1 files changed, 0 insertions, 2135 deletions

diff --git a/old/69384-0.txt b/old/69384-0.txt
deleted file mode 100644
index 4784e9d..0000000
--- a/old/69384-0.txt
+++ /dev/null
@@ -1,2135 +0,0 @@
-The Project Gutenberg eBook of Omwandelingen door een gedeelte van
-Spanje, by Jean-Charles Davillier
-
-This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
-most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
-whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
-of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
-www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you
-will have to check the laws of the country where you are located before
-using this eBook.
-
-Title: Omwandelingen door een gedeelte van Spanje
-       De Aarde en haar volken, 1868
-
-Author: Jean-Charles Davillier
-
-Illustrator: Gustave Doré
-
-Release Date: November 19, 2022 [eBook #69384]
-
-Language: Dutch
-
-Produced by: Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading
-             Team at https://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg
-
-*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK OMWANDELINGEN DOOR EEN
-GEDEELTE VAN SPANJE ***
-
-
-
-
-
-DE AARDE EN HAAR VOLKEN.
-
-
-OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE VAN SPANJE.
-
-MET TEEKENINGEN VAN GUSTAVE DORÉ.
-
-
-SEVILLA.
-
-I.
-
-    De Alcazar van Sevilla; De Patio de las Doncellas.—Peter de Wreede
-    en Maria van Padilla.—De Baños van Padilla.—De Capilla de
-    Azulejos.—De tuinen van den Alcazar.—De Casa de Pilatos.—De Juderia
-    en de Moreria.—Het klooster van Santa-Paula.—Het museum van
-    Sevilla; de zaal van Murillo.
-
-
-Indien de Alhambra van Grenada niet bestond, zou de Alcazar van Sevilla
-voorzeker het bewonderenswaardigste moorsche monument van geheel Spanje
-zijn. Men heeft elkander vaak nagepraat, dat de toerist den Alcazar
-niet moest bezoeken dan na vooraf de Alhambra te hebben bezichtigd. Wij
-gelooven dat dit er weinig toe doet: ieder dezer gedenkteekenen
-onderscheidt zich door geheel bijzondere schoonheden en verdiensten;
-zoowel  wat bouwtrant als ligging betreft. Zoo het paleis van Grenada
-op een der mooiste punten van de wereld gebouwd is, wordt de Alcazar
-van Sevilla omringd door tuinen, die het aardsche paradijs en de
-betooverende, door Ariosto bezongen lusthoven in herinnering brengen.
-
-De oorsprong van den Alcazar is niet juist bekend: volgens het meest
-algemeen aangenomen gevoelen zou hij in de elfde eeuw door een van
-Toledo gekomen arabischen bouwmeester zijn gesticht, en zouden
-werklieden, die aan de versieringen van de Alhambra gearbeid hadden,
-uit Grenada herwaarts zijn gezonden om de ornamenten in stuc uit te
-voeren. Hoe dit wezen moge, er is heden ten dage niet het minste spoor
-van dit oorspronkelijke gebouw over, dat naar alle waarschijnlijkheid
-in dien zoo edelen en majestueuzen arabischen stijl zal zijn
-opgetrokken, waarvan de moskee van Cordova nog heden het schoonste
-voorbeeld oplevert.
-
-Het tegenwoordige gebouw is niet ouder dan het begin der dertiende
-eeuw; evenals de Alhambra van Grenada, waarmede het eenige punten van
-overeenkomst heeft, is het oude paleis der koningen van Sevilla in
-zuiver moorschen stijl. De Alcazar had eertijds twee hoofdpoorten; de
-puerta de la Banderas, de poort der banieren, en de puerta de la
-Monteria of van de jacht, aldus genaamd omdat zich daar de Monteros of
-jagermeesters vereenigden, wanneer de koning zich op de jacht begaf. De
-tegenwoordige ingang bevindt zich vlak tegenover het pleintje del
-Triunfo.
-
-De Alcazar werd door de Arabieren Al-Kasr, het paleis van Cesar
-geheeten; want de naam van den romeinschen veroveraar was voor hen
-synoniem gebleven met macht en majesteit.
-
-Uit een boven den hoofdingang geplaatst opschrift blijkt, dat een groot
-gedeelte van dit gebouw onder de regeering van Peter den Wreede werd
-opgetrokken; juist op datzelfde tijdstip werden de voornaamste werken
-der Alhambra uitgevoerd; en de koning van Kastilië, die dikwijls in
-vriendschappelijke betrekking met de Mooren van Grenada stond, deed uit
-die stad de werklieden komen, aan wie de versiering van zijn paleis
-werd opgedragen.
-
-De Patio de las Doncellas, een uitgestrekte binnenplaats, heeft een
-allerindrukwekkendst voorkomen; wit marmeren gekoppelde kolommen
-strekken tot steun aan uitgeschulpte bogen, die weder op hare beurt
-zuiltjes en dooreengevlochten lofwerk van de keurigste bewerking
-dragen. Dit plein is, even als de voornaamste zalen van den Alcazar, in
-zijn oorspronkelijken stijl hersteld geworden op bevel van den hertog
-van Montpensier, die, eenige jaren geleden, dat oude moorsche paleis
-heeft bewoond.
-
-De Patio de las Doncellas, of Plein der jonge meisjes, wordt aldus
-genoemd, omdat, volgens een oude overlevering, de koningen van Sevilla
-er honderd maagden ontvingen, die hun ieder jaar door een hunner
-schatplichtige vorsten gezonden werden. De prachtige Patio, hersteld
-onder Karel V (die bij gelegenheid van zijn huwelijk met donna
-Isabella, infante van Portugal, den Alcazar overigens niet door zijne
-in grieksch romeinschen stijl aangebrachte vergrootingen verfraaide)
-heeft nog een deel der azulejos van aardewerk, die de muren ongeveer
-twee ellen hoog van den grond af bedekten, bewaard; deze azulejos,
-volmaakt gelijk aan die, welke in de zalen der Alhambra worden
-aangetroffen, vormen evenredige, maar tevens zeer grillige teekeningen,
-en bezwaarlijk zou men zich een grooter kleuren-harmonie kunnen denken.
-
-Ongelukkiglijk heeft men op de plekken, waar de azulejos verdwenen
-zijn, ze vervangen door teekeningen in waterverf, die niet de minste
-begoocheling te weeg brengen. In het midden ontspringt uit een bekken
-van moorschen stijl een hooge waterstraal, die weder in het bekken
-nedervalt en de marmeren zerken besproeit, waarmede de patio is
-geplaveid. Om de bovenverdieping loopt een door bogen ondersteunde
-galerij, waar boven de wapens van Kastilië en Leon prijken, door de
-zuilen van Hercules vergezeld, tusschen welke men, op een lint, de
-eerzuchtige spreuk van Karel V: Non plus ultra leest. Na een aantal
-zalen bezocht te hebben, waaronder de sala de Embajadores in de eerste
-plaats vermelding verdient, brachten wij een bezoek in de oude gewelfde
-baden, waaraan men den naam van los Baños de Padilla geeft. Het waren
-moorsche baden, die Peter de Wreede had laten herstellen voor de
-beroemde Maria van Padilla, een adellijke jonkvrouw van uitstekende
-schoonheid en beschaving; pater Mariana geeft van haar in zijne
-geschiedenis van Spanje een verleidelijk portret, hetgeen voor een
-gedeelte de buitengewone heerschappij verklaart, die zij over den
-koning van Kastilië uitoefende; de openbare meening beschuldigde Maria
-van Padilla hem betooverd te hebben, en de volkslegende stelde haar als
-de koningin der tooverheksen voor. Zeker is het, dat Peter de Wreede,
-daags na zijn huwelijk met Blanche van Bourbon, zijne gemalin verliet,
-om zich weder bij Maria van Padilla te voegen, die hem op het kasteel
-Montalvan afwachtte.
-
-De meeste spaansche geschiedschrijvers zijn van oordeel dat de koning
-van Kastilië Maria van Padilla in het geheim had getrouwd; hoe dit zij,
-in den Alcazar van Sevilla bekleedde zij den rang eener souvereine. De
-overlevering zegt dat de koning zijnen gunstelingen toestond zijne
-maitresse naar het baño te vergezellen, en dat deze, geloovende
-daardoor hun meester te behagen, de vleierij zoo ver dreven, dat zij
-van het nog lauwe badwater dronken. Op zekeren dag vroeg de koning,
-nadat hij bemerkt had dat een hunner zijne lippen niet aan het water
-gebracht had, wat hem belet had het voorbeeld der andere hovelingen te
-volgen, waarop hij ten antwoord ontving:
-
-Señor, despues de haber cortado la salsa, yo quisiera tambien catar la
-perdiz.
-
-Het blijkt niet dat Peter de Wreede hem voor zulk een kloek antwoord
-het hoofd voor de voeten liet leggen.
-
-Toen Maria van Padilla stierf, liet de koning van Kastilië haar met al
-de praal eener koningin begraven. Nog ziet men in de Capilla real, de
-hoofdkapel der kathedraal, haar graf naast dat van den heiligen
-Ferdinand.
-
-Na op de eerste verdieping van den Alcazar nog eenige vertrekken
-bezichtigd te hebben, die door de prinsen van de koninklijke familie,
-als zij te Sevilla verblijf houden, betrokken worden, en in een van
-welke men ons vier op den muur geschilderde doodshoofden wees, [1]
-doorliepen wij ook een oogenblik de heerlijke tuinen, wier plantengroei
-die der keerkringsgewesten herinnerde; onder anderen zagen wij daar
-bananen vol rijpe vruchten, die, volgens het zeggen van den tuinman,
-voor de koningin bewaard worden; reusachtige oranje- en granaatboomen,
-tijdgenooten misschien van Peter den Wreede, zijn langs de muren als
-leiboomen geplant; te midden van citroenboschjes verheffen zich
-kiosken, die onder Karel V gebouwd en met azulejos van allerhande kleur
-bekleed zijn.
-
-Den bezoekers is hier ook een ondeugende verrassing bereid, waarvan de
-Arabieren de eerste uitvinders zijn. De lanen zijn met steenen
-geplaveid, die verschillende teekeningen vormen, en in een groot
-gedeelte van dat plaveisel heeft men microscopische gaatjes, die met
-een onnoemelijk aantal koperen pijpjes in verband staan, waar het water
-doorheen dringt; men draait aan een kraantje en eensklaps springen er
-duizenden allerfijnste straaltjes op; gij voelt u ter linker, ter
-rechterzijde, voor en achter u door een fijnen regen besproeien, die,
-in plaats van uit de lucht, uit den grond te voorschijn komt. Deze
-water-aardigheid, die in een brandende luchtstreek volstrekt geen
-nadeel kan berokkenen, was bij de Arabieren en spaansche Mooren zeer in
-zwang. Op Majorka hadden wij reeds in een oude alqueria of lusthuis uit
-de dagen der Arabieren soortgelijke fonteintjes gezien, die nog in
-volmaakt goeden staat waren.
-
-Na den Alcazar is de Casa de Pilatos een der voornaamste
-merkwaardigheden van Sevilla: het is een omstreeks het begin der
-zeventiende eeuw gebouwd paleis, op dit oogenblik het eigendom van den
-hertog van Medina-Celi, die het niet bewoont. Geen enkele bijzondere
-woning van Sevilla haalt in rijkdom en bevalligheid bij dit paleis,
-waarvan de moorsche stijl allergelukkigst met dien eigenaardig
-weelderigen stijl is vereenigd, welke den overgang van de gothiek tot
-de renaissance kenmerkt. De patio of binnenplaats is ongemeen rijk; de
-overdekte galerij, wier bogen door wit marmeren zuilen worden
-onderschraagd, is bekleed met azulejos, die even schoon als volmaakt
-bewaard zijn, en arabesken en geslachtswapens voorstelden: eenigen
-daarvan zijn met metaalachtige tinten overdekt, die een buitengewonen
-glans bezitten. Deze azulejos zijn de schoonste in hun soort, die wij
-ooit gezien hebben.
-
-De Casa de Pilatos of huis van Pilatus wordt dus genoemd, omdat zij,
-zoo men wil, gebouwd is naar hetzelfde plan als de woning van Pontius
-Pilatus te Jeruzalem: hetgeen ons voorkomt geheel uit de lucht te zijn
-gegrepen. Een zwart kruis, dat men nog in de patio ziet, was eertijds
-het aanvangspunt van een Kruisweg, welks door de stad verdeelde staties
-naar de Cruz del campo voerden, niet verre van de Caños de Carmona
-gelegen.
-
-Bij het verlaten van de Casa de Pilatos begaven wij ons naar de
-Juderia, het jodenkwartier, het oude Ghetto van Sevilla, waar de joden,
-voor hunne uitdrijving, in de middeleeuwen waren opgesloten; er zijn
-weinig steden in Spanje, waarvan de een of andere wijk niet nog den
-naam van Juderia draagt; ook had men er de Moreria of het
-moorenkwartier, een naam die nog op verscheidene plaatsen is bewaard
-gebleven. In de Juderia bezochten wij een huis dat er zeer eenvoudig
-uitzag. Het was dat van Bartolomeus Esteban Murillo, den grooten
-schilder van Sevilla; dit huis heeft aan de straat den naam van Calle
-de Murillo gegeven.
-
-Een ander zeer weinig bekend monument, en dat toch verdient bezocht te
-worden, is de kerk van het klooster van Santa Paula, Las Monjas de
-Santa Paula genaamd. Het bovenste gedeelte van het portaal is geheel
-met alleruitstekendste azulejos bekleed; het is het meesterstuk van
-Niculoso Francisco, dezen italiaanschen te Sevilla gevestigden
-porcelein-schilder, wiens werk wij reeds in den Alcazar hebben
-bewonderd. De schilderkunst alleen zou een denkbeeld kunnen geven van
-de verwonderlijke uitwerking door dezen gevel teweeg gebracht, wiens
-geschilderde tegels de beste werken van Faenza en Caffagiolo evenaren;
-in het midden van dit plateelwerk zijn zeven basreliefs van gebakken
-steen gevoegd, die aan het werk van Lucca della Robbia doen denken. Een
-aantal azulejos van groote afmeting stellen het naamcijfer van Christus
-in gothische letters van zeer bijzonderen vorm voor, gelijk aan die
-welke men dikwijls op de spaansch-moorsche schotels uit het einde der
-vijftiende eeuw aantreft.
-
-Men kan zeggen dat het museum van Sevilla het eenige is, buiten dat van
-Madrid, hetwelk dien naam verdient; het bevindt zich in het oude
-klooster van la Merced, dat op een pleintje uitkomt, waarop men voor
-eenige jaren het standbeeld van Murillo heeft opgericht.
