a>Kozakken zich te Meppel en Hoogeveen. De Fransche
-ambtenaren verlieten nu Groningen en de Prefect in die
-stad met de aldaar liggende Zwitsers volgden dat voorbeeld,
-terwijl er de kantoren der Douanen gesloten
-werden. De orde te
-Groningen werd nu
-gehandhaafd door den
-Maire Jullens en de
-kolonel Busch van de
-Gewapende Burgerwacht,
-terwijl de Nationale
-Garde er de
-Fransche kokarde aflei.
-Den 16 Nov.
-1813 trok nu eene
-afdeeling Kozakken
-onder Baron Rosin
-Groningerland binnen.
-Hij vaardigde
-een proclamatie uit,
-waarbij hij de Raden
-der Prefectuur aanmaande,
-het bestuur
-van het Departement
-op zich te nemen en
-allen ambtenaren gelastte,
-hun functi�n op den ouden voet te blijven waarnemen.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 207px;">
-  <a href="images/ill_p063.jpg"><img src="images/ill_p063th.jpg" width="207" height="310" alt="" title="Klik voor vergroting (431�647px, 87kB)" /></a>
-<div class="captionsc">L. GRAAF VAN LIMBURG
-  <ins class="corr" id="corr41" title="Bron: STIRUM">STYRUM</ins>.</div>
-</div>
-
-<p>Toen de Franschen Groningen verlieten, hadden ze
-alle in de kassen aanwezige gelden in een schip gebracht,
-waarmee zij door het Reitdiep naar zee trachtten te ontkomen.
-Eene afdeeling Russen zette hen achterna, om
-hun de buit afhandig te maken, doch zonder resultaat.
-<span class="pagenum" title="64">&nbsp;</span><a id="p_64"></a>Een negental schippersgasten wisten echter in een sloep
-nabij den &bdquo;Rooden Haan&rdquo; (drie uren van Groningen)
-het Fransche schip te achterhalen, dat bemand was met
-32 gewapende douanen, die 28 vrouwen en kinderen bij
-zich hadden. Ze hadden 80.000 gld. bij zich. De schippers
-zetten de Franschen tot bij Zoutkamp achterna, doch
-waagden niet zulk een overmacht aan te vallen. Zij
-hoopten echter bij Zoutkamp hulp van Kozakken te vinden.
-Toen ze hierin teleurgesteld werden, besloten ze toch
-tot den aanval over te gaan. Terwijl de douanen in het
-ruim van het schip waren, sprong Roelof Schenkel op
-hun schip over. Met het pistool in de eene en een zwaard
-in de andere hand, opende hij het luik en eischte de
-overgave der douanen. Dezen, door schrik overmand en
-niet wetende, hoe talrijk de aanvallers waren, voldeden
-aan dezen eisch, gaven hunne wapenen en geld over en
-lieten zich als weerlooze lammeren naar Groningen brengen.
-Schenkel en zijn gezellen, inplaats, dat zij met geld
-en schip er vandoor gingen, gaven echter alles belangeloos
-aan Rosin, den aanvoerder der Kozakken te Groningen,
-over.</p>
-
-<p>Den 18 Nov. verlieten de Franschen Appingedam.
-Zij namen er een grooten voorraad uit mee en vestigden
-zich te Delfzijl. Bij de nadering der Kozakken trokken
-de Franschen zich onverwijld uit Friesland terug.</p>
-
-<p>Toen de Prefect der Monden van den IJsel de nadering
-der Bondgenooten vernam, stuurde hij de in de
-kassen aanwezige gelden naar Amsterdam, doch zelf
-bleef hij op zijn post. Den 12 Nov. 1813 namen de
-Kozakken te Zwolle twee poorten, terwijl zij Kampen,
-dat verdedigd werd door een honderdtal Franschen, beschoten.
-De burgerij van Kampen koos de zijde der
-Russen, maakte zich meester van den Franschen Commandant,
-<span class="pagenum" title="65">&nbsp;</span><a id="p_65"></a>nam de wacht aan de Vischpoort gevangen
-en liet de Kozakken binnen, door de brug over den
-IJsel neder te laten. De Fransche bezetting werd nu
-gevangen genomen.</p>
-
-<p>Midden December hadden de Franschen in de vier
-provinci�n Groningen, Friesland, Overijsel en Drente
-nog slechts drie vestingen bezet, n.l. Delfzijl, Koevorden
-en Deventer. Het Noorden verwachtte echter uit Holland
-waarborgen der pas herkregen vrijheid.</p>
-
-<p>In Den Haag werd het gerucht verspreid, dat Napoleon
-was gevangen genomen. De leiders van het verbond vertrouwden
-echter het gerucht niet, en dit was ook maar
-goed, want het bleek weldra, dat het valsch was. Later
-begeerde het volk in Den Haag, dat de bekende vroegere
-Burgemeester <ins class="corr" id="corr42" title="Bron: Slichter">Slicher</ins>, een vurig Oranjegezinde, weer
-aan het hoofd der Gemeente zou worden geplaatst, doch
-daar de leiders der samenverbondenen het oogenblik nog
-niet rijp achtten, werd aan de begeerte van het volk niet
-voldaan.</p>
-
-<p><span xml:lang="fr">De Stassart</span>, de gisting onder het volk bespeurende en
-wel inziende, dat hij een opstand niet kon bedwingen,
-verzocht zelf eenige Haagsche ingezetenen, een Provisioneel
-Bestuur te vormen, dat de gemeenschap met het
-Fransche bewind moest onderhouden. In zoover hij bij
-de verbondenen aanklopte, ontving hij overal een weigerend
-antwoord. Hij begon nu te vermoeden, wat men
-van plan was en hij was van zin, hen gevangen te nemen,
-doch hij liet dit voornemen varen, uit vrees, dat hij
-daardoor den opstand zou verhaasten.</p>
-
-<p>Den 13 Nov. werden in verschillende winkels te Rotterdam
-reeds Oranjestrikken te koop aangeboden, die
-echter door de politie werden in beslag genomen. De
-tooneelspeler Rozenveld waagde het zelfs met een rood
-<span class="pagenum" title="66">&nbsp;</span><a id="p_66"></a>lint om den hoed op het tooneel te verschijnen. Het
-volk juichte hem toe, doch des nachts werd hij door de
-politie opgelicht en naar Breda gevoerd, hoewel hij bewees,
-datzelfde roode lint steeds in de toen door hem vervulde
-rol gedragen te hebben. Ook vond men te Rotterdam
-op zekeren morgen het Erasmusbeeld versierd met een
-Oranjestrik en het navolgende tweeregelig versje:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">Durft niemand nog Oranje dragen.<br /></div>
-    <div class="i0">Ik durf mijn grijzen kop wel wagen.<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="67">&nbsp;</span><a id="p_67"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XI">HOOFDSTUK XI.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
-Amsterdam.&mdash;Omwenteling aldaar.&mdash;Omwenteling
-in Den Haag.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>De bezetting te Amsterdam bestond uit een strafbataillon
-van 800 man, eenige veteranen, benevens de
-gewapende douanen. Den 15 Nov. trok Generaal <span xml:lang="fr">Molitor</span>
-met zijn troepen uit Amsterdam naar Utrecht, om zich
-bij het hoofdleger in Gelderland te voegen. Pas waren
-de Franschen Amsterdam uit of Barend Ponstijn ontplooide
-op de Nieuwe Brug te Amsterdam de Oranjevlag,
-vroolijk omstuwd door honderden burgers, die zich
-allen in een oogwenk met de geliefde Oranjekleur
-tooiden. Het volk liep te hoop en plunderde, onder het
-geroep van: &bdquo;Oranje Boven!&rdquo; de wachthuizen der gehate
-Douanen, terwijl men spotprenten op de Douanen
-uitgaf. Vervolgens rukte men de uithangborden,
-die met den Keizerlijken adelaar voorzien waren, naar
-beneden en wilde men de pakhuizen der Douanen en
-de rijkstabakfabriek plunderen en vernielen. De Nationale
-Garde, in allerijl onder de wapenen gekomen, wist
-echter door het beleid van Anton Reinhard Falck, ��n
-harer kapiteins, dit laatste te verhinderen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 379px;">
-  <a href="images/ill_p068.png"><img src="images/ill_p068th.png" width="379" height="242"
-    alt="zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit"
-    title="zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit -- Klik voor vergroting (790�504px, 61kB)" /></a>
-<div class="captionsc">ANONIEME SPOTPRENT OP DE DOUANEN.</div>
-</div>
-
-<p>Deze Anton Reinhard Falck was onder het Staatsbewind
-Gezantschaps-Secretaris te Madrid geweest, terwijl
-hij onder Koning Lodewijk de betrekking bekleed
-<span class="pagenum" title="68">&nbsp;</span><a id="p_68"></a>had van Secretaris-Generaal bij het Departement van
-Marine. Toen Holland bij Frankrijk werd ingelijfd,
-weigerde hij eenig ambt te bekleeden, ja wilde hij de
-ridderorde der <ins class="corr" id="corr43" title="Bron: Reunie">Re�nie</ins> niet aannemen. Nadat hij zich bij
-de verbondenen had aangesloten, begreep hij, dat hij
-het vaderland nog van dienst kon zijn, en liet hij zich
-in den zomer van 1813 eene benoeming tot Kapitein der
-Nationale Garde welgevallen. Nog voor <span xml:lang="fr">Molitor</span> vertrokken
-was, wist hij zijn mede-officieren en zelfs Kolonel
-van Brienen voor de zaak der verbondenen te winnen.
-Doch vooral op den genoemden 15 November maakte
-hij zich verdienstelijk. Hij ried den Prins van Plaisance,
-den prefect en velen der overige achtergebleven Fransche
-<ins class="corr" id="corr44" title="Bron: ambtenarenaan">ambtenaren aan</ins>, de stad te verlaten, daar hij voor de veiligheid
-van hun persoon en goederen niet kon instaan. Men
-volgde zijn raad op en toen ook zij Amsterdam ontvlucht
-<span class="pagenum" title="69">&nbsp;</span><a id="p_69"></a>waren, kreeg de volksbeweging nieuwe kracht. Den 16 Nov.
-begon het volk de wachthuizen, o.a. dat op de Nieuwe
-Brug te Amsterdam, te verbranden en plunderde het
-'t huis van den Ontvanger der personeele belasting op de
-Prinsengracht, en de huizen van den Wapencommandant
-en der Politie op de oude Turfmarkt. De Nationale Garde
-kon verdere baldadigheden slechts voorkomen, door
-krachtig op te treden, zoodat ze zelfs ten laatste op de
-menigte moest schieten. Het was een toestand van verwarring
-en regeeringloosheid, die in Amsterdam heerschte.
-De Maire was te Parijs, om daar opnieuw in naam der
-derde hoofdstad van het rijk, trouw aan Napoleon te
-<span class="pagenum" title="70">&nbsp;</span><a id="p_70"></a>zweren; de politie had weinig gezag en om dat weinige
-gezag te handhaven, beschikte zij over te weinig hulpmiddelen,
-vooral doordat het Hoofdbestuur de stad verlaten
-had. Falck begreep, zou er een eind aan de verwarring
-komen, dat er een voorloopig bewind moest zijn.
-Hij trachtte de leden der Municipaliteit te bewegen met
-nog eenige andere aanzienlijken zich voor Oranje te verklaren,
-doch dezen durfden dat nog niet aan uit vrees
-voor een mogelijken terugkeer der Franschen. Eindelijk
-wist hij van kolonel Van Brienen gedaan te krijgen, dat
-deze 24 der aanzienlijkste burgers opriep, om een voorloopig
-Bestuur te vormen. Van deze 24 gaven 20 aan
-de oproeping gehoor. In de Vroedschapskamer wees Falck
-de opgekomenen op een verzoek, door den prins van
-Plaisance aan den gewezen Hoofdofficier David Willem
-Elias en door den prefect aan Van Brienen gedaan, om
-te zorgen voor de handhaving der orde in Amsterdam.
-17 personen verklaarden zich nu bereid, in het Bestuur
-zitting te nemen, dat ten slotte aldus was samengesteld:</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 376px;">
-  <a href="images/ill_p069.jpg"><img src="images/ill_p069th.jpg" width="376" height="303" alt="" title="Klik voor vergroting (784�633px, 165kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET VERBRANDEN DER DOUANENHUISJES BIJ DE NIEUWE BRUG TE AMSTERDAM.</div>
-</div>
-
-<p>Mr. J. C. v. der Hoop, Voorzitter, Mr. P. A. van
-Boetzelaer, Mr. D. W. Elias, P. P. <ins class="corr" id="corr45" title="Bron: Charle">Charl�</ins>, W. Boreel,
-Mr. C. van der Oudermeulen, Mr. J. van Loon Jansz.,
-Mr. D. J. van Lennep, H. van Slingelandt, G. ten Sande,
-A. Mendes de Leon, J. A. Willink, J. J. Moy, Mr. P.
-A. Brugmans, Mr. J. D. Meyer, Mr. J. S. van de Poll
-en Mr. A. A. Deutz van Assendelft, allen vurige Oranjegezinden,
-die ook vroeger deel van het Stads- of Staatsbestuur
-hadden uitgemaakt.</p>
-
-<p>Op verzoek van Falck had de Adjunct-Maire Charl�,
-die zich met het eigenlijk bestuur der stad had belast,
-afstand van dit bestuur gedaan. Hij begeerde echter en
-verkreeg dan ook een schriftelijk bewijs, door Van
-Brienen en eenige andere Officieren geteekend, dat
-<span class="pagenum" title="71">&nbsp;</span><a id="p_71"></a>de Officieren der Nationale Garde hem voor ontslagen
-hielden.</p>
-
-<p>Het nieuwe Bestuur werd te Amsterdam met ingenomenheid
-begroet, vooral, omdat de leden er van gunstig
-bij het volk bekend stonden en men er mannen onder
-vond, van verschillende godsdienstige belijdenis. Bij
-fakkellicht, door een gedeelte der Burgerwacht begeleid,
-deed het nieuwe Bestuur een rondgang door de stad,
-door het volk overal luide toegejuicht. Onder bevel
-van W. Willink werd een vrijwillige ruiterbende van
-300 man opgericht en deze, geholpen door vele patrouilles
-van gewapende burgers, deden nu alles, om de rust te
-herstellen. Vooral Van der Hoop werkte kalmeerend
-op de menigte. Hij ging des nachts de wijnhuizen rond
-en sprak tot het aldaar samengeschoolde volk: &bdquo;Wat wilt
-gij meer, mannen! De oude regeering is immers hersteld.&rdquo;
-En op zijne aanmaning gingen allen naar huis.</p>
-
-<p>Wat te Amsterdam had plaats gevonden, werd al
-spoedig in Den Haag bekend gemaakt. Toen aldaar de
-verbondenen hoorden, dat <span xml:lang="fr">De Stassart</span> voornemens was,
-Den Haag te verlaten, begrepen zij, dat het tijdstip daar
-was, om handelend op te treden. Den 17 Nov. 1813
-ging de Graaf van Limburg Styrum met de Oranje-kokarde
-op den hoed van het huis van Van Hogendorp
-naar dat van Slicher, waarop deze eveneens de Oranje-kokarde
-op den hoed deed en met Van Styrum naar
-den Adjunct-Maire Faber van Riemsdijk ging, om te
-trachten een voorloopig stadsbestuur te verkrijgen. Toen
-nu ook de zonen van Van Hogendorp met de Oranje-kokarde
-op den hoed zich op straat vertoonden, geraakte
-het volk in beweging en hield het geroep van &bdquo;Oranje
-boven!&rdquo; haast niet op. Ten huize van Van Styrum
-kwamen nog dienzelfden dag de verbondenen te zamen,
-<span class="pagenum" title="72">&nbsp;</span><a id="p_72"></a>die twee proclamatie's vaststelden, beide door Van der
-<ins class="corr" id="corr46" title="Bron: Duin">Duyn</ins> van Maasdam, Repelaer en <span xml:lang="fr">Changuion</span> en de
-Graven G. K. en J. F. van Hogendorp geteekend en
-wel <i>namens de oude Regenten</i>. Bij de eene proclamatie
-werd Van Styrum gemachtigd, als voorloopig (provisioneel)
-Gouverneur van den Haag voor den prins van
-Oranje op te treden. De andere proclamatie riep op 18
-Nov. eene vergadering der Regenten van 1794 bijeen.</p>
-
-<p>'t Hoen en Bachman, die v��r 1795 Burgemeesters
-van den Haag geweest waren, begaven zich nu met
-Slicher naar het Stadhuis, waar zij hun vroegere ambten
-weder <ins class="corr" id="corr47" title="Bron: aanvaarden">aanvaardden</ins>. De Oranjevlag werd op den toren
-geplaatst, en bij proclamatie van den nieuwen Gouverneur
-werd het optreden van het voorloopig Bestuur aan
-het volk bekend gemaakt. De Nationale Garde, die
-zich ook voor den prins verklaarde, trok nu met vliegende
-vaandels, slaande trom en onder het spelen van
-het Wilhelmus door de stad.</p>
-
-<p>En dit alles geschiedde, terwijl in den Haag zich nog
-een Regiment vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen
-goed gewapend en twee achtponders tot hun beschikking
-hebbende, bevonden. De bevelhebber dezer troepen,
-Generaal <span xml:lang="fr">Bouvier</span>, door schrik als verlamd, deed niets
-om den opstand te onderdrukken en verschanste zich met
-zijne krijgslieden op het Binnenhof. Hier liet hij zelfs
-toe, dat de Nationale Garde uit het daar aanwezige dep�t
-en dus als het ware onder zijne oogen, zich van wapenen
-voorzag.</p>
-
-<p>In Den Haag had men hoop, dat men hulp van de
-verbonden Mogendheden zou ontvangen. Het was dus
-met groote teleurstelling, dat men het bericht ontving,
-dat Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> bevel had ontvangen, den IJsel
-niet over te steken. Baron Bentinck, die dit bericht in
-<span class="pagenum" title="73">&nbsp;</span><a id="p_73"></a>Den Haag overbracht, ried er daarom den bondgenooten
-aan, nog geen beslissende stappen te doen. Evenwel,
-die raad kwam te laat, want de beslissende stap was
-reeds gedaan. Van Styrum deed daarom al het mogelijke,
-om den moed der burgers aan te wakkeren en den
-Franschen schrik aan te jagen. Hij liet het Binnenhof
-door de burgerwacht omzetten, terwijl hij gewapende
-ruiters onophoudelijk er om heen liet draven. De meeste
-burgers brachten den nacht op de straat door, terwijl de
-straten verlicht bleven. Door al deze maatregelen bevreesd
-geworden, vroeg Generaal <span xml:lang="fr">Bouvier</span> aan Van Styrum
-den volgenden dag vrijen aftocht voor zich zelf en zijn
-troepen, wat hem gaarne werd toegestaan. Vele vrijwilligers
-boden zich nu aan, die bij gebrek aan andere wapenen
-met pieken werden gewapend. De heer Pronk te
-Scheveningen zond een aantal pinken in zee, ten einde
-de Engelsche vloot op te zoeken, om die met de omwenteling
-in kennis te stellen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="74">&nbsp;</span><a id="p_74"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XII">HOOFDSTUK XII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Een voorloopig Bestuur over ons land.&mdash;De
-strijd om Papendrecht en Dordrecht.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Den 18 Nov. 1813 werden zij, die v��r 1793 Lid der
-Staten geweest waren, uitgenoodigd, ten huize van Van
-Hogendorp in Den Haag te komen. Daar vergaderd
-zijnde, werd hun verzocht, het Bestuur van het land op
-zich te nemen. Zij durfden aan dit verzoek niet voldoen,
-daar zij �f bevreesd waren voor een mogelijken terugkeer
-der Franschen, �f omdat zij niet in het Bestuur
-wilden zitten, zonder daartoe door den Prins uitdrukkelijk
-te zijn gemachtigd, �f omdat zij meenden, dat het
-Bestuur niet eenzijdig uit Prinsgezinden moest zijn samengesteld,
-maar ook enkele der vroegere Patriotten onder
-zijn leden moest tellen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 539px;">
-  <a href="images/ill_p075.jpg"><img src="images/ill_p075th.jpg" width="539" height="403" alt="" title="Klik voor vergroting (1123�840px, 279kB)" /></a>
-<div class="captionsc">SAMENKOMST VAN VAN HOGENDORP, VAN DER
-  <ins class="corr" id="corr48" title="Bron: DUIN">DUYN</ins> VAN MAASDAM, J. M. KEMPER,
-  <ins class="corr" id="corr49" title="Bron: J. A. CHANQUION">F. D. <span xml:lang="fr">CHANGUION</span></ins>, DE GRAAF VAN LIMBURG
-  <ins class="corr" id="corr50" title="Bron: STIRUM">STYRUM</ins> EN FANNIUS SCHOLTEN OP 20 NOV. 1813.</div>
-</div>
-
-<p>Dat de oude Statenleden weigerden, in het Bestuur
-van het land zitting te nemen, werkte op het volk ontmoedigend,
-wijl dat er uit opmaakte, dat de oude Regenten
-zelf weinig hoop koesterden op een volledig herstel
-van onze onafhankelijkheid. Ook gingen door deze
-weigering twee dagen verloren, die men zoo nuttig had
-kunnen gebruiken. Toch gaven de gebeurtenissen aan
-de verbondenen weldra nieuwen moed. Het werd toch
-in den Haag bekend, dat Luitenant Ampt, die met zijn
-kanonneerboot te Rotterdam lag, de zaak van Oranje
-had omhelsd. Hij wilde zelfs met behulp der matrozen
-<span class="pagenum" title="75">&nbsp;</span><a id="p_75"></a><span class="pagenum" title="76"><br />&nbsp;</span><a id="p_76"></a>en van het werkvolk, de werf te Rotterdam in het bezit
-nemen. En den 19 Nov. waren de Pruisische jagers,
-onder bevel van <span xml:lang="fr">Bouvier</span> in Den Haag teruggekeerd, om
-de zaak der verbondenen te steunen. Met de Franschen
-uit Den Haag vertrokken, waren ze tegen dezen in verzet
-gekomen, hadden kanonnen vernageld en vele douanen
-gewond en waren thans in Den Haag een onwaardeerbare
-steun voor de verbondenen. Ook wekte het in
-Den Haag zeer den moed op, dat in Rotterdam een
-voorloopig Bestuur gevormd was met J. F. Hogendorp
-aan het hoofd, dat dit te Leiden was gebeurd onder den
-Maire Heldewier, terwijl ook Haarlem en Edam het
-Fransche juk hadden afgeschud.</p>
-
-<p>Zou echter de onafhankelijkheid van ons land verzekerd
-worden, dan was het noodzakelijk, dat een Prins
-uit het Stamhuis van Oranje zich aan het hoofd der beweging
-zette. Daar men niet wist, waar de Prins zich
-bevond, reisden Jacob Fagel (broeder van den vroegeren
-Griffier) en de Perponcher (vroeger de trouwe strijdmakker
-van wijlen Prins Frederik) naar Engeland en
-Kapitein Wauthier naar Duitschland, teneinde den Prins
-te zoeken.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 532px;">
-  <a href="images/ill_p077.jpg"><img src="images/ill_p077th.jpg" width="532" height="403" alt="" title="Klik voor vergroting (1110�841px, 281kB)" /></a>
-<div class="captionsc">AANVAARDING VAN HET HOOG BEWIND IN NAAM V. D. PRINS VAN ORANJE, 21 NOV. 1813,
-TEN HUIZE VAN GIJSB. KAREL V. HOGENDORP.</div>
-</div>
-
-<p>Teneinde tot een voorloopig Bestuur van het land te
-komen, werd er den 20 Nov. 1813 bij Van Hogendorp
-wederom een vergadering gehouden. Er werd een brief
-voorgelezen van <span xml:lang="fr">De Stassart</span>, door dezen uit Gorinchem
-geschreven, waarin hij meldde, dat hij met een sterke
-strijdmacht in Den Haag terug zou komen, en dan straffen
-zou, die zich bleef verzetten, doch vergiffenis beloofde
-aan wie zich nu nog onderwierp. In plaats, dat
-dit schrijven ontmoedigend werkte, zag men er een bewijs
-van zwakheid in van <span xml:lang="fr">De Stassart</span> en werd er de
-moed door verlevendigd. Dit was evenzoo het geval
-<span class="pagenum" title="77">&nbsp;</span><a id="p_77"></a><span class="pagenum" title="78"><br />&nbsp;</span><a id="p_78"></a>met het bericht, dat de Franschen Gouda hadden ontruimd
-en ook daar een voorloopig bestuur was ingesteld.
-Men besloot daarom tot krachtig optreden. Van der
-<ins class="corr" id="corr51" title="Bron: Duijn">Duyn</ins> van Maasdam en G. K. van Hogendorp aanvaardden
-het voorloopig Bestuur van het land; Falck
-wilde men de betrekking van Algemeen Secretaris toevertrouwen,
-doch daar hij te Amsterdam niet kon gemist
-worden, liet <span xml:lang="fr">Changuion</span>
-zich deze
-functie welgevallen.
-Prof. Kemper,
-die in Leiden reeds
-veel voor de zaak
-des lands had gedaan
-en Fannius
-Scholten wilden
-trachten, de besturen
-der overige
-Hollandsche steden
-voor de zaak
-des lands te winnen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 228px;">
-  <a href="images/ill_p078.jpg"><img src="images/ill_p078th.jpg" width="228" height="280" alt="" title="Klik voor vergroting (476�585px, 102kB)" /></a>
-<div class="captionsc">FRAN�OIS DANIEL <span xml:lang="fr">CHANGUION</span>.</div>
-</div>
-
-<p>Bij proclamatie
-van 21 Nov. werd
-aan het volk van
-de samenstelling
-van dit voorloopig
-Bestuur mededeeling gedaan, terwijl bij proclamatie van
-22 Nov. het volk ontslagen werd van den eed, aan Napoleon
-gedaan, en elk een muiter werd genoemd, die
-nog aan het Fransche Bestuur gehoorzaamde en ieder
-weerbaar man te wapen werd geroepen, om de Franschen
-te bestrijden. Eene afdeeling krijgslieden onder
-<span class="pagenum" title="79">&nbsp;</span><a id="p_79"></a>bevel van Baron Sweertz de Landas moest de Franschen,
-die in Gorinchem gelegerd waren, in het oog houden,
-terwijl eene andere afdeeling onder bevel van generaal
-C. F. de Jonge Zuid-Holland beschermen moest tegen
-een aanval der Franschen uit Utrecht. Beide afdeelingen
-te zamen waren echter nog geen 1000 man sterk. Gelukkig
-werd de afdeeling Sweertz de Landas te Rotterdam
-met 300 vrijwilligers versterkt. Ook had ondertusschen
-Ampt te Rotterdam de werf genomen. Hij zond
-nu twee kanonneerbooten de Maas op, die een vaartuig
-wisten te bemachtigen, voor het Fransche garnizoen in
-Gorinchem bestemd en beladen met 80.000 pond buskruit
-en 40.000 patronen, welke voorraad terstond naar
-Den Haag werd gezonden.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 570px;">
-  <a href="images/ill_p080.jpg"><img src="images/ill_p080th.jpg" width="570" height="388" alt="" title="Klik voor vergroting (1189�809px, 268kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET BESCHIETEN VAN DORDT DOOR DE FRANSCHEN.</div>
-</div>
-
-<p>De Franschen hadden Dordrecht verlaten, waarna er
-de burgers terstond de Hollandsche vlag op den toren
-zetten. 400 Douanen, met een zesponder en een mortier
-gewapend, bezetten echter Papendrecht en eischten nu
-ook Dordrecht weer voor Frankrijk op. Toen ze deze
-stad met houwitsers en kanonskogels beschoten, lieten
-de Dordrechtenaars de Franschen binnen, die terstond
-200.000 gld. eischten voor levensmiddelen ten behoeve
-der Fransche bezetting in Gorinchem, doch zich niet aan
-wanordelijkheden schuldig maakten. Toen de Franschen
-echter hoorden, dat de Hollandsche bezetting van Rotterdam
-zou pogen, Dordrecht te hernemen, verlieten de
-Franschen de stad weder. Werkelijk namen den 23 Nov.
-100 vrijwilligers van de afdeeling onder <ins class="corr" id="corr52" title="Bron: Sweerts">Sweertz</ins> de Landas
-te Rotterdam Papendrecht en trokken toen voor een deel
-Dordrecht in. Twee kanonneerbooten onder bevel van
-Van Ampt legerden zich des nachts tusschen Dordrecht
-en Papendrecht. Den 24 Nov. verdreef echter een Fransche
-bende de vrijwilligers uit Papendrecht en begon toen
-<span class="pagenum" title="80">&nbsp;</span><a id="p_80"></a><span class="pagenum" title="81"><br />&nbsp;</span><a id="p_81"></a>met haar geschut Dordrecht te beschieten. E�n der
-kanonneerbooten zocht weldra haar heil in de vlucht, doch
-de andere hield twee uren lang den strijd vol, tot eindelijk
-al het kruit en de kogels op waren. Toen men het laatste
-schot zou doen, vroeg iemand, in het bedienen van het
-geschut zeer bekwaam, om dit laatste schot te mogen
-richten. Na bekomen verlof deed hij met de laatste
-kardoes een koevoet in het kanon en richtte toen het
-schot zoo juist, dat hij zeven Franschen deed sneuvelen.
-De vijand, door schrik overmand, sloeg op de vlucht
-en&mdash;Dordrecht bleef voor ons behouden. De Dordrechtenaars,
-in vereeniging met de Rotterdammers, zetten nu
-gewapend de Franschen na en namen eenigen dezer gevangen.
-Toen de gemeenschap tusschen Rotterdam en
-Dordrecht was hersteld, kwamen er van alle zijden zooveel
-vrijwilligers opdagen, dat de vijand het niet waagde,
-zich weer in deze streken te vertoonen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="82">&nbsp;</span><a id="p_82"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XIII">HOOFDSTUK XIII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Kozakken te Amsterdam.&mdash;<ins class="corr" id="corr53" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, Gouverneur
-van Amsterdam.&mdash;Moordtooneelen te Woerden.&mdash;Zutphen
-in onze macht.&mdash;Doesburg
-genomen.&mdash;Strijd om Den Briel.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Generaal De Jonge wist Leiden en Bodegraven voor den
-Prins te bewaren, terwijl een 100-tal vrijwilligers Donderdam
-beveiligden. Een Haagsch vrijwilliger, Adams geheeten,
-stelde zich aan 't hoofd van een bende boeren en wist de batterij
-van de Buitensluis aan het Hollandsch diep te bemachtigen.
-Deze batterij bestond uit twaalf achttienponders, meer
-geschut, dan de verbondenen tot dusver bezeten hadden.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 226px;">
-  <a href="images/ill_p083.jpg"><img src="images/ill_p083th.jpg" width="226" height="274" alt="" title="Klik voor vergroting (472�573px, 100kB)" /></a>
-<div class="captionsc">MR. FANNIUS SCHOLTEN.</div>
-</div>
-
-<p>In Amsterdam vreesde men nog, dat <span xml:lang="fr">Molitor</span> met
-zijne troepen terug zou keeren, waarom Van Brienen
-altijd nog met <span xml:lang="fr">Molitor</span> in briefwisseling stond en het
-provisioneel Bestuur van die stad nog niet openlijk de
-zijde van Oranje durfde kiezen, hoewel Van der Duyn,
-Kemper en Fannius Scholten alle moeite hadden gedaan,
-om dat Bestuur tot een meer beslist optreden te bewegen.</p>
-
-<p>De Bondgenooten hadden Van Assen naar Friesland
-en Groningen gezonden, teneinde die gewesten over te
-halen, de zijde van den Prins te kiezen. Zij bevonden,
-dat de inwoners dier gewesten Prinsgezind genoeg waren,
-doch dat de Besturen er nog niet met beslistheid tegen
-de Franschen durfden optreden, wijl ze op de hulp van
-slechts 400 � 500 Kozakken konden rekenen. Van Assen
-<span class="pagenum" title="83">&nbsp;</span><a id="p_83"></a>verzocht den aanvoerder der Russen,
-prins Lapupkin<ins class="corr" id="corr54" title="Niet in Bron.">,</ins>
-om hulp voor de omwenteling in Holland en deze beloofde
-onmiddellijk eenige ruiters naar Holland te zenden.</p>
-
-<p>Den 24 Nov. zond prins Lapupkin Majoor <span xml:lang="en">Marklay</span>
-met 200 Kozakken naar Amsterdam. Daar Naarden en
-Utrecht nog in de macht der Franschen waren, trok
-deze afdeeling Russen over Hilversum, 's-Graveland,
-Weesp, de Uitermeersche
-Schans
-(die door de Franschen
-verlaten was)
-en verscheen eindelijk
-voor de Muiderpoort
-te Amsterdam.</p>
-
-<p>Te Amsterdam
-wekten de Kozakken
-de nieuwsgierigheid
-in hooge
-mate op. En waarlijk,
-deze zonen
-van Tartarije en de
-Krim boden een
-bont en zonderling
-schouwspel aan.</p>
-
-<p>&bdquo;De een b.v. droeg,
-bij een Chineesche
-muts, een overjas met kragen, die misschien aan dezen
-of genen Franschen overste behoord had; een ander
-was in een buitgemaakte huzaren-monteering uitgedost,
-waarover een witte mantel golfde; een derde had een
-Poolsche jas en een grenadiersmuts op het hoofd; sommigen
-waren met sabels, anderen met degens of dolken
-<span class="pagenum" title="84">&nbsp;</span><a id="p_84"></a>gewapend, doch allen met pistolen en ellenlange speeren.&rdquo;</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 383px;">
-  <a href="images/ill_p084.jpg"><img src="images/ill_p084th.jpg" width="383" height="289" alt="" title="Klik voor vergroting (799�602px, 147kB)" /></a>
-<div class="captionsc">KOZAKKENWACHT.</div>
-</div>
-
-<p>In het gebruiken van voedsel waren de Russen niet
-kieskeurig; smeerkaarsen en klare boter aten ze alsof
-het niets was. In ons land kon men ze het best trakteeren
-met pannekoeken en brandewijn. De Amsterdammers
-zagen hoog tegen deze woeste strijders op en geloofden,
-dat ��n Kozak wel tien Franschen kon staan. Een gevolg
-hiervan was, dat Amsterdam zijn weifelende houding
-liet varen. Door invloed van Falck werd nog den 24 Nov.
-van de pui van het paleis op den Dam aan het volk
-bekend gemaakt, dat Amsterdam de zijde der Franschen
-verlaten en die van den Prins gekozen had, terwijl men
-<span class="pagenum" title="85">&nbsp;</span><a id="p_85"></a>de Hollandsche vlag van de torens liet wapperen.
-<ins class="corr" id="corr55" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>,
-die voor 19 jaar door de Patriotten te Amsterdam
-aan het hoofd van het Bestuur werd geplaatst, teneinde
-het gezag der Franschen er te vestigen, werd nu tot
-Gouverneur van
-Amsterdam aangesteld,
-teneinde
-het gezag van den
-Prins er te vestigen,
-terwijl aan
-Verdooren de regeling
-der zeezaken
-werd opgedragen.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 229px;">
-  <a href="images/ill_p085.jpg"><img src="images/ill_p085th.jpg" width="229" height="313" alt="" title="Klik voor vergroting (478�654px, 96kB)" /></a>
-<div class="captionsc">BARON KRAYENHOFF.</div>
-</div>
-
-<p>De Franschen te
-Gorinchem hadden
-1500 man versterking
-uit Antwerpen
-ontvangen
-en dit gaf <span xml:lang="fr">De Stassart</span>
-den moed, een
-brief naar Den
-Haag te zenden,
-waarin hij de &bdquo;rebellen&rdquo;
-in die stad
-en te Rotterdam
-aanried, een deputatie
-naar hem te sturen, teneinde Napoleons wraak af te
-wenden. Natuurlijk werd het schrijven van den prefect in
-Den Haag met verachting ontvangen en hooghartig beantwoord,
-zoodat <span xml:lang="fr">De Stassart</span> de gedachte moest krijgen,
-dat men in Den Haag over een grootere macht beschikte,
-dan werkelijk het geval was.</p>
-
-<p>De Fransche bezetting van Woerden bestond uit slechts
-<span class="pagenum" title="86">&nbsp;</span><a id="p_86"></a>28 man. Dit gaf generaal de Jonge en Kolonel Tullingh
-den moed, aan het hoofd der Nationale (nu Oranje)
-Garde derwaarts te trekken en de stad voor den Prins
-te bezetten. De 28 Franschen trokken zich in Utrecht
-terug. Terstond werd in Woerden de Hollandsche vlag
-op den toren gezet, doch de vrijwilligers verzuimden, de
-bruggen op te halen, de poorten te sluiten en verder
-Woerden in staat van tegenweer te stellen.</p>
-
-<p>De Franschen, te Utrecht de Hollandsche vlag van den
-toren te Woerden ziende wapperen, besloten Woerden te
-overvallen. Midden in den nacht verschenen ze voor Woerden.
-Ze verdreven Luitenant <span xml:lang="fr">Mirandolle</span> uit het fort
-Oranje, die zich nu met zijn 24 vrijwilligers bij de bezetting
-van Woerden aansloot. De Franschen waren ondertusschen
-in de stad gedrongen en de Hagenaars, nu van binnen
-en van buiten aangevallen, kozen de vlucht. Kolonel
-Tullingh werd door bajonetsteken en sabelhouwen gewond
-en als krijgsgevangene naar Parijs gevoerd. Na
-den val van Napoleon mocht hij naar ons land terugkeeren.</p>
-
-<p>De Franschen, die Woerden overvielen, waren zoogenaamde
-Pupillen, zijnde weezen, die men voor den
-krijgsdienst had opgeleid. Zonder ouders of nastaande
-familie, dus zonder met de maatschappij in nauwe betrekking
-te staan, gaven ze om hun leven weinig of niets
-en was medelijden met hun slachtoffers hun vreemd.
-Toen zij zagen, dat zij van Woerden meester waren,
-begonnen zij er op barbaarsche wijze te rooven, te
-plunderen en te moorden. Vijf en twintig inwoners van
-het stadje, waaronder vrouwen en kinderen, beroofden
-zij van het leven, terwijl vijftig anderen min of meer
-zwaar gewond werden. En het treurigste was, dat deze
-moordtooneelen geheel doelloos plaats hadden, want drie
-<span class="pagenum" title="87">&nbsp;</span><a id="p_87"></a><span class="pagenum" title="88"><br />&nbsp;</span><a id="p_88"></a>dagen later ontruimden de bandieten uit eigen beweging
-Woerden, met medeneming van een grooten buit.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 496px;">
-  <a href="images/ill_p087.jpg"><img src="images/ill_p087th.jpg" width="496" height="401" alt="" title="Klik voor vergroting (1035�837px, 259kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET GERUST VERBLIJF VAN MEVR. KEMPER TE LEIDEN BEHOUDT DEN MOED
-DER GEWAPENDE BURGERIJ.</div>
-</div>
-
-<p>De berichten van hetgeen te Woerden was gebeurd,
-werden overal in ons land met schrik en ontzetting ontvangen.
-Te Leiden durfden de burgers de stad, uit vrees,
-dat de Franschen hun dit euvel zouden duiden, niet in
-staat van verdediging stellen, en wilden geen geschut of
-vrijwilligers binnenlaten. Velen wilden zelfs de stad verlaten,
-doch Mevrouw Kemper, wier man niet te huis
-was, ried hun dit af en zei: &bdquo;Ware er gevaar, zoude ik
-hier gerust met mijne kinderen blijven?&rdquo;&mdash;Haar
-moedige houding boezemde den burgers weer moed in.
-Gelukkig werd de gezonken moed door twee betere
-tijdingen weer opgebeurd.</p>
-
-<p>Tusschen Amsterdam en Haarlem lag een fort, dat
-door de Franschen bezet was en dat de verbinding
-tusschen die steden belemmerde. Het gelukte den Kozakken,
-de Franschen uit dit fort te verdrijven en het voor
-den Prins in bezit te nemen.</p>
-
-<p>De Kozakken hadden reeds een paar keer gepoogd,
-doch tevergeefs, de Fransche bezetting, meest uit Douanen
-bestaande, uit Zutphen te verdrijven. Den 24 Nov. werd
-Zutphen belegerd door 4000 Pruisische ruiters en jagers.
-De Duitschers werden door de inwoners van Zutphen
-geholpen en de Maire Op ten Noort wist den Franschen
-bevelhebber te bewegen, Zutphen aan de Pruisen over
-te geven. Terstond werd nu de Hollandsche vlag op
-den toren geplaatst, een bal aan de Pruisische officieren
-gegeven en in de straten ge�llumineerd. Een Algemeen
-Bestuur werd ingesteld, dat Zutphen voor den prins
-moest bewaren.</p>
-
-<p>In weerwil van deze twee moedgevende gebeurtenissen,
-bleef men toch in Holland nog met zorg de toekomst
-<span class="pagenum" title="89">&nbsp;</span><a id="p_89"></a>tegemoet zien, daar <span xml:lang="fr">Molitor</span> te Utrecht nog 4 � 5000
-man, allen goed gewapend, tot zijn beschikking had.
-<span xml:lang="fr">Molitor</span> was echter zelf te zeer op zijn hoede, dan dat
-hij aanvallend durfde optreden. Een tuinier toch te
-Oudshoorn, Mens genaamd, had brieven laten schrijven
-en aan verschillende personen bezorgen, waarin hij vermeldde,
-dat de Engelschen te Scheveningen geland
-waren en dat 3000 Russen aanrukten, om ons te hulp
-te komen. Deze brieven, te Woerden in handen der
-Franschen gevallen, hebben niet weinig er toe bijgedragen,
-dat dezen de stad verlieten. En ook <span xml:lang="fr">Molitor</span> liet
-er zich door bang maken. Ook meende <span xml:lang="fr">Molitor</span>, toen
-hij hoorde, dat een bekwaam krijgsoverste als Krayenhoff
-de verdediging van Amsterdam op zich had genomen,
-dat Amsterdam over meer middelen ter verdediging kon
-beschikken, dan werkelijk het geval was. Bovendien wist
-hij niet, wat de verbonden Mogendheden <ins class="corr" id="corr56" title="Bron: be�ogden">beoogden</ins>,
-zoodat hij Gelderland, dat hij beschermen moest, niet
-durfde verlaten.</p>
-
-<p>Wat het meest in ons land den moed verlevendigde,
-was het heuglijke feit, dat Van Hogendorp den 27 Nov.
-een eigenhandigen brief van den Prins van Oranje ontving,
-waarin de Prins beloofde, spoedig over te komen
-en dat Engeland hulp zou verleenen. Terstond liet men
-dezen brief drukken en door het geheele land verspreiden,
-waardoor ook Friesland en Groningen moed vatten
-en zich voor den Prins verklaarden.</p>
-
-<p>Kapitein Wauthier, die in Duitschland den Prins moest
-zoeken, ontmoette den 22 Nov. te Munster den Pruisischen
-Generaal Van <span xml:lang="de">Bulow</span>, dien hij op de hoogte bracht
-van hetgeen in Holland plaats greep. Vervolgens bezocht
-Wauthier het hoofdkwartier der <ins class="corr" id="corr57" title="Bron: Ge�llieerden">Gealli�erden</ins> te Frankfort,
-waar hij bemerkte, dat de verbonden mogendheden
-<span class="pagenum" title="90">&nbsp;</span><a id="p_90"></a>de provinci�n ten Westen van den IJsel als bevriende
-mogendheid beschouwden.</p>
-
-<p>De verbondenden in Den Haag zonden hun agent
-Van der Hoeven naar het Oosten van ons land. Te
-Nijkerk wist hij den Kozakkenhoofdman <span xml:lang="en">Marklay</span> te bewegen,
-zich naar Amsterdam te begeven. Prins Narischkin,
-opperbevelhebber der Russische voorhoede, die zich
-te Zwolle bevond, had Bentinck reeds tot Gouverneur
-van Overijsel aangesteld. Hij gaf aan Van der Hoeven
-paspoorten, teneinde het hoofdkwartier van den kroonprins
-van Zweden te kunnen bezoeken, en beloofde ook
-naar Amsterdam te zullen trekken.</p>
-
-<p>Van der Hoeven zocht ook den kroonprins van Zweden
-op, die aan de omwenteling in Holland zooveel waarde
-hechtte, dat hij van der Hoeven een officier mede gaf met
-last aan Generaal Wintzingerode, om den IJsel over te rukken.
-Gelukkig behoefde deze last niet meer uitgevoerd
-te worden, want <span xml:lang="fr">Molitor</span> had Utrecht reeds verlaten. Hij
-had vier aanzienlijke ingezetenen van Utrecht als gijzelaars
-mee naar Parijs genomen, en wel de heeren Ram,
-Singendonck, Buddingh, en <span xml:lang="fr">de Perponcher</span> van Wolphaartsdijk.
-Dezen werden te Parijs in een gewone gevangenis
-geworpen. Op voorspraak van Lodewijk Napoleon herkregen
-ze in het begin van 1814 hun vrijheid en mochten
-ze naar hunne woningen terugkeeren.</p>
-
-<p><span xml:lang="fr">Molitor</span> had Utrecht in de beste orde verlaten en geen
-gewelddadigheden gepleegd. Terstond na zijn vertrek verklaarde
-de stad zich voor den Prins. Den 29 Nov. trok
-prins Narischkin met 2000 Kozakken Utrecht binnen met
-Kolonel v. d. Bosch, den Adjudant van Krayenhoff, die,
-met toestemming van den Russischen bevelhebber, Utrecht
-voor den Prins in bezit nam.</p>
-
-<p>Den 28 Nov., toen <span xml:lang="fr">Molitor</span> Utrecht verliet, had Schwartsman,
-<span class="pagenum" title="91">&nbsp;</span><a id="p_91"></a>vroeger consul van Spanje, die op last van Graaf
-van Styrum met een visscherspink op de Noordzee
-kruiste, om de Engelsche vloot te zoeken, eindelijk
-deze gevonden op de banken van <span xml:lang="en">Hollesley</span>-baai.
-Op Schwartsmans verzoek zond de Engelsche
-Vice-admiraal Ferrier terstond drie oorlogsschepen naar
-Scheveningen, die daar een aantal zeesoldaten aan
-wal zetten. De tijding hiervan werd door het geheele
-land met blijdschap vernomen en werkte vooral in Amsterdam
-zeer geruststellend. Ook ontving men de verzekering,
-dat behalve de 1200 Kozakken, die Utrecht binnen
-getrokken waren, nog meer Russisch krijgsvolk te
-wachten was.</p>
-
-<p>Aan Van <span xml:lang="de">Bulow</span> had men een onderschepten brief van
-den prefect van Coblenz aan <span xml:lang="fr">De Celles</span> gezonden, waarin
-de treurige toestand van het Fransche leger in ons
-land werd geschilderd. Dit deed Van <span xml:lang="de">Bulow</span> besluiten,
-tegen zijn last in, den IJsel over te steken.</p>
-
-<p>Den 18 Nov. had de bezetting van Doesburg, uit
-Jagers bestaande, deze stad aan de Pruisen overgeleverd.
-Den 22 Nov. wisten de Franschen de stad te hernemen,
-doch denzelfden dag werd hun Doesburg weer ontnomen,
-helaas ten koste van een vrij groot aantal mannen.
-De Fransche Generaal <span xml:lang="fr">Amey</span> te Arnhem deed nogmaals
-een poging, om Doesburg in zijn macht te krijgen, doch
-den 24 Nov. werden zijne krijgslieden reeds te Velp
-door de Pruisen met zwaar verlies teruggeslagen.</p>
-
-<p>Wij beproefden nu Arnhem onze zijde te doen
-kiezen. De Fransche bezetting in die stad werd echter
-door den Maarschalk <span xml:lang="en">Macdonald</span>, hertog van Tarente,
-die te Nijmegen zijn hoofdkwartier had, met eene
-afdeeling krijgslieden versterkt, zoodat ze nu 3400
-man telde. Den 30 Nov. waagden de <ins class="corr" id="corr58" title="Bron: Ge�llieerden">Gealli�erden</ins> de
-<span class="pagenum" title="92">&nbsp;</span><a id="p_92"></a>stad te bestormen en het gelukte hun, na een hevig
-gevecht, Arnhem in hun macht te krijgen.</p>
-
-<p>Den 19 Nov. was Den Briel door de aldaar gelegerde
-Fransche bezetting in staat van beleg verklaard. De
-Gemeenteraad zond nu in stilte vier zijner leden naar
-Den Haag, om te vernemen, of verlossing aanstaande
-was en op hulp kon gerekend worden. In Den Haag
-kon men den Brielschen afgevaardigden voor het oogenblik
-weinig moed geven, waarom men in Den Briel besloot,
-zich aan het Fransche Bestuur te onderwerpen.
-Voor de dorpen om Den Briel, die reeds de Oranjevlag
-van den toren lieten wapperen, was dit mede een groote
-teleurstelling. De Franschen haalden overal die vlaggen
-naar beneden en legden al deze dorpen een brandschatting
-op. Ze namen overal den Maire en andere notabelen
-als gijzelaars mee. Gelukkig deserteerden er vele
-soldaten van de Fransche bezetting, die uit zoogenaamde
-&bdquo;<i xml:lang="fr">Etrangers</i>&rdquo; bestond. Toen er in ��n nacht weer 50
-soldaten verdwenen, vatte de Maire Heeneman weer
-moed en zond den predikant Pauw in stilte naar Den
-Haag. Domin� Pauw kreeg van Van Hogendorp de
-schriftelijke machtiging, om in Den Briel de omwenteling
-door te zetten. Voor dat doel kon men er over krijgsvolk,
-magazijnen en geld beschikken. In Den Briel wist
-men nu <span xml:lang="fr">Holssourt</span>, <ins class="corr" id="corr59" title="Bron: Kapitien">Kapitein</ins> der <span xml:lang="fr">Etrangers</span>, voor de zaak
-van Oranje te winnen. <span xml:lang="fr">Holssourt</span> beloofde, te zullen
-trachten, ook de onder hem staande officieren onze zijde
-te doen kiezen. Besloten werd, om te pogen den volgenden
-dag de bezetting in opstand te brengen. Ongelukkig
-werd de samenzwering verraden. <span xml:lang="fr">Holssourt</span> werd
-gevangen naar Antwerpen gevoerd, de Maire <ins class="corr" id="corr60" title="Bron: Heenemans">Heeneman</ins>
-moest Den Briel verlaten, terwijl het huis van Domin�
-Pauw omsingeld werd. Gelukkig wist hij door de tuinen
-<span class="pagenum" title="93">&nbsp;</span><a id="p_93"></a>te ontvluchten en zich twee dagen bij een bakker schuil
-te houden, tot hij veilig uit Den Briel wist te ontkomen.
-Toch gaf men in de stad den moed niet op. Dokter de
-Lang plakte eene proclamatie van den Pruisischen Generaal
-<ins class="corr" id="corr61" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> aan de Kazerne der Etrangers (die meest
-Pruisen waren) aan, waarin alle Pruisische soldaten met
-zware straffen werden bedreigd, die in dienst der Franschen
-bleven. Zoo zij zich in Den Haag bij de verbondenen
-aansloten, werden hun allerlei beloften gedaan.</p>
-
-<p>Deze proclamatie werkte. Toen de Onder-prefect met
-een paar Fransche Officieren naar Hellevoetsluis was,
-om een 50-tal marine-soldaten van daar naar Den Briel
-te geleiden, overweldigden de Etrangers de wacht en
-kozen de zijde der verbondenen. De Onder-prefect, uit
-Hellevoetsluis teruggekeerd, liet de trouw gebleven bezetting
-op de markt voor de hoofdwacht aan 't stadhuis
-post vatten, waar hij terstond de kanonnen liet laden
-en zoo de stad in bedwang hield. Een Nationale Garde,
-die een brief moest overbrengen, werd helaas het slachtoffer
-van deze verdediging. Een uur lang duurde deze
-toestand, toen Nikolaas den Broeder, die in een der
-dorpjes bij Den Briel woonde, den raad gaf, zich tegen
-de Franschen te verdedigen. De Magazijnmeester Lux,
-die nog altijd met den vroegeren Maire Heeneman correspondeerde,
-stelde zich aan de spits van eenige manschappen,
-waarmee hij naar de kazerne der kustkanonniers
-trok, die, allen Hollanders zijnde, zich ook allen
-bij hem voegden. Nadat men nu de poorten overrompeld
-had, trok men met twee stukken geschut naar de
-markt. Bij het gevecht, dat nu volgde, werden eenige
-burgers gekwetst. Lux wist echter het stadhuis van achteren
-binnen te rukken, waarna hij de Franschen uit de
-vensters van den voorgevel beschoot. Dezen moesten nu
-<span class="pagenum" title="94">&nbsp;</span><a id="p_94"></a>hun geschut verlaten en een schuilplaats in de hoofdwacht
-zoeken, waarna ze zich weldra aan de Hollanders
-moesten overgeven. Twee Franschen en drie burgers
-waren gesneuveld en vele anderen waren gewond. De
-Onder-prefect en de Franschen werden gevangen naar
-Den Haag gevoerd, terwijl de Mariniers, die aan de
-Zuidpoort aanklopten, weer naar Hellevoetsluis terugkeerden,
-toen ze vernamen, dat de stad de zijde van
-den Prins gekozen had.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="95">&nbsp;</span><a id="p_95"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XIV">HOOFDSTUK XIV.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Fagel en De Perponcher naar Londen.&mdash;De Prins
-van Oranje stapt te Scheveningen aan wal.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Den 1 Dec. 1813 bemachtigde Benkendorf met zijn
-Kozakken, door Amsterdamsche vrijwilligers geholpen,
-het stadje Muiden. Men hoopte, dat nu ook Naarden
-kon genomen worden, doch hierin werd men teleurgesteld.
-Eerst eenige maanden later kon men Naarden voor
-Oranje herwinnen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 331px;">
-  <a href="images/ill_p096.jpg"><img src="images/ill_p096th.jpg" width="331" height="416" alt="" title="Klik voor vergroting (691�867px, 190kB)" /></a>
-<div class="captionsc">DE PRINS VAN ORANJE IN 1808.</div>
-</div>
-
-<p>Den 21 November, een Zondag, waren Fagel en De Perponcher
-te Londen aangekomen. Toen zij er vertelden,
-wat in Holland plaats vond, ontstond er groote vreugde.
-Men tooide zich met Oranje en hield maaltijden ter
-eere der Hollandsche omwenteling. Gelukkig trof men
-er ook den prins van Oranje aan. Deze was terstond
-genegen, naar Holland over te steken, ten einde er zich
-aan het hoofd der beweging te stellen en de onafhankelijkheid
-van ons land tot een voldongen feit te maken.
-De Engelsche regeering stond hem voor zijn doel het
-fregat &bdquo;<i xml:lang="en">The Warrior</i>&rdquo; met nog een oorlogsbodem af,
-waarmee de prins den 26 Nov. 1813 in zee stak. Ten
-gevolge van tegenwind duurde de reis vier dagen, zoodat
-de prins eerst den 30 Nov. 1813 voor Scheveningen kon
-ankeren. De Perponcher was reeds in het vaderland
-vooruit gereisd, ten einde zich op de hoogte te stellen
-van hetgeen na zijn vertrek naar Engeland in ons land
-<span class="pagenum" title="96">&nbsp;</span><a id="p_96"></a>was voorgevallen en om tevens te vernemen, of het geraden
-was, dat de Prins te Scheveningen voet aan wal
-zette. Vol verlangen, om den vaderlandschen grond
-weer te betreden, wachtte de prins het rapport van de
-Perponcher niet af, maar liet zich, nog voor dezen teruggekeerd
-<span class="pagenum" title="97">&nbsp;</span><a id="p_97"></a>was, door een visschersschuit aan wal zetten.
-Daar de schuit niet geheel aan wal kon komen, moest
-de Prins van de schuit op een wagen over stappen.</p>
-
-<p>Aan het strand werd de vorst verwelkomd door de
-Leden van het Algemeen Bestuur en den Graaf van
-Limburg Styrum, terwijl de Engelsche oorlogsschepen ter
-eere dezer heuglijke gebeurtenis saluutschoten losten.
-Een talrijke schare uit Scheveningen, Den Haag en andere
-plaatsen van ons land stond aan het strand geschaard,
-om getuige te zijn van het zeldzame schouwspel.</p>
-
-<p>Op de plaats, waar de Prins den 30 Nov. 1813 te
-Scheveningen aan wal stapte, is 50 jaar later een gedenknaald
-onthuld, waarop aan de eene zijde te lezen staat:</p>
-
-<p class="naald">&bdquo;GOD REDDE NEDERLAND&rdquo;</p>
-
-<p class="noi">en aan de drie andere zijden:</p>
-
-<p class="naald">30 Nov. 1813.&ndash;24 Augs. 1865.<br />
-&bdquo;HET DANKBARE VOLK&rdquo;.</p>
-
-<p>Aan land gekomen, stapte de Prins in een open rijtuig,
-waarin Van Styrum gezeten was en reed onder het gejubel
-der menigte naar 's-Gravenhage, waar de vorst bij
-Van Styrum zijn intrek nam. Een ieder, die wilde, mocht
-daar den vorst verwelkomen en de hand drukken. Gelukkiger
-ontmoeting na jaren heeft wellicht nimmer plaats
-gehad, dan die van den Prins van Oranje en het Nederlandsche
-volk op 30 Nov. 1813.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 613px;">
-  <a href="images/ill_p098.jpg"><img src="images/ill_p098th.jpg" width="613" height="398" alt="" title="Klik voor vergroting (1278�830px, 312kB)" /></a>
-<div class="captionsc">LANDING VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN<ins class="corr" id="corr63" title="Niet in Bron.">.</ins></div>
-</div>
-
-<p>De vorst wilde reeds den <ins class="corr" id="corr62" title="Bron: 31">30</ins> Nov. naar Amsterdam
-vertrekken, doch hem werd dit afgeraden. De Russische
-generaal Benkendorf was met 2400 man en 6 kanonnen
-over de Zuiderzee naar Den Haag getrokken, na
-vooraf, gelijk wij zagen, Muiden bemachtigd te hebben.
-<span class="pagenum" title="98">&nbsp;</span><a id="p_98"></a><span class="pagenum" title="99"><br />&nbsp;</span><a id="p_99"></a>In Den Haag bevonden zich nu ook de Engelsche minister
-<span xml:lang="en">Lord Clancarty</span> en de Pruisische generaal <span xml:lang="de">Bulow</span>.
-Den 1 Dec. hielden nu de Prins, <span xml:lang="en">Lord <ins class="corr" id="corr64" title="Bron: Chancarty">Clancarty</ins></span>, <span xml:lang="de">Von Bulow</span>
-en <span xml:lang="de">Benkendorf</span> krijgsraad, waarin de militaire operati�n
-werden vastgesteld en de Prins een proclamatie uitvaardigde,
-waarin hij verklaarde:</p>
-
-  <p class="proclam">&bdquo;Al het verledene te vergeten en te vergeven&rdquo; en hij
-  het Nederlandsche Volk opriep, &bdquo;om zich met hem ter
-  bevestiging der onafhankelijkheid te vereenigen.&rdquo;</p>
-
-<p>Toen deze proclamatie te Amsterdam werd bekend
-gemaakt, vaardigde Fannius Scholten er ook eene uit,
-waarin deze verklaarde, dat wij in den Prins van Oranje
-niet &bdquo;Willem den zesden&rdquo; huldigden, van wien wij niet
-wisten, wat wij van hem verwachten moesten, maar
-&bdquo;Willem den Eersten&rdquo;, die evenals de vroegere Willem I,
-ons volk bevrijden zou van vreemde heerschappij.</p>
-
-<p>Napoleon toonde zich woedend, toen hij den afval
-van Holland vernam. Hij dreigde het land aan den
-Oceaan prijs te geven, zond den bekwamen <span xml:lang="fr">Carnot</span> naar
-Antwerpen, om de belegering dier vesting te leiden en
-eischte van zijn troepen in Belgi� en de Nederlanden,
-om stand te houden.</p>
-
-<p>Intusschen verklaarde Prins Willem van Oranje te
-Amsterdam de hem aangeboden Souvereiniteit aan te
-nemen onder den waarborg eener Constitutie, die de
-volksvrijheid tegen misbruik van gezag in toekomende
-tijden zou beveiligen. Den 1en December 1813 werd de
-Prins nu te Amsterdam tot Souverein vorst van Nederland
-uitgeroepen.</p>
-
-<p>In weerwil van de lijdelijke houding van verschillende
-stedelijke en gewestelijke besturen was dan toch, dank
-zij het kloeke en doortastende optreden van enkele
-<span class="pagenum" title="100">&nbsp;</span><a id="p_100"></a>moedige mannen, de omwenteling in ons land tot stand
-gekomen en daardoor aan de verbonden mogendheden
-een veldslag uitgewonnen. Ook was daardoor de gemeenschap
-met Engeland hersteld en aan de Gealli�erden
-de toegang tot Frankrijk aan de vlakke en dus minst
-verdedigbare zijde gebaand.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="101">&nbsp;</span><a id="p_101"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XV">HOOFDSTUK XV.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.&mdash;De
-strijd in Zeeland, om Breda, den Helder (Verhuell),
-Deventer, Coevorden en Delfzijl.&mdash;Belgi�
-aan de Franschen ontrukt.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>De Prins van Oranje, den 30 Nov. 1813 te Scheveningen
-geland, was de zoon van Stadhouder Willem V. In
-1795 had hij met zijn vader de wijk moeten nemen naar
-Engeland. In 1799 landde de Prins met de Engelschen
-en Russen bij Den Helder, doch moest <ins class="corr" id="corr65" title="Bron: metdezen">met dezen</ins> spoedig
-ons land weer verlaten. In 1806 stierf zijn vader,
-Willem V, en kort daarop ontnam Napoleon hem zijn
-erflanden in Duitschland en voegde ze bij het Groot-Hertogdom
-Berg. Toen de Prins nog in 1806 als Generaal
-in Pruisischen dienst trad, verklaarde Napoleon hem tot
-vijand van het Fransche rijk en ontnam hem ook het
-vorstendom Fulda. Na een tijdlang in Fransche krijgsgevangenschap
-doorgebracht te hebben, trok hij zich in
-Engeland in afzondering terug.</p>
-
-<p>In ons land wist men, dat de Prins leefde, doch waar,
-en welk karakter en geaardheid hij bezat, daarvan wist
-men hier niets. Zelfs wist men niet, hoe hij zich in de
-veldslagen bij <span xml:lang="fr">Landrecies</span> en <span xml:lang="fr">Fleures</span> roemrijk onderscheiden
-had, hoewel men wel op de hoogte was van
-de heldendaden door zijn zoon, den Erfprins, in Spanje
-verricht.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="102">&nbsp;</span><a id="p_102"></a></p>
-
-<p>Nog maar weinige uren had de Prins in Den Haag
-vertoefd, of de aanzienlijke mannen, die hem omringden,
-verklaarden, dat zij in den Prins den man zagen, die
-het vervallen vaderland weer tot eer en aanzien kon
-brengen. Een ander klopte den vorst goedmoedig op den
-schouder, zeggende: &bdquo;Wees maar niet bekommerd, Uwe
-Hoogheid; als de taak u te zwaar is, dan zijn wij er ook
-nog, om het werk voor u te doen.&rdquo; De Prins was er
-echter de man niet naar, om het werk aan anderen
-over te laten. Hij was begaafd met een sterk geheugen,
-bovendien werkzaam, onvermoeid en van een zelfstandig
-karakter, zoodat, als hij omtrent iets eene meening of
-overtuiging had, hij daaromtrent niet spoedig tot andere
-gedachten kon gebracht worden. Hij was echter vriendelijk,
-mild en altijd bereid, hulp te verleenen, waar die
-noodig bleek te zijn.</p>
-
-<p>De Prins was alleen gekomen, doch den 8 Dec. 1813
-voegde zich zijn zoon prins Frederik bij hem en den
-19 Dec. zijn andere zoon, de erfprins van Oranje, die
-in Spanje onder <span xml:lang="en">Wellington</span> diende, doch terstond besloot,
-naar ons land over te komen, toen hij hoorde, wat
-hier gebeurd was. De Erfprins werd terstond door zijn
-vader tot Generaal der Infanterie en tot Inspecteur-Generaal
-van het leger aangesteld, terwijl Prins Frederik
-zich bij het leger onder Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> voegde.</p>
-
-<p>Ondertusschen bleven de Franschen nog verschillende
-plaatsen van ons land bezet houden en de eerste zorg
-der nieuwe regeering was, ze vandaar te verdrijven.</p>
-
-<p>Gelijk wij zagen, bevrijdde Den Briel zichzelf. Hiermede
-niet tevreden, sloegen de Brielenaren zelfs het beleg om
-Hellevoetsluis. Na drie dagen kregen ze hulp van 50
-Engelsche mariniers. De Fransche bezetting verliet nu
-Hellevoetsluis en trok naar Willemstad. De eilanden
-<span class="pagenum" title="103">&nbsp;</span><a id="p_103"></a>Voorne en Putten waren hiermee van de Franschen
-bevrijd.</p>
-
-<p>Korporaal Lorenz lag met een aantal kustkanonniers
-op Goeree. Hij trok met zijne mannen naar Ooltgensplaat,
-waar hij den Franschen Generaal Rostolan bij de
-borst vatte en gevangen nam, waarop de Fransche bezetting
-de wapens nederlegde. De Franschen te Willemstad
-poogden de plaats te hernemen, doch de Luitenant-Ingenieur
-Van Ingen sloeg hen met verlies terug en
-wist Ooltgensplaat voor den prins te behouden.</p>
-
-<p>De Franschen konden zich echter ook niet te Willemstad
-staande houden. Nadat ze er de oorlogsvaartuigen
-in den grond geboord hadden, trokken ze, met achterlating
-van 200.000 pond buskruit en 132 kanonnen (die
-wij buit maakten) naar Bergen op Zoom. Wij brachten
-de gezonken oorlogsvaartuigen weer boven water en
-wisten ze te herstellen en voor het gebruik geschikt
-te maken.</p>
-
-<p>De Engelsche vloot, uit 10 linieschepen, 9 fregatten en
-6 brikken bestaande, kwam ons te hulp, om Zeeland van
-de Franschen te zuiveren. De Fransche Generaal <span xml:lang="fr">Gilly</span>
-te Zierikzee gaf aan De Jonge, die v��r 1795 te Zierikzee
-regent geweest was, bevel, om zich naar Rijssel te begeven.
-Het volk verzette er zich tegen, en De Jonge
-verschool zich, doch liet overal vertellen, dat hij werkelijk
-naar Rijssel was vertrokken.</p>
-
-<p>Te Bruinisse en Oosterland kwam ook beweging. Op
-verzoek van een invloedrijk ingezetene aldaar, De Brauw,
-zond de Opperbevelhebber der Engelsche vloot aldaar
-eenige vaartuigen heen en deze, door de burgers gesteund,
-noodzaakten den Franschen generaal, niet alleen
-Bruinisse en Oosterland, maar ook Zierikzee te ontruimen,
-en zich met zijn volk te Tholen terug te trekken.
-<span class="pagenum" title="104">&nbsp;</span><a id="p_104"></a>Weldra moesten de Franschen niet alleen Tholen, maar
-ook Noord- en Zuid-Beveland verlaten. Alleen het fort
-Bath hielden zij bezet.</p>
-
-<p>Den 2 Dec. 1813 verdreven de Kozakken de Franschen
-uit Vianen. Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> en Prins Frederik kwamen
-met Pruisisch krijgsvolk in de Betuwe. De Franschen
-moesten nu Bommel, het fort <span xml:lang="fr">Cr�vecoeur</span> en het fort
-St. Andries ontruimen, evenals spoedig daarna Woudrichem,
-Loevenstein, Heusden en Geertruidenberg.
-Vooral voor de Kozakken waren de Franschen bang.
-Toen Narischkin met zijne Russen tegen Breda oprukte,
-wachtten de Franschen zijn komst niet af, doch verlieten
-in allerijl de stad. Hierover was Napoleon zoo boos, dat
-hij den Franschen generaal, die te Antwerpen het opperbevel
-had, afzette en terstond bevel gaf, te trachten Breda
-te hernemen. Den 20 Dec. 1813 sloegen nu de Franschen
-het beleg om Breda met een krijgsmacht van 5000 � 6000
-man. In de stad had men slechts over 4 stukken geschut
-te beschikken. De belegerden kregen echter weldra oorlogsvoorraad
-uit Willemstad, en toen een afdeeling Kozakken
-hen te hulp kwam, moesten de Franschen na een
-driedaagsch beleg weer aftrekken.</p>
-
-<p>Gelijk wij zagen, was Muiden in onze macht gekomen,
-doch 2000 Franschen hielden nog altijd Naarden bezet.
-Dezen plunderden de omstreken dier stad zooveel mogelijk.
-Uit Weesp roofden ze lakens, dekens, hemden, kousen,
-ketels, pannen, enz., uit de dorpen vee en levensvoorraad.
-Om deze rooverijen te keer te gaan vormde <ins class="corr" id="corr66" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>
-eene afdeeling vrijwilligers, die onder bevel werd gesteld
-van Kolonel Van den Bosch en van 8 stukken geschut
-werd voorzien. Door ruiterij versterkt, kruiste deze afdeeling
-nu steeds in het Gooi om. Ook bezette de Amsterdamsche
-schutterij de steden Muiden en Weesp. Onze
-<span class="pagenum" title="105">&nbsp;</span><a id="p_105"></a>krijgsmacht was echter te zwak, om aanvallend tegen
-Naarden op te treden. Ook in Gorinchem hadden de
-Franschen zich duchtig versterkt. De Gealli�erden trachtten,
-doch tevergeefs, de Franschen uit die stad te verdrijven.</p>
-
-<p>Het machtigst echter waren de Franschen in den
-Helder, waar zij vijf forten hadden aangelegd, n.l. <span xml:lang="fr">La Salle,
-Morland, Du Gommier, Valga</span> en <span xml:lang="fr">l'Ecluse</span>. Hun bezetting,
-1000 man sterk, beschikte over 350 stukken geschut
-en eene vloot van 9 linieschepen, 5 fregatten en
-eenige kleinere schepen en stond onder bevel van Verhuell.
-Deze achtte zich wegens zijn eed aan Napoleon
-verplicht, Den Helder voor de Franschen te behouden.
-Daar hij op de Hollandsche matrozen en officieren niet
-rekenen kon, had hij de eersten naar huis gezonden en
-de laatsten laten vertrekken. Te Alkmaar wist hij aan
-geld uit de Landskas te komen.</p>
-
-<p>Aan Generaal De Jonge werd opgedragen, Den Helder
-aan de Franschen te ontrukken. Deze vestigde zich te
-Alkmaar, waar hij aan het hoofd stond van eene afdeeling
-vrijwilligers en van eenige soldaten en kanonniers uit
-Medemblik. Een Compagnie rustbewaarders nam op het
-eiland Texel twee officieren en 20 Etrangers gevangen.
-Ze werden bij de krijgsmacht van De Jonge gevoegd,
-die echter over nog te weinig krijgslieden beschikte, om
-met hoop op goed gevolg den Helder aan te tasten.
-Verdooren zond daarom een gezantschap van zee-officieren
-uit Amsterdam naar Verhuell, teneinde dezen te bewegen,
-Den Helder over te geven. Verhuell wilde echter
-het gezantschap niet ontvangen, zoodat alles bij het oude
-bleef. Verhuell leverde echter 1200 � 1300 Spaansche
-krijgsgevangenen aan ons uit, vooreerst, omdat hij een
-opstand van hen vreesde en ten andere, om van hun
-onderhoud ontslagen te zijn<ins class="corr" id="corr67" title="Bron: ,">.</ins></p>
-
-<p><span class="pagenum" title="106">&nbsp;</span><a id="p_106"></a></p>
-
-<p>De prefect en de Fransche ambtenaren hadden 's-Hertogenbosch
-verlaten. Toch bleef de stad in handen van
-den vijand. De Fransche soldaten, uit andere plaatsen
-verdreven, trokken zich hier samen. Den 12 Dec. 1813
-vestigde <span xml:lang="fr">Molitor</span> zijn hoofdkwartier in 's-Hertogenbosch
-en organiseerde er zijn krijgsmacht. Hij verliet echter de
-stad spoedig weer en liet er slechts 300 mariniers en
-eenige veteranen achter. Deze krijgsmacht werd spoedig
-versterkt met 700 man van de Fransche bezetting uit
-Loevenstein en Woudrichem. Den 19 Dec. sloegen de
-Gealli�erden het beleg om Den Bosch en veroverden
-de forten Izabella en St. Antonie, doch zetten het beleg
-met geen genoegzame kracht door.</p>
-
-<p>Generaal Baron Van Schiner bewaarde met eene bezetting
-van 800 Pupillen en 40 kustkanonniers de stad
-Deventer voor de Franschen. Toen hij den 26 Nov. 1813
-de tuinhuizen buiten de stad liet verbranden, omdat ze
-de werking van het geschut belemmerden, werd zijn
-werkvolk verrast door de Kozakken. Dezen waren bijna
-ook in de stad gedrongen, doch de Kapitein der Ingenieurs,
-die reeds een sabelhouw ontving, wist nog bijtijds
-de poorten van Deventer te doen sluiten. De Fransche
-bezetting werd nog versterkt met 800 man uit Wezel.
-De Gealli�erden sloegen nu het beleg om Deventer,
-waardoor de burgers dier stad veel schade leden.</p>
-
-<p>De Kozakken eischten ook Coevorden op. De Fransche
-bezetting, hierdoor op haar hoede geworden, organiseerde
-rooftochten naar de omliggende dorpen, o.a. naar Dalen,
-waar drie dagen aaneen geplunderd werd. De Kozakken
-kwamen echter telkens tusschenbeide en dreven de Franschen
-uit Dalen terug. Toen de Franschen den vierden
-dag weer een uitval deden, ontstond er een geregeld gevecht
-tusschen hen en een 100-tal Kozakken, die gesteund
-<span class="pagenum" title="107">&nbsp;</span><a id="p_107"></a>werden door eene afdeeling vrijwilligers onder Kapitein
-van den Hoja Kymmel. De Franschen, die 300 man
-sterk waren en in het bezit waren van twee kanonnen,
-verbrandden in Dalen twee boerenwoningen en moesten
-toen terugtrekken. Twaalf dagen later roofden ze uit
-Hardenberg een 200-tal runderen, zonder dat de Kozakken
-er iets aan konden doen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 376px;">
-  <a href="images/ill_p107.jpg"><img src="images/ill_p107th.jpg" width="376" height="274" alt="" title="Klik voor vergroting (785�573px, 134kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET VERBRANDEN DER WONINGEN EN TUINHUIZEN OVER DEN
-IJSEL BIJ DEVENTER DOOR DE FRANSCHEN, 26 NOV. 1813.</div>
-</div>
-
-<p>Delfzijl werd nog steeds bezet door 1400 Franschen,
-die herhaaldelijk plundertochten ondernamen naar Appingedam,
-Holwierde, Bierum, Spijk enz. Dit ging zelfs den
-Onder-Prefect Alberdan en den Maire van Appingedam,
-Cleveringa, te erg, die den Russischen bevelhebber Rosin
-<span class="pagenum" title="108">&nbsp;</span><a id="p_108"></a>verzochten, de dorpen tegen de Franschen te beschermen,
-aan welk verzoek Rosin terstond bereid was te
-voldoen. De Fransche bevelhebber, hiervan onderricht,
-zond aan den onder-officier der Kanonniers te Zoutkamp
-bevel, om zich met zijne manschappen en krijgsvoorraad
-bij hem te Delfzijl te voegen. De bode, die dit bevel
-moest overbrengen, stelde er den Kolonel der Nationale
-Garde te Groningen, Busch, mee in kennis. Busch zond
-nu onmiddellijk eenige burgerkanonniers naar Zoutkamp,
-die de krijgslieden aldaar bewogen, de zijde van het
-vaderland te kiezen, terwijl de krijgsvoorraad en het
-geschut te Zoutkamp naar Groningen werd gezonden.
-De Fransche bevelhebber te Delfzijl had intusschen
-Luitenant Edeling met een kanonneerboot naar Zoutkamp
-gezonden om de krijgsmacht en voorraad vandaar naar
-Delfzijl te brengen, doch ook Edeling koos onze zijde.
-Hij werd nu door den Russischen bevelhebber naar Helgoland
-gezonden om daar 1500 geweren van de Engelschen
-in ontvangst te nemen. Ook maakten wij ons
-meester van een post te Oostmahorn, terwijl het te Harlingen
-aanwezige geschut mede naar Groningen werd
-gebracht.</p>
-
-<p>In Groningen had men op deze wijze 20 kanonnen
-bijeen gekregen. Teneinde Delfzijl te bestoken, zond
-Rosin 400 man met 2 veldstukjes en eenige kanonniers
-naar Appingedam, terwijl Busch eenige dagen later met
-400 man van de Nationale Garde, een aantal burgerkanonniers
-en 4 veldstukjes mede derwaarts trok. Ook
-de Russische Kolonel Prins Lapoutchin trok mee, ten
-einde te zorgen, dat de Russische en Hollandsche krijgsmacht
-eenstemmig tegen Delfzijl mocht optreden. De
-vereenigde krijgsmacht te Appingedam bleek echter
-onvoldoende, om iets van belang tegen Delfzijl te ondernemen,
-<span class="pagenum" title="109">&nbsp;</span><a id="p_109"></a>waarom men een landstorm oprichtte van 2000
-man, die de dorpen tegen de uitvallen der Franschen
-moest beschermen, terwijl de Nationale Garde tevens
-met nieuwe manschappen werd versterkt. Drie Engelsche
-brikken begonnen Delfzijl van de zeezijde te bestoken.
-Tevens voegden 2000 Pruisen met 20 kanonnen zich bij
-onze legermacht te Appingedam, terwijl eene Compagnie
-scherpschutters, 100 man, onder bevel van Schmalen,
-een gewezen officier, de gewichtigste posten bezette. Het
-gelukte Busch door middel van gedrukte bekendmakingen
-aan de Hollanders onder de Fransche bezetting van
-Delfzijl te doen weten, dat de Prins van Oranje tot
-Koning van Nederland was verheven, en wij Napoleon
-als Keizer hadden afgezworen. Dit had ten gevolge, dat
-ruim 300 Nederlandsche en zelfs ook vreemde soldaten
-en ruiters Delfzijl ontvluchtten en met paarden en al tot
-ons over kwamen. Zelfs wisten drie kanonneerbooten
-uit de haven van Delfzijl te ontkomen. Na de Fransche
-vlag voor de Nederlandsche driekleur verwisseld te hebben
-zetten ze koers naar Emden.</p>
-
-<hr />
-
-<p>Napoleon benoemde den 30 Nov. 1813 den Graaf
-De Caen tot Opperbevelhebber der 60.000 man, waarover
-hij toen nog in Belgi� en de Nederlanden kon beschikken,
-om daarmede Belgi� te behouden en Nederland
-te heroveren. Schijnbaar koel en <ins class="corr" id="corr68" title="Bron: overschillig">onverschillig</ins>, vernam hij,
-dat de Verbondenen voortrukten, maar de opstand der
-Hollanders wekte zijn toorn. Meermalen gaf hij zijn
-voornemen te kennen, om liever het land aan den Oceaan
-prijs te geven, dan het ooit af te staan. Toen hij dit ook
-aan Rutger Jan Schimmelpenninck te kennen gaf, die
-als lid van den Senaat te Parijs vertoefde, antwoordde
-<span class="pagenum" title="110">&nbsp;</span><a id="p_110"></a>deze: &bdquo;Sire, ik hoop, dat een dergelijke gebeurtenis
-nimmer tot de geschiedenis van uwe regeering zal behooren.&rdquo;</p>
-
-<p>Napoleons toorn was ten top gestegen, toen hij de
-ontruiming van Willemstad, Breda en Geertruidenberg
-vernam. Onmiddellijk riep hij De Caen terug, gaf hem
-arrest, en benoemde een krijgsraad, om hem te vonnissen.
-Aan <span xml:lang="fr">Rampon</span>, die toen nog Gorinchem bezet
-hield, schreef hij: &bdquo;Bewaar dezen sleutel tot het hart van
-Holland met inspanning van alle krachten. Steek de
-dijken door, omring u door overstroomingen en ijsdammen.
-Ge kunt op een spoedig ontzet rekenen.&rdquo;&mdash;En
-werkelijk zond Napoleon belangrijke afdeelingen troepen
-naar Brussel, <span xml:lang="fr">Lille</span> en Trier, terwijl hij op het einde van
-December 1813 den Generaal Graaf <span xml:lang="fr">Maison</span> het opperste
-krijgsbevel in de Belgische en Hollandsche departementen
-opdroeg.</p>
-
-<p>Het was den Pruisischen Majoor <span xml:lang="de">Von Colomb</span> reeds
-gelukt, de Belgische grenzen over te trekken, en vier
-dagen later Leuven te bereiken. Toen echter zag hij
-zich gedrongen, om terug te keeren, teneinde Breda
-tegen een aanval van den Generaal <span xml:lang="fr">Roquet</span> te dekken.</p>
-
-<p>Eerst na het aftrekken van den Generaal <span xml:lang="en">Macdonald</span>,
-die wel uit Coblenz hulptroepen had ontvangen, doch
-geen kans zag, om zich aan de Waal te handhaven,
-gelukte het den Pruisen en Russen, weder voorwaarts te
-dringen, terwijl de Engelschen de Schelde opzeilden.
-Roermond zag de Verbondenen den 17 Januari 1814
-binnen zijne muren. Bij Luik werd den 24 Januari een
-hevig gevecht geleverd, dat de Franschen tot een verder
-terugtrekken noopte. Vooruit drongen nu de Bondgenootschappelijke
-troepen. Zij bereikten Brussel den 1
-Febr. Meermalen werd met verbittering gestreden, inzonderheid
-<span class="pagenum" title="111">&nbsp;</span><a id="p_111"></a>bij Sweneghens, op den 7 en 31 Maart 1814.
-Bij de laatste ontmoeting handhaafde de Fransche ruiterij
-weder den roem van hare voortreffelijkheid.</p>
-
-<p>Niettemin zag de Generaal <span xml:lang="fr">Maison</span> zich ten slotte
-gedrongen naar <span xml:lang="fr">Lille</span> (Rijssel) terug te trekken. De Franschen
-bleven zich echter handhaven in de vestingen Antwerpen,
-Ostende en Luxemburg.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="112">&nbsp;</span><a id="p_112"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XVI">HOOFDSTUK XVI.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De finanti�n geregeld.&mdash;Een Landstorm opgericht.&mdash;'s-Hertogenbosch
-en <ins class="corr" id="corr69" title="Bron: Gorichem">Gorinchem</ins> aan de Franschen
-ontrukt.&mdash;De nieuwe Grondwet.&mdash;Willem
-I te Amsterdam als
-Koning gekroond.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Zou Nederland zijne onafhankelijkheid kunnen handhaven,
-dan moest het kunnen beschikken over een goed
-voorziene oorlogskas en over een voldoende krijgsmacht.
-Teneinde aan geld te komen, werd er een vrijwillige
-leening uitgeschreven, die 1400 duizend gulden opbracht,
-inderdaad een aanzienlijke som als men let op den verarmden
-toestand van het land. Amsterdam droeg o.a.
-100 duizend gulden bij en Arnhem 17000 gulden.</p>
-
-<p>En om een voldoende krijgsmacht te verkrijgen, werd
-er een Landstorm opgericht van weerbare mannen tusschen
-17 en 50 jaar oud, die met pieken gewapend
-werden. Een deel ervan, bestaande uit 16.000 man voetvolk
-en 4000 man artillerie, werd gebruikt, om den
-vijand van den vaderlandschen grond te verdrijven,
-terwijl het andere deel als schutterij in de steden dienst
-moest doen.</p>
-
-<p>Zoolang Koning Willem I nog geen Staatsraad bezat,
-beraadslaagde hij toch twee keer 's weeks met eenige
-bekwame Staatslieden over de aangelegenheden van het
-land. In het belang van ons zeewezen liet de Vorst
-<span class="pagenum" title="113">&nbsp;</span><a id="p_113"></a>terstond de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam
-weer openen, welke school door Napoleon was opgeheven
-geworden, terwijl hij aan een Commissaris-Generaal
-opdroeg te onderzoeken, wat er tot bevordering van het
-Zeewezen kon gedaan worden. Ook schafte hij het Fransche
-belastingstelsel af en voerde het vroeger hier bestaande
-weer in, terwijl hij tevens de bepaling van Napoleon
-op het Hooger Onderwijs buiten werking stelde en een
-Commissie met de taak belastte, om een algemeen
-Ontwerp in betrekking tot het Hooger Onderwijs te
-maken.</p>
-
-<p>Den 21 Dec. 1813 droeg Willem I aan een Commissie,
-bestaande uit vurige Oranjeklanten zooals Van der Duyn
-van Maasdam en Van Hogendorp, zoowel als uit
-vroegere Patriotten, als Van Maanen of uit mannen als
-Ro�ll, die onder Koning Lodewijk een hooge betrekking
-hadden bekleed, het samenstellen van een Grondwet
-op. Van deze Commissie werd Van Hogendorp voorzitter,
-terwijl Falck werd benoemd tot Secretaris van
-Staat en <span xml:lang="fr">Changuion</span> tot Commissaris-Generaal bij de
-Britsche hulptroepen. Ook met het Buitenland knoopten
-wij weer betrekkingen aan. Zoo zonden wij Hendrik
-Fagel, de vroegere Griffier, als afgezant naar Engeland,
-terwijl Engeland <span xml:lang="en">Lord Clancarty</span> als zijn afgezant bij ons
-Hof aanwees.</p>
-
-<p>Intusschen had de Fransche Maarschalk <span xml:lang="fr">Macdonald</span>
-zijn hoofdkwartier van Nijmegen naar Kleef verlegd. En
-toen nu ook Generaal <span xml:lang="fr">Exculman</span> met zijn Fransche
-krijgsmacht uit Nijmegen naar Venloo vertrok, was
-Nijmegen en hiermee geheel Gelderland van Franschen
-gezuiverd.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 315px;">
-  <a href="images/ill_p114.jpg"><img src="images/ill_p114th.jpg" width="315" height="378" alt="" title="Klik voor vergroting (657�789px, 149kB)" /></a>
-<div class="captionsc">KONING WILLEM I.</div>
-</div>
-
-<p>De Fransche Commandant te 's Hertogenbosch verbitterde
-in die stad velen, door de gedwongen heffing
-<span class="pagenum" title="114">&nbsp;</span><a id="p_114"></a>eener door hem uitgeschreven belasting. 240 inwoners
-sloten een verbond, om alles in het werk te stellen ten
-einde 's Hertogenbosch van de Fransche heerschappij
-te verlossen. Zij drongen per plakkaat bij de burgerij
-er op aan, de belasting niet te betalen. De Commandant
-ontbond nu de schutterij, stelde het innen der belasting
-acht dagen uit, doch dreigde een ieder met zware straffen,
-<span class="pagenum" title="115">&nbsp;</span><a id="p_115"></a>die weigerde te betalen. De samengezworenen hadden
-zich intusschen met de Pruisen in verbinding gesteld.
-Met den Pruisischen generaal <span xml:lang="de">Hobe</span> maakten ze
-de afspraak, dat deze den 26 Jan. 's morgens, als de toren
-van Vucht 4 uur zou slaan, van twee zijden de stad zou
-aanvallen. De Commandant had er echter bericht van
-gekregen en riep de bezetting onder de wapenen. De
-toren van Vucht ging evenwel een half uur na en toen de
-aanval 's morgens 4 uur niet geschiedde, dacht de Fransche
-Commandant, dat er niets van kwam en liet de bezetting
-weer aftrekken. Weldra echter daagden de Pruisische
-ruiters op, die de bewoners van Vucht tot gidsen
-hadden. Daar de grachten van 's Hertogenbosch toegevroren
-waren, viel het den Pruisen gemakkelijk, de wallen
-bij de Vuchterpoort te beklimmen en het Bastion
-Oranje te vermeesteren. De samengezworenen in de stad
-hadden intusschen de Fransche wacht bij de Hinthamerpoort
-overrompeld en die voor de Pruisen geopend. De
-Fransche bezetting trok zich nu in het fort terug, doch
-geen kans ziende, zich tegen de Pruisen staande te houden,
-gaven zij zich bij verdrag over. De officieren kregen
-vrijen aftocht, doch moesten zich verbinden, binnen het
-jaar niet tegen de verbonden Mogendheden te strijden.
-De Fransche soldaten hield men in Den Bosch gevangen.
-In naam van Willem I namen nu Bowier, die v��r 1794
-Pensionaris der stad was geweest en Verheyen, als Commissarissen-generaal,
-bezit van 's Hertogenbosch.</p>
-
-<p>Ten einde Gorinchem in ons bezit te krijgen, werd
-deze stad den 22 Jan. 1814 uit zeven batterijen tegelijk
-beschoten, waarbij tot groote schade der ingezetenen 16
-huizen vernield werden en 7 zwaar beschadigd. Men
-eischte nu de vesting op, en toen daar een weigerend
-antwoord op kwam, werd Gorinchem den 24 Jan. wederom
-<span class="pagenum" title="116">&nbsp;</span><a id="p_116"></a>beschoten, waarbij de kerk, het tuighuis en het hospitaal
-(waarin veel zieken verpleegd werden), zwaar werden beschadigd.
-De Maire van Gorinchem verzocht Generaal
-Zielinsky, de stad niet meer te beschieten, doch Zielinsky
-kon hieraan niet voldoen. Nog vijf maal liet de Generaal
-de stad beschieten. Den laatsten keer vlogen drie
-kruitkisten in Gorinchem in de lucht, waardoor velen
-gedood of gewond werden. De aangerichte schade werd
-op 100.000 gulden berekend. Den 4 Febr. 1814 teekende
-de Fransche Commandant een verdrag, waarbij hij de
-stad overgaf. De bezetting werd met krijgsmanseer behandeld
-en gevangen naar Pruisen gevoerd.</p>
-
-<p>Intusschen was de Commissie met een Ontwerp van
-Grondwet gereed gekomen. Men besloot hierover geen
-algemeene volksstemming toe te laten, maar het ontwerp
-door 600 Notabele Nederlanders te laten beoordeelen.
-Er werd daarom eene lijst opgemaakt van 600 personen,
-die door stand, middelen en verdiensten uitmuntten, welke
-lijst gedurende acht dagen in elk Kanton of Vrederecht
-ter inzage werd gelegd, met verzoek, om de bedenkingen,
-die men tegen de op de lijst geplaatste personen mocht
-hebben, op te geven. Toen er nagenoeg geen bedenkingen
-werden ingebracht, werden de op de lijst geplaatste 600
-Notabelen den 29 Maart 1814 in de Nieuwe Kerk te
-Amsterdam tezamen geroepen. Slechts 474 gaven aan
-die oproeping gehoor, terwijl 126 Notabelen om verschillende
-redenen niet opkwamen. Koning Willem I opende
-deze vergadering met eene toespraak, waarna Van Maanen,
-Voorzitter van het Hooge Gerechtshof, de beginselen
-ontvouwde, naar welke de nieuwe Grondwet ontworpen
-was.</p>
-
-<p>De nieuwe Grondwet bepaalde omtrent den vorst:</p>
-
-<p>Opvolging bij erfrecht en eerstgeboorte, recht van vrede
-<span class="pagenum" title="117">&nbsp;</span><a id="p_117"></a>en oorlog, opperbestuur over de geldmiddelen, beschikking
-over zee- en landmacht.</p>
-
-<p>De Souvereine rechten, die vroeger de Staten bezeten
-hadden, werden nu aan den Vorst opgedragen<ins class="corr" id="corr70" title="Niet in Bron.">.</ins> In plaats
-der Departementen kregen wij 9 provinci�n. Ter handhaving
-der Volksvrijheid en tot waarborg van een richtig
-beheer zou eene vergadering van de Staten-Generaal, uit
-55 en door de Provinciale Staten voor drie jaren benoemde
-leden bestaande, alle buitengewone uitgaven
-toestaan of weigeren en, evenals de Vorst, wetten voordragen
-of afstemmen. Verder zou er een Raad van State
-zijn, een Algemeene Rekenkamer, een onafhankelijke
-rechtsmacht, Algemeene Wetboeken, gelijke bescherming
-voor de bestaande Godsdiensten, doch de Vorst moest
-lid zijn van de Ned. Herv. Kerk. De land- en zeemacht
-zou uit vrijwilligers bestaan en bij gebrek aan dezen uit
-lotelingen.</p>
-
-<p>De nieuwe Grondwet was op revolutionaire leest geschoeid.
-Toch werd ze door de vergadering van Notabelen
-met 448 tegen 26 stemmen goedgekeurd. Den volgenden
-dag, 30 Maart 1814, werd nu de Vorst op plechtige
-wijze in de Nieuwe Kerk te Amsterdam als Souverein
-Vorst van Nederland gekroond.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="118">&nbsp;</span><a id="p_118"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XVII">HOOFDSTUK XVII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Napoleon naar Elba verbannen.&mdash;Lodewijk XVIII
-Koning van Frankrijk.&mdash;De strijd om Bergen
-op Zoom en den Helder.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Belgi� was, gelijk wij zagen, door de wapenen der verbonden
-Mogendheden uit de macht der Franschen verlost.</p>
-
-<p>Napoleon wilde nu onderhandelen, doch de Mogendheden
-wilden niet. Later behaalde hij eene overwinning
-bij <span xml:lang="fr">Montmirail</span> en nu vroegen de Mogendheden, om te
-onderhandelen, doch thans weigerde de Keizer. De legers
-der Gealli�erden onder <ins class="corr" id="corr71" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> en Schwartzenberg
-rukten nu op Parijs aan, terwijl <span xml:lang="en">Wellington</span> <span xml:lang="fr">Bordeaux</span>
-veroverde en de Oostenrijkers Lyon namen. De Keizerin,
-de Groot-Waardigheidsbekleders van het rijk en Jozef
-Bonaparte verlieten Parijs en den 30 Maart 1814 gaf
-Frankrijks Hoofdstad zich aan de Bondgenooten over.
-<ins class="corr" id="corr72" title="Bron: Napeleons">Napoleons</ins> gemalin trok naar Weenen, zonder haar man
-nog eenmaal gezien te hebben en vergat hem spoedig
-geheel. De Keizer van Rusland en de Koning van Pruisen
-trokken den 31 Maart 1814 Parijs binnen, doch verklaarden
-aan de Maire van die stad, dat zij de rechten
-der Fransche natie wilden eerbiedigen. <span xml:lang="fr">De Vauvineux</span>
-zette zich de witte kokarde op den hoed, ten teeken, dat
-hij zich voor het oude Vorstenhuis, <span xml:lang="fr">De Bourbons</span>, verklaarde.
-Dit voorbeeld werd in Parijs door velen gevolgd,
-en weldra klonk het overal: &bdquo;Leve de Koning!&rdquo; De
-<span class="pagenum" title="119">&nbsp;</span><a id="p_119"></a><span class="pagenum" title="120"><br />&nbsp;</span><a id="p_120"></a>Senaat, vroeger het gewillige werktuig van Napoleon,
-ontsloeg nu de soldaten van hun eed van getrouwheid,
-aan hem gedaan en stelde over Parijs een Tusschenbestuur
-in. Napoleon bevond zich te <span xml:lang="fr">Fontainebleau</span> en gaf
-bevel naar Parijs op te rukken, doch zijn maarschalk
-<span xml:lang="fr">Ney</span> zei hem, dat zijn macht een eind genomen had,
-dat hij geen recht meer had, aan het leger bevelen te
-geven en dat hij verstandig deed, op billijke voorwaarden
-afstand van de regeering te doen. Napoleon volgde
-dien raad op en deed afstand van de regeering ten behoeve
-van zijn zoon. De Mogendheden wilden echter
-dien afstand niet erkennen, waarom hij 11 April 1814
-een afstand teekende &bdquo;voor zijne opvolgers&rdquo;. De Mogendheden
-wezen Napoleon nu het eiland Elba als afzonderlijk
-vorstendom tot verblijfplaats aan met een jaarlijks
-inkomen van zes millioen francs. Nadat hij den 20 April
-afscheid genomen had van de 3000 man der Garde, die
-hem getrouw waren gebleven, trok hij, door de Generaals
-<span xml:lang="fr">Bertrant</span> en <span xml:lang="fr">Drouot</span> vergezeld, en door een behoorlijk
-geleide omringd, naar Elba. De Fransche Senaat riep
-nu Lodewijk Stanislaus Xaverius, oudsten broeder van
-den onthoofden Lodewijk XVI, onder den naam van
-Lodewijk XVIII, tot Koning van Frankrijk uit, terwijl
-Maarschalk <span xml:lang="fr">Soult</span>, die bij Toulouse nog altijd aan <span xml:lang="en">Wellington</span>
-den weg versperde, den aftocht koos. De regeering
-van Napoleon, als zijnde door geweld op den troon gekomen,
-werd niet geteld. Men beschouwde de <span xml:lang="fr">Bourbons</span>
-als onafgebroken te hebben geregeerd, zoodat na Lodewijk
-XVI men diens zoon Lodewijk XVII als Koning beschouwde,
-terwijl nu Lodewijk XVIII den Franschen
-troon beklom. De nieuwe Koning had de jaren zijner
-ballingschap in Engeland door gebracht en aanvaardde
-den 31 Mei 1814 te Parijs de regeering. Des daags te
-<span class="pagenum" title="121">&nbsp;</span><a id="p_121"></a>voren had hij met de Mogendheden een algemeenen vrede
-gesloten, terwijl de landen, door Napoleon met geweld
-aan Frankrijk gevoegd, weer aan Frankrijk werden ontnomen.
-Den 4 Juni 1814 gaf Lodewijk XVIII aan Frankrijk
-een grondwet, terwijl de vreemde soldaten het Fransche
-grondgebied verlieten.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 626px;">
-  <a href="images/ill_p119.jpg"><img src="images/ill_p119th.jpg" width="626" height="402" alt="" title="Klik voor vergroting (1305�839px, 358kB)" /></a>
-<div class="captionsc">INTOCHT VAN DE GEALLIEERDE VORSTEN TE PARIJS, 31 MAART 1814.</div>
-</div>
-
-<p>Ondertusschen deden wij in ons land ons best, om
-de Franschen uit de door hen bezette plaatsen te verdringen.
-Een Engelsche afdeeling onder <span xml:lang="en">Sir Thomas Graham</span>
-belegerde Bergen op Zoom. Hierdoor ontstond er in die
-stad een groote duurte van levensmiddelen, terwijl de
-Fransche Commandant in die stad de burgerij bovendien
-nog 35000 francs afdwong. Daar de Fransche bezetting
-niet sterk was en de felle vorst de verdediging verhinderde,
-besloot <span xml:lang="en">Graham</span> een aanval op de stad te doen.
-De Franschen toch hadden den slag bij <span xml:lang="fr">Montmirail</span> gewonnen,
-waarop <span xml:lang="de">Von Bulow</span> terugtrok, zoodat <span xml:lang="en">Graham</span>
-bevreesd was, dat de Franschen weer voorwaarts zouden
-trekken en Antwerpen, Bergen op Zoom en Grave als
-steunpunten zouden bezigen. Na de aandacht der Fransche
-bezetting afgeleid te hebben door een schijnaanval
-op de Steenbergsche poort, liet hij des nachts drie colonnes
-over de grachten van Bergen op Zoom trekken,
-waarvan twee in de stad kwamen en verschillende bastions
-wisten te bezetten. Een Fransch Adjudant wist
-echter de vluchtende bezetting niet slechts weer tot staan
-te brengen, maar zelfs tot zulk een hevigen tegen-aanval
-te bewegen, dat de Engelschen overhaast de bastions verlieten
-en maakten, dat ze de stad weer uitkwamen. Zoo
-was dan deze aanval mislukt, wat mede was veroorzaakt
-geworden door het sneuvelen van verschillende Engelsche
-officieren, zoodat de Engelsche troepen hun leiding
-misten en in verwarring kwamen.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="122">&nbsp;</span><a id="p_122"></a></p>
-
-<p>Den 5 April 1814 ontving de Fransche bevelhebber
-van Bergen op Zoom bericht van de verbanning van
-Napoleon. Hij verving toen de driekleurige vlag en
-kokarde voor de witte vlag en kokarde der <span xml:lang="fr">Bourbons</span>,
-doch gaf de stad niet over. Eerst toen Lodewijk XVIII
-het hem beval, kregen wij Bergen op Zoom terug.</p>
-
-<p>De Fransche bezetting van Grave maakte zich aan
-plundering der omstreken schuldig en de Commandant
-der stad wilde zelfs zijne vijandelijkheden niet staken
-toen men hem berichtte, dat Napoleon verbannen was.
-Eerst toen hij hoorde, dat Venlo en Maastricht zich overgegeven
-hadden, ontruimde hij Grave.</p>
-
-<p>Generaal De Jonge deed al het mogelijke, om Den
-Helder weer aan ons te brengen. Toen hij niet meer
-over de hulp der Kozakken kon beschikken, richtte hij
-eene ruiterbende op van 78 man, die, met lansen gewapend,
-aan de voorposten goede diensten bewezen. Voorts
-voegden zich nog 300 man van den Landstorm te Alkmaar
-bij hem. Uit het tuighuis te Medemblik ontving
-hij twee twaalfponders en twee veldstukken, terwijl hem
-uit Alkmaar een aanzienlijk getal geweren gezonden werd.
-De Jonge liet nu aan Verhuell weten, dat Gorinchem
-en 's Hertogenbosch onze zijde gekozen hadden en dat
-de Mogendheden in Frankrijk groote vorderingen maakten,
-doch de admiraal wilde van geen toegeven weten. Zijne
-Fransche onderbevelhebbers rieden hem aan, de vloot
-in brand te steken, de forten in de lucht te laten vliegen,
-het Nieuwediep te versperren, den zeedijk door te steken
-en te trachten met twee fregatten te ontvluchten, doch ook
-hiervan wilde Verhuell niets weten. Daar eerst zijn Hollandsch
-zeevolk, en later, de Nationale Garde hem had verlaten,
-beschikte hij over slechts 1100 man en was zijne
-positie uiterst moeilijk. Bovendien had hij met geldgebrek
-<span class="pagenum" title="123">&nbsp;</span><a id="p_123"></a>te kampen en daar hij geen gedwongen geldheffing in
-Den Helder wilde uitschrijven, leende hij geld in Den
-Helder met zijn eigen goederen tot onderpand. Daar hij
-aan de landzijde door onze troepen was ingesloten en
-aan de zeezijde door de Engelschen, kon hij geen bevelen
-uit Parijs ontvangen. En daar hij die toch zeer
-noodig had, bood luitenant Rijk, een bekwaam zeeofficier,
-zich aan, naar Parijs te gaan. Verhuell nam dat
-aanbod met dankbaarheid aan. Den 12 Febr. 1814 wist
-De Rijk, vermomd, in een visschersboot door de Engelsche
-vloot heen te komen. Wel maakten de schipper
-en zijn knecht bezwaar, om verder te varen, toen ze
-vernamen, dat zij naar Frankrijk moesten, doch De Rijk
-wist hen toch tot doorvaren te bewegen. Den 15 Febr.
-landde De Rijk te Duinkerken, vanwaar hij zich over Bologne
-naar Parijs begaf, waar hij bij den minister van
-Marine werd toegelaten. Deze gaf hem 10.000 Francs mee en
-zei, dat Verhuell naar bevind van zaken moest handelen.</p>
-
-<p>De Rijk kwam onopgemerkt door de troepen der Mogendheden,
-die in Frankrijk gelegerd waren, heen, stapte 13
-Maart te Duinkerken weer in zijn visschersboot, doch
-was genoodzaakt, te Ostende wegens stormweer binnen
-te loopen, waar hij zich 10 dagen schuil hield, tot hij
-den 25 Maart behouden in Den Helder wederkeerde.
-Hier deelde hij aan Verhuell mede, dat Napoleon overwinningen
-had behaald, zoodat Verhuell nog geen vrijmoedigheid
-had, de vesting aan ons weder te geven.
-Eerst den 4 Mei 1814 liet hij de witte vlag hijschen,
-waarna hij ontslagen werd van zijn eed, aan Napoleon
-gedaan en hij Den Helder ontruimde. Hij verzocht nu
-Koning Willem I in Nederlandschen dienst te mogen treden,
-wat geweigerd werd. Verhuell ging nu naar Parijs, waar hij
-<span xml:lang="fr">Pair</span> van Frankrijk werd en in hoogen ouderdom overleed.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="124">&nbsp;</span><a id="p_124"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XVIII">HOOFDSTUK XVIII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Beleg van Naarden.&mdash;Delfzijl in onze macht.&mdash;Geweldenarijen
-der Franschen op Walcheren
-en in Zeeland.&mdash;Nederland, van vijanden
-gezuiverd, wordt met Belgi�
-tot ��n Koninkrijk vereenigd.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Den 26 April 1814 was Deventer aan ons overgegaan
-en den 3 Mei Coevorden, doch met Naarden ging het
-zoo gemakkelijk niet. De bezetting van Naarden was
-2000 man sterk, die herhaaldelijk uitvallen deed en dan door
-plundering aan levensvoorraad wist te komen. Bovendien
-hief zij van de vermogenden in Naarden een zware
-belasting, terwijl zij 200 armen de stad uitdreef. Ook
-aan krijgsbehoeften had Naarden geen gebrek. Herhaaldelijk
-liet Krayenhoff Naarden beschieten, doch hij was
-met zijn macht van ongeoefende strijders niet tegen de
-bezetting opgewassen. Eerst den 12 Mei gaf Generaal
-<span xml:lang="fr">Quitard</span> op last van Lodewijk XIV Naarden aan ons
-terug.</p>
-
-<p>Ook de Fransche bezetting van Delfzijl deed vele
-uitvallen, waarbij zij tal van molens en boerderijen te
-Farmsum, Uitwierda en Birsum in brand staken. Kolonel
-Busch, door Pruisen en Engelschen gesteund, wilde de
-vesting aanvallen, doch Generaal Otto van Styrum gaf
-tegenbevel, waarop de Engelschen en Pruisen aftrokken
-en het beleg alleen aan de Hollanders overlieten. Men
-<span class="pagenum" title="125">&nbsp;</span><a id="p_125"></a>meldde den Franschen Commandant, dat Napoleon op
-Elba zat en Lodewijk XVIII Koning van Frankrijk was
-geworden. Hij zond nu een officier naar Parijs, die de
-waarheid hiervan bevestigde, waarop hij den 28 Mei 1814
-de witte vlag liet opsteken en Delfzijl aan ons overgaf.</p>
-
-<p>Het eiland Walcheren bleef ook nog lang in het bezit
-van den vijand. Bij het begin der omwenteling verbood
-de prefect van Walcheren alle correspondentie met de
-andere streken van ons land, terwijl hij tal van personen
-als gijzelaars naar Vlissingen, of zelfs naar Parijs liet
-brengen, o.a. de Rechter A. C. van Citters en de Oud-Baljuw
-van Middelburg J. J. de Bruin. De Franschen
-beroofden de inwoners zooveel zij konden, o.a. ontnamen
-zij hun in Nov. 1813 220 paarden, terwijl zij 800 arbeiders
-dwongen, aan hun vestingwerken te arbeiden. Van
-December 1813 tot Maart 1814 moesten 100 voerlieden
-met hun paarden en wagens gratis voor de Franschen
-allerlei goederen vervoeren. De bovengenoemde 800
-arbeiders ontvingen elke week 2100 francs, welke som
-door 100 der meest gegoede inwoners bijeengebracht
-moest worden. Toen de drie kooplieden Serl�, Andriessen
-en Meyners weigerden tot deze som bij te dragen,
-werden hunne goederen gerechtelijk verkocht. Nog voor
-het einde van Maart 1814 werd in drie termijnen de
-geheele belasting over 1814 ingevorderd. De Franschen
-wilden op deze wijze aan 400.000 francs zien te komen<ins class="corr" id="corr73" title="Niet in Bron.">.</ins>
-Daar de belasting minder dan 400.000 francs opbracht,
-moesten een 30-tal vermogende ingezetenen uit hun particuliere
-kas dit tekort aanvullen. Tegen betalen van bons,
-die later konden worden ingeleverd, moesten de ingezetenen
-voor de vestingen levensmiddelen en andere
-benoodigdheden verstrekken. Vele leveranciers ontvingen
-echter geen bons. Den 11 Febr. 1814 beval de Gouverneur
-<span class="pagenum" title="126">&nbsp;</span><a id="p_126"></a><span xml:lang="fr">Gilly</span>, dat de inwoners al hun geweren moesten
-inleveren. Een officier met 40 man moest dit bevel in
-de dorpen St. Laurens en Brigdamme uitvoeren. Toen
-hij echter te St. Laurens kwam, begon men de klok te
-luiden, welk voorbeeld in de andere dorpen gevolgd
-werd. Boeren en burgers, met stokken, vorken enz. gewapend,
-daagden nu uit Serooskerke en andere plaatsen
-op en dreven den officier met zijne mannen naar Middelburg
-terug. De boeren waagden het zelfs, in deze stad
-binnen te dringen, doch ze werden daar z�� hevig beschoten,
-dat ze met achterlating van ��n doode en eenige
-gekwetsten de vlucht moesten nemen. 19 landlieden
-werden gevangen genomen. Ook eenige ingezetenen van
-Middelburg, de predikant van Serooskerke en de Maires
-van Brigdamme en Aagtekerke werden gegrepen, doch
-na verhoor weer vrijgelaten. De Maire van <ins class="corr" id="corr74" title="Bron: Butlinge">Buttinge</ins> werd
-van zijn ambt ontzet en eenigen tijd gevangen gehouden,
-omdat men hem verdacht, dat hij den tegenstand had
-aangemoedigd.</p>
-
-<p>Gouverneur <span xml:lang="fr">Gilly</span> poogde ook Noord-Beveland in
-zijne macht te krijgen, doch de 60 man, die hij daarheen
-zond, werden gevangen genomen en op Engelsche
-schepen gebracht. Na eerst eene batterij op Zuid-Beveland
-tot twee keer toe vernield te hebben, deed <span xml:lang="fr">Gilly</span> met
-500 man eene poging, om Zuid-Beveland in zijne macht
-te krijgen. De Engelsche bezetting te Borselen en de
-gewapende Landstorm op Zuid-Beveland dreven echter
-de Franschen terug, terwijl hun kort daarop de gemeenschap
-met het Fort Bath geheel werd afgesneden. Toen
-de Franschen hoorden van Napoleons verbanning naar
-Elba, heschen ze te Middelburg de witte vlag. De afpersingen
-op Walcheren bleven echter tot 6 Mei aanhouden,
-toen eindelijk de Fransche Generaal <span xml:lang="fr">d' Arboville</span>
-<span class="pagenum" title="127">&nbsp;</span><a id="p_127"></a><span class="pagenum" title="128"><br />&nbsp;</span><a id="p_128"></a>overkwam, aan wien de ontruiming van Walcheren was
-opgedragen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 629px;">
-  <a href="images/ill_p127.jpg"><img src="images/ill_p127th.jpg" width="629" height="400" alt="" title="Klik voor vergroting (1312�834px, 386kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET CONGRES TE WEENEN.</div>
-</div>
-
-<p>Thans was geheel ons land van vijanden gezuiverd
-en wij konden ons geheel wijden aan de regeling onzer
-binnenlandsche aangelegenheden. De belastingen lieten
-wij onveranderd. Alleen schaften wij het Tabaksmonopolie
-af. In een buitengewone vergadering der Staten-Generaal
-van Mei 1814 werd naast een werkelijke ook
-een <i>uitgestelde</i> schuld vastgesteld, ter herleving van het
-&#8532;gedeelte, dat men onder Napoleon door de ti�rceering
-verloren had. Ons crediet herleefde en onze effecten
-stegen in waarde. Handel en scheepvaart begonnen te
-bloeien.</p>
-
-<p>Het Congres, door de Groote Mogendheden te Weenen
-gehouden, oordeelde, dat het voor de rust van Europa
-beter was, als Belgi� en Nederland onder ��n scepter
-vereenigd werden. Immers, waren beide landen ��n, dan
-konden ze beter een aanval afweren van het altijd
-woelige Frankrijk, dan wanneer ze gescheiden waren.
