initial commit of ebook 39181HEADmain

32 files changed, 18586 insertions, 0 deletions

diff --git a/.gitattributes b/.gitattributes
new file mode 100644
index 0000000..6833f05
--- /dev/null
+++ b/.gitattributes
@@ -0,0 +1,3 @@
+* text=auto
+*.txt text
+*.md text
diff --git a/39181-0.txt b/39181-0.txt
new file mode 100644
index 0000000..aa0e814
--- /dev/null
+++ b/39181-0.txt
@@ -0,0 +1,8246 @@
+The Project Gutenberg EBook of Dante's Louteringsberg, by Dante Alighieri
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
+
+
+Title: Dante's Louteringsberg
+       in proza overgebracht
+
+Author: Dante Alighieri
+
+Translator: Hendricus Johannes Boeken
+
+Release Date: March 17, 2012 [EBook #39181]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: UTF-8
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE'S LOUTERINGSBERG ***
+
+
+
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+http://www.pgdp.net
+
+
+
+
+
+  +----------------------------------------------------------------+
+  |                                                                |
+  |                 OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:                   |
+  |                                                                |
+  | De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele,     |
+  | verouderde spelling. Er is geen poging gedaan de tekst te      |
+  | moderniseren.                                                  |
+  |                                                                |
+  | Bladzijde-nummering is verwijderd. Afgebroken woorden aan het  |
+  | einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld. Voetnoten zijn  |
+  | verplaatst naar het eind van de alinea met de verwijzing.      |
+  |                                                                |
+  | De in het origineel als cursieve tekst is weergegeven als      |
+  | _cursief_. Uitgespatieerde tekst is weergegeven als            |
+  | ~uitgespatieerd~.                                              |
+  |                                                                |
+  | Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn       |
+  | gecorrigeerd. Variaties in spelling zijn behouden: met/zonder  |
+  | accent, met/zonder koppelteken, met/zonder extra spatie.       |
+  |                                                                |
+  | Aan het eind van het boek volgt een overzicht van de           |
+  | aangebrachte correcties.                                       |
+  |                                                                |
+  | De illustraties zijn beschikbaar bij de html-versie van        |
+  | dit e-boek op http://www.gutenberg.org/                        |
+  |                                                                |
+  | Dit e-boek is het tweede deel van “De Goddelijke Komedie”      |
+  | van Dante Alighieri. De oorspronkelijke italiaanse versie van  |
+  | dit boek is ook als e-boek beschikbaar via Project Gutenberg:  |
+  | La Divina Commedia di Dante: Purgatorio                        |
+  |     http://www.gutenberg.org/ebooks/1010                       |
+  |                                                                |
+  | Via Project Gutenberg zijn ook de volgende vertalingen         |
+  | beschikbaar:                                                   |
+  | * Divine Comedy, Longfellow's Translation, Purgatory           |
+  |       engels, http://www.gutenberg.org/ebooks/1002             |
+  | * Divine Comedy, Cary's Translation, Purgatory                 |
+  |       engels, http://www.gutenberg.org/ebooks/1006             |
+  | * Divine Comedy, Norton's Translation, Purgatory (proza-vorm)  |
+  |       engels, http://www.gutenberg.org/ebooks/1996             |
+  | * The Divine Comedy by Dante, Illustrated, Purgatory           |
+  |       engels, http://www.gutenberg.org/ebooks/8795             |
+  | * Jumalainen näytelmä: Kiirastuli                              |
+  |       fins, http://www.gutenberg.org/ebooks/11072              |
+  | * La Divina Comèdia: Purgatòri                                 |
+  |       friuliaans, http://www.gutenberg.org/ebooks/16188        |
+  |                                                                |
+  | Het eerste deel van “De Goddelijke Komedie” is ook als e-boek  |
+  | via Project Gutenberg beschikbaar:                             |
+  | Dante's Hel, http://www.gutenberg.org/ebooks/30229             |
+  |                                                                |
+  +----------------------------------------------------------------+
+
+
+
+
+DANTE'S LOUTERINGSBERG
+
+
+
+
+                       [decoratieve titelpagina]
+
+                           WERELDBIBLIOTHEEK
+
+                      Onder leiding van L. Simons.
+
+                HET BOEK IS DE UNIVERSITEIT ONZER DAGEN.
+
+                            UITGEGEVEN DOOR:
+                     DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN
+                      GOEDKOOPE LECTUUR·AMSTERDAM
+
+
+
+
+                       [decoratieve titelpagina]
+
+                         DANTE'S LOUTERINGSBERG
+
+                         IN PROZA OVERGEBRACHT
+                         DOOR DR. H. J. BOEKEN
+
+                  DERDE DRUK—(9e, 10e en 11e DUIZEND)
+
+                                  1920
+
+
+
+
+Lezers dezer vertaling worden gewezen op het hoogst belangrijke werk, in
+onze ~Wereld-Bibliotheek~ verschenen:
+
+PROF. HENRI HAUVETTE: Inleiding tot de studie van de ~Divina Commedia~.
+Vertaling William Davids.
+
+~Keurboek voor Vlamingen~: „Als algemeene Inleiding tot de Goddelijke
+Comedie kon de W. B. geen beter werk kiezen dan de studie van Prof.
+Hauvette.”
+
+
+GEDRUKT TER DRUKKERIJ „DE DEGEL”—AMSTERDAM
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+EERSTE ZANG
+
+
+Aankomst der beide Dichters op het andere Halfrond; ontmoeting met Cato
+van Utica, die hun de eerste voorschriften geeft.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Om koers te zetten over beter water, hijscht nu het scheepje van mijn
+ingeborenheid de zeilen, dat zóó gruwbare zee achter zich laat:
+
+4 en zingen zal ik van dat tweede Rijk, waar de menschelijke geest zich
+loutert, en waardig wordt om naar den Hemel te stijgen.
+
+7 Maar hier herrijze de doode Dichtkunst, o heilige Muzen, daar ik de
+Uwe ben, en dat Calliope hier een weinig hooger trede,
+
+10 mijnen zang volgende met dat geluid, van het welk de rampzalige
+Eksteren den slag zóódanig gevoelen, dat zij aan vergiffenis moesten
+wanhopen.
+
+13 Zoete kleur van oostelijk saffier, die zich gaarde in den wolkloozen
+aanblik van de zuivere lucht tot aan den eersten kring,
+
+16 herbegon geneugt voor mijne oogen, zoodra ik naar buiten trad uit de
+doode lucht, die mij de oogen en de borst had bedroefd.
+
+19 De schoone planeet, die tot minnen troost, deed het gansche Oosten
+glimlachen, verhullende de visschen, die in haren sleep gingen.
+
+22 Ik wendde mij ter rechter hand, en richtte mijnen geest op de andere
+pool, en ik zag vier starren nimmer gezien, uitgezeid aan de eerste
+menschen.
+
+25 De hemel scheen zich te verheugen in hunne vlammetjes. O noordelijke
+verweeuwde streek, daar gij verstoken zijt van die te bewonderen!
+
+28 Toen ik mij van hunnen aanblik had losgemaakt, mij een weinig wendend
+naar de andere pool, daar waar de Wagen reeds verdwenen was,
+
+31 zag ik dicht bij mij eenen oude alleen, zóó grooten eerbied in zijnen
+aanblik waardig, dat niet meerderen eenig zoon zijnen vader verschuldigd
+is.
+
+34 Den baard droeg hij lang en met witte haren ondermengd, gelijkende op
+zijne lokken, van welke op zijne borst een dubbele lijst afhing.
+
+37 De stralen der heilige vier lichten verluisterden zóó zijn aangezicht
+met licht, dat ik het zag alsof de Zon hem te voren ware.
+
+40 „Wie zijt gij, die tegen den blinden stroom op den eeuwigen kerker
+zijt ontvlucht?” zeide hij, bewegende dat eerwaarde pluimaadje:
+
+43 „wie heeft u geleid? Of wie was u een lamp, daar gij uitgingt buiten
+den duistren nacht, die altijd de vallei der onderwereld verdonkert?
+
+46 Zijn de wetten des afgronds aldus verbroken? Of is men in den Hemel
+tot nieuw beleid veraêrd, dat gij, die veroordeeld zijt, komt tot mijne
+rotsen?”
+
+49 Toen greep de Gids mij aan, en met woorden, handen en gebaarden,
+maakte hij mij de knieën en de wenkbrauw eerbiedbetuigend.
+
+52 Voorts antwoordde hij hem: „Niet uit mij zelven ben ik gekomen; eene
+vrouw daalde neder uit den Hemel, door wier gebeden ik dezen met mijn
+gezelschap ter hulpe kwam.
+
+55 Maar sinds het uw verlangen is dat meer worde verklaard van onzen
+toestand hoe die naar waarheid is, zoo kan het niet zijn dat het mijne
+aan u worde ontzegd.
+
+58 Deze zag nooit den laatsten avond, maar door zijne dwaasheid was hij
+dien zoo nabij, dat er zeer weinig tijd was om terug te keeren.
+
+61 Zooals ik zeide, werd ik tot hem gezonden om hem te redden, en er was
+geen andere weg, dan die langs welken ik mij heb begeven.
+
+64 Getoond heb ik hem al het schuldige volk; en van nu aan ben ik van
+zins hem die zielen te toonen, die zich louteren onder uwe balije.
+
+67 Hoe ik hem getogen heb, zoude lang zijn om u te zeggen: uit den
+hoogen daalt een vermogen, dat mij hem geleiden helpt opdat hij u zie en
+opdat hij u hoore.
+
+70 Nu behage het u zijne komst in te willigen; hij gaat zoekende de
+vrijheid, die zoo dierbaar is, zooals hij weet die voor haar het leven
+weigert.
+
+73 Gij weet het, daar om haar de dood voor u niet bitter was in Utica,
+waar gij het kleed liet, dat op den grooten dag zoo licht zal zijn.
+
+76 Niet zijn de eeuwige wetten voor ons geschonden, omdat deze leeft en
+Minos mij niet verbant; maar ik ben van den cirkel, waar de kuische
+oogen
+
+79 van uwe Marcia zijn, die, in haar gelaat u nog bidt, o heilige
+inborst, dat gij haar voor de uwe houdt: bij hare liefde dus neig u naar
+ons.
+
+82 Laat ons gaan door uwe zeven rijken: ~dank~ zal ik van u aan haar
+overbrengen, zoo gij gewaardigt daar beneden genoemd te worden.”
+
+85 „Marcia geviel zoozeer aan mijne oogen, zoolang ik aan gene zijde
+was,” zeide hij daarop: „dat welke gunst zij van mij verlangde, die deed
+ik.
+
+88 Maar nu zij aan gene zijde van de slechte rivier woont, kan zij mij
+niet meer bewegen, door die wet, die gemaakt werd toen ik er uit kwam.
+
+91 Maar indien eene Vrouw des Hemels u beweegt en stiert, zooals gij
+zegt, is er geene vleierij noodig: het zij voor u wèl genoeg, dat gij
+door haar het mij vraagt.
+
+94 Ga dus en maak dat gij hem toerust met een glad takjen en dat gij hem
+het gezicht wascht, zoodat gij alle onreinheid daarvan wegwischt:
+
+97 daar het niet zou betamen, het oog bevangen van eenigen nevel, te
+verschijnen voor den eersten dienaar, die is van diegenen van het
+Paradijs.
+
+100 Dit eilandjen draagt rondom gansch in de laagte, daar beneden, daar
+waar de golf het slaat, van die takjes boven het zachte slijk.
+
+103 Geen andere plant, die loover zou maken of harder zou worden, kan
+daar leven hebben omdat die niet aan de slagen (van het water) zou
+mee-geven.
+
+106 Voorts zij niet hier-langs uw teruggang; de zon, die alsnu oprijst,
+zal u wijzen den berg te nemen ter makkelijkste bestijging.”
+
+109 Zoo verdween hij en ik richtte mij op zonder te spreken, en voegde
+mij weder geheel bij mijnen Gids en richtte de oogen naar hem.
+
+112 Hij sprak: „Zoon, volg mijne schreden: draaien wij ons naar
+achteren, omdat aan dien kant deze vlakte afglooit naar hare lage
+grenzen.”
+
+115 De dageraad verwon de vroeg-ochtend-duisternis, die voor haar
+vlood, zoodat ik van verre het rimpelen van het zeevlak gewaar wierd.
+
+118 Wij gingen langs het eenzame strand gelijk een mensch, die weerkeert
+tot den verloren weg, zoodat, tot hij daar komt, het gaan hem ijdel
+schijnt.
+
+121 Toen wij waren daar waar de dauw tegen de zon strijdt, en door daar
+te zijn, waar schaduw is, maar langzaam verdwijnt;
+
+124 toen legde mijn Meester de beide handen zacht boven het kruid
+uitgespreid; waarom, ik die zijne kunsten bemerkt had,
+
+127 hem de betraande wangen bood: daar maakte hij me ganschelijk óntdekt
+die kleur, welke de Hel mij verborgen had.
+
+130 Toen kwamen wij op dat verlaten strand, dat nooit mensch, die later
+van terugkeeren ondervinding heeft gehad, zijne wateren bevaren zag.
+
+133 Hier bekranste hij mij, zooals dien anderen behaagd had; o wonder!
+daar zóó als hij er een geplukt had van de nederige plant, zooéén werd
+weer geboren
+
+136 eensklaps daar, vanwaar hij die had weggerukt.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TWEEDE ZANG
+
+
+Wanneer de beide dichters aan het strand zijn, hunnen weg overdenkende,
+zien zij van over zee een schip aankomen. Onder de zielen, door dat
+schip aan land gezet, herkent Dante Casella. Wanneer Dante en de dooden
+zich door diens gezang een poos laten ophouden, schrikt Cato ze uiteen
+en naar den voet des bergs.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Reeds was de Zon tot dien horizont gekomen, welks middag-cirkel met
+zijn hoogste punt Jerusalem overstolpt:
+
+4 en de nacht, die tegengesteld aan haar cirkelt, kwam uit den Ganges te
+voren met de Weegschalen, die haar uit de hand vallen, wanneer zij
+winnende is;
+
+7 zoodat dáár, waar ik was, de witte en vermiljoenen wangen der schoone
+Aurora door te grooten leeftijd oranje werden.
+
+10 Wij waren alsnog langs de zee, als menschen die hunnen weg bepeinzen,
+die gaan met het hart en met het lichaam blijven:
+
+13 en zie hoedanig, onder de nabijheid des uchtends, Mars door de dikke
+dampen rood gloeit laag in het Westen boven het zee-vlak;
+
+16 zóódanig scheen mij,—zoo waarlijk moge ik het nogmaals zien—een
+licht over de zee te komen zóó snel, dat geen vliegen zijn bewegen
+evenaart;
+
+19 dan, daar ik een weinig het oog van hetzelve had afgetrokken om
+mijnen gids te vragen, herzag ik het, lichtender en grooter geworden.
+
+22 Voorts aan elke zijde daarvan verscheen me een ik en weet niet wat
+voor wits, en van onder kwam er gaandeweg nog iet ander wits van naar
+buiten.
+
+25 Mijn Meester sprak nog geen woord, totdat die eerste witheden
+vleugelen bleken: maar toen hij wèl den galjoot herkende,
+
+28 riep hij: „Maak, maak dat gij de knieën buigt, zie hier den Engel
+Gods: vouw de handen: voortaan zult gij dusdanige dienstdoenden zien.
+
+31 Zie hier eenen, die de menschelijke hulpmiddelen versmaadt, zoodat
+hij geen roeispaan wil, noch ook eenig ander zeil dan zijne vleugels,
+[varende] tusschen zoo verre kusten.
+
+34 Zie hoe hij ze heeft gericht jegens den hemel, de lucht strookende
+met de eeuwige vederen, die niet veraêren zooals menschelijke haren.”
+
+37 Voorts daar de hemelsche vogel meer en meer ons nader kwam, te
+lichter verscheen hij: waarom het oog hem van nabij niet verdroeg,
+
+40 maar ik neeg het neder; maar hij kwam dichter bij den oever, met een
+hulkje zóó snel en zóó licht dat het water niets er van opslokte.
+
+43 Aan den achtersteven stond de hemelsche veerman, zoodanig dat hij wel
+zalig bleek aan hetgeen op hem te lezen stond: en meer dan honderd
+geesten zaten er binnen in.
+
+46 „Toen Israël uit Egypten toog” zongen allen te zamen op eene voois,
+met al wat er voorts van dezen psalm geschreven is.
+
+49 Voorts maakte hij hun het teeken des heiligen kruises; waarna zij
+allen zich op het strand wierpen, en hij ging weg, vlug, zooals hij
+gekomen was.
+
+52 De schare, die daar terug-bleef, vreemd bleek zij aan de plaats,
+schouwende in het ronde, gelijk degene die nieuwe dingen proeft.
+
+55 Van alle kanten schoot den dag de Zon, die met de wel gemikte pijlen
+den Steenbok van het midden des hemels had verjaagd;
+
+58 wanneer het nieuwe volk het voorhoofd op-hief jegens ons, zeggende
+tot ons: „Zoo gij het weet, wijst ons den weg, om tot den berg te gaan.”
+
+61 En Virgilius antwoordde: „Gij meent wellicht dat wij kennis hebben
+van deze plaats; maar wij zijn vreemden, zoo als gij het zijt.
+
+64 Zooeven kwamen wij een weinig vóór u, langs eenen anderen weg, die
+zóó ruw en moeielijk was, dat voortaan het stijgen ons een spel zal
+schijnen.”
+
+67 De zielen, die van mij opgemerkt hadden, aan het ademen, dat ik nog
+levend was, werden, zich verwonderend, ontsteld;
+
+70 en gelijk op den bode, die het olijf-loof draagt, het volk toeloopt
+om tijding te hooren, en niemand zich beschroomd toont om te dringen;
+
+73 zóó bleven op het zien van mij alle deze gelukzalige zielen
+stil-staan, bijna vergetende om te gaan tot daar waar zij zich schooner
+zouden maken.
+
+76 Ik zag er ééne van hen zich naar voren dringen om mij te omhelzen in
+zóó groote aandoening, dat hij mij bewoog om hetzelfde te doen.
+
+79 O ijdele schimmen, uitgezeid in den aanblik! Drie malen sloeg ik de
+handen achter hem in één, en even zoovele malen kwam ik met ze terug op
+mijn borst.
+
+82 Van verbazing, geloof ik, verschoot ik; waarom de schim glimlachte en
+zich terugtrok, en ik, volgende hem, ging naar voren.
+
+85 Zachtelijk zeide hij dat ik zoude stilstaan: toen herkende ik wie hij
+was, en ik verzocht hem dat hij om tot mij te spreken een weinig zoude
+stil staan.
+
+88 Hij antwoordde mij: „Zoo als ik u liefhad in het sterfelijk lichaam,
+zoo heb ik u lief, nu ik verlost ben; daarom blijf ik staan: maar gij,
+waarom gaat gij [dezen weg]?”
+
+91 „Casella, om nog eenmaal te keeren daarheen waar ik ben, doe ik deze
+reis,” zeide ik: „maar hoe is u zoo groot tijdsverloop ontnomen?”
+
+94 En hij tot mij: „Geen schade is mij gedaan, indien degene, die
+opneemt wanneer en wien hem behaagt, meerdere malen mij dezen overtocht
+heeft ontzegd,
+
+97 daar van den Rechtvaardigen Wil zijn wil wordt gemaakt.
+
+Waarlijk heeft hij sedert drie maanden al wie wilde ingaan, in allen
+vrede aangenomen.
+
+100 Waarom ik, die nog zooeven der zee was toegekeerd, daar waar het
+water van den Tiber zich pekelt, welwillend door hem werd opgenomen.
+
+103 Naar die uitmonding heeft hij nu weer den vleugel gericht; omdat
+zich dáar altijd vergadert, al wie niet naar den Acheron nederdaalt.”
+
+106 En ik: „Zoo de nieuwe wet u noch te heugenis noch het gebruik van
+het amoureuze lied ontneemt, dat mij placht alle mijne begeerten te
+stillen,
+
+109 gevalle het u daarmee een weinig mijne ziel te troosten, die met
+haar stoffelijk hulsel hier komende, zoozeer is vermoeid.
+
+112 „Liefde, die mij in den geest redeneert,” begon hij toen zóó
+zoetelijk, dat de zoetheid mij nog binnen-in weerklinkt.
+
+115 Mijn meester en ik en die lieden, die met hem waren, schenen zóó
+tevreden alsof niemand iets anders raakte.
+
+118 Wij waren allen gericht en oplettend op zijne tonen en zie, de
+eerwaarde grijsaard, [komt] schreeuwende: „Wat is dit, trage geesten?
+
+121 Wat nalatigheid, wat voor stil-staan is dit? Loopt naar den berg om
+u van de schellen te bevrijden, die u het gezicht tot God benemen.”
+
+124 Gelijk wanneer, graan of onkruid pikkende, de duiven vereenigd ter
+voeding, gerust, zonder de gewone preutschheid te toonen,
+
+127 als er een ding verschijnt, waarvoor zij vrees hebben, plotseling
+het voeder laten staan, omdat ze door grooter beslommering zijn
+besprongen;
+
+130 zoo zag ik dat versche gezelschap het gezang laten varen en vluchten
+naar den bergkant, gelijk een mensch die gaat, maar niet weet waar hij
+uitkomt:
+
+133 en niet minder snel was onze scheiding.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+DERDE ZANG
+
+
+De beide Dichters, aan den voet van den rots-wand gekomen, zoeken een
+punt, waarlangs zij dien zullen kunnen beklimmen. Zij worden op den weg
+geholpen door eenigen uit de voorhoede van een schare van schimmen, die
+in minachting van de kerk hebben geleefd. Onder dezen is ook Manfred
+van Hohenstaufen, die aan Dante zijn dood en tegenwoordigen toestand
+verhaalt.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Hoewel de plotselinge vlucht genen over het landschap had verspreid,
+ten berg gewend, waarhenen de rede ons noopt;
+
+4 drong ik mij aan tegen mijn getrouw geleide: en hoe zoude ik zonder
+hem den tocht hebben gedaan? Wie hadde mij [anders] den berg òp-getogen?
+
+7 Hij scheen mij rouwig over zich-zelven. O waardig, onkreukbaar
+geweten, hoe is u kleine feil tot bitteren beet!
+
+10 Wanneer zijn voeten aflieten van de haastigheid, welke den eerlijken
+zwier bij elke handeling vermindert, [toen] verruimde mijn geest, die
+eerst benepen was,
+
+13 zijne aandrift, als begeerig, en ik zond mijne blikken tegen de
+helling op, welke de hoogste is, die zich uit zee ten hemel heft.
+
+16 De zon, die rood achter mij vlamde, was vóór mij gebroken, naar den
+omtrek, welken de weerstand van hare stralen op mij had.
+
+19 Ik wendde mij ter zijde, vreezende verlaten te zijn, daar ik alleen
+voor mij den grond verdonkerd zag:
+
+22 en mijn Trooster: „Waarom zijt gij nog mistrouwig,” begon hij tot mij
+te zeggen, gansch balsturig: „gelooft gij mij niet met u en dat ik u
+leid?
+
+25 De avond is reeds daar, waar het lichaam begraven is, binnen
+het-welke ik schaduw maakte: Napels bezit het, en van Brindisium is het
+weggenomen.
+
+28 Dies, wanneer vóór mij geen schaduw komt, verwonder u des niet meer
+dan over de hemelen, dat de één voor den anderen geenen lichtstraal
+onderschept.
+
+31 Om èn warme èn koude folteringen te doorstaan beschikt dát Vermogen
+gelijke lichamen, Dat niet wil dat zich aan ons onthulle hoe Het het
+doet.
+
+34 Stomp is hij die hoopt dat onze rede den oneindigen weg kan
+doorloopen, die vat eene zelfstandigheid in drie personen.
+
+37 Weest tevreden, menschelijk geslacht, met het ~Quia~, daar, indien
+gij alles hadt kunnen zien, het niet noodig was dat Maria zwanger werd;
+
+40 en begeeren zonder bate zaagt gij menigeen, want bevredigd ware
+hunne begeerte, die voor eeuwig hun tot foltering is gegeven.
+
+43 Van Aristoteles en van Plato spreek ik, en van vele anderen.” En hier
+neeg hij het voorhoofd; meer sprak hij niet, en hij bleef mismoedig.
+
+46 Wij kwamen onderwijl aan den voet van den berg: daar vonden wij de
+rots zóó steil, dat te vergeefs de beenen daar vlug zouden zijn geweest.
+
+49 De woestste en steilste rotswand: tusschen Lerici en Turbia is,
+vergeleken met dezen, een lichte en begaanbare trap!
+
+52 „Nu, wie weet er aan welke hand de steilte mindert,” zeide mijn
+Meester, den tred vertragend: „zóódat, wie zonder vleugels gaat, haar
+bestijgen kan?”
+
+55 En terwijl hij, den blik naar omlaag houdende, de gesteldheid des
+wegs onderzocht, en ik rondom tegen de rots òp-staarde,
+
+58 verscheen mij van de linkerhand eene schaar van schimmen, die de
+voeten te-ons-waart bewogen; en men zag het niet, zóó langzaam kwamen
+zij.
+
+61 „Hef,” zeide ik tot den Meester: „uwe oogen op: zie aan deze zijde
+[is er iemand] die ons raad zal geven, indien gij dien uit u zelven niet
+kunt hebben.”
+
+64 Toen keek hij, en met vrijen blik antwoordde hij: „Laat ons daarhenen
+gaan, daar zij langzaam komen; en gij, stijf uwe hoop, dierbare zoon.”
+
+67 Nog was dat volk, ik bedoel nadat wij duizend schreden hadden gedaan,
+zóó verre als een goed werper met de hand zou werpen;
+
+70 wanneer zij zich allen aan de harde rotsen van den hoogen wand
+drongen, en stil en opééngedrongen stonden, gelijk hij, die twijfelende
+gaat, stil blijft staan om te kijken.
+
+73 „O ter goeder uur gestorvenen, o reeds verkoren geesten,” begon
+Virgilius: „bij dien vrede, die ik geloof dat u allen te wachten staat,
+
+76 zegt ons waar de berg [vlakker] ligt, zoodat het naar boven gaan
+mogelijk zij; daar het tijd-verliezen aan wie meer weet, te meer
+mishaagt.”
+
+79 Gelijk de schapen komen uit de kooi, één, getweeën, gedrieën, en de
+anderen staan vreesachtig, met oog en muil naar beneden gericht,
+
+82 en dat wat de eerste doet, dat doen ook de anderen, tegen den rug van
+dezen opdringend als deze blijft stilstaan, onnoozel en zachtkens en het
+waarom weten zij niet:
+
+85 zóó zag ik toen den kop van die gelukzalige kudde zich bewegen om te
+komen, kuisch van aangezicht en eerbaar in den gang.
+
+88 Toen zij aan mijn rechter kant het licht voor mij op den grond
+gebroken zagen, zoodat de schaduw van mij op den rots-wand was,
+
+91 stonden zij stil, en trokken zij zich een weinig terug; en alle
+degenen, die meer achter aankwamen, niet wetende waarom, deden
+hetzelfde.
+
+94 „Zonder dat gij mij vraagt, verklaar ik u, dat dit een menschelijk
+lichaam is, dat gij ziet, door hetwelk het licht van de zon op den grond
+is gespleten.
+
+97 Verwondert u niet, maar gelooft, dat, niet zonder vermogen, dat van
+den hemel komt, hij dezen wand zoekt te boven te komen.”
+
+100 Aldus de Meester. En dat waardige volk: „Keert u,” zeide het: „komt
+bij ons in en gaat dan voort,” met de ruggen der handen een teeken
+gevende.
+
+103 En één van hen begon: „Wie gij ook zijt, keer dan, aldus
+voortgaande, het gezicht naar mij. Let op of gij mij ginds ooit hebt
+gezien.”
+
+106 Ik wendde mij te hem-waart, en beschouwde hem strak: blond was hij
+en schoon en van edelen aanblik; maar de ééne der wenkbrauwen had een
+houw gedeeld.
+
+109 Wanneer ik nederig ontkend had hem ooit gezien te hebben, zeide hij:
+„Nu zie;” en hij toonde mij eene wonde boven aan de borst.
+
+112 Voorts zeide hij glimlachende: „Ik ben Manfred, kleinzoon van
+Keizerin Constantia: waarom ik u bid dat, wanneer gij wederkeert,
+
+115 gij tot mijne schoone dochter gaat, die moeder is van de eer van
+Sicilië en Arragon, en dat gij haar de waarheid zegt, indien iets anders
+wordt verteld.
+
+118 Nadat mijn lichaam doorstoken was van twee doodelijke stooten, gaf
+ik mij weenende over aan Dengene, die gaarne vergeeft.
+
+121 Gruwelijk waren mijne zonden; maar de oneindige Goedheid heeft zóó
+groote armen, dat Zij opneemt al wie zich tot Haar wendt.
+
+124 Indien de Herder van Cosenza, die door Clemens was uitgezonden op de
+jacht naar mij, toen in God's Woord wèl die Bladzijde gelezen had,
+
+127 dan zouden de gebeenten van mijn lichaam nog zijn aan den opgang van
+de brug dicht bij Benevento, onder de bewaking van de zware zerk.
+
+130 Nu besproeit ze de regen en beweegt ze de wind buiten 't Koninkrijk,
+nabij den Verde, waarheen hij mij had overgebracht met gedoofde lichten.
+
+133 Door hunnen banvloek gaat men niet zóó verloren, dat de eeuwige
+Liefde niet kan wederkeeren, zóólang de hoop nog iets groens heeft.
+
+136 Waarheid is dat al wie sterft in minachting van de Heilige Kerk,
+ook al berouwt hij zich ten laatste, hem voegt het buiten dezen
+rots-rand te vertoeven,
+
+139 voor elken tijd, dat hij in zijn verstoktheid is geweest, dertig
+[tijden], indien zoodanig vonnis niet korter wordt door goede gebeden.
+
+142 Zie dan nu of gij mij blijde kunt maken, onthullende aan mijne goede
+Constantia hoe gij mij gezien hebt, en ook dit verbod;
+
+145 wijl men hier door die van ginds veel wint.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VIERDE ZANG
+
+
+De beide Dichters bestijgen den rots-wand en komen op een weg, loopende
+rondom den berg. Virgilius verklaart hoe de zon zich nu links vertoont,
+wanneer men oostwaarts ziet. Ontmoeting met de luien, die hunne
+bekeering tot aan het einde van het leven hebben uitgesteld.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Wanneer door geneugten of wel door smarten, welke eenig vermogen van
+ons opvat, de ziel zich wèl tot dat [vermogen] bepaalt,
+
+4 blijkt het dat zij op geen ander vermogen meer acht slaat; en dit is
+tegen die dwaling, die gelooft dat de ééne ziel boven de andere in ons
+ontstoken wordt.
+
+7 En daarom, wanneer men iets hoort of ziet, dat de ziel sterk op zich
+gericht houdt, [dan] gaat de tijd, en de mensch bemerkt het niet:
+
+10 want een ander vermogen is dat, dat het hoort, en een ander is dat,
+hetwelk de gansche ziel heeft: dàt is als 't ware gebonden, en dit is
+vrij.
+
+13 Hiervan had ik de ware ondervinding, daar ik naar dien geest hoorde
+en hem aanstaarde; want wel vijftig graden gestegen was
+
+16 de Zon, en ik had het niet bemerkt, wanneer wij kwamen daar waar die
+zielen éénstemmig tot ons riepen: „Hier is uw verlang.”
+
+19 Grooter opening stopt dikwijls met een vertakte doorntwijg de
+gaardenier dicht, wanneer de druif verdonkert,
+
+22 dan het pad was, waarlangs mijn Gids en ik achter hem opklommen, wij
+alleen, zoodra de schare zich van ons afscheidde.
+
+25 Naar Sanleo gaat men en naar Noli daalt men af, boven Bismantova
+klimt men naar den top met de voeten alleen; maar hier voegt het dat de
+mensch vliege:
+
+28 ik bedoel met de vlugge vleugelen en met de vederen der groote
+begeerte, opgetogen achter hèm aan, die hoop aan mij gaf en licht voor
+mij maakte.
+
+31 Wij klommen op tusschendoor de gebroken rots, en de kant ervan raakte
+ons aan beide zijden, en de bodem verlangde handen en voeten naar
+omlaag.
+
+34 Wanneer wij op den bovensten rand waren van den hoogen rotswand, op
+de opene plaats:
+
+„Mijn meester,” zeide ik: „welken weg zullen wij opgaan?”
+
+37 En hij tot mij: „Geen van uwe schreden dale: stadig den berg bestegen
+achter mij aan, totdat eenig ervaren geleide voor ons opdage.”
+
+40 De top was zóó hoog dat hij het gezicht te boven ging en de kant was
+vrij wat steiler dan de straal van den kwadrant, wanneer die halver wege
+op het middenpunt staat.
+
+43 Ik was moede, wanneer ik begon: „O zoete vader, keer u om en zie hoe
+ik alleen achter blijf, zoo gij niet stil staat.”
+
+46 „O zoon, trek u tot hiertoe op,” zeide hij, mij met den vinger een
+weinig lager een richel wijzende, die aan dien kant den ganschen berg
+omkringt.
+
+49 Zoo prikkelden mij zijne woorden dat ik mij geweld aandeed, achter
+hem aan naar boven kruipend, totdat mij die richel onder de voeten was.
+
+52 Daar zetten wij ons beiden neder om te zitten, gericht naar het
+Oosten, van waar wij waren opgestegen; welke aanblik den mensch pleegt
+te verheugen.
+
+55 Eerst richtte ik de oogen naar de lage kusten; voorts hief ik ze op
+naar de zon, en ik verwonderde mij dat wij ter slinker door haar werden
+beschenen.
+
+58 Wèl wierd de Dichter het gewaar dat ik geheel verstomd stond over de
+zonnekar, daar zij tusschen ons en het Noorden opging.
+
+61 Waarom hij tot mij: „Zoo Castor en Pollux in gezelschap waren van
+dezen spiegel, die boven en beneden zijn licht rondleidt,
+
+64 zoudt gij den rooden Dierenriem nog dichter tegen de Beren gedrongen
+zien kringen, zoo hij niet van den ouden weg is afgeweken.
+
+67 Indien gij het u wilt denken hoe dit is, keer in u zelf en stel u
+voor dat Sion tegenover dezen berg op de aarde staat
+
+70 derwijze, dat zij beiden éénen eenigen Horizont en verscheiden
+halfronden hebben; waarom gij zien zult hoe het sluit dat het pad, dat
+ter kwader ure Phaëton niet te berijden verstond,
+
+73 aan de ééne zijde gaat van dezen [berg], terwijl hij aan de andere
+zijde van genen [berg] gaat, indien uw verstand helder ziet.”
+
+76 „Zeker heb ik, Meester mijn,” zeide ik: „nooit zóó helder gezien,
+als ik nu, met dat deel van mijn verstand, dat kreupel scheen, inzie
+
+79 dat de midden-cirkel der Hemelsche Beweging, die in zekere kunst
+Equator genoemd wordt, en die altijd tusschen de Zon en den Winter
+blijft,
+
+82 om de reden, die gij zegt, van hier evenver noordwaarts af is, als de
+Hebreeuwen hem zuidwaarts van zich verwijderd zagen.
+
+85 Maar zoo het u gevalt, gaarne zoude ik weten, hoever wij hebben te
+gaan, daar de helling hooger stijgt dan mijne oogen kunnen stijgen.”
+
+88 En hij tot mij: „Deze berg is zoo, dat hij altijd van onder moeielijk
+is om te beginnen, en dat hoe hooger de mensch komt, hij hem te minder
+bezwaarlijk valt.
+
+91 Daarom, wanneer hij u zoo geneugtelijk zal schijnen, dat het gaan u
+zóó licht is, als het te scheep stroomafwaarts gaan,
+
+94 dan zult gij aan het einde van dit pad zijn; verwacht dus daar uit te
+rusten van de vermoeienis: meer antwoord ik niet, en dit weet ik voor
+waarheid.”
+
+97 En, toen hij zijn woorden gezegd had, klonk eene stem van dicht bij:
+„Wellicht zult gij te voren nog noodig hebben te zitten.”
+
+100 Bij den klank van haar draaide elk van ons zich om; en wij zagen ter
+linker een groot rotsblok, hetwelk noch ik, noch hij eerst hadden
+opgemerkt.
+
+103 Daarheen togen wij; en daar waren personen die zich in de schaduw
+bevonden achter de rots, gelijk de mensch uit luiheid zich pleegt te
+bevinden.
+
+106 En één van hen, die mij toescheen moede te zijn, zat en omarmde zich
+de knieën, het gezicht daartusschen naar omlaag houdende.
+
+109 „O zoete Heer mijn,” zeide ik: „beöog dezen, die zich veel loomer
+betoont dan of de luiheid zijn zusterlijn ware.”
+
+112 Daarop wendde hij zich tot ons, en werd oplettend, de blikken
+richtend over de heup en zeide: „Ga gij maar òp, gij die zoo krachtig
+zijt.”
+
+115 Toen herkende ik wie hij was; en die amechtigheid, die mij toen nog
+een weinig den adem versnelde, verlette mij niet tot hem te gaan: en
+voorts
+
+118 toen ik tot hem was gekomen, hief hij nauwelijks het hoofd op,
+zeggende: „Hebt gij wel gezien, hoe de zon aan den linkerkant den wagen
+leidt?”
+
+121 Zijne luie gebaren en korte woorden bewogen mijne lippen een weinig
+tot een lach; voorts begon ik: „Belacqua, nu treur ik
+
+124 niet meer over u; maar zeg mij: waarom zijt gij hier gezeten? Wacht
+gij geleide, of heeft weer de gewone hebbelijkheid u ingenomen?”
+
+127 En hij: „Broeder, het opwaarts gaan wat baat het? daar mij niet tot
+de martelingen toe zou laten de Engel Gods, die boven de Poort zit.
+
+130 Eerst moet het dat de Hemel zich zoovele malen om mij draait buiten
+het leven als hij zich in het leven om mij draaide, omdat ik de goede
+zuchten tot het einde verdaagde,
+
+133 indien gebed mij eerder niet te hulpe komt, dat opgaat uit een hart,
+dat in genade leeft; want wat baat het andere, dat in den hemel niet
+wordt gehoord?”
+
+136 En reeds steeg de Dichter voor mij op, en zeide: „Kom nu, zie dat de
+Middagcirkel reeds door de Zon wordt geraakt, en dat aan de grens [van
+de beide halfronden] de nacht met de voeten Marocco raakt.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VIJFDE ZANG
+
+
+De beide Dichters, verder opstijgende, zien weder eene schare van
+boetedoenden, allen zondaars, die eerst, door een gewelddadigen dood
+overvallen, zich tot God begaven; drie van dezen maken zich kenbaar.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Reeds was ik van die schimmen verscheiden, en volgde ik de voetstappen
+mijns Gidsen, wanneer achter mij aan, richtende den vinger,
+
+4 er ééne schreeuwde: „Zie, want niet schijnt het dat de straal licht
+geeft ter slinker van hem, die het benedenst gaat, en als een levende
+schijnt het dat hij zich gedraagt.”
+
+7 De oogen wendde ik op den klank van dat woord, en ik zag ze kijken in
+verwondering alleen maar naar mij, alleen maar naar mij en naar het
+licht dat gebroken was.
+
+10 „Waarom onthutst zich uwe ziel zoozeer,” zeide de Meester, „dat gij
+het gaan vertraagt? Wat deert het u wat zij-daar murmureeren?
+
+13 Kom achter mij, en laat de luiden praten; sta vast als een toren,
+die den top nooit schudt voor het blazen der winden.
+
+16 Daar altijd de mensch, in wien de gedachte na de gedachte opborrelt,
+het doelwit van zich verwijdert, daar de eene gedachte het vuur van de
+andere verdooft.”
+
+19 Wat konde ik meer zeggen dan: „Ik kom?” Ik zeide het, een weinig van
+die verf betogen, die wèl eens den mensch vergiffenis waardig maakt.
+
+22 En ondertusschen kwamen er dwars langs de helling, een weinig vóór
+ons, menschen, zingende „Miserere” vers-regel na regel.
+
+25 Wanneer zij gewaar wierden dat ik, van wege mijn lichaam, geen plaats
+liet aan het doorgaan der stralen, veranderden zij het zingen in eene
+lange en rauwe O.
+
+28 En twee van hen, in den schijn van boodschappers, liepen ons
+tegemoet, en vroegen ons: „Onderricht ons van uwen staat.”
+
+31 En mijn Meester: „Gij kunt weer heen gaan en vertellen aan degenen,
+die u zonden, dat het lichaam van dezen werkelijk vleesch is.
+
+34 Indien zij, gelijk ik oordeel, bleven staan om zijne schaduw te zien,
+is hun genoeg geantwoord: dat ze hem eer bewijzen, en hij kan zich hun
+dierbaar maken.”
+
+37 Nooit zag ik zoo snel ontstoken wasems in den voornacht de heldere
+lucht doorklieven, noch, bij het dalen der zon, Augustus-nevelen,
+
+40 of in nog minder tijd keerden genen naar boven: en daar gekomen
+keerden zij met de anderen te-ons-waarts, als ene schare, die toomeloos
+loopt.
+
+43 „Dat volk, dat op ons aandringt, is talrijk, en zij komen tot u om te
+vragen,” zeide de Dichter; „daarom ga stadig door, en luister al
+gaande.”
+
+46 „O ziel, die gaat om u te verblijden met dàt lichaam, waarmede gij
+geboren zijt,” (zoo krijtende kwamen zij) „vertraag een weinig uwen
+gang.
+
+49 Zie of gij ooit iemand van ons gezien hebt, zoodat gij naar ginds
+berichten van hem medeneemt: ei lieve waarom gaat gij? ei lieve waarom
+staat gij niet stil?
+
+52 Wij zijn voormaals allen gewelddadig gestorven, en waren zondaars tot
+onzen laatsten stonde: toen bracht een hemelsch licht ons tot bezinning,
+
+55 zóódat wij, ons berouwende en vergevende, uit het leven gingen, met
+God in vrede, die ons nu pijnigt door de begeerte om Hem te zien.”
+
+58 En ik: „Hoe zeer ik in uwe aangezichten spiede, ik herken er niet
+ééne; maar indien u gevalt eenig ding dat ik zou kunnen, wèl-geboren
+zielen,
+
+61 zegt gij het, en ik zal het doen bij dien vrede, die, achter de
+voeten van dusdanig geleide, mij van wereld tot wereld hem doet zoeken.”
+
+64 En één begon er: „Ieder vertrouwt op uw weldaad zonder dat gij ze
+bezweert, al neemt ook het willen het niet-kunnen niet weg.
+
+67 Waarom ik, die alleen voor de anderen spreek, u vraag, zoo ge ooit
+dat land gezien hebt, dat ligt tusschen Romagna en dat van Karel,
+
+70 dat gij mij in Fano zoozeer de hoofschheid betoont van uwe gebeden,
+[vragende] dat men er op de goede wijze voor mij bidde, opdat ik de
+zware feilen kunne boeten.
+
+73 Daar was ik, maar de diepe wonden, waar het bloed uitging, waarin ik
+eenmaal huisde, werden mij gemaakt te midden der Antenoren,
+
+76 daar waar ik veiliger meende te zijn; die van Este liet het doen, die
+op mij toornde vrij wat meer dan het recht het wel wilde.
+
+79 Maar indien ik naar Mira ware gevlucht, wanneer ik besprongen werd
+bij Oriacum, zoude ik nóg dáár zijn, waar men ademt.
+
+82 Ik liep naar den poel, en riet en slijk verstrikten mij zóó, dat ik
+viel, en daar zag ik op den grond zich uit mijne aderen een meer maken.”
+
+85 Voorts zeide een ander: „Eilieve, zoo waarlijk worde die begeerte
+vervuld, die u trekt ten hoogen berge, ontferm u en help mijne begeerte.
+
+88 Ik was van Montefeltro, ik ben Buonconte: Johanna en [mijne] andere
+[verwanten] gedenken mijner niet: waarom ik [nog] tusschen dezen ga met
+gebogen hoofde.”
+
+91 En ik tot hem: „Welke dwang of welk toeval deed u zoo ver buiten
+Campaldino verdwalen, dat men nooit de plaats van uwe begrafenis wist?”
+
+94 „O,” antwoordde gene: „langs den voet van het Casentijnsche gaat een
+water dat Archiano heet, en dat ontspringt boven het klooster op den
+Apennijn.
+
+97 Daar waar zijn naam ijdel wordt, kwam ik aan, met de keel doorboord,
+vluchtende te voet en de vlakte met bloed bezoedelende.
+
+100 Daar verloor ik het gezicht, en de spraak eindigde ik met den naam
+van Maria, en daar viel ik en bleef mijn vleesch alleen.
+
+103 Ik zal de waarheid zeggen, en gij herzeg haar onder de levenden: de
+Engel van God greep mij, en die van de Hel kreet: „O Gij van den Hemel,
+waarom berooft gij mij?
+
+106 Gij draagt van hem het eeuwige met u weg, wegens eenen kleinen traan
+die hem mij ontneemt; maar ik zal met het andere anders huis houden.”
+
+109 Gij weet wel hoe in de lucht zich die vochte damp vergaart, die
+weer tot water overgaat, zoodra hij tot zóó hoog stijgt, waar het koude
+hem opneemt.
+
+112 Dat kwaad bedoelen, dat stadig naar kwaad vraagt, verbond hij met
+zijn verstand, en hij bewoog den dam en den wind door dat vermogen dat
+zijn natuur hem gaf.
+
+115 Voorts, toen de dag voorbij was, bedekte hij met nevel het dal van
+Pratomagno tot aan den grooten bergrug en maakte hij den hemel van boven
+betogen
+
+118 zóó zeer, dat de gedrenkte lucht zich in water verkeerde: de regen
+viel en datgene er-van wat de aarde niet kon verduwen, kwam tot
+greppels.
+
+121 En toen het zich verzameld had tot groote beken stortte het zoo snel
+naar den Konings-stroom, dat niets het weerhield.
+
+124 Mijn verkild lichaam vond de gezwollen Archiano aan zijne
+uitmonding, en die drong het in den Arno, en ontbond op mijn borst het
+kruis
+
+127 dat ik van mijne handen gemaakt had toen het berouw mij overwon: hij
+wentelde mij tegen de oevers en tegen den bodem; voorts bedekte hij mij
+en omgaf hij mij met zijn buit.”
+
+130 „Eilieve, wanneer gij tot de wereld zult zijn teruggekeerd en zult
+zijn uitgerust van den langen weg,” zóó volgde de derde geest op den
+tweeden:
+
+133 „herinner u mijner, ik die ben Pia: Siena gaf mij het leven, Maremma
+den dood: ~hij~ weet het die mij, de reeds eenmaal gehuwde,
+
+136 met zijn edelsteen weder ten huwelijk nam.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZESDE ZANG
+
+
+Nadat de beide Dichters zich met moeite hebben losgemaakt uit de schare
+van schimmen, ondervraagt Dante Virgilius en onderhoudt Virgilius Dante
+over den grond van hoop, waarmede dezen heil van de gebeden der levenden
+verwachten. Voorts zien zij Sordello, die, eerst zich afgezonderd
+houdend, bij het hooren van zijn landaard, Virgilius op het hartelijkst
+begroet, hetgeen Dante aanleiding geeft tot een uitweiding over de
+ellende en verdeeldheid van Italië.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Bij het scheiden van het dobbel-spel, dan blijft degene, die verliest,
+treurende achter, de kansen overrekenende, en hij bedilt ze ontstemd;
+
+4 met den andere gaan al de luiden mede: de eene gaat hem voor, en de
+andere vat hem van achter, en gene vraagt hem van ter zijde zijner te
+gedenken:
+
+7 hij echter blijft niet staan, en hoort dezen en genen aan; deze, wien
+hij de hand reikt, die dringt niet meer aan; en zóó verdedigt hij zich
+tegen het gedrang.