-
-De sevillasche school is zeker de belangrijkste van geheel Spanje: het
-is voldoende de namen van Murillo en Velasquez op te noemen. De eerste
-vormt, om zoo te zeggen, een museum op zich zelf, het museum van la
-Merced, waarin geen enkel stuk van Velasquez wordt aangetroffen. Deze
-afwezigheid van schilderstukken des grootsten meesters, die Spanje
-heeft voortgebracht, komt u op het eerste gezicht vreemd voor; maar die
-bevreemding wijkt spoedig wanneer men zich herinnert, dat Velasquez het
-grootste gedeelte van zijn leven aan het hof van Filips IV heeft
-doorgebracht.
-
-Men weet dat Murillo drie verschillende genres had; door de Spanjaarden
-frio, calido, vaporoso (koud, warm en nevelig) geheeten: de schilderij
-in de zaal aanwezig, die men El salon de Murillo heet en waarin alleen
-zijne werken prijken, de heilige Justina en Rufina voorstellende, is in
-het warme genre; de beide patronessen van Sevilla, dochters van een
-pottebakker van Triana, zijn afgebeeld met vazen, zooals men ze
-tegenwoordig nog in die voorstad vervaardigt.
-
-Een andere schilderij van kleiner omvang, de Maagd en het Kind Jezus
-voorstellende, is, naar men beweert, door Murillo op een servet
-geschilderd, waarom men het in de wandeling la servilleta heet.
-
-De meeste andere schilderijen van Murillo zijn even merkwaardig,
-ofschoon niet zoo kostbaar; van de werken der overige spaansche
-schilders zullen wij slechts een heilige Thomas van Aquino, het
-meesterstuk van Zurraban aanhalen; een heilige Hermenegilde, van
-Herrera el vièjo, en een doek van Fr. Pacheco, den schoonbroeder van
-Velasquez, een heilige voorstellende die zich den buik opensnijdt; een
-onderwerp dikwijls door spaansche schilders behandeld.
-
-Als men Sevilla door de Puerta de Jerez uitgaat en rechts van zich de
-Pasco de Cristina laat liggen, komt men aan het paleis San Telmo, door
-den hertog van Montpensier bewoond. Bij het binnentreden van deze
-gastvrije woning, wier zalen welwillend voor de bezoekers openstaan,
-staat men verbaasd over den daar heerschenden smaak; terwijl men niet
-minder de tuinen van San Telmo bewondert, die zich tot aan den
-Guadalquivir uitstrekken en in pracht die van den Alcazar niets
-toegeven, en nog uitgebreider zijn. De zeldzaamste planten worden er
-gekweekt, en men telt er niet minder dan vijfduizend vijfhonderd voet
-oranjeboomen.
-
-
-
-
-
-II.
-
-    De schouwburgen van Sevilla: de Cazuela.—De veranderde fransche
-    stukken.—De andalusische sainetes.—Hoe de vreemdelingen in de
-    sainetes behandeld worden.
-
-
-Sevilla bezit twee schouwburgen: het Teatro principal, en dat van San
-Fernando, waar al de genres worden opgevoerd: drama’s, opera’s,
-zarzuelas of opéras comiques, blijspelen, sainetes; zonder evenwel den
-minsten inbreuk te maken op den baile nacional, waarmede iedere
-voorstelling onveranderlijk besloten wordt. De inrichting van de zaal
-is ongeveer de zelfde als in onze schouwburgen; de plaatsen waaruit bij
-ons het orchest en de bak bestaan, loopen in Spanje ineen, en ontvangen
-den naam van sillas of asientos de butaca. Het amphitheater of paradijs
-heet la cazuela, hetgeen wil zeggen: kasserol; het schijnt dat deze
-benaming tamelijk oud is, als men mevrouw d’Aulnoy mag gelooven, die
-een spaanschen schouwburg uit het tijdvak van Lodewijk XIV beschreef:
-„Er is in de zaal,” zoo schrijft de fransche reizigster, „eene plaats
-die men la cazuela heet: alle dames van verdachte deugd hebben daar
-haar loge, en al de groote heeren gaan er heen om met haar te praten.”
-De schrijfster, de zaal verlatende om ook het tooneel zelve in
-oogenschouw te nemen, spreekt een paar woorden over de spaansche
-tooneelspeelsters, die zij afteekent als de „afzichtelijkste schepsels
-der wereld, hetgeen,” voegt zij er bij, „haar niet belet,
-verschrikkelijk veel verteringen te maken.”
-
-De eerste maal dat wij het Teatro principal bezochten, was er een
-lleno, dat wil zeggen, was de zaal ongeveer geheel gevuld: iets zeer
-ongewoons in de spaansche schouwburgen, die meestal niet sterker
-bezocht worden dan de italiaansche. De vrouwen maakten de meerderheid
-uit; de mantilles en bloemen vormden het hoofdtooisel, en men zag
-slechts zeer weinig hoeden al estilo de Paris, hetgeen aan de loges een
-allerschilderachtigst voorkomen gaf. Het gepraat paarde zich met het
-geklikklak der waaiers; naast ons merkten wij onder de toeschouwers
-twee jonge sevillaansche dames met rijke zwarte haren op, waarin op de
-hoogte van het oor een witte dahlia was aangebracht; achter haar zat
-haar moeder, die men, te oordeelen naar haar met een zwarte mantille
-omgeven gerimpeld gelaat, voor een oude tooneel-duegna zou hebben
-aangezien; naast haar was een Engelschman met zware rosachtige
-bakkebaarden gezeten; hij had een ronden hoed met smalle randen op het
-hoofd, en een rotting in de hand, terwijl hij in de andere een
-tooneelkijker hield, waarvan hij een veelvuldig gebruik maakte. Onze
-buurman, die getracht had met zijne buurvrouw een gesprek aan te
-knoopen in een vreemde krabbeltaal, die hij zonder twijfel voor
-spaansch hield, begreep spoedig wat de blikken en de scherts zijner
-buren te beteekenen hadden, want hij sprak tamelijk luid. In het
-algemeen zijn de Spanjaarden, en de Andalusiërs in het bijzonder, er op
-uit om de vreemdelingen belachelijk te maken, die zich aan het
-onschuldige vermaak overgeven om met de inboorlingen mede te doen; ook
-hoort men, als het een Engelschman of welken buitenlander ook in de
-hersens komt zich in het kostuum van een majo te steken, dadelijk de
-woorden van franchute, van Inglis-manglis of andere epitheten van dezen
-aard, die het den inboorlingen lust de vreemdelingen naar het hoofd te
-werpen.
-
-Eindelijk werd de gordijn opgehaald en begon men met een zarzuela,
-getiteld: Buenas noches señor don Simon. De zarzuela is een lyrisch
-stuk, dat veel op een opéra comique gelijkt. Spoedig bleek het nu, dat
-het stuk niets anders was dan de vertaling van het fransche: Bonsoir
-monsieur Pantalon; terwijl men den titel een beetje gewijzigd had, had
-men het libretto behouden,  waarbij de spaansche componist een muziek
-naar zijn smaak had geschreven. Later bleek het dat dit ook het geval
-met andere opera’s was, zoodat wat vroeger de fransche schrijvers
-deden, namelijk van de spaansche ontleenen, de spaansche nu in
-vergelding ten aanzien der fransche doen.
-
-Op de zarzuela volgde een stukje, getiteld: Paco y Paca, dat wil
-zeggen: Frans en Fransje, dat ook al weder een vertaling van het
-fransche le Caporal et la payse was, maar onder die vertaling bitter
-had geleden; de auteurs van het Teatro principal zijn grooter meesters
-in de mimiek dan in het leggen van beteekenis in de woorden.
-
-Tot nu toe niets nationaals, niets oorspronkelijks. Gelukkig werden
-wij, toen de gordijn op nieuw werd opgehaald, door de sainete
-schadeloos gesteld. Een paar woorden vergunne men ons over deze
-stukken, die uitsluitend op de schouwburgen van het schiereiland te
-huis behooren. Hoewel Spanje nooit is aangezien als de klassieke bodem
-van lekker eten, is toch het woord sainete uit het woordenboek der
-keuken naar dat van het tooneel overgegaan. Aanvankelijk werd het in
-het spaansch gebezigd om iets aan te duiden dat het gehemelte bijzonder
-streelde, of werd er een saus onder verstaan, waarvan men zich bediende
-om de spijzen een hooger geur bij te zetten; later werd het toegepast
-op een dramatische schets, waarin de zeden en dwaasheden op vroolijke
-wijze werden gesatyriseerd, of ook wel was het doodeenvoudig een
-vermakelijk tafereel der volkszeden.
-
-De sainetes, die gewoonlijk slechts uit eenige tooneelen bestaan en
-nooit langer dan een bedrijf zijn, zijn dikwijls in proza, maar vaker
-nog in verzen, met coupletten en zelfs met koren vermengd. In Catalonië
-en op Majorka, waar de oude gewoonten en de oude benamingen nog beter
-dan overal elders bewaard zijn gebleven, worden ze nog Entremeses,
-zooals ten tijde van Cervantes, of Tonadillas genoemd.
-
-De sainete, die wij op het Teatro principal zagen opvoeren, had tot
-titel: El Valor de una Gitana. De personen, allen gitanos, waren ten
-getale van vier: Pepiya, eene jonge en schoone gitana; Gavirro, haar
-vader; Perico, de novio, dat wil zeggen de bruidegom van de gitana, en
-Asaura, een door Pepiya afgewezen minnaar.
-
-Het tooneel stelt een boschje voor: Pepiya, op den grond nedergehurkt,
-heeft juist de laatste bloem in hare zwarte lokken gestoken; uit haar
-zak haalt zij een spiegel van zes cuartos te voorschijn, en zingt,
-terwijl zij zich met veel behaagzucht daarin bekijkt, een coupletje op
-haar fraaie figuur.
-
-Daarop verschijnt Gavirro, een oude taankleurige, dorre en kromme
-gitano, de volmaakte type van een dier esquiladores of
-muilezelscheerders, die men zoo vaak in Andalusië aantreft. Gavirro,
-zijne dochter zoo fraai opgetooid ziende, begint te vermoeden dat haar
-hart niet meer vrij is; maar de schoone wil er niet voor uitkomen: Pas
-op, voegt hij haar toe, de liefde is een.... (hier omschrijft de gitano
-de liefde met zulk een onbeschoft epitheet, dat wij ons ontslagen
-rekenen het te herhalen). Zorg dat gij u aan geen schande blootstelt,
-zooals uw moeder deed, en herinner u, dat de arme vrouw onder de handen
-van den buchi [2] is omgekomen.
-
-Deze scherts had een zeer groot succes, en werd door een gedeelte der
-toeschouwers in de cazuela levendig toegejuicht.
-
-De oude gitano heeft nauwelijks het tooneel verlaten, of men hoort
-achter de schermen een liedje; de stem komt naderbij en Perico
-verschijnt. Olé salero! roept hij met een sterken andalusischen
-tongval, zoodra hij Pepiya ontwaart; „uw schoonheid berokkent mij den
-dood, maar als ik maar even het puntje van uw kousenbandje zie,
-herkrijg ik het leven!”
-
-„Bemint gij mij inderdaad zoo sterk als gij zegt, Perico?”
-
-„Ik! ik zou mij een oog laten uitsteken om te zien dat gij koningin van
-Kastilië waart! Om u te verdedigen zou ik vechten als een beer. Wilt
-gij koningin zijn? Spreek slechts één woord en ik jaag al de volken,
-van de Russen af tot de Franschen toe, op de vlucht. Wilt gij zijden
-falies en mantilles, dan hebt gij slechts den mond te openen; en het
-zal mij geen zier kosten vijftien goed geladen fregaten hier te
-brengen! Als ik uw lief mondje zie, dat op een stuk van den hemel
-gelijkt, begin ik van mijn hoofd tot mijn voeten te trillen!”
-
-„Ik begin te gelooven, Perico, dat gij mij een beetje liefhebt...”
-
-„Ik heb u zoo lief als mijn ezel, en zelfs nog wat meer!”
-
-Perico vertrekt, en weldra ziet men Asaura, zijn medeminnaar, opkomen,
-die in geween wegsmelt; er is ook wel reden toe; een der grootste
-ongelukken, die een gitano kunnen overkomen, heeft hem getroffen: men
-heeft hem zijn ezel ontstolen! Te vergeefs tracht Pepiya hem te
-troosten.
-
-„Kind mijner ingewanden, wat is er van u geworden? Een ezel van zulk
-een fraai ras, zoo blond als een Engelschman, en sterker dan het paard
-van Santiago! (den heiligen Jakobus). Moge de dief in een hagedis
-worden veranderd, en een scorpioen hem bij beetjes verscheuren!”
-
-Asaura eindigt met Pepiya te verzoeken hem te troosten, en maakt zich
-gereed haar te omhelzen, maar deze antwoordt hem met een duchtigen
-oorvijg.
-
-„Mosto! Ik ben te mooi voor u! Gij weet dus niet, dat toen ik laatst
-mijn kouseband had laten vallen, er terstond op dezelfde plek een
-geheel met rozen gevulde rozenstruik ontsproot? Voor u kam ik mij niet,
-neen; maar wel voor Perico.”
-
-„Perico! Ik zal hem het hart met de punt van mijn navaja uit zijn
-lichaam scheuren.”
-
-„Goed, ik zal zijn plaatsvervangster wezen: doe uw gebed maar.”
-
-Zij slaat haar mante om den arm en zoekt haar navaja; Perico treedt op:
-
-„De zaak moet tusschen ons worden afgedaan!” voegt de verloofde zijn
-medeminnaar toe: „ik zal van je lever een pastei maken.”
-
-„Laat hem leven, Perico,” zegt het meisje; „bezoedel u niet met het
-bloed van dien afschuwelijken aap!”
-
-„Pepiya, laat ons alleen: ik zal dien gemeenen struisvogel door midden
-snijden.”
-
-„Komaan,” roept Asaura, „zij is vertrokken; biecht, want gij gaat den
-zapateado dansen!”
-
-„Kom maar op met uw staal, kleine seis! gij zult meer puñalas
-(ponjaardsteken) krijgen dan er heiligen in den almanak staan.”
-
-„Spring zoo niet en stel u te weer.”
-
-„Vandaag loopt de wereld op haar eind, want een van ons beiden moet op
-de plaats dood blijven.”