-Nadat den 11 Febr. 1814 de Groote Mogendheden over
-Belgi� een Provisioneel Bestuur hadden ingesteld en
-later een Tusschen-Bestuur van <ins class="corr" id="corr75" title="Bron: Wilem">Willem</ins> I, droeg het
-Congres van Weenen den 15 Aug<ins class="corr" id="corr76" title="Bron: ,">.</ins> aan genoemden Vorst
-het oppergebied over al de Nederlanden op met den
-Koningstitel en dat wel ter schadeloosstelling voor zijn
-Nassausche erflanden Dillenburg, Sieg, Siegen, Dietz en
-Hadamar en het Groot Hertogdom Luxemburg.</p>
-
-<p>Oostenrijk had voor 1795 Belgi� bezeten. Ter vergoeding
-daarvoor kreeg het Lombardije en Veneti�,
-welke landen dichter bij zijn grenzen en daardoor gemakkelijker
-te besturen waren dan Belgi�.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="129">&nbsp;</span><a id="p_129"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XIX">HOOFDSTUK XIX.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Napoleon keert van Elba terug.&mdash;Krijgsbedrijven
-in Belgi�.&mdash;<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span>.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Den 16 Maart 1815 begaf Willem I zich naar de vergadering
-der Staten-Generaal te 's-Gravenhage, waar hij
-de gronden ontvouwde, die tot de Vereeniging van
-Nederland met Belgi� hadden geleid. Met gemengde
-gevoelens ontvingen de Staten der Noordelijke gewesten
-hem. Zij noemden de vereeniging van alle Nederlanden
-een treffende gebeurtenis.</p>
-
-<p>Van de vereeniging van Belgi� met Nederland (van
-het herstel dus van het oude Nederland, gelijk het in
-de dagen van Karel V was), verwachtte men de volgende
-voordeelen:</p>
-
-<p>1�. Er werd een vaste voormuur tegen Frankrijk gevormd.</p>
-
-<p>2�. Als Mogendheid van den tweeden rang zou het Vereenigd
-Koninkrijk niet slechts bloeien door den handel
-van het Noorden, maar ook door de industrie van het
-Zuiden en door den landbouw van beiden.</p>
-
-<p>Men zag evenwel voorbij, dat de verschillende bronnen
-van bestaan van beide landen ook verschil van belangen
-schiepen, waardoor twist en tweedracht kon ontstaan,
-waarbij nog kwam, dat beide landen verschillend waren
-niet slechts in taal, maar ook in godsdienst, wat mede
-een bron van oneenigheid kon worden.</p>
-
-<p>Een eerste verplichting, die de vereeniging ons oplegde,
-<span class="pagenum" title="130">&nbsp;</span><a id="p_130"></a><span class="pagenum" title="131"><br />&nbsp;</span><a id="p_131"></a>was eene uitkeering van twee millioen pond sterling of
-24 millioen gulden aan Engeland voor den opbouw van
-vestingen aan de Fransche grenzen; bovendien moesten
-wij aan Engeland afstaan: in West-Indi� Berbice, Demerary
-en Essequebo en in Zuid-Afrika de Kaapkolonie.
-Ook talmde Engeland, om ons de overige koloni�n terug
-te geven.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 609px;">
-  <a href="images/ill_p130.jpg"><img src="images/ill_p130th.jpg" width="609" height="364" alt="" title="Klik voor vergroting (1270�759px, 286kB)" /></a>
-<div class="captionsc">NAPOLEON VERLAAT OP 26 FEBR. 1815 HET EILAND ELBA.</div>
-</div>
-
-<p>Terwijl het Congres te Weenen bezig was, de verwarde
-Europeesche zaken te regelen, werd ineens de
-mare bekend, dat Napoleon, vertrouwende op de gehechtheid
-zijner soldaten en op de onverschilligheid der
-Franschen ten opzichte van het stamhuis van <span xml:lang="fr">Bourbon</span>,
-den 1 Maart 1814 met 1500 soldaten te Cannes in Frankrijk
-was geland. Lodewijk XVIII zond verschillende troepen-afdeelingen
-tegen hem af, doch die kozen allen zijn
-zijde, zoodat Napoleons krijgsmacht vermeerderde naarmate
-hij dichter bij Parijs kwam. Op 't laatst was zijn
-tocht een triumftocht, zoodat Lodewijk XVIII het geraden
-achtte, Parijs te verlaten en eene schuilplaats te
-Gent te zoeken. Reeds den 20 Maart 1814 deed Napoleon
-zijn intocht te Parijs.</p>
-
-<p>Toen het Congres te Weenen hiervan kennis kreeg,
-besloot het terstond tot een algemeen Verbond tegen
-den dwingeland en tot het bijeenroepen van een krijgsmacht
-van een millioen soldaten. Ook Napoleon zat niet
-stil. Hij beproefde alle diplomatische hulpmiddelen, om
-den naderenden storm te verwinnen. Zijne agenten bij
-de buitenlandsche machten leden echter schipbreuk in
-hunne pogingen en 's Keizers hoop, om door zijne gemalin
-het Oostenrijksche hof te zijnen gunste te stemmen,
-kon onmogelijk slagen, daar <span xml:lang="fr">Maria Louise</span> zich reeds
-een ander man tot levensgezel had verkozen.</p>
-
-<p>Door snel optreden hoopte Napoleon de Mogendheden
-<span class="pagenum" title="132">&nbsp;</span><a id="p_132"></a>te voorkomen. Reeds na twee maanden beschikte
-hij weer over een leger van 180.000 man, gereed tot den
-veldtocht.</p>
-
-<p>Koning Willem I riep ook de Nederlanders te wapen.
-Hij vormde twee legers, die hij onder bevel zijner twee
-zonen stelde, het eene leger 40.000 man sterk, om de
-grenzen van Belgi� te dekken en het andere, 30.000 man,
-meest Zuid-Nederlanders, dat als Nationale Militie dienst
-moest doen.</p>
-
-<p>Napoleon evenwel begeerde vrede en vroeg aan de
-Mogendheden om vrede, doch die wilden er niet van
-weten. Wel wetend, dat Belgi� het tooneel van den strijd
-zou worden, rukte <ins class="corr" id="corr77" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> met 117.000 man Pruisen de
-Zuidelijke Nederlanden binnen en nam, met Namen tot
-hoofdpunt, positie tusschen Luik, Hoei, <ins class="corr" id="corr78" title="Bron: Clarleroi" xml:lang="fr">Charleroi</ins> en <span xml:lang="fr">Dinant</span>.
-De prins van Oranje voerde bovendien in Belgi�
-nog bevel over 20.000 Engelschen en Hannoveranen,
-terwijl den 4 April 1815 de Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> te
-Brussel aankwam waar hij het opperbevel aanvaardde
-over een leger van 91.228 man uit Engelschen, Duitschers
-en Nederlanders bestaande. Onder zijn opperbevel werd
-de Prins van Oranje gesteld over een afdeeling Engelschen
-en Nederlanders, terwijl Prins Frederik onder de
-bevelen van den Engelschen Luitenant-Generaal <span xml:lang="en">Lord
-Hill</span> aan het hoofd werd gesteld 10.000 man.</p>
-
-<p>Onder den Prins van Oranje die met het eerste legercorps
-stond tusschen <span xml:lang="fr"><ins class="corr" id="corr79" title="Bron: Gemappe">Gemappes</ins>, Enghien</span> en <span xml:lang="fr">Birche</span>,
-dienden Generaal de Perponcher, de vriend van den
-te Padua overleden Prins Frederik en Chass�, die nog
-in 1814 een trouw krijgsmakker van Napoleon was geweest.
-Het tweede legercorps onder <span xml:lang="en">Lord Hill</span> had positie
-gekozen te Ath en Oudenaarde. <span xml:lang="en">Sir Thomas Picton</span>
-voerde rondom Brussel de reserve hiervan aan. <span xml:lang="en">Lord</span>
-<span class="pagenum" title="133">&nbsp;</span><a id="p_133"></a><span xml:lang="en">Uxbridge</span> stond aan het hoofd der ruiterij. Generaal
-<ins class="corr" id="corr80" title="Bron: Collaers">Collaert</ins>, bekend uit zijn moedig gedrag bij Castricum,
-stond met de Nederlandsche ruiterij, die eene afdeeling
-vormden van de ruiterij onder <span xml:lang="en">Lord Uxbridge</span>, bij
-Bergen.</p>
-
-<p>De Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> verwachtte nog geen inval
-van Napoleon in Belgi� en dacht er zelfs over, den
-Keizer voor te zijn en in Frankrijk te vallen. Zijne
-hoofdofficieren dachten ook nog aan geen gevaar, zoodat
-zij zelfs den 15 Juni eene uitnoodiging tot een feestpartij
-bij de Hertogin van <span xml:lang="en">Richmond</span> aannamen. Des nachts
-even v��r 12 uur werd den Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span>, die
-mede op het feest was, bericht dat Napoleon met 130.000
-man de Belgische grenzen was overgetrokken en <span xml:lang="fr">Charleroi</span>
-reeds had genomen. Terstond was de feestpret uit. Vele
-officieren gunden zich geen tijd, hun feestgewaad af te
-leggen en stegen met zijden broek en kousen te paard.
-<span xml:lang="en">Wellington</span> nam alles kalm op. Oogenblikkelijk gaf hij
-zijne bevelen en v��r het den volgenden morgen 8 uur
-was, waren soldaten, kanonnen en voertuigen al op weg
-naar het oorlogsterrein.</p>
-
-<p>De Prins van Oranje, die ook op het bal was, was
-mede half in feestgewaad, te paard gesprongen en bevond
-zich des nachts twee uur reeds in zijn hoofdkwartier
-te <span xml:lang="fr">Braine le Comte</span>. Het was den 16 Juni 1815
-des morgens 6 uur dat hij met zijne troepen aan den
-viersprong <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> (zijnde een kruispunt der wegen
-van Brussel naar <span xml:lang="fr">Charleroi</span>, en van <span xml:lang="fr">Nivelles</span> naar Namen)
-aankwam. Hier vond de Prins den Hertog van Saksen
-Weimar, kolonel van het Regiment Oranje-Nassau,
-die den vorigen dag <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> reeds bezet had. Kapitein
-Bijleveld, die het bevel had over een batterij artillerie,
-was met een bataljon Nassauers bij het dorp
-<span class="pagenum" title="134">&nbsp;</span><a id="p_134"></a><span xml:lang="fr">Frasnes</span> (een uur van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>) den 15 Juni door
-de Fransche ruiterij aangevallen, maar had zich al strijdende
-in de beste orde en zonder verlies naar <span xml:lang="fr">Quatre
-Bras</span> terug getrokken, waar hij zich bij den Hertog van
-Saksen Weimar voegde. Generaal de Perponcher bevond
-zich te <span xml:lang="fr">Nivelles</span>, waar hij bevel ontving van den Hertog
-van <span xml:lang="en">Wellington</span>, om de troepen bij <span xml:lang="fr">Nivelles</span> te vereenigen.
-Had <span xml:lang="fr">de Perponcher</span> dit bevel uitgevoerd, dan had ook
-Saksen Weimar naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span> moeten komen en dan
-was <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> onbezet geweest. Dit mocht echter
-volgens zijn inzicht volstrekt niet geschieden en daar
-hij wel wist, dat <span xml:lang="en">Wellington</span> zijn bevel gegeven had,
-voor deze wist, dat Napoleon <span xml:lang="fr">Charleroi</span> had bezet,
-waagde hij het, tegen <span xml:lang="en">Wellingtons</span> bevel in te gaan en
-gaf hij last, inzonderheid de stelling <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> te verdedigen.
-Toen de Prins van Oranje zich des morgens
-bij hem voegde, zag deze spoedig in, dat de Perponcher
-met oordeel gehandeld had en versterkte de stelling
-<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> nog meer.</p>
-
-<p>Het plan van Napoleon was, eene vereeniging van
-de Pruisische en Engelsche troepen te voorkomen, want
-als hij ze afzonderlijk aanviel, had hij meer kans om
-te overwinnen. Hij zond daarom Maarschalk <span xml:lang="fr">Grouchy</span>
-naar <span xml:lang="fr">Sombref</span>, ten einde aldaar <ins class="corr" id="corr81" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> tegen te houden
-en Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> naar <span xml:lang="fr">Quatre Bras. Grouchy</span> kon
-echter niet verder dan tot <span xml:lang="fr">Fleuris</span> en <span xml:lang="fr">Ney</span> niet verder
-dan tot <span xml:lang="fr">Frasnes</span> komen. <span xml:lang="fr">Ney</span> voerde het bevel over
-Napoleons linkervleugel, sterk 47.450 man en 116 kanonnen;
-<span xml:lang="fr">Grouchy</span> voerde den rechter vleugel aan, sterk
-38.000 man en 112 kanonnen, terwijl Napoleon zelf
-den middeltocht als reserve aanvoerde, sterk 28.880 man
-en 112 kanonnen.</p>
-
-<p>Met die reserve wilde Napoleon dien vleugel te hulp
-<span class="pagenum" title="135">&nbsp;</span><a id="p_135"></a>komen, die steun noodig had, opdat hij eindelijk met
-geheel zijn macht Brussel kon innemen, vanwaar hij
-zijne vijanden afzonderlijk hoopte aan te vallen. Bij
-<span xml:lang="fr">Fleuris</span> stuitte <span xml:lang="fr">Grouchy</span> echter op een leger van 90.000
-Pruisen onder <ins class="corr" id="corr82" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins>, zoodat doordringen daar niet
-mogelijk was. Napoleon gaf daarom aan <span xml:lang="fr">Ney</span> bevel, om
-den vijand te verdrijven, zich dan naar <span xml:lang="fr">Sombref</span> te begeven,
-ten einde daar de Pruisen in de rechterflank aan
-te vallen.</p>
-
-<p>Evenwel, Napoleon kon gemakkelijker bevelen, dan
-<span xml:lang="fr">Ney</span> uitvoeren. Bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> stuitte <span xml:lang="fr">Ney</span>, naar wij
-zagen, op de legermacht onder den Prins van Oranje,
-en deze wist den indruk bij <span xml:lang="fr">Ney</span> te wekken, dat des
-Prinsen troepen talrijker waren, dan ze feitelijk waren.
-Ook <span xml:lang="en">Wellington</span> voegde zich des morgens 11 uur bij
-den Prins en hij keurde de maatregelen goed, die deze
-en De Perponcher genomen hadden. <span xml:lang="en">Wellington</span> begaf
-zich daarna naar <span xml:lang="fr">Sombref</span>, waar hij bij een molen tusschen
-<span xml:lang="fr">Bry</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span> eene ontmoeting met <ins class="corr" id="corr83" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> had.
-Beide veldheeren kwamen overeen, dat <ins class="corr" id="corr84" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> bij
-<span xml:lang="fr">Ligny</span> den Franschen slag zou leveren en dat <span xml:lang="en">Wellington</span>
-over <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> hem te hulp zou komen. Die belofte
-kon echter <span xml:lang="en">Wellington</span> niet houden, wegens den
-strijd, dien hij zelf te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> te voeren had en
-het gevolg hiervan was&mdash;dat <ins class="corr" id="corr85" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> verslagen
-werd. Dit zou de laatste overwinning zijn, door
-Napoleon behaald.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="136">&nbsp;</span><a id="p_136"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XX">HOOFDSTUK XX.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> groeide de legermacht van Maarschalk
-<span xml:lang="fr">Ney</span> langzamerhand aan tot 15.750 man infanterie, 1865
-ruiters en 38 kanonnen; de Prins stond hiertegenover
-met slechts 6832 man voetvolk, 16 kanonnen en eenige
-ruiters.</p>
-
-<p><span xml:lang="fr">Ney</span> wierp zich met al zijn macht op een Compagnie
-onzer jagers, dat wijken moest. Generaal <span xml:lang="fr">Bachelu</span> viel
-nu met zijne Divisie onzen linkervleugel aan, waarop
-de kapitein Bijleveld zich oostelijk terug trok en Kapitein
-Stievenaar naar de zijde van het bosch van Bossu, waar
-hij door een houwitser doodelijk getroffen werd.</p>
-
-<p>De Nassauers wisten de Fransche lanciers, die onze
-Tweede Brigade aanvielen, aanvankelijk af te weren, doch
-deze kregen hulp van het Fransche voetvolk, zoodat
-onze positie hachelijk werd. Saksen Weimar met de
-sabel in de vuist drong nu met de zijnen voorwaarts en
-dreef den vijand weer naar den rand van het bosch.
-Hier werd hij echter op zulk een hevig geschutvuur
-onthaald, dat hij weer terug moest trekken, tot de Prins
-van Oranje hem met twee in reserve staande bataljons
-te hulp kwam, waardoor de vijand belet werd, verder
-in het bosch door te dringen.</p>
-
-<p>Intusschen verdedigde Overste Westenberg, hoewel hij
-het bevel voerde over jonge en ongeoefende soldaten,
-<span class="pagenum" title="137">&nbsp;</span><a id="p_137"></a>met goed succes de hoeve <span xml:lang="fr">Germioncourt</span> tegen een verwoeden
-aanval der Franschen. De vijand begon nu
-echter de hoeve onder het geschutvuur te nemen, waarop
-de Prins van Oranje, met den hoed zwaaiend, aan onze
-troepen de kanonnen aanwees, die het meest verwoesting
-aanrichtten en die daarom genomen moesten worden.
-De troepen waren echter voor deze taak niet berekend.
-De Prins had het alleen aan zijn paard te danken, dat
-hij niet in de handen van den vijand viel, waartusschen
-hij was geraakt. Zijn adjudant, Otto van Styrum, werd
-evenwel gewond. En ten laatste moesten wij de hoeve
-<span xml:lang="fr">Germioncourt</span> in handen der Franschen laten en naar
-<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terugtrekken. Wel kwam uit <span xml:lang="fr">Nivelles</span> een
-Brigade Nederlandsche Kavallerie (Dragonders, Huzaren
-en rijdende Artillerie) te hulp, doch deze viel te weifelend
-<span class="pagenum" title="138">&nbsp;</span><a id="p_138"></a>en met te weinig overleg aan, zoodat ze met verlies van
-vele officieren en soldaten werd terug geslagen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 384px;">
-  <a href="images/ill_p137.jpg"><img src="images/ill_p137th.jpg" width="384" height="251" alt="" title="Klik voor vergroting (802�524px, 126kB)" /></a>
-<div class="captionsc">SLAG BIJ <span xml:lang="fr">QUATRE BRAS</span> (16 JUNI 1815).</div>
-</div>
-
-<p>Streden de Nederlanders bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> niet met
-succes, toch lag hun verdienste vooral hierin, dat zij den
-overmachtigen vijand tegenhielden, tot de Engelschen
-tot den strijd gereed waren. 's Middags 4 uur keerde
-<span xml:lang="en">Wellington</span> van het Pruisische leger terug en nam terstond
-te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> het opperbevel over de troepen op zich.
-Ook verschenen <span xml:lang="en">Picton</span> en de Hertog van Brunswijk
-met hun Divisies op het strijdtooneel. De Nederlandsche
-troepen hadden 's nachts geen rust gehad en den geheelen
-dag gestreden, zoodat zij vermoeid en afgemat
-waren. Toch bleven ze moedig en onvermoeid den strijd
-voortzetten. Zelfs gelukte het Kapitein Gey met zijn
-rijdende artillerie vier kanonnen van de voetbatterij, die
-de Franschen genomen hadden, te hernemen.</p>
-
-<p>De Franschen kregen echter ook versterking. Napoleons
-broeder <span xml:lang="fr">Jer�me</span> kwam met de reserve hun te hulp. De
-Hertog van Brunswijk sneuvelde en zijne troepen, die
-den straatweg bezet hielden, moesten die ontruimen. Ook
-Saksen-Weimar moest het bosch van <span xml:lang="fr">Bossu</span> aan den
-vijand prijs geven en naar <span xml:lang="fr">Hautain-le-Val</span> trekken. Aan
-den linkervleugel verloor een regiment Bergschotten de
-helft zijner manschappen, een vaandel en tot drie keer
-toe zijn aanvoerder. De Fransche Kurassiers onder Kellerman,
-Hertog van <span xml:lang="fr">Valmy</span>, dreven de Nederlandsche
-ruiterij tot <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug.</p>
-
-<p>Gelukkig werd onze linkervleugel versterkt door een
-Brigade Hannoveranen, terwijl twee versche Brigaden
-Engelschen zich bij Saksen-Weimar aansloten, die nu
-het bosch van <span xml:lang="fr">Bossu</span> opnieuw veroverden en bezet
-hielden. <span xml:lang="en">Wellington</span> heroverde de hoeve <span xml:lang="fr">Germioncourt</span>
-en aan den linkervleugel moesten de Franschen al
-<span class="pagenum" title="139">&nbsp;</span><a id="p_139"></a>de door hen behaalde voordeelen weer prijsgeven
-terwijl hun in het centrum door nieuw aangebracht
-geschut het voortdringen werd belet. Toen <span xml:lang="fr">Ney</span> 's avonds
-10 uur zijne troepen naar de zijde van <span xml:lang="fr">Frasnes</span> deed
-terugtrekken, was de strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> ge�indigd.
-Wij hadden er 567 man aan gesneuvelden en gekwetsten
-verloren.</p>
-
-<p>Den volgenden morgen, 17 Juni, kreeg <span xml:lang="en">Wellington</span> bericht,
-dat <ins class="corr" id="corr86" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> verslagen was geworden. Hij
-besloot daarom van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug te trekken, ten
-einde eene stelling te betrekken, die niet zoo ver van
-de Pruisen verwijderd was. Hiervan zond hij <ins class="corr" id="corr87" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins>
-bericht en deelde dezen tevens mee dat hij een slag met
-de Franschen zou aanvaarden, als hij verzekerd kon zijn
-van de hulp van twee Pruisische legerkorpsen. De 70-jarige
-<ins class="corr" id="corr88" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> antwoordde, dat hij niet met twee legerkorpsen,
-maar met geheel zijn leger te hulp zou komen, onder
-voorwaarde echter, dat als Napoleon den 18 Juni den
-aanval niet waagde, <span xml:lang="en">Wellington</span> moest aanvallen.</p>
-
-<p>Op Zaterdagmorgen 17 Juni 1815, 's voormiddags 10 uur,
-begon <span xml:lang="en">Wellington</span> van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug te trekken,
-waarbij nog herhaaldelijk geschermutseld werd tusschen
-de Engelsche achterhoede en de Fransche voorposten.
-Intusschen was Napoleon zelf nu ook te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>
-aangekomen. Indien hij terstond den aanval begonnen
-was, dan had hij veel kans op een overwinning gehad,
-want de verbonden troepen waren op den terugtocht en
-dus ontmoedigd, terwijl <ins class="corr" id="corr89" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> ons nu niet te hulp kon
-komen. 't Zij hij zijn soldaten rust wilde geven, 't zij
-hij niet meer over de vroegere veerkracht beschikte, hij
-liet het thans niet tot een slag komen.</p>
-
-<p>In den namiddag, toen <span xml:lang="en">Wellington</span> zijn terugtocht volbracht
-had, begon het geweldig te regenen, waardoor het
-<span class="pagenum" title="140">&nbsp;</span><a id="p_140"></a>den Franschen onmogelijk werd, ons nog verder te vervolgen.
-De regen hield ook den geheelen nacht aan en
-doorweekte den bodem zoozeer, dat ook den volgenden
-dag van een veldslag geen sprake scheen te kunnen
-zijn, hoewel Napoleon des avonds tegenover <span xml:lang="en">Wellingtons</span>
-stellingen positie gekozen had.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="141">&nbsp;</span><a id="p_141"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXI">HOOFDSTUK XXI.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De slag bij Waterloo.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p><span xml:lang="en">Wellington</span> sloeg zijn hoofdkwartier op te Waterloo,
-een dorp, gelegen ten Zuiden van Brussel aan den uitgang
-van het bosch van Soni�n. De weg van Waterloo
-naar het gehucht <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> is steeds hellend en
-heeft ter halverwege een zijtak naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>. Ten Zuiden
-van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> stond op een hoogte de herberg
-<span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span>, ten Westen ligt het stadje <span xml:lang="fr">Braine-la-Leud</span>
-en ten Oosten het dorpje <span xml:lang="fr">Ohain</span>. Twee belangrijke
-punten in den slag bij Waterloo zijn het kasteel <span xml:lang="fr">Goumont</span>
-of <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>, bestaande uit een heerenhuis,
-hoeve en tuin, omringd door dikke muren, waarnaast
-een boschje en een boomgaard, 1000 schreden van de
-stelling van den rechtervleugel gelegen en de hoeve <span xml:lang="fr">La
-Haye Sainte</span>, rechts van den straatweg gelegen en 500
-schreden van den kruin der hoogte van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span>.
-Bij deze hoeve was een groentetuin en een boomgaard,
-beide aan de zijde van den weg door een muur en aan
-de andere zijden door dichte heggen begrensd.</p>
-
-<p>Ten Oosten der herberg <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> ligt in de
-laagte het dorp <span xml:lang="fr">Planchenoit</span>. Tusschen genoemde herberg
-en de stelling van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> ligt een terrein, dat
-ten Westen begrensd wordt door den rijweg naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>,
-ten Oosten door het gehucht <span xml:lang="fr">Smohain</span>, de hoeven
-<ins class="corr" id="corr90" title="Bron: Papelate" xml:lang="fr">Papelotte</ins> en
-<span xml:lang="fr">La Haye</span> en het kasteel <span xml:lang="fr">Frichemont</span>.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="142">&nbsp;</span><a id="p_142"></a></p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 608px;">
-  <a href="images/ill_p142.jpg"><img src="images/ill_p142th.jpg" width="608" height="336" alt="" title="Klik voor vergroting (1268�700px, 259kB)" /></a>
-<div class="captionsc">SLAG BIJ WATERLOO, 18 JUNI 1815.</div>
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="143">&nbsp;</span><a id="p_143"></a></p>
-
-<p>De beide legers, die hier een strijd op leven en dood
-zouden beginnen, waren ongeveer even talrijk, tusschen
-de 65.000 en 70.000 man sterk. Bij <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger
-waren 12000 � 13000 ruiters en 200 kanonnen, terwijl
-Napoleon over 15000 ruiters en 246 kanonnen beschikte.
-Aan den slag namen 18.000 Nederlanders deel, meest
-jonge, ongeoefende soldaten; slechts enkelen hunner
-waren in den krijg geharde veteranen, die in Duitschland
-en Spanje hadden gestreden.</p>
-
-<p>De Prins van Oranje voerde bij Waterloo de eerste
-linie met 7 batterijen aan. Met uitzondering van de
-ruiterij onder Collaert, die Nederlanders waren, had de
-Prins enkel het bevel over vreemden. <span xml:lang="en">Wellington</span> stelde
-39 Bataljons in de eerste linie op den heuvelrug van
-<span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span>, terwijl de overige Bataljons in de tweede
-en derde linie achter die hoogte of meer zijwaarts gelegerd
-waren. <span xml:lang="en">Lord Hill</span>, die het bevel had over den
-rechter vleugel, stond met vijf Bataljons rechts van den
-straatweg naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>. Onder hem voerde Chass� eene
-afdeeling aan. Een zijner Brigades hield <span xml:lang="fr">Braine-la-Leud</span>
-bezet. <span xml:lang="en">Picton</span> voerde,
-met <span xml:lang="fr">Smohain, La Haye</span> en <span xml:lang="fr">Frichemont</span>
-in het gezicht, den linkervleugel aan. De uiterste
-punt hiervan stond onder bevel van Saksen Weimar,
-terwijl de Brigade van Bylandt zich meer in het midden
-bevond. De artillerie werd gevormd door de rijdende
-Batterij van <ins class="corr" id="corr91" title="Bron: Byleveld">Bijleveld</ins>, en twee Engelsche voetbatterijen.</p>
-
-<p>Den nacht van Zaterdag 17 op Zondag 18 Juni regende
-het onophoudelijk. Eerst Zondagmorgen 10 uur
-hield de regen op. Napoleon hield nu eerst nog eene
-wapenschouwing over zijne troepen, om zoo de zijnen
-tot den strijd aan te vuren, niet beseffende dat hij (die
-de meeste zijner overwinningen overigens aan den
-spoed zijner wapenen te danken had) op deze wijze
-<span class="pagenum" title="144">&nbsp;</span><a id="p_144"></a>kostbaren tijd deed verloren gaan, daar hij zoodoende
-aan <ins class="corr" id="corr92" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins>, dien hij verslagen waande, tijd gaf, om
-<span xml:lang="en">Wellington</span> ter hulpe te snellen.</p>
-
-<p>Na de wapenschouwing plaatste Napoleon zich op
-een hoogte achter <span xml:lang="fr"><ins class="corr" id="corr93" title="Bron: Le">La</ins> Belle Alliance</span>, vanwaar hij het
-geheele slagveld kon overzien. 5 minuten over half
-twaalf viel het eerste schot en&mdash;de slag bij Waterloo
-was begonnen. Bij <ins class="corr" id="corr94" title="Bron: Hougoumon" xml:lang="fr">Hougoumont</ins> lag Kapitein Busgen met
-een Bataljon Nassauers gelegerd en zes Bataljons Franschen
-vielen hem daar aan, in de hoop <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>
-te kunnen bezetten. Busgen, door eenige troepen van
-de Engelsche Garde versterkt, stelde zich dapper te weer,
-boom voor boom werd verdedigd en boschje en tuin
-nu eens genomen en dan weer heroverd. De strijdende
-scharen werden telkens door nieuwe troepen en meer
-geschut versterkt en zetten met verbitterde woede den
-strijd voort.</p>
-
-<p>Napoleon liet uit 74 kanonnen een uur lang het Centrum
-en den linkervleugel van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger beschieten
-waarna hij <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> beval met vier Divisi�n van het
-eerste Fransche legercorps, tot den aanval over te gaan.
-<span xml:lang="en">Wellington</span> had het Centrum van zijn leger meer achterwaarts
-laten trekken, om zich voor het Fransche geschutvuur
-te beveiligen. <ins class="corr" id="corr95" title="Bron: Bijland">Bylandt</ins> met zijn Brigade stond aan
-den rand van een hollen weg en ten gevolge van het
-geschutvuur had hij veel mannen verloren, zoodat hij
-den aanval van den vijand niet kon doorstaan, en, evenals
-de Engelsche Brigaden, terug moest wijken. De Franschen
-kregen hierdoor gelegenheid, steeds meer vooruit te
-dringen, totdat het <span xml:lang="en">Picton</span> gelukte, hen tot staan te brengen,
-eerst door een hevig bataljonsvuur, daarna door een
-bajonetaanval. Jammer, dat <span xml:lang="en">Picton</span> zelf in dezen strijd
-sneuvelde.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="145">&nbsp;</span><a id="p_145"></a></p>
-
-<p>Majoor <span xml:lang="en">Baring</span> werd met eenige Compagnie�n Hannoveranen
-door een der Brigades van <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> aan de rechterzijde
-van <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> en bij de pachthoeve <span xml:lang="fr">La Haye
-Sainte</span> aangevallen, welken aanval hij niet kon doorstaan,
-zoodat hij in de gebouwen dekking moest zoeken. Gelukkig
-kreeg hij hulp van <span xml:lang="en">Lord Somerset</span>, die met zijne
-Brigade Dragonders de Fransche Kurassiers terugdrong,
-en <span xml:lang="en">Ponsonby</span>, die met zijne ruiterij het vijandelijke voetvolk
-onder <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> deed wijken. Van onze zijde werden
-gewond Kolonel van Zuylen, Van <ins class="corr" id="corr96" title="Bron: Byland">Bylandt</ins> en Westenberg
-(die bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> zoo dapper gestreden had), terwijl
-aan Perponcher twee paarden onder het lijf werden doodgeschoten.
-De vijand liet twee adelaren in onze handen,
-doch toen de Engelschen den vijand verder vervolgden,
-sneuvelde hun aanvoerder <span xml:lang="en">Ponsonby</span> en werden zij terug
-geslagen, terwijl van de Nederlanders hierbij vielen een
-Luitenant uit het Huis der Harens (die in Spanje ook
-reeds zoo roemrijk gestreden had), Ritmeester Kreitzig
-en Pallandt tot Eerde.</p>
-
-<p>'s Middags half vier hadden de Franschen nog geen
-enkel voordeel behaald. De Engelsche garde sloeg,
-tusschen puinhoopen, vlammen en lijken in, alle aanvallen
-op den post <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> af, terwijl ook Saksen-Weimar
-zich in zijn stelling wist te handhaven.</p>
-
-<p><span xml:lang="en">Baring</span> met zijne Hannoveranen had tot nog toe den
-gewichtigen post van het Centrum, <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span>, voor
-ons weten te behouden. Om half vier werd hij echter
-door een overmachtigen vijand aangevallen. Nadat tal
-van zijne mannen gevallen waren en zijn kruit en kogels
-verschoten waren, was hij genoodzaakt zich terug te
-trekken en <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> in handen van den vijand
-te laten. <span xml:lang="fr">Ney</span> viel telkens <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> aan, doch de
-Brigade van <span xml:lang="fr">Hachet</span> sloeg hem tot elf keer toe terug.
-<span class="pagenum" title="146">&nbsp;</span><a id="p_146"></a>De Prins van Oranje bleef moedig op zijn post, om
-bevelen uit te deelen en Generaal Trip verdreef de
-Fransche Kurassiers en nam een aantal van hen gevangen.
-Helaas sneuvelden hierbij een vierde onzer
-soldaten en bovendien de oversten Caenegracht, <span xml:lang="de">Lechleitner</span>,
-Generaal <span xml:lang="de">von Merlen</span> en Majoor Bisdom.</p>
-
-<p>'s Avonds half 7 had <span xml:lang="en">Wellington</span> reeds 18.000 man
-verloren, terwijl <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> door de Franschen
-genomen was. Toch had <span xml:lang="fr">Ney</span> het Centrum niet kunnen
-verbreken, terwijl Saksen-Weimar nog steeds van geen
-wijken wist. Helaas echter hadden ongeveer 18.000
-soldaten van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger zich in Brussel teruggetrokken,
-waar het gerucht verspreid werd, dat de Hertog
-verslagen was. Bovendien waren vele onzer kanonnen
-verlaten en zonder bediening en de meeste onzer Brigades
-uitgeput. En terwijl Napoleon nog altijd zijn
-geduchte Oude Garde als reserve bewaarde, beschikte
-<span xml:lang="en">Wellington</span> over geen andere versche troepen meer dan
-de Afdeeling van Chass� en enkele Engelsche Brigades.
-Toch bleef <span xml:lang="en">Wellington</span> moedig doorstrijden, vertrouwende,
-dat <ins class="corr" id="corr97" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> zijn belofte zou nakomen en hem ter hulp
-zou snellen.</p>
-
-<p>Na zijn nederlaag bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> was <ins class="corr" id="corr98" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> naar Wavre
-teruggetrokken, waar hij slechts enkele Bataljons achterliet,
-om met zijn overige troepen <span xml:lang="en">Wellington</span> ter hulp te
-komen. Door den aanhoudenden regen waren de wegen
-echter haast onbegaanbaar geworden, zoodat Generaal
-<span xml:lang="de">Bulow</span> eerst 's middags 4 uur met het 4e legercorps in
-het bosch van <span xml:lang="fr">Frischemont</span> aankwam. Hier werd <span xml:lang="de">Bulow</span>
-terstond in een strijd gewikkeld met het 6e Fransche
-corps onder <span xml:lang="fr">Mouton</span>. Graaf van <span xml:lang="fr">Labou-Grouchy</span>,
-die Napoleon met 30.000 man te <span xml:lang="fr">Wavre</span> gelegerd had,
-viel bovendien <ins class="corr" id="corr99" title="Bron: Blucher's" xml:lang="de">Bl�cher's</ins> achterhoede aan. Ten einde
-<span class="pagenum" title="147">&nbsp;</span><a id="p_147"></a>zijn rechtervleugel te beschermen en een nieuwen
-<ins class="corr" id="corr100" title="Bron: aanva">aanval</ins>
-der Pruisen tegen te gaan, zond Napoleon bovendien
-nog 8 bataljons van de Jonge en 2 van de Oude Garde
-op <span xml:lang="de">Bulow</span> af, die nu terug moest trekken, om versterking
-af te wachten. <ins class="corr" id="corr101" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> liet zich echter door al deze aanvallen
-der Franschen niet weerhouden, om <span xml:lang="en">Wellington</span>
-ter hulp te snellen.</p>
-
-<p>Enkele Fransche Regimenten, vreezende door de Pruisen
-in den rug aangevallen te worden, begonnen terug
-te trekken. Napoleon, bemerkende, dat hierdoor de aanval
-zijner troepen werd verzwakt, begreep, dat er een einde
-aan den strijd moest komen, waarom hij aan de Garde,
-die hij in reserve hield en die zoo menige overwinning
-bevochten had, beval, aan den strijd deel te nemen.
-Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> aan het hoofd van vier Bataljons der
-Jonge Garde, een linie Kurassiers en vier Batterijen viel
-nu van <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> het Centrum der Bondgenooten
-aan. De Fransche ruiterij trok nu zich overal te zamen,
-terwijl <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> een voorwaartsche beweging naar <span xml:lang="fr">Papelotte</span>
-maakte en Generaal <span xml:lang="fr">Reille</span> opnieuw <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>
-aanviel.</p>
-
-<p>Het Centrum der Bondgenooten had reeds veel geleden,
-zoodat, toen <span xml:lang="fr">Ney</span> het met zijn versche troepen aanviel,
-het met zwaar verlies moest terugtrekken.</p>
-
-<p>De Prins van Oranje wilde dezen terugtocht voorkomen,
-snelde zonder geleide naar twee Bataljons Nassauers,
-teneinde dezen de Franschen te doen aanvallen en zoo
-mogelijk terug te dringen. Hij werd echter door een
-kogel in zijn linkerschouder getroffen, zoodat hij van het
-paard stortte. Hij poogde weder in het zadel te komen,
-doch door bloedverlies werd hij bewusteloos. Gelukkig
-snelden een paar Adjudanten toe, die den prins onder
-bedekking van eenige scherpschutters uit het strijdgewoel
-<span class="pagenum" title="148">&nbsp;</span><a id="p_148"></a>naar het hoofdkwartier voerden. Tengevolge hiervan
-moesten de Nassauers terugtrekken. Generaal Alten, die
-de Divisie aanvoerde, werd gewond, terwijl van de Brigade-generaals
-<span xml:lang="en">Hachess</span> mede gewond werd en <span xml:lang="de">Ompteda</span>
-sneuvelde. Zoo kwam het, dat de Fransche Garde meer
-en meer vorderingen maakte. <span xml:lang="en">Wellington</span> beval nu <span xml:lang="en">Maitland</span>
-met de Engelsche Garde de Franschen aan te vallen.
-<span xml:lang="en">Maitland</span> bracht de Franschen daarop groote verliezen
-toe, doch <span xml:lang="fr">Ney</span> beval nu de overgebleven reserve van de
-Oude <ins class="corr" id="corr102" title="Bron: garde">Garde</ins> de Jonge ter hulp te komen, waarop de
-Engelsche Garde teruggeslagen werd.</p>
-
-<p>Terwijl de toestand van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger uiterst hachelijk
-was, werd er krijgsmuziek gehoord van een naderend
-leger. Napoleon dacht, dat <span xml:lang="fr">Grouchy</span>'s leger er aan kwam,
-want het was Fransche muziek, die er gespeeld werd.
-Tot zijne groote teleurstelling zag hij echter, dat het niet
-<span xml:lang="fr">Grouchy</span> was, maar <i><ins class="corr" id="corr103" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins></i>, die naderde.</p>
-
-<p><ins class="corr" id="corr104" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins>, het krijgsgewoel overziende, zag, dat hij terstond
-moest ingrijpen, wilde hij een nederlaag van <span xml:lang="en">Wellington</span>
-voorkomen. Met het bajonet op het geweer liet
-<ins class="corr" id="corr105" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> zonder verwijl in stormpas op het Fransche korps
-onder <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> aanvallen, terwijl hij aan de Oostzijde
-van het slagveld een geweldig geschutvuur op den vijand
-liet openen. Het korps van <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> sloeg op de vlucht
-naar de zijde van <span xml:lang="fr">Papelotte</span>.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 352px;">
-  <a href="images/ill_p149.jpg"><img src="images/ill_p149th.jpg" width="352" height="426" alt="" title="Klik voor vergroting (734�888px, 209kB)" /></a>
-<div class="captionsc" xml:lang="de">GEBHARD <ins class="corr" id="corr106" title="Bron: LIEBERECHT">LEBERECHT</ins> VON
-  <ins class="corr" id="corr107" title="Bron: BLUCHER">BL�CHER</ins>.</div>
-</div>
-
-<p>Chass� had des middags den  uitersten rechtervleugel
-laten oprukken, om het Centrum te versterken. Toen hij
-den aanval der Pruisen op de Fransche Garde zag, liet
-hij ook een zijner Brigaden met de Brigade van <span xml:lang="en">Maitland</span>
-op den vijand aanvallen. Bovendien kwam het Pruisische
-legercorps onder <span xml:lang="de">Von Ziethen</span> aan den linkervleugel
-Saksen-Weimar te hulp, waarop zes Regimenten ruiterij
-de Franschen in de flank aanvielen. Op bevel van <span xml:lang="en">Wellington</span>
-<span class="pagenum" title="149">&nbsp;</span><a id="p_149"></a>werd er nu een algemeenen aanval op den vijand
-gedaan en wel met het verrassend gevolg, dat de Bondgenooten
-<span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> opnieuw veroverden en verder
-op <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> aantrokken. Op alle punten werden
-nu de Franschen op de vlucht geslagen en eer nog de
-<span class="pagenum" title="150">&nbsp;</span><a id="p_150"></a>nacht gedaald was, was <span xml:lang="en">Wellington</span> zeker van de overwinning
-en het Fransche leger zoozeer uit elkander geslagen,
-dat niet ��n verstrooid Bataljon meer bij elkander
-kon verzameld worden. En terwijl Napoleon door zijne
-legerhoofden van het slagveld werd gedragen, zetten zijne
-soldaten onafgebroken hun vlucht voort naar <span xml:lang="fr">Beaumont</span>
-en <span xml:lang="fr">Philippeville</span>.</p>
-
-<p>Bij <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> ontmoetten na den slag <span xml:lang="en">Wellington</span>
-en <ins class="corr" id="corr108" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> elkander en vol blijdschap over de
-schitterende overwinning, die zij behaald hadden, vielen
-de twee veldheeren elkander om den hals. <span xml:lang="en">Wellington</span>
-keerde naar Waterloo terug, terwijl <ins class="corr" id="corr109" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> te <span xml:lang="fr">Gemappes</span>
-overnachtte en zijn voorhoede naar <span xml:lang="fr">Frasnes</span> trok.</p>
-
-<p>In den slag bij Waterloo verloren de Bondgenooten
-24.600 man, waaronder 3400 Nederlanders, terwijl aan
-de zijde der Franschen 18000 man gesneuveld waren,
-terwijl zij 7000 man als krijgsgevangenen in handen der
-Bondgenooten moesten laten, die bovendien 200 kanonnen,
-de geheele legertros en zelfs het reisrijtuig van
-Napoleon buit maakten.</p>
-
-<p><span xml:lang="en">Wellington</span> droeg aan Prins Frederik, die het opperbevel
-over de Nederlandsche troepen verkreeg, op, de
-vestingen aan de Westzijde der <span xml:lang="fr">Sambre</span> te nemen, terwijl
-<ins class="corr" id="corr110" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Bl�cher</ins> zou trachten die aan de Oostzijde der
-<span xml:lang="fr">Sambre</span> te veroveren. Prins Frederik, hoewel toen nog
-slechts 18 jaren oud, veroverde weldra <span xml:lang="fr">Quesnoy</span> en
-<span xml:lang="fr">Cond�</span>!</p>
-
-<p>Den 22 Juni 1815 kwam Napoleon te Parijs als
-vluchteling aan, waar hij bij niemand ondersteuning vond.</p>
-
-<p>&bdquo;Nog is het leger 80.000 man sterk; laten wij de
-overmoedigen straffen en de eer van Frankrijk herstellen!&rdquo;
-&bdquo;Ga,&rdquo; zeide hij tot Generaal <span xml:lang="fr">Becker</span>, &bdquo;ga naar het Voorloopig
-Bestuur en bied het uit mijn naam mijn krachten
-<span class="pagenum" title="151">&nbsp;</span><a id="p_151"></a>aan. Zeg, dat ik als eenvoudig generaal aan het hoofd
-der troepen, den hoon, Frankrijk aangedaan, wil wreken.
-Zeg, dat ik daarna het commando wil nederleggen, om
-te <span xml:lang="fr">Malmaison</span> een afgezonderd leven te leiden.&rdquo;</p>
-
-<p>Zoo smeekt de Keizer, die anders gewoon is te bevelen.
-Te vergeefs was evenwel deze zending van <span xml:lang="fr">Becker</span>.
-Men wilde van Napoleons voorstel niets hooren. Van
-allen verlaten, begaf hij zich aan boord van een Engelsch
-oorlogsschip, de Bellerophon, zich zoo onder bescherming
-der Engelsche wetten stellende. Kapitein <span xml:lang="en">Maitland</span>
-ontving en behandelde Napoleon als gast, ofschoon hij
-hem dadelijk als gevangene beschouwde. Men vergunde
-den vluchteling niet meer aan land te stappen. Den 31
-Juli 1815 werd Napoleon op last der Mogendheden naar
-het eiland St. Helena verbannen, midden in den Atlantischen
-Oceaan, waar hij in Mei 1821 overleed, tengevolge
-van kanker in de maag.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="152">&nbsp;</span><a id="p_152"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXII">HOOFDSTUK XXII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Het vereenigd Koninkrijk.&mdash;Wij krijgen onze
-koloni�n terug.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Frankrijk, nu weder door de Mogendheden bezet,
-moest 700 millioen francs oorlogsschatting betalen, waarvan
-60 millioen francs aan Nederland kwam. Bovendien
-moest Frankrijk de kosten dragen van het bezetten van
-17 vestingen, die zijn grenzen bewaken moesten. Nederland
-kreeg de steden Mari�nburg en <span xml:lang="fr">Philippeville</span> en het
-Hertogdom <span xml:lang="fr">Bouillon</span>.</p>
-
-<p>Door de overwinning bij Waterloo was er een nieuwe
-band gehecht tusschen het Vorstenhuis van Oranje en
-de Nederlanders. De twee zonen van Koning Willem I
-toch hadden zich bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> en Waterloo hoogst
-verdienstelijk gemaakt en niet weinig er toe bijgedragen
-dat de zege werd behaald. En ook de koning had getoond
-in de ure des gevaars standvastig aan de zijde van zijn
-volk te staan en geen opofferingen te groot te achten
-voor de veiligheid en vrijheid zijner onderdanen.</p>
-
-<p>Daar het Weener Congres Nederland met Belgi� had
-vereenigd, moest de Grondwet van 1814 gewijzigd en in
-overeenstemming met de behoeften van het vereenigde
-Koninkrijk gebracht worden. Eene commissie voor een
-deel uit Belgen bestaande, hield zich met deze herziening
-bezig. Volgens deze herziene Grondwet zouden de
-Staten-Generaal uit twee Kamers bestaan. De Eerste
-<span class="pagenum" title="153">&nbsp;</span><a id="p_153"></a>Kamer zou bestaan uit leden van de aanzienlijkste en
-vermogendste klasse; de Tweede Kamer, waartoe Nederland
-en Belgi� ieder 55 leden kozen, moest de burger-
-en volksklasse vertegenwoordigen. De Koning behoefde
-niet meer den Hervormden godsdienst te belijden. De
-zetel der regeering zou beurtelings Brussel en 's-Gravenhage
-zijn. Om de 10 jaren zou er eene begrooting van
-de inkomsten en uitgaven van den Staat voor de volgende
-10 jaren worden gemaakt. Het Onderwijs zou zich voortaan
-niet meer met de godsdienstige opleiding der jeugd hebben
-te bemoeien. Er zou vrijheid van drukpers zijn. De
-Tweede Kamer moest in het openbaar beraadslagen,
-opdat de kiezers, als lastgevers, konden oordeelen, hoe
-hunne lasthebbers zich van hun taak kweten. De regeering
-zou niet langer beschikking of inzage hebben met
-betrekking der godsdienstige inrichtingen, ook niet van
-die gezindheden, welke subsidie ontvangen.</p>
-
-<p>In Nederland werd deze Grondwet door een dubbele
-vergadering der Staten-Generaal met eenparige stemmen
-aangenomen; maar in Belgi� vond zij, vooral bij de
-geestelijkheid, grooten tegenstand, omdat volgens die
-Staatsregeling aan de Kerk niet den minsten invloed op
-den Staat gegeven werd. Evenwel verklaarde de Koning,
-dat de wet was aangenomen; waarop Willem I den 15
-Sept. 1815 te Brussel plechtig als Koning werd ingehuldigd.</p>
-
-<p>Niettegenstaande die afkondiging bleven de bisschoppen
-in hun verzet volharden. Zij gaven een manifest in 't
-licht, waarin zij den eed op de nieuwe grondwet eene
-misdaad noemden, eene verklaring, welke door den paus
-bekrachtigd werd.</p>
-
-<p>Het Koninkrijk der Nederlanden, waarover Willem I
-nu den scepter voerde, bestond thans uit 17 provinci�n,
-n.l. 1e. Noord-Brabant, 2e. Zuid-Brabant, 3e. Limburg,
-<span class="pagenum" title="154">&nbsp;</span><a id="p_154"></a>4e. Gelderland, 5e. Luik, 6e. Oost-Vlaanderen, 7e. West-Vlaanderen,
-8e<ins class="corr" id="corr111" title="Niet in Bron.">.</ins> Henegouwen, 9e. Holland, 10e. Zeeland
-11e. Namen, 12e. Antwerpen, 13e. Utrecht, 14e. Friesland,
-15e. Overijsel, 16e. Groningen, 17e. Drente.</p>
-
-<p>Het Groot-Hertogdom Luxemburg bleef zijne betrekking
-tot den Duitschen Bond behouden, hoewel het zijne
-afgevaardigden zond naar onze Staten-Generaal.</p>
-
-<p>Volgens het tractaat van 1814 moesten de Engelschen
-ons binnen zes maanden weer in het bezit stellen van
-onze O. en W. Indische bezittingen, doch ten gevolge
-van het vernieuwde optreden van Napoleon kon dit
-eerst in 1815 geschieden. Den 11 Nov. 1815 vertrok een
-smaldeel onder bevel van den Vice-Admiraal Van Braan
-naar West-Indi� met de Gouverneurs aan boord van
-Suriname, Cura�ao, St. Eustatius, Saba en St. Martin.
-Zonder tegenstreven gaven de Engelschen ons hier onze
-bezittingen terug.</p>
-
-<p>Tot Gouverneur-Generaal over O.-Indi� werd benoemd
-Van der Capellen, die met de Commissarissen-Generaal
-Elout en Buyskes in het begin van 1816 daarheen trok.
-De Engelsche Landvoogd <span xml:lang="en">Sir Stamford <ins class="corr" id="corr112" title="Bron: Rafles">Raffles</ins></span> was niet
-gezind, zoo maar voetstoots ons onze O. Indische bezittingen
-terug te geven. Hij zei, dat hij uit Londen
-daartoe geen bevelen ontvangen had. Eindelijk kreeg hij
-die bevelen en kwam O. Indi� weer aan ons. Onze koloni�n
-aldaar waren door het tyrannieke beheer van
-Daendels en door het Engelsche stelsel er niet op vooruit
-gegaan. Wij namen evenwel dat Engelsche stelsel toch
-over, natuurlijk met enkele wijzigingen. Na zes jaren
-ontvingen wij aan grondbelasting in O. Indi� alleen
-reeds meer dan 2.200.000 gld.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="155">&nbsp;</span><a id="p_155"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIII">HOOFDSTUK XXIII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De <ins class="corr" id="corr113" title="Bron: Algarijnsche">Algerijnsche</ins> zeeroovers getuchtigd.&mdash;Opstanden
-op Sumatra en Java.&mdash;Maatregelen van Koning
-Willem ter bevordering van ontwikkeling
-en welvaart.&mdash;Ontevredenheid
-der Belgen.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden had geen
-langer duur dan ruim 15 jaren. De scheepvaart op de
-Middellandsche zee werd in dien tijd door de <ins class="corr" id="corr114" title="Bron: Algarijnsche">Algerijnsche</ins>
-zeeschuimers zeer onveilig gemaakt. Een Engelsche
-vloot evenwel, onder bevel van <span xml:lang="en"><ins class="corr" id="corr115" title="Bron: lord">Lord</ins> Exmouth</span>,
-vereenigd met een Nederlandsch eskader onder den
-Vice-admiraal Van der <ins class="corr" id="corr116" title="Bron: Cappelen">Capellen</ins>, wist den 27 Augs.
-1816 den trotschen Dey van Algiers zoodanig tot rede
-te brengen, dat hij aan al de eischen der overwinnaars
-toegeven, ruim duizend Christenslaven in vrijheid stellen
-en beloven moest, zich voortaan van alle zeerooverijen
-te onthouden.</p>
-
-<p>In onze Oost-Indische bezittingen werd de vrede van
-tijd tot tijd verstoord. Zoo hadden aldaar twee hevige
-opstanden plaats, de eene in 1821 op het eiland Sumatra,
-waar de Sultan van Palembang door den dapperen generaal-majoor
-De Kock verslagen en gevangen genomen
-werd en de andere van 1825 tot 1830 op het eiland Java,
-waar in 1830 het hoofd der muitelingen, <span xml:lang="es">Diepo Negro</span>, insgelijks
-door onzen De Kock tot onderwerping werd gebracht.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="156">&nbsp;</span><a id="p_156"></a></p>
-
-<p>Vele waren intusschen de zegeningen, die het vereenigd
-Nederland gedurende een 15-jarigen vrede onder
-het weldadig bestuur van Willem I mocht genieten. In
-1818 werd de <i>Maatschappij van Weldadigheid</i> opgericht,
-vooral door invloed van den luitenant-generaal Johannes
-van den Bosch. Deze Maatschappij stelde zich ten doel,
-om de heidegronden in Drente en Overijsel door bedelaars
-en behoeftigen te doen ontginnen, om daardoor
-de armoede te bestrijden. De <i>Koloni�n van Weldadigheid</i>
-(Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelmina'soord), die
-daaruit sinds 1813 ontstaan zijn, hebben uitgestrekte
-woeste velden in vruchtbaar land met welvarende bewoners
-veranderd.</p>
-
-<p>In 1824 kwam de <i>Handelmaatschappij</i> tot stand, die
-zich ten doel stelde, als Agent der Regeering, de Indische
-voortbrengselen, die de inboorlingen van Ned.
-O.-Indi� bij wijze van belasting voor ons Gouvernement
-moesten aankweeken, in ontvangst te nemen, over te
-voeren en in ons land te verkoopen. De Maatschappij
-begon met een kapitaal van twaalf millioen gulden,
-waarvan Koning Willem I het grootste deel had gestort.</p>
-
-<p>De Koning stelde in 1816 de <i>Orde van den Ned.
-Leeuw</i> in, om de verdiensten van burgers en de <i>Militaire
-Willemsorde</i> om die van krijgslieden te eeren.</p>
-
-<p>De <i>Ned. Bank</i>, die in 1814 tot stand kwam, had
-ten doel, de kooplieden spoedig en tegen niet te hooge
-rente aan geld te helpen. Nog steeds geniet deze Bank
-het volle vertrouwen van den handel. In 1820 werd
-ook in Nederland het metrieke stelsel van maten en
-gewichten ingevoerd, waardoor vele berekeningen werden
-gemakkelijk gemaakt.</p>
-
-<p>Door allerlei middelen zocht Willem I de welvaart
-van ons land te bevorderen. Zoo werden tijdens zijne
-<span class="pagenum" title="157">&nbsp;</span><a id="p_157"></a>regeering vele kanalen gegraven, b.v. in 1825 het Noord-Hollandsch
-kanaal, waardoor geladen zeeschepen onmiddellijk
-voor Amsterdam konden komen: verder het
-Voornsche- en Zederik-kanaal, de Zuid-Willemsvaart,
-waarmee in 1825 een begin werd gemaakt, enz. In
-Overijsel liet Baron van Dedem de Dedemsvaart graven,
-welke van Hasselt uit het geheele Noorden van Overijsel
-doorsnijdt.</p>
-
-<p>Ook voor het Onderwijs zorgde Willem I. Voor
-<abbr title="Noord">N.</abbr> Nederland regelde hij het Hooger Onderwijs bij een
-besluit van 2 Aug. 1815 en voor <abbr title="Zuid">Z.</abbr> Nederland bij een
-besluit van 25 Sept. 1816. De Hoogescholen van Leiden,
-Utrecht, Groningen en Leuven kwamen nu tot een nieuw
-leven, terwijl te Gent en Luik mede academi�n werden
-opgericht. De Hoogeschool te Franeker en Harderwijk
-werden Doorluchtige Scholen. Die te Franeker werd in
-1843 en die te Harderwijk reeds in 1817 opgeheven.</p>
-
-<p>Toen Belgi� met Nederland werd vereenigd, waren er
-in Belgi� haast geen lagere scholen. De koning bevorderde
-daarom in dat land het lager onderwijs zooveel
-mogelijk en richtte er een paar normaalscholen op ter
-opleiding van onderwijzers en stichtte er vele modelscholen,
-alles op kosten van den Staat. In 1816 regelde
-de vorst de organisatie der Protestantsche Kerkgenootschappen.
-Hierdoor werd echter later veel twist en
-verwarring in het leven geroepen. In Utrecht riep de
-regeering eene veeartsenijschool in het leven en te Seraing
-een groote en uitmuntende fabriek van machines.
-In 1818 schafte zij op Engelands voorbeeld de slavenhandel
-in onze koloni�n af.</p>
-
-<p>In 1830 werd de reeds genoemde Johannes van den
-Bosch tot gouverneur-generaal benoemd. Deze voerde op
-Java het kultuurstelsel in, waardoor de regeering in staat
-<span class="pagenum" title="158">&nbsp;</span><a id="p_158"></a>werd gesteld, spoedig en vele Indische voortbrengselen
-te ontvangen en te gelde te maken. De Koning verhief
-Van den Bosch, die in 1833 in ons land wederkeerde
-en in 1844 stierf, in den Gravenstand.</p>
-
-<p>Tijdens Belgi� en Nederland ��n waren telde het vereenigd
-Koninkrijk zes millioen inwoners. Het Noorden
-bracht een herlevenden handel en winstbelovende koloni�n
-aan en het Zuiden rijke steenkolen- en ijzermijnen,
-vele fabrieken en vruchtbare korenvelden. Belgi� vond
-in het Noorden eene markt voor zijne voortbrengselen
-en fabriekswezen en Nederland kon hout en ijzer voor
-zijne schepen uit het Zuiden bekomen. Toch konden op
-den duur die beide landen het niet met elkander vinden.
-Ze waren ruim twee eeuwen van elkander gescheiden
-geweest en in dien tijd waren de Belgen in taal en zeden
-meer de Franschen genaderd, terwijl wij ons meer zelfstandig
-hadden ontwikkeld.</p>
-
-<p>Bovendien was er tusschen de twee volken een groot
-verschil in godsdienst: de Belgen waren over het algemeen
-R. Katholiek en wij waren over het algemeen Protestantsch.
-Hierdoor en door zooveel meer ontstond er
-al spoedig een zekere wrijving tusschen het Noorden en
-het Zuiden. De Belgen meenden, dat hun land als een
-wingewest of toevoegsel van Nederland werd behandeld
-en wij waren niet bij machte hun deze gedachte te ontnemen.
-Zij vonden het onbillijk, dat bij het leger de
-meeste officieren Noord Nederlanders waren en dat de
-regeeringsstukken in het Hollandsch waren gesteld, daar
-in Belgi� de meeste bewoners Fransch spraken. Ook
-waren de Belgen ontevreden over het betalen van belasting
-voor het malen van graan en het slachten van
-vee, terwijl de geestelijkheid in Zuid-Nederland oordeelde,
-dat de R. Kath. Kerk slechts geduld werd, inplaats dat
-<span class="pagenum" title="159">&nbsp;</span><a id="p_159"></a>zij zooals men wenschte, de heerschende Kerk was.</p>
-
-<p>Bij besluit van 14 Juli 1825 werd te Leuven een
-<i xml:lang="la">collegium philosophicum</i> geopend. De jonge lieden, die
-geestelijke wilden worden, moesten nu hier studeeren
-en mochten niet meer de kleine Seminari�n bezoeken.
-Hierdoor werden de Belgen ten zeerste verbitterd. De
-vrijzinnigen of liberalen vereenigden zich in 1828 met
-de ijverige R. Katholieken, om de regeering te bestrijden.
-De Koning hief nu in 1829 de verplichting op, om de
-lessen van het collegium bij te wonen, waardoor de
-inrichting weldra geen enkelen leerling meer had. Ook
-trok de vorst het besluit van 1819 in, waarbij de Hollandsche
-taal ook in de Vlaamsche provinci�n van Belgi�
-voor de uitsluitend geldende in openbare aangelegenheden
-werd verklaard. Al deze verzoenende maatregelen
-mochten echter niet baten.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="160">&nbsp;</span><a id="p_160"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIV">HOOFDSTUK XXIV.</a></h2>
-
-<p class="subh2">De Belgen staan tegen Willem I op.&mdash;Zelfopoffering
-van J. C. J. van Speyk.&mdash;Tiendaagsche
-veldtocht.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>In Juli had er in Frankrijk weder eene omwenteling
-plaats, waardoor de Fransche Koning Karel X werd
-verdreven en vervangen werd door Lodewijk Filips.
-Deze gebeurtenis was voor de Belgen het sein tot den
-opstand. Den 26 Augs. 1830 ontstond er te Brussel bij
-het uitgaan van den schouwburg oproer, dat door de
-schandelijkste tooneelen van moord en plundering werd
-gekenmerkt.</p>
-
-<p>Willem I, diep getroffen op het vernemen dezer treurige
-gebeurtenis, zond terstond zijn beide zonen, den Prins
-van Oranje en Prins Frederik naar Brussel om, indien
-mogelijk, den opstand te dempen. Den 23 Sept. 1830
-deden zij een aanval op de Schaerbeeksche poort. De
-prinsen zagen zich echter genoodzaakt, met gevaar van
-hun leven, het oproerige Brussel weder te verlaten.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 381px;">
-  <a href="images/ill_p161.jpg"><img src="images/ill_p161th.jpg" width="381" height="243" alt="" title="Klik voor vergroting (794�506px, 130kB)" /></a>
-<div class="captionsc">DE AANVAL DER NEDERLANDSCHE TROEPEN OP DE SCHAERBEEKSCHE POORT TE BRUSSEL.</div>
-</div>
-
-<p>Intusschen breidde de opstand in de Belgische steden
-zich meer en meer uit. Te Antwerpen werd den 27 Oct.
-1830 den opstandelingen een gevoelige les gelezen. Baron
-Chass� toch bombardeerde het oproerige Antwerpen uit
-de naburige Citadel zoodanig dat de vijanden verplicht
-werden, al de voorwaarden aan te nemen, welke de
-grijze Chass� hun voorschreef en waarbij zij zich verbinden
-<span class="pagenum" title="161">&nbsp;</span><a id="p_161"></a>moesten, voortaan alle vijandelijkheden te staken.
-De Belgen schonden echter gedurig deze overeenkomst.
-Dit bleek onder anderen op den 5 Febr. 1831. De
-kanonneerboot No. 2, onder bevel van den dapperen
-luitenant J. C. J. van Speyk, was door een zwaren storm
-bij Antwerpen aan wal gedreven, waarop de Belgen zich
-eensklaps met een groote overmacht op het gestrande
-vaartuig wierpen en eischten, dat de bevelhebber zich
-zou overgeven. In plaats echter van aan dezen eisch te
-voldoen, snelt Van Speyk naar beneden, steekt den
-brand in het kruit en vliegt, als een tweede Klaassens,
-met vriend en vijand in de lucht.</p>
-
-<div class="figright" style="width: 268px;">
-  <a href="images/ill_p162.jpg"><img src="images/ill_p162th.jpg" width="268" height="385" alt="" title="Klik voor vergroting (560�803px, 169kB)" /></a>
-<div class="captionsc">J. C. J. VAN SPEYK.</div>
-</div>
-
-<p>Deze heldhaftige zelfopoffering bezielde de geheele
-natie met een heldenmoed, waarvan in den kort daarop
-<span class="pagenum" title="162">&nbsp;</span><a id="p_162"></a>volgenden tiendaagschen veldtocht de schoonste blijken
-gegeven werden.</p>
-
-<p>De Belgen toch dreven hun ondankbaarheid zoover,
-dat zij het stamhuis van Oranje voor altijd van den
-troon uitsloten. Na langdurige beraadslagingen hadden
-zij prins Leopold van Saksen Coburg tot hun Koning
-verkozen. Willem I verklaarde echter, dat hij dien prins
-<span class="pagenum" title="163">&nbsp;</span><a id="p_163"></a><span class="pagenum" title="164"><br />&nbsp;</span><a id="p_164"></a>als zijn vijand beschouwde en gewapenderhand zijne
-rechten verdedigen zou.</p>
-
-<p>Daarop stelde zich ons leger den 2 Aug. 1831 in
-beweging, onder aanvoering van den Prins van Oranje
-en Prins Frederik en reeds op den 3 Aug. werd Turnhout
-ingenomen. Daarna werden achtereenvolgens bij Diest,
-Bheringen, Hasselt en Bautersem slagen geleverd, waarbij
-de Belgen overal de nederlaag leden en schandelijk
-vluchten moesten. Nu zette het zegevierende leger zijn
-tocht naar Leuven voort. Het was op den weg derwaarts,
-dat het paard van den Prins van Oranje, door een kogel
-getroffen, dood ter aarde stortte. Hierop werden de
-Belgen, met prins Leopold aan hun hoofd, zoodanig
-geslagen, dat alles verloren was, en het Nederlandsche
-leger den 13 Aug. Leuven zegevierend binnentrok. Na
-deze overwinning werd ons dapper leger eensklaps in
-zijn verdere ondernemingen gestuit, daar, op verzoek
-van prins Leopold, een Fransch leger van 50.000 man,
-onder den maarschalk Gerard, de Belgen te hulp snelde.
-De Engelsche gezant Sir Robert verscheen in het hoofdkwartier
-van den Prins om aan dezen dit bekend te
-maken. Deze Fransche hulp, door Engeland dus goedgekeurd,
-stelde onze moedige krijgslieden zeer te leur,
-daar zij op het punt stonden, ook Belgi�'s hoofdstad in
-te nemen. Onze moedige veldheer, de hertog van Saksen-Weimar,
-was reeds met zijne dapperen Leuven voorbij
-gesneld en den weg naar Brussel ingeslagen, alles voor
-zich doende vluchten,&mdash;toen een renbode, door den
-Prins van Oranje afgezonden, hem den last gaf, van
-verdere vervolging af te zien. Groot was zijn spijt, doch
-hij moest terugtrekken, daar de prins van zijn vader
-bevel ontvangen had, geen strijd met de Franschen aan
-te vangen. Dit toch had aanleiding kunnen geven tot
-<span class="pagenum" title="165">&nbsp;</span><a id="p_165"></a>een Europeeschen oorlog. Zoo eindigde de tiendaagsche
-veldtocht, die altijd in onze geschiedenis een eervolle
-plaats bekleeden zal.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 614px;">
-  <a href="images/ill_p163.jpg"><img src="images/ill_p163th.jpg" width="614" height="406" alt="" title="Klik voor vergroting (1280�846px, 329kB)" /></a>
-<div class="captionsc">SLAG BIJ HASSELT.</div>
-</div>
-
-<p>Uit de kanonnen, die men in den tiendaagschen veldtocht
-veroverd had, werden metalen kruisen gemaakt,
-die den soldaten als eereteeken werden uitgereikt. Met
-een lintje op de borst vastgehecht, waren die kruisen
-voor de oud-strijders een sieraad, dat ze niet voor goud
-zouden willen geruild hebben.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="166">&nbsp;</span><a id="p_166"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXV">HOOFDSTUK XXV.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze
-schepen.<ins class="corr" id="corr117" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>De
-Franschen bombardeeren Antwerpen's
-Citadel.&mdash;Willem I teekent in 1839
-de 34 artikelen.&mdash;Het Reveil.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>In Londen werd in dezen tijd een vergadering (Conferentie)
-van gevolmachtigden der vijf groote mogendheden
-(Frankrijk, Engeland, Rusland, Oostenrijk en
-Pruisen) gehouden. Deze bood thans een traktaat van
-scheiding, bestaande uit 24 artikelen, aan, dat door Belgi�
-aangenomen, doch door onzen Koning, evenals een
-vroeger uit 18 artikelen bestaand traktaat, geweigerd werd.
-Toen Engeland en Frankrijk zagen, dat onze Koning in
-zijne weigering bleef volharden, kwamen zij in 1832
-<ins class="corr" id="corr118" title="Bron: overen">overeen</ins>, het genoemde traktaat door dwangmiddelen ten
-uitvoer te leggen. Dientengevolge werd, tegen alle recht,
-beslag (<i>embargo</i>) op onze schepen gelegd, terwijl te gelijkertijd
-een Fransch leger van 70.000 man in Belgi�
-rukte, om het kasteel bij Antwerpen in bezit te nemen.
-De dappere Chass� bleef evenwel de overgave volstandig
-weigeren. En nu had er gedurende 24 dagen een
-bombardement plaats, zooals er wellicht nooit een aanschouwd
-werd. De Citadel was in de gedaante van een
-vijfhoek voortreffelijk aangelegd. Eene afdeeling kanonneerbooten,
-onder Schout bij nacht Koopman, belemmerde
-de Franschen aan de rivierzijde. Hoewel steeds
-<span class="pagenum" title="167">&nbsp;</span><a id="p_167"></a>uit 14 batterijen een regen van kogels, bommen en houwitsers
-op het kasteel neerplofte, waren de Franschen,
-die ten hoogste op 10 dagen wederstand gerekend hadden,
-na verloop van dien tijd nog niets gevorderd. Eerst
-toen na 25 dagen beleg, van 30 Nov. tot 24 Dec., de
-sterkte als tot een puinhoop was geschoten, de bomvrije
-gebouwen vernield, de waterputten ingestort waren en een
-bres, 33 Meter breed, de gracht had gevuld, bood Chass�
-de ontruiming aan. Omdat echter Gerard ook nog de
-overgave van een paar andere forten eischte, waaraan
-Chass� niet kon voldoen, moest de bezetting krijgsgevangen
-blijven. Koopman verbrandde zijne vaartuigen
-liever, dan dat hij ze overgaf. Zulk een standvastige moed
-boezemde zelfs den Franschen zoo groote hoogachting
-voor onze krijgslieden in, dat zij die bij elke voorkomende
-gelegenheid betuigden.</p>
-
-<p>Na de vermeestering van de Citadel, welke den Franschen
-volgens hunne eigene opgave 3700 dooden en
-8000 gewonden gekost heeft, werd den 21 Mei 1833 te
-Londen eene overeenkomst getroffen, waarbij het embargo
-opgeheven en onze krijgsgevangenen in Frankrijk vrijheid
-gegeven werd naar hun vaderland terug te keeren, waar
-zij onder luide toejuichingen verwelkomd werden. Ofschoon
-na deze laatste gebeurtenis alle vijandelijkheden
-tusschen ons land en Belgi� een einde namen, bleven
-echter de bestaande geschillen tot in 1839 voortduren,
-wanneer het bovengenoemde tractaat van scheiding door
-Willem I aangenomen en de vrede tusschen Nederland
-en Belgi� hersteld werd.</p>
-
-<p>Door dezen strijd met Belgi� was ons land diep in
-schulden geraakt, die 2200 millioen gulden bedroegen,
-waarvan 40 millioen gulden rente betaald moest worden.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 608px;">
-  <a href="images/ill_p168.jpg"><img src="images/ill_p168th.jpg" width="608" height="414" alt="" title="Klik voor vergroting (1268�864px, 361kB)" /></a>
-<div class="captionsc">RU�NE VAN DE KERK EN HET HUIS VAN CHASS�, IN DEN CITADEL VAN ANTWERPEN.</div>
-</div>
-
-<p>Ongeloof en revolutie kregen in dezen tijd hoe langer
-<span class="pagenum" title="168">&nbsp;</span><a id="p_168"></a><span class="pagenum" title="169"><br />&nbsp;</span><a id="p_169"></a>hoe meer invloed op ons volk. Gelukkig werd er in ons
-vaderland een geestelijke opwekking bespeurd, het <i>reveil</i>
-geheeten en mochten wij onder ons volk vele helden
-des geloofs zien optreden, als de dichters Bilderdijk en
-Da Costa, verder Groen van Prinsterer, Capadose en
-zoo velen meer. Vol geestdrift zong Da Costa:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
-    <div class="i4">Ons oude Nederland!<br /></div>
-    <div class="i0">Het bleef bij alle ellenden<br /></div>
-    <div class="i4">Gods en der Vaad'ren pand!<br /></div>
-    <div class="i0">Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
-    <div class="i4">De goden van den tijd!<br /></div>
-    <div class="i0">Niet om hun erf te wezen,<br /></div>
-    <div class="i4">Heeft God het ons bevrijd.<br /></div>
-  </div>
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">Met al hun schoone woorden,<br /></div>
-    <div class="i4">Met al hun stout geschreeuw,<br /></div>
-    <div class="i0">Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
-    <div class="i4">De Goden dezer eeuw.<br /></div>
-    <div class="i0">Tenzij het woord des Zwijgers<br /></div>
-    <div class="i4">Moedwillig werd verzaakt:<br /></div>
-    <div class="i0">'k Heb met den Heer der Heeren<br /></div>
-    <div class="i4">Een vast verbond gemaakt&rdquo;.<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="170">&nbsp;</span><a id="p_170"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVI">HOOFDSTUK XXVI.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Willem I doet afstand van de regeering.&mdash;Zijn
-zoon Willem II volgt hem op.&mdash;Vrijwillige
-geldleening onder den Minister Van
-Hall.<ins class="corr" id="corr119" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Grondwetsherziening.&mdash;Thorbecke
-en Groen van Prinsterer.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Na den vrede met Belgi� verlangde ook Koning Willem
-I naar rust. De groote en moeilijke staatszorgen,
-voornamelijk gedurende den Belgischen opstand getorst
-en tamelijk hooge ouderdom, deden den vorst die rust
-als gewenscht voorkomen. In 1840 nam hij dan ook
-het besluit, om ten behoeve van zijnen dapperen oudsten
-zoon, afstand van de kroon te doen. Deze vrijwillige
-afstand had plaats den 8 Oct. 1840. Op dienzelfden
-dag werd de Prins van Oranje, onder den naam van
-Willem II, tot Koning der Nederlanden uitgeroepen.</p>
-
-<p>Alom mocht Willem II de ondubbelzinnigste blijken
-van vreugde bij de ingezetenen wegens zijne troonbeklimming
-ontvangen. Niet lang echter mocht zijn vader,
-die bij het nederleggen van de kroon den titel van graaf
-van Nassau aangenomen had, de rust zijns ouderdoms
-smaken. Den 12 Dec. 1843 werd hij te Berlijn door een
-beroerte plotseling uit het leven weggerukt, in den ouderdom
-van 71 jaar. Zijn stoffelijk overschot, over zee naar
-het vaderland vervoerd, werd door zijn doorluchtige
-zonen en kleinzonen den 2 Jan. 1844 met alle eer en
-<span class="pagenum" title="171">&nbsp;</span><a id="p_171"></a>plechtigheid in het vorstelijk familiegraf te Delft ter aarde
-besteld.</p>
-
-<p>Willem II, die als prins de Nederlanders tweemaal
-ter overwinning had geleid, heeft slechts negen jaar
-mogen regeeren. Onder zijn bewind begonnen de goede
-gevolgen, die de scheiding van Belgi� voor onzen handel
-en zeevaart had, meer en meer te blijken. Ze werden
-bevorderd door de opheffing der acte van Navigatie in
-Engeland en vrijere scheepvaartwetten, die bij ons daarop
-volgden. De winstgevende vrachtvaart herleefde en de
-toenemende vraag naar onze grondvoortbrengselen opende
-ook voor den landbouw een tijdperk van ongekende
-welvaart.</p>
-
-<p>Den 28 Nov. 1840 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam
-ingehuldigd, begon Willem II onder geen gunstige omstandigheden
-de regeering. De langdurige oorlog met
-Belgi� deed het land onder den last der Staatsschuld
-zuchten, terwijl de bestaande instellingen velen niet naar
-den zin waren. Nadat reeds twee wetsontwerpen ter verbetering
-van 's lands geldmiddelen waren afgekeurd,
-werd er in 1843 door den minister Van Hall een gedwongen
-heffing op het inkomen van ieder burger voorgesteld,
-waarvan men zich echter bevrijden kon door
-eene vrijwillige geldleening van 127 millioen gulden tegen
-3 % rente. Niemand dacht, dat deze leening zou tot
-stand komen. Doch nu bleek het ook, hoezeer de natie
-aan haar Koning gehecht was. Den 6 Maart 1844 was
-een ware feestdag, want het genoemde kapitaal werd op
-weinig na volteekend; ieder, die iets had bij te dragen,
-nam er deel in, terwijl het ontbrekende door den Koning
-uit eigen middelen grootmoedig werd aangevuld. Door
-dit nationaal offer kreeg de regeering nu de handen
-ruim en werd zij weldra in staat gesteld, om orde en
-<span class="pagenum" title="172">&nbsp;</span><a id="p_172"></a><span class="pagenum" title="173"><br />&nbsp;</span><a id="p_173"></a>verbetering in de geldmiddelen van den Staat te brengen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 495px;">
-  <a href="images/ill_p172.jpg"><img src="images/ill_p172th.jpg" width="495" height="329" alt="" title="Klik voor vergroting (1031�686px, 225kB)" /></a>
-<div class="captionsc">KONING WILLEM II EN ZIJNE GEMALIN ANNA PAULONA MET HUNNE KINDEREN.</div>
-</div>
-
-<p>Een treurige en onvoorziene ramp deed zich in 1846
-zoo hier als elders gevoelen, n.l. een vreeselijke ziekte
-onder de aardappelen, waardoor de prijzen der andere
-levensmiddelen aanmerkelijk stegen. Op sommige plaatsen
-in ons vaderland, vooral in Friesland en Groningen
-werd hierdoor veel beweging en opschudding veroorzaakt.
-In weerwil van de leniging der armoede door de
-Nederlandsche weldadigheid nam door dit alles de landverhuizing
-naar Noord-Amerika, vooral in navolging van
-Duitschland, hier zeer toe.</p>
-
-<p>In Frankrijk brak in 1848 een nieuwe omwenteling uit.
-Lodewijk Filips, sedert 1830 Koning der Franschen, moest
-evenals zijn voorganger Karel X, den Franschen troon
-verlaten. De vrijheidskoorts, in Frankrijk begonnen, verspreidde
-zich weldra door bijna geheel Europa. In alle
-Duitsche Staten, in Oostenrijk, Pruisen, ook in Napels,
-Rome, Lombardije en Denemarken stond het volk tegen
-zijn wettigen souverein op, hetgeen van ontzettende
-moordtooneelen vergezeld ging. Hier te lande bleef het
-volk rustig, hoewel er het nadeel der naburige ongeregeldheden
-diep gevoeld werd door vele handelshuizen,
-die groote verliezen leden. Doch ook hier lieten de
-kreten om herziening der grondwet zich al luider hooren.
-De ministers zagen echter geen gevaar en bleven even
-lauw op den weg ter verbetering als vroeger. Toen was
-het Willem II, die met krachtige hand op eens de
-donkere toekomst in een helderen en blijden dag deed
-verkeeren. Zonder langer op zijne ministers te wachten
-deed hij zelf in Maart 1848 het volk de toezegging, dat
-de verlangde verbeteringen in de grondwet met milde
-hand zouden geschonken worden. Luid werd deze handelwijze
-des Konings geprezen. En terwijl in andere
-<span class="pagenum" title="174">&nbsp;</span><a id="p_174"></a>landen door oproer en geweld de hervormingen werden
-afgeperst, kwam in ons land de grondwetsherziening
-door samenwerking van vorst en volk tot stand. Toch
-moet erkend worden, dat alle veranderingen, die hier
-werden ingevoerd, nog geen verbeteringen waren, daar
-ze grootendeels in het revolutiebeginsel waren geworteld.
-De geest der eeuw, waar Da <ins class="corr" id="corr120" title="Bron: Casta">Costa</ins> zoo vol geestdrift
-tegen getuigde, werd ook hier telkens machtiger. Het
-ongeloof zat bij ons op den troon en aan het geloof
-werd ook zelfs het bescheidenste plaatsje misgund.
-Scholen <i>zonder</i> den Bijbel werden b.v. rijkelijk met
-staatsgeld ondersteund.</p>
-
-<p>De Grondwet van 1848 behelsde o.a. de volgende
-bepalingen:</p>
-
-<p>De Kroon is erfelijk, zoowel in de mannelijke als in
-de vrouwelijke linie van het Huis Oranje. De Koning
-heeft de uitvoerende macht en deelt de wetgevende
-macht met de Staten-Generaal. Hij heeft het opperbevel
-over de land- en de zeemacht en het opperbestuur der
-koloni�n. Hij benoemt de ministers, die voor de daden
-der regeering verantwoording verschuldigd zijn aan de
-natie. De Staten-Generaal vertegenwoordigen het geheele
-volk. Zij bestaan uit een Eerste en Tweede Kamer. De
-leden der Eerste Kamer worden door de provinciale
-Staten benoemd uit de in de directe belastingen hoogst
-aangeslagenen. De leden der Tweede Kamer worden
-rechtstreeks door de burgers gekozen, die meerderjarig
-zijn en aan zekere vereischten moeten voldoen. Zij hebben
-zitting voor vier jaren. De Staatswetten worden namens
-den Koning door de ministers aan de leden der Tweede
-Kamer voorgelegd. Deze hebben het recht van <i>amendement</i>,
-d. w. z. zij mogen veranderingen in deze wetten
-voorstellen; het recht van <i>initiatief</i>, d. w. z. zij mogen
-<span class="pagenum" title="175">&nbsp;</span><a id="p_175"></a>zelf een wet voorstellen en het recht van interpellatie,
-d. w. z. zij mogen inlichtingen aan een minister vragen
-omtrent diens handelingen en gebeurtenissen, die in zijn
-departement zijn voorgevallen. De Eerste Kamer heeft
-niet het recht van amendement, en moet alzoo de wet,
-gelijk die aangeboden is, bij meerderheid van stemmen
-aannemen of verwerpen. Wordt eene door de Tweede
-Kamer aangenomen wet ook door de Eerste Kamer
-aangenomen, dan wordt die wet den Koning ter onderteekening
-aangeboden, maar verkrijgt nog geen kracht
-van uitvoering, voordat de minister, onder wiens departement
-de wet behoort, haar mede onderteekend heeft.
-Zoo is ook geen Koninklijk Besluit geldig zonder zulk
-een ministeri�ele medeonderteekening (het <i xml:lang="fr">Contre-Seign</i>).
-Hierdoor wordt de minister <i>verantwoordelijk</i>.</p>
-
-<p>Alle ingezetenen van ons land hebben het recht van
-<i>petitie</i>, d.i. om zich schriftelijk met verzoeken te zamen
-of afzonderlijk te wenden tot de bevoegde macht. In
-Nederland bestaat vrijheid van godsdienst.</p>
-
-<p>De staatsman J. R. Thorbecke had een belangrijk
-aandeel in de samenstelling der nieuwe Grondwet en
-wilde daardoor onzen staat verheffen &bdquo;tot een vrij volk
-met een vrije regeering.&rdquo; Omdat hij hierbij echter te
-veel van de beginselen der revolutie uitging, werd hij
-steeds bestreden door den uitnemenden Staatsman en
-historieschrijver Mr. G. Groen v. Prinsterer. Thorbecke
-is driemaal 't hoofd van 't ministerie geweest, te zamen
-acht jaar lang. Hij overleed in 1872, terwijl Groen van
-Prinsterer in 1876 van ons werd weggenomen.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="176">&nbsp;</span><a id="p_176"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVII">HOOFDSTUK XXVII<ins class="corr" id="corr121" title="Niet in Bron.">.</ins></a></h2>
-
-<p class="subh2">Koning Willem III.&mdash;Onze Koloni�n.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>In 1848 werd het tweede eeuwfeest van den Munsterschen
-vrede met luister gevierd o.a. door de onthulling
-van het standbeeld van den grooten grondlegger der
-Nederlandsche vrijheid, Prins Willem I, op het Plein
-te 's-Gravenhage.</p>
-
-<p>De regeering van Willem II was kort. In het begin
-van 1849 begaf de vorst zich naar Tilburg, waar hij
-vele goederen bezat. Aldaar werd hij door hevige koortsen
-aangetast, die na weinige dagen reeds een einde
-aan zijn leven maakten, den 17 Maart 1849. Hij had
-slechts den ouderdom van 56 jaren bereikt. Onder de
-algemeene droefheid des volks werd het stoffelijk overschot
-van den held van Waterloo te Delft met meer
-dan vorstelijke pracht ter aarde besteld. Weinige jaren
-daarna werd ter eere van Willem II te 's-Gravenhage
-een standbeeld opgericht. De Prins van Oranje bevond
-zich juist in het Noorden van Engeland, toen de noodlottige
-tijding van den dood zijns vaders hem bericht
-werd. Na weinige dagen keerde hij in het vaderland
-terug en aanvaardde hij weldra, onder den naam van
-Willem III, de regeering en werd kort daarna den 12 Mei
-1849 te Amsterdam in de Nieuwe kerk plechtig als
-zoodanig gehuldigd. Van het overlijden van Willem II en
-de troonsbestijging van Willem III zong de dichter:</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="177">&nbsp;</span><a id="p_177"></a></p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Daar zonk hij neder op zijn sponde,<br /></div>
-    <div class="i0">Daar gaf hij worst'lensmoe den geest;<br /></div>
-    <div class="i0">Zij God almachtig in die stonde<br /></div>
-    <div class="i0">Zijn Herder en zijn Licht geweest!<br /></div>
-    <div class="i0">De doodsklok dreunt, heel Neerland weent<br /></div>
-    <div class="i0">En om het Delfsche grafgesteent<br /></div>
-    <div class="i0">Pleegt het den Tweeden Willem rouw,<br /></div>
-    <div class="i0">Zweert het den Derden Willem trouw.&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>De landbouw, die zenuw van den Staat, heeft door
-de bijzondere zorgen van Willem III een mate van
-bloei en welvaart bereikt, die hij nooit te voren gekend
-heeft. Daarmede staat tevens in verband de droogmaking
-van het Haarlemmermeer, welke mede onder het bestuur
-van Willem III in 1853 haar beslag kreeg en waar
-thans het oog met welgevallen rust op die duizenden
-vruchtbare akkers, waar vroeger niets anders dan de
-golven van een verslindend meer aanschouwd werden.</p>
-
-<p>In de Tweede Kamer drong vooral de predikant Van
-Ho�vell, die in Twente tot lid dier Kamer gekozen was,
-op afschaffing der slavernij in onze Overzeesche gewesten
-aan. In 1863 bereikte hij zijn doel. 120 millioen
-gulden heeft onze regeering besteed, om in West-Indi�
-een einde te maken aan dien schandelijken toestand.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 404px;">
-  <a href="images/ill_p178.jpg"><img src="images/ill_p178th.jpg" width="404" height="524" alt="" title="Klik voor vergroting (842�1092px, 280kB)" /></a>
-<div class="captionsc">KONING WILLEM III EN ZIJN GEMALIN, KONINGIN SOPHIE, MET HUN KINDEREN.</div>
-</div>
-
-<p>Onze bezittingen op de Westkust van Afrika stonden
-wij in 1872 af aan Engeland. Wij hadden de goede gezindheid
-der Britsche regeering noodig, om in Oost-Indi�
-met kracht op te kunnen treden. Bij traktaat van 1824
-had Engeland zich verbonden, om onze handelingen op
-de O.-Indische eilanden niet te bemoeilijken op voorwaarde,
-dat wij de zeerooverij in de Indische wateren
-zouden keeren. Daarenboven bestond er bij onze Indische
-ambtenaren een streven, om ons gezag steeds verder uit
-te breiden. Zoo was na twee vergeefsche pogingen het
-eiland Bali door generaal Michiels in 1849 onderworpen,
-<span class="pagenum" title="178">&nbsp;</span><a id="p_178"></a><span class="pagenum" title="179"><br />&nbsp;</span><a id="p_179"></a>het rijk Boni ('t Zuidelijk deel van Cel�bes) cijnsbaar
-gemaakt door van Swieten in 1860, oorlog tegen Japan
-gevoerd en slag geleverd in de Straat van Simonaski en
-langzamerhand de geheele kuststreek van het groote en
-vruchtbare eiland Sumatra in ons bezit gekomen, behalve
-het noordelijkste deel, Atjeh. Dit rijk bemoeilijkte door
-zeerooverij den toegang tot de Straat van Malakka, bij
-welker veiligheid de Engelschen groot belang hebben.
-De Sultan tartte ons, door de winstgevende tabakscultuur
-in het aan Atjeh schatplichtige Deli te belemmeren en
-weigerde aan onzen eisch<ins class="corr" id="corr122" title="Bron: :">,</ins> het beletten der zeerooverij,
-te voldoen. Hierop verklaarde ons Indisch gouvernement
-hem den oorlog en hoewel Engeland door een verdrag
-verplicht was, Atjeh in den oorlog bij te staan, hield het
-zich onzijdig op grond van bovengenoemd tractaat van
-1824. De oorlog begon in 1873. Het paleis van den Sultan
-(de Kraton Kotta-radja) werd veroverd door generaal
-Van Swieten. In 1879 had Generaal Van der Heyden
-Atjeh in zoover onderworpen, dat de gansche kustlijn in
-ons bezit was.</p>
-
-<p>Sedert 1848 is door het vinden van ontzaglijke hoeveelheden
-goud en zilver de waarde dezer edele metalen,
-die alleen van hunne zeldzaamheid afhangt, zeer verminderd.
-Men drukt dit alles uit door te zeggen, dat alles
-<i>duurder</i> geworden is. Zeker moet men thans een dubbel
-gewicht aan goud en zilver voor huis of grond of voedsel
-betalen, omdat sedert 1848 de voorraad geld, die onder
-de beschaafde nati�n in omloop is, zoo toeneemt.</p>
-
-<p>Meer nog echter dan aan zilver en goud heeft ons volk
-behoefte aan de vreeze des Heeren. De <abbr title="Heilige">H.</abbr> Schrift toch zegt:</p>
-
-<p>&bdquo;<i>Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid
-en alle deze dingen zullen u toegeworpen worden</i>&rdquo;.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="180">&nbsp;</span><a id="p_180"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVIII">HOOFDSTUK XXVIII.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Zeden en toestanden in de 19e eeuw.&mdash;Belangrijke
-Waterwerken.&mdash;De Overstrooming van 1861.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>De 19e eeuw is in vele opzichten een eeuw van verlichting
-en vooruitgang geweest. In het begin dier eeuw
-waren de steden nog vestingen. Ze waren door grachten,
-wallen en muren omringd. Wilde men er binnen komen,
-dan moest men eene brug over en eene poort door gaan.
-De voornaamste straten werden des avonds door lantaarns
-die aan dwars over de straten gespannen touwen waren
-opgehangen, slechts spaarzaam verlicht. De achterbuurten
-moesten dit voorrecht geheel missen.</p>
-
-<p>Van de meeste steden zijn thans de wallen geslecht en
-in sierlijke plantsoenen herschapen. De muren zijn afgebroken
-en zelfs vele grachten gedempt. De straten worden
-des avonds door gaslantaarns helder verlicht. Meer en
-meer treft men zelfs electrische verlichting aan.</p>
-
-<p>Ook in de huizen is veel veranderd. In plaats van het
-haardvuur van vroeger, vindt men er nu overal kachels,
-waarin men steenkolen, cokes, en turf stookt. Gebruikte
-men eerst steenen kachels, thans zijn ze alle van ijzer.
-De woningen worden niet meer door kandelaars met
-brandende vetkaarsen of door walmende met raapolie
-gevulde tuitlampjes verlicht, maar door gas- of petroleumlampen,
-of hebben zelfs electrische verlichting.</p>
-
-<p>In het begin der 19e eeuw waren de dilligence of postwagen
-<span class="pagenum" title="181">&nbsp;</span><a id="p_181"></a>en de trekschuit de meest gebruikte vervoermiddelen.
-De dilligence was een groote koets, waarvan de
-wagenbak niet op veeren, maar op sterke riemen rustte.
-Bovenop werden gewoonlijk de pakken en kisten der
-reizigers geladen. De trekschuiten gingen geregeld van de
-eene plaats naar de andere en werden door een paard
-getrokken.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 381px;">
-  <a href="images/ill_p181.jpg"><img src="images/ill_p181th.jpg" width="381" height="281" alt="" title="Klik voor vergroting (794�586px, 128kB)" /></a>
-<div class="captionsc">DE EERSTE STOOMBOOT OP HET Y VOOR AMSTERDAM.</div>
-</div>
-
-<p>De postwagen vervoerde niet alleen brieven, maar nam
-ook wel personen en goederen mee. Voorop zat de postiljon,
-die op zijn horen blies, als de wagen voor het kantoor
-van den postmeester moest stilhouden. Postzegels werden
-nog niet gebruikt. Wie een brief ontving, moest er steeds
-vracht voor betalen. De postmeester ontving een vast
-<span class="pagenum" title="182">&nbsp;</span><a id="p_182"></a>salaris. Hij moest de gelden, voor het brievenvervoer
-gebeurd, in 's rijks kas storten.</p>
-
-<p>Onder Koning Willem I werden straat- en grintwegen
-aangelegd. Klei-, zand- en veenwegen, die bij regenachtig
-weer erg modderig waren, verbonden echter verreweg de
-meeste plaatsen.</p>
-
-<p>In het begin der 19e eeuw droeg men nog veel kleeren
-van eigen geweefde wollen of linnen stoffen. Het degelijke
-duffel of laken was als kleedingsstof zeer in eere. In de
-meeste huizen vond men een spinnewiel, waarmee in
-den wintertijd de wol der schapen of de draden van het
-door de landlieden zelf verbouwde vlas tot garen werden
-verwerkt. De winkels in de steden waren nog niet versierd
-met hooge en breede spiegelruiten. Waterleidingen zoowel
-als watertorens waren nog onbekend.</p>
-
-<p>Een verblijdend verschijnsel is het aantal uitvindingen,
-vooral op het gebied van stoom en electriciteit in
-de 19e eeuw. In 1824 verscheen de eerste stoomboot
-voor Amsterdam en nu doorkruisen vele honderden
-zulke booten de binnenwateren en de snel in aantal
-toenemende kanalen van ons land. In 1839 reed de
-eerste spoortrein van Amsterdam naar Haarlem; nu is
-ons land met een uitgebreid net van spoorwegen overdekt
-en reusachtige spoorbruggen gebouwd. Hierdoor en
-door goedkoope tramlijnen is het mogelijk geworden,
-uit alle plaatsen van eenig belang in ons land op ��nen
-dag, b.v. naar Amsterdam en Utrecht<ins class="corr" id="corr123" title="Niet in Bron.">&nbsp;te</ins> reizen.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 536px;">
-  <a href="images/ill_p183.jpg"><img src="images/ill_p183th.jpg" width="536" height="296" alt="" title="Klik voor vergroting (1118�617px, 210kB)" /></a>
-<div class="captionsc"><ins class="corr" id="corr124" title="Bron: DILICENCE">DILLIGENCE</ins> VAN DEN HAAG NAAR ROTTERDAM IN 1813.</div>
-</div>
-
-<p>Ook het postwezen heeft in de laatste jaren een hooge
-vlucht genomen. In 1870 werd het uniformport ingevoerd
-en van toen af is door de invoering van postzegels,
-briefkaarten, postpakketten en postspaarbanken de post
-een ware zegen voor ons volk geworden. In 1851 werd
-de Rijkstelegraafdienst ingesteld en nu kan een ieder
-<span class="pagenum" title="183">&nbsp;</span><a id="p_183"></a><span class="pagenum" title="184"><br />&nbsp;</span><a id="p_184"></a>voor weinige centen in enkele oogenblikken door het
-geheele land berichten verzonden krijgen.</p>
-
-<p>Tal van machines zijn uitgevonden, waardoor men
-veel sneller en vaak veel netter kan werken dan weleer.
-Wat vroeger door menschenhanden werd verricht, en
-heel veel, dat men toen niet kon doen, wordt thans door
-middel van machines uitgevoerd. Sedert de stoom in
-gebruik gekomen is, zijn in vele steden fabrieken gebouwd.
-Vooral Twente en de Meyery van den Bosch
-in N. Brabant zijn fabrieksdistricten.</p>
-
-<p>Door de telefoondraden zijn vele huizen en de steden
-met elkander verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat
-menschen, die ver van elkander af wonen, in hunne
-woningen met elkander spreken.</p>
-
-<p>De zware omnibussen van vroeger zijn meestal alle
-door de trams en auto's <ins class="corr" id="corr125" title="Bron: verdongen">verdrongen</ins>. En het rijwiel of de
-fiets doet meer en meer als vervoermiddel dienst. Zelfs
-de vliegmachine en het luchtschip worden middelen van
-vervoer.</p>
-
-<p>Wat den landbouw betreft, de landbouwers en <ins class="corr" id="corr126" title="Bron: veehouhouders">veehouders</ins>
-brengen meest hun melk naar zuivelfabrieken,
-waar men door middel van machines op uitnemende
-wijze boter en kaas uit de melk weet te halen. En waar
-men vroeger alleen stalmest en straatvuil voor bemesting
-bezigde, daar koopt men tegenwoordig vele balen
-kunstmest aan, om die over het land te strooien.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 604px;">
-  <a href="images/ill_p185.jpg"><img src="images/ill_p185th.jpg" width="604" height="322" alt="" title="Klik voor vergroting (1260�672px, 249kB)" /></a>
-  <div class="captionsc">OPENING VAN DE EERSTE HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG 20 SEPT. 1839.</div>
-</div>
-
-<p>Werd van 1848 tot 1853 het Haarlemmermeer drooggemaakt,
-waardoor 15.000 <abbr title="hectare">H.A.</abbr> grond op de golven
-werd veroverd, van 1863 tot 1876 is het IJ voor Amsterdam
-vervangen door een kanaal, dwars door de
-duinen heen, met zeesluizen, havenhoofden en lichttorens
-ver in zee, waardoor de zwaarst beladen Oceaanbooten,
-die 9 Meter diepgang hebben, aan de Handelskade te
-<span class="pagenum" title="185">&nbsp;</span><a id="p_185"></a><span class="pagenum" title="186"><br />&nbsp;</span><a id="p_186"></a>Amsterdam kunnen komen. Zoo ook is een nieuwe
-waterweg door den Hoek van Holland naar Rotterdam
-gegraven, en Vlissingen tot een haven gemaakt voor het
-wereldverkeer. De droogmaking van de Zuiderzee behoort
-niet meer tot de onmogelijkheden. In 1883 werd
-te Amsterdam eene wereldtentoonstelling gehouden,
-zooals er voor dien tijd nog slechts te Londen, Parijs,
-Weenen en <span xml:lang="en">Philadelphia</span> gehouden waren.</p>
-
-<p>Bij dit alles verkeerde ons land in een gunstigen toestand.
-Door een verstandig en zuinig beheer werd er
-sedert vele jaren veel meer door de schatkist ontvangen,
-dan de uitgaven bedroegen, waardoor er zooveel van
-'s Rijks schulden kon worden afgelost, dat wij in 1860
-jaarlijks 9 millioen gulden minder rente behoefden te
-betalen dan tijdens de leening van Van Hall in 1844.</p>
-
-<p>Toch troffen ook rampen ons land. Pas was 1861
-aangevangen, of de treurmare werd vernomen, dat ten
-gevolge van zwaren ijsgang een geweldige overstrooming
-in het land tusschen Maas en Waal, evenals in den
-Bommelerwaard geheele dorpen en velden als in een zee
-veranderd had, waardoor duizenden menschen huis en
-have ontvluchtten en op de daken en hooge gebouwen
-of elders een veilige toevlucht zoeken moesten. Tot
-overmaat van ramp had dit plaats gedurende een fellen
-vorst in het midden der maand Januari, waardoor de
-ongelukkigen verkleumd van koude en gekweld door
-den honger, niet dan een akeligen dood voor oogen
-hadden, te meer, daar de vloed door de van boven
-telkens aandrijvende ijsschotsen gestadig klom.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 379px;">
-  <a href="images/ill_p187.jpg"><img src="images/ill_p187th.jpg" width="379" height="259" alt="" title="Klik voor vergroting (790�540px, 139kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET EERSTE RIJWIEL.</div>
-</div>
-
-<p>Was de nood groot, niet minder groot was de algemeene
-deelneming. Koning Willem III was ��n der
-eersten, die zich naar de plaats des onheils begaf. Overal
-nam hij de doeltreffendste maatregelen, om de ongelukkigen
-<span class="pagenum" title="187">&nbsp;</span><a id="p_187"></a>te redden en een veilig dak te bezorgen. Veertien
-dagen bracht <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> onder rustelooze inspanning en
-verachting van zijn eigen leven onder deze ongelukkigen
-door en rustte niet, voor dat allen huisvesting en doelmatige
-verzorging gevonden hadden. Toen eerst verliet
-de Koning een oord vanwaar hem dankbare zegenbeden
-eener geredde menigte naar de residentie volgden. Als
-in triumf werd de vorst te 's-Gravenhage ingehaald. Ja,
-de geestdrift van het volk was wellicht grooter en inniger,
-dan dat de vorst uit een beslissenden veldslag als overwinnaar
-ware wedergekeerd.</p>
-
-<hr class="chend" />
-
-<p><span class="pagenum" title="188">&nbsp;</span><a id="p_188"></a></p>
-
-<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIX">HOOFDSTUK XXIX.</a></h2>
-
-<p class="subh2">Dood van Koning<ins class="corr2" id="corr127" title="Bron: &nbsp;Koning"></ins> Willem III.&mdash;Regentschap
-van Koningin Emma.&mdash;Expeditie naar
-Lombok.<ins class="corr" id="corr128" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Troonsbestijging
-en huwelijk van Koningin
-Wilhelmina.&mdash;Geboorte van prinses
-Juliana.</p>
-
-<hr class="chbegin" />
-
-<p>Koning Willem III heeft ruim 40 jaar mogen regeeren.
-Zondag 23 Nov. 1890 overleed hij op het paleis het Loo.
-In Juni 1839 was hij gehuwd met prinses Sophia Mathilde
-Wilhelmina van Wurtemburg, die den 3 Juni 1877 stierf.
-Nog meermalen zou de vorst in rouw worden gedompeld.
-Zoo moest hij in 1879 door den dood verliezen zijn
-broeder prins Hendrik en zijn oudsten zoon, onzen
-Kroonprins Willem; in 1881 zijn oom, prins Frederik
-en in 1884 zijn laatsten zoon, prins Alexander. Zoo was
-dan Willem III eindelijk de eenige, de laatste mannelijke
-spruit van 't oude Huis Oranje-Nassau. Hoe droef moet
-het hem bij die gedachte te moede zijn geweest. Gelukkig
-schonk de Heere God hem een rijke vertroosting in zijn
-tweede gemalin, prinses Adelheid Emma Wilhelmina
-Theresia van Waldeck-Pyrmont, met wie hij den 7 Jan.
-1879 in het huwelijk trad. Uit dit huwelijk werd hem
-den 31 Aug. 1880 eene dochter geboren, prinses Wilhelmina
-Helena Maria Paulina. &bdquo;En eerlang werd zij gedoopt
-in den naam des Drie�enigen Gods. Ook aan haar
-werden beteekend en verzegeld al de beloften van het
-<span class="pagenum" title="189">&nbsp;</span><a id="p_189"></a>verbond der genade, welke de God des verbonds schenkt
-aan arme zondaars en zondaressen, om 't even, of zij
-in een paleis wonen of in een krot.&rdquo; Slechts een tiental
-jaren mocht het kleine prinsesje zich in haar vader verheugen.
-Willem III toch overleed, gelijk wij zeiden, den
-23 Nov. 1890 en werd te Delft begraven. En de grijze
-hofprediker Van Koetsveld mocht met recht bij de geopende
-<span class="pagenum" title="190">&nbsp;</span><a id="p_190"></a>groeve spreken: &bdquo;Zoo is dan ons Koningshuis
-uitgestorven, maar Gode zij dank, niet geheel! Wat in
-een hoogeren zin de profeet van Davids huis zeide: &bdquo;Een
-rijske zal voortkomen uit den afgehouwen tronk en een
-scheut uit zijne wortelen zal vrucht dragen,&rdquo; is ook op
-ons vorstenhuis van toepassing.</p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 267px;">
-  <a href="images/ill_p189.jpg"><img src="images/ill_p189th.jpg" width="267" height="381" alt="" title="Klik voor vergroting (557�794px, 135kB)" /></a>
-<div class="captionsc"><abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> KONINGIN EMMA.</div>
-</div>
-
-<p>&bdquo;Ons blijft de jeugdige Koningin, als prinses reeds de
-oogappel van ons volk, dat nu met dubbelen nadruk
-bidt: &bdquo;O God, bescherm, bewaar en leid haar aan de
-hand eener vrome en wijze moeder; dat eens de spruit
-een boom worde als vroeger.&rdquo;<ins class="corr" id="corr129" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins></p>
-
-<p>Willem III werd opgevolgd door zijne dochter, Koningin
-Wilhelmina, onder regentschap van hare moeder, Koningin
-Emma. Het regentschap duurde acht jaren en was voor
-Nederland een tijd van vrede en welvaart. In 1894 was
-echter eene expeditie naar Lombok noodzakelijk, om de
-Sassaks tegen de Bali�rs te beschermen. Op dat eiland
-werden onze troepen door de Bali�rs verraderlijk overvallen,
-waarbij Generaal Van Ham en vele anderen
-sneuvelden. Generaal Vetter wist evenwel dit verraad
-streng te straffen en de Bali�rs voor goed te onderwerpen.</p>
-
-<p>God bekwaamde de Regentes en sterkte haar voor
-haar moeilijke taak en nam de jeugdige Koningin in Zijn
-heilige hoede en bescherming. Den 31 Aug. 1898 werd
-Wilhelmina 18 jaren en was dus meerderjarig. Den
-6 Sept. daaraanvolgende werd ze in de Nieuwe Kerk te
-Amsterdam plechtig ingehuldigd en nam ze zelf de
-teugels van 't bewind in handen. Met den dichter is het
-onze bede:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;In gouden lett'ren zij 't geschreven,<br /></div>
-    <div class="i2">Bevestigd door des Heeren hand,<br /></div>
-    <div class="i0">Lang, lang moge <i>Wilhelmina</i> leven<br /></div>
-    <div class="i2">Tot heil van 't lieve Vaderland.&rdquo;<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="191">&nbsp;</span><a id="p_191"></a></p>
-
-<div class="figcenter" style="width: 402px;">
-  <a href="images/ill_p191.jpg"><img src="images/ill_p191th.jpg" width="402" height="624" alt="" title="ORIGINEEL GUY DE CORAL -- Klik voor vergroting (839�1300px, 334kB)" /></a>
-<div class="captionsc">HET KONINKLIJK GEZIN.</div>
-</div>
-
-<p><span class="pagenum" title="192">&nbsp;</span><a id="p_192"></a></p>
-
-<p>En het lied van Da Costa, eenigszins gewijzigd, herhalen
-wij:</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">&bdquo;Heer behoud toch Wilhelmina!<br /></div>
-    <div class="i0">Schenk haar Uw gerechtigheid!<br /></div>
-    <div class="i0">Geef haar koningskracht in zachtheid,<br /></div>
-    <div class="i0">Bij oprechtheid wijs beleid!<br /></div>
-    <div class="i0">Overstort haar hoofd met zegen,<br /></div>
-    <div class="i0">In de vreeze van Uw Naam!<br /></div>
-    <div class="i0">Onder haar regeering blijve<br /></div>
-    <div class="i0">Tot aan 't uiterste der aard,<br /></div>
-    <div class="i0">'t Plekje gronds bevoorrecht heeten,<br /></div>
-    <div class="i0">Steeds zoo wondervol bewaard;<br /></div>
-    <div class="i0">Bloeie wijsheid, kennis, godsvrucht,<br /></div>
-    <div class="i0">Die door liefde recht en plicht,<br /></div>
-    <div class="i0">De eerplaats heilige der grooten,<br /></div>
-    <div class="i0">En der mindren last verlicht.<ins class="corr" id="corr130" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>Den 7 Febr. 1901 trad Koningin Wilhelmina in het
-huwelijk met Hertog Hendrik Wladimir Albrecht Ernst
-van Mecklenburg Schwerin. De Prins-<ins class="corr" id="corr131" title="Bron: Generaal">Gemaal</ins>, thans
-Prins Hendrik der Nederlanden geheeten, werd den 19
-April 1876 geboren en deed met <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> de Koningin den
-5 Maart 1901 zijn plechtigen intocht in Amsterdam. Het
-vorstelijk paar werd er met geestdrift ontvangen en allerwege
-toegejuicht.</p>
-
-<div class="poem">
-  <div class="stanza">
-    <div class="i0">Dat God hun huw'lijk krone<br /></div>
-    <div class="i0">Met ongestoord geluk:<br /></div>
-    <div class="i0">Dat Hij zijn liefde toone<br /></div>
-    <div class="i0">Hen hoed' voor leed en druk.<br /></div>
-  </div>
-</div>
-
-<p>Welnu God kroonde het huwelijk van het vorstelijk
-paar met overgroot geluk, toen het den 30 April 1909
-werd verblijd met de geboorte van prinses Juliana. Niet
-slechts in het koninklijk paleis werd hierover gejubeld, maar
-door geheel het land en spontaan gaf het volk zijn blijdschap
-te kennen over de geboorte van het vorstelijk kind.</p>
-
-<p><span class="pagenum" title="-">&nbsp;</span><a id="p_achter"></a></p>
-
-<div class="ad">
-
-  <p class="pad"><span class="promotie">Voor uitdeelingen</span>
-  hebben wij den prijs van
-  dit werk nog aanmerkelijk
-  verlaagd, n.l. bij 50 ex. � 40 cts., 100 ex. � 35 cts., 250 ex.
-  � 30 cts., 500 ex.<ins class="corr" id="corr132" title="Niet in Bron.">&nbsp;�</ins>
-  27� cts., 1000 ex. � 25 cts.</p>
-
-  <img class="hand" src="images/hand.png" width="42" height="17" alt="" />
-
-  <p class="pad">Aan <abbr title="Heeren">H.H.</abbr> Secretarissen van Feestcomit�'s zenden
-  wij gaarne een exemplaar ter kennismaking.</p>
-
-</div>
-
-<div class="TNbox break">
-<a id="correctie"></a>
-
-<h2>Overzicht aangebrachte correcties</h2>
-
-<p>De volgende correcties zijn aangebracht in de tekst:</p>
-
-<table summary="correcties in tekst">
-  <thead>
-    <tr><th>Plaats</th><th>Bron</th><th>Correctie</th></tr>
-  </thead>
-  <tbody>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr1">Blz. vi</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr2">Blz. vi</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr3">Blz. vi</a></td><td class="td4">)</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr4">Blz. vi</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">)</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr5">Blz. vi</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Lutzen</td><td class="td4" xml:lang="de">L�tzen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr6">Blz. vi</a></td><td class="td4">Stirum</td><td class="td4">Styrum</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr7">Blz. vi</a></td><td class="td4">Duin</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr8">Blz. vi</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr9">Blz. vi</a></td><td class="td4">Reinard</td><td class="td4">Reinhard</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr10">Blz. vii</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr11">Blz. vii</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;de</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr12">Blz. vii</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">,</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr13">Blz. vii</a></td><td class="td4">Bergcn</td><td class="td4">Bergen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr14">Blz. viii</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr15">Blz. vii</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr16">Blz. 1</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr17">Blz. 1</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr18">Blz. 9</a></td><td class="td4">Fansche</td><td class="td4">Fransche</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr19">Blz. 24</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr20">Blz. 26</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr21">Blz. 27</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr22">Blz. 28</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">-</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr23">Blz. 29</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr24">Blz. 30</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr25">Blz. 30</a></td><td class="td4">audientie</td><td class="td4">audi�ntie</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr26">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr27">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr28">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr29">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr30">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr31">Blz. 35</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr32">Blz. 43</a></td><td class="td4">teruggtocht</td><td class="td4">terugtocht</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr33">Blz. 45</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr34">Blz. 45</a></td><td class="td4">peleton</td><td class="td4">peloton</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr35">Blz. 47</a></td><td class="td4">Benthein</td><td class="td4">Benthien</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr36">Blz. 54</a></td><td class="td4">egen</td><td class="td4">tegen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr37">Blz. 57</a></td><td class="td4">hij</td><td class="td4">bij</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr38">Blz. 59</a></td><td class="td4">elfs</td><td class="td4">zelfs</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr39">Blz. 59</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">,</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr40">Blz. 62</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr41">Blz. 63</a></td><td class="td4">STIRUM</td><td class="td4">STYRUM</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr42">Blz. 65</a></td><td class="td4">Slichter</td><td class="td4">Slicher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr43">Blz. 68</a></td><td class="td4">Reunie</td><td class="td4">Re�nie</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr44">Blz. 68</a></td><td class="td4">ambtenarenaan</td><td class="td4">ambtenaren aan</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr45">Blz. 70</a></td><td class="td4">Charle</td><td class="td4">Charl�</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr46">Blz. 72</a></td><td class="td4">Duin</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr47">Blz. 72</a></td><td class="td4">aanvaarden</td><td class="td4">aanvaardden</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr48">Blz. 75</a></td><td class="td4">DUIN</td><td class="td4">DUYN</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr49">Blz. 75</a></td><td class="td4">J. A. <span xml:lang="fr">CHANQUION</span></td><td class="td4">F. D. <span xml:lang="fr">CHANGUION</span></td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr50">Blz. 75</a></td><td class="td4">STIRUM</td><td class="td4">STYRUM</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr51">Blz. 78</a></td><td class="td4">Duijn</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr52">Blz. 79</a></td><td class="td4">Sweerts</td><td class="td4">Sweertz</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr53">Blz. 82</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr54">Blz. 83</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr55">Blz. 85</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr56">Blz. 89</a></td><td class="td4">be�ogden</td><td class="td4">beoogden</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr57">Blz. 89</a></td><td class="td4">Ge�llieerden</td><td class="td4">Gealli�erden</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr58">Blz. 91</a></td><td class="td4">Ge�llieerden</td><td class="td4">Gealli�erden</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr59">Blz. 92</a></td><td class="td4">Kapitien</td><td class="td4">Kapitein</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr60">Blz. 92</a></td><td class="td4">Heenemans</td><td class="td4">Heeneman</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr61">Blz. 93</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr63">Blz. 97</a></td><td class="td4">31</td><td class="td4">30</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr62">Blz. 98</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr64">Blz. 98</a></td><td class="td4" xml:lang="en">Chancarty</td><td class="td4" xml:lang="en">Clancarty</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr65">Blz. 101</a></td><td class="td4">metdezen</td><td class="td4">met dezen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr66">Blz. 104</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr67">Blz. 105</a></td><td class="td4">,</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr68">Blz. 109</a></td><td class="td4">overschillig</td><td class="td4">onverschillig</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr69">Blz. 112</a></td><td class="td4">Gorichem</td><td class="td4">Gorinchem</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr70">Blz. 117</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr71">Blz. 118</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr72">Blz. 118</a></td><td class="td4">Napeleons</td><td class="td4">Napoleons</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr73">Blz. 125</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr74">Blz. 126</a></td><td class="td4">Butlinge</td><td class="td4">Buttinge</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr75">Blz. 128</a></td><td class="td4">Wilem</td><td class="td4">Willem</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr76">Blz. 128</a></td><td class="td4">,</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr77">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr78">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Clarleroi</td><td class="td4" xml:lang="fr">Charleroi</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr79">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Gemappe</td><td class="td4" xml:lang="fr">Gemappes</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr80">Blz. 133</a></td><td class="td4">Collaers</td><td class="td4">Collaert</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr81">Blz. 134</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr82">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr83">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr84">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr85">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr86">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr87">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr88">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr89">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr90">Blz. 141</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Papelate</td><td class="td4" xml:lang="fr">Papelotte</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr91">Blz. 143</a></td><td class="td4">Byleveld</td><td class="td4">Bijleveld</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr92">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr93">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Le</td><td class="td4" xml:lang="fr">La</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr94">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Hougoumon</td><td class="td4" xml:lang="fr">Hougoumont</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr95">Blz. 144</a></td><td class="td4">Bijland</td><td class="td4">Bylandt</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr96">Blz. 145</a></td><td class="td4">Byland</td><td class="td4">Bylandt</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr97">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr98">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr99">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher's</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher's</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr100">Blz. 147</a></td><td class="td4">aanva</td><td class="td4">aanval</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr101">Blz. 147</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr102">Blz. 148</a></td><td class="td4">garde</td><td class="td4">Garde</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr103">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr104">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr105">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr106">Blz. 149</a></td><td class="td4">LIEBERECHT</td><td class="td4">LEBERECHT</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr107">Blz. 149</a></td><td class="td4" xml:lang="de">BLUCHER</td><td class="td4" xml:lang="de">BL�CHER</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr108">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr109">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr110">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Bl�cher</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr111">Blz. 154</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr112">Blz. 154</a></td><td class="td4" xml:lang="en">Rafles</td><td class="td4" xml:lang="en">Raffles</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr113">Blz. 155</a></td><td class="td4">Algarijnsche</td><td class="td4">Algerijnsche</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr114">Blz. 155</a></td><td class="td4">Algarijnsche</td><td class="td4">Algerijnsche</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr115">Blz. 155</a></td><td class="td4" xml:lang="en">lord</td><td class="td4" xml:lang="en">Lord</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr116">Blz. 155</a></td><td class="td4">Cappelen</td><td class="td4">Capellen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr117">Blz. 166</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr118">Blz. 166</a></td><td class="td4">overen</td><td class="td4">overeen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr119">Blz. 170</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr120">Blz. 174</a></td><td class="td4">Casta</td><td class="td4">Costa</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr121">Blz. 176</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr122">Blz. 178</a></td><td class="td4">:</td><td class="td4">,</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr123">Blz. 182</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;te</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr124">Blz. 183</a></td><td class="td4">DILICENCE</td><td class="td4">DILLIGENCE</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr125">Blz. 184</a></td><td class="td4">verdongen</td><td class="td4">verdrongen</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr126">Blz. 184</a></td><td class="td4">veehouhouders</td><td class="td4">veehouders</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr127">Blz. 188</a></td><td class="td4">&nbsp;Koning</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr128">Blz. 188</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr129">Blz. 190</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr130">Blz. 192</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr131">Blz. 192</a></td><td class="td4">Generaal</td><td class="td4">Gemaal</td></tr>
-    <tr><td class="td2"><a href="#corr132">achterzijde</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;�</td></tr>
-  </tbody>
-</table>
-</div>
-
-
-
-
-
-
-
-
-<pre>
-
-
-
-
-
-End of the Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-***** This file should be named 45055-h.htm or 45055-h.zip *****
-This and all associated files of various formats will be found in:
-        http://www.gutenberg.org/4/5/0/5/45055/
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions
-will be renamed.