+
+10 Zoo was ik in dien dichten drom, her- en der-waart hun het gelaat
+toekeerende, en al belovende maakte ik er mij van los.
+
+13 Daar was de Aretijn, die van de wreede armen van Ghin di Tacco den
+dood kreeg; en de andere, die verdronk, daar hij vervolgende liep.
+
+16 Daar smeekte met de handen uitgespreid Frederik Novello, en die van
+Pisa, die den goeden Marzucco zich dapper betoonen deed.
+
+19 Ik zag Graaf Orso; en de ziel van het lichaam gescheiden door kwade
+trouw en nijd, zooals hij zeide, niet wegens zich berokkende schuld;
+
+22 Pieter Dalla Broccia bedoel ik; en hier zie, zoolang zij aan deze
+zijde is, de Vrouwe van Brabant toe, dat zij daarom niet kome te
+behooren tot slechtere kudde.
+
+25 Toen ik vrij was van alle deze schimmen, die stadig baden dat men
+voor hen bad, opdat zich hun heilig-worden verhaastte,
+
+28 begon ik: „Het schijnt mij dat gij me, o Licht mijn, uitdrukkelijk
+ergens in uw geschrift ontkent, dat eenige bede een besluit des Hemels
+wijzigt;
+
+31 en deze lieden bidden toch juist om dit. Zoude dan hunne hoop ijdel
+zijn? Of is uwe uitspraak mij niet genoegzaam duidelijk?”
+
+34 En hij tot mij: „Mijne schriftuur is duidelijk, en hunne hoop faalt
+niet, indien men het goed beschouwt met het gezonde verstand;
+
+37 daar top van gerechtigheid zich niet neer laat halen, omdat het vuur
+der liefde in eenen oogenblik vervult dat wat voldoening geven moet aan
+dengene, die hier verblijf houdt:
+
+40 en daar waar ik dat punt bevestigde, daar werd door bidden geen
+misslag geboet, omdat het gebed van God gescheiden was.
+
+43 Maar voorwaar berust niet bij zulk een diepe twijfeling, als gene het
+niet zegt, die tot een licht worde tusschen de waarheid en uw verstand.
+
+46 Ik weet niet of gij mij begrijpt: ik spreek van Beatrice; omhoog zult
+gij haar zien, boven op den top van dezen berg, lachende en gelukkig.”
+
+49 En ik: „Goede Gids, laten we gaan met grooteren spoed; daar ik reeds
+niet meer zoo moede word als te voren, en zie nu hoe de hoogte schaduw
+werpt.”
+
+52 „Wij zullen bij dezen dag zooveel vooruitgaan,” antwoordde hij: „als
+wij op zijn meest zullen kunnen; maar de zaak is anders gesteld dan gij
+denkt.
+
+55 Voordat gij daarboven zijt, zult gij zien wederkeeren dengene, die
+reeds schuilt achter de helling, zoodat gij zijne stralen zich niet doet
+breken.
+
+58 Maar ziedaar eene schimme, die eenzaam den blik op ons heeft gevest:
+~die~ zal ons den kortsten weg wijzen.”
+
+61 Wij kwamen tot haar: o Lombardische ziel, hoe stondt gij hooghartig
+en trotsch, in het bewegen der oogen edel en traag!
+
+64 Zij zeide niets tot ons; maar liet ons verder gaan, alleen kijkende
+op de wijze van een leeuw, wanneer hij gaat liggen.
+
+67 Toch bewoog zich Virgilius tot hem, vragende dat hij ons den besten
+opgang wees; en gene antwoordde niet op zijn vraag;
+
+70 maar naar ons land en ons leven vroeg hij ons. En de zoete Gids mijn
+begon: „Mantua...” en de schimme, die gansch eenzelvig was, verhief
+
+73 zich tot hem van de plaats waar zij eerst stond, zeggende: „O
+Mantuaan, ik ben Sordello, van land.” En de één omarmde den ander.
+
+76 Wee dienstbaar Italië, tehuis van smart, schip zonder schipper in
+grooten storm, niet heerinne van provinciën, maar bordeel!
+
+79 Die edele schim was zóó vlug, alleen op den zoeten klank [van den
+naam] zijns lands, om zijnen medeburger daar onthaal te geven;
+
+82 en nu bestaan in u niet zonder oorlog uwe levenden, en de een knaagt
+aan den andere onder degenen, welke één muur en ééne gracht omsluit.
+
+85 Zoek, rampzalige, de kusten langs van uwe zeeën, en dan zie u in den
+boezem of eenig deel van u zich in vrede verheugt.
+
+88 Wat baatte het, dat Justinianus u het gebit weer optoomde, zoo het
+zadel ledig is? Zonder hem zoude de schande minder zijn.
+
+91 Wee volk, dat deemoedig moest zijn, en Caesar moest laten zitten op
+den zadel, zóó gij goed verstaat dat wat God u voorschrijft!
+
+94 Zie, hoe deze trotsche woest is geworden, door niet geregeerd te
+worden met de sporen, sinds gij de hand sloegt aan den halster.
+
+97 O duitsche Albert, gij die háár verlaat, die ongetemd en wild is
+geworden, gij die haar zadel schrijlings moest omvatten,
+
+100 gerechte gerechtigheid valle van de sterren over uw bloed, en zij
+zij nieuw en openbaar, zoodat uw opvolger er vrees door gevoele,
+
+103 omdat gij en uw vader geduld hebt, door begeerigheid aan gene
+zijde gehouden, dat de tuin des Rijks verlaten zij.
+
+106 Kom om te zien [de geslachten der] Montecchi en Cappelletti, [der]
+Monaldi en Filippeschi, gij mensch zonder zorg, genen [beiden] reeds
+bedroefd, dezen [beiden] rampen verwachtend.
+
+109 Kom, wreede, kom en zie de verdrukking van uwe edelen, en heel hun
+leed, en gij zult zien hoe veilig Santafiore is.
+
+112 Kom om uw Rome te zien, dat weent, verweduwd en eenzaam, en dag en
+nacht u roept: „Mijn Caesar, waarom verzelschapt gij mij niet?”
+
+115 Kom om te zien hoezeer [de menschen van] uw volk elkanderen
+beminnen; en zoo geen medelijden met ons u beweegt, kom om u te schamen
+over uwen naam.
+
+118 En zoo het mij veroorloofd is, o hoogste God, die op aarde voor ons
+gekruisigd werdt, zijn uw gerechte oogen elders heen gekeerd?
+
+121 Of is de voorbereiding, die gij in den afgrond uws raads maakt voor
+eenig Goed, in alles van ons besef afgesneden?
+
+124 Daar de landen van Italië gansch vol zijn van tirannen, en elke
+hooveling, die als partijganger komt, een Marcellus wordt.
+
+127 Florence mijn, wel kunt gij tevreden zijn over deze uitweiding,
+welke u niet raakt, dank zij uw volk dat zóó goed redeneert.
+
+130 Velen hebben gerechtigheid in het hart, maar zij wordt eerst laag
+afgeschoten, uit vrees dat men onbezonnen den boog hanteere: maar uw
+volk heeft haar boven op de tong.
+
+133 Velen weigeren den algemeenen last; maar uw volk antwoordt haastig,
+zonder dat men het roept, en schreeuwt: „Ik neem hem op mij.”
+
+136 Nu verheug u, daar gij er wel reden toe hebt: gij rijke, gij
+vreedzame, gij verstandige: of ik de waarheid spreek, de uitwerking
+verheelt het niet.
+
+139 Athene en Lacedaemon, die de antieke wetten maakten, en zóó
+burgerlijk waren, brachten het maar weinig ver in de goede levens-wijze,
+
+142 vergeleken bij u, die zoo ragfijne maatregelen treft, dat niet tot
+midden-November komt, dat wat gij in October spint.
+
+145 Hoevele malen bij den tijd, waarvan u heugt, hebt gij van wetten,
+munten, en ambten en costumen veranderd, en van ingezetenen verwisseld!
+
+148 En als gij u goed herinnert en licht ziet, gij zult u zien gelijk
+aan die zieke, die geen rust kan vinden op de veeren,
+
+151 maar door zich te wenden en te keeren zich tegen de pijnen beschut.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZEVENDE ZANG
+
+
+Sordello, aan wien Virgilius zich bekend heeft gemaakt, zegt op diens
+verzoek om hun den weg te wijzen naar den Ingang van den eigenlijken
+Louteringsberg, dat zij zich eerst, daar men 's nachts niet kan verder
+gaan, een nachtverblijf moeten opzoeken en wijst hun als zoodanig een
+dal in den berg uitgehold, waarin de trage vorsten zich bevinden.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Nadat de eervolle en blijde begroetingen drie en vier malen waren
+herhaald, trad Sordello [een weinig] terug en zeide: „Wie zijt gij?”
+
+4 „Voor dat tot dezen berg de zielen gekomen waren, waardig om tot God
+te stijgen, werden mijne beenderen door Octavianus begraven.
+
+7 Ik ben Virgilius; en door geene andere schuld verloor ik den hemel dan
+door geen geloof te hebben;” zoo antwoordde toen mijn Gids.
+
+10 Gelijk degene is, die plotseling iets voor zich ziet, waarom hij zich
+verwondert, dat hij gelooft en niet gelooft, zeggende: het is zoo, het
+is zoo niet;
+
+13 zoo scheen hij en voorts neeg hij de wenkbrauwen, en nederig keerde
+hij tot hem terug en omarmde hem daar, waar de mindere [zijnen meerdere]
+vastgrijpt.
+
+16 „O roem der Latijnen,” zeide hij: „door wien onze taal toonde wat zij
+vermocht: o eeuwige prijs van de plaats, vanwaar ik was;
+
+19 welke verdienste of welke genade vertoont u aan mij? zoo ik waardig
+ben uwe woorden te hooren, zeg mij of gij van de Hel komt en van welke
+afdeeling.”
+
+22 „Door alle de cirkels van dat treurende rijk,” antwoordde hij hem:
+„ben ik van daar gekomen; eene kracht des Hemels deed mij gaan, en met
+haar kom ik.
+
+25 Niet door te doen, maar door niet te doen heb ik [het recht] verloren
+om de hooge Zon te zien, naar welke gij wenscht, en die te laat door mij
+gekend werd.
+
+28 Daar beneden is een plaats, niet droef door martelingen maar alleen
+van duisternissen, waar de klachten niet klinken als jammerkreten, maar
+zuchten zijn.
+
+31 Daar vertoef ik met de kleine onnoozelen, die door de tanden des
+doods gebeten zijn, voordat zij van de menschelijke erfzonde bevrijd
+zijn.
+
+34 Daar vertoef ik met degenen, wie de drie heilige deugden niet
+bekleeden, en die zonder ondeugd de andere kenden, en die alle
+betrachtten.
+
+37 Maar zoo gij het weet en kunt, geef ons eenige aanwijzing, waardoor
+wij eerder kunnen komen daar, waar de plaats der Loutering den rechten
+ingang heeft.”
+
+40 Hij antwoordde: „Eene vaste plaats is ons niet toegewezen; het is mij
+veroorloofd naar boven en in 't rond te gaan; zoover als ik gaan kan,
+blijf ik u ter zij als gids.
+
+43 Maar zie reeds hoe de dag ten einde nijgt, en bij nacht kan men niet
+naar boven gaan; dies is het goed om aan een schoone plaats tot
+vertoeven te denken.
+
+46 Zielen zijn er ginds ter rechter zijde vertogen; zoo gij het mij
+toestemt, zal ik u tot haar brengen, en niet zonder geneugt zullen zij u
+bekend worden.”
+
+49 „Hoe is dat?” werd er geantwoord: „wie bij nacht zou willen stijgen,
+werd hij door een ander verhinderd? of zou het zóó zijn dat het niet
+kon?”
+
+52 En de goede Sordello haalde zijn vinger over den grond, zeggende:
+„Zie, ook maar deze streep kondt gij niet òverkomen na 't scheiden der
+Zon:
+
+55 niet dat iet anders verhindering gaf dan de nachtelijke duisternis,
+om òp te gaan; deze mèt het niet kunnen houdt den wil gebonden.
+
+58 Wel konde men bij donker neerwaarts keeren, en dwalende rondom de
+helling her en derwaart gaan, zoolang als de horizont den dag
+weggesloten houdt.”
+
+61 Toen mijn Heer, als het ware benieuwd: „Leid ons,” zeide hij: „daar
+waar gij zegt dat men vertoevende geneugt kan hebben.”
+
+64 Maar weinig hadden wij ons van daar verwijderd, wanneer ik gewaar
+werd dat de berg gehalveerd was, gelijk hier valleien bergen halveeren.
+
+67 „Daar,” zeide die schim; „zullen wij henengaan, daar waar de bergwand
+van zichzelven een schoot maakt, en daar zullen wij den nieuwen dag
+verwachten.
+
+70 Tusschen steil en vlak was een kronkel-weg, die ons bracht in de
+zijde van de delling, daar waar meer dan voor de helft de rand sterft.
+
+73 Goud en fijn zilver, en scharlaken en loodwit, indisch hout, licht
+en doorschijnend, frisch smaragd in den stonde dat het gebroken wordt,
+
+76 dat alles gelegd naast het kruid en de bloemen binnen in die delling,
+zou door hun verw overwonnen zijn, gelijk het mindere door het meerdere
+overwonnen wordt.
+
+79 Niet alleen had de natuur daar [kleuren] geschakeerd, maar zij maakte
+van de zoetheid van duizend geuren een ononderscheidelijke mengeling.
+
+82 „Salve Regina” zag ik daar op het groen en de bloemen zielen zitten
+te zingen, die men van wege de delling niet van buiten kon zien.
+
+85 „Voordat nog het weinige zonlicht in zijn nest gaat,” begon de
+Mantuaan die ons geleid had, „wilt niet dat ik u te midden van hen
+leide.
+
+88 Van dezen rand zult gij beter de gebaren en gezichten van hen allen
+onderscheiden, dan beneden in de delling opgenomen.
+
+91 Gene, die het hoogste zit, en schijnt veronachtzaamd te hebben dat
+wat hij doen moest en die den mond niet opent voor het gezang der
+anderen,
+
+94 was keizer Rudolf, die de wonden kon helen, welke Italië gedood
+hebben, zóódat zij maar al te laat door anderen tot verademing komt.
+
+97 De andere, die in het aangezicht hem troost, regeerde het land
+waaruit het water geboren wordt dat de Moldau in de Elbe, en de Elbe in
+zee brengt:
+
+100 Ottocar heette hij, en in de windselen was hij vrij wat beter dan
+Wenzislaus zijn zoon, nu hij een baard heeft, wien weelde en luiheid
+mest.
+
+103 En die Klein-neus, die in beraad schijnt met dengene die zoo
+goedwillig uitzicht heeft, stierf vluchtende en de lelie onteerend.
+
+106 Ziet daar, hoe hij zich de borst slaat. Ziet den andere, die zich
+al zuchtende van de handpalm een kussen voor de wang heeft gemaakt.
+
+109 Vader en Schoonvader zijn zij van het ongeluk van Frankrijk: zij
+weten van zijn snood en vuil leven, en vandaar komt die smart, die ze
+zoo zeer slaat.
+
+112 Hij die zoo vleezig schijnt, en die zingende te zamen stemt met
+genen van den mannelijken neus, droeg van elke deugd het koord gegord.
+
+115 En zoo na hem koning gebleven ware de jongeling, die achter hem zit,
+dan ging de deugdelijkheid schoon van vat tot vat;
+
+118 hetgeen men niet kon zeggen van den anderen erfgenaam. Jacob en
+Frederik hebben de koninkrijken; geen heeft bezit van 's vaders betere
+nalatenschap.
+
+121 Zelden gaat de menschelijke voortreffelijkheid door de takken
+naarboven: en dat wil Degene, Die haar geeft, opdat ze Zijn gave genoemd
+worde.
+
+124 Ook tot dien van ~den grooten Neus~ gaan mijne woorden (niet minder
+dan tot den andere, Peter, die met hem zingt) om wien Apulië en Provence
+nu smart hebben.
+
+127 Zooveel is de plant minder dan haar zaad, als, meer nog dan Beatrice
+en Margherita, Constantia op haar echtgenoot boogt.
+
+130 Ziet den koning van het eenvoudige leven daar alleen zitten, Hendrik
+van Engeland: deze heeft in zijn spruiten beter voortzetting.
+
+133 Gene, die verder naar beneden onder genen op aarde zit, naar boven
+kijkend, is markgraaf Willem, om wien èn Alessandria en diens oorlog
+
+136 Monferrat en het Cannoveserland laat weenen.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ACHTSTE ZANG
+
+
+In Sordello's gezelschap gaan de beide Dichters het dal binnen; terwijl
+twee Engelen, nedergedaald uit den Hemel, post vatten om de boetedoenden
+tegen de slang te beschutten, onderhoudt Dante zich met Nino en Currado
+Malaspina.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Het was reeds de ure die den zeevarenden de begeerte doet keeren en
+hun het hart verteêrt, den dag dat zij hunnen zoeten vrienden vaartwel
+hebben gezegd;
+
+4 en die den nieuwen bee-vaarder met liefde steekt, wanneer hij van
+verre den beiaard hoort, welke schijnt den dag te beweenen die
+wegsterft:
+
+7 wanneer ik het hooren begon te veronachtzamen, en te schouwen naar
+eene der zielen, die opgerezen was en die het luisteren vroeg met de
+hand.
+
+10 Zij voegde saam en hief beide de handpalmen, de oogen naar het Oosten
+richtende, of zij tot God zeide: „Al het andere wat raakt het me?”
+
+13 ~Te lucis ante~ kwam haar met zulk een wijding uit den mond, en met
+zóó zoete tonen, dat het mij mijn ziel buiten mij zelven deed treden.
+
+16 En voorts volgden de anderen zoetelijk en met wijding haar na door
+het gansche gezang, de oogen houdende naar de bovenste sferen.
+
+19 Spits hier wel, lezer, de oogen op de waarheid, daar het weefsel nu
+wel zoo dun is, voorzeker, dat het makkelijk is er door heen te vallen.
+
+22 En ik zag de edelaardge heir-schare zwijgend voorts naar boven
+kijken, als wachtende, bleek en deemoedig:
+
+25 en ik zag van den hoogen komen en naar beneden dalen twee Engelen met
+twee vlammende zwaarden, geknot en van hunne punten ontdaan.
+
+28 Groen als maar even uitgebotte loovertjes waren hunne gewaden, die
+zij slepen lieten, door hunne groene vleugelen geslagen en bewaaierd.
+
+31 De één kwam een weinig boven ons te staan, en de ander daalde neder
+op den tegenovergelegen rand, zoodat die lieden zich in het midden
+bevonden.
+
+34 Goed onderscheidde ik in hen het blonde hoofd; maar in de
+aangezichten verdoolde zich het oog als een vermogen dat in te veel
+raakt verbijsterd.
+
+37 „Beiden komen van den schoot van Maria,” zeide Sordello, „ter
+bewaking van het dal, tegen de slang, die zoo aanstonds zal komen.”
+
+40 Waarom ik, die niet wist, langs welken weg, mij rondom keerde, en mij
+nauw aandrong, gansch bevrozen, tegen de vertrouwde schouderen.
+
+43 En Sordello [sprak] nog weer: „Laten wij nu nederdalen tusschen de
+grootsche schimmen, en tot hen spreken; zeer welgevallig zal het hun
+zijn u te zien.”
+
+46 Nog maar drie passen geloof ik dat ik was nedergedaald, en ik was
+beneden en ik zag er eenen die stadig mij beschouwde, of hij mij wilde
+herkennen.
+
+49 Reeds was het de tijd dat de lucht zich verdonkerde, maar toch niet
+zóó dat tusschen zijne en mijne oogen niet geopenbaard werd dat wat hij
+eerst verborgen hield.
+
+52 Tot mij maakte hij zich op en ik maakte mij op tot hem: „Edele
+rechter Nino, hoe zeer gevalt het mij, wanneer ik u niet tusschen de
+schuldigen zie!”
+
+55 Geen enkele schoone begroetenis werd tusschen ons verzwegen: voorts
+vroeg hij: „Hoe lang is het sinds gij aan den voet van den berg over de
+verre wateren gekomen zijt?”
+
+58 „O!” zeide ik hem: „door de droeve plaatsen kwam ik dezen morgen, en
+ik ben in het eerste leven, zij het ook dat ik, aldus gaande, het andere
+gewin.”
+
+61 En wanneer mijn antwoord gehoord was, trokken Sordello en hij zich
+terug, als lieden plotseling verbijsterd.
+
+64 De ééne wendde zich tot Virgilius en de andere tot éénen, die daar
+zat, roepende: „Op Currado, kom om te zien dat wat God door zijne genade
+wilde.”
+
+67 Voorts tot mij gewend: „Bij dien bijzonderen dank, dien gij Hem
+schuldig zijt, Die zóózeer zijn eerste „waarom” verbergt, dat geen wadde
+daarheen voert,
+
+70 wanneer gij zijn zult aan gene zijde der breede wateren, zeg dan aan
+mijne Johanna, dat zij om mij roepe daar waar de onschuldigen
+beantwoord worden.
+
+73 Ik geloof niet dat hare moeder mij nog bemint, sinds zij de witte
+linten verwisselde, naar welke het zoo gevalt dat zij, ongelukkige, nog
+weder terug verlangt.
+
+76 In haar kan men gemakkelijk zien, hoe lang in eene vrouw het vuur der
+liefde duurt, als het gezicht en de tast het niet vaak weder opstookt.
+
+79 Zoo schoone begrafenis zal de slang, die de Milaneezer ten strijde
+voert haar niet geven als de haan van Gallura haar zou hebben gegeven.”
+
+82 Zoo sprak hij, in zijn aangezicht met dat kenteeken van dien
+gerechten ijver gemerkt, die met mate in het hart brandt.
+
+85 Mijne begeerige oogen gingen stadig ten hemel, stadig daarheen, waar
+de sterren het traagst gaan, zooals een rad het dichtst bij zijn as.
+
+88 En de Gids mijn: „Zoon, waarnaar kijkt gij daar omhoog?” En ik tot
+hem: „Naar die drie fakkels, door welke gindsche pool ganschelijk in
+brand staat.”
+
+91 En hij tot mij: „De vier heldere sterren, die gij daar van morgen
+zaagt, zijn nu ginds omlaag, en deze zijn omhoog gestegen waar die
+waren.”
+
+94 Terwijl hij sprak, trok Sordello hem tot zich zeggende: „Zie daar
+onzen tegenstander;” en hij richtte den vinger, opdat hij daarheen zou
+zien.
+
+97 Aan dien kant waar de kleine delling geene beschutting had, was een
+slang, wellicht, zoo één als aan Eva de bittere bete gaf.
+
+100 Tusschen 't gras en de bloemen kwam de kwade schuifelaar, al en al
+maar den kop draaiende, en den rug zich lekkende als een beest, dat zich
+glad maakt.
+
+103 Ik zag het niet en daarom kan ik het niet zeggen, hoe de hemelsche
+roofvogels opvlogen, maar ik zag heel goed zoowel den een als den ander
+opgevlogen.
+
+106 Toen ze merkte dat de lucht door de groene vleugels gekliefd werd,
+vluchtte de slang, en de Engelen keerden weer omhoog naar hunne posten
+gelijkelijk terug vliegende.
+
+109 De schim, die zich tot den rechter had teruggetrokken, wanneer hij
+hem riep, liet gedurende dezen ganschen aanval geen oogenblik af van
+naar mij te kijken.
+
+112 „Zoo de lamp, die u ten hoogen voert, in uwen vrijen wil zoo groote
+pit vindt als noodig is om te komen aan de bergvlakte op den top,”
+
+115 begon zij: „zoo gij ware tijding weet van Valdimagra, of van eenig
+naburig land, zeg haar aan mij, die daar eertijds machtig was.
+
+118 Ik heette Currado Malaspina: niet de Oude ben ik, maar van hem stam
+ik af: tot de mijnen droeg ik die liefde, die hier wordt gelouterd!”
+
+121 „O!” zeide ik tot hem: „in uwe landen ben ik nooit geweest; maar
+waar vertoeft iemand in gansch Europa, wien ze niet bekend zijn?
+
+124 De roem, die uw huis eert, verbreidt de heeren, verbreidt het land,
+zoo dat ook hij, die er niet was, ze kent.
+
+127 En ik zweer u, zoo waarlijk moge ik boven aankomen, dat uw geëerd
+geslacht niet aan het afnemen is in roem van beurs en zwaard.
+
+130 Gewoonte en aanleg bevoorrechten het zoo dat, hoezeer het slechte
+Hoofd de Wereld doet dwalen, het alleen den rechten weg houdt en den
+slechten weg versmaadt.”
+
+133 En hij: „Nu ga, daar de Zon zich geen zeven malen te ruste zal
+leggen in het leger dat de Ram met alle vier de pooten dekt en omvat,
+
+136 of deze heusche meening is u midden op het voorhoofd gegrift met
+grooter nagelen dan woorden van andere menschen,
+
+139 indien de loop der rechtvaardigheid niet tot stil-staan komt.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+NEGENDE ZANG
+
+
+De Dichter, ingeslapen zijnde, heeft tegen den morgen eenen droom; als
+hij daaruit ontwaakt, bevindt hij zich met Virgilius vóór de Poort van
+de eigenlijke plaats der Loutering, welke hij door den haar bewakenden
+engel wordt binnengelaten.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 De bijzit van den ouden Tithonus schemerde reeds aan de Ooster-kim,
+[opgerezen] uit de armen van haren zoete-lief:
+
+4 haar voorhoofd was lichtend van edel-gesteenten, die gezet waren naar
+de teekening van dat kille dier, dat met den staart de volkeren slaat:
+
+7 en de nacht had van de schreden, waarmede zij stijgt, er twee gedaan
+op de plaats, waar wij waren, en de derde neeg reeds de vleugelen naar
+beneden,
+
+10 wanneer ik, die met mij had van dat van Adam, verwonnen van den
+slaap, mij op het gras neeg, daar waar wij reeds alle vijf gezeten
+waren.
+
+13 Op de ure dat de zwaluw haar droeve zangen begint dicht bij den
+morgen, wellicht ter gedachtenis van hare eerste weeën,
+
+16 en dat onze geest, meer vervreemd van het vleesch, en minder door
+gedachten ingenomen, in zijne gezichten bijna profetisch is;
+
+19 was het mij in den droom of ik eenen adelaar zag, hangend in den
+hemel op gouden pennen, met de vlerken geopend, en bereid om zich neder
+te laten:
+
+22 en het docht mij dat ik dáár was, waar de zijnen door Ganymedes
+verlaten werden, daar hij ter hoogste vergadering getogen werd.
+
+25 Bij mij-zelven dacht ik: wellicht loert deze steeds hier uit gewoonte
+en wellicht gewaardigt deze zich niet van een andere plaats iets mede te
+nemen in zijne klauwen.
+
+28 Voorts docht me dat hij, na eerst nog een weinig in den ronde gewield
+te hebben, verschrikkelijk als een bliksem nederdaalde en mij naar boven
+haalde tot aan het vuur.
+
+31 Daar docht me dat hij en ik brandden, en zoo stak mij de verbeelde
+brand, dat het geviel dat de slaap verbroken werd.
+
+34 Niet anders huiverde Achilles, de ontwaakte oogen in een kring
+rond-bewegende, en niet wetende waar hij was,
+
+37 wanneer zijne moeder hem, slapende in hare armen, van Chiron
+wegvoerde naar Scyrus, daar van waar voorts de Grieken hem deden
+heengaan;
+
+40 als ik huiverde, mèt dat de slaap mij van het aangezicht vluchtte, en
+ik werd bleek, gelijk de mensch wordt, die ontsteld ijst.
+
+43 Alleen mijn trooster was mij ter zijde, en de zon was reeds hooger
+dan twee uren, en mijn gezicht was naar de zee toe gewend.
+
+46 „Heb geen vrees,” zeide mijn Heer: „stel u gerust, daar wij op een
+goede plaats zijn, wil alle kracht niet benauwen maar verruimen.”
+
+49 „Thans zijt gij aan het oord der Loutering gekomen. Zie daar den
+rand, die het van rondom sluit; zie daar den ingang waar die rand open
+schijnt.
+
+52 Zoo-even in den dageraad, die den dag vóórgaat, wanneer uwe ziel
+binnen-in u sliep op de bloemen, waarmee de grond daar beneden is
+getooid,
+
+55 kwam eene vrouw, en zeide: „Ik ben Lucia; laat mij hem opnemen, die
+daar slaapt, aldus zal ik hem bekwamen tot zijnen weg.”
+
+58 Sordello bleef achter, en ook de andere edele gestalten; zij nam u
+op, en mèt dat het helder dag was, ging zij opwaarts, en ik in hare
+voetstappen.
+
+61 Hier legde zij u neer: en eerst wezen hare schoone oogen mij dien
+open ingang; voorts gingen zij en uw slaap teffens weg.”
+
+64 Op de wijze van een mensch, die in twijfel zich voelt gerust gesteld,
+en die zijn vrees in welgemoedheid verandert, wanneer de waarheid hem
+ontdekt is,
+
+67 zoo verkeerde ik; en wanneer mijn Gids mij onbezorgd zag, bewoog hij
+zich voort over den rand, en ik achter hem naar de hoogte.
+
+70 Lezer, gij ziet wel hoe ik mijne stoffe verhoog, dies verwonder u
+niet zoo ik haar met meer kunst versterk.
+
+73 Wij naderden, en wij waren op eene plaats zóó dat ik daar, waar mij
+eerst docht een kloof te zijn, gelijk een spleet die een muur deelt,
+
+76 eene poort zag, en drie treden daaronder om tot haar te komen, van
+kleur verscheiden, en eenen poortwachter, die tot nog toe geen woord
+zei.
+
+79 En naar gelang ik meer en meer het oog er op opende, zag ik hem
+zitten boven op de bovenste trede, zoodanig in het aangezicht, dat ik
+het niet verdroeg:
+
+82 en een ontbloot zwaard had hij in de hand, dat de zonnestralen
+zoozeer te ons-waart weerkaatste, dat ik vele malen den blik vergeefs op
+hem richtte.
+
+85 „Zegt gij mij daar: wat wilt gij?” begon hij te zeggen: „waar is uw
+geleide? Ziet toe dat het boven-komen u niet schade.”
+
+88 „Eene vrouw uit den Hemel, van deze dingen wel-onderricht,” aldus
+antwoordde hem mijn Meester, „zeide zooeven tot ons: „Gaat daarheen,
+daar is de poort.””
+
+91 „En zij moge te goeder ure u uwe schreden voorwaarts doen richten,”
+herbegon de hoofsche portier: „nadert dus tot onze trappen.”
+
+94 Daar kwamen wij; en de eerste trede was wit marmer, zóó
+glad-gewreven, dat ik er mij in spiegelde gelijk ik verschijn.
+
+97 De tweede, donkerder dan donker paars, van een ruw en branderig steen
+over lang en over dwars gebarsten.
+
+100 De derde, die het bovenst opgestapeld lag, docht mij van een zoo
+vlammend porphier, als bloed, dat uit een ader spuit.
+
+103 Boven op deze hield de Engel Gods beide de voetzolen, zittende op
+den dorpel, die mij scheen van diamant.
+
+106 Over de drie treden trok mijn Gids mij, die vol ijver was, en hij
+zeide: „Vraag nederig dat hij het slot ontgrendele.”
+
+109 Deemoedig wierp ik mij aan de heilige voeten: erbarmen vroeg ik, en
+dat hij me opendeed; maar te voren gaf ik mij drie slagen op de borst.
+
+112 Zeven P's schreef hij mij op het voorhoofd met de spits van het
+zwaard, en: „Maak dat gij, wanneer gij binnen zijt, u deze wonden
+afwascht,” zeide hij.
+
+115 Asch of aarde, die droog opgegraven wordt, mocht wel van éénzelfde
+kleur zijn als zijn kleedij en van onder deze bracht hij twee sleutelen
+te voorschijn.
+
+118 De ééne was van goud, en de andere was van zilver; eerst met de
+witte en voorts met de gele deed hij aldus aan de poort, dat ik tevreden
+was.
+
+121 „Telkens wanneer één van deze sleutelen faalt, daar zij niet recht
+in het sleutelgat gestoken wordt,” zeide hij tot ons: „dan gaat de poort
+niet open.
+
+124 Kostbaarder is de ééne; maar de andere wil meer kunst en vernuft
+voordat zij opent, daar zij het is, die den knoop ontknoedelt.
+
+127 Van Petrus heb ik ze;” en hij zeide mij dat ik liever moest dwalen
+door haar te openen dan door haar dicht te houden, zoo maar de luiden
+zich voor mij ter aarde werpen.
+
+130 Voorts stiet hij de heilige deur open, zeggende: „Treedt binnen;
+maar ik maak u opmerkzaam, dat hij naar buiten terugkeert, die
+terugziet.”
+
+133 En toen in de scharnieren de spillen van die heilige deur waren
+omgedraaid, die van metaal zijn, dreunend en zwaar,
+
+136 niet loeide de Tarpejische rots aldus noch toonde zij zich zóó
+toornig, wanneer haar de goede Metellus werd ontnomen, waardoor zij
+voortaan ledig bleef.
+
+139 Ik richtte mij aandachtig naar den eersten donder, en „Te Deum
+laudamus” docht ik mij te hooren in zang-stem gemengd met de zoete
+muziek.
+
+142 Juist zulk eene verbeelding gaf mij dat wat ik hoorde, als men
+gewoon is te krijgen, wanneer men staat te zingen met het orgel:
+
+145 zoodat men dàn wel dàn niet de woorden verstaat.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TIENDE ZANG
+
+~Eerste ommegang van den Louteringsberg~
+
+
+Op den eersten ommegang gekomen, zien de beide Dichters de in marmer
+gehouden tafereelen der deemoedigheid (1–96), daarna de schimmen, die
+boete doen voor hoovaardigheid.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Toen wij waren binnen den dorpel van de poort, welken de kwade
+begeerte der zielen in onbruik brengt, daar zij den krommen weg recht
+doet schijnen,
+
+4 hoorde ik haar dreunende gesloten worden: en zoo ik de oogen naar haar
+gericht hadde, welke waardige verontschuldiging ware er geweest voor de
+feil?
+
+7 Wij stegen door een gespleten rots, die zich dan naar dezen dan naar
+dien kant bewoog, gelijk de golf, die vlucht en naderkomt.
+
+10 „Hier voegt het een weinig kunst te gebruiken,” begon mijn Gids: „om
+dan hier dan ginds den wand te naderen, die wijkt.”
+
+13 En dat maakte onze schreden zoo schaarsch, dat de donkere helft der
+maan aan hare legerstede kwam om zich ter ruste te begeven,
+
+16 voordat wij buiten die kloof waren. Maar wanneer wij vrij en open
+waren, daar boven-op, waar de berg zich van achteren weer sluit,
+
+19 toen stonden wij, ik vermoeid, en beiden onzeker over onzen weg, stil
+boven op een vlak, meer eenzaam dan wegen door woestijnen.
+
+22 De ruimte van den rand, waar die het ledige begrenst, tot aan den
+voet van den hoogen rotswand, die staeg rijst, zou in drie malen het
+lichaam van een mensch hebben gemeten:
+
+25 en zoover mijn oog de vleugelen kon spannen, ter linker en ter
+rechter zijde, docht mij die kornis aldus te zijn.
+
+28 Nog hadden onze voeten zich niet daar boven op bewogen, wanneer ik
+gewaar werd dat die rots-rand in den ronde, die niet in rechte richting
+bestegen kan worden,
+
+31 van wit marmer was, en dèr-wijze gesierd met er in uitgehouwen
+beeldwerk, dat niet maar Polycletus maar ook Natuur daarvoor had moeten
+onderdoen.
+
+34 De Engel, die op aarde kwam met de Boodschap van den vele jaren met
+tranen afgebeden vrede, welke den Hemel opende na het lange verbod,
+
+37 verscheen voor ons, waarachtig daar uitgehouwen, met zoo vredig
+gebaar, dat hij geen beeld scheen, dat zwijgt.
+
+40 Men zou gezworen hebben dat hij zeide: „Wees gegroet!” omdat daar
+uitgebeeld was ~Degene~, die de sleutels omdraaide om de hooge ~Liefde~
+te openen.
+
+43 En in haar doen drukte zij zoo eigenlijk deze woorden uit: „Zie hier
+uwe Dienstmaagd,” als waren het letters, gestempeld in lak.
+
+46 „Houd toch niet op ééne plaats de aandacht gericht,” zeide mijn zoete
+Meester, die mij had aan dien kant, aan welken de mensch het hart heeft:
+
+49 waarom ik mij draaide met den blik, en ik zag achter Maria, naar dien
+kant, waaraan degene was die mij aanporde,
+
+52 een andere historie in de rots gebeeld: waarom ik Virgilius
+voorbij-trad, en mij er dichter bij bracht opdat het me beter onder de
+oogen kwam.
+
+55 Daar waren in het marmer uitgehouwen de wagen en de ossen, trekkende
+de heilige Ark, door welke men zich schroomt voor niet toevertrouwden
+dienst.
+
+58 Daarvoor vertoonden zich lieden; en die allen, verdeeld in zeven
+koren, deden van twee van mijne zinnen den éénen zeggen: „zij zingen,”
+den anderen: „zij zingen niet.”
+
+61 Evenzeer aangaande den rook der wierookvaten, die daar was afgebeeld,
+geraakten de oogen en de neus over het al of niet branden in tweedracht.
+
+64 Daar ging, opgeschort dansende, de nederige Psalmist de gebenedijde
+Bondskist vóór, en was in dat geval tegelijk meer en minder dan Koning.
+
+67 Tegenover hem, aan het venster van een groot paleis, keek Michal,
+gelijk een minachtende en verdrietige vrouw.
+
+70 Ik verzette de voeten van de plaats waar ik stond, om van dichte-bij
+een andere historie te bezien, welke achter Michal in wit steen zich
+mij vertoonde.
+
+73 Daar was getafereeld de hooge glorie des Romeinschen vorsten, wiens
+groote deugd Gregorius prikkelde tot zijn groote overwinning:
+
+76 van Trajanus den Keizer, spreek ik: en een weeuwtjen was hem aan den
+toom, ontdaan door tranen en door smart.
+
+79 Rondom haar scheen het stampvol van ruiteren, en de adelaren van goud
+bewogen zich boven hen zichtbaar op den wind.
+
+82 Het rampzalig vrouwtje scheen te midden van deze allen te zeggen:
+„Heer, wreek mij mijnen zoon, die gedood is, dies ik treur.”
+
+85 En gene [scheen] haar te antwoorden: „Dan wacht totdat ik keere.” En
+zij: „Heer mijn,” gelijk een mensch in wien de smart ongeduldig wordt:
+
+88 „Zoo gij niet keert?” En hij: „Wie dàn zit, waar ik nù, zal het u
+doen.” En zij: „De goede daad des anderen, wat baat die u, zoo gij uw
+plicht verzaakt?”
+
+91 Waarop hij: „Dan troost u, daar het voegt dat ik mij kwijte van mijn
+plicht, voor ik uittrekke: Gerechtigheid wil 't en plichtsbesef houdt
+mij terug.”
+
+94 Degene, die nooit nog iets nieuws gezien heeft, bracht dat zichtbare
+spreken voort, nieuw voor ons, daar het hier niet gevonden wordt.
+
+97 Terwijl ik mij verlustigde met het aanschouwen der tafereelen van zoo
+groote deemoedigheden, wier aanblik mij ook lief was om der wille van
+hunnen Maker;
+
+100 toen fluisterde de Dichter: „Zie van ginds komen, maar met
+schaarsche treden, vele luiden: zij zullen den weg wijzen tot de
+hoogere ommegangen.”
+
+103 Mijne oogen, die bezig gehouden werden door de aanschouwing, om het
+nog nooit geziene te zien, waarnaar zij zoozeer verlangend zijn, waren
+niet traag om zich naar hem te keeren.
+
+106 Ik wil niet, lezer, dat gij daarom aflaat van goede voornemens,
+wanneer gij hoort hoe God wil dat de schuld geboet wordt.
+
+109 Let niet op den vorm van het martelen: let op hetgeen erop volgt;
+bedenk dat, in het ergste geval, het niet kan duren ginds van het groote
+Oordeel.
+
+112 Ik begon: „Meester, dat wat ik te-ons-waart zie bewegen, schijnen
+mij niet personen: ik en weet niet wat; zoo machteloos ben ik in het
+zien.”
+
+115 En hij tot mij: „De zware gesteldheid van hunne foltering doet ze
+zich ter aarde buigen, zóódat mijne oogen er eerst door te strijden
+hadden.
+
+118 Maar houd den blik daarop gericht, en ontbolster met den blik dat
+wat daar onder rotsblokken naderkomt: reeds kunt gij ontwaren hoe ieder
+gedrukt wordt.”
+
+121 O trotsche Christenen, rampzalig neergedrukten, die, zwak met de
+oogen des geestes, vertrouwen hebt op de rugge-waartsche schreden,
+
+124 beseft gij niet, dat wij wormen zijn, geboren om den engel-gelijken
+vlinder te vormen, die ter rechtvaardigheid vliegt zonder omhulling?
+
+127 Waarop gaat uwe ziel hoovaardig als een haan? Gij zijt als insecten
+in onvolkomenheid, gelijk rupsen, in welke de formatie nog ontbreekt.
+
+130 Gelijk, om vloer of dak te stutten, men menig malen tot stut een
+[menschelijke] gedaante ziet, wie de knieën tegen de borst komen,
+
+133 hoedanig eene over het niet-ware ware droefenis doet opkomen bij
+wie het ziet; zoo zag ik ze, toen ik ze wèl beschouwde.
+
+136 Waar is dat ze meer of min samengetrokken waren, naarmate ze meer of
+minder op den rug hadden; en hij, die het meeste geduld in het voorkomen
+had,
+
+139 scheen weenende te zeggen: „Ik kan niet meer.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ELFDE ZANG
+
+~Voortzetting van den eersten ommegang, waarin geboet wordt voor
+hoovaardigheid~
+
+
+Volgens aanwijzing gekregen van ééne van die zielen, wenden de Dichters
+zich ter rechter over de eerste kornis; en ondertusschen vertoont
+zich aan hen Humbert, een der graven van Santafiore, en wordt Dante
+herkend door Oderisi da Cubbio, die spreekt over de ijdelheid van den
+wereldschen roem en hem een en ander mededeelt aangaande Provenzano
+Salvani, die aldaar zich loutert van de vroegere hoovaardigheid.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 „O Vader onze, die in de hemelen zijt, niet dáártoe beperkt, maar
+wegens de grootere liefde die Gij voor de eerste werken van daarboven
+hebt,
+
+4 Uw naam en Uw macht zij geprezen van alle schepsel, naar het voegt
+dank te zeggen aan uwen liefde-walm.
+
+7 Kome tot ons de vrede van Uw koninkrijk, daar wij niet uit ons zelven
+met alle onze ingeboren krachten tot haar kunnen komen, als zij niet tot
+ons komt.
+
+10 Gelijk uwe engelen van hunnen wil offerande doen aan U, zingende
+Hosanna, dat de menschen zóó doen van den hunnen.
+
+13 Geef ons heden ons dagelijksch manna, zonder hetwelk door deze rauwe
+woestenij teruggaat ook wie het meest zich inspant te gaan.
+
+16 En gelijk wij het kwaad, dat wij geleden hebben, aan een ieder mogen
+vergeven, zoo vergeef ook gij weldadig, en zie niet naar onze
+verdienste.
+
+19 Onze deugd, die lichtelijk bezwijkt, beproef die niet [in den strijd]
+met den Ouden Tegenstander, maar verlos haar van hem, die zóózeer haar
+bestookt.
+
+22 Dit laatste gebed, lieve Heer, wordt reeds niet gedaan om
+onzentwille, daar wij dat niet van noode hebben, maar ter wille van hen,
+die achter ons zijn blijven staan.”
+
+25 Aldus voor ons en voor zichzelven goede reize afbiddende, gingen deze
+schimmen onder den last, een dergelijken als waar men zoo dikwijls van
+droomt,
+
+28 naar verscheiden wijze benauwd, allen in het rond en moede, boven
+over den eersten rand, louterende de nevelen der wereld.
+
+31 Zoo aan gindsche zijde steeds goede voorspraak voor ons gedaan wordt,
+wat kan dan aan deze zijde voor hen gedaan worden door degenen, die
+goeden wortel hebben voor hunnen wil.
+
+34 Wèl moet men hen helpen te wasschen de merken, die zij hier droegen,
+zóódat zij rein en licht kunnen uitgaan tot de bestarnde sferen.
+
+37 „Zegt! zoo waarlijk moge gerechtigheid en vroomheid u weldra
+ontlasten, zoodat gij den vleugel kunt uitslaan, die u naar verlangen
+opheffe:
+
+40 wijst ons naar welken kant men het kortst gaat naar de trap: en zoo
+er meer dan ééne opening is, zegt ons die, welke het minst steil stijgt;
+
+43 daar deze, die met mij komt, door den last des vleesches van Adam,
+waarmede hij bekleed is, tegen zijnen wil zuinig is met opstijgen.”
+
+46 Deze hunne woorden, die ze antwoordden op gene, welke gezegd waren
+door hem, dien ik volgde, 't was niet duidelijk van wien ze kwamen;
+
+49 maar er werd gezegd: „Ter rechter hand langs den rotswand komt met
+ons, en gij zult den doorweg vinden, mogelijk voor een levend wezen om
+er langs op te gaan.
+
+52 En zoo ik niet belemmerd ware door het rotsblok, dat mijnen
+hoovaardigen nek ònderhoudt, vanwaar het mij voegt het hoofd laag te
+houden,
+
+55 zoude ik schouwen naar hem, die nog leeft en zich niet noemt, om te
+zien of ik hem ken en om hem medelijdend te maken met dezen last.
+
+58 Ik was een Latijner, geboren uit eenen grooten Toscaan: Willem
+Aldobrandeschi was mijn vader: ik weet niet of zijn naam ooit met u was.
+
+61 Het oude bloed en de roemrijke daden van mijne voorvaderen maakten
+mij zóó aanmatigend, dat ik, niet denkend aan de gemeenschappelijke
+moeder, te voren allen mensch
+
+64 zoozeer in minachting hield, dat ik er van stierf, gelijk de
+Sieneezen weten, en in Campagnatico elk sprekend wezen het weet.
+
+67 Ik ben Humberto; en niet slechts mij schaadde mijn hoovaardigheid,
+want alle mijne stamgenooten heeft zij met zich in het ongeluk
+getrokken.
+
+70 En hier voegt het dat ik dit gewicht drage voor hen, zoolang totdat
+hier bij de dooden Gode voldoening worde gegeven, daar ik dat niet bij
+de levenden deed.”
+
+73 Luisterende, neeg ik het aangezicht naar omlaag; en één van hen (niet
+degene die gesproken had) draaide zich onder het gewicht, dat hem
+belastte:
+
+76 en zag mij, en kende mij en riep, houdende de oogen met moeite
+gericht op mij, die gansch gebukt mèt hen ging:
+
+79 „O,” zeide ik tot hem: „Zijt gij niet Oderisi, de eer van Agubbio, en
+de eer van die kunst, welke verluchten in Parijs wordt genoemd?”
+
+82 „Broeder,” zeide hij: „meer lachen de papieren, welke Franco
+Bolognese penseelt: en thans is de eer gansch ~zijn~ en ~mijn~ [slechts]
+voor een deel.
+
+85 Wel zoude ik niet zoo hoffelijk geweest zijn, zoolang ik leefde, door
+de groote begeerte om uit te munten, waarop mijn hart zich richtte.
+
+88 Voor zóódanige hoovaardigheid betaalt men hier de boete: en nog zoude
+ik niet hier zijn, 't en ware het dat ik, [nog] kunnende zondigen, mij
+tot God heb gewend.
+
+91 O ijdele roem van de menschelijke vermogens, hoe kort duurt het groen
+op zijn kruin als hij niet wordt besprongen door ruwe tijden.
+
+94 Cimabue meende in de schilderkunst het veld te houden en nù heeft
+Giotto den roep, zoodat hij den roem van genen verduistert.