-
-De beide kampioenen spreken elkaar aldus, op de manier der helden van
-Homerus, gedurende eenige minuten, toe. Niet zoodra heeft het gevecht
-een aanvang genomen of Perico zegt ter zijde, dat het zeer ongezond is
-een por met de navaja te krijgen, en dat het niet onhandig zijn zou
-zich ter aarde te werpen, en te doen alsof hij dood was.
-
-„Asaura,” roept hij uit, „gij hebt mij door midden gekorven; ik sterf.”
-
-Pepiya komt op en ziet haar minnaar op den grond liggen: aanstonds
-raapt zij haar navaja op, en kondigt den gewaanden moordenaar aan, dat
-zij hem een jeveque zal teekenen, dat wil zeggen, hem een breede kerf
-op zijn gelaat geven zal.
-
-Nauwelijks heeft zij een vertooning gemaakt alsof zij wilde toeslaan,
-of de gitano, hoewel in geenen deele gewond, laat zich op den grond
-zakken alsof hij doodelijk gewond was.
-
-„Beste Perico, beste Pericotje, gij zijt gewroken!” roept zij uit,
-terwijl zij Asaura voor hare voeten ziet uitgestrekt.
-
-De gitana werpt haar ponjaard weg, knielt bij haar verloofde neder, om
-voor altoos afscheid van hem te nemen, en valt tusschen de beide
-kampioenen in zwijm.
-
-Op dat oogenblik verschijnt Gavirro, die een ezel voor zich uitdrijft:
-men begrijpt dat het de aan Asaura ontstolen ezel is; op het zien der
-drie op den grond liggende lijken, slaakt de oude gitano een kreet,
-maar hij herstelt zich oogenblikkelijk en haast zich de zakken der
-beide medeminnaars te gaan onderzoeken, hij stoot een vreeselijken
-vloek uit als hij bemerkt dat zij ledig zijn, en belooft, terwijl hij
-zijn levenloos uitgestrekte dochter vaarwel zegt, zich te troosten met
-den gestolen ezel.
-
-Eensklaps hoort men het dier geweldig balken: op het hooren van de stem
-zijns welbekenden ezels staat Asaura op, en werpt zich om den hals van
-het dier, even als Sancho, bij het hervinden van zijn grauwtje. Perico
-en Pepiya verrijzen op hunne beurt; zij geven elkander de hand en de
-oude gitano vereenigt hen, na hun den zegen gegeven te hebben.
-
-Deze populaire voorstellingen verliezen ontegenzeggelijk bij het
-verhalen veel; de tooneelspelers stellen echter de personen zóó
-natuurlijk voor, dat men denken zou wezenlijke gitanos voor zich te
-hebben; door hun wegsleepend spel doen zij ons denken aan Pasquale
-Altavilla, den napelschen acteur-schrijver, en aan Antonio, den
-beroemden Pulcinella van den kleinen schouwburg van San Carlino, beide
-zeer populaire kunstenaars.
-
-Behalve deze en andere sainetes, waaronder Paco Mandria y Sacabuches
-ons levendig bij zal blijven, hadden wij nog gelegenheid er een paar te
-zien opvoeren, waarin de vreemdelingen, de estranjis, zooals de
-Spanjaarden hen spottenderwijze heeten, min of meer belachelijk worden
-gemaakt. Spanje is zeker niet ongastvrij; maar het volk legt nu en dan
-wantrouwen aan den dag, dat misschien alleen in het overdrijven van een
-groote goede hoedanigheid, de zucht naar onafhankelijkheid, zijn grond
-heeft.
-
-Wij zouden hiervan een aantal proeven kunnen bijbrengen, maar het wordt
-tijd het tooneel voor de straat te verlaten; wij begeven ons dus in de
-eerste plaats naar de voorstad Triana.
-
-
-
-
-
-III.
-
-    De voorstad Triana en hare inwoners.—De gitanos; hun bedrijf en
-    gewoonten.—De waarzegsters: de Caridad.—De meesterstukken van
-    Murillo: Mozes, water uit de rots slaande en de vermenigvuldiging
-    der brooden: een schilderij van Juan Valdés Leal.
-
-
-Er zijn weinig lieden, wie de beruchte voorstad Triana, waar de meeste
-gitanos van Sevilla wonen, al is het dan ook maar bij naam, onbekend
-is. De barrio van Triana, die een vrij belangrijk gedeelte der
-hoofdstad van Andalusië uitmaakt, strekt zich op den rechteroever van
-den Guadalquivir uit en is met de stad door een ijzeren brug verbonden,
-die voor ruim twintig jaren de schipbrug, de puente de barcas,
-vervangen heeft. Deze voorstad, eertijds naar men wil Trajana geheeten,
-is haar naam aan een romeinsch keizer verschuldigd. Men weet dat
-Trajanus te Italica, niet ver van Sevilla, geboren is; van Trajana
-zouden de Arabieren Tarayona gemaakt hebben, waarvan later Triana
-geworden is.
-
-De voorstad Triana, te Sevilla ongeveer wat te Rome de Trastevere is,
-is door den schrijver van Don Quichot in zijne novelle Rinconete y
-Cortadillo verheerlijkt geworden, zij wordt heden ten dage door een
-bevolking op zich zelve bewoond: smokkelaars, rateros barateros, majos;
-te Sevilla heeft men, zoo als het liedje zegt, een Triana, waaruit bij
-massa’s de helden met een vurig hart voortkomen:
-
-
-            Hay en Sevilla un Triana
-            Donde nacen á moutones
-            Los bizarros valentones
-            Con ardiente corazon.
-
-
-Maar de gitanos hebben er verreweg de meerderheid, even als op den
-Sacro Monte te Grenada.
-
-Het algemeene voorkomen van Triana is ellendig, zelfs in de voornaamste
-straat, die men de Calle de Castilla heet; de monumenten zijn er
-schaars: het eenige dat melding verdient is het kerkje van Santa Anna,
-ten tijde van Alonzo El Sabio gebouwd, en dat veel rijker is aan goede
-schilderijen dan de andere kerken van Sevilla, de kathedraal
-uitgezonderd.
-
-De gitanos van Triana maken een bevolking op zich zelve uit, en
-gelijken over hot algemeen op die der andere gedeelten van Spanje,
-vooral die van Grenada, Malaga en de voornaamste steden van Andalusië;
-maar in geen enkele plaats zijn zij in zulk een groot aantal vereenigd;
-de meesten onder hen zijn zeer ellendig en oefenen slechts zeer geringe
-bedrijven uit: de een drijft handel in paarden; de ander is
-muilezelscheerder; eenigen zijn toreros (stierenbevechters). Geheel in
-tegenstelling met wat men in Grenada en Murcia ziet, treft men er ook
-hoefsmeden aan.
-
-Wat de vrouwen betreft, deze zijn cgarreras, danseressen, waarzegsters,
-en verkoopen op de kermissen en op de hoeken der straten morcillas de
-sangre (bloedbeuling), in olie gebakken wafels en kastanjes. Een zeker
-aantal dezer gitanas koopt allerhande waar van luttel waarde, zooals
-kramerijen of gewone stoffen, die zij in de huizen van particulieren
-gaan slijten, waarvoor men haar vodden en lorren in ruil geeft. Om haar
-handel, in Sevilla cachirulos geheeten, te drijven, weten zij zich
-behendig overal in te dringen, maar niet zelden worden ze op
-onbeschofte wijze weggejaagd. Nog eenige anderen, wie men den naam van
-diteras geeft, verkoopen allerhande waren, die hier bij de week of bij
-de maand betaald worden.
-
-Arme gitanos! Hier, evenals in het overige Spanje, vormen zij een kaste
-op zich zelven en worden als het uitschot der bevolking beschouwd; de
-Gachés—zooals zij in hunne taal al de niet tot hun ras behoorende
-Spanjaarden noemen—laten geen gelegenheid ongebruikt om ze te
-vernederen of belachelijk te maken. Bij het bespreken der sainetes
-hebben wij een proef gegeven hoe zij op het tooneel behandeld worden.
-In de volkszangen, die op de hoeken der straten verkocht worden, worden
-zij evenmin gespaard: wij zullen alleen den Pasillo divertido entre
-Mazapan y Chicharron aanhalen; dat wil zeggen de vermakelijke
-samenspraak tusschen Mazapan (marsepein) en Chicharron (groote krekel),
-bij gelegenheid van de begrafenis eens gitanos,—een duelo de gitanos.
-
-Men moet zeggen dat zij, als een hunner komt te overlijden, tamelijk
-vreemde gebruiken hebben: het lijk van den overledene wordt op den
-vloer op een stroozak tusschen twee brandende kaarsen gelegd; de
-vrouwen knielen met het gezicht op den grond, terwijl zij zich op alle
-mogelijke wijze de haren uit het hoofd trekken. Wat de mannen betreft,
-deze verdrinken hun verdriet zeer dikwijls in eenige glazen wijn, of
-door vrij wat copetas de aguardiente ter nagedachtenis van den
-afgestorvenen naar binnen te sturen; want de Gachés hebben hun, terecht
-of te onrecht, de reputatie bezorgd, dat zij meer smaak in wijn dan in
-water hebben.
-
-Een gitano stierf, zegt een vierregelig versje, en beval in zijn
-testament, „dat men hem in een wijngaard zou begraven om de ranken te
-kunnen uitzuigen.”
-
-
-            Un Gitano se murió,
-            Y dejó en el testamento,
-            Que le enterrasen en vina,
-            Para chupar los sarmientos.
-
-
-Indien wij een ander couplet gelooven mogen, zouden de gitanos evenveel
-neiging tot diefstal als tot dronkenschap gevoelen. Er is sprake van
-een der hunnen, die zoo even in hechtenis is genomen:
-
-„Gitana, waarom brengt men u naar de gevangenis?”
-
-„Mijnheer, voor niemendal: omdat ik een touw heb genomen.... met vier
-paar muilezels aan het eind.”
-
-
-            Gitano, por qué vas preso?
-            —Señor, por cosa ninguna:
-            Porque he robado una soga...
-            Con cuatro pares de mulas.
-
-
-Een der voornaamste straten der voorstad Triana, la calle de la Cava,
-of eenvoudig la Cava geheeten, wordt bijna uitsluitend door gitanos
-bewoond: ook kent iedereen in Sevilla dit gezegde:
-
-
-            Si yo nací en la Cava?
-
-
-„Zoudt gij denken dat ik in la Cava geboren ben?”
-
-Het is als zeide men: „Ziet ge mij voor iemand zonder geboorte aan?”
-
-En deze beide verzen van een volksliedje:
-
-
-            Pa los Gitanos no me peino yo.
-            Que me peino pa los toreros.
-
-
-„Ik kap mij niet voor de gitanos,” zegt een bekoorlijke maja, „maar
-voor de toreros!”
-
-Men weet dat de heidens te allen tijde voor zeer ervaren zijn gehouden
-in de kunst om uit de holte der hand de toekomst te voorspellen. Wij
-herinneren ons een oude spaansche gravure gezien te hebben, een tooneel
-van dien aard voorstellende, waaronder deze naïeve woorden stonden:
-
-
-            Dadme las palmas
-            Y os diré los secretos
-            De vuestras almas.
-
-
-„Geef mij uwe handen, en ik zal u uwe zielsgeheimen zeggen.”
-
-Zelden doorkruisten wij de voorstad Triana zonder door eenige gitanas
-te worden aangesproken, die met alle geweld ons wilden waarzeggen, en
-ons toeriepen:
-
-
-            La Gitana con soltura
-            Dice la buena ventura.
-
-
-„De gitana gaat met veel gratie uit waarzeggen.”
-
-Doré gaf de gitanas gaarne zijne hand; waarin zij de meest fantastische
-horoscopen lazen, onveranderlijk gevolgd door deze woorden: suelta me
-un calé, hetwelk in hare taal beteekent: „geef mij een stuiver”. Men
-ziet dat zij in hare eischen niet overdreven zijn.
-
-De jonge gitanas zingen dikwijls alleruitmuntendst de andalusische
-liederen, terwijl zij zich op de guitaar accompagneeren; eenigen zijn
-in haar soort bewonderenswaardige virtuosen, en nooit lieten wij een
-gelegenheid om haar te hooren voorbijgaan. Hare dansen zijn eveneens
-zeer oorspronkelijk, en wij zullen niet vergeten er van te gewagen als
-wij een woordje over de spaansche dansen zullen spreken, want niets is
-vreemder dan een baile de Gitanos.
-
-Na andermaal de brug van Triana overgestoken en eerst een kort geleden
-aangelegde wandeling langs de boorden van den Guadalquivir gevolgd te
-zijn, hielden wij op een vierkant pleintje, op weinig afstands van la
-Torre del Oro, stil. Daar verheft zich het beroemde godshuis van la
-Caridad; de gevel, die gelijk met de rivier loopt, is met vijf groote
-schilderstukken, uit azulejos van blauwe beschilderde tegels
-samengesteld en van een groot decoratief effect, versierd. Als men de
-overlevering gelooven mag, zouden deze azulejos naar teekeningen van
-Murillo genomen zijn, hetgeen niet onwaarschijnlijk is, omdat de
-beroemde schilder van Sevilla voor la Caridad de zoo bekende
-schilderijen heeft vervaardigd, die men er nog bewondert.
-
-Dit reeds in de zestiende eeuw aanwezige en onder de bescherming van
-den heiligen Joris gestelde gasthuis, werd in 1664 hernieuwd door een
-edelman van Sevilla, Don Miguel Manara Vicentelo de Leca, wiens
-vreeselijk ongeregeld leven en ontelbare avonturen, naar men wil, een
-anderen Don Juan van hem gemaakt hadden, doch dien men overigens
-verward heeft met Don Juan Tenorio zelven, den waren zoo vaak op het
-tooneel voorgestelden Don Juan. Tot boetedoening voor zijne zonden liet
-Don Miguel Menara, bezitter van een onmetelijk fortuin, la Caridad
-herbouwen. Zijn lijk rust in de Capilla mayor, waar men nog het
-zonderlinge opschrift, dat hij op zijn graf liet plaatsen, kan lezen:
-
-
-        Cenizas del peor hombre qua ha habido en el mundo.
-  „Asch van den slechtsten mensch die op de wereld bestaan heeft.”
-
-
-In spijt van de slechte meening omtrent zichzelven, was er, volgens de
-verzekering van Arana de Valflora, in de vorige eeuw sprake van, Don
-Miguel de Manora onder de heiligen op te nemen.