-
-Creating the works from public domain print editions means that no
-one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
-(and you!) can copy and distribute it in the United States without
-permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
-set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
-copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
-protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
-Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
-charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
-do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
-rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
-such as creation of derivative works, reports, performances and
-research.  They may be modified and printed and given away--you may do
-practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
-subject to the trademark license, especially commercial
-redistribution.
-
-
-
-*** START: FULL LICENSE ***
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
-Gutenberg-tm License available with this file or online at
-  www.gutenberg.org/license.
-
-
-Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
-electronic works
-
-1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
-all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
-If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
-Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
-terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
-entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
-
-1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement.  See
-paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
-and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
-works.  See paragraph 1.E below.
-
-1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
-or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
-Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
-collection are in the public domain in the United States.  If an
-individual work is in the public domain in the United States and you are
-located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
-copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
-works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
-are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
-Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
-freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
-this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
-the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
-keeping this work in the same format with its attached full Project
-Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
-
-1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
-a constant state of change.  If you are outside the United States, check
-the laws of your country in addition to the terms of this agreement
-before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
-creating derivative works based on this work or any other Project
-Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
-the copyright status of any work in any country outside the United
-States.
-
-1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
-access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
-whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
-phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
-Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
-copied or distributed:
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
-from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
-posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
-and distributed to anyone in the United States without paying any fees
-or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
-with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
-work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
-through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
-Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
-1.E.9.
-
-1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
-terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
-to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
-permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
-
-1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
-word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
-distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
-"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
-posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
-you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
-copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
-request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
-form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
-License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
-that
-
-- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
-     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
-     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
-     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
-     must be paid within 60 days following each date on which you
-     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
-     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
-     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
-     address specified in Section 4, "Information about donations to
-     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
-
-- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-     License.  You must require such a user to return or
-     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
-     and discontinue all use of and all access to other copies of
-     Project Gutenberg-tm works.
-
-- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
-     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
-     of receipt of the work.
-
-- You comply with all other terms of this agreement for free
-     distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
-electronic work or group of works on different terms than are set
-forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
-both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
-Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
-Foundation as set forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
-collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
-works, and the medium on which they may be stored, may contain
-"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
-corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
-property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
-computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
-your equipment.
-
-1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from.  If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium with
-your written explanation.  The person or entity that provided you with
-the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
-refund.  If you received the work electronically, the person or entity
-providing it to you may choose to give you a second opportunity to
-receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
-is also defective, you may demand a refund in writing without further
-opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
-WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
-WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
-If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
-law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
-interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
-the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
-provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
-
-1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
-with this agreement, and any volunteers associated with the production,
-promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
-harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
-that arise directly or indirectly from any of the following which you do
-or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
-work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
-Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
-
-
-Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of computers
-including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
-because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
-people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
-To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
-and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
-and the Foundation information page at www.gutenberg.org
-
-
-Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
-Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541.  Contributions to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
-permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
-Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
-throughout numerous locations.  Its business office is located at 809
-North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887.  Email
-contact links and up to date contact information can be found at the
-Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
-
-For additional contact information:
-     Dr. Gregory B. Newby
-     Chief Executive and Director
-     gbnewby@pglaf.org
-
-Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
-spread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements.  We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance.  To
-SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
-particular state visit www.gutenberg.org/donate
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
-methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations.
-To donate, please visit:  www.gutenberg.org/donate
-
-
-Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
-works.
-
-Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
-concept of a library of electronic works that could be freely shared
-with anyone.  For forty years, he produced and distributed Project
-Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
-unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
-keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
-
-Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
-
-     www.gutenberg.org
-
-This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
-
-
-</pre>
-
-</body>
-</html>
+<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.1//EN"
+    "http://www.w3.org/TR/xhtml11/DTD/xhtml11.dtd">
+
+<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="nl">
+
+<head>
+  <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=UTF-8" />
+  <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" />
+
+  <title>
+    God redde Nederland, by Jan Kuiper--A Project Gutenberg eBook.
+  </title>
+  <style type="text/css">
+
+h1           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em;
+              font-size: 120%;}
+h2           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 2em;
+              font-size: 115%; font-weight: normal; line-height: 2em;
+              page-break-before: always;}
+.subh2       {margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; text-align: center; text-indent: 0em;
+              font-weight: bold; font-size: 100%;
+              margin-left: auto; margin-right: auto; width: 36em;}
+
+h2.h2inh     {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: bold; font-size: 115%;}
+h2.h2voor    {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: normal; font-size: 115%;}
+
+p            {text-align: justify; text-indent: 1em;}
+p.tp         {margin-top: 2em; margin-bottom: 1em; text-align: center; text-indent: 0em;}
+p.noi        {text-indent: 0em;}
+p.pvoor      {text-indent: 2em; font-size: 80%;}
+p.pinh       {text-align: justify; margin-left: 4em; text-indent: -4em; font-size: 80%;
+              margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em;}
+p.proclam    {margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em; text-indent: 1em;}
+p.naald      {margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em; text-align: center;
+              text-indent: 0em; line-height: 1.5em;}
+p.pad        {text-indent: 0em;}
+.promotie    {text-decoration: underline; font-size: 175%;
+              float: left; vertical-align: -1em; padding-right: 0.2em;}
+
+div.title    {margin-top: 3em; margin-bottom: 3em; text-align: center;
+              page-break-before: always; page-break-after: always;}
+div.voorrede {margin-top: 3em; margin-bottom: 2em;
+              page-break-before: always; page-break-after: always;}
+div.inhoud   {margin-top: 3em; margin-bottom: 2em;}
+div.ad       {width: 30em; padding: 0.7em; border: 3px solid black;
+              margin-top: 4em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto;
+              page-break-before: always;}
+
+/* TB */
+hr           {width: 14%; clear: both; border: 1px solid black;
+              margin-left: 43%; margin-right: 43%; margin-top: 1em; margin-bottom: 1em;}
+hr.chend     {width: 24%; margin-left: 38%; margin-right: 38%;
+              margin-top: 2em; margin-bottom: 2em;}
+hr.chbegin   {width: 14%; margin-left: 43%; margin-right: 43%;
+              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em;}
+
+.pagenum     {/* uncomment the next line for invisible page numbers */
+              /* visibility: hidden;  */
+              position: absolute; left: 93%; text-indent: 0em; text-align: right;
+              font-size: small; font-weight: normal; font-variant: normal; font-style: normal;
+              letter-spacing: normal; color: #888888;}
+span[title].pagenum:after {content: "[" attr(title) "] ";}
+
+/* TABLES */
+table        {margin-left: auto; margin-right: auto;
+              padding: 0; border: 0; border-collapse: collapse;}
+
+/* ALIGN */
+.right       {text-align: right;}
+.rind2       {padding-right: 2em;}
+.pad8        {padding-left: 8em;}
+.mixcap      {font-variant: small-caps;}
+.ls2         {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em;}
+ins.corr     {border-bottom: 1px dotted orange; text-decoration: none;}
+abbr         {border: 0; text-decoration: none;}
+
+/* IMAGES */
+img          {border: 0;}
+.figcenter   {margin: auto; text-align: center;}
+.figleft     {float: left; clear: left; padding: 0; text-align: center; width: 100%;
+              margin-left: 0; margin-bottom: 1em; margin-top: 1em; margin-right: 1em;}
+.figright    {float: right; clear: right; padding: 0; text-align: center; width: 100%;
+              margin-left: 1em; margin-bottom: 1em; margin-top: 1em; margin-right: 0;}
+.tpdeco      {display: inline; vertical-align: 0.1em;}
+.hand        {float: left; width: auto; padding-top: 0.3em; padding-right: 0.3em;}
+.caption     {text-align: center; font-size: 80%;}
+.captionsc   {text-align: center; font-size: 67%;}
+
+/* POETRY */
+.poem            {margin-left: 10%; margin-right: 10%; text-align: left; font-size: 80%;}
+.poem br         {display: none;}
+.poem .stanza    {margin: 1em 0em 1em 0em;}
+.poem div.i0     {display: block; margin-left: 0em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
+.poem div.i2     {display: block; margin-left: 1em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
+.poem div.i4     {display: block; margin-left: 2em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
+.poem div.i8     {display: block; margin-left: 4em; padding-left: 8em; text-indent: -8em;}
+
+.size67      {font-size: 67%;}
+.size80      {font-size: 80%;}
+.size175     {font-size: 175%;}
+.size260     {font-size: 260%;}
+
+/* Transcriber Note */
+.TNbox       {border: 1px solid; padding: 1em; font-family: sans-serif; font-size: 90%;
+              page-break-after: always;}
+.break       {page-break-before: always;}
+.TNbox h2    {font-variant: small-caps; font-size: 130%; letter-spacing: 0;
+              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; line-height: 2em;
+              page-break-before: avoid;}
+.TNbox p     {text-indent: 0em; margin-top: 0.7em; margin-bottom: 0.7em;}
+.TNbox table {width: 100%; font-size: 90%;}
+.TNbox th    {text-align: left;}
+.TNbox td    {text-align: left; vertical-align: top;}
+td.td2       {width: 20%;}
+td.td4       {width: 40%;}
+
+@media screen
+  {
+    body              {margin-left: 8%; margin-right: 8%;}
+    p                 {margin-top: .4em; margin-bottom: .4em;}
+    .TNbox            {margin: 10% 10% 5% 10%; background-color: #dddddd;}
+    ins.corr2         {border-bottom: 1px dotted orange; text-decoration: none;}
+    .tnhide           {display: inline;}
+  }
+
+@media print
+  {
+    p                 {margin: 0;}
+    .pagenum          {display: none;}
+    ins               {border: none;}
+    ins.corr2         {border: none; text-decoration: none;}
+    .tnhide           {display: none;}
+  }
+
+@media handheld
+  {
+    body              {margin-left: 2%; margin-right: 2%;}
+    p                 {margin-top: .2em; margin-bottom: .2em;}
+    .pagenum          {display: none;}
+    .figleft          {float: none; padding: 0; text-align: center; margin-right: 0;}
+    .figright         {float: none; padding: 0; text-align: center; margin-left: 0;}
+    ins               {border: none;}
+    ins.corr2         {border: none; text-decoration: none;}
+    .tnhide           {display: none;}
+  }
+
+  </style>
+</head>
+
+<body>
+<div>*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 45055 ***</div>
+
+<div class="TNbox">
+
+  <h2>Opmerkingen van de bewerker</h2>
+
+  <p>De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, verouderde spelling.
+  Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren.</p>
+
+  <p>Afgebroken woorden aan het einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.</p>
+
+  <p>Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn gecorrigeerd<span class="tnhide">; deze zijn voorzien van een
+  <ins class="corr" title="Bron: dnnne ornaje stipppellijn">dunne oranje stippellijn</ins>,
+  waarbij de Brontekst via een zwevende pop-up beschikbaar is</span>.<br />
+  Variaties in spelling (met/zonder spatie, met/zonder koppelteken, met/zonder hoofdletter) zijn behouden.<br />
+  Een overzicht van de aangebrachte correcties is te vinden aan
+  <a href="#correctie">het eind van dit bestand</a>.</p>
+
+  <p class="tnhide">Van de meeste illustraties is een vergroting beschikbaar door op de betreffende
+  illustratie te klikken.</p>
+
+  <p>Dit Project Gutenberg e-boek bevat externe referenties. Het kan zijn
+  dat deze links voor u niet werken.</p>
+
+</div>
+
+<div class="figcenter" style="width: 450px;">
+  <a href="images/coverl.jpg"><img src="images/cover.jpg" width="450" height="667" alt="voorkant" title="Klik voor vergroting (1043×1546, 529kB)" /></a>
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="i">&nbsp;</span><a id="p_i"></a></p>
+
+<h1>GOD REDDE NEDERLAND</h1>
+
+<p><span class="pagenum" title="ii">&nbsp;</span><a id="p_ii"></a></p>
+
+<p><span class="pagenum" title="iii"><br />&nbsp;</span><a id="p_iii"></a></p>
+
+<div class="title">
+
+  <div class="tp size260">GOD REDDE
+   <img class="tpdeco" src="images/decor.png" width="60" height="18" alt="" /><br />
+   <img class="tpdeco" src="images/decol.png" width="60" height="18" alt="" />
+   NEDERLAND</div>
+
+  <p class="tp size175">GEDENKSCHRIFT</p>
+
+  <p class="tp">BIJ GELEGENHEID VAN HET HONDERD-JARIG<br />
+    JUBILEUM VAN NEDERLAND'S HERKREGEN<br />
+    ONAFHANKELIJK VOLKSBESTAAN<br />
+    (30 NOV. 1813&ndash;30 NOV. 1913)</p>
+
+  <p class="tp">AAN ZIJNE LANDGENOOTEN AANGEBODEN</p>
+
+  <p class="tp size67">DOOR</p>
+
+  <p class="tp"><span class="size175 ls2">J. KUIPER</span><br />
+    <span class="pad8 mixcap">te Leeuwarden.</span></p>
+
+  <p class="tp size80">NIJVERDALSCHE DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ.<br />
+    NIJVERDAL&mdash;1913.</p>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="iv">&nbsp;</span><a id="p_iv"></a></p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 521px;">
+  <a href="images/ill_verso.jpg"><img src="images/ill_versoth.jpg" width="521" height="305" alt="" title="Klik voor vergroting (1087×636px, 189kB)" /></a>
+  <div class="captionsc">GEDENKNAALD EN VUURTOREN TE SCHEVENINGEN.</div>
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="v">&nbsp;</span><a id="p_v"></a></p>
+
+<div class="voorrede">
+
+  <h2 class="h2voor"><a id="VOORBERICHT">VOORBERICHT.</a></h2>
+
+  <p class="pvoor">Op de gedenknaald te Scheveningen lezen wij aan de eene zijde:
+  &bdquo;God redde Nederland!&rdquo; Onze Vaderen schreven dus de bevrijding
+  van ons Vaderland in 1813 niet aan eigen dapperheid en beleid, maar
+  alleen aan <span class="mixcap">God</span> toe, die den dwingeland Napoleon in eigen strikken
+  had doen vallen en aan het verdrukte Nederland onder een Vorst uit
+  het geliefde Stamhuis van Oranje weer een nieuw tijdperk opende
+  van ontwikkeling, vrijheid en voorspoed.</p>
+
+  <p class="pvoor">Den 30 Nov. 1913 zal het 100 jaar geleden zijn, dat de Prins van
+  Oranje te Scheveningen weer aan land stapte. Indien dit historische
+  feit niet had plaats gehad, dan zou Neerland's volk op dit oogenblik
+  niet die eervolle plaats innemen, die het thans onder de natiën inneemt.
+  Daarom past ons <i>dankbaarheid</i>. Zal echter die dankbaarheid wel gevestigd
+  en gemeend zijn, dan moeten wij ons niet slechts herinneren,
+  hoe groot onze vernedering geweest is, maar moeten wij ook nagaan,
+  wat wij als volk door Gods genade op het oogenblik mogen zijn.
+  Daarom hebben wij gemeend, ons gedenkschrift niet slechts te moeten
+  beginnen bij 30 Nov. 1813, maar bij de inlijving van ons land bij
+  Frankrijk en te moeten doorzetten tot op den tegenwoordigen tijd.</p>
+
+  <p class="pvoor">Joel I: 3 lezen wij: &bdquo;Vertelt uwen kinderen daarvan en laat het
+  uwe kinderen hunnen kinderen vertellen en derzelver kinderen aan een
+  ander geslacht.&rdquo; In gehoorzaamheid aan dit Schriftwoord bied ik dit
+  Geschrift aan mijne landgenooten aan. De Heere gebiede er Zijnen
+  over, opdat het bij klein en groot dankbaarheid jegens God en liefde
+  voor ons land en Vorstenhuis moge wekken.</p>
+
+  <p class="pvoor right rind2">J. KUIPER.</p>
+
+  <p class="pvoor"><span class="mixcap">Leeuwarden</span>, Januari 1913.</p>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="vi">&nbsp;</span><a id="p_vi"></a></p>
+
+<div class="inhoud">
+
+  <h2 class="h2inh"><a id="INHOUD">INHOUD.</a></h2>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_I">HOOFDSTUK I.</a> Nederland achter Napoleons zegekar.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_II">HOOFDSTUK II.</a> In diepten van ellende.&mdash;De terechtstelling van
+  &bdquo;Frans met de Kruk&rdquo;.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_III">HOOFDSTUK III.</a> Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.&mdash;Daendels
+  en Jansens op Java.&mdash;De Engelschen ontnemen ons Java.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_IV">HOOFDSTUK IV.</a> Hendrik Doeff op Decima.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_V">HOOFDSTUK V.</a> Willem Bilderdijk.&mdash;Jan Frederik Helmers.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VI">HOOFDSTUK VI.</a> Napoleon's bezoek aan Amsterdam.<ins class="corr" id="corr1" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Hij moet
+  wachten op een vuilnisman.&mdash;Generaal <ins class="corr" id="corr2" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> bij hem
+  op audiëntie.&mdash;Hoe Napoleon reisde.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VII">HOOFDSTUK VII.</a> Napoleons tocht naar Rusland.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_VIII">HOOFDSTUK VIII.</a> De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.&mdash;Hollandsche
+  pontonniers met hun bevelhebber, Kapitein Benthien.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_IX">HOOFDSTUK IX.</a> Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje (De
+  Kapiteins Everts en Schindler.<ins class="corr2" id="corr3" title="Bron: )"></ins>&mdash;Generaal Chassé en Prins
+  Willem van Oranje.<ins class="corr" id="corr4" title="Niet in Bron.">)</ins>&mdash;De zoon van Willem V bij
+  <ins class="corr" id="corr5" title="Bron: Lutzen" xml:lang="de">Lützen</ins>.&mdash;Napoleons
+  veldtocht in Duitschland en zijne nederlaag bij
+  Leipzig.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_X">HOOFDSTUK X.</a> De samenzwering van G. K. van Hogendorp, de
+  Graaf van Limburg <ins class="corr" id="corr6" title="Bron: Stirum">Styrum</ins> en
+  Van der <ins class="corr" id="corr7" title="Bron: Duin">Duyn</ins> van Maasdam
+  in den Haag.&mdash;Kozakken en Pruisen in ons land.&mdash;Roelof
+  Schenkel neemt een Fransch schip bij Zoutkamp.&mdash;In den
+  Haag en te Rotterdam.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XI">HOOFDSTUK XI<ins class="corr" id="corr8" title="Niet in Bron.">.</ins></a> Barend Ponstijn en
+  Anton <ins class="corr" id="corr9" title="Bron: Reinard">Reinhard</ins> Falck te Amsterdam.&mdash;Omwenteling
+  aldaar.&mdash;Omwenteling in Den Haag.</p>
+
+  <p class="pinh"><span class="pagenum" title="vii">&nbsp;</span><a id="p_vii"></a><a href="#HOOFDSTUK_XII">HOOFDSTUK XII.</a> Een voorloopig Bestuur over ons land.&mdash;De
+  strijd om Papendrecht en Dordrecht.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIII">HOOFDSTUK XIII.</a> Kozakken te Amsterdam.&mdash;<ins class="corr" id="corr10" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, Gouverneur
+  van Amsterdam.&mdash;Moordtooneelen te Woerden.&mdash;Zutphen
+  in onze macht.&mdash;Doesburg genomen.&mdash;Strijd om
+  Den Briel.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIV">HOOFDSTUK XIV.</a> Fagel en<ins class="corr" id="corr11" title="Niet in Bron.">&nbsp;de</ins> Perponcher naar Londen.&mdash;De prins
+  van Oranje stapt te Scheveningen aan wal.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XV">HOOFDSTUK XV.</a> De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.&mdash;De
+  strijd in Zeeland, om Breda, Den Helder (Verhuell)<ins class="corr" id="corr12" title="Bron: .">,</ins>
+  Deventer, Coevorden en Delfzijl.&mdash;België aan de Franschen
+  ontrukt.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVI">HOOFDSTUK XVI.</a> De financiën geregeld.&mdash;Een Landstorm opgericht.&mdash;'s-Hertogenbosch
+  en Gorinchem aan de Franschen
+  ontrukt.&mdash;De nieuwe Grondwet.&mdash;Willem I te Amsterdam
+  als Koning gekroond.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVII">HOOFDSTUK XVII.</a> Napoleon naar Elba verbannen.&mdash;Lodewijk
+  XVIII Koning van Frankrijk.&mdash;De strijd om <ins class="corr" id="corr13" title="Bron: Bergcn">Bergen</ins> op Zoom
+  en Den Helder.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XVIII">HOOFDSTUK XVIII.</a> Beleg van Naarden.&mdash;Delfzijl in onze macht.&mdash;Geweldenarijen
+  der Franschen op Walcheren en in Zeeland.&mdash;Nederland,
+  van vijanden gezuiverd, wordt met België tot één Koninkrijk vereenigd.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XIX">HOOFDSTUK XIX.</a> Napoleon keert van Elba terug.&mdash;Krijgsbedrijven
+  in België.&mdash;<span xml:lang="fr">Quatre-Bras</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span>.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XX">HOOFDSTUK XX.</a> De strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre-Bras</span>.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXI">HOOFDSTUK XXI.</a> De slag bij Waterloo.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXII">HOOFDSTUK XXII.</a> Het vereenigd Koninkrijk.&mdash;Wij krijgen
+  onze koloniën terug.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXIII">HOOFDSTUK XXIII.</a> De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.&mdash;Opstanden
+  op Sumatra en Java.&mdash;Maatregelen van Koning
+  Willem ter bevordering van ontwikkeling en welvaart.&mdash;Ontevredenheid
+  der Belgen.</p>
+
+  <p class="pinh"><span class="pagenum" title="viii">&nbsp;</span><a id="p_viii"></a><a href="#HOOFDSTUK_XXIV">HOOFDSTUK XXIV.</a> De Belgen staan tegen Willem I op.&mdash;Zelfopoffering
+  van J. C. J. van Speyk.&mdash;Tiendaagsche veldtocht.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXV">HOOFDSTUK XXV.</a> Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze
+  schepen.&mdash;De Franschen bombardeeren Antwerpen's Citadel.&mdash;Willem
+  I teekent in 1839 de 34 artikelen.&mdash;Het Reveil.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVI">HOOFDSTUK XXVI.</a> Willem I doet afstand van de regeering.&mdash;Zijn
+  zoon Willem II volgt hem op.&mdash;Vrijwillige geldleening
+  onder Minister van Hall.&mdash;Grondwetsherziening.&mdash;Thorbecke
+  en Groen van Prinsterer.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVII">HOOFDSTUK XXVII.</a> Koning Willem III<ins class="corr" id="corr14" title="Niet in Bron.">.</ins>&mdash;Onze Koloniën.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXVIII">HOOFDSTUK XXVIII.</a> Zeden en toestanden in de 19e eeuw.&mdash;Belangrijke
+  waterwerken.&mdash;De overstrooming van 1861.</p>
+
+  <p class="pinh"><a href="#HOOFDSTUK_XXIX">HOOFDSTUK XXIX.</a> Dood van Koning Willem III.&mdash;Regentschap
+  van Koningin Emma.&mdash;Expeditie naar Lombok.<ins class="corr" id="corr15" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Troonsbestijging
+  en huwelijk van Koningin Wilhelmina.&mdash;Geboorte
+  van prinses Juliana.</p>
+
+  <hr class="chend" />
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="1">&nbsp;</span><a id="p_1"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_I">HOOFDSTUK I.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Nederland achter Napoleons zegekar.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Zoo was dan Nederland bij Frankrijk ingelijfd. Wat
+Lodewijk XIV niet was mogen gelukken, had Napoleon
+nu bereikt. Bij dekreet van 9 Juli 1810 gaf de groote
+Keizer als beweegredenen dier inlijving op:</p>
+
+<p>1º. dat de vereeniging van België met Frankrijk de
+onafhankelijkheid van Holland voor een groot deel reeds
+had opgeheven;</p>
+
+<p>2º. dat Holland, wel beschouwd, niets meer was dan
+een aanhangsel van Frankrijk, een aanslibbing der groote
+rivieren en dus een Fransche provincie behoorde te
+wezen;</p>
+
+<p>3º. dat Holland, onder vele belastingen en een zware
+schuld zuchtende, de inlijving bij Frankrijk als eene
+verlossing behoorde te beschouwen.</p>
+
+<p>Generaal <ins class="corr" id="corr16" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, onder Koning Lodewijk Napoleon
+minister van Oorlog, wilde op verlangen van zijn vorst,
+Amsterdam nog tegen Keizer Napoleon verdedigen, doch
+toen Koning Lodewijk vrijwillig afstand van den troon
+deed, werden alle verdedigingsplannen gestaakt, terwijl
+<ins class="corr" id="corr17" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> zijn ontslag kreeg.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 338px;">
+  <a href="images/ill_p002.jpg"><img src="images/ill_p002th.jpg" width="338" height="405" alt="" title="Klik voor vergroting (705×844px, 194kB)" /></a>
+  <div class="captionsc">NAPOLEON BONAPARTE IN ZIJN JONGE JAREN.</div>
+</div>
+
+<p>Inderdaad, in zooverre sprak het decreet waarheid:
+met 's lands geldmiddelen was het droevig gesteld. De
+ambtenaren konden niet betaald worden, de renten der
+<span class="pagenum" title="2">&nbsp;</span><a id="p_2"></a>gesloten leeningen konden niet worden uitgekeerd. Door
+de inlijving werd dit alles echter niet verbeterd. Napoleon
+begon met de Staatsschulden slechts voor <i>een derde deel</i>
+te erkennen. Door deze <i>tiërceering</i> (gelijk men het
+noemde) kregen de bezitters van Staatsschuldbrieven
+slechts een derde deel der hun toekomende rente uitbetaald,
+waardoor vele kleine renteniers met hunne huisgezinnen
+<span class="pagenum" title="3">&nbsp;</span><a id="p_3"></a>tot armoede werden gebracht. De inkomsten
+van Godshuizen en liefdadige instellingen werden besnoeid,
+taal en zeden verguisd, de gezellige bijeenkomsten
+door politiemaatregelen beperkt. Geen uitstapje naar
+een bloedverwant, vriend of handelsmakker kon men
+ondernemen, zonder van een pas voorzien te zijn; geen
+kramer kon een douaan bewegen (zonder hem een belooning
+te geven), om zijne waren na te zien, wanneer
+het kantoor over een half uur of een kwartier gesloten
+zou worden. Duizenden, die het vroeger goed hadden,
+werden nu tot armoede gebracht.</p>
+
+<p>Alleen de sloopers hadden druk werk en verdienden
+goed geld. Van 1810 tot 1813 werden alleen in den Haag
+644 huizen afgebroken, die door geen andere werden
+vervangen. Te Amsterdam ging de bevolking in die
+drie jaren met 27.000 personen achteruit. Ook Delft en
+Haarlem gingen in zielenaantal zeer achteruit. Te Haarlem
+werden meer dan 500 huizen voor afbraak verkocht.
+En zoo ging het ook met tal van buitenverblijven of
+lusthoven aan den kant van de Vecht, van den Amstel
+en van de trekvaart naar Haarlem, of staande onder
+Amstelveen, Sloten of Diemen. Gedurende anderhalve
+eeuw waren ze als zoovele getuigen van de weelde der
+rijke Amsterdamsche kooplieden en fabrikanten geweest,
+die er des zomers het woelige stadsleven ontvloden, om
+er te genieten van de schoone natuur. Tal dezer lusthoven
+gingen in andere handen over, die er weiland of
+tuingrond van maakten. De dijk- en polderwerken, zoowel
+als de geheele waterstaat werden in die mate verwaarloosd,
+dat de veiligheid der lage landen in de waagschaal
+werd gesteld. De kweekschool voor zeevaart te
+Amsterdam moest al hare bezittingen in 's lands kas
+storten.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="4">&nbsp;</span><a id="p_4"></a></p>
+
+<div class="figleft" style="width: 256px;">
+  <a href="images/ill_p004.jpg"><img src="images/ill_p004th.jpg" width="256" height="343" alt="" title="Klik voor vergroting (534×715px, 104kB)" /></a>
+<div class="captionsc"><span xml:lang="fr">LEBRUN</span>, HERTOG VAN <span xml:lang="fr">PLAISANCE</span>.</div>
+</div>
+
+<p>Ten einde de oude namen zooveel mogelijk te doen
+verdwijnen, werd ons land verdeeld in <i>Departementen</i>,
+die de volgende namen ontvingen: 1º. Departement van
+de monden van den IJsel, 2º. van den Rijn, 3º. van
+de Maas, 4º. van den Boven IJsel, 5º. van de Schelde,
+6º. van de Wester-Eems, 7º. van de Zuiderzee, 8º. Friesland,
+welk departement alleen zijn naam behield.</p>
+
+<p>Friesland en Corsica met eenige eilandjes in den
+archipel zijn de eenige landen, die &bdquo;sedert de dagen der
+Romeinen niet van naam zijn veranderd.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="5">&nbsp;</span><a id="p_5"></a></p>
+
+<p>Volgens Keizerlijk Besluit van 13 Dec. 1811 vormde
+Holland met de Hanze-Steden, Oldenburg en een deel
+van Westfalen 10 Departementen, die twee gerechtshoven
+hadden (een te Hamburg en een in den Haag) en die
+31 afgevaardigden naar het wetgevend lichaam te Parijs
+zonden.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 216px;">
+  <a href="images/ill_p005.jpg"><img src="images/ill_p005th.jpg" width="216" height="265" alt="" title="Klik voor vergroting (451×553px, 77kB)" /></a>
+<div class="captionsc">GRAAF <span xml:lang="fr">DE CELLES</span>.</div>
+</div>
+
+<p>Het Keizerrijk telde nu 130 Departementen met 42
+millioen inwoners. Alle koningen en vorsten op het vasteland
+waren, vrijwillig
+of gedwongen,
+Napoleons bondgenooten
+en allen,
+zijne bloedverwanten
+als de overigen,
+behandelde hij uit
+de hoogte.</p>
+
+<p>Een groot gedeelte
+van het Fransche
+volk was met het
+bestuur van Napoleon
+wel ingenomen.
+De verwarring van
+vroeger, de ellende
+en gruwelen van het
+schrikbewind hadden
+opgehouden en
+voor de stoffelijke
+welvaart der ingezetenen werd veel gedaan. Ongeveer 600
+millioen gulden was sedert Napoleons kroning in de oude
+Departementen aan kanalen, wegen, zeehavens, aan het
+droogmaken van moerassen, aan kerken, armhuizen, nuttige
+inrichtingen en paleizen uitgegeven, terwijl het fabriekswezen,
+voor vele takken althans, in een bloeienden staat
+<span class="pagenum" title="6">&nbsp;</span><a id="p_6"></a>verkeerde. Daarbij verblindde Napoleon door den roem
+en luister, die zijn naam omstraalden, velen der op
+glorie zoo verzotte Franschen. De heerschappij, door
+Napoleon over vreemde volkeren uitgeoefend, streelde
+de nationale ijdelheid, bood gelegenheid tot het aanstellen
+van duizenden ambtenaren en vergrootte de hoop,
+om fortuin te maken. Ontzaglijke winsten werden door
+'s Keizers willekeur verkregen, want Napoleon zorgde,
+dat zijne troepen, die de buitenlandsche Staten bezetten,
+door zijn vrijwillige of gedwongen bondgenooten werden
+<span class="pagenum" title="7">&nbsp;</span><a id="p_7"></a>onderhouden en betaald. Ook eigende hij zich de helft,
+of ten minste een groot deel der domeinen van de wingewesten
+en vasal-staten toe. Alleen uit het Koninkrijk
+Westfalen trok hij op deze wijze jaarlijks 2½ millioen
+francs en uit het Groothertogdom Warschau meer dan
+het dubbele. De Parijzenaars zagen hunne stad versieren
+niet alleen met keizerlijke instellingen, maar daarnevens
+met de bijeengebrachte kunstschatten en zeldzaamheden
+uit Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Amsterdam, den
+Haag, het Loo, Rome, Venetië, Berlijn, Keulen en tal
+van andere steden. Zij zagen, hoe de gekroonde Hoofden,
+niettegenstaande dien roof, hun Keizer als hun
+opperhoofd huldigden.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 266px;">
+  <a href="images/ill_p006.jpg"><img src="images/ill_p006th.jpg" width="266" height="339" alt="" title="Klik voor vergroting (555×706px, 113kB)" /></a>
+<div class="captionsc">BARON <span xml:lang="fr">DE STASSART</span>.</div>
+</div>
+
+<p><span xml:lang="fr">Lebrun</span>, prins van het Fransche rijk, hertog van
+<span xml:lang="fr">Plaisance</span>, werd door Napoleon tot Gouveneur-generaal
+over ons land aangesteld. In weerwil van zijn weidschen
+titel bezat hij toch slechts een schaduw van gezag. Hij
+was een grijsaard, die ons juk niet verzwaarde en hier
+gaarne veel goeds wilde verrichten.</p>
+
+<p>Over ieder Departement werd een prefect aangesteld;
+deze prefecten bezaten in het land de eigenlijke macht.
+<span xml:lang="fr">De Celles</span> was prefect te Amsterdam. Hij handelde gestreng,
+zonder verschooning of verzachting, zonder sporen
+van menschelijkheid of zedelijkheid. De prefect in
+den Haag, <span xml:lang="fr">De Stassart</span>, was een bekwaam man, die
+echter een ijverig en trouw dienaar was van den geweldenaar,
+op harde wijze diens bevelen uitvoerde en
+daarom bij het volk zeer gehaat was. <span xml:lang="fr">De Celles</span> en <span xml:lang="fr">De
+Stassart</span> waren beiden Belgen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="8">&nbsp;</span><a id="p_8"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_II">HOOFDSTUK II.</a></h2>
+
+<p class="subh2">In diepten van ellende.&mdash;De terechtstelling van
+&bdquo;Frans met de kruk&rdquo;.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Bij Keizerlijk Besluit van 18 Oct. 1810 werd hier de
+Conscriptie, of gedwongen opschrijving voor den krijgsdienst
+(zoowel voor de zee- als voor de landmacht), ingevoerd.
+Dit Decreet was vooral zoo hatelijk in het oog
+van òns volk, dat steeds met minachting op den krijgsdienst
+had ter neder gezien en het krijgvoeren gaarne aan
+huurlegers overliet. En nu werden onze jongelingen verplicht,
+om de wapenen te hanteeren, niet in dienst van eigen land
+en volk, maar in dienst van een uitheemschen dwingeland,
+wiens heerschzucht jaarlijks duizenden slachtoffers vorderde.</p>
+
+<p>Bij hetzelfde Decreet van 1810 werd een &bdquo;<i>Ridderorde
+der Reünie</i>&rdquo; (of Vereeniging) ingesteld, ter vervanging
+van de Orde der Unie. Bovendien werden hier Fransche
+wetten en Decreten (700 à 800 in getal) ingevoerd, die
+waren afgeschaft of gewijzigd, terwijl ook het Fransche
+wetboek (<i xml:lang="fr">Code Napoleon</i>) en de Fransche wetpleging voor
+Nederland geldig werden verklaard. De lichtzijde hiervan
+was, dat hier een algemeene rechtsbedeeling gevestigd
+werd, doch voor die lichtzijde had men toen geen oog.</p>
+
+<p>Doordat wij onze meeste koloniën misten en geen handel
+met Engeland mochten drijven, waren de koloniale waren
+ontzettend duur, zoodat velen inplaats van koffie met suiker,
+cichorei met stroop dronken. Ook begon men in dezen tijd
+<span class="pagenum" title="9">&nbsp;</span><a id="p_9"></a>suiker uit beetwortels te vervaardigen. Particulieren mochten
+geen handel meer in tabak drijven. De tabakshandel was
+een monopolie van den Staat geworden. De tabak, die men
+bij de zoogenaamde Regie verkreeg, was duur en slecht.</p>
+
+<p>Fransche Spionnen waarden in allerlei gedaante rond,
+teneinde gemeenzame gesprekken af te luisteren. Elk
+dubbelzinnig woord werd ten kwade uitgelegd, als bedoelde
+men het Fransche bestuur. Van Overheidswege werd
+hier een &bdquo;<i xml:lang="fr">Statistique personelle</i>&rdquo; op na gehouden, dat wil
+zeggen een opgave aangaande notabele personen in betrekking
+tot hun vermogen, denkwijze, relatie's enz. Geen
+boek of geschrift mocht hier worden uitgegeven, of het
+moest eerst naar Parijs worden gezonden, waar het door
+de Censuur moest worden onderzocht. Elk woord, elke
+uitdrukking, die den Franschen niet aangenaam was, werd
+steeds geschrapt. Boven elke Courant prijkte de Adelaar, het
+Keizerlijke wapen. Naast de Hollandsche tekst moest steeds
+een Fransche vertaling er van worden opgenomen. Ook de
+openbare acten en andere stukken werden niet uitgegeven,
+dan met <ins class="corr" id="corr18" title="Bron: Fansche">Fransche</ins> vertaling. In alle scholen moest de Fransche
+taal onderwezen worden en de schoolboeken moesten
+tevens een Fransche vertaling der Hollandsche lesjes bevatten.
+De Hoogescholen te Harderwijk, Franeker en Utrecht
+werden opgeheven en de inkomsten der andere, alsmede die
+der Latijnsche scholen verminderd. Aan het gunstig verslag,
+dat de Fransche geleerden <span xml:lang="fr">Cuvier</span> en <span xml:lang="fr">Noël</span> over het Lager
+Onderwijs in ons land uitbrachten, hadden wij het te
+danken, dat dat Onderwijs gehandhaafd bleef.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 375px;">
+  <a href="images/ill_p010.jpg"><img src="images/ill_p010th.jpg" width="375" height="480" alt="" title="Klik voor vergroting (783×1000px, 235kB)" /></a>
+<div class="captionsc">NAPOLEON I.</div>
+</div>
+
+<p>Natuurlijk moest dit alles ontevredenheid en wrevel
+wekken. Reeds twee en een halve maand na de inlijving
+van Holland bij Frankrijk, den 20 Sept. 1810, openbaarde
+zich die geest in Amsterdam in een verzet bij het
+opsporen van geheime bewaarplaatsen van koloniale waren.
+<span class="pagenum" title="10">&nbsp;</span><a id="p_10"></a>Het gold toen slechts het verzet van enkelen, maar luider
+deed dit verzet zich hooren, toen in April 1811 de eerste
+Hollandsche lotelingen aan de armen hunner ouders en
+<span class="pagenum" title="11">&nbsp;</span><a id="p_11"></a>verdere betrekkingen werden ontrukt. Doch wat vermocht
+een betrekkelijk geringe volksmenigte tegen Napoleons
+talrijke legerscharen? Een enkel woord reeds kon
+het leven kosten. De onvoorzichtige uitdrukking van een
+schamel en gebrekkig koopman, Frans Stargard (bijgenaamd
+&bdquo;Frans met de kruk&rdquo;), die een visch kerfde, tot
+de omstanders: &bdquo;Ik wou, dat ik Napje zoo onder handen
+had&rdquo;, kostte den ongelukkige het leven. &bdquo;Frans met de
+Kruk&rdquo; werd met twee lotgenooten op het Funen te Amsterdam
+doodgeschoten. Niettemin hoorde men in Februari
+1813 Hollandsche militairen te Utrecht &bdquo;<i>Oranje boven</i>&rdquo;
+roepen en op de trom het &bdquo;<i>Wilhelmus</i>&rdquo; slaan en in April
+vonden onstuimige tooneelen van verzet plaats in den
+Hoekschen waard, in Rijnland (waar Leiden een tijd
+lang in hevige beroering was), te 's-Gravenhage, in
+de Zaanstreek, te Maassluis en elders, uitingen van
+vrijheidszucht, die met bloedige vonnissen eindigden.
+Hoe meer Napoleon onze nationaliteit trachtte uit te
+roeien, hoe dieper ze wortelen schoot. Hoewel wij den
+volksnaam verloren hadden, ontwaakte het volkskarakter,
+wat zelfs op het gebied der letterkunde te bespeuren
+was. Zoo bezong Helmers in zijn: &bdquo;<i>Hollandsche Natie</i>&rdquo;
+den roem van ons land tijdens het bloeitijdperk; zoo
+zinspeelde Wiselius in het treurspel Polydorus op de
+tyrannie van Napoleon: zoo voorspelde Bilderdijk in
+schoone verzen de herstelling van Neerlands onafhankelijkheid.
+De gedichten van Tollens, Kinker, Spandaw, Staring,
+Van Walré, Klijn en anderen werden gretig gekocht, wel
+een bewijs, dat niet alleen de Nederlandsche taal, maar
+ook de Nederlandsche poëzie gewaardeerd werden. Als
+prozaschrijver was Van der Palm zeer gezocht.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="12">&nbsp;</span><a id="p_12"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_III">HOOFDSTUK III.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.&mdash;Daendels
+en Jansens op Java.&mdash;De Engelschen
+ontnemen ons Java.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Eén geluk ontbrak aan Napoleons grootheid; zijn
+huwelijk met <span xml:lang="fr">Josephine de Beauharnais</span> bleef kinderloos.
+Daarom liet hij zich den 16
+Dec. 1809 van deze vrouw
+scheiden en huwde hij den
+11 April 1810 met de dochter
+van Keizer Frans van Oostenrijk,
+de Aartshertogin <span xml:lang="fr">Maria
+Louise</span>, die hem den 20
+Maart 1811 een zoon schonk,
+wien men den titel van &bdquo;Koning
+van Rome&rdquo; gaf.</p>
+
+<div class="figleft" style="width: 161px;">
+  <a href="images/ill_p012.jpg"><img src="images/ill_p012th.jpg" width="161" height="260" alt="" title="Klik voor vergroting (336×543px, 66kB)" /></a>
+<div class="captionsc">KEIZERIN <span xml:lang="fr">MARIA LOUISE</span>.</div>
+</div>
+
+<p>Ofschoon <span xml:lang="fr">Josephine</span> in
+vroegere tijden, toen zij Napoleon,
+den krijgsman zonder
+vermogen en vooruitzichten,
+huwde, de voornaamste
+aanleiding gegeven had tot
+de rol, die hij later speelde,
+en ofschoon hij waarlijk van
+haar hield,&mdash;liefde en dankbaarheid zwegen beide in de
+ziel van den dwingeland, voor heerschzucht, voor Staatsbelang
+<span class="pagenum" title="13">&nbsp;</span><a id="p_13"></a>en voor wat hij zijn plicht jegens Frankrijk
+noemde&mdash;hij dreef de scheiding van <span xml:lang="fr">Josephine</span> in
+weerwil van alles door.</p>
+
+<p>Brittannië bleef den Corsicaan nog tarten. Het vernielde
+Napoleons scheepsmacht, ondersteunde de Portugeezen
+en Spanjaarden in hun strijd voor de onafhankelijkheid,
+vernielde de Fransche zeemacht en maakte
+zich meester van alle Fransche en Hollandsche Koloniën
+in Oost en West.</p>
+
+<p>Ook Paus Pius VII nam een kloeke houding tegen
+den geweldenaar aan. Hij deed Napoleon in den ban
+op grond, dat deze tegen hem en de R. Kath. Kerk vele
+gewelddadigheden had gedaan. Napoleon dreef hier schijnbaar
+den spot mee, maar hij begreep toch, dat vele harten
+daardoor van hem vervreemd werden. Daarom
+meende hij, ter bevestiging zijner heerschappij, steeds
+oorlog noodig te hebben, om daardoor de onderworpen
+volkeren ontzag in te boezemen en om de Franschen
+door zijn roem te verblinden. En daaruit is ook het
+Decreet te verklaren, waarbij hij in Frankrijk bevoegd
+verklaard werd, verdachte personen, zonder vorm van
+proces, in de gevangenis te werpen; en vandaar ook in
+1811 het Lijfstraffelijk Wetboek, waarvan bijna de helft
+betrekking had op misdrijven tegen den Staat en het
+openbaar gezag.</p>
+
+<p>Bij de vele rampen, die ons troffen, kwam nog, dat
+onze laatste volksplantingen verloren gingen. Nadat de
+Engelschen den 17 Febr. 1811 Amboina veroverd hadden,
+richtten zij zich tegen Java. Op Java was Daendels
+Gouverneur-generaal geweest en hij, de groote vrijheidskraaier,
+had er, als een Napoleon in miniatuur, met de
+grootste willekeur geheerscht. Zoo vernietigde hij op Java
+met één pennestreek alle bijzondere voorrechten. Hij
+<span class="pagenum" title="14">&nbsp;</span><a id="p_14"></a><span class="pagenum" title="15"><br />&nbsp;</span><a id="p_15"></a>dwong de arme inboorlingen hem behulpzaam te zijn
+in het aanleggen van wegen, honderden uren lang, het
+stichten van forten midden in zee, het aanleggen van
+havens in de ongezondste streken. Hadden wij steeds
+de Inlandsche Vorsten, als leenmannen, met ontzag en
+eerbied behandeld, Daendels bejegende hen echter met
+willekeur. Zoo nam hij gewelddadig van Bantam bezit
+en liet hij den sultan van dat rijk verbannen. De Sultan
+van Djokjakarta zette hij onder gezochte voorwendsels
+af en plunderde hij uit. Zonder vorm van proces velde
+hij doodvonnissen: hij vernietigde de uitspraken van het
+Hof van Indië en toen de leden van dat Hof daartegen
+protesteerden, zette hij ze eenvoudig af en verving ze
+door anderen. Was de O.-Indische Compagnie steeds
+met inschikkelijkheid opgetreden, Daendels meende een
+hoogmoedige, oorlogszuchtige staatkunde te moeten voeren.
+Hij stoorde zich niet aan gesloten overeenkomsten; goede
+trouw was bij hem niet te vinden. Het politiewezen
+wilde hij in zijn persoon vertegenwoordigd hebben en
+onder een ophef van groote woorden voerde hij een
+waar schrikbewind, dat enkel ellende verspreidde en
+schatten verslond. Gelukkig werd Daendels in 1810 door
+Napoleon teruggeroepen en vervangen door Jansens, die
+de Kaapkolonie zoo dapper verdedigd had. In den korten
+tijd, dat hij Gouverneur-Generaal was, kon hij echter
+niet herstellen, wat zijn voorganger in de war had gestuurd.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 572px;">
+  <a href="images/ill_p014.jpg"><img src="images/ill_p014th.jpg" width="572" height="355" alt="" title="Klik voor vergroting (1193×740px, 297kB)" /></a>
+<div class="caption">Inzegening van het huwelijk van Napoleon met aartshertogin <span xml:lang="fr">Maria Louise</span>, 2 April 1810.</div>
+</div>
+
+<p>Toen <span xml:lang="en">Lord Minto</span>, Gouverneur-Generaal van Engelsch
+Indië, vernomen had, dat de Franschen eenige schepen
+hadden uitgerust, om bezit van Java te nemen, zond
+ook hij, om dit te voorkomen, zijne zeemacht naar
+Batavia. Den 4 Aug. 1811 landden de Engelschen ten
+Westen van Batavia, veroverden die stad, alsmede onze
+<span class="pagenum" title="16">&nbsp;</span><a id="p_16"></a>verschansingen te Weltevreden en onzen post te Meester
+Cornelis, in weerwil dat deze post door Daendels met
+groote kosten zeer versterkt was. Jansens moest nu naar
+Oost-Java zich terugtrekken, waar hij door de Engelschen
+bij Samarang verslagen werd. De Inlandsche vorsten,
+nog vertoornd over de wijze, waarop zij door Daendels
+behandeld waren geworden, kozen nu de zijde der
+Engelschen, zoodat Jansens genoodzaakt was, zich en
+zijn troepen bij verdrag aan de Engelschen over te
+geven.</p>
+
+<p>De Engelschen, in het bezit van Java zijnde, eigenden
+zich nu ook de koloniale waren toe, die in de magazijnen
+opgestapeld lagen, waardoor zij aan vele Nederlanders
+groot verlies toebrachten en ook onzen Staat
+gevoelig troffen.</p>
+
+<p>Alleen Hendrik Doeff wist Decima voor ons te behouden.
+Dat kleine eiland was daardoor het eenige plekje
+op den aardbodem, waar in dien tijd de Nederlandsche
+vlag nog wapperde. Hoe dat toeging, zullen wij in een
+volgend Hoofdstuk zien.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="17">&nbsp;</span><a id="p_17"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_IV">HOOFDSTUK IV.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Hendrik Doeff op Decima.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Hendrik Doeff was in 1799 naar Japan vertrokken,
+waar hij in 1803 door onze regeering als opvolger van
+Willem Wardenaar tot Gouverneur van het eiland Decima
+werd aangesteld, en wel, zooals gewoonlijk, voor den tijd
+van vijf jaren. In 1808, toen zijn tijd om was, verwachtte
+hij een Hollandsch schip uit Batavia, om hem af te lossen.
+Inplaats daarvan verscheen echter een Engelsch
+schip onder Hollandsche vlag. Doeff zond een paar zijner
+ambtenaren er heen om te informeeren, wat het zenden
+van dit schip beteekende, doch de bevelhebber liet de
+twee ambtenaren gevangen nemen. Door tusschenkomst
+van den gouverneur van Nangazaki werden deze ambtenaren
+later weer in vrijheid gesteld.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 224px;">
+  <a href="images/ill_p018.jpg"><img src="images/ill_p018th.jpg" width="224" height="323" alt="" title="Klik voor vergroting (467×673px, 88kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HENDRIK DOEFF.</div>
+</div>
+
+<p>In 1809 kreeg Doeff wel eenig bericht van Java, doch
+van zijn post werd hij niet afgelost. Het eiland Decima
+is 600 voet lang en 220 voet breed en Doeff had er
+slechts zes of zeven Hollanders bij zich, zoodat het
+leven voor hem er zeer eentonig was. In Aug. 1813 verschenen
+er weer twee schepen voor Decima. In zijn verwachting,
+dat het Hollandsche vaartuigen zouden zijn,
+werd Doeff echter wreed teleurgesteld. Het waren Engelsche
+vaartuigen, door <span xml:lang="en">Raffles</span> afgezonden. Aan boord er
+van bevond zich de Oud-Gouverneur van Decima, Wardenaar,
+die aan Doeff liet weten, dat de Nederlanders
+<span class="pagenum" title="18">&nbsp;</span><a id="p_18"></a>Decima aan Engeland hadden afgestaan, waarom hij,
+Wardenaar, eischte, dat Doeff zich aan hem, als Commissaris
+der Engelsche regeering, zou onderwerpen. Doeff
+liet zich echter niet met leugenachtige verhalen om den
+tuin leiden en weigerde
+de overgave
+van het eiland.
+Men beloofde hem
+nu belooning en bevordering,
+doch hij
+wilde van geen
+onderwerping aan
+Engeland weten.
+Deze standvastigheid
+en trouw moet
+vooral hierom in
+Doeff gewaardeerd
+worden, omdat hij
+op Decima als in
+ballingschap leefde,
+en er van alle geriefelijkheden
+en
+gezelligheid der
+maatschappij was
+verstoken, terwijl,
+als hij op de aanbiedingen
+der Engelschen
+ingegaan was, hij een leven van weelde en gemak
+had kunnen krijgen.</p>
+
+<p>Het onderhandelen eindelijk moede, dreigde Doeff,
+het Japansche Bestuur in de zaak te mengen, als Wardenaar
+niet spoedig aftrok. Zelfs wist hij dezen en den
+met hem gekomen Engelschen Commissaris zóó beangst
+<span class="pagenum" title="19">&nbsp;</span><a id="p_19"></a>te maken, &bdquo;dat zij de afdoening bewerkten eener schuld
+van over de f 100.000, die het kantoor ten gevolge van
+het stilstaan des handels, op zich geladen had.&rdquo;</p>
+
+<p>In 1814 beproefde <span xml:lang="en">Raffles</span> nog eenmaal, Decima voor
+Engeland te winnen, doch Doeff, die intusschen van de
+bevrijding van Nederland en den val van Napoleon gehoord
+had, was nu nog minder bereid, zich aan Engeland
+te onderwerpen, dan ooit te voren.</p>
+
+<p>Eerst den 6 Dec. 1816 kwamen Hollandsche schepen
+te Decima, die Doeff van zijn post verlosten. Doeff heeft
+toen nog twee jaar op Batavia doorgebracht, waarna hij
+met den Commissaris-Generaal Elout naar het vaderland
+terugkeerde.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="20">&nbsp;</span><a id="p_20"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_V">HOOFDSTUK V.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Willem Bilderdijk en Jan Frederik Helmers.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Een vurige Oranjeklant was Willem Bilderdijk. Deze
+merkwaardige man werd in 1756 te Amsterdam geboren.</p>
+
+<div class="figleft" style="width: 380px;">
+  <a href="images/ill_p021.jpg"><img src="images/ill_p021th.jpg" width="380" height="465" alt="" title="Klik voor vergroting (793×970px, 246kB)" /></a>
+  <div class="captionsc">WILLEM BILDERDIJK.</div>
+</div>
+
+<p>Zijn vader, een geneesheer, onderwees hem in 't lezen,
+schrijven, rekenen, het Italiaansch boekhouden en in de
+verschillende talen, zoo oude als nieuwe. In uren van
+uitspanning hanteerde hij bij afwisseling de dichtlier, de
+teekenpen en de etsnaald. Een ongelukkig letsel, zijn
+voet toegebracht, toen hij nauwelijks zes jaren oud was,
+noodzaakte hem meestal, zijne kamer te houden. Dit
+legde waarschijnlijk den grond tot die somberheid, welke
+ook later bij hem uitkwam, maar ook tot die veelvuldige
+kennis en rijke wetenschap, die wij bewonderen. In 1780
+begaf hij zich naar Leiden ter beoefening der rechtsgeleerde
+en andere wetenschappen en werd twee jaar
+later tot doctor in de rechten bevorderd. Hij vestigde
+zich te 's-Gravenhage en verkreeg een uitgebreide practijk.
+Een Rotterdamsche vischvrouw, Kaatje Mossel genaamd,
+die zeer Oranjegezind was en van beleediging der overheid
+was beschuldigd, werd door hem vrijgepleit. Evenals
+zijn vader betoonde hij in die dagen van verdeeldheid
+een innige liefde voor het huis van Oranje en trad
+meer dan eens op als moedige verdediger der Prinsgezinden.
+In 1784 huwde hij met de schoone jonkvrouwe
+Rebekka Catharina Woesthoven. In 1795 moest
+<span class="pagenum" title="21">&nbsp;</span><a id="p_21"></a>hij een eed van trouw aan het nieuwe revolutionaire bewind
+afleggen. Hij weigerde dit. Hierom werd hij in 1795 als
+een &bdquo;gemeen sujet&rdquo; niet slechts uit den Haag, maar zelfs
+uit de geheele Bataafsche Republiek gebannen. Hij begaf
+<span class="pagenum" title="22">&nbsp;</span><a id="p_22"></a>zich toen eerst naar Engeland, en later naar Brunswijk,
+waar hij tien kommervolle jaren sleet. Te Londen leerde
+hij de 20-jarige <span xml:lang="de">Katharina Wilhelmina Schweickhardt</span> kennen,
+die hij Italiaansche les moest geven. Daar zijne
+vrouw hem niet in den vreemde wilde volgen, liet hij zich
+in 1802 van haar scheiden en huwde later met <span xml:lang="en">Katharina
+Wilhelmina</span>, die hem 30 jaar trouw ter zijde stond.</p>
+
+<p>In Londen kon Bilderdijk niet zijn brood verdienen,
+waarom hij naar Brunswijk trok. De Hertog kende hem
+hier een vast inkomen toe. Doch ook in dit gastvrije
+oord gevoelde hij zich ontevreden en van de &bdquo;domme
+Duitschers&rdquo; gevoelde hij afkeer. Hij vergat hierbij echter,
+dat zijn tweede vrouw ook van Duitsche afkomst was.
+Acht jaren van zorg en kommer bracht hij in Brunswijk
+door, daar hij van zijne inkomsten en 't geen hij met
+onderwijzen en schrijven er bij verdiende, niet leven kon.</p>
+
+<p>&bdquo;Twee jaren achtereen&rdquo; schrijft hij, &bdquo;leefde ik van
+droog brood en water (zelfs geen bier) en zonder vuur.
+In het strengst van den winter geen hout in huis hebbend,
+ging ik uit, wanneer ik het niet langer uithouden kon;
+liep de stad twee of drie malen rond, kwam warm weer
+thuis en ging mijn college's weer opstellen.&rdquo;</p>
+
+<p>Bilderdijk verloor te Brunswijk drie kinderen. Zijne
+vrouw en hij waren vaak ziek. Hij moest vaak opium
+gebruiken en liet soms in drie weken tijds zich zeven
+aderlatingen doen. Alles bezag de dichter van den sombersten
+kant en het aanzienlijke jaargeld, dat hij in
+Brunswijk genoot, evenmin als de vele vrienden, die hij
+er vond, waardeerde hij er naar behooren.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 218px;">
+  <a href="images/ill_p023.jpg"><img src="images/ill_p023th.jpg" width="218" height="214" alt="" title="Klik voor vergroting (455×446px, 65kB)" /></a>
+<div class="captionsc">JAN FREDERIK HELMERS.</div>
+</div>
+
+<p>In 1806 naar 't Vaderland teruggekeerd, werd hij door
+zijne vrienden, waartoe ook de raadpensionaris R. J.
+Schimmelpenninck behoorde, met open armen ontvangen.
+Later zorgde de kunstlievende Koning Lodewijk, die
+<span class="pagenum" title="23">&nbsp;</span><a id="p_23"></a>van hem het Nederlandsch leerde, mildelijk voor zijn
+onderhoud. Hij vestigde zijn verblijf te Leiden, doch
+de ramp, welke de stad in 1807 trof, deed hem eerst
+naar 's Hage, toen naar Katwijk en eindelijk naar Amsterdam
+verhuizen, waar hij lid werd van 't Kon. Nederl.
+Instituut. Ten voordeele van de slachtoffers van de ramp
+te Leiden gaf hij zijn &bdquo;<i>Ziekte der geleerden</i>&rdquo; uit. De zuivere
+winst bedroeg 1400 gld. In den Haag onderwees
+hij Koning Lodewijk in de Hollandsche taal. In weerwil
+van het aanzienlijke jaargeld, dat Koning Lodewijk hem
+toekende, werd te
+Amsterdam door de
+schuldeischers op
+zijn boedel beslag
+gelegd en deze ten
+verkoop opgeschreven.
+Van de inlijving
+van ons Vaderland
+in het Fransche
+rijk moest vooral
+Bilderdijk het noodlottige
+gevoelen.
+Zijn pensioen werd
+ingetrokken en alleen
+de edelmoedige
+en kiesche bijstand
+van trouwe vrienden lenigde zijn moeilijke omstandigheden.
+Onze verlossing van het Fransche juk schonk
+hem in 1813 ook verademing. Hij werd benoemd tot
+auditeur-militair te Amsterdam, doch werd weldra door
+den Koning eervol ontslagen en met een jaarwedde begiftigd.
+Voor de derde maal verkoos hij Leiden tot zijne
+woonplaats, waar hij aan eenige jongelieden zijne uitvoerige
+<span class="pagenum" title="24">&nbsp;</span><a id="p_24"></a>aanteekingen op de Vaderlandsche geschiedenis meedeelde.
+Onaangename omstandigheden drongen hem in 1827
+zijn geliefd Leiden te verlaten en Haarlem tot zijne
+woonplaats te kiezen, waar hij in 1831 overleed.</p>
+
+<p>Toen Nederland bij Frankrijk ingelijfd was, zong Bilderdijk
+in profetische verrukking:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Ach de dagen<br /></div>
+    <div class="i8">Onzer plagen,<br /></div>
+    <div class="i0">Lieve broeders, gaan voorbij.<br /></div>
+    <div class="i8">Uit dit duister<br /></div>
+    <div class="i8">Rijst de luister<br /></div>
+    <div class="i0">Van een nieuwe heerschappij.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">'k Zie de kimmen<br /></div>
+    <div class="i8">Reeds ontglimmen<br /></div>
+    <div class="i0">Van een nieuw, een Godlijk licht!<br /></div>
+    <div class="i8">Op de randen<br /></div>
+    <div class="i8">Dezer stranden<br /></div>
+    <div class="i0">Straalt zijn glans mij in 't gezicht.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">'k Heb het vallen<br /></div>
+    <div class="i8">Van Uw wallen,<br /></div>
+    <div class="i0">Hollands Illium, voorspeld:<br /></div>
+    <div class="i8">'k Zag het blaken<br /></div>
+    <div class="i8">Van Uw daken,<br /></div>
+    <div class="i0">En Uw Hectors neergeveld.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">De ingewanden<br /></div>
+    <div class="i8">Voelde ik branden,<br /></div>
+    <div class="i0">En verteren in de vlam;<br /></div>
+    <div class="i8">'k Riep, ik weende,<br /></div>
+    <div class="i8">Ja, 'k versteende,<br /></div>
+    <div class="i0">Maar de dag des jammers kwam<ins class="corr" id="corr19" title="Niet in Bron.">.</ins><br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Wat verschijne<br /></div>
+    <div class="i8">Wat verdwijne,<br /></div>
+    <div class="i0">'t Hangt niet aan een los geval.<br /></div>
+    <div class="i8"><span class="pagenum" title="25">&nbsp;</span><a id="p_25"></a>In 't voorleden.<br /></div>
+    <div class="i8">Ligt het <i>heden</i>,<br /></div>
+    <div class="i0">In het <i>nu</i>, wat worden zal.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Opgaan, blinken<br /></div>
+    <div class="i8">En verzinken<br /></div>
+    <div class="i0">Is het lot van iedren dag:<br /></div>
+    <div class="i8">En wij allen<br /></div>
+    <div class="i8">Moeten vallen:<br /></div>
+    <div class="i0">Wie zijn licht beschijnen mag.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Of de kronen<br /></div>
+    <div class="i8">Luister toonen,<br /></div>
+    <div class="i0">Volken, Staten bloeiend staan,<br /></div>
+    <div class="i8">Langer stonde<br /></div>
+    <div class="i8">Duurt hun ronde,<br /></div>
+    <div class="i0">Maar hun avond spoedt toch aan.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Doch de dampen<br /></div>
+    <div class="i8">Dezer rampen,<br /></div>
+    <div class="i0">Doch de nevels dezer nacht<br /></div>
+    <div class="i8">Zullen breken<br /></div>
+    <div class="i8">Bij 't ontsteken<br /></div>
+    <div class="i0">Van den dag, waarop zij wacht.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Mocht mijn lippen<br /></div>
+    <div class="i8">Dat ontglippen,<br /></div>
+    <div class="i0">Wat mijn brekend oog hier ziet.<br /></div>
+    <div class="i8">Mocht ik 't zingen,<br /></div>
+    <div class="i8">En mij dringen,<br /></div>
+    <div class="i0">Door dit wemelend verschiet!<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Ja, zij zullen<br /></div>
+    <div class="i8">Zich vervullen,<br /></div>
+    <div class="i0">Deze tijden van geluk!<br /></div>
+    <div class="i8">Deez' ellenden<br /></div>
+    <div class="i8">Gaan volenden,<br /></div>
+    <div class="i0">En verpletterd wordt het juk.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Holland leeft weer!<br /></div>
+    <div class="i8">Holland streeft weer,<br /></div>
+    <div class="i0"><span class="pagenum" title="26">&nbsp;</span><a id="p_26"></a>Met zijn afgelegde vlag,<br /></div>
+    <div class="i8">Door de boorden,<br /></div>
+    <div class="i8">Van het Noorden,<br /></div>
+    <div class="i0">Naar den ongeboren dag.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i8">Holland groeit wêer!<br /></div>
+    <div class="i8">Holland bloeit wêer!<br /></div>
+    <div class="i0">Hollands naam is weer hersteld!<br /></div>
+    <div class="i0">Holland uit zijn stof verrezen<br /></div>
+    <div class="i0">Zal opnieuw ons Holland wezen,<br /></div>
+    <div class="i0">Stervend heb ik 't u gezegd.<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>Deze klacht over Hollands ondergang en de profetie
+van Hollands herstel werd natuurlijk door de Fransche
+Censuur verboden. Bilderdijk zong dan ook terecht:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Het snoeimes der censuur heeft alles afgesneden,<br /></div>
+    <div class="i0">Wat vaderlandsche zucht of Hollands luister raakt.<ins class="corr" id="corr20" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>Ook de dichter Helmers gloeide van liefde voor het
+Oranjehuis.</p>
+
+<p>In 1812 gaf hij een gedicht uit, getiteld: &bdquo;<i>De Hollandsche
+Natie</i>&rdquo; waarin hij zong:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;'t Was nacht; 'k zat eenmaal in het eikenbosch verloren;<br /></div>
+    <div class="i0">Geen wind beroerde 't loof, geen vogel deed zich hooren;<br /></div>
+    <div class="i0">Een stilte als die van 't graf hield mijnen geest gewekt;<br /></div>
+    <div class="i0">Een schrikbre duisternis had d' aardbol overdekt.<br /></div>
+    <div class="i0">De maan verdween, geen ster blonk aan de hemelbogen;<br /></div>
+    <div class="i0">'k Zag niets; de schepping was voor mij in 't niet vervlogen;<br /></div>
+    <div class="i0">'t Scheen, dat ik in den nacht, die mij omsluimerd hield,<br /></div>
+    <div class="i0">Het eenigst wezen was, met denkenskracht bezield.<br /></div>
+    <div class="i0">Ik zag het menschdom als een worm in 't stof vertreden;<br /></div>
+    <div class="i0">Mijn geest bevond zich in dien staat, waarin 't gevoel<br /></div>
+    <div class="i0">De ontvlamde werking der verbeelding strekt ten doel.<br /></div>
+    <div class="i0">Toen dacht mijn geest aan U, aan U, vergode vaderen!<br /></div>
+    <div class="i0">Een huivring greep mij aan! Het bloed stolde in mijn adren.<br /></div>
+    <div class="i0">Ik zag de duisternis tot tastens toe vergroot;<br /></div>
+    <div class="i0"><span class="pagenum" title="27">&nbsp;</span><a id="p_27"></a>Ik hoorde een flauw geluid, dat rees uit 's aardrijks schoot;<br /></div>
+    <div class="i0">Een flauwe scheemring scheen door 't duister heen te breken;<br /></div>
+    <div class="i0">'t Was 't uur van middernacht; mijn geest- en denkkracht weken;<br /></div>
+    <div class="i0">Een licht rees uit den grond, beweegloos staarde ik 't aan.<br /></div>
+    <div class="i0">Hij stond&mdash;een schaduwbeeld onkenbaar; uit het duister<br /></div>
+    <div class="i0">Greep hij mij aan en sprak (het was een stil gefluister):<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Neen, wanhoop niet aan 't lot, dat Nederland verwacht,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;De deugd stierf nog niet weg van 't heilig voorgeslacht!<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Neen, Neerland zal niet als een nachtgezicht verdwijnen:<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;De zon zal eenmaal weer in vollen luister schijnen!<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Zing voor den tijdgenoot der oud'ren heldendaân,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;En 't kroost leere op hun spoor in 't onweer vast te staan&rdquo;!<br /></div>
+    <div class="i0">&mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; &mdash;&nbsp; <br /></div>
+    <div class="i0">Ja, 'k zal de heldendaân van 't voorgeslacht bezingen.<ins class="corr" id="corr21" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>De Censuur schrapte het gedeelte, waar de dichter het
+verval van Amsterdam alzoo bezong:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">'k Waande in de toekomst mij verplaatst; mij dacht, ik dwaalde<br /></div>
+    <div class="i0">Door moer en drassig land, waarop geen veldbloem praalde,<br /></div>
+    <div class="i0">Geen rund zich hooren liet! Ach Neerland! 't was Uw grond<br /></div>
+    <div class="i0">Waarop ik, eenzaam en verlaten, mij bevond!<br /></div>
+    <div class="i0">Ik zocht de schoone stad, waar ik het licht aanschouwde,<br /></div>
+    <div class="i0">Die 't heilig voorgeslacht aan Amstels zoomen bouwde;<br /></div>
+    <div class="i0">Helaas! Ik zocht vergeefs! Een ranke, kale hut,<br /></div>
+    <div class="i0">Nauw voor het buld'ren van den woesten storm beschut,<br /></div>
+    <div class="i0">Was alles, wat ik vond!&mdash;'k Zag naakte visschers dwalen,<br /></div>
+    <div class="i0">Waar eertijds feestmuziek klonk in de marmren zalen!<br /></div>
+    <div class="i0">Ik klauterde over 't puin; ik zwierf wanhopend rond,<br /></div>
+    <div class="i0">Of ik de graven van mijn voorgeslacht hervond!<br /></div>
+    <div class="i0">Ach! 'k vond geen graven meer.&mdash;Een grijsaard treedt mij nader.<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Wie gij ook wezen moogt, ontdek me, ik smeek dit, vader!<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Stond hier niet Amsterdam?&rdquo; dus hef ik snikkende aan!<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Men zegt, hier heeft voorheen een groote stad gestaan&rdquo;,<br /></div>
+    <div class="i0">Is 't antwoord: &bdquo;en dit puin, waaruit thans raven schreeuwen,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Was 't raadhuis eens dier stad in ver vervlogen eeuwen!<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;En gindsche bouwval, waarbij 't wild gedierte schuilt,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Die neergestorte spits, waarop de roerdomp huilt,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Was eens een tempel aan der vaadren God geheiligd.<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Maar wij, door dam noch dijk voor 't woên der zee beveiligd,<br /></div>
+    <div class="i0"><span class="pagenum" title="28">&nbsp;</span><a id="p_28"></a>&bdquo;Wij zwerven hongrend om op dees verlaten grond,<br /></div>
+    <div class="i0">&bdquo;Schaarsch hoorend van de stad, die eertijds hier bestond!&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>In zijn zang beschreef Helmers den Rijn in zijn boven<ins class="corr" id="corr22" title="Niet in Bron.">-</ins>
+en middenloop op verheven wijze, doch ging daarna verder:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Ach! zoek dien schoonen stroom nu weer bij Katwijks stranden.<br /></div>
+    <div class="i0">Wat vindt ge? Een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden;<br /></div>
+    <div class="i0">Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort,<br /></div>
+    <div class="i0">Eer hij zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort.<br /></div>
+    <div class="i0">De vreemdeling, die hem langs Coblenz' muur zag golven,<br /></div>
+    <div class="i0">Herziet hem hier! maar ach! in ruigte en wier bedolven,<br /></div>
+    <div class="i0">Hij mijmert aan zijn zoom, met waggelende treên,<br /></div>
+    <div class="i0">Denkt aan het oud Carthaag! En gaat in weemoed heen.&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>En nu vraagt de dichter:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Is, Neerland, dit Uw beeld? Moet uit die flauwe trekken<br /></div>
+    <div class="i0">Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken?<br /></div>
+    <div class="i0">Klein waart gij als de Rijn bij Uw geboortestond,<br /></div>
+    <div class="i0">Nauw waardig, dat een volk zich vestigde op uw grond.<br /></div>
+    <div class="i0">Allengskens aangegroeid, zaagt gij uit uw moerassen.<br /></div>
+    <div class="i0">Bij steden van arduin en tucht en welvaart wassen.<br /></div>
+    <div class="i0">Ge ontwrongt met jonglingsmoed u 's Ibers overmacht,<br /></div>
+    <div class="i0">En bliksemde op de zee met volle mannekracht.<br /></div>
+    <div class="i0">Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen,<br /></div>
+    <div class="i0">En hield, gelijk de Rijn, elk vreemdling opgetogen!<br /></div>
+    <div class="i0">Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw loop?<br /></div>
+    <div class="i0">De uitfluiting zijn der aard? De schandvlek van Euroop?<br /></div>
+    <div class="i0">Neen, neen! der vadren roem verspreidt te sterk een luister;<br /></div>
+    <div class="i0">En 't kroost van zulk een volk zink niet geheel in 't duister.<br /></div>
+    <div class="i0">Gij, die der volkren lot voor de eeuwigheid vermeldt,<br /></div>
+    <div class="i0">Geschiedkunde! open mij uw groot en leerzaam veld.<br /></div>
+    <div class="i0">O, Vaderland! 'k Zie daar uw naam onsterflijk pralen,<br /></div>
+    <div class="i0">En aller volken glans verduisterd door uw stralen,<br /></div>
+    <div class="i0">Op de eeuwige zuil des roems staat Neerlands naam gedrukt.<br /></div>
+    <div class="i0">Die naam, die heldennaam, wordt nooit daaruit gerukt.&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>In zijn &bdquo;<i>Fragment van een onuitgegeven Treurspel</i>&rdquo; zong
+Helmers:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="29">&nbsp;</span><a id="p_29"></a></p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Het vonnis is geveld, uw lot beslist, Bataven!<br /></div>
+    <div class="i0">Leert nu gedwee in 't juk op 's vreemdlings wenken draven.<br /></div>
+    <div class="i0">De Ruyters nageslacht, der Trompen heldenteelt<br /></div>
+    <div class="i0">Wordt thans als rooversbuit door rooversklauw verdeeld.&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>De Censuur verving echter &bdquo;<i>Bataven</i>&rdquo; door &bdquo;<i>Grieken</i>&rdquo;<ins class="corr" id="corr23" title="Niet in Bron.">,</ins>
+&bdquo;<i>De Ruyter</i>&rdquo; door &bdquo;<i>Aristides</i>&rdquo; en &bdquo;<i>Trompen</i>&rdquo;
+door &bdquo;<i>Epaminondas</i>&rdquo;,
+waardoor het vers geheel van beteekenis veranderde,
+doch voor de Franschen zijn bitterheid verloor.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="30">&nbsp;</span><a id="p_30"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_VI">HOOFDSTUK VI.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Napoleons bezoek aan Amsterdam.&mdash;Hij moet
+wachten op een vuilnisman.&mdash;Generaal
+<ins class="corr" id="corr24" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> bij hem op
+<ins class="corr" id="corr25" title="Bron: audientie">audiëntie</ins>.&mdash;Hoe
+Napoleon reisde.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>In het jaar 1811 bracht Napoleon een bezoek aan Amsterdam.
+De Keizer kwam den 29 Sept. 1811 te Antwerpen
+aan, reisde over Breda, Hellevoetsluis, Gorinchem
+en Utrecht. Den 9 October 's middags half drie deden
+de Keizer en de Keizerin hunne plechtige intrede in
+Amsterdam. In het voorste gedeelte der stoet reed de
+Keizerin in een rijtuig, van 8 pages vergezeld; in het
+<span class="pagenum" title="31">&nbsp;</span><a id="p_31"></a>laatste gedeelte de Keizer te paard, gevolgd van de &bdquo;officieren
+van hoogstdeszelfs huis, van de maarschalken, generaals,
+stafofficieren, rijdende vier aan vier.&rdquo;</p>
+
+<div class="figleft" style="width: 266px;">
+  <a href="images/ill_p030.jpg"><img src="images/ill_p030th.jpg" width="266" height="192" alt="" title="Klik voor vergroting (556×401px, 66kB)" /></a>
+  <div class="captionsc">REISKOETS VAN NAPOLEON.</div>
+</div>
+
+<p>Toen de stoet de stadspoorten was genaderd, werden
+Keizer en Keizerin onder het gebulder van het geschut
+en het luiden der klokken in de hoofdstad ontvangen.
+Een dubbele rij Nationale gardes bezette de straten, alwaar
+<abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> moesten doorgaan; alle huizen waren met
+bloem-festoenen en vaandels versierd, wat een prachtig
+gezicht opleverde. De geestelijken, wier kerken <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>
+voorbij ging, bevonden zich in hun ambtsgewaad voor
+hunne bedehuizen geschaard. Orkesten, die van afstand
+tot afstand geplaatst waren, verlevendigden het belangrijkste
+tooneel, waarvan Amsterdam ooit getuige was.
+Een ontzaglijke menigte vulde de straten; alle vensters
+waren bezet. Het geroep van &bdquo;Leve de Keizer! Leve
+de Keizerin!&rdquo; hield haast niet op en <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> toonden
+hunne gevoeligheid voor de talrijke huldebetuigingen
+door met vriendelijkheid te groeten.</p>
+
+<p>Nauwelijks aan het paleis aangekomen, ontving <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr>
+de ministers en de Staatslieden, waarna de prins-gouverneur
+de eer had, <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> de hooge beambten, de officieren
+der land- en zeemacht, de algemeene regeering, den algemeenen
+raad, de rechtbank der eerste instantie, de kamer
+van koophandel, de maire met diens adjuncten en
+den municipalen raad, den chef van de <span xml:lang="fr">garde d'honneur</span>,
+alsmede die der nationale garde en de dienaren der onderscheidene
+godsdiensten voor te stellen.</p>
+
+<p>Het weder, dat den geheelen voormiddag betrokken
+geweest was, bleef des middags goed en niet dan nadat
+<abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> aan het paleis waren aangekomen begon het
+te regenen.</p>
+
+<p>Des avonds was de geheele stad geïllumineerd. Den
+<span class="pagenum" title="32">&nbsp;</span><a id="p_32"></a><span class="pagenum" title="33"><br />&nbsp;</span><a id="p_33"></a>volgenden dag bezocht Napoleon in een sloep de scheepstimmerwerf
+en verscheidene gedeelten van de haven.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 574px;">
+  <a href="images/ill_p032.jpg"><img src="images/ill_p032th.jpg" width="574" height="413" alt="" title="Klik voor vergroting (1196×861px, 350kB)" /></a>
+<div class="captionsc">INTOCHT VAN NAPOLEON TE AMSTERDAM.</div>
+</div>
+
+<p>Om één uur 's namiddags ontving <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> de Keizerin
+de complimenten der regeeringsmachten, die den vorigen
+dag aan den Keizer waren voorgesteld geworden. De
+Keizerin beantwoordde met de grootste minzaamheid
+de toespraken. Na de audiëntie begaf <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> zich
+mede in een sloep naar de werf.</p>
+
+<p>Des avonds hadden de dames van de voornaamste
+beambten der stad de eer, voorgesteld te worden. Wat
+de verlichting betreft, muntten het paleis van den prins
+gouverneur-generaal en het hotel van den prefect uit. Al
+de voornaamste gebouwen, de voornaamste bruggen binnen
+de stad en verscheidene op de meest in het oog
+loopende plaatsen gestelde decoratiën hadden de aangenaamste
+uitwerking. Overal, waar <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> verschenen,
+weerklonk uit tal van monden: &bdquo;Leve onze doorluchtige
+Souvereinen!&rdquo; als (naar een ooggetuige verhaalt)
+&bdquo;het gevoelen van verknochtheid en de geestdrift der
+Hollanders.&rdquo;</p>
+
+<p>Te Amsterdam bezocht Napoleon ook in het Trippenhuis
+de verzameling van schilderijen van onze Hollandsche
+meesters. Op den terugtocht ging de Keizerlijke stoet
+door de Halssteeg, waar iemand van de stadsreiniging
+juist bezig was, het vuil op te halen en met zijn kar
+den weg versperde.</p>
+
+<p>&bdquo;De Keizer, de Keizer!&rdquo; riep men den man toe en
+beduidde hem, dat hij maken moest, met zijn kar uit
+de steeg weg te komen.</p>
+
+<p>Heel onnoozel vroeg de man, of er een dokter aankwam.</p>
+
+<p>&bdquo;Neen, geen dokter,&rdquo; zei men, &bdquo;maar Keizer Napoleon.&rdquo;</p>
+
+<p>De man antwoordde echter heel bedaard: &bdquo;Ik heb
+order alleen voor een dokter uit den weg te gaan.&rdquo; En
+<span class="pagenum" title="34">&nbsp;</span><a id="p_34"></a>hij verwijderde zich eerst, toen hij zijn arbeid verricht
+had, zoodat Napoleon, die zich anders door niets liet
+tegenhouden, nu geruimen tijd wachten moest op&mdash;een
+stadsreiniger. Deze werd des avonds op het stadhuis
+ontboden. De man beriep zich terecht op zijne instructie.
+Toch werd hij bij wijze van straf zes weken in zijne
+bediening geschorst.</p>
+
+<p>Te Amsterdam vroeg ook generaal <ins class="corr" id="corr26" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> den
+Keizer te spreken. <ins class="corr" id="corr27" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> had in 1810 Neerlands
+hoofdstad op last van Koning Lodewijk Napoleon tegen
+den Keizer in staat van verdediging gebracht. Napoleon,
+die dit wist, vroeg toornig:</p>
+
+<p>&bdquo;Zijt gij dat, Mijnheer <ins class="corr" id="corr28" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, die Amsterdam hadt
+willen verdedigen.&rdquo; En moedig antwoordde de generaal:</p>
+
+<p>&bdquo;Ja, Sire, en het zou u niet gelukt zijn er in te komen,
+indien ik zulks niet gewild had!&rdquo;</p>
+
+<p>De Keizer, door dit onverschrokken antwoord getroffen,
+vroeg, hoe de generaal het zou aangelegd hebben, om
+Amsterdam tegen hem, Napoleon, te verdedigen. <ins class="corr" id="corr29" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>
+ontvouwde nu zijn verdedigingsplannen en de Keizer,
+die het vernuftige er van moest erkennen, herstelde
+<ins class="corr" id="corr30" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins> in zijn vroegeren rang in den werkelijken
+dienst.</p>
+
+<p>Den 11 October voer Napoleon in een sloep door de
+grachten van Amsterdam, terwijl de Keizerin in een
+open rijtuig een tocht door de stad maakte.</p>
+
+<p>Ook woonden de vorstelijke personen eene voorstelling
+in den Amsterdamschen Schouwburg bij; aan het
+verslag hiervan ontleenen wij het volgende:</p>
+
+<p>&bdquo;Een ontzaglijke toevloed had zich gisteren naar den
+schouwburg begeven; bij het verlangen, om de talenten
+van Talma en Mej. <span xml:lang="fr">Duchesnois</span> te zien, voegde zich
+een veel vermogender, dan al de overige, dat, om het
+<span class="pagenum" title="35">&nbsp;</span><a id="p_35"></a>gezicht van twee aanbiddelijke Souvereinen te genieten.
+De verwachting van het publiek is geenszins teleurgesteld
+geworden; om half negen zijn <abbr title="Hunne Majesteiten">H. H. M. M.</abbr> in de loge
+gekomen en nu bevond zich het schouwtooneel in de
+zaal; het leverde een uitmuntend gezicht op, een talloos
+gezelschap te zien, geheel opgerezen, lauriertakken in
+de hoogte schuddende en deze eenparige vreugdekreet
+herhalende: &bdquo;Leve de Keizer!&rdquo; &bdquo;Leve <span xml:lang="fr">Maria Louise</span>!&rdquo;
+Zoodra de geestdrift der aanschouwers toeliet, dat iets
+anders dan hunne stemmen gehoord werd, hief het orkest
+de aria aan: &bdquo;<span xml:lang="fr">Où peut on être mieux?</span>&rdquo;&mdash;Het gejuich
+van &bdquo;Leve de Keizer!&rdquo; barstte opnieuw los en <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>
+boog zich over zijn loge en scheen door zijn toegenegen
+glimlach te zeggen: &bdquo;Voorwaar, ik ben te midden mijner
+kinderen!&rdquo;<ins class="corr" id="corr31" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins></p>
+
+<p>De couranten bevatten in ons land een paar dagen
+later het volgende bericht:</p>
+
+<p>&bdquo;Een Commissaris van Politie, heden bij het aanbreken
+van den dag de ronde doende, heeft bevonden, dat er
+verzen aan de deuren van het paleis aangeplakt waren;
+hij kon met grond vermoeden, dat deze in een kwalijk
+gezinden geest waren. De nacht is slechts aan heimelijke
+en misdadige verrichtingen gunstig, doch hoe groot was
+zijne verwondering te ontwaren, dat deze verzen een
+edele en verfijnde hulde aan <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> inhielden.</p>
+
+<p>&bdquo;Ziehier dezelve:</p>
+
+<p>&bdquo;Op het Keizerlijk paleis te Amsterdam. (Het paleis
+spreekt):</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">Triumf; ik, 't pronkstuk der gebouwen,<br /></div>
+    <div class="i0">Mag thans mijn waar geluk op 't allerhoogst aanschouwen,<br /></div>
+    <div class="i0">Want in mijn luistervollen staat<br /></div>
+    <div class="i0">Ben ik de zetel en de woning<br /></div>
+    <div class="i0">Des Franschen Keizers en des Italiaanschen Koning,<br /></div>
+<p><span class="pagenum" title="36">&nbsp;</span><a id="p_36"></a></p>
+
+    <div class="i0">Wiens hart voor de onderdanen slaat;<br /></div>
+    <div class="i0">Dus is mijn naam op 't hoogst gerezen!<br /></div>
+    <div class="i0">En 'k mag nu eerst met recht het achtste wonder wezen!&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>Van uit Amsterdam maakten de vorstelijke personen
+verschillende uitstapjes naar omliggende plaatsen en vertrokken
+24 October weder.</p>
+
+<p>Als een bewijs, hoe overdreven sommigen over Napoleon
+dachten, besluiten wij hier met een uittreksel uit
+een brief uit Utrecht, den 9 Oct. 1811 geschreven:</p>
+
+<p>&bdquo;Voor het den grooten Napoleon behaagde zich binnen
+onze muren te houden, aanschouwden wij in hem, den
+eersten der helden, het verwonderingwekkendst genie,
+dat de wereld immer tot luister strekte; maar verre was
+het van ons, eenig juist denkbeeld van zijne goedheid
+te kunnen maken. Hij is onder ons verschenen als een
+vader te midden van zijne kinderen, zonder geleide,
+zonder wachten, omringd en gedrongen door de menigte,
+die onverzadelijk was, zijne gelaatstrekken te beschouwen
+en hem hare liefde te bewijzen. Men wedijverde, wien
+het gebeuren zou zijn rok, het dekkleed of wel de teugels
+van zijn paard aan te raken, terwijl hij, alleen groetende
+met die minzaamheid, welke hem zoo bijzonder eigen
+is, aldus de stad stapvoets doorreed, met niets bekommerd,
+dan met de zorg, om allen voor gevaar te behoeden,
+die in hunne geestvervoering zich voor hem nederwierpen
+en ofschoon zij hem reeds gezien hadden, hem nogmaals
+wilden zien.</p>
+
+<p>&bdquo;Ik ben ooggetuige geweest, mijn vriend, van dat verrukkend
+tooneel; dan, geen minder levendige aandoeningen
+hebben mijn ziel vervuld, toen ik, toegelaten ten
+gehoor bij <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr>, met al de publieke ambtenaren hem
+onze belangen heb hooren behandelen; geen der minste
+bijzonderheden van bestuur te gering achtende en met
+<span class="pagenum" title="37">&nbsp;</span><a id="p_37"></a>een doorzicht, dat hem alleen eigen is, klem gevende
+aan elk antwoord, dat hem op zijne vragen werd gegeven.</p>
+
+<p>&bdquo;Ik had den vader van het volk, den wetgever van het
+rijk bewonderd, ik wilde ook den held volgen op de
+vlakte, waar zijne legerscharen verzameld waren, maar
+hoe zou ik u de nieuwe aandoeningen kunnen afmalen,
+die ik gevoelde: de geestdrift der soldaten, zoo dikwijls
+door hem ter overwinning geleid, de vervoering van alle
+aanwezenden, op de aankomst der Keizerin, vooral toen
+de troepen voorbij haar gedefileerd hadden en elk soldaat
+hare trekken heeft kunnen bewonderen, die mengeling
+van waardigheid en onveranderlijke welwillendheid, die
+haar de lust en de liefde doen zijn van een volk, welks
+geluk zij vereeuwigd heeft.&rdquo;</p>
+
+<p>En niet alleen in Nederland werd Napoleon zooveel
+eer bewezen, maar in geheel Europa, Engeland uitgezonderd.
+Rust kende hij niet. De helft van zijn tijd haast
+bracht hij op reis door.</p>
+
+<p>Toch was de hulde, die men den Keizer in ons land
+bracht, niet enkel geveinsdheid. Gelijk uit een versje onder
+een plaatje uit die dagen blijkt, was men niet blind voor
+het vele, dat Napoleon ook voor ons land heeft gedaan.</p>
+
+<p>De krijgstochten van zijn leger voerden Napoleon door
+geheel Europa en bijna overal verscheen het Fransche
+leger als heerscher en niet als vreemde.</p>
+
+<p>De meeste kasteelen waren hem bekend. Zijn staf, de
+officieren en lakeien van zijn hofstoet vertrokken een
+dag eerder dan hun heer. Als 's avonds dan de keizerlijke
+reiswagen in galop onder de poort doorreed, stonden
+de fakkeldragers reeds bij de trap gereed.</p>
+
+<p>Zijn eigen dienaren openden de deuren en alsof hij
+thuis was, ging de kleine man in de grijze jas de trappen
+op, terwijl de werkelijke bedienden van het paleis verbluft
+<span class="pagenum" title="38">&nbsp;</span><a id="p_38"></a>op zijde bleven staan, met brandende kaarsen in de
+bevende handen. Door de lange rij van vertrekken ging hij
+dan dadelijk naar zijn eigen kamers; zijn kamerdienaar
+ontdeed hem van zijn kleeren en dadelijk sprong de
+Keizer in het wachtende, dampende bad. Alles, wat tot zijne
+reisbenoodigdheden behoorde, was van kostbare kwaliteit,
+en het moest netjes en precies op de bepaalde plaats liggen.</p>
+
+<p>Zijn paarden waren uitstekende dieren, altijd zes, twee
+aan twee naast elkander gespannen, ieder paar voorzien
+van een even bekwamen menner.</p>
+
+<p>Om een afstand van 20 K.M. af te leggen, werd vier
+keer halt gehouden om de paarden te verwisselen, zoodat
+hij met dezelfde paarden hoogstens 5 K.M. reed.</p>
+
+<p>Het gewone rijtempo was een soort galop; men moet
+daarbij bedenken, dat de straten en wegen, die toen bestonden,
+groote bezwaren leverden voor het verkeer.</p>
+
+<p>Van lezen of het bestudeeren der landkaarten kon gedurende
+den tocht geen sprake zijn. Toch moest iedere
+halte voorzien zijn van boeken, kaarten en schrijfmateriaal.
+Hij had echter gedurende zijn reis genoeg te denken.</p>
+
+<p>Als hij naar het Oosten reed, was zijn geest vervuld
+met zijn veldtochten. Onderweg kwamen renboden hem
+tegemoet. Op bepaalde plaatsen werd hij reeds opgewacht
+door Maarschalken, die met hem wilden confereeren. Dag
+en nacht galoppeerde zijn wagen dan weder door steden
+en dorpen, door bosch en veld. Donderend ratelde het rijtuig,
+met slijk en modder bespat, soms midden in den nacht
+door de nauwe straatjes van Duitsche steden, de lichtjes
+van den wagen flikkerden spookachtig door de duisternis.</p>
+
+<p>Frankrijk was voor Napoleon te eng; Europa was hem
+te eng; in de schaduw der Pyramiden heeft hij gevochten.
+Alles beefde voor dezen man; alles vleide hem; inderdaad
+werd hem afgodische eer bewezen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="39">&nbsp;</span><a id="p_39"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_VII">HOOFDSTUK VII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Napoleons tocht naar Rusland.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Vroeger had Alexander, Keizer van Rusland, Napoleon
+bewonderd. Toen Napoleon Oldenburg bij zijn rijk inlijfde,
+zette dit echter bij Alexander kwaad bloed, daar
+de Groothertogin van Oldenburg eene zuster van den
+Russischen Keizer was. Alexander weigerde langer zich
+aan het Continentaal Stelsel te houden en begon weer
+handel te drijven met Engeland. De Fransche Keizer
+besloot nu Rusland te tuchtigen. Hij hoopte, na Rusland
+overwonnen te hebben, ook Turkije en Egypte aan zich
+te onderwerpen, om vervolgens in Azië door te dringen,
+ten einde daar Engeland in zijn koloniën aan te tasten.</p>
+
+<p>Een ontzaglijke legermacht bracht Napoleon op de
+been, om zijn plannen uit te voeren. In ons land moesten
+niet alleen de jongelingen opkomen, die in 1811
+aangeloot waren, maar ook de lichtingen der twee volgende
+jaren. Groot was de droefheid, die dit in tal van
+huisgezinnen te weeg bracht. Toen Napoleon den 9en
+Oct. 1811 met zijn echtgenoote een bezoek aan Amsterdam
+bracht, had men hem luide toegejuicht, doch thans,
+nu hij een driedubbele lichting onder de wapenen riep,
+werd hij hier nog meer dan vroeger verwenscht en vervloekt.</p>
+
+<p>Het &bdquo;Groote Leger&rdquo;, gelijk Napoleon het gaarne
+noemde, telde 600.000 man en 150.000 paarden. Uit
+Nederland waren 15.000 man opgekomen, ingedeeld in
+<span class="pagenum" title="40">&nbsp;</span><a id="p_40"></a>twee regimenten. Het ééne regiment behoorde tot een
+keurbende van den Keizer, de &bdquo;Oude Garde&rdquo; genoemd,
+en bestond uit de meest geoefende soldaten, die in beslissende
+oogenblikken vaak den doorslag hadden gegeven.
+De helft der Hollandsche soldaten waren bij Fransche
+regimenten ingedeeld, terwijl de andere helft onder het
+bevel van eigen officieren stond. Onder de Hoofdofficieren
+bevonden zich twee Hollanders, n.l. Daendels, die als
+Divisie-generaal onder Maarschalk <span xml:lang="fr">Victor</span> stond en Matuschewitz,
+die als Generaal der Artillerie bij de afdeeling
+onder Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> was ingedeeld.</p>
+
+<p>Napoleon trok met het &bdquo;Groote Leger&rdquo; (uit Franschen,
+Italianen, Belgen, Hollanders, Zwitsers, Polen, Duitschers
+en Oostenrijkers samengesteld) den 23en Juni over de
+Njemen. Hevige plasregens belemmerden hem het voorttrekken.
+Later werd het weer buitengewoon heet en
+droog en daar de tocht ging door landstreken, waar bijna
+geen water was, werden de troepen zeer door dorst gekweld.
+Drie maanden later was het leger reeds tot op
+één derde versmolten en had dus al tweederde deel der
+krijgers verloren. Het was nu zwakker dan het Russische
+leger, waartegen het optrok. Aanvankelijk wilde de Czaar
+reeds bij de Duna aan de Franschen slag leveren, doch
+hij besloot later, dit niet te doen. Het Russische leger
+trok daarom dieper het binnenland in, alles achter zich
+verwoestende, zoodat de Franschen, waar zij ook kwamen
+overal allen voorraad uitgeput vonden. Van honger en
+gebrek kwamen hierdoor tal van Franschen om en terwijl
+Napoleons leger van dag tot dag verminderde,
+groeide dat der Russen voortdurend aan. Eindelijk, den
+7 Sept. 1812, kwam het bij Borodino (aan de Moskwa)
+tot een treffen. De Russen werden verslagen en Napoleon
+won, doch zijn zegepraal was een Pyrrhusoverwinning.
+<span class="pagenum" title="41">&nbsp;</span><a id="p_41"></a><span class="pagenum" title="42"><br />&nbsp;</span><a id="p_42"></a>Indien hij nog zoo'n slag won, dan was hij
+verloren, want zijn gelederen waren door dezen slag
+zeer gedund. Van het Regiment Hollandsche huzaren,
+dat tegen de batterijen der Russische achterhoede moest
+inrijden, bleven slechts 46 man gespaard.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 571px;">
+  <a href="images/ill_p041.jpg"><img src="images/ill_p041th.jpg" width="571" height="351" alt="" title="Klik voor vergroting (1190×732px, 293kB)" /></a>
+<div class="captionsc">SLAG BIJ BORODINO OF MOSKWA, 7 SEPT. 1812.</div>
+</div>
+
+<p>Door de overwinning aan de Moskwa lag de weg voor
+Napoleon naar Moskou open. Toen hij eindelijk in
+Ruslands hoofdstad aankwam, verscheen er geen Magistraat,
+om hem te verwelkomen en om hem de sleutels
+der oude Czarenstad aan te bieden. Niemand had zich
+bij zijn intocht in Moskou vertoond dan eenige burgers,
+vreemdelingen van afkomst, die hem aankondigden, dat
+Moskou door de Russen bestemd was, om voor de zaak
+des vaderlands opgeofferd te worden, om in de vlammen
+op te gaan. Napoleon wilde dit niet gelooven. En toch,
+hij had een zelfde schouwspel reeds gezien te Smolensko,
+te Moshaisk, op bijna iedere plaats, die zijn leger in
+Groot Rusland was doorgetrokken.</p>
+
+<p>Spoedig ontdekte hij, dat het bericht van Moskou's
+aanstaande vernieling, waarheid behelsde. Reeds dienzelfden
+15 September stegen vlammen in verschillende
+wijken ten hemel op en, ofschoon telkens gebluscht,
+braken elk oogenblik nieuwe branden uit, tot den zesden
+dag het werk der vernieling was volbracht. Negen tiende
+van Moskou lag in puin.</p>
+
+<p>In onbegrijpelijke verblinding weigerde Napoleon de
+stad te verlaten: hij verwachtte dwaselijk, voorstellen van
+Keizer Alexander te zullen ontvangen. Dag op dag verliep,
+maar de Russische Keizer bewaarde het stilzwijgen.
+Een groote buit was door de Fransche soldaten in
+Moskou vergaderd, doch aan deksel, schoeisel en aan
+voedsel leden allen gebrek. Orde en tucht gingen verloren.</p>
+
+<p>Eindelijk, den 19 Oct. 1812, gaf Napoleon bevel tot
+<span class="pagenum" title="43">&nbsp;</span><a id="p_43"></a>den terugtocht. Doch na 18 dagen marsch vertoonde de
+Russische winter zich in al zijn verschrikkingen. Men
+had slechts weinig levensmiddelen kunnen medenemen:
+allen voorraad had de vijand zorgvuldig vernield. En nu
+maakten sneeuw en ijs alles verward en onkenbaar.
+Geheele compagnieën stortten in ondiepten, die zich
+tusschen de sneeuw onverwacht onder den voet openden.
+Verbijsterd door den storm, die hun het ijs in het aangezicht
+joeg, en de koude, die door gewaad en schoeisel
+drong, trokken de krijgers voort, zonder te weten waar
+zij waren: vlakte en heuvels, bosch en stroom, alles was
+in één witte lijkwâde getooid. Het was een onmetelijk
+lijkkleed, waarin de natuur het wegsmeltende leger en
+de gevallenen hulde. Van honderden bevroren de vingers
+aan geweer of sabelgreep. Man en wapen verstijfden tot
+een onbewegelijken klomp. Nog 1500 mijlen (bijna
+300 uur) moest Napoleon afleggen, eer hij in Frankrijk
+terug was. Op zijn heenreis was Napoleon met 150.000
+man Smolensko door getrokken en nu hij op zijn <ins class="corr" id="corr32" title="Bron: teruggtocht">terugtocht</ins>
+er wederkwam, beschikte hij nog over 25.000
+weerbare mannen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="44">&nbsp;</span><a id="p_44"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_VIII">HOOFDSTUK VIII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.&mdash;Hollandsche
+pontonniers met hun bevelhebber
+Kapitein Benthien.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Napoleon trok van Smolensko terug naar Krasnoi, steeds
+vervolgd door de hoofdmacht der Russen onder Kutusow.
+Hij verwachtte nog drie legercorpsen en daar hij vreesde,
+dat die door den vijand zouden worden afgesneden,
+trachtte hij eene door hem genomen stelling te behouden.
+Eén dier afdeelingen wist zich door den vijand heen
+te slaan, doch de tweede, die onder bevel van <span xml:lang="fr">Davoust</span>
+stond, werd door de Russen zoodanig bestookt, dat
+<span xml:lang="fr">Lefèbre</span> aan het Hollandsche regiment, hoewel dat reeds
+tot op 500 man verminderd was, bevel gaf, de benarde
+afdeeling te hulp te komen. Het Hollandsche regiment,
+aangevoerd door den overste George, tastte nu de Russen
+moedig aan en wist ze zoolang bezig te houden, dat
+<span xml:lang="fr">Davoust</span> zich bij de hoofdarmee kon aansluiten. George
+keerde nu terug, doch van de 500 Hollanders waren er
+slechts 40 overgebleven. Het Hollandsche regiment,
+vroeger door Napoleon &bdquo;Hollands roem&rdquo; genoemd, <i>had
+opgehouden te bestaan</i>. Evenals dat bij den slag bij
+Borodino met het Regiment Hollandsche Huzaren was
+geschied, werden de overgebleven soldaten bij de andere
+regimenten ingedeeld.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 573px;">
+  <a href="images/ill_p045.jpg"><img src="images/ill_p045th.jpg" width="573" height="330" alt="" title="Klik voor vergroting (1196×689px, 255kB)" /></a>
+<div class="captionsc">TERUGTOCHT DER &bdquo;GROOTE ARMEE&rdquo; UIT RUSLAND.</div>
+</div>
+
+<p>Eenigen tijd later werd het 33e regiment Lichte Infanterie
+<span class="pagenum" title="45">&nbsp;</span><a id="p_45"></a><span class="pagenum" title="46"><br />&nbsp;</span><a id="p_46"></a>(vroeger
+het derde Regiment Hollandsche jagers)
+onophoudelijk door de Russische ruiters aangevallen<ins class="corr" id="corr33" title="Niet in Bron.">.</ins>
+Door zich telkens in <span xml:lang="fr">quarré</span> te vormen, wisten de Hollanders
+steeds de aanvallen der Russen af te slaan. Ten
+laatste werden ze ook door het vijandelijke voetvolk met
+geschut bestookt, zoodat eindelijk slechts 78 van de onzen
+overbleven, waarvan 53 nog gewond waren.</p>
+
+<p>Het Hollandsche regiment &bdquo;Garde te paard&rdquo; van Koning
+Lodewijk (bij het &bdquo;Groote Leger&rdquo; als Regiment &bdquo;Lanciers
+van de Garde&rdquo; ingedeeld) werd versterkt door 200 geharde
+strijders, die reeds in Spanje met roem gestreden
+hadden. Telkens door de Russen bestookt, was te Wilna
+van dit Regiment Lanciers nog een enkel <ins class="corr" id="corr34" title="Bron: peleton">peloton</ins> over
+onder bevel van een luitenant.</p>
+
+<p>Van de vier Hollandsche Corpsen, bij het &bdquo;Groote
+Leger&rdquo; ingedeeld, heeft slechts één, tenminste in naam,
+den veldtocht doorstaan. Van het Hollandsche voetvolk
+waren de meeste officieren en manschappen reeds omgekomen,
+vóór Moskou bereikt was. Dat er nog iets van
+het &bdquo;Groote Leger&rdquo; gered is, is hoofdzakelijk te danken
+aan de Hollandsche pontonniers, inzonderheid aan hun
+aanvoerder Kapitein George Diederik Benthien. Te Moskou
+reeds werd deze Kapitein wegens de belangrijke
+diensten, aan het leger bewezen, door Napoleon vereerd
+met de Ridderorde van het Legioen van eer. Den 19
+Oct. 1812 werd in de straten van Polotzk het legercorps
+van <span xml:lang="fr">Oudinot</span> door de Russen onder <span xml:lang="de">Wittgenstein</span> aangevallen.
+Aan Benthien werd opgedragen, de brug over
+de Duna, waarover de Franschen zich terug moesten
+trekken, niet slechts te verdedigen, maar ook af te breken,
+zoo spoedig de Franschen er over waren, opdat de
+Russen hen niet konden volgen. Dit laatste was niet
+best te volvoeren, daar het laatste regiment dat zich aan
+<span class="pagenum" title="47">&nbsp;</span><a id="p_47"></a>de brug vertoonde en uit Zwitsers bestond, de Russische
+voorhoede onmiddellijk op de hielen zat. Benthien had
+echter de brug zoo gemaakt, dat de deelen los aan elkander
+zaten en telkens uit elkander konden genomen worden.
+Toen dan ook de Zwitsers de sterk golvende en slingerende
+brug over gestormd waren, rukte <ins class="corr" id="corr35" title="Bron: Benthein">Benthien</ins> de brug los
+en een oogenblik later voerden de snelvlietende wateren
+van de Duna de planken en ribben der brug met zich
+mee, terwijl de Franschen zich veilig aan den linkeroever
+der rivier konden verschansen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 607px;">
+  <a href="images/ill_p048.jpg"><img src="images/ill_p048th.jpg" width="607" height="348" alt="" title="Klik voor vergroting (1266×727px, 280kB)" /></a>
+<div class="captionsc">DE OVERTOCHT OVER DE BEREZINA.</div>
+</div>
+
+<p>Nog verdienstelijker maakte Benthien zich bij den overtocht
+over de Berezina. Daar de oevers dezer rivier zeer
+moerassig zijn, was het moeilijk, een geschikte plaats
+voor den overtocht te vinden. Bij het dorp Studianka
+meenden de Franschen den overtocht te moeten wagen.
+Ze telden 30.000 strijdbare mannen en bovendien nog
+60.000 ongewapenden, terwijl ze voorzien waren van een
+groot aantal vaartuigen. Ongelukkig hadden ze tegen
+den raad van Benthien in, de laatste pontons verbrand,
+wijl ze de daarvoor gespannen paarden noodig hadden,
+om de kanonnen te trekken. Benthien liet daarom de
+houten huizen van Studianka afbreken, waarvan hij
+schragen en twee houten bruggen maakte. Twee dagen
+van ongeloofelijke inspanning gingen daarmee heen. Om
+de schragen in de rivier te bevestigen moesten de pontonniers
+in het water en daarbij zakten zij soms tot den
+hals toe in den modder, terwijl de scherpe ijsschotsen,
+die de rivier afdreven, den arbeid zeer belemmerden.
+Tot overmaat van ramp kon men geen balken en planken
+krijgen, die de vereischte lengte hadden, om voor het
+bouwen der brug te dienen, terwijl men de deelen met
+hennep, hooi en boomschors aan elkander moest hechten.
+Toch waren de twee bruggen in twee uren tijds voltooid.
+<span class="pagenum" title="48">&nbsp;</span><a id="p_48"></a><span class="pagenum" title="49"><br />&nbsp;</span><a id="p_49"></a>Terstond liet Napoleon er 7000 man overtrekken, teneinde
+de Russen onder Tschitschakou, die hem van de
+overzijde bestookten, terug te drijven. De Franschen behaalden
+de overwinning, hoofdzakelijk tengevolge der
+heftige wijze, waarop de Hollandsche kurassiers onder
+kolonel A. D. Trip den vijand aanvielen. Nu de weg
+hierdoor vrij geworden was, trokken de overige Franschen
+ook over de bruggen. Alleen bleef Maarschalk <span xml:lang="fr">Victor</span> met
+4300 weerbare strijders aan den linkeroever, teneinde
+een talrijke menigte van ongewapenden, zieken, gewonden,
+paarden, kanonnen en voertuigen te beschermen en den
+overtocht over de Berezina mogelijk te maken. Daar
+<span xml:lang="de">Wittgenstein</span> met driedubbele overmacht Maarschalk
+<span xml:lang="fr">Victor</span> bestookte, beval Napoleon aan Daendels, naar
+den linkeroever terug te keeren, teneinde den overtocht
+te dekken. <span xml:lang="fr">Victor</span>, nu door Daendels ondersteund, wist
+den geheelen dag den vijand tegen te houden, terwijl
+intusschen de weerlooze hoop de bruggen overtrok. Het
+was een schrikkelijk schouwspel, die ordelooze en onafzienbare
+menigte vluchtelingen, zieken, gewonden, vrouwen,
+kinderen, gedrongen tusschen paarden, wagens en
+kanonnen, elkander verdringend, terugstootend, vertrappend,
+om maar het eerst buiten het bereik van den vijand
+te zijn, terwijl de Russen niet ophielden kogels en granaten
+in die vluchtende menigte te schieten. Tegen den
+avond eindigde van beide zijden het schieten. Opdat
+nu ook <span xml:lang="fr">Victor</span> en zijne manschappen de brug bereiken
+konden, legden 160 pontonniers en sapeurs een loopgraaf
+van opgestapelde lijken aan, waartusschen de soldaten
+voor de aanvallen van den vijand beveiligd waren.