+
+97 Aldus heeft de ééne Guido den anderen den roem der taal ontnomen; en
+wellicht is geboren die den één en den ander uit het nest zal jagen.
+
+100 Niet anders is het wereldsch gerucht dan een windvlaag, die nu eens
+her-, dan derwaarts komt en van naam verandert omdat hij van kant
+verandert.
+
+103 Welken roem zult gij meer hebben, indien de ouderdom het vleesch van
+u scheidt, dan indien gij gestorven waart vóórdat gij afliet van „bôo,
+bôo” en „dui en dui” [te zeggen],
+
+106 eer duizend jaar voorbijgaan? Hetwelk eene kortere tijdsruimte is
+[vergeleken] bij de eeuwigheid, dan een oogwenk is [vergeleken] bij den
+cirkel, die het traagst in den hemel gewenteld wordt.
+
+109 Van dengene, die vóór mij zoo weinig op den weg vooruitkomt, schalde
+gansch Toscane, en nu fluistert men ternauwernood van hem in Siena,
+
+112 waarvan hij Heer was, wanneer verdelgd werd de Florentijnsche woede,
+dewelke te dien tijd hoovaardig was, gelijk zij thans veil is.
+
+115 Uw roep is als de kleur van 't kruid, die komt en gaat, en dezelfde
+doet haar verkleuren, door wie zij onrijp uitgaat uit den grond.”
+
+118 En ik tot hem: „Uw ware woorden boezemen mij goede nederigheid in en
+maken plat groote gezwollenheid: maar wie is degene van wien gij zooeven
+spraakt?”
+
+121 „Dat is,” antwoordde hij: „Salvani Provenzano; en hij is hier, omdat
+hij zich aanmatigde gansch Siena onder zijne handen te krijgen.
+
+124 Hij is aldus gegaan en gaat aldus zonder verpoozen, sinds hij
+stierf: zoodanige munt betaalt om voldoening te geven, hij die daarginds
+te vermetel was.”
+
+127 En ik: „Zoo de geest, die, voor hij zich berouwt, den rand des
+levens bereikt, daar omlaag blijft en niet hier omhoog stijgt,
+
+130 indien goede gebeden hem niet helpen, voordat verloopt zóó lange
+[tijd] als hij geleefd heeft, hoe werd de toegang hem gegeven?”
+
+133 „Wanneer hij roemrijkst leefde,” zeide hij: „vrij in het land van
+Siena, heeft hij, afleggende alle schaamte, zich gevest:
+
+136 en daar, om zijnen vriend te verlossen uit de pijne, die hij
+doorstond in de gevangenis van Karel, onderstond hij het om te beven
+over alle leden.
+
+139 Meer zal ik niet zeggen, en ik weet dat ik duister spreek, maar
+weinig tijd zal voorbijgaan, dat uwe geburen zoo zullen doen, dat gij
+het zult kunnen toelichten.
+
+142 Dit werk onthief hem van die grenslanden.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TWAALFDE ZANG
+
+~Vervolg van den eersten ommegang~
+
+
+Hier zien de Dichters in de rots afgebeeld voorbeelden van gestrafte
+hoovaardigheid. Een Engel wijst hun den opgang tot den tweeden omgang.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Paarswijze, als runderen die onder het juk gaan, ging ik verder met
+die belaste ziel, zoolang het toestond de zoete leidsman.
+
+4 Maar wanneer hij zeide: „Laat hem en kom mee, daar het hier goed is
+met het zeil en de riemen zoo goed [en zoo kwaad] ieder kan, zijn hulkje
+voort te drijven,”
+
+7 maakte ik mij weder recht, gelijk men pleegt te gaan, met mijn
+persoon, hoewel mijne gedachten gebogen en geknot bleven.
+
+10 Ik had mij voortbewogen, en volgde volgaarne de schreden van mijnen
+Meester, en beiden toonden wij reeds hoe licht wij waren;
+
+13 wanneer hij tot mij zeide: „Richt de oogen naar omlaag: het zal u
+goed zijn, tot het verlichten van den weg, het bed te zien van uwe
+voetzolen.”
+
+16 Gelijk, opdat er heugenis van hen zij, boven de begravenen de
+aardsche graftomben dragen verbeeld dat wat zij vroeger waren;
+
+19 waarom men daar vele malen weent, door den stekel der heugenis, die
+alleen aan de vromen de sporen geeft;
+
+22 zóó zag ik dáár, maar met betere gelijkenis, naar gelang van de
+kunstvaardigheid, bebeeld zooveel [ruimte] als voor weg buiten den berg
+naar voren komt.
+
+25 Aan ééne zijde zag ik dengene, die edelst geschapen was van alle
+schepsel, bliksemende nederdalen van den hemel.
+
+28 Briareus zag ik, doorboord van den hemelschen schicht, liggen aan den
+anderen kant, zwaar voor de aarde door de doods-kou.
+
+31 Ik zag [Apollo] Thymbraeus, ik zag Pallas en Mars, nog gewapend, rond
+hunnen vader, staren op de verspreide ledematen der Giganten.
+
+34 Ik zag Nimrod aan den voet van het groote werk, geheel verbijsterd de
+luiden aanstaren, die in Sennaär met hem hoovaardig waren.
+
+37 O Niobe, met welke treurende oogen zag ik u gebeeld op het plaveisel
+temidden van uwe zeven en zeven gedoode kinderen.
+
+40 O Saul, hoe scheent gij daar gestorven op uw eigen zwaard op den berg
+Gilboa, die voortaan noch regen noch dauw voelde.
+
+43 O dwaze Arachne, zóó zag ik u, reeds half eene spinne, droef bovenop
+de flarden van het werk dat tot uw nadeel gemaakt was.
+
+46 O Rehabeam, uw beeltenis schijnt daar niet meer dreigende te zijn,
+maar vol van vreezen draagt hem een wagen vandaar voor men hem verjage.
+
+49 Nog vertoonde het harde plaveisel hoe Alcmeon zijner moeder duur deed
+dunken het heilloos sieraad.
+
+52 Het vertoonde hoe zijne [eigene] zonen zich wierpen op Sennacherib
+binnen in den tempel en hoe zij hem dood daar lieten.
+
+55 Het vertoonde den ondergang en het wreede voorbeeld dat Tamyris
+stelde, daar zij zeide tot Cyrus: „Naar bloed dorstte u en van bloed
+verzadig ik u.”
+
+58 Het vertoonde hoe in verwarring vluchtten de Assyriërs, nadat
+Holophernes dood was, en ook het overschot des vermoorden.
+
+61 Ik zag Troja in asch en bouw-val: o Ilium, hoe vernederd en
+waardeloos toonde u de beeltenis, die men dáár ontwaart.
+
+64 Wie was er meester van penseel en teekenstift, dat hij weergaf de
+schaduwen en lijnen, die daar elken fijnen geest tot bewondering zouden
+brengen?
+
+67 Dood schenen daar de dooden en levend de levenden: hij, die de
+werkelijkheid ziet, ziet niet meer dan ik, [ziende] al wat ik betrad
+zoolang ik gebukt ging.
+
+70 Nu braveert maar en gaat met het gezicht omhoog, zonen Eva's, en
+buigt maar niet het gelaat zóó dat gij uw kwade pad ziet.
+
+73 Meer was er reeds door ons van den berg omgegaan en van den weg der
+zon vrij wat meer afgelegd, dan mijn onvrije ziel wel vermeende;
+
+76 wanneer hij, die altijd opmerkzaam vóórging, begon: „Hef het hoofd,
+het is niet meer tijd aldus in gedachten te gaan.
+
+79 Zie daar een Engel, die zich opmaakt te ons-waart te komen: zie hoe
+de zesde dienstmaagd keert van de bediening des daags.
+
+82 Doe uwe gebaren en gelaat aan met eerbiedigheid, zoodat het hem
+behage ons naar boven te geleiden: gedenk dat deze dag nooit weder
+daagt.
+
+85 Ik was aan zijn waarschuwen goed gewend, om toch geenen tijd te loor
+te laten gaan, zoodat hij in die stoffe niet duister tot mij kon
+spreken.
+
+88 Tot ons kwam het schoone schepsel, wit gekleed, en in het aangezicht
+zoodanig als de morgenstar flonkerend zich vertoont.
+
+91 De armen opende hij en daarna opende hij de vleugelen: en zeide:
+„Komt; hier dichtbij zijn de treden, en licht kan men van stonde aan
+stijgen.
+
+94 Op deze nooding komen maar zeer schaarschen: o menschelijk geslacht,
+geboren om opwaart te vliegen, waarom valt gij bij zoo weinig wind?”
+
+97 Hij leidde ons daar waar de rots was uitgehouwen; daar sloeg hij mij
+de vleugelen voor het voorhoofd, voorts beloofde hij mij veiligen gang.
+
+100 Gelijk om ter rechterhand ten berg op te klimmen, waar de kerk
+gelegen is, die neer ziet op de goed geleide boven de Rubaconte,
+
+103 de straffe heftigheid des stijgens verbroken wordt door de trappen,
+die gemaakt werden ten tijde dat kwatern en schepel veilig waren;
+
+106 aldus vergemakkelijkt zich de rand, die hier wel zeer snel valt, van
+den tweeden ommegang: maar hier en daar scheert [ons] de hooge rots.
+
+109 Terwijl wij ons aldaar omwendden, zongen stemmen aldaar „Zalig zijn
+de armen van geest,” derwijze dat geen woorden het konden weergeven.
+
+112 Ai mij! hoe verscheiden zijn deze ingangen van de helsche! daar men
+hier onder gezangen binnentreedt en daar onder woeste jammerkreten.
+
+115 Alreede stegen wij op langs de heilige treden, en veel lichter
+scheen het mij toe te zijn, dan het mij te voren in de vlakte had
+toegeschenen:
+
+118 waarop ik: „Meester” zeide: „welke zwarigheid is er van mij
+weggenomen, dat bijna geen vermoeienis onder het gaan door mij wordt
+gekregen?”
+
+121 Hij antwoordde: „Wanneer de P's, die nog op uw gelaat, bijna
+uitgewischt, overgebleven zijn, ganschelijk gelijk die ééne, zullen zijn
+weggeschoren,
+
+124 worden uwe voeten aldus overwonnen door uwen goeden wil, dat zij
+niet slechts geen vermoeienis zullen gevoelen, maar dat het hun vermaak
+zal zijn opwaart te worden gedrongen.”
+
+127 Toen deed ik gelijk degenen die gaan met op hun hoofd iets, waarvan
+zij niet weten tenzij dat de gebaren der andere menschen het hen doen
+vermoeden;
+
+130 waarom de hand hen helpt om hen te vergewissen, en zoekt en vindt,
+en dat werk verricht, wat niet kan worden verricht door het gezicht:
+
+133 en met de gescheiden vingers van de rechterhand bevond ik slechts
+zes der letters, welke die van de sleutelen mij boven de slapen had
+ingegrift:
+
+136 En mijn gids, dit ziende, glimlachte.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+DERTIENDE ZANG
+
+~De Tweede Ommegang. Hier wordt de zonde van de afgunst geboet.~
+
+
+Op den tweeden rand, waar nu de Dichters komen, wordt de zonde
+der afgunst gelouterd. De zielen aldaar zijn gekleed in een grove
+pij, en hebben de oogen met een ijzerdraad toegenaaid. Van afstand
+tot afstand vliegen stemmen door de lucht, door hemelsche geesten
+voortgebracht, die den afgunstigen eenig schoon voorbeeld van
+barmhartigheid of naasten-liefde in herinnering brengen. Voorts
+vertoont zich aan Dante Sapia van Siena.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Wij waren aan den top der trap, waar ten tweeden male de berg
+ingesneden wordt, die door zijne bestijging de menschen loutert:
+
+4 aldaar omwindt een kornis evenzoo de helling gansch gelijk de eerste,
+tenzij dat haar boog zich vroeger ombuigt.
+
+7 Noch platte, noch bolle beeltenis is daar, die men ziet; zoo maar
+ziet men daar den wand, zoo maar ziet men daar den affenen weg met de
+loodkleur der rots-massa.
+
+10 „Zoo we hier menschen afwachten om na te vragen,” sprak de Dichter:
+„dan vrees ik dat wellicht ons besluit te veel vertraging ondervindt.”
+
+13 Voorts richtte hij de oogen vast op de zon; hij maakte van zijn
+rechterzijde het middelpunt voor de beweging, en den linkerkant van zich
+zelven draaide hij.
+
+16 „O zoete Licht, in vertrouwen waarop ik binnentreed langs den nieuwen
+weg, gij geleidt ons,” zeide hij: „gelijk men hier wel geleid wil zijn.
+
+19 Gij verwarmt de wereld, gij licht over haar: zoo niet andere reden
+tot het tegendeel nope, moeten uwe stralen altijd geleide zijn.”
+
+22 Zooveel men (aan deze zijde) voor een mijl rekent, zoo ver waren wij
+reeds van daar gegaan, in weinig tijd, door den vaardigen wil.
+
+25 En te ontwaart te vliegen werden bemerkt, daarom nog niet gezien,
+geesten, sprekende tot den disch der liefde heusche noodingen.
+
+28 De eerste stem, die voorbij ging, vliegende zeide luide: „Zij hebben
+geen wijn” en achter ons ging zij, het herhalende.
+
+31 En voordat die door den afstand gansch niet meer gehoord werd, daar
+ging een andere voorbij schreeuwende: „Ik ben Orestes” en hield mede
+geen stand.
+
+34 „O,” zeide ik: „Vader, welke stemmen zijn dezen?” en mèt dat ik het
+vroeg, een derde was daar, zeggende: „Hebt lief van wien gij kwaad
+ondervindt.”
+
+37 De goede Meester zeide: „Deze ommegang tuchtigt de schuld der
+afgunst, en daarom worden de koorden der geeselroede door liefde
+gehanteerd.
+
+40 De breidel wil zijn van tegengestelden klank; ik geloof dat gij hem
+zult hooren, mijns bedunkens, voor gij geraakt tot den overtocht der
+vergiffenis.
+
+43 Maar houd de oogen vast door de lucht gericht, en gij zult menschen
+voor ons zien zitten, en ieder van hen zit langs den rotswand.”
+
+46 Toen opende ik de oogen meer dan te voren; ik schouwde voor mij en ik
+zag schimmen met mantelen van de kleur van de steen niet ver scheiden.
+
+49 En toen wij een weinig meer vooruit waren, hoorde ik roepen: „Maria,
+bid voor ons;” ik hoorde ze roepen Michaël en Petrus en alle de
+heiligen.
+
+52 Ik geloof niet dat er heden op aarde een mensch gaat, zoo hard, die
+niet geslagen werd met medelijden voor dat wat ik voorts zag:
+
+55 want, wanneer ik zóó nabij hen was gekomen dat hunne gebaren
+duidelijk tot mij kwamen, werden door de zware smart me de tranen uit de
+oogen getogen.
+
+58 Van een grove pij schenen zij me bedekt, en de één schoorde den ander
+met den schouder, en allen waren geschoord van den rotswand.
+
+61 Zoo staan de blinden met het haveloos kleed, bij de ~biecht~ om hun
+nooddruft te vragen, en de één neigt het hoofd over den ander,
+
+64 opdat te eer bij de menschen het medelijden opkome, niet maar door
+het klinken der woorden, maar door den aanblik, die niet minder fleemt.
+
+67 En gelijk de blinden het zonlicht niet baat, zoo wil daarginds aan de
+schimmen, waarvan ik nu spreek, het zonlicht niet van zich mededeelen;
+
+70 daar bij allen een ijzeren draad het ooglid doorboort en toenaait
+gelijk men met den wilden sperwer doet, omdat hij niet rustig blijft.
+
+73 Het scheen me dat ik al gaande beleediging aandeed, daar ik, genen
+ziende, niet werd gezien; waarom ik mij wendde tot mijnen wijzen
+raadsman.
+
+76 Wel wist hij, wat de stomme wilde zeggen; en daarom wachtte hij mijn
+vraag niet af, maar zeide: „Spreek, en wees kort en bondig.”
+
+79 Virgilius kwam me aan dien kant van de kornis van waar men vallen
+kan, omdat die door geen rand omringd wordt.
+
+82 Aan mijn anderen kant waren de vrome zielen, die door den gruwelijken
+naad zoo zeer [de tranen] persten, dat ze de wangen baadden.
+
+85 Ik wendde mij tot hen, en: „O menschen,” begon ik: „verzekerd van te
+zullen zien het hooge licht, waarom alleen uwe begeerte bekommerd is,
+
+88 zoo waarlijk moge weldra de genade het schuim van uw geweten afnemen,
+zoodat de stroom van den geest helder daarin nederdale,
+
+91 zegt mij (daar het mij welgevallig en dierbaar zal zijn) of er hier
+tusschen u een latijnsche ziel is; en wellicht zal het haar goed zijn,
+zoo ik het verneem.”
+
+94 „O broeder mijn, elke [ziel] is burgeres van ééne ware stad; maar gij
+wilt zeggen, of er eene leefde als vreemdelinge in Italië.”
+
+97 Dit meende ik als antwoord te hooren van een weinig meer naar voren
+dan waar ik stond; waarom ik mij nog meer daar deed bemerken.
+
+100 Te midden van de anderen zag ik eene schimme, die kennelijk
+wachtte; en zoo iemand wilde vragen: hoe? de kin hief zij op de wijze
+van eenen blinde omhoog.
+
+103 „Ziele,” zeide ik: „die omlaag gehouden wordt om omhoog te rijzen,
+zoo gij degene zijt, die mij antwoorddet, maak u mij bekend door
+geboorteplaats of naam.”
+
+106 „Van Siena was ik,” antwoordde zij: „en met deze anderen louter ik
+hier het schuldig leven, tranen vergietende tot Hem dat Hij zich ons
+mededeele.
+
+109 Wijs was ik niet, hoewel ik Sapia was genoemd, en ik was veel
+blijder om eens anders schade dan om mijn eigen geluk.
+
+112 En opdat gij niet geloovet dat ik u bedrieg, hoor of ik, zooals ik u
+zeg, dwaas was, reeds afdalende den boog mijner jaren.
+
+115 Mijne medeburgers waren nabij Colle in het veld gekomen met hunne
+tegenstanders, en ik bad God om dat wat Hij wilde.
+
+118 Gebroken werden zij daar en gedreven op de bittere wegen der vlucht;
+en de jacht ziende, won ik in mij een blijdschap aan elke andere
+ongelijk:
+
+121 zoodat ik het onvervaarde gelaat omhoog hief, schreeuwende tot God:
+„Voortaan vrees ik u niet” gelijk de meerle deed bij 't eerste mooie
+weer.
+
+124 Vrede met God wenschte ik op het uiterste van mijn leven; en nog
+zoude mijn schuld niet door boetvaardigheid zijn verminderd,
+
+127 't en ware het dat Peter Pettinagno mijner had gedacht in zijn
+heilige gebeden, wien uit barmhartigheid mijner deerde.
+
+130 Maar gij, wie zijt gij, die gaat vragende naar onze toestanden en
+de oogen ongebonden draagt, naar ik geloof; en ademende spreekt?”
+
+133 „Wel zullen me,” zeide ik: „de oogen hier nog eenmaal worden
+ontnomen; maar gedurende weinig tijd, daar klein hun vergrijp is van met
+nijd te zijn bewogen.
+
+136 Veel meer is de vrees, waardoor mijn ziel wordt benard, voor de
+pijniging van hieronder, zoodat reeds de last van daarbeneden mij
+weegt.”
+
+139 En zij tot mij: „Wie heeft u dan hierboven te midden van ons geleid,
+indien gij gelooft daarbeneden te zullen terugkeeren?” En ik: „Hij die
+met mij is en geen woord spreekt:
+
+142 en levend ben ik; en daarom vraag mij weder, verkoren ziel, indien
+gij wilt dat ik daarginds de sterfelijke voeten voor u beweeg.”
+
+145 „O dit is om te hooren zoo nieuwe zaak”, antwoordde zij: „dat het
+een groot bewijs is dat God u liefheeft: daarom help mij dan nu en dan
+met uw gebed.
+
+148 En ik vraag u bij dat wat gij meest begeert: zoo gij ooit het
+Toscaansche land betreedt, dat gij bij mijne verwanten ten beste van mij
+spreekt.
+
+151 Gij zult ze zien bij dat wufte volk dat hoopt op Talamone, en dáár
+zal het nog meer hoop verliezen dan om de „Diana” te vinden.
+
+154 Maar nog meer zullen daar de admiraals verliezen.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VEERTIENDE ZANG
+
+~Voortzetting van den tweeden ommegang.~
+
+
+Guido del Duca da Bertinoro beschrijft aan Rinieri dei Calboli, zijnen
+buurman, het slechte gedrag van de verschillende volkeren van het dal
+van den Arno en profeteert hem de schande van zijnen naneef. Voorts
+bejammert hij het ontaarde Romagna, en vermeldt de namen van vele edele
+en geëerde Romagnolen van zijnen tijd. Wanneer ten slotte de Dichters
+van die schimmen zijn weggegaan, hooren zij stemmen als van den donder,
+die hen herinneren aan de kastijdingen, die de afgunstigen te wachten
+staan.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 „Wie is degene, die onzen erg òmgaat, voordat de dood hem vleugelen
+heeft gegeven, en die de oogen opent en toemaakt naar welbehagen?”
+
+4 „Niet weet ik wie hij is; maar wel weet ik dat hij niet alleen is:
+vraag gij het hem, daar gij hem nader bij zijt, en bejegen vriendelijk
+hem zóó dat hij spreke.”
+
+7 Aldus twee geesten, de één tot den ander geneigd, spraken daar van
+mij ter rechterhand; voorts hieven zij de aangezichten, om tot mij te
+spreken, achterover;
+
+10 ende één zeide: „O ziel, die nog in het lichaam gevest, hemelwaart
+gaat, vertroost ons uit barmhartigheid, en zeg ons,
+
+13 van waar gij komt, en wie gij zijt; daar gij ons zóó zeer doet
+verwonderen over uwe genade, als iets [verwondering] eischt, dat nog
+nooit is gebeurd.”
+
+16 En ik: „Midden door Toscana spanceert een stroompje, dat geboren
+wordt op de Falterona, en honderd mijlen loops verzadigt het niet.
+
+19 Van zijnen oever draag ik dit mijn lichaam; te zeggen wie ik ben,
+ware ijdel praten, daar mijn naam nog niet luide verluidt.”
+
+22 „Wanneer ik uwe bedoeling wèl begrijp,” antwoordde toen hij, die het
+eerste sprak: „dan spreekt gij van den Arno.”
+
+25 En de andere zeide tot hem: „Waarom verheelde hij den naam van die
+rivier, gelijk de mensch doet met gruwelijke dingen?”
+
+28 En de schim, die hieromtrent ondervraagd was, kweet zich aldus: „Dat
+weet ik niet, maar wel verdient de naam van zulk eene vallei dat hij te
+gronde ga,
+
+31 daar van zijnen aanvang (waar het Alpijnsch gebergt, van 't welk
+Pelorum is losgerukt, zóó van water is gedrenkt, dat het op weinig
+plaatsen die maat te boven gaat)
+
+34 tot daar, waar hij zich weder uitstort tot herstel van dat deel van
+'t zeewater, dat de hemel opslorpt, waardoor de rivieren hebben dat wat
+mèt hen gaat,
+
+37 aldus de deugd als vijandin door allen wordt gevloden, als het
+gesijfel [van eene slang], hetzij door het lot der plaatse, hetzij door
+kwade praktijk, die hen noopt:
+
+40 vanwaar de bewoners dier rampzalige vallei zóó hunnen aard veraêrd
+hebben, dat het lijkt of Circe hen in de kost hadde gehad.
+
+43 Door botte varkens heen, die eikelen meer verdienen dan ander
+voedsel, geschapen tot menschelijk gebruik, richt hij eerst zijn
+armelijk pad.
+
+46 Keffertjes vindt hij voorts, daar hij lager komt, meer grijnzend dan
+hun kracht vergt, en ze minachtend keert hij den muil van hen af.
+
+49 Hij gaat al vallende, en hoe meer die gemaledijde en ellendige sloot
+aangroeit, te meer ziet hij de honden tot wolven worden.
+
+52 Voorts afgedaald door meerdere diepe zeeën, vindt hij de vossen zóó
+vol van loosheid, dat zij geen list vreezen die hen ving.
+
+55 En ik zal niet nalaten te spreken opdat een ander mij hoore: en het
+zal hem goed zijn zoo hij zich herinnere dat wat een ware geest mij
+ingeeft.
+
+58 Ik zie uwen kleinzoon, die jager wordt van die wolven langs het
+strand van den wreeden stroom en ze allen verschrikt.
+
+61 Hij verkoopt hun vleesch, daar het [nog] levend is, voorts doodt hij
+ze als slachtvee; velen berooft hij van 't leven en zich van de eer.
+
+64 Bloedig komt hij uit het droeve woud; hij laat het zóó dat het in
+geen duizend jaar zich tot den ouden staat weer belommert.”
+
+67 Gelijk, bij tijding van toekomstig leed, zich ontstelt het gelaat van
+dengene, die luistert, van welken kant ook het gevaar hem aangrijpt;
+
+70 zóó zag ik de andere ziel, die stond gekeerd tot luisteren, zich
+onthutsen en bedroefd worden, nadat zij deze woorden in zich had
+opgenomen.
+
+73 Het spreken des éénen en het gezicht des anderen maakten mij begeerig
+hunne namen te weten, en een vraag deed ik hun, met gebeden gemengd.
+
+76 Waarom de geest, die het eerst tot mij sprak, herbegon: „Gij wilt dat
+ik mij neerbuige voor u te doen datgene wat gij voor mij niet wilt doen;
+
+79 maar sinds God wil dat in u zoo groote genade van Hem doorlichte, zal
+ik niet schriel voor u zijn; daarom weet dat ik ben Guido del Duca.
+
+82 Mijn bloed was in nijdigheid zóó ontbrand, dat wanneer ik een mensch
+zich zag verheugen, gij mij met loodkleur zoudt hebben zien bedekt.
+
+85 Van mijn zaad oogst ik zoodanig stroo. O menschelijk geslacht, waarom
+zet gij het hart op die dingen, waarvan gij u gemeenschap ontzeggen
+moet?
+
+88 Dit is Reinier; dit is de prijs en eere van het huis Calboli, waar
+voorts niemand erfgenaam is geworden van zijn deugd.
+
+91 En niet slechts zijn bloed is berooid—tusschen den Po en het
+gebergte, en de zeekust en den Reno—van het goed dat vereischt wordt
+voor waarheid en geneugt:
+
+94 daar binnen die grenzen ['t land] vol is van giftige kruiden, zóó dat
+ze, te laat [gekomen] om het te wieden, weldra zouden bezwijken.
+
+97 Waar is de goede Lizio, en Arrigo Manardi, Pier Traversaro en Guido
+di Carpagni? O Romagnolen, verkeerd tot bastaarden!
+
+100 Wanneer wordt weder in Bologna een Fabbro geboren? Wanneer in Faënza
+een Bernardin di Fosco, een edele spruit van nederig kruid?
+
+103 Verwonder u niet, zoo ik ween, Toscaan, wanneer ik met Guido da
+Prata Ugolino d'Azzo gedenk, die met ons geleefd heeft;
+
+106 Federigo Tignoso en zijn gezelschap, het huis Traversara en de
+Anastasii; (onterfd is het één en het andere geslacht!)
+
+109 de vrouwen en de ridders, het leed en het lief, al wat ons liefde en
+hoofschheid ingaf, daar waar de harten zóó zijn ontaard.
+
+112 O Brettinoro, waarom vlucht ge niet weg, nu uw gansche stamhuis weg
+is gegaan, en velen daarvan om niet misdadig te worden?
+
+115 Wèl doet Bagnacaval, dat het geen zonen meer teelt, en slecht doet
+Castrocaro en slechter Conio, die zich al dieper in schuld wikkelen door
+zulke graven voort te brengen.
+
+118 Goed zullen zijn de Pagani, wanneer hun Demon weg zal gaan; maar
+daarom [geschiedt het] toch niet dat er steeds zuiver getuigenis van hen
+zal zijn.
+
+121 O Ugolino de Fantoli, veilig is uw naam sedert niet meer [een zoon]
+verwacht wordt, die door ontaarding hem kan bezwalken.
+
+124 Maar nu ga voort, Toscaan, daar het mij nu al te zeer lust te
+weenen, meer dan te spreken; zóó heeft onze landstreek mij het gemoed
+genepen.”
+
+127 Wij wisten dat die dierbare zielen merkten dat wij gingen: dies
+deden ze door hun zwijgen ons vertrouwen hebben in onzen weg.
+
+130 Toen wij, al voortgaande, alleen waren, een bliksem, wanneer die de
+lucht klieft, scheen toen eene stem, die ons tegen kwam, zeggende:
+
+133 „Mij zal dood slaan, al wie mij vindt,” en [de stem] vluchtte, als
+donder die verrommelt, wanneer plotseling de wolk zich ontlaadt.
+
+136 Wanneer ons oor rust had van dien te hooren, en zie een andere stem
+kwam met zóó groot gedruisch, dat het donder leek, die terstond [den
+bliksem] volgt.
+
+139 „Ik ben Aglauros, die een steen werd.” En om mij tegen den Dichter
+te dringen, deed ik een stap naar achter en niet naar voren.
+
+142 Reeds was de lucht van elke zijde stil, en hij zeide tot mij: „Dat
+was het hard gebit, dat den mensch binnen zijne baan moest houden.
+
+145 Maar gij neemt het aas zoodat de haak des ouden Vijands u tot zich
+trekt; en weinig vermag daarom breidel of roepstem.
+
+148 De Hemel roept u, en draait zich rondom u, u zijne eeuwige
+schoonheden vertoonende, en toch staart uw oog gestadig op den grond;
+
+151 waarom de Hemel u kastijdt, die alles ziet.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VIJFTIENDE ZANG
+
+~Van den tweeden ommegang naar den derden.~
+
+
+Bij het vallen van den avond komen de Dichters daar waar men van den
+tweeden ommegang opgaat tot den derden.
+
+Op aanduiding van den Engel gaan zij op langs de trap; ondertusschen
+vraagt Dante den Meester verklaring van hetgeen hij gehoord heeft van
+Guido del Duca. Wanneer zij aan den rand gekomen zijn, geraakt Dante in
+verrukking en ziet als tegenwoordig eenige oude daden van merkwaardige
+zachtmoedigheid. Hij keert weder tot zijne zinnen en wordt van
+lieverlede gewikkeld in een dikken rook, die hem geheel het gezicht
+beneemt.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Hoeveel tusschen het einde van de derde ure en het begin van den dag
+schijnt afgelegd van dien kring, die altijd speelt als een kind,
+
+4 zóóveel van zijnen loop scheen er te avondwaart nog overig te zijn
+voor de zon: dáár was het avond en hier middernacht.
+
+7 En zijne stralen sloegen ons midden op den neus, omdat wij zóó [ver]
+den berg waren omgeloopen, dat wij reeds recht op het Westen aangingen,
+
+10 wanneer ik bemerkte dat mij het voorhoofd meer dan te voren werd
+bezwaard door den gloed, en tot verbazing werden mij de niet gekende
+dingen:
+
+13 waarom ik mijne handen hief tot boven mijne wenkbrauwen, en ik maakte
+mij een zonnescherm, dat als een vijl afneemt van de overmaat van licht.
+
+16 Gelijk de straal door het water of door den spiegel naar de
+tegenovergestelde zijde opspringt, uitvallende met den zelfden hoek,
+
+19 waarmede hij invalt, en op gelijken afstand evenveel afwijkt van de
+loodlijn, zooals ondervinding en kunst het [ons] leeren;
+
+22 zoo scheen het mij toe dat ik getroffen werd door licht, dat daar
+vóór mij werd weerkaatst; waarom mijne oogen zich haastten het te
+ontvluchten.
+
+25 „Wat is dat, zoete vader, waartegen ik mijn oog niet zoo [zeer] kan
+beschutten dat het mij baat,” zeide ik: „en schijnt te-ons-waart te zijn
+bewogen?”
+
+28 „Verwonder u niet als de dienaars-stoet des Hemels u nog verblindt,”
+antwoordde hij mij: „Gezonden is hij, die gekomen is om den mensch tot
+stijgen te nooden.
+
+31 Weldra zal het gebeuren dat zulke dingen te zien u niet zwaar zal
+vallen, maar u geneugt zal zijn, naar mate uw aard u beschikt om het [te
+meer] te gevoelen.”
+
+34 Nadat wij tot den gebenedijden Engel waren gekomen, zeide hij met
+blijde stem: „Komt hier binnen, tot eene trap, veel minder steil omhoog
+gaande dan de andere.”
+
+37 Wij stegen op, reeds van daar verscheiden, en: „Beati Misericordes”
+werd achter ons gezongen, en: „Verheug u gij die overwint.”
+
+40 Mijn meester en ik, wij gingen samen alleen opwaart en ik dacht al
+gaande voordeel te winnen in zijne woorden:
+
+43 en ik richtte mij tot hem, aldus vragende: „Wat wilde de geest [van
+dien] van Romagna zeggen, gewagende van gemeenschap en van zich te
+ontzeggen?”
+
+46 Waarom hij tot mij: „Van zijn grootste feil kent hij de schade; en
+daarom verwondere men zich niet zoo hij haar [den menschen] verwijt,
+opdat men hier te minder haar beweene.
+
+49 Omdat uwe begeerten zich op dátgene spitsen, waarvan door
+deelgenootschap elk deel kleiner wordt, beweegt afgunst den blaasbalg
+voor de zuchten.
+
+52 Maar indien de liefde tot de hoogste sfeer uwe begeerte naar boven
+trok, dan zoudt gij niet in de borst die vrees hebben:
+
+55 want hoe meer dát het onze wordt genoemd, des te meer goed bezit
+ieder en des te meer liefde brandt in dat klooster.”
+
+58 „Ik ben van het tevredenzijn nog nuchterder,” zeide ik: „dan indien
+er tot mij gezwegen ware, en meer twijfel heb ik in mijne ziel.
+
+61 Hoe kan het zijn, dat een goed, verdeeld zijnde, het grootere aantal
+bezitters rijker maakt aan zich dan wanneer het door weinigen wordt
+bezeten?”
+
+64 En hij tot mij: „Omdat gij maar stadig den geest richt op de
+aardsche zaken, gaart gij duisternis uit het waarachtig licht.
+
+67 Dat oneindig en onuitsprekelijk goed, dat daarboven is, snelt op
+dezelfde wijze naar de liefde, als een straal komt naar een spiegelend
+lichaam.
+
+70 Zoo veel gloed wordt daar [terug]gegeven als daar gevonden wordt:
+zoodat hoever ook barmhartigheid zich uitstrekke, het eeuwig
+[liefdes]-vermogen daarover zich uitbreidt.
+
+73 En hoe meer luiden elkander daarboven verstaan, te meer goeds valt
+daar te beminnen en te meer wordt daar bemind, en als een spiegel kaatst
+de één den ander weer.
+
+76 En zoo mijne rede u niet verzaadt, Beatrice zult gij zien, en die zal
+u ten volle deze en elke andere begeerte ontnemen.
+
+79 Dan verjaag, opdat ze spoedig, gelijk reeds de twee litteekenen zijn
+uitgewischt, de vijf litteekenen, die zich sluiten door pijnlijk te
+zijn.”
+
+82 Met dat ik zeggen wilde: „Gij stelt mij gerust!” zag ik mij gekomen
+tot den volgenden ommegang, zoodat mijne begeerige oogen mij deden
+zwijgen.
+
+85 Daar scheen ik mij toe plotseling getrokken te zijn tot een gezicht
+in verrukking, en in eenen tempel meerdere personen te zien;
+
+88 en dat eene vrouw aan den ingang, met het zoet gebaren eener moeder,
+zeide: „Mijn zoon, waarom hebt gij aldus jegens ons gedaan?
+
+91 Zie, in smarte hebben wij, uw vader en ik, u gezocht.” En toen het
+daar stil werd, verdween dat wat het eerst verscheen.
+
+94 Daarop verscheen mij een andere vrouw, met dát water op de wangen,
+dat de smart ontperst, wanneer die door groote minachting van eenen
+anderen geboren wordt,
+
+97 en dat zij zeide: „Zoo gij heer zijt van die Stad, over welker naam
+tusschen de goden zoo groote strijd was en van waar alle wetenschap als
+licht uitstraalt,
+
+100 neem wrake op die overmoedige armen, die onze dochter omarmden, o
+Pisistratus.” En de heer scheen mij toe welwillend en zachtaardig
+
+103 met vredig gelaat haar te antwoorden: „Wat zouden wij doen hèm die
+ons kwaad toewenscht, zoo degene die ons bemint, door ons wordt
+veroordeeld?”
+
+106 Voorts zag ik luiden in vuur van toorn ontbrand, met steenen eenen
+jonkman dooden, die elkanderen vast luide toeriepen: „Sla dood, sla
+dood.”
+
+109 En hem zag ik door den dood, die reeds op hem woog, zich ter aarde
+buigen, maar zijne oogen maakte hij altijd tot poorten voor den hemel;
+
+112 biddende tot den hoogen Heer in zoo groote benauwenis, dat Hij
+zijnen belagers vergave, met dien blik, die het mededoogen ontgrendelt.
+
+115 Wanneer mijne ziel wederkeerde naar buiten naar de dingen, die
+waarlijk buiten haar zijn, ik erkende mijne niet valsche dwalingen.
+
+118 Mijn gids, die mij kon zien doen zóó gelijk een mensch die zich
+losmaakt van den slaap, zeide: „Wat hebt gij dat gij u niet kunt houden?
+
+121 Maar gij zijt meer dan een halve mijl gekomen, de oogen luikende, en
+met de beenen gekromd, naar de wijze van éénen, wien wijn of slaap
+nederbuigt.”
+
+124 „O zoete vader mijn, zoo gij naar mij luistert, zal ik u zeggen,”
+zeide ik: „dat wat mij verscheen, wanneer mij [het gebruik der] beenen
+aldus was ontnomen.”
+
+127 En hij: „Zoo gij honderd mommen hadt over het aangezicht, ook dan
+zouden uwe gedachten, hoe klein ook, mij niet gesloten zijn.
+
+130 Dat wat gij zaagt was opdat gij u niet zoudt verontschuldigen het
+hart te openen voor de wateren des vredes, die uit de eeuwige bron
+worden vergoten.
+
+133 Ik vroeg niet: „Wat hebt gij?” om die [reden], die hèm doet vragen,
+die nog slechts ziet met het oog, dat niet [meer] ziet, wanneer het
+lichaam ligt ontzield.
+
+136 Maar ik vroeg [het u] om u kracht aan de voeten te geven. Zoo voegt
+het de luien aan te porren, die traag zijn om hunne wake te gebruiken,
+wanneer die wederkeert.”
+
+139 Wij gingen verder door den avond, aandachtig uitkijkend, zooverre
+onze oogen konden reiken, tegen de avondlijke en lichtende stralen,
+
+142 en zie bij beetjen en beetjen aan nadert ons daar een rook, donker
+als de nacht en er was geen plaats om dien te ontwijken:
+
+145 en hij ontnam ons de oogen èn de zuivere lucht.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZESTIENDE ZANG
+
+
+Op den derden ommegang in eenen rook en in de gruwelijkheid van eenen
+nacht, erger dan die van de hel, wordt de toorn gelouterd. Een Geest
+richt het woord tot Alighieri, en, zich kenbaar makende, spreekt hij
+van de ondeugden en de traagheid der tegenwoordig-levenden; waarom de
+Dichter, in twijfel vanwaar zoo groote verdorvenheid uitgaat, hetzij van
+de planeten of van de maatschappelijke toestanden, er den Geest over
+ondervraagt; die, met veel filosofie redeneerende, hem tevreden stelt.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Het donker van de Hel en van den Nacht, beroofd van alle sterren,
+onder armen hemel, zooveel die maar kàn zijn door nevel verduisterd,
+
+4 maakte voor mijn gezicht niet zóó donkeren sluier als die rook, die
+ons daar omhulde, noch éénen [sluier] van zoo ruige harigheid,
+
+7 die gedoogde niet dat het oog open bleef staan; waarop mijn wijze èn
+trouwe Geleider mij aan zijne zijde nam en mij zijnen schouder bood.
+
+10 Gelijk een blinde gaat achter zijnen gids om niet te dolen; en om
+niet het hoofd te stooten tegen eenig ding, dat hem beleedigen of
+wellicht dooden kon,
+
+13 zóó ging ik voort door de bittere en onzuivere lucht, hoorende mijnen
+Gids, die vast zeide: „Wacht u, dat gij niet van mij los raakt.”
+
+16 Ik hoorde stemmen; en elke scheen om vrede en erbarmen te bidden tot
+het Lam Gods, dat de zonden wegneemt.
+
+19 En: „Agnus Dei” zóó was van allen de aanhef: éénerlei woorden waren
+het bij allen en ééne zangwijs, zóó dat tusschen hen allen
+éénstemmigheid scheen te zijn.”
+
+22 „Wie zijn die geesten, Meester, die ik hoor?” zeide ik. En hij tot
+mij: „Verneem gij de waarheid: van gramstorigheid ontknoedelen zij den
+knoop.”
+
+25 „Wie zijt gij, die onzen rook klieft, en van ons spreekt, of gij nog
+den tijd indeeldet naar maanden?”
+
+28 Aldus werd door eene stemme gesproken. Waarop mijn Meester mij zeide:
+„Antwoord, en vraag of men hierlangs opwaart gaat.”
+
+31 En ik: „O schepsel, die u reinigt om schoon te keeren tot Dengene,
+die u maakte, wonder zoudt gij hooren zoo gij mij hielpt.”
+
+34 „Ik zal u volgen zoover mij geoorloofd is,” antwoordde hij: „en zoo
+ook de rook het zien niet toelaat, zal het hooren ons op deze wijze
+verbonden houden.”
+
+37 Toen begon ik: „Met dien last, welken de dood ons afneemt, ga ik
+opwaart, en hierheen kwam ik door de helsche moeienis;
+
+40 en zoo waarlijk God mij zóó zeer in zijne genade heeft opgenomen, dat
+Hij wil dat ik tot Zijn hof kome op eene wijze gansch buiten het
+hedendaagsch gebruik,
+
+43 verheel mij niet wie gij waart vóór den dood, maar zeg het mij en zeg
+mij of ik zóó goed naar den opgang ga; en uwe woorden mogen mijn geleide
+worden.”
+
+46 „Een Lombarder was ik, en men noemde mij Marco: van de wereld wist ik
+en die gedegenheid had ik lief, op welke nu niemand den boog meer
+gespannen houdt.
+
+49 Om omhoog te gaan moet gij rechtuit gaan.” Zóó antwoordde hij; en
+voegde er aan toe: „Ik bid u dat gij voor mij biddet, wanneer gij boven
+zijt.”
+
+52 En ik tot hem: „Bij mijne trouw verbind ik mij te doen datgene wat
+gij mij vraagt; maar ik berst binnen-in van een twijfel, als ik daar van
+niet verlost word.
+
+55 Eerst was hij enkel en nu is hij dubbel geworden in uw gezegde, dat
+hier mij onderricht, en het elders [gehoorde] waaraan ik het vast knoop.
+
+58 De wereld is wel zoo zeer verlaten van alle deugd, gelijk gij mij te
+hooren geeft, van kwaadwilligheid zwanger en daarmee overdekt;
+
+61 maar ik bidde u dat gij mij de reden aanwijst, zóó dat ik haar zie,
+en dat ik haar aan anderen toone; daar de één haar in den hemel, en de
+andere haar hier beneden stelt.”
+
+64 Een diepen zucht, welken de smart samenneep tot een „hoei,” slaakte
+hij eerst en voorts begon hij: „Broeder, de wereld is blind, en gij komt
+wèl van haar.
+
+67 Gij, die leeft, brengt maar alle oorzaak terug op den hemel, alsof
+die alles in noodzaak met zich mede bewoog.
+
+70 Indien het zóó ware, dan ware de vrije wil in u vernietigd en het
+ware niet recht over het goede blijdschap en over het kwade rouw te
+hebben.
+
+73 De hemel geeft oorsprong aan uwe bewegingen; ik zeg niet aan alle;
+maar gesteld al dat ik het zeg, licht is u gegeven ten goede en ten
+kwade,
+
+76 en vrije wil, die, als hij, in de eerste gevechten met den hemel, de
+vermoeienissen doorstaat, later alles overwint, als hij goed wordt
+gevoed.
+
+79 Aan grootere kracht en aan betere natuur zijt gij als vrijen
+onderworpen, en ~die~ schept het verstand in u, hetwelk niet door den
+hemel wordt bestuurd.
+
+82 Daarom, indien de tegenwoordige wereld het spoor bijster raakt, de
+oorzaak ligt in u, in u worde zij gezocht, en ik zal er u een ware gids
+in zijn.
+
+85 Van Zijne Hand gaat zij uit, Die haar bemint [nog] vóór zij bestaat,
+naar de wijze van een kind, dat weenende en lachende dartelt,
+
+88 de eenvoudige ziel, die niets weet dan dat zij, uitgezonden door
+eenen blijmoedigen ~Maker~, gaarne keert tot dat, wat haar vermaakt.
+
+91 Van kleine dingen voelt zij in het eerst den smaak; daarop verlekkert
+zij en die loopt zij na, zoo gids of teugel haar begeerte niet keert.
+
+94 Waarom het voegelijk was wetten als teugel in te stellen; voegelijk
+was het eenen koning te hebben, dat die ten minste den toren der ware
+stad zoude onderscheiden.
+
+97 De wetten zijn er, maar wie houdt hand aan ze? Niemand; ómdat de
+herder, die vóórgaat, herkauwen kan, maar niet de hoeven gespleten
+heeft.
+
+100 Weshalve de luiden, die hunnen gids vast zien mikken op die dingen,
+waarop zij zelf belust zijn, zich daarmede voeden en niet naar verder
+vragen.
+
+103 Goed kunt gij dus zien dat het slecht bestier de oorzaak is, die de
+wereld zondig heeft gemaakt en niet de natuur, die in u bedorven zoude
+zijn.
+
+106 Rome, dat de goede wereld maakte, placht twee zonnen te hebben, die
+den éénen en den anderen weg deden zien, dien van de wereld en dien van
+God.
+
+109 De ééne heeft de andere verdaan; en het zwaard is verbonden met den
+herdersstaf; en dat de één en de andere te zamen niet goed gaan, hiertoe
+ligt de noodzakelijkheid;
+
+112 omdat, verbonden, de één den ander niet vreest. Als ge mij niet
+gelooft, let op de aar, daar elk kruid wordt gekend aan zijn zaad.
+
+115 Op het land, dat Etsch en Po bewateren, plachten moed en hoofschheid
+te zijn voordat Frederik moeielijkheden had.
+
+118 ~Nu~ kan veilig daar passeeren al wie, uit schaamte om met de goeden
+te spreken, het zou nagelaten hebben ze te naderen.
+
+121 Wel zijn daar nog drie ouden, in wie de oude tijd den nieuwen gispt,
+en het schijnt hun laat dat God hen in het beter leven haalt:
+
+124 Currado da Palazza en de goede Gherardo, en Guido da Castel, wien
+men beter naar Frankenwijze den eenvoudigen Lombard noemt.
+
+127 Zeg van nu aan, dat de kerk van Rome, door in zich twee
+heerschappijen te verwarren, valt in het slijk, en vervuilt zich en
+haren last.”
+
+130 „O Marcus mijn,” zeide ik: „wel gesproken; en nu doorzie ik waarom
+de zonen van Levi van de erfenis waren uitgesloten:
+
+133 maar wie is die Gherardo, die ge zegt dat gebleven is als heugenis
+van het voorbij gegane geslacht tot gisping van de verwilderde eeuw?”
+
+136 „Of uw spreken bedriegt mij, of stelt me op de proef,” antwoordde
+hij mij: „dat gij, die Toscaansch spreekt, schijnt niets te weten van
+den goeden Gherardo.