-
-Het gasthuis van la Caridad was gesticht geworden om tot een
-toevluchtsoord te dienen voor de armen, die des nachts zonder dak
-rondzwierven, alsmede om de ter dood veroordeelden bij te staan en hun
-een begrafenis te bezorgen: heden ten dage is het aan de zorg
-toevertrouwd der geestelijke zusters van de orde van Sint-Vincentius
-van Paula. Een dezer eerwaardige zusters leidde mij de kapel binnen,
-waarin de meesterstukken van Murillo bewaard worden: Mozes het water
-uit de rots latende voorkomen, en de Vermenigvuldiging der brooden,
-twee reusachtige schilderstukken, misschien wel de belangrijkste van
-dezen meester. Het eerste wordt door de Spanjaarden la sed, de dorst,
-genoemd, een naam die het best het algemeene voorkomen karakteriseert
-der schilderij, waarop Mozes veel minder de aandacht trekt dan de
-dorstige drinkers, die het grootste gedeelte der compositie beslaan.
-
-De Vermenigvuldiging der brooden, ook wel getiteld Pan y peces—de
-brooden en de visschen, is eveneens voortreffelijk schoon, maar toch
-niet zoo uitstekend als de Mozes. In dezelfde kapel heeft men nog
-andere minder belangrijke doeken van Murillo, en een zeer zonderlinge
-en afschrikwekkende schilderij van Juan Valdés Leal, een geopende
-doodkist voorstellende, waarin men een allerprachtigst uitgedosten
-prelaat ziet, wiens lijk half door de wurmen verteerd is. Als men de
-overlevering gelooven mag, zeide Murillo, dat hij deze schilderij niet
-zien kon of hij moest zijn neus dichthouden.
-
-
-
-
-
-IV.
-
-    De Fabrica de tabacos: de polvo sevillano.—De Cigarreras; de
-    Pureras.—De Capataz; de Maestras en de Capataza. De cigarros de
-    papel; de puros.—Het middagmaal der cigarreras; de
-    empapeladoras.—Het uitgaan der fabriek; wat werksters in het
-    privaatleven zijn; de relacion de las cigarreras.—Majas en Majos;
-    de gente de Cuerno.
-
-
-Na het verlaten van la Caridad, begaven wij ons naar de Fabrica de
-tabacos, of koninklijke tabaksfabriek, daarvan slechts door de
-wandeling van Cristina gescheiden. Het is een reusachtig gebouw,
-honderd zeventig ellen breed en ongeveer twee honderd ellen lang, in
-1757 door een vreemden architect, Wandembor genaamd, in den rocaille
-stijl opgetrokken. Bij het zien der breede en diepe grachten, die het
-aan drie zijden omringen, zou men het eer voor een vesting of een
-kazerne, dan voor een fabriek houden. Op den top van den gevel verheft
-zich een beeld van de fama met de trompet aan den mond: het is
-misschien een zinspeling op de beroemdheid van den spaanschen tabak.
-
-Sedert het jaar 1620 is men te Sevilla begonnen den tabak te bewerken
-onder het bestuur van een Armeniër, Jan Baptist Carrafa geheeten. De
-spaansche tabak was eertijds door geheel de wereld beroemd, vooral de
-snuiftabak, hier te lande onder den naam van polvo sevillano of
-sevillaansche snuif bekend. In de vorige eeuw rookten de Spanjaarden
-slechts zeer zelden, zooals Saint-Simon in zijne gedenkschriften
-verzekert, en een rooker was toen inderdaad een wezenlijke
-zeldzaamheid.
-
-Zonder moeite kregen wij verlof de tabaksfabriek in al hare
-bijzonderheden te bezichtigen: een capataz of meesterknecht geleidde
-ons in de talrijke zalen der benedenverdieping, waar men de
-verschillende soorten van tabaco de polvo of snuif, waaronder de meest
-bekende el rapé heet, alsmede de tabaco picado, voornamelijk bestemd om
-in cigaretten gerookt te worden, vervaardigt; deze tabak wordt klein
-gehakt, in plaats van tot lange draden te worden gekorven. De capataz
-verzekerde ons, dat in het gebouw vier-en-zeventig paitos of
-binnenplaatsen, op zijn minst evenveel fonteinen en putten, en meer dan
-twee honderd door paarden in beweging gebrachte molens gevonden worden.
-Toen wij in de zalen kwamen, waar de tabak gestampt en gemalen wordt,
-werden wij door een scherpen en doordringenden reuk getroffen, waaraan
-de werklieden volmaakt gewoon zijn, maar dien wij niet lang zouden
-hebben kunnen uithouden; de capataz had medelijden met onze neusgaten
-en begeleidde ons tot op de eerste verdieping, waar hij ons aan eene
-maestra of opzichtster overgaf, die ons naar de zalen bracht, waar de
-cigarreras aan den arbeid waren.
-
-Een geweldig gesuis, gelijk aan dat van verscheidene zwermen bijen,
-trof onze ooren zoodra wij den voet in een lange galerij zetten, waar
-tallooze, grootendeels jeugdige, werksters met een verwonderlijke
-vlugheid sigaren zaten te rollen, hetgeen haar niet belette met een op
-zijn minst even groote vlugheid te babbelen. Wel hadden de monden een
-oogenblik rust op die plaatsen waar wij met de maestra langs kwamen,
-maar het gepraat werd weldra met niet minder levendigheid voortgezet;
-de maestra, die onze verwondering bemerkte, verzekerde ons dat het haar
-onmogelijk was de werksters het stilzwijgen op te leggen, en dat indien
-zij ze dwingen zou den mond te houden, zij veeleer de werkplaats zouden
-verlaten. Met het gegons, waarvan wij gewaagden, paarde zich een
-bijzonder geluid, door honderde tegelijk in beweging gebrachte scharen
-of tyeras veroorzaakt; want de tyeras, die dienen om de punt van de
-sigaren af te snijden, zijn een onmisbaar instrument voor de
-cigarreras: hare broodwinning, zoo als een volksdeuntje luidt:
-
-
-            Dijo Dios: Hombre, el pan que comerás,
-            Con el sudor del rostro ganarás;
-            Cigarrera, anadió, tu vivirás
-            Con la tyera haciendo: tris, tris, tras.
-
-
-„God zeide tot den mensch: Het brood dat gij zult eten, zult gij eten
-in het zweet uws aanschijns; cigarrera, voegde Hij er bij, gij zult
-leven van de tyera, die doet tris, tris, tras.”
-
-Wij bleven bij eenige cigarreras stilstaan, die men ons als de beste
-werksters aanduidde, en die op éénen dag tot tien pakjes of atados
-maakten, ieder vijftig sigaren bevattende, hetwelk een getal van vijf
-honderd oplevert; maar dat is een ongewoon cijfer, en de meeste
-werksters maken er op zijn best drie honderd. Daar zij vijf realen
-(zeventig cents) voor het honderd ontvangen, ziet men dat de ijverigste
-werksters een aardig daggeld kunnen verdienen; maar gemiddeld verdienen
-zij nauwelijks acht realen, zoowat vijf-en-negentig cents daags.
-
-De bij het sigarenmaken gebezigde werksters, die de aristocratie der
-tabaksfabrieken uitmaken, zijn in het etablissement meer bekend onder
-den naam van pureras, dat wil zeggen puros-maaksters: aldus heet men in
-den regel de eigenlijk gezegde cigarros puros of zuivere sigaren, om ze
-te onderscheiden van de cigarritos of cigarros de papel, dat wil zeggen
-sigaretten. De spaansche sigaren zijn doorgaans vrij groot; dikwijls
-bestaat het binnenste gedeelte, dat men de tripa heet, uit
-Virginia-tabak, terwijl het blad, de capa, van Havana-tabak gemaakt
-wordt; overigens zijn zij, naar het zeggen van alle vreemde
-liefhebbers, die in Spanje hoogst moeielijk Havana-sigaren kunnen
-krijgen, zeer middelmatig. Er wordt in Spanje geweldig veel gerookt,
-maar alleen sigaren en sigaretten; het gebruik van de pijp is, op
-weinig uitzonderingen na, er onbekend; eenige kuststreken, en meer
-bepaaldelijk Catalonië en de Balearische eilanden, uitgezonderd. Hoewel
-de tabak in de estancos of winkels niet al te duur verkocht wordt,
-verzekert men dat er vrij wat op het Schiereiland wordt
-binnengesmokkeld, vooral aan den kant van Gibraltar, dat groote
-entrepôt van den smokkelhandel.
-
-Eer men tot de verheven betrekking van cigarrera opklimt, moet de
-werkster, die gewoonlijk op haar dertiende jaar als leerlinge of
-aprendiza in de fabriek komt, de verschillende graden der hiërarchie
-doorloopen; het eerst wordt zij gezet aan het despalillar la hoja,
-bestaande in het afstroopen van de grootste ribben of pelillos der
-tabaksbladeren. Later laat men haar den sigaar, hacer el niño—het popje
-maken, volgens hare schilderachtige uitdrukking. Gedurende een aantal
-jaren wint zij slechts een geringe som, en nog wordt er van het loon
-een zeker gedeelte afgehouden, om daarmede verscheidene benoodigdheden
-te betalen, als de espuerta, een mand waarin de tabaksbladeren gedaan
-worden; de schaar waarmede de punt van de sigaar wordt afgesneden—à
-despuntar el cigarro, en den tarugo, die dient om de puros rond te
-maken.
-
-De cigarreras nemen haar ontbijt en middagmaal naar de fabriek mede,
-wier werkplaatsen tweemaal daags in groote eetzalen herschapen worden;
-dan riekt het er sterk naar knoflook, rauwe uien en visch, eenige
-sardijntjes, gerookte haringen zoo zwart als inkt, en een moot gebraden
-konijn maken gewoonlijk, met schoon water tot drank, haar middagmaal
-uit.
-
-In de Fabrica de tabacos werken gewoonlijk vijfde-half duizend
-personen, waarvan ongeveer vier duizend vrouwen; behalve de gitanas en
-de pureras wordt een groot aantal gebezigd tot het opbinden der sigaren
-en sigaretten en het maken van pakjes, waarmede zij verwonderlijk
-handig te werk gaan.
-
-Deze laatste, empapeladoras geheeten, arbeiden in de magazijnen, waar
-de mannen het talrijkst zijn. In deze magazijnen stellen de beambten
-aan iedere werkster een zekere hoeveelheid tabak, die men nauwkeurig
-naweegt, ter hand en die voor het werk van den dag bestemd is: dat
-noemt men la datas; de cigarreras dragen die in hare espuertas meê, en
-zijn verplicht een zekere hoeveelheid sigaren of sigaretten, in
-verhouding tot het door haar ontvangen gewicht, af te leveren.
-
-Een merkwaardig schouwspel, dat het toeval ons op zekeren dag
-verschafte, is het uitgaan der fabriek. Men stelle zich een
-steeple-chase van drie of vier duizend vrouwen vóor, hunkerende naar de
-buitenlucht en een oogenblik van vrijheid. Nauwelijks zijn zij van hare
-tafels opgestaan, of zij vliegen naar de trappen, die zij in dolle
-vaart, holderdebolder, zingende en als krankzinnigen lachende,
-afstormen. Maar nauwelijks heeft de eerste hoop de porteria bereikt, of
-eensklaps bedaart dit rumoer: de cigarreras zijn wel verplicht stil te
-staan, want volgens het reglement kunnen zij de fabriek niet verlaten
-zonder eerst te zijn gevisiteerd—registradas—door de maestras, wier
-waakzaam oog terstond raadt of de eene of andere wat tabak gesmokkeld
-heeft.
-
-Eens buiten de fabriek, verdeelen de werksters zich in talrijke
-groepen, en slaan den weg naar hare respectieve wijken in; de gitanas
-naar de voorstad van Triana, terwijl de anderen meestal den weg van
-Macarena nemen.
-
-Ons rest nog een paar woorden te zeggen van het private leven der
-cigarreras. Vaak wordt er van haar gewag gemaakt in de volkszangen,
-waarin zij meestentijds niet als toonbeelden van deugd worden
-voorgesteld, ofschoon er ongetwijfeld eervolle uitzonderingen bestaan.
-Om zich hiervan te overtuigen, is het voldoende een oog te slaan in de
-Relacion de las cigarreras, donde se declaran sus dichos, hechos,
-costumbres y lo que pasa entre ellas, dat wil zeggen een relaas, waarin
-hare gezegden, hare handelingen en avonturen beschreven worden. De
-schrijver begint met het verhalen dat hij een kamer had gehuurd in een
-huis, mede door twee pureras bewoond; „zij maakten,” voegt hij er bij,
-„zulk een leven, dat ik soms hoofdpijn had tot krankzinnigwordens toe;
-ook zou ik liever onder den blooten hemel wonen dan onder het dak waar
-cigarreras gehuisvest zijn!” Eenigen gedragen zich als fatsoenlijke
-meisjes, de anderen gaan naar de taveerne en drinken een slokje om hare
-zorgen te verzetten. Zelfs zijn er die een geheele week aan de rol
-gaan.
-
-De andalusische cigarrera is een type, dat zeer gemakkelijk met een
-ander welbekend type kan verward worden, namelijk met de maja, welke
-men op de kermissen en de pelgrimstochten—ferias y romeras—en bij de
-stierengevechten aantreft, en wel gehuld in de met zwart fluweel
-geboorde mantilla de tira, en in een kleurigen japon met een aantal
-volants. De andalusische maja, zoo vaak in de sainetes en volksromans
-bezongen, is dus dikwijls cigarrera van beroep. Somtijds ook—laat ons
-het schilderachtige aan de waarheid opofferen—is de maja niets dan een
-verkoopster van gebakken meel of een castañera, die voor de deur eener
-herberg kastanjes zit te braden; ook gebeurt het, en dit is meestal het
-geval, dat de maja niets doet. Waarschijnlijk is het zelfs dat dit
-type, dank zij de spoorwegen die de volkszeden en gewoonten
-langzamerhand wijzigen, ook een mythe worden zal.
-
-Overigens komen de nog bestaande majas alleen nog maar op groote
-feesten te voorschijn; op die dagen doen zij zich in eene andere
-gedaante voor: dan zijn zij de mugeres de chispa, des jembras de rumbo
-y de trueno: uitdrukkingen, die zich niet gemakkelijk laten vertalen,
-maar die in het spaansch voortreffelijk de liefde dezer vrouwen voor
-het vermaak en het rumoer schilderen.
-
-Zooals wij reeds gezegd hebben, is de maja een hartstochtelijke
-liefhebster van de stierengevechten: zij is hoogst gelukkig, als zij er
-in een open calesa heen kan rijden; maar haar geluk kent geene grenzen
-als zij onder weg eenige harer kameraden tegenkomt, die te voet gaan.