+Toen zij den overkant bereikt hadden, werd de brug in
+brand gestoken. Toch bleven er nog 5000 man aan den
+linkeroever, die niet in staat waren te vluchten of niet
+<span class="pagenum" title="50">&nbsp;</span><a id="p_50"></a>de wagens met levensmiddelen wilden verlaten. Voor
+zoover zij niet door de speren der Kozakken van het
+leven werden beroofd, werden ze door de Russen in
+harde krijgsgevangenschap gevoerd.</p>
+
+<p>Van de 160 pontonniers waren ten laatste slechts 40
+overgebleven en van dezen hebben niet meer dan 7 het
+vaderland terug gezien.</p>
+
+<p>Bij het overtrekken van één der bruggen, door de genie
+over de Berezina geslagen, bezweek de brug. Vruchteloos
+schreeuwden de voorsten aan hunne achter hen opdringende
+makkers toe, om terug te keeren. Niemand
+luisterde naar die stemmen. Men drong vooruit en stortte
+zijne voorgangers in de diepte, tusschen de bulderende
+ijsschotsen, om een oogenblik later in denzelfden afgrond
+gedrongen te worden.</p>
+
+<p>Van de 15000 man, waarmee Napoleon Wilna binnentrok,
+droegen nog slechts 600 de wapens.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="51">&nbsp;</span><a id="p_51"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_IX">HOOFDSTUK IX.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje. (De Kapiteins
+Everts en Schindler.&mdash;Generaal Chassé en Prins
+Willem van Oranje.)&mdash;De zoon van Willem V bij
+<span xml:lang="de">Lützen</span>.&mdash;Napoleons veldtocht in Duitschland
+en zijn nederlaag bij Leipzig.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Van de 15000 Hollanders, die met Napoleon naar
+Rusland waren getrokken, kwamen slechts 600 in het
+vaderland terug. Was daarom de droefheid in ons land
+groot bij de gedachte aan zoovele landgenooten, die zulk
+een droevigen dood in de sneeuwvelden van Rusland
+gevonden hadden, toch was er ook blijdschap bij het
+vernemen van de geweldige nederlaag, die de dwingeland
+in Rusland geleden had. En niet alleen in het Noorden
+was het hem tegengeloopen, ook in het Zuiden, in Spanje,
+keerde de krijgskans zich tegen hem. Reeds in het begin
+van 1812 hadden de Engelschen in Spanje <span xml:lang="es">Ciudad-Rodrigo</span>
+vermeesterd, terwijl zij later den slag bij
+Salamanka wonnen, waardoor geheel Zuidelijk Spanje
+van de Franschen bevrijd werd en Koning Jozef (broeder
+van Napoleon) uit Madrid moest vluchten.</p>
+
+<p>Evenals in Rusland gedroegen de Hollanders zich ook
+in Spanje dapper. Zoo b.v. werd Kapitein Everts opgedragen,
+om met 100 man <span xml:lang="fr">Voltigeurs</span> op de grenzen van
+Portugal levensmiddelen en gijzelaars in ontvangst te
+<span class="pagenum" title="52">&nbsp;</span><a id="p_52"></a>nemen. Op het kerkhof van het dorp <span xml:lang="es">Maganez</span> werd hij
+echter aangevallen door 1000 Spanjaarden (waaronder
+300 ruiters). Den geheelen dag wederstond hij dezen
+aanval en eerst nadat hij 300 zijner vijanden had doen
+vallen en van zijn eigen mannen 33 waren gesneuveld,
+aanvaardde hij den terugtocht, dien hij behouden volbracht.</p>
+
+<p>Kapitein Schindler werd bij <span xml:lang="es">Celada del Cameno</span> met
+120 man voetvolk door een 7 keer sterkere ruiterbende
+aangevallen. Na een hevig gevecht van drie uur kwam
+hij behouden weer in <span xml:lang="es">Celada</span> terug.</p>
+
+<p>Generaal Chassé wist zich in Spanje vooral geducht
+en roemrijk te maken door zijne aanvallen met het
+bajonet, zoodat hij den bijnaam ontving van &bdquo;Generaal
+Bajonet&rdquo;.</p>
+
+<p>Doch vooral een andere Hollander, die in de gelederen
+der Franschen in Spanje streed, werd met roem
+aldaar overladen; wij bedoelen Prins Willem van Oranje,
+de oudste kleinzoon van Stadhouder Willem V. Toen
+hij in 1795 met zijn grootvader Holland verliet, was hij
+een kind van twee jaren. Hij genoot in Engeland zijne
+opvoeding en oefende zich nu in Spanje onder <span xml:lang="en">Wellington</span>
+in de krijgskunst. Al spoedig bleek, dat hij zich
+zijner voorvaderen Willem van Oranje, Maurits en Frederik
+Hendrik waardig maakte. Vele waren de diensten,
+die hij den hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> bewees en bij de
+inneming van <span xml:lang="es">Ciudad-Rodrigo</span> trok hij aan het hoofd
+der bestormers de vesting binnen.</p>
+
+<p>Te Smorgonie, in Litthauen, verliet Napoleon den
+5 Dec. 1811 de overblijfselen van zijn leger en bezorgd,
+om bij een gevreesden afval van Pruisen, teruggehouden
+te worden, liet hij zich door een Poolschen Jood in een
+slede door Polen, Silezië en Saksen naar den Rijn
+brengen. Uit dankbaarheid voor de bewezen diensten
+<span class="pagenum" title="53">&nbsp;</span><a id="p_53"></a>liet hij den Jood, die hem in de slede gevaren had,
+doodschieten. Van den Rijn trok hij naar Parijs, waar
+hij in den nacht van 18 op 19 Dec. 1812 als een
+vluchteling aankwam.</p>
+
+<p>Pruisen, dat de eerste bondgenoot van Napoleon geweest
+was, keerde zich, gelijk Napoleon al gevreesd had,
+om en verbond zich met Rusland. Koning Frederik Wilhelm
+III van Pruisen sloot zich in Februari 1813 bij
+Keizer Alexander van Rusland aan en begon een strijd
+op leven en dood. 's Konings wapenroep vond weerklank
+bij alle Duitsche stammen. Weldra voegde een
+nieuwe bondgenoot zich bij hen. Napoleons vroegere
+krijgsmakker <span xml:lang="fr">Bernadotte</span>, nu, onder den naam van Karel
+Jan, Kroonprins van Zweden, had zijn oude betrekking
+met den Keizer verbroken. Zweden sloot nu met Rusland
+en Engeland een verbond, waardoor de Russische krijgsmacht
+met 30.000 man versterkt werd. Van den Njemen
+tot den Rijn greep nu alles naar de wapenen, terwijl de
+Engelschen de Franschen uit Spanje drongen.</p>
+
+<p>Napoleon eischte intusschen van den Senaat opnieuw
+500.000 man, &bdquo;om de eer der groote natie te redden&rdquo;.
+En de Senaat gehoorzaamde. Weldra kwamen weer
+180.000 Fransche jongelingen onder de wapenen, n.l.
+10.000 man <span xml:lang="fr">garde d'honneur</span> te paard, 80.000 man uit
+den eersten ban der nationale garde en 90.000 man uit
+de conscriptie van 1814.</p>
+
+<p>Het decreet betreffende de <span xml:lang="fr">gardes d'honneurs</span> behelsde,
+dat tot hunne regimenten zouden <i>toegelaten</i> worden jongelieden
+van 18, 19 tot 30 jaar, zonen, kleinzonen, of
+neven van leden van het legioen van eer, ridders, baronnen,
+graven, municipale raden, voorname ambtenaren
+en eigenerfden van elk departement. Het <i>toelaten</i> werd
+in werkelijkheid eene op afschuwelijke wijze uitgevoerde
+<span class="pagenum" title="54">&nbsp;</span><a id="p_54"></a><i>dwang</i>. O. a. werden de ouders, die weigerden hunne
+zonen af te staan, onder militair geleide als gevangenen
+naar Parijs gevoerd.</p>
+
+<p>Napoleon stond weldra weer met een leger van 166.000
+soldaten en 350 kanonnen aan de oevers der Elbe.
+Drie maanden later was deze krijgsmacht reeds aangegroeid
+tot een leger van 311.000 man, waaronder 45.000
+ruiters en 1000 kanonnen. Niet meer ter verdediging,
+maar tot den aanval was hij gereed.</p>
+
+<p>Ook ons vaderland had weder scharen jongelingen aan
+den dwingeland moeten afstaan. Zelfs een deel der schutterijen
+(toen &bdquo;nationale garde&rdquo; genoemd) moest mee, om
+<ins class="corr" id="corr36" title="Bron: egen">tegen</ins> de verbonden mogendheden te strijden. Den 5 April
+1813 werd bij Decreet ook de vorming van een &bdquo;<span xml:lang="fr">garde
+d'honneur</span>&rdquo; of eerewacht van 10.000 man in ons land gelast.
+Nevenbedoeling van Napoleon met dit decreet was, om in
+de jongelingen, die deze eerewacht vormden, gijzelaars te
+hebben voor de trouw hunner ouders en familie. Deze
+maatregel wekte hier echter groote verbittering en verontwaardiging,
+daar deze jongelingen reeds voor groote
+sommen plaatsvervangers hadden gesteld, toen ze vroeger
+aangeloot waren, zoodat zij geacht konden worden reeds
+aan den dienstplicht te hebben voldaan. Op wreede wijze
+werd het decreet ten uitvoer gelegd, vooral te Amsterdam
+door den hardvochtigen <span xml:lang="fr">De Celles</span>. Er waren echter jongelingen,
+die niet wilden opkomen en met geweld uit hunne
+woningen moesten worden gevoerd. Ja, sommigen hunner
+bleven in den vreemde elken krijgsdienst weigeren en
+verkozen de gevangenis boven het vechten voor den
+dwingeland.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 507px;">
+  <a href="images/ill_p055.jpg"><img src="images/ill_p055th.jpg" width="507" height="396" alt="" title="Klik voor vergroting (1057×826px, 281kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET VERTREK DER &bdquo;<span xml:lang="fr">GARDE D'HONNEUR</span>&rdquo; VAN AMSTERDAM BUITEN DE WEESPERPOORT.</div>
+</div>
+
+<p>Weldra was de veldtocht weer geopend en behaalde
+Napoleon den 2 Mei 1813 bij <span xml:lang="de">Lützen</span> de overwinning
+op de mogendheden. In dezen slag maakte de Hollandsche
+<span class="pagenum" title="55">&nbsp;</span><a id="p_55"></a><span class="pagenum" title="56"><br />&nbsp;</span><a id="p_56"></a>kolonel Trip zich bijzonder verdienstelijk. Kolonel Trip,
+die reeds in Spanje beroemd was geworden door de wijze,
+waarop hij er de artillerie bestuurde, voerde te <span xml:lang="de">Lützen</span>
+bevel over twee batterijen, die hij ten westen van het
+dorp Kaja in een goed gekozen stelling had gebracht.
+Een stafofficier beval hem echter, een andere stelling te
+kiezen. &bdquo;Goed,&rdquo; antwoordde Trip, &bdquo;maar vertel dan eerst,
+dat het mijn geschut is, die aan de vijandelijke ruiterij
+het oprukken belet.&rdquo;&mdash;Trip bleef zijne stelling behouden
+en toen weldra de artillerie der Garde zich bij
+hem aansloot, vernielde hij de vijandelijke gelederen. De
+&bdquo;Jonge Garde&rdquo; (de nieuwe keurbende van Napoleon)
+rukte voort en de zegepraal werd bevochten door de
+ontzaglijke vuurlijn, waaraan de batterijen van Trip ten
+grondslag hadden gestrekt.</p>
+
+<p>In dezen slag bij <span xml:lang="de">Lützen</span> streed ook aan de zijde van
+<span xml:lang="de">Blücher</span> de 16-jarige Willem Frederik Karel mede, de
+zoon van onzen vroegeren stadhouder Willem V. Voor
+het eerst nam hij hier aan het krijgsgewoel deel. Weinig
+kon hij bij <span xml:lang="de">Lützen</span> vermoeden, dat hij bij Waterloo nog
+eens, en wel als hoofd der Nederlandsche Artillerie,
+onder <span xml:lang="de">Blücher</span> zou strijden.</p>
+
+<p>Den 21 Mei 1813 behaalde Napoleon ook de zege
+bij <span xml:lang="de">Bautzen</span>. Den 1 Juni stelde nu de Keizer van Oostenrijk
+aan beide partijen een wapenstilstand van twee maanden
+voor, ten einde tot een vergelijk tusschen de partijen
+te komen. Den 11 Juli bood de Oostenrijksche
+vorst te Praag nogmaals zijn gewapende bemiddeling
+aan; toen hij zag, dat zijne pogingen op den onwil van
+Napoleon afstuitten, verbond zich Oostenrijk met Rusland,
+Engeland en Pruisen en verklaarde aan Napoleon den
+oorlog.</p>
+
+<p>In Spanje ging het den Franschen niet voorspoedig.
+<span class="pagenum" title="57">&nbsp;</span><a id="p_57"></a>Den 21 Juni werden zij door de Engelschen onder <span xml:lang="en">Wellington</span>
+bij Vittoria verslagen. Aan de zijde van <span xml:lang="en">Wellington</span>
+streed daar mede de Erfprins van Oranje met
+moed en doorzicht.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 384px;">
+  <a href="images/ill_p057.jpg"><img src="images/ill_p057th.jpg" width="384" height="293" alt="" title="Klik voor vergroting (801×611px, 167kB)" /></a>
+<div class="captionsc">INTOCHT DER GEALLIEERDEN IN LEIPZIG, 15 OCT. 1813.</div>
+</div>
+
+<p>Nu Napoleon ook Oostenrijk tegen zich had, leed hij
+de eene nederlaag na de andere. Zijne legers werden
+den 23 Aug. bij Grootbeeren, den 30 Aug. bij Culm en
+den 6 Sept. <ins class="corr" id="corr37" title="Bron: hij">bij</ins> Dennewitz verslagen. Het hoofdtreffen
+had echter bij Leipzig plaats, waar van 15 tot 19 Oct.
+&bdquo;de <i>Drie-Keizersslag</i>&rdquo; geleverd werd. Napoleon deed hier
+met 170.000 man tegenover een 300.000 man sterken
+vijand wonderen van dapperheid en overdekte zich met
+<span class="pagenum" title="58">&nbsp;</span><a id="p_58"></a>roem. Toch leed hij een verpletterende nederlaag en
+kwam hij met slechts 70.000 man in Frankrijk terug.
+Beieren, Wurtemburg en Baden, die vroeger om zijn
+gunst gebedeld hadden, vielen nu Napoleon af; de verdreven
+vorstenhuizen van Hannover en Keur-Hessen
+werden hersteld. In Spanje hielden de Franschen nog
+slechts Barcelona en een paar forten bezet; overigens
+hadden ze dat geheele land moeten ontruimen, ja, <span xml:lang="en">Wellington</span>
+trok met zijn leger de Pyreneën over, terwijl
+Russen, Duitschers en Oostenrijkers in het Oosten tegen
+Frankrijk optrokken.</p>
+
+<p>Met groote verschooning behandelden de verbonden
+Mogendheden overigens Napoleon. Zij boden hem het
+behoud van zijn Keizerrijk aan, zoo hij den Rijn als
+grens van zijn rijk wilde erkennen. Napoleon weigerde,
+waarom de Verbondenen na lang weifelen 1 Januari
+1814 den Rijn overtrokken. Weder herhaalden zij hun
+aanbod, doch nu onder de uitdrukkelijke voorwaarde,
+dat Frankrijk binnen de grenzen zou blijven, die het in
+1792 bezat. Napoleon verwierp beide voorslagen. Hij
+wilde het Fransche Keizerrijk behouden, zooals hij het
+door list en geweld had gevormd.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="59">&nbsp;</span><a id="p_59"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_X">HOOFDSTUK X.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De samenzwering van G. K. v. Hogendorp, de Graaf
+van Limburg Styrum en Van der Duyn v. Maasdam
+in den Haag.&mdash;Kozakken en Pruisen
+in ons land.&mdash;Roelof Schenkel neemt
+een Fransch schip bij Zoutkamp.&mdash;In
+den Haag en te Rotterdam.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Na Napoleons nederlaag bij Leipzig ontwaakte bij
+velen in Nederland de hoop, dat ons land weer bevrijd
+kon worden van de Fransche heerschappij. Evenwel,
+men begreep, dat het niet gemakkelijk zou gaan, want
+niet alleen was Napoleons macht nog groot, maar hij
+hechtte ook groot gewicht aan het bezit van ons land;
+<ins class="corr" id="corr38" title="Bron: elfs">zelfs</ins> had hij aan Rutger Jan Schimmelpenninck verklaard,
+dat hij Holland liever aan de zee wilde prijsgeven, dan
+het weer af te staan.</p>
+
+<div class="figleft" style="width: 226px;">
+  <a href="images/ill_p060.jpg"><img src="images/ill_p060th.jpg" width="226" height="305" alt="" title="Klik voor vergroting (471×636px, 91kB)" /></a>
+<div class="captionsc">GIJSBERT KAREL VAN HOGENDORP.</div>
+</div>
+
+<p>De vroegere Patriotten waren door de gebeurtenissen
+der laatste jaren van hun revolutionaire beginselen vrijwel
+bekeerd. Toch waren het niet zij, maar de vroegere
+Prinsgezinden, die de bevrijding van het Fransche juk
+van ons land bewerkt hebben, al werden zij door de
+vroegere Patriotten flink gesteund. Reeds sinds geruimen
+tijd hadden aanzienlijke Prinsgezinden, zooals Gijsbert
+Karel van Hogendorp, F. v. d. Duyn van Maasdam<ins class="corr" id="corr39" title="Bron: .">,</ins>
+Leopold, Graaf van Limburg Styrum, O. Repelaar van
+Driel, F. I. de Jonge en F. D. <span xml:lang="fr">Changuion</span>, verschillende
+<span class="pagenum" title="60">&nbsp;</span><a id="p_60"></a>geheime bijeenkomsten gehouden, ten einde te overleggen,
+hoe de prins van Oranje hier in zijne waardigheid kon
+hersteld en wij van de Fransche heerschappij bevrijd
+konden worden. Wat zij beoogden, deelden zij slechts
+aan hen mee,
+op wier medewerking
+zij rekenen
+konden, o. a. aan
+Mr. Joan Cornelis
+van der Hoop
+te Amsterdam, J.
+F. van Hogendorp
+te Rotterdam
+en Baron Bentinck
+van Buckhorst te
+Zwolle.</p>
+
+<p>Voor 1795 was
+Mr. J. C. van
+der Hoop advocaat
+Fiscaal bij de admiraliteit
+van Amsterdam
+geweest.
+In 1795 was hij
+niet slechts als zoodanig
+afgezet, maar
+ook uit Amsterdam naar den Haag gevoerd en daar 4
+maanden gevangen gehouden. Na zijne invrijheidsstelling
+mocht hij zich gedurende drie jaren niet buiten
+Amsterdam begeven. Tot 1813 leidde hij een ambteloos
+leven.</p>
+
+<p>Bentinck stond na 1795 in briefwisseling met onzen
+vroegeren stadhouder Willem V. De Fransche politie
+onderschepte echter een brief, zoodat hij gevangen werd
+<span class="pagenum" title="61">&nbsp;</span><a id="p_61"></a>gezet en alleen door tusschenkomst van Schimmelpenninck
+zijn vrijheid terug kreeg.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 230px;">
+  <a href="images/ill_p061.jpg"><img src="images/ill_p061th.jpg" width="230" height="292" alt="" title="Klik voor vergroting (481×609px, 81kB)" /></a>
+<div class="captionsc">Mr. <span class="mixcap">JOAN CORNELIS v. d. HOOP</span>.</div>
+</div>
+
+<p>Na den slag bij Leipzig besloten de verbondenen hun
+kring uit te breiden. Ieder van hen nam op zich vier
+vrienden te zoeken, die, zonder wederzijdsche afspraak,
+ja zonder elkander te kennen, beloofden bij de eerste
+oproeping op te
+komen en blindelings
+de aanwijzingen
+van den
+leider te volgen.
+Ieder dezer vier
+vrienden moest
+zich op gelijke
+wijze de medewerking
+van andere
+vier personen
+verzekeren.
+Teneinde de achterdochtige
+politie
+niet op het spoor
+der samenzwering
+te brengen, werd
+aan geen der
+nieuw aangeworvenen
+meer meegedeeld
+dan het
+groote doel der verbintenis. Men noemde geen naam
+en deed niets schriftelijks. Mocht er dus een verrader
+onder de bondgenooten schuilen, dan kon hij alleen den
+man, die hem tot het bondgenootschap bewogen had,
+verraden. Weldra omvatte het bondgenootschap 400 leden,
+die in oprechtheid de zaak van den prins waren toegedaan.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="62">&nbsp;</span><a id="p_62"></a></p>
+
+<p>De Graaf van Limburg Styrum had zich bovendien de
+medewerking verzekerd van den heer Pronk te Scheveningen,
+die aldaar zeer veel invloed onder de visschersbevolking
+had. Hij nam
+aan, bij de eerste oproeping
+50 man te
+leveren.</p>
+
+<div class="figleft" style="width: 208px;">
+  <a href="images/ill_p062.jpg"><img src="images/ill_p062th.jpg" width="208" height="308" alt="" title="Klik voor vergroting (435×643px, 86kB)" /></a>
+<div class="captionsc">VAN DER DUYN VAN MAASDAM.</div>
+</div>
+
+<p>Ook gelukte het den
+Graaf van Limburg
+Styrum de geheele
+Nationale Garde in
+den Haag, 300 man
+sterk, voor de zaak
+des lands te winnen.
+Kolonel J<ins class="corr" id="corr40" title="Niet in Bron.">.</ins> van Oldenbarneveld
+(Witte Tullingh
+bijgenaamd), bevelhebber
+dier Garde,
+ging met zooveel beleid
+te werk, dat hij
+tot op het laatst het
+vertrouwen van den
+prefect wist te behouden.
+Een Detachement
+vreemde Jagers, meest uit Pruisen bestaande, en
+in Franschen dienst zijnde, beloofde den opstand, zoo
+die mocht uitbreken, niet tegen te werken, doch wilde
+zich verder tot niets verbinden.</p>
+
+<p>Intusschen nam de Pruisische Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> Munster
+in, terwijl de Kozakken Aurich in Oost-Friesland bezetten.
+De Russische Generaal <span xml:lang="de">Wintzingerode</span> trok tegen
+Bremen op, terwijl hij prins Narischkin met een afdeeling
+Kozakken naar ons land zond. Weldra vertoonden de
+<span class="pagenum" title="63">&nbsp;</span><a id="p_63"></a>Kozakken zich te Meppel en Hoogeveen. De Fransche
+ambtenaren verlieten nu Groningen en de Prefect in die
+stad met de aldaar liggende Zwitsers volgden dat voorbeeld,
+terwijl er de kantoren der Douanen gesloten
+werden. De orde te
+Groningen werd nu
+gehandhaafd door den
+Maire Jullens en de
+kolonel Busch van de
+Gewapende Burgerwacht,
+terwijl de Nationale
+Garde er de
+Fransche kokarde aflei.
+Den 16 Nov.
+1813 trok nu eene
+afdeeling Kozakken
+onder Baron Rosin
+Groningerland binnen.
+Hij vaardigde
+een proclamatie uit,
+waarbij hij de Raden
+der Prefectuur aanmaande,
+het bestuur
+van het Departement
+op zich te nemen en
+allen ambtenaren gelastte,
+hun functiën op den ouden voet te blijven waarnemen.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 207px;">
+  <a href="images/ill_p063.jpg"><img src="images/ill_p063th.jpg" width="207" height="310" alt="" title="Klik voor vergroting (431×647px, 87kB)" /></a>
+<div class="captionsc">L. GRAAF VAN LIMBURG
+  <ins class="corr" id="corr41" title="Bron: STIRUM">STYRUM</ins>.</div>
+</div>
+
+<p>Toen de Franschen Groningen verlieten, hadden ze
+alle in de kassen aanwezige gelden in een schip gebracht,
+waarmee zij door het Reitdiep naar zee trachtten te ontkomen.
+Eene afdeeling Russen zette hen achterna, om
+hun de buit afhandig te maken, doch zonder resultaat.
+<span class="pagenum" title="64">&nbsp;</span><a id="p_64"></a>Een negental schippersgasten wisten echter in een sloep
+nabij den &bdquo;Rooden Haan&rdquo; (drie uren van Groningen)
+het Fransche schip te achterhalen, dat bemand was met
+32 gewapende douanen, die 28 vrouwen en kinderen bij
+zich hadden. Ze hadden 80.000 gld. bij zich. De schippers
+zetten de Franschen tot bij Zoutkamp achterna, doch
+waagden niet zulk een overmacht aan te vallen. Zij
+hoopten echter bij Zoutkamp hulp van Kozakken te vinden.
+Toen ze hierin teleurgesteld werden, besloten ze toch
+tot den aanval over te gaan. Terwijl de douanen in het
+ruim van het schip waren, sprong Roelof Schenkel op
+hun schip over. Met het pistool in de eene en een zwaard
+in de andere hand, opende hij het luik en eischte de
+overgave der douanen. Dezen, door schrik overmand en
+niet wetende, hoe talrijk de aanvallers waren, voldeden
+aan dezen eisch, gaven hunne wapenen en geld over en
+lieten zich als weerlooze lammeren naar Groningen brengen.
+Schenkel en zijn gezellen, inplaats, dat zij met geld
+en schip er vandoor gingen, gaven echter alles belangeloos
+aan Rosin, den aanvoerder der Kozakken te Groningen,
+over.</p>
+
+<p>Den 18 Nov. verlieten de Franschen Appingedam.
+Zij namen er een grooten voorraad uit mee en vestigden
+zich te Delfzijl. Bij de nadering der Kozakken trokken
+de Franschen zich onverwijld uit Friesland terug.</p>
+
+<p>Toen de Prefect der Monden van den IJsel de nadering
+der Bondgenooten vernam, stuurde hij de in de
+kassen aanwezige gelden naar Amsterdam, doch zelf
+bleef hij op zijn post. Den 12 Nov. 1813 namen de
+Kozakken te Zwolle twee poorten, terwijl zij Kampen,
+dat verdedigd werd door een honderdtal Franschen, beschoten.
+De burgerij van Kampen koos de zijde der
+Russen, maakte zich meester van den Franschen Commandant,
+<span class="pagenum" title="65">&nbsp;</span><a id="p_65"></a>nam de wacht aan de Vischpoort gevangen
+en liet de Kozakken binnen, door de brug over den
+IJsel neder te laten. De Fransche bezetting werd nu
+gevangen genomen.</p>
+
+<p>Midden December hadden de Franschen in de vier
+provinciën Groningen, Friesland, Overijsel en Drente
+nog slechts drie vestingen bezet, n.l. Delfzijl, Koevorden
+en Deventer. Het Noorden verwachtte echter uit Holland
+waarborgen der pas herkregen vrijheid.</p>
+
+<p>In Den Haag werd het gerucht verspreid, dat Napoleon
+was gevangen genomen. De leiders van het verbond vertrouwden
+echter het gerucht niet, en dit was ook maar
+goed, want het bleek weldra, dat het valsch was. Later
+begeerde het volk in Den Haag, dat de bekende vroegere
+Burgemeester <ins class="corr" id="corr42" title="Bron: Slichter">Slicher</ins>, een vurig Oranjegezinde, weer
+aan het hoofd der Gemeente zou worden geplaatst, doch
+daar de leiders der samenverbondenen het oogenblik nog
+niet rijp achtten, werd aan de begeerte van het volk niet
+voldaan.</p>
+
+<p><span xml:lang="fr">De Stassart</span>, de gisting onder het volk bespeurende en
+wel inziende, dat hij een opstand niet kon bedwingen,
+verzocht zelf eenige Haagsche ingezetenen, een Provisioneel
+Bestuur te vormen, dat de gemeenschap met het
+Fransche bewind moest onderhouden. In zoover hij bij
+de verbondenen aanklopte, ontving hij overal een weigerend
+antwoord. Hij begon nu te vermoeden, wat men
+van plan was en hij was van zin, hen gevangen te nemen,
+doch hij liet dit voornemen varen, uit vrees, dat hij
+daardoor den opstand zou verhaasten.</p>
+
+<p>Den 13 Nov. werden in verschillende winkels te Rotterdam
+reeds Oranjestrikken te koop aangeboden, die
+echter door de politie werden in beslag genomen. De
+tooneelspeler Rozenveld waagde het zelfs met een rood
+<span class="pagenum" title="66">&nbsp;</span><a id="p_66"></a>lint om den hoed op het tooneel te verschijnen. Het
+volk juichte hem toe, doch des nachts werd hij door de
+politie opgelicht en naar Breda gevoerd, hoewel hij bewees,
+datzelfde roode lint steeds in de toen door hem vervulde
+rol gedragen te hebben. Ook vond men te Rotterdam
+op zekeren morgen het Erasmusbeeld versierd met een
+Oranjestrik en het navolgende tweeregelig versje:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">Durft niemand nog Oranje dragen.<br /></div>
+    <div class="i0">Ik durf mijn grijzen kop wel wagen.<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="67">&nbsp;</span><a id="p_67"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XI">HOOFDSTUK XI.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
+Amsterdam.&mdash;Omwenteling aldaar.&mdash;Omwenteling
+in Den Haag.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>De bezetting te Amsterdam bestond uit een strafbataillon
+van 800 man, eenige veteranen, benevens de
+gewapende douanen. Den 15 Nov. trok Generaal <span xml:lang="fr">Molitor</span>
+met zijn troepen uit Amsterdam naar Utrecht, om zich
+bij het hoofdleger in Gelderland te voegen. Pas waren
+de Franschen Amsterdam uit of Barend Ponstijn ontplooide
+op de Nieuwe Brug te Amsterdam de Oranjevlag,
+vroolijk omstuwd door honderden burgers, die zich
+allen in een oogwenk met de geliefde Oranjekleur
+tooiden. Het volk liep te hoop en plunderde, onder het
+geroep van: &bdquo;Oranje Boven!&rdquo; de wachthuizen der gehate
+Douanen, terwijl men spotprenten op de Douanen
+uitgaf. Vervolgens rukte men de uithangborden,
+die met den Keizerlijken adelaar voorzien waren, naar
+beneden en wilde men de pakhuizen der Douanen en
+de rijkstabakfabriek plunderen en vernielen. De Nationale
+Garde, in allerijl onder de wapenen gekomen, wist
+echter door het beleid van Anton Reinhard Falck, één
+harer kapiteins, dit laatste te verhinderen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 379px;">
+  <a href="images/ill_p068.png"><img src="images/ill_p068th.png" width="379" height="242"
+    alt="zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit"
+    title="zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit -- Klik voor vergroting (790×504px, 61kB)" /></a>
+<div class="captionsc">ANONIEME SPOTPRENT OP DE DOUANEN.</div>
+</div>
+
+<p>Deze Anton Reinhard Falck was onder het Staatsbewind
+Gezantschaps-Secretaris te Madrid geweest, terwijl
+hij onder Koning Lodewijk de betrekking bekleed
+<span class="pagenum" title="68">&nbsp;</span><a id="p_68"></a>had van Secretaris-Generaal bij het Departement van
+Marine. Toen Holland bij Frankrijk werd ingelijfd,
+weigerde hij eenig ambt te bekleeden, ja wilde hij de
+ridderorde der <ins class="corr" id="corr43" title="Bron: Reunie">Reünie</ins> niet aannemen. Nadat hij zich bij
+de verbondenen had aangesloten, begreep hij, dat hij
+het vaderland nog van dienst kon zijn, en liet hij zich
+in den zomer van 1813 eene benoeming tot Kapitein der
+Nationale Garde welgevallen. Nog voor <span xml:lang="fr">Molitor</span> vertrokken
+was, wist hij zijn mede-officieren en zelfs Kolonel
+van Brienen voor de zaak der verbondenen te winnen.
+Doch vooral op den genoemden 15 November maakte
+hij zich verdienstelijk. Hij ried den Prins van Plaisance,
+den prefect en velen der overige achtergebleven Fransche
+<ins class="corr" id="corr44" title="Bron: ambtenarenaan">ambtenaren aan</ins>, de stad te verlaten, daar hij voor de veiligheid
+van hun persoon en goederen niet kon instaan. Men
+volgde zijn raad op en toen ook zij Amsterdam ontvlucht
+<span class="pagenum" title="69">&nbsp;</span><a id="p_69"></a>waren, kreeg de volksbeweging nieuwe kracht. Den 16 Nov.
+begon het volk de wachthuizen, o.a. dat op de Nieuwe
+Brug te Amsterdam, te verbranden en plunderde het
+'t huis van den Ontvanger der personeele belasting op de
+Prinsengracht, en de huizen van den Wapencommandant
+en der Politie op de oude Turfmarkt. De Nationale Garde
+kon verdere baldadigheden slechts voorkomen, door
+krachtig op te treden, zoodat ze zelfs ten laatste op de
+menigte moest schieten. Het was een toestand van verwarring
+en regeeringloosheid, die in Amsterdam heerschte.
+De Maire was te Parijs, om daar opnieuw in naam der
+derde hoofdstad van het rijk, trouw aan Napoleon te
+<span class="pagenum" title="70">&nbsp;</span><a id="p_70"></a>zweren; de politie had weinig gezag en om dat weinige
+gezag te handhaven, beschikte zij over te weinig hulpmiddelen,
+vooral doordat het Hoofdbestuur de stad verlaten
+had. Falck begreep, zou er een eind aan de verwarring
+komen, dat er een voorloopig bewind moest zijn.
+Hij trachtte de leden der Municipaliteit te bewegen met
+nog eenige andere aanzienlijken zich voor Oranje te verklaren,
+doch dezen durfden dat nog niet aan uit vrees
+voor een mogelijken terugkeer der Franschen. Eindelijk
+wist hij van kolonel Van Brienen gedaan te krijgen, dat
+deze 24 der aanzienlijkste burgers opriep, om een voorloopig
+Bestuur te vormen. Van deze 24 gaven 20 aan
+de oproeping gehoor. In de Vroedschapskamer wees Falck
+de opgekomenen op een verzoek, door den prins van
+Plaisance aan den gewezen Hoofdofficier David Willem
+Elias en door den prefect aan Van Brienen gedaan, om
+te zorgen voor de handhaving der orde in Amsterdam.
+17 personen verklaarden zich nu bereid, in het Bestuur
+zitting te nemen, dat ten slotte aldus was samengesteld:</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 376px;">
+  <a href="images/ill_p069.jpg"><img src="images/ill_p069th.jpg" width="376" height="303" alt="" title="Klik voor vergroting (784×633px, 165kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET VERBRANDEN DER DOUANENHUISJES BIJ DE NIEUWE BRUG TE AMSTERDAM.</div>
+</div>
+
+<p>Mr. J. C. v. der Hoop, Voorzitter, Mr. P. A. van
+Boetzelaer, Mr. D. W. Elias, P. P. <ins class="corr" id="corr45" title="Bron: Charle">Charlé</ins>, W. Boreel,
+Mr. C. van der Oudermeulen, Mr. J. van Loon Jansz.,
+Mr. D. J. van Lennep, H. van Slingelandt, G. ten Sande,
+A. Mendes de Leon, J. A. Willink, J. J. Moy, Mr. P.
+A. Brugmans, Mr. J. D. Meyer, Mr. J. S. van de Poll
+en Mr. A. A. Deutz van Assendelft, allen vurige Oranjegezinden,
+die ook vroeger deel van het Stads- of Staatsbestuur
+hadden uitgemaakt.</p>
+
+<p>Op verzoek van Falck had de Adjunct-Maire Charlé,
+die zich met het eigenlijk bestuur der stad had belast,
+afstand van dit bestuur gedaan. Hij begeerde echter en
+verkreeg dan ook een schriftelijk bewijs, door Van
+Brienen en eenige andere Officieren geteekend, dat
+<span class="pagenum" title="71">&nbsp;</span><a id="p_71"></a>de Officieren der Nationale Garde hem voor ontslagen
+hielden.</p>
+
+<p>Het nieuwe Bestuur werd te Amsterdam met ingenomenheid
+begroet, vooral, omdat de leden er van gunstig
+bij het volk bekend stonden en men er mannen onder
+vond, van verschillende godsdienstige belijdenis. Bij
+fakkellicht, door een gedeelte der Burgerwacht begeleid,
+deed het nieuwe Bestuur een rondgang door de stad,
+door het volk overal luide toegejuicht. Onder bevel
+van W. Willink werd een vrijwillige ruiterbende van
+300 man opgericht en deze, geholpen door vele patrouilles
+van gewapende burgers, deden nu alles, om de rust te
+herstellen. Vooral Van der Hoop werkte kalmeerend
+op de menigte. Hij ging des nachts de wijnhuizen rond
+en sprak tot het aldaar samengeschoolde volk: &bdquo;Wat wilt
+gij meer, mannen! De oude regeering is immers hersteld.&rdquo;
+En op zijne aanmaning gingen allen naar huis.</p>
+
+<p>Wat te Amsterdam had plaats gevonden, werd al
+spoedig in Den Haag bekend gemaakt. Toen aldaar de
+verbondenen hoorden, dat <span xml:lang="fr">De Stassart</span> voornemens was,
+Den Haag te verlaten, begrepen zij, dat het tijdstip daar
+was, om handelend op te treden. Den 17 Nov. 1813
+ging de Graaf van Limburg Styrum met de Oranje-kokarde
+op den hoed van het huis van Van Hogendorp
+naar dat van Slicher, waarop deze eveneens de Oranje-kokarde
+op den hoed deed en met Van Styrum naar
+den Adjunct-Maire Faber van Riemsdijk ging, om te
+trachten een voorloopig stadsbestuur te verkrijgen. Toen
+nu ook de zonen van Van Hogendorp met de Oranje-kokarde
+op den hoed zich op straat vertoonden, geraakte
+het volk in beweging en hield het geroep van &bdquo;Oranje
+boven!&rdquo; haast niet op. Ten huize van Van Styrum
+kwamen nog dienzelfden dag de verbondenen te zamen,
+<span class="pagenum" title="72">&nbsp;</span><a id="p_72"></a>die twee proclamatie's vaststelden, beide door Van der
+<ins class="corr" id="corr46" title="Bron: Duin">Duyn</ins> van Maasdam, Repelaer en <span xml:lang="fr">Changuion</span> en de
+Graven G. K. en J. F. van Hogendorp geteekend en
+wel <i>namens de oude Regenten</i>. Bij de eene proclamatie
+werd Van Styrum gemachtigd, als voorloopig (provisioneel)
+Gouverneur van den Haag voor den prins van
+Oranje op te treden. De andere proclamatie riep op 18
+Nov. eene vergadering der Regenten van 1794 bijeen.</p>
+
+<p>'t Hoen en Bachman, die vóór 1795 Burgemeesters
+van den Haag geweest waren, begaven zich nu met
+Slicher naar het Stadhuis, waar zij hun vroegere ambten
+weder <ins class="corr" id="corr47" title="Bron: aanvaarden">aanvaardden</ins>. De Oranjevlag werd op den toren
+geplaatst, en bij proclamatie van den nieuwen Gouverneur
+werd het optreden van het voorloopig Bestuur aan
+het volk bekend gemaakt. De Nationale Garde, die
+zich ook voor den prins verklaarde, trok nu met vliegende
+vaandels, slaande trom en onder het spelen van
+het Wilhelmus door de stad.</p>
+
+<p>En dit alles geschiedde, terwijl in den Haag zich nog
+een Regiment vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen
+goed gewapend en twee achtponders tot hun beschikking
+hebbende, bevonden. De bevelhebber dezer troepen,
+Generaal <span xml:lang="fr">Bouvier</span>, door schrik als verlamd, deed niets
+om den opstand te onderdrukken en verschanste zich met
+zijne krijgslieden op het Binnenhof. Hier liet hij zelfs
+toe, dat de Nationale Garde uit het daar aanwezige depôt
+en dus als het ware onder zijne oogen, zich van wapenen
+voorzag.</p>
+
+<p>In Den Haag had men hoop, dat men hulp van de
+verbonden Mogendheden zou ontvangen. Het was dus
+met groote teleurstelling, dat men het bericht ontving,
+dat Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> bevel had ontvangen, den IJsel
+niet over te steken. Baron Bentinck, die dit bericht in
+<span class="pagenum" title="73">&nbsp;</span><a id="p_73"></a>Den Haag overbracht, ried er daarom den bondgenooten
+aan, nog geen beslissende stappen te doen. Evenwel,
+die raad kwam te laat, want de beslissende stap was
+reeds gedaan. Van Styrum deed daarom al het mogelijke,
+om den moed der burgers aan te wakkeren en den
+Franschen schrik aan te jagen. Hij liet het Binnenhof
+door de burgerwacht omzetten, terwijl hij gewapende
+ruiters onophoudelijk er om heen liet draven. De meeste
+burgers brachten den nacht op de straat door, terwijl de
+straten verlicht bleven. Door al deze maatregelen bevreesd
+geworden, vroeg Generaal <span xml:lang="fr">Bouvier</span> aan Van Styrum
+den volgenden dag vrijen aftocht voor zich zelf en zijn
+troepen, wat hem gaarne werd toegestaan. Vele vrijwilligers
+boden zich nu aan, die bij gebrek aan andere wapenen
+met pieken werden gewapend. De heer Pronk te
+Scheveningen zond een aantal pinken in zee, ten einde
+de Engelsche vloot op te zoeken, om die met de omwenteling
+in kennis te stellen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="74">&nbsp;</span><a id="p_74"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XII">HOOFDSTUK XII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Een voorloopig Bestuur over ons land.&mdash;De
+strijd om Papendrecht en Dordrecht.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Den 18 Nov. 1813 werden zij, die vóór 1793 Lid der
+Staten geweest waren, uitgenoodigd, ten huize van Van
+Hogendorp in Den Haag te komen. Daar vergaderd
+zijnde, werd hun verzocht, het Bestuur van het land op
+zich te nemen. Zij durfden aan dit verzoek niet voldoen,
+daar zij òf bevreesd waren voor een mogelijken terugkeer
+der Franschen, òf omdat zij niet in het Bestuur
+wilden zitten, zonder daartoe door den Prins uitdrukkelijk
+te zijn gemachtigd, òf omdat zij meenden, dat het
+Bestuur niet eenzijdig uit Prinsgezinden moest zijn samengesteld,
+maar ook enkele der vroegere Patriotten onder
+zijn leden moest tellen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 539px;">
+  <a href="images/ill_p075.jpg"><img src="images/ill_p075th.jpg" width="539" height="403" alt="" title="Klik voor vergroting (1123×840px, 279kB)" /></a>
+<div class="captionsc">SAMENKOMST VAN VAN HOGENDORP, VAN DER
+  <ins class="corr" id="corr48" title="Bron: DUIN">DUYN</ins> VAN MAASDAM, J. M. KEMPER,
+  <ins class="corr" id="corr49" title="Bron: J. A. CHANQUION">F. D. <span xml:lang="fr">CHANGUION</span></ins>, DE GRAAF VAN LIMBURG
+  <ins class="corr" id="corr50" title="Bron: STIRUM">STYRUM</ins> EN FANNIUS SCHOLTEN OP 20 NOV. 1813.</div>
+</div>
+
+<p>Dat de oude Statenleden weigerden, in het Bestuur
+van het land zitting te nemen, werkte op het volk ontmoedigend,
+wijl dat er uit opmaakte, dat de oude Regenten
+zelf weinig hoop koesterden op een volledig herstel
+van onze onafhankelijkheid. Ook gingen door deze
+weigering twee dagen verloren, die men zoo nuttig had
+kunnen gebruiken. Toch gaven de gebeurtenissen aan
+de verbondenen weldra nieuwen moed. Het werd toch
+in den Haag bekend, dat Luitenant Ampt, die met zijn
+kanonneerboot te Rotterdam lag, de zaak van Oranje
+had omhelsd. Hij wilde zelfs met behulp der matrozen
+<span class="pagenum" title="75">&nbsp;</span><a id="p_75"></a><span class="pagenum" title="76"><br />&nbsp;</span><a id="p_76"></a>en van het werkvolk, de werf te Rotterdam in het bezit
+nemen. En den 19 Nov. waren de Pruisische jagers,
+onder bevel van <span xml:lang="fr">Bouvier</span> in Den Haag teruggekeerd, om
+de zaak der verbondenen te steunen. Met de Franschen
+uit Den Haag vertrokken, waren ze tegen dezen in verzet
+gekomen, hadden kanonnen vernageld en vele douanen
+gewond en waren thans in Den Haag een onwaardeerbare
+steun voor de verbondenen. Ook wekte het in
+Den Haag zeer den moed op, dat in Rotterdam een
+voorloopig Bestuur gevormd was met J. F. Hogendorp
+aan het hoofd, dat dit te Leiden was gebeurd onder den
+Maire Heldewier, terwijl ook Haarlem en Edam het
+Fransche juk hadden afgeschud.</p>
+
+<p>Zou echter de onafhankelijkheid van ons land verzekerd
+worden, dan was het noodzakelijk, dat een Prins
+uit het Stamhuis van Oranje zich aan het hoofd der beweging
+zette. Daar men niet wist, waar de Prins zich
+bevond, reisden Jacob Fagel (broeder van den vroegeren
+Griffier) en de Perponcher (vroeger de trouwe strijdmakker
+van wijlen Prins Frederik) naar Engeland en
+Kapitein Wauthier naar Duitschland, teneinde den Prins
+te zoeken.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 532px;">
+  <a href="images/ill_p077.jpg"><img src="images/ill_p077th.jpg" width="532" height="403" alt="" title="Klik voor vergroting (1110×841px, 281kB)" /></a>
+<div class="captionsc">AANVAARDING VAN HET HOOG BEWIND IN NAAM V. D. PRINS VAN ORANJE, 21 NOV. 1813,
+TEN HUIZE VAN GIJSB. KAREL V. HOGENDORP.</div>
+</div>
+
+<p>Teneinde tot een voorloopig Bestuur van het land te
+komen, werd er den 20 Nov. 1813 bij Van Hogendorp
+wederom een vergadering gehouden. Er werd een brief
+voorgelezen van <span xml:lang="fr">De Stassart</span>, door dezen uit Gorinchem
+geschreven, waarin hij meldde, dat hij met een sterke
+strijdmacht in Den Haag terug zou komen, en dan straffen
+zou, die zich bleef verzetten, doch vergiffenis beloofde
+aan wie zich nu nog onderwierp. In plaats, dat
+dit schrijven ontmoedigend werkte, zag men er een bewijs
+van zwakheid in van <span xml:lang="fr">De Stassart</span> en werd er de
+moed door verlevendigd. Dit was evenzoo het geval
+<span class="pagenum" title="77">&nbsp;</span><a id="p_77"></a><span class="pagenum" title="78"><br />&nbsp;</span><a id="p_78"></a>met het bericht, dat de Franschen Gouda hadden ontruimd
+en ook daar een voorloopig bestuur was ingesteld.
+Men besloot daarom tot krachtig optreden. Van der
+<ins class="corr" id="corr51" title="Bron: Duijn">Duyn</ins> van Maasdam en G. K. van Hogendorp aanvaardden
+het voorloopig Bestuur van het land; Falck
+wilde men de betrekking van Algemeen Secretaris toevertrouwen,
+doch daar hij te Amsterdam niet kon gemist
+worden, liet <span xml:lang="fr">Changuion</span>
+zich deze
+functie welgevallen.
+Prof. Kemper,
+die in Leiden reeds
+veel voor de zaak
+des lands had gedaan
+en Fannius
+Scholten wilden
+trachten, de besturen
+der overige
+Hollandsche steden
+voor de zaak
+des lands te winnen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 228px;">
+  <a href="images/ill_p078.jpg"><img src="images/ill_p078th.jpg" width="228" height="280" alt="" title="Klik voor vergroting (476×585px, 102kB)" /></a>
+<div class="captionsc">FRANÇOIS DANIEL <span xml:lang="fr">CHANGUION</span>.</div>
+</div>
+
+<p>Bij proclamatie
+van 21 Nov. werd
+aan het volk van
+de samenstelling
+van dit voorloopig
+Bestuur mededeeling gedaan, terwijl bij proclamatie van
+22 Nov. het volk ontslagen werd van den eed, aan Napoleon
+gedaan, en elk een muiter werd genoemd, die
+nog aan het Fransche Bestuur gehoorzaamde en ieder
+weerbaar man te wapen werd geroepen, om de Franschen
+te bestrijden. Eene afdeeling krijgslieden onder
+<span class="pagenum" title="79">&nbsp;</span><a id="p_79"></a>bevel van Baron Sweertz de Landas moest de Franschen,
+die in Gorinchem gelegerd waren, in het oog houden,
+terwijl eene andere afdeeling onder bevel van generaal
+C. F. de Jonge Zuid-Holland beschermen moest tegen
+een aanval der Franschen uit Utrecht. Beide afdeelingen
+te zamen waren echter nog geen 1000 man sterk. Gelukkig
+werd de afdeeling Sweertz de Landas te Rotterdam
+met 300 vrijwilligers versterkt. Ook had ondertusschen
+Ampt te Rotterdam de werf genomen. Hij zond
+nu twee kanonneerbooten de Maas op, die een vaartuig
+wisten te bemachtigen, voor het Fransche garnizoen in
+Gorinchem bestemd en beladen met 80.000 pond buskruit
+en 40.000 patronen, welke voorraad terstond naar
+Den Haag werd gezonden.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 570px;">
+  <a href="images/ill_p080.jpg"><img src="images/ill_p080th.jpg" width="570" height="388" alt="" title="Klik voor vergroting (1189×809px, 268kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET BESCHIETEN VAN DORDT DOOR DE FRANSCHEN.</div>
+</div>
+
+<p>De Franschen hadden Dordrecht verlaten, waarna er
+de burgers terstond de Hollandsche vlag op den toren
+zetten. 400 Douanen, met een zesponder en een mortier
+gewapend, bezetten echter Papendrecht en eischten nu
+ook Dordrecht weer voor Frankrijk op. Toen ze deze
+stad met houwitsers en kanonskogels beschoten, lieten
+de Dordrechtenaars de Franschen binnen, die terstond
+200.000 gld. eischten voor levensmiddelen ten behoeve
+der Fransche bezetting in Gorinchem, doch zich niet aan
+wanordelijkheden schuldig maakten. Toen de Franschen
+echter hoorden, dat de Hollandsche bezetting van Rotterdam
+zou pogen, Dordrecht te hernemen, verlieten de
+Franschen de stad weder. Werkelijk namen den 23 Nov.
+100 vrijwilligers van de afdeeling onder <ins class="corr" id="corr52" title="Bron: Sweerts">Sweertz</ins> de Landas
+te Rotterdam Papendrecht en trokken toen voor een deel
+Dordrecht in. Twee kanonneerbooten onder bevel van
+Van Ampt legerden zich des nachts tusschen Dordrecht
+en Papendrecht. Den 24 Nov. verdreef echter een Fransche
+bende de vrijwilligers uit Papendrecht en begon toen
+<span class="pagenum" title="80">&nbsp;</span><a id="p_80"></a><span class="pagenum" title="81"><br />&nbsp;</span><a id="p_81"></a>met haar geschut Dordrecht te beschieten. Eén der
+kanonneerbooten zocht weldra haar heil in de vlucht, doch
+de andere hield twee uren lang den strijd vol, tot eindelijk
+al het kruit en de kogels op waren. Toen men het laatste
+schot zou doen, vroeg iemand, in het bedienen van het
+geschut zeer bekwaam, om dit laatste schot te mogen
+richten. Na bekomen verlof deed hij met de laatste
+kardoes een koevoet in het kanon en richtte toen het
+schot zoo juist, dat hij zeven Franschen deed sneuvelen.
+De vijand, door schrik overmand, sloeg op de vlucht
+en&mdash;Dordrecht bleef voor ons behouden. De Dordrechtenaars,
+in vereeniging met de Rotterdammers, zetten nu
+gewapend de Franschen na en namen eenigen dezer gevangen.
+Toen de gemeenschap tusschen Rotterdam en
+Dordrecht was hersteld, kwamen er van alle zijden zooveel
+vrijwilligers opdagen, dat de vijand het niet waagde,
+zich weer in deze streken te vertoonen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="82">&nbsp;</span><a id="p_82"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XIII">HOOFDSTUK XIII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Kozakken te Amsterdam.&mdash;<ins class="corr" id="corr53" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>, Gouverneur
+van Amsterdam.&mdash;Moordtooneelen te Woerden.&mdash;Zutphen
+in onze macht.&mdash;Doesburg
+genomen.&mdash;Strijd om Den Briel.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Generaal De Jonge wist Leiden en Bodegraven voor den
+Prins te bewaren, terwijl een 100-tal vrijwilligers Donderdam
+beveiligden. Een Haagsch vrijwilliger, Adams geheeten,
+stelde zich aan 't hoofd van een bende boeren en wist de batterij
+van de Buitensluis aan het Hollandsch diep te bemachtigen.
+Deze batterij bestond uit twaalf achttienponders, meer
+geschut, dan de verbondenen tot dusver bezeten hadden.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 226px;">
+  <a href="images/ill_p083.jpg"><img src="images/ill_p083th.jpg" width="226" height="274" alt="" title="Klik voor vergroting (472×573px, 100kB)" /></a>
+<div class="captionsc">MR. FANNIUS SCHOLTEN.</div>
+</div>
+
+<p>In Amsterdam vreesde men nog, dat <span xml:lang="fr">Molitor</span> met
+zijne troepen terug zou keeren, waarom Van Brienen
+altijd nog met <span xml:lang="fr">Molitor</span> in briefwisseling stond en het
+provisioneel Bestuur van die stad nog niet openlijk de
+zijde van Oranje durfde kiezen, hoewel Van der Duyn,
+Kemper en Fannius Scholten alle moeite hadden gedaan,
+om dat Bestuur tot een meer beslist optreden te bewegen.</p>
+
+<p>De Bondgenooten hadden Van Assen naar Friesland
+en Groningen gezonden, teneinde die gewesten over te
+halen, de zijde van den Prins te kiezen. Zij bevonden,
+dat de inwoners dier gewesten Prinsgezind genoeg waren,
+doch dat de Besturen er nog niet met beslistheid tegen
+de Franschen durfden optreden, wijl ze op de hulp van
+slechts 400 à 500 Kozakken konden rekenen. Van Assen
+<span class="pagenum" title="83">&nbsp;</span><a id="p_83"></a>verzocht den aanvoerder der Russen,
+prins Lapupkin<ins class="corr" id="corr54" title="Niet in Bron.">,</ins>
+om hulp voor de omwenteling in Holland en deze beloofde
+onmiddellijk eenige ruiters naar Holland te zenden.</p>
+
+<p>Den 24 Nov. zond prins Lapupkin Majoor <span xml:lang="en">Marklay</span>
+met 200 Kozakken naar Amsterdam. Daar Naarden en
+Utrecht nog in de macht der Franschen waren, trok
+deze afdeeling Russen over Hilversum, 's-Graveland,
+Weesp, de Uitermeersche
+Schans
+(die door de Franschen
+verlaten was)
+en verscheen eindelijk
+voor de Muiderpoort
+te Amsterdam.</p>
+
+<p>Te Amsterdam
+wekten de Kozakken
+de nieuwsgierigheid
+in hooge
+mate op. En waarlijk,
+deze zonen
+van Tartarije en de
+Krim boden een
+bont en zonderling
+schouwspel aan.</p>
+
+<p>&bdquo;De een b.v. droeg,
+bij een Chineesche
+muts, een overjas met kragen, die misschien aan dezen
+of genen Franschen overste behoord had; een ander
+was in een buitgemaakte huzaren-monteering uitgedost,
+waarover een witte mantel golfde; een derde had een
+Poolsche jas en een grenadiersmuts op het hoofd; sommigen
+waren met sabels, anderen met degens of dolken
+<span class="pagenum" title="84">&nbsp;</span><a id="p_84"></a>gewapend, doch allen met pistolen en ellenlange speeren.&rdquo;</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 383px;">
+  <a href="images/ill_p084.jpg"><img src="images/ill_p084th.jpg" width="383" height="289" alt="" title="Klik voor vergroting (799×602px, 147kB)" /></a>
+<div class="captionsc">KOZAKKENWACHT.</div>
+</div>
+
+<p>In het gebruiken van voedsel waren de Russen niet
+kieskeurig; smeerkaarsen en klare boter aten ze alsof
+het niets was. In ons land kon men ze het best trakteeren
+met pannekoeken en brandewijn. De Amsterdammers
+zagen hoog tegen deze woeste strijders op en geloofden,
+dat één Kozak wel tien Franschen kon staan. Een gevolg
+hiervan was, dat Amsterdam zijn weifelende houding
+liet varen. Door invloed van Falck werd nog den 24 Nov.
+van de pui van het paleis op den Dam aan het volk
+bekend gemaakt, dat Amsterdam de zijde der Franschen
+verlaten en die van den Prins gekozen had, terwijl men
+<span class="pagenum" title="85">&nbsp;</span><a id="p_85"></a>de Hollandsche vlag van de torens liet wapperen.
+<ins class="corr" id="corr55" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>,
+die voor 19 jaar door de Patriotten te Amsterdam
+aan het hoofd van het Bestuur werd geplaatst, teneinde
+het gezag der Franschen er te vestigen, werd nu tot
+Gouverneur van
+Amsterdam aangesteld,
+teneinde
+het gezag van den
+Prins er te vestigen,
+terwijl aan
+Verdooren de regeling
+der zeezaken
+werd opgedragen.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 229px;">
+  <a href="images/ill_p085.jpg"><img src="images/ill_p085th.jpg" width="229" height="313" alt="" title="Klik voor vergroting (478×654px, 96kB)" /></a>
+<div class="captionsc">BARON KRAYENHOFF.</div>
+</div>
+
+<p>De Franschen te
+Gorinchem hadden
+1500 man versterking
+uit Antwerpen
+ontvangen
+en dit gaf <span xml:lang="fr">De Stassart</span>
+den moed, een
+brief naar Den
+Haag te zenden,
+waarin hij de &bdquo;rebellen&rdquo;
+in die stad
+en te Rotterdam
+aanried, een deputatie
+naar hem te sturen, teneinde Napoleons wraak af te
+wenden. Natuurlijk werd het schrijven van den prefect in
+Den Haag met verachting ontvangen en hooghartig beantwoord,
+zoodat <span xml:lang="fr">De Stassart</span> de gedachte moest krijgen,
+dat men in Den Haag over een grootere macht beschikte,
+dan werkelijk het geval was.</p>
+
+<p>De Fransche bezetting van Woerden bestond uit slechts
+<span class="pagenum" title="86">&nbsp;</span><a id="p_86"></a>28 man. Dit gaf generaal de Jonge en Kolonel Tullingh
+den moed, aan het hoofd der Nationale (nu Oranje)
+Garde derwaarts te trekken en de stad voor den Prins
+te bezetten. De 28 Franschen trokken zich in Utrecht
+terug. Terstond werd in Woerden de Hollandsche vlag
+op den toren gezet, doch de vrijwilligers verzuimden, de
+bruggen op te halen, de poorten te sluiten en verder
+Woerden in staat van tegenweer te stellen.</p>
+
+<p>De Franschen, te Utrecht de Hollandsche vlag van den
+toren te Woerden ziende wapperen, besloten Woerden te
+overvallen. Midden in den nacht verschenen ze voor Woerden.
+Ze verdreven Luitenant <span xml:lang="fr">Mirandolle</span> uit het fort
+Oranje, die zich nu met zijn 24 vrijwilligers bij de bezetting
+van Woerden aansloot. De Franschen waren ondertusschen
+in de stad gedrongen en de Hagenaars, nu van binnen
+en van buiten aangevallen, kozen de vlucht. Kolonel
+Tullingh werd door bajonetsteken en sabelhouwen gewond
+en als krijgsgevangene naar Parijs gevoerd. Na
+den val van Napoleon mocht hij naar ons land terugkeeren.</p>
+
+<p>De Franschen, die Woerden overvielen, waren zoogenaamde
+Pupillen, zijnde weezen, die men voor den
+krijgsdienst had opgeleid. Zonder ouders of nastaande
+familie, dus zonder met de maatschappij in nauwe betrekking
+te staan, gaven ze om hun leven weinig of niets
+en was medelijden met hun slachtoffers hun vreemd.
+Toen zij zagen, dat zij van Woerden meester waren,
+begonnen zij er op barbaarsche wijze te rooven, te
+plunderen en te moorden. Vijf en twintig inwoners van
+het stadje, waaronder vrouwen en kinderen, beroofden
+zij van het leven, terwijl vijftig anderen min of meer
+zwaar gewond werden. En het treurigste was, dat deze
+moordtooneelen geheel doelloos plaats hadden, want drie
+<span class="pagenum" title="87">&nbsp;</span><a id="p_87"></a><span class="pagenum" title="88"><br />&nbsp;</span><a id="p_88"></a>dagen later ontruimden de bandieten uit eigen beweging
+Woerden, met medeneming van een grooten buit.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 496px;">
+  <a href="images/ill_p087.jpg"><img src="images/ill_p087th.jpg" width="496" height="401" alt="" title="Klik voor vergroting (1035×837px, 259kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET GERUST VERBLIJF VAN MEVR. KEMPER TE LEIDEN BEHOUDT DEN MOED
+DER GEWAPENDE BURGERIJ.</div>
+</div>
+
+<p>De berichten van hetgeen te Woerden was gebeurd,
+werden overal in ons land met schrik en ontzetting ontvangen.
+Te Leiden durfden de burgers de stad, uit vrees,
+dat de Franschen hun dit euvel zouden duiden, niet in
+staat van verdediging stellen, en wilden geen geschut of
+vrijwilligers binnenlaten. Velen wilden zelfs de stad verlaten,
+doch Mevrouw Kemper, wier man niet te huis
+was, ried hun dit af en zei: &bdquo;Ware er gevaar, zoude ik
+hier gerust met mijne kinderen blijven?&rdquo;&mdash;Haar
+moedige houding boezemde den burgers weer moed in.
+Gelukkig werd de gezonken moed door twee betere
+tijdingen weer opgebeurd.</p>
+
+<p>Tusschen Amsterdam en Haarlem lag een fort, dat
+door de Franschen bezet was en dat de verbinding
+tusschen die steden belemmerde. Het gelukte den Kozakken,
+de Franschen uit dit fort te verdrijven en het voor
+den Prins in bezit te nemen.</p>
+
+<p>De Kozakken hadden reeds een paar keer gepoogd,
+doch tevergeefs, de Fransche bezetting, meest uit Douanen
+bestaande, uit Zutphen te verdrijven. Den 24 Nov. werd
+Zutphen belegerd door 4000 Pruisische ruiters en jagers.
+De Duitschers werden door de inwoners van Zutphen
+geholpen en de Maire Op ten Noort wist den Franschen
+bevelhebber te bewegen, Zutphen aan de Pruisen over
+te geven. Terstond werd nu de Hollandsche vlag op
+den toren geplaatst, een bal aan de Pruisische officieren
+gegeven en in de straten geïllumineerd. Een Algemeen
+Bestuur werd ingesteld, dat Zutphen voor den prins
+moest bewaren.</p>
+
+<p>In weerwil van deze twee moedgevende gebeurtenissen,
+bleef men toch in Holland nog met zorg de toekomst
+<span class="pagenum" title="89">&nbsp;</span><a id="p_89"></a>tegemoet zien, daar <span xml:lang="fr">Molitor</span> te Utrecht nog 4 à 5000
+man, allen goed gewapend, tot zijn beschikking had.
+<span xml:lang="fr">Molitor</span> was echter zelf te zeer op zijn hoede, dan dat
+hij aanvallend durfde optreden. Een tuinier toch te
+Oudshoorn, Mens genaamd, had brieven laten schrijven
+en aan verschillende personen bezorgen, waarin hij vermeldde,
+dat de Engelschen te Scheveningen geland
+waren en dat 3000 Russen aanrukten, om ons te hulp
+te komen. Deze brieven, te Woerden in handen der
+Franschen gevallen, hebben niet weinig er toe bijgedragen,
+dat dezen de stad verlieten. En ook <span xml:lang="fr">Molitor</span> liet
+er zich door bang maken. Ook meende <span xml:lang="fr">Molitor</span>, toen
+hij hoorde, dat een bekwaam krijgsoverste als Krayenhoff
+de verdediging van Amsterdam op zich had genomen,
+dat Amsterdam over meer middelen ter verdediging kon
+beschikken, dan werkelijk het geval was. Bovendien wist
+hij niet, wat de verbonden Mogendheden <ins class="corr" id="corr56" title="Bron: beöogden">beoogden</ins>,
+zoodat hij Gelderland, dat hij beschermen moest, niet
+durfde verlaten.</p>
+
+<p>Wat het meest in ons land den moed verlevendigde,
+was het heuglijke feit, dat Van Hogendorp den 27 Nov.
+een eigenhandigen brief van den Prins van Oranje ontving,
+waarin de Prins beloofde, spoedig over te komen
+en dat Engeland hulp zou verleenen. Terstond liet men
+dezen brief drukken en door het geheele land verspreiden,
+waardoor ook Friesland en Groningen moed vatten
+en zich voor den Prins verklaarden.</p>
+
+<p>Kapitein Wauthier, die in Duitschland den Prins moest
+zoeken, ontmoette den 22 Nov. te Munster den Pruisischen
+Generaal Van <span xml:lang="de">Bulow</span>, dien hij op de hoogte bracht
+van hetgeen in Holland plaats greep. Vervolgens bezocht
+Wauthier het hoofdkwartier der <ins class="corr" id="corr57" title="Bron: Geällieerden">Gealliëerden</ins> te Frankfort,
+waar hij bemerkte, dat de verbonden mogendheden
+<span class="pagenum" title="90">&nbsp;</span><a id="p_90"></a>de provinciën ten Westen van den IJsel als bevriende
+mogendheid beschouwden.</p>
+
+<p>De verbondenden in Den Haag zonden hun agent
+Van der Hoeven naar het Oosten van ons land. Te
+Nijkerk wist hij den Kozakkenhoofdman <span xml:lang="en">Marklay</span> te bewegen,
+zich naar Amsterdam te begeven. Prins Narischkin,
+opperbevelhebber der Russische voorhoede, die zich
+te Zwolle bevond, had Bentinck reeds tot Gouverneur
+van Overijsel aangesteld. Hij gaf aan Van der Hoeven
+paspoorten, teneinde het hoofdkwartier van den kroonprins
+van Zweden te kunnen bezoeken, en beloofde ook
+naar Amsterdam te zullen trekken.</p>
+
+<p>Van der Hoeven zocht ook den kroonprins van Zweden
+op, die aan de omwenteling in Holland zooveel waarde
+hechtte, dat hij van der Hoeven een officier mede gaf met
+last aan Generaal Wintzingerode, om den IJsel over te rukken.
+Gelukkig behoefde deze last niet meer uitgevoerd
+te worden, want <span xml:lang="fr">Molitor</span> had Utrecht reeds verlaten. Hij
+had vier aanzienlijke ingezetenen van Utrecht als gijzelaars
+mee naar Parijs genomen, en wel de heeren Ram,
+Singendonck, Buddingh, en <span xml:lang="fr">de Perponcher</span> van Wolphaartsdijk.
+Dezen werden te Parijs in een gewone gevangenis
+geworpen. Op voorspraak van Lodewijk Napoleon herkregen
+ze in het begin van 1814 hun vrijheid en mochten
+ze naar hunne woningen terugkeeren.</p>
+
+<p><span xml:lang="fr">Molitor</span> had Utrecht in de beste orde verlaten en geen
+gewelddadigheden gepleegd. Terstond na zijn vertrek verklaarde
+de stad zich voor den Prins. Den 29 Nov. trok
+prins Narischkin met 2000 Kozakken Utrecht binnen met
+Kolonel v. d. Bosch, den Adjudant van Krayenhoff, die,
+met toestemming van den Russischen bevelhebber, Utrecht
+voor den Prins in bezit nam.</p>
+
+<p>Den 28 Nov., toen <span xml:lang="fr">Molitor</span> Utrecht verliet, had Schwartsman,
+<span class="pagenum" title="91">&nbsp;</span><a id="p_91"></a>vroeger consul van Spanje, die op last van Graaf
+van Styrum met een visscherspink op de Noordzee
+kruiste, om de Engelsche vloot te zoeken, eindelijk
+deze gevonden op de banken van <span xml:lang="en">Hollesley</span>-baai.
+Op Schwartsmans verzoek zond de Engelsche
+Vice-admiraal Ferrier terstond drie oorlogsschepen naar
+Scheveningen, die daar een aantal zeesoldaten aan
+wal zetten. De tijding hiervan werd door het geheele
+land met blijdschap vernomen en werkte vooral in Amsterdam
+zeer geruststellend. Ook ontving men de verzekering,
+dat behalve de 1200 Kozakken, die Utrecht binnen
+getrokken waren, nog meer Russisch krijgsvolk te
+wachten was.</p>
+
+<p>Aan Van <span xml:lang="de">Bulow</span> had men een onderschepten brief van
+den prefect van Coblenz aan <span xml:lang="fr">De Celles</span> gezonden, waarin
+de treurige toestand van het Fransche leger in ons
+land werd geschilderd. Dit deed Van <span xml:lang="de">Bulow</span> besluiten,
+tegen zijn last in, den IJsel over te steken.</p>
+
+<p>Den 18 Nov. had de bezetting van Doesburg, uit
+Jagers bestaande, deze stad aan de Pruisen overgeleverd.
+Den 22 Nov. wisten de Franschen de stad te hernemen,
+doch denzelfden dag werd hun Doesburg weer ontnomen,
+helaas ten koste van een vrij groot aantal mannen.
+De Fransche Generaal <span xml:lang="fr">Amey</span> te Arnhem deed nogmaals
+een poging, om Doesburg in zijn macht te krijgen, doch
+den 24 Nov. werden zijne krijgslieden reeds te Velp
+door de Pruisen met zwaar verlies teruggeslagen.</p>
+
+<p>Wij beproefden nu Arnhem onze zijde te doen
+kiezen. De Fransche bezetting in die stad werd echter
+door den Maarschalk <span xml:lang="en">Macdonald</span>, hertog van Tarente,
+die te Nijmegen zijn hoofdkwartier had, met eene
+afdeeling krijgslieden versterkt, zoodat ze nu 3400
+man telde. Den 30 Nov. waagden de <ins class="corr" id="corr58" title="Bron: Geällieerden">Gealliëerden</ins> de
+<span class="pagenum" title="92">&nbsp;</span><a id="p_92"></a>stad te bestormen en het gelukte hun, na een hevig
+gevecht, Arnhem in hun macht te krijgen.</p>
+
+<p>Den 19 Nov. was Den Briel door de aldaar gelegerde
+Fransche bezetting in staat van beleg verklaard. De
+Gemeenteraad zond nu in stilte vier zijner leden naar
+Den Haag, om te vernemen, of verlossing aanstaande
+was en op hulp kon gerekend worden. In Den Haag
+kon men den Brielschen afgevaardigden voor het oogenblik
+weinig moed geven, waarom men in Den Briel besloot,
+zich aan het Fransche Bestuur te onderwerpen.
+Voor de dorpen om Den Briel, die reeds de Oranjevlag
+van den toren lieten wapperen, was dit mede een groote
+teleurstelling. De Franschen haalden overal die vlaggen
+naar beneden en legden al deze dorpen een brandschatting
+op. Ze namen overal den Maire en andere notabelen
+als gijzelaars mee. Gelukkig deserteerden er vele
+soldaten van de Fransche bezetting, die uit zoogenaamde
+&bdquo;<i xml:lang="fr">Etrangers</i>&rdquo; bestond. Toen er in één nacht weer 50
+soldaten verdwenen, vatte de Maire Heeneman weer
+moed en zond den predikant Pauw in stilte naar Den
+Haag. Dominé Pauw kreeg van Van Hogendorp de
+schriftelijke machtiging, om in Den Briel de omwenteling
+door te zetten. Voor dat doel kon men er over krijgsvolk,
+magazijnen en geld beschikken. In Den Briel wist
+men nu <span xml:lang="fr">Holssourt</span>, <ins class="corr" id="corr59" title="Bron: Kapitien">Kapitein</ins> der <span xml:lang="fr">Etrangers</span>, voor de zaak
+van Oranje te winnen. <span xml:lang="fr">Holssourt</span> beloofde, te zullen
+trachten, ook de onder hem staande officieren onze zijde
+te doen kiezen. Besloten werd, om te pogen den volgenden
+dag de bezetting in opstand te brengen. Ongelukkig
+werd de samenzwering verraden. <span xml:lang="fr">Holssourt</span> werd
+gevangen naar Antwerpen gevoerd, de Maire <ins class="corr" id="corr60" title="Bron: Heenemans">Heeneman</ins>
+moest Den Briel verlaten, terwijl het huis van Dominé
+Pauw omsingeld werd. Gelukkig wist hij door de tuinen
+<span class="pagenum" title="93">&nbsp;</span><a id="p_93"></a>te ontvluchten en zich twee dagen bij een bakker schuil
+te houden, tot hij veilig uit Den Briel wist te ontkomen.
+Toch gaf men in de stad den moed niet op. Dokter de
+Lang plakte eene proclamatie van den Pruisischen Generaal
+<ins class="corr" id="corr61" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> aan de Kazerne der Etrangers (die meest
+Pruisen waren) aan, waarin alle Pruisische soldaten met
+zware straffen werden bedreigd, die in dienst der Franschen
+bleven. Zoo zij zich in Den Haag bij de verbondenen
+aansloten, werden hun allerlei beloften gedaan.</p>
+
+<p>Deze proclamatie werkte. Toen de Onder-prefect met
+een paar Fransche Officieren naar Hellevoetsluis was,
+om een 50-tal marine-soldaten van daar naar Den Briel
+te geleiden, overweldigden de Etrangers de wacht en
+kozen de zijde der verbondenen. De Onder-prefect, uit
+Hellevoetsluis teruggekeerd, liet de trouw gebleven bezetting
+op de markt voor de hoofdwacht aan 't stadhuis
+post vatten, waar hij terstond de kanonnen liet laden
+en zoo de stad in bedwang hield. Een Nationale Garde,
+die een brief moest overbrengen, werd helaas het slachtoffer
+van deze verdediging. Een uur lang duurde deze
+toestand, toen Nikolaas den Broeder, die in een der
+dorpjes bij Den Briel woonde, den raad gaf, zich tegen
+de Franschen te verdedigen. De Magazijnmeester Lux,
+die nog altijd met den vroegeren Maire Heeneman correspondeerde,
+stelde zich aan de spits van eenige manschappen,
+waarmee hij naar de kazerne der kustkanonniers
+trok, die, allen Hollanders zijnde, zich ook allen
+bij hem voegden. Nadat men nu de poorten overrompeld
+had, trok men met twee stukken geschut naar de
+markt. Bij het gevecht, dat nu volgde, werden eenige
+burgers gekwetst. Lux wist echter het stadhuis van achteren
+binnen te rukken, waarna hij de Franschen uit de
+vensters van den voorgevel beschoot. Dezen moesten nu
+<span class="pagenum" title="94">&nbsp;</span><a id="p_94"></a>hun geschut verlaten en een schuilplaats in de hoofdwacht
+zoeken, waarna ze zich weldra aan de Hollanders
+moesten overgeven. Twee Franschen en drie burgers
+waren gesneuveld en vele anderen waren gewond. De
+Onder-prefect en de Franschen werden gevangen naar
+Den Haag gevoerd, terwijl de Mariniers, die aan de
+Zuidpoort aanklopten, weer naar Hellevoetsluis terugkeerden,
+toen ze vernamen, dat de stad de zijde van
+den Prins gekozen had.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="95">&nbsp;</span><a id="p_95"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XIV">HOOFDSTUK XIV.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Fagel en De Perponcher naar Londen.&mdash;De Prins
+van Oranje stapt te Scheveningen aan wal.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Den 1 Dec. 1813 bemachtigde Benkendorf met zijn
+Kozakken, door Amsterdamsche vrijwilligers geholpen,
+het stadje Muiden. Men hoopte, dat nu ook Naarden
+kon genomen worden, doch hierin werd men teleurgesteld.
+Eerst eenige maanden later kon men Naarden voor
+Oranje herwinnen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 331px;">
+  <a href="images/ill_p096.jpg"><img src="images/ill_p096th.jpg" width="331" height="416" alt="" title="Klik voor vergroting (691×867px, 190kB)" /></a>
+<div class="captionsc">DE PRINS VAN ORANJE IN 1808.</div>
+</div>
+
+<p>Den 21 November, een Zondag, waren Fagel en De Perponcher
+te Londen aangekomen. Toen zij er vertelden,
+wat in Holland plaats vond, ontstond er groote vreugde.
+Men tooide zich met Oranje en hield maaltijden ter
+eere der Hollandsche omwenteling. Gelukkig trof men
+er ook den prins van Oranje aan. Deze was terstond
+genegen, naar Holland over te steken, ten einde er zich
+aan het hoofd der beweging te stellen en de onafhankelijkheid
+van ons land tot een voldongen feit te maken.
+De Engelsche regeering stond hem voor zijn doel het
+fregat &bdquo;<i xml:lang="en">The Warrior</i>&rdquo; met nog een oorlogsbodem af,
+waarmee de prins den 26 Nov. 1813 in zee stak. Ten
+gevolge van tegenwind duurde de reis vier dagen, zoodat
+de prins eerst den 30 Nov. 1813 voor Scheveningen kon
+ankeren. De Perponcher was reeds in het vaderland
+vooruit gereisd, ten einde zich op de hoogte te stellen
+van hetgeen na zijn vertrek naar Engeland in ons land
+<span class="pagenum" title="96">&nbsp;</span><a id="p_96"></a>was voorgevallen en om tevens te vernemen, of het geraden
+was, dat de Prins te Scheveningen voet aan wal
+zette. Vol verlangen, om den vaderlandschen grond
+weer te betreden, wachtte de prins het rapport van de
+Perponcher niet af, maar liet zich, nog voor dezen teruggekeerd
+<span class="pagenum" title="97">&nbsp;</span><a id="p_97"></a>was, door een visschersschuit aan wal zetten.
+Daar de schuit niet geheel aan wal kon komen, moest
+de Prins van de schuit op een wagen over stappen.</p>
+
+<p>Aan het strand werd de vorst verwelkomd door de
+Leden van het Algemeen Bestuur en den Graaf van
+Limburg Styrum, terwijl de Engelsche oorlogsschepen ter
+eere dezer heuglijke gebeurtenis saluutschoten losten.
+Een talrijke schare uit Scheveningen, Den Haag en andere
+plaatsen van ons land stond aan het strand geschaard,
+om getuige te zijn van het zeldzame schouwspel.</p>
+
+<p>Op de plaats, waar de Prins den 30 Nov. 1813 te
+Scheveningen aan wal stapte, is 50 jaar later een gedenknaald
+onthuld, waarop aan de eene zijde te lezen staat:</p>
+
+<p class="naald">&bdquo;GOD REDDE NEDERLAND&rdquo;</p>
+
+<p class="noi">en aan de drie andere zijden:</p>
+
+<p class="naald">30 Nov. 1813.&ndash;24 Augs. 1865.<br />
+&bdquo;HET DANKBARE VOLK&rdquo;.</p>
+
+<p>Aan land gekomen, stapte de Prins in een open rijtuig,
+waarin Van Styrum gezeten was en reed onder het gejubel
+der menigte naar 's-Gravenhage, waar de vorst bij
+Van Styrum zijn intrek nam. Een ieder, die wilde, mocht
+daar den vorst verwelkomen en de hand drukken. Gelukkiger
+ontmoeting na jaren heeft wellicht nimmer plaats
+gehad, dan die van den Prins van Oranje en het Nederlandsche
+volk op 30 Nov. 1813.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 613px;">
+  <a href="images/ill_p098.jpg"><img src="images/ill_p098th.jpg" width="613" height="398" alt="" title="Klik voor vergroting (1278×830px, 312kB)" /></a>
+<div class="captionsc">LANDING VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN<ins class="corr" id="corr63" title="Niet in Bron.">.</ins></div>
+</div>
+
+<p>De vorst wilde reeds den <ins class="corr" id="corr62" title="Bron: 31">30</ins> Nov. naar Amsterdam
+vertrekken, doch hem werd dit afgeraden. De Russische
+generaal Benkendorf was met 2400 man en 6 kanonnen
+over de Zuiderzee naar Den Haag getrokken, na
+vooraf, gelijk wij zagen, Muiden bemachtigd te hebben.
+<span class="pagenum" title="98">&nbsp;</span><a id="p_98"></a><span class="pagenum" title="99"><br />&nbsp;</span><a id="p_99"></a>In Den Haag bevonden zich nu ook de Engelsche minister
+<span xml:lang="en">Lord Clancarty</span> en de Pruisische generaal <span xml:lang="de">Bulow</span>.
+Den 1 Dec. hielden nu de Prins, <span xml:lang="en">Lord <ins class="corr" id="corr64" title="Bron: Chancarty">Clancarty</ins></span>, <span xml:lang="de">Von Bulow</span>
+en <span xml:lang="de">Benkendorf</span> krijgsraad, waarin de militaire operatiën
+werden vastgesteld en de Prins een proclamatie uitvaardigde,
+waarin hij verklaarde:</p>
+
+  <p class="proclam">&bdquo;Al het verledene te vergeten en te vergeven&rdquo; en hij
+  het Nederlandsche Volk opriep, &bdquo;om zich met hem ter
+  bevestiging der onafhankelijkheid te vereenigen.&rdquo;</p>
+
+<p>Toen deze proclamatie te Amsterdam werd bekend
+gemaakt, vaardigde Fannius Scholten er ook eene uit,
+waarin deze verklaarde, dat wij in den Prins van Oranje
+niet &bdquo;Willem den zesden&rdquo; huldigden, van wien wij niet
+wisten, wat wij van hem verwachten moesten, maar
+&bdquo;Willem den Eersten&rdquo;, die evenals de vroegere Willem I,
+ons volk bevrijden zou van vreemde heerschappij.</p>
+
+<p>Napoleon toonde zich woedend, toen hij den afval
+van Holland vernam. Hij dreigde het land aan den
+Oceaan prijs te geven, zond den bekwamen <span xml:lang="fr">Carnot</span> naar
+Antwerpen, om de belegering dier vesting te leiden en
+eischte van zijn troepen in België en de Nederlanden,
+om stand te houden.</p>
+
+<p>Intusschen verklaarde Prins Willem van Oranje te
+Amsterdam de hem aangeboden Souvereiniteit aan te
+nemen onder den waarborg eener Constitutie, die de
+volksvrijheid tegen misbruik van gezag in toekomende
+tijden zou beveiligen. Den 1en December 1813 werd de
+Prins nu te Amsterdam tot Souverein vorst van Nederland
+uitgeroepen.</p>
+
+<p>In weerwil van de lijdelijke houding van verschillende
+stedelijke en gewestelijke besturen was dan toch, dank
+zij het kloeke en doortastende optreden van enkele
+<span class="pagenum" title="100">&nbsp;</span><a id="p_100"></a>moedige mannen, de omwenteling in ons land tot stand
+gekomen en daardoor aan de verbonden mogendheden
+een veldslag uitgewonnen. Ook was daardoor de gemeenschap
+met Engeland hersteld en aan de Gealliëerden
+de toegang tot Frankrijk aan de vlakke en dus minst
+verdedigbare zijde gebaand.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="101">&nbsp;</span><a id="p_101"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XV">HOOFDSTUK XV.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.&mdash;De
+strijd in Zeeland, om Breda, den Helder (Verhuell),
+Deventer, Coevorden en Delfzijl.&mdash;België
+aan de Franschen ontrukt.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>De Prins van Oranje, den 30 Nov. 1813 te Scheveningen
+geland, was de zoon van Stadhouder Willem V. In
+1795 had hij met zijn vader de wijk moeten nemen naar
+Engeland. In 1799 landde de Prins met de Engelschen
+en Russen bij Den Helder, doch moest <ins class="corr" id="corr65" title="Bron: metdezen">met dezen</ins> spoedig
+ons land weer verlaten. In 1806 stierf zijn vader,
+Willem V, en kort daarop ontnam Napoleon hem zijn
+erflanden in Duitschland en voegde ze bij het Groot-Hertogdom
+Berg. Toen de Prins nog in 1806 als Generaal
+in Pruisischen dienst trad, verklaarde Napoleon hem tot
+vijand van het Fransche rijk en ontnam hem ook het
+vorstendom Fulda. Na een tijdlang in Fransche krijgsgevangenschap
+doorgebracht te hebben, trok hij zich in
+Engeland in afzondering terug.</p>
+
+<p>In ons land wist men, dat de Prins leefde, doch waar,
+en welk karakter en geaardheid hij bezat, daarvan wist
+men hier niets. Zelfs wist men niet, hoe hij zich in de
+veldslagen bij <span xml:lang="fr">Landrecies</span> en <span xml:lang="fr">Fleures</span> roemrijk onderscheiden
+had, hoewel men wel op de hoogte was van
+de heldendaden door zijn zoon, den Erfprins, in Spanje
+verricht.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="102">&nbsp;</span><a id="p_102"></a></p>
+
+<p>Nog maar weinige uren had de Prins in Den Haag
+vertoefd, of de aanzienlijke mannen, die hem omringden,
+verklaarden, dat zij in den Prins den man zagen, die
+het vervallen vaderland weer tot eer en aanzien kon
+brengen. Een ander klopte den vorst goedmoedig op den
+schouder, zeggende: &bdquo;Wees maar niet bekommerd, Uwe
+Hoogheid; als de taak u te zwaar is, dan zijn wij er ook
+nog, om het werk voor u te doen.&rdquo; De Prins was er
+echter de man niet naar, om het werk aan anderen
+over te laten. Hij was begaafd met een sterk geheugen,
+bovendien werkzaam, onvermoeid en van een zelfstandig
+karakter, zoodat, als hij omtrent iets eene meening of
+overtuiging had, hij daaromtrent niet spoedig tot andere
+gedachten kon gebracht worden. Hij was echter vriendelijk,
+mild en altijd bereid, hulp te verleenen, waar die
+noodig bleek te zijn.</p>
+
+<p>De Prins was alleen gekomen, doch den 8 Dec. 1813
+voegde zich zijn zoon prins Frederik bij hem en den
+19 Dec. zijn andere zoon, de erfprins van Oranje, die
+in Spanje onder <span xml:lang="en">Wellington</span> diende, doch terstond besloot,
+naar ons land over te komen, toen hij hoorde, wat
+hier gebeurd was. De Erfprins werd terstond door zijn
+vader tot Generaal der Infanterie en tot Inspecteur-Generaal
+van het leger aangesteld, terwijl Prins Frederik
+zich bij het leger onder Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> voegde.</p>
+
+<p>Ondertusschen bleven de Franschen nog verschillende
+plaatsen van ons land bezet houden en de eerste zorg
+der nieuwe regeering was, ze vandaar te verdrijven.</p>
+
+<p>Gelijk wij zagen, bevrijdde Den Briel zichzelf. Hiermede
+niet tevreden, sloegen de Brielenaren zelfs het beleg om
+Hellevoetsluis. Na drie dagen kregen ze hulp van 50
+Engelsche mariniers. De Fransche bezetting verliet nu
+Hellevoetsluis en trok naar Willemstad. De eilanden
+<span class="pagenum" title="103">&nbsp;</span><a id="p_103"></a>Voorne en Putten waren hiermee van de Franschen
+bevrijd.</p>
+
+<p>Korporaal Lorenz lag met een aantal kustkanonniers
+op Goeree. Hij trok met zijne mannen naar Ooltgensplaat,
+waar hij den Franschen Generaal Rostolan bij de
+borst vatte en gevangen nam, waarop de Fransche bezetting
+de wapens nederlegde. De Franschen te Willemstad
+poogden de plaats te hernemen, doch de Luitenant-Ingenieur
+Van Ingen sloeg hen met verlies terug en
+wist Ooltgensplaat voor den prins te behouden.</p>
+
+<p>De Franschen konden zich echter ook niet te Willemstad
+staande houden. Nadat ze er de oorlogsvaartuigen
+in den grond geboord hadden, trokken ze, met achterlating
+van 200.000 pond buskruit en 132 kanonnen (die
+wij buit maakten) naar Bergen op Zoom. Wij brachten
+de gezonken oorlogsvaartuigen weer boven water en
+wisten ze te herstellen en voor het gebruik geschikt
+te maken.</p>
+
+<p>De Engelsche vloot, uit 10 linieschepen, 9 fregatten en
+6 brikken bestaande, kwam ons te hulp, om Zeeland van
+de Franschen te zuiveren. De Fransche Generaal <span xml:lang="fr">Gilly</span>
+te Zierikzee gaf aan De Jonge, die vóór 1795 te Zierikzee
+regent geweest was, bevel, om zich naar Rijssel te begeven.
+Het volk verzette er zich tegen, en De Jonge
+verschool zich, doch liet overal vertellen, dat hij werkelijk
+naar Rijssel was vertrokken.</p>
+
+<p>Te Bruinisse en Oosterland kwam ook beweging. Op
+verzoek van een invloedrijk ingezetene aldaar, De Brauw,
+zond de Opperbevelhebber der Engelsche vloot aldaar
+eenige vaartuigen heen en deze, door de burgers gesteund,
+noodzaakten den Franschen generaal, niet alleen
+Bruinisse en Oosterland, maar ook Zierikzee te ontruimen,
+en zich met zijn volk te Tholen terug te trekken.
+<span class="pagenum" title="104">&nbsp;</span><a id="p_104"></a>Weldra moesten de Franschen niet alleen Tholen, maar
+ook Noord- en Zuid-Beveland verlaten. Alleen het fort
+Bath hielden zij bezet.</p>
+
+<p>Den 2 Dec. 1813 verdreven de Kozakken de Franschen
+uit Vianen. Generaal <span xml:lang="de">Bulow</span> en Prins Frederik kwamen
+met Pruisisch krijgsvolk in de Betuwe. De Franschen
+moesten nu Bommel, het fort <span xml:lang="fr">Crêvecoeur</span> en het fort
+St. Andries ontruimen, evenals spoedig daarna Woudrichem,
+Loevenstein, Heusden en Geertruidenberg.
+Vooral voor de Kozakken waren de Franschen bang.
+Toen Narischkin met zijne Russen tegen Breda oprukte,
+wachtten de Franschen zijn komst niet af, doch verlieten
+in allerijl de stad. Hierover was Napoleon zoo boos, dat
+hij den Franschen generaal, die te Antwerpen het opperbevel
+had, afzette en terstond bevel gaf, te trachten Breda
+te hernemen. Den 20 Dec. 1813 sloegen nu de Franschen
+het beleg om Breda met een krijgsmacht van 5000 à 6000
+man. In de stad had men slechts over 4 stukken geschut
+te beschikken. De belegerden kregen echter weldra oorlogsvoorraad
+uit Willemstad, en toen een afdeeling Kozakken
+hen te hulp kwam, moesten de Franschen na een
+driedaagsch beleg weer aftrekken.</p>
+
+<p>Gelijk wij zagen, was Muiden in onze macht gekomen,
+doch 2000 Franschen hielden nog altijd Naarden bezet.
+Dezen plunderden de omstreken dier stad zooveel mogelijk.
+Uit Weesp roofden ze lakens, dekens, hemden, kousen,
+ketels, pannen, enz., uit de dorpen vee en levensvoorraad.
+Om deze rooverijen te keer te gaan vormde <ins class="corr" id="corr66" title="Bron: Krayenhof">Krayenhoff</ins>
+eene afdeeling vrijwilligers, die onder bevel werd gesteld
+van Kolonel Van den Bosch en van 8 stukken geschut
+werd voorzien. Door ruiterij versterkt, kruiste deze afdeeling
+nu steeds in het Gooi om. Ook bezette de Amsterdamsche
+schutterij de steden Muiden en Weesp. Onze
+<span class="pagenum" title="105">&nbsp;</span><a id="p_105"></a>krijgsmacht was echter te zwak, om aanvallend tegen
+Naarden op te treden. Ook in Gorinchem hadden de
+Franschen zich duchtig versterkt. De Gealliëerden trachtten,
+doch tevergeefs, de Franschen uit die stad te verdrijven.</p>
+
+<p>Het machtigst echter waren de Franschen in den
+Helder, waar zij vijf forten hadden aangelegd, n.l. <span xml:lang="fr">La Salle,
+Morland, Du Gommier, Valga</span> en <span xml:lang="fr">l'Ecluse</span>. Hun bezetting,
+1000 man sterk, beschikte over 350 stukken geschut
+en eene vloot van 9 linieschepen, 5 fregatten en
+eenige kleinere schepen en stond onder bevel van Verhuell.
+Deze achtte zich wegens zijn eed aan Napoleon
+verplicht, Den Helder voor de Franschen te behouden.
+Daar hij op de Hollandsche matrozen en officieren niet
+rekenen kon, had hij de eersten naar huis gezonden en
+de laatsten laten vertrekken. Te Alkmaar wist hij aan
+geld uit de Landskas te komen.</p>
+
+<p>Aan Generaal De Jonge werd opgedragen, Den Helder
+aan de Franschen te ontrukken. Deze vestigde zich te
+Alkmaar, waar hij aan het hoofd stond van eene afdeeling
+vrijwilligers en van eenige soldaten en kanonniers uit
+Medemblik. Een Compagnie rustbewaarders nam op het
+eiland Texel twee officieren en 20 Etrangers gevangen.
+Ze werden bij de krijgsmacht van De Jonge gevoegd,
+die echter over nog te weinig krijgslieden beschikte, om
+met hoop op goed gevolg den Helder aan te tasten.
+Verdooren zond daarom een gezantschap van zee-officieren
+uit Amsterdam naar Verhuell, teneinde dezen te bewegen,
+Den Helder over te geven. Verhuell wilde echter
+het gezantschap niet ontvangen, zoodat alles bij het oude
+bleef. Verhuell leverde echter 1200 à 1300 Spaansche
+krijgsgevangenen aan ons uit, vooreerst, omdat hij een
+opstand van hen vreesde en ten andere, om van hun
+onderhoud ontslagen te zijn<ins class="corr" id="corr67" title="Bron: ,">.</ins></p>
+
+<p><span class="pagenum" title="106">&nbsp;</span><a id="p_106"></a></p>
+
+<p>De prefect en de Fransche ambtenaren hadden 's-Hertogenbosch
+verlaten. Toch bleef de stad in handen van
+den vijand. De Fransche soldaten, uit andere plaatsen
+verdreven, trokken zich hier samen. Den 12 Dec. 1813
+vestigde <span xml:lang="fr">Molitor</span> zijn hoofdkwartier in 's-Hertogenbosch
+en organiseerde er zijn krijgsmacht. Hij verliet echter de
+stad spoedig weer en liet er slechts 300 mariniers en
+eenige veteranen achter. Deze krijgsmacht werd spoedig
+versterkt met 700 man van de Fransche bezetting uit
+Loevenstein en Woudrichem. Den 19 Dec. sloegen de
+Gealliëerden het beleg om Den Bosch en veroverden
+de forten Izabella en St. Antonie, doch zetten het beleg
+met geen genoegzame kracht door.</p>
+
+<p>Generaal Baron Van Schiner bewaarde met eene bezetting
+van 800 Pupillen en 40 kustkanonniers de stad
+Deventer voor de Franschen. Toen hij den 26 Nov. 1813
+de tuinhuizen buiten de stad liet verbranden, omdat ze
+de werking van het geschut belemmerden, werd zijn
+werkvolk verrast door de Kozakken. Dezen waren bijna
+ook in de stad gedrongen, doch de Kapitein der Ingenieurs,
+die reeds een sabelhouw ontving, wist nog bijtijds
+de poorten van Deventer te doen sluiten. De Fransche
+bezetting werd nog versterkt met 800 man uit Wezel.
+De Gealliëerden sloegen nu het beleg om Deventer,
+waardoor de burgers dier stad veel schade leden.</p>
+
+<p>De Kozakken eischten ook Coevorden op. De Fransche
+bezetting, hierdoor op haar hoede geworden, organiseerde
+rooftochten naar de omliggende dorpen, o.a. naar Dalen,
+waar drie dagen aaneen geplunderd werd. De Kozakken
+kwamen echter telkens tusschenbeide en dreven de Franschen
+uit Dalen terug. Toen de Franschen den vierden
+dag weer een uitval deden, ontstond er een geregeld gevecht
+tusschen hen en een 100-tal Kozakken, die gesteund
+<span class="pagenum" title="107">&nbsp;</span><a id="p_107"></a>werden door eene afdeeling vrijwilligers onder Kapitein
+van den Hoja Kymmel. De Franschen, die 300 man
+sterk waren en in het bezit waren van twee kanonnen,
+verbrandden in Dalen twee boerenwoningen en moesten
+toen terugtrekken. Twaalf dagen later roofden ze uit
+Hardenberg een 200-tal runderen, zonder dat de Kozakken
+er iets aan konden doen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 376px;">
+  <a href="images/ill_p107.jpg"><img src="images/ill_p107th.jpg" width="376" height="274" alt="" title="Klik voor vergroting (785×573px, 134kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET VERBRANDEN DER WONINGEN EN TUINHUIZEN OVER DEN
+IJSEL BIJ DEVENTER DOOR DE FRANSCHEN, 26 NOV. 1813.</div>
+</div>
+
+<p>Delfzijl werd nog steeds bezet door 1400 Franschen,
+die herhaaldelijk plundertochten ondernamen naar Appingedam,
+Holwierde, Bierum, Spijk enz. Dit ging zelfs den
+Onder-Prefect Alberdan en den Maire van Appingedam,
+Cleveringa, te erg, die den Russischen bevelhebber Rosin
+<span class="pagenum" title="108">&nbsp;</span><a id="p_108"></a>verzochten, de dorpen tegen de Franschen te beschermen,
+aan welk verzoek Rosin terstond bereid was te
+voldoen. De Fransche bevelhebber, hiervan onderricht,
+zond aan den onder-officier der Kanonniers te Zoutkamp
+bevel, om zich met zijne manschappen en krijgsvoorraad
+bij hem te Delfzijl te voegen. De bode, die dit bevel
+moest overbrengen, stelde er den Kolonel der Nationale
+Garde te Groningen, Busch, mee in kennis. Busch zond
+nu onmiddellijk eenige burgerkanonniers naar Zoutkamp,
+die de krijgslieden aldaar bewogen, de zijde van het
+vaderland te kiezen, terwijl de krijgsvoorraad en het
+geschut te Zoutkamp naar Groningen werd gezonden.
+De Fransche bevelhebber te Delfzijl had intusschen
+Luitenant Edeling met een kanonneerboot naar Zoutkamp
+gezonden om de krijgsmacht en voorraad vandaar naar
+Delfzijl te brengen, doch ook Edeling koos onze zijde.
+Hij werd nu door den Russischen bevelhebber naar Helgoland
+gezonden om daar 1500 geweren van de Engelschen
+in ontvangst te nemen. Ook maakten wij ons
+meester van een post te Oostmahorn, terwijl het te Harlingen
+aanwezige geschut mede naar Groningen werd
+gebracht.</p>
+
+<p>In Groningen had men op deze wijze 20 kanonnen
+bijeen gekregen. Teneinde Delfzijl te bestoken, zond
+Rosin 400 man met 2 veldstukjes en eenige kanonniers
+naar Appingedam, terwijl Busch eenige dagen later met
+400 man van de Nationale Garde, een aantal burgerkanonniers
+en 4 veldstukjes mede derwaarts trok. Ook
+de Russische Kolonel Prins Lapoutchin trok mee, ten
+einde te zorgen, dat de Russische en Hollandsche krijgsmacht
+eenstemmig tegen Delfzijl mocht optreden. De
+vereenigde krijgsmacht te Appingedam bleek echter
+onvoldoende, om iets van belang tegen Delfzijl te ondernemen,
+<span class="pagenum" title="109">&nbsp;</span><a id="p_109"></a>waarom men een landstorm oprichtte van 2000
+man, die de dorpen tegen de uitvallen der Franschen
+moest beschermen, terwijl de Nationale Garde tevens
+met nieuwe manschappen werd versterkt. Drie Engelsche
+brikken begonnen Delfzijl van de zeezijde te bestoken.
+Tevens voegden 2000 Pruisen met 20 kanonnen zich bij
+onze legermacht te Appingedam, terwijl eene Compagnie
+scherpschutters, 100 man, onder bevel van Schmalen,
+een gewezen officier, de gewichtigste posten bezette. Het
+gelukte Busch door middel van gedrukte bekendmakingen
+aan de Hollanders onder de Fransche bezetting van
+Delfzijl te doen weten, dat de Prins van Oranje tot
+Koning van Nederland was verheven, en wij Napoleon
+als Keizer hadden afgezworen. Dit had ten gevolge, dat
+ruim 300 Nederlandsche en zelfs ook vreemde soldaten
+en ruiters Delfzijl ontvluchtten en met paarden en al tot
+ons over kwamen. Zelfs wisten drie kanonneerbooten
+uit de haven van Delfzijl te ontkomen. Na de Fransche
+vlag voor de Nederlandsche driekleur verwisseld te hebben
+zetten ze koers naar Emden.</p>
+
+<hr />
+
+<p>Napoleon benoemde den 30 Nov. 1813 den Graaf
+De Caen tot Opperbevelhebber der 60.000 man, waarover
+hij toen nog in België en de Nederlanden kon beschikken,
+om daarmede België te behouden en Nederland
+te heroveren. Schijnbaar koel en <ins class="corr" id="corr68" title="Bron: overschillig">onverschillig</ins>, vernam hij,
+dat de Verbondenen voortrukten, maar de opstand der
+Hollanders wekte zijn toorn. Meermalen gaf hij zijn
+voornemen te kennen, om liever het land aan den Oceaan
+prijs te geven, dan het ooit af te staan. Toen hij dit ook
+aan Rutger Jan Schimmelpenninck te kennen gaf, die
+als lid van den Senaat te Parijs vertoefde, antwoordde
+<span class="pagenum" title="110">&nbsp;</span><a id="p_110"></a>deze: &bdquo;Sire, ik hoop, dat een dergelijke gebeurtenis
+nimmer tot de geschiedenis van uwe regeering zal behooren.&rdquo;</p>
+
+<p>Napoleons toorn was ten top gestegen, toen hij de
+ontruiming van Willemstad, Breda en Geertruidenberg
+vernam. Onmiddellijk riep hij De Caen terug, gaf hem
+arrest, en benoemde een krijgsraad, om hem te vonnissen.
+Aan <span xml:lang="fr">Rampon</span>, die toen nog Gorinchem bezet
+hield, schreef hij: &bdquo;Bewaar dezen sleutel tot het hart van
+Holland met inspanning van alle krachten. Steek de
+dijken door, omring u door overstroomingen en ijsdammen.
+Ge kunt op een spoedig ontzet rekenen.&rdquo;&mdash;En
+werkelijk zond Napoleon belangrijke afdeelingen troepen
+naar Brussel, <span xml:lang="fr">Lille</span> en Trier, terwijl hij op het einde van
+December 1813 den Generaal Graaf <span xml:lang="fr">Maison</span> het opperste
+krijgsbevel in de Belgische en Hollandsche departementen
+opdroeg.</p>
+
+<p>Het was den Pruisischen Majoor <span xml:lang="de">Von Colomb</span> reeds
+gelukt, de Belgische grenzen over te trekken, en vier
+dagen later Leuven te bereiken. Toen echter zag hij
+zich gedrongen, om terug te keeren, teneinde Breda
+tegen een aanval van den Generaal <span xml:lang="fr">Roquet</span> te dekken.</p>
+
+<p>Eerst na het aftrekken van den Generaal <span xml:lang="en">Macdonald</span>,
+die wel uit Coblenz hulptroepen had ontvangen, doch
+geen kans zag, om zich aan de Waal te handhaven,
+gelukte het den Pruisen en Russen, weder voorwaarts te
+dringen, terwijl de Engelschen de Schelde opzeilden.
+Roermond zag de Verbondenen den 17 Januari 1814
+binnen zijne muren. Bij Luik werd den 24 Januari een
+hevig gevecht geleverd, dat de Franschen tot een verder
+terugtrekken noopte. Vooruit drongen nu de Bondgenootschappelijke
+troepen. Zij bereikten Brussel den 1
+Febr. Meermalen werd met verbittering gestreden, inzonderheid
+<span class="pagenum" title="111">&nbsp;</span><a id="p_111"></a>bij Sweneghens, op den 7 en 31 Maart 1814.
+Bij de laatste ontmoeting handhaafde de Fransche ruiterij
+weder den roem van hare voortreffelijkheid.</p>
+
+<p>Niettemin zag de Generaal <span xml:lang="fr">Maison</span> zich ten slotte
+gedrongen naar <span xml:lang="fr">Lille</span> (Rijssel) terug te trekken. De Franschen
+bleven zich echter handhaven in de vestingen Antwerpen,
+Ostende en Luxemburg.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="112">&nbsp;</span><a id="p_112"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XVI">HOOFDSTUK XVI.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De finantiën geregeld.&mdash;Een Landstorm opgericht.&mdash;'s-Hertogenbosch
+en <ins class="corr" id="corr69" title="Bron: Gorichem">Gorinchem</ins> aan de Franschen
+ontrukt.&mdash;De nieuwe Grondwet.&mdash;Willem
+I te Amsterdam als
+Koning gekroond.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Zou Nederland zijne onafhankelijkheid kunnen handhaven,
+dan moest het kunnen beschikken over een goed
+voorziene oorlogskas en over een voldoende krijgsmacht.
+Teneinde aan geld te komen, werd er een vrijwillige
+leening uitgeschreven, die 1400 duizend gulden opbracht,
+inderdaad een aanzienlijke som als men let op den verarmden
+toestand van het land. Amsterdam droeg o.a.
+100 duizend gulden bij en Arnhem 17000 gulden.</p>
+
+<p>En om een voldoende krijgsmacht te verkrijgen, werd
+er een Landstorm opgericht van weerbare mannen tusschen
+17 en 50 jaar oud, die met pieken gewapend
+werden. Een deel ervan, bestaande uit 16.000 man voetvolk
+en 4000 man artillerie, werd gebruikt, om den
+vijand van den vaderlandschen grond te verdrijven,
+terwijl het andere deel als schutterij in de steden dienst
+moest doen.</p>
+
+<p>Zoolang Koning Willem I nog geen Staatsraad bezat,
+beraadslaagde hij toch twee keer 's weeks met eenige
+bekwame Staatslieden over de aangelegenheden van het
+land. In het belang van ons zeewezen liet de Vorst
+<span class="pagenum" title="113">&nbsp;</span><a id="p_113"></a>terstond de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam
+weer openen, welke school door Napoleon was opgeheven
+geworden, terwijl hij aan een Commissaris-Generaal
+opdroeg te onderzoeken, wat er tot bevordering van het
+Zeewezen kon gedaan worden. Ook schafte hij het Fransche
+belastingstelsel af en voerde het vroeger hier bestaande
+weer in, terwijl hij tevens de bepaling van Napoleon
+op het Hooger Onderwijs buiten werking stelde en een
+Commissie met de taak belastte, om een algemeen
+Ontwerp in betrekking tot het Hooger Onderwijs te
+maken.</p>
+
+<p>Den 21 Dec. 1813 droeg Willem I aan een Commissie,
+bestaande uit vurige Oranjeklanten zooals Van der Duyn
+van Maasdam en Van Hogendorp, zoowel als uit
+vroegere Patriotten, als Van Maanen of uit mannen als
+Roëll, die onder Koning Lodewijk een hooge betrekking
+hadden bekleed, het samenstellen van een Grondwet
+op. Van deze Commissie werd Van Hogendorp voorzitter,
+terwijl Falck werd benoemd tot Secretaris van
+Staat en <span xml:lang="fr">Changuion</span> tot Commissaris-Generaal bij de
+Britsche hulptroepen. Ook met het Buitenland knoopten
+wij weer betrekkingen aan. Zoo zonden wij Hendrik
+Fagel, de vroegere Griffier, als afgezant naar Engeland,
+terwijl Engeland <span xml:lang="en">Lord Clancarty</span> als zijn afgezant bij ons
+Hof aanwees.</p>
+
+<p>Intusschen had de Fransche Maarschalk <span xml:lang="fr">Macdonald</span>
+zijn hoofdkwartier van Nijmegen naar Kleef verlegd. En
+toen nu ook Generaal <span xml:lang="fr">Exculman</span> met zijn Fransche
+krijgsmacht uit Nijmegen naar Venloo vertrok, was
+Nijmegen en hiermee geheel Gelderland van Franschen
+gezuiverd.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 315px;">
+  <a href="images/ill_p114.jpg"><img src="images/ill_p114th.jpg" width="315" height="378" alt="" title="Klik voor vergroting (657×789px, 149kB)" /></a>
+<div class="captionsc">KONING WILLEM I.</div>
+</div>
+
+<p>De Fransche Commandant te 's Hertogenbosch verbitterde
+in die stad velen, door de gedwongen heffing
+<span class="pagenum" title="114">&nbsp;</span><a id="p_114"></a>eener door hem uitgeschreven belasting. 240 inwoners
+sloten een verbond, om alles in het werk te stellen ten
+einde 's Hertogenbosch van de Fransche heerschappij
+te verlossen. Zij drongen per plakkaat bij de burgerij
+er op aan, de belasting niet te betalen. De Commandant
+ontbond nu de schutterij, stelde het innen der belasting
+acht dagen uit, doch dreigde een ieder met zware straffen,
+<span class="pagenum" title="115">&nbsp;</span><a id="p_115"></a>die weigerde te betalen. De samengezworenen hadden
+zich intusschen met de Pruisen in verbinding gesteld.
+Met den Pruisischen generaal <span xml:lang="de">Hobe</span> maakten ze
+de afspraak, dat deze den 26 Jan. 's morgens, als de toren
+van Vucht 4 uur zou slaan, van twee zijden de stad zou
+aanvallen. De Commandant had er echter bericht van
+gekregen en riep de bezetting onder de wapenen. De
+toren van Vucht ging evenwel een half uur na en toen de
+aanval 's morgens 4 uur niet geschiedde, dacht de Fransche
+Commandant, dat er niets van kwam en liet de bezetting
+weer aftrekken. Weldra echter daagden de Pruisische
+ruiters op, die de bewoners van Vucht tot gidsen
+hadden. Daar de grachten van 's Hertogenbosch toegevroren
+waren, viel het den Pruisen gemakkelijk, de wallen
+bij de Vuchterpoort te beklimmen en het Bastion
+Oranje te vermeesteren. De samengezworenen in de stad
+hadden intusschen de Fransche wacht bij de Hinthamerpoort
+overrompeld en die voor de Pruisen geopend. De
+Fransche bezetting trok zich nu in het fort terug, doch
+geen kans ziende, zich tegen de Pruisen staande te houden,
+gaven zij zich bij verdrag over. De officieren kregen
+vrijen aftocht, doch moesten zich verbinden, binnen het
+jaar niet tegen de verbonden Mogendheden te strijden.
+De Fransche soldaten hield men in Den Bosch gevangen.
+In naam van Willem I namen nu Bowier, die vóór 1794
+Pensionaris der stad was geweest en Verheyen, als Commissarissen-generaal,
+bezit van 's Hertogenbosch.</p>
+
+<p>Ten einde Gorinchem in ons bezit te krijgen, werd
+deze stad den 22 Jan. 1814 uit zeven batterijen tegelijk
+beschoten, waarbij tot groote schade der ingezetenen 16
+huizen vernield werden en 7 zwaar beschadigd. Men
+eischte nu de vesting op, en toen daar een weigerend
+antwoord op kwam, werd Gorinchem den 24 Jan. wederom
+<span class="pagenum" title="116">&nbsp;</span><a id="p_116"></a>beschoten, waarbij de kerk, het tuighuis en het hospitaal
+(waarin veel zieken verpleegd werden), zwaar werden beschadigd.
+De Maire van Gorinchem verzocht Generaal
+Zielinsky, de stad niet meer te beschieten, doch Zielinsky
+kon hieraan niet voldoen. Nog vijf maal liet de Generaal
+de stad beschieten. Den laatsten keer vlogen drie
+kruitkisten in Gorinchem in de lucht, waardoor velen
+gedood of gewond werden. De aangerichte schade werd
+op 100.000 gulden berekend. Den 4 Febr. 1814 teekende
+de Fransche Commandant een verdrag, waarbij hij de
+stad overgaf. De bezetting werd met krijgsmanseer behandeld
+en gevangen naar Pruisen gevoerd.</p>
+
+<p>Intusschen was de Commissie met een Ontwerp van
+Grondwet gereed gekomen. Men besloot hierover geen
+algemeene volksstemming toe te laten, maar het ontwerp
+door 600 Notabele Nederlanders te laten beoordeelen.
+Er werd daarom eene lijst opgemaakt van 600 personen,
+die door stand, middelen en verdiensten uitmuntten, welke
+lijst gedurende acht dagen in elk Kanton of Vrederecht
+ter inzage werd gelegd, met verzoek, om de bedenkingen,
+die men tegen de op de lijst geplaatste personen mocht
+hebben, op te geven. Toen er nagenoeg geen bedenkingen
+werden ingebracht, werden de op de lijst geplaatste 600
+Notabelen den 29 Maart 1814 in de Nieuwe Kerk te
+Amsterdam tezamen geroepen. Slechts 474 gaven aan
+die oproeping gehoor, terwijl 126 Notabelen om verschillende
+redenen niet opkwamen. Koning Willem I opende
+deze vergadering met eene toespraak, waarna Van Maanen,
+Voorzitter van het Hooge Gerechtshof, de beginselen
+ontvouwde, naar welke de nieuwe Grondwet ontworpen
+was.</p>
+
+<p>De nieuwe Grondwet bepaalde omtrent den vorst:</p>
+
+<p>Opvolging bij erfrecht en eerstgeboorte, recht van vrede
+<span class="pagenum" title="117">&nbsp;</span><a id="p_117"></a>en oorlog, opperbestuur over de geldmiddelen, beschikking
+over zee- en landmacht.</p>
+
+<p>De Souvereine rechten, die vroeger de Staten bezeten
+hadden, werden nu aan den Vorst opgedragen<ins class="corr" id="corr70" title="Niet in Bron.">.</ins> In plaats
+der Departementen kregen wij 9 provinciën. Ter handhaving
+der Volksvrijheid en tot waarborg van een richtig
+beheer zou eene vergadering van de Staten-Generaal, uit
+55 en door de Provinciale Staten voor drie jaren benoemde
+leden bestaande, alle buitengewone uitgaven
+toestaan of weigeren en, evenals de Vorst, wetten voordragen
+of afstemmen. Verder zou er een Raad van State
+zijn, een Algemeene Rekenkamer, een onafhankelijke
+rechtsmacht, Algemeene Wetboeken, gelijke bescherming
+voor de bestaande Godsdiensten, doch de Vorst moest
+lid zijn van de Ned. Herv. Kerk. De land- en zeemacht
+zou uit vrijwilligers bestaan en bij gebrek aan dezen uit
+lotelingen.</p>
+
+<p>De nieuwe Grondwet was op revolutionaire leest geschoeid.