+
+139 Bij een anderen bijnaam ken ik hem niet, zoo die hem niet gekomen
+ware van zijne dochter Gaja. God zij met u, daar ik niet verder met u
+kome.
+
+142 Zie den dageraad, die door den rook straalt, reeds wit worden en het
+voegt mij weg te gaan—de Engel is daar—voordat hij verschijnt.”
+
+145 Zóó sprak hij, en hij wilde mij niet meer hooren.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZEVENTIENDE ZANG
+
+~Voortzetting van den derden omgang en aankomst op den vierden.~
+
+
+Wanneer de Dichters buiten den rook zijn gekomen, wordt Alighieri van
+nieuws in eene verrukking gebracht, gedurende welke hij verscheidene
+voorbeelden van gramstorigheid ziet. Hem wekt het bliksemende licht van
+eenen Engel, die hen richt naar de trap, waarlangs men tot den vierden
+ommegang opstijgt; óp dezen gekomen, kunnen zij geen schrede meer doen
+wegens den nacht, die hen overvalt. Dan toont Virgilius, om geen tijd te
+verliezen, zijnen Leerling aan hoe Liefde begin is van alle deugd en van
+alle ondeugd.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Herinner u, lezer; zoo ooit in de Alpen een nevel u omving, dóór
+welken ge zaagt niet anders dan een mol door het vel [van zijn oogen];
+
+4 hoe dan, wanneer de vochte en dikke dampen zich beginnen te verdunnen,
+de schijf der Zon zwak door ze henen dringt;
+
+7 en het wordt uwer verbeelding licht te geraken tot het zien, hoe ik
+in het eerst herzag de zon, die reeds aan het dalen was.
+
+10 Aldus, parende mijne schreden aan de getrouwe schreden van mijnen
+Meester, kwam ik naar buiten uit zoodanige wolk, tot de zonnestralen,
+reeds gestorven in de lage streken.
+
+13 O verbeeldingskracht, die ons menig keer zoo zeer buiten [ons zelven]
+rukt, dat een mensch het niet bemerkt, dat duizend trompetten rond hem
+schetteren,
+
+16 wat beweegt u, zoo de zinnen u niets bieden? Licht beweegt u, dat in
+den hemel zich formeert, òf door zich zelf [gedreven], òf door [Gods]
+wil, die het omlaag stiert.
+
+19 Van de onmeedoogendheid van haar, die van gedaante verwisselde tot
+dien vogel, die het meest in het zingen zich vermeit, verscheen me in de
+verbeelding de gelijkenis.
+
+22 En hier was mijn geest zoo binnen-in zich opgesloten, dat er van
+buiten niets kwam, dat door hem werd opgenomen.
+
+25 Voorts daalde daar neder in mijne opgetogen fantasie een gekruisigde,
+norsch en trotsch in zijn aangezicht en aldus stierf hij.
+
+28 Rondom hem was de groote Assuerus, Esther, zijne vrouw, en de
+gerechte Mordechai, die zóó uit-één-stuk was in spreken en in daden.
+
+31 En toen deze verbeelding van zelve uit-een-spatte als een bel, die
+water te kort komt, onder hetwelk zij zich formeerde;
+
+34 kwam voor mijn gezicht óp een meisje, dat heftig weende en zeide: „O
+Koningin, waarom hebt gij uit toorn niet willen zijn?
+
+37 Gij hebt u gedood om niet Lavinia te verliezen; nu hebt gij mij
+verloren: ik ben het, die rouw eerder om uw verlies, dan om dat van een
+ander.”
+
+40 Gelijk de slaap breekt, wanneer plots nieuw licht het gesloten oog
+treft, en [de slaap] gebroken zijnde, eerst tegenstribbelt voor hij
+gansch vervliegt:
+
+43 zóó viel mijne verbeelding naar omlaag, zoodra een licht mijn gelaat
+trof, veel grooter dan dat hetwelk naar onze gewoonte is.
+
+46 Ik keerde mij om te zien waar ik was, wanneer eene stem zeide: „Hier
+stijgt men,” welke van elke andere aandacht mij aftrok;
+
+49 en maakte mijne begeerte zóó sterk om te zien wie hij was, die sprak,
+[als die begeerte] die nooit rust zoo zij niet het gewenschte voor oogen
+krijgt.
+
+52 Maar gelijk tegenover de zon, die ons gezicht bezwaart, en door
+overdaad haar eigen gelaat omsluiert, zoo ook hier schoot mijn vermogen
+te kort.
+
+55 „Deze is een goddelijke geest, die op den weg des stijgens ons richt
+zonder bede, en met zijn licht zich zelven verbergt.
+
+58 Hij doelt met óns, gelijk de mensch met zich-zelven doet: daar
+degene, die de bede wacht, al ziet hij de behoefte, zich reeds
+kwaadwillig aan het weigeren begeeft.
+
+61 Laten we nu onzen voet naar zoo hooge nooding zetten; haasten wij ons
+te stijgen voor dat het duistert, daar het daarna niet zoude kunnen, zoo
+de dag niet keert.”
+
+64 Alzoo sprak mijn gids; en ik en hij, wij richtten onze schreden tot
+eene trap: en zoodra ik aan de eerste trede was,
+
+67 voelde ik nabij mij als het bewegen van een vleugel, en het waaieren
+ervan in mijn aangezicht, en het zeggen: „Gelukzalig zijn de vreedzamen,
+die zijn zonder kwaden toorn.”
+
+70 Reeds waren boven ons zóó ver opgerezen de laatste stralen, op welke
+de nacht volgt, dat de sterren verschenen van meer dan éénen kant.
+
+73 „O mijne deugd, waarom vervliegt ge aldus,” zeide ik tot mij-zelven,
+daar ik de beweegkracht van mijne beenen voelde tot stilstand gebracht.
+
+76 Wij waren daar waar de trap niet meer steeg, en wij stonden stil, als
+een schip, dat aan het strand aankomt.
+
+79 En ik wachtte een weinig of ik iets hoorde op den nieuwen omgang;
+voorts keerde ik mijn tot mijnen Meester, en zeide:
+
+82 „Mijn zoete Vader, zeg van welk vergrijp loutert men zich hier, op
+dezen omgang, waar wij zijn. Indien de voet staat, laat daarom nog niet
+uw spreken stil staan.”
+
+85 En hij tot mij: „De liefde tot het goede, te kort schietend bij wat
+zij moet, wordt hier aangevuld, hier slaat men weer den kwalijk
+vertraagden riem.
+
+88 Maar opdat gij nog duidelijker begrijpt, keer uwen geest tot mij, en
+gij zult eenige goede vrucht krijgen van ons vertoef.
+
+91 Noch Schepper, noch schepsel was ooit,” begon hij: „mijn zoon zonder
+liefde, òf natuurlijke òf van den geest: en dat weet gij.
+
+94 De natuurlijke was altijd zonder dwaling: maar de andere kan dwalen
+door een kwaad voorwerp, of door te veel of door te weinig kracht.
+
+97 Zoolang zij op de ~eerste~ goederen is gericht en in de goederen van
+den tweeden rang zichzelven matigt, kan er geen reden zijn voor
+schuldig vermaak;
+
+100 maar wanneer zij zich draait tot het kwade, of met te veel zorg zich
+naar aardsche goederen richt, of met minder dan pas heeft, loopt naar
+het goed, dan gaat het maaksel te werk tegen zijn Maker.
+
+103 Hieruit kunt gij begrijpen dat het gevalt dat Liefde in u het zaad
+is van alle deugd èn van elke werkzaamheid, die straf verdient.
+
+106 Welnu, daar liefde niet kan afzien van het wèlzijn van haren drager,
+zijn de dingen beveiligd voor eigen haat.
+
+109 En omdat niets gedacht kan worden gescheiden van of bestaande buiten
+de ~Eerste Oorzaak~, is elke zielsaandoening verre van Die te haten.
+
+112 Blijft over, zoo ik, verdeelende, wel beschouwe, dat het kwade 't
+welk bemind wordt, dat van den naaste is en die liefde wordt op drie
+manieren in uw klei geboren.
+
+115 Er zijn er, die hopen uit te munten, doordat hun buurman vernederd
+is, en alleen dáárom begeeren dat hij van zijne grootheid omlaag gehaald
+wordt.
+
+118 Er zijn er die macht, aanzien, eer en roem vreezen te verliezen,
+doordat een ander stijgt, waarom zij zich zoo bedroeven dat ze het
+tegendeel begeeren:
+
+121 en er zijn er die door [hun aangedaan] onrecht blijken zóó gegriefd
+te worden, zoodat ze begeerig worden naar wraak; en met eenen zoodanige
+gebeurt het dat hij zich het kwade met geneugt voorspiegelt.
+
+124 Deze drie-ledige liefde wordt daar omlaag beweend; nu wil ik dat gij
+tot begrip koomt van de andere, die het Goede naijlt, maar zonder de
+goede mate.
+
+127 Een ieder grijpt in den blinde naar Eén Goed, opdat zijne ziel
+daarin vrede vinde, en begeert het: waarom ieder zich inspant om dat te
+bereiken.
+
+130 Indien trage liefde u trekt om te zien en om het te verkrijgen, dan
+na rechtmatig berouw martelt u deze bergrand.
+
+133 Een ander goed is er dat den mensch niet gelukkig maakt; het is niet
+de gelukzaligheid; het is niet de goede essentie, die de wortel is van
+alle goede vrucht.
+
+136 De liefde, die zich al te zeer aan ~dit~ goed overgeeft, wordt boven
+ons over drie ommegangen beweend; maar hoe die drie-deeling worde
+verklaard,
+
+139 dat zwijge ik, opdat gij het zelf onderzoekt.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ACHTTIENDE ZANG
+
+
+Door zijnen kweekeling ondervraagd, verklaart Virgilius de natuur der
+liefde, en hoe de ziel door de rede en den vrijen wil hare neigingen
+beheerscht. Voorts komt een drom van zielen die zich louteren van de
+traagheid, naderijlende den Dichteren te gemoet, en twee vóór de anderen
+herinneren voorbeelden van deugd, tegengesteld aan hunne zonde. De Abt
+van San Zeno kondigt onheilspellende weeën aan voor Alberto della Scala;
+en achter hem halen twee zielen eenige voorbeelden aan van de slechte
+uitwerkselen van traagheid. Zachtjes aan slaapt Dante in.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 De hooge Leeraar had een einde aan zijne redeneering gemaakt, en
+aandachtig keek hij in mijn aangezicht of ik tevreden bleek.
+
+4 En ik, wien nieuwe dorst nog stak, ik zweeg van buiten en zeide van
+binnen: „Wellicht wordt het te vele vragen, dat ik doe, hem lastig.”
+
+7 Maar die waarheidlievende vader, die het beschroomde verlangen
+ontwaarde, dat niet werd geopenbaard, gaf, sprekende, mij moed tot
+spreken.
+
+10 Waarom ik: „Meester, mijn zien verlevendigt zich dermate in uw licht,
+dat ik duidelijk onderscheide al wat uwe redeneering bevat of
+beschrijft:
+
+13 waarom ik u bid, dierbare Vader, dat gij mij de Liefde verklaart, tot
+welke gij alle goed-doen en zijn tegen-deel herleidt.”
+
+16 „Richt,” zeide hij: „naar mij de scherpe lichten van uw begrip, en u
+zal duidelijk worden de dwaling der blinden, die zich zelven tot gidsen
+maken.
+
+19 De ziel, die geschapen is bereid tot beminnen, laat zich leiden tot
+elk ding, dat behaagt, zoodra zij door welgevallen is gewekt tot daad.
+
+22 Uw begripsvermogen krijgt beeldingen van iets dat waarachtig ~is~, en
+ontvouwt het binnen in u, zoodat de ziel er het aangezicht naar wendt.
+
+25 En indien zij, daarop gericht, zich derwaarts neigt, dan is dat
+neigen liefde, dan is dat natuur, die door het welgevallen op nieuw zich
+in u bindt.
+
+28 Voorts gelijk het vuur zich ten hoogen beweegt, door zijn ~vorm~, die
+geboren is om te stijgen daarheen waar hij langer bij zijne grondstoffe
+volhardt;
+
+31 zoo geraakt de [door liefde] bevangen ziel tot begeeren, hetwelk is
+een geestelijk bewegen; en zij rust niet, voordat het beminde voorwerp
+haar doet genieten.
+
+34 Nu kan u blijken hoe zeer de waarheid verborgen is voor degenen, die
+beweren dat elke liefde een prijzenswaardig ding is;
+
+37 omdat misschien hare grondstoffe altijd schijnt goed te zijn; maar
+niet elk stempelmerk is goed, hoe goed ook het lak zij.
+
+40 „Uwe woorden en mijn volgzame geest,” antwoordde ik hem, „hebben mij
+de liefde ontdekt; maar dat heeft mij te meer met twijfel gedrenkt:
+
+43 dat, indien liefde ons van buiten wordt geboden, en de ziel niet met
+anderen tred loopt, het niet háár verdienste is of zij recht of krom
+gaat.”
+
+46 En hij tot mij: „Zoo verre rede hier ziet, kan ik het u zeggen; wat
+verder is, hetwelk een werk des geloovens is, verwacht dat van Beatrice.
+
+49 Elke zelfstandige vorm, die onderscheiden is van de stof en er mede
+vereenigd is, heeft in zich vergaard een speciaal vermogen;
+
+52 hetwelk zonder te werken niet wordt opgemerkt, en zich slechts toont
+door hetgeen het uitwerkt, gelijk het leven in de plant [zich vertoont]
+door de groene loovers.
+
+55 Daarom, vanwaar het inzicht in de eerste begrippen komt, dat weet
+niemand, en de begeerte naar de eerst begeerde dingen,
+
+58 welke in u zijn gelijk het instinkt in de bijen om haren honig te
+maken; en die eerste wil is niet onderhevig aan lof of blaam.
+
+61 Dan, omdat aan dát vermogen elk ander vermogen verbonden is, is u dat
+vermogen aangeboren, dat beraadt en den drempel des toestemmens moet
+bezet houden.
+
+64 Dat is het beginsel in u, waar men gelegenheid krijgt om zich
+verdienstelijk te maken, al naar het goede of slechte liefden toelaat of
+verwerpt.
+
+67 Degenen, die, redeneerende, tot den bodem gingen, ontwaarden die
+aangeboren vrijheid; waarom zij der menschen wereld de zedelijkheid
+lieten.
+
+70 Stellen we dus dat uit noodzaak elke liefde opstaat die binnen in u
+ontstoken wordt, dan is toch in u de macht die te weerhouden.
+
+73 Met het edele vermogen bedoelt Beatrice den vrijen wil, dus geef acht
+dat gij dat in gedachte houdt, wanneer zij zich ertoe op maakt u daarvan
+te spreken.”
+
+76 De maan, bijna tot middernacht verlaat, deed de sterren aan ons
+dunner-gezaaid toeschijnen, en was als een ketel die gansch gloeiend
+staat;
+
+79 en zij liep tegen den hemel in, langs die banen, welke de zon in
+vlammen zet dan wanneer die van Rome haar zien tusschen Sardijnen en
+Corsicanen, daar zij ondergaat.
+
+82 En die edele schimme, om wie Pietola meer dan de Mantuaansche stad
+wordt genoemd, had de vracht van mijn last afgelegd.
+
+85 Waarom ik, die de opene en vlakke redeneering over mijne vragen had
+geoogst, stond als iemand, die al insluimerende zwijmelt.
+
+88 Maar die slaperigheid werd me ontnomen—plotseling—door luiden, die
+reeds achter onze schouders op ons af waren gekomen.
+
+91 En gelijk voorheen Ismenus en Asopus des nachts langs zich razernij
+en jacht zagen, altoos wanneer de Thebanen Bacchus van noode hadden;
+
+94 zoo een laat langs dien ommegang haar sikkelvormigen gang gaan, [te
+oordeelen] naar hetgeen ik zag van hen die kwamen, wie het goede
+verlangen en de rechtmatige begeerte berijdt.
+
+97 Dra waren zij bij ons, daar die gansche groote schare rennende
+aankwam; en twee voor-op schreeuwden weenende:
+
+100 „Maria snelde met haast ten berge; en Caesar, om Ilerda te
+onderjukken, trof Marsilia en snelde toen in Spanje.”
+
+103 „Snel, snel, dat de tijd niet verloren ga door te weinig liefde”,
+riepen die anderen achter; „daar ijver om goed te doen de genade doet
+hergroenen.”
+
+106 „O lieden, in wie de heftige hittigheid thans vergeldt wellicht
+zorgeloosheid en traagheid door u uit lauwheid in het goeddoen bedreven,
+
+109 deze, die leeft [en voorwaar ik bedrieg u niet] wil naar boven,
+zoodra de zon ons weder licht; daarom zegt ons waar de toegang dichtbij
+is.”
+
+112 Dit waren de woorden: van mijnen Gids; en één van die Geesten zeide:
+„Kom achter ons, daar ge de opening vinden zult.
+
+115 Wij zijn van verlangen om ons te bewegen zóó volle, dat stilstaan we
+niet kunnen; daarom vergeef, dat onze rechtvaardigheid boerschheid
+meebrengt.
+
+118 Ik was abt in [het klooster van] San Zeno te Verona, onder de
+regeering van den goeden Barbarossa, van wien Milaan nog met droefenis
+praat.
+
+121 En zoo één heeft reeds den éénen voet in het graf, die dra dat
+klooster zal beweenen, en treurig zal zijn daar macht te hebben gehad;
+
+124 daar hij zijnen zoon, kwalijk van lijf, en meer nog van ziel, en
+kwalijk geboren, gezet heeft in de plaats van zijnen waarachtigen
+herder.”
+
+127 Ik weet niet of hij meer zeide, of dat hij zweeg, zooverre reeds was
+hij ons voorbij geloopen; maar dát hoorde ik en dat vast te houden
+geviel mij.
+
+130 En gene, die mij bij elk werk was te hulp gekomen, zeide: „Wend u
+daarheen, zie er getweeën komen, gevend der traagheid den beet.”
+
+133 Zij riepen allen na: „Eer waren alle de lieden gestorven, voor wie
+de zee zich opende, dan dat de Jordaan zijne erven zag.
+
+136 En die, die niet de moeienis droegen tot het einde met den zoon van
+Anchises, gaven zich zelven aan een leven zonder roem.”
+
+139 Voorts wanneer die schimmen zóó verre van ons gescheiden waren, dat
+ze niet meer konden worden gezien, vestte zich een nieuw gedacht binnen
+in mij,
+
+142 van welke weer andere en verschillende geboren werden, en zoozeer
+zwijmelde ik van de ééne naar de andere, dat de oogen uit welgevallen
+zich sloten,
+
+145 en ik het gedacht in droomen veranderde.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+NEGENTIENDE ZANG
+
+
+Hierin wordt beschreven het mysterieuze Gezicht, dat kort voor den
+dageraad aan Alighieri, als hij slaapt, zich vertoont. De Dichters
+bestijgen den vijfden Ommegang waar de zielen, liggende en met het
+aangezicht naar de aarde gekeerd, de zonde der gierigheid beweenen. Zij
+komen tot Adrianus V uit het huis Fieschi, die op de vraag van Alighieri
+antwoord geeft.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Te dier stonde, wanneer de warmte des daags niet meer de koude der
+maan kan lauw maken, verwonnen door de Aarde of somtijds door Saturnus;
+
+4 wanneer de geomanten hun grootste geluk zien in het Oosten, voor den
+dageraad, opkomend langs den weg, die nog maar kort donker blijft;
+
+7 kwam mij in den droom te voren eene stamelende vrouw, met de oogen
+loensch en boven de voeten verdraaid, met de handen verminkt en bleek
+van kleur.
+
+10 Ik staarde haar aan; en, gelijk de Zon troost de koude ledematen,
+welke de nacht(koude) bezwaart, zoo maakte mijn blik haar los
+
+13 de tong en voorts maakte hij haar gansch recht in korten tijd en het
+vervaalde gelaat kleurde hij zóó als liefde het wil.
+
+16 Nadat zij aldus de spraak óntbonden had, begon zij te zingen zóó, dat
+ik met moeite mijne aandacht van haar zou hebben afgewend.
+
+19 „Ik ben,” zong zij: „ik ben de zoete Sirene, die de zeelieden midden
+op zee doe verdwalen; zóó vol ben ik van welbehagen om waar te nemen.
+
+22 Ik heb Ulysses van zijn zwerftocht naar mijnen zang afgeleid; en wie
+met mij zich vergemeenzaamt, zelden gaat hij van mij, zoo zeer paai ik
+hem gansch.”
+
+25 Nog was haar mond niet gesloten, wanneer eene vrouw verscheen, heilig
+en vlug, langs mij om gene ontsteld te maken.
+
+28 „O Virgilius, Virgilius, wie is deze?” zeide zij verontwaardigd; en
+hij kwam, met de oogen stadig gericht op die eerbare.
+
+31 Zij greep de andere en opende haar van voren de kleederen, ze
+scheurende, en toonde mij haar buik; die wekte mij door den stank, die
+er van uitging.
+
+34 Ik keerde de oogen [tot hem]; en de goede Virgilius zeide: „Minstens
+drie [wek]-woorden heb ik tot u gesproken: sta-op en kom, vinden wij de
+poort, door welke gij binnen-ga.”
+
+37 Ik rees op, en alle de ommegangen van den heiligen berg waren reeds
+vol van den hoogen dag, en wij gingen met de nieuwe Zon op onze
+lendenen.
+
+40 Hem volgende, droeg ik mijn voorhoofd gelijk degene, die het beladen
+heeft met gedachten, en van zich een halven boog van een brug maakt;
+
+43 wanneer ik: „Komt, hier treedt men in,” zeggen hoorde op zachte en
+welwillende wijze, zooals men het niet hoort in deze sterfelijke streek.
+
+46 Met de vleugelen geopend, die schenen te zijn van een zwaan, richtte
+ons naar boven degene, die aldus tot ons sprak, tusschen die twee wanden
+van harde rots-steen.
+
+49 Voorts bewoog hij de vlerken en waaierde ons, verzekerende dat
+gelukzalig zijn wie treuren [qui lugent], daar hunne zielen het
+vertroosten zullen vinden.
+
+52 „Wat hebt gij dat gij staêg naar de aarde staart?” begon mijn Gids
+tot mij te zeggen, en wij beiden waren [slechts] weinig boven den Engel
+opgestegen.
+
+55 En ik: „Met zóó groote achterdocht doet mij gaan een nieuw gezicht,
+dat mij tot zich trekt, zóó dat ik mij niet van de gedachte los kan
+maken.”
+
+58 „Zaagt ge,” zeide hij: „die oude tooveres, die alleen nog boven ons
+wordt beweend? Zaagt ge hoe de mensch zich van haar losmaakt?
+
+61 Dit zij u genoeg, en zet de hielen op den grond, en richt de oogen
+weer omhoog naar dat lok-aas, dat de eeuwige Koning doet draaien met de
+groote raderen.”
+
+64 Gelijk de valk, die eerst op de voeten rondschouwt, voorts zich
+draait naar den kreet [des valkeniers] en zich uitstrekt, door de
+begeerte naar het voeder, dat hem daar lokt;
+
+67 zóó maakte ik mij zelven, en zóó, over zoo grooten afstand als
+waarover de rots zich splijt om doorgang te geven aan wie naar boven
+gaat, ging ik verder tot daar waar men weer het rondgaan krijgt.
+
+70 Zoodra ik op den vijfden ommegang was naar buiten getreden, zag ik
+daarop luiden, die weenden, liggende op den grond gansch omlaag gekeerd.
+
+73 „Adhaesit pavimento anima mea” [mijne ziel kleefde aan het plaveisel]
+hoorde ik dat zij zeiden met zoo diepe zuchten, dat het woord
+ternauwernood werd gehoord.
+
+76 „O uitverkorenen van God, wier lijden èn gerechtigheid èn hoop minder
+hard maken, richt ons naar de hooge opstijgingen.”
+
+79 „Indien gij lieden komt, van het liggen vrij-gesteld, en gij den weg
+ten vroegste wilt vinden, laat uw rechterzijden aan de buiten-zijde
+zijn.”
+
+82 Zóó bad de Dichter, en zóó werd ons een weinig voor ons uit
+geantwoord; waarom ik, al sprekende, lette op het overige, dat verborgen
+was.
+
+85 En ik wendde toen de oogen tot den Heere mijn; waarop hij mij
+toestond, met blijd gebaarde, dat waarom de aanblik der begeerte [in
+mij] hem vroeg.
+
+88 Nadat ik met mij handelen kon naar mijnen zin, begaf ik mij boven dat
+schepsel, welks woorden mij oplettend hadden gemaakt,
+
+91 zeggende: „Geest, in wien het weenen tot rijpheid brengt datgene,
+zonder het welk men niet tot God kan keeren, staak een weinig voor mij
+uwe grootere zorg.
+
+94 Wie waart gij, en waarom hebt gij de ruggen naar boven gekeerd, zeg
+het mij, en of gij wilt dat ik voor u eenig ding gedaan krijge daar, van
+waar ik levend opging.”
+
+97 En hij tot mij: „Waarom de hemel onze achterdeelen naar zich keert,
+dat zult gij weten: maar eerst, scias quod ego fui successor Petri [weet
+dat ik was opvolger van Petrus].
+
+100 Tusschen Siestri en Chiaveri daalt een schoone stroom, en van zijnen
+naam leidt de titel van mijn bloed zijn oorsprong af.
+
+103 Eene maand en weinig meer ervoer ik hoe de groote mantel weegt hem,
+die voor het slijk hem bewaart, zoodat een veder lijken alle andere
+lasten.
+
+106 Mijne bekeering, wee mij! was traag; maar toen ik tot Herder van
+Rome was gemaakt, ontdekte ik het bedriegelijke leven.
+
+109 Ik zag dat daar het hart niet tot rust kwam, en dat men niet verder
+kon stijgen in dat leven; waarom naar ~dit~ leven in mij de liefde
+ontbrandde.
+
+112 Tot op dat tijdstip was mijne ziel ellendig en van God vervreemd,
+naar het al begeerig; en, zooals gij ziet, word ik er voor gestraft.
+
+115 Dat wat gierigheid doet, wordt hier vertoond in de loutering der
+omgekeerde zielen, en geene bitterder boete heeft de berg.
+
+118 Zooals ons oog zich niet ophief ten hoogen, daar het was gevest op
+de aardsche zaken, zóó heeft gerechtigheid hier op den grond het
+ondergedompeld.
+
+121 Gelijk gierigheid onze liefde tot al het goede uitdoofde, waardoor
+alle arbeid te loor ging, zóó houdt gerechtigheid hier ons bekneld,
+
+124 aan de voeten en aan de handen gebonden en vast gehouden; en hoelang
+het 't welbehagen zal zijn des gerechten Heeren, zóó lang zullen wij
+blijven onbewegelijk en uitgestrekt.
+
+127 Geknield had ik mij, en wilde spreken; maar toen ik begon en hij,
+alleen door te hooren, mijn eerbiedenis gewaar wierd:
+
+130 „Welke oorzaak,” zeide hij: „heeft u aldus gekromd?” En ik tot hem:
+„Wegens uwe waardigheid noopte mij daartoe mijn geweten.”
+
+133 „Zet de beenen recht en hef u op, broeder,” antwoordde hij: „dwaal
+niet, ik ben een medeslaaf met u en met de anderen voor ééne macht.”
+
+136 Zoo gij ooit dat heilig evangelie-woord, dat zegt ~neque nubent~,
+hebt vernomen, kunt gij goed zien, waarom ik aldus redeneer.
+
+139 Ga nu heen; ik wil niet dat gij u meer ophoudt, daar uw blijven mijn
+weenen bemoeilijkt, waarmede ik tot rijpheid breng dat wat gij gezegd
+hebt.
+
+142 Eene nicht heb ik in het gindsche leven, die den naam heeft Alagia,
+goed uit zich zelve, als maar niet ons huis haar slecht maakt door het
+voorbeeld;
+
+145 en zij alléén is mij daar ginds gebleven.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Paus Adriaan verlaten hebbende en langs dien Ommegang den weg
+vervolgende, hooren zij eene ziel eenige beroemde voorbeelden vermelden
+van deugden, die het tegendeel zijn van Gierigheid. Dante nadert haar,
+en haar gevraagd hebbende wie zij is en waarom zij alleen die daden
+verheft, hoort hij van haar dat zij is Hugo Capet èn eenen heftigen
+uitval op de ondeugden en de ongerechtigheden van zijne nakomelingschap.
+Voorts dient zij hem op zijn andere vraag, en verhaalt hem voorbeelden,
+welke in den nacht daar worden herhaald tot verschrikking der gierigen.
+De Berg schudt en van alle kanten verheft zich een lied van zegepraal;
+waarom in Alighieri ontwaakt een stekende begeerte om te leeren kennen
+de oorzaak van zoo groot eene nieuwigheid.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Tegen beteren wil strijdt kwade wil, vandaar dat tegen mijn gevallen,
+om hèm te gevallen, ik de nog niet verzadigde spons uit het water trok.
+
+4 Ik bewoog mij, en mijn Gids bewoog zich over de onbezette plaatsen
+langs den rotswand, gelijk men over eenen muur gaat strijkelings langs
+de meerlen;
+
+7 daar de lieden, die drop voor drop uitgieten door de oogen het kwaad,
+dat de gansche wereld bezet, aan de andere zijde te zeer den buitenkant
+naderen.
+
+10 Gemaledijd zijt gij, oude wolvin, die meer dan alle de andere beesten
+buit hebt, wegens uwen bodemloozen honger.
+
+13 O Hemel, door wiens ommegaan men schijnt te gelooven dat de
+toestanden hier beneden veranderen, wanneer zal komen degene, door wien
+weggaat deze wolvin?
+
+16 Wij gingen met trage en schaarsche schreden, en ik met de aandacht
+gericht op de schimmen, die ik bemerkte dat erbarmelijk weenden en
+jammerden;
+
+19 En bij geval hoorde ik: „Zoete Maria!” vóór ons zóó klagelijk roepen
+als eene vrouw doet, die in barensnood is;
+
+22 en aldus voortgaan: „Zoo arm waart gij, als men zien kan aan die
+herberging, waar gij uwe heilige dracht nederlegdet.”
+
+25 Vervolgens hoorde ik: „O goede Fabricius, gij wildet liever deugd met
+armoede dan grooten rijkdom met ondeugd bezitten.”
+
+28 Deze woorden hadden mij zoo bevallen, dat ik mij verder begaf om
+kennis te hebben van dien geest, uit wien zij schenen te zijn gekomen.
+
+31 Hij sprak ook van de mildheid, welke Nicolaas den maagden deed om
+hare jeugd tot eere te leiden.
+
+34 „O ziele, die zoo goed spreekt, zeg mij wie gij zijt,” zeide ik: „en
+waarom gij alleen deze verdiende loftuitingen hernieuwt?
+
+37 Uw woord zij niet zonder loon, als ik terug keer om den korten weg
+te voleinden van dat leven, dat naar het einde vliegt.”
+
+40 En hij: „Ik zal het u zeggen, niet om den troost, dien ik van ginds
+wacht, maar omdat zóó groote genade in U licht voordat gij dood zijt.
+
+43 Ik was de wortel van die kwade plant, die gansch Christen-land
+overschaduwt, zóó dat goede vrucht schaars er uit ontspruit.
+
+46 Maar zoo Douais, Gent, Rijssel en Brugge vermochten, zoude er weldra
+wraak over zijn; en ik vraag die aan Hem, die alles richt.
+
+49 Genoemd werd ik daarginds Hugo Capet: van mij zijn geboren de
+Philippen en Lodewijken, door wie nieuwlings Frankrijk is geregeerd.
+
+52 Ik was de zoon van eenen slachter van Parijs: wanneer het met de oude
+koningen gedaan liep, allen behalve éénen, die zich gekleed had in de
+grauwe stof,
+
+55 vond ik in mijne handen gegrepen den toom van het bestuur des rijks,
+en dat ik zoo groote macht van nieuws gekregen had en zoo rijk was aan
+vrienden,
+
+58 dat ik tot de verweeuwde kroon het hoofd van mijnen zoon zag
+bevorderd, bij wien de geheiligde beenderen van genen begonnen.
+
+61 Zoolang nog de groote schenking van Provence niet aan mijn bloed de
+schamelheid had ontnomen, vermocht het weinig, maar deed het geen kwaad.
+
+64 Sinds dien begon het met geweld en logen zijnen roof; en voorts ~tot
+boete~, nam hij Ponthieu en Normandië en Gascogne.
+
+67 Karel kwam in Italië en ~tot boete~ maakte hij een slachtoffer van
+Conradijn; en voorts stuurde hij Thomas tot den hemel terug ~tot
+boete~.
+
+70 Nog niet veel daarna zie ik den tijd, die eenen tweeden Karel uit
+Frankrijk toog, om nog beter zich en de zijnen te doen leeren kennen.
+
+73 Zonder wapenen ging hij er uit, en alleen met die lans, waarmede
+Judas zich weerde; en die punt hij zóódanig, dat ze Florence de pens
+doet barsten.
+
+76 Vandaar zal hij geen land, maar zonde en schande winnen, voor hem te
+zwaarder als hij lichter zulke schade voor anderen tilde.
+
+79 Den ander, die voorheen als krijgsgevangene ontscheepte, zie ik zijne
+dochter verkoopen en er verdragen mee bedingen, als zeeroovers doen met
+andere slavinnen.
+
+82 O hebzucht, wat kunt gij er nog erger van maken, daar gij mijn bloed
+zoo zeer te uwaart hebt getrokken, dat het niet geeft om zijn eigen
+vleesch?
+
+85 Dat nog minder schijne het komende en het gedane leed, zie ik de
+lelie in Alagna binnenkomen en, in zijn Stedehouder, Christus worden
+gevangen genomen.
+
+88 Ik zie hem andermaal bespot worden; ik zie de edik en gal vernieuwd
+worden en (hem) tusschen nieuwe boosdoeners dooden.
+
+91 Ik zie den nieuwen Pilatus zóó wreed, dat dit hem niet verzaadt, maar
+zonder verlof brengt hij in den tempel de begeerige zielen.
+
+94 O Heer mijn, wanneer zal ik blijde zijn te zien wraak, die, verholen,
+zoet maakt den toorn van uw geheimenis?
+
+97 Dat wat ik zeide van die eenige verloofde van den Heiligen Geest, en
+die u deed u te mijwaart richten om eenige verklaring,
+
+100 is slechts zóó lang gevoegd naar onze bede, als de dag duurt; maar
+wanneer het nacht wordt, vernemen we tegengestelden klank ter
+afwisseling.
+
+103 Dan herhalen wij [de daad van] Pygmalion, wien tot verrader, roover
+en moordenaar zijne begeerte maakte, op goud belust;
+
+106 en het ongeluk van den begeerigen Midas, dat volgde op zijn
+hebzuchtige vraag, om welke het wel altijd te lachen voegt.
+
+109 Van den dwazen Acam gedenkt voorts een ieder, hoe zijn buit was,
+zoodat het schijnt of de toorn van Jozua nog hier hem bijt.
+
+112 Voorts beschuldigen wij met haren man Safira: wij prijzen de
+speer-stooten, die Heliodorus kreeg; en in kwade faam omwaart den
+ganschen berg
+
+115 Polymnester, die Polydorus doodde. Ten laatsten roept men ons toe:
+„Crassus, zeg ons, gij die het weet, van welken smaak het goud is.”
+
+118 Deze spreekt luid, gene zachtkens, volgens de aandoening, die ons te
+spreken noopt nu tot heftiger, dan tot kalmere uiting.
+
+121 Daarom voor het goed, dat des daags hier zich laat hooren, was ik
+hier niet alleen; maar hier nabij verhief geen ander de stem.”
+
+124 Wij waren reeds van hem vertrokken om zooverre op den weg verder te
+komen, als aan ons vermogen was vergund;
+
+127 wanneer ik voelde, als een ding dat valt, den berg beven; van daar
+dat eene huivering mij beving, als te bevangen pleegt dengene, die ten
+doode gaat.
+
+130 Voorzeker schudde niet zóó hevig Delos, voordat Latona daar haar
+nest maakte om de beide oogen des hemels te baren.
+
+133 Voorts begon van alle kanten een kreet zóó dat de Meester zich te
+mij waart wendde, zeggende: „Wees niet wankelmoedig, zoolang ik u
+geleid.”
+
+136 „Eere zij God”: zeiden allen, „in den hoogen” naar wat ik van dichte
+bij vernam, vanwaar de kreet kon verstaan worden.
+
+139 Wij bleven staan onbewegelijk en in afwachting, als de herders, die
+voor het eerst dien zang hoorden, totdat het beven ophield en die zang
+werd afgezongen.
+
+142 Voorts hervatten wij onzen heiligen weg, ziende naar de schimmen,
+die ter aarde lagen, reeds wedergekeerd tot hun gewone geween.
+
+145 Geene onwetendheid maakte ooit met zulk eene kwelling mij begeerig
+tot weten, als mijne heugenis daarin niet dwaalt,
+
+148 als ik me toescheen toen al denkende te hebben, noch bij het haastig
+voorwaarts gaan, durfde ik het vragen,
+
+150 noch uit me zelven konde ik er iets van zien. Zóó ging ik verder,
+beschroomd en peinzend.
+
+
+NA-SCHRIFT BIJ ZANG XX
+
+Nu Dante, te midden der louterende zielen, al nader en nader zijne
+eigene loutering komt en de berg weldra, van vreugde over Dante's
+loutering—zooals in XXI wordt uitgelegd—beven zal, geeft de
+verschijning van Hugo Capet Dante gelegenheid zijne verbittering te
+uiten tegen de Fransche Koningen, Hugo's afstammelingen, allermeest
+tegen Karel van Valois (vs. 70–78) die in 1301 zonder leger in Italië
+gekomen, door Paus Bonifacius in staat werd gesteld een leger te werven
+en daarmede Florence bezette, de partij der Witten deed vallen en
+Dante's ballingschap veroorzaakte.
+
+Ook is merkwaardig hoe Dante zijne verontwaardiging uitspreekt over het
+gevangen nemen van dienzelfden Bonifacius door Philips den Schoonen.
+Immers over de handelwijze van dezen Paus was Dante ten zeerst
+vertoornd; toch deed zijn onwrikbare eerbied voor het Pausdom hem in
+deze gevangenneming een gruwel-daad zien.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+EEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Terwijl de Dichters zich haasten naar de trap, zien zij zich begroet
+door eene Schim, die hun achterop kwam. Deze door Virgilius wederom
+gegroet, verkrijgt op zijne vragen een antwoord en gevraagd zijnde,
+openbaart hij de oorzaak van het schudden des bergs en ook eenige zaken
+van zijn leven.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 De dorst van onzen aard, die nooit wordt gelescht dan met het water
+waarvan het Samaritaansche vrouwtje de genade vroeg,
+
+4 pijnigde mij; en noopte mij tot haast over den belemmerden weg, achter
+mijnen Gids; en medelijden voelde ik met rechtvaardige wraak.
+
+7 En zie, zooals Lucas ervan schrijft, dat Christus verscheen aan twee,
+die op den weg waren, reeds opgestaan uit de holte van het graf;
+
+10 verscheen ons eene schimme en kwam achter ons, aan hare voeten ziende
+naar de menigte, die ligt; en wij werden haar niet gewaar, tot ze sprak,
+
+13 zeggende: „Broederen mijn, God geve u vrede.” Wij keerden ons
+plotseling, en Virgilius gaf hem dàt teeken tot antwoord, dat past bij
+zulke begroeting.
+
+16 Voorts begon hij: „In de vergadering der gelukzaligen zette in vrede
+u dat waardige Hof, dat mij tot eeuwige verbanning verwijst.”
+
+19 „Hoe?” zeide hij (en snel gingen wij een stuk verder): „zoo gij
+schimmen zijt, welke God niet boven eene plaats waardig keurt, wie heeft
+u op Zijne trap zóó ver geleid?”
+
+22 En de Leeraar mijn: „Zoo gij schouwt naar de teekenen, welke hij
+draagt en welke de engel teekent, zult ge zien dat het voegt, dat hij
+met de goeden regeere.
+
+25 Maar omdat zij, die dag en nacht spint, voor hem nog niet het kluwen
+had afgesponnen, dat Cloto voor een ieder [op het rokken] legt en
+schikt,
+
+28 kon zijne ziel, die van de uwe en de mijne zuster is, omhoog komende,
+niet alleen komen; waarom hij ook niet naar onze wijze rond-blikt;
+
+31 vandaar dat ik werd getogen buiten den ruimen muil der hel om hem te
+wijzen, en ik zàl hem wijzen verder, zooverre als hem mijne leering kan
+leiden.
+
+34 Maar zeg mij of gij weet waarom zulke stooten zooeven de berg gaf, en
+waarom allen eenstemmig schenen te schreeuwen overal op den berg tot
+zijne zachte voeten?”
+
+37 Aldus vragende trof hij mij in het oog van de naald mijner begeerte,
+zoo dat immers door de hoop mijn dorst minder nuchter begon te worden.
+
+40 Gene begon: „Niets is er wat de heiligheid des bergs gevoelt buiten
+de orde of wat buiten de gewoonte zij.
+
+43 Vrij is het hier van alle verandering: door wat de Hemel van zich
+zelven in zich zelven ontvangt, kan hier verandering zijn, maar door
+geene andere oorzaak:
+
+46 waarom noch regen, noch hagel, noch sneeuw, noch dauw, noch rijp meer
+naar boven valt dan de korte trap van drie treden.
+
+49 Noch dikke nevelen verschijnen hier, noch ijle, noch 't rossig
+weerlicht, noch de dochter van Thaumas, die ginds dikmaals van
+windstreek wisselt.
+
+52 Droge damp rijst nooit verder dan tot de hoogste der drie treden, die
+ik noemde, waar de stadhouder van Petrus de voetzolen heeft.
+
+55 Meer naar beneden heeft het bij geval weinig of veel, maar door wind,
+die in de aarde zich verbergt, ik en weet hoe, beefde het hier boven
+nooit.
+
+58 Het beeft er wanneer eenige ziel zich rein voelt zóó, dat zij
+oprijst, of zich opmaakt om op te stijgen, en zulk een kreet
+verzelschapt haar.
+
+61 Van de reinheid geeft het éénig willen het bewijs, dat, gansch vrij
+om van woonplaats te veranderen, de ziel inneemt; en het willen lust
+haar.
+
+64 [Ook] eerder wil zij het goede; maar de begeerte laat haar niet
+[vrij], welke de goddelijke gerechtigheid tegen ['s menschen] wil,
+gelijk zij tegen het zondigen was, richt op de loutering.
+
+67 En ik die vijfhonderd jaren en meer gelegen heb om dit lijden (der
+loutering te ondergaan) voelde eerst nu vrijen wil tot betere
+verblijfplaats.
+
+70 Dáárom voeldet gij de aardbeving en gaven de vrome geesten rondom op
+den berg lof aan dien Heer, die weldra hen opwaarts zende.”
+
+73 Aldus zeide hij; en omdat men zooveel genot heeft van het drinken als
+de dorst groot is, zoude ik niet weten te zeggen hoezeer hij mij baatte.
+
+76 En de wijze Gids [zeide]: „Alsnu zie ik het net, dat hier u grijpt,
+en hoe men het ontkomt, waar om het hier beeft en waarover gij u mede
+verblijdt.
+
+79 Nu gevalle het u dat ik wete wie gij waart, en uit uwe woorden
+begrijpe ik, waarom gij hier zóó vele eeuwen gelegen hebt.”
+
+82 „Ten tijde dat de goede Titus met behulp van den hoogsten Koning de
+gaten wreekte, waar het bloed uitging, door Judas verkocht,
+
+85 was ik daarginds met den naam, die het meest duurt en het meest
+eert,” antwoordde die geest, „wel befaamd, maar nog zonder geloof.
+
+88 Zóó zoet was de geest mijner zangen, dat Rome mij, den Tolosaan, tot
+zich trok, en dáár verdiende ik het de slapen met myrte te sieren.
+
+91 Nog noemt het volk daarginds mij Statius; ik zong van Thebe, en
+voorts van den grooten Achilles; maar ik viel op den weg met den tweeden
+last.
+
+94 Voor mijnen brand waren het zaad de vonken, die mij warmden, van de
+goddelijke vlam, waaraan meer dan duizend zijn ontstoken;
+
+97 Van de Aeneïs spreek ik, welke mij moederborst was, en zij was mij
+zoogster bij het dichten: zonder haar hadde ik niet het wicht van een
+drachme tot vasten vorm gebracht.
+
+100 En, om ginds geleefd te hebben wanneer Virgilius leefde, zoude ik
+gaarne toestemmen in éénen zonnegang méér dan ik verschuldigd ben,
+voordat ik uit mijn ballingschap zoude uitgaan.”
+
+103 Deze woorden wendden Virgilius tot mij, met een aangezicht, dat
+zwijgende zeide: „Zwijg!” Maar niet alles kan dàt vermogen [in ons] dat
+wil;
+
+106 daar lachen en geween zoo volgzaam zijn voor de aandoening waarvan
+elk ontspringt, dat ze het minst den wil volgen in de waarachtigste
+menschen.
+
+109 Toch glimlachte ik, als een mensch, die een teeken [van
+verstandhouding] geeft; waarom de schimme zweeg, en mij in de oogen zag,
+waar de gelijkenis [der ziel] allermeest wordt uitgedrukt.
+
+112 En: „Zoo waarlijk moogt gij zóó groot werk tot een goed einde
+brengen,” zeide hij: „waarom vertoonde uw gelaat een weerlicht van
+gelach?”
+
+115 Nu ben ik van den éénen en den anderen kant besprongen: de ééne doet
+mij zwijgen, de andere bezweert mij dat ik zegge: waarom ik zucht en
+gegrepen word.
+
+118 „Zeg het,” zeide mijn Meester: „en heb geen vrees te spreken, maar
+spreek en zeg hem dat wat hij met zóó grooten nadruk vraagt.”
+
+121 Waarom ik: „Wellicht dat gij u verwondert, geest uit de oudheid,
+waarom ik dat lachen deed; maar meer verwondering wil ik dat u grijpe.
+
+124 Deze, die mijne oogen ten hoogen leidt, ~is~ die Virgilius, van wien
+gij kracht kreegt om te zingen van goden en menschen.
+
+127 Zoo gij gelooft dat er een andere reden was voor mijn lachen, laat
+haar varen als niet waar; en geloof dat die woorden het zijn die gij
+over hem zeidet.”
+
+130 Reeds knielde hij om mijnen leeraar de voeten te omhelzen; maar deze
+zeide: „Broeder, doe dat niet, daar gij eene schimme zijt en gij eene
+schimme ziet.”
+
+133 En hij opstaande (zeide): „Nu kunt gij de hoe-grootheid vatten van
+de liefde, die tot u mij verwarmt, wanneer ik onze ijdelheid vergeet, de
+schimmen behandelende als een ondoordringbare zaak.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TWEE EN TWINTIGSTE ZANG
+
+~Opstijging tot den Zesden Omgang.~
+
+
+Gedurende den tijd dat zij naar den Zesden Ommegang opstijgen verhaalt
+Statius aan Virgilius hoedanige zonden hem zóó lang op de Plaats der
+Loutering hebben gehouden, en hoe hij gekomen was tot het Christelijk
+Geloof. Daarna deelt Virgilius hem nieuws mede over vele groote en
+befaamde personen, die in den Limbus zijn. Wanneer de Dichters op den
+Ommegang zijn aangekomen en eenige schreden ter rechter hebben gedaan,
+zien zij een boom, vol met geurige appelen, van waaruit eenige stemmen
+opgaan die aansporen tot ingetogenheid.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Reeds was de Engel achter ons terug gebleven, de Engel, die ons geleid
+had tot den Zesden Omgang, hebbende mij van het aangezicht één
+merkteeken afgestreken,
+
+4 en degenen, die tot gerechtigheid hunne begeerte hebben, hadden
+gezegd: „Welgelukzalig”; en hunne stemmen deden dat af met „die dorst
+hebben” zonder meer.