-De corrida heeft nauwelijks een aanvang genomen, of zij spreekt
-stoutweg haar gevoelen uit over de toegebrachte stooten, terwijl zij op
-buitensporige wijze espadas, banderilleros en picadores uitfluit of
-toejuicht. Zelden verlaat zij hare plaats voordat de laatste stier, el
-toro de gracia, den genadeslag van den cachetero heeft ontvangen.
-Dikwijls verlaat zij de Plaza in gezelschap van een torero: want de
-maja legt een blijkbare voorliefde aan den dag voor la gente de cuerno,
-zooals het volk spottenderwijs de toreros noemt, die te midden van het
-hoornvee leven. Van de Plaza begeeft men zich naar de botilleria, waar
-men met het glas in de hand de verschillende stooten en slagen der
-corrida bepraat, en de avond eindigt met een jaleo of een zapateado in
-een dier volksbijeenkomsten, welke men bailas de candil heet.
-
-Soms gaat de maja naar den schouwburg, hoewel zij op deze uitspanning
-niet zoo is verzot als op de stierengevechten, waar het drama de veras,
-in werkelijkheid, plaats grijpt. Verscheidene malen in den avond en wel
-bij de koddigste tooneelen, verstoort zij de vertooning door hare
-geweldige lachbuien; al de acteurs schijnen haar uitmuntend toe, mits
-ze maar zeer sterk zijn, en er bestaan voor haar geen betere stukken
-dan waarin veel roovers voorkomen en veel geschoten wordt.
-
-
-
-
-
-V.
-
-    De godsdienstige feesten van Sevilla: de Pasos.—Judas
-    Iscarioth.—Jezus Nazareno del Grand Poder.—Een monsterkaars: de
-    Cirio Pascuel.—De Confradias; de Nazarenos, de Caperuzas.—De
-    Tinieblas en het Miserere in de kathedraal.—Het Monumento.—De
-    processiën van Goeden Vrijdag.—De stoet van den dood en de
-    grondvestiging der kerk.—De Paaschzondag.
-
-
-De godsdienstige feesten van Sevilla, vooral die welke gedurende de
-stille week plaats hebben, zijn de meest bezochte en merkwaardigste, en
-kunnen met die te Rome worden vergeleken; in de eerste plaats verdienen
-de Pasos te worden genoemd. Dit woord, hetwelk letterlijk een beeld van
-den Heiland in zijne lijdensdagen beteekent, wordt algemeen gebruikt
-van groepen houten beeldhouwwerk van natuurlijke grootte, die in de
-kerken bewaard en, tijdens de Paaschweek, in processie door de straten
-der stad rondgedragen worden.
-
-Eertijds versmaadden de beroemdste spaansche beeldhouwers, zoo als
-Becerra, Alonzo Cano Montanés en anderen, het snijden van Pasos niet;
-in een aantal kerken worden deze beeldhouwwerken nog bewaard. In een
-der benedenzalen van het Museum van Valladolid zagen wij een reeks van
-deze in de zestiende eeuw gesneden figuren. Zij stelden, met het
-allervreemdste realisme, een aantal personen uit het Lijden voor, in de
-kleederdracht van den tijd: het is een der merkwaardigste oude Pasos,
-die men zien kan.
-
-Tegenwoordig nog worden de Pasos, als die van weleer uit hout gesneden
-en beschilderd gelijk het beeldhouwwerk in de middeleeuwen; men heeft
-daarvoor in al de groote steden van Spanje bijzondere
-kunstenaars—pintores de esculturas, wier eenige bezigheid bestaat in
-het schilderen van Pasos en andere godsdienstige beelden. Er bestaan
-zekere overleveringen, die men, wat de kleuren der kleeding van de
-verschillende personen betreft, zeer gestreng volgt: bijvoorbeeld die
-van de Heilige Maagd zijn altijd blauw en wit, terwijl Johannes altijd
-in het groen verschijnt. Judas Iscarioth, die dikwijls in de Pasos
-voorkomt, waarbij hij natuurlijk de rol van verrader vervult, wordt
-onveranderlijk met gele kleederen afgebeeld. Deze kleur is ongetwijfeld
-gekozen ter herinnering aan een in de middeleeuwen in zwang zijnde wet,
-waarbij den spaanschen Joden de verplichting werd opgelegd gele
-kleederen te dragen; en men weet dat later het geel als kleur werd
-aangenomen voor den San Benito, dat laatste en sombere kleed der door
-de Inquisitie tot den brandstapel veroordeelden.
-
-Jesus Nazareno del gran Poder, dat wil zeggen: Jezus de Nazarener van
-groote macht, is een houten beeld, dat aan de St. Laurentiuskerk van
-Sevilla toebehoort. Het heeft een grooten, zwart fluweelen, met goud en
-zilver borduursel overladen rok aan; het groote kruis, dat het draagt,
-is allerkeurigst bewerkt, en het uiterlijk van het beeld verraadt het
-joodsche type. Het is in sterke tegenspraak met de opvatting der
-moderne Nazarenerschool onder de schilders, die haar Christus gaarne
-met zachte trekken en blonde lokken afbeeldt, hetgeen volstrekt niet
-bij een semitisch gelaat uit Palestina past en in strijd met de
-waarheid is. Aan weêrszijden staat een engel met een lantaarn. Deze
-Christus wordt door de leden der in Sevilla zoo talrijke godsdienstige
-broederschappen, cofradias, gedragen; deze lieden zijn echter achter
-neerhangende tapijten verborgen, zoodat het is alsof het zware gevaarte
-zich van zelve voortbewoog. Overigens moeten alle Pasos in de
-Kathedraal een statie maken.
-
-De groote feestelijkheden nemen op Palmzondag een aanvang: op dien dag
-worden alle palmtakken in de Domkerk ingezegend. Ieder huis is met zulk
-een tak versierd, want het volksgeloof wil dat het dan tegen het
-inslaan van het onweder beveiligd is.
-
-Het domkapittel van Sevilla stuurt ieder jaar palmtakken aan dat van
-Toledo, en dit zendt daarentegen het voor den Cirio pascual, de
-paaschkaars, benoodigde was. Deze kaars gelijkt op een mastboom, weegt
-twintig centenaars, en is vijf-en-twintig voet hoog. De processies op
-den Palmzondagmiddag zijn ware volksfeesten, en inderdaad zijn deze
-vertooningen allerschilderachtigst. De tocht wordt altoos geopend door
-den Paso van den Christus tusschen de beide moordenaars, en ook hier
-ontbreken de groote lantarens niet. Vooraf gaat eene afdeeling
-soldaten, daarna komt een banierdrager eener cofradia; daarachter
-volgen boetelingen „Nazareners” in lange kleederen en met kappen, die
-het gelaat bedekken. Deze „caperuza” is anderhalf el hoog, loopt spits
-toe en gelijkt op het hoofddeksel, waarmede op oude schilderijen de
-beoefenaars der zwarte kunst en geestenbezweerders zijn voorgesteld. De
-rok heeft een sleep, die op straat over den rechter arm gedragen wordt.
-De boeteling laat gaarne zijn helder witte kousen en schoenen met
-zilveren gespen kijken.
-
-Achter de hermanos mayores, de leden der grootere broederschappen,
-komen de mozos del cordel, een soort van bedienden, en wel twee aan
-twee; ieder draagt een mand met waskaarsen. Dat de geestelijkheid bij
-de Pasos tegenwoordig is, spreekt van zelf, alsook dat er veel muziek
-bij wordt gemaakt: het ontbreekt er niet bij aan aria’s en marschen uit
-geliefkoosde opera’s. Des Maandags en Dinsdags hebben er geen groote
-feestelijkheden plaats; daarentegen wordt des Woensdags in de
-Kathedraal een groot voorhang gescheurd, en worden er, even als dat in
-den schouwburg geschiedt, donder en bliksem nagebootst, om recht
-aanschouwelijk te maken hoe het eens in den tempel te Jeruzalem is
-toegegaan. Des namiddags trekken weder verscheidene Pasos door de stad,
-en des avonds lokt de tinieblas (het voorstellen der duisternis) een
-ieder naar de Kathedraal; dan wordt er een Miserere gezongen, dat wel
-een uur lang duurt en zeer goed wordt uitgevoerd. De kerkmuziek van de
-sevillasche Domkerk is beroemd.—Des Donderdags heerscht er nog meer
-staatsie. Des morgens wijdt de aartsbisschop de heilige olie, en de
-ongemeen talrijke geestelijkheid woont deze plechtigheid in hare
-prachtigste en kostbaarste kleederen bij.
-
-Als pronkstuk figureert het beroemde Monumento of Santissimo, zooals de
-Spanjaarden zeggen, het heilige sacrament. Het is in de zestiende eeuw
-door een italiaanschen kunstenaar vervaardigd, en stelt een kolossalen
-houten tempel voor, die stuksgewijs uit elkander kan worden genomen.
-Tot het opzetten er van worden niet minder dan drie weken vereischt.
-Deze tempel heeft den vorm van een grieksch kruis, en bestaat uit vier
-verdiepingen, die door dorische, iönische en korinthische zuilen
-gedragen worden, en bevat een aantal kolossale beelden, Abraham,
-Melchizedek, Aäron, Mozes en andere joden uit het Oude Testament
-voorstellende; daarbij komen dan verscheidene Nieuw-testamentische
-personen en allerlei heiligen.
-
-Dat Monumento wordt in het Trascoro opgeslagen, de plaats achter het
-koor, vlak boven het graf, waarin de zoon van Christophorus Columbus
-rust. Als alle waskaarsen ontstoken zijn, maakt het geheel een
-inderdaad betooverenden indruk. Aan het Monumento worden iederen dag
-dertig centenaars was verbruikt, en het aantal kaarsen beloopt ongeveer
-achthonderd.
-
-Op Goeden Vrijdag spelen geen houten beelden, maar menschen van vleesch
-en been de hoofdrol. Dan ziet men den levenden Dood; hij heeft een zeis
-in de hand en zit op den aardbol, waarboven een kruis uitsteekt. Hem
-volgen als engelen verkleede kinderen; de heilige Michaël is als
-krijgsman uitgedost, en van een sabel voorzien; de „Schutsheilige”
-leidt den „mensch” aan de hand; deze laatste wordt door een vierjarigen
-knaap voorgesteld. De heilige Gabriël heeft een lelie; de heilige
-Raphaël draagt een pelgrimskleed; in de eene hand heeft hij een staf,
-in de andere een visch. Christus ligt in een glazen doodkist en deze
-wordt weder door krijgslieden in romeinsche kleederdracht begeleid.
-Daar achter gaan Maria, de heilige Johannes, Jozef van Arimathea,
-Nicodemus en andere Nieuw-testamentische figuren. Het geheel doet aan
-de mysteriën der middeleeuwen denken.
-
-Des Zaterdags heeft er eene allegorische processie plaats; zij stelt de
-grondvesting der Kerk voor. God de Vader zit op een wolkentroon, en
-naast hem God de Zoon en God de Heilige Geest; uit de vijf wonden van
-Christus vloeien even zoovele stralen bloed, die op de Kerk vallen, en
-haar het leven schenken. De Kerk wordt door een jong meisje in
-priestergewaad voorgesteld, hetgeen een zonderlingen indruk te weeg
-brengt. Het Geloof, ook een jong meisje, knielt met geblinddoekte oogen
-voor God den Vader.
-
-Op Paaschzondag worden duizenden lammeren geslacht; des morgens loopt
-een ieder naar de kerk, en des namiddags naar de stierengevechten. Men
-hield ze dien dag ook op zijn portugeesch, en ofschoon vreemd, waren ze
-er niet minder belangrijk om. Wij zagen een jeugdigen Espada twee dezer
-dieren met eigen hand vellen. Na hem kwam een torero, die op stelten
-liep en onder het gejubel der menigte ook eenige stieren doodde. Want
-voor het spaansche publiek moet er bloed stroomen, al heeft het des
-morgens gebeden, anders acht men het Paaschfeest goed gelukt noch
-volmaakt.
-
-
-
-
-
-VI.
-
-    De oude gaditanes-dansen.—Martialis en de danseressen van
-    Cadix.—Telethusa.—De crotalogia.—De pandereta.—De Pavana.—De
-    Pasaralle.—De zarabanda.
-
-
-Weinig vreemdelingen brengen eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië
-door zonder de zoo geroemde dansen te hebben leeren kennen, die in het
-zuiden van Spanje, meer dan ergens bij eenige natie, als het ware tot
-het volksleven behooren. Reeds ten dage der Romeinen waren de
-gaditanes, Gaditanas, even als de muzikanten uit Corduba, het
-tegenwoordige Cordova, gezocht en beroemd. Ook de Basken, deze
-oorspronkelijke bewoners van het iberische schiereiland, waren reeds in
-de dagen der oudheid als hartstochtelijke dansers bekend. De dichter
-Martialis, die zelve uit Spanje geboortig was (uit Bilbilis, het
-hedendaagsche Calatayud), vergeet niet in een zijner epigrammen van de
-verleidelijke gaditanes danseressen te gewagen, terwijl hij er
-bijvoegt, dat in Rome de lions dier dagen aria’s mompelden, die in het
-vroolijke Cadix, jocosæ Gades, werden gezongen. Uit de brieven van
-Plinius den jongere weten wij, dat in Rome geen feest als welgelukt
-werd beschouwd, als men daarbij geen oesters, zeldzame visschen en
-gaditanische danseressen had.
-
-Een duitsch schrijver, V. A. Huber, heeft in zijne schetsen uit Spanje
-deze oude andalusische dansen „de poëzie van den wellust” gedoopt, en
-deze benaming kan men ook op de hedendaagsche andalusische dansen
-toepassen, die inderdaad veel op die der oudheid gelijken. Een
-engelsche kunst-archeoloog beweert, dat de door Martialis geschetste
-gaditanische danseres Telethusa waarschijnlijk voor het standbeeld der
-Venus Callipygos als model gediend heeft.
-
-Zelfs ten tijde der inquisitie konden geestelijken het wagen, boeken
-over de spaansche dansen te schrijven. Zoo gaf b.v. een zekere pater
-Marti in Alicante een verhandeling over de delicias gaditanas uit.