+Toch werd ze door de vergadering van Notabelen
+met 448 tegen 26 stemmen goedgekeurd. Den volgenden
+dag, 30 Maart 1814, werd nu de Vorst op plechtige
+wijze in de Nieuwe Kerk te Amsterdam als Souverein
+Vorst van Nederland gekroond.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="118">&nbsp;</span><a id="p_118"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XVII">HOOFDSTUK XVII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Napoleon naar Elba verbannen.&mdash;Lodewijk XVIII
+Koning van Frankrijk.&mdash;De strijd om Bergen
+op Zoom en den Helder.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>België was, gelijk wij zagen, door de wapenen der verbonden
+Mogendheden uit de macht der Franschen verlost.</p>
+
+<p>Napoleon wilde nu onderhandelen, doch de Mogendheden
+wilden niet. Later behaalde hij eene overwinning
+bij <span xml:lang="fr">Montmirail</span> en nu vroegen de Mogendheden, om te
+onderhandelen, doch thans weigerde de Keizer. De legers
+der Gealliëerden onder <ins class="corr" id="corr71" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> en Schwartzenberg
+rukten nu op Parijs aan, terwijl <span xml:lang="en">Wellington</span> <span xml:lang="fr">Bordeaux</span>
+veroverde en de Oostenrijkers Lyon namen. De Keizerin,
+de Groot-Waardigheidsbekleders van het rijk en Jozef
+Bonaparte verlieten Parijs en den 30 Maart 1814 gaf
+Frankrijks Hoofdstad zich aan de Bondgenooten over.
+<ins class="corr" id="corr72" title="Bron: Napeleons">Napoleons</ins> gemalin trok naar Weenen, zonder haar man
+nog eenmaal gezien te hebben en vergat hem spoedig
+geheel. De Keizer van Rusland en de Koning van Pruisen
+trokken den 31 Maart 1814 Parijs binnen, doch verklaarden
+aan de Maire van die stad, dat zij de rechten
+der Fransche natie wilden eerbiedigen. <span xml:lang="fr">De Vauvineux</span>
+zette zich de witte kokarde op den hoed, ten teeken, dat
+hij zich voor het oude Vorstenhuis, <span xml:lang="fr">De Bourbons</span>, verklaarde.
+Dit voorbeeld werd in Parijs door velen gevolgd,
+en weldra klonk het overal: &bdquo;Leve de Koning!&rdquo; De
+<span class="pagenum" title="119">&nbsp;</span><a id="p_119"></a><span class="pagenum" title="120"><br />&nbsp;</span><a id="p_120"></a>Senaat, vroeger het gewillige werktuig van Napoleon,
+ontsloeg nu de soldaten van hun eed van getrouwheid,
+aan hem gedaan en stelde over Parijs een Tusschenbestuur
+in. Napoleon bevond zich te <span xml:lang="fr">Fontainebleau</span> en gaf
+bevel naar Parijs op te rukken, doch zijn maarschalk
+<span xml:lang="fr">Ney</span> zei hem, dat zijn macht een eind genomen had,
+dat hij geen recht meer had, aan het leger bevelen te
+geven en dat hij verstandig deed, op billijke voorwaarden
+afstand van de regeering te doen. Napoleon volgde
+dien raad op en deed afstand van de regeering ten behoeve
+van zijn zoon. De Mogendheden wilden echter
+dien afstand niet erkennen, waarom hij 11 April 1814
+een afstand teekende &bdquo;voor zijne opvolgers&rdquo;. De Mogendheden
+wezen Napoleon nu het eiland Elba als afzonderlijk
+vorstendom tot verblijfplaats aan met een jaarlijks
+inkomen van zes millioen francs. Nadat hij den 20 April
+afscheid genomen had van de 3000 man der Garde, die
+hem getrouw waren gebleven, trok hij, door de Generaals
+<span xml:lang="fr">Bertrant</span> en <span xml:lang="fr">Drouot</span> vergezeld, en door een behoorlijk
+geleide omringd, naar Elba. De Fransche Senaat riep
+nu Lodewijk Stanislaus Xaverius, oudsten broeder van
+den onthoofden Lodewijk XVI, onder den naam van
+Lodewijk XVIII, tot Koning van Frankrijk uit, terwijl
+Maarschalk <span xml:lang="fr">Soult</span>, die bij Toulouse nog altijd aan <span xml:lang="en">Wellington</span>
+den weg versperde, den aftocht koos. De regeering
+van Napoleon, als zijnde door geweld op den troon gekomen,
+werd niet geteld. Men beschouwde de <span xml:lang="fr">Bourbons</span>
+als onafgebroken te hebben geregeerd, zoodat na Lodewijk
+XVI men diens zoon Lodewijk XVII als Koning beschouwde,
+terwijl nu Lodewijk XVIII den Franschen
+troon beklom. De nieuwe Koning had de jaren zijner
+ballingschap in Engeland door gebracht en aanvaardde
+den 31 Mei 1814 te Parijs de regeering. Des daags te
+<span class="pagenum" title="121">&nbsp;</span><a id="p_121"></a>voren had hij met de Mogendheden een algemeenen vrede
+gesloten, terwijl de landen, door Napoleon met geweld
+aan Frankrijk gevoegd, weer aan Frankrijk werden ontnomen.
+Den 4 Juni 1814 gaf Lodewijk XVIII aan Frankrijk
+een grondwet, terwijl de vreemde soldaten het Fransche
+grondgebied verlieten.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 626px;">
+  <a href="images/ill_p119.jpg"><img src="images/ill_p119th.jpg" width="626" height="402" alt="" title="Klik voor vergroting (1305×839px, 358kB)" /></a>
+<div class="captionsc">INTOCHT VAN DE GEALLIEERDE VORSTEN TE PARIJS, 31 MAART 1814.</div>
+</div>
+
+<p>Ondertusschen deden wij in ons land ons best, om
+de Franschen uit de door hen bezette plaatsen te verdringen.
+Een Engelsche afdeeling onder <span xml:lang="en">Sir Thomas Graham</span>
+belegerde Bergen op Zoom. Hierdoor ontstond er in die
+stad een groote duurte van levensmiddelen, terwijl de
+Fransche Commandant in die stad de burgerij bovendien
+nog 35000 francs afdwong. Daar de Fransche bezetting
+niet sterk was en de felle vorst de verdediging verhinderde,
+besloot <span xml:lang="en">Graham</span> een aanval op de stad te doen.
+De Franschen toch hadden den slag bij <span xml:lang="fr">Montmirail</span> gewonnen,
+waarop <span xml:lang="de">Von Bulow</span> terugtrok, zoodat <span xml:lang="en">Graham</span>
+bevreesd was, dat de Franschen weer voorwaarts zouden
+trekken en Antwerpen, Bergen op Zoom en Grave als
+steunpunten zouden bezigen. Na de aandacht der Fransche
+bezetting afgeleid te hebben door een schijnaanval
+op de Steenbergsche poort, liet hij des nachts drie colonnes
+over de grachten van Bergen op Zoom trekken,
+waarvan twee in de stad kwamen en verschillende bastions
+wisten te bezetten. Een Fransch Adjudant wist
+echter de vluchtende bezetting niet slechts weer tot staan
+te brengen, maar zelfs tot zulk een hevigen tegen-aanval
+te bewegen, dat de Engelschen overhaast de bastions verlieten
+en maakten, dat ze de stad weer uitkwamen. Zoo
+was dan deze aanval mislukt, wat mede was veroorzaakt
+geworden door het sneuvelen van verschillende Engelsche
+officieren, zoodat de Engelsche troepen hun leiding
+misten en in verwarring kwamen.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="122">&nbsp;</span><a id="p_122"></a></p>
+
+<p>Den 5 April 1814 ontving de Fransche bevelhebber
+van Bergen op Zoom bericht van de verbanning van
+Napoleon. Hij verving toen de driekleurige vlag en
+kokarde voor de witte vlag en kokarde der <span xml:lang="fr">Bourbons</span>,
+doch gaf de stad niet over. Eerst toen Lodewijk XVIII
+het hem beval, kregen wij Bergen op Zoom terug.</p>
+
+<p>De Fransche bezetting van Grave maakte zich aan
+plundering der omstreken schuldig en de Commandant
+der stad wilde zelfs zijne vijandelijkheden niet staken
+toen men hem berichtte, dat Napoleon verbannen was.
+Eerst toen hij hoorde, dat Venlo en Maastricht zich overgegeven
+hadden, ontruimde hij Grave.</p>
+
+<p>Generaal De Jonge deed al het mogelijke, om Den
+Helder weer aan ons te brengen. Toen hij niet meer
+over de hulp der Kozakken kon beschikken, richtte hij
+eene ruiterbende op van 78 man, die, met lansen gewapend,
+aan de voorposten goede diensten bewezen. Voorts
+voegden zich nog 300 man van den Landstorm te Alkmaar
+bij hem. Uit het tuighuis te Medemblik ontving
+hij twee twaalfponders en twee veldstukken, terwijl hem
+uit Alkmaar een aanzienlijk getal geweren gezonden werd.
+De Jonge liet nu aan Verhuell weten, dat Gorinchem
+en 's Hertogenbosch onze zijde gekozen hadden en dat
+de Mogendheden in Frankrijk groote vorderingen maakten,
+doch de admiraal wilde van geen toegeven weten. Zijne
+Fransche onderbevelhebbers rieden hem aan, de vloot
+in brand te steken, de forten in de lucht te laten vliegen,
+het Nieuwediep te versperren, den zeedijk door te steken
+en te trachten met twee fregatten te ontvluchten, doch ook
+hiervan wilde Verhuell niets weten. Daar eerst zijn Hollandsch
+zeevolk, en later, de Nationale Garde hem had verlaten,
+beschikte hij over slechts 1100 man en was zijne
+positie uiterst moeilijk. Bovendien had hij met geldgebrek
+<span class="pagenum" title="123">&nbsp;</span><a id="p_123"></a>te kampen en daar hij geen gedwongen geldheffing in
+Den Helder wilde uitschrijven, leende hij geld in Den
+Helder met zijn eigen goederen tot onderpand. Daar hij
+aan de landzijde door onze troepen was ingesloten en
+aan de zeezijde door de Engelschen, kon hij geen bevelen
+uit Parijs ontvangen. En daar hij die toch zeer
+noodig had, bood luitenant Rijk, een bekwaam zeeofficier,
+zich aan, naar Parijs te gaan. Verhuell nam dat
+aanbod met dankbaarheid aan. Den 12 Febr. 1814 wist
+De Rijk, vermomd, in een visschersboot door de Engelsche
+vloot heen te komen. Wel maakten de schipper
+en zijn knecht bezwaar, om verder te varen, toen ze
+vernamen, dat zij naar Frankrijk moesten, doch De Rijk
+wist hen toch tot doorvaren te bewegen. Den 15 Febr.
+landde De Rijk te Duinkerken, vanwaar hij zich over Bologne
+naar Parijs begaf, waar hij bij den minister van
+Marine werd toegelaten. Deze gaf hem 10.000 Francs mee en
+zei, dat Verhuell naar bevind van zaken moest handelen.</p>
+
+<p>De Rijk kwam onopgemerkt door de troepen der Mogendheden,
+die in Frankrijk gelegerd waren, heen, stapte 13
+Maart te Duinkerken weer in zijn visschersboot, doch
+was genoodzaakt, te Ostende wegens stormweer binnen
+te loopen, waar hij zich 10 dagen schuil hield, tot hij
+den 25 Maart behouden in Den Helder wederkeerde.
+Hier deelde hij aan Verhuell mede, dat Napoleon overwinningen
+had behaald, zoodat Verhuell nog geen vrijmoedigheid
+had, de vesting aan ons weder te geven.
+Eerst den 4 Mei 1814 liet hij de witte vlag hijschen,
+waarna hij ontslagen werd van zijn eed, aan Napoleon
+gedaan en hij Den Helder ontruimde. Hij verzocht nu
+Koning Willem I in Nederlandschen dienst te mogen treden,
+wat geweigerd werd. Verhuell ging nu naar Parijs, waar hij
+<span xml:lang="fr">Pair</span> van Frankrijk werd en in hoogen ouderdom overleed.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="124">&nbsp;</span><a id="p_124"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XVIII">HOOFDSTUK XVIII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Beleg van Naarden.&mdash;Delfzijl in onze macht.&mdash;Geweldenarijen
+der Franschen op Walcheren
+en in Zeeland.&mdash;Nederland, van vijanden
+gezuiverd, wordt met België
+tot één Koninkrijk vereenigd.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Den 26 April 1814 was Deventer aan ons overgegaan
+en den 3 Mei Coevorden, doch met Naarden ging het
+zoo gemakkelijk niet. De bezetting van Naarden was
+2000 man sterk, die herhaaldelijk uitvallen deed en dan door
+plundering aan levensvoorraad wist te komen. Bovendien
+hief zij van de vermogenden in Naarden een zware
+belasting, terwijl zij 200 armen de stad uitdreef. Ook
+aan krijgsbehoeften had Naarden geen gebrek. Herhaaldelijk
+liet Krayenhoff Naarden beschieten, doch hij was
+met zijn macht van ongeoefende strijders niet tegen de
+bezetting opgewassen. Eerst den 12 Mei gaf Generaal
+<span xml:lang="fr">Quitard</span> op last van Lodewijk XIV Naarden aan ons
+terug.</p>
+
+<p>Ook de Fransche bezetting van Delfzijl deed vele
+uitvallen, waarbij zij tal van molens en boerderijen te
+Farmsum, Uitwierda en Birsum in brand staken. Kolonel
+Busch, door Pruisen en Engelschen gesteund, wilde de
+vesting aanvallen, doch Generaal Otto van Styrum gaf
+tegenbevel, waarop de Engelschen en Pruisen aftrokken
+en het beleg alleen aan de Hollanders overlieten. Men
+<span class="pagenum" title="125">&nbsp;</span><a id="p_125"></a>meldde den Franschen Commandant, dat Napoleon op
+Elba zat en Lodewijk XVIII Koning van Frankrijk was
+geworden. Hij zond nu een officier naar Parijs, die de
+waarheid hiervan bevestigde, waarop hij den 28 Mei 1814
+de witte vlag liet opsteken en Delfzijl aan ons overgaf.</p>
+
+<p>Het eiland Walcheren bleef ook nog lang in het bezit
+van den vijand. Bij het begin der omwenteling verbood
+de prefect van Walcheren alle correspondentie met de
+andere streken van ons land, terwijl hij tal van personen
+als gijzelaars naar Vlissingen, of zelfs naar Parijs liet
+brengen, o.a. de Rechter A. C. van Citters en de Oud-Baljuw
+van Middelburg J. J. de Bruin. De Franschen
+beroofden de inwoners zooveel zij konden, o.a. ontnamen
+zij hun in Nov. 1813 220 paarden, terwijl zij 800 arbeiders
+dwongen, aan hun vestingwerken te arbeiden. Van
+December 1813 tot Maart 1814 moesten 100 voerlieden
+met hun paarden en wagens gratis voor de Franschen
+allerlei goederen vervoeren. De bovengenoemde 800
+arbeiders ontvingen elke week 2100 francs, welke som
+door 100 der meest gegoede inwoners bijeengebracht
+moest worden. Toen de drie kooplieden Serlé, Andriessen
+en Meyners weigerden tot deze som bij te dragen,
+werden hunne goederen gerechtelijk verkocht. Nog voor
+het einde van Maart 1814 werd in drie termijnen de
+geheele belasting over 1814 ingevorderd. De Franschen
+wilden op deze wijze aan 400.000 francs zien te komen<ins class="corr" id="corr73" title="Niet in Bron.">.</ins>
+Daar de belasting minder dan 400.000 francs opbracht,
+moesten een 30-tal vermogende ingezetenen uit hun particuliere
+kas dit tekort aanvullen. Tegen betalen van bons,
+die later konden worden ingeleverd, moesten de ingezetenen
+voor de vestingen levensmiddelen en andere
+benoodigdheden verstrekken. Vele leveranciers ontvingen
+echter geen bons. Den 11 Febr. 1814 beval de Gouverneur
+<span class="pagenum" title="126">&nbsp;</span><a id="p_126"></a><span xml:lang="fr">Gilly</span>, dat de inwoners al hun geweren moesten
+inleveren. Een officier met 40 man moest dit bevel in
+de dorpen St. Laurens en Brigdamme uitvoeren. Toen
+hij echter te St. Laurens kwam, begon men de klok te
+luiden, welk voorbeeld in de andere dorpen gevolgd
+werd. Boeren en burgers, met stokken, vorken enz. gewapend,
+daagden nu uit Serooskerke en andere plaatsen
+op en dreven den officier met zijne mannen naar Middelburg
+terug. De boeren waagden het zelfs, in deze stad
+binnen te dringen, doch ze werden daar zóó hevig beschoten,
+dat ze met achterlating van één doode en eenige
+gekwetsten de vlucht moesten nemen. 19 landlieden
+werden gevangen genomen. Ook eenige ingezetenen van
+Middelburg, de predikant van Serooskerke en de Maires
+van Brigdamme en Aagtekerke werden gegrepen, doch
+na verhoor weer vrijgelaten. De Maire van <ins class="corr" id="corr74" title="Bron: Butlinge">Buttinge</ins> werd
+van zijn ambt ontzet en eenigen tijd gevangen gehouden,
+omdat men hem verdacht, dat hij den tegenstand had
+aangemoedigd.</p>
+
+<p>Gouverneur <span xml:lang="fr">Gilly</span> poogde ook Noord-Beveland in
+zijne macht te krijgen, doch de 60 man, die hij daarheen
+zond, werden gevangen genomen en op Engelsche
+schepen gebracht. Na eerst eene batterij op Zuid-Beveland
+tot twee keer toe vernield te hebben, deed <span xml:lang="fr">Gilly</span> met
+500 man eene poging, om Zuid-Beveland in zijne macht
+te krijgen. De Engelsche bezetting te Borselen en de
+gewapende Landstorm op Zuid-Beveland dreven echter
+de Franschen terug, terwijl hun kort daarop de gemeenschap
+met het Fort Bath geheel werd afgesneden. Toen
+de Franschen hoorden van Napoleons verbanning naar
+Elba, heschen ze te Middelburg de witte vlag. De afpersingen
+op Walcheren bleven echter tot 6 Mei aanhouden,
+toen eindelijk de Fransche Generaal <span xml:lang="fr">d' Arboville</span>
+<span class="pagenum" title="127">&nbsp;</span><a id="p_127"></a><span class="pagenum" title="128"><br />&nbsp;</span><a id="p_128"></a>overkwam, aan wien de ontruiming van Walcheren was
+opgedragen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 629px;">
+  <a href="images/ill_p127.jpg"><img src="images/ill_p127th.jpg" width="629" height="400" alt="" title="Klik voor vergroting (1312×834px, 386kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET CONGRES TE WEENEN.</div>
+</div>
+
+<p>Thans was geheel ons land van vijanden gezuiverd
+en wij konden ons geheel wijden aan de regeling onzer
+binnenlandsche aangelegenheden. De belastingen lieten
+wij onveranderd. Alleen schaften wij het Tabaksmonopolie
+af. In een buitengewone vergadering der Staten-Generaal
+van Mei 1814 werd naast een werkelijke ook
+een <i>uitgestelde</i> schuld vastgesteld, ter herleving van het
+&#8532;gedeelte, dat men onder Napoleon door de tiërceering
+verloren had. Ons crediet herleefde en onze effecten
+stegen in waarde. Handel en scheepvaart begonnen te
+bloeien.</p>
+
+<p>Het Congres, door de Groote Mogendheden te Weenen
+gehouden, oordeelde, dat het voor de rust van Europa
+beter was, als België en Nederland onder één scepter
+vereenigd werden. Immers, waren beide landen één, dan
+konden ze beter een aanval afweren van het altijd
+woelige Frankrijk, dan wanneer ze gescheiden waren.
+Nadat den 11 Febr. 1814 de Groote Mogendheden over
+België een Provisioneel Bestuur hadden ingesteld en
+later een Tusschen-Bestuur van <ins class="corr" id="corr75" title="Bron: Wilem">Willem</ins> I, droeg het
+Congres van Weenen den 15 Aug<ins class="corr" id="corr76" title="Bron: ,">.</ins> aan genoemden Vorst
+het oppergebied over al de Nederlanden op met den
+Koningstitel en dat wel ter schadeloosstelling voor zijn
+Nassausche erflanden Dillenburg, Sieg, Siegen, Dietz en
+Hadamar en het Groot Hertogdom Luxemburg.</p>
+
+<p>Oostenrijk had voor 1795 België bezeten. Ter vergoeding
+daarvoor kreeg het Lombardije en Venetië,
+welke landen dichter bij zijn grenzen en daardoor gemakkelijker
+te besturen waren dan België.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="129">&nbsp;</span><a id="p_129"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XIX">HOOFDSTUK XIX.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Napoleon keert van Elba terug.&mdash;Krijgsbedrijven
+in België.&mdash;<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span>.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Den 16 Maart 1815 begaf Willem I zich naar de vergadering
+der Staten-Generaal te 's-Gravenhage, waar hij
+de gronden ontvouwde, die tot de Vereeniging van
+Nederland met België hadden geleid. Met gemengde
+gevoelens ontvingen de Staten der Noordelijke gewesten
+hem. Zij noemden de vereeniging van alle Nederlanden
+een treffende gebeurtenis.</p>
+
+<p>Van de vereeniging van België met Nederland (van
+het herstel dus van het oude Nederland, gelijk het in
+de dagen van Karel V was), verwachtte men de volgende
+voordeelen:</p>
+
+<p>1º. Er werd een vaste voormuur tegen Frankrijk gevormd.</p>
+
+<p>2º. Als Mogendheid van den tweeden rang zou het Vereenigd
+Koninkrijk niet slechts bloeien door den handel
+van het Noorden, maar ook door de industrie van het
+Zuiden en door den landbouw van beiden.</p>
+
+<p>Men zag evenwel voorbij, dat de verschillende bronnen
+van bestaan van beide landen ook verschil van belangen
+schiepen, waardoor twist en tweedracht kon ontstaan,
+waarbij nog kwam, dat beide landen verschillend waren
+niet slechts in taal, maar ook in godsdienst, wat mede
+een bron van oneenigheid kon worden.</p>
+
+<p>Een eerste verplichting, die de vereeniging ons oplegde,
+<span class="pagenum" title="130">&nbsp;</span><a id="p_130"></a><span class="pagenum" title="131"><br />&nbsp;</span><a id="p_131"></a>was eene uitkeering van twee millioen pond sterling of
+24 millioen gulden aan Engeland voor den opbouw van
+vestingen aan de Fransche grenzen; bovendien moesten
+wij aan Engeland afstaan: in West-Indië Berbice, Demerary
+en Essequebo en in Zuid-Afrika de Kaapkolonie.
+Ook talmde Engeland, om ons de overige koloniën terug
+te geven.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 609px;">
+  <a href="images/ill_p130.jpg"><img src="images/ill_p130th.jpg" width="609" height="364" alt="" title="Klik voor vergroting (1270×759px, 286kB)" /></a>
+<div class="captionsc">NAPOLEON VERLAAT OP 26 FEBR. 1815 HET EILAND ELBA.</div>
+</div>
+
+<p>Terwijl het Congres te Weenen bezig was, de verwarde
+Europeesche zaken te regelen, werd ineens de
+mare bekend, dat Napoleon, vertrouwende op de gehechtheid
+zijner soldaten en op de onverschilligheid der
+Franschen ten opzichte van het stamhuis van <span xml:lang="fr">Bourbon</span>,
+den 1 Maart 1814 met 1500 soldaten te Cannes in Frankrijk
+was geland. Lodewijk XVIII zond verschillende troepen-afdeelingen
+tegen hem af, doch die kozen allen zijn
+zijde, zoodat Napoleons krijgsmacht vermeerderde naarmate
+hij dichter bij Parijs kwam. Op 't laatst was zijn
+tocht een triumftocht, zoodat Lodewijk XVIII het geraden
+achtte, Parijs te verlaten en eene schuilplaats te
+Gent te zoeken. Reeds den 20 Maart 1814 deed Napoleon
+zijn intocht te Parijs.</p>
+
+<p>Toen het Congres te Weenen hiervan kennis kreeg,
+besloot het terstond tot een algemeen Verbond tegen
+den dwingeland en tot het bijeenroepen van een krijgsmacht
+van een millioen soldaten. Ook Napoleon zat niet
+stil. Hij beproefde alle diplomatische hulpmiddelen, om
+den naderenden storm te verwinnen. Zijne agenten bij
+de buitenlandsche machten leden echter schipbreuk in
+hunne pogingen en 's Keizers hoop, om door zijne gemalin
+het Oostenrijksche hof te zijnen gunste te stemmen,
+kon onmogelijk slagen, daar <span xml:lang="fr">Maria Louise</span> zich reeds
+een ander man tot levensgezel had verkozen.</p>
+
+<p>Door snel optreden hoopte Napoleon de Mogendheden
+<span class="pagenum" title="132">&nbsp;</span><a id="p_132"></a>te voorkomen. Reeds na twee maanden beschikte
+hij weer over een leger van 180.000 man, gereed tot den
+veldtocht.</p>
+
+<p>Koning Willem I riep ook de Nederlanders te wapen.
+Hij vormde twee legers, die hij onder bevel zijner twee
+zonen stelde, het eene leger 40.000 man sterk, om de
+grenzen van België te dekken en het andere, 30.000 man,
+meest Zuid-Nederlanders, dat als Nationale Militie dienst
+moest doen.</p>
+
+<p>Napoleon evenwel begeerde vrede en vroeg aan de
+Mogendheden om vrede, doch die wilden er niet van
+weten. Wel wetend, dat België het tooneel van den strijd
+zou worden, rukte <ins class="corr" id="corr77" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> met 117.000 man Pruisen de
+Zuidelijke Nederlanden binnen en nam, met Namen tot
+hoofdpunt, positie tusschen Luik, Hoei, <ins class="corr" id="corr78" title="Bron: Clarleroi" xml:lang="fr">Charleroi</ins> en <span xml:lang="fr">Dinant</span>.
+De prins van Oranje voerde bovendien in België
+nog bevel over 20.000 Engelschen en Hannoveranen,
+terwijl den 4 April 1815 de Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> te
+Brussel aankwam waar hij het opperbevel aanvaardde
+over een leger van 91.228 man uit Engelschen, Duitschers
+en Nederlanders bestaande. Onder zijn opperbevel werd
+de Prins van Oranje gesteld over een afdeeling Engelschen
+en Nederlanders, terwijl Prins Frederik onder de
+bevelen van den Engelschen Luitenant-Generaal <span xml:lang="en">Lord
+Hill</span> aan het hoofd werd gesteld 10.000 man.</p>
+
+<p>Onder den Prins van Oranje die met het eerste legercorps
+stond tusschen <span xml:lang="fr"><ins class="corr" id="corr79" title="Bron: Gemappe">Gemappes</ins>, Enghien</span> en <span xml:lang="fr">Birche</span>,
+dienden Generaal de Perponcher, de vriend van den
+te Padua overleden Prins Frederik en Chassé, die nog
+in 1814 een trouw krijgsmakker van Napoleon was geweest.
+Het tweede legercorps onder <span xml:lang="en">Lord Hill</span> had positie
+gekozen te Ath en Oudenaarde. <span xml:lang="en">Sir Thomas Picton</span>
+voerde rondom Brussel de reserve hiervan aan. <span xml:lang="en">Lord</span>
+<span class="pagenum" title="133">&nbsp;</span><a id="p_133"></a><span xml:lang="en">Uxbridge</span> stond aan het hoofd der ruiterij. Generaal
+<ins class="corr" id="corr80" title="Bron: Collaers">Collaert</ins>, bekend uit zijn moedig gedrag bij Castricum,
+stond met de Nederlandsche ruiterij, die eene afdeeling
+vormden van de ruiterij onder <span xml:lang="en">Lord Uxbridge</span>, bij
+Bergen.</p>
+
+<p>De Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span> verwachtte nog geen inval
+van Napoleon in België en dacht er zelfs over, den
+Keizer voor te zijn en in Frankrijk te vallen. Zijne
+hoofdofficieren dachten ook nog aan geen gevaar, zoodat
+zij zelfs den 15 Juni eene uitnoodiging tot een feestpartij
+bij de Hertogin van <span xml:lang="en">Richmond</span> aannamen. Des nachts
+even vóór 12 uur werd den Hertog van <span xml:lang="en">Wellington</span>, die
+mede op het feest was, bericht dat Napoleon met 130.000
+man de Belgische grenzen was overgetrokken en <span xml:lang="fr">Charleroi</span>
+reeds had genomen. Terstond was de feestpret uit. Vele
+officieren gunden zich geen tijd, hun feestgewaad af te
+leggen en stegen met zijden broek en kousen te paard.
+<span xml:lang="en">Wellington</span> nam alles kalm op. Oogenblikkelijk gaf hij
+zijne bevelen en vóór het den volgenden morgen 8 uur
+was, waren soldaten, kanonnen en voertuigen al op weg
+naar het oorlogsterrein.</p>
+
+<p>De Prins van Oranje, die ook op het bal was, was
+mede half in feestgewaad, te paard gesprongen en bevond
+zich des nachts twee uur reeds in zijn hoofdkwartier
+te <span xml:lang="fr">Braine le Comte</span>. Het was den 16 Juni 1815
+des morgens 6 uur dat hij met zijne troepen aan den
+viersprong <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> (zijnde een kruispunt der wegen
+van Brussel naar <span xml:lang="fr">Charleroi</span>, en van <span xml:lang="fr">Nivelles</span> naar Namen)
+aankwam. Hier vond de Prins den Hertog van Saksen
+Weimar, kolonel van het Regiment Oranje-Nassau,
+die den vorigen dag <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> reeds bezet had. Kapitein
+Bijleveld, die het bevel had over een batterij artillerie,
+was met een bataljon Nassauers bij het dorp
+<span class="pagenum" title="134">&nbsp;</span><a id="p_134"></a><span xml:lang="fr">Frasnes</span> (een uur van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>) den 15 Juni door
+de Fransche ruiterij aangevallen, maar had zich al strijdende
+in de beste orde en zonder verlies naar <span xml:lang="fr">Quatre
+Bras</span> terug getrokken, waar hij zich bij den Hertog van
+Saksen Weimar voegde. Generaal de Perponcher bevond
+zich te <span xml:lang="fr">Nivelles</span>, waar hij bevel ontving van den Hertog
+van <span xml:lang="en">Wellington</span>, om de troepen bij <span xml:lang="fr">Nivelles</span> te vereenigen.
+Had <span xml:lang="fr">de Perponcher</span> dit bevel uitgevoerd, dan had ook
+Saksen Weimar naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span> moeten komen en dan
+was <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> onbezet geweest. Dit mocht echter
+volgens zijn inzicht volstrekt niet geschieden en daar
+hij wel wist, dat <span xml:lang="en">Wellington</span> zijn bevel gegeven had,
+voor deze wist, dat Napoleon <span xml:lang="fr">Charleroi</span> had bezet,
+waagde hij het, tegen <span xml:lang="en">Wellingtons</span> bevel in te gaan en
+gaf hij last, inzonderheid de stelling <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> te verdedigen.
+Toen de Prins van Oranje zich des morgens
+bij hem voegde, zag deze spoedig in, dat de Perponcher
+met oordeel gehandeld had en versterkte de stelling
+<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> nog meer.</p>
+
+<p>Het plan van Napoleon was, eene vereeniging van
+de Pruisische en Engelsche troepen te voorkomen, want
+als hij ze afzonderlijk aanviel, had hij meer kans om
+te overwinnen. Hij zond daarom Maarschalk <span xml:lang="fr">Grouchy</span>
+naar <span xml:lang="fr">Sombref</span>, ten einde aldaar <ins class="corr" id="corr81" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> tegen te houden
+en Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> naar <span xml:lang="fr">Quatre Bras. Grouchy</span> kon
+echter niet verder dan tot <span xml:lang="fr">Fleuris</span> en <span xml:lang="fr">Ney</span> niet verder
+dan tot <span xml:lang="fr">Frasnes</span> komen. <span xml:lang="fr">Ney</span> voerde het bevel over
+Napoleons linkervleugel, sterk 47.450 man en 116 kanonnen;
+<span xml:lang="fr">Grouchy</span> voerde den rechter vleugel aan, sterk
+38.000 man en 112 kanonnen, terwijl Napoleon zelf
+den middeltocht als reserve aanvoerde, sterk 28.880 man
+en 112 kanonnen.</p>
+
+<p>Met die reserve wilde Napoleon dien vleugel te hulp
+<span class="pagenum" title="135">&nbsp;</span><a id="p_135"></a>komen, die steun noodig had, opdat hij eindelijk met
+geheel zijn macht Brussel kon innemen, vanwaar hij
+zijne vijanden afzonderlijk hoopte aan te vallen. Bij
+<span xml:lang="fr">Fleuris</span> stuitte <span xml:lang="fr">Grouchy</span> echter op een leger van 90.000
+Pruisen onder <ins class="corr" id="corr82" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins>, zoodat doordringen daar niet
+mogelijk was. Napoleon gaf daarom aan <span xml:lang="fr">Ney</span> bevel, om
+den vijand te verdrijven, zich dan naar <span xml:lang="fr">Sombref</span> te begeven,
+ten einde daar de Pruisen in de rechterflank aan
+te vallen.</p>
+
+<p>Evenwel, Napoleon kon gemakkelijker bevelen, dan
+<span xml:lang="fr">Ney</span> uitvoeren. Bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> stuitte <span xml:lang="fr">Ney</span>, naar wij
+zagen, op de legermacht onder den Prins van Oranje,
+en deze wist den indruk bij <span xml:lang="fr">Ney</span> te wekken, dat des
+Prinsen troepen talrijker waren, dan ze feitelijk waren.
+Ook <span xml:lang="en">Wellington</span> voegde zich des morgens 11 uur bij
+den Prins en hij keurde de maatregelen goed, die deze
+en De Perponcher genomen hadden. <span xml:lang="en">Wellington</span> begaf
+zich daarna naar <span xml:lang="fr">Sombref</span>, waar hij bij een molen tusschen
+<span xml:lang="fr">Bry</span> en <span xml:lang="fr">Ligny</span> eene ontmoeting met <ins class="corr" id="corr83" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> had.
+Beide veldheeren kwamen overeen, dat <ins class="corr" id="corr84" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> bij
+<span xml:lang="fr">Ligny</span> den Franschen slag zou leveren en dat <span xml:lang="en">Wellington</span>
+over <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> hem te hulp zou komen. Die belofte
+kon echter <span xml:lang="en">Wellington</span> niet houden, wegens den
+strijd, dien hij zelf te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> te voeren had en
+het gevolg hiervan was&mdash;dat <ins class="corr" id="corr85" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> verslagen
+werd. Dit zou de laatste overwinning zijn, door
+Napoleon behaald.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="136">&nbsp;</span><a id="p_136"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XX">HOOFDSTUK XX.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> groeide de legermacht van Maarschalk
+<span xml:lang="fr">Ney</span> langzamerhand aan tot 15.750 man infanterie, 1865
+ruiters en 38 kanonnen; de Prins stond hiertegenover
+met slechts 6832 man voetvolk, 16 kanonnen en eenige
+ruiters.</p>
+
+<p><span xml:lang="fr">Ney</span> wierp zich met al zijn macht op een Compagnie
+onzer jagers, dat wijken moest. Generaal <span xml:lang="fr">Bachelu</span> viel
+nu met zijne Divisie onzen linkervleugel aan, waarop
+de kapitein Bijleveld zich oostelijk terug trok en Kapitein
+Stievenaar naar de zijde van het bosch van Bossu, waar
+hij door een houwitser doodelijk getroffen werd.</p>
+
+<p>De Nassauers wisten de Fransche lanciers, die onze
+Tweede Brigade aanvielen, aanvankelijk af te weren, doch
+deze kregen hulp van het Fransche voetvolk, zoodat
+onze positie hachelijk werd. Saksen Weimar met de
+sabel in de vuist drong nu met de zijnen voorwaarts en
+dreef den vijand weer naar den rand van het bosch.
+Hier werd hij echter op zulk een hevig geschutvuur
+onthaald, dat hij weer terug moest trekken, tot de Prins
+van Oranje hem met twee in reserve staande bataljons
+te hulp kwam, waardoor de vijand belet werd, verder
+in het bosch door te dringen.</p>
+
+<p>Intusschen verdedigde Overste Westenberg, hoewel hij
+het bevel voerde over jonge en ongeoefende soldaten,
+<span class="pagenum" title="137">&nbsp;</span><a id="p_137"></a>met goed succes de hoeve <span xml:lang="fr">Germioncourt</span> tegen een verwoeden
+aanval der Franschen. De vijand begon nu
+echter de hoeve onder het geschutvuur te nemen, waarop
+de Prins van Oranje, met den hoed zwaaiend, aan onze
+troepen de kanonnen aanwees, die het meest verwoesting
+aanrichtten en die daarom genomen moesten worden.
+De troepen waren echter voor deze taak niet berekend.
+De Prins had het alleen aan zijn paard te danken, dat
+hij niet in de handen van den vijand viel, waartusschen
+hij was geraakt. Zijn adjudant, Otto van Styrum, werd
+evenwel gewond. En ten laatste moesten wij de hoeve
+<span xml:lang="fr">Germioncourt</span> in handen der Franschen laten en naar
+<span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terugtrekken. Wel kwam uit <span xml:lang="fr">Nivelles</span> een
+Brigade Nederlandsche Kavallerie (Dragonders, Huzaren
+en rijdende Artillerie) te hulp, doch deze viel te weifelend
+<span class="pagenum" title="138">&nbsp;</span><a id="p_138"></a>en met te weinig overleg aan, zoodat ze met verlies van
+vele officieren en soldaten werd terug geslagen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 384px;">
+  <a href="images/ill_p137.jpg"><img src="images/ill_p137th.jpg" width="384" height="251" alt="" title="Klik voor vergroting (802×524px, 126kB)" /></a>
+<div class="captionsc">SLAG BIJ <span xml:lang="fr">QUATRE BRAS</span> (16 JUNI 1815).</div>
+</div>
+
+<p>Streden de Nederlanders bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> niet met
+succes, toch lag hun verdienste vooral hierin, dat zij den
+overmachtigen vijand tegenhielden, tot de Engelschen
+tot den strijd gereed waren. 's Middags 4 uur keerde
+<span xml:lang="en">Wellington</span> van het Pruisische leger terug en nam terstond
+te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> het opperbevel over de troepen op zich.
+Ook verschenen <span xml:lang="en">Picton</span> en de Hertog van Brunswijk
+met hun Divisies op het strijdtooneel. De Nederlandsche
+troepen hadden 's nachts geen rust gehad en den geheelen
+dag gestreden, zoodat zij vermoeid en afgemat
+waren. Toch bleven ze moedig en onvermoeid den strijd
+voortzetten. Zelfs gelukte het Kapitein Gey met zijn
+rijdende artillerie vier kanonnen van de voetbatterij, die
+de Franschen genomen hadden, te hernemen.</p>
+
+<p>De Franschen kregen echter ook versterking. Napoleons
+broeder <span xml:lang="fr">Jerôme</span> kwam met de reserve hun te hulp. De
+Hertog van Brunswijk sneuvelde en zijne troepen, die
+den straatweg bezet hielden, moesten die ontruimen. Ook
+Saksen-Weimar moest het bosch van <span xml:lang="fr">Bossu</span> aan den
+vijand prijs geven en naar <span xml:lang="fr">Hautain-le-Val</span> trekken. Aan
+den linkervleugel verloor een regiment Bergschotten de
+helft zijner manschappen, een vaandel en tot drie keer
+toe zijn aanvoerder. De Fransche Kurassiers onder Kellerman,
+Hertog van <span xml:lang="fr">Valmy</span>, dreven de Nederlandsche
+ruiterij tot <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug.</p>
+
+<p>Gelukkig werd onze linkervleugel versterkt door een
+Brigade Hannoveranen, terwijl twee versche Brigaden
+Engelschen zich bij Saksen-Weimar aansloten, die nu
+het bosch van <span xml:lang="fr">Bossu</span> opnieuw veroverden en bezet
+hielden. <span xml:lang="en">Wellington</span> heroverde de hoeve <span xml:lang="fr">Germioncourt</span>
+en aan den linkervleugel moesten de Franschen al
+<span class="pagenum" title="139">&nbsp;</span><a id="p_139"></a>de door hen behaalde voordeelen weer prijsgeven
+terwijl hun in het centrum door nieuw aangebracht
+geschut het voortdringen werd belet. Toen <span xml:lang="fr">Ney</span> 's avonds
+10 uur zijne troepen naar de zijde van <span xml:lang="fr">Frasnes</span> deed
+terugtrekken, was de strijd bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> geëindigd.
+Wij hadden er 567 man aan gesneuvelden en gekwetsten
+verloren.</p>
+
+<p>Den volgenden morgen, 17 Juni, kreeg <span xml:lang="en">Wellington</span> bericht,
+dat <ins class="corr" id="corr86" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> verslagen was geworden. Hij
+besloot daarom van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug te trekken, ten
+einde eene stelling te betrekken, die niet zoo ver van
+de Pruisen verwijderd was. Hiervan zond hij <ins class="corr" id="corr87" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins>
+bericht en deelde dezen tevens mee dat hij een slag met
+de Franschen zou aanvaarden, als hij verzekerd kon zijn
+van de hulp van twee Pruisische legerkorpsen. De 70-jarige
+<ins class="corr" id="corr88" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> antwoordde, dat hij niet met twee legerkorpsen,
+maar met geheel zijn leger te hulp zou komen, onder
+voorwaarde echter, dat als Napoleon den 18 Juni den
+aanval niet waagde, <span xml:lang="en">Wellington</span> moest aanvallen.</p>
+
+<p>Op Zaterdagmorgen 17 Juni 1815, 's voormiddags 10 uur,
+begon <span xml:lang="en">Wellington</span> van <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> terug te trekken,
+waarbij nog herhaaldelijk geschermutseld werd tusschen
+de Engelsche achterhoede en de Fransche voorposten.
+Intusschen was Napoleon zelf nu ook te <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span>
+aangekomen. Indien hij terstond den aanval begonnen
+was, dan had hij veel kans op een overwinning gehad,
+want de verbonden troepen waren op den terugtocht en
+dus ontmoedigd, terwijl <ins class="corr" id="corr89" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> ons nu niet te hulp kon
+komen. 't Zij hij zijn soldaten rust wilde geven, 't zij
+hij niet meer over de vroegere veerkracht beschikte, hij
+liet het thans niet tot een slag komen.</p>
+
+<p>In den namiddag, toen <span xml:lang="en">Wellington</span> zijn terugtocht volbracht
+had, begon het geweldig te regenen, waardoor het
+<span class="pagenum" title="140">&nbsp;</span><a id="p_140"></a>den Franschen onmogelijk werd, ons nog verder te vervolgen.
+De regen hield ook den geheelen nacht aan en
+doorweekte den bodem zoozeer, dat ook den volgenden
+dag van een veldslag geen sprake scheen te kunnen
+zijn, hoewel Napoleon des avonds tegenover <span xml:lang="en">Wellingtons</span>
+stellingen positie gekozen had.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="141">&nbsp;</span><a id="p_141"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXI">HOOFDSTUK XXI.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De slag bij Waterloo.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p><span xml:lang="en">Wellington</span> sloeg zijn hoofdkwartier op te Waterloo,
+een dorp, gelegen ten Zuiden van Brussel aan den uitgang
+van het bosch van Soniën. De weg van Waterloo
+naar het gehucht <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> is steeds hellend en
+heeft ter halverwege een zijtak naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>. Ten Zuiden
+van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> stond op een hoogte de herberg
+<span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span>, ten Westen ligt het stadje <span xml:lang="fr">Braine-la-Leud</span>
+en ten Oosten het dorpje <span xml:lang="fr">Ohain</span>. Twee belangrijke
+punten in den slag bij Waterloo zijn het kasteel <span xml:lang="fr">Goumont</span>
+of <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>, bestaande uit een heerenhuis,
+hoeve en tuin, omringd door dikke muren, waarnaast
+een boschje en een boomgaard, 1000 schreden van de
+stelling van den rechtervleugel gelegen en de hoeve <span xml:lang="fr">La
+Haye Sainte</span>, rechts van den straatweg gelegen en 500
+schreden van den kruin der hoogte van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span>.
+Bij deze hoeve was een groentetuin en een boomgaard,
+beide aan de zijde van den weg door een muur en aan
+de andere zijden door dichte heggen begrensd.</p>
+
+<p>Ten Oosten der herberg <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> ligt in de
+laagte het dorp <span xml:lang="fr">Planchenoit</span>. Tusschen genoemde herberg
+en de stelling van <span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span> ligt een terrein, dat
+ten Westen begrensd wordt door den rijweg naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>,
+ten Oosten door het gehucht <span xml:lang="fr">Smohain</span>, de hoeven
+<ins class="corr" id="corr90" title="Bron: Papelate" xml:lang="fr">Papelotte</ins> en
+<span xml:lang="fr">La Haye</span> en het kasteel <span xml:lang="fr">Frichemont</span>.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="142">&nbsp;</span><a id="p_142"></a></p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 608px;">
+  <a href="images/ill_p142.jpg"><img src="images/ill_p142th.jpg" width="608" height="336" alt="" title="Klik voor vergroting (1268×700px, 259kB)" /></a>
+<div class="captionsc">SLAG BIJ WATERLOO, 18 JUNI 1815.</div>
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="143">&nbsp;</span><a id="p_143"></a></p>
+
+<p>De beide legers, die hier een strijd op leven en dood
+zouden beginnen, waren ongeveer even talrijk, tusschen
+de 65.000 en 70.000 man sterk. Bij <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger
+waren 12000 à 13000 ruiters en 200 kanonnen, terwijl
+Napoleon over 15000 ruiters en 246 kanonnen beschikte.
+Aan den slag namen 18.000 Nederlanders deel, meest
+jonge, ongeoefende soldaten; slechts enkelen hunner
+waren in den krijg geharde veteranen, die in Duitschland
+en Spanje hadden gestreden.</p>
+
+<p>De Prins van Oranje voerde bij Waterloo de eerste
+linie met 7 batterijen aan. Met uitzondering van de
+ruiterij onder Collaert, die Nederlanders waren, had de
+Prins enkel het bevel over vreemden. <span xml:lang="en">Wellington</span> stelde
+39 Bataljons in de eerste linie op den heuvelrug van
+<span xml:lang="fr">Mont St. Jean</span>, terwijl de overige Bataljons in de tweede
+en derde linie achter die hoogte of meer zijwaarts gelegerd
+waren. <span xml:lang="en">Lord Hill</span>, die het bevel had over den
+rechter vleugel, stond met vijf Bataljons rechts van den
+straatweg naar <span xml:lang="fr">Nivelles</span>. Onder hem voerde Chassé eene
+afdeeling aan. Een zijner Brigades hield <span xml:lang="fr">Braine-la-Leud</span>
+bezet. <span xml:lang="en">Picton</span> voerde,
+met <span xml:lang="fr">Smohain, La Haye</span> en <span xml:lang="fr">Frichemont</span>
+in het gezicht, den linkervleugel aan. De uiterste
+punt hiervan stond onder bevel van Saksen Weimar,
+terwijl de Brigade van Bylandt zich meer in het midden
+bevond. De artillerie werd gevormd door de rijdende
+Batterij van <ins class="corr" id="corr91" title="Bron: Byleveld">Bijleveld</ins>, en twee Engelsche voetbatterijen.</p>
+
+<p>Den nacht van Zaterdag 17 op Zondag 18 Juni regende
+het onophoudelijk. Eerst Zondagmorgen 10 uur
+hield de regen op. Napoleon hield nu eerst nog eene
+wapenschouwing over zijne troepen, om zoo de zijnen
+tot den strijd aan te vuren, niet beseffende dat hij (die
+de meeste zijner overwinningen overigens aan den
+spoed zijner wapenen te danken had) op deze wijze
+<span class="pagenum" title="144">&nbsp;</span><a id="p_144"></a>kostbaren tijd deed verloren gaan, daar hij zoodoende
+aan <ins class="corr" id="corr92" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins>, dien hij verslagen waande, tijd gaf, om
+<span xml:lang="en">Wellington</span> ter hulpe te snellen.</p>
+
+<p>Na de wapenschouwing plaatste Napoleon zich op
+een hoogte achter <span xml:lang="fr"><ins class="corr" id="corr93" title="Bron: Le">La</ins> Belle Alliance</span>, vanwaar hij het
+geheele slagveld kon overzien. 5 minuten over half
+twaalf viel het eerste schot en&mdash;de slag bij Waterloo
+was begonnen. Bij <ins class="corr" id="corr94" title="Bron: Hougoumon" xml:lang="fr">Hougoumont</ins> lag Kapitein Busgen met
+een Bataljon Nassauers gelegerd en zes Bataljons Franschen
+vielen hem daar aan, in de hoop <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>
+te kunnen bezetten. Busgen, door eenige troepen van
+de Engelsche Garde versterkt, stelde zich dapper te weer,
+boom voor boom werd verdedigd en boschje en tuin
+nu eens genomen en dan weer heroverd. De strijdende
+scharen werden telkens door nieuwe troepen en meer
+geschut versterkt en zetten met verbitterde woede den
+strijd voort.</p>
+
+<p>Napoleon liet uit 74 kanonnen een uur lang het Centrum
+en den linkervleugel van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger beschieten
+waarna hij <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> beval met vier Divisiën van het
+eerste Fransche legercorps, tot den aanval over te gaan.
+<span xml:lang="en">Wellington</span> had het Centrum van zijn leger meer achterwaarts
+laten trekken, om zich voor het Fransche geschutvuur
+te beveiligen. <ins class="corr" id="corr95" title="Bron: Bijland">Bylandt</ins> met zijn Brigade stond aan
+den rand van een hollen weg en ten gevolge van het
+geschutvuur had hij veel mannen verloren, zoodat hij
+den aanval van den vijand niet kon doorstaan, en, evenals
+de Engelsche Brigaden, terug moest wijken. De Franschen
+kregen hierdoor gelegenheid, steeds meer vooruit te
+dringen, totdat het <span xml:lang="en">Picton</span> gelukte, hen tot staan te brengen,
+eerst door een hevig bataljonsvuur, daarna door een
+bajonetaanval. Jammer, dat <span xml:lang="en">Picton</span> zelf in dezen strijd
+sneuvelde.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="145">&nbsp;</span><a id="p_145"></a></p>
+
+<p>Majoor <span xml:lang="en">Baring</span> werd met eenige Compagnieën Hannoveranen
+door een der Brigades van <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> aan de rechterzijde
+van <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> en bij de pachthoeve <span xml:lang="fr">La Haye
+Sainte</span> aangevallen, welken aanval hij niet kon doorstaan,
+zoodat hij in de gebouwen dekking moest zoeken. Gelukkig
+kreeg hij hulp van <span xml:lang="en">Lord Somerset</span>, die met zijne
+Brigade Dragonders de Fransche Kurassiers terugdrong,
+en <span xml:lang="en">Ponsonby</span>, die met zijne ruiterij het vijandelijke voetvolk
+onder <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> deed wijken. Van onze zijde werden
+gewond Kolonel van Zuylen, Van <ins class="corr" id="corr96" title="Bron: Byland">Bylandt</ins> en Westenberg
+(die bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> zoo dapper gestreden had), terwijl
+aan Perponcher twee paarden onder het lijf werden doodgeschoten.
+De vijand liet twee adelaren in onze handen,
+doch toen de Engelschen den vijand verder vervolgden,
+sneuvelde hun aanvoerder <span xml:lang="en">Ponsonby</span> en werden zij terug
+geslagen, terwijl van de Nederlanders hierbij vielen een
+Luitenant uit het Huis der Harens (die in Spanje ook
+reeds zoo roemrijk gestreden had), Ritmeester Kreitzig
+en Pallandt tot Eerde.</p>
+
+<p>'s Middags half vier hadden de Franschen nog geen
+enkel voordeel behaald. De Engelsche garde sloeg,
+tusschen puinhoopen, vlammen en lijken in, alle aanvallen
+op den post <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> af, terwijl ook Saksen-Weimar
+zich in zijn stelling wist te handhaven.</p>
+
+<p><span xml:lang="en">Baring</span> met zijne Hannoveranen had tot nog toe den
+gewichtigen post van het Centrum, <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span>, voor
+ons weten te behouden. Om half vier werd hij echter
+door een overmachtigen vijand aangevallen. Nadat tal
+van zijne mannen gevallen waren en zijn kruit en kogels
+verschoten waren, was hij genoodzaakt zich terug te
+trekken en <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> in handen van den vijand
+te laten. <span xml:lang="fr">Ney</span> viel telkens <span xml:lang="fr">Hougoumont</span> aan, doch de
+Brigade van <span xml:lang="fr">Hachet</span> sloeg hem tot elf keer toe terug.
+<span class="pagenum" title="146">&nbsp;</span><a id="p_146"></a>De Prins van Oranje bleef moedig op zijn post, om
+bevelen uit te deelen en Generaal Trip verdreef de
+Fransche Kurassiers en nam een aantal van hen gevangen.
+Helaas sneuvelden hierbij een vierde onzer
+soldaten en bovendien de oversten Caenegracht, <span xml:lang="de">Lechleitner</span>,
+Generaal <span xml:lang="de">von Merlen</span> en Majoor Bisdom.</p>
+
+<p>'s Avonds half 7 had <span xml:lang="en">Wellington</span> reeds 18.000 man
+verloren, terwijl <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> door de Franschen
+genomen was. Toch had <span xml:lang="fr">Ney</span> het Centrum niet kunnen
+verbreken, terwijl Saksen-Weimar nog steeds van geen
+wijken wist. Helaas echter hadden ongeveer 18.000
+soldaten van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger zich in Brussel teruggetrokken,
+waar het gerucht verspreid werd, dat de Hertog
+verslagen was. Bovendien waren vele onzer kanonnen
+verlaten en zonder bediening en de meeste onzer Brigades
+uitgeput. En terwijl Napoleon nog altijd zijn
+geduchte Oude Garde als reserve bewaarde, beschikte
+<span xml:lang="en">Wellington</span> over geen andere versche troepen meer dan
+de Afdeeling van Chassé en enkele Engelsche Brigades.
+Toch bleef <span xml:lang="en">Wellington</span> moedig doorstrijden, vertrouwende,
+dat <ins class="corr" id="corr97" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> zijn belofte zou nakomen en hem ter hulp
+zou snellen.</p>
+
+<p>Na zijn nederlaag bij <span xml:lang="fr">Ligny</span> was <ins class="corr" id="corr98" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> naar Wavre
+teruggetrokken, waar hij slechts enkele Bataljons achterliet,
+om met zijn overige troepen <span xml:lang="en">Wellington</span> ter hulp te
+komen. Door den aanhoudenden regen waren de wegen
+echter haast onbegaanbaar geworden, zoodat Generaal
+<span xml:lang="de">Bulow</span> eerst 's middags 4 uur met het 4e legercorps in
+het bosch van <span xml:lang="fr">Frischemont</span> aankwam. Hier werd <span xml:lang="de">Bulow</span>
+terstond in een strijd gewikkeld met het 6e Fransche
+corps onder <span xml:lang="fr">Mouton</span>. Graaf van <span xml:lang="fr">Labou-Grouchy</span>,
+die Napoleon met 30.000 man te <span xml:lang="fr">Wavre</span> gelegerd had,
+viel bovendien <ins class="corr" id="corr99" title="Bron: Blucher's" xml:lang="de">Blücher's</ins> achterhoede aan. Ten einde
+<span class="pagenum" title="147">&nbsp;</span><a id="p_147"></a>zijn rechtervleugel te beschermen en een nieuwen
+<ins class="corr" id="corr100" title="Bron: aanva">aanval</ins>
+der Pruisen tegen te gaan, zond Napoleon bovendien
+nog 8 bataljons van de Jonge en 2 van de Oude Garde
+op <span xml:lang="de">Bulow</span> af, die nu terug moest trekken, om versterking
+af te wachten. <ins class="corr" id="corr101" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> liet zich echter door al deze aanvallen
+der Franschen niet weerhouden, om <span xml:lang="en">Wellington</span>
+ter hulp te snellen.</p>
+
+<p>Enkele Fransche Regimenten, vreezende door de Pruisen
+in den rug aangevallen te worden, begonnen terug
+te trekken. Napoleon, bemerkende, dat hierdoor de aanval
+zijner troepen werd verzwakt, begreep, dat er een einde
+aan den strijd moest komen, waarom hij aan de Garde,
+die hij in reserve hield en die zoo menige overwinning
+bevochten had, beval, aan den strijd deel te nemen.
+Maarschalk <span xml:lang="fr">Ney</span> aan het hoofd van vier Bataljons der
+Jonge Garde, een linie Kurassiers en vier Batterijen viel
+nu van <span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> het Centrum der Bondgenooten
+aan. De Fransche ruiterij trok nu zich overal te zamen,
+terwijl <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> een voorwaartsche beweging naar <span xml:lang="fr">Papelotte</span>
+maakte en Generaal <span xml:lang="fr">Reille</span> opnieuw <span xml:lang="fr">Hougoumont</span>
+aanviel.</p>
+
+<p>Het Centrum der Bondgenooten had reeds veel geleden,
+zoodat, toen <span xml:lang="fr">Ney</span> het met zijn versche troepen aanviel,
+het met zwaar verlies moest terugtrekken.</p>
+
+<p>De Prins van Oranje wilde dezen terugtocht voorkomen,
+snelde zonder geleide naar twee Bataljons Nassauers,
+teneinde dezen de Franschen te doen aanvallen en zoo
+mogelijk terug te dringen. Hij werd echter door een
+kogel in zijn linkerschouder getroffen, zoodat hij van het
+paard stortte. Hij poogde weder in het zadel te komen,
+doch door bloedverlies werd hij bewusteloos. Gelukkig
+snelden een paar Adjudanten toe, die den prins onder
+bedekking van eenige scherpschutters uit het strijdgewoel
+<span class="pagenum" title="148">&nbsp;</span><a id="p_148"></a>naar het hoofdkwartier voerden. Tengevolge hiervan
+moesten de Nassauers terugtrekken. Generaal Alten, die
+de Divisie aanvoerde, werd gewond, terwijl van de Brigade-generaals
+<span xml:lang="en">Hachess</span> mede gewond werd en <span xml:lang="de">Ompteda</span>
+sneuvelde. Zoo kwam het, dat de Fransche Garde meer
+en meer vorderingen maakte. <span xml:lang="en">Wellington</span> beval nu <span xml:lang="en">Maitland</span>
+met de Engelsche Garde de Franschen aan te vallen.
+<span xml:lang="en">Maitland</span> bracht de Franschen daarop groote verliezen
+toe, doch <span xml:lang="fr">Ney</span> beval nu de overgebleven reserve van de
+Oude <ins class="corr" id="corr102" title="Bron: garde">Garde</ins> de Jonge ter hulp te komen, waarop de
+Engelsche Garde teruggeslagen werd.</p>
+
+<p>Terwijl de toestand van <span xml:lang="en">Wellingtons</span> leger uiterst hachelijk
+was, werd er krijgsmuziek gehoord van een naderend
+leger. Napoleon dacht, dat <span xml:lang="fr">Grouchy</span>'s leger er aan kwam,
+want het was Fransche muziek, die er gespeeld werd.
+Tot zijne groote teleurstelling zag hij echter, dat het niet
+<span xml:lang="fr">Grouchy</span> was, maar <i><ins class="corr" id="corr103" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins></i>, die naderde.</p>
+
+<p><ins class="corr" id="corr104" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins>, het krijgsgewoel overziende, zag, dat hij terstond
+moest ingrijpen, wilde hij een nederlaag van <span xml:lang="en">Wellington</span>
+voorkomen. Met het bajonet op het geweer liet
+<ins class="corr" id="corr105" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> zonder verwijl in stormpas op het Fransche korps
+onder <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> aanvallen, terwijl hij aan de Oostzijde
+van het slagveld een geweldig geschutvuur op den vijand
+liet openen. Het korps van <span xml:lang="fr">d' Erlon</span> sloeg op de vlucht
+naar de zijde van <span xml:lang="fr">Papelotte</span>.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 352px;">
+  <a href="images/ill_p149.jpg"><img src="images/ill_p149th.jpg" width="352" height="426" alt="" title="Klik voor vergroting (734×888px, 209kB)" /></a>
+<div class="captionsc" xml:lang="de">GEBHARD <ins class="corr" id="corr106" title="Bron: LIEBERECHT">LEBERECHT</ins> VON
+  <ins class="corr" id="corr107" title="Bron: BLUCHER">BLÜCHER</ins>.</div>
+</div>
+
+<p>Chassé had des middags den  uitersten rechtervleugel
+laten oprukken, om het Centrum te versterken. Toen hij
+den aanval der Pruisen op de Fransche Garde zag, liet
+hij ook een zijner Brigaden met de Brigade van <span xml:lang="en">Maitland</span>
+op den vijand aanvallen. Bovendien kwam het Pruisische
+legercorps onder <span xml:lang="de">Von Ziethen</span> aan den linkervleugel
+Saksen-Weimar te hulp, waarop zes Regimenten ruiterij
+de Franschen in de flank aanvielen. Op bevel van <span xml:lang="en">Wellington</span>
+<span class="pagenum" title="149">&nbsp;</span><a id="p_149"></a>werd er nu een algemeenen aanval op den vijand
+gedaan en wel met het verrassend gevolg, dat de Bondgenooten
+<span xml:lang="fr">La Haye Sainte</span> opnieuw veroverden en verder
+op <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> aantrokken. Op alle punten werden
+nu de Franschen op de vlucht geslagen en eer nog de
+<span class="pagenum" title="150">&nbsp;</span><a id="p_150"></a>nacht gedaald was, was <span xml:lang="en">Wellington</span> zeker van de overwinning
+en het Fransche leger zoozeer uit elkander geslagen,
+dat niet één verstrooid Bataljon meer bij elkander
+kon verzameld worden. En terwijl Napoleon door zijne
+legerhoofden van het slagveld werd gedragen, zetten zijne
+soldaten onafgebroken hun vlucht voort naar <span xml:lang="fr">Beaumont</span>
+en <span xml:lang="fr">Philippeville</span>.</p>
+
+<p>Bij <span xml:lang="fr">La Belle Alliance</span> ontmoetten na den slag <span xml:lang="en">Wellington</span>
+en <ins class="corr" id="corr108" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> elkander en vol blijdschap over de
+schitterende overwinning, die zij behaald hadden, vielen
+de twee veldheeren elkander om den hals. <span xml:lang="en">Wellington</span>
+keerde naar Waterloo terug, terwijl <ins class="corr" id="corr109" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> te <span xml:lang="fr">Gemappes</span>
+overnachtte en zijn voorhoede naar <span xml:lang="fr">Frasnes</span> trok.</p>
+
+<p>In den slag bij Waterloo verloren de Bondgenooten
+24.600 man, waaronder 3400 Nederlanders, terwijl aan
+de zijde der Franschen 18000 man gesneuveld waren,
+terwijl zij 7000 man als krijgsgevangenen in handen der
+Bondgenooten moesten laten, die bovendien 200 kanonnen,
+de geheele legertros en zelfs het reisrijtuig van
+Napoleon buit maakten.</p>
+
+<p><span xml:lang="en">Wellington</span> droeg aan Prins Frederik, die het opperbevel
+over de Nederlandsche troepen verkreeg, op, de
+vestingen aan de Westzijde der <span xml:lang="fr">Sambre</span> te nemen, terwijl
+<ins class="corr" id="corr110" title="Bron: Blucher" xml:lang="de">Blücher</ins> zou trachten die aan de Oostzijde der
+<span xml:lang="fr">Sambre</span> te veroveren. Prins Frederik, hoewel toen nog
+slechts 18 jaren oud, veroverde weldra <span xml:lang="fr">Quesnoy</span> en
+<span xml:lang="fr">Condé</span>!</p>
+
+<p>Den 22 Juni 1815 kwam Napoleon te Parijs als
+vluchteling aan, waar hij bij niemand ondersteuning vond.</p>
+
+<p>&bdquo;Nog is het leger 80.000 man sterk; laten wij de
+overmoedigen straffen en de eer van Frankrijk herstellen!&rdquo;
+&bdquo;Ga,&rdquo; zeide hij tot Generaal <span xml:lang="fr">Becker</span>, &bdquo;ga naar het Voorloopig
+Bestuur en bied het uit mijn naam mijn krachten
+<span class="pagenum" title="151">&nbsp;</span><a id="p_151"></a>aan. Zeg, dat ik als eenvoudig generaal aan het hoofd
+der troepen, den hoon, Frankrijk aangedaan, wil wreken.
+Zeg, dat ik daarna het commando wil nederleggen, om
+te <span xml:lang="fr">Malmaison</span> een afgezonderd leven te leiden.&rdquo;</p>
+
+<p>Zoo smeekt de Keizer, die anders gewoon is te bevelen.
+Te vergeefs was evenwel deze zending van <span xml:lang="fr">Becker</span>.
+Men wilde van Napoleons voorstel niets hooren. Van
+allen verlaten, begaf hij zich aan boord van een Engelsch
+oorlogsschip, de Bellerophon, zich zoo onder bescherming
+der Engelsche wetten stellende. Kapitein <span xml:lang="en">Maitland</span>
+ontving en behandelde Napoleon als gast, ofschoon hij
+hem dadelijk als gevangene beschouwde. Men vergunde
+den vluchteling niet meer aan land te stappen. Den 31
+Juli 1815 werd Napoleon op last der Mogendheden naar
+het eiland St. Helena verbannen, midden in den Atlantischen
+Oceaan, waar hij in Mei 1821 overleed, tengevolge
+van kanker in de maag.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="152">&nbsp;</span><a id="p_152"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXII">HOOFDSTUK XXII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Het vereenigd Koninkrijk.&mdash;Wij krijgen onze
+koloniën terug.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Frankrijk, nu weder door de Mogendheden bezet,
+moest 700 millioen francs oorlogsschatting betalen, waarvan
+60 millioen francs aan Nederland kwam. Bovendien
+moest Frankrijk de kosten dragen van het bezetten van
+17 vestingen, die zijn grenzen bewaken moesten. Nederland
+kreeg de steden Mariënburg en <span xml:lang="fr">Philippeville</span> en het
+Hertogdom <span xml:lang="fr">Bouillon</span>.</p>
+
+<p>Door de overwinning bij Waterloo was er een nieuwe
+band gehecht tusschen het Vorstenhuis van Oranje en
+de Nederlanders. De twee zonen van Koning Willem I
+toch hadden zich bij <span xml:lang="fr">Quatre Bras</span> en Waterloo hoogst
+verdienstelijk gemaakt en niet weinig er toe bijgedragen
+dat de zege werd behaald. En ook de koning had getoond
+in de ure des gevaars standvastig aan de zijde van zijn
+volk te staan en geen opofferingen te groot te achten
+voor de veiligheid en vrijheid zijner onderdanen.</p>
+
+<p>Daar het Weener Congres Nederland met België had
+vereenigd, moest de Grondwet van 1814 gewijzigd en in
+overeenstemming met de behoeften van het vereenigde
+Koninkrijk gebracht worden. Eene commissie voor een
+deel uit Belgen bestaande, hield zich met deze herziening
+bezig. Volgens deze herziene Grondwet zouden de
+Staten-Generaal uit twee Kamers bestaan. De Eerste
+<span class="pagenum" title="153">&nbsp;</span><a id="p_153"></a>Kamer zou bestaan uit leden van de aanzienlijkste en
+vermogendste klasse; de Tweede Kamer, waartoe Nederland
+en België ieder 55 leden kozen, moest de burger-
+en volksklasse vertegenwoordigen. De Koning behoefde
+niet meer den Hervormden godsdienst te belijden. De
+zetel der regeering zou beurtelings Brussel en 's-Gravenhage
+zijn. Om de 10 jaren zou er eene begrooting van
+de inkomsten en uitgaven van den Staat voor de volgende
+10 jaren worden gemaakt. Het Onderwijs zou zich voortaan
+niet meer met de godsdienstige opleiding der jeugd hebben
+te bemoeien. Er zou vrijheid van drukpers zijn. De
+Tweede Kamer moest in het openbaar beraadslagen,
+opdat de kiezers, als lastgevers, konden oordeelen, hoe
+hunne lasthebbers zich van hun taak kweten. De regeering
+zou niet langer beschikking of inzage hebben met
+betrekking der godsdienstige inrichtingen, ook niet van
+die gezindheden, welke subsidie ontvangen.</p>
+
+<p>In Nederland werd deze Grondwet door een dubbele
+vergadering der Staten-Generaal met eenparige stemmen
+aangenomen; maar in België vond zij, vooral bij de
+geestelijkheid, grooten tegenstand, omdat volgens die
+Staatsregeling aan de Kerk niet den minsten invloed op
+den Staat gegeven werd. Evenwel verklaarde de Koning,
+dat de wet was aangenomen; waarop Willem I den 15
+Sept. 1815 te Brussel plechtig als Koning werd ingehuldigd.</p>
+
+<p>Niettegenstaande die afkondiging bleven de bisschoppen
+in hun verzet volharden. Zij gaven een manifest in 't
+licht, waarin zij den eed op de nieuwe grondwet eene
+misdaad noemden, eene verklaring, welke door den paus
+bekrachtigd werd.</p>
+
+<p>Het Koninkrijk der Nederlanden, waarover Willem I
+nu den scepter voerde, bestond thans uit 17 provinciën,
+n.l. 1e. Noord-Brabant, 2e. Zuid-Brabant, 3e. Limburg,
+<span class="pagenum" title="154">&nbsp;</span><a id="p_154"></a>4e. Gelderland, 5e. Luik, 6e. Oost-Vlaanderen, 7e. West-Vlaanderen,
+8e<ins class="corr" id="corr111" title="Niet in Bron.">.</ins> Henegouwen, 9e. Holland, 10e. Zeeland
+11e. Namen, 12e. Antwerpen, 13e. Utrecht, 14e. Friesland,
+15e. Overijsel, 16e. Groningen, 17e. Drente.</p>
+
+<p>Het Groot-Hertogdom Luxemburg bleef zijne betrekking
+tot den Duitschen Bond behouden, hoewel het zijne
+afgevaardigden zond naar onze Staten-Generaal.</p>
+
+<p>Volgens het tractaat van 1814 moesten de Engelschen
+ons binnen zes maanden weer in het bezit stellen van
+onze O. en W. Indische bezittingen, doch ten gevolge
+van het vernieuwde optreden van Napoleon kon dit
+eerst in 1815 geschieden. Den 11 Nov. 1815 vertrok een
+smaldeel onder bevel van den Vice-Admiraal Van Braan
+naar West-Indië met de Gouverneurs aan boord van
+Suriname, Curaçao, St. Eustatius, Saba en St. Martin.
+Zonder tegenstreven gaven de Engelschen ons hier onze
+bezittingen terug.</p>
+
+<p>Tot Gouverneur-Generaal over O.-Indië werd benoemd
+Van der Capellen, die met de Commissarissen-Generaal
+Elout en Buyskes in het begin van 1816 daarheen trok.
+De Engelsche Landvoogd <span xml:lang="en">Sir Stamford <ins class="corr" id="corr112" title="Bron: Rafles">Raffles</ins></span> was niet
+gezind, zoo maar voetstoots ons onze O. Indische bezittingen
+terug te geven. Hij zei, dat hij uit Londen
+daartoe geen bevelen ontvangen had. Eindelijk kreeg hij
+die bevelen en kwam O. Indië weer aan ons. Onze koloniën
+aldaar waren door het tyrannieke beheer van
+Daendels en door het Engelsche stelsel er niet op vooruit
+gegaan. Wij namen evenwel dat Engelsche stelsel toch
+over, natuurlijk met enkele wijzigingen. Na zes jaren
+ontvingen wij aan grondbelasting in O. Indië alleen
+reeds meer dan 2.200.000 gld.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="155">&nbsp;</span><a id="p_155"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIII">HOOFDSTUK XXIII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De <ins class="corr" id="corr113" title="Bron: Algarijnsche">Algerijnsche</ins> zeeroovers getuchtigd.&mdash;Opstanden
+op Sumatra en Java.&mdash;Maatregelen van Koning
+Willem ter bevordering van ontwikkeling
+en welvaart.&mdash;Ontevredenheid
+der Belgen.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden had geen
+langer duur dan ruim 15 jaren. De scheepvaart op de
+Middellandsche zee werd in dien tijd door de <ins class="corr" id="corr114" title="Bron: Algarijnsche">Algerijnsche</ins>
+zeeschuimers zeer onveilig gemaakt. Een Engelsche
+vloot evenwel, onder bevel van <span xml:lang="en"><ins class="corr" id="corr115" title="Bron: lord">Lord</ins> Exmouth</span>,
+vereenigd met een Nederlandsch eskader onder den
+Vice-admiraal Van der <ins class="corr" id="corr116" title="Bron: Cappelen">Capellen</ins>, wist den 27 Augs.
+1816 den trotschen Dey van Algiers zoodanig tot rede
+te brengen, dat hij aan al de eischen der overwinnaars
+toegeven, ruim duizend Christenslaven in vrijheid stellen
+en beloven moest, zich voortaan van alle zeerooverijen
+te onthouden.</p>
+
+<p>In onze Oost-Indische bezittingen werd de vrede van
+tijd tot tijd verstoord. Zoo hadden aldaar twee hevige
+opstanden plaats, de eene in 1821 op het eiland Sumatra,
+waar de Sultan van Palembang door den dapperen generaal-majoor
+De Kock verslagen en gevangen genomen
+werd en de andere van 1825 tot 1830 op het eiland Java,
+waar in 1830 het hoofd der muitelingen, <span xml:lang="es">Diepo Negro</span>, insgelijks
+door onzen De Kock tot onderwerping werd gebracht.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="156">&nbsp;</span><a id="p_156"></a></p>
+
+<p>Vele waren intusschen de zegeningen, die het vereenigd
+Nederland gedurende een 15-jarigen vrede onder
+het weldadig bestuur van Willem I mocht genieten. In
+1818 werd de <i>Maatschappij van Weldadigheid</i> opgericht,
+vooral door invloed van den luitenant-generaal Johannes
+van den Bosch. Deze Maatschappij stelde zich ten doel,
+om de heidegronden in Drente en Overijsel door bedelaars
+en behoeftigen te doen ontginnen, om daardoor
+de armoede te bestrijden. De <i>Koloniën van Weldadigheid</i>
+(Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelmina'soord), die
+daaruit sinds 1813 ontstaan zijn, hebben uitgestrekte
+woeste velden in vruchtbaar land met welvarende bewoners
+veranderd.</p>
+
+<p>In 1824 kwam de <i>Handelmaatschappij</i> tot stand, die
+zich ten doel stelde, als Agent der Regeering, de Indische
+voortbrengselen, die de inboorlingen van Ned.
+O.-Indië bij wijze van belasting voor ons Gouvernement
+moesten aankweeken, in ontvangst te nemen, over te
+voeren en in ons land te verkoopen. De Maatschappij
+begon met een kapitaal van twaalf millioen gulden,
+waarvan Koning Willem I het grootste deel had gestort.</p>
+
+<p>De Koning stelde in 1816 de <i>Orde van den Ned.
+Leeuw</i> in, om de verdiensten van burgers en de <i>Militaire
+Willemsorde</i> om die van krijgslieden te eeren.</p>
+
+<p>De <i>Ned. Bank</i>, die in 1814 tot stand kwam, had
+ten doel, de kooplieden spoedig en tegen niet te hooge
+rente aan geld te helpen. Nog steeds geniet deze Bank
+het volle vertrouwen van den handel. In 1820 werd
+ook in Nederland het metrieke stelsel van maten en
+gewichten ingevoerd, waardoor vele berekeningen werden
+gemakkelijk gemaakt.</p>
+
+<p>Door allerlei middelen zocht Willem I de welvaart
+van ons land te bevorderen. Zoo werden tijdens zijne
+<span class="pagenum" title="157">&nbsp;</span><a id="p_157"></a>regeering vele kanalen gegraven, b.v. in 1825 het Noord-Hollandsch
+kanaal, waardoor geladen zeeschepen onmiddellijk
+voor Amsterdam konden komen: verder het
+Voornsche- en Zederik-kanaal, de Zuid-Willemsvaart,
+waarmee in 1825 een begin werd gemaakt, enz. In
+Overijsel liet Baron van Dedem de Dedemsvaart graven,
+welke van Hasselt uit het geheele Noorden van Overijsel
+doorsnijdt.</p>
+
+<p>Ook voor het Onderwijs zorgde Willem I. Voor
+<abbr title="Noord">N.</abbr> Nederland regelde hij het Hooger Onderwijs bij een
+besluit van 2 Aug. 1815 en voor <abbr title="Zuid">Z.</abbr> Nederland bij een
+besluit van 25 Sept. 1816. De Hoogescholen van Leiden,
+Utrecht, Groningen en Leuven kwamen nu tot een nieuw
+leven, terwijl te Gent en Luik mede academiën werden
+opgericht. De Hoogeschool te Franeker en Harderwijk
+werden Doorluchtige Scholen. Die te Franeker werd in
+1843 en die te Harderwijk reeds in 1817 opgeheven.</p>
+
+<p>Toen België met Nederland werd vereenigd, waren er
+in België haast geen lagere scholen. De koning bevorderde
+daarom in dat land het lager onderwijs zooveel
+mogelijk en richtte er een paar normaalscholen op ter
+opleiding van onderwijzers en stichtte er vele modelscholen,
+alles op kosten van den Staat. In 1816 regelde
+de vorst de organisatie der Protestantsche Kerkgenootschappen.
+Hierdoor werd echter later veel twist en
+verwarring in het leven geroepen. In Utrecht riep de
+regeering eene veeartsenijschool in het leven en te Seraing
+een groote en uitmuntende fabriek van machines.
+In 1818 schafte zij op Engelands voorbeeld de slavenhandel
+in onze koloniën af.</p>
+
+<p>In 1830 werd de reeds genoemde Johannes van den
+Bosch tot gouverneur-generaal benoemd. Deze voerde op
+Java het kultuurstelsel in, waardoor de regeering in staat
+<span class="pagenum" title="158">&nbsp;</span><a id="p_158"></a>werd gesteld, spoedig en vele Indische voortbrengselen
+te ontvangen en te gelde te maken. De Koning verhief
+Van den Bosch, die in 1833 in ons land wederkeerde
+en in 1844 stierf, in den Gravenstand.</p>
+
+<p>Tijdens België en Nederland één waren telde het vereenigd
+Koninkrijk zes millioen inwoners. Het Noorden
+bracht een herlevenden handel en winstbelovende koloniën
+aan en het Zuiden rijke steenkolen- en ijzermijnen,
+vele fabrieken en vruchtbare korenvelden. België vond
+in het Noorden eene markt voor zijne voortbrengselen
+en fabriekswezen en Nederland kon hout en ijzer voor
+zijne schepen uit het Zuiden bekomen. Toch konden op
+den duur die beide landen het niet met elkander vinden.
+Ze waren ruim twee eeuwen van elkander gescheiden
+geweest en in dien tijd waren de Belgen in taal en zeden
+meer de Franschen genaderd, terwijl wij ons meer zelfstandig
+hadden ontwikkeld.</p>
+
+<p>Bovendien was er tusschen de twee volken een groot
+verschil in godsdienst: de Belgen waren over het algemeen
+R. Katholiek en wij waren over het algemeen Protestantsch.
+Hierdoor en door zooveel meer ontstond er
+al spoedig een zekere wrijving tusschen het Noorden en
+het Zuiden. De Belgen meenden, dat hun land als een
+wingewest of toevoegsel van Nederland werd behandeld
+en wij waren niet bij machte hun deze gedachte te ontnemen.
+Zij vonden het onbillijk, dat bij het leger de
+meeste officieren Noord Nederlanders waren en dat de
+regeeringsstukken in het Hollandsch waren gesteld, daar
+in België de meeste bewoners Fransch spraken. Ook
+waren de Belgen ontevreden over het betalen van belasting
+voor het malen van graan en het slachten van
+vee, terwijl de geestelijkheid in Zuid-Nederland oordeelde,
+dat de R. Kath. Kerk slechts geduld werd, inplaats dat
+<span class="pagenum" title="159">&nbsp;</span><a id="p_159"></a>zij zooals men wenschte, de heerschende Kerk was.</p>
+
+<p>Bij besluit van 14 Juli 1825 werd te Leuven een
+<i xml:lang="la">collegium philosophicum</i> geopend. De jonge lieden, die
+geestelijke wilden worden, moesten nu hier studeeren
+en mochten niet meer de kleine Seminariën bezoeken.
+Hierdoor werden de Belgen ten zeerste verbitterd. De
+vrijzinnigen of liberalen vereenigden zich in 1828 met
+de ijverige R. Katholieken, om de regeering te bestrijden.
+De Koning hief nu in 1829 de verplichting op, om de
+lessen van het collegium bij te wonen, waardoor de
+inrichting weldra geen enkelen leerling meer had. Ook
+trok de vorst het besluit van 1819 in, waarbij de Hollandsche
+taal ook in de Vlaamsche provinciën van België
+voor de uitsluitend geldende in openbare aangelegenheden
+werd verklaard. Al deze verzoenende maatregelen
+mochten echter niet baten.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="160">&nbsp;</span><a id="p_160"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIV">HOOFDSTUK XXIV.</a></h2>
+
+<p class="subh2">De Belgen staan tegen Willem I op.&mdash;Zelfopoffering
+van J. C. J. van Speyk.&mdash;Tiendaagsche
+veldtocht.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>In Juli had er in Frankrijk weder eene omwenteling
+plaats, waardoor de Fransche Koning Karel X werd
+verdreven en vervangen werd door Lodewijk Filips.
+Deze gebeurtenis was voor de Belgen het sein tot den
+opstand. Den 26 Augs. 1830 ontstond er te Brussel bij
+het uitgaan van den schouwburg oproer, dat door de
+schandelijkste tooneelen van moord en plundering werd
+gekenmerkt.</p>
+
+<p>Willem I, diep getroffen op het vernemen dezer treurige
+gebeurtenis, zond terstond zijn beide zonen, den Prins
+van Oranje en Prins Frederik naar Brussel om, indien
+mogelijk, den opstand te dempen. Den 23 Sept. 1830
+deden zij een aanval op de Schaerbeeksche poort. De
+prinsen zagen zich echter genoodzaakt, met gevaar van
+hun leven, het oproerige Brussel weder te verlaten.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 381px;">
+  <a href="images/ill_p161.jpg"><img src="images/ill_p161th.jpg" width="381" height="243" alt="" title="Klik voor vergroting (794×506px, 130kB)" /></a>
+<div class="captionsc">DE AANVAL DER NEDERLANDSCHE TROEPEN OP DE SCHAERBEEKSCHE POORT TE BRUSSEL.</div>
+</div>
+
+<p>Intusschen breidde de opstand in de Belgische steden
+zich meer en meer uit. Te Antwerpen werd den 27 Oct.
+1830 den opstandelingen een gevoelige les gelezen. Baron
+Chassé toch bombardeerde het oproerige Antwerpen uit
+de naburige Citadel zoodanig dat de vijanden verplicht
+werden, al de voorwaarden aan te nemen, welke de
+grijze Chassé hun voorschreef en waarbij zij zich verbinden
+<span class="pagenum" title="161">&nbsp;</span><a id="p_161"></a>moesten, voortaan alle vijandelijkheden te staken.
+De Belgen schonden echter gedurig deze overeenkomst.
+Dit bleek onder anderen op den 5 Febr. 1831. De
+kanonneerboot No. 2, onder bevel van den dapperen
+luitenant J. C. J. van Speyk, was door een zwaren storm
+bij Antwerpen aan wal gedreven, waarop de Belgen zich
+eensklaps met een groote overmacht op het gestrande
+vaartuig wierpen en eischten, dat de bevelhebber zich
+zou overgeven. In plaats echter van aan dezen eisch te
+voldoen, snelt Van Speyk naar beneden, steekt den
+brand in het kruit en vliegt, als een tweede Klaassens,
+met vriend en vijand in de lucht.</p>
+
+<div class="figright" style="width: 268px;">
+  <a href="images/ill_p162.jpg"><img src="images/ill_p162th.jpg" width="268" height="385" alt="" title="Klik voor vergroting (560×803px, 169kB)" /></a>
+<div class="captionsc">J. C. J. VAN SPEYK.</div>
+</div>
+
+<p>Deze heldhaftige zelfopoffering bezielde de geheele
+natie met een heldenmoed, waarvan in den kort daarop
+<span class="pagenum" title="162">&nbsp;</span><a id="p_162"></a>volgenden tiendaagschen veldtocht de schoonste blijken
+gegeven werden.</p>
+
+<p>De Belgen toch dreven hun ondankbaarheid zoover,
+dat zij het stamhuis van Oranje voor altijd van den
+troon uitsloten. Na langdurige beraadslagingen hadden
+zij prins Leopold van Saksen Coburg tot hun Koning
+verkozen. Willem I verklaarde echter, dat hij dien prins
+<span class="pagenum" title="163">&nbsp;</span><a id="p_163"></a><span class="pagenum" title="164"><br />&nbsp;</span><a id="p_164"></a>als zijn vijand beschouwde en gewapenderhand zijne
+rechten verdedigen zou.</p>
+
+<p>Daarop stelde zich ons leger den 2 Aug. 1831 in
+beweging, onder aanvoering van den Prins van Oranje
+en Prins Frederik en reeds op den 3 Aug. werd Turnhout
+ingenomen. Daarna werden achtereenvolgens bij Diest,
+Bheringen, Hasselt en Bautersem slagen geleverd, waarbij
+de Belgen overal de nederlaag leden en schandelijk
+vluchten moesten. Nu zette het zegevierende leger zijn
+tocht naar Leuven voort. Het was op den weg derwaarts,
+dat het paard van den Prins van Oranje, door een kogel
+getroffen, dood ter aarde stortte. Hierop werden de
+Belgen, met prins Leopold aan hun hoofd, zoodanig
+geslagen, dat alles verloren was, en het Nederlandsche
+leger den 13 Aug. Leuven zegevierend binnentrok. Na
+deze overwinning werd ons dapper leger eensklaps in
+zijn verdere ondernemingen gestuit, daar, op verzoek
+van prins Leopold, een Fransch leger van 50.000 man,
+onder den maarschalk Gerard, de Belgen te hulp snelde.
+De Engelsche gezant Sir Robert verscheen in het hoofdkwartier
+van den Prins om aan dezen dit bekend te
+maken. Deze Fransche hulp, door Engeland dus goedgekeurd,
+stelde onze moedige krijgslieden zeer te leur,
+daar zij op het punt stonden, ook België's hoofdstad in
+te nemen. Onze moedige veldheer, de hertog van Saksen-Weimar,
+was reeds met zijne dapperen Leuven voorbij
+gesneld en den weg naar Brussel ingeslagen, alles voor
+zich doende vluchten,&mdash;toen een renbode, door den
+Prins van Oranje afgezonden, hem den last gaf, van
+verdere vervolging af te zien. Groot was zijn spijt, doch
+hij moest terugtrekken, daar de prins van zijn vader
+bevel ontvangen had, geen strijd met de Franschen aan
+te vangen. Dit toch had aanleiding kunnen geven tot
+<span class="pagenum" title="165">&nbsp;</span><a id="p_165"></a>een Europeeschen oorlog. Zoo eindigde de tiendaagsche
+veldtocht, die altijd in onze geschiedenis een eervolle
+plaats bekleeden zal.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 614px;">
+  <a href="images/ill_p163.jpg"><img src="images/ill_p163th.jpg" width="614" height="406" alt="" title="Klik voor vergroting (1280×846px, 329kB)" /></a>
+<div class="captionsc">SLAG BIJ HASSELT.</div>
+</div>
+
+<p>Uit de kanonnen, die men in den tiendaagschen veldtocht
+veroverd had, werden metalen kruisen gemaakt,
+die den soldaten als eereteeken werden uitgereikt. Met
+een lintje op de borst vastgehecht, waren die kruisen
+voor de oud-strijders een sieraad, dat ze niet voor goud
+zouden willen geruild hebben.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="166">&nbsp;</span><a id="p_166"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXV">HOOFDSTUK XXV.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze
+schepen.<ins class="corr" id="corr117" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>De
+Franschen bombardeeren Antwerpen's
+Citadel.&mdash;Willem I teekent in 1839
+de 34 artikelen.&mdash;Het Reveil.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>In Londen werd in dezen tijd een vergadering (Conferentie)
+van gevolmachtigden der vijf groote mogendheden
+(Frankrijk, Engeland, Rusland, Oostenrijk en
+Pruisen) gehouden. Deze bood thans een traktaat van
+scheiding, bestaande uit 24 artikelen, aan, dat door België
+aangenomen, doch door onzen Koning, evenals een
+vroeger uit 18 artikelen bestaand traktaat, geweigerd werd.
+Toen Engeland en Frankrijk zagen, dat onze Koning in
+zijne weigering bleef volharden, kwamen zij in 1832
+<ins class="corr" id="corr118" title="Bron: overen">overeen</ins>, het genoemde traktaat door dwangmiddelen ten
+uitvoer te leggen. Dientengevolge werd, tegen alle recht,
+beslag (<i>embargo</i>) op onze schepen gelegd, terwijl te gelijkertijd
+een Fransch leger van 70.000 man in België
+rukte, om het kasteel bij Antwerpen in bezit te nemen.
+De dappere Chassé bleef evenwel de overgave volstandig
+weigeren. En nu had er gedurende 24 dagen een
+bombardement plaats, zooals er wellicht nooit een aanschouwd
+werd. De Citadel was in de gedaante van een
+vijfhoek voortreffelijk aangelegd. Eene afdeeling kanonneerbooten,
+onder Schout bij nacht Koopman, belemmerde
+de Franschen aan de rivierzijde. Hoewel steeds
+<span class="pagenum" title="167">&nbsp;</span><a id="p_167"></a>uit 14 batterijen een regen van kogels, bommen en houwitsers
+op het kasteel neerplofte, waren de Franschen,
+die ten hoogste op 10 dagen wederstand gerekend hadden,
+na verloop van dien tijd nog niets gevorderd. Eerst
+toen na 25 dagen beleg, van 30 Nov. tot 24 Dec., de
+sterkte als tot een puinhoop was geschoten, de bomvrije
+gebouwen vernield, de waterputten ingestort waren en een
+bres, 33 Meter breed, de gracht had gevuld, bood Chassé
+de ontruiming aan. Omdat echter Gerard ook nog de
+overgave van een paar andere forten eischte, waaraan
+Chassé niet kon voldoen, moest de bezetting krijgsgevangen
+blijven. Koopman verbrandde zijne vaartuigen
+liever, dan dat hij ze overgaf. Zulk een standvastige moed
+boezemde zelfs den Franschen zoo groote hoogachting
+voor onze krijgslieden in, dat zij die bij elke voorkomende
+gelegenheid betuigden.</p>
+
+<p>Na de vermeestering van de Citadel, welke den Franschen
+volgens hunne eigene opgave 3700 dooden en
+8000 gewonden gekost heeft, werd den 21 Mei 1833 te
+Londen eene overeenkomst getroffen, waarbij het embargo
+opgeheven en onze krijgsgevangenen in Frankrijk vrijheid
+gegeven werd naar hun vaderland terug te keeren, waar
+zij onder luide toejuichingen verwelkomd werden. Ofschoon
+na deze laatste gebeurtenis alle vijandelijkheden
+tusschen ons land en België een einde namen, bleven
+echter de bestaande geschillen tot in 1839 voortduren,
+wanneer het bovengenoemde tractaat van scheiding door
+Willem I aangenomen en de vrede tusschen Nederland
+en België hersteld werd.</p>
+
+<p>Door dezen strijd met België was ons land diep in
+schulden geraakt, die 2200 millioen gulden bedroegen,
+waarvan 40 millioen gulden rente betaald moest worden.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 608px;">
+  <a href="images/ill_p168.jpg"><img src="images/ill_p168th.jpg" width="608" height="414" alt="" title="Klik voor vergroting (1268×864px, 361kB)" /></a>
+<div class="captionsc">RUÏNE VAN DE KERK EN HET HUIS VAN CHASSÉ, IN DEN CITADEL VAN ANTWERPEN.</div>
+</div>
+
+<p>Ongeloof en revolutie kregen in dezen tijd hoe langer
+<span class="pagenum" title="168">&nbsp;</span><a id="p_168"></a><span class="pagenum" title="169"><br />&nbsp;</span><a id="p_169"></a>hoe meer invloed op ons volk. Gelukkig werd er in ons
+vaderland een geestelijke opwekking bespeurd, het <i>reveil</i>
+geheeten en mochten wij onder ons volk vele helden
+des geloofs zien optreden, als de dichters Bilderdijk en
+Da Costa, verder Groen van Prinsterer, Capadose en
+zoo velen meer. Vol geestdrift zong Da Costa:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
+    <div class="i4">Ons oude Nederland!<br /></div>
+    <div class="i0">Het bleef bij alle ellenden<br /></div>
+    <div class="i4">Gods en der Vaad'ren pand!<br /></div>
+    <div class="i0">Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
+    <div class="i4">De goden van den tijd!<br /></div>
+    <div class="i0">Niet om hun erf te wezen,<br /></div>
+    <div class="i4">Heeft God het ons bevrijd.<br /></div>
+  </div>
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">Met al hun schoone woorden,<br /></div>
+    <div class="i4">Met al hun stout geschreeuw,<br /></div>
+    <div class="i0">Zij zullen het niet hebben,<br /></div>
+    <div class="i4">De Goden dezer eeuw.<br /></div>
+    <div class="i0">Tenzij het woord des Zwijgers<br /></div>
+    <div class="i4">Moedwillig werd verzaakt:<br /></div>
+    <div class="i0">'k Heb met den Heer der Heeren<br /></div>
+    <div class="i4">Een vast verbond gemaakt&rdquo;.<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="170">&nbsp;</span><a id="p_170"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVI">HOOFDSTUK XXVI.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Willem I doet afstand van de regeering.&mdash;Zijn
+zoon Willem II volgt hem op.&mdash;Vrijwillige
+geldleening onder den Minister Van
+Hall.<ins class="corr" id="corr119" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Grondwetsherziening.&mdash;Thorbecke
+en Groen van Prinsterer.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Na den vrede met België verlangde ook Koning Willem
+I naar rust. De groote en moeilijke staatszorgen,
+voornamelijk gedurende den Belgischen opstand getorst
+en tamelijk hooge ouderdom, deden den vorst die rust
+als gewenscht voorkomen. In 1840 nam hij dan ook
+het besluit, om ten behoeve van zijnen dapperen oudsten
+zoon, afstand van de kroon te doen. Deze vrijwillige
+afstand had plaats den 8 Oct. 1840. Op dienzelfden
+dag werd de Prins van Oranje, onder den naam van
+Willem II, tot Koning der Nederlanden uitgeroepen.</p>
+
+<p>Alom mocht Willem II de ondubbelzinnigste blijken
+van vreugde bij de ingezetenen wegens zijne troonbeklimming
+ontvangen. Niet lang echter mocht zijn vader,
+die bij het nederleggen van de kroon den titel van graaf
+van Nassau aangenomen had, de rust zijns ouderdoms
+smaken. Den 12 Dec. 1843 werd hij te Berlijn door een
+beroerte plotseling uit het leven weggerukt, in den ouderdom
+van 71 jaar. Zijn stoffelijk overschot, over zee naar
+het vaderland vervoerd, werd door zijn doorluchtige
+zonen en kleinzonen den 2 Jan. 1844 met alle eer en
+<span class="pagenum" title="171">&nbsp;</span><a id="p_171"></a>plechtigheid in het vorstelijk familiegraf te Delft ter aarde
+besteld.</p>
+
+<p>Willem II, die als prins de Nederlanders tweemaal
+ter overwinning had geleid, heeft slechts negen jaar
+mogen regeeren. Onder zijn bewind begonnen de goede
+gevolgen, die de scheiding van België voor onzen handel
+en zeevaart had, meer en meer te blijken. Ze werden
+bevorderd door de opheffing der acte van Navigatie in
+Engeland en vrijere scheepvaartwetten, die bij ons daarop
+volgden. De winstgevende vrachtvaart herleefde en de
+toenemende vraag naar onze grondvoortbrengselen opende
+ook voor den landbouw een tijdperk van ongekende
+welvaart.</p>
+
+<p>Den 28 Nov. 1840 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam
+ingehuldigd, begon Willem II onder geen gunstige omstandigheden
+de regeering. De langdurige oorlog met
+België deed het land onder den last der Staatsschuld
+zuchten, terwijl de bestaande instellingen velen niet naar
+den zin waren. Nadat reeds twee wetsontwerpen ter verbetering
+van 's lands geldmiddelen waren afgekeurd,
+werd er in 1843 door den minister Van Hall een gedwongen
+heffing op het inkomen van ieder burger voorgesteld,
+waarvan men zich echter bevrijden kon door
+eene vrijwillige geldleening van 127 millioen gulden tegen
+3 % rente. Niemand dacht, dat deze leening zou tot
+stand komen. Doch nu bleek het ook, hoezeer de natie
+aan haar Koning gehecht was. Den 6 Maart 1844 was
+een ware feestdag, want het genoemde kapitaal werd op
+weinig na volteekend; ieder, die iets had bij te dragen,
+nam er deel in, terwijl het ontbrekende door den Koning
+uit eigen middelen grootmoedig werd aangevuld. Door
+dit nationaal offer kreeg de regeering nu de handen
+ruim en werd zij weldra in staat gesteld, om orde en
+<span class="pagenum" title="172">&nbsp;</span><a id="p_172"></a><span class="pagenum" title="173"><br />&nbsp;</span><a id="p_173"></a>verbetering in de geldmiddelen van den Staat te brengen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 495px;">
+  <a href="images/ill_p172.jpg"><img src="images/ill_p172th.jpg" width="495" height="329" alt="" title="Klik voor vergroting (1031×686px, 225kB)" /></a>
+<div class="captionsc">KONING WILLEM II EN ZIJNE GEMALIN ANNA PAULONA MET HUNNE KINDEREN.</div>
+</div>
+
+<p>Een treurige en onvoorziene ramp deed zich in 1846
+zoo hier als elders gevoelen, n.l. een vreeselijke ziekte
+onder de aardappelen, waardoor de prijzen der andere
+levensmiddelen aanmerkelijk stegen. Op sommige plaatsen
+in ons vaderland, vooral in Friesland en Groningen
+werd hierdoor veel beweging en opschudding veroorzaakt.
+In weerwil van de leniging der armoede door de
+Nederlandsche weldadigheid nam door dit alles de landverhuizing
+naar Noord-Amerika, vooral in navolging van
+Duitschland, hier zeer toe.</p>
+
+<p>In Frankrijk brak in 1848 een nieuwe omwenteling uit.
+Lodewijk Filips, sedert 1830 Koning der Franschen, moest
+evenals zijn voorganger Karel X, den Franschen troon
+verlaten. De vrijheidskoorts, in Frankrijk begonnen, verspreidde
+zich weldra door bijna geheel Europa. In alle
+Duitsche Staten, in Oostenrijk, Pruisen, ook in Napels,
+Rome, Lombardije en Denemarken stond het volk tegen
+zijn wettigen souverein op, hetgeen van ontzettende
+moordtooneelen vergezeld ging. Hier te lande bleef het
+volk rustig, hoewel er het nadeel der naburige ongeregeldheden
+diep gevoeld werd door vele handelshuizen,
+die groote verliezen leden. Doch ook hier lieten de
+kreten om herziening der grondwet zich al luider hooren.
+De ministers zagen echter geen gevaar en bleven even
+lauw op den weg ter verbetering als vroeger. Toen was
+het Willem II, die met krachtige hand op eens de
+donkere toekomst in een helderen en blijden dag deed
+verkeeren. Zonder langer op zijne ministers te wachten
+deed hij zelf in Maart 1848 het volk de toezegging, dat
+de verlangde verbeteringen in de grondwet met milde
+hand zouden geschonken worden. Luid werd deze handelwijze
+des Konings geprezen. En terwijl in andere
+<span class="pagenum" title="174">&nbsp;</span><a id="p_174"></a>landen door oproer en geweld de hervormingen werden
+afgeperst, kwam in ons land de grondwetsherziening
+door samenwerking van vorst en volk tot stand. Toch
+moet erkend worden, dat alle veranderingen, die hier
+werden ingevoerd, nog geen verbeteringen waren, daar
+ze grootendeels in het revolutiebeginsel waren geworteld.
+De geest der eeuw, waar Da <ins class="corr" id="corr120" title="Bron: Casta">Costa</ins> zoo vol geestdrift
+tegen getuigde, werd ook hier telkens machtiger. Het
+ongeloof zat bij ons op den troon en aan het geloof
+werd ook zelfs het bescheidenste plaatsje misgund.
+Scholen <i>zonder</i> den Bijbel werden b.v. rijkelijk met
+staatsgeld ondersteund.</p>
+
+<p>De Grondwet van 1848 behelsde o.a. de volgende
+bepalingen:</p>
+
+<p>De Kroon is erfelijk, zoowel in de mannelijke als in
+de vrouwelijke linie van het Huis Oranje. De Koning
+heeft de uitvoerende macht en deelt de wetgevende
+macht met de Staten-Generaal. Hij heeft het opperbevel
+over de land- en de zeemacht en het opperbestuur der
+koloniën. Hij benoemt de ministers, die voor de daden
+der regeering verantwoording verschuldigd zijn aan de
+natie. De Staten-Generaal vertegenwoordigen het geheele
+volk. Zij bestaan uit een Eerste en Tweede Kamer. De
+leden der Eerste Kamer worden door de provinciale
+Staten benoemd uit de in de directe belastingen hoogst
+aangeslagenen. De leden der Tweede Kamer worden
+rechtstreeks door de burgers gekozen, die meerderjarig
+zijn en aan zekere vereischten moeten voldoen. Zij hebben
+zitting voor vier jaren. De Staatswetten worden namens
+den Koning door de ministers aan de leden der Tweede
+Kamer voorgelegd. Deze hebben het recht van <i>amendement</i>,
+d. w. z. zij mogen veranderingen in deze wetten
+voorstellen; het recht van <i>initiatief</i>, d. w. z. zij mogen
+<span class="pagenum" title="175">&nbsp;</span><a id="p_175"></a>zelf een wet voorstellen en het recht van interpellatie,
+d. w. z. zij mogen inlichtingen aan een minister vragen
+omtrent diens handelingen en gebeurtenissen, die in zijn
+departement zijn voorgevallen. De Eerste Kamer heeft
+niet het recht van amendement, en moet alzoo de wet,
+gelijk die aangeboden is, bij meerderheid van stemmen
+aannemen of verwerpen. Wordt eene door de Tweede
+Kamer aangenomen wet ook door de Eerste Kamer
+aangenomen, dan wordt die wet den Koning ter onderteekening
+aangeboden, maar verkrijgt nog geen kracht
+van uitvoering, voordat de minister, onder wiens departement
+de wet behoort, haar mede onderteekend heeft.
+Zoo is ook geen Koninklijk Besluit geldig zonder zulk
+een ministeriëele medeonderteekening (het <i xml:lang="fr">Contre-Seign</i>).
+Hierdoor wordt de minister <i>verantwoordelijk</i>.</p>
+
+<p>Alle ingezetenen van ons land hebben het recht van
+<i>petitie</i>, d.i. om zich schriftelijk met verzoeken te zamen
+of afzonderlijk te wenden tot de bevoegde macht. In
+Nederland bestaat vrijheid van godsdienst.</p>
+
+<p>De staatsman J. R. Thorbecke had een belangrijk
+aandeel in de samenstelling der nieuwe Grondwet en
+wilde daardoor onzen staat verheffen &bdquo;tot een vrij volk
+met een vrije regeering.&rdquo; Omdat hij hierbij echter te
+veel van de beginselen der revolutie uitging, werd hij
+steeds bestreden door den uitnemenden Staatsman en
+historieschrijver Mr. G. Groen v. Prinsterer. Thorbecke
+is driemaal 't hoofd van 't ministerie geweest, te zamen
+acht jaar lang. Hij overleed in 1872, terwijl Groen van
+Prinsterer in 1876 van ons werd weggenomen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="176">&nbsp;</span><a id="p_176"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVII">HOOFDSTUK XXVII<ins class="corr" id="corr121" title="Niet in Bron.">.</ins></a></h2>
+
+<p class="subh2">Koning Willem III.&mdash;Onze Koloniën.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>In 1848 werd het tweede eeuwfeest van den Munsterschen
+vrede met luister gevierd o.a. door de onthulling
+van het standbeeld van den grooten grondlegger der
+Nederlandsche vrijheid, Prins Willem I, op het Plein
+te 's-Gravenhage.</p>
+
+<p>De regeering van Willem II was kort. In het begin
+van 1849 begaf de vorst zich naar Tilburg, waar hij
+vele goederen bezat. Aldaar werd hij door hevige koortsen
+aangetast, die na weinige dagen reeds een einde
+aan zijn leven maakten, den 17 Maart 1849. Hij had
+slechts den ouderdom van 56 jaren bereikt. Onder de
+algemeene droefheid des volks werd het stoffelijk overschot
+van den held van Waterloo te Delft met meer
+dan vorstelijke pracht ter aarde besteld. Weinige jaren
+daarna werd ter eere van Willem II te 's-Gravenhage
+een standbeeld opgericht. De Prins van Oranje bevond
+zich juist in het Noorden van Engeland, toen de noodlottige
+tijding van den dood zijns vaders hem bericht
+werd. Na weinige dagen keerde hij in het vaderland
+terug en aanvaardde hij weldra, onder den naam van
+Willem III, de regeering en werd kort daarna den 12 Mei
+1849 te Amsterdam in de Nieuwe kerk plechtig als
+zoodanig gehuldigd. Van het overlijden van Willem II en
+de troonsbestijging van Willem III zong de dichter:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="177">&nbsp;</span><a id="p_177"></a></p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Daar zonk hij neder op zijn sponde,<br /></div>
+    <div class="i0">Daar gaf hij worst'lensmoe den geest;<br /></div>
+    <div class="i0">Zij God almachtig in die stonde<br /></div>
+    <div class="i0">Zijn Herder en zijn Licht geweest!<br /></div>
+    <div class="i0">De doodsklok dreunt, heel Neerland weent<br /></div>
+    <div class="i0">En om het Delfsche grafgesteent<br /></div>
+    <div class="i0">Pleegt het den Tweeden Willem rouw,<br /></div>
+    <div class="i0">Zweert het den Derden Willem trouw.&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>De landbouw, die zenuw van den Staat, heeft door
+de bijzondere zorgen van Willem III een mate van
+bloei en welvaart bereikt, die hij nooit te voren gekend
+heeft. Daarmede staat tevens in verband de droogmaking
+van het Haarlemmermeer, welke mede onder het bestuur
+van Willem III in 1853 haar beslag kreeg en waar
+thans het oog met welgevallen rust op die duizenden
+vruchtbare akkers, waar vroeger niets anders dan de
+golven van een verslindend meer aanschouwd werden.</p>
+
+<p>In de Tweede Kamer drong vooral de predikant Van
+Hoëvell, die in Twente tot lid dier Kamer gekozen was,
+op afschaffing der slavernij in onze Overzeesche gewesten
+aan. In 1863 bereikte hij zijn doel. 120 millioen
+gulden heeft onze regeering besteed, om in West-Indië
+een einde te maken aan dien schandelijken toestand.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 404px;">
+  <a href="images/ill_p178.jpg"><img src="images/ill_p178th.jpg" width="404" height="524" alt="" title="Klik voor vergroting (842×1092px, 280kB)" /></a>
+<div class="captionsc">KONING WILLEM III EN ZIJN GEMALIN, KONINGIN SOPHIE, MET HUN KINDEREN.</div>
+</div>
+
+<p>Onze bezittingen op de Westkust van Afrika stonden
+wij in 1872 af aan Engeland. Wij hadden de goede gezindheid
+der Britsche regeering noodig, om in Oost-Indië
+met kracht op te kunnen treden. Bij traktaat van 1824
+had Engeland zich verbonden, om onze handelingen op
+de O.-Indische eilanden niet te bemoeilijken op voorwaarde,
+dat wij de zeerooverij in de Indische wateren
+zouden keeren. Daarenboven bestond er bij onze Indische
+ambtenaren een streven, om ons gezag steeds verder uit
+te breiden. Zoo was na twee vergeefsche pogingen het
+eiland Bali door generaal Michiels in 1849 onderworpen,
+<span class="pagenum" title="178">&nbsp;</span><a id="p_178"></a><span class="pagenum" title="179"><br />&nbsp;</span><a id="p_179"></a>het rijk Boni ('t Zuidelijk deel van Celébes) cijnsbaar
+gemaakt door van Swieten in 1860, oorlog tegen Japan
+gevoerd en slag geleverd in de Straat van Simonaski en
+langzamerhand de geheele kuststreek van het groote en
+vruchtbare eiland Sumatra in ons bezit gekomen, behalve
+het noordelijkste deel, Atjeh. Dit rijk bemoeilijkte door
+zeerooverij den toegang tot de Straat van Malakka, bij
+welker veiligheid de Engelschen groot belang hebben.
+De Sultan tartte ons, door de winstgevende tabakscultuur
+in het aan Atjeh schatplichtige Deli te belemmeren en
+weigerde aan onzen eisch<ins class="corr" id="corr122" title="Bron: :">,</ins> het beletten der zeerooverij,
+te voldoen. Hierop verklaarde ons Indisch gouvernement
+hem den oorlog en hoewel Engeland door een verdrag
+verplicht was, Atjeh in den oorlog bij te staan, hield het
+zich onzijdig op grond van bovengenoemd tractaat van
+1824. De oorlog begon in 1873. Het paleis van den Sultan
+(de Kraton Kotta-radja) werd veroverd door generaal
+Van Swieten. In 1879 had Generaal Van der Heyden
+Atjeh in zoover onderworpen, dat de gansche kustlijn in
+ons bezit was.</p>
+
+<p>Sedert 1848 is door het vinden van ontzaglijke hoeveelheden
+goud en zilver de waarde dezer edele metalen,
+die alleen van hunne zeldzaamheid afhangt, zeer verminderd.
+Men drukt dit alles uit door te zeggen, dat alles
+<i>duurder</i> geworden is. Zeker moet men thans een dubbel
+gewicht aan goud en zilver voor huis of grond of voedsel
+betalen, omdat sedert 1848 de voorraad geld, die onder
+de beschaafde natiën in omloop is, zoo toeneemt.</p>
+
+<p>Meer nog echter dan aan zilver en goud heeft ons volk
+behoefte aan de vreeze des Heeren. De <abbr title="Heilige">H.</abbr> Schrift toch zegt:</p>
+
+<p>&bdquo;<i>Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid
+en alle deze dingen zullen u toegeworpen worden</i>&rdquo;.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="180">&nbsp;</span><a id="p_180"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXVIII">HOOFDSTUK XXVIII.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Zeden en toestanden in de 19e eeuw.&mdash;Belangrijke
+Waterwerken.&mdash;De Overstrooming van 1861.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>De 19e eeuw is in vele opzichten een eeuw van verlichting
+en vooruitgang geweest. In het begin dier eeuw
+waren de steden nog vestingen. Ze waren door grachten,
+wallen en muren omringd. Wilde men er binnen komen,
+dan moest men eene brug over en eene poort door gaan.
+De voornaamste straten werden des avonds door lantaarns
+die aan dwars over de straten gespannen touwen waren
+opgehangen, slechts spaarzaam verlicht. De achterbuurten
+moesten dit voorrecht geheel missen.</p>
+
+<p>Van de meeste steden zijn thans de wallen geslecht en
+in sierlijke plantsoenen herschapen. De muren zijn afgebroken
+en zelfs vele grachten gedempt. De straten worden
+des avonds door gaslantaarns helder verlicht. Meer en
+meer treft men zelfs electrische verlichting aan.</p>
+
+<p>Ook in de huizen is veel veranderd. In plaats van het
+haardvuur van vroeger, vindt men er nu overal kachels,
+waarin men steenkolen, cokes, en turf stookt. Gebruikte
+men eerst steenen kachels, thans zijn ze alle van ijzer.
+De woningen worden niet meer door kandelaars met
+brandende vetkaarsen of door walmende met raapolie
+gevulde tuitlampjes verlicht, maar door gas- of petroleumlampen,
+of hebben zelfs electrische verlichting.</p>
+
+<p>In het begin der 19e eeuw waren de dilligence of postwagen
+<span class="pagenum" title="181">&nbsp;</span><a id="p_181"></a>en de trekschuit de meest gebruikte vervoermiddelen.
+De dilligence was een groote koets, waarvan de
+wagenbak niet op veeren, maar op sterke riemen rustte.