+
+7 En ik, lichter dan door de andere doorgangen, ging verder, zóó dat ik
+zonder eenigen arbeid volgde omhoog de vlugge geesten;
+
+10 wanneer Virgilius begon: „Liefde, ontstoken door deugd, ontstak
+altijd den ander [tot wederliefde] als maar hare vlam zich openbaarde.
+
+13 Dès, sindsdien te midden van ons in den zoom der Hel Juvenalis
+nederdaalde, die uwe genegenheid [te mijwaart] mij openbaarde,
+
+16 was mijne welwillendheid te u-waart meer dan elke, die me ooit
+beroerde voor een niet geziene persoon, zóó dat nù deze treden mij kort
+schijnen.
+
+19 Maar zeg mij, en als vriend vergeet me als te groote veiligheid me
+den teugel viert, en wil als vriend met me redeneeren:
+
+22 hoe kon binnen in uwe borst gierigheid eene plaats vinden, bij zoo
+groot verstand, waarvan gij door uwe zorge vol waart?”
+
+25 Deze woorden deden Statius eerst een weinig tot lachen komen; voorts
+antwoordde hij: „Al uw spreken is me een dierbaar teeken van uw liefde.
+
+28 In waarheid meerdere malen vertoonen zich dingen, die valsche stof
+tot twijfelen geven, wegens de ware redenen die verborgen zijn.
+
+31 Uw vraag bewijst me dat uw gelooven is, dat ik gierig was in het
+andere leven, wellicht wegens dien cirkel waar ik was:
+
+34 dan weet dat gierigheid te zéér van mij verscheiden was, en wegens
+ònmatigheid hebben een duizendtal maanden mij gestraft.
+
+37 En zoo het niet ware dat ik mijne zorg de goede richting gaf, wanneer
+ik tot inkeer kwam daar waar gij uitroept, als vertoornd op den
+menschelijken aard:
+
+40 „Waartoe, brengt gij niet, o vervloekte gouddorst de begeerte der
+stervelingen?” zoude ik, om- en omkeerende voelen de grimme toernooien.
+
+43 Toen werd ik gewaar dat de handen al te veel de vleugelen konden
+openspreiden om uit te geven, en mij rouwde des, evenzeer als van de
+andere zonden.
+
+46 Hoevelen zullen er verrijzen met de haren uitgetrokken wegens de
+onwetendheid, die bij het leven en bij het uiteinde het berouw over deze
+zonde wegneemt!
+
+49 En weet dat de schuld, die door rechte tegenoverstelling een zonde
+weerkaatst, tegelijk hiermede zijn groenheid droogt.
+
+52 Daarom, zoo ik te midden van die luiden geweest ben, om mij te
+louteren, die de gierigheid beweenen, is mij dat door haar tegendeel
+overkomen”.
+
+55 „Des, toen gij zongt de wreede wapenen van de dubbele droefenis van
+Iocaste,” zeide de Zanger der Herders-zangen:
+
+58 „bij dàt wat Clio daar met u tokkelt, blijkt nog niet dat dat geloof
+u tot zijne getrouwen gemaakt had, zonder 't welk goed te doen niet
+genoeg is.
+
+61 Indien het zóó is, welke zon en welke kaarsen ontduisterden u
+zóódanig, dat gij voorts de zeilen achter den Visscher aanstuurdet?”
+
+64 En hij tot hem: „Gij hebt mij eerst den weg opgestuurd naar den
+Parnassus om te drinken in zijne grotten, en voorts hebt gij na God mij
+verlicht.
+
+67 Gij hebt gedaan als degene, die bij nacht gaat, die het licht achter
+zich draagt, en zich zelven niet helpt, maar achter zich de personen
+onderricht maakt;
+
+70 wanneer gij zeidet: „De eeuw hernieuwt zich: de Gerechtigheid en de
+eerste tijd des menschdoms keert; een nieuw kroost daalt uit den Hemel
+neder.”
+
+73 Door u was ik dichter, door u Christen: maar opdat ge beter ziet dat
+wat ik teeken, zal ik de hand uitstrekken om te kleuren.
+
+76 Reeds was de wereld gansch-en-al zwanger van het ware geloof, gezaaid
+door de boodschappers van het eeuwige rijk;
+
+79 en uw woord, hier-boven geciteerd, was zoo zeer in saam-klank met de
+nieuwe predikers; waarom ik gewoonte nam om ze te bezoeken.
+
+82 Zij werden mij, door hun verschijnen, zóó heilig dat, wanneer
+Domitianus ze vervolgde, hunne klachten niet waren zonder mijn weenen.
+
+85 En zóó lang door mij ginds werd vertoefd, herinnerde ik mij hunner,
+en hunne rechte zeden deden me alle andere secten minachten;
+
+88 en vóór ik dichtende de Grieken leidde tot de stroomen van Thebe, had
+ik den doop; maar uit vrees was ik een verholen Christen,
+
+91 langen tijd heidendom vertoonende: en deze lauwheid deed mij den
+vierden ommegang meer dan het vierde honderd-tal van jaren omgaan.
+
+94 Gij nu, die het deksel hebt opgelicht, dat me verborg zóó groot een
+goed, waarvan ik spreek, terwijl we door het stijgen overvloed van tijd
+hebben,
+
+97 zeg mij, waar Terentius is, onze oude dichter, Caecilius, Plautus en
+Varro, zoo gij het weet: zeg mij of zij veroordeeld zijn en in welk
+kwartier.”
+
+100 „Dezen, en Persius, en ik, en vele anderen,” antwoordde mijn Gids,
+„zijn te zamen met dien Griek, dien de Muzen zoogden meer dan ooit
+eenigen anderen,
+
+103 in den eersten cirkel van den duisteren kerker. Dikmaals
+onderhouden wij ons van dien berg, die onze voedsters altijd bij zich
+heeft.
+
+106 Euripides is daar met ons, en Antifon, Simonides, Agathon en andere
+Grieken meer, die weleer zich het voorhoofd met laurieren omkransten.
+
+109 Dààr ziet men van uwe persoonaadjen Antigone, Deïphile en Argia en
+Ismene zoo treurende als zij was.
+
+112 Daar ziet men dengene, die de bron Langia wees; daar ziet men de
+dochter van Tiresias, en Thetis, en met hare zusters Deidamia.”
+
+115 Toen zwegen alreeds beide de Dichteren, van nieuws erop gericht om
+rondom te kijken, bevrijd van het stijgen en van de wanden;
+
+118 en reeds waren vier van de dienstmaagden des daags achter ons
+gebleven, en de vijfde was aan den disselboom, den gloeienden boog vast
+omhoog-richtende,
+
+121 wanneer mijn Gids: „Ik geloof dat het ons voegt de rechter
+schouderen naar den rand te keeren, omgaande den berg gelijk wij
+plegen.”
+
+124 Zóó was de gewoonte daar onze wegwijster, en we namen den weg met
+minder argwaan door het goedkeuren van die waardige ziel.
+
+127 Zij gingen vóór, en ik alleen achter, en ik hoorde naar gesprekken
+van hen, die mij verstand tot dichten hadden gegeven.
+
+130 Maar weldra verbrak de zoete redenen een boom, dien wij vonden
+halverwege, met appelen zoet en goelijk om te ruiken.
+
+133 En gelijk een esscheboom naar omhoog afneemt van tak tot tak, zóó
+deze naar omlaag; ik geloof opdat niemand er op ga.
+
+136 Aan die zijde, waar onze weg afgesloten was, viel van de rots een
+helder vocht en verspreidde zich boven over de bladeren.
+
+139 De twee dichters naderden den boom; en eene stem binnen in het
+loover riep: „Met deze spijs zult gij zuinig zijn.”
+
+142 Voorts zeide zij: „Meer dacht Maria, vanwaar de bruiloft eerlijk en
+volkomen zoude zijn, dan aan haar mond, die nu voor u voorspraak doet.
+
+145 En de Romeinsche vrouwen van oudsher waren voor heur drinken
+tevreden met water en Daniël versmaadde de spijs en verkreeg wetenschap.
+
+148 De eerste eeuw was zoo schoon als goud; ze maakte door honger de
+eikels smakelijk en door dorst nectar van elke beek.
+
+151 Honig en sprinkhanen waren de gerechten, die den Dooper voedden in
+de woestijn; waardoor hij roemrijk is en zóó groot, als u door het
+Evangelie bekend is.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+DRIE EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Honger en Dorst, te feller gemaakt door de aanwezigheid van met ooft
+beladen boomen en van opborrelende wateren, louteren op den ~zesden~
+Omgang de Gulzigaards, wier beangstigende magerheid beschreven wordt.
+Dante ontmoet Forese de' Donati, die den lof spreekt van zijne weduwe,
+en scherp gispt de schaamteloosheid der Florentijnsche vrouwen.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Terwijl ik door het groene loover de oogen vestte aldus, als degene
+pleegt te doen die achter de vogelen zijn leven slijt,
+
+4 zeide de meer-dan-mijn-vader: „Mijn zoon, nu kom, daar de tijd, die
+ons is opgelegd, nuttiger besteed wil worden.”
+
+7 Ik wendde het gezicht en den stap niet minder snel naar de Wijzen, die
+aldus spraken, dat zij mijn gaan mij geen [vermoeienis] deden kosten.
+
+10 En zie een weenen en een zingen werd gehoord: „Labia mea, Domine”; op
+zoodanig eene wijze dat het van geneugt en smart zwanger ging.
+
+13 „O zoete vader, wat is dat wat ik hoor?” begon ik; en hij: „Schimmen,
+die gaan, wellicht den knoop van hunnen plicht ontknoopende.
+
+16 Gelijk de beêvaartgangers in gepeinzen gaande doen, achterhalende op
+hunnen weg lieden hun onbekend, en zich tot dezen wenden en niet blijven
+staan;
+
+19 aldus achter ons, sneller voortbewogen, aankomende en ons
+passeerende, beöogde ons eene schare, zwijgend en devoot, van schimmen.
+
+22 Van oogen was elke donker en hol, bleek in het aangezicht en zóó [van
+vleesch] ontdaan, dat de huid zich vormde naar het gebeente.
+
+25 Ik geloof niet dat aan het buitenst van de huid Erisichthon zóó droog
+geworden was door vasten, wanneer hij er het meeste vrees voor had.
+
+28 Ik sprak, bij mijzelven denkende: „Zie de lieden, die Jerusalem
+verloren, wanneer Maria haren eigen zoon verslond.
+
+31 De oogholten schenen een ring zonder edelgesteenten; wie in het
+aangezicht der menschen leest: ~OMO~, zoude hier wèl de M hebben
+herkend.
+
+34 Wie zoude gelooven dat de geur van een appel de menschen zóó havende,
+begeerte opwekkende, en die van water, niet wetende hoe?
+
+37 Reeds was ik aan het verwonderen wat zoo hen doet hongeren, daar nog
+niet openbaar was de oorzaak van hunne magerheid en van hun nare
+schub-huid;
+
+40 en zie, uit het diep van zijn hoofd wendde eene schimme de oogen tot
+mij en keek scherp; voorts riep hij met luider stemme: „Welke genade is
+me dit?”
+
+43 Nooit hadde ik hem aan het aangezicht herkend; maar in zijne stem
+werd mij openbaar dat wat het aangezicht in zich had verwoest.
+
+46 Die vonk ontstak wederom ganschelijk mijne kennis van dat veranderd
+aangezicht, en ik herkende het gelaat van Forese.
+
+49 „Eilieve, geef geen aandacht aan de droge schurft, die mij de huid,”
+zoo bad hij: „ontkleurt, noch aan het te-kort aan vleesch, dat ik hebbe;
+
+52 maar zeg mij de waarheid aangaande u, en wie zijn die twee zielen,
+die daar u geleide doen; maar blijf niet zonder dat ge tot mij spreekt.”
+
+55 „Uw aangezicht dat ik weleer, toen het gestorven was, met tranen
+overgoot, geeft mij nu niet minder smart om te weenen,” antwoordde ik
+hem, „nu ik het zóó verdraaid zie.
+
+58 Daarom zeg mij, bij God, wat u zoo ontloovert; doe mij niet spreken,
+terwijl ik mij over u verwondere, daar kwalijk spreken kan, wie van
+andere begeerte vol is.”
+
+61 En hij tot mij: „Van den Eeuwigen Raad valt een vermogen in het water
+en in de plant, die achter [ons] bleef, door welk [vermogen] ik zoo dun
+word.
+
+64 Alle deze luiden, die weenende zingen, voor het volgen van hunne
+matelooze gulzigheid, louteren zich hier door honger en dorst.
+
+67 Tot drinken en tot eten ontsteekt onze begeerte de geur, die uitgaat
+van den appel en van de besproeiing, die verspreid wordt over het groen.
+
+70 En niet maar ééne maal, deze ruimte rondgaande, wordt onze pijn
+ververscht; ik zeg „pijn,” maar ik moest zeggen „vertroosting”:
+
+73 daar de begeerte naar den boom ons leidt, die Christus blijde voerde
+om te zeggen „Eli,” wanneer hij ons bevrijdde met zijn bloed.”
+
+76 En ik tot hem: „Forese, van dien dag, op welken gij de wereld
+verwisseldet voor beter leven, zijn nog geen vijf jaar verloopen tot nu.
+
+79 Indien het vermogen om meerder te zondigen eerder in u werd
+geëindigd, voordat de stonde gekomen ware van de heilzame smarte die ons
+weder tot God terugbrengt,
+
+82 hoe zijt gij hierboven gekomen? Nog geloofde ik u daarbeneden te
+vinden, waar tijd door tijd hersteld wordt.”
+
+85 En hij tot mij: „Zóó spoedig heeft mij geleid tot het drinken van den
+zoeten alsem der martelingen mijne Nella met haar overvloedig weenen.
+
+88 Met hare toegewijde gebeden en met zuchten heeft zij mij getogen van
+den rots-wand, waar men wacht, en heeft ze mij bevrijd van de andere
+ommegangen.
+
+91 Zooveel te meer dierbaar en welgevallig aan God is mijn weeuwke, die
+ik zóózeer beminde, als zij eenzamer is in het goed-doen;
+
+94 daar Barbagia op Sardinië in zijne vrouwen veel zediger is dan dat
+Barbagia waar ik haar achterliet.
+
+97 O zoete broeder, wat wilt gij dat ik zegge? Een komende tijd is reeds
+in mijn gezicht, voor welken deze stonde niet zeer oud zal zijn,
+
+100 in welken op pergament zal verboden zijn aan de schaamtelooze
+Florentijnsche vrouwen het gaan, vertoonende boezem en borsten.
+
+103 Welke barbaarsche vrouwen waren er ooit, welke Saraceensche, voor
+wie noodig ware geweest, om ze gekleed te doen gaan, of geestelijke of
+andere tucht!
+
+106 Maar zoo de schaamteloozen wisten dat wat de radde hemel heur
+bereidt, hadden ze nu reeds de monden open om te huilen.
+
+109 Daar, indien het vóórzien me niet misleidt, ze eerder treurende
+zullen worden, dan degene de wangen behaard krijgt, die ~nu~ met 't
+„suja, suja” wordt vertroost.
+
+112 Zoete broeder, nu maak dat ge me u niet meer verheelt; gij ziet dat
+niet slechts ik, maar alle deze luiden turen daar waar gij het zonlicht
+schut.”
+
+115 Waarom ik tot hem: „Zoo ge u wederom in den geest haalt hoedanig gij
+met mij waart en ik met u, dan zal nog de herinnering u bezwaren.
+
+118 Van dat leven wendde degene, die mij te voren gaat, mij af, voor
+eer-gisteren, wanneer de zuster van gene zich rond vertoonde
+
+121 (en ik wees naar de Zon). Deze heeft me geleid door den diepen nacht
+der waarlijk gestorvenen, met dit mijn echte vleesch, dat volgt.
+
+124 Vandaar hebben zijne vertroostingen mij opgetogen, stijgende en
+rondgaande den berg, die recht maakt u lieden, wie de wereld heeft
+gekromd.
+
+127 Zóólang zeide hij mij tot zijn geleide te maken, tot dat ik zal zijn
+waar Beatrice is: dáár voegt het dat ik zonder hem achterblijve.
+
+130 Virgilius is gene, die aldus tot mij sprak (en ik wees hem) en deze
+andere is die schimme, om welke zooeven uw rijk alle zijne afhangen deed
+schudden, daar het zich van hem ontlast.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VIER EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Forese wijst Dante verscheidene zielen van ~Gulzigen~, onder anderen den
+dichter Buonagiunta, die den Florentijn eene nieuwe liefde voorspelt,
+en hem prijst om den te voren nooit gehoorden, zoeten stijl van zijne
+gedichten. Na in duistere bewoordingen den dood van zijnen broeder Corso
+te hebben voorzeid, gaat Forese van hen weg. Hunnen weg vervolgende,
+hooren de Dichters bij een boom voorbeelden ter verschrikking voor de
+gulzigen, en weinig later ontmoeten zij den Engel en vinden zij den
+doorgang naar den hoogeren, den Zevenden Omgang.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Noch het spreken maakte het gaan, noch het gaan het spreken langzamer,
+maar redeneerende gingen wij met kracht, zooals een schip, gedreven door
+goeden wind.
+
+4 En de schimmen, die schenen dingen ten tweeden male gestorven, trokken
+door de holten hunner oogen bewondering van mij, wanneer zij mijn leven
+gewaar werden.
+
+7 En ik, mijn gesprek voortzettende, zeide: „Zij gaat wellicht
+langzamer omhoog dan zij doen zoude, ter wille van den ander.
+
+10 Maar zeg mij, zoo gij weet, waar Piccarda is; zeg mij of ik personen
+zie, (waardig) om op te merken, onder deze lieden, die zóó naar mij
+kijken.”
+
+13 „Mijne zuster, die van schoon en goed ik niet weet wat meer was,
+triumfeert reeds op den hoogen Olympus, blijde om hare kroon.”
+
+16 Zoo zeide hij eerst; en voorts: „Hier is niet verboden een elk te
+noemen, vermits onze gelijkenis zóó weggeteerd is door de leefwijze.
+
+19 Deze (en hij wees met den vinger) is Buonagiunta, Buonagiunta uit
+Lucca: en dat aangezicht ginds van hem, meer dan de andere uitgehold,
+
+22 had de heilige Kerk in zijne armen; van Tours was hij en boet door
+vasten voor de paling van Bolsena en den witten wijn.”
+
+25 Vele anderen noemde hij één voor één, en in het noemen schenen allen
+tevreden, zóó dat ik daarom geen enkelen donkeren blik zag.
+
+28 Ik zag van honger in het ijle de tanden gebruiken Ubaldijn dalla Pila
+en Bonifazio, die met het spinrokken velen lieden tot herder was.
+
+31 Ik zag den heer Marchese, die weleer te Forli tijd had om te drinken
+met minder droogte van keel en nochtans zoo was, dat hij zich niet
+verzadigd voelde.
+
+34 Maar, gelijk hij doet die kijkt, en dàn het ééne meer prijst dan het
+àndere, zóó deed ik met dien van Lucca, die meer van mij scheen te
+willen weten.
+
+37 Hij mompelde; en ik en weet welke „Gentucca” werd ik gewaar daar,
+waar hij de marteling der gerechtigheid gewaar werd, die hem zoo plukt.
+
+40 „O ziel,” zeide ik: „die zóó begeerig schijnt om met mij te spreken,
+maak dat ik u versta, en bevredig u en mij door uw spreken.”
+
+43 „Eene vrouw is geboren, en zij draagt nog niet den hoofdband,” begon
+hij: „die u mijne stad zal doen bevallen, hoe ook de menschen haar
+bevitten.
+
+46 Gij zult henen-gaan met dit vóórzien: indien mijn mompelen u tot
+dwalen zal hebben gebracht, zullen de feiten u verlichten.
+
+49 Maar zeg of ik hier zie degene die te voren bracht de nieuwe rijmen,
+beginnende: „Vrouwen, die begrip van liefde hebt.””
+
+52 En ik tot hem: „Ik ben er één die, wanneer de Liefde iet mij
+inblaast, het opmerk en op die wijze waarop zij het binnen in mij
+dicteert, voortga het opteekenende.”
+
+55 „O broeder, nu zie ik;” zeide hij: „den knoop, die den Notaris en
+Guittone en mij weerhield aan deze zijde van den zoeten nieuwen stijl,
+welken ik hoor.
+
+58 Ik zie wèl hoe uwe pennen op den voet dengene die dicteert, volgen,
+hetwelk met de onze voorzeker niet geschiedde.
+
+61 En degene, die er zich toe zet de zaak verder te bekijken, hij ziet
+niet meer van den éénen tot den anderen stijl.” En als tevreden gesteld,
+zweeg hij.
+
+64 Gelijk de vogelen, die langs den Nijl verwinteren, wel eens in de
+lucht eenen dichten drom van zich maken, dan meer met haast vluchten en
+gaan in een streep;
+
+67 aldus [deden] de luiden, die daar waren: het aangezicht keerende,
+verhaastten zij hun schrede, èn door de magerheid èn door de begeerte
+licht zijnde.
+
+70 En gelijk de mensch, die door draven vermoeid is, de gezellen laat
+gaan en in stap gaat totdat het snel op en neer gaan van de borstkas tot
+bedaren komt;
+
+73 zoo liet Forese de heilige kudde voorbijgaan en ging achter mij aan,
+zeggende: „Wanneer gebeure het dat ik u wederzie?”
+
+76 „Ik weet,” antwoordde ik hem: „niet hoelang ik leef; maar alreede zal
+mijn keeren niet zoo snel zijn, of met het verlangen zal ik eerder aan
+den oever zijn,
+
+79 omdat de plaats waar ik geplaatst ben om te leven, van dag tot dag
+meer van het goede wordt ontdaan, en bestemd schijnt tot droeven
+ondergang.”
+
+82 „Dan ga,” zeide hij: „daar ik hem, die er het meeste schuld aan
+heeft, zie aan den staart van een beest getrokken naar dàt dal, waar men
+nooit de schuld kwijt gaat.
+
+85 Het beest gaat bij elken stap sneller, altijd toenemende, totdat het
+hem trapt en het lichaam schandelijk verminkt laat.
+
+88 Niet hebben véél meer te draaien deze raderen (en hij richtte de
+oogen ten hemel) dat u duidelijk zal worden dat wat mijn zeggen niet
+meer kan verduidelijken.
+
+91 Blijf gij nu achter, daar de tijd kostbaar is in dit rijk zóó, dat ik
+te veel verlies door zóó gelijk met u op te loopen.”
+
+94 Gelijk wel eens in galop de ruiter uitgaat van de ruiterschare, die
+optrekt, en gaat om zich de eer te geven van den eersten aanval;
+
+97 zóó scheidde hij van ons met groote schreden: en ik bleef terug met
+die beiden, die van de wereld zóó groote maarschalken waren.
+
+100 En wanneer hij aldus voor ons was heengetreden, dat mijne oogen hem
+[evenmin] konden volgen als mijn geest zijne woorden;
+
+103 verschenen mij de bezwaarde en levende takken van eenen anderen
+appelboom, en niet verre verwijderd, daar wij eerst toen den weg
+daarheen waren ingeslagen.
+
+106 Ik zag lieden onder hem de handen opheffen en schreeuwen ik en weet
+niet wat naar het loover, als begeerige en wufte kinderen,
+
+109 die bidden, en de gebedene geeft geen antwoord; maar om hun begeerte
+wèl hevig te maken, houdt hij wat zij begeeren hoog en verbergt het
+niet;
+
+112 voorts gaan zij er van weg, als ontgoocheld; ook wij kwamen alsnu
+tot den grootsten boom, die zoovele beden en tranen afscheept.
+
+115 „Passeert verder zonder hem te naderen; hooger op is een boom,
+waarin gebeten werd door Eva, en deze plant stamt van gene af.”
+
+118 Aldus tusschen de twijgen zeide er een ik weet niet wie, waarom
+Virgilius en Statius en ik, op elkaar gedrongen, verder passeerden aan
+die zijde die opgaat.
+
+121 „Herinnert u,” zeide het: „de gemaledijden, in de wolken
+geformeerden, die met tweevoudige borst, met wijn verzadigd, Theseus
+bevochten:
+
+124 en van de Hebreeuwen, degenen, die bij het drinken zich week
+betoonden, waarom Gideon ze niet tot gezellen wilde, wanneer hij te
+Madian-waart van de heuvelen daalde.”
+
+127 Aldus, gedrongen tegen den eenen van de beide kanten, passeerden
+wij, hoorend [voorbeelden van] schuld door gulzigheid, weleer gevolgd
+door kwalijk bekomende winsten.
+
+130 Voorts, in het ruime gekomen over den vrijen weg, begaven wij ons
+wel duizend en meer passen verder, ieder beschouwende zonder een woord.
+
+133 „Waarover denkende gaat gij aldus gedrieën alleen?” zeide plotseling
+eene stem, waarop ik opschrok, zooals beesten doen verschrikt en
+schichtig.
+
+136 Ik richtte het hoofd om te zien wie het was; en nooit zag men in een
+oven glas of metaal zoo lichtend en rood,
+
+139 als ik er éénen zag, die zeide: „Zoo gij verlangt naar boven op te
+gaan, voegt het u hier om te slaan; hier langs gaat al wie wil gaan ten
+vrede.”
+
+142 Zijn aanblik had mij het gezicht genomen; waarom ik afsloeg achter
+mijne leeraren, gelijk iemand die gaat volgens wat hij hoort.
+
+145 En gelijk, voorbode van het licht, de Mei-lucht ons aanvaart en
+geurt, gansch bezwangerd door kruid en bloem;
+
+148 zóó voelde ik me een wind komen midden op het voorhoofd, en wel
+voelde ik de veder bewegen die me den geur van ambrozijn deed ruiken;
+
+151 en ik hoorde zeggen „Wel-zalig wie zooveel genade verlicht, dat de
+liefde tot [het genot van] den smaak in hun borst niet te veel verlangen
+doet walmen, hongerende altijd zóóveel als gerecht is.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+VIJF EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Op den nauwen weg, die van den Zesden Omgang leidt tot den Zevenden en
+laatsten, vraagt Dante aan zijnen Meester hoe het wezen kan dat men zóó
+vermagert daar waar men geen voedsel noodig heeft. Virgilius geeft hem
+eenig antwoord, en voorts vraagt hij Statius om hem meer tevreden te
+stellen. Deze, heuschelijk het verzoek inwilligende, maakt zich op om te
+spreken van de generatie van het menschelijk lichaam, van de instorting
+van den geest daarin, en van de wijze van bestaan na den dood. Gekomen
+boven op den Omgang, vinden zij dezen gansch bezet door vlammen, behalve
+den uitersten tand, en ze zien geesten daardoor heen en weder loopen
+eenen lofzang zingende en beroemde voorbeelden van kuischheid roepende.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Het was de stonde dat het stijgen geen uitstel gedoogde, daar de Zon
+den middagcirkel voor den Stier, en de Nacht dien voor den Skorpioen had
+vrijgemaakt.
+
+4 Waarom, gelijk de mensch doet, die niet stille staat, maar op zijnen
+weg voortgaat, wat ook hem verschijne, als prikkel van nooddruft hem
+steekt;
+
+7 aldus traden wij binnen door de heg-opening, één vóór den ander, de
+trap nemende, die door nauwte de bestijgers één voor één doet gaan.
+
+10 En gelijk het ooievaars-jong, dat de vleugelen heft, uit begeerte tot
+vliegen en zich niet waagt om het nest te verlaten, en ze weer strijkt;
+
+13 zóódanig was ik, met de begeerte tot vragen, ontvlamd èn gedoofd,
+komende tot dàt gebaar, hetwelk maakt degene, die zich tot spreken zet.
+
+16 Niet liet om 't gaan, dat snel was, de zoete Vader mijn [het
+spreken], maar hij zeide: „Schiet af den boog des sprekens, dien ge tot
+het ijzer hebt gespannen.”
+
+19 Toen opende ik vreesloos den mond, en ik begon: „Hoe kan men mager
+worden daar waar de nooddruft van het voeden [ons] niet raakt?”
+
+22 „Zoo ge u herinnerdet hoe Meleager wegteerde naar gelang van het
+wegteren van een talhout, dàn ware,” zeide hij: „dit u niet zóó
+moeilijk:
+
+25 en zoo ge bedacht hoe, naar uw verloop, uw beeld binnen den spiegel
+verloopt, zoude dat wat u moeilijk schijnt, u gemakkelijk schijnen.
+
+28 Maar omdat gij gansch in uw begeeren opgaat, zie hier Statius, en hem
+roep en verzoek ik, dat hij nu heeler zij van uwe wonden.”
+
+31 „Zoo ik hem den eeuwigen blik open,” antwoordde Statius: „daar waar
+gij bij zijt, verontschuldig mij: u kan ik niet weigeren.”
+
+34 Voorts begon hij: „Zoo uw geest, mijn zoon, mijne woorden bewaart en
+opneemt, zullen zij u worden een licht, voor het „hoe” dat gij zegt.
+
+37 Volmaakt bloed, dat nooit gedronken wordt door de dorstige aderen en
+blijft als voedsel, dat ge van den disch opneemt,
+
+40 neemt in het hart een vormend vermogen tot [het vormen van] alle
+menschelijke leden; gelijk dat [bloed] dat door de aderen gaat om zich
+tot deze [tot ledematen] te maken.
+
+43 Nog [meer] verwerkt, daalt het tot waar het schooner is te zwijgen
+dan te spreken; en vandaar voorts wordt het overgestort tot eens anders
+bloed in een door de natuur daartoe bestemd vat.
+
+46 Daar komt het een en 't ander bloed te zamen, het een bestemd tot
+lijden, het ander tot doen, wegens de volmaakte plaats [het hart]
+vanwaar het wordt gestuwd;
+
+49 en is dàt gekomen, dan begint dit te werken, eerst het stremmende en
+voorts maakt het levend dat wat 't door zijne stof deed tot vastheid
+komen.
+
+52 Wanneer het doende vermogen tot ziel is geworden, als van eene plant,
+maar zooverre verschillend, dat deze is op weg en gene [de plant] reeds
+aan de kust [aangekomen],
+
+55 werkt het zóóveel uit, dat zij [de ziel] reeds zich beweegt en gewaar
+wordt, als een zee-zwam; en daar begint [dat vermogen] in te richten de
+vermogens, van welke het zijn oorsprong heeft.
+
+58 Nu ontvouwt zich, mijn zoon, en zet zich uit het vermogen, dat
+[afkomstig] is uit het hart des verwekkers, vanwaar de natuur naar alle
+ledematen [haar krachten] stuwt.
+
+61 Maar hoe hij van dier wordt redelijk wezen, dat ziet gij nog niet:
+dit is zulk een punt dat het ook eenen wijzere, dan gij zijt, deed
+dwalen;
+
+64 zóó dat hij, in zijne leer het ~mogelijk~ verstand gescheiden maakt
+van de ziel, omdat hij van dat verstand geen orgaan ziet in beslag
+genomen.
+
+67 Open de borst voor de waarheid, die komt, en weet dat, zoodra bij de
+ongeboren vrucht de bewerktuiging der hersenen is voltooid,
+
+70 de Schepper [Eerste Veroorzaker] zich daartoe keert blijde, over zóó
+groot gewrocht der natuur, en het inblaast eenen nieuwen levensgeest van
+deugd vervuld,
+
+73 die den werkenden geest, dien hij daar vindt, tot zijne
+zelfstandigheid trekt, en daarmede wordt tot ééne ziel, die leeft en
+gewaar wordt en tot zich zelve terugkeert.
+
+76 En opdat gij minder u verwondert over mijne woorden, zie naar de
+warmte der zon, die wijn wordt, verbonden met het vocht, dat van den
+wingerd doorzijgt.
+
+79 En wanneer Lachesis geen draad meer heeft, ontbindt zij [de ziel]
+zich van het vleesch, en neemt in mogelijkheid met zich èn het
+menschelijke èn het goddelijke.
+
+82 [Dan zijn] alle de andere vermogens stom; [maar] geheugen, begrip en
+wil, in hunne werking, veel scherper dan te voren.
+
+85 Zonder vertoeven, komt zij uit zich zelve op wonderdadige wijze neder
+op eene van de oevers; dáár eerst verneemt zij haren weg.
+
+88 Zoodra eene plaats haar daar aan zich bindt, straalt het vormend
+vermogen rondom uit, in zoo groote en zoodanige mate als in de levende
+leden.
+
+91 En gelijk de lucht, wanneer die gansch gedrenkt is van regen, door de
+zonnestralen, die in haar worden weerkaatst, met bonte kleuren zich
+toont getooid;
+
+94 zoo schikt zich de naburige lucht in zulke gestalte, welke in haar
+stempelt door haar vermogen de ziel die daar in stand hield:
+
+97 en voorts gelijkende de vlam, die met het vuur meeloopt waarhenen
+zich dat ook begeeft, volgt den geest zijne nieuwe gestalte.
+
+100 Omdat hij voortaan dáárvan zijn voorkomen heeft, wordt hij ~schimme~
+of ~schaduw~ genoemd, en daarin vormt hij zich alle zintuigen tot
+[zelfs] het gezicht.
+
+103 Dáárin nu spreken, daarin nu lachen wij, daarin maken wij de tranen
+en de zuchten, de welke gij langs dezen berg hebt kunnen ontwaren.
+
+106 Al naar de wijze waarop de begeerten en de andere aandoeningen ons
+aandoen, vormt zich de schimme, en dat is de oorzaak van wat gij, u
+verwonderend, aanschouwt.”
+
+109 En reeds was tot de laatste pijniging gekomen door ons, en gekeerd
+ter rechterhand en we waren aandachtig tot andere zorge.
+
+112 Daar werpt de rotswand vlammen van zich uit, en de rand blaast adem
+naar boven, die de vlam terug dringt en haar ver van den rand houdt.
+
+115 Zoodat het ons voegde te gaan aan den openen kant, één voor één, en
+ik vreesde het vuur hier, en ginds vreesde ik het vallen naar beneden.
+
+118 De Gids mijn zeide: Langs deze plaats moet men aan de oogen strak de
+teugels houden, omdat men dwalen kon door kleinen [misstap].
+
+121 „Summae Deus clementiae” hoorde ik toen zingen in den boezem van den
+grooten brand, hetwelk niet minder deed mij er op bedacht zijn me
+daarheen te wenden.
+
+124 En zielen zag ik gaand door de vlammen, waarom ik schouwde naar hen
+en naar mijne schreden, het kijken nu en dan afwisselende.
+
+127 Na het einde, dat aan het zingen werd gemaakt, riepen zij luide:
+„Virum non cognosco;” voorts herbegonnen zij den zang met zachtere
+stemmen.
+
+130 Was het uit, wederom zongen zij: „In het woud hield zich Diana op,
+en Elice joeg zij er uit, daar die Venus' aanraking had gevoeld.”
+
+133 Voorts wendden zij zich tot het zingen; voorts riepen zij [namen
+van] vrouwen en van gehuwde mannen die kuisch waren, gelijk deugd en
+huwelijk hun opgelegd had.
+
+136 En deze wijze, geloof ik, dat voor hen volstaat, gedurende den
+ganschen tijd dat het vuur hen brandt: met zulke zorge en met zulke
+spijze voegt het dat de laatste wonde zich sluite.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZES EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Zij, die zich te buiten gingen in genietingen, louteren zich van dit
+onreine vuur, te midden van de vlammen den berg omkringende in twee
+aan elkaar tegengestelde scharen. Dante onderhoudt zich met Guido
+Guinicelli, en voorts met Arnaut Daniel, Provençaalsch dichter.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Terwijl aldus langs den rand, de een voor den ander, wij voortgingen,
+zeide dikmalen de goede Meester: „Wees op uwe hoede; verheug u dat ik u
+beschut.”
+
+4 Op den rechter schouder trof mij de zon, die reeds, stralende, gansch
+het Westen van hemelsch blauw verschieten deed tot eenen witten aanblik;
+
+7 en ik deed met mijne schaduwe de vlam meer blozend verschijnen, en
+toch reeds op zoo klein een kenteeken zag ik vele schimmen, al gaande,
+hunne aandacht vesten.
+
+10 Dit was de oorzaak, die hun eenen aanvang gaf om te spreken van mij;
+en zij begonnen te zeggen: „Deze blijkt geen schijn-lichaam.”
+
+13 Voorts maakten eenigen zóóverre als zij konden, zich op tot mij,
+altijd met zorge niet uit te gaan tot daar waar zij niet zouden worden
+verbrand.
+
+16 „O gij, die gaat, niet omdat gij trager zijt, maar wellicht uit
+eerbied, achter de anderen, antwoord mij, die in dorst en in vuur
+brande:
+
+19 en niet alleen mij is uw antwoord van noode; daar alle dezen er
+grooteren dorst naar hebben, dan naar koud water Indiaan of Ethiopiër.
+
+22 Zeg ons hoe het is dat gij van u zelven eenen muur maakt voor de zon,
+alsof gij nog niet binnen het net des doods waart getreden.”
+
+25 Zoo sprak mij één van dezen en ik zoude mij reeds hebben geopenbaard,
+zoo ik niet oplettend ware geworden op andere nieuwigheid, die toen zich
+voordeed:
+
+28 daar door het midden van den in brand gestokenen weg lieden kwamen
+met het aangezicht genen tegemoet, welke mij vol verwachting maakten om
+toe te zien.
+
+31 Daar zie ik van elken kant elke schim zich haasten, en de een de
+ander kussen, zonder stille te staan, tevreden met zóó kort festijn.
+
+34 Aldus binst hunne donkere schare raakt de eene de andere mier met den
+snuit, wellicht om te speuren elkander reize en elkanders lot.
+
+37 Zoodra zij uitéén gaan van de lievende begroetenis, nog voor zij tot
+de eerste schreden zich bewegen, bemoeit zich elke boven de anderen uit
+te schreeuwen,
+
+40 de nieuwgekomen luiden: „Sodom en Gomorrah!” en de anderen: „In de
+koe kroop Pasiphaë, dat de stier tot haar minneweelde kwam.”
+
+43 Voorts, als kraanvogels, die vlogen deels naar de Ripaeische bergen,
+deels naar de zanden [der woestijnen], dezen de koude, genen de zonne
+schuwende;
+
+46 het ééne volk gaat henen, het andere komt, en zij keeren weenende tot
+hunne eerste liederen, en tot dien kreet, die hun het meest voegelijk
+is;
+
+49 en zij praaiden mij wederom, gelijk te voren, diezelfden die mij
+hadden gebeden, en vol aandacht waren zij om te luisteren in hun
+voorkomen.
+
+52 Ik die twee malen hun begeerte had gezien, begon: „O zielen verzekerd
+van te hebben, wanneer het ook zij, eenen staat van vrede,
+
+55 niet zijn mijne ledematen noch onrijp noch rijp aan gene zijde
+gebleven, maar zij zijn hier met mij met hun bloed en met hunne
+samenvoegingen;
+
+58 daar omhoog ga ik om niet langer blind te zijn: eene vrouw is omhoog,
+die de genade voor mij heeft gewonnen, door welke [genade] ik mijn
+sterfelijk [deel] door uwe wereld tors.
+
+61 Maar zóó waarlijk uwe grootere begeerte spoedig verzadigd worde,
+zóódat de hemel u herberge, die vol is van liefde en zich al wijder
+ruimt,
+
+64 zeg mij, opdat ik er nog papieren mee bestrepele, wie zijt gij, en
+wie is gene drom, die weg gaat achter van uwe ruggen?”
+
+67 Niet anders ontstelt zich verstomd de bergbewoner, en schouwende
+staat hij sprakeloos, wanneer hij, ruw en onbehouwen ter stede komt,
+
+70 als elke schim in haar voorkomen deed; maar nadat zij ontlast waren
+van de ontsteltenis die in hooge harten dra zich matigt:
+
+73 herbegon degene die het eerst had gevraagd: „Welzalig gij, die van
+onze gewesten, de hoop medeneemt om beter te leven!
+
+76 De lieden die niet met ons mede gaan, misdeden in dat, waarom
+voorhenen Caesar, triompheerende, zich in zijn gezicht, „koningin”
+hoorde noemen;
+
+79 daarom gaan zij henen „Sodom” roepende, in zich gispende, gelijk gij
+gehoord hebt, en helpen zij den brand door zich te schamen.
+
+82 Onze zonde is die van Hermafrodiet; maar omdat wij niet hielden
+menschelijke wet, als beesten onzen lust volgend,
+
+85 wordt tot onze eigene schande door ons aangeroepen, wanneer wij van
+elkanderen gaan, de naam van degene die zich tot beest maakte in het tot
+beest gemaakte hout.
+
+88 Nu weet gij onze daden en weet waaraan wij schuldig waren; zoo ge
+wellicht bij name weten wilt wie [allen] we zijn; er is geen tijd om het
+te zeggen en gij zult het niet weten.
+
+91 Den wensch echter omtrent mij zal ik u bevredigen; ik ben Guido
+Guinicelli, en reeds word ik gelouterd daar 't mij wel rouwde vóór mijn
+levens-einde.”
+
+94 Hoedanig bij de droefenis van Lycurgus de twee zonen werden op het
+weerzien der moeder, zóó werd ik, maar niet tot zóó groote daad verrijs
+ik,
+
+97 wanneer ik zich zelven noemen hoorde den vader van mij en zoovele
+anderen, die beter zijn dan ik, die ooit in rijmen, zoete en gevallige,
+spraken van minne:
+
+100 en zonder te hooren en te spreken ging ik peinzende eene lange wijle
+hem aanziende, toch kwam ik wegens het vuur hem niet nader.
+
+103 Toen ik van hem te zien verzadigd was, bood ik mij hem bereid tot
+zijnen dienst, met zulke verzekering als iemand doet gelooven.
+
+106 En hij tot mij: „Gij laat door wat ik hoor, in mij zulk een spoor
+en zoo duidelijk, dat Lethe het niet kan wegnemen of verduisteren.
+
+109 Maar zoo zooeven uwe woorden de waarheid bezwoeren, zeg mij wat de
+reden is waarom gij toont in uw spreken en uw blikken mij lief te
+hebben.”
+
+112 En ik tot hem: „De zoete woorden uwe, die, zoolang de hedendaagsche
+spreekwijze zal duren, de geschriften waarin ze bevat zijn, zullen
+dierbaar maken.”
+
+115 „O broeder,” zeide hij: „gene, dien ik u aanwijs met den vinger (en
+hij wees voor ons uit er éénen met den vinger aan), was beter werkman in
+de moederlijke sprake.
+
+118 Gedichten van minne en proza-verhalen, hij overtrof ze alle en laat
+de dwazen [vrij] zeggen die gelooven dat die van Limoges hèm overtreft.
+
+121 Zij richten de gezichten meer naar het gerucht dan naar de waarheid
+en aldus vesten zij hunne meening vóórdat kunst of rede door hen wordt
+gehoord.
+
+124 Aldus deden vele ouden met Guittone, de één den ander nasprekend om
+hem lof te geven, totdat met meerdere personen de waarheid hem heeft
+overwonnen.
+
+127 Dies, indien gij zoo ruim een voorrecht hebt, dat het u veroorloofd
+zij te gaan tot het klooster, in het welk Christus abt is van het
+Collegium,
+
+130 doe bij hem voor mij een Pater noster, tot zóóver als wij nog in
+deze wereld noodig hebben, waar we nu niet meer het vermogen tot
+zondigen hebben.”
+
+133 Voorts, wellicht om eene tweede plaats te geven aan een ander, dien
+hij bij zich had, verdween hij in het vuur, gelijk door het water een
+visch die naar den bodem gaat.
+
+136 Ik ging een weinig naar voren tot dengene, die mij gewezen was, en
+zeide dat mijn verlangen zijnen naam een welgevallige plaats inruimde.
+
+139 Hij begon vrijmoediglijk te zeggen: „Zoozeer bevalt mij uwe hoofsche
+vraag, dat ik me u noch kan noch wil verbergen.
+
+142 Ik ben Arnaut, die ween en ga zingende; herdenkend zie ik mijne
+vroegere dwaasheid, en blijde zie ik de blijdschap die ik weldra hope.
+
+145 Nu bid ik u bij dat vermogen, dat u geleidt tot den top, die is
+zonder koude en zonder warmte, gedenk mijne smart te lenigen.”
+
+148 Voorts verborg hij zich in het vuur dat hem nabij was.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ZEVEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+De Engel, die den toegang bewaakt, waarschuwt de Dichters dat om te
+stijgen ze door de vlammen moeten gaan. Bij deze aankondiging wordt
+Alighieri ontsteld en weifelt, totdat hij, door den Meester getroost,
+den doortocht doet. Op de trap overvalt hen bijna plotseling de nacht.
+Dante slaapt in en heeft een droom-gezicht. Wanneer hij met den dag den
+tocht hervat heeft, komt hij aan het aardsche Paradijs, waar Virgilius
+hem zegt dat nu zijn taak is volbracht en dat hij hem van nu aan zijn
+eigen heer laat zijn.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Gelijk wanneer de Zon hare eerste stralen drilt, daar waar haar Maker
+zijn bloed vergoot, terwijl de Ebro onder de hooge Weegschaal valt,
+
+4 en de wateren van den Ganges door den noen worden geschroeid, zóó
+stond de Zon; waarom de Dag wegging, wanneer de Engel Gods blijde ons
+verscheen.
+
+7 Buiten de vlam stond hij op den rand, en zong: „Zalig de reinen van
+harte,” in stemme veel meer levend dan de onze.
+
+10 Voorts: „Verder gaat men niet, zoo niet te voren, o heilige zielen,
+het vuur u bijt; treedt er binnen, en weest niet doof voor het zingen
+van ginds,”
+
+13 sprak hij tot ons, toen wij hem nabij waren; waardoor ik zoo werd,
+toen ik hem verstond, als degene is, die in den kuil wordt gelegd.
+
+16 De gevouwen handen opheffende, strekte ik mij naar voren, ziende naar
+het vuur en mij heftig verbeeldende menschelijke lichamen, die ik wel
+eens in brand gestoken had gezien.
+
+19 Tot mij wendden zich mijne goede geleiders en Virgilius zeide tot
+mij: „Zoon mijn, hier kan marteling zijn, maar geen dood.
+
+22 Herinner u, herinner u.. en, zoo ik boven op dien Gerion u veilig heb
+geleid, wat zal ik doen nu ik ben veel nader bij God?
+
+25 Geloof voorzeker dat, al stondt ge binnen de bedding van dit vuur wel
+duizend jaren, het u niet één haar kaler konde maken.
+
+28 En zoo gij wellicht geloovet dat ik u bedriege, maak u op tot de
+vlam, en laat het u bewijzen met uwe handen aan den zoom van uwe
+slippen.
+
+31 Leg af van nu, leg af alle vreeze: keer u ginds heen en kom onbezorgd
+tot den overkant.”
+
+En ik [bleef] stil, ook tegen [beter] weten.
+
+34 Toen hij mij nochtans zag blijven staan, stil en onbewegelijk, [toen]
+een weinig onthutst, zeide hij: „Nu zie, zoon, tusschen Beatrice en u is
+deze muur.”
+
+37 Gelijk bij den naam van Thisbe Piramus vlak voor den dood de oogleden
+opende en naar haar keek, ten tijde dat de moerbei bloedrood werd;
+
+40 alzoo, toen mijne hardheid zacht was gemaakt, keerde ik mij tot den
+wijzen Gids, den naam hoorende, die altijd in mijnen geest weerbaûwt.
+
+43 Waarom hij het hoofd schudde en zeide: „Hoe nu, willen we hier
+blijven?” Dan glimlachte hij, gelijk men tot het kindje doet, dat zich
+laat winnen door den appel.
+
+46 Voorts binnen-in het vuur vóór mij begaf hij zich, Statius
+verzoekende achter aan te komen, die eerst op langen weg ons [beiden]
+scheidde.
+
+49 Toen ik er in was, zoude ik mij in kokend glas geworpen hebben om mij
+te verfrisschen, zóó mateloos was daar de brand.