-Meestal tracht men daarin het verband tusschen de dansen der oudheid en
-die van onze dagen aan te toonen. Zoo vinden wij in de crissatura der
-Romeinen den hedendaagschen menéo weder, in den lactisma den zapateado
-of den taconeo. Ook de castagnetten liet men reeds vóór twee duizend
-jaren bij den dans klikklakken. Zij behooren onmisbaar bij den
-volksdans, en de crotalia der Ouden waren blijkbaar castañuelas: zij
-bestonden uit twee holle stukken, die men tegen elkander sloeg, en
-hoewel meestal van brons ook vaak van hout vervaardigd. In de dagen van
-Trajanus, den Andalusiër, was het klikken met de castagnetten bij de
-voorname romeinsche dames zeer geliefd; vaak lieten zij deze
-instrumenten van kostbare paarlen, in den vorm van amandelen,
-vervaardigen. Tracere crotalia, zooals Plinius ons leert, was een
-tijdverdrijf dat sterk in den smaak viel. Ook de castagnetten hebben
-eene eigene literatuur, en een voornaam werk daarover is in 1792 te
-Madrid van de koninklijke drukkerij afkomstig: crotalogia of de
-wetenschap der castagnetten getiteld, eene wetenschappelijke
-handleiding om bij de bolero enz. met de castagnetten te spelen. De
-titel vult een geheele bladzijde, en de schrijver was de licentiaat
-Francisco Augustinus Florentio. Het boek heeft vijf drukken beleefd!
-Maar de licentiaat werd hevig door zekeren Juanito Lopez Polinario
-aangevallen, maar daarentegen ook schitterend gerechtvaardigd door don
-Alejandro Moya, die een Triunfo de las castañuelas uitgaf. Florencio
-brengt in zijn boek Christophorus Columbus en Galileï met de
-castagnetten in verband; hij geeft een groot aantal regels op, en
-beschrijft eene nieuwe soort van castagnetten, die hij zelf heeft
-uitgevonden; gewaagt van de danseres Copa Syrisca, die, volgens
-Virgilius, bij het geklikklak van dat instrument het schoone lichaam
-allerbevalligst gedraaid had. Daarop zet hij uit elkaar, dat de
-wetenschap zich in de volgende syllaben laat formuleeren: Tirira,
-tirira, tirira, tirira, ti ta ti ta. Men moet echter daarbij „drie
-crotalogische eenheden” in acht nemen, namelijk de eenheid van
-handeling, van tijd en van plaats! Dit wordt uit Aristoteles bewezen.
-
-Men heeft mannelijke en vrouwelijke castagnetten, machos y hembras; de
-macho brengt den doffen, de hembra den helderen klank te weeg. De
-licentiaat Florencio verzoekt aan het einde van zijn boek, op zijne
-gezondheid vier seguidillas boleras te dansen.
-
-Het is te bejammeren dat de diepzinnige schrijver van de Crotalogia
-zijne geleerde pen ook niet gewijd heeft aan een ander instrument, dat
-het in ouderdom niets toegeeft, en dat, zoo het al niet verplicht is
-alle andalusische dansen te accompagneeren, er toch alleraangenaamst de
-maat bij aangeeft; wij bedoelen de tamborijn, door de Spanjaarden el
-pandero of la pandereta geheeten; het is volmaakt het tympanum der
-Ouden, zoo als men dat instrument ziet hanteeren door een der komische
-personages op het zoo bekende mozaïek van het napelsche museum.
-
-Even als de Tamburello, zoo geliefd door de Minenti van Rome en de
-jonge napolitaansche meisjes, is de spaansche pandereta, zoowel op het
-hout als op het vel, met allerprachtigst schilderwerk versierd, waarbij
-de schitterendste kleuren verre van gespaard zijn. Dit schilderwerk van
-de hand van een of anderen populairen Velasquez stelt gewoonlijk een
-Majo en een Maja in het rumbo kostuum voor, en den Malagueña del
-torero, den jaleo de Jerez of eenige andere andalusische pas
-uitvoerende. Strikken en linten—monas—verhoogen doorgaans nog den
-algemeenen luister, en eenige ronde koperen plaatjes—sonajillas—hier en
-daar tusschen het lint aangebracht, voegen hun klinklank bij het doffe
-gegons, door den vinger van den virtuoos bij het wandelen over het bont
-beschilderde perkament teweeggebracht.
-
-Er is geen volksfeest, geen openbare vermakelijkheid, zoo op het veld
-als in de stad, of het gonzen der pandereta treft uw oor; zelfs speelt
-zij haar rol bij zekere godsdienstige feesten, zooals bij voorbeeld op
-Kerstavond of op den avond van Sint Jan, de velada de san Juan, door
-Sevilla zoo bij uitstek vroolijk gevierd.
-
-Onder hen, die de pandereta het best weten te bespelen, moeten in de
-eerste plaats die fantastische en zwervende studenten genoemd worden,
-die Spanje als bedelaars doortrekken en in het land onder den naam van
-Estudantes de la Tuna bekend zijn. Niets is vermakelijker dan deze
-laatste vertegenwoordigers van het losbandige leven op hun geliefd
-instrument de dolste variaties te hooren uitvoeren. Misschien hebben
-wij later gelegenheid op deze vroolijke afstammelingen van Guzman van
-Alfarasche terug te komen.
-
-De pandero is dus wel, even als de castagnetten, een der cosas de
-España. Ook is de spaansche taal allerrijkst, waar het de beide door
-het volk zoo geliefkoosde muziekinstrumenten geldt: het woord
-castañuelas heeft een aantal synoniemen: castañetas en palillos: zelfs
-zegt men soms eenvoudig de lena, het hout. Men heeft ook het tamelijk
-pronkende woord castañetear, dat zoo uitstekend het spelen met de
-castagnetten aanduidt; ook wordt het gebezigd van iemand, die zijne
-tanden laat klapperen terwijl hij van koude bibbert. Als iemand de
-knieën buitenwaarts gebogen heeft en zij onder het loopen tegen
-elkander knikken, zegt men in Spanje: hij speelt met de castagnetten!
-En wanneer men van iemand wil spreken van een levendigen en luchtigen
-aard, vergelijkt men hem bij een castagnette—Como una castañuela—zegt
-het spreekwoord.
-
-En zoo levert ook de pandereta haar contingent aan de spaansche taal;
-maar wij willen het bij deze verzekering laten en liever zeggen, dat
-het aan spreekwoorden zoo rijke Spanje er ook een groot aantal aan dit
-instrument heeft ontleend: de zot die veel praat om niets te zeggen, is
-een pandero; esta el pandero en manos que lo sabran bien tocar is een
-spreekwoordelijk gezegde, hetwelk beteekent dat men vertrouwen kan
-stellen in den persoon aan wien men het een of ander heeft opgedragen,
-en dat hij in staat is er met eer af te komen.
-
-Vraagt men ons wat er in de middeleeuwen van de nationale spaansche
-dansen geworden is, dan kan men daarop slechts antwoorden, dat men
-hieromtrent slechts zeer weinig weet. „Het laat zich gissen,” zegt de
-beroemde Jovellanos in zijn verhandeling over de openbare
-vermakelijkheden, „dat de volksuitspanning bij uitnemendheid tijdens
-den inval der Arabieren in Astrië bleef voortleven.” Zeker is het dat
-de spaansche Juglares en Trovadores der middeleeuwen, onder andere
-poëzie, ook Baladas en Danzas vervaardigden, en onder de dansen van dat
-tijdperk kan men er een aanhalen, namelijk dien van den Rey don Alonso
-el Bueno, wiens naam aantoont dat deze dans waarschijnlijk ten tijde
-van dien vorst, dat is te zeggen in de twaalfde eeuw, moet bestaan
-hebben.
-
-Onder de oudste dansen moet nog de Turdion genoemd worden, waarbij men
-zich aan tallooze verdraaiingen der ledematen overgaf. Ook had men de
-Gibadina, welke naam zooveel beteekent als dans der gebochelde, en
-waaromtrent het ons aan bijzonderheden mangelt; hetzelfde geldt van den
-Piedegibao, of letterlijk Voet van den bochel. De Madama Orliens was,
-in weerwil van zijn misvormde spelling, blijkbaar aldus genoemd naar
-den naam eener prinses uit het huis van Orleans; de Alemanda, zooals de
-naam aanduidt, was oorspronkelijk uit Duitschland.
-
-De Alemanda en de Gibadina waren nog in de zestiende eeuw in de mode.
-Nochtans klaagt de beroemde Lope de Vega, in zijn blijspel la Dorotea,
-dat deze dansen even als een aantal andere hoe langer zoo meer in
-onbruik geraken. De Pavana was toen het meest in zwang; weldra
-verspreidde deze dans zich in Frankrijk en Italië, waar hij, even als
-in andere gedeelten van Europa, vrij lang in de mode bleef.
-
-De Pavana had waarschijnlijk veel overeenkomst met de menuet en andere
-daarnaar gevolgde dansen. De naam is blijkbaar afkomstig van het woord
-pavo, hetwelk in het spaansch een pauw beteekent, omdat de dansers „de
-een om den ander draaiden even als de pauw om zijn staart,” zooals
-zeker spaansch schrijver zich uitdrukt. Men moet echter niet vergeten
-dat enkelen aan de pavana een italiaansche afkomst toeschrijven.
-Eenigen beweren inderdaad dat deze dans te Padua werd uitgevonden en
-dat de naam een samenvatting is van Padovana (paduaansche).
-
-Een andere spaansche dans, die in de veertiende eeuw zeer beroemd was,
-is de Pasacalle. De Pasacalle, hetgeen letterlijk wandeling door de
-straat beteekent, werd dus genoemd omdat de jongelieden die in den
-aanvang des nachts in de straten dansten. Eindelijk werd deze dans
-alleen op het tooneel uitgevoerd. In Spanje was hij zoo geliefd, dat
-het aan waanzinnigheid grensde; dit was eveneens het geval in Italië,
-waar een aantal componisten hun talent op dat thema beproefden, en ook
-in Frankrijk beleefde de Pasacalle heerlijke dagen onder den naam van
-Passacaille, hetgeen hetzelfde, maar op zijn spaansch uitgesproken,
-beteekent.
-
-De Folias ontleenen haar naam aan een oud spaansch woord, synoniem met
-het fransche folie (dwaasheid)—de Spanjaarden zeggen tegenwoordig
-locura. Eenigen zijn van meening dat deze dans oorspronkelijk in
-Turkije tehuis behoort, maar zeker is het dat hij reeds in zeer oude
-tijden in Spanje bekend was. Het schijnt dat het een der bevalligste
-dansen was die men zien kon; soms danste men dien alleen; wederom op
-een anderen tijd met zijn beiden, op de muziek der fluit, terwijl men
-zich met de castagnetten accompagneerde; de beweging was langzaam en
-deftig; straks bezield en vlug. Men zegt dat Peter I, koning van
-Portugal, zoo op de Folias gesteld was, „dat hij dikwijls geheele
-nachten dansende doorbracht met zijne kinderen en de lieden, die hij
-met zijn tamelijk woeste vriendschap verwaardigde.”
-
-De Chacona werd ongetwijfeld aldus genoemd naar zijn uitvinder, want de
-naam van Chacon is in Spanje geen zeldzaamheid.
-
-In de zestiende eeuw, maakte men in Spanje onderscheid tusschen de
-Dansas en de Bayles, zooals ons blijkt uit de geschriften van Gonzalez
-de Salas, een geleerde der zeventiende eeuw, die over de spaansche
-muziek heeft geschreven: de Dansas bestonden in deftige en afgemeten
-passen, waarin met uitsluiting der armen, de beenen alleen een rol
-speelden; de Bayles daarentegen lieten de vrije bewegingen van armen en
-beenen en een grootere losheid van het lichaam toe. Van de oude bayles
-zijn de meeste thans in zwang zijnde spaansche dansen afgeleid.
-
-Eenige Bayles, dat wil zeggen lichte dansen, grensden, naar het
-schijnt, soms aan het onwelvoegelijke; ook gaf men hun den naam van
-Bayles picarescos [3] of ondeugende dansen. Onder de dansen van dien
-aard noemt men el Escarraman, die een poos lang opgang maakte, maar
-niet eens zooveel naam verwierf als de beruchte sarabanda, door den
-priester Mariana el pestifero bayle de la Zarabanda geheeten. De
-beroemde geschiedschrijver beweert, om zijne woorden te staven, dat
-deze dans alleen meer kwaad dan de pest heeft gesticht.
-
-Verscheidene spaansche schrijvers van de zestiende eeuw hebben
-verhandelingen over den oorsprong der Sarabanda uitgegeven; zeker is
-het dat deze dans in 1588 in de mode kwam. Men wil dat hij het eerst te
-Sevilla werd uitgevoerd door eene andalusische danseres, waaraan een
-dier schrijvers den naam van baladine: een duivelin van een vrouw—Una
-histriona, un demonio de muger geeft.
-
-Zeker is het dat de invoering van geen enkelen nieuwen dans zooveel
-vloeken en verwenschingen uitlokte als deze. De schrijver van een
-manuscript der koninklijke bibliotheek van Madrid gewaagt van een
-Jacara of volksliedje, in 1558 uitgegeven, en dat in dien tijd veel
-gezongen werd onder den titel van: la Vida de la Zarabanda ramera
-publica del Guycan, dat wil zeggen: het leven van de Sarabande, een
-vrouw van slechte zeden van Guycan, ongetwijfeld een zinspeling op de
-meening dat deze dans uit Amerika afkomstig was.
-
-De etymologie van het woord sarabanda heeft den geleerden veel werk
-verschaft. Ménage wil, dat het afkomt van een instrument, hetwelk
-diende om de coplas de Sarabanda, of coupletten die men bij dezen dans
-zong, te accompagneeren; Daniël Huet, de beroemde bisschop van
-Arranches, laat dien afleiden van de Sirventes der middeleeuwen;
-Covarrubias beweert, in zijn Schat der Kastiliaansche taal, dat het
-ontleend is aan het hebreeuwsche woord Zara, hetwelk beteekent al
-draaiende loopen, omdat, zegt hij, de vrouw die de sarabande uitvoert
-zich nu eens naar de eene, straks naar de andere zijde keert, en zij
-het tooneel zoolang in alle richtingen rondloopt, tot dat zij als het
-ware de toeschouwers heeft genoodzaakt hare bewegingen te volgen, hunne
-plaats te verlaten en ook aan het dansen te gaan.
-
-Anderen beweren dat de sarabande haar naam ontleent van het perzische
-woord serbend, of van de stad Samarcand; de kanunnik Fernandez van
-Cordova bevestigt dat de beroemde dans der oude gaditanes slecht
-opgerakeld en naar den nieuwerwetschen smaak is geregeld. Op eenige
-uitzonderingen na werd de sarabande nooit dan door vrouwen gedanst.