+Bovenop werden gewoonlijk de pakken en kisten der
+reizigers geladen. De trekschuiten gingen geregeld van de
+eene plaats naar de andere en werden door een paard
+getrokken.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 381px;">
+  <a href="images/ill_p181.jpg"><img src="images/ill_p181th.jpg" width="381" height="281" alt="" title="Klik voor vergroting (794×586px, 128kB)" /></a>
+<div class="captionsc">DE EERSTE STOOMBOOT OP HET Y VOOR AMSTERDAM.</div>
+</div>
+
+<p>De postwagen vervoerde niet alleen brieven, maar nam
+ook wel personen en goederen mee. Voorop zat de postiljon,
+die op zijn horen blies, als de wagen voor het kantoor
+van den postmeester moest stilhouden. Postzegels werden
+nog niet gebruikt. Wie een brief ontving, moest er steeds
+vracht voor betalen. De postmeester ontving een vast
+<span class="pagenum" title="182">&nbsp;</span><a id="p_182"></a>salaris. Hij moest de gelden, voor het brievenvervoer
+gebeurd, in 's rijks kas storten.</p>
+
+<p>Onder Koning Willem I werden straat- en grintwegen
+aangelegd. Klei-, zand- en veenwegen, die bij regenachtig
+weer erg modderig waren, verbonden echter verreweg de
+meeste plaatsen.</p>
+
+<p>In het begin der 19e eeuw droeg men nog veel kleeren
+van eigen geweefde wollen of linnen stoffen. Het degelijke
+duffel of laken was als kleedingsstof zeer in eere. In de
+meeste huizen vond men een spinnewiel, waarmee in
+den wintertijd de wol der schapen of de draden van het
+door de landlieden zelf verbouwde vlas tot garen werden
+verwerkt. De winkels in de steden waren nog niet versierd
+met hooge en breede spiegelruiten. Waterleidingen zoowel
+als watertorens waren nog onbekend.</p>
+
+<p>Een verblijdend verschijnsel is het aantal uitvindingen,
+vooral op het gebied van stoom en electriciteit in
+de 19e eeuw. In 1824 verscheen de eerste stoomboot
+voor Amsterdam en nu doorkruisen vele honderden
+zulke booten de binnenwateren en de snel in aantal
+toenemende kanalen van ons land. In 1839 reed de
+eerste spoortrein van Amsterdam naar Haarlem; nu is
+ons land met een uitgebreid net van spoorwegen overdekt
+en reusachtige spoorbruggen gebouwd. Hierdoor en
+door goedkoope tramlijnen is het mogelijk geworden,
+uit alle plaatsen van eenig belang in ons land op éénen
+dag, b.v. naar Amsterdam en Utrecht<ins class="corr" id="corr123" title="Niet in Bron.">&nbsp;te</ins> reizen.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 536px;">
+  <a href="images/ill_p183.jpg"><img src="images/ill_p183th.jpg" width="536" height="296" alt="" title="Klik voor vergroting (1118×617px, 210kB)" /></a>
+<div class="captionsc"><ins class="corr" id="corr124" title="Bron: DILICENCE">DILLIGENCE</ins> VAN DEN HAAG NAAR ROTTERDAM IN 1813.</div>
+</div>
+
+<p>Ook het postwezen heeft in de laatste jaren een hooge
+vlucht genomen. In 1870 werd het uniformport ingevoerd
+en van toen af is door de invoering van postzegels,
+briefkaarten, postpakketten en postspaarbanken de post
+een ware zegen voor ons volk geworden. In 1851 werd
+de Rijkstelegraafdienst ingesteld en nu kan een ieder
+<span class="pagenum" title="183">&nbsp;</span><a id="p_183"></a><span class="pagenum" title="184"><br />&nbsp;</span><a id="p_184"></a>voor weinige centen in enkele oogenblikken door het
+geheele land berichten verzonden krijgen.</p>
+
+<p>Tal van machines zijn uitgevonden, waardoor men
+veel sneller en vaak veel netter kan werken dan weleer.
+Wat vroeger door menschenhanden werd verricht, en
+heel veel, dat men toen niet kon doen, wordt thans door
+middel van machines uitgevoerd. Sedert de stoom in
+gebruik gekomen is, zijn in vele steden fabrieken gebouwd.
+Vooral Twente en de Meyery van den Bosch
+in N. Brabant zijn fabrieksdistricten.</p>
+
+<p>Door de telefoondraden zijn vele huizen en de steden
+met elkander verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat
+menschen, die ver van elkander af wonen, in hunne
+woningen met elkander spreken.</p>
+
+<p>De zware omnibussen van vroeger zijn meestal alle
+door de trams en auto's <ins class="corr" id="corr125" title="Bron: verdongen">verdrongen</ins>. En het rijwiel of de
+fiets doet meer en meer als vervoermiddel dienst. Zelfs
+de vliegmachine en het luchtschip worden middelen van
+vervoer.</p>
+
+<p>Wat den landbouw betreft, de landbouwers en <ins class="corr" id="corr126" title="Bron: veehouhouders">veehouders</ins>
+brengen meest hun melk naar zuivelfabrieken,
+waar men door middel van machines op uitnemende
+wijze boter en kaas uit de melk weet te halen. En waar
+men vroeger alleen stalmest en straatvuil voor bemesting
+bezigde, daar koopt men tegenwoordig vele balen
+kunstmest aan, om die over het land te strooien.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 604px;">
+  <a href="images/ill_p185.jpg"><img src="images/ill_p185th.jpg" width="604" height="322" alt="" title="Klik voor vergroting (1260×672px, 249kB)" /></a>
+  <div class="captionsc">OPENING VAN DE EERSTE HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG 20 SEPT. 1839.</div>
+</div>
+
+<p>Werd van 1848 tot 1853 het Haarlemmermeer drooggemaakt,
+waardoor 15.000 <abbr title="hectare">H.A.</abbr> grond op de golven
+werd veroverd, van 1863 tot 1876 is het IJ voor Amsterdam
+vervangen door een kanaal, dwars door de
+duinen heen, met zeesluizen, havenhoofden en lichttorens
+ver in zee, waardoor de zwaarst beladen Oceaanbooten,
+die 9 Meter diepgang hebben, aan de Handelskade te
+<span class="pagenum" title="185">&nbsp;</span><a id="p_185"></a><span class="pagenum" title="186"><br />&nbsp;</span><a id="p_186"></a>Amsterdam kunnen komen. Zoo ook is een nieuwe
+waterweg door den Hoek van Holland naar Rotterdam
+gegraven, en Vlissingen tot een haven gemaakt voor het
+wereldverkeer. De droogmaking van de Zuiderzee behoort
+niet meer tot de onmogelijkheden. In 1883 werd
+te Amsterdam eene wereldtentoonstelling gehouden,
+zooals er voor dien tijd nog slechts te Londen, Parijs,
+Weenen en <span xml:lang="en">Philadelphia</span> gehouden waren.</p>
+
+<p>Bij dit alles verkeerde ons land in een gunstigen toestand.
+Door een verstandig en zuinig beheer werd er
+sedert vele jaren veel meer door de schatkist ontvangen,
+dan de uitgaven bedroegen, waardoor er zooveel van
+'s Rijks schulden kon worden afgelost, dat wij in 1860
+jaarlijks 9 millioen gulden minder rente behoefden te
+betalen dan tijdens de leening van Van Hall in 1844.</p>
+
+<p>Toch troffen ook rampen ons land. Pas was 1861
+aangevangen, of de treurmare werd vernomen, dat ten
+gevolge van zwaren ijsgang een geweldige overstrooming
+in het land tusschen Maas en Waal, evenals in den
+Bommelerwaard geheele dorpen en velden als in een zee
+veranderd had, waardoor duizenden menschen huis en
+have ontvluchtten en op de daken en hooge gebouwen
+of elders een veilige toevlucht zoeken moesten. Tot
+overmaat van ramp had dit plaats gedurende een fellen
+vorst in het midden der maand Januari, waardoor de
+ongelukkigen verkleumd van koude en gekweld door
+den honger, niet dan een akeligen dood voor oogen
+hadden, te meer, daar de vloed door de van boven
+telkens aandrijvende ijsschotsen gestadig klom.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 379px;">
+  <a href="images/ill_p187.jpg"><img src="images/ill_p187th.jpg" width="379" height="259" alt="" title="Klik voor vergroting (790×540px, 139kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET EERSTE RIJWIEL.</div>
+</div>
+
+<p>Was de nood groot, niet minder groot was de algemeene
+deelneming. Koning Willem III was één der
+eersten, die zich naar de plaats des onheils begaf. Overal
+nam hij de doeltreffendste maatregelen, om de ongelukkigen
+<span class="pagenum" title="187">&nbsp;</span><a id="p_187"></a>te redden en een veilig dak te bezorgen. Veertien
+dagen bracht <abbr title="Zijne Majesteit">Z. M.</abbr> onder rustelooze inspanning en
+verachting van zijn eigen leven onder deze ongelukkigen
+door en rustte niet, voor dat allen huisvesting en doelmatige
+verzorging gevonden hadden. Toen eerst verliet
+de Koning een oord vanwaar hem dankbare zegenbeden
+eener geredde menigte naar de residentie volgden. Als
+in triumf werd de vorst te 's-Gravenhage ingehaald. Ja,
+de geestdrift van het volk was wellicht grooter en inniger,
+dan dat de vorst uit een beslissenden veldslag als overwinnaar
+ware wedergekeerd.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="188">&nbsp;</span><a id="p_188"></a></p>
+
+<h2><a id="HOOFDSTUK_XXIX">HOOFDSTUK XXIX.</a></h2>
+
+<p class="subh2">Dood van Koning<ins class="corr2" id="corr127" title="Bron: &nbsp;Koning"></ins> Willem III.&mdash;Regentschap
+van Koningin Emma.&mdash;Expeditie naar
+Lombok.<ins class="corr" id="corr128" title="Bron: &nbsp;">&mdash;</ins>Troonsbestijging
+en huwelijk van Koningin
+Wilhelmina.&mdash;Geboorte van prinses
+Juliana.</p>
+
+<hr class="chbegin" />
+
+<p>Koning Willem III heeft ruim 40 jaar mogen regeeren.
+Zondag 23 Nov. 1890 overleed hij op het paleis het Loo.
+In Juni 1839 was hij gehuwd met prinses Sophia Mathilde
+Wilhelmina van Wurtemburg, die den 3 Juni 1877 stierf.
+Nog meermalen zou de vorst in rouw worden gedompeld.
+Zoo moest hij in 1879 door den dood verliezen zijn
+broeder prins Hendrik en zijn oudsten zoon, onzen
+Kroonprins Willem; in 1881 zijn oom, prins Frederik
+en in 1884 zijn laatsten zoon, prins Alexander. Zoo was
+dan Willem III eindelijk de eenige, de laatste mannelijke
+spruit van 't oude Huis Oranje-Nassau. Hoe droef moet
+het hem bij die gedachte te moede zijn geweest. Gelukkig
+schonk de Heere God hem een rijke vertroosting in zijn
+tweede gemalin, prinses Adelheid Emma Wilhelmina
+Theresia van Waldeck-Pyrmont, met wie hij den 7 Jan.
+1879 in het huwelijk trad. Uit dit huwelijk werd hem
+den 31 Aug. 1880 eene dochter geboren, prinses Wilhelmina
+Helena Maria Paulina. &bdquo;En eerlang werd zij gedoopt
+in den naam des Drieëenigen Gods. Ook aan haar
+werden beteekend en verzegeld al de beloften van het
+<span class="pagenum" title="189">&nbsp;</span><a id="p_189"></a>verbond der genade, welke de God des verbonds schenkt
+aan arme zondaars en zondaressen, om 't even, of zij
+in een paleis wonen of in een krot.&rdquo; Slechts een tiental
+jaren mocht het kleine prinsesje zich in haar vader verheugen.
+Willem III toch overleed, gelijk wij zeiden, den
+23 Nov. 1890 en werd te Delft begraven. En de grijze
+hofprediker Van Koetsveld mocht met recht bij de geopende
+<span class="pagenum" title="190">&nbsp;</span><a id="p_190"></a>groeve spreken: &bdquo;Zoo is dan ons Koningshuis
+uitgestorven, maar Gode zij dank, niet geheel! Wat in
+een hoogeren zin de profeet van Davids huis zeide: &bdquo;Een
+rijske zal voortkomen uit den afgehouwen tronk en een
+scheut uit zijne wortelen zal vrucht dragen,&rdquo; is ook op
+ons vorstenhuis van toepassing.</p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 267px;">
+  <a href="images/ill_p189.jpg"><img src="images/ill_p189th.jpg" width="267" height="381" alt="" title="Klik voor vergroting (557×794px, 135kB)" /></a>
+<div class="captionsc"><abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> KONINGIN EMMA.</div>
+</div>
+
+<p>&bdquo;Ons blijft de jeugdige Koningin, als prinses reeds de
+oogappel van ons volk, dat nu met dubbelen nadruk
+bidt: &bdquo;O God, bescherm, bewaar en leid haar aan de
+hand eener vrome en wijze moeder; dat eens de spruit
+een boom worde als vroeger.&rdquo;<ins class="corr" id="corr129" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins></p>
+
+<p>Willem III werd opgevolgd door zijne dochter, Koningin
+Wilhelmina, onder regentschap van hare moeder, Koningin
+Emma. Het regentschap duurde acht jaren en was voor
+Nederland een tijd van vrede en welvaart. In 1894 was
+echter eene expeditie naar Lombok noodzakelijk, om de
+Sassaks tegen de Baliërs te beschermen. Op dat eiland
+werden onze troepen door de Baliërs verraderlijk overvallen,
+waarbij Generaal Van Ham en vele anderen
+sneuvelden. Generaal Vetter wist evenwel dit verraad
+streng te straffen en de Baliërs voor goed te onderwerpen.</p>
+
+<p>God bekwaamde de Regentes en sterkte haar voor
+haar moeilijke taak en nam de jeugdige Koningin in Zijn
+heilige hoede en bescherming. Den 31 Aug. 1898 werd
+Wilhelmina 18 jaren en was dus meerderjarig. Den
+6 Sept. daaraanvolgende werd ze in de Nieuwe Kerk te
+Amsterdam plechtig ingehuldigd en nam ze zelf de
+teugels van 't bewind in handen. Met den dichter is het
+onze bede:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;In gouden lett'ren zij 't geschreven,<br /></div>
+    <div class="i2">Bevestigd door des Heeren hand,<br /></div>
+    <div class="i0">Lang, lang moge <i>Wilhelmina</i> leven<br /></div>
+    <div class="i2">Tot heil van 't lieve Vaderland.&rdquo;<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="191">&nbsp;</span><a id="p_191"></a></p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 402px;">
+  <a href="images/ill_p191.jpg"><img src="images/ill_p191th.jpg" width="402" height="624" alt="" title="ORIGINEEL GUY DE CORAL -- Klik voor vergroting (839×1300px, 334kB)" /></a>
+<div class="captionsc">HET KONINKLIJK GEZIN.</div>
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="192">&nbsp;</span><a id="p_192"></a></p>
+
+<p>En het lied van Da Costa, eenigszins gewijzigd, herhalen
+wij:</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">&bdquo;Heer behoud toch Wilhelmina!<br /></div>
+    <div class="i0">Schenk haar Uw gerechtigheid!<br /></div>
+    <div class="i0">Geef haar koningskracht in zachtheid,<br /></div>
+    <div class="i0">Bij oprechtheid wijs beleid!<br /></div>
+    <div class="i0">Overstort haar hoofd met zegen,<br /></div>
+    <div class="i0">In de vreeze van Uw Naam!<br /></div>
+    <div class="i0">Onder haar regeering blijve<br /></div>
+    <div class="i0">Tot aan 't uiterste der aard,<br /></div>
+    <div class="i0">'t Plekje gronds bevoorrecht heeten,<br /></div>
+    <div class="i0">Steeds zoo wondervol bewaard;<br /></div>
+    <div class="i0">Bloeie wijsheid, kennis, godsvrucht,<br /></div>
+    <div class="i0">Die door liefde recht en plicht,<br /></div>
+    <div class="i0">De eerplaats heilige der grooten,<br /></div>
+    <div class="i0">En der mindren last verlicht.<ins class="corr" id="corr130" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins><br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>Den 7 Febr. 1901 trad Koningin Wilhelmina in het
+huwelijk met Hertog Hendrik Wladimir Albrecht Ernst
+van Mecklenburg Schwerin. De Prins-<ins class="corr" id="corr131" title="Bron: Generaal">Gemaal</ins>, thans
+Prins Hendrik der Nederlanden geheeten, werd den 19
+April 1876 geboren en deed met <abbr title="Hare Majesteit">H. M.</abbr> de Koningin den
+5 Maart 1901 zijn plechtigen intocht in Amsterdam. Het
+vorstelijk paar werd er met geestdrift ontvangen en allerwege
+toegejuicht.</p>
+
+<div class="poem">
+  <div class="stanza">
+    <div class="i0">Dat God hun huw'lijk krone<br /></div>
+    <div class="i0">Met ongestoord geluk:<br /></div>
+    <div class="i0">Dat Hij zijn liefde toone<br /></div>
+    <div class="i0">Hen hoed' voor leed en druk.<br /></div>
+  </div>
+</div>
+
+<p>Welnu God kroonde het huwelijk van het vorstelijk
+paar met overgroot geluk, toen het den 30 April 1909
+werd verblijd met de geboorte van prinses Juliana. Niet
+slechts in het koninklijk paleis werd hierover gejubeld, maar
+door geheel het land en spontaan gaf het volk zijn blijdschap
+te kennen over de geboorte van het vorstelijk kind.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="-">&nbsp;</span><a id="p_achter"></a></p>
+
+<div class="ad">
+
+  <p class="pad"><span class="promotie">Voor uitdeelingen</span>
+  hebben wij den prijs van
+  dit werk nog aanmerkelijk
+  verlaagd, n.l. bij 50 ex. à 40 cts., 100 ex. à 35 cts., 250 ex.
+  à 30 cts., 500 ex.<ins class="corr" id="corr132" title="Niet in Bron.">&nbsp;à</ins>
+  27½ cts., 1000 ex. à 25 cts.</p>
+
+  <img class="hand" src="images/hand.png" width="42" height="17" alt="" />
+
+  <p class="pad">Aan <abbr title="Heeren">H.H.</abbr> Secretarissen van Feestcomité's zenden
+  wij gaarne een exemplaar ter kennismaking.</p>
+
+</div>
+
+<div class="TNbox break">
+<a id="correctie"></a>
+
+<h2>Overzicht aangebrachte correcties</h2>
+
+<p>De volgende correcties zijn aangebracht in de tekst:</p>
+
+<table summary="correcties in tekst">
+  <thead>
+    <tr><th>Plaats</th><th>Bron</th><th>Correctie</th></tr>
+  </thead>
+  <tbody>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr1">Blz. vi</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr2">Blz. vi</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr3">Blz. vi</a></td><td class="td4">)</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr4">Blz. vi</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">)</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr5">Blz. vi</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Lutzen</td><td class="td4" xml:lang="de">Lützen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr6">Blz. vi</a></td><td class="td4">Stirum</td><td class="td4">Styrum</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr7">Blz. vi</a></td><td class="td4">Duin</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr8">Blz. vi</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr9">Blz. vi</a></td><td class="td4">Reinard</td><td class="td4">Reinhard</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr10">Blz. vii</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr11">Blz. vii</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;de</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr12">Blz. vii</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr13">Blz. vii</a></td><td class="td4">Bergcn</td><td class="td4">Bergen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr14">Blz. viii</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr15">Blz. vii</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr16">Blz. 1</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr17">Blz. 1</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr18">Blz. 9</a></td><td class="td4">Fansche</td><td class="td4">Fransche</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr19">Blz. 24</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr20">Blz. 26</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr21">Blz. 27</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr22">Blz. 28</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">-</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr23">Blz. 29</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr24">Blz. 30</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr25">Blz. 30</a></td><td class="td4">audientie</td><td class="td4">audiëntie</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr26">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr27">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr28">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr29">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr30">Blz. 34</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr31">Blz. 35</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr32">Blz. 43</a></td><td class="td4">teruggtocht</td><td class="td4">terugtocht</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr33">Blz. 45</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr34">Blz. 45</a></td><td class="td4">peleton</td><td class="td4">peloton</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr35">Blz. 47</a></td><td class="td4">Benthein</td><td class="td4">Benthien</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr36">Blz. 54</a></td><td class="td4">egen</td><td class="td4">tegen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr37">Blz. 57</a></td><td class="td4">hij</td><td class="td4">bij</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr38">Blz. 59</a></td><td class="td4">elfs</td><td class="td4">zelfs</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr39">Blz. 59</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr40">Blz. 62</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr41">Blz. 63</a></td><td class="td4">STIRUM</td><td class="td4">STYRUM</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr42">Blz. 65</a></td><td class="td4">Slichter</td><td class="td4">Slicher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr43">Blz. 68</a></td><td class="td4">Reunie</td><td class="td4">Reünie</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr44">Blz. 68</a></td><td class="td4">ambtenarenaan</td><td class="td4">ambtenaren aan</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr45">Blz. 70</a></td><td class="td4">Charle</td><td class="td4">Charlé</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr46">Blz. 72</a></td><td class="td4">Duin</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr47">Blz. 72</a></td><td class="td4">aanvaarden</td><td class="td4">aanvaardden</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr48">Blz. 75</a></td><td class="td4">DUIN</td><td class="td4">DUYN</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr49">Blz. 75</a></td><td class="td4">J. A. <span xml:lang="fr">CHANQUION</span></td><td class="td4">F. D. <span xml:lang="fr">CHANGUION</span></td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr50">Blz. 75</a></td><td class="td4">STIRUM</td><td class="td4">STYRUM</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr51">Blz. 78</a></td><td class="td4">Duijn</td><td class="td4">Duyn</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr52">Blz. 79</a></td><td class="td4">Sweerts</td><td class="td4">Sweertz</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr53">Blz. 82</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr54">Blz. 83</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr55">Blz. 85</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr56">Blz. 89</a></td><td class="td4">beöogden</td><td class="td4">beoogden</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr57">Blz. 89</a></td><td class="td4">Geällieerden</td><td class="td4">Gealliëerden</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr58">Blz. 91</a></td><td class="td4">Geällieerden</td><td class="td4">Gealliëerden</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr59">Blz. 92</a></td><td class="td4">Kapitien</td><td class="td4">Kapitein</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr60">Blz. 92</a></td><td class="td4">Heenemans</td><td class="td4">Heeneman</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr61">Blz. 93</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr63">Blz. 97</a></td><td class="td4">31</td><td class="td4">30</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr62">Blz. 98</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr64">Blz. 98</a></td><td class="td4" xml:lang="en">Chancarty</td><td class="td4" xml:lang="en">Clancarty</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr65">Blz. 101</a></td><td class="td4">metdezen</td><td class="td4">met dezen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr66">Blz. 104</a></td><td class="td4">Krayenhof</td><td class="td4">Krayenhoff</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr67">Blz. 105</a></td><td class="td4">,</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr68">Blz. 109</a></td><td class="td4">overschillig</td><td class="td4">onverschillig</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr69">Blz. 112</a></td><td class="td4">Gorichem</td><td class="td4">Gorinchem</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr70">Blz. 117</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr71">Blz. 118</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr72">Blz. 118</a></td><td class="td4">Napeleons</td><td class="td4">Napoleons</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr73">Blz. 125</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr74">Blz. 126</a></td><td class="td4">Butlinge</td><td class="td4">Buttinge</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr75">Blz. 128</a></td><td class="td4">Wilem</td><td class="td4">Willem</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr76">Blz. 128</a></td><td class="td4">,</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr77">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr78">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Clarleroi</td><td class="td4" xml:lang="fr">Charleroi</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr79">Blz. 132</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Gemappe</td><td class="td4" xml:lang="fr">Gemappes</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr80">Blz. 133</a></td><td class="td4">Collaers</td><td class="td4">Collaert</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr81">Blz. 134</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr82">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr83">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr84">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr85">Blz. 135</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr86">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr87">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr88">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr89">Blz. 139</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr90">Blz. 141</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Papelate</td><td class="td4" xml:lang="fr">Papelotte</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr91">Blz. 143</a></td><td class="td4">Byleveld</td><td class="td4">Bijleveld</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr92">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr93">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Le</td><td class="td4" xml:lang="fr">La</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr94">Blz. 144</a></td><td class="td4" xml:lang="fr">Hougoumon</td><td class="td4" xml:lang="fr">Hougoumont</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr95">Blz. 144</a></td><td class="td4">Bijland</td><td class="td4">Bylandt</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr96">Blz. 145</a></td><td class="td4">Byland</td><td class="td4">Bylandt</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr97">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr98">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr99">Blz. 146</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher's</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher's</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr100">Blz. 147</a></td><td class="td4">aanva</td><td class="td4">aanval</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr101">Blz. 147</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr102">Blz. 148</a></td><td class="td4">garde</td><td class="td4">Garde</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr103">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr104">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr105">Blz. 148</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr106">Blz. 149</a></td><td class="td4">LIEBERECHT</td><td class="td4">LEBERECHT</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr107">Blz. 149</a></td><td class="td4" xml:lang="de">BLUCHER</td><td class="td4" xml:lang="de">BLÜCHER</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr108">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr109">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr110">Blz. 150</a></td><td class="td4" xml:lang="de">Blucher</td><td class="td4" xml:lang="de">Blücher</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr111">Blz. 154</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr112">Blz. 154</a></td><td class="td4" xml:lang="en">Rafles</td><td class="td4" xml:lang="en">Raffles</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr113">Blz. 155</a></td><td class="td4">Algarijnsche</td><td class="td4">Algerijnsche</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr114">Blz. 155</a></td><td class="td4">Algarijnsche</td><td class="td4">Algerijnsche</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr115">Blz. 155</a></td><td class="td4" xml:lang="en">lord</td><td class="td4" xml:lang="en">Lord</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr116">Blz. 155</a></td><td class="td4">Cappelen</td><td class="td4">Capellen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr117">Blz. 166</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr118">Blz. 166</a></td><td class="td4">overen</td><td class="td4">overeen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr119">Blz. 170</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr120">Blz. 174</a></td><td class="td4">Casta</td><td class="td4">Costa</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr121">Blz. 176</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr122">Blz. 178</a></td><td class="td4">:</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr123">Blz. 182</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;te</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr124">Blz. 183</a></td><td class="td4">DILICENCE</td><td class="td4">DILLIGENCE</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr125">Blz. 184</a></td><td class="td4">verdongen</td><td class="td4">verdrongen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr126">Blz. 184</a></td><td class="td4">veehouhouders</td><td class="td4">veehouders</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr127">Blz. 188</a></td><td class="td4">&nbsp;Koning</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr128">Blz. 188</a></td><td class="td4">&nbsp;</td><td class="td4">&mdash;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr129">Blz. 190</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr130">Blz. 192</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr131">Blz. 192</a></td><td class="td4">Generaal</td><td class="td4">Gemaal</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr132">achterzijde</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;à</td></tr>
+  </tbody>
+</table>
+</div>
+
+<div>*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 45055 ***</div>
+</body>
+</html>
diff --git a/45055/45055-h/images/cover.jpg b/45055-h/images/cover.jpg
index 1972a83..1972a83 100644
--- a/45055/45055-h/images/cover.jpg
+++ b/45055-h/images/cover.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/coverl.jpg b/45055-h/images/coverl.jpg
index 6d62ce7..6d62ce7 100644
--- a/45055/45055-h/images/coverl.jpg
+++ b/45055-h/images/coverl.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/decol.png b/45055-h/images/decol.png
index 963baaa..963baaa 100644
--- a/45055/45055-h/images/decol.png
+++ b/45055-h/images/decol.png
diff --git a/45055/45055-h/images/decor.png b/45055-h/images/decor.png
index 73fd7b2..73fd7b2 100644
--- a/45055/45055-h/images/decor.png
+++ b/45055-h/images/decor.png
diff --git a/45055/45055-h/images/hand.png b/45055-h/images/hand.png
index 95adbad..95adbad 100644
--- a/45055/45055-h/images/hand.png
+++ b/45055-h/images/hand.png
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p002.jpg b/45055-h/images/ill_p002.jpg
index d9f632b..d9f632b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p002.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p002.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p002th.jpg b/45055-h/images/ill_p002th.jpg
index f31150b..f31150b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p002th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p002th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p004.jpg b/45055-h/images/ill_p004.jpg
index 850ea7c..850ea7c 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p004.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p004.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p004th.jpg b/45055-h/images/ill_p004th.jpg
index 4da6a72..4da6a72 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p004th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p004th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p005.jpg b/45055-h/images/ill_p005.jpg
index 673dab0..673dab0 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p005.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p005.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p005th.jpg b/45055-h/images/ill_p005th.jpg
index 5aced66..5aced66 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p005th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p005th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p006.jpg b/45055-h/images/ill_p006.jpg
index 40e3949..40e3949 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p006.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p006.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p006th.jpg b/45055-h/images/ill_p006th.jpg
index fbe9ff3..fbe9ff3 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p006th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p006th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p010.jpg b/45055-h/images/ill_p010.jpg
index ececf58..ececf58 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p010.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p010.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p010th.jpg b/45055-h/images/ill_p010th.jpg
index de27eb9..de27eb9 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p010th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p010th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p012.jpg b/45055-h/images/ill_p012.jpg
index 681cdb6..681cdb6 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p012.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p012.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p012th.jpg b/45055-h/images/ill_p012th.jpg
index 86dd5dc..86dd5dc 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p012th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p012th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p014.jpg b/45055-h/images/ill_p014.jpg
index fd98494..fd98494 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p014.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p014.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p014th.jpg b/45055-h/images/ill_p014th.jpg
index d14c7de..d14c7de 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p014th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p014th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p018.jpg b/45055-h/images/ill_p018.jpg
index 1f508dd..1f508dd 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p018.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p018.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p018th.jpg b/45055-h/images/ill_p018th.jpg
index 9c4311b..9c4311b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p018th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p018th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p021.jpg b/45055-h/images/ill_p021.jpg
index 01ab3cd..01ab3cd 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p021.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p021.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p021th.jpg b/45055-h/images/ill_p021th.jpg
index 919185e..919185e 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p021th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p021th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p023.jpg b/45055-h/images/ill_p023.jpg
index a21e728..a21e728 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p023.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p023.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p023th.jpg b/45055-h/images/ill_p023th.jpg
index aabac15..aabac15 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p023th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p023th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p030.jpg b/45055-h/images/ill_p030.jpg
index 4e64318..4e64318 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p030.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p030.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p030th.jpg b/45055-h/images/ill_p030th.jpg
index 8b8a0d7..8b8a0d7 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p030th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p030th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p032.jpg b/45055-h/images/ill_p032.jpg
index 1733afd..1733afd 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p032.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p032.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p032th.jpg b/45055-h/images/ill_p032th.jpg
index 84ef799..84ef799 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p032th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p032th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p041.jpg b/45055-h/images/ill_p041.jpg
index 6bc0642..6bc0642 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p041.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p041.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p041th.jpg b/45055-h/images/ill_p041th.jpg
index 2f03b8d..2f03b8d 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p041th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p041th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p045.jpg b/45055-h/images/ill_p045.jpg
index 1eb41a4..1eb41a4 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p045.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p045.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p045th.jpg b/45055-h/images/ill_p045th.jpg
index fffe525..fffe525 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p045th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p045th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p048.jpg b/45055-h/images/ill_p048.jpg
index 026fd17..026fd17 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p048.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p048.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p048th.jpg b/45055-h/images/ill_p048th.jpg
index 17c5db8..17c5db8 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p048th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p048th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p055.jpg b/45055-h/images/ill_p055.jpg
index 2b721d7..2b721d7 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p055.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p055.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p055th.jpg b/45055-h/images/ill_p055th.jpg
index 43c8b0e..43c8b0e 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p055th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p055th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p057.jpg b/45055-h/images/ill_p057.jpg
index 67b4e07..67b4e07 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p057.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p057.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p057th.jpg b/45055-h/images/ill_p057th.jpg
index f5432a6..f5432a6 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p057th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p057th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p060.jpg b/45055-h/images/ill_p060.jpg
index 619dba9..619dba9 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p060.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p060.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p060th.jpg b/45055-h/images/ill_p060th.jpg
index d48603b..d48603b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p060th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p060th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p061.jpg b/45055-h/images/ill_p061.jpg
index ef39433..ef39433 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p061.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p061.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p061th.jpg b/45055-h/images/ill_p061th.jpg
index 6dc683d..6dc683d 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p061th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p061th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p062.jpg b/45055-h/images/ill_p062.jpg
index 08ccc1a..08ccc1a 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p062.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p062.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p062th.jpg b/45055-h/images/ill_p062th.jpg
index c299c85..c299c85 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p062th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p062th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p063.jpg b/45055-h/images/ill_p063.jpg
index b73ae6b..b73ae6b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p063.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p063.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p063th.jpg b/45055-h/images/ill_p063th.jpg
index 680b45f..680b45f 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p063th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p063th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p068.png b/45055-h/images/ill_p068.png
index 1fbdb40..1fbdb40 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p068.png
+++ b/45055-h/images/ill_p068.png
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p068th.png b/45055-h/images/ill_p068th.png
index 82bcaba..82bcaba 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p068th.png
+++ b/45055-h/images/ill_p068th.png
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p069.jpg b/45055-h/images/ill_p069.jpg
index 691e500..691e500 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p069.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p069.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p069th.jpg b/45055-h/images/ill_p069th.jpg
index d3308e1..d3308e1 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p069th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p069th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p075.jpg b/45055-h/images/ill_p075.jpg
index 4ba6ebd..4ba6ebd 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p075.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p075.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p075th.jpg b/45055-h/images/ill_p075th.jpg
index 6c725c7..6c725c7 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p075th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p075th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p077.jpg b/45055-h/images/ill_p077.jpg
index 087a308..087a308 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p077.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p077.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p077th.jpg b/45055-h/images/ill_p077th.jpg
index 3f2f93f..3f2f93f 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p077th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p077th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p078.jpg b/45055-h/images/ill_p078.jpg
index 192c57d..192c57d 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p078.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p078.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p078th.jpg b/45055-h/images/ill_p078th.jpg
index f3fe2b2..f3fe2b2 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p078th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p078th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p080.jpg b/45055-h/images/ill_p080.jpg
index 453cdc9..453cdc9 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p080.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p080.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p080th.jpg b/45055-h/images/ill_p080th.jpg
index 027205f..027205f 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p080th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p080th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p083.jpg b/45055-h/images/ill_p083.jpg
index acb54ee..acb54ee 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p083.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p083.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p083th.jpg b/45055-h/images/ill_p083th.jpg
index e9d6cbf..e9d6cbf 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p083th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p083th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p084.jpg b/45055-h/images/ill_p084.jpg
index be8eaad..be8eaad 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p084.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p084.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p084th.jpg b/45055-h/images/ill_p084th.jpg
index 65fddc4..65fddc4 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p084th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p084th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p085.jpg b/45055-h/images/ill_p085.jpg
index 8cd3faa..8cd3faa 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p085.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p085.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p085th.jpg b/45055-h/images/ill_p085th.jpg
index 5c60a27..5c60a27 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p085th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p085th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p087.jpg b/45055-h/images/ill_p087.jpg
index 435c939..435c939 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p087.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p087.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p087th.jpg b/45055-h/images/ill_p087th.jpg
index 0b18320..0b18320 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p087th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p087th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p096.jpg b/45055-h/images/ill_p096.jpg
index c19cab6..c19cab6 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p096.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p096.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p096th.jpg b/45055-h/images/ill_p096th.jpg
index 298da1f..298da1f 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p096th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p096th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p098.jpg b/45055-h/images/ill_p098.jpg
index 3a0efdc..3a0efdc 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p098.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p098.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p098th.jpg b/45055-h/images/ill_p098th.jpg
index 6fce861..6fce861 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p098th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p098th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p107.jpg b/45055-h/images/ill_p107.jpg
index 512b467..512b467 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p107.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p107.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p107th.jpg b/45055-h/images/ill_p107th.jpg
index 42ab7c7..42ab7c7 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p107th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p107th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p114.jpg b/45055-h/images/ill_p114.jpg
index f92458c..f92458c 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p114.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p114.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p114th.jpg b/45055-h/images/ill_p114th.jpg
index c61685a..c61685a 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p114th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p114th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p119.jpg b/45055-h/images/ill_p119.jpg
index 7a93e7f..7a93e7f 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p119.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p119.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p119th.jpg b/45055-h/images/ill_p119th.jpg
index 4853c32..4853c32 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p119th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p119th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p127.jpg b/45055-h/images/ill_p127.jpg
index 1dddc20..1dddc20 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p127.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p127.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p127th.jpg b/45055-h/images/ill_p127th.jpg
index f483991..f483991 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p127th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p127th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p130.jpg b/45055-h/images/ill_p130.jpg
index 413070d..413070d 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p130.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p130.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p130th.jpg b/45055-h/images/ill_p130th.jpg
index 463fe90..463fe90 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p130th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p130th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p137.jpg b/45055-h/images/ill_p137.jpg
index a35e7b2..a35e7b2 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p137.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p137.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p137th.jpg b/45055-h/images/ill_p137th.jpg
index 74d0956..74d0956 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p137th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p137th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p142.jpg b/45055-h/images/ill_p142.jpg
index 5ef7a39..5ef7a39 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p142.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p142.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p142th.jpg b/45055-h/images/ill_p142th.jpg
index 16381d3..16381d3 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p142th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p142th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p149.jpg b/45055-h/images/ill_p149.jpg
index 7c5c9f6..7c5c9f6 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p149.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p149.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p149th.jpg b/45055-h/images/ill_p149th.jpg
index 6b7c56a..6b7c56a 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p149th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p149th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p161.jpg b/45055-h/images/ill_p161.jpg
index c506249..c506249 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p161.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p161.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p161th.jpg b/45055-h/images/ill_p161th.jpg
index 1541e48..1541e48 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p161th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p161th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p162.jpg b/45055-h/images/ill_p162.jpg
index 72aac08..72aac08 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p162.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p162.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p162th.jpg b/45055-h/images/ill_p162th.jpg
index fec8129..fec8129 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p162th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p162th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p163.jpg b/45055-h/images/ill_p163.jpg
index 4c28e81..4c28e81 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p163.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p163.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p163th.jpg b/45055-h/images/ill_p163th.jpg
index ae50351..ae50351 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p163th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p163th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p168.jpg b/45055-h/images/ill_p168.jpg
index dbc61cb..dbc61cb 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p168.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p168.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p168th.jpg b/45055-h/images/ill_p168th.jpg
index ae5348b..ae5348b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p168th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p168th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p172.jpg b/45055-h/images/ill_p172.jpg
index 68a7133..68a7133 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p172.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p172.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p172th.jpg b/45055-h/images/ill_p172th.jpg
index 69c3cad..69c3cad 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p172th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p172th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p178.jpg b/45055-h/images/ill_p178.jpg
index b1bfbe8..b1bfbe8 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p178.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p178.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p178th.jpg b/45055-h/images/ill_p178th.jpg
index d17e4d9..d17e4d9 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p178th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p178th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p181.jpg b/45055-h/images/ill_p181.jpg
index 90d4aae..90d4aae 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p181.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p181.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p181th.jpg b/45055-h/images/ill_p181th.jpg
index 482c93d..482c93d 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p181th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p181th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p183.jpg b/45055-h/images/ill_p183.jpg
index 079fed8..079fed8 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p183.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p183.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p183th.jpg b/45055-h/images/ill_p183th.jpg
index bf66079..bf66079 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p183th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p183th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p185.jpg b/45055-h/images/ill_p185.jpg
index a62d68e..a62d68e 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p185.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p185.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p185th.jpg b/45055-h/images/ill_p185th.jpg
index b081832..b081832 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p185th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p185th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p187.jpg b/45055-h/images/ill_p187.jpg
index 7db809b..7db809b 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p187.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p187.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p187th.jpg b/45055-h/images/ill_p187th.jpg
index e3d15b5..e3d15b5 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p187th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p187th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p189.jpg b/45055-h/images/ill_p189.jpg
index 8baa892..8baa892 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p189.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p189.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p189th.jpg b/45055-h/images/ill_p189th.jpg
index 30e0566..30e0566 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p189th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p189th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p191.jpg b/45055-h/images/ill_p191.jpg
index a7bceef..a7bceef 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p191.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p191.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_p191th.jpg b/45055-h/images/ill_p191th.jpg
index c7fcd86..c7fcd86 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_p191th.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_p191th.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_verso.jpg b/45055-h/images/ill_verso.jpg
index 3546085..3546085 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_verso.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_verso.jpg
diff --git a/45055/45055-h/images/ill_versoth.jpg b/45055-h/images/ill_versoth.jpg
index 486f093..486f093 100644
--- a/45055/45055-h/images/ill_versoth.jpg
+++ b/45055-h/images/ill_versoth.jpg
diff --git a/45055/45055-0.zip b/45055/45055-0.zip
deleted file mode 100644
index 1a63140..0000000
--- a/45055/45055-0.zip
+++ /dev/null
diff --git a/45055/45055-8.txt b/45055/45055-8.txt
deleted file mode 100644
index 08b2320..0000000
--- a/45055/45055-8.txt
+++ /dev/null
@@ -1,5095 +0,0 @@
-The Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-
-Title: God redde Nederland
-       gedenkschrift bij gelegenheid van het honderd-jarig jubileum
-       van Neerlands herkregen onafhankelijk volksbestaan (30
-       Nov. 1813 - 30 Nov. 1913)
-
-Author: Jan Kuiper
-
-Release Date: March 3, 2014 [EBook #45055]
-
-Language: Dutch
-
-Character set encoding: ISO-8859-1
-
-*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-
-
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-
-
-
-
-  +----------------------------------------------------------------+
-  |                                                                |
-  |                 OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:                   |
-  |                                                                |
-  | De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele,     |
-  | verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te      |
-  | moderniseren.                                                  |
-  |                                                                |
-  | Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het  |
-  | einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.                 |
-  |                                                                |
-  | De in het origineel als cursieve tekst is weergegeven als      |
-  | _cursief_. Onderstreepte tekst als =onderstreept=.             |
-  |                                                                |
-  | Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn       |
-  | gecorrigeerd. Variaties in spelling zijn behouden: met/zonder  |
-  | spatie, met/zonder koppelteken, met/zonder hoofdletter.        |
-  |                                                                |
-  | Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de           |
-  | aangebrachte correcties.                                       |
-  |                                                                |
-  | De illustraties zijn beschikbaar bij de html-versie van dit    |
-  | e-boek op http://www.gutenberg.org/                            |
-  |                                                                |
-  +----------------------------------------------------------------+
-
-
-
-
-GOD REDDE NEDERLAND
-
-
-
-
-                               GOD REDDE
-                               NEDERLAND
-
-
-                             GEDENKSCHRIFT
-
-                 BIJ GELEGENHEID VAN HET HONDERD-JARIG
-                   JUBILEUM VAN NEDERLAND'S HERKREGEN
-                       ONAFHANKELIJK VOLKSBESTAAN
-                      (30 NOV. 1813-30 NOV. 1913)
-
-                   AAN ZIJNE LANDGENOOTEN AANGEBODEN
-
-                                  DOOR
-
-                               J. KUIPER
-
-                                     te Leeuwarden.
-
-
-                 NIJVERDALSCHE DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ.
-                            NIJVERDAL--1913.
-
-
-
-
-[Illustratie: GEDENKNAALD EN VUURTOREN TE SCHEVENINGEN.]
-
-
-
-
-VOORBERICHT.
-
-
-Op de gedenknaald te Scheveningen lezen wij aan de eene zijde: "God
-redde Nederland!" Onze Vaderen schreven dus de bevrijding van ons
-Vaderland in 1813 niet aan eigen dapperheid en beleid, maar alleen aan
-GOD toe, die den dwingeland Napoleon in eigen strikken had doen vallen
-en aan het verdrukte Nederland onder een Vorst uit het geliefde Stamhuis
-van Oranje weer een nieuw tijdperk opende van ontwikkeling, vrijheid en
-voorspoed.
-
-Den 30 Nov. 1913 zal het 100 jaar geleden zijn, dat de Prins van Oranje
-te Scheveningen weer aan land stapte. Indien dit historische feit niet
-had plaats gehad, dan zou Neerland's volk op dit oogenblik niet die
-eervolle plaats innemen, die het thans onder de nati�n inneemt. Daarom
-past ons _dankbaarheid_. Zal echter die dankbaarheid wel gevestigd en
-gemeend zijn, dan moeten wij ons niet slechts herinneren, hoe groot onze
-vernedering geweest is, maar moeten wij ook nagaan, wat wij als volk
-door Gods genade op het oogenblik mogen zijn. Daarom hebben wij gemeend,
-ons gedenkschrift niet slechts te moeten beginnen bij 30 Nov. 1813, maar
-bij de inlijving van ons land bij Frankrijk en te moeten doorzetten tot
-op den tegenwoordigen tijd.
-
-Joel I: 3 lezen wij: "Vertelt uwen kinderen daarvan en laat het uwe
-kinderen hunnen kinderen vertellen en derzelver kinderen aan een ander
-geslacht." In gehoorzaamheid aan dit Schriftwoord bied ik dit Geschrift
-aan mijne landgenooten aan. De Heere gebiede er Zijnen over, opdat het
-bij klein en groot dankbaarheid jegens God en liefde voor ons land en
-Vorstenhuis moge wekken.
-
-                                                        J. KUIPER.
-
-  LEEUWARDEN, Januari 1913.
-
-
-
-
-INHOUD.
-
-
-HOOFDSTUK I. Nederland achter Napoleons zegekar.
-
-HOOFDSTUK II. In diepten van ellende.--De terechtstelling van "Frans met
-     de Kruk".
-
-HOOFDSTUK III. Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.--Daendels en Jansens
-     op Java.--De Engelschen ontnemen ons Java.
-
-HOOFDSTUK IV. Hendrik Doeff op Decima.
-
-HOOFDSTUK V. Willem Bilderdijk.--Jan Frederik Helmers.
-
-HOOFDSTUK VI. Napoleon's bezoek aan Amsterdam.--Hij moet wachten op
-     een vuilnisman.--Generaal Krayenhoff bij hem op audi�ntie.--Hoe
-     Napoleon reisde.
-
-HOOFDSTUK VII. Napoleons tocht naar Rusland.
-
-HOOFDSTUK VIII. De krijgsbedrijven der Hollanders in
-     Rusland.--Hollandsche pontonniers met hun bevelhebber, Kapitein
-     Benthien.
-
-HOOFDSTUK IX. Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje (De Kapiteins
-     Everts en Schindler.--Generaal Chass� en Prins Willem van
-     Oranje.)--De zoon van Willem V bij L�tzen.--Napoleons veldtocht
-     in Duitschland en zijne nederlaag bij Leipzig.
-
-HOOFDSTUK X. De samenzwering van G. K. van Hogendorp, de Graaf van
-     Limburg Styrum en Van der Duyn van Maasdam in den Haag.--Kozakken
-     en Pruisen in ons land.--Roelof Schenkel neemt een Fransch schip
-     bij Zoutkamp.--In den Haag en te Rotterdam.
-
-HOOFDSTUK XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
-     Amsterdam.--Omwenteling aldaar.--Omwenteling in Den Haag.
-
-HOOFDSTUK XII. Een voorloopig Bestuur over ons land.--De strijd om
-     Papendrecht en Dordrecht.
-
-HOOFDSTUK XIII. Kozakken te Amsterdam.--Krayenhoff, Gouverneur van
-     Amsterdam.--Moordtooneelen te Woerden.--Zutphen in onze
-     macht.--Doesburg genomen.--Strijd om Den Briel.
-
-HOOFDSTUK XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.--De prins van Oranje
-     stapt te Scheveningen aan wal.
-
-HOOFDSTUK XV. De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.--De strijd
-     in Zeeland, om Breda, Den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden
-     en Delfzijl.--Belgi� aan de Franschen ontrukt.
-
-HOOFDSTUK XVI. De financi�n geregeld.--Een Landstorm
-     opgericht.--'s-Hertogenbosch en Gorinchem aan de Franschen
-     ontrukt.--De nieuwe Grondwet.--Willem I te Amsterdam als Koning
-     gekroond.
-
-HOOFDSTUK XVII. Napoleon naar Elba verbannen.--Lodewijk XVIII Koning van
-     Frankrijk.--De strijd om Bergen op Zoom en Den Helder.
-
-HOOFDSTUK XVIII. Beleg van Naarden.--Delfzijl in onze
-     macht.--Geweldenarijen der Franschen op Walcheren en in
-     Zeeland.--Nederland, van vijanden gezuiverd, wordt met Belgi�
-     tot ��n Koninkrijk vereenigd.
-
-HOOFDSTUK XIX. Napoleon keert van Elba terug.--Krijgsbedrijven in
-     Belgi�.--Quatre-Bras en Ligny.
-
-HOOFDSTUK XX. De strijd bij Quatre-Bras.
-
-HOOFDSTUK XXI. De slag bij Waterloo.
-
-HOOFDSTUK XXII. Het vereenigd Koninkrijk.--Wij krijgen onze koloni�n
-     terug.
-
-HOOFDSTUK XXIII. De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.--Opstanden op
-     Sumatra en Java.--Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
-     ontwikkeling en welvaart.--Ontevredenheid der Belgen.
-
-HOOFDSTUK XXIV. De Belgen staan tegen Willem I op.--Zelfopoffering van
-     J. C. J. van Speyk.--Tiendaagsche veldtocht.
-
-HOOFDSTUK XXV. Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.--De
-     Franschen bombardeeren Antwerpen's Citadel.--Willem I teekent in
-     1839 de 34 artikelen.--Het Reveil.
-
-HOOFDSTUK XXVI. Willem I doet afstand van de regeering.--Zijn zoon
-     Willem II volgt hem op.--Vrijwillige geldleening onder Minister van
-     Hall.--Grondwetsherziening.--Thorbecke en Groen van Prinsterer.
-
-HOOFDSTUK XXVII. Koning Willem III.--Onze Koloni�n.
-
-HOOFDSTUK XXVIII. Zeden en toestanden in de 19e eeuw.--Belangrijke
-     waterwerken.--De overstrooming van 1861.
-
-HOOFDSTUK XXIX. Dood van Koning Willem III.--Regentschap van Koningin
-     Emma.--Expeditie naar Lombok.--Troonsbestijging en huwelijk
-     van Koningin Wilhelmina.--Geboorte van prinses Juliana.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK I.
-
-Nederland achter Napoleons zegekar.
-
-
-Zoo was dan Nederland bij Frankrijk ingelijfd. Wat Lodewijk XIV niet was
-mogen gelukken, had Napoleon nu bereikt. Bij dekreet van 9 Juli 1810 gaf
-de groote Keizer als beweegredenen dier inlijving op:
-
-1�. dat de vereeniging van Belgi� met Frankrijk de onafhankelijkheid van
-Holland voor een groot deel reeds had opgeheven;
-
-2�. dat Holland, wel beschouwd, niets meer was dan een aanhangsel van
-Frankrijk, een aanslibbing der groote rivieren en dus een Fransche
-provincie behoorde te wezen;
-
-3�. dat Holland, onder vele belastingen en een zware schuld zuchtende,
-de inlijving bij Frankrijk als eene verlossing behoorde te beschouwen.
-
-Generaal Krayenhoff, onder Koning Lodewijk Napoleon minister van Oorlog,
-wilde op verlangen van zijn vorst, Amsterdam nog tegen Keizer Napoleon
-verdedigen, doch toen Koning Lodewijk vrijwillig afstand van den troon
-deed, werden alle verdedigingsplannen gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn
-ontslag kreeg.
-
-[Illustratie: NAPOLEON BONAPARTE IN ZIJN JONGE JAREN.]
-
-Inderdaad, in zooverre sprak het decreet waarheid: met 's lands
-geldmiddelen was het droevig gesteld. De ambtenaren konden niet betaald
-worden, de renten der gesloten leeningen konden niet worden uitgekeerd.
-Door de inlijving werd dit alles echter niet verbeterd. Napoleon begon
-met de Staatsschulden slechts voor _een derde deel_ te erkennen. Door
-deze _ti�rceering_ (gelijk men het noemde) kregen de bezitters van
-Staatsschuldbrieven slechts een derde deel der hun toekomende rente
-uitbetaald, waardoor vele kleine renteniers met hunne huisgezinnen tot
-armoede werden gebracht. De inkomsten van Godshuizen en liefdadige
-instellingen werden besnoeid, taal en zeden verguisd, de gezellige
-bijeenkomsten door politiemaatregelen beperkt. Geen uitstapje naar een
-bloedverwant, vriend of handelsmakker kon men ondernemen, zonder van een
-pas voorzien te zijn; geen kramer kon een douaan bewegen (zonder hem een
-belooning te geven), om zijne waren na te zien, wanneer het kantoor over
-een half uur of een kwartier gesloten zou worden. Duizenden, die het
-vroeger goed hadden, werden nu tot armoede gebracht.
-
-Alleen de sloopers hadden druk werk en verdienden goed geld. Van 1810
-tot 1813 werden alleen in den Haag 644 huizen afgebroken, die door geen
-andere werden vervangen. Te Amsterdam ging de bevolking in die drie
-jaren met 27.000 personen achteruit. Ook Delft en Haarlem gingen in
-zielenaantal zeer achteruit. Te Haarlem werden meer dan 500 huizen voor
-afbraak verkocht. En zoo ging het ook met tal van buitenverblijven of
-lusthoven aan den kant van de Vecht, van den Amstel en van de trekvaart
-naar Haarlem, of staande onder Amstelveen, Sloten of Diemen. Gedurende
-anderhalve eeuw waren ze als zoovele getuigen van de weelde der rijke
-Amsterdamsche kooplieden en fabrikanten geweest, die er des zomers het
-woelige stadsleven ontvloden, om er te genieten van de schoone natuur.
-Tal dezer lusthoven gingen in andere handen over, die er weiland of
-tuingrond van maakten. De dijk- en polderwerken, zoowel als de geheele
-waterstaat werden in die mate verwaarloosd, dat de veiligheid der lage
-landen in de waagschaal werd gesteld. De kweekschool voor zeevaart te
-Amsterdam moest al hare bezittingen in 's lands kas storten.
-
-Ten einde de oude namen zooveel mogelijk te doen verdwijnen, werd ons
-land verdeeld in _Departementen_, die de volgende namen ontvingen:
-1�. Departement van de monden van den IJsel, 2�. van den Rijn, 3�.
-van de Maas, 4�. van den Boven IJsel, 5�. van de Schelde, 6�. van de
-Wester-Eems, 7�. van de Zuiderzee, 8�. Friesland, welk departement
-alleen zijn naam behield.
-
-[Illustratie: LEBRUN, HERTOG VAN PLAISANCE.]
-
-Friesland en Corsica met eenige eilandjes in den archipel zijn de eenige
-landen, die "sedert de dagen der Romeinen niet van naam zijn veranderd."
-
-Volgens Keizerlijk Besluit van 13 Dec. 1811 vormde Holland met de
-Hanze-Steden, Oldenburg en een deel van Westfalen 10 Departementen, die
-twee gerechtshoven hadden (een te Hamburg en een in den Haag) en die 31
-afgevaardigden naar het wetgevend lichaam te Parijs zonden.
-
-Het Keizerrijk telde nu 130 Departementen met 42 millioen inwoners. Alle
-koningen en vorsten op het vasteland waren, vrijwillig of gedwongen,
-Napoleons bondgenooten en allen, zijne bloedverwanten als de overigen,
-behandelde hij uit de hoogte.
-
-[Illustratie: GRAAF DE CELLES.]
-
-Een groot gedeelte van het Fransche volk was met het bestuur van
-Napoleon wel ingenomen. De verwarring van vroeger, de ellende en
-gruwelen van het schrikbewind hadden opgehouden en voor de stoffelijke
-welvaart der ingezetenen werd veel gedaan. Ongeveer 600 millioen gulden
-was sedert Napoleons kroning in de oude Departementen aan kanalen,
-wegen, zeehavens, aan het droogmaken van moerassen, aan kerken,
-armhuizen, nuttige inrichtingen en paleizen uitgegeven, terwijl het
-fabriekswezen, voor vele takken althans, in een bloeienden staat
-verkeerde. Daarbij verblindde Napoleon door den roem en luister, die
-zijn naam omstraalden, velen der op glorie zoo verzotte Franschen.
-De heerschappij, door Napoleon over vreemde volkeren uitgeoefend,
-streelde de nationale ijdelheid, bood gelegenheid tot het aanstellen
-van duizenden ambtenaren en vergrootte de hoop, om fortuin te maken.
-Ontzaglijke winsten werden door 's Keizers willekeur verkregen, want
-Napoleon zorgde, dat zijne troepen, die de buitenlandsche Staten
-bezetten, door zijn vrijwillige of gedwongen bondgenooten werden
-onderhouden en betaald. Ook eigende hij zich de helft, of ten minste
-een groot deel der domeinen van de wingewesten en vasal-staten toe.
-Alleen uit het Koninkrijk Westfalen trok hij op deze wijze jaarlijks 2�
-millioen francs en uit het Groothertogdom Warschau meer dan het dubbele.
-De Parijzenaars zagen hunne stad versieren niet alleen met keizerlijke
-instellingen, maar daarnevens met de bijeengebrachte kunstschatten en
-zeldzaamheden uit Brussel, Antwerpen, Luik, Gent, Amsterdam, den Haag,
-het Loo, Rome, Veneti�, Berlijn, Keulen en tal van andere steden. Zij
-zagen, hoe de gekroonde Hoofden, niettegenstaande dien roof, hun Keizer
-als hun opperhoofd huldigden.
-
-[Illustratie: BARON DE STASSART.]
-
-Lebrun, prins van het Fransche rijk, hertog van Plaisance, werd door
-Napoleon tot Gouveneur-generaal over ons land aangesteld. In weerwil van
-zijn weidschen titel bezat hij toch slechts een schaduw van gezag. Hij
-was een grijsaard, die ons juk niet verzwaarde en hier gaarne veel goeds
-wilde verrichten.
-
-Over ieder Departement werd een prefect aangesteld; deze prefecten
-bezaten in het land de eigenlijke macht. De Celles was prefect te
-Amsterdam. Hij handelde gestreng, zonder verschooning of verzachting,
-zonder sporen van menschelijkheid of zedelijkheid. De prefect in den
-Haag, De Stassart, was een bekwaam man, die echter een ijverig en trouw
-dienaar was van den geweldenaar, op harde wijze diens bevelen uitvoerde
-en daarom bij het volk zeer gehaat was. De Celles en De Stassart waren
-beiden Belgen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK II.
-
-     In diepten van ellende.--De terechtstelling van "Frans met de
-     kruk".
-
-
-Bij Keizerlijk Besluit van 18 Oct. 1810 werd hier de Conscriptie, of
-gedwongen opschrijving voor den krijgsdienst (zoowel voor de zee- als
-voor de landmacht), ingevoerd. Dit Decreet was vooral zoo hatelijk in
-het oog van �ns volk, dat steeds met minachting op den krijgsdienst had
-ter neder gezien en het krijgvoeren gaarne aan huurlegers overliet. En
-nu werden onze jongelingen verplicht, om de wapenen te hanteeren, niet
-in dienst van eigen land en volk, maar in dienst van een uitheemschen
-dwingeland, wiens heerschzucht jaarlijks duizenden slachtoffers
-vorderde.
-
-Bij hetzelfde Decreet van 1810 werd een "_Ridderorde der Re�nie_" (of
-Vereeniging) ingesteld, ter vervanging van de Orde der Unie. Bovendien
-werden hier Fransche wetten en Decreten (700 � 800 in getal) ingevoerd,
-die waren afgeschaft of gewijzigd, terwijl ook het Fransche wetboek
-(_Code Napoleon_) en de Fransche wetpleging voor Nederland geldig
-werden verklaard. De lichtzijde hiervan was, dat hier een algemeene
-rechtsbedeeling gevestigd werd, doch voor die lichtzijde had men toen
-geen oog.
-
-Doordat wij onze meeste koloni�n misten en geen handel met Engeland
-mochten drijven, waren de koloniale waren ontzettend duur, zoodat velen
-inplaats van koffie met suiker, cichorei met stroop dronken. Ook begon
-men in dezen tijd suiker uit beetwortels te vervaardigen. Particulieren
-mochten geen handel meer in tabak drijven. De tabakshandel was een
-monopolie van den Staat geworden. De tabak, die men bij de zoogenaamde
-Regie verkreeg, was duur en slecht.
-
-Fransche Spionnen waarden in allerlei gedaante rond, teneinde gemeenzame
-gesprekken af te luisteren. Elk dubbelzinnig woord werd ten kwade
-uitgelegd, als bedoelde men het Fransche bestuur. Van Overheidswege
-werd hier een "_Statistique personelle_" op na gehouden, dat wil zeggen
-een opgave aangaande notabele personen in betrekking tot hun vermogen,
-denkwijze, relatie's enz. Geen boek of geschrift mocht hier worden
-uitgegeven, of het moest eerst naar Parijs worden gezonden, waar het
-door de Censuur moest worden onderzocht. Elk woord, elke uitdrukking,
-die den Franschen niet aangenaam was, werd steeds geschrapt. Boven elke
-Courant prijkte de Adelaar, het Keizerlijke wapen. Naast de Hollandsche
-tekst moest steeds een Fransche vertaling er van worden opgenomen. Ook
-de openbare acten en andere stukken werden niet uitgegeven, dan met
-Fransche vertaling. In alle scholen moest de Fransche taal onderwezen
-worden en de schoolboeken moesten tevens een Fransche vertaling der
-Hollandsche lesjes bevatten. De Hoogescholen te Harderwijk, Franeker
-en Utrecht werden opgeheven en de inkomsten der andere, alsmede die
-der Latijnsche scholen verminderd. Aan het gunstig verslag, dat de
-Fransche geleerden Cuvier en No�l over het Lager Onderwijs in ons land
-uitbrachten, hadden wij het te danken, dat dat Onderwijs gehandhaafd
-bleef.
-
-[Illustratie: NAPOLEON I.]
-
-Natuurlijk moest dit alles ontevredenheid en wrevel wekken. Reeds twee
-en een halve maand na de inlijving van Holland bij Frankrijk, den 20
-Sept. 1810, openbaarde zich die geest in Amsterdam in een verzet bij het
-opsporen van geheime bewaarplaatsen van koloniale waren. Het gold toen
-slechts het verzet van enkelen, maar luider deed dit verzet zich hooren,
-toen in April 1811 de eerste Hollandsche lotelingen aan de armen hunner
-ouders en verdere betrekkingen werden ontrukt. Doch wat vermocht een
-betrekkelijk geringe volksmenigte tegen Napoleons talrijke legerscharen?
-Een enkel woord reeds kon het leven kosten. De onvoorzichtige
-uitdrukking van een schamel en gebrekkig koopman, Frans Stargard
-(bijgenaamd "Frans met de kruk"), die een visch kerfde, tot de
-omstanders: "Ik wou, dat ik Napje zoo onder handen had", kostte den
-ongelukkige het leven. "Frans met de Kruk" werd met twee lotgenooten op
-het Funen te Amsterdam doodgeschoten. Niettemin hoorde men in Februari
-1813 Hollandsche militairen te Utrecht "_Oranje boven_" roepen en op de
-trom het "_Wilhelmus_" slaan en in April vonden onstuimige tooneelen van
-verzet plaats in den Hoekschen waard, in Rijnland (waar Leiden een tijd
-lang in hevige beroering was), te 's-Gravenhage, in de Zaanstreek, te
-Maassluis en elders, uitingen van vrijheidszucht, die met bloedige
-vonnissen eindigden. Hoe meer Napoleon onze nationaliteit trachtte uit
-te roeien, hoe dieper ze wortelen schoot. Hoewel wij den volksnaam
-verloren hadden, ontwaakte het volkskarakter, wat zelfs op het
-gebied der letterkunde te bespeuren was. Zoo bezong Helmers in zijn:
-"_Hollandsche Natie_" den roem van ons land tijdens het bloeitijdperk;
-zoo zinspeelde Wiselius in het treurspel Polydorus op de tyrannie van
-Napoleon: zoo voorspelde Bilderdijk in schoone verzen de herstelling van
-Neerlands onafhankelijkheid. De gedichten van Tollens, Kinker, Spandaw,
-Staring, Van Walr�, Klijn en anderen werden gretig gekocht, wel een
-bewijs, dat niet alleen de Nederlandsche taal, maar ook de Nederlandsche
-po�zie gewaardeerd werden. Als prozaschrijver was Van der Palm zeer
-gezocht.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK III.
-
-     Wat nog aan Napoleons geluk ontbrak.--Daendels en Jansens op
-     Java.--De Engelschen ontnemen ons Java.
-
-
-E�n geluk ontbrak aan Napoleons grootheid; zijn huwelijk met Josephine
-de Beauharnais bleef kinderloos. Daarom liet hij zich den 16 Dec. 1809
-van deze vrouw scheiden en huwde hij den 11 April 1810 met de dochter
-van Keizer Frans van Oostenrijk, de Aartshertogin Maria Louise, die hem
-den 20 Maart 1811 een zoon schonk, wien men den titel van "Koning van
-Rome" gaf.
-
-[Illustratie: KEIZERIN MARIA LOUISE.]
-
-Ofschoon Josephine in vroegere tijden, toen zij Napoleon, den krijgsman
-zonder vermogen en vooruitzichten, huwde, de voornaamste aanleiding
-gegeven had tot de rol, die hij later speelde, en ofschoon hij waarlijk
-van haar hield,--liefde en dankbaarheid zwegen beide in de ziel van den
-dwingeland, voor heerschzucht, voor Staatsbelang en voor wat hij zijn
-plicht jegens Frankrijk noemde--hij dreef de scheiding van Josephine in
-weerwil van alles door.
-
-Brittanni� bleef den Corsicaan nog tarten. Het vernielde Napoleons
-scheepsmacht, ondersteunde de Portugeezen en Spanjaarden in hun strijd
-voor de onafhankelijkheid, vernielde de Fransche zeemacht en maakte zich
-meester van alle Fransche en Hollandsche Koloni�n in Oost en West.
-
-Ook Paus Pius VII nam een kloeke houding tegen den geweldenaar aan.
-Hij deed Napoleon in den ban op grond, dat deze tegen hem en de
-R. Kath. Kerk vele gewelddadigheden had gedaan. Napoleon dreef hier
-schijnbaar den spot mee, maar hij begreep toch, dat vele harten daardoor
-van hem vervreemd werden. Daarom meende hij, ter bevestiging zijner
-heerschappij, steeds oorlog noodig te hebben, om daardoor de onderworpen
-volkeren ontzag in te boezemen en om de Franschen door zijn roem te
-verblinden. En daaruit is ook het Decreet te verklaren, waarbij hij
-in Frankrijk bevoegd verklaard werd, verdachte personen, zonder vorm
-van proces, in de gevangenis te werpen; en vandaar ook in 1811 het
-Lijfstraffelijk Wetboek, waarvan bijna de helft betrekking had op
-misdrijven tegen den Staat en het openbaar gezag.
-
-[Illustratie: Inzegening van het huwelijk van Napoleon met aartshertogin
-              Maria Louise, 2 April 1810.]
-
-Bij de vele rampen, die ons troffen, kwam nog, dat onze laatste
-volksplantingen verloren gingen. Nadat de Engelschen den 17 Febr. 1811
-Amboina veroverd hadden, richtten zij zich tegen Java. Op Java was
-Daendels Gouverneur-generaal geweest en hij, de groote vrijheidskraaier,
-had er, als een Napoleon in miniatuur, met de grootste willekeur
-geheerscht. Zoo vernietigde hij op Java met ��n pennestreek alle
-bijzondere voorrechten. Hij dwong de arme inboorlingen hem behulpzaam
-te zijn in het aanleggen van wegen, honderden uren lang, het stichten
-van forten midden in zee, het aanleggen van havens in de ongezondste
-streken. Hadden wij steeds de Inlandsche Vorsten, als leenmannen,
-met ontzag en eerbied behandeld, Daendels bejegende hen echter met
-willekeur. Zoo nam hij gewelddadig van Bantam bezit en liet hij den
-sultan van dat rijk verbannen. De Sultan van Djokjakarta zette hij onder
-gezochte voorwendsels af en plunderde hij uit. Zonder vorm van proces
-velde hij doodvonnissen: hij vernietigde de uitspraken van het Hof
-van Indi� en toen de leden van dat Hof daartegen protesteerden, zette
-hij ze eenvoudig af en verving ze door anderen. Was de O.-Indische
-Compagnie steeds met inschikkelijkheid opgetreden, Daendels meende een
-hoogmoedige, oorlogszuchtige staatkunde te moeten voeren. Hij stoorde
-zich niet aan gesloten overeenkomsten; goede trouw was bij hem niet te
-vinden. Het politiewezen wilde hij in zijn persoon vertegenwoordigd
-hebben en onder een ophef van groote woorden voerde hij een waar
-schrikbewind, dat enkel ellende verspreidde en schatten verslond.
-Gelukkig werd Daendels in 1810 door Napoleon teruggeroepen en vervangen
-door Jansens, die de Kaapkolonie zoo dapper verdedigd had. In den korten
-tijd, dat hij Gouverneur-Generaal was, kon hij echter niet herstellen,
-wat zijn voorganger in de war had gestuurd.
-
-Toen Lord Minto, Gouverneur-Generaal van Engelsch Indi�, vernomen had,
-dat de Franschen eenige schepen hadden uitgerust, om bezit van Java te
-nemen, zond ook hij, om dit te voorkomen, zijne zeemacht naar Batavia.
-Den 4 Aug. 1811 landden de Engelschen ten Westen van Batavia, veroverden
-die stad, alsmede onze verschansingen te Weltevreden en onzen post te
-Meester Cornelis, in weerwil dat deze post door Daendels met groote
-kosten zeer versterkt was. Jansens moest nu naar Oost-Java zich
-terugtrekken, waar hij door de Engelschen bij Samarang verslagen werd.
-De Inlandsche vorsten, nog vertoornd over de wijze, waarop zij door
-Daendels behandeld waren geworden, kozen nu de zijde der Engelschen,
-zoodat Jansens genoodzaakt was, zich en zijn troepen bij verdrag aan de
-Engelschen over te geven.
-
-De Engelschen, in het bezit van Java zijnde, eigenden zich nu ook de
-koloniale waren toe, die in de magazijnen opgestapeld lagen, waardoor
-zij aan vele Nederlanders groot verlies toebrachten en ook onzen Staat
-gevoelig troffen.
-
-Alleen Hendrik Doeff wist Decima voor ons te behouden. Dat kleine eiland
-was daardoor het eenige plekje op den aardbodem, waar in dien tijd de
-Nederlandsche vlag nog wapperde. Hoe dat toeging, zullen wij in een
-volgend Hoofdstuk zien.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IV.
-
-     Hendrik Doeff op Decima.
-
-
-Hendrik Doeff was in 1799 naar Japan vertrokken, waar hij in 1803 door
-onze regeering als opvolger van Willem Wardenaar tot Gouverneur van het
-eiland Decima werd aangesteld, en wel, zooals gewoonlijk, voor den tijd
-van vijf jaren. In 1808, toen zijn tijd om was, verwachtte hij een
-Hollandsch schip uit Batavia, om hem af te lossen. Inplaats daarvan
-verscheen echter een Engelsch schip onder Hollandsche vlag. Doeff zond
-een paar zijner ambtenaren er heen om te informeeren, wat het zenden van
-dit schip beteekende, doch de bevelhebber liet de twee ambtenaren
-gevangen nemen. Door tusschenkomst van den gouverneur van Nangazaki
-werden deze ambtenaren later weer in vrijheid gesteld.
-
-In 1809 kreeg Doeff wel eenig bericht van Java, doch van zijn post werd
-hij niet afgelost. Het eiland Decima is 600 voet lang en 220 voet breed
-en Doeff had er slechts zes of zeven Hollanders bij zich, zoodat het
-leven voor hem er zeer eentonig was. In Aug. 1813 verschenen er weer
-twee schepen voor Decima. In zijn verwachting, dat het Hollandsche
-vaartuigen zouden zijn, werd Doeff echter wreed teleurgesteld. Het waren
-Engelsche vaartuigen, door Raffles afgezonden. Aan boord er van bevond
-zich de Oud-Gouverneur van Decima, Wardenaar, die aan Doeff liet weten,
-dat de Nederlanders Decima aan Engeland hadden afgestaan, waarom hij,
-Wardenaar, eischte, dat Doeff zich aan hem, als Commissaris der
-Engelsche regeering, zou onderwerpen. Doeff liet zich echter niet met
-leugenachtige verhalen om den tuin leiden en weigerde de overgave van
-het eiland. Men beloofde hem nu belooning en bevordering, doch hij wilde
-van geen onderwerping aan Engeland weten. Deze standvastigheid en trouw
-moet vooral hierom in Doeff gewaardeerd worden, omdat hij op Decima als
-in ballingschap leefde, en er van alle geriefelijkheden en gezelligheid
-der maatschappij was verstoken, terwijl, als hij op de aanbiedingen der
-Engelschen ingegaan was, hij een leven van weelde en gemak had kunnen
-krijgen.
-
-[Illustratie: HENDRIK DOEFF.]
-
-Het onderhandelen eindelijk moede, dreigde Doeff, het Japansche Bestuur
-in de zaak te mengen, als Wardenaar niet spoedig aftrok. Zelfs wist
-hij dezen en den met hem gekomen Engelschen Commissaris z�� beangst
-te maken, "dat zij de afdoening bewerkten eener schuld van over de
-f 100.000, die het kantoor ten gevolge van het stilstaan des handels,
-op zich geladen had."
-
-In 1814 beproefde Raffles nog eenmaal, Decima voor Engeland te winnen,
-doch Doeff, die intusschen van de bevrijding van Nederland en den val
-van Napoleon gehoord had, was nu nog minder bereid, zich aan Engeland te
-onderwerpen, dan ooit te voren.
-
-Eerst den 6 Dec. 1816 kwamen Hollandsche schepen te Decima, die Doeff
-van zijn post verlosten. Doeff heeft toen nog twee jaar op Batavia
-doorgebracht, waarna hij met den Commissaris-Generaal Elout naar het
-vaderland terugkeerde.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK V.
-
-     Willem Bilderdijk en Jan Frederik Helmers.
-
-
-Een vurige Oranjeklant was Willem Bilderdijk. Deze merkwaardige man werd
-in 1756 te Amsterdam geboren.
-
-[Illustratie: WILLEM BILDERDIJK.]
-
-Zijn vader, een geneesheer, onderwees hem in 't lezen, schrijven,
-rekenen, het Italiaansch boekhouden en in de verschillende talen, zoo
-oude als nieuwe. In uren van uitspanning hanteerde hij bij afwisseling
-de dichtlier, de teekenpen en de etsnaald. Een ongelukkig letsel, zijn
-voet toegebracht, toen hij nauwelijks zes jaren oud was, noodzaakte
-hem meestal, zijne kamer te houden. Dit legde waarschijnlijk den grond
-tot die somberheid, welke ook later bij hem uitkwam, maar ook tot
-die veelvuldige kennis en rijke wetenschap, die wij bewonderen. In
-1780 begaf hij zich naar Leiden ter beoefening der rechtsgeleerde
-en andere wetenschappen en werd twee jaar later tot doctor in de
-rechten bevorderd. Hij vestigde zich te 's-Gravenhage en verkreeg een
-uitgebreide practijk. Een Rotterdamsche vischvrouw, Kaatje Mossel
-genaamd, die zeer Oranjegezind was en van beleediging der overheid was
-beschuldigd, werd door hem vrijgepleit. Evenals zijn vader betoonde hij
-in die dagen van verdeeldheid een innige liefde voor het huis van Oranje
-en trad meer dan eens op als moedige verdediger der Prinsgezinden. In
-1784 huwde hij met de schoone jonkvrouwe Rebekka Catharina Woesthoven.
-In 1795 moest hij een eed van trouw aan het nieuwe revolutionaire
-bewind afleggen. Hij weigerde dit. Hierom werd hij in 1795 als een
-"gemeen sujet" niet slechts uit den Haag, maar zelfs uit de geheele
-Bataafsche Republiek gebannen. Hij begaf zich toen eerst naar Engeland,
-en later naar Brunswijk, waar hij tien kommervolle jaren sleet. Te
-Londen leerde hij de 20-jarige Katharina Wilhelmina Schweickhardt
-kennen, die hij Italiaansche les moest geven. Daar zijne vrouw hem niet
-in den vreemde wilde volgen, liet hij zich in 1802 van haar scheiden en
-huwde later met Katharina Wilhelmina, die hem 30 jaar trouw ter zijde
-stond.
-
-In Londen kon Bilderdijk niet zijn brood verdienen, waarom hij naar
-Brunswijk trok. De Hertog kende hem hier een vast inkomen toe. Doch ook
-in dit gastvrije oord gevoelde hij zich ontevreden en van de "domme
-Duitschers" gevoelde hij afkeer. Hij vergat hierbij echter, dat zijn
-tweede vrouw ook van Duitsche afkomst was. Acht jaren van zorg en kommer
-bracht hij in Brunswijk door, daar hij van zijne inkomsten en 't geen
-hij met onderwijzen en schrijven er bij verdiende, niet leven kon.
-
-"Twee jaren achtereen" schrijft hij, "leefde ik van droog brood en water
-(zelfs geen bier) en zonder vuur. In het strengst van den winter geen
-hout in huis hebbend, ging ik uit, wanneer ik het niet langer uithouden
-kon; liep de stad twee of drie malen rond, kwam warm weer thuis en ging
-mijn college's weer opstellen."
-
-Bilderdijk verloor te Brunswijk drie kinderen. Zijne vrouw en hij waren
-vaak ziek. Hij moest vaak opium gebruiken en liet soms in drie weken
-tijds zich zeven aderlatingen doen. Alles bezag de dichter van den
-sombersten kant en het aanzienlijke jaargeld, dat hij in Brunswijk
-genoot, evenmin als de vele vrienden, die hij er vond, waardeerde hij er
-naar behooren.
-
-[Illustratie: JAN FREDERIK HELMERS.]
-
-In 1806 naar 't Vaderland teruggekeerd, werd hij door zijne vrienden,
-waartoe ook de raadpensionaris R. J. Schimmelpenninck behoorde, met open
-armen ontvangen. Later zorgde de kunstlievende Koning Lodewijk, die van
-hem het Nederlandsch leerde, mildelijk voor zijn onderhoud. Hij vestigde
-zijn verblijf te Leiden, doch de ramp, welke de stad in 1807 trof,
-deed hem eerst naar 's Hage, toen naar Katwijk en eindelijk naar
-Amsterdam verhuizen, waar hij lid werd van 't Kon. Nederl. Instituut.
-Ten voordeele van de slachtoffers van de ramp te Leiden gaf hij zijn
-"_Ziekte der geleerden_" uit. De zuivere winst bedroeg 1400 gld. In den
-Haag onderwees hij Koning Lodewijk in de Hollandsche taal. In weerwil
-van het aanzienlijke jaargeld, dat Koning Lodewijk hem toekende, werd te
-Amsterdam door de schuldeischers op zijn boedel beslag gelegd en deze
-ten verkoop opgeschreven. Van de inlijving van ons Vaderland in het
-Fransche rijk moest vooral Bilderdijk het noodlottige gevoelen. Zijn
-pensioen werd ingetrokken en alleen de edelmoedige en kiesche bijstand
-van trouwe vrienden lenigde zijn moeilijke omstandigheden. Onze
-verlossing van het Fransche juk schonk hem in 1813 ook verademing.
-Hij werd benoemd tot auditeur-militair te Amsterdam, doch werd weldra
-door den Koning eervol ontslagen en met een jaarwedde begiftigd. Voor
-de derde maal verkoos hij Leiden tot zijne woonplaats, waar hij aan
-eenige jongelieden zijne uitvoerige aanteekingen op de Vaderlandsche
-geschiedenis meedeelde. Onaangename omstandigheden drongen hem in 1827
-zijn geliefd Leiden te verlaten en Haarlem tot zijne woonplaats te
-kiezen, waar hij in 1831 overleed.
-
-Toen Nederland bij Frankrijk ingelijfd was, zong Bilderdijk in
-profetische verrukking:
-
-            Ach de dagen
-            Onzer plagen,
-    Lieve broeders, gaan voorbij.
-            Uit dit duister
-            Rijst de luister
-    Van een nieuwe heerschappij.
-
-            'k Zie de kimmen
-            Reeds ontglimmen
-    Van een nieuw, een Godlijk licht!
-            Op de randen
-            Dezer stranden
-    Straalt zijn glans mij in 't gezicht.
-
-            'k Heb het vallen
-            Van Uw wallen,
-    Hollands Illium, voorspeld:
-            'k Zag het blaken
-            Van Uw daken,
-    En Uw Hectors neergeveld.
-
-            De ingewanden
-            Voelde ik branden,
-    En verteren in de vlam;
-            'k Riep, ik weende,
-            Ja, 'k versteende,
-    Maar de dag des jammers kwam.
-
-            Wat verschijne
-            Wat verdwijne,
-    't Hangt niet aan een los geval.
-            In 't voorleden.
-            Ligt het _heden_,
-    In het _nu_, wat worden zal.
-
-            Opgaan, blinken
-            En verzinken
-    Is het lot van iedren dag:
-            En wij allen
-            Moeten vallen:
-    Wie zijn licht beschijnen mag.
-
-            Of de kronen
-            Luister toonen,
-    Volken, Staten bloeiend staan,
-            Langer stonde
-            Duurt hun ronde,
-    Maar hun avond spoedt toch aan.
-
-            Doch de dampen
-            Dezer rampen,
-    Doch de nevels dezer nacht
-            Zullen breken
-            Bij 't ontsteken
-    Van den dag, waarop zij wacht.
-
-            Mocht mijn lippen
-            Dat ontglippen,
-    Wat mijn brekend oog hier ziet.
-            Mocht ik 't zingen,
-            En mij dringen,
-    Door dit wemelend verschiet!
-
-            Ja, zij zullen
-            Zich vervullen,
-    Deze tijden van geluk!
-            Deez' ellenden
-            Gaan volenden,
-    En verpletterd wordt het juk.
-
-            Holland leeft weer!
-            Holland streeft weer,
-    Met zijn afgelegde vlag,
-            Door de boorden,
-            Van het Noorden,
-    Naar den ongeboren dag.
-
-            Holland groeit w�er!
-            Holland bloeit w�er!
-    Hollands naam is weer hersteld!
-    Holland uit zijn stof verrezen
-    Zal opnieuw ons Holland wezen,
-    Stervend heb ik 't u gezegd.
-
-Deze klacht over Hollands ondergang en de profetie van Hollands herstel
-werd natuurlijk door de Fransche Censuur verboden. Bilderdijk zong dan
-ook terecht:
-
-    "Het snoeimes der censuur heeft alles afgesneden,
-    Wat vaderlandsche zucht of Hollands luister raakt."
-
-Ook de dichter Helmers gloeide van liefde voor het Oranjehuis.
-
-In 1812 gaf hij een gedicht uit, getiteld: "_De Hollandsche Natie_"
-waarin hij zong:
-
-    "'t Was nacht; 'k zat eenmaal in het eikenbosch verloren;
-    Geen wind beroerde 't loof, geen vogel deed zich hooren;
-    Een stilte als die van 't graf hield mijnen geest gewekt;
-    Een schrikbre duisternis had d' aardbol overdekt.
-    De maan verdween, geen ster blonk aan de hemelbogen;
-    'k Zag niets; de schepping was voor mij in 't niet vervlogen;
-    't Scheen, dat ik in den nacht, die mij omsluimerd hield,
-    Het eenigst wezen was, met denkenskracht bezield.
-    Ik zag het menschdom als een worm in 't stof vertreden;
-    Mijn geest bevond zich in dien staat, waarin 't gevoel
-    De ontvlamde werking der verbeelding strekt ten doel.
-    Toen dacht mijn geest aan U, aan U, vergode vaderen!
-    Een huivring greep mij aan! Het bloed stolde in mijn adren.
-    Ik zag de duisternis tot tastens toe vergroot;
-    Ik hoorde een flauw geluid, dat rees uit 's aardrijks schoot;
-    Een flauwe scheemring scheen door 't duister heen te breken;
-    't Was 't uur van middernacht; mijn geest- en denkkracht weken;
-    Een licht rees uit den grond, beweegloos staarde ik 't aan.
-    Hij stond--een schaduwbeeld onkenbaar; uit het duister
-    Greep hij mij aan en sprak (het was een stil gefluister):
-    "Neen, wanhoop niet aan 't lot, dat Nederland verwacht,
-    "De deugd stierf nog niet weg van 't heilig voorgeslacht!
-    "Neen, Neerland zal niet als een nachtgezicht verdwijnen:
-    "De zon zal eenmaal weer in vollen luister schijnen!
-    "Zing voor den tijdgenoot der oud'ren heldenda�n,
-    "En 't kroost leere op hun spoor in 't onweer vast te staan"!
-    --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --  --
-    Ja, 'k zal de heldenda�n van 't voorgeslacht bezingen."
-
-De Censuur schrapte het gedeelte, waar de dichter het verval van
-Amsterdam alzoo bezong:
-
-    'k Waande in de toekomst mij verplaatst; mij dacht, ik dwaalde
-    Door moer en drassig land, waarop geen veldbloem praalde,
-    Geen rund zich hooren liet! Ach Neerland! 't was Uw grond
-    Waarop ik, eenzaam en verlaten, mij bevond!
-    Ik zocht de schoone stad, waar ik het licht aanschouwde,
-    Die 't heilig voorgeslacht aan Amstels zoomen bouwde;
-    Helaas! Ik zocht vergeefs! Een ranke, kale hut,
-    Nauw voor het buld'ren van den woesten storm beschut,
-    Was alles, wat ik vond!--'k Zag naakte visschers dwalen,
-    Waar eertijds feestmuziek klonk in de marmren zalen!
-    Ik klauterde over 't puin; ik zwierf wanhopend rond,
-    Of ik de graven van mijn voorgeslacht hervond!
-    Ach! 'k vond geen graven meer.--Een grijsaard treedt mij nader.
-    "Wie gij ook wezen moogt, ontdek me, ik smeek dit, vader!
-    "Stond hier niet Amsterdam?" dus hef ik snikkende aan!
-    "Men zegt, hier heeft voorheen een groote stad gestaan",
-    Is 't antwoord: "en dit puin, waaruit thans raven schreeuwen,
-    "Was 't raadhuis eens dier stad in ver vervlogen eeuwen!
-    "En gindsche bouwval, waarbij 't wild gedierte schuilt,
-    "Die neergestorte spits, waarop de roerdomp huilt,
-    "Was eens een tempel aan der vaadren God geheiligd.
-    "Maar wij, door dam noch dijk voor 't wo�n der zee beveiligd,
-    "Wij zwerven hongrend om op dees verlaten grond,
-    "Schaarsch hoorend van de stad, die eertijds hier bestond!"
-
-In zijn zang beschreef Helmers den Rijn in zijn boven- en middenloop
-op verheven wijze, doch ging daarna verder:
-
-    "Ach! zoek dien schoonen stroom nu weer bij Katwijks stranden.
-    Wat vindt ge? Een vuile poel, gesmoord in slijk en zanden;
-    Onedel en versmaad kruipt hij daar schandlijk voort,
-    Eer hij zijn drabbig nat in 't zand der duinen smoort.
-    De vreemdeling, die hem langs Coblenz' muur zag golven,
-    Herziet hem hier! maar ach! in ruigte en wier bedolven,
-    Hij mijmert aan zijn zoom, met waggelende tre�n,
-    Denkt aan het oud Carthaag! En gaat in weemoed heen."
-
-En nu vraagt de dichter:
-
-    "Is, Neerland, dit Uw beeld? Moet uit die flauwe trekken
-    Mijn hart, dat voor u gloeit, uw naadrend lot ontdekken?
-    Klein waart gij als de Rijn bij Uw geboortestond,
-    Nauw waardig, dat een volk zich vestigde op uw grond.
-    Allengskens aangegroeid, zaagt gij uit uw moerassen.
-    Bij steden van arduin en tucht en welvaart wassen.
-    Ge ontwrongt met jonglingsmoed u 's Ibers overmacht,
-    En bliksemde op de zee met volle mannekracht.
-    Aan 't hoofd der volken scheen uw luister elk in de oogen,
-    En hield, gelijk de Rijn, elk vreemdling opgetogen!
-    Ach! zult gij als die stroom bezwijken in uw loop?
-    De uitfluiting zijn der aard? De schandvlek van Euroop?
-    Neen, neen! der vadren roem verspreidt te sterk een luister;
-    En 't kroost van zulk een volk zink niet geheel in 't duister.
-    Gij, die der volkren lot voor de eeuwigheid vermeldt,
-    Geschiedkunde! open mij uw groot en leerzaam veld.
-    O, Vaderland! 'k Zie daar uw naam onsterflijk pralen,
-    En aller volken glans verduisterd door uw stralen,
-    Op de eeuwige zuil des roems staat Neerlands naam gedrukt.
-    Die naam, die heldennaam, wordt nooit daaruit gerukt."
-
-In zijn "_Fragment van een onuitgegeven Treurspel_" zong Helmers:
-
-    "Het vonnis is geveld, uw lot beslist, Bataven!
-    Leert nu gedwee in 't juk op 's vreemdlings wenken draven.
-    De Ruyters nageslacht, der Trompen heldenteelt
-    Wordt thans als rooversbuit door rooversklauw verdeeld."
-
-De Censuur verving echter "_Bataven_" door "_Grieken_", "_De Ruyter_"
-door "_Aristides_" en "_Trompen_" door "_Epaminondas_", waardoor het
-vers geheel van beteekenis veranderde, doch voor de Franschen zijn
-bitterheid verloor.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VI.
-
-     Napoleons bezoek aan Amsterdam.--Hij moet wachten op een
-     vuilnisman.--Generaal Krayenhoff bij hem op audi�ntie.--Hoe
-     Napoleon reisde.
-
-
-In het jaar 1811 bracht Napoleon een bezoek aan Amsterdam. De
-Keizer kwam den 29 Sept. 1811 te Antwerpen aan, reisde over Breda,
-Hellevoetsluis, Gorinchem en Utrecht. Den 9 October 's middags half drie
-deden de Keizer en de Keizerin hunne plechtige intrede in Amsterdam. In
-het voorste gedeelte der stoet reed de Keizerin in een rijtuig, van 8
-pages vergezeld; in het laatste gedeelte de Keizer te paard, gevolgd
-van de "officieren van hoogstdeszelfs huis, van de maarschalken,
-generaals, stafofficieren, rijdende vier aan vier."
-
-[Illustratie: REISKOETS VAN NAPOLEON.]
-
-Toen de stoet de stadspoorten was genaderd, werden Keizer en Keizerin
-onder het gebulder van het geschut en het luiden der klokken in de
-hoofdstad ontvangen. Een dubbele rij Nationale gardes bezette de
-straten, alwaar H. H. M. M. moesten doorgaan; alle huizen waren
-met bloem-festoenen en vaandels versierd, wat een prachtig gezicht
-opleverde. De geestelijken, wier kerken Z. M. voorbij ging, bevonden
-zich in hun ambtsgewaad voor hunne bedehuizen geschaard. Orkesten,
-die van afstand tot afstand geplaatst waren, verlevendigden het
-belangrijkste tooneel, waarvan Amsterdam ooit getuige was. Een
-ontzaglijke menigte vulde de straten; alle vensters waren bezet.
-Het geroep van "Leve de Keizer! Leve de Keizerin!" hield haast niet
-op en H. H. M. M. toonden hunne gevoeligheid voor de talrijke
-huldebetuigingen door met vriendelijkheid te groeten.
-
-Nauwelijks aan het paleis aangekomen, ontving H. M. de ministers en de
-Staatslieden, waarna de prins-gouverneur de eer had, Z. M. de hooge
-beambten, de officieren der land- en zeemacht, de algemeene regeering,
-den algemeenen raad, de rechtbank der eerste instantie, de kamer van
-koophandel, de maire met diens adjuncten en den municipalen raad, den
-chef van de garde d'honneur, alsmede die der nationale garde en de
-dienaren der onderscheidene godsdiensten voor te stellen.
-
-Het weder, dat den geheelen voormiddag betrokken geweest was, bleef
-des middags goed en niet dan nadat H. H. M. M. aan het paleis waren
-aangekomen begon het te regenen.
-
-[Illustratie: INTOCHT VAN NAPOLEON TE AMSTERDAM.]
-
-Des avonds was de geheele stad ge�llumineerd. Den volgenden dag
-bezocht Napoleon in een sloep de scheepstimmerwerf en verscheidene
-gedeelten van de haven.
-
-Om ��n uur 's namiddags ontving H. M. de Keizerin de complimenten der
-regeeringsmachten, die den vorigen dag aan den Keizer waren voorgesteld
-geworden. De Keizerin beantwoordde met de grootste minzaamheid de
-toespraken. Na de audi�ntie begaf H. M. zich mede in een sloep naar de
-werf.
-
-Des avonds hadden de dames van de voornaamste beambten der stad de eer,
-voorgesteld te worden. Wat de verlichting betreft, muntten het paleis
-van den prins gouverneur-generaal en het hotel van den prefect uit.
-Al de voornaamste gebouwen, de voornaamste bruggen binnen de stad
-en verscheidene op de meest in het oog loopende plaatsen gestelde
-decorati�n hadden de aangenaamste uitwerking. Overal, waar H. H. M. M.
-verschenen, weerklonk uit tal van monden: "Leve onze doorluchtige
-Souvereinen!" als (naar een ooggetuige verhaalt) "het gevoelen van
-verknochtheid en de geestdrift der Hollanders."
-
-Te Amsterdam bezocht Napoleon ook in het Trippenhuis de verzameling van
-schilderijen van onze Hollandsche meesters. Op den terugtocht ging de
-Keizerlijke stoet door de Halssteeg, waar iemand van de stadsreiniging
-juist bezig was, het vuil op te halen en met zijn kar den weg versperde.
-
-"De Keizer, de Keizer!" riep men den man toe en beduidde hem, dat hij
-maken moest, met zijn kar uit de steeg weg te komen.
-
-Heel onnoozel vroeg de man, of er een dokter aankwam.
-
-"Neen, geen dokter," zei men, "maar Keizer Napoleon."
-
-De man antwoordde echter heel bedaard: "Ik heb order alleen voor een
-dokter uit den weg te gaan." En hij verwijderde zich eerst, toen hij
-zijn arbeid verricht had, zoodat Napoleon, die zich anders door niets
-liet tegenhouden, nu geruimen tijd wachten moest op--een stadsreiniger.
-Deze werd des avonds op het stadhuis ontboden. De man beriep zich
-terecht op zijne instructie. Toch werd hij bij wijze van straf zes weken
-in zijne bediening geschorst.
-
-Te Amsterdam vroeg ook generaal Krayenhoff den Keizer te spreken.
-Krayenhoff had in 1810 Neerlands hoofdstad op last van Koning Lodewijk
-Napoleon tegen den Keizer in staat van verdediging gebracht. Napoleon,
-die dit wist, vroeg toornig:
-
-"Zijt gij dat, Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt willen
-verdedigen." En moedig antwoordde de generaal:
-
-"Ja, Sire, en het zou u niet gelukt zijn er in te komen, indien ik zulks
-niet gewild had!"
-
-De Keizer, door dit onverschrokken antwoord getroffen, vroeg, hoe de
-generaal het zou aangelegd hebben, om Amsterdam tegen hem, Napoleon,
-te verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu zijn verdedigingsplannen en de
-Keizer, die het vernuftige er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff
-in zijn vroegeren rang in den werkelijken dienst.
-
-Den 11 October voer Napoleon in een sloep door de grachten van
-Amsterdam, terwijl de Keizerin in een open rijtuig een tocht door de
-stad maakte.
-
-Ook woonden de vorstelijke personen eene voorstelling in den
-Amsterdamschen Schouwburg bij; aan het verslag hiervan ontleenen wij het
-volgende:
-
-"Een ontzaglijke toevloed had zich gisteren naar den schouwburg begeven;
-bij het verlangen, om de talenten van Talma en Mej. Duchesnois te
-zien, voegde zich een veel vermogender, dan al de overige, dat, om het
-gezicht van twee aanbiddelijke Souvereinen te genieten. De verwachting
-van het publiek is geenszins teleurgesteld geworden; om half negen zijn
-H. H. M. M. in de loge gekomen en nu bevond zich het schouwtooneel in
-de zaal; het leverde een uitmuntend gezicht op, een talloos gezelschap
-te zien, geheel opgerezen, lauriertakken in de hoogte schuddende en
-deze eenparige vreugdekreet herhalende: "Leve de Keizer!" "Leve Maria
-Louise!" Zoodra de geestdrift der aanschouwers toeliet, dat iets anders
-dan hunne stemmen gehoord werd, hief het orkest de aria aan: "O� peut on
-�tre mieux?"--Het gejuich van "Leve de Keizer!" barstte opnieuw los en
-Z. M. boog zich over zijn loge en scheen door zijn toegenegen glimlach
-te zeggen: "Voorwaar, ik ben te midden mijner kinderen!""
-
-De couranten bevatten in ons land een paar dagen later het volgende
-bericht:
-
-"Een Commissaris van Politie, heden bij het aanbreken van den dag de
-ronde doende, heeft bevonden, dat er verzen aan de deuren van het paleis
-aangeplakt waren; hij kon met grond vermoeden, dat deze in een kwalijk
-gezinden geest waren. De nacht is slechts aan heimelijke en misdadige
-verrichtingen gunstig, doch hoe groot was zijne verwondering te
-ontwaren, dat deze verzen een edele en verfijnde hulde aan Z. M.
-inhielden.
-
-"Ziehier dezelve:
-
-"Op het Keizerlijk paleis te Amsterdam. (Het paleis spreekt):
-
-    Triumf; ik, 't pronkstuk der gebouwen,
-    Mag thans mijn waar geluk op 't allerhoogst aanschouwen,
-    Want in mijn luistervollen staat
-    Ben ik de zetel en de woning
-    Des Franschen Keizers en des Italiaanschen Koning,
-    Wiens hart voor de onderdanen slaat;
-    Dus is mijn naam op 't hoogst gerezen!
-    En 'k mag nu eerst met recht het achtste wonder wezen!"
-
-Van uit Amsterdam maakten de vorstelijke personen verschillende
-uitstapjes naar omliggende plaatsen en vertrokken 24 October weder.
-
-Als een bewijs, hoe overdreven sommigen over Napoleon dachten, besluiten
-wij hier met een uittreksel uit een brief uit Utrecht, den 9 Oct. 1811
-geschreven:
-
-"Voor het den grooten Napoleon behaagde zich binnen onze muren
-te houden, aanschouwden wij in hem, den eersten der helden, het
-verwonderingwekkendst genie, dat de wereld immer tot luister strekte;
-maar verre was het van ons, eenig juist denkbeeld van zijne goedheid te
-kunnen maken. Hij is onder ons verschenen als een vader te midden van
-zijne kinderen, zonder geleide, zonder wachten, omringd en gedrongen
-door de menigte, die onverzadelijk was, zijne gelaatstrekken te
-beschouwen en hem hare liefde te bewijzen. Men wedijverde, wien het
-gebeuren zou zijn rok, het dekkleed of wel de teugels van zijn paard aan
-te raken, terwijl hij, alleen groetende met die minzaamheid, welke hem
-zoo bijzonder eigen is, aldus de stad stapvoets doorreed, met niets
-bekommerd, dan met de zorg, om allen voor gevaar te behoeden, die in
-hunne geestvervoering zich voor hem nederwierpen en ofschoon zij hem
-reeds gezien hadden, hem nogmaals wilden zien.
-
-"Ik ben ooggetuige geweest, mijn vriend, van dat verrukkend tooneel;
-dan, geen minder levendige aandoeningen hebben mijn ziel vervuld, toen
-ik, toegelaten ten gehoor bij Z. M., met al de publieke ambtenaren hem
-onze belangen heb hooren behandelen; geen der minste bijzonderheden van
-bestuur te gering achtende en met een doorzicht, dat hem alleen eigen
-is, klem gevende aan elk antwoord, dat hem op zijne vragen werd gegeven.
-
-"Ik had den vader van het volk, den wetgever van het rijk bewonderd,
-ik wilde ook den held volgen op de vlakte, waar zijne legerscharen
-verzameld waren, maar hoe zou ik u de nieuwe aandoeningen kunnen
-afmalen, die ik gevoelde: de geestdrift der soldaten, zoo dikwijls door
-hem ter overwinning geleid, de vervoering van alle aanwezenden, op de
-aankomst der Keizerin, vooral toen de troepen voorbij haar gedefileerd
-hadden en elk soldaat hare trekken heeft kunnen bewonderen, die
-mengeling van waardigheid en onveranderlijke welwillendheid, die haar de
-lust en de liefde doen zijn van een volk, welks geluk zij vereeuwigd
-heeft."
-
-En niet alleen in Nederland werd Napoleon zooveel eer bewezen, maar in
-geheel Europa, Engeland uitgezonderd. Rust kende hij niet. De helft van
-zijn tijd haast bracht hij op reis door.
-
-Toch was de hulde, die men den Keizer in ons land bracht, niet enkel
-geveinsdheid. Gelijk uit een versje onder een plaatje uit die dagen
-blijkt, was men niet blind voor het vele, dat Napoleon ook voor ons land
-heeft gedaan.
-
-De krijgstochten van zijn leger voerden Napoleon door geheel Europa en
-bijna overal verscheen het Fransche leger als heerscher en niet als
-vreemde.
-
-De meeste kasteelen waren hem bekend. Zijn staf, de officieren en
-lakeien van zijn hofstoet vertrokken een dag eerder dan hun heer. Als 's
-avonds dan de keizerlijke reiswagen in galop onder de poort doorreed,
-stonden de fakkeldragers reeds bij de trap gereed.
-
-Zijn eigen dienaren openden de deuren en alsof hij thuis was, ging
-de kleine man in de grijze jas de trappen op, terwijl de werkelijke
-bedienden van het paleis verbluft op zijde bleven staan, met brandende
-kaarsen in de bevende handen. Door de lange rij van vertrekken ging hij
-dan dadelijk naar zijn eigen kamers; zijn kamerdienaar ontdeed hem van
-zijn kleeren en dadelijk sprong de Keizer in het wachtende, dampende
-bad. Alles, wat tot zijne reisbenoodigdheden behoorde, was van kostbare
-kwaliteit, en het moest netjes en precies op de bepaalde plaats liggen.
-
-Zijn paarden waren uitstekende dieren, altijd zes, twee aan twee naast
-elkander gespannen, ieder paar voorzien van een even bekwamen menner.
-
-Om een afstand van 20 K.M. af te leggen, werd vier keer halt gehouden om
-de paarden te verwisselen, zoodat hij met dezelfde paarden hoogstens 5
-K.M. reed.
-
-Het gewone rijtempo was een soort galop; men moet daarbij bedenken, dat
-de straten en wegen, die toen bestonden, groote bezwaren leverden voor
-het verkeer.
-
-Van lezen of het bestudeeren der landkaarten kon gedurende den tocht
-geen sprake zijn. Toch moest iedere halte voorzien zijn van boeken,
-kaarten en schrijfmateriaal. Hij had echter gedurende zijn reis genoeg
-te denken.
-
-Als hij naar het Oosten reed, was zijn geest vervuld met zijn
-veldtochten. Onderweg kwamen renboden hem tegemoet. Op bepaalde
-plaatsen werd hij reeds opgewacht door Maarschalken, die met hem wilden
-confereeren. Dag en nacht galoppeerde zijn wagen dan weder door steden
-en dorpen, door bosch en veld. Donderend ratelde het rijtuig, met slijk
-en modder bespat, soms midden in den nacht door de nauwe straatjes van
-Duitsche steden, de lichtjes van den wagen flikkerden spookachtig door
-de duisternis.
-
-Frankrijk was voor Napoleon te eng; Europa was hem te eng; in de schaduw
-der Pyramiden heeft hij gevochten. Alles beefde voor dezen man; alles
-vleide hem; inderdaad werd hem afgodische eer bewezen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VII.
-
-     Napoleons tocht naar Rusland.
-
-
-Vroeger had Alexander, Keizer van Rusland, Napoleon bewonderd. Toen
-Napoleon Oldenburg bij zijn rijk inlijfde, zette dit echter bij
-Alexander kwaad bloed, daar de Groothertogin van Oldenburg eene zuster
-van den Russischen Keizer was. Alexander weigerde langer zich aan het
-Continentaal Stelsel te houden en begon weer handel te drijven met
-Engeland. De Fransche Keizer besloot nu Rusland te tuchtigen. Hij
-hoopte, na Rusland overwonnen te hebben, ook Turkije en Egypte aan zich
-te onderwerpen, om vervolgens in Azi� door te dringen, ten einde daar
-Engeland in zijn koloni�n aan te tasten.
-
-Een ontzaglijke legermacht bracht Napoleon op de been, om zijn plannen
-uit te voeren. In ons land moesten niet alleen de jongelingen opkomen,
-die in 1811 aangeloot waren, maar ook de lichtingen der twee volgende
-jaren. Groot was de droefheid, die dit in tal van huisgezinnen te weeg
-bracht. Toen Napoleon den 9en Oct. 1811 met zijn echtgenoote een bezoek
-aan Amsterdam bracht, had men hem luide toegejuicht, doch thans, nu hij
-een driedubbele lichting onder de wapenen riep, werd hij hier nog meer
-dan vroeger verwenscht en vervloekt.
-
-Het "Groote Leger", gelijk Napoleon het gaarne noemde, telde 600.000 man
-en 150.000 paarden. Uit Nederland waren 15.000 man opgekomen, ingedeeld
-in twee regimenten. Het ��ne regiment behoorde tot een keurbende van
-den Keizer, de "Oude Garde" genoemd, en bestond uit de meest geoefende
-soldaten, die in beslissende oogenblikken vaak den doorslag hadden
-gegeven. De helft der Hollandsche soldaten waren bij Fransche regimenten
-ingedeeld, terwijl de andere helft onder het bevel van eigen officieren
-stond. Onder de Hoofdofficieren bevonden zich twee Hollanders, n.l.
-Daendels, die als Divisie-generaal onder Maarschalk Victor stond en
-Matuschewitz, die als Generaal der Artillerie bij de afdeeling onder
-Maarschalk Ney was ingedeeld.
-
-Napoleon trok met het "Groote Leger" (uit Franschen, Italianen, Belgen,
-Hollanders, Zwitsers, Polen, Duitschers en Oostenrijkers samengesteld)
-den 23en Juni over de Njemen. Hevige plasregens belemmerden hem het
-voorttrekken. Later werd het weer buitengewoon heet en droog en daar
-de tocht ging door landstreken, waar bijna geen water was, werden de
-troepen zeer door dorst gekweld. Drie maanden later was het leger reeds
-tot op ��n derde versmolten en had dus al tweederde deel der krijgers
-verloren. Het was nu zwakker dan het Russische leger, waartegen het
-optrok. Aanvankelijk wilde de Czaar reeds bij de Duna aan de Franschen
-slag leveren, doch hij besloot later, dit niet te doen. Het Russische
-leger trok daarom dieper het binnenland in, alles achter zich
-verwoestende, zoodat de Franschen, waar zij ook kwamen overal allen
-voorraad uitgeput vonden. Van honger en gebrek kwamen hierdoor tal van
-Franschen om en terwijl Napoleons leger van dag tot dag verminderde,
-groeide dat der Russen voortdurend aan. Eindelijk, den 7 Sept. 1812,
-kwam het bij Borodino (aan de Moskwa) tot een treffen. De Russen
-werden verslagen en Napoleon won, doch zijn zegepraal was een
-Pyrrhusoverwinning. Indien hij nog zoo'n slag won, dan was hij verloren,
-want zijn gelederen waren door dezen slag zeer gedund. Van het Regiment
-Hollandsche huzaren, dat tegen de batterijen der Russische achterhoede
-moest inrijden, bleven slechts 46 man gespaard.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ BORODINO OF MOSKWA, 7 SEPT. 1812.]
-
-Door de overwinning aan de Moskwa lag de weg voor Napoleon naar Moskou
-open. Toen hij eindelijk in Ruslands hoofdstad aankwam, verscheen er
-geen Magistraat, om hem te verwelkomen en om hem de sleutels der oude
-Czarenstad aan te bieden. Niemand had zich bij zijn intocht in Moskou
-vertoond dan eenige burgers, vreemdelingen van afkomst, die hem
-aankondigden, dat Moskou door de Russen bestemd was, om voor de zaak des
-vaderlands opgeofferd te worden, om in de vlammen op te gaan. Napoleon
-wilde dit niet gelooven. En toch, hij had een zelfde schouwspel reeds
-gezien te Smolensko, te Moshaisk, op bijna iedere plaats, die zijn leger
-in Groot Rusland was doorgetrokken.
-
-Spoedig ontdekte hij, dat het bericht van Moskou's aanstaande
-vernieling, waarheid behelsde. Reeds dienzelfden 15 September stegen
-vlammen in verschillende wijken ten hemel op en, ofschoon telkens
-gebluscht, braken elk oogenblik nieuwe branden uit, tot den zesden dag
-het werk der vernieling was volbracht. Negen tiende van Moskou lag in
-puin.
-
-In onbegrijpelijke verblinding weigerde Napoleon de stad te verlaten:
-hij verwachtte dwaselijk, voorstellen van Keizer Alexander te zullen
-ontvangen. Dag op dag verliep, maar de Russische Keizer bewaarde het
-stilzwijgen. Een groote buit was door de Fransche soldaten in Moskou
-vergaderd, doch aan deksel, schoeisel en aan voedsel leden allen gebrek.
-Orde en tucht gingen verloren.
-
-Eindelijk, den 19 Oct. 1812, gaf Napoleon bevel tot den terugtocht.
-Doch na 18 dagen marsch vertoonde de Russische winter zich in al zijn
-verschrikkingen. Men had slechts weinig levensmiddelen kunnen medenemen:
-allen voorraad had de vijand zorgvuldig vernield. En nu maakten sneeuw
-en ijs alles verward en onkenbaar. Geheele compagnie�n stortten in
-ondiepten, die zich tusschen de sneeuw onverwacht onder den voet
-openden. Verbijsterd door den storm, die hun het ijs in het aangezicht
-joeg, en de koude, die door gewaad en schoeisel drong, trokken de
-krijgers voort, zonder te weten waar zij waren: vlakte en heuvels,
-bosch en stroom, alles was in ��n witte lijkw�de getooid. Het was een
-onmetelijk lijkkleed, waarin de natuur het wegsmeltende leger en de
-gevallenen hulde. Van honderden bevroren de vingers aan geweer of
-sabelgreep. Man en wapen verstijfden tot een onbewegelijken klomp.
-Nog 1500 mijlen (bijna 300 uur) moest Napoleon afleggen, eer hij in
-Frankrijk terug was. Op zijn heenreis was Napoleon met 150.000 man
-Smolensko door getrokken en nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,
-beschikte hij nog over 25.000 weerbare mannen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK VIII.
-
-     De krijgsbedrijven der Hollanders in Rusland.--Hollandsche
-     pontonniers met hun bevelhebber Kapitein Benthien.
-
-
-Napoleon trok van Smolensko terug naar Krasnoi, steeds vervolgd
-door de hoofdmacht der Russen onder Kutusow. Hij verwachtte nog drie
-legercorpsen en daar hij vreesde, dat die door den vijand zouden worden
-afgesneden, trachtte hij eene door hem genomen stelling te behouden.
-E�n dier afdeelingen wist zich door den vijand heen te slaan, doch de
-tweede, die onder bevel van Davoust stond, werd door de Russen zoodanig
-bestookt, dat Lef�bre aan het Hollandsche regiment, hoewel dat reeds tot
-op 500 man verminderd was, bevel gaf, de benarde afdeeling te hulp te
-komen. Het Hollandsche regiment, aangevoerd door den overste George,
-tastte nu de Russen moedig aan en wist ze zoolang bezig te houden,
-dat Davoust zich bij de hoofdarmee kon aansluiten. George keerde nu
-terug, doch van de 500 Hollanders waren er slechts 40 overgebleven. Het
-Hollandsche regiment, vroeger door Napoleon "Hollands roem" genoemd,
-_had opgehouden te bestaan_. Evenals dat bij den slag bij Borodino met
-het Regiment Hollandsche Huzaren was geschied, werden de overgebleven
-soldaten bij de andere regimenten ingedeeld.
-
-[Illustratie: TERUGTOCHT DER "GROOTE ARMEE" UIT RUSLAND.]
-
-Eenigen tijd later werd het 33e regiment Lichte Infanterie (vroeger
-het derde Regiment Hollandsche jagers) onophoudelijk door de Russische
-ruiters aangevallen. Door zich telkens in quarr� te vormen, wisten de
-Hollanders steeds de aanvallen der Russen af te slaan. Ten laatste
-werden ze ook door het vijandelijke voetvolk met geschut bestookt,
-zoodat eindelijk slechts 78 van de onzen overbleven, waarvan 53 nog
-gewond waren.
-
-Het Hollandsche regiment "Garde te paard" van Koning Lodewijk (bij het
-"Groote Leger" als Regiment "Lanciers van de Garde" ingedeeld) werd
-versterkt door 200 geharde strijders, die reeds in Spanje met roem
-gestreden hadden. Telkens door de Russen bestookt, was te Wilna van
-dit Regiment Lanciers nog een enkel peloton over onder bevel van een
-luitenant.
-
-Van de vier Hollandsche Corpsen, bij het "Groote Leger" ingedeeld,
-heeft slechts ��n, tenminste in naam, den veldtocht doorstaan. Van
-het Hollandsche voetvolk waren de meeste officieren en manschappen
-reeds omgekomen, v��r Moskou bereikt was. Dat er nog iets van het
-"Groote Leger" gered is, is hoofdzakelijk te danken aan de Hollandsche
-pontonniers, inzonderheid aan hun aanvoerder Kapitein George Diederik
-Benthien. Te Moskou reeds werd deze Kapitein wegens de belangrijke
-diensten, aan het leger bewezen, door Napoleon vereerd met de Ridderorde
-van het Legioen van eer. Den 19 Oct. 1812 werd in de straten van
-Polotzk het legercorps van Oudinot door de Russen onder Wittgenstein
-aangevallen. Aan Benthien werd opgedragen, de brug over de Duna,
-waarover de Franschen zich terug moesten trekken, niet slechts te
-verdedigen, maar ook af te breken, zoo spoedig de Franschen er over
-waren, opdat de Russen hen niet konden volgen. Dit laatste was niet best
-te volvoeren, daar het laatste regiment dat zich aan de brug vertoonde
-en uit Zwitsers bestond, de Russische voorhoede onmiddellijk op de
-hielen zat. Benthien had echter de brug zoo gemaakt, dat de deelen los
-aan elkander zaten en telkens uit elkander konden genomen worden. Toen
-dan ook de Zwitsers de sterk golvende en slingerende brug over gestormd
-waren, rukte Benthien de brug los en een oogenblik later voerden de
-snelvlietende wateren van de Duna de planken en ribben der brug met zich
-mee, terwijl de Franschen zich veilig aan den linkeroever der rivier
-konden verschansen.