+
+52 De zoete vader mijn, om mij te troosten, ging steeds voort sprekende
+van Beatrice, zeggende: „'t Is me of ik reeds haar oogen zag.”
+
+55 Ons geleidde eene stemme, die zong van ginds; en wij steeds
+oplettende op haar, kwamen er uit daar waar men opging.
+
+58 „Venite, benedicti Patris mei,” klonk het binnen in een licht, dat
+dáár was, zoo sterk dat het mij verwon en ik het niet kon zien.
+
+61 „De zon gaat henen,” voegde hij er aan toe: „en de avond komt; houd u
+niet op, maar versnel den pas, terwijl het Westen nog niet zwart wordt.”
+
+64 Recht steeg de weg binnen de rots, naar zoodanig een kant dat ik vóór
+mij wegnam de stralen der zon, die reeds laag was.
+
+67 En van weinig treden namen wij de proef, wanneer ik en mijne wijzen
+gewaar werden aan de schaduw, die uitdoofde, dat de zon achter ons zonk.
+
+70 En voor in alle zijne onmetelijke deelen de horizont van éénen
+aanblik was geworden, en de Nacht over alles was verdeeld,
+
+73 had elk van ons van eene trede zich een bed gemaakt, daar de aard
+van den berg ons meer het vermogen dan het geneugt tot stijgen had
+benomen.
+
+76 Gelijk de geiten al herkauwende mak worden, die snel en dartel waren
+op de toppen, voor zij hebben gevroegmaald,
+
+79 zwijgende in de schaduw, terwijl de zonne brandt, gehoed door den
+herder, die op den staf zich heeft geleend, en hen van rust dient;
+
+82 en gelijk de kudde-hoeder, die buiten huist, en bij zijn vee rustig
+overnacht, wakende dat geen wild dier ze verstrooie;
+
+85 zóó waren wij gedrieën alstoen, ik als geitje en zij als herderen,
+ommuurd van hier en ginds door de grot.
+
+88 Weinig kon daar zichtbaar worden van buiten; maar dóór dat weinige
+zag ik de sterren meer dan naar hunne gewoonte helder en groot.
+
+91 Aldus herkauwende en gene [de starren] bespiedende, vatte mij de
+slaap; de slaap die vele malen, eer het feit bestaat, de nieuwstijdingen
+weet.
+
+94 In de ure, geloof ik, dat uit het Oosten het eerst op den berg
+straalde Cytherea, die van minnevuur altijd brandende schijnt,
+
+97 docht ik mij jong en schoon in den droom eene vrouw te zien gaan door
+eene landouw, bloemen plukkende; en zingende zeide zij:
+
+100 „Hij wete, wie ook naar mijnen naam mocht vragen, dat ik Lea ben en
+ga bewegende in het rond de schoone handen om mij eenen bloemslinger te
+maken.
+
+103 Om mij zelve in den spiegel te gevallen sier ik mij hier; maar mijne
+zuster Rachel gaat nooit van haren spiegel, maar zit den ganschen dag.
+
+106 Zij is om hare eigene schoone oogen te zien zóó begeerig, als ik om
+mij te tooien met mijne handen; haar geeft het zien, mij het arbeiden
+den vrede.”
+
+109 En reeds, door de glanzen die komen voor het licht, die den te
+beê-vaart-gaanden zóóveel te aangenamer rijzen, als zij, weerkeerende,
+minder verre vernachten,
+
+112 vluchtten de duisternissen van alle kanten, en mijn slaap met haar;
+waarom ik oprees, ziende de groote Meesters reeds gerezen.
+
+115 „Die zoete appel, welken door zoovele takken zoekende gaat de zorg
+der stervelingen, zal heden uwen honger te vrede stellen.”
+
+118 Virgilius gebruikte te mij-waart zoodanige woorden, en nooit waren
+er lekkernijen, die aan gene gelijk waren om te behagen.
+
+121 Zóó groote begeerte boven begeerte kwam mij om boven te zijn, dat ik
+bij elke schrede voortaan als om te vliegen mij de vleugelen voelde
+wassen.
+
+124 Toen de gansche trap onder ons was afgeloopen, en wij op de bovenste
+trede waren, vestte Virgilius zijne oogen op mij,
+
+127 en zeide: „Het tijdelijk vuur en het eeuwige, hebt gij gezien, Zoon,
+en zijt gekomen in een deel waar ik uit mijzelven niet verder
+onderscheide.
+
+130 Getrokken heb ik u hierheen met verstand en met kunst; neem alsnu uw
+eigen wèlgevallen als leids-man; gij zijt buiten de steile wegen, buiten
+de enge.
+
+133 Daar zie de Zon, die u op het vóórhoofd licht; zie het kruid, zie de
+bloemen, de boomkens, welke deze grond alleen uit zich zelven
+voortbrengt.
+
+136 Terwijl blijde [tot u] komen de schoone oogen die, weenende, mij
+tot u deden komen, kunt gij zitten en tusschen dezen henengaan.
+
+139 Wacht noch mijn zeggen meer, noch mijne aanwijzing: vrij, recht,
+gezond is uwe keuze: en falen ware het, niet te doen naar zij verkiest;
+
+142 waarom ik u over u zelven kroon met kroon en mijter.”
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+ACHT EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Hier wordt met betooverende verwen geschilderd het gelukzalig verblijf,
+geboden door het aardsch Paradijs. Alighieri schrijdt daar eenigen tijd
+door voort, wanneer een stroompjen hem het verdergaan belet. Eene vrouwe
+van wonderlijke schoonheid vertoont zich hem aan den anderen kant, zij
+verklaart hem de gelegenheid der plaats en beantwoordt de door hem
+gestelde vragen.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Begeerig om alhaast van binnen en rondom het goddelijk woud te
+doorzoeken, dat dicht en levendig was, en voor de oogen den nieuwen dag
+matigde,
+
+4 verliet ik zonder langer te wachten den zoom, langzaam aan den weg
+door het landschap nemende over den grond, die van allen kant geurde.
+
+7 Een zacht koeltje, zonder verandering in zich te hebben, sloeg mij
+voor het voorhoofd, niet met meer slag dan liefelijke wind;
+
+10 door hetwelk de looveren, snel trillende, alle negen naar die zijde,
+waar de heilige berg de eerste schaduw werpt;
+
+13 niet daarom nog dat ze zoo recht-op gespreid werden dat de vogeltjes
+door hunne toppen aflieten van al hunne kunsten uit te oefenen,
+
+16 maar met volle blijdschap ontvingen zij zingende de eerste uren
+binnen de looveren, welke bij hunne rijmen zulk een gegons aanhielden,
+
+19 als dat, hetwelk van tak tot tak zich gaart door het pijnenwoud over
+het kustland van Classis, wanneer Aeolus den Sirocco naar buiten
+loslaat.
+
+22 Reeds hadden de langzame voetstappen mij zooverre binnen in het oude
+woud gebracht, dat ik niet kon herzien van waar ik het binnen getreden
+was:
+
+25 en zie, het verder gaan benam mij eene beek, die naar de slinker hand
+met hare kleine golfjes het gras neigde, dat op haar oever groeide.
+
+28 Alle de wateren die daar ginds de zuiverste zijn, zouden schijnen de
+een of andere aanlenging in zich te hebben, vergeleken met dit, hetwelk
+niets verbergt,
+
+31 hoewel het zich al donkerlijk voortbeweegt onder de gedurige schaduw,
+die daar nooit zon of maan toelaat te schijnen.
+
+34 Met de voeten hield ik stand en met de oogen stak ik over naar
+gindsche zijde van het stroompje, om de groote bontheid der frissche
+meien te bewonderen:
+
+37 en daar verscheen mij, zooals plotseling verschijnt een ding, dat
+door wonderbaarlijkheid al ander denken van den weg leidt,
+
+40 eene vrouw in haar eentje, die ging al zingende en al plukkende bloem
+na bloem, met welke haar gansche weg beschilderd was.
+
+43 „Ei, schoone vrouw, die aan de stralen der liefde u warmt, indien ik
+wil gelooven de verschijnselen, die plegen te zijn getuigenis van het
+hart;
+
+46 kome u de wil u voorwaarts te bewegen,” zeide ik, „nader naar deze
+rivier, zoodat ik verstaan kunne dat wat gij zingt.
+
+49 Gij doet mij gedenken waar en hoedanig-eene Proserpina was toen hare
+moeder haar en zij hare lente verloor.”
+
+52 Zooals zich draait, met de voetzolen dicht bij de aarde en bij
+elkander gehouden, eene vrouw, die danst en nauwelijks den éénen voet
+voor den anderen zet;
+
+55 draaide zij zich over de bloed-roode en de gele bloempjes te
+mij-waart, niet anders dan als eene maagd, die de eerlijke oogen
+nederslaat;
+
+58 en zij maakte dat mijne beden bevredigd werden, zich zóó nabij mij
+begevend, dat het zoete geluid tot mij kwam mèt wat het beduidde.
+
+61 Zoodra ik daar was, waar de gras-sprietjes reeds bespoeld worden door
+de golven van den schoonen stroom, deed zij mij het geschenk van de
+oogen op te slaan.
+
+64 Ik geloof niet dat bij Venus zóóveel licht onder de wenkbrauwen
+schitterde, wanneer zij door haren zoon, gansch tegen diens gewoonte,
+[met een pijl] was getroffen.
+
+67 Zij lachte nu recht-op gericht van den anderen oever, velerlei
+kleuren met hare handen hanteerende, welke de hooge aarde zonder zaad
+deed ontspruiten.
+
+70 De stroom maakte ons drie passen van elkander verwijderd, maar de
+Hellespont, daar waar Xerxes er over trok, nog steeds toom aan alle
+menschelijke hoovaardijen,
+
+73 werd niet meer gehaat door Leander, omdat hij golfde tusschen Sestos
+en Abydos, dan die rivier door mij, omdat zij zich toen niet voor mij
+opende.
+
+76 „Gijlieden zijt hier nieuw, en misschien omdat ik lach,” zeide zij:
+„in deze plaats, voor het menschelijk geslacht uitverkoren tot zijn
+nest,
+
+79 houdt u in uwe verwondering een argwaan; maar de psalm, „Want gij
+hebt mij verblijd,” geeft u licht, hetwelk uw verstand van den nevel kan
+bevrijden.
+
+82 En gij, die vóór mij zijt en mij gebeden hebt, zeg of gij iets anders
+wilt hooren, opdat ik dadelijk kome tot alle vraag van u, zoodat ik u
+voldoe.”
+
+85 „Het water,” zeide ik: „en het geluid van het woud bestrijden binnen
+in mij een nieuw geloof over eene zaak, die ik hoorde, tegengesteld aan
+deze.”
+
+88 Waarop zij: „Ik zal zeggen hoe het voortkomt uit zijne oorzaak, dat,
+hetwelk u doet verwonderd zijn, en ik zal den nevel weg doen, die u
+verbijstert.
+
+91 De hoogste Goedheid, die alleen aan zichzelve behaagt, heeft den
+mensch goed gemaakt; en zij gaf hem het goed van deze plaats tot pand
+van eeuwigen vrede.
+
+94 Door zijn vergrijp woonde hij hier weinig tijd; door zijn vergrijp
+verkeerde hij in klacht en in verdriet eerlijk lachen en aangenaam spel.
+
+97 Opdat de werveling, welke de uitwasemingen van het water en van de
+aarde beneden veroorzaken (die zooveel zij kunnen de warmte achterna
+gaan),
+
+100 den mensch geenerlei warrigheid zoude maken, rees deze berg zooverre
+hemelwaarts en is hij vrij van daar af, waar hij gesloten wordt.
+
+103 Daar nu in den ganschen omtrek de lucht draait met het eerste
+gewelf, indien haar de omgang niet op eenige plek is verbroken,
+
+106 daarom treft op deze hoogte, die gansch los is in de levende lucht,
+zulk eene beweging het bosch en doet het ruischen daar het dicht is.
+
+109 En de getroffen plant vermag zooveel dat zij met haar vermogen de
+lucht drenkt, en dat vermogen voorts ronddraaiende, rondstrooit.
+
+112 En de overige aarde, naardat zij waardig is door zich zelve of door
+haar hemelstreek, ontvangt en brengt voort verscheiden gewas van
+verscheiden vermogen.
+
+115 Voortaan zal het u dus niet meer verwonderlijk schijnen, nu gij dit
+gehoord hebt, wanneer eenige plant zonder zichtbaar zaad hier op-spruit.
+
+118 En gij moet weten dat de heilige landouw, waarin gij zijt, van alle
+gewas vol is, en gewas in zich heeft dat aan gindsche zij niet geplukt
+wordt.
+
+121 Het water, dat gij ziet, ontspringt niet van een ader, welken damp
+herstelt, door vorst bekeerd, zooals een stroom die buiten adem en bij
+adem komt;
+
+124 Maar het komt uit een gestadige en zekere bron, die zooveel aan den
+wil van God ontneemt, als zij vergiet naar twee zijden open.
+
+127 Naar deze zijde daalt het met een vermogen, dat iemand de heugenis
+der zonde ontneemt; naar de andere zijde, hergeeft zij die van alle
+goede daad.
+
+130 Hier heet zij Lethe, en zoo aan de andere zijde Eunoë en zij werkt
+niet als zij niet van deze en van gene zijde geproefd is.
+
+133 Alle andere smaken gaat zij te boven. En hoewel uw dorst genoegzaam
+kan verzadigd zijn, zoodat ik u niet meer ontvouwe,
+
+136 zal ik u uit gevalligheid nog een kransje geven; en ik geloof dat
+mijn spreken u niet minder lief zal zijn, indien het boven belofte met u
+weiden gaat.
+
+139 Diegenen die van oudsher dichtten van de Gouden Eeuw en haren
+gelukkigen staat, droomden die plaats wellicht op den Parnas.
+
+142 Hier was de menschelijke oorsprong onschuldig; hier is altijd lente
+en hier is alle gewas; dit is de nectar, waarvan ieder spreekt.”
+
+145 Toen wendde ik mij ganschelijk achter-om naar mijne dichters, en ik
+zag dat zij met een lach de laatste uitlegging hadden vernomen.
+
+148 Voorts keerde ik het gezicht naar de schoone vrouw.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+NEGEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+
+Terwijl de Dichter voortgaat langs de rivier, met gelijken tred de
+Vrouwe volgende, die aan gene zijde der rivier is, wordt hij door haar
+gemaand aandachtig te zijn; en zie, plotseling doorloopt een glans het
+woud èn eene zoete melodie; waarop volgt een schouwspel vol wonder en
+mysterie.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Zingende als eene Vrouwe, die verliefd is, vervolgde zij om hare
+woorden te eindigen: „Gelukzalig degenen, wier zonden verborgen zijn.”
+
+4 En als nimfen, die eenzaam gaan door de woudschaduwen, begeerende
+dezen om de zon te ontvluchten, genen om haar te zien,
+
+7 bewoog zij zich stroom-op-waarts, gaande op den oever en ik
+gelijkelijk met haar, haar kleine schrede met kleine schrede volgende.
+
+10 Nog waren er geen honderd schreden bij elkaar door haar en mij
+afgelegd, wanneer de oevers gelijkelijk eene zwenking maakten, derwijze
+dat ik mij naar het Oosten begaf.
+
+13 Noch ook zóó was onze weg lang, wanneer de Vrouwe zich gansch te
+mij-waart keerde, zeggende: „Broeder mijn, schouw en luister.”
+
+16 En zie, plotseling liep een luister van alle kanten door het groote
+woud, zóódat het mij in vermoeden bracht dat het bliksemde.
+
+19 Maar omdat het bliksemen, gelijk het kwam, bleef en het, durende,
+meer en meer straalde, zeide ik in mijne gedachte: „Wat is dit?”
+
+22 En eene zoete melodie liep door de lichtende lucht: waarom goede
+ijver mij deed laken de vermetelheid van Eva,
+
+25 die dáár, waar hemel en aarde gehoorzaam was, zij de eenige vrouw, en
+wel zoo even geschapen, 't niet gedroeg onder eenigen sluier te blijven:
+
+28 onder welken ik, als zij onderdanig ware geweest, die
+onuitsprekelijke geneugten hadde gevoeld voormaals, en voorts in
+eeuwigheid.
+
+31 Terwijl ik voortging, mids zóó groote eerstelingen van het eeuwige
+geneugt, gansch in verrukking, en begeerig tot nog meerdere
+blijdschappen,
+
+34 toen werd vóór ons, als een ontstoken vuur, aldus de lucht, onder de
+groene takken, en het zoete geluid werd reeds gehoord als een lied.
+
+37 O onaantastbare Maagden, zoo ik ooit honger, koude of nacht-wake voor
+u doorstond, nu noopt mij de gelegenheid dat ik loon daarvoor eische.
+
+40 Nu voegt het dat de Helicon zich voor mij vergiete, en Urania mij
+helpe met haar koor, om dingen, die zwaar zijn te denken, in verzen te
+zetten.
+
+43 Weinig later deed ons den schijn zien van zeven boomen van goud de
+lange tusschen-ruimte, die nog tusschen hen en ons was;
+
+46 maar wanneer ik zoo nabij hen was gekomen, dat het verkeerd geziene
+voorwerp, dat den zin misleidt, door den afstand geen enkel onderdeel
+kwijt ging;
+
+49 ontwaarde dat vermogen, dat der rede de stoffe toedient, ze zooals ze
+waren: als kandelaren, en in de stemmen van het zingen: „Hozanna.”
+
+52 Van boven vlamde dat schoon gerei veel heller dan maan aan
+wolkenloozen hemel des middernachts in 't midden van haar maand.
+
+55 Ik keerde mij vol verwondering tot den goeden Virgilius, en hij
+antwoordde mij met een aangezicht, niet minder vol van verbazen.
+
+58 Voorts hergaf ik den blik aan die hooge dingen, die zóó traag zich te
+ons-waart bewogen, dat zij zouden verwonnen zijn door jonge bruiden.
+
+61 De Vrouwe kreet tot mij: „Waarom toch brandt gij zóó in begeerte voor
+de levende lichten, en op wat achter hen komt, acht gij niet?”
+
+64 Luiden zag ik toen, als achter hunne gidsen, komen achter hen in het
+wit gekleed; en zulke witheid was er nooit aan deze zijde.
+
+67 Het water was in lichtglans aan mijn linkerkant en hergaf me ook
+mijne linker-zijde, als ik daarin zag, als een spiegel.
+
+70 Wanneer ik zóó dicht bij mijnen oever stond, dat alleen de stroom mij
+[van dat alles] gescheiden maakte, bracht ik, om beter te zien, mijne
+schreden tot stilstand;
+
+73 en ik zag de vlammekens naar voren gaan, latende achter zich de lucht
+gekleurd, en van getrokken penseelen hadden zij den schijn;
+
+76 zóódat (de lucht) er boven bleef geschakeerd met zeven strepen, alle
+in die kleuren, waarvan de zon haren boog maakt en Delia haren gordel.
+
+79 Die vlaggen waren naar achteren grooter dan ik kon zien en naar mijne
+schatting waren er tien schreden tusschen de voorste [en de achterste].
+
+82 Onder zóó schoonen hemel, als ik [vertellende] verdeel, kwamen
+vierentwintig ouderlingen, twee aan twee, bekranst met leliën.
+
+85 Allen zongen: „Gezegend zijt gij onder de dochteren van Adam, en
+gezegend zijn in eeuwigheid uwe schoonheden.”
+
+88 Nadat de bloemen en de andere versche kruiden, tegenover mij op den
+anderen oever, vrij waren van die uitverkoren lieden,
+
+91 zóóals ['t eene] licht het [andere] licht opvolgt in den hemel,
+kwamen achter hen vier dieren, elk bekranst met groen loover.
+
+94 Elk was gevlerkt met zeven vlerken, de vlerken vol met oogen; en de
+oogen van Argus zouden, zoo ze levend waren, aldus zijn geweest.
+
+97 Om hunne gestalte verder te beschrijven kwist ik geene rijmen meer,
+lezer; daar andere uitgave mij zóózeer nijpt dat ik in dezen niet mild
+kan zijn.
+
+100 Maar lees Ezechiël, die ze beschrijft, hoe hij ze zag van den kouden
+kant komen met wind, met wolken en met vuur;
+
+103 en hoedanig gij ze vinden zult in zijne geschriften, zóó waren ze
+daar, behalve dat, voor de vederen, Johannes met mij is en van hem zich
+scheidt.
+
+106 De ruimte tusschen hen gevieren bevatte eenen triumfwagen, op twee
+raderen, die kwam getrokken aan den hals van eenen griffoen.
+
+109 En hij stak den éénen en den anderen vlerk omhoog tusschen de
+middelste en de drie en drie strepen, zoodat hij geene, klievende, kwaad
+deed.
+
+112 Zóó hoog rezen zij, dat zij niet werden gezien; de leden had hij van
+goud, zóó verre hij vogel was, en wit de andere met bloedrood gemengd.
+
+115 Geen denken aan dat Rome met zoo schoonen wagen Scipio Africanus of
+wel Augustus verheugde; maar [zelfs] die van de Zon ware arm bij dezen;
+
+118 die van de Zon, die den weg bijster, werd verbrand, op de bede der
+deemoedige Aarde, wanneer Jupiter in zijnen geheimen raad rechtvaardig
+was.
+
+121 Drie vrouwen rondom het rechter-rad kwamen dansende; de ééne zóó
+rood, dat zij binnen in het vuur nauwelijks ware herkend;
+
+124 de tweede was als of haar vleesch en beenderen van smaragd waren
+gemaakt; de derde scheen sneeuw, zoo even neergekomen.
+
+127 En nu schenen zij door de witte getrokken, dan door de roode, van
+den zang van deze namen de anderen het snelle en het trage gaan.
+
+130 Ter slinker maakten er vier een feest, in purper gekleed, volgende
+de maat van ééne van haar, die drie oogen had in het hoofd.
+
+133 Na de gansche voorzeide groep, zag ik twee ouden, in kleeding
+verscheiden, maar gelijken in gebaren, eerlijk en ernstig.
+
+136 De één toonde zich één der volgelingen van dien grooten Hippocrates,
+dien de natuur maakte voor de wezens, die zij het liefste heeft.
+
+139 De ander toonde de tegengestelde zorg met een zwaard, dat lichtend
+was en scherp, zóódat het mij van den anderen kant der rivier vreeze
+gaf.
+
+142 Voorts zag ik vier in nederigen schijn, en achter allen eenen oude
+alléén komen, slapende, met helder-ziend gelaat.
+
+145 En deze zeven waren gekleed als die van den eersten stoet; maar van
+leliën maakten zij rond om het hoofd geenen tuin;
+
+148 maar van rozen en andere bloedroode bloemen: gezworen hadde, wie ze
+van wat verder zag, dat allen brandden van boven de brauwen.
+
+151 En wanneer de kar was tegenover mij, werd een donder gehoord; en
+dien waardigen luiden scheen het verder gaan ontzeid te zijn,
+
+154 daar zij stille stonden bij de eerste teekenen.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+DERTIGSTE ZANG
+
+
+Zie Beatrice, te midden van de feestelijke toejuichingen en
+eerbetuigingen der Engelen. Virgilius is vertrokken en Dante weent.
+Tot hem wendt zich de goddelijke Vrouwe, en gispt hem hevig over zijne
+vergetelheid en ontrouw. Waardoor de Dichter zoo verbijsterd geraakt,
+dat de Engelen zelf er erbarmen mede betuigen. Beatrice houdt niettemin
+aan en, om hem meer te deemoedigen, ontvouwt zij hem zijne
+ondankbaarheid en zijne dwalingen.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Wanneer het zevengesternte van den eersten Hemel, dat noch ondergang
+ooit kende, noch opgang, noch sluier van eenigen anderen nevel dan
+schuld,
+
+4 en dat dáár een iegelijk indachtig maakte aan zijnen plicht, gelijk
+het lagere [zevengesternte een iegelijk], die de roer-pen draait om in
+de haven te geraken,
+
+7 stille stond, keerde dat waarachtige volk, eerst gekomen tusschen den
+griffoen en dat gesternte, zich tot de kar, als tot zijnen vrede:
+
+10 en één van hen, of hij ware van den hemel gezonden: „kom mijne bruid
+van den Libanon,” zingende, riep hij drie malen, en alle de anderen hem
+nà.
+
+13 Gelijk de zaligen bij den jongsten ban op zullen staan, vlug een
+iegelijk uit zijne holte, het weer aangenomen vleesch op doende rijzen,
+
+16 aldus op den goddelijken wagen, rezen er honderd, „op de stem van zóó
+groot eenen grijsaard,” dienaren en boden des eeuwigen levens.
+
+19 Allen zeiden: „Gezegend, gij die komt;” en bloemen werpende van
+omhoog en in het rond: „Geeft, o geeft met volle handen leliën.”
+
+22 Wel zag ik bij het beginnen van den dag het Oostelijk deel des hemels
+gansch rooskleurig, en den overigen hemel met schoone wolkeloosheid
+gesierd,
+
+25 en het gelaat der zon beschaduwd geboren worden, zóó dat door de
+matiging der dampen het oog haar langen tijd doorstond:
+
+28 aldus, binnen eenen nevel van bloemen, die van de engelen-handen
+oprees en nederviel binnen en buiten [den wagen]
+
+31 met den olijf-krans boven den witten sluier, verscheen mij eene
+vrouw, die, onder den groenen mantel, gekleed was met de verwe van
+levende vlam.
+
+34 En mijn geest,—daar het reeds zóó lang her was, sinds hij in hare
+tegenwoordigheid van verstomming sidderende, was verbroken—
+
+37 zonder door de oogen meer kennisse van haar te krijgen, voelde door
+de verborgen kracht, die van haar uit ging, „het groot vermogen der oude
+liefde.”
+
+40 Zoodra de hooge deugd mij in de oogen trof, die mij had doorschoten
+vóór ik buiten den knapenleeftijd was,
+
+43 draaide ik mij ter slinker, met dat vertrouwen, waarmede het kindje
+tot de moederborst snelt, wanneer het vrees heeft of bedroefd is,
+
+46 om te zeggen tot Virgilius: „Minder dan een wichtjen bloed is mij
+gebleven dat niet siddert: ik herken de teekenen der oude vlam;”
+
+49 maar Virgilius had ons verlaten, zoodat wij van hem verstoken waren,
+Virgilius, die zoetste vader, Virgilius, wien ik mij tot mijn heil had
+overgegeven;
+
+52 en dat alles, wat onze Oude Moeder (Eva) had verloren, vermocht niet
+op mijne wangen, die van tranen vrij waren, zóóveel dat zij niet
+weenende werden verduisterd.
+
+55 „~Dante~, omdat Virgilius weggaat, ween niet meer, ween nog niet,
+daar het om een ander zwaard u voegt te weenen.”
+
+58 Gelijk een admiraal, die op vóór- en achter-steven komt om de lieden
+te zien, die de andere schepen bedienen, en om wèl te handelen hen
+aanmoedigt,
+
+61 zóó zag ik, op den linkerrand der kar, wanneer ik mij keerde op het
+geluid van ~mijnen naam, die noodzakelijkerwijze hier wordt
+opgeteekend~,
+
+64 de Vrouwe, die te voren mij verscheen gesluierd onder den
+engelen-feesttooi, de oogen te mijwaart richten van gene zijde der
+rivier.
+
+67 Ofschoon de sluier, die haar daalde van het hoofd, omkranst met het
+loover van Minerva, haar niet openbaar liet verschijnen,
+
+70 ging zij, koninklijk, in het gebaar nog onmeedoogend, voort, gelijk
+degene, die spreekt, en het warmere spreken nog achterhoudt:
+
+73 „Aanschouw mij wèl: wèl ben, wèl ben ik Beatrice: hoe
+~verwaardigdet~ gij u tot den berg toe te komen? Wist gij niet dat hier
+de mensch gelukkig is?”
+
+76 Mijne oogen vielen omlaag in de heldere bron, maar mij daarin ziende,
+trok ik ze terug tot het gras: zoo groote schaamte bezwaarde mij het
+voorhoofd.
+
+79 Aldus dunkt de moeder trotsch den zoon, gelijk zij mij docht; omdat
+bitter smaakt de strenge moederliefde.
+
+82 Zij zweeg, en de engelen zongen plots: „In U Heer heb ik gehoopt;”
+maar verder dan tot „mijne voeten” kwamen zij niet.
+
+85 Zooals sneeuw te midden der levende balken over den rug van Italië
+bevriest, als zij wordt beademd en genepen door de Slavonische winden,
+
+88 voorts gesmolten in zich zelve druppelt, mèt dat het land, waar de
+mensch zijn schaduw kwijt gaat, blaast, zooals men 't vuur de kaars ziet
+doen smelten;
+
+91 zóó was ik zonder tranen en zuchten vóór het zingen van degenen, die
+altijd maat-houden, volgende de maten der eeuwige sferen.
+
+94 Maar nadat ik had vernomen in hunne zoete maatgeluiden hun erbarmen
+met mij, méér dan zoo ze gezegd hadden: „Vrouwe, waarom hem zóó
+vernederd?”
+
+97 werd de vorst, die me rond het hart was verhard, tot adem en tranen,
+en met doods-weeën kwam ze door mond en oogen uit de borst.
+
+100 Zij, steeds stille op de gezegde zijde des wagens staande, richtte
+voorts hare woorden aldus tot de vrome wezens:
+
+103 „Gij waakt in den eeuwigen dag, zoodat nacht noch slaap u eene
+schrede steelt, welke de eeuw doet op hare wegen;
+
+106 waarom mijn antwoord met meer zorg is, opdat mij versta degene, die
+daar weent, waardoor zijne schuld en de droefenis daarover van ééne mate
+zij.
+
+109 Niet maar door de in-werking der groote raderen, die elk zaad tot
+eenig doel sturen, al naar de starren begeleidsters zijn;
+
+112 maar door mildheid der goddelijke genade, die zóó dichte dampen voor
+hare regens heeft, dat onze blikken hun niet nabij komen,
+
+115 was deze aldús in zijn jonge leven in ~vermogen~, dat alle passende
+gewaad hem wonder wel hadde gestaan.
+
+118 Maar zoo veel slechter en meer verwilderd wordt de bodem door het
+kwade zaad en wanneer hij niet goed is bebouwd, hoe meer eigen goede
+kracht hij heeft.
+
+121 Eenigen tijd hield ik hem òp met mijn gelaat: de jeugdige oogen hem
+vertoonende, leidde ik hem [zoodat hij was] met mij op het goede doel
+gericht.
+
+124 Zoodra ik op den dorpel was van mijn tweeden leeftijd en van leven
+verwisselde, pakte hij zich weg van mij en gaf hij zich aan een ander.
+
+127 Wanneer ik van vleesch tot geest was opgerezen, en schoonheid en
+deugd mij waren gegroeid, was ik hem minder dierbaar en minder gevallig;
+
+130 en hij richtte de schreden langs den niet waren weg, valsche
+schijnbeelden des goeds volgende, die niet gaaf wedergeven wat ze
+beloofden.
+
+133 Noch dat ik voor hem inblazingen wist te winnen van God, vermocht
+mij iet, waarmede ik hem in den droom en op andere wijze terugriep; zóó
+weinig gaf hij er om.
+
+136 Zóó diep viel hij, dat alle middelen tot zijn heil reeds te kort
+schoten, ~behalve hem de verdoemden te doen zien~.
+
+139 Om hèm bezocht ik den ingang der dooden en tot hèm, die hem tot hier
+omhoog heeft geleid, werden mijne gebeden weenende gebracht.
+
+142 Het hooge gebod van God zou worden verbroken, als Lethe werd
+gepasseerd, en zulk een drank werd geproefd zonder eenigen tol van
+berouw, dat tranen plengt.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+EEN EN DERTIGSTE ZANG
+
+
+Beatrice vervolgt hare verwijten aan den Dichter, en noopt hem tot de
+belijdenis van zijne dwalingen. Door zoo groote vernedering voorbereid
+tot het grootste geluk, wordt hij opgenomen door Mathilde en gedopt
+in den stroom der vergetelheid. Dan passeeren hem de vier zedelijke
+Deugden, dansende met den arm boven zijn hoofd, en brengen hem tot voor
+den wagen. Voorts presenteeren hem de drie theologische Deugden aan
+Beatrice en verzoeken haar zich voor haren getrouwe te ontsluieren. De
+sluier wordt afgenomen en de Dichter wordt in verrukking gebracht door
+het Paradijs, dat straalt in de oogen zijner Vrouwe.—
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 „O gij, die zijt aan gene zijde van den heiligen stroom” (keerende tot
+mij [het zwaard] van haar spreken met de spits, dat ook reeds met de
+snede mij scherp had geschenen),
+
+4 herbegon zij, vervolgende zonder dralen: „Zeg, zeg of dit waar is:
+bij zóó groote beschuldiging past het dat uwe belijdenis gevoegd zij.”
+
+7 Mijne deugd was zóózeer onthutst, dat mijne stem begon en doofde, vóór
+zij uit hare organen was uitgegaan.
+
+10 Een weinig wachtte zij; voorts zeide zij: „Waaraan denkt ge? Antwoord
+mij; daar de droeve heugenissen in u nog niet door het water zijn
+uitgewischt.”
+
+13 Verwarring en vrees onder een gemengd dreven mij zulk een „ja” uit
+den mond, om het welk te verstaan ook de oogen noodig waren.
+
+16 Gelijk een handboog, wanneer die afgaat al te zeer gespannen, zijn
+koord en boog breekt, en met minder vaart de pijl het doelwit treft;
+
+19 zóó borst ik onder dien zwaren last, uit mij latende gaan tranen en
+zuchten, en mijn stem vertraagde op haren weg.
+
+22 Waarop zij tot mij: „Mids de door mij gewekte begeerten, die u
+leidden om het goede te minnen ginds waarvan niets meer valt na te
+streven,
+
+25 welke dwarsgrachten, welke ketenen vondt gij daar, dat de hoop om
+verder te komen u aldus moest worden benomen?
+
+28 En welke gemakken, of welke voordeelen vertoonden zich in het
+voorhoofd der andere [goederen], waarom gij vóór hen uit moest loopen?”
+
+31 Na het ophalen van eenen bitteren zucht, had ik nauwelijks de stem
+die antwoordde, en de lippen vormden haar met moeienis.
+
+34 Weenende zeide ik: „De tegenwoordige zaken met heur valsche behagen,
+keerden mijne schreden, zoodra uw aanblik was schuil gegaan.”
+
+37 En zij: „Zoo gij verzweegt, of ontkendet datgene wat gij belijdt,
+ware uwe schuld niet minder bekend: door zulk eenen rechter wordt die
+geweten.
+
+40 Maar wanneer uit den eigen mond uitgaat de aanklacht van het
+misdrijf, dan keert zich in ons hof het rad tegen de snede.
+
+43 Nochtans, opdat ge meerdere schaamte draagt over uwe dwaling, en
+opdat gij een andermaal wanneer gij de sirenen hoort, sterker zijt,
+
+46 leg af den last die oorzaak is van uw weenen en luister; zóó zult ge
+hooren hoe in tegengestelde richting u moest nopen mijn vleesch, dat
+begraven is.
+
+49 Nooit bood natuur en kunst u behagen zóó groot als de schoone leden
+waarin ik gesloten was, en die, nu ze ontbonden zijn, aarde zijn.
+
+52 En zoo het hoogste behagen u ontging door mijnen dood, welke
+sterfelijke zaak moest u voorts trekken, tot hare begeerte?
+
+55 Toen u het eerst de schichten der begeerte der bedriegelijke zaken
+troffen, hadt ge u moeten opheffen, om mij die niet meer zoodanig was te
+volgen.
+
+58 Gij moest niet meer uwe vleugelen omlaag laten drukken, om meer
+slagen te verwachten, hetzij door een meisje of eenige andere ijdelheid
+met zóó korte bate.
+
+61 Een jeugdig vogelken laat zich twee of drie malen beknippen; maar
+voor de oogen der gevederden spant men vergeefs het net of schiet men
+den pijl.”
+
+64 Gelijk de kinderen van schaamte sprakeloos, met de oogen op den grond
+luisterende staan, hunne schuld inziende en zich berouwende;
+
+67 aldus stond ik. En zij zeide: „Daar gij door het hooren droefenis
+hebt, richt omhoog den baard, en meer droefenis zult ge krijgen door te
+kijken.”
+
+70 Met minder weerbarstigheid ontwortelt zich een krachtige eik, of wel
+voor onzen wind of wel dien van het land van Iärbas,
+
+73 dan ik op haar bevel de kin oprichtte: en daar zij met den baard het
+aangezicht aanduidde, herkende ik wel het venijnige der betichting.
+
+76 En toen mijn aangezicht zich ontspande, ontwaarde mijn oog dat die
+eerste schepselen van hunne besprenkeling hadden afgelaten:
+
+79 en mijne oogen nog weinig gerust, zagen Beatrice ~gericht~ op dat
+wilde dier, dat alléén één persoon is in twee naturen.
+
+82 [Hoewel] onder haren sluier, en ginds van de groene rivier, scheen ze
+mij haar oude zelf meer te overtreffen, dan zij de andere vrouwen hier
+[overtrof], toen zij hier was.
+
+85 Het kruid des berouws stak mij daar zóó, dat van alle andere dingen
+dat, wat mij het meeste toog tot zijne liefde, mij het meest vijandig
+werd.
+
+88 Zulk eene zelfkennis beet mij het hart, dat ik verwonnen viel, en
+hoedanig ik toen werd, zij weet het, die mij er de gelegenheid toe gaf.
+
+91 Voorts, wanneer het hart mij weer de kennis der buiten [wereld]
+hergaf, zag ik de Vrouwe, die ik eenzaam gevonden had, boven mij, en zij
+zeide: „Houd mij, houd mij vast.”
+
+94 Zij had mij in den stroom getogen tot aan de keel, en mij achter haar
+aan trekkende, ging zij henen over het water licht als een weversspoel.
+
+97 Wanneer ik was dicht bij den gelukzaligen oever, werd er „Gij zult
+mij besproeien” zóó zoetelijk gehoord, dat ik het niet weet te
+herinneren, laat staan dat ik het schrijve.
+
+100 De schoone Vrouwe opende de armen, omarmde mij het hoofd, en
+dompelde mij onder, waar het paste dat ik het water inslikte.
+
+103 Voorts hief zij mij op; en gebaad bood zij mij binnen ten dans aan
+de vier schoone (vrouwen), en elke dekte mij met den arm.
+
+106 „Wij zijn hier nimfen en in den hemel zijn wij sterren; voordat
+Beatrice nederdaalde in de wereld, waren wij haar toegewezen tot hare
+dienstmaagden.
+
+109 Wij zullen u tot hare oogen geleiden; maar in het aangename licht,
+dat daarbinnen is, zullen uwe oogen scherpen de drie van ginds, die
+dieper spieden.”
+
+112 Aldus zingende begonnen zij; en voorts tot aan de borst des
+griffoenen leidden zij mij met haar, waar Beatrice te ons-waart stond
+gewend.
+
+115 Zij zeiden: „Maak dat gij de oogen niet spaart; wij hebben u gezet
+voor de smaragden, vanwaar weleer liefde hare wapenen voor u trok.”
+
+118 Duizend begeerten heeter dan vlam drongen mijne oogen tot hare
+weerlichtende oogen, die steeds bleven boven den griffoen bestendig.
+
+121 Gelijk de Zon in den spiegel, niet anders straalde het dubbele
+gedierte daar binnen-in, nu met het ééne, dan met het andere bestier.
+
+124 Denk, lezer, of ik mij verwonderde, wanneer ik het ding in zich
+stille zag staan, en het in zijne beeltenis zich veranderde.
+
+127 Terwijl, vol verbazing en blijde, mijne ziel die spijze proefde,
+welke, verzadigende, doet dorsten;
+
+130 kwamen, in hare gebaren zich toonende van het hemelsche geslacht, de
+andere drie naar voren, dansende naar haren engelen-zang.
+
+133 „Keer, Beatrice, keer de heilige oogen,” zoo was heur zingen: „tot
+uwen getrouwe, die, om u te zien, zóó vele schreden heeft gedaan.
+
+136 Uit genade doe ons de genade hem uw gelaat te onthullen, zóó dat hij
+onderscheide de tweede schoonheid die gij verholen houdt.
+
+139 O glans van eeuwig levend licht, wie is bleek geworden in schaduw
+van den Parnassus, of dronk van zijne bron,
+
+142 die niet zou blijken den geest verduisterd te hebben, beproevende u
+zoodanig weer te geven, als gij verscheent waar de Hemel musiceerende u
+overschaduwt,
+
+145 wanneer gij u in de open lucht onthuldet?
+
+[decoratieve illustratie]
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+TWEE EN DERTIGSTE ZANG
+
+
+Terwijl Dante, vol van begeerte, in verrukking op Beatrice staart, wordt
+hij gemaand door de stem van ééne der theologische deugden. En zie, de
+wagen beweegt zich met de heilige schare en is gekomen tot een zeer
+hoogen en kalen boom, aan welken de griffioen den dissel bindt; waardoor
+de boom weldra met looveren en bloemen zich dekt. Bij een zoet gezang
+slaapt de Dichter in; en wederom gewekt, ziet hij Beatrice zitten tot
+bewaking van den wagen met de zeven vrouwen, en voorts verschillende
+mysterieuse gevallen, die met boom en wagen gebeuren.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 Zóózeer waren mijne oogen gevest en gericht om te verslaan den
+tienjarigen dorst, dat mijne andere zinnen gansch gedoofd waren:
+
+4 en die [oogen] hadden aan deze en gene zijde [als] wanden van
+onverschilligheid, zóó zeer trok het heilige glimlachen ze in het oude
+net:
+
+7 wanneer met kracht mijn gezicht ter slinker werd gericht door die
+godinnen, omdat ik door haar hoorde een: „al te vast.”
+
+10 En die [on]geschiktheid tot zien die in de oogen is, zooeven door de
+zon getroffen, deed mij eenigen tijd zijn zonder gezicht;
+
+13 maar sinds het gezicht zich had herschapen tot het weinige (ik zeg
+„tot het weinige” met opzicht tot het vele zinnelijke, waarvan ik mij
+met geweld had losgemaakt),
+
+16 zag ik de glorieuse heerschare op den rechterarm gezwenkt, en zich
+keeren met de zon en de zeven vlammen in het aangezicht.
+
+19 Gelijk om zich te bergen eene schare zich omwendt onder de schilden,
+en met het vaandel zwenkt, voor dat zij ganschelijk zich in zich kan
+keeren;
+
+22 zóó passeerden ons die strijd-machten des Hemelschen Koninkrijks,
+vóór de Kar den disselboom omkeerde.
+
+25 Voorts keerden de vrouwen zich tot de raderen, en de griffoen bewoog
+den gebenedijden last zóó, dat daarom toch geen zijner vederen bewoog.
+
+28 De schoone vrouwe, die mij tot het veer had getogen en Statius en ik,
+wij volgden het rad, dat de bocht maakte met den kleinsten boog.
+
+31 Aldus passeerende door dat woud, dat ledig is door de schuld van haar
+die de slang geloofde, matigde eene engelsche muziek onze schreden.
+
+34 Wellicht in drie vluchten nam-in zóó groote ruimte afgeschoten pijl,
+als wij verder gegaan waren, wanneer Beatrice afstapte.
+
+37 Ik hoorde mompelen door allen: „Adam!” Voorts omkringden zij eenen
+boom, die ontdaan was van bloemen en alle loover op elken tak.
+
+40 Zijn getakte, dat zooveel zich verbreedt naarmate het hooger komt,
+zoude [zelfs] door de Indiërs in hunne bosschen om zijn hoogte zijn
+bewonderd.
+
+43 „Gelukkig zijt gij, griffoen, die met den bek niets afscheert van dat
+hout, dat den smaak zoet is, omdat de buik daarna kwalijk wordt
+gefolterd.”
+
+46 Aldus rondom den krachtigen boom riepen de anderen, en het dier, dat
+twee maal werd geboren: „Aldus wordt bewaard het zaad van alle recht.”
+
+49 En gekeerd naar den dissel, dien hij had getrokken, trok hij hem tot
+den voet van den verweeuwden boom; en dien [dissel] die van hem was,
+liet hij aan hem gebonden.
+
+52 Gelijk onze planten, wanneer het groote licht omlaag-valt gemengd met
+dat hetwelk straalt achter den hemelschen riet-voorn;
+
+55 zwellen en voorts elke zich met zijne kleur hernieuwt, voor dat de
+~Zon~ hare renners aanspant onder een ander gesternte;
+
+58 eene kleur openbarende, minder dan van rozen en meer dan van violen,
+vernieuwde zich die boom, die te voren het getakte zóó vereenzaamd had.
+
+61 Ik verstond het niet, noch wordt het hier beneden gezongen, het
+loflied dat die luiden zongen, noch ook verdroeg ik den galm
+gansch-en-al.
+
+64 Zoo ik konde wedergeven hoe in slaap geraakten de meedoogenlooze
+oogen, daar zij hoorden van Syrinx, de oogen, welken het zoo duur kwam
+te staan dat ze wakkerder waren dan andere,
+
+67 dàn zoude ik, als schilder die schildert náár het model, afteekenen
+hoe ik insluimerde; maar wie maar wil, die zij het die het insluimeren
+zich verbeelde.
+
+70 Daarom spring ik over tot wanneer ik wakker wierd, en zeg ik dat een
+lichtgloed mij open-reet den sluier des slapens, en een roepen: „Sta op,
+wat doet gij?”
+
+73 Gelijk tot het zien van de bloesemen des appelbooms, die de engelen
+naar zijne vracht gulzig, en eeuwig durende bruiloft in den hemel maakt,
+
+76 Petrus en Jacobus en Johannes geleid waren en zij [eerst] overweldigd
+zijnde terugkeerden tot [het hooren van] het woord, door hetwelk ook
+diepere slaap werd gebroken;
+
+79 en zij het gezelschap gedund zagen, zoowel van Mozes als van Elias,
+en van hunnen Meester het gewaad verwisseld;
+
+82 aldus keerde ik weder [tot mijn bewustzijn] en zag ik die Pia boven
+mij staan, die geleidster was geweest van mijne schreden langs den
+stroom te voren:
+
+85 en gansch in twijfel zeide ik: „Waar is Beatrice?” en zij: „Zie haar
+onder het nieuwe loover zitten op den wortel.
+
+88 Zie het gezelschap, dat haar omgeeft; de anderen, achter den
+griffoen, gaan henen omhoog, met zoeteren en dieperen zang.”
+
+91 En of haar verder spreken meer verward was, ik weet het niet, omdat
+reeds mij in de oogen was zij, die voor ander ontwaren mij had gesloten.
+
+94 Alleenig zat zij op de ware aarde, als hoedster daar gelaten van den
+wagen, dien ik zag binden door het tweestaltig dier.
+
+97 In cirkel rondom haar maakten eene heining van zich zelven de zeven
+nimfen met die lichten in de hand, die ònontrust zijn door Noord- en
+Zuid-wind.
+
+100 „Hier zult gij korten tijd vreemdeling zijn en gij zult met mij
+zonder einde burger zijn van dat Rome, waarvan Christus is Romein;
+
+103 daarom voor het wel van de wereld, die kwalijk leeft, houd nu tot de
+kar de oogen, en wat gij ziet, maak ginds gekeerd, dat gij het
+schrijvet.”
+
+106 Aldus Beatrice; en ik, die gansch en al aan de voeten van hare
+bevelen mijne toewijding toonde, richtte geest en oogen waarheen zij
+wilde.
+
+109 Nooit daalde met zóó vlugge beweging vuur uit dikke wolk, wanneer
+het regent van die streek, die het meest verwijderd is,
+
+112 als ik den vogel van Jupiter zag dalen tot den boom omlaag,
+afbrekende [gedeelten] van de schors, laat staan van de bloesemen en
+nieuwe bladeren.
+
+115 En hij sloeg den wagen uit alle macht, waardoor deze neeg, als een
+schip in nood, door de golven overwonnen, dan naar stuur- dan naar
+bak-boord.