-
-Deze dans werd even als de hedendaagsche andalusische dansen het meest
-uitgevoerd op den klank der gitaar. Dit instrument was in de zestiende
-eeuw in Spanje evenzeer in zwang als op dezen oogenblik.
-„Tegenwoordig,” zegt Covarrubias, „speelt men er zoo gemakkelijk op,
-vooral wanneer het om het dansen van den rasgado [4] te doen is, dat er
-geen staljongen leeft of hij is een virtuoos op de gitaar.”
-
-Andere instrumenten, zooals de fluiten en de harpen, paarden zich soms
-met de gitaar en accompagneerden den zang tegelijk met den dans. Men
-had baylarinas die knap genoeg waren om den dans uit te voeren, terwijl
-zij tevens coplas de Zarabanda zongen, waarbij zij zich met de gitaar
-accompagneerden. Volgens de verzekering van Gonzalez waren deze zeer
-gewild.
-
-De liederen, waarmede men de sarabande accompagneerde, hadden
-verschillende namen, zooals Jacaras, Letrillas, Romances, Villancicos
-enz. Deze volkspoëzie, waarvan een goed deel tot ons is gekomen, had
-geen bepaalden vorm, en, over het algemeen werd haar doel slechts door
-het referein aangegeven, dat soms bij iedere strophe werd herhaald.
-
-De dansen in denzelfden geest door de sarabande in het leven geroepen,
-zijn zeer talrijk. Behalve de Escarraman en de Chacona zouden wij er
-nog wel een paar dozijn kunnen opnoemen, maar de opsomming er van zou
-weinigen bevredigen; daarom willen wij liever nog even gewagen van den
-bevalligen fandango, waarvan een schrijver uit de dagen der restauratie
-zegt, dat hij waardig is om te Paphos of Knidus in den tempel van Venus
-te worden uitgevoerd. De nationale muziek van den fandango
-electriseert, treft, bezielt alle harten: vrouwen, meisjes,
-jongelieden, grijsaards, alles schijnt van nieuw leven doordrongen,
-allen herhalen dat air dat zoo machtig op de ooren en den geest eens
-Spanjaards werkt. De dansers vliegen naar de ruimte; de een met
-castagnetten gewapend, de ander, terwijl hij het geluid er van op zijne
-vingers nabootst; de vrouwen vooral onderscheiden zich door hare
-mollige, vlugge en langzame bewegingen en het wulpsche harer passen;
-met veel juistheid slaan zij de maat, terwijl zij met hare hielen op
-den grond stampen. De beide dansers hitsen elkander aan, vluchten en
-vervolgen elkaar op hunne beurt; dikwijls komt het u voor, dat de vrouw
-door een kwijnenden blik, door den gloed die uit hare oogen straalt,
-hare nederlaag aankondigt. De gelieven schijnen op het punt elkander in
-de armen te vallen, maar eensklaps houdt de muziek op, en de kunst van
-den danser bestaat daarin dat hij als een zoutpilaar staan blijft; als
-het orchest op nieuw begint te spelen, herleeft de fandango eveneens.
-Eindelijk maken de gitaar, de violen, het gestamp met de hielen
-(taconeos) het geklikklak der castagnetten en der vingers, de mollige
-en wellustige bewegingen der dansenden, dat de verzamelde menigte als
-het ware van krankzinnige vreugde overmeesterd wordt.
-
-
-
-
-
-VII.
-
-    De academias de baile, of dansscholen.—Een verleidelijk affiche:
-    het Salon del recreo.—De bailes de palillos.—De aankomst der
-    boleras.—La boleras robadas.—De ververschingen.—La Campanera danst
-    den Jaleo de Jerez.—De Engelschman, de zakdoek en de durillo.—De
-    cantadotes.—De coplas de baile.—De Vito Sevillano.
-
-
-Geen vreemdeling vertoeft eenigen tijd in de hoofdstad van Andalusië,
-zonder het verlangen te koesteren deze zoo beroemde dansen te leeren
-kennen. In den schouwburg gebeurt het slechts zelden dat de
-voorstelling niet wordt besloten met den baile nacional, het ballet,
-dat aan den avond het pikantste geeft en dikwijls veel beter is dan het
-blijspel of het drama; ook zeide men eertijds dat de dans de saus van
-de komedie—la salsa de la comedia—was.
-
-Maar naast deze theatrale dansen heeft men de populaire dansen, die
-welke men op feestdagen ziet in de taveernen der stad of der
-voorsteden; en eindelijk de bals, die men van tijd tot tijd in zekere
-etablissementen geeft, welke den titel voeren van academies of
-dansscholen, en wier directeurs nooit in gebreke blijven het programma
-van zulk een bal in de hôtels en de casas de huespedes te zenden.
-
-Op zekeren morgen stelde men ons een prachtig, op rosé papier gedrukt
-affiche ter hand. Het behelsde de aankondiging van een bal door Louis
-Botella, den directeur eener academia de baile, te geven. Dit
-gedeeltelijk in het fransch, gedeeltelijk in het spaansch opgestelde
-bericht bevatte de verleidelijkste beloften waaraan het onmogelijk was
-weerstand te bieden, zoodat wij des avonds omstreeks half negen uren
-onzen weg naar de academia de baile namen. In de calle de Tarifa
-beklommen wij in het eerste huis aan onze rechterhand een steilen en
-smallen trap, ter nauwernood door het twijfelachtige schijnsel van een
-aan den muur bevestigden ijzeren candil verlicht, en kwamen op de
-tweede verdieping, waar zich het „salon del recreo,” het beroemdste der
-stad, zooals de aankondiging luidde, bevond.
-
-Bedoeld salon, door den eigenaar met den weidschen naam van academie
-betiteld, was slechts een vrij groot, vierkant vertrek, welks decoratie
-en meublement aan de eenvoudigheid der eerste eeuwen deed denken. Wij
-waren de eersten en wij konden het geheel op ons gemak opnemen.
-
-Vier van die groote met matten zittingen bekleede canapés, in Andalusië
-zoo gewoon, en langs de wanden der zaal geplaatst, benevens eenige
-stoelen van hetzelfde allooi, waarvan sommigen voor de boleras bestemd
-waren, maakten het geheele meublement van het salon uit: de vensters
-waren zediglijk met witte katoenen gordijnen met roode en gele randen
-behangen. Aan de witte muren hingen eenige teekeningen, andalusische
-dansen voorstellende of daarop betrekking hebbende, in geverniste
-dennenhouten lijsten. Eer de boleras opdaagden, hadden wij den tijd een
-aantal dezer schitterend gekleurde lithographieën op te nemen, de Polo
-de contrabandista de Malagueña del Sorero en andere beroemde passen
-voorstellende; het waren meesterstukken uit de fabriek van Mitjana van
-Malaga afkomstig, tot versiering van de tot uitvoer bestemde doozen met
-gedroogde rozijnen. De galerij bestond nog uit eenige portretten van
-beroemde danseressen, zoo als la Perla, Aurora la Cujini, la Nena en
-andere bailadoras, wier naam in de jaarboeken der spaansche danskunst
-met roem staat opgeteekend. Maar het kapitale stuk, dat terecht de
-eereplaats innam, was de teekening van een kunstenaar der stad, die met
-naïeve waarheid het portret van den directeur der academie had
-vervaardigd, en wel in het groot costuum van den bolero en tevens in de
-meest zegevierende houding van den jaleo de Jerez.
-
-Terwijl wij in gesprek waren met den heer des huizes,—dueño de la casa,
-zagen wij achtereenvolgens een aantal bezoekers opdagen, allen
-liefhebbers, die meerendeels den korten zwarten pantalon en den
-marsille of het korte andalusische vest droegen. Het waren bijna allen
-werklieden, want de lieden uit de hoogere klasse wonen slechts zeer
-zelden de bailes de palillos, dat wil zeggen de bals met castagnetten,
-bij. Vervolgens kwamen allerhande vreemdelingen: Duitschers,
-Engelschen, Franschen en Russen, vergezeld door eenige dames, die de
-nieuwsgierigheid herwaarts had gedreven; daarna een ciego of blinde,
-door een twaalfjarigen knaap begeleid en met een viool onder den arm;
-deze ciego maakte het geheele orchest van den baile uit.
-
-Don Louis Botella, ziende dat zijn salon zoetjes aan vol werd, verliet
-ons, om eens hoogte van de ontvangst te gaan nemen; men betaalt zijn
-plaats in de esculeas de baile; de prijs verschilt al naar de lieden er
-uitzien, van vier tot twintig realen. Daarna ontving hij de
-binnenkomenden en draaide het licht op, dat begon te verflauwen; deze
-verlichting bestond uit zes of acht lampen, die aan den muur tusschen
-de door ons bewonderde prenten hingen. Het werd tijd, want reeds
-hoorden wij op de trap een gemengd gedruisch van vrouwenstemmen, gelach
-en castagnetten, gepaard met een geruisch van zijde en van gaas. Weldra
-traden, met de losheid andalusische boleras eigen, zes danseressen met
-satijn geschoeid en in het klassieke costuum, dat iedereen kent,
-gekleed, binnen; zij werden vergezeld door eenige in zwarte mantilles
-gehulde oude vrouwen, die allerhande kledingstukken op den arm hadden;
-maar eenige oogenblikken later zagen wij een nieuw paar binnenkomen,
-dat zich waarschijnlijk niet met de anderen wilde vermengen: het was
-eene jonge bolera met een tartan over de schouders en in een gesteven
-japon, vergezeld door een zeer bruine oude vrouw, die met haar rood en
-harig gelaat er alles behalve innemend uitzag. Het was waarschijnlijk
-de moeder der bolera.
-
-Dejad paso à las balaidoras! (maakt plaats voor de danseressen!) riep
-met een bevelende stem de maestro de baile.
-
-Het corps de ballet, majestueus door de menigte heen dringende,
-doorkruiste het salon in zijne volle lengte en bleef aan het einde
-stilstaan, waar eenige handdrukken gewisseld werden met de aficionados,
-een gemeenzaamheid, die slechts de habitués zich mogen veroorloven.
-Intusschen liep de directeur met de grootste bedrijvigheid links en
-rechts, om zijn publiek te doen plaats nemen, wel zorg dragende dat hij
-de beste stoelen voor drie vreemdelingen hield, welke, daar zij bij het
-binnenkomen een duro hadden betaald, hem voorkwamen personages de
-campanillas, voorname lieden, te zijn. Een zeker aantal Russen en
-Inglis-manglis, wier allervreemdst voorkomen hun vrij wat beleefdheden
-van den directeur bezorgde, namen, vol ongeduld om den dans te zien
-beginnen, op den eersten rang plaats. Wat de Andalusiërs betreft, deze
-bleven meerendeels staan, zoo als past aan lieden, die slechts half
-geld of in het geheel niet betaald hebben.
-
-Inmiddels begon de blinde vioolspeler de eerste noten van het air der
-boleras robadas aan te geven; twee danseressen hadden reeds tegenover
-elkander plaats genomen, met de punt van den rechter voet vooruit en
-het bovenlijf links op zijde gebogen; vervolgens eene beweging makende,
-de boleras van beroep eigen, haalden zij met hare handen de zijden
-koorden van den ring aan, waarmede de ivoren castagnetten aan hare
-duimen bevestigd zijn. Het geklikklak der castagnetten deed zich
-hooren, en de beide danseressen volbrachten haar bevalligen en vluggen
-dans, onder de toejuiching van de geheele vergadering.
-
-—Alza, Morenita! zeide de maestro, terwijl hij zich tot de jongste der
-beide danseressen wendde, wier zwarte haren en amberkleurige tint haar
-bijnaam volkomen rechtvaardigen.
-
-—Jui Jerezana! Anda salero! liet de groep aficionados  er op hooren,
-terwijl deze met stem en handen de metgezellin der Morenita, een bruin
-en stevig meisje van Jerez de la Frontera, aanmoedigden.
-
-De beide bailarinas, opgewekt door het handgeklap en de bewonderende
-uitdrukking der vergadering, dansten nog eens zoo levendig en maakten,
-na verloop van eenige minuten, plaats voor een nieuw paar, dat op hare
-beurt weder door twee andere danseressen vervangen werd. De Morenita en
-de Jerezana kwamen vervolgens weder op het tapijt, terwijl ieder harer
-gezellinnen eveneens beurtelings verdween, om, na verloop van een
-oogenblik, andermaal te verschijnen. Aldus eindigde de eerste dans,
-boleras robadas geheeten, terwijl ieder zich uit de voeten maakte, om
-een oogenblik later weder zijn plaats in te nemen.
-
-De toeschouwers naderden de boleras om haar hun compliment te maken, en
-aanstonds kwamen de in het zwart gekleede duegna’s opzetten en wierpen
-de tartans, die zij op den arm hadden, over de schouders der arme
-danseressen; want deze hijgden naar adem en waren doodaf. Zij begaven
-zich naar een aangrenzend vertrekje, waarin wij nog geen voet gezet
-hadden: wij volgden haar derwaarts en vonden er een tafel met allerlei
-suikergoed en ververschingen beladen: dat was het buffet, ongetwijfeld
-door een agent van den maestro de baile gehouden. Wij boden de boleras
-dulces aan, die zij gretig aannamen.
-
-Het is bekend dat de andalusische dames verzot zijn op suikergoed: het
-corps de ballet gaf er ons een nieuw bewijs van, terwijl het in één
-oogenblik een aanzienlijke hoeveelheid dulces de yema, sorbetes en
-andere ververschingen deed verdwijnen, waaraan zij groote behoefte
-hadden.
-
-De Russen en de Inglis-manglis kwamen nu ook opzetten en wilden van hun
-kant haar ook dulces aanbieden, die met even weinig complimenten werden
-aangenomen als de onze, en dat verzwelgen van confituren begon van
-nieuws af aan. Waarschijnlijk zou er zoo spoedig geen eind aan zijn
-gekomen, als de komst van het eerste sujet niet door een groot rumoer
-ware aangekondigd.
-
-De Campanera, een groote, slanke brunette, trad met het grootste gemak
-en de volmaaktste ongedwongenheid binnen; de stoutmoedigheid die zij
-verried, wetende hoe zeker zij van haar zaak was, had ons bijna op de
-gedachte gebracht van die spaansche danseres „met castagnetten en
-onbeschaamdheid gewapend”, waarvan Gramont in zijne gedenkschriften
-gewaagt. Voor ruim twaalf jaar hadden wij de Campanera voor het eerst
-zien dansen; zij was dus geen debutante, maar de kunst verving bij haar
-de verdwijnende jeugd. Slechts weinig vreemdelingen hebben, tijdens hun
-verblijf te Sevilla, de gelegenheid gemist de Campanera te zien, hetzij
-in den schouwburg, hetzij in de escuela de baile, of wel bij een bezoek
-aan de Giralda; want de danseres bewoonde toen den toren der hoofdkerk
-met den klokkeluider, haar vader,—el campanero, een in alle opzichten
-braaf man.