-
-[Illustratie: DE OVERTOCHT OVER DE BEREZINA.]
-
-Nog verdienstelijker maakte Benthien zich bij den overtocht over de
-Berezina. Daar de oevers dezer rivier zeer moerassig zijn, was het
-moeilijk, een geschikte plaats voor den overtocht te vinden. Bij het
-dorp Studianka meenden de Franschen den overtocht te moeten wagen. Ze
-telden 30.000 strijdbare mannen en bovendien nog 60.000 ongewapenden,
-terwijl ze voorzien waren van een groot aantal vaartuigen. Ongelukkig
-hadden ze tegen den raad van Benthien in, de laatste pontons verbrand,
-wijl ze de daarvoor gespannen paarden noodig hadden, om de kanonnen te
-trekken. Benthien liet daarom de houten huizen van Studianka afbreken,
-waarvan hij schragen en twee houten bruggen maakte. Twee dagen van
-ongeloofelijke inspanning gingen daarmee heen. Om de schragen in de
-rivier te bevestigen moesten de pontonniers in het water en daarbij
-zakten zij soms tot den hals toe in den modder, terwijl de scherpe
-ijsschotsen, die de rivier afdreven, den arbeid zeer belemmerden.
-Tot overmaat van ramp kon men geen balken en planken krijgen, die de
-vereischte lengte hadden, om voor het bouwen der brug te dienen, terwijl
-men de deelen met hennep, hooi en boomschors aan elkander moest hechten.
-Toch waren de twee bruggen in twee uren tijds voltooid. Terstond
-liet Napoleon er 7000 man overtrekken, teneinde de Russen onder
-Tschitschakou, die hem van de overzijde bestookten, terug te drijven. De
-Franschen behaalden de overwinning, hoofdzakelijk tengevolge der heftige
-wijze, waarop de Hollandsche kurassiers onder kolonel A. D. Trip den
-vijand aanvielen. Nu de weg hierdoor vrij geworden was, trokken de
-overige Franschen ook over de bruggen. Alleen bleef Maarschalk Victor
-met 4300 weerbare strijders aan den linkeroever, teneinde een talrijke
-menigte van ongewapenden, zieken, gewonden, paarden, kanonnen en
-voertuigen te beschermen en den overtocht over de Berezina mogelijk te
-maken. Daar Wittgenstein met driedubbele overmacht Maarschalk Victor
-bestookte, beval Napoleon aan Daendels, naar den linkeroever terug te
-keeren, teneinde den overtocht te dekken. Victor, nu door Daendels
-ondersteund, wist den geheelen dag den vijand tegen te houden,
-terwijl intusschen de weerlooze hoop de bruggen overtrok. Het was
-een schrikkelijk schouwspel, die ordelooze en onafzienbare menigte
-vluchtelingen, zieken, gewonden, vrouwen, kinderen, gedrongen tusschen
-paarden, wagens en kanonnen, elkander verdringend, terugstootend,
-vertrappend, om maar het eerst buiten het bereik van den vijand te zijn,
-terwijl de Russen niet ophielden kogels en granaten in die vluchtende
-menigte te schieten. Tegen den avond eindigde van beide zijden het
-schieten. Opdat nu ook Victor en zijne manschappen de brug bereiken
-konden, legden 160 pontonniers en sapeurs een loopgraaf van opgestapelde
-lijken aan, waartusschen de soldaten voor de aanvallen van den vijand
-beveiligd waren. Toen zij den overkant bereikt hadden, werd de brug in
-brand gestoken. Toch bleven er nog 5000 man aan den linkeroever, die
-niet in staat waren te vluchten of niet de wagens met levensmiddelen
-wilden verlaten. Voor zoover zij niet door de speren der Kozakken van
-het leven werden beroofd, werden ze door de Russen in harde
-krijgsgevangenschap gevoerd.
-
-Van de 160 pontonniers waren ten laatste slechts 40 overgebleven en van
-dezen hebben niet meer dan 7 het vaderland terug gezien.
-
-Bij het overtrekken van ��n der bruggen, door de genie over de Berezina
-geslagen, bezweek de brug. Vruchteloos schreeuwden de voorsten aan
-hunne achter hen opdringende makkers toe, om terug te keeren. Niemand
-luisterde naar die stemmen. Men drong vooruit en stortte zijne
-voorgangers in de diepte, tusschen de bulderende ijsschotsen, om
-een oogenblik later in denzelfden afgrond gedrongen te worden.
-
-Van de 15000 man, waarmee Napoleon Wilna binnentrok, droegen nog slechts
-600 de wapens.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK IX.
-
-     Krijgsbedrijven der Hollanders in Spanje. (De Kapiteins Everts en
-     Schindler.--Generaal Chass� en Prins Willem van Oranje.)--De zoon
-     van Willem V bij L�tzen.--Napoleons veldtocht in Duitschland en
-     zijn nederlaag bij Leipzig.
-
-
-Van de 15000 Hollanders, die met Napoleon naar Rusland waren getrokken,
-kwamen slechts 600 in het vaderland terug. Was daarom de droefheid in
-ons land groot bij de gedachte aan zoovele landgenooten, die zulk een
-droevigen dood in de sneeuwvelden van Rusland gevonden hadden, toch was
-er ook blijdschap bij het vernemen van de geweldige nederlaag, die de
-dwingeland in Rusland geleden had. En niet alleen in het Noorden was het
-hem tegengeloopen, ook in het Zuiden, in Spanje, keerde de krijgskans
-zich tegen hem. Reeds in het begin van 1812 hadden de Engelschen in
-Spanje Ciudad-Rodrigo vermeesterd, terwijl zij later den slag bij
-Salamanka wonnen, waardoor geheel Zuidelijk Spanje van de Franschen
-bevrijd werd en Koning Jozef (broeder van Napoleon) uit Madrid moest
-vluchten.
-
-Evenals in Rusland gedroegen de Hollanders zich ook in Spanje dapper.
-Zoo b.v. werd Kapitein Everts opgedragen, om met 100 man Voltigeurs op
-de grenzen van Portugal levensmiddelen en gijzelaars in ontvangst te
-nemen. Op het kerkhof van het dorp Maganez werd hij echter aangevallen
-door 1000 Spanjaarden (waaronder 300 ruiters). Den geheelen dag
-wederstond hij dezen aanval en eerst nadat hij 300 zijner vijanden had
-doen vallen en van zijn eigen mannen 33 waren gesneuveld, aanvaardde hij
-den terugtocht, dien hij behouden volbracht.
-
-Kapitein Schindler werd bij Celada del Cameno met 120 man voetvolk door
-een 7 keer sterkere ruiterbende aangevallen. Na een hevig gevecht van
-drie uur kwam hij behouden weer in Celada terug.
-
-Generaal Chass� wist zich in Spanje vooral geducht en roemrijk te maken
-door zijne aanvallen met het bajonet, zoodat hij den bijnaam ontving van
-"Generaal Bajonet".
-
-Doch vooral een andere Hollander, die in de gelederen der Franschen in
-Spanje streed, werd met roem aldaar overladen; wij bedoelen Prins Willem
-van Oranje, de oudste kleinzoon van Stadhouder Willem V. Toen hij in
-1795 met zijn grootvader Holland verliet, was hij een kind van twee
-jaren. Hij genoot in Engeland zijne opvoeding en oefende zich nu in
-Spanje onder Wellington in de krijgskunst. Al spoedig bleek, dat hij
-zich zijner voorvaderen Willem van Oranje, Maurits en Frederik Hendrik
-waardig maakte. Vele waren de diensten, die hij den hertog van
-Wellington bewees en bij de inneming van Ciudad-Rodrigo trok hij aan
-het hoofd der bestormers de vesting binnen.
-
-Te Smorgonie, in Litthauen, verliet Napoleon den 5 Dec. 1811 de
-overblijfselen van zijn leger en bezorgd, om bij een gevreesden afval
-van Pruisen, teruggehouden te worden, liet hij zich door een Poolschen
-Jood in een slede door Polen, Silezi� en Saksen naar den Rijn brengen.
-Uit dankbaarheid voor de bewezen diensten liet hij den Jood, die hem in
-de slede gevaren had, doodschieten. Van den Rijn trok hij naar Parijs,
-waar hij in den nacht van 18 op 19 Dec. 1812 als een vluchteling
-aankwam.
-
-Pruisen, dat de eerste bondgenoot van Napoleon geweest was, keerde zich,
-gelijk Napoleon al gevreesd had, om en verbond zich met Rusland. Koning
-Frederik Wilhelm III van Pruisen sloot zich in Februari 1813 bij Keizer
-Alexander van Rusland aan en begon een strijd op leven en dood. 's
-Konings wapenroep vond weerklank bij alle Duitsche stammen. Weldra
-voegde een nieuwe bondgenoot zich bij hen. Napoleons vroegere
-krijgsmakker Bernadotte, nu, onder den naam van Karel Jan, Kroonprins
-van Zweden, had zijn oude betrekking met den Keizer verbroken. Zweden
-sloot nu met Rusland en Engeland een verbond, waardoor de Russische
-krijgsmacht met 30.000 man versterkt werd. Van den Njemen tot den Rijn
-greep nu alles naar de wapenen, terwijl de Engelschen de Franschen uit
-Spanje drongen.
-
-Napoleon eischte intusschen van den Senaat opnieuw 500.000 man, "om
-de eer der groote natie te redden". En de Senaat gehoorzaamde. Weldra
-kwamen weer 180.000 Fransche jongelingen onder de wapenen, n.l.
-10.000 man garde d'honneur te paard, 80.000 man uit den eersten ban
-der nationale garde en 90.000 man uit de conscriptie van 1814.
-
-Het decreet betreffende de gardes d'honneurs behelsde, dat tot hunne
-regimenten zouden _toegelaten_ worden jongelieden van 18, 19 tot 30
-jaar, zonen, kleinzonen, of neven van leden van het legioen van eer,
-ridders, baronnen, graven, municipale raden, voorname ambtenaren en
-eigenerfden van elk departement. Het _toelaten_ werd in werkelijkheid
-eene op afschuwelijke wijze uitgevoerde _dwang_. O. a. werden de
-ouders, die weigerden hunne zonen af te staan, onder militair geleide
-als gevangenen naar Parijs gevoerd.
-
-Napoleon stond weldra weer met een leger van 166.000 soldaten en 350
-kanonnen aan de oevers der Elbe. Drie maanden later was deze krijgsmacht
-reeds aangegroeid tot een leger van 311.000 man, waaronder 45.000
-ruiters en 1000 kanonnen. Niet meer ter verdediging, maar tot den aanval
-was hij gereed.
-
-Ook ons vaderland had weder scharen jongelingen aan den dwingeland
-moeten afstaan. Zelfs een deel der schutterijen (toen "nationale garde"
-genoemd) moest mee, om tegen de verbonden mogendheden te strijden. Den 5
-April 1813 werd bij Decreet ook de vorming van een "garde d'honneur" of
-eerewacht van 10.000 man in ons land gelast. Nevenbedoeling van Napoleon
-met dit decreet was, om in de jongelingen, die deze eerewacht vormden,
-gijzelaars te hebben voor de trouw hunner ouders en familie. Deze
-maatregel wekte hier echter groote verbittering en verontwaardiging,
-daar deze jongelingen reeds voor groote sommen plaatsvervangers hadden
-gesteld, toen ze vroeger aangeloot waren, zoodat zij geacht konden
-worden reeds aan den dienstplicht te hebben voldaan. Op wreede wijze
-werd het decreet ten uitvoer gelegd, vooral te Amsterdam door den
-hardvochtigen De Celles. Er waren echter jongelingen, die niet wilden
-opkomen en met geweld uit hunne woningen moesten worden gevoerd. Ja,
-sommigen hunner bleven in den vreemde elken krijgsdienst weigeren en
-verkozen de gevangenis boven het vechten voor den dwingeland.
-
-[Illustratie: HET VERTREK DER "GARDE D'HONNEUR" VAN AMSTERDAM BUITEN
-              DE WEESPERPOORT.]
-
-Weldra was de veldtocht weer geopend en behaalde Napoleon den 2 Mei 1813
-bij L�tzen de overwinning op de mogendheden. In dezen slag maakte de
-Hollandsche kolonel Trip zich bijzonder verdienstelijk. Kolonel Trip,
-die reeds in Spanje beroemd was geworden door de wijze, waarop hij er
-de artillerie bestuurde, voerde te L�tzen bevel over twee batterijen,
-die hij ten westen van het dorp Kaja in een goed gekozen stelling had
-gebracht. Een stafofficier beval hem echter, een andere stelling te
-kiezen. "Goed," antwoordde Trip, "maar vertel dan eerst, dat het mijn
-geschut is, die aan de vijandelijke ruiterij het oprukken belet."--Trip
-bleef zijne stelling behouden en toen weldra de artillerie der Garde
-zich bij hem aansloot, vernielde hij de vijandelijke gelederen. De
-"Jonge Garde" (de nieuwe keurbende van Napoleon) rukte voort en de
-zegepraal werd bevochten door de ontzaglijke vuurlijn, waaraan de
-batterijen van Trip ten grondslag hadden gestrekt.
-
-In dezen slag bij L�tzen streed ook aan de zijde van Bl�cher de
-16-jarige Willem Frederik Karel mede, de zoon van onzen vroegeren
-stadhouder Willem V. Voor het eerst nam hij hier aan het krijgsgewoel
-deel. Weinig kon hij bij L�tzen vermoeden, dat hij bij Waterloo nog
-eens, en wel als hoofd der Nederlandsche Artillerie, onder Bl�cher zou
-strijden.
-
-Den 21 Mei 1813 behaalde Napoleon ook de zege bij Bautzen. Den 1 Juni
-stelde nu de Keizer van Oostenrijk aan beide partijen een wapenstilstand
-van twee maanden voor, ten einde tot een vergelijk tusschen de partijen
-te komen. Den 11 Juli bood de Oostenrijksche vorst te Praag nogmaals
-zijn gewapende bemiddeling aan; toen hij zag, dat zijne pogingen op den
-onwil van Napoleon afstuitten, verbond zich Oostenrijk met Rusland,
-Engeland en Pruisen en verklaarde aan Napoleon den oorlog.
-
-In Spanje ging het den Franschen niet voorspoedig. Den 21 Juni werden
-zij door de Engelschen onder Wellington bij Vittoria verslagen. Aan de
-zijde van Wellington streed daar mede de Erfprins van Oranje met moed en
-doorzicht.
-
-[Illustratie: INTOCHT DER GEALLIEERDEN IN LEIPZIG, 15 OCT. 1813.]
-
-Nu Napoleon ook Oostenrijk tegen zich had, leed hij de eene nederlaag
-na de andere. Zijne legers werden den 23 Aug. bij Grootbeeren,
-den 30 Aug. bij Culm en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen. Het
-hoofdtreffen had echter bij Leipzig plaats, waar van 15 tot 19 Oct. "de
-_Drie-Keizersslag_" geleverd werd. Napoleon deed hier met 170.000 man
-tegenover een 300.000 man sterken vijand wonderen van dapperheid en
-overdekte zich met roem. Toch leed hij een verpletterende nederlaag en
-kwam hij met slechts 70.000 man in Frankrijk terug. Beieren, Wurtemburg
-en Baden, die vroeger om zijn gunst gebedeld hadden, vielen nu Napoleon
-af; de verdreven vorstenhuizen van Hannover en Keur-Hessen werden
-hersteld. In Spanje hielden de Franschen nog slechts Barcelona en
-een paar forten bezet; overigens hadden ze dat geheele land moeten
-ontruimen, ja, Wellington trok met zijn leger de Pyrene�n over, terwijl
-Russen, Duitschers en Oostenrijkers in het Oosten tegen Frankrijk
-optrokken.
-
-Met groote verschooning behandelden de verbonden Mogendheden overigens
-Napoleon. Zij boden hem het behoud van zijn Keizerrijk aan, zoo hij den
-Rijn als grens van zijn rijk wilde erkennen. Napoleon weigerde, waarom
-de Verbondenen na lang weifelen 1 Januari 1814 den Rijn overtrokken.
-Weder herhaalden zij hun aanbod, doch nu onder de uitdrukkelijke
-voorwaarde, dat Frankrijk binnen de grenzen zou blijven, die het in
-1792 bezat. Napoleon verwierp beide voorslagen. Hij wilde het Fransche
-Keizerrijk behouden, zooals hij het door list en geweld had gevormd.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK X.
-
-     De samenzwering van G. K. v. Hogendorp, de Graaf van Limburg
-     Styrum en Van der Duyn v. Maasdam in den Haag.--Kozakken en
-     Pruisen in ons land.--Roelof Schenkel neemt een Fransch schip bij
-     Zoutkamp.--In den Haag en te Rotterdam.
-
-
-Na Napoleons nederlaag bij Leipzig ontwaakte bij velen in Nederland de
-hoop, dat ons land weer bevrijd kon worden van de Fransche heerschappij.
-Evenwel, men begreep, dat het niet gemakkelijk zou gaan, want niet
-alleen was Napoleons macht nog groot, maar hij hechtte ook groot
-gewicht aan het bezit van ons land; zelfs had hij aan Rutger Jan
-Schimmelpenninck verklaard, dat hij Holland liever aan de zee wilde
-prijsgeven, dan het weer af te staan.
-
-De vroegere Patriotten waren door de gebeurtenissen der laatste jaren
-van hun revolutionaire beginselen vrijwel bekeerd. Toch waren het niet
-zij, maar de vroegere Prinsgezinden, die de bevrijding van het Fransche
-juk van ons land bewerkt hebben, al werden zij door de vroegere
-Patriotten flink gesteund. Reeds sinds geruimen tijd hadden aanzienlijke
-Prinsgezinden, zooals Gijsbert Karel van Hogendorp, F. v. d. Duyn van
-Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg Styrum, O. Repelaar van Driel,
-F. I. de Jonge en F. D. Changuion, verschillende geheime bijeenkomsten
-gehouden, ten einde te overleggen, hoe de prins van Oranje hier in zijne
-waardigheid kon hersteld en wij van de Fransche heerschappij bevrijd
-konden worden. Wat zij beoogden, deelden zij slechts aan hen mee, op
-wier medewerking zij rekenen konden, o. a. aan Mr. Joan Cornelis van der
-Hoop te Amsterdam, J. F. van Hogendorp te Rotterdam en Baron Bentinck
-van Buckhorst te Zwolle.
-
-Voor 1795 was Mr. J. C. van der Hoop advocaat Fiscaal bij de
-admiraliteit van Amsterdam geweest. In 1795 was hij niet slechts als
-zoodanig afgezet, maar ook uit Amsterdam naar den Haag gevoerd en daar 4
-maanden gevangen gehouden. Na zijne invrijheidsstelling mocht hij zich
-gedurende drie jaren niet buiten Amsterdam begeven. Tot 1813 leidde hij
-een ambteloos leven.
-
-[Illustratie: GIJSBERT KAREL VAN HOGENDORP.]
-
-Bentinck stond na 1795 in briefwisseling met onzen vroegeren stadhouder
-Willem V. De Fransche politie onderschepte echter een brief, zoodat hij
-gevangen werd gezet en alleen door tusschenkomst van Schimmelpenninck
-zijn vrijheid terug kreeg.
-
-[Illustratie: Mr. JOAN CORNELIS V. D. HOOP.]
-
-Na den slag bij Leipzig besloten de verbondenen hun kring uit te
-breiden. Ieder van hen nam op zich vier vrienden te zoeken, die, zonder
-wederzijdsche afspraak, ja zonder elkander te kennen, beloofden bij de
-eerste oproeping op te komen en blindelings de aanwijzingen van den
-leider te volgen. Ieder dezer vier vrienden moest zich op gelijke
-wijze de medewerking van andere vier personen verzekeren. Teneinde de
-achterdochtige politie niet op het spoor der samenzwering te brengen,
-werd aan geen der nieuw aangeworvenen meer meegedeeld dan het groote
-doel der verbintenis. Men noemde geen naam en deed niets schriftelijks.
-Mocht er dus een verrader onder de bondgenooten schuilen, dan kon hij
-alleen den man, die hem tot het bondgenootschap bewogen had, verraden.
-Weldra omvatte het bondgenootschap 400 leden, die in oprechtheid de zaak
-van den prins waren toegedaan.
-
-De Graaf van Limburg Styrum had zich bovendien de medewerking verzekerd
-van den heer Pronk te Scheveningen, die aldaar zeer veel invloed onder
-de visschersbevolking had. Hij nam aan, bij de eerste oproeping 50 man
-te leveren.
-
-Ook gelukte het den Graaf van Limburg Styrum de geheele Nationale Garde
-in den Haag, 300 man sterk, voor de zaak des lands te winnen. Kolonel
-J. van Oldenbarneveld (Witte Tullingh bijgenaamd), bevelhebber dier
-Garde, ging met zooveel beleid te werk, dat hij tot op het laatst het
-vertrouwen van den prefect wist te behouden. Een Detachement vreemde
-Jagers, meest uit Pruisen bestaande, en in Franschen dienst zijnde,
-beloofde den opstand, zoo die mocht uitbreken, niet tegen te werken,
-doch wilde zich verder tot niets verbinden.
-
-[Illustratie: VAN DER DUYN VAN MAASDAM.]
-
-Intusschen nam de Pruisische Generaal Bulow Munster in, terwijl de
-Kozakken Aurich in Oost-Friesland bezetten. De Russische Generaal
-Wintzingerode trok tegen Bremen op, terwijl hij prins Narischkin met een
-afdeeling Kozakken naar ons land zond. Weldra vertoonden de Kozakken
-zich te Meppel en Hoogeveen. De Fransche ambtenaren verlieten nu
-Groningen en de Prefect in die stad met de aldaar liggende Zwitsers
-volgden dat voorbeeld, terwijl er de kantoren der Douanen gesloten
-werden. De orde te Groningen werd nu gehandhaafd door den Maire Jullens
-en de kolonel Busch van de Gewapende Burgerwacht, terwijl de Nationale
-Garde er de Fransche kokarde aflei. Den 16 Nov. 1813 trok nu eene
-afdeeling Kozakken onder Baron Rosin Groningerland binnen. Hij vaardigde
-een proclamatie uit, waarbij hij de Raden der Prefectuur aanmaande,
-het bestuur van het Departement op zich te nemen en allen ambtenaren
-gelastte, hun functi�n op den ouden voet te blijven waarnemen.
-
-[Illustratie: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.]
-
-Toen de Franschen Groningen verlieten, hadden ze alle in de kassen
-aanwezige gelden in een schip gebracht, waarmee zij door het Reitdiep
-naar zee trachtten te ontkomen. Eene afdeeling Russen zette hen
-achterna, om hun de buit afhandig te maken, doch zonder resultaat. Een
-negental schippersgasten wisten echter in een sloep nabij den "Rooden
-Haan" (drie uren van Groningen) het Fransche schip te achterhalen, dat
-bemand was met 32 gewapende douanen, die 28 vrouwen en kinderen bij zich
-hadden. Ze hadden 80.000 gld. bij zich. De schippers zetten de Franschen
-tot bij Zoutkamp achterna, doch waagden niet zulk een overmacht aan te
-vallen. Zij hoopten echter bij Zoutkamp hulp van Kozakken te vinden.
-Toen ze hierin teleurgesteld werden, besloten ze toch tot den aanval
-over te gaan. Terwijl de douanen in het ruim van het schip waren, sprong
-Roelof Schenkel op hun schip over. Met het pistool in de eene en een
-zwaard in de andere hand, opende hij het luik en eischte de overgave der
-douanen. Dezen, door schrik overmand en niet wetende, hoe talrijk de
-aanvallers waren, voldeden aan dezen eisch, gaven hunne wapenen en geld
-over en lieten zich als weerlooze lammeren naar Groningen brengen.
-Schenkel en zijn gezellen, inplaats, dat zij met geld en schip er
-vandoor gingen, gaven echter alles belangeloos aan Rosin, den aanvoerder
-der Kozakken te Groningen, over.
-
-Den 18 Nov. verlieten de Franschen Appingedam. Zij namen er een grooten
-voorraad uit mee en vestigden zich te Delfzijl. Bij de nadering der
-Kozakken trokken de Franschen zich onverwijld uit Friesland terug.
-
-Toen de Prefect der Monden van den IJsel de nadering der Bondgenooten
-vernam, stuurde hij de in de kassen aanwezige gelden naar Amsterdam,
-doch zelf bleef hij op zijn post. Den 12 Nov. 1813 namen de Kozakken te
-Zwolle twee poorten, terwijl zij Kampen, dat verdedigd werd door een
-honderdtal Franschen, beschoten. De burgerij van Kampen koos de zijde
-der Russen, maakte zich meester van den Franschen Commandant, nam de
-wacht aan de Vischpoort gevangen en liet de Kozakken binnen, door de
-brug over den IJsel neder te laten. De Fransche bezetting werd nu
-gevangen genomen.
-
-Midden December hadden de Franschen in de vier provinci�n Groningen,
-Friesland, Overijsel en Drente nog slechts drie vestingen bezet, n.l.
-Delfzijl, Koevorden en Deventer. Het Noorden verwachtte echter uit
-Holland waarborgen der pas herkregen vrijheid.
-
-In Den Haag werd het gerucht verspreid, dat Napoleon was gevangen
-genomen. De leiders van het verbond vertrouwden echter het gerucht
-niet, en dit was ook maar goed, want het bleek weldra, dat het valsch
-was. Later begeerde het volk in Den Haag, dat de bekende vroegere
-Burgemeester Slicher, een vurig Oranjegezinde, weer aan het hoofd der
-Gemeente zou worden geplaatst, doch daar de leiders der samenverbondenen
-het oogenblik nog niet rijp achtten, werd aan de begeerte van het volk
-niet voldaan.
-
-De Stassart, de gisting onder het volk bespeurende en wel inziende,
-dat hij een opstand niet kon bedwingen, verzocht zelf eenige Haagsche
-ingezetenen, een Provisioneel Bestuur te vormen, dat de gemeenschap met
-het Fransche bewind moest onderhouden. In zoover hij bij de verbondenen
-aanklopte, ontving hij overal een weigerend antwoord. Hij begon nu te
-vermoeden, wat men van plan was en hij was van zin, hen gevangen te
-nemen, doch hij liet dit voornemen varen, uit vrees, dat hij daardoor
-den opstand zou verhaasten.
-
-Den 13 Nov. werden in verschillende winkels te Rotterdam reeds
-Oranjestrikken te koop aangeboden, die echter door de politie werden in
-beslag genomen. De tooneelspeler Rozenveld waagde het zelfs met een rood
-lint om den hoed op het tooneel te verschijnen. Het volk juichte hem
-toe, doch des nachts werd hij door de politie opgelicht en naar Breda
-gevoerd, hoewel hij bewees, datzelfde roode lint steeds in de toen
-door hem vervulde rol gedragen te hebben. Ook vond men te Rotterdam op
-zekeren morgen het Erasmusbeeld versierd met een Oranjestrik en het
-navolgende tweeregelig versje:
-
-    Durft niemand nog Oranje dragen.
-    Ik durf mijn grijzen kop wel wagen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XI.
-
-     Barend Ponstijn en Anton Reinhard Falck te
-     Amsterdam.--Omwenteling aldaar.--Omwenteling in Den Haag.
-
-
-De bezetting te Amsterdam bestond uit een strafbataillon van 800 man,
-eenige veteranen, benevens de gewapende douanen. Den 15 Nov. trok
-Generaal Molitor met zijn troepen uit Amsterdam naar Utrecht, om zich
-bij het hoofdleger in Gelderland te voegen. Pas waren de Franschen
-Amsterdam uit of Barend Ponstijn ontplooide op de Nieuwe Brug te
-Amsterdam de Oranjevlag, vroolijk omstuwd door honderden burgers, die
-zich allen in een oogwenk met de geliefde Oranjekleur tooiden. Het volk
-liep te hoop en plunderde, onder het geroep van: "Oranje Boven!" de
-wachthuizen der gehate Douanen, terwijl men spotprenten op de Douanen
-uitgaf. Vervolgens rukte men de uithangborden, die met den Keizerlijken
-adelaar voorzien waren, naar beneden en wilde men de pakhuizen der
-Douanen en de rijkstabakfabriek plunderen en vernielen. De Nationale
-Garde, in allerijl onder de wapenen gekomen, wist echter door het beleid
-van Anton Reinhard Falck, ��n harer kapiteins, dit laatste te
-verhinderen.
-
-[Illustratie: _zoek maar uit, zoek maar uit zes Douanen voor een duit_
-
-              ANONIEME SPOTPRENT OP DE DOUANEN.]
-
-Deze Anton Reinhard Falck was onder het Staatsbewind
-Gezantschaps-Secretaris te Madrid geweest, terwijl hij onder Koning
-Lodewijk de betrekking bekleed had van Secretaris-Generaal bij het
-Departement van Marine. Toen Holland bij Frankrijk werd ingelijfd,
-weigerde hij eenig ambt te bekleeden, ja wilde hij de ridderorde der
-Re�nie niet aannemen. Nadat hij zich bij de verbondenen had aangesloten,
-begreep hij, dat hij het vaderland nog van dienst kon zijn, en liet hij
-zich in den zomer van 1813 eene benoeming tot Kapitein der Nationale
-Garde welgevallen. Nog voor Molitor vertrokken was, wist hij zijn
-mede-officieren en zelfs Kolonel van Brienen voor de zaak der
-verbondenen te winnen. Doch vooral op den genoemden 15 November maakte
-hij zich verdienstelijk. Hij ried den Prins van Plaisance, den prefect
-en velen der overige achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de stad te
-verlaten, daar hij voor de veiligheid van hun persoon en goederen niet
-kon instaan. Men volgde zijn raad op en toen ook zij Amsterdam ontvlucht
-waren, kreeg de volksbeweging nieuwe kracht. Den 16 Nov. begon het volk
-de wachthuizen, o.a. dat op de Nieuwe Brug te Amsterdam, te verbranden
-en plunderde het 't huis van den Ontvanger der personeele belasting op
-de Prinsengracht, en de huizen van den Wapencommandant en der Politie op
-de oude Turfmarkt. De Nationale Garde kon verdere baldadigheden slechts
-voorkomen, door krachtig op te treden, zoodat ze zelfs ten laatste
-op de menigte moest schieten. Het was een toestand van verwarring en
-regeeringloosheid, die in Amsterdam heerschte. De Maire was te Parijs,
-om daar opnieuw in naam der derde hoofdstad van het rijk, trouw aan
-Napoleon te zweren; de politie had weinig gezag en om dat weinige gezag
-te handhaven, beschikte zij over te weinig hulpmiddelen, vooral doordat
-het Hoofdbestuur de stad verlaten had. Falck begreep, zou er een eind
-aan de verwarring komen, dat er een voorloopig bewind moest zijn. Hij
-trachtte de leden der Municipaliteit te bewegen met nog eenige andere
-aanzienlijken zich voor Oranje te verklaren, doch dezen durfden dat
-nog niet aan uit vrees voor een mogelijken terugkeer der Franschen.
-Eindelijk wist hij van kolonel Van Brienen gedaan te krijgen, dat
-deze 24 der aanzienlijkste burgers opriep, om een voorloopig Bestuur
-te vormen. Van deze 24 gaven 20 aan de oproeping gehoor. In de
-Vroedschapskamer wees Falck de opgekomenen op een verzoek, door den
-prins van Plaisance aan den gewezen Hoofdofficier David Willem Elias en
-door den prefect aan Van Brienen gedaan, om te zorgen voor de handhaving
-der orde in Amsterdam. 17 personen verklaarden zich nu bereid, in het
-Bestuur zitting te nemen, dat ten slotte aldus was samengesteld:
-
-[Illustratie: HET VERBRANDEN DER DOUANENHUISJES BIJ DE NIEUWE BRUG TE
-              AMSTERDAM.]
-
-Mr. J. C. v. der Hoop, Voorzitter, Mr. P. A. van Boetzelaer, Mr. D. W.
-Elias, P. P. Charl�, W. Boreel, Mr. C. van der Oudermeulen, Mr. J. van
-Loon Jansz., Mr. D. J. van Lennep, H. van Slingelandt, G. ten Sande,
-A. Mendes de Leon, J. A. Willink, J. J. Moy, Mr. P. A. Brugmans, Mr.
-J. D. Meyer, Mr. J. S. van de Poll en Mr. A. A. Deutz van Assendelft,
-allen vurige Oranjegezinden, die ook vroeger deel van het Stads- of
-Staatsbestuur hadden uitgemaakt.
-
-Op verzoek van Falck had de Adjunct-Maire Charl�, die zich met het
-eigenlijk bestuur der stad had belast, afstand van dit bestuur gedaan.
-Hij begeerde echter en verkreeg dan ook een schriftelijk bewijs, door
-Van Brienen en eenige andere Officieren geteekend, dat de Officieren
-der Nationale Garde hem voor ontslagen hielden.
-
-Het nieuwe Bestuur werd te Amsterdam met ingenomenheid begroet, vooral,
-omdat de leden er van gunstig bij het volk bekend stonden en men er
-mannen onder vond, van verschillende godsdienstige belijdenis. Bij
-fakkellicht, door een gedeelte der Burgerwacht begeleid, deed het
-nieuwe Bestuur een rondgang door de stad, door het volk overal luide
-toegejuicht. Onder bevel van W. Willink werd een vrijwillige ruiterbende
-van 300 man opgericht en deze, geholpen door vele patrouilles van
-gewapende burgers, deden nu alles, om de rust te herstellen. Vooral
-Van der Hoop werkte kalmeerend op de menigte. Hij ging des nachts de
-wijnhuizen rond en sprak tot het aldaar samengeschoolde volk: "Wat wilt
-gij meer, mannen! De oude regeering is immers hersteld." En op zijne
-aanmaning gingen allen naar huis.
-
-Wat te Amsterdam had plaats gevonden, werd al spoedig in Den Haag bekend
-gemaakt. Toen aldaar de verbondenen hoorden, dat De Stassart voornemens
-was, Den Haag te verlaten, begrepen zij, dat het tijdstip daar was, om
-handelend op te treden. Den 17 Nov. 1813 ging de Graaf van Limburg
-Styrum met de Oranje-kokarde op den hoed van het huis van Van Hogendorp
-naar dat van Slicher, waarop deze eveneens de Oranje-kokarde op den hoed
-deed en met Van Styrum naar den Adjunct-Maire Faber van Riemsdijk ging,
-om te trachten een voorloopig stadsbestuur te verkrijgen. Toen nu ook
-de zonen van Van Hogendorp met de Oranje-kokarde op den hoed zich op
-straat vertoonden, geraakte het volk in beweging en hield het geroep
-van "Oranje boven!" haast niet op. Ten huize van Van Styrum kwamen
-nog dienzelfden dag de verbondenen te zamen, die twee proclamatie's
-vaststelden, beide door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer en Changuion
-en de Graven G. K. en J. F. van Hogendorp geteekend en wel _namens de
-oude Regenten_. Bij de eene proclamatie werd Van Styrum gemachtigd,
-als voorloopig (provisioneel) Gouverneur van den Haag voor den prins
-van Oranje op te treden. De andere proclamatie riep op 18 Nov. eene
-vergadering der Regenten van 1794 bijeen.
-
-'t Hoen en Bachman, die v��r 1795 Burgemeesters van den Haag geweest
-waren, begaven zich nu met Slicher naar het Stadhuis, waar zij hun
-vroegere ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag werd op den toren
-geplaatst, en bij proclamatie van den nieuwen Gouverneur werd het
-optreden van het voorloopig Bestuur aan het volk bekend gemaakt. De
-Nationale Garde, die zich ook voor den prins verklaarde, trok nu met
-vliegende vaandels, slaande trom en onder het spelen van het Wilhelmus
-door de stad.
-
-En dit alles geschiedde, terwijl in den Haag zich nog een Regiment
-vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen goed gewapend en twee achtponders
-tot hun beschikking hebbende, bevonden. De bevelhebber dezer troepen,
-Generaal Bouvier, door schrik als verlamd, deed niets om den opstand
-te onderdrukken en verschanste zich met zijne krijgslieden op het
-Binnenhof. Hier liet hij zelfs toe, dat de Nationale Garde uit het daar
-aanwezige dep�t en dus als het ware onder zijne oogen, zich van wapenen
-voorzag.
-
-In Den Haag had men hoop, dat men hulp van de verbonden Mogendheden zou
-ontvangen. Het was dus met groote teleurstelling, dat men het bericht
-ontving, dat Generaal Bulow bevel had ontvangen, den IJsel niet over te
-steken. Baron Bentinck, die dit bericht in Den Haag overbracht, ried
-er daarom den bondgenooten aan, nog geen beslissende stappen te doen.
-Evenwel, die raad kwam te laat, want de beslissende stap was reeds
-gedaan. Van Styrum deed daarom al het mogelijke, om den moed der burgers
-aan te wakkeren en den Franschen schrik aan te jagen. Hij liet het
-Binnenhof door de burgerwacht omzetten, terwijl hij gewapende ruiters
-onophoudelijk er om heen liet draven. De meeste burgers brachten den
-nacht op de straat door, terwijl de straten verlicht bleven. Door al
-deze maatregelen bevreesd geworden, vroeg Generaal Bouvier aan Van
-Styrum den volgenden dag vrijen aftocht voor zich zelf en zijn troepen,
-wat hem gaarne werd toegestaan. Vele vrijwilligers boden zich nu aan,
-die bij gebrek aan andere wapenen met pieken werden gewapend. De heer
-Pronk te Scheveningen zond een aantal pinken in zee, ten einde de
-Engelsche vloot op te zoeken, om die met de omwenteling in kennis te
-stellen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XII.
-
-     Een voorloopig Bestuur over ons land.--De strijd om Papendrecht
-     en Dordrecht.
-
-
-Den 18 Nov. 1813 werden zij, die v��r 1793 Lid der Staten geweest waren,
-uitgenoodigd, ten huize van Van Hogendorp in Den Haag te komen. Daar
-vergaderd zijnde, werd hun verzocht, het Bestuur van het land op zich te
-nemen. Zij durfden aan dit verzoek niet voldoen, daar zij �f bevreesd
-waren voor een mogelijken terugkeer der Franschen, �f omdat zij niet in
-het Bestuur wilden zitten, zonder daartoe door den Prins uitdrukkelijk
-te zijn gemachtigd, �f omdat zij meenden, dat het Bestuur niet eenzijdig
-uit Prinsgezinden moest zijn samengesteld, maar ook enkele der vroegere
-Patriotten onder zijn leden moest tellen.
-
-[Illustratie: SAMENKOMST VAN VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN MAASDAM,
-              J. M. KEMPER, F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM
-              EN FANNIUS SCHOLTEN OP 20 NOV. 1813.]
-
-Dat de oude Statenleden weigerden, in het Bestuur van het land zitting
-te nemen, werkte op het volk ontmoedigend, wijl dat er uit opmaakte, dat
-de oude Regenten zelf weinig hoop koesterden op een volledig herstel
-van onze onafhankelijkheid. Ook gingen door deze weigering twee dagen
-verloren, die men zoo nuttig had kunnen gebruiken. Toch gaven de
-gebeurtenissen aan de verbondenen weldra nieuwen moed. Het werd toch
-in den Haag bekend, dat Luitenant Ampt, die met zijn kanonneerboot te
-Rotterdam lag, de zaak van Oranje had omhelsd. Hij wilde zelfs met
-behulp der matrozen en van het werkvolk, de werf te Rotterdam in het
-bezit nemen. En den 19 Nov. waren de Pruisische jagers, onder bevel van
-Bouvier in Den Haag teruggekeerd, om de zaak der verbondenen te steunen.
-Met de Franschen uit Den Haag vertrokken, waren ze tegen dezen in verzet
-gekomen, hadden kanonnen vernageld en vele douanen gewond en waren thans
-in Den Haag een onwaardeerbare steun voor de verbondenen. Ook wekte het
-in Den Haag zeer den moed op, dat in Rotterdam een voorloopig Bestuur
-gevormd was met J. F. Hogendorp aan het hoofd, dat dit te Leiden was
-gebeurd onder den Maire Heldewier, terwijl ook Haarlem en Edam het
-Fransche juk hadden afgeschud.
-
-Zou echter de onafhankelijkheid van ons land verzekerd worden, dan was
-het noodzakelijk, dat een Prins uit het Stamhuis van Oranje zich aan
-het hoofd der beweging zette. Daar men niet wist, waar de Prins zich
-bevond, reisden Jacob Fagel (broeder van den vroegeren Griffier) en de
-Perponcher (vroeger de trouwe strijdmakker van wijlen Prins Frederik)
-naar Engeland en Kapitein Wauthier naar Duitschland, teneinde den Prins
-te zoeken.
-
-[Illustratie: AANVAARDING VAN HET HOOG BEWIND IN NAAM V. D. PRINS VAN
-              ORANJE, 21 NOV. 1813, TEN HUIZE VAN GIJSB. KAREL V.
-              HOGENDORP.]
-
-Teneinde tot een voorloopig Bestuur van het land te komen, werd er den
-20 Nov. 1813 bij Van Hogendorp wederom een vergadering gehouden. Er
-werd een brief voorgelezen van De Stassart, door dezen uit Gorinchem
-geschreven, waarin hij meldde, dat hij met een sterke strijdmacht in Den
-Haag terug zou komen, en dan straffen zou, die zich bleef verzetten,
-doch vergiffenis beloofde aan wie zich nu nog onderwierp. In plaats, dat
-dit schrijven ontmoedigend werkte, zag men er een bewijs van zwakheid in
-van De Stassart en werd er de moed door verlevendigd. Dit was evenzoo
-het geval met het bericht, dat de Franschen Gouda hadden ontruimd en
-ook daar een voorloopig bestuur was ingesteld. Men besloot daarom tot
-krachtig optreden. Van der Duyn van Maasdam en G. K. van Hogendorp
-aanvaardden het voorloopig Bestuur van het land; Falck wilde men de
-betrekking van Algemeen Secretaris toevertrouwen, doch daar hij te
-Amsterdam niet kon gemist worden, liet Changuion zich deze functie
-welgevallen. Prof. Kemper, die in Leiden reeds veel voor de zaak des
-lands had gedaan en Fannius Scholten wilden trachten, de besturen der
-overige Hollandsche steden voor de zaak des lands te winnen.
-
-[Illustratie: FRAN�OIS DANIEL CHANGUION.]
-
-Bij proclamatie van 21 Nov. werd aan het volk van de samenstelling van
-dit voorloopig Bestuur mededeeling gedaan, terwijl bij proclamatie van
-22 Nov. het volk ontslagen werd van den eed, aan Napoleon gedaan, en elk
-een muiter werd genoemd, die nog aan het Fransche Bestuur gehoorzaamde
-en ieder weerbaar man te wapen werd geroepen, om de Franschen te
-bestrijden. Eene afdeeling krijgslieden onder bevel van Baron Sweertz
-de Landas moest de Franschen, die in Gorinchem gelegerd waren, in het
-oog houden, terwijl eene andere afdeeling onder bevel van generaal C. F.
-de Jonge Zuid-Holland beschermen moest tegen een aanval der Franschen
-uit Utrecht. Beide afdeelingen te zamen waren echter nog geen 1000 man
-sterk. Gelukkig werd de afdeeling Sweertz de Landas te Rotterdam met 300
-vrijwilligers versterkt. Ook had ondertusschen Ampt te Rotterdam de werf
-genomen. Hij zond nu twee kanonneerbooten de Maas op, die een vaartuig
-wisten te bemachtigen, voor het Fransche garnizoen in Gorinchem bestemd
-en beladen met 80.000 pond buskruit en 40.000 patronen, welke voorraad
-terstond naar Den Haag werd gezonden.
-
-[Illustratie: HET BESCHIETEN VAN DORDT DOOR DE FRANSCHEN.]
-
-De Franschen hadden Dordrecht verlaten, waarna er de burgers terstond de
-Hollandsche vlag op den toren zetten. 400 Douanen, met een zesponder en
-een mortier gewapend, bezetten echter Papendrecht en eischten nu ook
-Dordrecht weer voor Frankrijk op. Toen ze deze stad met houwitsers en
-kanonskogels beschoten, lieten de Dordrechtenaars de Franschen binnen,
-die terstond 200.000 gld. eischten voor levensmiddelen ten behoeve der
-Fransche bezetting in Gorinchem, doch zich niet aan wanordelijkheden
-schuldig maakten. Toen de Franschen echter hoorden, dat de Hollandsche
-bezetting van Rotterdam zou pogen, Dordrecht te hernemen, verlieten de
-Franschen de stad weder. Werkelijk namen den 23 Nov. 100 vrijwilligers
-van de afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam Papendrecht en
-trokken toen voor een deel Dordrecht in. Twee kanonneerbooten onder
-bevel van Van Ampt legerden zich des nachts tusschen Dordrecht en
-Papendrecht. Den 24 Nov. verdreef echter een Fransche bende de
-vrijwilligers uit Papendrecht en begon toen met haar geschut Dordrecht
-te beschieten. E�n der kanonneerbooten zocht weldra haar heil in
-de vlucht, doch de andere hield twee uren lang den strijd vol, tot
-eindelijk al het kruit en de kogels op waren. Toen men het laatste schot
-zou doen, vroeg iemand, in het bedienen van het geschut zeer bekwaam, om
-dit laatste schot te mogen richten. Na bekomen verlof deed hij met de
-laatste kardoes een koevoet in het kanon en richtte toen het schot zoo
-juist, dat hij zeven Franschen deed sneuvelen. De vijand, door schrik
-overmand, sloeg op de vlucht en--Dordrecht bleef voor ons behouden. De
-Dordrechtenaars, in vereeniging met de Rotterdammers, zetten nu gewapend
-de Franschen na en namen eenigen dezer gevangen. Toen de gemeenschap
-tusschen Rotterdam en Dordrecht was hersteld, kwamen er van alle zijden
-zooveel vrijwilligers opdagen, dat de vijand het niet waagde, zich weer
-in deze streken te vertoonen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIII.
-
-     Kozakken te Amsterdam.--Krayenhoff, Gouverneur van
-     Amsterdam.--Moordtooneelen te Woerden.--Zutphen in onze
-     macht.--Doesburg genomen.--Strijd om Den Briel.
-
-
-Generaal De Jonge wist Leiden en Bodegraven voor den Prins te bewaren,
-terwijl een 100-tal vrijwilligers Donderdam beveiligden. Een Haagsch
-vrijwilliger, Adams geheeten, stelde zich aan 't hoofd van een bende
-boeren en wist de batterij van de Buitensluis aan het Hollandsch diep
-te bemachtigen. Deze batterij bestond uit twaalf achttienponders, meer
-geschut, dan de verbondenen tot dusver bezeten hadden.
-
-In Amsterdam vreesde men nog, dat Molitor met zijne troepen terug zou
-keeren, waarom Van Brienen altijd nog met Molitor in briefwisseling
-stond en het provisioneel Bestuur van die stad nog niet openlijk de
-zijde van Oranje durfde kiezen, hoewel Van der Duyn, Kemper en Fannius
-Scholten alle moeite hadden gedaan, om dat Bestuur tot een meer beslist
-optreden te bewegen.
-
-De Bondgenooten hadden Van Assen naar Friesland en Groningen gezonden,
-teneinde die gewesten over te halen, de zijde van den Prins te kiezen.
-Zij bevonden, dat de inwoners dier gewesten Prinsgezind genoeg waren,
-doch dat de Besturen er nog niet met beslistheid tegen de Franschen
-durfden optreden, wijl ze op de hulp van slechts 400 � 500 Kozakken
-konden rekenen. Van Assen verzocht den aanvoerder der Russen, prins
-Lapupkin, om hulp voor de omwenteling in Holland en deze beloofde
-onmiddellijk eenige ruiters naar Holland te zenden.
-
-Den 24 Nov. zond prins Lapupkin Majoor Marklay met 200 Kozakken naar
-Amsterdam. Daar Naarden en Utrecht nog in de macht der Franschen waren,
-trok deze afdeeling Russen over Hilversum, 's-Graveland, Weesp, de
-Uitermeersche Schans (die door de Franschen verlaten was) en verscheen
-eindelijk voor de Muiderpoort te Amsterdam.
-
-Te Amsterdam wekten de Kozakken de nieuwsgierigheid in hooge mate op.
-En waarlijk, deze zonen van Tartarije en de Krim boden een bont en
-zonderling schouwspel aan.
-
-[Illustratie: MR. FANNIUS SCHOLTEN.]
-
-"De een b.v. droeg, bij een Chineesche muts, een overjas met kragen, die
-misschien aan dezen of genen Franschen overste behoord had; een ander
-was in een buitgemaakte huzaren-monteering uitgedost, waarover een witte
-mantel golfde; een derde had een Poolsche jas en een grenadiersmuts
-op het hoofd; sommigen waren met sabels, anderen met degens of dolken
-gewapend, doch allen met pistolen en ellenlange speeren."
-
-[Illustratie: KOZAKKENWACHT.]
-
-In het gebruiken van voedsel waren de Russen niet kieskeurig;
-smeerkaarsen en klare boter aten ze alsof het niets was. In ons
-land kon men ze het best trakteeren met pannekoeken en brandewijn. De
-Amsterdammers zagen hoog tegen deze woeste strijders op en geloofden,
-dat ��n Kozak wel tien Franschen kon staan. Een gevolg hiervan was, dat
-Amsterdam zijn weifelende houding liet varen. Door invloed van Falck
-werd nog den 24 Nov. van de pui van het paleis op den Dam aan het volk
-bekend gemaakt, dat Amsterdam de zijde der Franschen verlaten en die van
-den Prins gekozen had, terwijl men de Hollandsche vlag van de torens
-liet wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar door de Patriotten te
-Amsterdam aan het hoofd van het Bestuur werd geplaatst, teneinde het
-gezag der Franschen er te vestigen, werd nu tot Gouverneur van Amsterdam
-aangesteld, teneinde het gezag van den Prins er te vestigen, terwijl aan
-Verdooren de regeling der zeezaken werd opgedragen.
-
-De Franschen te Gorinchem hadden 1500 man versterking uit Antwerpen
-ontvangen en dit gaf De Stassart den moed, een brief naar Den Haag te
-zenden, waarin hij de "rebellen" in die stad en te Rotterdam aanried,
-een deputatie naar hem te sturen, teneinde Napoleons wraak af te wenden.
-Natuurlijk werd het schrijven van den prefect in Den Haag met verachting
-ontvangen en hooghartig beantwoord, zoodat De Stassart de gedachte moest
-krijgen, dat men in Den Haag over een grootere macht beschikte, dan
-werkelijk het geval was.
-
-[Illustratie: BARON KRAYENHOFF.]
-
-De Fransche bezetting van Woerden bestond uit slechts 28 man. Dit gaf
-generaal de Jonge en Kolonel Tullingh den moed, aan het hoofd der
-Nationale (nu Oranje) Garde derwaarts te trekken en de stad voor den
-Prins te bezetten. De 28 Franschen trokken zich in Utrecht terug.
-Terstond werd in Woerden de Hollandsche vlag op den toren gezet, doch de
-vrijwilligers verzuimden, de bruggen op te halen, de poorten te sluiten
-en verder Woerden in staat van tegenweer te stellen.
-
-De Franschen, te Utrecht de Hollandsche vlag van den toren te Woerden
-ziende wapperen, besloten Woerden te overvallen. Midden in den nacht
-verschenen ze voor Woerden. Ze verdreven Luitenant Mirandolle uit het
-fort Oranje, die zich nu met zijn 24 vrijwilligers bij de bezetting van
-Woerden aansloot. De Franschen waren ondertusschen in de stad gedrongen
-en de Hagenaars, nu van binnen en van buiten aangevallen, kozen de
-vlucht. Kolonel Tullingh werd door bajonetsteken en sabelhouwen gewond
-en als krijgsgevangene naar Parijs gevoerd. Na den val van Napoleon
-mocht hij naar ons land terugkeeren.
-
-De Franschen, die Woerden overvielen, waren zoogenaamde Pupillen, zijnde
-weezen, die men voor den krijgsdienst had opgeleid. Zonder ouders of
-nastaande familie, dus zonder met de maatschappij in nauwe betrekking te
-staan, gaven ze om hun leven weinig of niets en was medelijden met hun
-slachtoffers hun vreemd. Toen zij zagen, dat zij van Woerden meester
-waren, begonnen zij er op barbaarsche wijze te rooven, te plunderen en
-te moorden. Vijf en twintig inwoners van het stadje, waaronder vrouwen
-en kinderen, beroofden zij van het leven, terwijl vijftig anderen min of
-meer zwaar gewond werden. En het treurigste was, dat deze moordtooneelen
-geheel doelloos plaats hadden, want drie dagen later ontruimden de
-bandieten uit eigen beweging Woerden, met medeneming van een grooten
-buit.
-
-[Illustratie: HET GERUST VERBLIJF VAN MEVR. KEMPER TE LEIDEN BEHOUDT
-              DEN MOED DER GEWAPENDE BURGERIJ.]
-
-De berichten van hetgeen te Woerden was gebeurd, werden overal in ons
-land met schrik en ontzetting ontvangen. Te Leiden durfden de burgers de
-stad, uit vrees, dat de Franschen hun dit euvel zouden duiden, niet in
-staat van verdediging stellen, en wilden geen geschut of vrijwilligers
-binnenlaten. Velen wilden zelfs de stad verlaten, doch Mevrouw Kemper,
-wier man niet te huis was, ried hun dit af en zei: "Ware er gevaar,
-zoude ik hier gerust met mijne kinderen blijven?"--Haar moedige houding
-boezemde den burgers weer moed in. Gelukkig werd de gezonken moed door
-twee betere tijdingen weer opgebeurd.
-
-Tusschen Amsterdam en Haarlem lag een fort, dat door de Franschen bezet
-was en dat de verbinding tusschen die steden belemmerde. Het gelukte den
-Kozakken, de Franschen uit dit fort te verdrijven en het voor den Prins
-in bezit te nemen.
-
-De Kozakken hadden reeds een paar keer gepoogd, doch tevergeefs,
-de Fransche bezetting, meest uit Douanen bestaande, uit Zutphen te
-verdrijven. Den 24 Nov. werd Zutphen belegerd door 4000 Pruisische
-ruiters en jagers. De Duitschers werden door de inwoners van Zutphen
-geholpen en de Maire Op ten Noort wist den Franschen bevelhebber te
-bewegen, Zutphen aan de Pruisen over te geven. Terstond werd nu de
-Hollandsche vlag op den toren geplaatst, een bal aan de Pruisische
-officieren gegeven en in de straten ge�llumineerd. Een Algemeen Bestuur
-werd ingesteld, dat Zutphen voor den prins moest bewaren.
-
-In weerwil van deze twee moedgevende gebeurtenissen, bleef men toch in
-Holland nog met zorg de toekomst tegemoet zien, daar Molitor te Utrecht
-nog 4 � 5000 man, allen goed gewapend, tot zijn beschikking had. Molitor
-was echter zelf te zeer op zijn hoede, dan dat hij aanvallend durfde
-optreden. Een tuinier toch te Oudshoorn, Mens genaamd, had brieven laten
-schrijven en aan verschillende personen bezorgen, waarin hij vermeldde,
-dat de Engelschen te Scheveningen geland waren en dat 3000 Russen
-aanrukten, om ons te hulp te komen. Deze brieven, te Woerden in handen
-der Franschen gevallen, hebben niet weinig er toe bijgedragen, dat
-dezen de stad verlieten. En ook Molitor liet er zich door bang maken.
-Ook meende Molitor, toen hij hoorde, dat een bekwaam krijgsoverste
-als Krayenhoff de verdediging van Amsterdam op zich had genomen, dat
-Amsterdam over meer middelen ter verdediging kon beschikken, dan
-werkelijk het geval was. Bovendien wist hij niet, wat de verbonden
-Mogendheden beoogden, zoodat hij Gelderland, dat hij beschermen moest,
-niet durfde verlaten.
-
-Wat het meest in ons land den moed verlevendigde, was het heuglijke
-feit, dat Van Hogendorp den 27 Nov. een eigenhandigen brief van den
-Prins van Oranje ontving, waarin de Prins beloofde, spoedig over te
-komen en dat Engeland hulp zou verleenen. Terstond liet men dezen brief
-drukken en door het geheele land verspreiden, waardoor ook Friesland en
-Groningen moed vatten en zich voor den Prins verklaarden.
-
-Kapitein Wauthier, die in Duitschland den Prins moest zoeken, ontmoette
-den 22 Nov. te Munster den Pruisischen Generaal Van Bulow, dien hij op
-de hoogte bracht van hetgeen in Holland plaats greep. Vervolgens bezocht
-Wauthier het hoofdkwartier der Gealli�erden te Frankfort, waar hij
-bemerkte, dat de verbonden mogendheden de provinci�n ten Westen van
-den IJsel als bevriende mogendheid beschouwden.
-
-De verbondenden in Den Haag zonden hun agent Van der Hoeven naar
-het Oosten van ons land. Te Nijkerk wist hij den Kozakkenhoofdman
-Marklay te bewegen, zich naar Amsterdam te begeven. Prins Narischkin,
-opperbevelhebber der Russische voorhoede, die zich te Zwolle bevond, had
-Bentinck reeds tot Gouverneur van Overijsel aangesteld. Hij gaf aan Van
-der Hoeven paspoorten, teneinde het hoofdkwartier van den kroonprins van
-Zweden te kunnen bezoeken, en beloofde ook naar Amsterdam te zullen
-trekken.
-
-Van der Hoeven zocht ook den kroonprins van Zweden op, die aan de
-omwenteling in Holland zooveel waarde hechtte, dat hij van der Hoeven
-een officier mede gaf met last aan Generaal Wintzingerode, om den
-IJsel over te rukken. Gelukkig behoefde deze last niet meer uitgevoerd
-te worden, want Molitor had Utrecht reeds verlaten. Hij had vier
-aanzienlijke ingezetenen van Utrecht als gijzelaars mee naar Parijs
-genomen, en wel de heeren Ram, Singendonck, Buddingh, en de Perponcher
-van Wolphaartsdijk. Dezen werden te Parijs in een gewone gevangenis
-geworpen. Op voorspraak van Lodewijk Napoleon herkregen ze in het begin
-van 1814 hun vrijheid en mochten ze naar hunne woningen terugkeeren.
-
-Molitor had Utrecht in de beste orde verlaten en geen gewelddadigheden
-gepleegd. Terstond na zijn vertrek verklaarde de stad zich voor den
-Prins. Den 29 Nov. trok prins Narischkin met 2000 Kozakken Utrecht
-binnen met Kolonel v. d. Bosch, den Adjudant van Krayenhoff, die, met
-toestemming van den Russischen bevelhebber, Utrecht voor den Prins in
-bezit nam.
-
-Den 28 Nov., toen Molitor Utrecht verliet, had Schwartsman,
-vroeger consul van Spanje, die op last van Graaf van Styrum met een
-visscherspink op de Noordzee kruiste, om de Engelsche vloot te zoeken,
-eindelijk deze gevonden op de banken van Hollesley-baai. Op Schwartsmans
-verzoek zond de Engelsche Vice-admiraal Ferrier terstond drie
-oorlogsschepen naar Scheveningen, die daar een aantal zeesoldaten aan
-wal zetten. De tijding hiervan werd door het geheele land met blijdschap
-vernomen en werkte vooral in Amsterdam zeer geruststellend. Ook ontving
-men de verzekering, dat behalve de 1200 Kozakken, die Utrecht binnen
-getrokken waren, nog meer Russisch krijgsvolk te wachten was.
-
-Aan Van Bulow had men een onderschepten brief van den prefect van
-Coblenz aan De Celles gezonden, waarin de treurige toestand van het
-Fransche leger in ons land werd geschilderd. Dit deed Van Bulow
-besluiten, tegen zijn last in, den IJsel over te steken.
-
-Den 18 Nov. had de bezetting van Doesburg, uit Jagers bestaande, deze
-stad aan de Pruisen overgeleverd. Den 22 Nov. wisten de Franschen de
-stad te hernemen, doch denzelfden dag werd hun Doesburg weer ontnomen,
-helaas ten koste van een vrij groot aantal mannen. De Fransche Generaal
-Amey te Arnhem deed nogmaals een poging, om Doesburg in zijn macht te
-krijgen, doch den 24 Nov. werden zijne krijgslieden reeds te Velp door
-de Pruisen met zwaar verlies teruggeslagen.
-
-Wij beproefden nu Arnhem onze zijde te doen kiezen. De Fransche
-bezetting in die stad werd echter door den Maarschalk Macdonald, hertog
-van Tarente, die te Nijmegen zijn hoofdkwartier had, met eene afdeeling
-krijgslieden versterkt, zoodat ze nu 3400 man telde. Den 30 Nov. waagden
-de Gealli�erden de stad te bestormen en het gelukte hun, na een hevig
-gevecht, Arnhem in hun macht te krijgen.
-
-Den 19 Nov. was Den Briel door de aldaar gelegerde Fransche bezetting
-in staat van beleg verklaard. De Gemeenteraad zond nu in stilte vier
-zijner leden naar Den Haag, om te vernemen, of verlossing aanstaande
-was en op hulp kon gerekend worden. In Den Haag kon men den Brielschen
-afgevaardigden voor het oogenblik weinig moed geven, waarom men in
-Den Briel besloot, zich aan het Fransche Bestuur te onderwerpen. Voor
-de dorpen om Den Briel, die reeds de Oranjevlag van den toren lieten
-wapperen, was dit mede een groote teleurstelling. De Franschen
-haalden overal die vlaggen naar beneden en legden al deze dorpen een
-brandschatting op. Ze namen overal den Maire en andere notabelen als
-gijzelaars mee. Gelukkig deserteerden er vele soldaten van de Fransche
-bezetting, die uit zoogenaamde "_Etrangers_" bestond. Toen er in ��n
-nacht weer 50 soldaten verdwenen, vatte de Maire Heeneman weer moed
-en zond den predikant Pauw in stilte naar Den Haag. Domin� Pauw kreeg
-van Van Hogendorp de schriftelijke machtiging, om in Den Briel de
-omwenteling door te zetten. Voor dat doel kon men er over krijgsvolk,
-magazijnen en geld beschikken. In Den Briel wist men nu Holssourt,
-Kapitein der Etrangers, voor de zaak van Oranje te winnen. Holssourt
-beloofde, te zullen trachten, ook de onder hem staande officieren onze
-zijde te doen kiezen. Besloten werd, om te pogen den volgenden dag de
-bezetting in opstand te brengen. Ongelukkig werd de samenzwering
-verraden. Holssourt werd gevangen naar Antwerpen gevoerd, de Maire
-Heeneman moest Den Briel verlaten, terwijl het huis van Domin� Pauw
-omsingeld werd. Gelukkig wist hij door de tuinen te ontvluchten en zich
-twee dagen bij een bakker schuil te houden, tot hij veilig uit Den Briel
-wist te ontkomen. Toch gaf men in de stad den moed niet op. Dokter de
-Lang plakte eene proclamatie van den Pruisischen Generaal Bl�cher aan
-de Kazerne der Etrangers (die meest Pruisen waren) aan, waarin alle
-Pruisische soldaten met zware straffen werden bedreigd, die in dienst
-der Franschen bleven. Zoo zij zich in Den Haag bij de verbondenen
-aansloten, werden hun allerlei beloften gedaan.
-
-Deze proclamatie werkte. Toen de Onder-prefect met een paar Fransche
-Officieren naar Hellevoetsluis was, om een 50-tal marine-soldaten van
-daar naar Den Briel te geleiden, overweldigden de Etrangers de wacht en
-kozen de zijde der verbondenen. De Onder-prefect, uit Hellevoetsluis
-teruggekeerd, liet de trouw gebleven bezetting op de markt voor de
-hoofdwacht aan 't stadhuis post vatten, waar hij terstond de kanonnen
-liet laden en zoo de stad in bedwang hield. Een Nationale Garde, die
-een brief moest overbrengen, werd helaas het slachtoffer van deze
-verdediging. Een uur lang duurde deze toestand, toen Nikolaas den
-Broeder, die in een der dorpjes bij Den Briel woonde, den raad gaf,
-zich tegen de Franschen te verdedigen. De Magazijnmeester Lux, die nog
-altijd met den vroegeren Maire Heeneman correspondeerde, stelde zich
-aan de spits van eenige manschappen, waarmee hij naar de kazerne der
-kustkanonniers trok, die, allen Hollanders zijnde, zich ook allen bij
-hem voegden. Nadat men nu de poorten overrompeld had, trok men met twee
-stukken geschut naar de markt. Bij het gevecht, dat nu volgde, werden
-eenige burgers gekwetst. Lux wist echter het stadhuis van achteren
-binnen te rukken, waarna hij de Franschen uit de vensters van den
-voorgevel beschoot. Dezen moesten nu hun geschut verlaten en een
-schuilplaats in de hoofdwacht zoeken, waarna ze zich weldra aan de
-Hollanders moesten overgeven. Twee Franschen en drie burgers waren
-gesneuveld en vele anderen waren gewond. De Onder-prefect en de
-Franschen werden gevangen naar Den Haag gevoerd, terwijl de Mariniers,
-die aan de Zuidpoort aanklopten, weer naar Hellevoetsluis terugkeerden,
-toen ze vernamen, dat de stad de zijde van den Prins gekozen had.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIV.
-
-     Fagel en De Perponcher naar Londen.--De Prins van Oranje stapt te
-     Scheveningen aan wal.
-
-
-Den 1 Dec. 1813 bemachtigde Benkendorf met zijn Kozakken, door
-Amsterdamsche vrijwilligers geholpen, het stadje Muiden. Men hoopte, dat
-nu ook Naarden kon genomen worden, doch hierin werd men teleurgesteld.
-Eerst eenige maanden later kon men Naarden voor Oranje herwinnen.
-
-[Illustratie: DE PRINS VAN ORANJE IN 1808.]
-
-Den 21 November, een Zondag, waren Fagel en De Perponcher te Londen
-aangekomen. Toen zij er vertelden, wat in Holland plaats vond, ontstond
-er groote vreugde. Men tooide zich met Oranje en hield maaltijden ter
-eere der Hollandsche omwenteling. Gelukkig trof men er ook den prins
-van Oranje aan. Deze was terstond genegen, naar Holland over te
-steken, ten einde er zich aan het hoofd der beweging te stellen en de
-onafhankelijkheid van ons land tot een voldongen feit te maken. De
-Engelsche regeering stond hem voor zijn doel het fregat "_The Warrior_"
-met nog een oorlogsbodem af, waarmee de prins den 26 Nov. 1813 in zee
-stak. Ten gevolge van tegenwind duurde de reis vier dagen, zoodat
-de prins eerst den 30 Nov. 1813 voor Scheveningen kon ankeren. De
-Perponcher was reeds in het vaderland vooruit gereisd, ten einde zich
-op de hoogte te stellen van hetgeen na zijn vertrek naar Engeland in
-ons land was voorgevallen en om tevens te vernemen, of het geraden was,
-dat de Prins te Scheveningen voet aan wal zette. Vol verlangen, om den
-vaderlandschen grond weer te betreden, wachtte de prins het rapport van
-de Perponcher niet af, maar liet zich, nog voor dezen teruggekeerd was,
-door een visschersschuit aan wal zetten. Daar de schuit niet geheel aan
-wal kon komen, moest de Prins van de schuit op een wagen over stappen.
-
-Aan het strand werd de vorst verwelkomd door de Leden van het Algemeen
-Bestuur en den Graaf van Limburg Styrum, terwijl de Engelsche
-oorlogsschepen ter eere dezer heuglijke gebeurtenis saluutschoten
-losten. Een talrijke schare uit Scheveningen, Den Haag en andere
-plaatsen van ons land stond aan het strand geschaard, om getuige te
-zijn van het zeldzame schouwspel.
-
-Op de plaats, waar de Prins den 30 Nov. 1813 te Scheveningen aan wal
-stapte, is 50 jaar later een gedenknaald onthuld, waarop aan de eene
-zijde te lezen staat:
-
-                         "GOD REDDE NEDERLAND"
-
-en aan de drie andere zijden:
-
-                      30 Nov. 1813.-24 Augs. 1865.
-
-                          "HET DANKBARE VOLK".
-
-Aan land gekomen, stapte de Prins in een open rijtuig, waarin Van Styrum
-gezeten was en reed onder het gejubel der menigte naar 's-Gravenhage,
-waar de vorst bij Van Styrum zijn intrek nam. Een ieder, die wilde,
-mocht daar den vorst verwelkomen en de hand drukken. Gelukkiger
-ontmoeting na jaren heeft wellicht nimmer plaats gehad, dan die van den
-Prins van Oranje en het Nederlandsche volk op 30 Nov. 1813.
-
-[Illustratie: LANDING VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.]
-
-De vorst wilde reeds den 30 Nov. naar Amsterdam vertrekken, doch
-hem werd dit afgeraden. De Russische generaal Benkendorf was met 2400
-man en 6 kanonnen over de Zuiderzee naar Den Haag getrokken, na vooraf,
-gelijk wij zagen, Muiden bemachtigd te hebben. In Den Haag bevonden
-zich nu ook de Engelsche minister Lord Clancarty en de Pruisische
-generaal Bulow. Den 1 Dec. hielden nu de Prins, Lord Clancarty, Von
-Bulow en Benkendorf krijgsraad, waarin de militaire operati�n werden
-vastgesteld en de Prins een proclamatie uitvaardigde, waarin hij
-verklaarde:
-
-     "Al het verledene te vergeten en te vergeven" en hij het
-     Nederlandsche Volk opriep, "om zich met hem ter bevestiging
-     der onafhankelijkheid te vereenigen."
-
-Toen deze proclamatie te Amsterdam werd bekend gemaakt, vaardigde
-Fannius Scholten er ook eene uit, waarin deze verklaarde, dat wij in den
-Prins van Oranje niet "Willem den zesden" huldigden, van wien wij niet
-wisten, wat wij van hem verwachten moesten, maar "Willem den Eersten",
-die evenals de vroegere Willem I, ons volk bevrijden zou van vreemde
-heerschappij.
-
-Napoleon toonde zich woedend, toen hij den afval van Holland vernam. Hij
-dreigde het land aan den Oceaan prijs te geven, zond den bekwamen Carnot
-naar Antwerpen, om de belegering dier vesting te leiden en eischte van
-zijn troepen in Belgi� en de Nederlanden, om stand te houden.
-
-Intusschen verklaarde Prins Willem van Oranje te Amsterdam de hem
-aangeboden Souvereiniteit aan te nemen onder den waarborg eener
-Constitutie, die de volksvrijheid tegen misbruik van gezag in toekomende
-tijden zou beveiligen. Den 1en December 1813 werd de Prins nu te
-Amsterdam tot Souverein vorst van Nederland uitgeroepen.
-
-In weerwil van de lijdelijke houding van verschillende stedelijke en
-gewestelijke besturen was dan toch, dank zij het kloeke en doortastende
-optreden van enkele moedige mannen, de omwenteling in ons land tot
-stand gekomen en daardoor aan de verbonden mogendheden een veldslag
-uitgewonnen. Ook was daardoor de gemeenschap met Engeland hersteld en
-aan de Gealli�erden de toegang tot Frankrijk aan de vlakke en dus minst
-verdedigbare zijde gebaand.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XV.
-
-     De vroegere lotgevallen van Koning Willem I.--De strijd in
-     Zeeland, om Breda, den Helder (Verhuell), Deventer, Coevorden en
-     Delfzijl.--Belgi� aan de Franschen ontrukt.
-
-
-De Prins van Oranje, den 30 Nov. 1813 te Scheveningen geland, was de
-zoon van Stadhouder Willem V. In 1795 had hij met zijn vader de wijk
-moeten nemen naar Engeland. In 1799 landde de Prins met de Engelschen
-en Russen bij Den Helder, doch moest met dezen spoedig ons land weer
-verlaten. In 1806 stierf zijn vader, Willem V, en kort daarop ontnam
-Napoleon hem zijn erflanden in Duitschland en voegde ze bij het
-Groot-Hertogdom Berg. Toen de Prins nog in 1806 als Generaal in
-Pruisischen dienst trad, verklaarde Napoleon hem tot vijand van het
-Fransche rijk en ontnam hem ook het vorstendom Fulda. Na een tijdlang in
-Fransche krijgsgevangenschap doorgebracht te hebben, trok hij zich in
-Engeland in afzondering terug.
-
-In ons land wist men, dat de Prins leefde, doch waar, en welk karakter
-en geaardheid hij bezat, daarvan wist men hier niets. Zelfs wist men
-niet, hoe hij zich in de veldslagen bij Landrecies en Fleures roemrijk
-onderscheiden had, hoewel men wel op de hoogte was van de heldendaden
-door zijn zoon, den Erfprins, in Spanje verricht.
-
-Nog maar weinige uren had de Prins in Den Haag vertoefd, of de
-aanzienlijke mannen, die hem omringden, verklaarden, dat zij in den
-Prins den man zagen, die het vervallen vaderland weer tot eer en aanzien
-kon brengen. Een ander klopte den vorst goedmoedig op den schouder,
-zeggende: "Wees maar niet bekommerd, Uwe Hoogheid; als de taak u te
-zwaar is, dan zijn wij er ook nog, om het werk voor u te doen." De Prins
-was er echter de man niet naar, om het werk aan anderen over te laten.
-Hij was begaafd met een sterk geheugen, bovendien werkzaam, onvermoeid
-en van een zelfstandig karakter, zoodat, als hij omtrent iets eene
-meening of overtuiging had, hij daaromtrent niet spoedig tot andere
-gedachten kon gebracht worden. Hij was echter vriendelijk, mild en
-altijd bereid, hulp te verleenen, waar die noodig bleek te zijn.
-
-De Prins was alleen gekomen, doch den 8 Dec. 1813 voegde zich zijn zoon
-prins Frederik bij hem en den 19 Dec. zijn andere zoon, de erfprins van
-Oranje, die in Spanje onder Wellington diende, doch terstond besloot,
-naar ons land over te komen, toen hij hoorde, wat hier gebeurd was. De
-Erfprins werd terstond door zijn vader tot Generaal der Infanterie en
-tot Inspecteur-Generaal van het leger aangesteld, terwijl Prins Frederik
-zich bij het leger onder Generaal Bulow voegde.
-
-Ondertusschen bleven de Franschen nog verschillende plaatsen van ons
-land bezet houden en de eerste zorg der nieuwe regeering was, ze vandaar
-te verdrijven.
-
-Gelijk wij zagen, bevrijdde Den Briel zichzelf. Hiermede niet tevreden,
-sloegen de Brielenaren zelfs het beleg om Hellevoetsluis. Na drie dagen
-kregen ze hulp van 50 Engelsche mariniers. De Fransche bezetting verliet
-nu Hellevoetsluis en trok naar Willemstad. De eilanden Voorne en Putten
-waren hiermee van de Franschen bevrijd.
-
-Korporaal Lorenz lag met een aantal kustkanonniers op Goeree. Hij trok
-met zijne mannen naar Ooltgensplaat, waar hij den Franschen Generaal
-Rostolan bij de borst vatte en gevangen nam, waarop de Fransche
-bezetting de wapens nederlegde. De Franschen te Willemstad poogden de
-plaats te hernemen, doch de Luitenant-Ingenieur Van Ingen sloeg hen
-met verlies terug en wist Ooltgensplaat voor den prins te behouden.
-
-De Franschen konden zich echter ook niet te Willemstad staande houden.
-Nadat ze er de oorlogsvaartuigen in den grond geboord hadden, trokken
-ze, met achterlating van 200.000 pond buskruit en 132 kanonnen (die
-wij buit maakten) naar Bergen op Zoom. Wij brachten de gezonken
-oorlogsvaartuigen weer boven water en wisten ze te herstellen en voor
-het gebruik geschikt te maken.
-
-De Engelsche vloot, uit 10 linieschepen, 9 fregatten en 6 brikken
-bestaande, kwam ons te hulp, om Zeeland van de Franschen te zuiveren. De
-Fransche Generaal Gilly te Zierikzee gaf aan De Jonge, die v��r 1795 te
-Zierikzee regent geweest was, bevel, om zich naar Rijssel te begeven.
-Het volk verzette er zich tegen, en De Jonge verschool zich, doch liet
-overal vertellen, dat hij werkelijk naar Rijssel was vertrokken.
-
-Te Bruinisse en Oosterland kwam ook beweging. Op verzoek van een
-invloedrijk ingezetene aldaar, De Brauw, zond de Opperbevelhebber der
-Engelsche vloot aldaar eenige vaartuigen heen en deze, door de burgers
-gesteund, noodzaakten den Franschen generaal, niet alleen Bruinisse
-en Oosterland, maar ook Zierikzee te ontruimen, en zich met zijn volk
-te Tholen terug te trekken. Weldra moesten de Franschen niet alleen
-Tholen, maar ook Noord- en Zuid-Beveland verlaten. Alleen het fort Bath
-hielden zij bezet.
-
-Den 2 Dec. 1813 verdreven de Kozakken de Franschen uit Vianen. Generaal
-Bulow en Prins Frederik kwamen met Pruisisch krijgsvolk in de Betuwe. De
-Franschen moesten nu Bommel, het fort Cr�vecoeur en het fort St. Andries
-ontruimen, evenals spoedig daarna Woudrichem, Loevenstein, Heusden en
-Geertruidenberg. Vooral voor de Kozakken waren de Franschen bang. Toen
-Narischkin met zijne Russen tegen Breda oprukte, wachtten de Franschen
-zijn komst niet af, doch verlieten in allerijl de stad. Hierover was
-Napoleon zoo boos, dat hij den Franschen generaal, die te Antwerpen het
-opperbevel had, afzette en terstond bevel gaf, te trachten Breda te
-hernemen. Den 20 Dec. 1813 sloegen nu de Franschen het beleg om Breda
-met een krijgsmacht van 5000 � 6000 man. In de stad had men slechts over
-4 stukken geschut te beschikken. De belegerden kregen echter weldra
-oorlogsvoorraad uit Willemstad, en toen een afdeeling Kozakken hen te
-hulp kwam, moesten de Franschen na een driedaagsch beleg weer aftrekken.
-
-Gelijk wij zagen, was Muiden in onze macht gekomen, doch 2000 Franschen
-hielden nog altijd Naarden bezet. Dezen plunderden de omstreken dier
-stad zooveel mogelijk. Uit Weesp roofden ze lakens, dekens, hemden,
-kousen, ketels, pannen, enz., uit de dorpen vee en levensvoorraad. Om
-deze rooverijen te keer te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling
-vrijwilligers, die onder bevel werd gesteld van Kolonel Van den Bosch en
-van 8 stukken geschut werd voorzien. Door ruiterij versterkt, kruiste
-deze afdeeling nu steeds in het Gooi om. Ook bezette de Amsterdamsche
-schutterij de steden Muiden en Weesp. Onze krijgsmacht was echter te
-zwak, om aanvallend tegen Naarden op te treden. Ook in Gorinchem hadden
-de Franschen zich duchtig versterkt. De Gealli�erden trachtten, doch
-tevergeefs, de Franschen uit die stad te verdrijven.
-
-Het machtigst echter waren de Franschen in den Helder, waar zij vijf
-forten hadden aangelegd, n.l. La Salle, Morland, Du Gommier, Valga en
-l'Ecluse. Hun bezetting, 1000 man sterk, beschikte over 350 stukken
-geschut en eene vloot van 9 linieschepen, 5 fregatten en eenige kleinere
-schepen en stond onder bevel van Verhuell. Deze achtte zich wegens zijn
-eed aan Napoleon verplicht, Den Helder voor de Franschen te behouden.
-Daar hij op de Hollandsche matrozen en officieren niet rekenen kon, had
-hij de eersten naar huis gezonden en de laatsten laten vertrekken. Te
-Alkmaar wist hij aan geld uit de Landskas te komen.
-
-Aan Generaal De Jonge werd opgedragen, Den Helder aan de Franschen te
-ontrukken. Deze vestigde zich te Alkmaar, waar hij aan het hoofd stond
-van eene afdeeling vrijwilligers en van eenige soldaten en kanonniers
-uit Medemblik. Een Compagnie rustbewaarders nam op het eiland Texel twee
-officieren en 20 Etrangers gevangen. Ze werden bij de krijgsmacht van De
-Jonge gevoegd, die echter over nog te weinig krijgslieden beschikte, om
-met hoop op goed gevolg den Helder aan te tasten. Verdooren zond daarom
-een gezantschap van zee-officieren uit Amsterdam naar Verhuell, teneinde
-dezen te bewegen, Den Helder over te geven. Verhuell wilde echter het
-gezantschap niet ontvangen, zoodat alles bij het oude bleef. Verhuell
-leverde echter 1200 � 1300 Spaansche krijgsgevangenen aan ons uit,
-vooreerst, omdat hij een opstand van hen vreesde en ten andere, om van
-hun onderhoud ontslagen te zijn.
-
-De prefect en de Fransche ambtenaren hadden 's-Hertogenbosch verlaten.
-Toch bleef de stad in handen van den vijand. De Fransche soldaten, uit
-andere plaatsen verdreven, trokken zich hier samen. Den 12 Dec. 1813
-vestigde Molitor zijn hoofdkwartier in 's-Hertogenbosch en organiseerde
-er zijn krijgsmacht. Hij verliet echter de stad spoedig weer en liet er
-slechts 300 mariniers en eenige veteranen achter. Deze krijgsmacht werd
-spoedig versterkt met 700 man van de Fransche bezetting uit Loevenstein
-en Woudrichem. Den 19 Dec. sloegen de Gealli�erden het beleg om Den
-Bosch en veroverden de forten Izabella en St. Antonie, doch zetten het
-beleg met geen genoegzame kracht door.
-
-Generaal Baron Van Schiner bewaarde met eene bezetting van 800 Pupillen
-en 40 kustkanonniers de stad Deventer voor de Franschen. Toen hij den
-26 Nov. 1813 de tuinhuizen buiten de stad liet verbranden, omdat ze de
-werking van het geschut belemmerden, werd zijn werkvolk verrast door de
-Kozakken. Dezen waren bijna ook in de stad gedrongen, doch de Kapitein
-der Ingenieurs, die reeds een sabelhouw ontving, wist nog bijtijds de
-poorten van Deventer te doen sluiten. De Fransche bezetting werd nog
-versterkt met 800 man uit Wezel. De Gealli�erden sloegen nu het beleg om
-Deventer, waardoor de burgers dier stad veel schade leden.
-
-De Kozakken eischten ook Coevorden op. De Fransche bezetting, hierdoor
-op haar hoede geworden, organiseerde rooftochten naar de omliggende
-dorpen, o.a. naar Dalen, waar drie dagen aaneen geplunderd werd. De
-Kozakken kwamen echter telkens tusschenbeide en dreven de Franschen uit
-Dalen terug. Toen de Franschen den vierden dag weer een uitval deden,
-ontstond er een geregeld gevecht tusschen hen en een 100-tal Kozakken,
-die gesteund werden door eene afdeeling vrijwilligers onder Kapitein
-van den Hoja Kymmel. De Franschen, die 300 man sterk waren en in het
-bezit waren van twee kanonnen, verbrandden in Dalen twee boerenwoningen
-en moesten toen terugtrekken. Twaalf dagen later roofden ze uit
-Hardenberg een 200-tal runderen, zonder dat de Kozakken er iets aan
-konden doen.
-
-[Illustratie: HET VERBRANDEN DER WONINGEN EN TUINHUIZEN OVER DEN IJSEL
-              BIJ DEVENTER DOOR DE FRANSCHEN, 26 NOV. 1813.]
-
-Delfzijl werd nog steeds bezet door 1400 Franschen, die herhaaldelijk
-plundertochten ondernamen naar Appingedam, Holwierde, Bierum, Spijk enz.
-Dit ging zelfs den Onder-Prefect Alberdan en den Maire van Appingedam,
-Cleveringa, te erg, die den Russischen bevelhebber Rosin verzochten, de
-dorpen tegen de Franschen te beschermen, aan welk verzoek Rosin terstond
-bereid was te voldoen. De Fransche bevelhebber, hiervan onderricht, zond
-aan den onder-officier der Kanonniers te Zoutkamp bevel, om zich met
-zijne manschappen en krijgsvoorraad bij hem te Delfzijl te voegen.
-De bode, die dit bevel moest overbrengen, stelde er den Kolonel der
-Nationale Garde te Groningen, Busch, mee in kennis. Busch zond nu
-onmiddellijk eenige burgerkanonniers naar Zoutkamp, die de krijgslieden
-aldaar bewogen, de zijde van het vaderland te kiezen, terwijl de
-krijgsvoorraad en het geschut te Zoutkamp naar Groningen werd gezonden.
-De Fransche bevelhebber te Delfzijl had intusschen Luitenant Edeling met
-een kanonneerboot naar Zoutkamp gezonden om de krijgsmacht en voorraad
-vandaar naar Delfzijl te brengen, doch ook Edeling koos onze zijde. Hij
-werd nu door den Russischen bevelhebber naar Helgoland gezonden om daar
-1500 geweren van de Engelschen in ontvangst te nemen. Ook maakten wij
-ons meester van een post te Oostmahorn, terwijl het te Harlingen
-aanwezige geschut mede naar Groningen werd gebracht.
-
-In Groningen had men op deze wijze 20 kanonnen bijeen gekregen. Teneinde
-Delfzijl te bestoken, zond Rosin 400 man met 2 veldstukjes en eenige
-kanonniers naar Appingedam, terwijl Busch eenige dagen later met 400 man
-van de Nationale Garde, een aantal burgerkanonniers en 4 veldstukjes
-mede derwaarts trok. Ook de Russische Kolonel Prins Lapoutchin trok
-mee, ten einde te zorgen, dat de Russische en Hollandsche krijgsmacht
-eenstemmig tegen Delfzijl mocht optreden. De vereenigde krijgsmacht te
-Appingedam bleek echter onvoldoende, om iets van belang tegen Delfzijl
-te ondernemen, waarom men een landstorm oprichtte van 2000 man, die
-de dorpen tegen de uitvallen der Franschen moest beschermen, terwijl
-de Nationale Garde tevens met nieuwe manschappen werd versterkt. Drie
-Engelsche brikken begonnen Delfzijl van de zeezijde te bestoken.
-Tevens voegden 2000 Pruisen met 20 kanonnen zich bij onze legermacht te
-Appingedam, terwijl eene Compagnie scherpschutters, 100 man, onder bevel
-van Schmalen, een gewezen officier, de gewichtigste posten bezette. Het
-gelukte Busch door middel van gedrukte bekendmakingen aan de Hollanders
-onder de Fransche bezetting van Delfzijl te doen weten, dat de Prins van
-Oranje tot Koning van Nederland was verheven, en wij Napoleon als Keizer
-hadden afgezworen. Dit had ten gevolge, dat ruim 300 Nederlandsche en
-zelfs ook vreemde soldaten en ruiters Delfzijl ontvluchtten en met
-paarden en al tot ons over kwamen. Zelfs wisten drie kanonneerbooten
-uit de haven van Delfzijl te ontkomen. Na de Fransche vlag voor de
-Nederlandsche driekleur verwisseld te hebben zetten ze koers naar Emden.
-
-       *       *       *       *       *
-
-Napoleon benoemde den 30 Nov. 1813 den Graaf De Caen tot
-Opperbevelhebber der 60.000 man, waarover hij toen nog in Belgi� en de
-Nederlanden kon beschikken, om daarmede Belgi� te behouden en Nederland
-te heroveren. Schijnbaar koel en onverschillig, vernam hij, dat de
-Verbondenen voortrukten, maar de opstand der Hollanders wekte zijn
-toorn. Meermalen gaf hij zijn voornemen te kennen, om liever het land
-aan den Oceaan prijs te geven, dan het ooit af te staan. Toen hij dit
-ook aan Rutger Jan Schimmelpenninck te kennen gaf, die als lid van den
-Senaat te Parijs vertoefde, antwoordde deze: "Sire, ik hoop, dat een
-dergelijke gebeurtenis nimmer tot de geschiedenis van uwe regeering zal
-behooren."
-
-Napoleons toorn was ten top gestegen, toen hij de ontruiming van
-Willemstad, Breda en Geertruidenberg vernam. Onmiddellijk riep hij De
-Caen terug, gaf hem arrest, en benoemde een krijgsraad, om hem te
-vonnissen. Aan Rampon, die toen nog Gorinchem bezet hield, schreef
-hij: "Bewaar dezen sleutel tot het hart van Holland met inspanning van
-alle krachten. Steek de dijken door, omring u door overstroomingen en
-ijsdammen. Ge kunt op een spoedig ontzet rekenen."--En werkelijk zond
-Napoleon belangrijke afdeelingen troepen naar Brussel, Lille en Trier,
-terwijl hij op het einde van December 1813 den Generaal Graaf Maison
-het opperste krijgsbevel in de Belgische en Hollandsche departementen
-opdroeg.
-
-Het was den Pruisischen Majoor Von Colomb reeds gelukt, de Belgische
-grenzen over te trekken, en vier dagen later Leuven te bereiken. Toen
-echter zag hij zich gedrongen, om terug te keeren, teneinde Breda tegen
-een aanval van den Generaal Roquet te dekken.
-
-Eerst na het aftrekken van den Generaal Macdonald, die wel uit Coblenz
-hulptroepen had ontvangen, doch geen kans zag, om zich aan de Waal
-te handhaven, gelukte het den Pruisen en Russen, weder voorwaarts te
-dringen, terwijl de Engelschen de Schelde opzeilden. Roermond zag de
-Verbondenen den 17 Januari 1814 binnen zijne muren. Bij Luik werd den
-24 Januari een hevig gevecht geleverd, dat de Franschen tot een verder
-terugtrekken noopte. Vooruit drongen nu de Bondgenootschappelijke
-troepen. Zij bereikten Brussel den 1 Febr. Meermalen werd met
-verbittering gestreden, inzonderheid bij Sweneghens, op den 7 en 31
-Maart 1814. Bij de laatste ontmoeting handhaafde de Fransche ruiterij
-weder den roem van hare voortreffelijkheid.
-
-Niettemin zag de Generaal Maison zich ten slotte gedrongen naar Lille
-(Rijssel) terug te trekken. De Franschen bleven zich echter handhaven in
-de vestingen Antwerpen, Ostende en Luxemburg.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVI.
-
-     De finanti�n geregeld.--Een Landstorm opgericht.--'s-Hertogenbosch
-     en Gorinchem aan de Franschen ontrukt.--De nieuwe Grondwet.--Willem
-     I te Amsterdam als Koning gekroond.
-
-
-Zou Nederland zijne onafhankelijkheid kunnen handhaven, dan moest
-het kunnen beschikken over een goed voorziene oorlogskas en over
-een voldoende krijgsmacht. Teneinde aan geld te komen, werd er een
-vrijwillige leening uitgeschreven, die 1400 duizend gulden opbracht,
-inderdaad een aanzienlijke som als men let op den verarmden toestand van
-het land. Amsterdam droeg o.a. 100 duizend gulden bij en Arnhem 17000
-gulden.
-
-En om een voldoende krijgsmacht te verkrijgen, werd er een Landstorm
-opgericht van weerbare mannen tusschen 17 en 50 jaar oud, die met pieken
-gewapend werden. Een deel ervan, bestaande uit 16.000 man voetvolk en
-4000 man artillerie, werd gebruikt, om den vijand van den vaderlandschen
-grond te verdrijven, terwijl het andere deel als schutterij in de steden
-dienst moest doen.
-
-Zoolang Koning Willem I nog geen Staatsraad bezat, beraadslaagde
-hij toch twee keer 's weeks met eenige bekwame Staatslieden over de
-aangelegenheden van het land. In het belang van ons zeewezen liet de
-Vorst terstond de Kweekschool voor de Zeevaart te Amsterdam weer
-openen, welke school door Napoleon was opgeheven geworden, terwijl
-hij aan een Commissaris-Generaal opdroeg te onderzoeken, wat er tot
-bevordering van het Zeewezen kon gedaan worden. Ook schafte hij het
-Fransche belastingstelsel af en voerde het vroeger hier bestaande weer
-in, terwijl hij tevens de bepaling van Napoleon op het Hooger Onderwijs
-buiten werking stelde en een Commissie met de taak belastte, om een
-algemeen Ontwerp in betrekking tot het Hooger Onderwijs te maken.
-
-Den 21 Dec. 1813 droeg Willem I aan een Commissie, bestaande uit vurige
-Oranjeklanten zooals Van der Duyn van Maasdam en Van Hogendorp, zoowel
-als uit vroegere Patriotten, als Van Maanen of uit mannen als Ro�ll,
-die onder Koning Lodewijk een hooge betrekking hadden bekleed, het
-samenstellen van een Grondwet op. Van deze Commissie werd Van Hogendorp
-voorzitter, terwijl Falck werd benoemd tot Secretaris van Staat en
-Changuion tot Commissaris-Generaal bij de Britsche hulptroepen. Ook
-met het Buitenland knoopten wij weer betrekkingen aan. Zoo zonden wij
-Hendrik Fagel, de vroegere Griffier, als afgezant naar Engeland, terwijl
-Engeland Lord Clancarty als zijn afgezant bij ons Hof aanwees.
-
-Intusschen had de Fransche Maarschalk Macdonald zijn hoofdkwartier van
-Nijmegen naar Kleef verlegd. En toen nu ook Generaal Exculman met zijn
-Fransche krijgsmacht uit Nijmegen naar Venloo vertrok, was Nijmegen en
-hiermee geheel Gelderland van Franschen gezuiverd.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM I.]
-
-De Fransche Commandant te 's Hertogenbosch verbitterde in die stad
-velen, door de gedwongen heffing eener door hem uitgeschreven
-belasting. 240 inwoners sloten een verbond, om alles in het werk te
-stellen ten einde 's Hertogenbosch van de Fransche heerschappij te
-verlossen. Zij drongen per plakkaat bij de burgerij er op aan, de
-belasting niet te betalen. De Commandant ontbond nu de schutterij,
-stelde het innen der belasting acht dagen uit, doch dreigde een ieder
-met zware straffen, die weigerde te betalen. De samengezworenen
-hadden zich intusschen met de Pruisen in verbinding gesteld. Met den
-Pruisischen generaal Hobe maakten ze de afspraak, dat deze den 26 Jan.
-'s morgens, als de toren van Vucht 4 uur zou slaan, van twee zijden de
-stad zou aanvallen. De Commandant had er echter bericht van gekregen en
-riep de bezetting onder de wapenen. De toren van Vucht ging evenwel een
-half uur na en toen de aanval 's morgens 4 uur niet geschiedde, dacht
-de Fransche Commandant, dat er niets van kwam en liet de bezetting
-weer aftrekken. Weldra echter daagden de Pruisische ruiters op, die
-de bewoners van Vucht tot gidsen hadden. Daar de grachten van 's
-Hertogenbosch toegevroren waren, viel het den Pruisen gemakkelijk,
-de wallen bij de Vuchterpoort te beklimmen en het Bastion Oranje te
-vermeesteren. De samengezworenen in de stad hadden intusschen de
-Fransche wacht bij de Hinthamerpoort overrompeld en die voor de Pruisen
-geopend. De Fransche bezetting trok zich nu in het fort terug, doch geen
-kans ziende, zich tegen de Pruisen staande te houden, gaven zij zich
-bij verdrag over. De officieren kregen vrijen aftocht, doch moesten
-zich verbinden, binnen het jaar niet tegen de verbonden Mogendheden
-te strijden. De Fransche soldaten hield men in Den Bosch gevangen. In
-naam van Willem I namen nu Bowier, die v��r 1794 Pensionaris der stad
-was geweest en Verheyen, als Commissarissen-generaal, bezit van 's
-Hertogenbosch.
-
-Ten einde Gorinchem in ons bezit te krijgen, werd deze stad den 22 Jan.
-1814 uit zeven batterijen tegelijk beschoten, waarbij tot groote schade
-der ingezetenen 16 huizen vernield werden en 7 zwaar beschadigd. Men
-eischte nu de vesting op, en toen daar een weigerend antwoord op kwam,
-werd Gorinchem den 24 Jan. wederom beschoten, waarbij de kerk, het
-tuighuis en het hospitaal (waarin veel zieken verpleegd werden), zwaar
-werden beschadigd. De Maire van Gorinchem verzocht Generaal Zielinsky,
-de stad niet meer te beschieten, doch Zielinsky kon hieraan niet
-voldoen. Nog vijf maal liet de Generaal de stad beschieten. Den laatsten
-keer vlogen drie kruitkisten in Gorinchem in de lucht, waardoor velen
-gedood of gewond werden. De aangerichte schade werd op 100.000 gulden
-berekend. Den 4 Febr. 1814 teekende de Fransche Commandant een verdrag,
-waarbij hij de stad overgaf. De bezetting werd met krijgsmanseer
-behandeld en gevangen naar Pruisen gevoerd.
-
-Intusschen was de Commissie met een Ontwerp van Grondwet gereed gekomen.
-Men besloot hierover geen algemeene volksstemming toe te laten, maar
-het ontwerp door 600 Notabele Nederlanders te laten beoordeelen. Er
-werd daarom eene lijst opgemaakt van 600 personen, die door stand,
-middelen en verdiensten uitmuntten, welke lijst gedurende acht dagen
-in elk Kanton of Vrederecht ter inzage werd gelegd, met verzoek, om
-de bedenkingen, die men tegen de op de lijst geplaatste personen
-mocht hebben, op te geven. Toen er nagenoeg geen bedenkingen werden
-ingebracht, werden de op de lijst geplaatste 600 Notabelen den 29 Maart
-1814 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam tezamen geroepen. Slechts 474
-gaven aan die oproeping gehoor, terwijl 126 Notabelen om verschillende
-redenen niet opkwamen. Koning Willem I opende deze vergadering met eene
-toespraak, waarna Van Maanen, Voorzitter van het Hooge Gerechtshof, de
-beginselen ontvouwde, naar welke de nieuwe Grondwet ontworpen was.
-
-De nieuwe Grondwet bepaalde omtrent den vorst:
-
-Opvolging bij erfrecht en eerstgeboorte, recht van vrede en oorlog,
-opperbestuur over de geldmiddelen, beschikking over zee- en landmacht.
-
-De Souvereine rechten, die vroeger de Staten bezeten hadden, werden
-nu aan den Vorst opgedragen. In plaats der Departementen kregen wij 9
-provinci�n. Ter handhaving der Volksvrijheid en tot waarborg van een
-richtig beheer zou eene vergadering van de Staten-Generaal, uit 55 en
-door de Provinciale Staten voor drie jaren benoemde leden bestaande,
-alle buitengewone uitgaven toestaan of weigeren en, evenals de Vorst,
-wetten voordragen of afstemmen. Verder zou er een Raad van State zijn,
-een Algemeene Rekenkamer, een onafhankelijke rechtsmacht, Algemeene
-Wetboeken, gelijke bescherming voor de bestaande Godsdiensten, doch de
-Vorst moest lid zijn van de Ned. Herv. Kerk. De land- en zeemacht zou
-uit vrijwilligers bestaan en bij gebrek aan dezen uit lotelingen.
-
-De nieuwe Grondwet was op revolutionaire leest geschoeid. Toch werd ze
-door de vergadering van Notabelen met 448 tegen 26 stemmen goedgekeurd.
-Den volgenden dag, 30 Maart 1814, werd nu de Vorst op plechtige wijze in
-de Nieuwe Kerk te Amsterdam als Souverein Vorst van Nederland gekroond.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVII.
-
-     Napoleon naar Elba verbannen.--Lodewijk XVIII Koning van
-     Frankrijk.--De strijd om Bergen op Zoom en den Helder.
-
-
-Belgi� was, gelijk wij zagen, door de wapenen der verbonden Mogendheden
-uit de macht der Franschen verlost.
-
-Napoleon wilde nu onderhandelen, doch de Mogendheden wilden niet.
-Later behaalde hij eene overwinning bij Montmirail en nu vroegen de
-Mogendheden, om te onderhandelen, doch thans weigerde de Keizer. De
-legers der Gealli�erden onder Bl�cher en Schwartzenberg rukten nu op
-Parijs aan, terwijl Wellington Bordeaux veroverde en de Oostenrijkers
-Lyon namen. De Keizerin, de Groot-Waardigheidsbekleders van het rijk en
-Jozef Bonaparte verlieten Parijs en den 30 Maart 1814 gaf Frankrijks
-Hoofdstad zich aan de Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar
-Weenen, zonder haar man nog eenmaal gezien te hebben en vergat hem
-spoedig geheel. De Keizer van Rusland en de Koning van Pruisen trokken
-den 31 Maart 1814 Parijs binnen, doch verklaarden aan de Maire van die
-stad, dat zij de rechten der Fransche natie wilden eerbiedigen. De
-Vauvineux zette zich de witte kokarde op den hoed, ten teeken, dat hij
-zich voor het oude Vorstenhuis, De Bourbons, verklaarde. Dit voorbeeld
-werd in Parijs door velen gevolgd, en weldra klonk het overal: "Leve
-de Koning!" De Senaat, vroeger het gewillige werktuig van Napoleon,
-ontsloeg nu de soldaten van hun eed van getrouwheid, aan hem gedaan
-en stelde over Parijs een Tusschenbestuur in. Napoleon bevond zich
-te Fontainebleau en gaf bevel naar Parijs op te rukken, doch zijn
-maarschalk Ney zei hem, dat zijn macht een eind genomen had, dat hij
-geen recht meer had, aan het leger bevelen te geven en dat hij
-verstandig deed, op billijke voorwaarden afstand van de regeering te
-doen. Napoleon volgde dien raad op en deed afstand van de regeering ten
-behoeve van zijn zoon. De Mogendheden wilden echter dien afstand niet
-erkennen, waarom hij 11 April 1814 een afstand teekende "voor zijne
-opvolgers". De Mogendheden wezen Napoleon nu het eiland Elba als
-afzonderlijk vorstendom tot verblijfplaats aan met een jaarlijks inkomen
-van zes millioen francs. Nadat hij den 20 April afscheid genomen had van
-de 3000 man der Garde, die hem getrouw waren gebleven, trok hij, door de
-Generaals Bertrant en Drouot vergezeld, en door een behoorlijk geleide
-omringd, naar Elba. De Fransche Senaat riep nu Lodewijk Stanislaus
-Xaverius, oudsten broeder van den onthoofden Lodewijk XVI, onder
-den naam van Lodewijk XVIII, tot Koning van Frankrijk uit, terwijl
-Maarschalk Soult, die bij Toulouse nog altijd aan Wellington den weg
-versperde, den aftocht koos. De regeering van Napoleon, als zijnde
-door geweld op den troon gekomen, werd niet geteld. Men beschouwde de
-Bourbons als onafgebroken te hebben geregeerd, zoodat na Lodewijk XVI
-men diens zoon Lodewijk XVII als Koning beschouwde, terwijl nu Lodewijk
-XVIII den Franschen troon beklom. De nieuwe Koning had de jaren zijner
-ballingschap in Engeland door gebracht en aanvaardde den 31 Mei 1814 te
-Parijs de regeering. Des daags te voren had hij met de Mogendheden een
-algemeenen vrede gesloten, terwijl de landen, door Napoleon met geweld
-aan Frankrijk gevoegd, weer aan Frankrijk werden ontnomen. Den 4 Juni
-1814 gaf Lodewijk XVIII aan Frankrijk een grondwet, terwijl de vreemde
-soldaten het Fransche grondgebied verlieten.
-
-[Illustratie: INTOCHT VAN DE GEALLIEERDE VORSTEN TE PARIJS, 31 MAART
-              1814.]
-
-Ondertusschen deden wij in ons land ons best, om de Franschen uit de
-door hen bezette plaatsen te verdringen. Een Engelsche afdeeling onder
-Sir Thomas Graham belegerde Bergen op Zoom. Hierdoor ontstond er in
-die stad een groote duurte van levensmiddelen, terwijl de Fransche
-Commandant in die stad de burgerij bovendien nog 35000 francs afdwong.
-Daar de Fransche bezetting niet sterk was en de felle vorst de
-verdediging verhinderde, besloot Graham een aanval op de stad te doen.
-De Franschen toch hadden den slag bij Montmirail gewonnen, waarop Von
-Bulow terugtrok, zoodat Graham bevreesd was, dat de Franschen weer
-voorwaarts zouden trekken en Antwerpen, Bergen op Zoom en Grave als
-steunpunten zouden bezigen. Na de aandacht der Fransche bezetting
-afgeleid te hebben door een schijnaanval op de Steenbergsche poort,
-liet hij des nachts drie colonnes over de grachten van Bergen op Zoom
-trekken, waarvan twee in de stad kwamen en verschillende bastions wisten
-te bezetten. Een Fransch Adjudant wist echter de vluchtende bezetting
-niet slechts weer tot staan te brengen, maar zelfs tot zulk een hevigen
-tegen-aanval te bewegen, dat de Engelschen overhaast de bastions
-verlieten en maakten, dat ze de stad weer uitkwamen. Zoo was dan deze
-aanval mislukt, wat mede was veroorzaakt geworden door het sneuvelen
-van verschillende Engelsche officieren, zoodat de Engelsche troepen hun
-leiding misten en in verwarring kwamen.
-
-Den 5 April 1814 ontving de Fransche bevelhebber van Bergen op Zoom
-bericht van de verbanning van Napoleon. Hij verving toen de driekleurige
-vlag en kokarde voor de witte vlag en kokarde der Bourbons, doch gaf de
-stad niet over. Eerst toen Lodewijk XVIII het hem beval, kregen wij
-Bergen op Zoom terug.
-
-De Fransche bezetting van Grave maakte zich aan plundering der omstreken
-schuldig en de Commandant der stad wilde zelfs zijne vijandelijkheden
-niet staken toen men hem berichtte, dat Napoleon verbannen was. Eerst
-toen hij hoorde, dat Venlo en Maastricht zich overgegeven hadden,
-ontruimde hij Grave.
-
-Generaal De Jonge deed al het mogelijke, om Den Helder weer aan ons te
-brengen. Toen hij niet meer over de hulp der Kozakken kon beschikken,
-richtte hij eene ruiterbende op van 78 man, die, met lansen gewapend,
-aan de voorposten goede diensten bewezen. Voorts voegden zich nog 300
-man van den Landstorm te Alkmaar bij hem. Uit het tuighuis te Medemblik
-ontving hij twee twaalfponders en twee veldstukken, terwijl hem uit
-Alkmaar een aanzienlijk getal geweren gezonden werd. De Jonge liet
-nu aan Verhuell weten, dat Gorinchem en 's Hertogenbosch onze zijde
-gekozen hadden en dat de Mogendheden in Frankrijk groote vorderingen
-maakten, doch de admiraal wilde van geen toegeven weten. Zijne Fransche
-onderbevelhebbers rieden hem aan, de vloot in brand te steken, de forten
-in de lucht te laten vliegen, het Nieuwediep te versperren, den zeedijk
-door te steken en te trachten met twee fregatten te ontvluchten, doch
-ook hiervan wilde Verhuell niets weten. Daar eerst zijn Hollandsch
-zeevolk, en later, de Nationale Garde hem had verlaten, beschikte hij
-over slechts 1100 man en was zijne positie uiterst moeilijk. Bovendien
-had hij met geldgebrek te kampen en daar hij geen gedwongen geldheffing
-in Den Helder wilde uitschrijven, leende hij geld in Den Helder met
-zijn eigen goederen tot onderpand. Daar hij aan de landzijde door onze
-troepen was ingesloten en aan de zeezijde door de Engelschen, kon hij
-geen bevelen uit Parijs ontvangen. En daar hij die toch zeer noodig had,
-bood luitenant Rijk, een bekwaam zeeofficier, zich aan, naar Parijs te
-gaan. Verhuell nam dat aanbod met dankbaarheid aan. Den 12 Febr. 1814
-wist De Rijk, vermomd, in een visschersboot door de Engelsche vloot heen
-te komen. Wel maakten de schipper en zijn knecht bezwaar, om verder te
-varen, toen ze vernamen, dat zij naar Frankrijk moesten, doch De Rijk
-wist hen toch tot doorvaren te bewegen. Den 15 Febr. landde De Rijk te
-Duinkerken, vanwaar hij zich over Bologne naar Parijs begaf, waar hij
-bij den minister van Marine werd toegelaten. Deze gaf hem 10.000 Francs
-mee en zei, dat Verhuell naar bevind van zaken moest handelen.
-
-De Rijk kwam onopgemerkt door de troepen der Mogendheden, die in
-Frankrijk gelegerd waren, heen, stapte 13 Maart te Duinkerken weer in
-zijn visschersboot, doch was genoodzaakt, te Ostende wegens stormweer
-binnen te loopen, waar hij zich 10 dagen schuil hield, tot hij den 25
-Maart behouden in Den Helder wederkeerde. Hier deelde hij aan Verhuell
-mede, dat Napoleon overwinningen had behaald, zoodat Verhuell nog geen
-vrijmoedigheid had, de vesting aan ons weder te geven. Eerst den 4 Mei
-1814 liet hij de witte vlag hijschen, waarna hij ontslagen werd van zijn
-eed, aan Napoleon gedaan en hij Den Helder ontruimde. Hij verzocht nu
-Koning Willem I in Nederlandschen dienst te mogen treden, wat geweigerd
-werd. Verhuell ging nu naar Parijs, waar hij Pair van Frankrijk werd en
-in hoogen ouderdom overleed.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XVIII.
-
-     Beleg van Naarden.--Delfzijl in onze macht.--Geweldenarijen der
-     Franschen op Walcheren en in Zeeland.--Nederland, van vijanden
-     gezuiverd, wordt met Belgi� tot ��n Koninkrijk vereenigd.
-
-
-Den 26 April 1814 was Deventer aan ons overgegaan en den 3 Mei
-Coevorden, doch met Naarden ging het zoo gemakkelijk niet. De bezetting
-van Naarden was 2000 man sterk, die herhaaldelijk uitvallen deed en dan
-door plundering aan levensvoorraad wist te komen. Bovendien hief zij
-van de vermogenden in Naarden een zware belasting, terwijl zij 200 armen
-de stad uitdreef. Ook aan krijgsbehoeften had Naarden geen gebrek.
-Herhaaldelijk liet Krayenhoff Naarden beschieten, doch hij was met zijn
-macht van ongeoefende strijders niet tegen de bezetting opgewassen.
-Eerst den 12 Mei gaf Generaal Quitard op last van Lodewijk XIV Naarden
-aan ons terug.
-
-Ook de Fransche bezetting van Delfzijl deed vele uitvallen, waarbij zij
-tal van molens en boerderijen te Farmsum, Uitwierda en Birsum in brand
-staken. Kolonel Busch, door Pruisen en Engelschen gesteund, wilde de
-vesting aanvallen, doch Generaal Otto van Styrum gaf tegenbevel, waarop
-de Engelschen en Pruisen aftrokken en het beleg alleen aan de Hollanders
-overlieten. Men meldde den Franschen Commandant, dat Napoleon op Elba
-zat en Lodewijk XVIII Koning van Frankrijk was geworden. Hij zond nu een
-officier naar Parijs, die de waarheid hiervan bevestigde, waarop hij den
-28 Mei 1814 de witte vlag liet opsteken en Delfzijl aan ons overgaf.
-
-Het eiland Walcheren bleef ook nog lang in het bezit van den vijand.
-Bij het begin der omwenteling verbood de prefect van Walcheren alle
-correspondentie met de andere streken van ons land, terwijl hij tal
-van personen als gijzelaars naar Vlissingen, of zelfs naar Parijs
-liet brengen, o.a. de Rechter A. C. van Citters en de Oud-Baljuw van
-Middelburg J. J. de Bruin. De Franschen beroofden de inwoners zooveel
-zij konden, o.a. ontnamen zij hun in Nov. 1813 220 paarden, terwijl zij
-800 arbeiders dwongen, aan hun vestingwerken te arbeiden. Van December
-1813 tot Maart 1814 moesten 100 voerlieden met hun paarden en wagens
-gratis voor de Franschen allerlei goederen vervoeren. De bovengenoemde
-800 arbeiders ontvingen elke week 2100 francs, welke som door 100 der
-meest gegoede inwoners bijeengebracht moest worden. Toen de drie
-kooplieden Serl�, Andriessen en Meyners weigerden tot deze som bij te
-dragen, werden hunne goederen gerechtelijk verkocht. Nog voor het einde
-van Maart 1814 werd in drie termijnen de geheele belasting over 1814
-ingevorderd. De Franschen wilden op deze wijze aan 400.000 francs zien
-te komen. Daar de belasting minder dan 400.000 francs opbracht, moesten
-een 30-tal vermogende ingezetenen uit hun particuliere kas dit tekort
-aanvullen. Tegen betalen van bons, die later konden worden ingeleverd,
-moesten de ingezetenen voor de vestingen levensmiddelen en andere
-benoodigdheden verstrekken. Vele leveranciers ontvingen echter geen
-bons. Den 11 Febr. 1814 beval de Gouverneur Gilly, dat de inwoners al
-hun geweren moesten inleveren. Een officier met 40 man moest dit bevel
-in de dorpen St. Laurens en Brigdamme uitvoeren. Toen hij echter te St.
-Laurens kwam, begon men de klok te luiden, welk voorbeeld in de andere
-dorpen gevolgd werd. Boeren en burgers, met stokken, vorken enz.