+
+118 Voorts zag ik zich wagen in den bak des triumphantelijken voertuigen
+eene wolvin, die nuchter scheen van alle goede voedsel.
+
+121 Maar haar berispend wegens leelijke schuld, deed mijne Vrouwe haar
+zich keeren in zoo groote vlucht, als maar gedoogden de beenderen zonder
+merg.
+
+124 Voorts, van waar hij was te voren gekomen, zag ik den adelaar
+nederdalen in de ark des wagens, en haar laten vol met zijne vederen.
+
+127 En, hoedanig eene stemme uit een hart, dat in droefenis is, zoodanig
+eene ging uit van den Hemel, en deze zeide aldus: „O mijn schepelijn,
+hoe kwalijk zijt gij bevracht!”
+
+130 Voorts scheen mij dat de aarde zich opende tusschen beide de wielen,
+en ik zag er uit komen een draak, die door de kar, naar boven, den
+staart stak:
+
+133 en, gelijk eene wesp, die den angel terug-trekt, tot zich trekkende
+den kwaadaardigen staart, trok hij dien uit den bodem, en ging weg
+dit-heen en dat-heen [zich kronkelende].
+
+136 Dat wat overbleef [van den wagen] werd, gelijk met hondsgras
+vruchtbare aarde, zóó met pluimaadje geboden wellicht met bedoeling
+kuisch en welwillend,
+
+139 bedekt, en er mede was overdekt en het ééne en het andre rad en de
+dissel, in zoo weinig tijd, dat meer tijd de geopende mond eenen zucht
+inhoudt.
+
+142 Aldus herschapen schoot het heilige gebouw hoofden naar buiten uit
+zijne deelen, drie op den dissel en één op elken hoek.
+
+145 De eerste waren gehoornd als [die van] runderen, maar de vier
+[andere] hadden één éénigen hoorn op het voorhoofd. Dusdanig monster was
+nog nooit gezien.
+
+148 Vreesloos als burcht op hoogen berg, zag ik boven op hem zitten eene
+hoer met losse kleederen, met de blikken rondom loenschend.
+
+151 En, als het ware, opdat zij hem niet werd ontnomen, zag ik haar ter
+zijde eenen Reus, en zij kusten elkander meerdere malen.
+
+154 Maar omdat zij het begeerig en zwervend oog naar mij keerde,
+geeselde die woeste boel haar van het hoofd tot de voetzolen.
+
+157 Voorts, vol van argwaan en rauw van toorn, ontbond hij het monster
+[kar en al] en trok het door het woud zóóverre, dat hij alleen al van
+dat [woud] een schut voor mij maakte tegen de Hoer en dat nieuwe
+gedierte.
+
+[decoratieve illustratie]
+
+
+
+
+DRIE EN DERTIGSTE ZANG
+
+
+Beatrice verkondigt den Dichter in duistere woorden een naderenden
+wreker der ontheiligde Kerk van Christus en hersteller des Rijks. Zij
+gebiedt hem om, wanneer hij onder de levenden teruggekeerd zal zijn,
+dat te vertellen wat hij gezien heeft rondom den Mystischen Boom; en na
+andere besprekingen doet zij hem doopen door Mathilde in de wateren van
+Eunoë, waarin ook Statius zich baadt. Aldus herboren door het heilige
+bad, voelt hij zich gansch geschikt tot de reis door den hemel.
+
+       *       *       *       *       *
+
+1 „God, de volkeren zijn gekomen,” aldus elkaar afwisselende, dan drie
+dan vier, begonnen de vrouwen weenende een zoeten zang;
+
+4 en Beatrice zuchtende en vol erbarmen, hoorde derwijze naar ze, dat
+maar weinig meer [van kleur] verschoot Maria bij het kruis.
+
+7 Maar nadat de andere maagden haar de beurt lieten om te spreken, hief
+zij zich recht op de voeten en antwoordde gekleurd als vuur:
+
+10 „Een korte wijle, en gij zult mij niet zien, en andermaal, mijne
+beminde zusteren, eene korte wijle en gij zult mij zien.”
+
+13 Voorts stelde zij ze alle zeven vóór zich; en slechts door een
+teeken, deed zij achter zich gaan mij en de Vrouwe en den Wijze, die
+gebleven was.
+
+16 Aldus ging zij henen en ik geloof niet dat nog de tiende schrede van
+haar op den grond was gezet, wanneer zij met de oogen mij de oogen trof;
+
+19 en met rustigen aanblik: „Kom schiedijker,” zeide zij tot mij:
+„zóódat, als ik met u spreke, gij wèl geschikt zijt om mij aan te
+hooren.”
+
+22 Mèt dat ik, zooals ik moest, gelijk met haar was, zeide zij tot mij:
+„Broeder, waarom waagt gij het niet eenige vraag te doen nu gij met mij
+mede komt?”
+
+25 Gelijk degenen, die al te vol eerbiedenis zijn sprekende vóór hunne
+meerderen, dat zij niet de stem levend tot de tanden trekken,
+
+28 zóó gebeurde het mij, dat ik zonder volkomen geluid begon: „Vrouwe
+mijn, mijne nooddruft kent gij en dat wat haar goed is.”
+
+31 En zij tot mij: „Van vreeze en van schaamte wil ik dat gij alsnu u
+ontpopt, zóó dat gij niet meer spreekt als mensch, die droomt.
+
+34 Weet dat het vat dat de slang heeft gebroken, ~wàs~ en niet ~is~;
+maar wie er de schuld van heeft, hij geloove dat de wrake van God geen
+ontkomen vreest.
+
+37 Niet zal ten allen tijde zonder erfgenaam zijn de adelaar, die de
+vederen aan den wagen liet, waardoor die werd eene wangestalte en voorts
+een buit;
+
+40 daar ik met zekerheid, (en daarom ook vertel ik het) reeds een
+gesternte nader zie komen, bestemd om ons te geven een tijd gevrijwaard
+voor elken tegenstand en elken hinderpaal,
+
+43 waarin een aanvoerder, gezonden door God, de Verworpene zal dooden,
+en genen Reus, die met haar zich vergreep.
+
+46 En wellicht dat mijn duister verhaal, als van Themis en Sfinx, u
+luttel overtuigt, daar het naar hare wijze het verstand benevelt;
+
+49 maar weldra komen de feiten, de Najaden, die dat zware raadsel zullen
+oplossen, zonder schade voor vee en graan.
+
+52 Gij, let wel; en zóó als deze woorden van mij tot u worden gedragen,
+aldus onderwijs ze aan de levenden van dàt leven, dat is een snellen tot
+den dood;
+
+55 en houd in gedachten, wanneer gij ze schrijft, niet te verhelen
+hoedanig gij zaagt de plant, die hier nu twee malen ontlooverd is.
+
+58 Alwie haar ontloovert of haar plukt met schendende daad, vergrijpt
+zich aan God, die de plant alleen heilig schiep tot 's menschen gebruik.
+
+61 Omdat zij daarin beet, heeft de eerste ziel vijfduizend en meer jaren
+in pijn en verlangen begeerd Dengene, die den beet in zich zelven
+bestrafte.
+
+64 Uw verstand slaapt, zoo het meent dat zij niet door bijzondere
+oorzaak zoo hoog gerezen is en zóó averechtsch van vorm in de kruin.
+
+67 En zoo niet, als wateren van den Elsa, te ijdele gedachten waren
+geweest rond uwen geest, en heur geneugt [als] een Piramus voor den
+moerbeiboom;
+
+70 dan zoudet door zóóvele omstandigheden alléén de rechtvaardigheid van
+God in het verbod gij als zedeles aan den boom hebben leeren kennen.
+
+73 Maar daar ik u zie in uw verstand gemaakt van steen en in het
+versteende gedoopt, zóó dat het u het licht van mijn woorden
+verduistert;
+
+76 wil ik ook, en zoo niet geschreven, dan toch afgemaald, dat gij het
+binnen in u draagt tot dat [einde] waartoe men draagt den staf met palm
+omkranst.”
+
+79 En ik: „Zooals was door den stempel, dat den ingedrukten vorm niet
+verandert, zóó is alsnu door u mijn brein gestempeld.
+
+82 Maar waarom vliegt zóó verre boven mijn gezicht uwe begeerde rede,
+dat het die te meer verliest als het meer zich inspant?”
+
+85 „Opdat gij kennet,” zeide zij: „die leerschool, die gij hebt gevolgd,
+en [opdat] gij inziet hoe [weinig] haar leer mijne rede kan volgen;
+
+88 en [opdat] gij ziet dat uw weg van den goddelijken zóóverre afwijkt
+als van de aarde die hemel afwijkt, die het hoogst voortsnelt.”
+
+91 Waarop ik haar antwoordde: „Ik herinner mij niet dat ik mij ooit
+vervreemdde van ulieden, noch heb ik er bewustzijn van, dat mij bijt.”
+
+94 „En zóó gij het u niet herinneren kunt,” antwoordde zij glimlachend:
+„dan herinner u hoe gij nog heden van Lethe hebt gedronken:
+
+97 en zoo door den rook het vuur wordt bewezen, dan bewijst die
+vergetelheid duidelijk schuld in uwen wil, die elders heen gericht was.”
+
+100 Warelijk zullen alsnu mijne woorden naakt zijn, zooverre het voegen
+zal die te onthullen aan uw nog onontbolsterd gezicht.”
+
+103 En meer schitterend, en met tragere schreden, hield de zon den
+middagcirkel, die daar en ginds, al naar de gezichtspunten, wordt
+gemaakt;
+
+106 wanneer stille-hielden, gelijk stille-houdt, hij die tot escorte
+vóórgaat aan eenen legertrein, zoo hij iets nieuws op zijne schreden
+vindt,
+
+109 de zeven vrouwen, aan de grens van een bleeke schaduw, hoedanig eene
+onder groene bladeren en zwarte takken op hunne koude beken de Alpen
+dragen.
+
+112 Voor haar scheen ik me den Euphraat en den Tigris uit ééne bron te
+zien uitgaan, en als vrienden noode van elkaar te gaan.
+
+115 „O licht, o roem des menschelijken geslachts, welk water is dit, dat
+hier uit één beginsel zich verdeelt, en zich van zich verwijdert?”
+
+118 Op zulke bede werd mij gezegd: „Bid Mathilde dat zij het u zegge.”
+En hier antwoordde, als degene doet, die zich kwijt van een schuld,
+
+121 de schoone vrouwe: „Dit en andere dingen zijn hem door mij gezegd:
+en ik ben gewis dat het water van Lethe het hem niet heeft verborgen.”
+
+124 En Beatrice: „Wellicht grootere zorge, die dikmaals de heugenis
+berooft, heeft zijnen geest in zijne oogen duister gemaakt.
+
+127 Maar zie Eunoë, die daar ontspringt: leid hem daarheen en gelijk gij
+gewoon zijt, herlevendig hem de halfgestorven vermogens.”
+
+130 Gelijk eene edele ziele, die zich niet verschoont, maar haren wil
+maakt van eens anders wil, zoodra deze door een teeken is kenbaar
+gemaakt,
+
+133 aldus, nadat ik door haar was medegenomen, maakte de schoone vrouwe
+zich op, en tot Statius zeide zij naar edeler vrouwe-wijze: „Kom met
+hem.”
+
+136 Zoo ik hadde, lezer, meerdere ruimte tot schrijven, zoude ik in
+onderdeelen zingen van het zoete drinken, dat mij nooit zoude hebben
+verzadigd:
+
+139 maar omdat volle zijn alle de bladen die toegedeeld zijn tot dit
+tweede gedicht, laat mij de teugel der kunst niet verder gaan.
+
+142 Ik keerde van die heiligste wateren, herschapen aldus, als jonge
+planten weer getooid met jeugdige looveren,
+
+145 gelouterd en bekwaam tot stijgen tot de sterren.
+
+
+
+
+AANTEEKENINGEN
+
+
+EERSTE ZANG
+
+8 Calliope, muze van het heldendicht.
+
+11 Eksteren, dochters van Pieros, koning van Thessalië, hadden de Muzen
+uitgedaagd tot een wedstrijd, waarin ze overwonnen werden en veranderd
+in Eksters.
+
+15 Kring, horizon.
+
+19 troosten, in de oud-Holl. beteekenis van aanmoedigen tot.
+
+21 De zon staat nu in den Ram. Dit beeld volgt op de Visschen, waarin
+zich nu de schoone planeet, Venus, bevindt, die het met haar licht
+verduistert.
+
+75 licht, glanzend.
+
+79 _Marcia_, in hare jeugd de vrouw van Cato geworden, werd door hem
+aan Hortensius afgestaan om dezen, zooals ook gebeurde, kinderen te
+schenken, doch na H.'s dood weder—op haar verzoek—door Cato tot vrouw
+aangenomen. Zie het verhaal van Marcia's terugkeer bij Lucanus II 326.
+In Dante's Convito IV. 28 wordt die terugkeer geallegoriseerd: Marcia
+verbeeldt dan de Edele Ziel, die na de plichten des levens vervuld te
+hebben, tot Cato, (die hier God verbeeldt) terugkeert.
+
+95 glad takjen, symbool van eenvoud en geduld. Zie den Eersten Zendbrief
+van Petrus, hoofdstuk 2.
+
+
+TWEEDE ZANG
+
+1 Volgens deze voorstelling ligt Jerusalem op het middelpunt van
+het bewoonde halfrond (zie Hel XXXIV). Wanneer men zich dus vier
+hoofdmeridianen denkt, alle negentig graden van elkander afliggende,
+loopt één over Sevilla, één over den Louteringsberg, één over den
+Ganges. Wanneer (zooals hier) de Zon voor het gindsche halfrond opgaat,
+begint voor ons de nacht, opkomende van den Ganges.
+
+6 wanneer zij winnende is, d.w.z. wanneer de nacht langer wordt dan de
+dag.
+
+56 De Steenbok is 90° verwijderd van den Ram. Wanneer dus de Zon in den
+Ram staat, staat de Steenbok bij Zonsopgang in het midden des hemels.
+
+70 bode, die het olijf-loof draagt = vredesgezant.
+
+98 _Sedert drie maanden_, d.i. sedert het begin van het Jubel-jaar 1300.
+
+112 „Liefde” enz. _Amor che nella mente mi ragiona_, aldus begint de
+tweede Canzone van Dante's Convito, door Casella op muziek gezet.
+
+
+DERDE ZANG
+
+27 Van Virgilius, die te Brindisi gestorven is, bestaat het graf te
+Napels.
+
+37 Met het _Quia_ wordt bedoeld de wetenschap _a posteriori_, d.i. die
+welke van de uitwerkselen tot de oorzaken opklimt, in tegenstelling met
+het _Propter quod_, of de wetenschap _a priori_, wanneer men van de
+oorzaken afdaalt tot de uitwerkselen.
+
+40 _menigeen_, namelijk de wijzen der Oudheid, die Virgilius in den
+Limbus zag, zie Hel IV. „_daar zij zonder hoop leven in begeerte_.”
+_Want_, nl. indien de mensch de _oorzaken_ der dingen konde bevroeden.
+
+52 Men lette op dat hier voor het eerst de Heiden Virgilius geen raad
+weet te schaffen, maar de Christen Dante het middel vindt om den weg te
+weten te komen.
+
+85 _kop_ of voorhoede.
+
+100 komt bij ons in onzen drom, dan gaan wij samen voort.
+
+112 Manfred, zoon van Keizer Frederik II, was Koning van Napels geweest,
+had altijd als vijand van de Kerk geleefd en sneuvelde, door den Paus
+in den ban gedaan, in den slag bij Benevento 1266. Hier streed hij
+tegen Karel van Anjou, die door Paus Clemens IV ondersteund werd. Anjou
+weigerde hem een eerlijke begrafenis; Anjou's soldaten echter droegen
+elk een steen aan (vandaar 129 „_de zware zerk_”) voor zijn graf-teeken
+aan de brug van Benevento. Ook dit werd hem misgund en de aartsbisschop
+van Cosenza, [124], liet op last van Paus Clemens het lijk overbrengen
+naar eene plaats op de grens van Abruzzo aan den Verde, gelegen buiten
+het Koninkrijk Napels. Dit gebeurde, omdat de doode in den ban gestorven
+was, met gedoofde lichten.
+
+135 _zóólang de hoop nog iets_, zoolang men nog leeft.
+
+
+VIERDE ZANG
+
+6 _ontstoken wordt_, nml. bij de geboorte.
+
+16 De zon, die immers 15 graden in het uur aflegt, wijst dus aan dat het
+op dezen Paasch-Zondag ongeveer kwart over negen in den morgen is.
+
+34 De berg heeft iets dat men een voetstuk zou kunnen noemen. Deze
+eerste opgang leidt tot de vlakte bovenop het voetstuk rondom den berg.
+D. noemt het dus den bovensten rand in tegenstelling met den ondersten
+rand, die onder aan het voetstuk is.
+
+40 _top_, van den geheelen berg.
+
+42 de helling is dus 45°.
+
+60 In het teeken van C. en P., de Tweelingen, komt de zon na 21 Mei; dan
+staat de zon nog veel noordelijker.
+
+62 _Spiegel_: de _Zon_, die Gods liefde afspiegelt.
+
+63 _boven en beneden_, in dit en het ander halfrond.
+
+73 d.i. dat de zon den berg der Loutering links [zuidelijk], maar den
+berg Sion rechts [noordelijk] heeft.
+
+123 _Belacqua_, kunstig luitenmaker en door de Muziek met Dante
+bevriend.
+
+136 Het is dus nu de Middag van den Paasch-Zondag. Wanneer het middag is
+voor den Louteringsberg is het morgen aan den Ganges, en wordt het avond
+in Marocco, het Westen van het Noordelijk Halfrond.
+
+
+VIJFDE ZANG
+
+37 _Ontstoken wasems_, vallende sterren.
+
+55 _vergevende_, nl. dengenen die ons doodden.
+
+67 Degene, die hier spreekt is Jacob del Cassero, burger van Fano (Fanum
+Fortunae) gelegen aan de Adr. Zee bij Ancona in den Kerk. Staat.
+
+69 _Tusschen Romagna en het land van Karel_, d.i. het Koninkrijk Napels.
+Jacob del Cassero, burger van Fano, die hier spreekt, werd op weg
+zijnde om te Milaan het Ambt van Podesta te aanvaarden, bij Oriaco in
+het Paduaansche vermoord op last van Azzo III van Este, dien hij tegen
+zich verbitterd had vooral door hem zijn afval van de Ghibellijnen te
+verwijten.
+
+74 dit is volgens de leer dergenen, die zeggen dat de ziel in het _bloed
+huist_.
+
+75 _Antenoren_, de Paduanen, naar hun stamvader Antenor.
+
+88 _Buonconte_, zoon van Guido van _Montefeltro_, (zie Hel XXVII) viel
+in den slag van Campaldino, waar Dante ook meestreed, meermalen in de
+hel genoemd.
+
+97 De Archiano mondt uit in den Arno.
+
+116 _Pratomagno_ is een plaats die Valdarno van Casentino scheidt; de
+_groote bergrug_ is de Appennijnen.
+
+121 de _Konings-stroom_: de Arno in vergelijking met de andere stroomen.
+
+129 _buit_, al wat een rivier meevoert.
+
+133 Pia Guastellano, door haren man onder voorwendsel van verdenking van
+echtbreuk weggevoerd naar de streek Maremma, bekend om haar doodelijke
+luchtgesteldheid, en daar eenen langzamen dood prijsgegeven.
+
+
+ZESDE ZANG
+
+22 _Pieter dalla Broccia_, van geringe afkomst, heelmeester van Lodewijk
+den Heilige, en onder Philips den Stoute tot hoog aanzien aan het
+Fransche Hof gestegen, was gehaat bij diens tweede vrouw, Maria van
+Brabant; hij werd op haar bloot vermoeden van haar zoon vergiftigd te
+hebben, ter dood gebracht.
+
+30 _ergens in uw geschrift_, nl. Aen. VI, waar de Sibylle tot Palinurus
+die bidt medegenomen te worden over de Styx, antwoordt (v. 376): „Houd
+op te hopen dat door gebeden de lotsbeschikkingen der goden worden
+veranderd.”
+
+74 _Sordello_, van de Mantuaansche familie der Visconti, beroemd
+minnezanger in de Provençaalsche taal. Wat zijne hooghartigheid betreft,
+wachte men af wat in Zang X en XI over aardschen roem gezegd wordt.
+
+88 Justinianus, die Italië bevrijd had van de Gothen door Belisarius en
+Narses, gaf het wetten, naar hem genoemd. Italië had zich moeten laten
+regeeren naar het woord „Geef aan Caesar wat Caesar's is”, maar bij
+gebrek aan ruiter sloeg het zelf de hand aan den halster.
+
+97 Albrecht van Habsburg in 1299 tot Keizer gekozen, maar wilde nooit
+naar Italië komen.
+
+106 Alle vier Ghibellijnsche families, de eerste twee van Verona, de
+tweede twee van Orvieto. De Ghibellijnen, om des Keizers zaak geprangd,
+werden door hem veronachtzaamd.
+
+111 _hoe veilig_, ironie. S. is een leengoed des keizers in de Maremma,
+maar geheel door hem veronachtzaamd.
+
+126 _Marcellus_, waarschijnlijk de tegenstander van Caesar, bij Lucanus
+genoemd I, 312: „Marcellusque loquax.”
+
+127 Ironie.
+
+133 _den algemeenen last_, de overheids-ambten.
+
+
+ZEVENDE ZANG
+
+15 _vastgrijpt_, d.w.z. om de knieën.
+
+25 _de hooge Zon_, God.
+
+33 _bevrijd_, nl. door den doop.
+
+34 _de heilige deugden_: geloof, hoop en liefde.
+
+49 Zou het ongegrond zijn om deze vraag aan Dante zelven toe te kennen?
+
+70 _Tusschen_, ik heb hier opzettelijk het dubbelzinnige van het
+origineel behouden, dat verklaard kan worden: tusschen den _steilen_ en
+den _vlakken_ bergrand, en: „half steil, half vlak” dus „glooiend”.
+
+85 _Zon_, hier als het licht der genade.
+
+94 _Rudolf_ van Habsburg, vader van Albrecht (zie den vorigen zang 97)
+wien D. hetzelfde verwijt.
+
+100 Waarschijnlijk wordt Rudolf door den aanblik van Ottocar, koning van
+Bohemen, getroost, omdat hij tegen dezen zijn plicht heeft gedaan.
+
+103 _En die met den kleinen neus_, Philips III van Frankrijk.
+
+104 met het _goedwillig_ uitzicht is Hendrik III van Navarre.
+
+105 _vluchtend_, in den oorlog tegen Peter III van Arragon.
+
+107 _den andere_, d.i. Hendrik III, zie 104.
+
+113 de Vorst, _van den mannelijken neus_ en vs. 124 met _den grooten
+neus_ genoemd, is Karel van Anjou, koning van Sicilië.
+
+114 het gorden van het kleed beschouwd als bewijs van zorgvuldigheid.
+
+127 vergelijking van de drie vorsten, waarvan de eerste de minste en de
+derde de beste is.
+
+131 Hendrik III.
+
+133 Den _laagsten_ rang onder deze keizers en koningen neemt Willem in,
+de Markgraaf van Monferrat, die listig door die van Alessandrië gedood
+is.
+
+
+ACHTSTE ZANG
+
+13 _Te lucis ante_, begin-woorden van het avondgezang waarin gebeden
+wordt tegen nachtelijke schrikbeelden en verzoekingen.
+
+52 Nino, van het geslacht der Visconti van Pisa, zusterszoon van Ugolino
+(Hel XXXIII) aan wiens misdaden Dante had gedacht dat hij ook schuldig
+was. Zijne vrouw, de moeder van zijne Johanna (vs. 71), was hertrouwd
+(vs. 73) met Galeazzo Visconti, wiens geslacht een slang in het
+wapenschild voerde, terwijl het wapen van Nino een haan droeg.
+
+90 Deze drie heldere sterren zijn Hoop, Geloof en Liefde, de drie
+geestelijke deugden; vgl. de vier sterren in het eerste boek: de
+Voorzichtigheid, Rechtvaardigheid, Ingetogenheid en Dapperheid.
+
+97 Zie den vorigen zang vs. 72.
+
+112 De lamp der _genade_ moet geholpen worden door den vrijen wil van
+den begenadigde.
+
+114 bergvlakte, het aardsche paradijs op den top van den Louteringsberg.
+
+118 Currado Malaspina, neef van dien Malaspina, die Dante zeven jaar
+later (zie vs. 134) gastvrij heeft opgenomen, wiens mildheid hij dus
+door daden, niet door woorden van anderen, zou ondervinden.
+
+129 _beurs en zwaard_, mildheid en heerschappij.
+
+131 _het slechte hoofd_, de Paus.
+
+133 d. w. z. eer zeven jaar verloopen zijn.
+
+
+NEGENDE ZANG
+
+1 Waarschijnlijk moet men onder „de bijzit van Tithonus” niet Aurora,
+die zijne echtgenoote is, maar die schemering verstaan, die het opgaan
+van de Maan vóórafgaat; de maan immers kwam tegen negen uur op (zie
+vs. 7, waar men de schreden als uren moet opvatten) en stond in den
+Scorpioen, „dat kille dier”, vs. 5.
+
+4 _edelgesteenten_, sterren.
+
+12 _alle vijf_, zie den vorigen _zang_: dit waren Sordello, Nino,
+Currado, Virgilius en Dante.
+
+30 _tot aan het vuur_ n.l. de sfeer des vuurs, gelegen boven den
+dampkring en onder de sfeer of hemel-kring der maan, tot welke de
+Louteringsberg met zijn top reikt.
+
+55 _Lucia_, ook genoemd Hel II, evenals hier verpersoonlijking der
+_Genade_.
+
+94 De eerste trede is de belijdenis der zonden, de tweede de vernedering
+des harten, de derde de liefde tot God.
+
+97 _paers_, bedoeld is een kleur samengesteld uit purper en zwart,
+waarin het zwart den boventoon houdt.
+
+112 _Zeven P's_ (peccata of peccair), de zeven hoofdzonden. De zeven P's
+geven tegelijk de 7 afdeelingen aan, waarin het eigenlijke _Vagevuur_ en
+evenzoo het Gedicht tot aan het einde van Boek XXVII is ingedeeld.
+
+115 Het kleed des engels is gelijk aan dat des Priesters, die de
+absolutie verleent.
+
+118 De gouden sleutel is symbool van de den priester toegekende
+bevoegdheid tot het geven van absolutie; de zilveren dat van zijn gave
+des onderzoeks (scientia discernendi).
+
+133 Het geluid dat de poort bij het opengaan maakte, herinnert Dante aan
+het oogenblik dat op last van Caesar de bewaarplaats van de Romeinsche
+schatkist, die door Metellus verdedigd was, geforceerd werd. Lucanus
+III, 155 beschrijft het aldus: Toen dreunde de Tarpejische rots; en de
+zware dreun getuigde dat de vleugel-deuren waren ontgrendeld.
+
+
+TIENDE ZANG
+
+8 Hier is sprake van een door de rots kronkelend pad, niet van een
+bewegende rots.
+
+15 Het is de vijfde dag na volle maan, dus de maan komt met haar donkere
+helft aan de kim ongeveer 4 uren na zonsopgang.
+
+55 Dit beeldwerk voor wat beschreven is II Samuel, cap. 6.
+
+57 Immers Uza „strekte zijn hand uit naar de arke Gods, en hield ze want
+de runderen struikelden. Toen ontstak de toorn des Heeren tegen Uza, en
+God sloeg hem aldaar bij de arke Gods.” Waarschijnlijk bevatten Dante's
+woorden eene toespelling op de niet inachtgenomen verdeeling van
+geestelijke en wereldlijke macht tusschen Paus en Keizer.
+
+66 Immers Daeid antwoordde tot Michol, die hem berispte: „Ook zal ik mij
+nog geringer houden dan alzoo, en zal nederig zijn in mijne oogen” enz.
+
+73 De Heilige Gregorius, bewogen door den deemoed van Trajanus bij deze
+gelegenheid betoond, verkreeg diens verlossing uit de Hel door zijn
+gebed.
+
+100 _fluisterde_, ook Virgilius wordt door deze tafereelen tot ontzag
+gestemd, zoodat hij slechts fluisterend durft spreken.
+
+123 ruggewaartsche schreden, zijn de schreden die in zonde gezet worden,
+maar in het geval van hoovaardigheid gedaan met zelfvertrouwen.
+
+
+ELFDE ZANG
+
+1 _niet daartoe_, God is niet beperkt tot den hemel, maar woont daar
+wegens de grootere liefde, die Hij voor den hemel heeft, daar die
+behoort tot Gods _eerste_ werken.
+
+30 Nl. van den Louteringsberg.
+
+33 _degenen_, die menschen op aarde die de goddelijke genade deelachtig
+zijn.
+
+35 _hen helpen te wasschen de merken_, het bidden der bovengenoemde
+begenadigden, moet meehelpen om van de zielen af te wasschen de merken
+der zonden, die zij hier droegen en waarmee zij in het louteringsoord
+aankwamen.
+
+37 zoo waarlijk moge gerechtigheid Gods en vroomheid dergenen die leven
+en voor hen bidden etc.
+
+58 _Een Latijner_, een Italiaan. Hier spreekt Humbert Aldobrandeschi,
+Graaf van Santafiore. Hij maakte zich door zijn hoovaardigheid zóó
+gehaat bij het volk van Siena, dat hij vermoord werd in Campagnatico,
+een plaats van de Maremma.
+
+81 _verluchten_, alluminare, d.i. het versieren van handschriften met
+miniaturen. Oderisi van Agubbio, een stad van het hertogdom Urbinum,
+miniatuurschilder.
+
+82 _meer lachen de papieren_ = meer bijval in de oogen der menschen
+vinden de miniaturen.
+
+90 _nog kunnende zondigen_ = nog bij mijn leven.
+
+92 Hij nl. de roem. De roem van den kunstenaar is alleen duurzaam
+wanneer zijn tijd wordt opgevolgd door onbeschaafde tijden. Anders
+verduistert weldra de opvolger den voorbijganger.
+
+97–99 Guido Guinicelli stierf in 1276. Guido Cavalcante in 1301.
+Wellicht bedoelt D. met den volgende zich zelf, en wil daardoor tevens
+aantoonen dat ook hij niet vrij is van hoovaardigheid.
+
+105 dui-dui-duiten (woordelijk naar het Italiaansch).
+
+108 In het systeem van Ptolemaeüs is de traagst draaiende hemelcirkel
+die der vaste sterren, welke in zesendertigduizend jaren zijn loop
+volvoert.
+
+113 _de florentijnsche woede_, rabbia, misschien beter, schoon ongewoon,
+_gemeen gepeupel_.
+
+116 _dezelfde_, de zon, d.i. de volksgunst.
+
+121 _Salvani Provenzano_, Ghibellijnen-hoofd te Siena, die zich de
+gansche regeering had willen toeëigenen en tiran had willen worden.
+
+133–138 Hij droeg de schande van het bedelen om den losprijs, gevergd
+voor een door Karel van Anjou gevangen-gehouden vriend, in te zamelen;
+en de schande van het bedelen zal ook Dante, in zijn ballingschap,
+weldra leeren kennen.
+
+142 _grenslanden_, de in de eerste negen zangen beschreven
+Voor-louteringsberg.
+
+
+TWAALFDE ZANG
+
+25 degene, die edelst geschapen was = Lucifer.
+
+30 _Zwaar_; weergegeven wordt de indruk, die een dood lichaam zwaarder
+doet schijnen dan een levend.
+
+32 _rond hunnen vader_, = Jupiter, die met de hiergenoemde goden, de
+Giganten (onder wie ook Briareus behoort) overwon.
+
+46 Rehabeam, Salomo's zoon.
+
+48 Koningen III.
+
+49 Alcmeon doodde zijn moeder, die haar man ter wille van een
+halssieraad had prijsgegeven.
+
+52–54 Koningen 13: 37.
+
+75 _Onvrije ziel_, wijl ingenomen door gedachten van nederigheid.
+
+80 _De zesde dienstmaagd_, Twaalf zijn de dienstmaagden of uren des
+daags, van zons-op- tot zonsondergang gerekend. Dit duidt dus den
+_middag_ aan.
+
+102 _De goed geleide_, ironisch gezegd van de stad Florence; de
+Rubaconte is een brug over de Arno.
+
+105 _Ten tijde dat_, hier wordt de oude tijd genoemd in tegenstelling
+met Dante's eigen tijd. Dante zinspeelt op bedrog gepleegd door de
+regeerders van Florence in het _kwatern_, het boek der rekeningen en in
+de uitmeting van het _zout_.
+
+
+DERTIENDE ZANG
+
+7 daar is geen schaduw (schilderwerk), nóch beeldwerk dat zich voordoet.
+
+19–21 Langs den Louteringsberg wordt altijd bij dag verder gereisd en
+zooals wij reeds tweemaal hebben doorgemaakt op den weg over het
+gedeelte buiten de Poort, des nachts gerust.
+
+28 De ongeziene sprekenden geven hier drie voorbeelden van
+barmhartigheid: het ook ongevraagd geven van hulp aan degenen, die haar
+noodig hebben zooals Maria deed, op de Bruiloft van Kana, toen zij tot
+haren Zoon zeide: „Zij hebben geen wijn;” het zich vrijwillig om eens
+anders wille in gevaar begeven, gelijk Pylades deed, die voorgaf Orestes
+te zijn, om dezen van den dood te redden; kwaad met goed te vergelden,
+gelijk door Christus wordt geleerd: „Hebt uwe vijanden lief.”
+
+37 metaphorisch gezegd voor de voorbeelden van de deugd aan nijd
+tegenovergesteld. Hiermede worden bedoeld de spreuken die door de lucht
+vliegende geesten hun doen hooren.
+
+41 _De breidel_, ook metaphorisch voor de straffen waarmede de nijdigen
+worden gelouterd. Op twee manieren worden dus evenals op den vorigen
+ommegang de zielen gelouterd, door voorbeelden ten goede, den _geesel_,
+en door straffen, den _breidel_.
+
+61 _bij de biecht_, n.l. de bedelaars in de kerk.
+
+93 N.l. om die ziel bekend te maken bij de menschen op aarde opdat die
+voor haar bidden.
+
+106 Dit is Sapia, eene aanzienlijke burgeres van Siena, die verbannen
+naar Colle zich overmatig verheugde over de nederlaag, haren medeburgers
+bij haar woonplaats door de Florentijnen toegebracht.
+
+117 en ik bad God om dat wat hij wilde, n.l. om de nederlaag der
+Florentijnen waartoe God toch reeds besloten had.
+
+123 _gelijk de meerle deed_. Toespeling op een volkssprookje, van een
+meerle, die in den winter binnenshuis gekoesterd, bij het eerste mooie
+weer in den winter zich liet verlokken om uit te vliegen.
+
+133–135 Dante spreekt hier van zijn verwachting van het volgend leven,
+wanneer hij zelf gestorven hier zal moeten boeten, slechts weinig voor
+de zonde der afgunst, maar meer voor die der hoovaardigheid.
+
+152 Voor het laatst lucht de dichter hier op den ommegang der nijdigen,
+zijn leedvermaak over twee mislukte ondernemingen der zoo gehate
+Sieneezen (Hel XXIX. 122): hun poging om in Talamone in de ongezonde
+Maremma, zich een havenplaats te stichten: telkens verloren daar hunne
+admiraals en manschappen meer dan de hoop, het leven; ten tweede hun
+poging om door in den grond te graven onder hun stad een water te
+vinden, dat zij reeds te voren de Diana hadden genoemd.
+
+
+VEERTIENDE ZANG
+
+43 Met de „_botte varkens_” worden bedoeld de inwoners van het
+Casentijnsche land.
+
+46 _Keffertjes_ zijn de bewoners van Arezzo.
+
+49 Met „de honden die wolven worden,” worden de Florentijnen bedoeld,
+die Guelfen (wolven) worden.
+
+52 Veertien mijlen beneden Florence vormt de Arno tusschen de rotsen
+draaikolken, die nu nog _pelaghi_, zeeën genoemd worden. De vossen zijn
+de inwoners van Pisa.
+
+55 _een ander_ = Dante.
+
+58 _Uwen kleinzoon_, kleinzoon of neef van den toegesprokene, die als
+podestà van Florence door de zwarten omgekocht, velen der witten liet
+ombrengen.
+
+64 Met het _woud_ wordt Florence bedoeld, dat hij zóó laat uitmoorden
+dat het verlies aan inwoners lang onhersteld blijft.
+
+87 Gemeenschap bestaat slechts van hemelsche goederen: zie XV 43 en vlg.
+
+92 Dit zijn de juiste grenzen van het land Romagna.
+
+112 Brettinoro, kleine stad van Romagna, vaderstad van Guido.
+_Stamhuis_, de familie van dien Guido.
+
+118 De Pagani, heeren van de stad Imola, wier vader Demon werd
+bijgenaamd, zullen beter dan hij zijn.
+
+133 Dit zijn de woorden die Kaïn sprak na Abel gedood te hebben uit
+nijd. (Genes. IV, 14).
+
+139 _Aglauros_, dochter van een Atheenschen koning Erechtheus, die uit
+afgunst Mercurius' liefde voor haar zuster in den weg trad.
+
+143 „Het gebit”; zie den vorigen zang vs. 40.
+
+
+VIJFTIENDE ZANG
+
+3 Die _kring_ die altijd speelt als een kind: de zonneweg, om zijn
+veranderingen met een spelend kind vergeleken. De dag (de tijd tusschen
+zons-òp- en -ondergang) is verdeeld in twaalf uur. Het is dus nu drie
+uur in den namiddag op den Louteringsberg, welken tijd men oudtijds
+_avond_ noemde.
+
+5 _dáár_ is de Louteringsberg; _hier_ is Italië. Men bedenke dat de
+Louteringsberg ligt precies aan den tegenovergestelden kant van de aarde
+als Jerusalem (waar het dus nu 3 uur na middernacht is) en dat Rome
+wordt gerekend 45° Westelijk van Jerusalem te liggen, dat het dus nu
+middernacht in Italië is.
+
+8 Toen de Dichters van het strand naar den Berg gingen, hadden zij (zie
+III 16) de zon in den rug, dus liepen zij van O. naar W. Voorts gingen
+zij den berg op in Noordelijke richting, maar langs den berg gingen zij
+Westelijk, dus zijn zij met de zon mede gegaan om den berg heen.
+
+46 Het is natuurlijk dat Guido den menschen hun nijd verwijt: zoo wil
+hij nu er voor waarschuwen opdat ze later hier op den Louteringsberg er
+minder voor hoeven te boeten.
+
+58 Ik ben van het tevredenzijn nog nuchterder, d.w.z. nog minder
+bevredigd in mijn honger naar weten.
+
+67 In den hemel valt het licht van Gods Liefde in elken zalige als in
+een spiegel.
+
+71 _hoe ver_, dus over hoeveel personen zij zich uitbreidt.
+
+73 misschien te lezen: zonder „elkander”, dus God verstaan.
+
+94 Deze vrouw is Pisistratus' vrouw, die straf eischte voor een jong
+Athener, die hunne dochter in het openbaar had gekust.
+
+106 een _jonkman_ is Stephanus.
+
+
+ZESTIENDE ZANG
+
+24 Dit is een van de weinige metaphorische uitdrukkingen van Dante, die
+anders altijd geziene beelden gebruikt. De bedoeling is hier: doorstaan
+zij de moeilijkheden, waarin zij door hunne zonde zijn geraakt.
+
+42 Hel II. 31 worden degenen genoemd, die _vroeger_ levend het rijk der
+dooden bezochten, nl. Aeneas en Paulus.
+
+46 _Marco_, vriend van Dante, alleen uit deze plaats bekend.
+
+55 Marco's uiting over de verdorvenheid der tegenwoordige menschen,
+brengt D. in verband met het van Guido del Duca vernomene (XIV).
+
+73 Hier wordt met weinige woorden aangestipt de filosofie, uitvoerig
+uitéén gezet in het „Convito”, volgens welke elke deugd, die de menschen
+voortstuwt, haar bijzonderen zetel heeft in één der planeten, terwijl
+tegelijk wordt aangeraakt het vraagstuk van den vrijen wil.
+
+79 _grootere kracht_ en _betere natuur_, d.i. God: en _die_ schept enz.
+
+85 _Zij_, dit is aankondiging van het subject, vs. 88 genoemd.
+
+97 De dichter gaat terstond over tot dat wat hem dunkt de hoofdoorzaak
+van alle kwaad: de vereeniging van wereldlijke en geestelijke macht in
+den Paus. Het volgende is toespeling op Mozes' voorschrift aangaande het
+vleesch, hier toegepast op den Paus, die wel herkauwt, d.i. geleerd is,
+maar geen gespleten hoeven, d.i. goede zeden heeft.
+
+106 goede wereld: Christendom tegenover Heidendom.
+
+126 De Franken noemden alle Italianen Lombarden. Van de hier genoemden
+is niets bekend dan dat zij brave edellieden waren.
+
+130 De stam van Levi, den priester, kreeg geen deel van het land Kanaän
+onder de stammen van Israël: zóó moesten ook de Pausen van het
+wereldlijk bestuur zijn uitgesloten.
+
+139 Marco zinspeelt ook hier op het verderf onder de adellijke families.
+
+       *       *       *       *       *
+
+Het is merkwaardig op te merken, dat Dante den vrijen wil handhaaft om
+dezelfde reden als Kant. Nl. dat de mensch als zedelijk wezen met den
+vrijen wil staat of valt, of zooals Dante zeer eenvoudig zegt: als er
+geen vrije wil wordt aangenomen, er ook geen reden is om zich te
+verheugen over het goede en te rouwen over het kwade.
+
+
+ZEVENTIENDE ZANG
+
+17 De fabel van Tereus, Procne en Philomela wordt hier zóó gewijzigd,
+dat niet zooals gewoonlijk Philomela, maar haar zuster Procne in een
+nachtegaal heet veranderd te zijn.
+
+25–29 Boek Esther.
+
+34 Dit _meisje_ is Lavinia, sprekend tot hare doode moeder Amata, die
+van kwaadheid stierf daar zij hare dochter niet aan Aeneas maar aan
+Turnus toegezegd wilde zien. Zie Aeneïs XII.
+
+49 Dit kleine trekje geeft even aan de groote begeerte, die door het
+geheele gedicht gaat, om het Hoogste Heil te aanschouwen.
+
+73 _deugd_, in de eigenlijke beteekenis van het woord.
+
+97 Liefde gericht op de eerste, d.i. geestelijke goederen is onschuldig;
+liefde gericht op de aardsche goederen kan alleen onschuldig zijn
+wanneer zij het goede beoogt en gematigd is. Als zij het kwade
+beoogt, dan veroorzaakt zij hoogmoed (vs. 115–117) nijd (vs. 118–120)
+gramstorigheid (vs. 121–123) voor welke in de eerste, tweede en derde
+ommegangen geboet wordt. Wanneer zij zich wendt zonder de juiste mate
+tot het goede, d.w.z. te lauw tot God, en te heftig tot de aardsche
+goederen, dan voert zij tot de zonden, in de hoogere vier ommegangen
+geboet, die nog moeten worden beschreven.
+
+114 _in uw klei_: in de menschelijke natuur.
+
+124 daar omlaag, nl. op de drie reeds doorloopen ommegangen,—afgunst,
+nijd en wraakzucht. Op de volgende drie ommegangen komen traagheid,
+gierigheid en gulzigheid.
+
+127 _Eén Goed_: God.
+
+136 _dit goed_ nl. dat niet het ware geluk geeft, dus het aardsche.
+
+
+ACHTTIENDE ZANG
+
+27 _op nieuw_, die liefde wordt als een _tweede_ natuur.
+
+28 Volgens Aristoteles moet men in elk ding onderscheiden tusschen de
+eigenschaplooze _grondstoffen_ en den _vorm_ of idee, die daaraan eerst
+het eigenlijke bestaan geeft. Zoo is het de natuur van den _vorm_ of
+idee om kort in hare stof te blijven en zoo spoedig mogelijk naar den
+hemelkring der maan op te stijgen waar zij thuis hoort en niet zoo snel
+verteert [dus langer bij haar grondstof volhardt].
+
+37 Ook hier wordt de liefde op de bij vs. 28 opgegeven wijze verdeeld in
+de grondstof: d.i. liefde in 't algemeen en de bepaalde _idee_ of _vorm_
+die haar tot eene bepaalde liefde maakt.
+
+46 Deze uitspraak van Virgilius herinnert er nogmaals aan dat hij
+slechts de wetenschap mededeelt welke de Rede geeft, maar dat Beatrice
+de hoogere, die des Geloofs geeft.
+
+49 Wederom de Scolastiek naar Aristoteles: de zelfstandige
+[substantieele] vorm of idee, nl. de ziel, die met de stof, het lichaam,
+vereenigd wordt.
+
+55 eerste begrippen; d.i. de aangeboren begrippen, tot welke alle
+oordeelen zijn te herleiden, als: het ware, goede, schoone.
+
+62 dàt _vermogen_, de rede, die na beraadslaging ja en neen zegt tot elk
+oordeel.
+
+63 Zie Parad. V. 19.
+
+76 Het is nu de zesde avond na volle maan, die begint.
+
+79 De maan staat in het sterrebeeld tegengesteld aan dat van de zon,
+dus dat waar de zon in October staat, wanneer men te Rome de zon ziet
+ondergaan als hier staat beschreven.
+
+82 _Pietola_, vroeger Andes, het dorpje, waar Virgilius is geboren.
+
+100 Lucas 1: 39, Maria spoedt zich tot bezoek bij haar nicht Elisabeth.
+
+101 Caesar enz. ziet op het begin van den burgeroorlog, toen Caesar met
+de grootste haast Marseille liet belegeren en bij Ilerda in Spanje de
+legers overwon die zich anders met Pompejus vereenigd zouden hebben.
+
+133 Al de Joden, die de Roode Zee doortrokken, stierven voor dat de
+Joden hun erfdeel Palestina betraden.
+
+136 Die tochtgenooten van Aeneas die op Sicilië bleven.
+
+
+NEGENTIENDE ZANG
+
+1 De koude van het oogenblik, dat onmiddellijk vóór gaat de opkomst
+van de Zon, werd toegeschreven aan den invloed van de Aarde, somtijds
+versterkt door dien van de planeet Saturnus. De Maan staat hier voor
+den _Nacht_.
+
+4 De geomanten, (_Aarde-waarzeggers_) teekenen in den blinde eene figuur
+op den grond en beschouwen het als hun grootst geluk, wanneer die figuur
+gelijkt op den stand der sterren die nu in het Oosten valt waar te
+nemen: de Waterman _geheel_, de Visschen _gedeeltelijk_ boven den
+horizont. Immers dit teeken wordt onmiddellijk gevolgd door den _Ram_,
+het teeken waarin _nu_ de Zon staat.
+
+13 _hij_: mijn blik. Door haar lang te zien, vergat D. hare gebreken.
+
+19 _doe verdwalen_, dat woord kan ook beteekenen: „verbijsteren.”
+
+22 Ten onrechte, zooals men weet, beroemt zij zich hier.
+
+25 Wie deze heilige vrouw is, wordt niet nader aangeduid, hetzij de
+heilige Waarheid, hetzij Lucia, de verlichtende genade.
+
+31 Daar het oorspr. hier geen pronomen heeft, kan men ook vertalen: Hij
+[d.i. Virg.] greep, welke opvatting misschien wel verdedigd wordt door
+vs. 60. „hoe _de mensch_ zich van haar los maakt.”
+
+37 Zij gaan steeds van O. naar W., dus schijnt de Zon in den ochtend
+achter tegen hunne lendenen.
+
+49–51 lett.: daar zij hebben de zielen als meesteressen of bezitsters
+van het troosten.
+
+58 Dit is een van de weinige plaatsen, waar Dante zich niet beeldend
+maar afgetrokken uitdrukt. Die _tooveres_ is de allegorie van de drie
+hoofd-zonden, welke in de nu nog volgende, dus hoogere kringen geboet
+worden, _om welke_ dus _boven ons geweend wordt_. Virgilius bewijst
+hierin wederom hoe hij alles gewaar wordt wat in Dante omgaat.