-
-De Campanera plaatste zich alleen midden in den kring om den Jaleo de
-Jerez te dansen, waarvan zij de eerste mudanzas (figuren) met veel brio
-uitvoerde, zoo goed mogelijk geaccompagneerd door den armen ciego, die
-nu en dan een beetje uit de maat geraakte. Dewijl hij daarenboven
-tamelijk valsch speelde, hoorde men mompelen, en daartusschen ook het
-geroep van: „Fuera el violin! Venga la guitarra!” De Andalusiërs wilden
-geen viool meer: zij riepen met geweld om de gitaar; maar wat te doen?
-De officieele guitarrero, dien men overal zocht, was er nog niet.
-Inmiddels had de blinde, door zijn gering succes ontmoedigd, opgehouden
-te spelen en de Campanera stond eensklaps onbewegelijk stil.
-
-Wij kwamen toen op den inval, den ciego zijn instrument te vragen voor
-een aficionado, die aanbood hem een oogenblik te vervangen; hij scheen
-recht in zijn schik van de zaak af te komen, en weldra speelde een
-onzer den Jaleo, ik durf zeggen, met groot talent; want de Campanera,
-door het spel aangevuurd, danste het slot van den Jaleo de Jerez onder
-het uitbundig gejuich der menigte, waarvan ook een gedeelte aan den
-geïmproviseerden vioolspeler toekwam. Toch verloor de bolera het hoofd
-te midden van haar zegepraal niet: zij sloeg een blik op een lange
-figuur met groote rosachtige bakkebaarden, die ons toescheen een
-Engelschman te zijn, en na voor hem eenige passen gedanst te hebben,
-die zij met hare bevalligste glimlachjes accompagneerde, wierp zij hem,
-terwijl zij zich verwijderde, een geborduurden zakdoek toe.
-
-De Engelschman bekeek dien aan alle kanten en zag ons met een
-verbaasden blik aan; wij legden hem uit, dat, als de Jaleo is
-afgedanst, de andalusische danseresse, even als de indische bayaderen,
-de gewoonte hadden haar zakdoek aan een der toeschouwers, die door haar
-was opgemerkt, toe te werpen, en dat deze, in ruil voor zulk een
-vleiende onderscheiding, haar dien gewoonlijk teruggaf met een in een
-der hoeken geknoopten durillo. De Engelschman deed gewillig wat wij hem
-zeiden, en de Campanera, na het goudstukje te hebben opgestoken,
-bedankte hem door nog eenige passen voor hem uit te voeren.
-
-De zoo gewenschte guitarrero daagde eindelijk, in gezelschap van een
-aantal cantadores, op: het was een mooie kerel van Sevilla, die het
-andalusische costuum recht kranig droeg. Hij heette Enrique Prado, en
-had een heerlijke stem, ofschoon hij, even als bijna alle Andalusiërs,
-een weinig door den neus zong. Na een paar zeer origineele grepen in de
-snaren, begon hij een paar in Andalusië populaire coupletten of coplas
-de baile te zingen, waarvan de vertaling luidt:
-
-„De liefde ontstaat in het hart als een plant door de genegenheid
-besproeid, maar de hardheid doet haar verkwijnen; als zij er wortel
-schiet, en men haar uitrukt, neemt men een gedeelte der ziel mede.
-
-„Gedachte, gij die sneller vliegt dan de vogel, breng dit souvenir aan
-haar die gij kent, en zeg aan mijne liefste dat ik haar beeltenis draag
-in mijn hart.”
-
-Na dit couplet begonnen de dansen van nieuws af aan, en de voornaamste
-boleras wilden zich in een solo onderscheiden; de boleras de Jaleo, de
-mollares, de panderos en andere andalusische dansen werden uitgevoerd,
-onder het accompagnement van gitaren en castagnetten, want ieder der
-aficionados had, als een echte Andalusiër, zijn instrument bij zich.
-Eindelijk scheidde men, en te huis gekomen, meenden wij den ganschen
-nacht door in onzen slaap niets anders te hooren dan jaleos, boleras en
-allerhande andalusische liederen, waaraan het verplichte accompagnement
-niet ontbrak.
-
-Een echte sevillasche dans, en die, even als de Zapateado, gewoonlijk
-door eene vrouw alleen wordt gedanst, is de vito Sevillano, welks naam
-waarschijnlijk van den heiligen Vitus afkomstig is. Er zijn weinig
-dansen, waarvan de muziek zoo vroolijk en wegsleepend is als van dezen
-door de majas van Sevilla zoo zeer gewilden dans, die er vermaak in
-scheppen hem tusschen twee glazen andalusischen wijn uit te voeren in
-de melonares of de cortijos, door den Guadalquivir besproeid.
-
-Op zekeren dag door een onzer vrienden, een inwoner van Sevilla,
-uitgenoodigd, zagen wij dien door eene der beroemdste balaidoras
-dansen; wij kwamen te midden van een gezelschap terecht, waar het feest
-der beide patronessen van Sevilla gevierd werd. Het ontbijt was juist
-afgeloopen, en er was op de tafel niets overgebleven dan eenige glazen
-wijn van een goudgele kleur. Encarnacion, dit was de naam van de maja,
-die men had uitgenoodigd eens te dansen, klom langzaam op de tafel.
-Aanstonds vernam men het geluid der guitaar, der castagnetten en der
-panderos, en zij begon met bevalligheid en bewonderenswaardige
-zekerheid te dansen, zonder een der verspreide en voor hare voeten
-staande glazen aan te raken, terwijl een der majos daarbij een liedje
-zong. Na hem herhaalden al de aanwezigen dit refrein in koor, terwijl
-zij in de hand de maat sloegen.
-
-
-            Salero, Salero!
-            Arimeta acá,
-            Que vienne el torito,
-            Valiente estocáa!
-
-
-„Bekoorlijke, bekoorlijke—nader mij—want hier is de stier;—de lange
-stootdegen!”
-
-Een ander vervolgde met dat geliefde couplet, waarin de vrouwen bij
-verschillende metalen worden vergeleken.
-
-„De jonge meisjes zijn van goud—de getrouwde vrouwen van zilver;—de
-weduwen zijn van koper, en de oude vrouwen van blik.”
-
-De danseres zette voortdurend haar dans tusschen de glazen voort, toen
-zich een stem liet hooren:
-
-Tire oste la caña! Tire oste la caña!
-
-Tirar la caña, letterlijk vertaald het glas werpen, beteekent in
-Andalusië een tour d’adresse, dien de danseres soms midden onder het
-dansen uitvoert en daarin bestaat, dat zij met een snelle beweging een
-caña, een glaasje, dat zich uitstekend voor dien tour leent, omhoog
-werpt en den daarin aanwezigen wijn uitdrinkt.
-
-Encarnation volbracht dit kunststuk allervoortreffelijkst zonder een
-oogenblik uit de maat te geraken, en na in één teug de caña geledigd te
-hebben, sprong zij even vlug van de tafel als zij er op was gestegen.
-
-Wij hopen later met deze schetsen uit het volksleven voort te gaan.
-
-
-
-
-
-
-
-
-AANTEEKENINGEN
-
-
-[1] Volgens de overlevering zou Peter de Wreede de hoofden van vier
-meineedige rechters tot een afschrikkend voorbeeld aan dien muur hebben
-laten vastnagelen, terwijl men later dit schilderwerk er op had
-aangebracht om de herinnering aan de rechtvaardigheid des konings te
-bewaren.
-
-[2] In de taal der gitanos: de beul.
-
-[3] Dit woord komt van picaro, hetwelk deugniet beteekent.
-
-[4] Tegenwoordig heet deze dans rasqueado of rasquear, hetgeen
-aframmelen beteekent. De guitarrero raakt beurtelings al de snaren aan,
-nu eens met zijn duim, dan met de vier andere vingers der rechterhand;
-dat is nog de geliefkoosde manier onder het volk om op de guitaar te
-spelen.
-
-
-
-
-
-
-
-
-*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK OMWANDELINGEN DOOR EEN GEDEELTE
-VAN SPANJE ***
-
-Updated editions will replace the previous one--the old editions will
-be renamed.
-
-Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
-law means that no one owns a United States copyright in these works,
-so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the
-United States without permission and without paying copyright
-royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
-of this license, apply to copying and distributing Project
-Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
-concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
-and may not be used if you charge for an eBook, except by following
-the terms of the trademark license, including paying royalties for use
-of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
-copies of this eBook, complying with the trademark license is very
-easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
-of derivative works, reports, performances and research. Project
-Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away--you may
-do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
-by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
-license, especially commercial redistribution.
-
-START: FULL LICENSE
-
-THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
-PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
-
-To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
-distribution of electronic works, by using or distributing this work
-(or any other work associated in any way with the phrase "Project
-Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
-Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
-www.gutenberg.org/license.
-
-Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
-Gutenberg-tm electronic works
-
-1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
-electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
-and accept all the terms of this license and intellectual property
-(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
-the terms of this agreement, you must cease using and return or
-destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
-possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
-Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
-by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
-person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
-1.E.8.
-
-1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
-used on or associated in any way with an electronic work by people who
-agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
-things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
-even without complying with the full terms of this agreement. See
-paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
-Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
-agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
-electronic works. See paragraph 1.E below.
-
-1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
-Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
-of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
-works in the collection are in the public domain in the United
-States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
-United States and you are located in the United States, we do not
-claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
-displaying or creating derivative works based on the work as long as
-all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
-that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
-free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
-works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
-Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
-comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
-same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
-you share it without charge with others.
-
-1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
-what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
-in a constant state of change. If you are outside the United States,
-check the laws of your country in addition to the terms of this
-agreement before downloading, copying, displaying, performing,
-distributing or creating derivative works based on this work or any
-other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
-representations concerning the copyright status of any work in any
-country other than the United States.
-
-1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
-
-1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
-immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
-prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
-on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
-phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
-performed, viewed, copied or distributed:
-
-  This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
-  most other parts of the world at no cost and with almost no
-  restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
-  under the terms of the Project Gutenberg License included with this
-  eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
-  United States, you will have to check the laws of the country where
-  you are located before using this eBook.
-
-1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
-derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
-contain a notice indicating that it is posted with permission of the
-copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
-the United States without paying any fees or charges. If you are
-redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
-Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
-either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
-obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
-trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
-with the permission of the copyright holder, your use and distribution
-must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
-additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
-will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
-posted with the permission of the copyright holder found at the
-beginning of this work.
-
-1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
-License terms from this work, or any files containing a part of this
-work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
-
-1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
-electronic work, or any part of this electronic work, without
-prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
-active links or immediate access to the full terms of the Project
-Gutenberg-tm License.
-
-1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
-compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
-any word processing or hypertext form. However, if you provide access
-to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
-other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
-version posted on the official Project Gutenberg-tm website
-(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
-to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
-of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
-Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
-full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.
-
-1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
-performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
-unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
-
-1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
-access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
-provided that:
-
-* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
-  the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
-  you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
-  to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
-  agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
-  Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
-  within 60 days following each date on which you prepare (or are
-  legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
-  payments should be clearly marked as such and sent to the Project
-  Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
-  Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
-  Literary Archive Foundation."
-
-* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
-  you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
-  does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
-  License. You must require such a user to return or destroy all
-  copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
-  all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
-  works.
-
-* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
-  any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
-  electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
-  receipt of the work.
-
-* You comply with all other terms of this agreement for free
-  distribution of Project Gutenberg-tm works.
-
-1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
-Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
-are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
-from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
-the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set
-forth in Section 3 below.
-
-1.F.
-
-1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
-effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
-works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
-Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
-electronic works, and the medium on which they may be stored, may
-contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
-or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
-intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
-other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
-cannot be read by your equipment.
-
-1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
-of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
-Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
-Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
-liability to you for damages, costs and expenses, including legal
-fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
-LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
-PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
-TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
-LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
-INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
-DAMAGE.
-
-1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
-defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
-receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
-written explanation to the person you received the work from. If you
-received the work on a physical medium, you must return the medium
-with your written explanation. The person or entity that provided you
-with the defective work may elect to provide a replacement copy in
-lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
-or entity providing it to you may choose to give you a second
-opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
-the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
-without further opportunities to fix the problem.
-
-1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
-in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
-OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
-LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
-
-1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
-warranties or the exclusion or limitation of certain types of
-damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
-violates the law of the state applicable to this agreement, the
-agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
-limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
-unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
-remaining provisions.
-
-1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
-trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
-providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
-accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
-production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
-electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
-including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
-the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
-or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
-additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
-Defect you cause.
-
-Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
-
-Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
-electronic works in formats readable by the widest variety of
-computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
-exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
-from people in all walks of life.
-
-Volunteers and financial support to provide volunteers with the
-assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
-goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
-remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
-Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
-and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
-generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
-Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
-www.gutenberg.org
-
-Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation
-
-The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
-501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
-state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
-Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
-number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
-U.S. federal laws and your state's laws.
-
-The Foundation's business office is located at 809 North 1500 West,
-Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
-to date contact information can be found at the Foundation's website
-and official page at www.gutenberg.org/contact
-
-Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
-Literary Archive Foundation
-
-Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without
-widespread public support and donations to carry out its mission of
-increasing the number of public domain and licensed works that can be
-freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
-array of equipment including outdated equipment. Many small donations
-($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
-status with the IRS.
-
-The Foundation is committed to complying with the laws regulating
-charities and charitable donations in all 50 states of the United
-States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
-considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
-with these requirements. We do not solicit donations in locations
-where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
-DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
-state visit www.gutenberg.org/donate
-
-While we cannot and do not solicit contributions from states where we
-have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
-against accepting unsolicited donations from donors in such states who
-approach us with offers to donate.
-
-International donations are gratefully accepted, but we cannot make
-any statements concerning tax treatment of donations received from
-outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
-
-Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
-methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
-ways including checks, online payments and credit card donations. To
-donate, please visit: www.gutenberg.org/donate
-
-Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works
-
-Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
-Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
-freely shared with anyone. For forty years, he produced and
-distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
-volunteer support.
-
-Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
-editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
-the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
-necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
-edition.
-
-Most people start at our website which has the main PG search
-facility: www.gutenberg.org
-
-This website includes information about Project Gutenberg-tm,
-including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
-Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
-subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.