-gewapend, daagden nu uit Serooskerke en andere plaatsen op en dreven den
-officier met zijne mannen naar Middelburg terug. De boeren waagden het
-zelfs, in deze stad binnen te dringen, doch ze werden daar z�� hevig
-beschoten, dat ze met achterlating van ��n doode en eenige gekwetsten de
-vlucht moesten nemen. 19 landlieden werden gevangen genomen. Ook eenige
-ingezetenen van Middelburg, de predikant van Serooskerke en de Maires
-van Brigdamme en Aagtekerke werden gegrepen, doch na verhoor weer
-vrijgelaten. De Maire van Buttinge werd van zijn ambt ontzet en eenigen
-tijd gevangen gehouden, omdat men hem verdacht, dat hij den tegenstand
-had aangemoedigd.
-
-Gouverneur Gilly poogde ook Noord-Beveland in zijne macht te krijgen,
-doch de 60 man, die hij daarheen zond, werden gevangen genomen en op
-Engelsche schepen gebracht. Na eerst eene batterij op Zuid-Beveland tot
-twee keer toe vernield te hebben, deed Gilly met 500 man eene poging,
-om Zuid-Beveland in zijne macht te krijgen. De Engelsche bezetting te
-Borselen en de gewapende Landstorm op Zuid-Beveland dreven echter de
-Franschen terug, terwijl hun kort daarop de gemeenschap met het Fort
-Bath geheel werd afgesneden. Toen de Franschen hoorden van Napoleons
-verbanning naar Elba, heschen ze te Middelburg de witte vlag. De
-afpersingen op Walcheren bleven echter tot 6 Mei aanhouden, toen
-eindelijk de Fransche Generaal d' Arboville overkwam, aan wien de
-ontruiming van Walcheren was opgedragen.
-
-[Illustratie: HET CONGRES TE WEENEN.]
-
-Thans was geheel ons land van vijanden gezuiverd en wij konden ons
-geheel wijden aan de regeling onzer binnenlandsche aangelegenheden.
-De belastingen lieten wij onveranderd. Alleen schaften wij het
-Tabaksmonopolie af. In een buitengewone vergadering der Staten-Generaal
-van Mei 1814 werd naast een werkelijke ook een _uitgestelde_ schuld
-vastgesteld, ter herleving van het 2/3 gedeelte, dat men onder Napoleon
-door de ti�rceering verloren had. Ons crediet herleefde en onze effecten
-stegen in waarde. Handel en scheepvaart begonnen te bloeien.
-
-Het Congres, door de Groote Mogendheden te Weenen gehouden, oordeelde,
-dat het voor de rust van Europa beter was, als Belgi� en Nederland
-onder ��n scepter vereenigd werden. Immers, waren beide landen ��n, dan
-konden ze beter een aanval afweren van het altijd woelige Frankrijk,
-dan wanneer ze gescheiden waren. Nadat den 11 Febr. 1814 de Groote
-Mogendheden over Belgi� een Provisioneel Bestuur hadden ingesteld en
-later een Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het Congres van Weenen
-den 15 Aug. aan genoemden Vorst het oppergebied over al de Nederlanden
-op met den Koningstitel en dat wel ter schadeloosstelling voor zijn
-Nassausche erflanden Dillenburg, Sieg, Siegen, Dietz en Hadamar en het
-Groot Hertogdom Luxemburg.
-
-Oostenrijk had voor 1795 Belgi� bezeten. Ter vergoeding daarvoor kreeg
-het Lombardije en Veneti�, welke landen dichter bij zijn grenzen en
-daardoor gemakkelijker te besturen waren dan Belgi�.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XIX.
-
-     Napoleon keert van Elba terug.--Krijgsbedrijven in
-     Belgi�.--Quatre Bras en Ligny.
-
-
-Den 16 Maart 1815 begaf Willem I zich naar de vergadering der
-Staten-Generaal te 's-Gravenhage, waar hij de gronden ontvouwde, die
-tot de Vereeniging van Nederland met Belgi� hadden geleid. Met gemengde
-gevoelens ontvingen de Staten der Noordelijke gewesten hem. Zij noemden
-de vereeniging van alle Nederlanden een treffende gebeurtenis.
-
-Van de vereeniging van Belgi� met Nederland (van het herstel dus van het
-oude Nederland, gelijk het in de dagen van Karel V was), verwachtte men
-de volgende voordeelen:
-
-1�. Er werd een vaste voormuur tegen Frankrijk gevormd.
-
-2�. Als Mogendheid van den tweeden rang zou het Vereenigd Koninkrijk
-niet slechts bloeien door den handel van het Noorden, maar ook door de
-industrie van het Zuiden en door den landbouw van beiden.
-
-Men zag evenwel voorbij, dat de verschillende bronnen van bestaan van
-beide landen ook verschil van belangen schiepen, waardoor twist en
-tweedracht kon ontstaan, waarbij nog kwam, dat beide landen verschillend
-waren niet slechts in taal, maar ook in godsdienst, wat mede een bron
-van oneenigheid kon worden.
-
-Een eerste verplichting, die de vereeniging ons oplegde, was eene
-uitkeering van twee millioen pond sterling of 24 millioen gulden aan
-Engeland voor den opbouw van vestingen aan de Fransche grenzen;
-bovendien moesten wij aan Engeland afstaan: in West-Indi� Berbice,
-Demerary en Essequebo en in Zuid-Afrika de Kaapkolonie. Ook talmde
-Engeland, om ons de overige koloni�n terug te geven.
-
-[Illustratie: NAPOLEON VERLAAT OP 26 FEBR. 1815 HET EILAND ELBA.]
-
-Terwijl het Congres te Weenen bezig was, de verwarde Europeesche zaken
-te regelen, werd ineens de mare bekend, dat Napoleon, vertrouwende op
-de gehechtheid zijner soldaten en op de onverschilligheid der Franschen
-ten opzichte van het stamhuis van Bourbon, den 1 Maart 1814 met 1500
-soldaten te Cannes in Frankrijk was geland. Lodewijk XVIII zond
-verschillende troepen-afdeelingen tegen hem af, doch die kozen allen
-zijn zijde, zoodat Napoleons krijgsmacht vermeerderde naarmate hij
-dichter bij Parijs kwam. Op 't laatst was zijn tocht een triumftocht,
-zoodat Lodewijk XVIII het geraden achtte, Parijs te verlaten en eene
-schuilplaats te Gent te zoeken. Reeds den 20 Maart 1814 deed Napoleon
-zijn intocht te Parijs.
-
-Toen het Congres te Weenen hiervan kennis kreeg, besloot het terstond
-tot een algemeen Verbond tegen den dwingeland en tot het bijeenroepen
-van een krijgsmacht van een millioen soldaten. Ook Napoleon zat niet
-stil. Hij beproefde alle diplomatische hulpmiddelen, om den naderenden
-storm te verwinnen. Zijne agenten bij de buitenlandsche machten leden
-echter schipbreuk in hunne pogingen en 's Keizers hoop, om door zijne
-gemalin het Oostenrijksche hof te zijnen gunste te stemmen, kon
-onmogelijk slagen, daar Maria Louise zich reeds een ander man tot
-levensgezel had verkozen.
-
-Door snel optreden hoopte Napoleon de Mogendheden te voorkomen. Reeds
-na twee maanden beschikte hij weer over een leger van 180.000 man,
-gereed tot den veldtocht.
-
-Koning Willem I riep ook de Nederlanders te wapen. Hij vormde twee
-legers, die hij onder bevel zijner twee zonen stelde, het eene leger
-40.000 man sterk, om de grenzen van Belgi� te dekken en het andere,
-30.000 man, meest Zuid-Nederlanders, dat als Nationale Militie dienst
-moest doen.
-
-Napoleon evenwel begeerde vrede en vroeg aan de Mogendheden om vrede,
-doch die wilden er niet van weten. Wel wetend, dat Belgi� het tooneel
-van den strijd zou worden, rukte Bl�cher met 117.000 man Pruisen de
-Zuidelijke Nederlanden binnen en nam, met Namen tot hoofdpunt, positie
-tusschen Luik, Hoei, Charleroi en Dinant. De prins van Oranje voerde
-bovendien in Belgi� nog bevel over 20.000 Engelschen en Hannoveranen,
-terwijl den 4 April 1815 de Hertog van Wellington te Brussel aankwam
-waar hij het opperbevel aanvaardde over een leger van 91.228 man uit
-Engelschen, Duitschers en Nederlanders bestaande. Onder zijn opperbevel
-werd de Prins van Oranje gesteld over een afdeeling Engelschen en
-Nederlanders, terwijl Prins Frederik onder de bevelen van den Engelschen
-Luitenant-Generaal Lord Hill aan het hoofd werd gesteld 10.000 man.
-
-Onder den Prins van Oranje die met het eerste legercorps stond tusschen
-Gemappes, Enghien en Birche, dienden Generaal de Perponcher, de vriend
-van den te Padua overleden Prins Frederik en Chass�, die nog in 1814 een
-trouw krijgsmakker van Napoleon was geweest. Het tweede legercorps onder
-Lord Hill had positie gekozen te Ath en Oudenaarde. Sir Thomas Picton
-voerde rondom Brussel de reserve hiervan aan. Lord Uxbridge stond aan
-het hoofd der ruiterij. Generaal Collaert, bekend uit zijn moedig gedrag
-bij Castricum, stond met de Nederlandsche ruiterij, die eene afdeeling
-vormden van de ruiterij onder Lord Uxbridge, bij Bergen.
-
-De Hertog van Wellington verwachtte nog geen inval van Napoleon in
-Belgi� en dacht er zelfs over, den Keizer voor te zijn en in Frankrijk
-te vallen. Zijne hoofdofficieren dachten ook nog aan geen gevaar, zoodat
-zij zelfs den 15 Juni eene uitnoodiging tot een feestpartij bij de
-Hertogin van Richmond aannamen. Des nachts even v��r 12 uur werd den
-Hertog van Wellington, die mede op het feest was, bericht dat Napoleon
-met 130.000 man de Belgische grenzen was overgetrokken en Charleroi
-reeds had genomen. Terstond was de feestpret uit. Vele officieren gunden
-zich geen tijd, hun feestgewaad af te leggen en stegen met zijden broek
-en kousen te paard. Wellington nam alles kalm op. Oogenblikkelijk gaf
-hij zijne bevelen en v��r het den volgenden morgen 8 uur was, waren
-soldaten, kanonnen en voertuigen al op weg naar het oorlogsterrein.
-
-De Prins van Oranje, die ook op het bal was, was mede half in
-feestgewaad, te paard gesprongen en bevond zich des nachts twee uur
-reeds in zijn hoofdkwartier te Braine le Comte. Het was den 16 Juni 1815
-des morgens 6 uur dat hij met zijne troepen aan den viersprong Quatre
-Bras (zijnde een kruispunt der wegen van Brussel naar Charleroi, en van
-Nivelles naar Namen) aankwam. Hier vond de Prins den Hertog van Saksen
-Weimar, kolonel van het Regiment Oranje-Nassau, die den vorigen dag
-Quatre Bras reeds bezet had. Kapitein Bijleveld, die het bevel had over
-een batterij artillerie, was met een bataljon Nassauers bij het dorp
-Frasnes (een uur van Quatre Bras) den 15 Juni door de Fransche ruiterij
-aangevallen, maar had zich al strijdende in de beste orde en zonder
-verlies naar Quatre Bras terug getrokken, waar hij zich bij den Hertog
-van Saksen Weimar voegde. Generaal de Perponcher bevond zich te
-Nivelles, waar hij bevel ontving van den Hertog van Wellington, om
-de troepen bij Nivelles te vereenigen. Had de Perponcher dit bevel
-uitgevoerd, dan had ook Saksen Weimar naar Nivelles moeten komen en dan
-was Quatre Bras onbezet geweest. Dit mocht echter volgens zijn inzicht
-volstrekt niet geschieden en daar hij wel wist, dat Wellington zijn
-bevel gegeven had, voor deze wist, dat Napoleon Charleroi had bezet,
-waagde hij het, tegen Wellingtons bevel in te gaan en gaf hij last,
-inzonderheid de stelling Quatre Bras te verdedigen. Toen de Prins van
-Oranje zich des morgens bij hem voegde, zag deze spoedig in, dat de
-Perponcher met oordeel gehandeld had en versterkte de stelling Quatre
-Bras nog meer.
-
-Het plan van Napoleon was, eene vereeniging van de Pruisische en
-Engelsche troepen te voorkomen, want als hij ze afzonderlijk aanviel,
-had hij meer kans om te overwinnen. Hij zond daarom Maarschalk Grouchy
-naar Sombref, ten einde aldaar Bl�cher tegen te houden en Maarschalk Ney
-naar Quatre Bras. Grouchy kon echter niet verder dan tot Fleuris en Ney
-niet verder dan tot Frasnes komen. Ney voerde het bevel over Napoleons
-linkervleugel, sterk 47.450 man en 116 kanonnen; Grouchy voerde den
-rechter vleugel aan, sterk 38.000 man en 112 kanonnen, terwijl Napoleon
-zelf den middeltocht als reserve aanvoerde, sterk 28.880 man en 112
-kanonnen.
-
-Met die reserve wilde Napoleon dien vleugel te hulp komen, die steun
-noodig had, opdat hij eindelijk met geheel zijn macht Brussel kon
-innemen, vanwaar hij zijne vijanden afzonderlijk hoopte aan te vallen.
-Bij Fleuris stuitte Grouchy echter op een leger van 90.000 Pruisen onder
-Bl�cher, zoodat doordringen daar niet mogelijk was. Napoleon gaf daarom
-aan Ney bevel, om den vijand te verdrijven, zich dan naar Sombref te
-begeven, ten einde daar de Pruisen in de rechterflank aan te vallen.
-
-Evenwel, Napoleon kon gemakkelijker bevelen, dan Ney uitvoeren. Bij
-Quatre Bras stuitte Ney, naar wij zagen, op de legermacht onder den
-Prins van Oranje, en deze wist den indruk bij Ney te wekken, dat
-des Prinsen troepen talrijker waren, dan ze feitelijk waren. Ook
-Wellington voegde zich des morgens 11 uur bij den Prins en hij keurde de
-maatregelen goed, die deze en De Perponcher genomen hadden. Wellington
-begaf zich daarna naar Sombref, waar hij bij een molen tusschen Bry en
-Ligny eene ontmoeting met Bl�cher had. Beide veldheeren kwamen overeen,
-dat Bl�cher bij Ligny den Franschen slag zou leveren en dat Wellington
-over Quatre Bras hem te hulp zou komen. Die belofte kon echter
-Wellington niet houden, wegens den strijd, dien hij zelf te Quatre Bras
-te voeren had en het gevolg hiervan was--dat Bl�cher bij Ligny verslagen
-werd. Dit zou de laatste overwinning zijn, door Napoleon behaald.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XX.
-
-     De strijd bij Quatre Bras.
-
-
-Bij Quatre Bras groeide de legermacht van Maarschalk Ney langzamerhand
-aan tot 15.750 man infanterie, 1865 ruiters en 38 kanonnen; de Prins
-stond hiertegenover met slechts 6832 man voetvolk, 16 kanonnen en eenige
-ruiters.
-
-Ney wierp zich met al zijn macht op een Compagnie onzer jagers,
-dat wijken moest. Generaal Bachelu viel nu met zijne Divisie onzen
-linkervleugel aan, waarop de kapitein Bijleveld zich oostelijk terug
-trok en Kapitein Stievenaar naar de zijde van het bosch van Bossu, waar
-hij door een houwitser doodelijk getroffen werd.
-
-De Nassauers wisten de Fransche lanciers, die onze Tweede Brigade
-aanvielen, aanvankelijk af te weren, doch deze kregen hulp van het
-Fransche voetvolk, zoodat onze positie hachelijk werd. Saksen Weimar met
-de sabel in de vuist drong nu met de zijnen voorwaarts en dreef den
-vijand weer naar den rand van het bosch. Hier werd hij echter op zulk
-een hevig geschutvuur onthaald, dat hij weer terug moest trekken, tot de
-Prins van Oranje hem met twee in reserve staande bataljons te hulp kwam,
-waardoor de vijand belet werd, verder in het bosch door te dringen.
-
-Intusschen verdedigde Overste Westenberg, hoewel hij het bevel
-voerde over jonge en ongeoefende soldaten, met goed succes de hoeve
-Germioncourt tegen een verwoeden aanval der Franschen. De vijand begon
-nu echter de hoeve onder het geschutvuur te nemen, waarop de Prins van
-Oranje, met den hoed zwaaiend, aan onze troepen de kanonnen aanwees,
-die het meest verwoesting aanrichtten en die daarom genomen moesten
-worden. De troepen waren echter voor deze taak niet berekend. De Prins
-had het alleen aan zijn paard te danken, dat hij niet in de handen
-van den vijand viel, waartusschen hij was geraakt. Zijn adjudant,
-Otto van Styrum, werd evenwel gewond. En ten laatste moesten wij de
-hoeve Germioncourt in handen der Franschen laten en naar Quatre Bras
-terugtrekken. Wel kwam uit Nivelles een Brigade Nederlandsche Kavallerie
-(Dragonders, Huzaren en rijdende Artillerie) te hulp, doch deze viel te
-weifelend en met te weinig overleg aan, zoodat ze met verlies van vele
-officieren en soldaten werd terug geslagen.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ QUATRE BRAS (16 JUNI 1815).]
-
-Streden de Nederlanders bij Quatre Bras niet met succes, toch lag hun
-verdienste vooral hierin, dat zij den overmachtigen vijand tegenhielden,
-tot de Engelschen tot den strijd gereed waren. 's Middags 4 uur keerde
-Wellington van het Pruisische leger terug en nam terstond te Quatre
-Bras het opperbevel over de troepen op zich. Ook verschenen Picton
-en de Hertog van Brunswijk met hun Divisies op het strijdtooneel. De
-Nederlandsche troepen hadden 's nachts geen rust gehad en den geheelen
-dag gestreden, zoodat zij vermoeid en afgemat waren. Toch bleven ze
-moedig en onvermoeid den strijd voortzetten. Zelfs gelukte het Kapitein
-Gey met zijn rijdende artillerie vier kanonnen van de voetbatterij, die
-de Franschen genomen hadden, te hernemen.
-
-De Franschen kregen echter ook versterking. Napoleons broeder Jer�me
-kwam met de reserve hun te hulp. De Hertog van Brunswijk sneuvelde en
-zijne troepen, die den straatweg bezet hielden, moesten die ontruimen.
-Ook Saksen-Weimar moest het bosch van Bossu aan den vijand prijs geven
-en naar Hautain-le-Val trekken. Aan den linkervleugel verloor een
-regiment Bergschotten de helft zijner manschappen, een vaandel en tot
-drie keer toe zijn aanvoerder. De Fransche Kurassiers onder Kellerman,
-Hertog van Valmy, dreven de Nederlandsche ruiterij tot Quatre Bras
-terug.
-
-Gelukkig werd onze linkervleugel versterkt door een Brigade
-Hannoveranen, terwijl twee versche Brigaden Engelschen zich bij
-Saksen-Weimar aansloten, die nu het bosch van Bossu opnieuw veroverden
-en bezet hielden. Wellington heroverde de hoeve Germioncourt en aan den
-linkervleugel moesten de Franschen al de door hen behaalde voordeelen
-weer prijsgeven terwijl hun in het centrum door nieuw aangebracht
-geschut het voortdringen werd belet. Toen Ney 's avonds 10 uur zijne
-troepen naar de zijde van Frasnes deed terugtrekken, was de strijd bij
-Quatre Bras ge�indigd. Wij hadden er 567 man aan gesneuvelden en
-gekwetsten verloren.
-
-Den volgenden morgen, 17 Juni, kreeg Wellington bericht, dat Bl�cher bij
-Ligny verslagen was geworden. Hij besloot daarom van Quatre Bras terug
-te trekken, ten einde eene stelling te betrekken, die niet zoo ver van
-de Pruisen verwijderd was. Hiervan zond hij Bl�cher bericht en deelde
-dezen tevens mee dat hij een slag met de Franschen zou aanvaarden, als
-hij verzekerd kon zijn van de hulp van twee Pruisische legerkorpsen.
-De 70-jarige Bl�cher antwoordde, dat hij niet met twee legerkorpsen,
-maar met geheel zijn leger te hulp zou komen, onder voorwaarde echter,
-dat als Napoleon den 18 Juni den aanval niet waagde, Wellington moest
-aanvallen.
-
-Op Zaterdagmorgen 17 Juni 1815, 's voormiddags 10 uur, begon
-Wellington van Quatre Bras terug te trekken, waarbij nog herhaaldelijk
-geschermutseld werd tusschen de Engelsche achterhoede en de Fransche
-voorposten. Intusschen was Napoleon zelf nu ook te Quatre Bras
-aangekomen. Indien hij terstond den aanval begonnen was, dan had hij
-veel kans op een overwinning gehad, want de verbonden troepen waren op
-den terugtocht en dus ontmoedigd, terwijl Bl�cher ons nu niet te hulp
-kon komen. 't Zij hij zijn soldaten rust wilde geven, 't zij hij niet
-meer over de vroegere veerkracht beschikte, hij liet het thans niet tot
-een slag komen.
-
-In den namiddag, toen Wellington zijn terugtocht volbracht had, begon
-het geweldig te regenen, waardoor het den Franschen onmogelijk werd,
-ons nog verder te vervolgen. De regen hield ook den geheelen nacht aan
-en doorweekte den bodem zoozeer, dat ook den volgenden dag van een
-veldslag geen sprake scheen te kunnen zijn, hoewel Napoleon des avonds
-tegenover Wellingtons stellingen positie gekozen had.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXI.
-
-     De slag bij Waterloo.
-
-
-Wellington sloeg zijn hoofdkwartier op te Waterloo, een dorp, gelegen
-ten Zuiden van Brussel aan den uitgang van het bosch van Soni�n. De weg
-van Waterloo naar het gehucht Mont St. Jean is steeds hellend en heeft
-ter halverwege een zijtak naar Nivelles. Ten Zuiden van Mont St. Jean
-stond op een hoogte de herberg La Belle Alliance, ten Westen ligt het
-stadje Braine-la-Leud en ten Oosten het dorpje Ohain. Twee belangrijke
-punten in den slag bij Waterloo zijn het kasteel Goumont of Hougoumont,
-bestaande uit een heerenhuis, hoeve en tuin, omringd door dikke muren,
-waarnaast een boschje en een boomgaard, 1000 schreden van de stelling
-van den rechtervleugel gelegen en de hoeve La Haye Sainte, rechts van
-den straatweg gelegen en 500 schreden van den kruin der hoogte van Mont
-St. Jean. Bij deze hoeve was een groentetuin en een boomgaard, beide aan
-de zijde van den weg door een muur en aan de andere zijden door dichte
-heggen begrensd.
-
-Ten Oosten der herberg La Belle Alliance ligt in de laagte het dorp
-Planchenoit. Tusschen genoemde herberg en de stelling van Mont St. Jean
-ligt een terrein, dat ten Westen begrensd wordt door den rijweg naar
-Nivelles, ten Oosten door het gehucht Smohain, de hoeven Papelotte en
-La Haye en het kasteel Frichemont.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ WATERLOO, 18 JUNI 1815.]
-
-De beide legers, die hier een strijd op leven en dood zouden beginnen,
-waren ongeveer even talrijk, tusschen de 65.000 en 70.000 man sterk. Bij
-Wellingtons leger waren 12000 � 13000 ruiters en 200 kanonnen, terwijl
-Napoleon over 15000 ruiters en 246 kanonnen beschikte. Aan den slag
-namen 18.000 Nederlanders deel, meest jonge, ongeoefende soldaten;
-slechts enkelen hunner waren in den krijg geharde veteranen, die in
-Duitschland en Spanje hadden gestreden.
-
-De Prins van Oranje voerde bij Waterloo de eerste linie met 7 batterijen
-aan. Met uitzondering van de ruiterij onder Collaert, die Nederlanders
-waren, had de Prins enkel het bevel over vreemden. Wellington stelde 39
-Bataljons in de eerste linie op den heuvelrug van Mont St. Jean, terwijl
-de overige Bataljons in de tweede en derde linie achter die hoogte of
-meer zijwaarts gelegerd waren. Lord Hill, die het bevel had over den
-rechter vleugel, stond met vijf Bataljons rechts van den straatweg
-naar Nivelles. Onder hem voerde Chass� eene afdeeling aan. Een zijner
-Brigades hield Braine-la-Leud bezet. Picton voerde, met Smohain, La Haye
-en Frichemont in het gezicht, den linkervleugel aan. De uiterste punt
-hiervan stond onder bevel van Saksen Weimar, terwijl de Brigade van
-Bylandt zich meer in het midden bevond. De artillerie werd gevormd door
-de rijdende Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche voetbatterijen.
-
-Den nacht van Zaterdag 17 op Zondag 18 Juni regende het onophoudelijk.
-Eerst Zondagmorgen 10 uur hield de regen op. Napoleon hield nu eerst
-nog eene wapenschouwing over zijne troepen, om zoo de zijnen tot den
-strijd aan te vuren, niet beseffende dat hij (die de meeste zijner
-overwinningen overigens aan den spoed zijner wapenen te danken had) op
-deze wijze kostbaren tijd deed verloren gaan, daar hij zoodoende aan
-Bl�cher, dien hij verslagen waande, tijd gaf, om Wellington ter hulpe
-te snellen.
-
-Na de wapenschouwing plaatste Napoleon zich op een hoogte achter La
-Belle Alliance, vanwaar hij het geheele slagveld kon overzien. 5 minuten
-over half twaalf viel het eerste schot en--de slag bij Waterloo was
-begonnen. Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen met een Bataljon Nassauers
-gelegerd en zes Bataljons Franschen vielen hem daar aan, in de hoop
-Hougoumont te kunnen bezetten. Busgen, door eenige troepen van de
-Engelsche Garde versterkt, stelde zich dapper te weer, boom voor boom
-werd verdedigd en boschje en tuin nu eens genomen en dan weer heroverd.
-De strijdende scharen werden telkens door nieuwe troepen en meer geschut
-versterkt en zetten met verbitterde woede den strijd voort.
-
-Napoleon liet uit 74 kanonnen een uur lang het Centrum en den
-linkervleugel van Wellingtons leger beschieten waarna hij d' Erlon
-beval met vier Divisi�n van het eerste Fransche legercorps, tot den
-aanval over te gaan. Wellington had het Centrum van zijn leger meer
-achterwaarts laten trekken, om zich voor het Fransche geschutvuur te
-beveiligen. Bylandt met zijn Brigade stond aan den rand van een hollen
-weg en ten gevolge van het geschutvuur had hij veel mannen verloren,
-zoodat hij den aanval van den vijand niet kon doorstaan, en, evenals de
-Engelsche Brigaden, terug moest wijken. De Franschen kregen hierdoor
-gelegenheid, steeds meer vooruit te dringen, totdat het Picton gelukte,
-hen tot staan te brengen, eerst door een hevig bataljonsvuur, daarna
-door een bajonetaanval. Jammer, dat Picton zelf in dezen strijd
-sneuvelde.
-
-Majoor Baring werd met eenige Compagnie�n Hannoveranen door een der
-Brigades van d' Erlon aan de rechterzijde van Hougoumont en bij de
-pachthoeve La Haye Sainte aangevallen, welken aanval hij niet kon
-doorstaan, zoodat hij in de gebouwen dekking moest zoeken. Gelukkig
-kreeg hij hulp van Lord Somerset, die met zijne Brigade Dragonders de
-Fransche Kurassiers terugdrong, en Ponsonby, die met zijne ruiterij het
-vijandelijke voetvolk onder d' Erlon deed wijken. Van onze zijde werden
-gewond Kolonel van Zuylen, Van Bylandt en Westenberg (die bij Quatre
-Bras zoo dapper gestreden had), terwijl aan Perponcher twee paarden
-onder het lijf werden doodgeschoten. De vijand liet twee adelaren in
-onze handen, doch toen de Engelschen den vijand verder vervolgden,
-sneuvelde hun aanvoerder Ponsonby en werden zij terug geslagen, terwijl
-van de Nederlanders hierbij vielen een Luitenant uit het Huis der
-Harens (die in Spanje ook reeds zoo roemrijk gestreden had), Ritmeester
-Kreitzig en Pallandt tot Eerde.
-
-'s Middags half vier hadden de Franschen nog geen enkel voordeel
-behaald. De Engelsche garde sloeg, tusschen puinhoopen, vlammen en
-lijken in, alle aanvallen op den post Hougoumont af, terwijl ook
-Saksen-Weimar zich in zijn stelling wist te handhaven.
-
-Baring met zijne Hannoveranen had tot nog toe den gewichtigen post van
-het Centrum, La Haye Sainte, voor ons weten te behouden. Om half vier
-werd hij echter door een overmachtigen vijand aangevallen. Nadat tal van
-zijne mannen gevallen waren en zijn kruit en kogels verschoten waren,
-was hij genoodzaakt zich terug te trekken en La Haye Sainte in handen
-van den vijand te laten. Ney viel telkens Hougoumont aan, doch de
-Brigade van Hachet sloeg hem tot elf keer toe terug. De Prins van
-Oranje bleef moedig op zijn post, om bevelen uit te deelen en Generaal
-Trip verdreef de Fransche Kurassiers en nam een aantal van hen gevangen.
-Helaas sneuvelden hierbij een vierde onzer soldaten en bovendien de
-oversten Caenegracht, Lechleitner, Generaal von Merlen en Majoor Bisdom.
-
-'s Avonds half 7 had Wellington reeds 18.000 man verloren, terwijl La
-Haye Sainte door de Franschen genomen was. Toch had Ney het Centrum niet
-kunnen verbreken, terwijl Saksen-Weimar nog steeds van geen wijken wist.
-Helaas echter hadden ongeveer 18.000 soldaten van Wellingtons leger
-zich in Brussel teruggetrokken, waar het gerucht verspreid werd, dat
-de Hertog verslagen was. Bovendien waren vele onzer kanonnen verlaten
-en zonder bediening en de meeste onzer Brigades uitgeput. En terwijl
-Napoleon nog altijd zijn geduchte Oude Garde als reserve bewaarde,
-beschikte Wellington over geen andere versche troepen meer dan de
-Afdeeling van Chass� en enkele Engelsche Brigades. Toch bleef Wellington
-moedig doorstrijden, vertrouwende, dat Bl�cher zijn belofte zou nakomen
-en hem ter hulp zou snellen.
-
-Na zijn nederlaag bij Ligny was Bl�cher naar Wavre teruggetrokken, waar
-hij slechts enkele Bataljons achterliet, om met zijn overige troepen
-Wellington ter hulp te komen. Door den aanhoudenden regen waren de
-wegen echter haast onbegaanbaar geworden, zoodat Generaal Bulow eerst
-'s middags 4 uur met het 4e legercorps in het bosch van Frischemont
-aankwam. Hier werd Bulow terstond in een strijd gewikkeld met het 6e
-Fransche corps onder Mouton. Graaf van Labou-Grouchy, die Napoleon met
-30.000 man te Wavre gelegerd had, viel bovendien Bl�cher's achterhoede
-aan. Ten einde zijn rechtervleugel te beschermen en een nieuwen aanval
-der Pruisen tegen te gaan, zond Napoleon bovendien nog 8 bataljons van
-de Jonge en 2 van de Oude Garde op Bulow af, die nu terug moest trekken,
-om versterking af te wachten. Bl�cher liet zich echter door al deze
-aanvallen der Franschen niet weerhouden, om Wellington ter hulp te
-snellen.
-
-Enkele Fransche Regimenten, vreezende door de Pruisen in den rug
-aangevallen te worden, begonnen terug te trekken. Napoleon, bemerkende,
-dat hierdoor de aanval zijner troepen werd verzwakt, begreep, dat er
-een einde aan den strijd moest komen, waarom hij aan de Garde, die hij
-in reserve hield en die zoo menige overwinning bevochten had, beval,
-aan den strijd deel te nemen. Maarschalk Ney aan het hoofd van vier
-Bataljons der Jonge Garde, een linie Kurassiers en vier Batterijen
-viel nu van La Haye Sainte het Centrum der Bondgenooten aan. De
-Fransche ruiterij trok nu zich overal te zamen, terwijl d' Erlon een
-voorwaartsche beweging naar Papelotte maakte en Generaal Reille opnieuw
-Hougoumont aanviel.
-
-Het Centrum der Bondgenooten had reeds veel geleden, zoodat, toen Ney
-het met zijn versche troepen aanviel, het met zwaar verlies moest
-terugtrekken.
-
-De Prins van Oranje wilde dezen terugtocht voorkomen, snelde zonder
-geleide naar twee Bataljons Nassauers, teneinde dezen de Franschen te
-doen aanvallen en zoo mogelijk terug te dringen. Hij werd echter door
-een kogel in zijn linkerschouder getroffen, zoodat hij van het paard
-stortte. Hij poogde weder in het zadel te komen, doch door bloedverlies
-werd hij bewusteloos. Gelukkig snelden een paar Adjudanten toe, die den
-prins onder bedekking van eenige scherpschutters uit het strijdgewoel
-naar het hoofdkwartier voerden. Tengevolge hiervan moesten de Nassauers
-terugtrekken. Generaal Alten, die de Divisie aanvoerde, werd gewond,
-terwijl van de Brigade-generaals Hachess mede gewond werd en Ompteda
-sneuvelde. Zoo kwam het, dat de Fransche Garde meer en meer vorderingen
-maakte. Wellington beval nu Maitland met de Engelsche Garde de Franschen
-aan te vallen. Maitland bracht de Franschen daarop groote verliezen toe,
-doch Ney beval nu de overgebleven reserve van de Oude Garde de Jonge ter
-hulp te komen, waarop de Engelsche Garde teruggeslagen werd.
-
-Terwijl de toestand van Wellingtons leger uiterst hachelijk was, werd
-er krijgsmuziek gehoord van een naderend leger. Napoleon dacht, dat
-Grouchy's leger er aan kwam, want het was Fransche muziek, die er
-gespeeld werd. Tot zijne groote teleurstelling zag hij echter, dat
-het niet Grouchy was, maar _Bl�cher_, die naderde.
-
-Bl�cher, het krijgsgewoel overziende, zag, dat hij terstond moest
-ingrijpen, wilde hij een nederlaag van Wellington voorkomen. Met het
-bajonet op het geweer liet Bl�cher zonder verwijl in stormpas op het
-Fransche korps onder d' Erlon aanvallen, terwijl hij aan de Oostzijde
-van het slagveld een geweldig geschutvuur op den vijand liet openen.
-Het korps van d' Erlon sloeg op de vlucht naar de zijde van Papelotte.
-
-[Illustratie: GEBHARD LEBERECHT VON BL�CHER.]
-
-Chass� had des middags den uitersten rechtervleugel laten oprukken,
-om het Centrum te versterken. Toen hij den aanval der Pruisen op de
-Fransche Garde zag, liet hij ook een zijner Brigaden met de Brigade
-van Maitland op den vijand aanvallen. Bovendien kwam het Pruisische
-legercorps onder Von Ziethen aan den linkervleugel Saksen-Weimar te
-hulp, waarop zes Regimenten ruiterij de Franschen in de flank aanvielen.
-Op bevel van Wellington werd er nu een algemeenen aanval op den vijand
-gedaan en wel met het verrassend gevolg, dat de Bondgenooten La Haye
-Sainte opnieuw veroverden en verder op La Belle Alliance aantrokken.
-Op alle punten werden nu de Franschen op de vlucht geslagen en eer nog
-de nacht gedaald was, was Wellington zeker van de overwinning en het
-Fransche leger zoozeer uit elkander geslagen, dat niet ��n verstrooid
-Bataljon meer bij elkander kon verzameld worden. En terwijl Napoleon
-door zijne legerhoofden van het slagveld werd gedragen, zetten zijne
-soldaten onafgebroken hun vlucht voort naar Beaumont en Philippeville.
-
-Bij La Belle Alliance ontmoetten na den slag Wellington en Bl�cher
-elkander en vol blijdschap over de schitterende overwinning, die zij
-behaald hadden, vielen de twee veldheeren elkander om den hals.
-Wellington keerde naar Waterloo terug, terwijl Bl�cher te Gemappes
-overnachtte en zijn voorhoede naar Frasnes trok.
-
-In den slag bij Waterloo verloren de Bondgenooten 24.600 man, waaronder
-3400 Nederlanders, terwijl aan de zijde der Franschen 18000 man
-gesneuveld waren, terwijl zij 7000 man als krijgsgevangenen in handen
-der Bondgenooten moesten laten, die bovendien 200 kanonnen, de geheele
-legertros en zelfs het reisrijtuig van Napoleon buit maakten.
-
-Wellington droeg aan Prins Frederik, die het opperbevel over de
-Nederlandsche troepen verkreeg, op, de vestingen aan de Westzijde der
-Sambre te nemen, terwijl Bl�cher zou trachten die aan de Oostzijde
-der Sambre te veroveren. Prins Frederik, hoewel toen nog slechts 18
-jaren oud, veroverde weldra Quesnoy en Cond�!
-
-Den 22 Juni 1815 kwam Napoleon te Parijs als vluchteling aan, waar hij
-bij niemand ondersteuning vond.
-
-"Nog is het leger 80.000 man sterk; laten wij de overmoedigen straffen
-en de eer van Frankrijk herstellen!" "Ga," zeide hij tot Generaal
-Becker, "ga naar het Voorloopig Bestuur en bied het uit mijn naam mijn
-krachten aan. Zeg, dat ik als eenvoudig generaal aan het hoofd der
-troepen, den hoon, Frankrijk aangedaan, wil wreken. Zeg, dat ik daarna
-het commando wil nederleggen, om te Malmaison een afgezonderd leven te
-leiden."
-
-Zoo smeekt de Keizer, die anders gewoon is te bevelen. Te vergeefs was
-evenwel deze zending van Becker. Men wilde van Napoleons voorstel niets
-hooren. Van allen verlaten, begaf hij zich aan boord van een Engelsch
-oorlogsschip, de Bellerophon, zich zoo onder bescherming der Engelsche
-wetten stellende. Kapitein Maitland ontving en behandelde Napoleon als
-gast, ofschoon hij hem dadelijk als gevangene beschouwde. Men vergunde
-den vluchteling niet meer aan land te stappen. Den 31 Juli 1815 werd
-Napoleon op last der Mogendheden naar het eiland St. Helena verbannen,
-midden in den Atlantischen Oceaan, waar hij in Mei 1821 overleed,
-tengevolge van kanker in de maag.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXII.
-
-     Het vereenigd Koninkrijk.--Wij krijgen onze koloni�n terug.
-
-
-Frankrijk, nu weder door de Mogendheden bezet, moest 700 millioen francs
-oorlogsschatting betalen, waarvan 60 millioen francs aan Nederland kwam.
-Bovendien moest Frankrijk de kosten dragen van het bezetten van 17
-vestingen, die zijn grenzen bewaken moesten. Nederland kreeg de steden
-Mari�nburg en Philippeville en het Hertogdom Bouillon.
-
-Door de overwinning bij Waterloo was er een nieuwe band gehecht
-tusschen het Vorstenhuis van Oranje en de Nederlanders. De twee zonen
-van Koning Willem I toch hadden zich bij Quatre Bras en Waterloo hoogst
-verdienstelijk gemaakt en niet weinig er toe bijgedragen dat de zege
-werd behaald. En ook de koning had getoond in de ure des gevaars
-standvastig aan de zijde van zijn volk te staan en geen opofferingen
-te groot te achten voor de veiligheid en vrijheid zijner onderdanen.
-
-Daar het Weener Congres Nederland met Belgi� had vereenigd, moest de
-Grondwet van 1814 gewijzigd en in overeenstemming met de behoeften
-van het vereenigde Koninkrijk gebracht worden. Eene commissie voor
-een deel uit Belgen bestaande, hield zich met deze herziening bezig.
-Volgens deze herziene Grondwet zouden de Staten-Generaal uit twee Kamers
-bestaan. De Eerste Kamer zou bestaan uit leden van de aanzienlijkste
-en vermogendste klasse; de Tweede Kamer, waartoe Nederland en Belgi�
-ieder 55 leden kozen, moest de burger- en volksklasse vertegenwoordigen.
-De Koning behoefde niet meer den Hervormden godsdienst te belijden.
-De zetel der regeering zou beurtelings Brussel en 's-Gravenhage zijn.
-Om de 10 jaren zou er eene begrooting van de inkomsten en uitgaven
-van den Staat voor de volgende 10 jaren worden gemaakt. Het Onderwijs
-zou zich voortaan niet meer met de godsdienstige opleiding der jeugd
-hebben te bemoeien. Er zou vrijheid van drukpers zijn. De Tweede Kamer
-moest in het openbaar beraadslagen, opdat de kiezers, als lastgevers,
-konden oordeelen, hoe hunne lasthebbers zich van hun taak kweten. De
-regeering zou niet langer beschikking of inzage hebben met betrekking
-der godsdienstige inrichtingen, ook niet van die gezindheden, welke
-subsidie ontvangen.
-
-In Nederland werd deze Grondwet door een dubbele vergadering der
-Staten-Generaal met eenparige stemmen aangenomen; maar in Belgi� vond
-zij, vooral bij de geestelijkheid, grooten tegenstand, omdat volgens
-die Staatsregeling aan de Kerk niet den minsten invloed op den Staat
-gegeven werd. Evenwel verklaarde de Koning, dat de wet was aangenomen;
-waarop Willem I den 15 Sept. 1815 te Brussel plechtig als Koning werd
-ingehuldigd.
-
-Niettegenstaande die afkondiging bleven de bisschoppen in hun verzet
-volharden. Zij gaven een manifest in 't licht, waarin zij den eed op de
-nieuwe grondwet eene misdaad noemden, eene verklaring, welke door den
-paus bekrachtigd werd.
-
-Het Koninkrijk der Nederlanden, waarover Willem I nu den scepter
-voerde, bestond thans uit 17 provinci�n, n.l. 1e. Noord-Brabant,
-2e. Zuid-Brabant, 3e. Limburg, 4e. Gelderland, 5e. Luik, 6e.
-Oost-Vlaanderen, 7e. West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,
-10e. Zeeland 11e. Namen, 12e. Antwerpen, 13e. Utrecht, 14e. Friesland,
-15e. Overijsel, 16e. Groningen, 17e. Drente.
-
-Het Groot-Hertogdom Luxemburg bleef zijne betrekking tot den Duitschen
-Bond behouden, hoewel het zijne afgevaardigden zond naar onze
-Staten-Generaal.
-
-Volgens het tractaat van 1814 moesten de Engelschen ons binnen
-zes maanden weer in het bezit stellen van onze O. en W. Indische
-bezittingen, doch ten gevolge van het vernieuwde optreden van Napoleon
-kon dit eerst in 1815 geschieden. Den 11 Nov. 1815 vertrok een smaldeel
-onder bevel van den Vice-Admiraal Van Braan naar West-Indi� met de
-Gouverneurs aan boord van Suriname, Cura�ao, St. Eustatius, Saba en
-St. Martin. Zonder tegenstreven gaven de Engelschen ons hier onze
-bezittingen terug.
-
-Tot Gouverneur-Generaal over O.-Indi� werd benoemd Van der Capellen, die
-met de Commissarissen-Generaal Elout en Buyskes in het begin van 1816
-daarheen trok. De Engelsche Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet
-gezind, zoo maar voetstoots ons onze O. Indische bezittingen terug te
-geven. Hij zei, dat hij uit Londen daartoe geen bevelen ontvangen had.
-Eindelijk kreeg hij die bevelen en kwam O. Indi� weer aan ons. Onze
-koloni�n aldaar waren door het tyrannieke beheer van Daendels en door
-het Engelsche stelsel er niet op vooruit gegaan. Wij namen evenwel dat
-Engelsche stelsel toch over, natuurlijk met enkele wijzigingen. Na zes
-jaren ontvingen wij aan grondbelasting in O. Indi� alleen reeds meer dan
-2.200.000 gld.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIII.
-
-     De Algerijnsche zeeroovers getuchtigd.--Opstanden op Sumatra
-     en Java.--Maatregelen van Koning Willem ter bevordering van
-     ontwikkeling en welvaart.--Ontevredenheid der Belgen.
-
-
-Het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden had geen langer duur dan ruim 15
-jaren. De scheepvaart op de Middellandsche zee werd in dien tijd door de
-Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig gemaakt. Een Engelsche vloot
-evenwel, onder bevel van lLrd Exmouth, vereenigd met een Nederlandsch
-eskader onder den Vice-admiraal Van der Capellen, wist den 27 Augs. 1816
-den trotschen Dey van Algiers zoodanig tot rede te brengen, dat hij aan
-al de eischen der overwinnaars toegeven, ruim duizend Christenslaven in
-vrijheid stellen en beloven moest, zich voortaan van alle zeerooverijen
-te onthouden.
-
-In onze Oost-Indische bezittingen werd de vrede van tijd tot tijd
-verstoord. Zoo hadden aldaar twee hevige opstanden plaats, de eene in
-1821 op het eiland Sumatra, waar de Sultan van Palembang door den
-dapperen generaal-majoor De Kock verslagen en gevangen genomen werd en
-de andere van 1825 tot 1830 op het eiland Java, waar in 1830 het hoofd
-der muitelingen, Diepo Negro, insgelijks door onzen De Kock tot
-onderwerping werd gebracht.
-
-Vele waren intusschen de zegeningen, die het vereenigd Nederland
-gedurende een 15-jarigen vrede onder het weldadig bestuur van Willem
-I mocht genieten. In 1818 werd de _Maatschappij van Weldadigheid_
-opgericht, vooral door invloed van den luitenant-generaal Johannes van
-den Bosch. Deze Maatschappij stelde zich ten doel, om de heidegronden
-in Drente en Overijsel door bedelaars en behoeftigen te doen ontginnen,
-om daardoor de armoede te bestrijden. De _Koloni�n van Weldadigheid_
-(Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelmina'soord), die daaruit sinds 1813
-ontstaan zijn, hebben uitgestrekte woeste velden in vruchtbaar land met
-welvarende bewoners veranderd.
-
-In 1824 kwam de _Handelmaatschappij_ tot stand, die zich ten doel
-stelde, als Agent der Regeering, de Indische voortbrengselen, die
-de inboorlingen van Ned. O.-Indi� bij wijze van belasting voor ons
-Gouvernement moesten aankweeken, in ontvangst te nemen, over te voeren
-en in ons land te verkoopen. De Maatschappij begon met een kapitaal van
-twaalf millioen gulden, waarvan Koning Willem I het grootste deel had
-gestort.
-
-De Koning stelde in 1816 de _Orde van den Ned. Leeuw_ in, om de
-verdiensten van burgers en de _Militaire Willemsorde_ om die van
-krijgslieden te eeren.
-
-De _Ned. Bank_, die in 1814 tot stand kwam, had ten doel, de kooplieden
-spoedig en tegen niet te hooge rente aan geld te helpen. Nog steeds
-geniet deze Bank het volle vertrouwen van den handel. In 1820 werd ook
-in Nederland het metrieke stelsel van maten en gewichten ingevoerd,
-waardoor vele berekeningen werden gemakkelijk gemaakt.
-
-Door allerlei middelen zocht Willem I de welvaart van ons land te
-bevorderen. Zoo werden tijdens zijne regeering vele kanalen gegraven,
-b.v. in 1825 het Noord-Hollandsch kanaal, waardoor geladen zeeschepen
-onmiddellijk voor Amsterdam konden komen: verder het Voornsche- en
-Zederik-kanaal, de Zuid-Willemsvaart, waarmee in 1825 een begin werd
-gemaakt, enz. In Overijsel liet Baron van Dedem de Dedemsvaart graven,
-welke van Hasselt uit het geheele Noorden van Overijsel doorsnijdt.
-
-Ook voor het Onderwijs zorgde Willem I. Voor N. Nederland regelde
-hij het Hooger Onderwijs bij een besluit van 2 Aug. 1815 en voor Z.
-Nederland bij een besluit van 25 Sept. 1816. De Hoogescholen van Leiden,
-Utrecht, Groningen en Leuven kwamen nu tot een nieuw leven, terwijl te
-Gent en Luik mede academi�n werden opgericht. De Hoogeschool te Franeker
-en Harderwijk werden Doorluchtige Scholen. Die te Franeker werd in 1843
-en die te Harderwijk reeds in 1817 opgeheven.
-
-Toen Belgi� met Nederland werd vereenigd, waren er in Belgi� haast
-geen lagere scholen. De koning bevorderde daarom in dat land het lager
-onderwijs zooveel mogelijk en richtte er een paar normaalscholen op
-ter opleiding van onderwijzers en stichtte er vele modelscholen, alles
-op kosten van den Staat. In 1816 regelde de vorst de organisatie der
-Protestantsche Kerkgenootschappen. Hierdoor werd echter later veel twist
-en verwarring in het leven geroepen. In Utrecht riep de regeering eene
-veeartsenijschool in het leven en te Seraing een groote en uitmuntende
-fabriek van machines. In 1818 schafte zij op Engelands voorbeeld de
-slavenhandel in onze koloni�n af.
-
-In 1830 werd de reeds genoemde Johannes van den Bosch tot
-gouverneur-generaal benoemd. Deze voerde op Java het kultuurstelsel in,
-waardoor de regeering in staat werd gesteld, spoedig en vele Indische
-voortbrengselen te ontvangen en te gelde te maken. De Koning verhief Van
-den Bosch, die in 1833 in ons land wederkeerde en in 1844 stierf, in den
-Gravenstand.
-
-Tijdens Belgi� en Nederland ��n waren telde het vereenigd Koninkrijk
-zes millioen inwoners. Het Noorden bracht een herlevenden handel
-en winstbelovende koloni�n aan en het Zuiden rijke steenkolen- en
-ijzermijnen, vele fabrieken en vruchtbare korenvelden. Belgi� vond in
-het Noorden eene markt voor zijne voortbrengselen en fabriekswezen en
-Nederland kon hout en ijzer voor zijne schepen uit het Zuiden bekomen.
-Toch konden op den duur die beide landen het niet met elkander vinden.
-Ze waren ruim twee eeuwen van elkander gescheiden geweest en in dien
-tijd waren de Belgen in taal en zeden meer de Franschen genaderd,
-terwijl wij ons meer zelfstandig hadden ontwikkeld.
-
-Bovendien was er tusschen de twee volken een groot verschil in
-godsdienst: de Belgen waren over het algemeen R. Katholiek en wij waren
-over het algemeen Protestantsch. Hierdoor en door zooveel meer ontstond
-er al spoedig een zekere wrijving tusschen het Noorden en het Zuiden.
-De Belgen meenden, dat hun land als een wingewest of toevoegsel van
-Nederland werd behandeld en wij waren niet bij machte hun deze gedachte
-te ontnemen. Zij vonden het onbillijk, dat bij het leger de meeste
-officieren Noord Nederlanders waren en dat de regeeringsstukken in
-het Hollandsch waren gesteld, daar in Belgi� de meeste bewoners
-Fransch spraken. Ook waren de Belgen ontevreden over het betalen van
-belasting voor het malen van graan en het slachten van vee, terwijl de
-geestelijkheid in Zuid-Nederland oordeelde, dat de R. Kath. Kerk slechts
-geduld werd, inplaats dat zij zooals men wenschte, de heerschende Kerk
-was.
-
-Bij besluit van 14 Juli 1825 werd te Leuven een _collegium
-philosophicum_ geopend. De jonge lieden, die geestelijke wilden worden,
-moesten nu hier studeeren en mochten niet meer de kleine Seminari�n
-bezoeken. Hierdoor werden de Belgen ten zeerste verbitterd. De
-vrijzinnigen of liberalen vereenigden zich in 1828 met de ijverige R.
-Katholieken, om de regeering te bestrijden. De Koning hief nu in 1829 de
-verplichting op, om de lessen van het collegium bij te wonen, waardoor
-de inrichting weldra geen enkelen leerling meer had. Ook trok de vorst
-het besluit van 1819 in, waarbij de Hollandsche taal ook in de Vlaamsche
-provinci�n van Belgi� voor de uitsluitend geldende in openbare
-aangelegenheden werd verklaard. Al deze verzoenende maatregelen mochten
-echter niet baten.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIV.
-
-     De Belgen staan tegen Willem I op.--Zelfopoffering van J. C. J.
-     van Speyk.--Tiendaagsche veldtocht.
-
-
-In Juli had er in Frankrijk weder eene omwenteling plaats, waardoor de
-Fransche Koning Karel X werd verdreven en vervangen werd door Lodewijk
-Filips. Deze gebeurtenis was voor de Belgen het sein tot den opstand.
-Den 26 Augs. 1830 ontstond er te Brussel bij het uitgaan van den
-schouwburg oproer, dat door de schandelijkste tooneelen van moord en
-plundering werd gekenmerkt.
-
-Willem I, diep getroffen op het vernemen dezer treurige gebeurtenis,
-zond terstond zijn beide zonen, den Prins van Oranje en Prins Frederik
-naar Brussel om, indien mogelijk, den opstand te dempen. Den 23 Sept.
-1830 deden zij een aanval op de Schaerbeeksche poort. De prinsen zagen
-zich echter genoodzaakt, met gevaar van hun leven, het oproerige Brussel
-weder te verlaten.
-
-Intusschen breidde de opstand in de Belgische steden zich meer en meer
-uit. Te Antwerpen werd den 27 Oct. 1830 den opstandelingen een gevoelige
-les gelezen. Baron Chass� toch bombardeerde het oproerige Antwerpen uit
-de naburige Citadel zoodanig dat de vijanden verplicht werden, al de
-voorwaarden aan te nemen, welke de grijze Chass� hun voorschreef en
-waarbij zij zich verbinden moesten, voortaan alle vijandelijkheden te
-staken. De Belgen schonden echter gedurig deze overeenkomst. Dit bleek
-onder anderen op den 5 Febr. 1831. De kanonneerboot No. 2, onder bevel
-van den dapperen luitenant J. C. J. van Speyk, was door een zwaren storm
-bij Antwerpen aan wal gedreven, waarop de Belgen zich eensklaps met een
-groote overmacht op het gestrande vaartuig wierpen en eischten, dat de
-bevelhebber zich zou overgeven. In plaats echter van aan dezen eisch te
-voldoen, snelt Van Speyk naar beneden, steekt den brand in het kruit en
-vliegt, als een tweede Klaassens, met vriend en vijand in de lucht.
-
-[Illustratie: DE AANVAL DER NEDERLANDSCHE TROEPEN OP DE SCHAERBEEKSCHE
-              POORT TE BRUSSEL.]
-
-Deze heldhaftige zelfopoffering bezielde de geheele natie met een
-heldenmoed, waarvan in den kort daarop volgenden tiendaagschen
-veldtocht de schoonste blijken gegeven werden.
-
-[Illustratie: J. C. J. VAN SPEYK.]
-
-De Belgen toch dreven hun ondankbaarheid zoover, dat zij het stamhuis
-van Oranje voor altijd van den troon uitsloten. Na langdurige
-beraadslagingen hadden zij prins Leopold van Saksen Coburg tot hun
-Koning verkozen. Willem I verklaarde echter, dat hij dien prins als
-zijn vijand beschouwde en gewapenderhand zijne rechten verdedigen zou.
-
-[Illustratie: SLAG BIJ HASSELT.]
-
-Daarop stelde zich ons leger den 2 Aug. 1831 in beweging, onder
-aanvoering van den Prins van Oranje en Prins Frederik en reeds op den 3
-Aug. werd Turnhout ingenomen. Daarna werden achtereenvolgens bij Diest,
-Bheringen, Hasselt en Bautersem slagen geleverd, waarbij de Belgen
-overal de nederlaag leden en schandelijk vluchten moesten. Nu zette het
-zegevierende leger zijn tocht naar Leuven voort. Het was op den weg
-derwaarts, dat het paard van den Prins van Oranje, door een kogel
-getroffen, dood ter aarde stortte. Hierop werden de Belgen, met prins
-Leopold aan hun hoofd, zoodanig geslagen, dat alles verloren was, en
-het Nederlandsche leger den 13 Aug. Leuven zegevierend binnentrok.
-Na deze overwinning werd ons dapper leger eensklaps in zijn verdere
-ondernemingen gestuit, daar, op verzoek van prins Leopold, een Fransch
-leger van 50.000 man, onder den maarschalk Gerard, de Belgen te hulp
-snelde. De Engelsche gezant Sir Robert verscheen in het hoofdkwartier
-van den Prins om aan dezen dit bekend te maken. Deze Fransche hulp, door
-Engeland dus goedgekeurd, stelde onze moedige krijgslieden zeer te leur,
-daar zij op het punt stonden, ook Belgi�'s hoofdstad in te nemen. Onze
-moedige veldheer, de hertog van Saksen-Weimar, was reeds met zijne
-dapperen Leuven voorbij gesneld en den weg naar Brussel ingeslagen,
-alles voor zich doende vluchten,--toen een renbode, door den Prins van
-Oranje afgezonden, hem den last gaf, van verdere vervolging af te zien.
-Groot was zijn spijt, doch hij moest terugtrekken, daar de prins van
-zijn vader bevel ontvangen had, geen strijd met de Franschen aan te
-vangen. Dit toch had aanleiding kunnen geven tot een Europeeschen
-oorlog. Zoo eindigde de tiendaagsche veldtocht, die altijd in onze
-geschiedenis een eervolle plaats bekleeden zal.
-
-Uit de kanonnen, die men in den tiendaagschen veldtocht veroverd had,
-werden metalen kruisen gemaakt, die den soldaten als eereteeken werden
-uitgereikt. Met een lintje op de borst vastgehecht, waren die kruisen
-voor de oud-strijders een sieraad, dat ze niet voor goud zouden willen
-geruild hebben.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXV.
-
-     Frankrijk en Engeland leggen beslag op onze schepen.--De Franschen
-     bombardeeren Antwerpen's Citadel.--Willem I teekent in 1839 de 34
-     artikelen.--Het Reveil.
-
-
-In Londen werd in dezen tijd een vergadering (Conferentie) van
-gevolmachtigden der vijf groote mogendheden (Frankrijk, Engeland,
-Rusland, Oostenrijk en Pruisen) gehouden. Deze bood thans een traktaat
-van scheiding, bestaande uit 24 artikelen, aan, dat door Belgi�
-aangenomen, doch door onzen Koning, evenals een vroeger uit 18 artikelen
-bestaand traktaat, geweigerd werd. Toen Engeland en Frankrijk zagen,
-dat onze Koning in zijne weigering bleef volharden, kwamen zij in 1832
-overeen, het genoemde traktaat door dwangmiddelen ten uitvoer te leggen.
-Dientengevolge werd, tegen alle recht, beslag (_embargo_) op onze
-schepen gelegd, terwijl te gelijkertijd een Fransch leger van 70.000 man
-in Belgi� rukte, om het kasteel bij Antwerpen in bezit te nemen. De
-dappere Chass� bleef evenwel de overgave volstandig weigeren. En nu had
-er gedurende 24 dagen een bombardement plaats, zooals er wellicht nooit
-een aanschouwd werd. De Citadel was in de gedaante van een vijfhoek
-voortreffelijk aangelegd. Eene afdeeling kanonneerbooten, onder Schout
-bij nacht Koopman, belemmerde de Franschen aan de rivierzijde. Hoewel
-steeds uit 14 batterijen een regen van kogels, bommen en houwitsers op
-het kasteel neerplofte, waren de Franschen, die ten hoogste op 10
-dagen wederstand gerekend hadden, na verloop van dien tijd nog niets
-gevorderd. Eerst toen na 25 dagen beleg, van 30 Nov. tot 24 Dec., de
-sterkte als tot een puinhoop was geschoten, de bomvrije gebouwen
-vernield, de waterputten ingestort waren en een bres, 33 Meter breed, de
-gracht had gevuld, bood Chass� de ontruiming aan. Omdat echter Gerard
-ook nog de overgave van een paar andere forten eischte, waaraan Chass�
-niet kon voldoen, moest de bezetting krijgsgevangen blijven. Koopman
-verbrandde zijne vaartuigen liever, dan dat hij ze overgaf. Zulk een
-standvastige moed boezemde zelfs den Franschen zoo groote hoogachting
-voor onze krijgslieden in, dat zij die bij elke voorkomende gelegenheid
-betuigden.
-
-Na de vermeestering van de Citadel, welke den Franschen volgens hunne
-eigene opgave 3700 dooden en 8000 gewonden gekost heeft, werd den 21
-Mei 1833 te Londen eene overeenkomst getroffen, waarbij het embargo
-opgeheven en onze krijgsgevangenen in Frankrijk vrijheid gegeven werd
-naar hun vaderland terug te keeren, waar zij onder luide toejuichingen
-verwelkomd werden. Ofschoon na deze laatste gebeurtenis alle
-vijandelijkheden tusschen ons land en Belgi� een einde namen, bleven
-echter de bestaande geschillen tot in 1839 voortduren, wanneer het
-bovengenoemde tractaat van scheiding door Willem I aangenomen en de
-vrede tusschen Nederland en Belgi� hersteld werd.
-
-Door dezen strijd met Belgi� was ons land diep in schulden geraakt, die
-2200 millioen gulden bedroegen, waarvan 40 millioen gulden rente betaald
-moest worden.
-
-[Illustratie: RU�NE VAN DE KERK EN HET HUIS VAN CHASS�, IN DEN CITADEL
-              VAN ANTWERPEN.]
-
-Ongeloof en revolutie kregen in dezen tijd hoe langer hoe meer invloed
-op ons volk. Gelukkig werd er in ons vaderland een geestelijke opwekking
-bespeurd, het _reveil_ geheeten en mochten wij onder ons volk vele
-helden des geloofs zien optreden, als de dichters Bilderdijk en Da
-Costa, verder Groen van Prinsterer, Capadose en zoo velen meer. Vol
-geestdrift zong Da Costa:
-
-    "Zij zullen het niet hebben,
-        Ons oude Nederland!
-    Het bleef bij alle ellenden
-        Gods en der Vaad'ren pand!
-    Zij zullen het niet hebben,
-        De goden van den tijd!
-    Niet om hun erf te wezen,
-        Heeft God het ons bevrijd.
-
-    Met al hun schoone woorden,
-        Met al hun stout geschreeuw,
-    Zij zullen het niet hebben,
-        De Goden dezer eeuw.
-    Tenzij het woord des Zwijgers
-        Moedwillig werd verzaakt:
-    'k Heb met den Heer der Heeren
-        Een vast verbond gemaakt".
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVI.
-
-     Willem I doet afstand van de regeering.--Zijn zoon Willem II
-     volgt hem op.--Vrijwillige geldleening onder den Minister Van
-     Hall.--Grondwetsherziening.--Thorbecke en Groen van Prinsterer.
-
-
-Na den vrede met Belgi� verlangde ook Koning Willem I naar rust. De
-groote en moeilijke staatszorgen, voornamelijk gedurende den Belgischen
-opstand getorst en tamelijk hooge ouderdom, deden den vorst die rust als
-gewenscht voorkomen. In 1840 nam hij dan ook het besluit, om ten behoeve
-van zijnen dapperen oudsten zoon, afstand van de kroon te doen. Deze
-vrijwillige afstand had plaats den 8 Oct. 1840. Op dienzelfden dag werd
-de Prins van Oranje, onder den naam van Willem II, tot Koning der
-Nederlanden uitgeroepen.
-
-Alom mocht Willem II de ondubbelzinnigste blijken van vreugde bij de
-ingezetenen wegens zijne troonbeklimming ontvangen. Niet lang echter
-mocht zijn vader, die bij het nederleggen van de kroon den titel van
-graaf van Nassau aangenomen had, de rust zijns ouderdoms smaken. Den 12
-Dec. 1843 werd hij te Berlijn door een beroerte plotseling uit het leven
-weggerukt, in den ouderdom van 71 jaar. Zijn stoffelijk overschot, over
-zee naar het vaderland vervoerd, werd door zijn doorluchtige zonen
-en kleinzonen den 2 Jan. 1844 met alle eer en plechtigheid in het
-vorstelijk familiegraf te Delft ter aarde besteld.
-
-Willem II, die als prins de Nederlanders tweemaal ter overwinning
-had geleid, heeft slechts negen jaar mogen regeeren. Onder zijn
-bewind begonnen de goede gevolgen, die de scheiding van Belgi� voor
-onzen handel en zeevaart had, meer en meer te blijken. Ze werden
-bevorderd door de opheffing der acte van Navigatie in Engeland
-en vrijere scheepvaartwetten, die bij ons daarop volgden. De
-winstgevende vrachtvaart herleefde en de toenemende vraag naar onze
-grondvoortbrengselen opende ook voor den landbouw een tijdperk van
-ongekende welvaart.
-
-Den 28 Nov. 1840 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam ingehuldigd, begon
-Willem II onder geen gunstige omstandigheden de regeering. De langdurige
-oorlog met Belgi� deed het land onder den last der Staatsschuld zuchten,
-terwijl de bestaande instellingen velen niet naar den zin waren. Nadat
-reeds twee wetsontwerpen ter verbetering van 's lands geldmiddelen waren
-afgekeurd, werd er in 1843 door den minister Van Hall een gedwongen
-heffing op het inkomen van ieder burger voorgesteld, waarvan men zich
-echter bevrijden kon door eene vrijwillige geldleening van 127 millioen
-gulden tegen 3 % rente. Niemand dacht, dat deze leening zou tot stand
-komen. Doch nu bleek het ook, hoezeer de natie aan haar Koning gehecht
-was. Den 6 Maart 1844 was een ware feestdag, want het genoemde kapitaal
-werd op weinig na volteekend; ieder, die iets had bij te dragen, nam
-er deel in, terwijl het ontbrekende door den Koning uit eigen middelen
-grootmoedig werd aangevuld. Door dit nationaal offer kreeg de regeering
-nu de handen ruim en werd zij weldra in staat gesteld, om orde en
-verbetering in de geldmiddelen van den Staat te brengen.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM II EN ZIJNE GEMALIN ANNA PAULONA MET HUNNE
-              KINDEREN.]
-
-Een treurige en onvoorziene ramp deed zich in 1846 zoo hier als elders
-gevoelen, n.l. een vreeselijke ziekte onder de aardappelen, waardoor
-de prijzen der andere levensmiddelen aanmerkelijk stegen. Op sommige
-plaatsen in ons vaderland, vooral in Friesland en Groningen werd
-hierdoor veel beweging en opschudding veroorzaakt. In weerwil van de
-leniging der armoede door de Nederlandsche weldadigheid nam door dit
-alles de landverhuizing naar Noord-Amerika, vooral in navolging van
-Duitschland, hier zeer toe.
-
-In Frankrijk brak in 1848 een nieuwe omwenteling uit. Lodewijk Filips,
-sedert 1830 Koning der Franschen, moest evenals zijn voorganger Karel X,
-den Franschen troon verlaten. De vrijheidskoorts, in Frankrijk begonnen,
-verspreidde zich weldra door bijna geheel Europa. In alle Duitsche
-Staten, in Oostenrijk, Pruisen, ook in Napels, Rome, Lombardije en
-Denemarken stond het volk tegen zijn wettigen souverein op, hetgeen van
-ontzettende moordtooneelen vergezeld ging. Hier te lande bleef het volk
-rustig, hoewel er het nadeel der naburige ongeregeldheden diep gevoeld
-werd door vele handelshuizen, die groote verliezen leden. Doch ook hier
-lieten de kreten om herziening der grondwet zich al luider hooren. De
-ministers zagen echter geen gevaar en bleven even lauw op den weg ter
-verbetering als vroeger. Toen was het Willem II, die met krachtige
-hand op eens de donkere toekomst in een helderen en blijden dag deed
-verkeeren. Zonder langer op zijne ministers te wachten deed hij zelf
-in Maart 1848 het volk de toezegging, dat de verlangde verbeteringen
-in de grondwet met milde hand zouden geschonken worden. Luid werd deze
-handelwijze des Konings geprezen. En terwijl in andere landen door
-oproer en geweld de hervormingen werden afgeperst, kwam in ons land
-de grondwetsherziening door samenwerking van vorst en volk tot stand.
-Toch moet erkend worden, dat alle veranderingen, die hier werden
-ingevoerd, nog geen verbeteringen waren, daar ze grootendeels in het
-revolutiebeginsel waren geworteld. De geest der eeuw, waar Da Costa zoo
-vol geestdrift tegen getuigde, werd ook hier telkens machtiger. Het
-ongeloof zat bij ons op den troon en aan het geloof werd ook zelfs het
-bescheidenste plaatsje misgund. Scholen _zonder_ den Bijbel werden b.v.
-rijkelijk met staatsgeld ondersteund.
-
-De Grondwet van 1848 behelsde o.a. de volgende bepalingen:
-
-De Kroon is erfelijk, zoowel in de mannelijke als in de vrouwelijke
-linie van het Huis Oranje. De Koning heeft de uitvoerende macht en deelt
-de wetgevende macht met de Staten-Generaal. Hij heeft het opperbevel
-over de land- en de zeemacht en het opperbestuur der koloni�n. Hij
-benoemt de ministers, die voor de daden der regeering verantwoording
-verschuldigd zijn aan de natie. De Staten-Generaal vertegenwoordigen
-het geheele volk. Zij bestaan uit een Eerste en Tweede Kamer. De leden
-der Eerste Kamer worden door de provinciale Staten benoemd uit de in
-de directe belastingen hoogst aangeslagenen. De leden der Tweede Kamer
-worden rechtstreeks door de burgers gekozen, die meerderjarig zijn en
-aan zekere vereischten moeten voldoen. Zij hebben zitting voor vier
-jaren. De Staatswetten worden namens den Koning door de ministers
-aan de leden der Tweede Kamer voorgelegd. Deze hebben het recht
-van _amendement_, d. w. z. zij mogen veranderingen in deze wetten
-voorstellen; het recht van _initiatief_, d. w. z. zij mogen zelf een
-wet voorstellen en het recht van interpellatie, d. w. z. zij mogen
-inlichtingen aan een minister vragen omtrent diens handelingen en
-gebeurtenissen, die in zijn departement zijn voorgevallen. De Eerste
-Kamer heeft niet het recht van amendement, en moet alzoo de wet, gelijk
-die aangeboden is, bij meerderheid van stemmen aannemen of verwerpen.
-Wordt eene door de Tweede Kamer aangenomen wet ook door de Eerste Kamer
-aangenomen, dan wordt die wet den Koning ter onderteekening aangeboden,
-maar verkrijgt nog geen kracht van uitvoering, voordat de minister,
-onder wiens departement de wet behoort, haar mede onderteekend heeft.
-Zoo is ook geen Koninklijk Besluit geldig zonder zulk een ministeri�ele
-medeonderteekening (het _Contre-Seign_). Hierdoor wordt de minister
-_verantwoordelijk_.
-
-Alle ingezetenen van ons land hebben het recht van _petitie_, d.i. om
-zich schriftelijk met verzoeken te zamen of afzonderlijk te wenden tot
-de bevoegde macht. In Nederland bestaat vrijheid van godsdienst.
-
-De staatsman J. R. Thorbecke had een belangrijk aandeel in de
-samenstelling der nieuwe Grondwet en wilde daardoor onzen staat
-verheffen "tot een vrij volk met een vrije regeering." Omdat hij hierbij
-echter te veel van de beginselen der revolutie uitging, werd hij steeds
-bestreden door den uitnemenden Staatsman en historieschrijver Mr. G.
-Groen v. Prinsterer. Thorbecke is driemaal 't hoofd van 't ministerie
-geweest, te zamen acht jaar lang. Hij overleed in 1872, terwijl Groen
-van Prinsterer in 1876 van ons werd weggenomen.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVII.
-
-     Koning Willem III.--Onze Koloni�n.
-
-
-In 1848 werd het tweede eeuwfeest van den Munsterschen vrede met luister
-gevierd o.a. door de onthulling van het standbeeld van den grooten
-grondlegger der Nederlandsche vrijheid, Prins Willem I, op het Plein te
-'s-Gravenhage.
-
-De regeering van Willem II was kort. In het begin van 1849 begaf de
-vorst zich naar Tilburg, waar hij vele goederen bezat. Aldaar werd hij
-door hevige koortsen aangetast, die na weinige dagen reeds een einde
-aan zijn leven maakten, den 17 Maart 1849. Hij had slechts den ouderdom
-van 56 jaren bereikt. Onder de algemeene droefheid des volks werd het
-stoffelijk overschot van den held van Waterloo te Delft met meer dan
-vorstelijke pracht ter aarde besteld. Weinige jaren daarna werd ter
-eere van Willem II te 's-Gravenhage een standbeeld opgericht. De Prins
-van Oranje bevond zich juist in het Noorden van Engeland, toen de
-noodlottige tijding van den dood zijns vaders hem bericht werd. Na
-weinige dagen keerde hij in het vaderland terug en aanvaardde hij
-weldra, onder den naam van Willem III, de regeering en werd kort daarna
-den 12 Mei 1849 te Amsterdam in de Nieuwe kerk plechtig als zoodanig
-gehuldigd. Van het overlijden van Willem II en de troonsbestijging van
-Willem III zong de dichter:
-
-    "Daar zonk hij neder op zijn sponde,
-    Daar gaf hij worst'lensmoe den geest;
-    Zij God almachtig in die stonde
-    Zijn Herder en zijn Licht geweest!
-    De doodsklok dreunt, heel Neerland weent
-    En om het Delfsche grafgesteent
-    Pleegt het den Tweeden Willem rouw,
-    Zweert het den Derden Willem trouw."
-
-De landbouw, die zenuw van den Staat, heeft door de bijzondere zorgen
-van Willem III een mate van bloei en welvaart bereikt, die hij nooit te
-voren gekend heeft. Daarmede staat tevens in verband de droogmaking van
-het Haarlemmermeer, welke mede onder het bestuur van Willem III in 1853
-haar beslag kreeg en waar thans het oog met welgevallen rust op die
-duizenden vruchtbare akkers, waar vroeger niets anders dan de golven van
-een verslindend meer aanschouwd werden.
-
-In de Tweede Kamer drong vooral de predikant Van Ho�vell, die in Twente
-tot lid dier Kamer gekozen was, op afschaffing der slavernij in onze
-Overzeesche gewesten aan. In 1863 bereikte hij zijn doel. 120 millioen
-gulden heeft onze regeering besteed, om in West-Indi� een einde te maken
-aan dien schandelijken toestand.
-
-[Illustratie: KONING WILLEM III EN ZIJN GEMALIN, KONINGIN SOPHIE, MET
-              HUN KINDEREN.]
-
-Onze bezittingen op de Westkust van Afrika stonden wij in 1872 af aan
-Engeland. Wij hadden de goede gezindheid der Britsche regeering noodig,
-om in Oost-Indi� met kracht op te kunnen treden. Bij traktaat van 1824
-had Engeland zich verbonden, om onze handelingen op de O.-Indische
-eilanden niet te bemoeilijken op voorwaarde, dat wij de zeerooverij in
-de Indische wateren zouden keeren. Daarenboven bestond er bij onze
-Indische ambtenaren een streven, om ons gezag steeds verder uit te
-breiden. Zoo was na twee vergeefsche pogingen het eiland Bali door
-generaal Michiels in 1849 onderworpen, het rijk Boni ('t Zuidelijk
-deel van Cel�bes) cijnsbaar gemaakt door van Swieten in 1860, oorlog
-tegen Japan gevoerd en slag geleverd in de Straat van Simonaski en
-langzamerhand de geheele kuststreek van het groote en vruchtbare eiland
-Sumatra in ons bezit gekomen, behalve het noordelijkste deel, Atjeh.
-Dit rijk bemoeilijkte door zeerooverij den toegang tot de Straat van
-Malakka, bij welker veiligheid de Engelschen groot belang hebben. De
-Sultan tartte ons, door de winstgevende tabakscultuur in het aan Atjeh
-schatplichtige Deli te belemmeren en weigerde aan onzen eisch, het
-beletten der zeerooverij, te voldoen. Hierop verklaarde ons Indisch
-gouvernement hem den oorlog en hoewel Engeland door een verdrag
-verplicht was, Atjeh in den oorlog bij te staan, hield het zich onzijdig
-op grond van bovengenoemd tractaat van 1824. De oorlog begon in 1873.
-Het paleis van den Sultan (de Kraton Kotta-radja) werd veroverd door
-generaal Van Swieten. In 1879 had Generaal Van der Heyden Atjeh in
-zoover onderworpen, dat de gansche kustlijn in ons bezit was.
-
-Sedert 1848 is door het vinden van ontzaglijke hoeveelheden goud en
-zilver de waarde dezer edele metalen, die alleen van hunne zeldzaamheid
-afhangt, zeer verminderd. Men drukt dit alles uit door te zeggen, dat
-alles _duurder_ geworden is. Zeker moet men thans een dubbel gewicht aan
-goud en zilver voor huis of grond of voedsel betalen, omdat sedert 1848
-de voorraad geld, die onder de beschaafde nati�n in omloop is, zoo
-toeneemt.
-
-Meer nog echter dan aan zilver en goud heeft ons volk behoefte aan de
-vreeze des Heeren. De H. Schrift toch zegt:
-
-"_Zoekt eerst het Koninkrijk Gods en zijne gerechtigheid en alle deze
-dingen zullen u toegeworpen worden_".
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXVIII.
-
-     Zeden en toestanden in de 19e eeuw.--Belangrijke Waterwerken.--De
-     Overstrooming van 1861.
-
-
-De 19e eeuw is in vele opzichten een eeuw van verlichting en vooruitgang
-geweest. In het begin dier eeuw waren de steden nog vestingen. Ze waren
-door grachten, wallen en muren omringd. Wilde men er binnen komen, dan
-moest men eene brug over en eene poort door gaan. De voornaamste straten
-werden des avonds door lantaarns die aan dwars over de straten gespannen
-touwen waren opgehangen, slechts spaarzaam verlicht. De achterbuurten
-moesten dit voorrecht geheel missen.
-
-Van de meeste steden zijn thans de wallen geslecht en in sierlijke
-plantsoenen herschapen. De muren zijn afgebroken en zelfs vele grachten
-gedempt. De straten worden des avonds door gaslantaarns helder verlicht.
-Meer en meer treft men zelfs electrische verlichting aan.
-
-Ook in de huizen is veel veranderd. In plaats van het haardvuur van
-vroeger, vindt men er nu overal kachels, waarin men steenkolen, cokes,
-en turf stookt. Gebruikte men eerst steenen kachels, thans zijn ze alle
-van ijzer. De woningen worden niet meer door kandelaars met brandende
-vetkaarsen of door walmende met raapolie gevulde tuitlampjes verlicht,
-maar door gas- of petroleumlampen, of hebben zelfs electrische
-verlichting.
-
-In het begin der 19e eeuw waren de dilligence of postwagen en de
-trekschuit de meest gebruikte vervoermiddelen. De dilligence was een
-groote koets, waarvan de wagenbak niet op veeren, maar op sterke riemen
-rustte. Bovenop werden gewoonlijk de pakken en kisten der reizigers
-geladen. De trekschuiten gingen geregeld van de eene plaats naar de
-andere en werden door een paard getrokken.
-
-[Illustratie: DE EERSTE STOOMBOOT OP HET Y VOOR AMSTERDAM.]
-
-De postwagen vervoerde niet alleen brieven, maar nam ook wel personen en
-goederen mee. Voorop zat de postiljon, die op zijn horen blies, als de
-wagen voor het kantoor van den postmeester moest stilhouden. Postzegels
-werden nog niet gebruikt. Wie een brief ontving, moest er steeds vracht
-voor betalen. De postmeester ontving een vast salaris. Hij moest de
-gelden, voor het brievenvervoer gebeurd, in 's rijks kas storten.
-
-Onder Koning Willem I werden straat- en grintwegen aangelegd. Klei-,
-zand- en veenwegen, die bij regenachtig weer erg modderig waren,
-verbonden echter verreweg de meeste plaatsen.
-
-In het begin der 19e eeuw droeg men nog veel kleeren van eigen geweefde
-wollen of linnen stoffen. Het degelijke duffel of laken was als
-kleedingsstof zeer in eere. In de meeste huizen vond men een spinnewiel,
-waarmee in den wintertijd de wol der schapen of de draden van het door
-de landlieden zelf verbouwde vlas tot garen werden verwerkt. De winkels
-in de steden waren nog niet versierd met hooge en breede spiegelruiten.
-Waterleidingen zoowel als watertorens waren nog onbekend.
-
-Een verblijdend verschijnsel is het aantal uitvindingen, vooral op het
-gebied van stoom en electriciteit in de 19e eeuw. In 1824 verscheen
-de eerste stoomboot voor Amsterdam en nu doorkruisen vele honderden
-zulke booten de binnenwateren en de snel in aantal toenemende kanalen
-van ons land. In 1839 reed de eerste spoortrein van Amsterdam naar
-Haarlem; nu is ons land met een uitgebreid net van spoorwegen overdekt en
-reusachtige spoorbruggen gebouwd. Hierdoor en door goedkoope tramlijnen
-is het mogelijk geworden, uit alle plaatsen van eenig belang in ons land
-op ��nen dag, b.v. naar Amsterdam en Utrecht te reizen.
-
-[Illustratie: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR ROTTERDAM IN 1813.]
-
-Ook het postwezen heeft in de laatste jaren een hooge vlucht genomen.
-In 1870 werd het uniformport ingevoerd en van toen af is door de
-invoering van postzegels, briefkaarten, postpakketten en postspaarbanken
-de post een ware zegen voor ons volk geworden. In 1851 werd de
-Rijkstelegraafdienst ingesteld en nu kan een ieder voor weinige centen
-in enkele oogenblikken door het geheele land berichten verzonden
-krijgen.
-
-Tal van machines zijn uitgevonden, waardoor men veel sneller en vaak
-veel netter kan werken dan weleer. Wat vroeger door menschenhanden werd
-verricht, en heel veel, dat men toen niet kon doen, wordt thans door
-middel van machines uitgevoerd. Sedert de stoom in gebruik gekomen is,
-zijn in vele steden fabrieken gebouwd. Vooral Twente en de Meyery van
-den Bosch in N. Brabant zijn fabrieksdistricten.
-
-Door de telefoondraden zijn vele huizen en de steden met elkander
-verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat menschen, die ver van elkander
-af wonen, in hunne woningen met elkander spreken.
-
-De zware omnibussen van vroeger zijn meestal alle door de trams en
-auto's verdrongen. En het rijwiel of de fiets doet meer en meer als
-vervoermiddel dienst. Zelfs de vliegmachine en het luchtschip worden
-middelen van vervoer.
-
-Wat den landbouw betreft, de landbouwers en veehouders brengen meest
-hun melk naar zuivelfabrieken, waar men door middel van machines op
-uitnemende wijze boter en kaas uit de melk weet te halen. En waar men
-vroeger alleen stalmest en straatvuil voor bemesting bezigde, daar koopt
-men tegenwoordig vele balen kunstmest aan, om die over het land te
-strooien.
-
-[Illustratie: OPENING VAN DE EERSTE HOLLANDSCHE IJZEREN SPOORWEG 20
-              SEPT. 1839.]
-
-Werd van 1848 tot 1853 het Haarlemmermeer drooggemaakt, waardoor 15.000
-H.A. grond op de golven werd veroverd, van 1863 tot 1876 is het IJ voor
-Amsterdam vervangen door een kanaal, dwars door de duinen heen, met
-zeesluizen, havenhoofden en lichttorens ver in zee, waardoor de zwaarst
-beladen Oceaanbooten, die 9 Meter diepgang hebben, aan de Handelskade
-te Amsterdam kunnen komen. Zoo ook is een nieuwe waterweg door den
-Hoek van Holland naar Rotterdam gegraven, en Vlissingen tot een haven
-gemaakt voor het wereldverkeer. De droogmaking van de Zuiderzee behoort
-niet meer tot de onmogelijkheden. In 1883 werd te Amsterdam eene
-wereldtentoonstelling gehouden, zooals er voor dien tijd nog slechts
-te Londen, Parijs, Weenen en Philadelphia gehouden waren.
-
-Bij dit alles verkeerde ons land in een gunstigen toestand. Door een
-verstandig en zuinig beheer werd er sedert vele jaren veel meer door
-de schatkist ontvangen, dan de uitgaven bedroegen, waardoor er zooveel
-van 's Rijks schulden kon worden afgelost, dat wij in 1860 jaarlijks 9
-millioen gulden minder rente behoefden te betalen dan tijdens de leening
-van Van Hall in 1844.
-
-Toch troffen ook rampen ons land. Pas was 1861 aangevangen, of de
-treurmare werd vernomen, dat ten gevolge van zwaren ijsgang een
-geweldige overstrooming in het land tusschen Maas en Waal, evenals in
-den Bommelerwaard geheele dorpen en velden als in een zee veranderd had,
-waardoor duizenden menschen huis en have ontvluchtten en op de daken
-en hooge gebouwen of elders een veilige toevlucht zoeken moesten. Tot
-overmaat van ramp had dit plaats gedurende een fellen vorst in het
-midden der maand Januari, waardoor de ongelukkigen verkleumd van koude
-en gekweld door den honger, niet dan een akeligen dood voor oogen
-hadden, te meer, daar de vloed door de van boven telkens aandrijvende
-ijsschotsen gestadig klom.
-
-[Illustratie: HET EERSTE RIJWIEL.]
-
-Was de nood groot, niet minder groot was de algemeene deelneming. Koning
-Willem III was ��n der eersten, die zich naar de plaats des onheils
-begaf. Overal nam hij de doeltreffendste maatregelen, om de ongelukkigen
-te redden en een veilig dak te bezorgen. Veertien dagen bracht Z. M.
-onder rustelooze inspanning en verachting van zijn eigen leven onder
-deze ongelukkigen door en rustte niet, voor dat allen huisvesting en
-doelmatige verzorging gevonden hadden. Toen eerst verliet de Koning
-een oord vanwaar hem dankbare zegenbeden eener geredde menigte naar
-de residentie volgden. Als in triumf werd de vorst te 's-Gravenhage
-ingehaald. Ja, de geestdrift van het volk was wellicht grooter en
-inniger, dan dat de vorst uit een beslissenden veldslag als overwinnaar
-ware wedergekeerd.
-
-
-
-
-HOOFDSTUK XXIX.
-
-     Dood van Koning Willem III.--Regentschap van Koningin
-     Emma.--Expeditie naar Lombok.--Troonsbestijging en huwelijk
-     van Koningin Wilhelmina.--Geboorte van prinses Juliana.
-
-
-Koning Willem III heeft ruim 40 jaar mogen regeeren. Zondag 23 Nov. 1890
-overleed hij op het paleis het Loo. In Juni 1839 was hij gehuwd met
-prinses Sophia Mathilde Wilhelmina van Wurtemburg, die den 3 Juni 1877
-stierf. Nog meermalen zou de vorst in rouw worden gedompeld. Zoo moest
-hij in 1879 door den dood verliezen zijn broeder prins Hendrik en zijn
-oudsten zoon, onzen Kroonprins Willem; in 1881 zijn oom, prins Frederik
-en in 1884 zijn laatsten zoon, prins Alexander. Zoo was dan Willem III
-eindelijk de eenige, de laatste mannelijke spruit van 't oude Huis
-Oranje-Nassau. Hoe droef moet het hem bij die gedachte te moede zijn
-geweest. Gelukkig schonk de Heere God hem een rijke vertroosting in
-zijn tweede gemalin, prinses Adelheid Emma Wilhelmina Theresia van
-Waldeck-Pyrmont, met wie hij den 7 Jan. 1879 in het huwelijk trad. Uit
-dit huwelijk werd hem den 31 Aug. 1880 eene dochter geboren, prinses
-Wilhelmina Helena Maria Paulina. "En eerlang werd zij gedoopt in den
-naam des Drie�enigen Gods. Ook aan haar werden beteekend en verzegeld
-al de beloften van het verbond der genade, welke de God des verbonds
-schenkt aan arme zondaars en zondaressen, om 't even, of zij in een
-paleis wonen of in een krot." Slechts een tiental jaren mocht het kleine
-prinsesje zich in haar vader verheugen. Willem III toch overleed, gelijk
-wij zeiden, den 23 Nov. 1890 en werd te Delft begraven. En de grijze
-hofprediker Van Koetsveld mocht met recht bij de geopende groeve
-spreken: "Zoo is dan ons Koningshuis uitgestorven, maar Gode zij dank,
-niet geheel! Wat in een hoogeren zin de profeet van Davids huis zeide:
-"Een rijske zal voortkomen uit den afgehouwen tronk en een scheut uit
-zijne wortelen zal vrucht dragen," is ook op ons vorstenhuis van
-toepassing.
-
-[Illustratie: H. M. KONINGIN EMMA.]
-
-"Ons blijft de jeugdige Koningin, als prinses reeds de oogappel van ons
-volk, dat nu met dubbelen nadruk bidt: "O God, bescherm, bewaar en leid
-haar aan de hand eener vrome en wijze moeder; dat eens de spruit een
-boom worde als vroeger.""
-
-Willem III werd opgevolgd door zijne dochter, Koningin Wilhelmina, onder
-regentschap van hare moeder, Koningin Emma. Het regentschap duurde acht
-jaren en was voor Nederland een tijd van vrede en welvaart. In 1894 was
-echter eene expeditie naar Lombok noodzakelijk, om de Sassaks tegen de
-Bali�rs te beschermen. Op dat eiland werden onze troepen door de Bali�rs
-verraderlijk overvallen, waarbij Generaal Van Ham en vele anderen
-sneuvelden. Generaal Vetter wist evenwel dit verraad streng te straffen
-en de Bali�rs voor goed te onderwerpen.
-
-God bekwaamde de Regentes en sterkte haar voor haar moeilijke taak en
-nam de jeugdige Koningin in Zijn heilige hoede en bescherming. Den 31
-Aug. 1898 werd Wilhelmina 18 jaren en was dus meerderjarig. Den 6
-Sept. daaraanvolgende werd ze in de Nieuwe Kerk te Amsterdam plechtig
-ingehuldigd en nam ze zelf de teugels van 't bewind in handen. Met den
-dichter is het onze bede:
-
-    "In gouden lett'ren zij 't geschreven,
-      Bevestigd door des Heeren hand,
-    Lang, lang moge _Wilhelmina_ leven
-      Tot heil van 't lieve Vaderland."
-
-[Illustratie: HET KONINKLIJK GEZIN.]
-
-En het lied van Da Costa, eenigszins gewijzigd, herhalen wij:
-
-    "Heer behoud toch Wilhelmina!
-    Schenk haar Uw gerechtigheid!
-    Geef haar koningskracht in zachtheid,
-    Bij oprechtheid wijs beleid!
-    Overstort haar hoofd met zegen,
-    In de vreeze van Uw Naam!
-    Onder haar regeering blijve
-    Tot aan 't uiterste der aard,
-    't Plekje gronds bevoorrecht heeten,
-    Steeds zoo wondervol bewaard;
-    Bloeie wijsheid, kennis, godsvrucht,
-    Die door liefde recht en plicht,
-    De eerplaats heilige der grooten,
-    En der mindren last verlicht."
-
-Den 7 Febr. 1901 trad Koningin Wilhelmina in het huwelijk met
-Hertog Hendrik Wladimir Albrecht Ernst van Mecklenburg Schwerin. De
-Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der Nederlanden geheeten, werd den
-19 April 1876 geboren en deed met H. M. de Koningin den 5 Maart 1901
-zijn plechtigen intocht in Amsterdam. Het vorstelijk paar werd er met
-geestdrift ontvangen en allerwege toegejuicht.
-
-    Dat God hun huw'lijk krone
-    Met ongestoord geluk:
-    Dat Hij zijn liefde toone
-    Hen hoed' voor leed en druk.
-
-Welnu God kroonde het huwelijk van het vorstelijk paar met overgroot
-geluk, toen het den 30 April 1909 werd verblijd met de geboorte van
-prinses Juliana. Niet slechts in het koninklijk paleis werd hierover
-gejubeld, maar door geheel het land en spontaan gaf het volk zijn
-blijdschap te kennen over de geboorte van het vorstelijk kind.
-
-
-
-
-           =Voor uitdeelingen= hebben wij den prijs van dit
-           werk nog aanmerkelijk verlaagd, n.l. bij 50 ex.
-           � 40 cts., 100 ex. � 35 cts., 250 ex. � 30 cts.,
-           500 ex. � 27� cts., 1000 ex. � 25 cts.
-
-           [Decoratieve illustratie]
-
-           Aan H.H. Secretarissen van Feestcomit�'s zenden
-           wij gaarne een exemplaar ter kennismaking.
-
-
-
-
-  +---------------------------------------------------------+
-  |                                                         |
-  |              OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:               |
-  |                                                         |
-  |  De volgende correcties zijn in de tekst aangebracht:   |
-  |                                                         |
-  |  Bron (B:) -- Correctie (C:)                            |
-  |                                                         |
-  |  B: bezoek aan Amsterdam. Hij moet wachten              |
-  |  C: bezoek aan Amsterdam.--Hij moet wachten              |
-  |  B: vuilnisman.--Generaal Krayenhof bij hem              |
-  |  C: vuilnisman.--Generaal Krayenhoff bij hem             |
-  |  B: en Schindler.)--Generaal Chass�                      |
-  |  C: en Schindler.--Generaal Chass�                       |
-  |  B: Oranje.--De zoon van Willem V bij Lutzen.--           |
-  |  C: Oranje.)--De zoon van Willem V bij L�tzen.--          |
-  |  B: Limburg Stirum en Van der Duin van                  |
-  |  C: Limburg Styrum en Van der Duyn van                  |
-  |  B: XI Barend Ponstijn en Anton Reinard                 |
-  |  C: XI. Barend Ponstijn en Anton Reinhard               |
-  |  B: te Amsterdam.--Krayenhof, Gouverneur van             |
-  |  C: te Amsterdam.--Krayenhoff, Gouverneur van            |
-  |  B: XIV. Fagel en Perponcher naar Londen.--De            |
-  |  C: XIV. Fagel en de Perponcher naar Londen.--De         |
-  |  B: Den Helder (Verhuell). Deventer,                    |
-  |  C: Den Helder (Verhuell), Deventer,                    |
-  |  B: strijd om Bergcn op Zoom en                         |
-  |  C: strijd om Bergen op Zoom en                         |
-  |  B: Koning Willem III--Onze Koloni�n.                    |
-  |  C: Koning Willem III.--Onze Koloni�n.                   |
-  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging                       |
-  |  C: naar Lombok.--Troonsbestijging                       |
-  |  B: Generaal Krayenhof, onder Koning                    |
-  |  C: Generaal Krayenhoff, onder Koning                   |
-  |  B: gestaakt, terwijl Krayenhof zijn                    |
-  |  C: gestaakt, terwijl Krayenhoff zijn                   |
-  |  B: Fansche vertaling. In alle scholen                  |
-  |  C: Fransche vertaling. In alle scholen                 |
-  |  B: Maar de dag des jammers kwam                        |
-  |  C: Maar de dag des jammers kwam.                       |
-  |  B: of Hollands luister raakt.                          |
-  |  C: of Hollands luister raakt."                         |
-  |  B: van 't voorgeslacht bezingen.                       |
-  |  C: van 't voorgeslacht bezingen."                      |
-  |  B: den Rijn in zijn boven en middenloop                |
-  |  C: den Rijn in zijn boven- en middenloop               |
-  |  B: "_Bataven_" door "_Grieken_" "_De                   |
-  |  C: "_Bataven_" door "_Grieken_", "_De                  |
-  |  B: Krayenhof bij hem op audientie.--Hoe                 |
-  |  C: Krayenhoff bij hem op :audi�ntie.--Hoe               |
-  |  B: ook generaal Krayenhof den Keizer te                |
-  |  C: ook generaal Krayenhoff den Keizer te               |
-  |  B: Krayenhof had in 1810 Neerlands                     |
-  |  C: Krayenhoff had in 1810 Neerlands                    |
-  |  B: Mijnheer Krayenhof, die Amsterdam hadt              |
-  |  C: Mijnheer Krayenhoff, die Amsterdam hadt             |
-  |  B: verdedigen. Krayenhof ontvouwde nu                  |
-  |  C: verdedigen. Krayenhoff ontvouwde nu                 |
-  |  B: er van moest erkennen, herstelde Krayenhof          |
-  |  C: er van moest erkennen, herstelde Krayenhoff         |
-  |  B: ik ben te midden mijner kinderen!"                  |
-  |  C: ik ben te midden mijner kinderen!""                 |
-  |  B: nu hij op zijn teruggtocht er wederkwam,            |
-  |  C: nu hij op zijn terugtocht er wederkwam,             |
-  |  B: ruiters aangevallen Door zich telkens               |
-  |  C: ruiters aangevallen. Door zich telkens              |
-  |  B: nog een enkel peleton over onder bevel              |
-  |  C: nog een enkel peloton over onder bevel              |
-  |  B: rukte Benthein de brug los en een                   |
-  |  C: rukte Benthien de brug los en een                   |
-  |  B: mee, om egen de verbonden mogendheden               |
-  |  C: mee, om tegen de verbonden mogendheden              |
-  |  B: en den 6 Sept. hij Dennewitz verslagen.             |
-  |  C: en den 6 Sept. bij Dennewitz verslagen.             |
-  |  B: van ons land; elfs had hij aan Rutger               |
-  |  C: van ons land; zelfs had hij aan Rutger              |
-  |  B: Maasdam. Leopold, Graaf van Limburg                 |
-  |  C: Maasdam, Leopold, Graaf van Limburg                 |
-  |  B: J van Oldenbarneveld (Witte                         |
-  |  C: J. van Oldenbarneveld (Witte                        |
-  |  B: L. GRAAF VAN LIMBURG STIRUM.                        |
-  |  C: L. GRAAF VAN LIMBURG STYRUM.                        |
-  |  B: Burgemeester Slichter, een vurig                    |
-  |  C: Burgemeester Slicher, een vurig                     |
-  |  B: Reunie niet aannemen. Nadat hij zich                |
-  |  C: Re�nie niet aannemen. Nadat hij zich                |
-  |  B: achtergebleven Fransche ambtenarenaan, de           |
-  |  C: achtergebleven Fransche ambtenaren aan, de          |
-  |  B: P. P. Charle, W. Boreel, Mr. C. van der             |
-  |  C: P. P. Charl�, W. Boreel, Mr. C. van der             |
-  |  B: door Van der Duin van Maasdam, Repelaer             |
-  |  C: door Van der Duyn van Maasdam, Repelaer             |
-  |  B: ambten weder aanvaarden. De Oranjevlag              |
-  |  C: ambten weder aanvaardden. De Oranjevlag             |
-  |  B: VAN HOGENDORP, VAN DER DUIN VAN                     |
-  |  C: VAN HOGENDORP, VAN DER DUYN VAN                     |
-  |  B: J. A. CHANQUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STIRUM        |
-  |  C: F. D. CHANGUION, DE GRAAF VAN LIMBURG STYRUM        |
-  |  B: optreden. Van der Duijn van Maasdam                 |
-  |  C: optreden. Van der Duyn van Maasdam                  |
-  |  B: afdeeling onder Sweerts de Landas te Rotterdam      |
-  |  C: afdeeling onder Sweertz de Landas te Rotterdam      |
-  |  B: te Amsterdam.--Krayenhof, Gouverneur van             |
-  |  C: te Amsterdam.--Krayenhoff, Gouverneur van            |
-  |  B: Lapupkin om hulp voor de omwenteling                |
-  |  C: Lapupkin, om hulp voor de omwenteling               |
-  |  B: wapperen. Krayenhof, die voor 19 jaar               |
-  |  C: wapperen. Krayenhoff, die voor 19 jaar              |
-  |  B: Mogendheden be�ogden, zoodat hij                    |
-  |  C: Mogendheden beoogden, zoodat hij                    |
-  |  B: hoofdkwartier der Ge�llieerden te                   |
-  |  C: hoofdkwartier der Gealli�erden te                   |
-  |  B: de Ge�llieerden de stad te bestormen                |
-  |  C: de Gealli�erden de stad te bestormen                |
-  |  B: Kapitien der Etrangers, voor de                     |
-  |  C: Kapitein der Etrangers, voor de                     |
-  |  B: Heenemans moest Den Briel verlaten,                 |
-  |  C: Heeneman moest Den Briel verlaten,                  |
-  |  B: van den Pruisischen Generaal Blucher aan            |
-  |  C: van den Pruisischen Generaal Bl�cher aan            |
-  |  B: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN                       |
-  |  C: VAN DEN PRINS TE SCHEVENINGEN.                      |
-  |  B: wilde reeds den 31 Nov. naar                        |
-  |  C: wilde reeds den 30 Nov. naar                        |
-  |  B: nu de Prins, Lord Chancarty, Von                    |
-  |  C: nu de Prins, Lord Clancarty, Von                    |
-  |  B: doch moest metdezen spoedig ons land                |
-  |  C: doch moest met dezen spoedig ons land               |
-  |  B: te gaan vormde Krayenhof eene afdeeling             |
-  |  C: te gaan vormde Krayenhoff eene afdeeling            |
-  |  B: hun onderhoud ontslagen te zijn,                    |
-  |  C: hun onderhoud ontslagen te zijn.                    |
-  |  B: koel en overschillig, vernam                        |
-  |  C: koel en onverschillig, vernam                       |
-  |  B: en Gorichem aan de Franschen                        |
-  |  C: en Gorinchem aan de Franschen                       |
-  |  B: Vorst opgedragen In plaats der Departementen        |
-  |  C: Vorst opgedragen. In plaats der Departementen       |
-  |  B: Gealli�erden onder Blucher en Schwartzenberg        |
-  |  C: Gealli�erden onder Bl�cher en Schwartzenberg        |
-  |  B: te komen Daar de belasting minder                   |
-  |  C: te komen. Daar de belasting minder                  |
-  |  B: Bondgenooten over. Napeleons gemalin trok naar      |
-  |  C: Bondgenooten over. Napoleons gemalin trok naar      |
-  |  B: Maire van Butlinge werd van                         |
-  |  C: Maire van Buttinge werd van                         |
-  |  B: Tusschen-Bestuur van Wilem I, droeg het             |
-  |  C: Tusschen-Bestuur van Willem I, droeg het            |
-  |  B: den 15 Aug, aan genoemden Vorst                     |
-  |  C: den 15 Aug. aan genoemden Vorst                     |
-  |  B: worden, rukte Blucher met 117.000                   |
-  |  C: worden, rukte Bl�cher met 117.000                   |
-  |  B: Luik, Hoei, Clarleroi en Dinant.                    |
-  |  C: Luik, Hoei, Charleroi en Dinant.                    |
-  |  B: Gemappe, Enghien en Birche,                         |
-  |  C: Gemappes, Enghien en Birche,                        |
-  |  B: ruiterij. Generaal Collaers, bekend                 |
-  |  C: ruiterij. Generaal Collaert, bekend                 |
-  |  B: einde aldaar Blucher tegen te houden                |
-  |  C: einde aldaar Bl�cher tegen te houden                |
-  |  B: Blucher, zoodat doordringen daar                    |
-  |  C: Bl�cher, zoodat doordringen daar                    |
-  |  B: ontmoeting met Blucher had. Beide                   |
-  |  C: ontmoeting met Bl�cher had. Beide                   |
-  |  B: dat Blucher bij Ligny den Franschen                 |
-  |  C: dat Bl�cher bij Ligny den Franschen                 |
-  |  B: was--dat Blucher bij                                 |
-  |  C: was--dat Bl�cher bij                                 |
-  |  B: Wellington bericht, dat Blucher bij                 |
-  |  C: Wellington bericht, dat Bl�cher bij                 |
-  |  B: Hiervan zond hij Blucher bericht                    |
-  |  C: Hiervan zond hij Bl�cher bericht                    |
-  |  B: 70-jarige Blucher antwoordde,                       |
-  |  C: 70-jarige Bl�cher antwoordde,                       |
-  |  B: ontmoedigd, terwijl Blucher ons nu                  |
-  |  C: ontmoedigd, terwijl Bl�cher ons nu                  |
-  |  B: Smohain, de hoeven Papelate en                      |
-  |  C: Smohain, de hoeven Papelotte en                     |
-  |  B: Batterij van Byleveld, en twee Engelsche            |
-  |  C: Batterij van Bijleveld, en twee Engelsche           |
-  |  B: Blucher, dien hij verslagen                         |
-  |  C: Bl�cher, dien hij verslagen                         |
-  |  B: zich op een hoogte achter Le                        |
-  |  C: zich op een hoogte achter La                        |
-  |  B: Bij Hougoumon lag Kapitein Busgen                   |
-  |  C: Bij Hougoumont lag Kapitein Busgen                  |
-  |  B: beveiligen. Bijland met zijn Brigade                |
-  |  C: beveiligen. Bylandt met zijn Brigade                |
-  |  B: Zuylen, Van Byland en Westenberg                    |
-  |  C: Zuylen, Van Bylandt en Westenberg                   |
-  |  B: vertrouwende, dat Blucher zijn belofte              |
-  |  C: vertrouwende, dat Bl�cher zijn belofte              |
-  |  B: Ligny was Blucher naar Wavre                        |
-  |  C: Ligny was Bl�cher naar Wavre                        |
-  |  B: had, viel bovendien Blucher's achterhoede           |
-  |  C: had, viel bovendien Bl�cher's achterhoede           |
-  |  B: beschermen en een nieuwen aanva                     |
-  |  C: beschermen en een nieuwen aanval                    |
-  |  B: af te wachten. Blucher liet zich echter             |
-  |  C: af te wachten. Bl�cher liet zich echter             |
-  |  B: reserve van de Oude garde de Jonge                  |
-  |  C: reserve van de Oude Garde de Jonge                  |
-  |  B: maar _Blucher_, die naderde.                        |
-  |  C: maar Bl�cher_, die naderde.                         |
-  |  B: Blucher, het krijgsgewoel                           |
-  |  C: Bl�cher, het krijgsgewoel                           |
-  |  B: geweer liet Blucher zonder verwijl                  |
-  |  C: geweer liet Bl�cher zonder verwijl                  |
-  |  B: GEBHARD LIEBERECHT VON BLUCHER.                     |
-  |  C: GEBHARD LEBERECHT VON BL�CHER.                      |
-  |  B: den slag Wellington en Blucher                      |
-  |  C: den slag Wellington en Bl�cher                      |
-  |  B: terug, terwijl Blucher te Gemappes                  |
-  |  C: terug, terwijl Bl�cher te Gemappes                  |
-  |  B: terwijl Blucher zou trachten die                    |
-  |  C: terwijl Bl�cher zou trachten die                    |
-  |  B: West-Vlaanderen, 8e Henegouwen, 9e. Holland,        |
-  |  C: West-Vlaanderen, 8e. Henegouwen, 9e. Holland,       |
-  |  B: Landvoogd Sir Stamford Rafles was niet              |
-  |  C: Landvoogd Sir Stamford Raffles was niet             |
-  |  B: De Algarijnsche zeeroovers                          |
-  |  C: De Algerijnsche zeeroovers                          |
-  |  B: Algarijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
-  |  C: Algerijnsche zeeschuimers zeer onveilig             |
-  |  B: onder bevel van lord Exmouth, vereenigd met         |
-  |  C: onder bevel van Lord Exmouth, vereenigd met         |
-  |  B: Vice-admiraal Van der Cappelen, wist den            |
-  |  C: Vice-admiraal Van der Capellen, wist den            |
-  |  B: beslag op onze schepen. De                          |
-  |  C: beslag op onze schepen.--De                          |
-  |  B: overen, het genoemde traktaat                       |
-  |  C: overeen, het genoemde traktaat                      |
-  |  B: Hall. Grondwetsherziening.--Thorbecke en             |
-  |  C: Hall.--Grondwetsherziening.--Thorbecke en             |
-  |  B: geest der eeuw, waar Da Casta                       |
-  |  C: geest der eeuw, waar Da Costa                       |
-  |  B: HOOFDSTUK XXVII                                     |
-  |  C: HOOFDSTUK XXVII.                                    |
-  |  B: weigerde aan onzen eisch: het                       |
-  |  C: weigerde aan onzen eisch, het                       |
-  |  B: Amsterdam en Utrecht reizen.                        |
-  |  C: Amsterdam en Utrecht te reizen.                     |
-  |  B: DILICENCE VAN DEN HAAG NAAR                         |
-  |  C: DILLIGENCE VAN DEN HAAG NAAR                        |
-  |  B: auto's verdongen. En het rijwiel                    |
-  |  C: auto's verdrongen. En het rijwiel                   |
-  |  B: landbouwers en veehouhouders brengen                |
-  |  C: landbouwers en veehouders brengen                   |
-  |  B: Koning Koning Willem III.--Regentschap               |
-  |  C: Koning Willem III.--Regentschap                      |
-  |  B: naar Lombok. Troonsbestijging en                    |
-  |  C: naar Lombok.--Troonsbestijging en                    |
-  |  B: boom worde als vroeger."                            |
-  |  C: boom worde als vroeger.""                           |
-  |  B: der mindren last verlicht.                          |
-  |  C: der mindren last verlicht."                         |
-  |  B: Prins-Generaal, thans Prins Hendrik der             |
-  |  C: Prins-Gemaal, thans Prins Hendrik der               |
-  |  B: 500 ex. 27� cts., 1000 ex.                          |
-  |  C: 500 ex. � 27� cts., 1000 ex.                        |
-  |                                                         |
-  +---------------------------------------------------------+
-
-
-
-
-
-End of the Project Gutenberg EBook of God redde Nederland, by Jan Kuiper
-
-*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK GOD REDDE NEDERLAND ***
-
-***** This file should be named 45055-8.txt or 45055-8.zip *****
-This and all associated files of various formats will be found in:
-        http://www.gutenberg.org/4/5/0/5/45055/
-
-Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
-http://www.pgdp.net
-
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions
-will be renamed.
-
-Creating the works from public domain print editions means that no
-one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
-(and you!) can copy and distribute it in the United States without
-permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
-set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
-copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
-protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
-Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
-charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
-do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
-rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
-such as creation of derivative works, reports, performances and
-research.  They may be modified and printed and given away--you may do
-practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
-subject to the trademark license, especially commercial
-redistribution.
-
-
-
-*** START: FULL LICENSE ***
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
-Gutenberg-tm License available with this file or online at
-  www.gutenberg.org/license.
-
-
-Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
-electronic works
-
-1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
-all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
-If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
-Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
-terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
-entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
-
-1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement.  See
-paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
-and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
-works.  See paragraph 1.E below.
-
-1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
-or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
-Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
-collection are in the public domain in the United States.  If an
-individual work is in the public domain in the United States and you are
-located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
-copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
-works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
-are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
-Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
-freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
-this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
-the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
-keeping this work in the same format with its attached full Project
-Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
-
-1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
-a constant state of change.  If you are outside the United States, check
-the laws of your country in addition to the terms of this agreement
-before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
-creating derivative works based on this work or any other Project
-Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
-the copyright status of any work in any country outside the United
-States.
-
-1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
-access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
-whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
-phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
-Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
-copied or distributed:
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
-almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
-re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
-with this eBook or online at www.gutenberg.org
-
-1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
-from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
-posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
-and distributed to anyone in the United States without paying any fees
-or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
-with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
-work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
-through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
-Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
-1.E.9.
-
-1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
-terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
-to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
-permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
-
-1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
-word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
-distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
-"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
-posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
-you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
-copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
-request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
-form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
-License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
-that
-
-- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
-     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
-     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
-     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
-     must be paid within 60 days following each date on which you
-     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
-     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
-     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
-     address specified in Section 4, "Information about donations to
-     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
-
-- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-     License.  You must require such a user to return or
-     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
-     and discontinue all use of and all access to other copies of
-     Project Gutenberg-tm works.
-
-- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
-     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
-     of receipt of the work.
-
-- You comply with all other terms of this agreement for free
-     distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
-electronic work or group of works on different terms than are set
-forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
-both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
-Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
-Foundation as set forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
-collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
-works, and the medium on which they may be stored, may contain
-"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
-corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
-property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
-computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
-your equipment.
-
-1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from.  If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium with
-your written explanation.  The person or entity that provided you with
-the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
-refund.  If you received the work electronically, the person or entity
-providing it to you may choose to give you a second opportunity to
-receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
-is also defective, you may demand a refund in writing without further
-opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER
-WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
-WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
-If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
-law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
-interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
-the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
-provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
-
-1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
-with this agreement, and any volunteers associated with the production,
-promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
-harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
-that arise directly or indirectly from any of the following which you do
-or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
-work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
-Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
-
-
-Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of computers
-including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
-because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
-people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
-To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
-and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
-and the Foundation information page at www.gutenberg.org
-
-
-Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
-Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541.  Contributions to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
-permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
-Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
-throughout numerous locations.  Its business office is located at 809
-North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887.  Email
-contact links and up to date contact information can be found at the
-Foundation's web site and official page at www.gutenberg.org/contact
-
-For additional contact information:
-     Dr. Gregory B. Newby
-     Chief Executive and Director
-     gbnewby@pglaf.org
-
-Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
-spread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements.  We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance.  To
-SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
-particular state visit www.gutenberg.org/donate
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
-methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations.
-To donate, please visit:  www.gutenberg.org/donate
-
-
-Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
-works.
-
-Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
-concept of a library of electronic works that could be freely shared
-with anyone.  For forty years, he produced and distributed Project
-Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
-unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
-keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
-
-Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
-
-     www.gutenberg.org
-
-This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/45055/45055-8.zip b/45055/45055-8.zip
deleted file mode 100644
index b0c9af3..0000000
--- a/45055/45055-8.zip
+++ /dev/null
diff --git a/45055/45055-h.zip b/45055/45055-h.zip
deleted file mode 100644
index f3411f9..0000000
--- a/45055/45055-h.zip
+++ /dev/null
author	nfenwick <nfenwick@pglaf.org>	2025-03-01 19:53:44 -0800
committer	nfenwick <nfenwick@pglaf.org>	2025-03-01 19:53:44 -0800
commit	6c9f9abe7e1dff6564a2dce4f7675e2021d35da3 (patch)
tree	61b8c67ac7c68eb019cd87a78ca737dcc9d96c26
parent	62467143cf83f548cef6e44b472e2789d226d71f (diff)