+
+62 _lok-aas_, de hemel met de sterren.
+
+67–69 Eenigszins omstandig gezegd voor: door de gansche spleet.
+
+82–84 D. had den spreker wel gehoord, maar zijn aangezicht niet gezien.
+
+93 _grootere zorg_, zijne eigene zaligheid, in vergelijking met de
+aandacht, aan Dante te schenken.
+
+100 Deze stroom is de Lavagna, in het Land van Genua, waarnaar de
+Fieschi zich noemden Graven van Lavagna.
+
+137 _neque nubent_ Matthaeüs XXII. 30 „want in de opstanding nemen zij
+niet ten huwelijk, en worden niet ten huwelijk uitgegeven.” Met deze
+woorden geeft de Paus te kennen dat ook het huwelijk van den Paus met
+de Kerk [waarop Dante meermalen Hel XIX, Lout. XXIV zinspeelt], in het
+andere leven hen niets meer boven andere stervelingen verheft.
+
+141 zie vs. 91.
+
+145 Alagia was de vrouw van Marcello Malaspina, uit een geslacht aan
+hetwelk Dante wegens goedheid, in zijn ballingschap hem bewezen, dank
+schuldig was.
+
+
+TWINTIGSTE ZANG
+
+4–6 meerlen, Ital. merli, woord dat hier slechts voorkomt, aanduidend
+een onderdeel van de verschansing.
+
+13–15 Ook hier denkt Dante aan den held, die een einde zal maken aan de
+wereldlijke macht van den Paus en zoo aan alle gierigheid der menschen.
+
+16–18 jammerden, Ital. lagnarsi: zich scheuren; kan echter niet van
+eenig rouwmisbaar, met de handen bedreven, bedoeld zijn, daar deze
+schimmen de handen en voeten gebonden hebben.
+
+31–33 _Sint Nicolaas._ De bij ons te lande zoo goed bekende Bisschop van
+Mira, die eens vernomen had dat een vader zijn drie dochters bij gebrek
+aan een bruidsschat zich aan de prostitutie wilde laten overgeven, en
+daarom heimelijk 's nachts twee zakken gouds bij haar in het venster
+liet werpen.
+
+64–69 tot boete,—ironisch bedoeld.
+
+67 Karel, Hertog van Anjou.
+
+70 eenen tweeden _Karel_, nl. van Valois.
+
+79 Den ander = Karel van Anjou, Koning van Apulië, krijgsgevangen
+gemaakt door den admiraal van Pieter van Arragon.
+
+87 In 1303 werd Paus Bonifacius VIII gevangen genomen door Philips den
+Schoone, Koning van Frankrijk. Alagne is in de Romeinsche campagne.
+
+92 _In den tempel_, dit slaat op de Orde der tempeliers, door Philips
+den Schoone gewelddadig opgeheven in 1307.
+
+97 nl. Maria zie no. 19.
+
+103 Pygmalion, die uit gouddorst zijnen broeder, Dido's echtgenoot,
+vermoordde.
+
+109 Acam; op Jozua's bevel gesteenigd om het zich toeëigenen van een
+gedeelte van den buit van Jericho.
+
+112 Safira, Handelingen V. 113. Heliodorus, op het punt om de
+tempelschatten te rooven, werd teruggedreven door een gewapend en
+gespoord man.
+
+115 Polydorus, zie Aen. III.
+
+121 d.w.z. ik was de eenige die luid sprak. Deze eerste regels geven
+antwoord op 36.
+
+130 Delos, het eiland waarop Latona Apollo en Diana baarde, was volgens
+de legende vóór die geboorte los van den bodem der zee.
+
+
+EEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+1 De dorst naar weten.
+
+36 zijne zachte voeten: de zandige kust aan den voet des bergs.
+
+50 _de dochter van_ T. is Iris, de regenboog, die op aarde steeds
+tusschen zon en toeschouwer staat.
+
+52 _Droge damp_, als oorzaak der winden in tegenstelling met de
+_vochten_, die den regen veroorzaken.
+
+56 door _wind_, die voor oorzaak der aardbevingen werd gehouden.
+
+61–66 De ziel voelt den wil tot opstijgen reeds eerder, maar deze wordt
+bestreden door den wil zich te louteren. Is de loutering volbracht dan
+voelt zij den _éénigen_ wil tot stijgen.
+
+85 _den naam_, _die_, enz., d.i. die van den dichter.
+
+91 Statius is de dichter der Silvae, der Thebais en der op lange na niet
+voltooide Achilleïs.
+
+
+TWEE EN TWINTIGSTE ZANG
+
+3 een merkteeken, n.l. één van de zeven P's.
+
+5 Het geheele gezang luidt: Welgelukzalig die dorst hebben en die honger
+hebben. De honger is bewaard voor den hoogeren cirkel in zang XXIV.
+
+40 Zie de Aeneïs III.
+
+en hoe volgens den Zevenden Zang in den 4en omgang der Hel de gierigen
+worden gestraft.
+
+43 één van de weinige plaatsen waar Dante om het rijm een valsch beeld
+gebruikt.
+
+46 Zie Hel. VII 57.
+
+49 Evenals in de Hel wordt hier gierigheid met haar, tegendeel
+spilzucht te zamen gebracht. _Weerkaatst_ heb ik hier zijn letterlijke
+beteekenis genomen omdat ook Dante het eigenlijke woord aan het
+kaatsspel ontleent. „Zijn groenheid droogt” is eene omschrijving van
+louteren.
+
+55 _de dubbele droefenis_ zijn de beide elkaar vijandige zoons van
+Iöcaste en Oedipus, van wie de ééne, Polynices, de Grieken (vs. 88)
+tegen zijn broeder en zijn vaderstad Thebe deed optrekken.
+
+58 „tokkelt” in proza schijnt dit woord eenigszins gezocht, is echter in
+het origineel geheel in overeenstemming met den luchtigen toon die den
+ganschen Canto, de ontmoeting der drie Dichters vertellende, kenmerkt.
+
+70 Dit zijn de beginwoorden van één der Herderszangen, door lateren
+opgevat als voorzegging van het Christendom.
+
+104 dien berg: den Parnassus.
+
+
+DRIE EN TWINTIGSTE ZANG
+
+10 „Labia etc.” Zie Psalm 51 vs. 17: Heer, open mijne lippen en ik zal
+uwen lof verkondigen.
+
+25 _Erisichthon_, die Ceres minachtte; daarom gestraft werd met
+onverzadigbaren honger zoo dat, door zijn eten van al wat hij bezat, tot
+volslagen armoede vervallen, hij er toe kwam zijne tanden in zijn eigen
+vleesch te slaan. Aan dat oogenblik moet hier gedacht worden.
+
+29 Toen Jerusalem door Titus werd belegerd, kwam ééne vrouw, M., ertoe
+haar eigen kind te verslinden. Zie Vondels _Jerusalem verwoest_.
+
+45 verwoest: n.l. de kenbare trekken.
+
+48 Forese Donati, broeder van Corso Donati, partijhoofd der zwarten
+(adel en rijke burgers).
+
+66 _loutert_, letterlijk: hermaakt zich hier heilig.
+
+73 de begeerte tot verlossing van de zonde die Christus tot het kruis
+bracht. Eli; één der laatste woorden door Chr. aan het kruis gesproken.
+Matth. XXVII: 46.
+
+79 Dante verwachtte Forese vóór de poort van den Louteringsberg te
+vinden, daar deze zich eerst berouwd had op het einde van zijn leven,
+toen het vermogen om te zondigen hem ontnomen werd.
+
+81 _terugbrengt_, letterlijk: weder huwelijkt aan God.
+
+84 immers, voor de Póort van den eigenlijken Louteringsberg moeten de
+tragen even lang wachten als de traagheid in hun leven heeft geduurd.
+
+94 Barbagia, een streek in 't binnenland van Sardinië, waar 't heette
+dat de vrouwen nagenoeg ongekleed gingen.
+
+109–112 Deze regelen slaan op de vele rampen, die de Florentijnen zullen
+hebben te doorstaan, voor dat de zuigeling van nu manbaar zal zijn
+geworden.
+
+119 _voor luttel_ dagen, het origineel heeft eergisteren, doch het was
+voor-eergisteren. Immers nu is het Paasch-Maandag en het was Goede
+Vrijdag bij volle maan, wanneer Dante den Tocht begon.
+
+132 Zie XX 127 waar de berg schudt uit vreugde over de voltooide
+loutering van Statius.
+
+
+VIER EN TWINTIGSTE ZANG
+
+4 _weder gestorven_, n.l. ten tweeden male, wegens hunne magerheid.
+
+8 Zij: de schim van Statius, die ter wille van Virgilius langzamer gaat.
+
+10 Piccarda, Forese's zuster, die in een klooster gegaan, gedwongen werd
+er uit te gaan en te huwen maar weldra stierf.
+
+19 B. de Lucca, een rijmer.
+
+22 dit is Martinus IV bisschop van Tours, later Paus.
+
+30 Bonifazio, bisschop van Ravenna; van welk bisdom de herders-staf den
+vorm van een spinrokken had.
+
+37 ik hoorde hem „Gentucca” mompelen in zijne tanden, dus waar hij den
+onbevredigden honger voelde.
+
+43 den _hoofd_-band, het kenmerk der gehuwden.
+
+51 „Vrouwen—etc.” uit de „Vita Nuova.” Zie Inleiding „Hel.”
+
+58 _degene_, eigenlijk dengene, daar Amore in het Italiaansch mannelijk
+is.
+
+61 de afstand die den gemaniereerden van den geinspireerden stijl
+scheidt is zoo groot, dat men van uit den een den anderen niet kan zien.
+
+82 Voorzegging van den dood van Forese Donati's broeder Corso Donati,
+partijhoofd der zwarten. Hij kwam om door een val van het paard, waarbij
+hij in het tuig verward bleef (15 Sept. 1308).
+
+90 Forese noemt met opzet zijns broeders naam niet.
+
+121 _de Centauren_, zijn de wezens, in de wolken geformeerd met
+_tweevoudige_ borst, n.l. die van een paard en van een man. Toen zij
+met wijn verzadigd waren, begonnen zij op de bruiloft van Pirithous
+gewelddadigheden, waarvoor Theseus ze boeten deed.
+
+124 Gideon koos diegenen, die bij de bron gekomen niet neerknielden om
+te drinken, maar staande water met de hand schepten.
+
+148 _Zóó voelde._ De dichter zegt het wel niet, maar men kan naar
+anologie met hetgeen op de andere omgangen gebeurt begrijpen dat hij
+aldus hier de Zesde P van het voorhoofd kwijt raakt.
+
+
+VIJF EN TWINTIGSTE ZANG
+
+1–3 De zon staat nu in den Ram. De Stier is het beeld volgende op den
+Ram, dus als deze in den middagcirkel staat is het twee uur na den
+middag. De nacht is het punt, recht tegenover de Zon, aan het Noordelijk
+halfrond. Dit valt in de Weegschaal. Het beeld, dat daarop volgt is de
+Schorpioen. Staat deze in den Meridiaan, dan is het in het Noordelijk
+halfrond twee uur na middernacht.
+
+31 Of volgens andere lezing: „de eeuwige wraak openbaar”.
+
+63 _een wijzere_ n.l. Averroës of Ibn Rasch (zie Hel IV 152) die in
+zijn commentaar op Aristoteles het mogelijk verstand (intellectus
+possibilis, den _al-geest_, in tegenstelling met intellectus agens,
+die de zinsindrukken tot het bewustzijn brengt) van de ziel scheidt.
+
+79 wat dit _in mogelijkheid_ beteekent kan _misschien_ begrepen worden,
+indien men de tegenstelling tusschen intellectus possibilis en
+intellectus agens in het oog houdt.
+
+88 _levende leden_—het lichaam dat op aarde leefde.
+
+100 dáárvan: van de gevormde lucht.
+
+109 Aankomst op den Zevenden Ommegang.
+
+139 _de laatste wonde_—de laatste van de zeven P's.
+
+
+ZES EN TWINTIGSTE ZANG
+
+61 n.l. de begeerte om zich te louteren, die nu nog strijdt met de
+begeerte om ten hemel te stijgen, zie zang XXI, vs. 64.
+
+94 Lycurgus; zie het verhaal bij Statius in de Thebais vs. 721.
+
+130 tot zóóver: dus met weglating van: en veroordeel ons niet.
+
+
+ZEVEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+1 Dante neemt Ganges en Ebro als oostelijke en westelijke grens,
+Jerusalem als middagcirkel van ons halfrond; dus, wanneer voor den
+Louteringsberg de zon ondergaat, is het noen bij den Ganges, morgen
+te Jerusalem en staat de nacht in de Weegschaal, het sterrebeeld
+tegengesteld aan den Ram, waarin nu de Zon staat.
+
+13 Dante wil zeggen dat het afstand doen van die genietingen hem
+voorkwam gelijk aan den dood te zijn.
+
+22 _Gerion._ Zie Hel canto 19.
+
+58 „Komt, gezegenden mijns Vaders.”
+
+94 _Cytherea_, Venus, nu staande in het teeken der Visschen, dat
+vóórgaat aan het teeken van den Ram, waarin nu de Zon is.
+
+101 Lea en Rachel uit het O. T. verbeelden het practische en het
+beschouwende leven, nog voor het licht van Christus aan Dante is
+verschenen. In het aardsche Paradijs zullen hem weldra hetzelfde
+verbeelden de Christinnen Mathilde en Beatrice.
+
+127 het tijdelijk vuur, nl. op den Berg en het eeuwige in de Hel.
+
+129 _Uit mijzelven_—Virgilius is het licht der goddelijke genade niet
+deelachtig.
+
+142 _Over u zelven_—nl. als heer over u zelf, dus: als uw eigen
+meester.
+
+
+ACHT EN TWINTIGSTE ZANG
+
+67 _Nu recht-op gericht_, d.w.z. niet meer bloemen plukkende.
+
+80 Psalm XCII, vs. 5 (Vulgata).
+
+85 Louteringsberg XXI, 52–54 vertelde immers Statius dat vanaf de poort
+van den Louteringsberg naar boven geen wind of regen meer was.
+
+102 Nl. door de poort van St. Pieter.
+
+103 Dante denkt zich om de stilstaande aarde negen hemelkringen, van
+oost naar west draaiende, genoemd naar de zeven planeten (de Maan,
+Mercurius, Venus, de Zon, Mars, Jupiter en Saturnus). De achtste is
+die der vaste sterren, de negende het Empyreum. Zie „het Paradijs”.
+
+136 _Kransje_,—nl. de mededeeling van eene waarheid.
+
+
+NEGEN EN TWINTIGSTE ZANG
+
+3 _Wier zonden_, nl. de 7 P's die nu alle uitgewischt zijn.
+
+27 Onder eenigen sluier, d.w.z. verstoken van de Kennis des Goeds en des
+Kwaads.
+
+46 het verkeerd geziene: letterl. het gemeene, d.i. wat beiden dingen
+gemeen is, dus de gelijkenis doet vinden.
+
+75 _Penseelen_, het Italiaansche pennelli kan ook beteekenen: baniertjes
+of wimpels. _Delia_, nl. Diana of de Maan.
+
+79 de zeven kandelaren = de zeven gaven v. d. Heiligen Geest; de tien
+schreden = de tien geboden.
+
+82 Vierentwintig ouderlingen—vertegenwoordigend 24 boeken van het Oude
+Testament, zie Apocal. IV. 4.
+
+94 Argus, de duizend-oogige bewaker, verbeeldende den sterrenhemel, door
+Juno over hare medeminnares Iö tot bewaker gesteld; hij werd door
+Mercurius Jupiter ten gevalle gedood. Zijne oogen kwamen neer op Juno's
+vogel, den pauw.
+
+108 De griffoen is een uit twee dieren samengesteld dier. Het voorste
+deel van het lichaam is van een arend, het achterdeel van een leeuw.
+Met dit dier wordt Christus voorgesteld, in wien twee naturen zijn: de
+goddelijke, die zich verheft (de arend) en de menschelijke, die aan de
+aarde gebonden is (de leeuw).
+
+118 De zonnekar, door Phaëton onkundig bereden, zoodat hij de aarde
+verzengde, werd verbrand. Dante verbeeldt hierin alle hare rechtmatige
+grenzen te buiten gaande macht, waarschijnlijk die der Rom. Curie, die,
+tot de geestelijke heerschappij geroepen, zich ook de wereldlijke
+aanmatigt.
+
+121 Drie vrouwen: Liefde, Hoop, Geloof.
+
+130 vier: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid.
+Voorzichtigheid leidt den dans; deze heeft drie oogen.
+
+133 twee, Lucas als geneesheer, en schrijver der Handelingen, Paulus met
+het zwaard der waarheid.
+
+142 _Vier_, wie der apostelen of kerkvaders is niet zeker; een oude is
+Johannes, die slapende de Gezichten der Openbaring zag.
+
+154 teekenen: de kandelaren.
+
+
+DERTIGSTE ZANG
+
+1 Het zevengesternte zijn de zeven kandelaren. Zie XXIX. 49. De eerste
+Hemel is het aardsche Paradijs.
+
+16 Zóó groot eenen grijsaard—een van de 24, zie canto 29—dus Salomo
+als schrijver van het Hooglied.
+
+23 Roos-kleurig, misschien beter „vol-daan”.
+
+39 De aangehaalde woorden zijn die, waarmede Virgilius Dido's liefde
+kenschetst voor haren eersten man. Zoo ook vs. 48.
+
+52 _alles wat_, nl. al de heerlijkheden van het Paradijs.
+
+57 _zwaard_, nl. van het berouw.
+
+73 _verwaardigdet_, dit is met eenige ironie gezegd en met eenige
+bitterheid over Dante's afdwalingen.
+
+82 Psalm 30. (Vulgata).
+
+85–90 Men lette er op hoe naar waarheid Italië's klimaat wordt
+beschreven, blootstaande aan de koude winden uit Slavonië, de heete uit
+Afrika.
+
+109 _De groote raderen_, de hemelsferen. _Het zaad_, nl. ieders aanleg.
+
+112 Met de _dampen_, die oorzaken zijn van de _regens_, worden hier
+vergeleken de ondoorgrondelijke oorzaken, die de goddelijke genade,
+hun gave, doen nederregenen. Hier wordt wederom even als in de Hel het
+gedrag der menschen afhankelijk gesteld van de inwerking der sterren en
+de goddelijke genade.
+
+115 In _vermogen_, in mogelijkheid of aanleg, in tegenstelling met: in
+werkelijkheid.
+
+116 gewaad genomen als kenmerk van het ambt door iemand bekleed.
+
+133 De inblazingen of inspiratie die, op hare voorbede, God hem zond.
+
+
+EEN EN DERTIGSTE ZANG
+
+7 _Mijne deugd_, hier en meermalen elders wordt het woord _deugd_
+gebruikt in zijn oorspronkelijken zin van kracht, evenals het Latijnsche
+virtus, van _vir_, man. Vergelijk het Oud-Germaansch degen = held.
+
+30 _voor hen uit loopen_,—bij wijze van huldebetoon.
+
+40 Het zwaard der gerechtigheid wordt gescherpt door een rad. In geval
+van belijdenis keert het rad zich tegen de snede en wordt het zwaard
+gestompt.
+
+46 het zaad nl. de oorzaak, hier de zware last van vs. 19.
+
+57 _zoodanig_, niet meer behoorend tot de sterfelijke zaken.
+
+70–72 door Noord- of Zuid-wind.
+
+76 de _eerste schepselen_, de engelen.
+
+81 Voor den griffoen. Zie XXIX, 108.
+
+97 Psalm 50.
+
+109 _versta_: de drie van ginds van de kar, de theologische deugden, die
+dieper spieden, zullen Uwe oogen scherpen om te zien in het aangename
+licht, dat daarbinnen, nl. in B.'s oogen is.
+
+121 daarbinnen-in, nl. in B.'s oogen, _het ééne en het andere bestier_,
+zijn menschelijke en goddelijke natuur.
+
+
+TWEE EN DERTIGSTE ZANG
+
+23 De _boom_ verbeeldt Rome of het Romeinsche Rijk.
+
+37 „Adam” wordt geroepen als de eerste zondaar, maar ook wordt met Adam,
+die in het Aardsche Paradijs geplaatst zich vergreep aan den verboden
+Boom, verbeeld de Paus, die te Rome geplaatst als ondergeschikte van
+den Keizer, zich aan diens autoriteit onttrok en zich vergrijpt aan
+diens wereldlijke macht. Van de ongehoorzaamheid des Pausen komt de
+verlatenheid van het Romeinsche Rijk, de wanorde en ellende van Italië.
+
+52 In de lente staat de zon in den Ram die volgt op _de Visch_.
+
+64 Iö werd bemind door Jupiter; Juno had daar erg in; Jupiter
+herschept de beminde in eene koe; Juno laat de koe bewaken door den
+honderd-oogigen Argus; Jupiter zendt Mercurius die zoetelijk zingt van
+Syrinx, de nimf bemind door Pan, zoodat Argus' honderd oogen insluimeren
+en hij door Merc. wordt gedood.
+
+82 Pia = Mathilde.
+
+73–87 Christus wordt hier vereenzelvigd met den appelboom uit het
+Hooglied cap. II, en voor de geheele vergelijking zie men Mattheüs XVII.
+Met den diepen slaap is bedoeld die van Lazarus.
+
+100–102 Vreemdeling, eigenlijk woudbewoner, silvano. Italië wordt als
+woud of wildernis beschouwd in tegenstelling met den Hemel, hier Rome
+genoemd, met Christus als burger.
+
+109 De bliksem gedacht als komende (regenende) uit de hoogste
+luchtstreek, grenzende aan het vuur.
+
+De adelaar verbeeldt de keizers, vervolgers der Christenen, de wolvin de
+ketterij.
+
+124 Deze vederen verbeelden de wereldlijke macht en goederen aan de
+Kerk gegeven.
+
+130 De draak verbeeldt Satan.
+
+136 verg. Hel XIX 115.
+
+142 De hoofden verbeelden de zonden der Kerk, de Hoer, de Pausen; de
+Reus, die koningen van Frankrijk die bewerkten dat de Paus zijn zetel te
+Avignon hield.
+
+154 —_naar mij_—nl. naar de Ghibellijnen.
+
+157–160 Door het vertrek der Pausen naar Avignon (hier voorspeld en
+gebeurd in 1305 onder Clemens V) raakt de Paus geheel uit het oog der
+Ghibellijnen.
+
+
+DRIE EN DERTIGSTE ZANG
+
+1 De psalm 78, waarin voorzegd worden de rampen die zullen komen over
+Jerusalem, hier toegepast op die van Italië.
+
+34 _Het vat_—nl. de wagen die de Kerk verbeeldt.
+
+43 _een aanvoerder_, een keizer door Dante steeds verwacht als
+hersteller van het Pausdom binnen de daaraan gestelde grenzen en als
+hervormer van het geheele Rijk, vooral van Italië.
+
+49 Zonder schade enz. Zooals te Thebe de oplossing van het raadsel der
+Sfinx door Oedipus.
+
+63 nl. door zich te laten kruisigen.
+
+67 De wateren van den Elsa (in Toscane) overdekken al wat er in valt,
+met een steenachtige laag. Piramus maakte met zijn bloed de witte
+moerbei rood.
+
+76 d.i. opdat men wete dat gij hier zijt geweest, gelijk men aan de
+palm-bladeren om den pelgrimsstaf, de pelgrims herkent die in het
+Heilige Land zijn geweest.
+
+91 ulieden, de hemelingen.
+
+123 Alleen van het kwade verliest men de heugenis door het drinken van
+Lethe.
+
+
+
+
+NA-WOORD
+
+
+I
+
+
+[Kantlijn: Karakter van het geheele gedicht.]
+
+De Hel straft degenen, die zich aan onvergefelijke zonden hebben
+schuldig gemaakt. Dante voelt wèl den val tot zulke zonden als een
+gevaar, dat hem evengoed als alle andere menschen, bedreigt, maar toch
+weet hij zich zelven van zulke zonden vrij.
+
+Hoe die zonden hem bedreigen, men heeft gezien in den eersten Zang van
+de Hel, waar hem Wellust, Heersch-zucht en Heb-zucht als Losch (vs. 31),
+als Leeuw (vs. 43) en als Wolvin (vs. 49) verschrikten, voor hij zijn
+toevlucht bij Virgilius vond. Dat Dante, hoewel bedreigd, zich toch vrij
+van de zonden voelde, blijkt duidelijk uit Hel III 127, waar bij het
+oversteken van den Acheron, Virgilius hem toespreekt: „Hier steekt nooit
+goede ziel over: en daarom, indien Charon zich over u vertoornt, dan
+kunt gij wel weten wat zijn spreken beduidt.”
+
+Zoo is het dat Dante op den geheelen tocht wel verschrikking voelt bij
+het zien der straffen, maar ze niet zelf aan zich zelven meê-maakt. Wel
+voelt hij medelijden met de gestraften, maar dit beschouwt hij als eene
+zwakheid, die hij in zich zelven bestrijdt.
+
+Ook toorn gevoelt hij tegen de zondigen; en vreugde, over de rechtmatige
+straf; deze beiden als prijzenswaarde gevoelens.
+
+Maar in het Rijk der Loutering is het geheel anders. Hier wordt geboet
+voor zonden, aan welke ook Dante zich schuldig voelt. Hij maakt de
+straf, de boete, de loutering zelf door.
+
+Niet alleen blijkt uit de zeven P's, Dante op het voorhoofd gedrukt
+door den Engel, die de Poort van den Louteringsberg bewaakt, en die, de
+een na de andere, bij het doorloopen der zeven ommegangen verdwijnen,
+maar men voelt het bij de lezing van het geheele gedicht. Zwaar drukt de
+zonden-last den dichter bij het begin; steeds lichter voelt hij zich
+worden en steeds gemakkelijker de stijging naar mate hij den top des
+Bergs nadert.
+
+
+II
+
+[Kantlijn: De Louteringsberg als verblijfplaats der zielen.]
+
+In Italië zelf is de Hel gedurende vele eeuwen meer bekend geweest dan
+de beide andere gedichten. In de laatste tijden van hernieuwd nationaal
+leven en daarmede hernieuwde belangstelling in de nationale letterkunde
+is daarin verandering gekomen en is de Louteringsberg minstens evenzeer
+algemeen eigendom als de Hel. Niet weinig draagt daartoe bij wat ik
+hierboven zei: de Louteringsberg bevat het leven van den strevenden
+dichter, en dus van elk strevend mensch. Ja, het menschelijk leven is
+het eigenlijk onderwerp van het gedicht.
+
+Ook het tooneel, waar de handeling van dit gedicht afspeelt, is veel
+meer geschikt om ons als een welgewenscht verblijf tot zich te lokken.
+Grootsch en somber was de voorstelling van het gruwelijk verblijf der
+voor eeuwig verdoemden. De ontzaggelijke cirkels, als ommegangen den
+helle-trechter omgaande, zich al nauwer sluitend, hadden ons eindelijk
+tusschen den eeuwigen jammer gebracht tot aan den bodem van eeuwig ijs,
+waarin de van alle menschelijk gevoel vervreemde moordenaars van wie hun
+lief en dierbaar hadden moeten en kunnen zijn, vastgevroren liggen. Wij
+zijn de tunnel doorgekomen, het gat door Lucifer bij zijn val uit den
+Hemel in de Aarde gemaakt, dat van onze tegenvoeters loopt tot aan het
+centrum, tegelijk den top van de omgekeerde holle pyramide, door den
+Helletrechter gevormd. We zien, op Goeden Vrijdag de Hel binnengekomen,
+nu op Paasch-morgen het zon-licht weder. We hebben denzelfden tijd, ook
+door Christus in de onderwereld doorgebracht, daar beneden vertoefd.
+De morgen, die de opstanding van natuur en mensch viert (die ook Faust
+tot een nieuw leven zag herboren worden), ontvangt ons op het Zuidelijk
+half-rond in een nieuwen dag en een nieuw Zonnelicht. Nog staan aan den
+hemel de starren van het Zuiderkruis, het sterrebeeld, ons Noordelingen
+onbekend, maar dat ginds den nacht verluistert en tegelijk het Symbool
+is van nieuwe deugden, hier onbereikbaar.
+
+Wel zijn ook in de Hel geweldige berglandschappen ons voor oogen
+getooverd! Maar hier zien wij het heerlijk Italië in al zijn onderdeelen
+voor ons, al is het ook in naam het Zuidelijk Halfrond, waar we ons
+bevinden. De Zon, die we zoolang hebben moeten derven, zien we nu, elk
+van de drie dagen dat ook deze tocht duurt, opkomen, hemel en aarde
+verlichten en weer achter ons dalen; den nacht brengen we door onder het
+geleide en de bewaking der wacht-engelen, van liefelijke zangen omzweefd
+en omruischt. Eindelijk is de top bereikt en daarmede ook het Aardsche
+Paradijs. Nooit moeten we vergeten dat deze tocht, die het gansche leven
+verbeeldt, toch in slechts weinige dagen wordt afgespeeld. Zóó is alles
+verfijnd, versterkt tot een afgerond, beperkt beeld. Reeds dadelijk
+worden we er aan herinnerd dat ook het jaar, waarin deze tocht door
+Dante is gedaan, een bijzonder jaar was, het jubeljaar: 1300. Immers als
+Dante de kabbeling van de golven ziet aan het Zee-strand, ontwaart hij
+meteen de boot met Schimmen, die onder het bestuur van een Engel, over
+zee aankomt van den mond des Tibers, de verzamel-plaats der schimmen,
+die der Loutering zijn waardig gekeurd; maar die noodzakelijk door Rome,
+d.w.z. door de Kerk den weg hierheen moesten vinden. En meer dan anders
+is de boot beladen, want allen, die het jubeljaar gebruikten om Rome te
+bezoeken, hun is ook na den dood de toegang tot den Louteringsberg
+gewaarborgd.
+
+
+III
+
+[Kantlijn: De Allegorie in 't aardsche Paradijs.]
+
+Ook langs den Louteringsberg wordt Dante geleid door Virgilius, die voor
+hem de bron is van alle menschelijk weten. Eerst wanneer hij op den top
+is gekomen en het aardsche Paradijs is bereikt, verlaat Virgilius hem en
+verschijnt hem Beatrice, die hem verder zal geleiden door dit Paradijs
+en verder door al de hemelkringen tot het aanschouwen van God-zelven.
+
+Wat Dante in het Aardsche Paradijs ziet, is eene weerspiegeling van de
+toestanden op aarde en van datgene wat Dante beschouwde als de oorzaak
+van alle kwaad: het feit dat noch Kerk noch Staat waren overeenkomstig
+beider goddelijke bestemming. De algemeene en bijzondere zin van de
+gansche allegorie, zooals die ons in Zang XXXII en XXXIII voor oogen
+wordt gesteld, is duidelijk genoeg, vooral voor den lezer, die de aan
+het slot gevoegde noten raadpleegt. Wel geloof ik dat ik den lezer
+een dienst bewijs, door de toestanden zelf zoo kort mogelijk hem te
+herinneren.
+
+[Kantlijn: Jubeljaar.]
+
+De viering van het zoo even genoemde jubeljaar 1300 was een triomf
+van Paus Bonifacius VIII, den heerschzuchtigen Paus uit het Romeinsche
+geslacht der Orsini, den Paus, dien we reeds hadden hooren noemen in
+de Hel (XIX 52). Het is daar, waar Paus Nicolaas III, met het hoofd
+naar beneden, met de voeten omhoog in brand, wordt gestraft voor het
+misbruiken der Pauselijke Macht en meent dat Dante reeds zijn opvolger
+Bonifacius is, die tevens zijn plaats in de Hel komt innemen.
+
+Deze Bonifacius vierde in dat jubeljaar zijn triomf over Keizer en
+Koning, en liet zich zelf als Imperator vereeren door de saamgestroomde
+Kristenheid. Het Duitsche Rijk verkeerde in zulk een toestand van
+verdeeldheid en verzwakking, dat van dien kant niets te vreezen viel.
+
+[Kantlijn: Philips IV van Frankrijk en Bonifacius VII.]
+
+Het was vooral Philips IV, Koning van Frankrijk, tegen wien de Paus
+te strijden had. Deze had Frankrijk naar binnen en naar buiten tot
+den krachtigsten staat gemaakt. Onder zijne regeering had de Fransche
+geestelijkheid zich te Rome beklaagd over de zware lasten, door de
+kroon haar opgelegd. De Paus verbood daarop (1296) dat geestelijken
+door leeken belastingen werden opgelegd. Deze oorlogsverklaring aan
+den Koning, werd door dezen beantwoord met het verbod van den uitvoer
+van paarden, wapenen, geld en kostbaarheden, dus van al datgene wat
+'s Pausen inkomsten uit Frankrijk vormde. Twee dreigende brieven van
+den Paus aan den Koning richtten niets uit. De Paus riep een algemeen
+concilie te Rome bijéén tegen 1302, waartoe hij ook Philips uitnodigde.
+Had de Paus zijn wil door kunnen zetten, dan had hij voorzeker den
+Koning door dit concilie laten afzetten, gelijk in 1246 Keizer Frederik
+II was afgezet. Doch de Fransche Koning vond steun bij zijn volk.
+De Staten-Generaal, door hem bijeengeroepen, verklaarden zich bereid
+den Koning trouw ter zijde te staan en verboden aan alle Fransche
+geestelijken het concilie bij te wonen. Toch opende de Paus de
+Kerkvergadering in November, en trots het verbod waren er tal van
+Fransche bisschoppen verschenen. De Paus werd door deze vergadering
+tot ~hoofd der Wereld~ verklaard, de geestelijkheid verheven boven
+het wereldgezag. Plechtig werd de ban uitgesproken tegen allen, die
+de Curie het haar toekomende wilden onthouden of haar op andere wijze
+benadeelen. Daarmede was de banvloek over Philips uitgesproken. Na
+allerlei dreigementen werd de Paus door 's Konings gezant gevangen
+genomen nabij Rome (Louteringsberg XX 85) in Sept. 1303, doch liet
+zich niet dwingen tot 't herroepen zijner decreten. Wel werd hij door
+de bevolking bevrijd, maar hij stierf reeds den 11en October 1303.
+
+[Kantlijn: Vernedering van het Pausdom.]
+
+Zijn opvolger was Bertrand de Got, Aartsbisschop van Bordeaux, het
+blinde werktuig des Franschen Konings. Hij onthief den Koning van den
+ban, trok alle aanklachten in en herriep de decreten zijns voorgangers.
+Na zijn dood in 1314 bleef de stoel van St. Peter twee jaren onbezet.
+In 1316 dwong Philips V het conclave tot de keuze van eenen Franschman,
+Johannes XXII. Deze was nog nauwer dan Clemens V verbonden met de
+Fransche koningen. Hij was meer intrigant dan staatsman, eerzuchtig in
+hooge mate, werkzaam maar zonder diepen blik in de tijdsomstandigheden;
+hebzuchtig en geldgierig, heeft hij de geldmiddelen van den Heiligen
+Stoel op kosten der Kerk en der geloovigen belangrijk versterkt, maar
+niet zonder daardoor hevige ontevredenheid te wekken. Hij stelde zich
+geheel onder de hoede des Franschen Konings en vestigde zich te Avignon,
+een bezitting der Pausen in Provence.
+
+In het Derde Gedicht: ~het Paradijs~ (of de Hemel) zal Dante nog meer
+gelegenheid hebben zijn ideaal (reeds in de Inleiding tot de Hel
+aangestipt) van Kerk en Staat uitvoeriger te laten uitspreken, door
+de verschillende personen die hij daar ontmoet.
+
+                                                                H. J. B.
+
+
+
+
+  +--------------------------------------------------------+
+  |                                                        |
+  |              OPMERKINGEN VAN DE BEWERKER:              |
+  |                                                        |
+  |  De volgende correcties zijn in de tekst aangebracht:  |
+  |                                                        |
+  |  Bron (B:) — Correctie (C:)                            |
+  |                                                        |
+  |  B: zeide ik: „bëoog dezen, die zich                   |
+  |  C: zeide ik: „beöog dezen, die zich                   |
+  |  B: het bloed uitging, waain ik                        |
+  |  C: het bloed uitging, waarin ik                       |
+  |  B: hebt, door begeerrigheid aan gene                  |
+  |  C: hebt, door begeerigheid aan gene                   |
+  |  B: hoeveling, die als partijganger                    |
+  |  C: hooveling, die als partijganger                    |
+  |  B: alles gelegd naats het kruid en de                 |
+  |  C: alles gelegd naast het kruid en de                 |
+  |  B: Malespina.                                         |
+  |  C: Malaspina.                                         |
+  |  B: goed plaats zijn, wil alle                         |
+  |  C: goede plaats zijn, wil alle                        |
+  |  B: 49 Thans zijt gij aan het                          |
+  |  C: 49 „Thans zijt gij aan het                         |
+  |  B: daar is de poort.”                                 |
+  |  C: daar is de poort.””                                |
+  |  B: beide de zoetzolen, zittende op                    |
+  |  C: beide de voetzolen, zittende op                    |
+  |  B: niet open.”                                        |
+  |  C: niet open.                                         |
+  |  B: Petrus heb ik ze; en hij zeide                     |
+  |  C: Petrus heb ik ze;” en hij zeide                    |
+  |  B: zich voor mij ter aarde werpen.”                   |
+  |  C: zich voor mij ter aarde werpen.                    |
+  |  B: welke stemmen zijn dezen? en mèt dat ik            |
+  |  C: welke stemmen zijn dezen?” en mèt dat ik           |
+  |  B: Van een gove pij schenen                           |
+  |  C: Van een grove pij schenen                          |
+  |  B: meerdere diepe zeëen, vindt hij de                 |
+  |  C: meerdere diepe zeeën, vindt hij de                 |
+  |  B: geen duizend aar zich tot den                      |
+  |  C: geen duizend jaar zich tot den                     |
+  |  B: niet: „Wat hebt gij? om die                        |
+  |  C: niet: „Wat hebt gij?” om die                       |
+  |  B: 91 „Nog Schepper, noch schepsel                    |
+  |  C: 91 Noch Schepper, noch schepsel                    |
+  |  B: één van die Geesten ezide:                         |
+  |  C: één van die Geesten zeide:                         |
+  |  B: 67 Gij hebtgeda an als degene,                     |
+  |  C: 67 Gij hebt gedaan als degene,                     |
+  |  B: persoonaadjen Antigone, Dëiphile en Argia          |
+  |  C: persoonaadjen Antigone, Deïphile en Argia          |
+  |  B: vader, wat is dat was ik hoor?”                    |
+  |  C: vader, wat is dat wat ik hoor?”                    |
+  |  B: 40 O ziel,” zeide ik:                              |
+  |  C: 40 „O ziel,” zeide ik:                             |
+  |  B: antwoordde ik hem „niet hoelang                    |
+  |  C: antwoordde ik hem: „niet hoelang                   |
+  |  B: 121 Summae Deus clementiae” hoorde                 |
+  |  C: 121 „Summae Deus clementiae” hoorde                |
+  |  B: waren, vestte Virgiluis zijne oogen                |
+  |  C: waren, vestte Virgilius zijne oogen                |
+  |  B: kan verzadgid zijn, zoodat ik                      |
+  |  C: kan verzadigd zijn, zoodat ik                      |
+  |  B: de nectar, waarvan ieder speekt.”                  |
+  |  C: de nectar, waarvan ieder spreekt.”                 |
+  |  B: 84 _Zon_, hier als het                             |
+  |  C: 85 _Zon_, hier als het                             |
+  |  B: door den aanblik van Ottacar, koning               |
+  |  C: door den aanblik van Ottocar, koning               |
+  |  B: 108 _vluchtend_, in den oorlog                     |
+  |  C: 105 _vluchtend_, in den oorlog                     |
+  |  B: en vs. 124 _met_ den _grooten                      |
+  |  C: en vs. 124 met _den grooten                        |
+  |  B: 128 Currado Malaspina, neef van                    |
+  |  C: 118 Currado Malaspina, neef van                    |
+  |  B: Currado. Virgilius en Dante.                       |
+  |  C: Currado, Virgilius en Dante.                       |
+  |  B: 112 _Zeven P'e_ (peccata of                        |
+  |  C: 112 _Zeven P's_ (peccata of                        |
+  |  B: III, 155. beschrijft het aldus:                    |
+  |  C: III, 155 beschrijft het aldus:                     |
+  |  B: traagst draaiende hemelcircel                      |
+  |  C: traagst draaiende hemelcirkel                      |
+  |  B: 90 _De zesde dienstmaagd_,                         |
+  |  C: 80 _De zesde dienstmaagd_,                         |
+  |  B: 128_gelijk de meerle deed_.                        |
+  |  C: 123 _gelijk de meerle deed_.                       |
+  |  B: Louterinsberg ligt precies aan                     |
+  |  C: outeringsberg ligt precies aan                     |
+  |  B: 75 Het is nu de zesde                              |
+  |  C: 76 Het is nu de zesde                              |
+  |  B: 78 De maan staat in het sterrebeeld                |
+  |  C: 79 De maan staat in het sterrebeeld                |
+  |  B: NEGENDE ZANG                                       |
+  |  C: NEGENTIENDE ZANG                                   |
+  |  B: 49–51: lett: daar zij hebben                       |
+  |  C: 49–51 lett.: daar zij hebben                       |
+  |  B: jammerden, Ital: lagnarsi: zich                    |
+  |  C: jammerden, Ital. lagnarsi: zich                    |
+  |  C: 64–66 tot boete,—ironisch bedoeld.                 |
+  |  B: 64–69 tot boete,—ironisch bedoeld.                 |
+  |  B: 77 Den ander = Karel                               |
+  |  C: 79 Den ander = Karel                               |
+  |  B: 6 zijne zachte voeten:                             |
+  |  C: 36 zijne zachte voeten:                            |
+  |  B: oorzaak der aarbevingen werd gehouden.             |
+  |  C: oorzaak der aardbevingen werd gehouden.            |
+  |  B: 40 Zie de Aeneis III                               |
+  |  C: 40 Zie de Aeneïs III.                              |
+  |  B: Bonifazio, bischop van Ravenna;                    |
+  |  C: Bonifazio, bisschop van Ravenna;                   |
+  |  B: als oostelijke en westetelijke grens,              |
+  |  C: als oostelijke en westelijke grens,                |
+  |  B: 140 _Over u zelven_—nl.                            |
+  |  C: 142 _Over u zelven_—nl.                            |
+  |  B: 78 Psalm XCI, vs. 5 (Vulgata).                     |
+  |  C: 80 Psalm XCII, vs. 5 (Vulgata).                    |
+  |  B: 21 Roos-kleurig, misschien                         |
+  |  C: 23 Roos-kleurig, misschien                         |
+  |  B: 3 De _boom_ verbeeldt Rome of het                  |
+  |  C: 23 De _boom_ verbeeldt Rome of het                 |
+  |  B: 147–160 Door het vertrek der                       |
+  |  C: 157–160 Door het vertrek der                       |
+  |  B: Paus geheel uit het het oog der                    |
+  |  C: Paus geheel uit het oog der                        |
+  |  B: oplossing van het der raadsel                      |
+  |  C: oplossing van het raadsel                          |
+  |  B: heugenis door het drinken von                      |
+  |  C: heugenis door het drinken van                      |
+  |  B: Heb-zucht als Losch, (vs. 31)                      |
+  |  C: Heb-zucht als Losch (vs. 31),                      |
+  |  B: als Leeuw (vs. 43) als Wolvin                      |
+  |  C: als Leeuw (vs. 43) en als Wolvin                   |
+  |  B: leven zag herboren worden ontvangt ons             |
+  |  C: leven zag herboren worden), ontvangt ons           |
+  |  B: Frankrijk en Bonifacius VII                        |
+  |  C: Frankrijk en Bonifacius VII.                       |
+  |                                                        |
+  +--------------------------------------------------------+
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg's Dante's Louteringsberg, by Dante Alighieri
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE'S LOUTERINGSBERG ***
+
+***** This file should be named 39181-0.txt or 39181-0.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/3/9/1/8/39181/
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+http://www.pgdp.net
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
diff --git a/39181-0.zip b/39181-0.zip
new file mode 100644
index 0000000..2cef7eb
--- /dev/null
+++ b/39181-0.zip
diff --git a/39181-h.zip b/39181-h.zip
new file mode 100644
index 0000000..595ddaf
--- /dev/null
+++ b/39181-h.zip
diff --git a/39181-h/39181-h.htm b/39181-h/39181-h.htm
new file mode 100644
index 0000000..51a6783
--- /dev/null
+++ b/39181-h/39181-h.htm
@@ -0,0 +1,10324 @@
+<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.1//EN"
+    "http://www.w3.org/TR/xhtml11/DTD/xhtml11.dtd">
+
+<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xml:lang="nl">
+
+<head>
+  <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html;charset=iso-8859-1" />
+  <meta http-equiv="Content-Style-Type" content="text/css" />
+
+  <title>
+    Dante's Louteringsberg in proza overgebracht, by Dante Alighieri&mdash;A Project Gutenberg eBook.
+  </title>
+  <style type="text/css">
+
+h1           {text-align: left; clear: both; margin-top: 0.5em; margin-bottom: 6em;
+              font-size: 115%;}
+h2           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em;
+              font-weight: normal; font-size: 100%;}
+h2.h2aant    {margin-top: 3em; font-weight: normal; font-size: 133%;}
+h2.h2na      {margin-top: 1.5em; font-weight: normal; text-align: left; font-size: 100%;}
+h3           {text-align: center; clear: both; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em;
+              font-weight: normal; font-size: 100%;}
+h3.h3aant    {font-weight: normal; font-size: 75%;}
+
+p            {text-align: justify; text-indent: 1em;}
+p.tp         {margin-top: 3em; margin-bottom: 3em; text-align: center; text-indent: 0em;}
+p.tp2        {margin-top: 0.5em; margin-bottom: 0.5em; text-align: center; text-indent: 0em;}
+p.subh2      {margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; text-align: center; text-indent: 0em;
+              font-weight: normal; font-size: 100%;}
+p.pverso     {margin-left: 1em; text-indent: -1em;}
+p.intro      {margin-left: 2.5em; text-indent: 0em;}
+p.p1         {margin-left: 2.5em; text-align: left; text-indent: -1.1em;}
+p.p2         {margin-left: 2.5em; text-align: left; text-indent: -1.8em;}
+p.p3         {margin-left: 2.5em; text-align: left; text-indent: -2.5em;}
+a.regel      {margin-right: 0.2em;}
+p.paant      {margin-left: 0em; text-align: left; text-indent: 1em; font-size: 75%;}
+p.paant0     {margin-left: 3.5em; text-align: left; text-indent: -0em; font-size: 75%;}
+p.paant1     {margin-left: 3.5em; text-align: left; text-indent: -1.7em; font-size: 75%;}
+p.paant2     {margin-left: 3.5em; text-align: left; text-indent: -2.4em; font-size: 75%;}
+p.paant3     {margin-left: 3.5em; text-align: left; text-indent: -3.1em; font-size: 75%;}
+a.noot       {margin-right: 0.8em;}
+
+div.title    {margin-top: 3em; margin-bottom: 1em; text-align: center;}
+div.verso    {margin-top: 4em; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;
+              max-width: 27em;}
+div.drukker  {margin-top: 10em; margin-bottom: 2em; margin-left: auto; margin-right: auto;
+              width: 30em; font-size: 75%; text-align: center; border-top: 1px solid black;}
+div.noten    {margin-top: 4em; margin-bottom: 3em;}
+div.nawoord  {margin-top: 3em; margin-bottom: 1em;}
+
+/* TB */
+hr           {width: 20%; clear: both; border: 1px solid black;
+              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;}
+hr.tb        {border-style: none; margin-top: 1.5em; margin-bottom: 1.5em;}
+hr.tbaant    {border-style: none; margin-top: 0.5em; margin-bottom: 0.5em;}
+hr.chbegin   {width: 11%; margin-top: 0.5em; margin-bottom: 2em;}
+hr.chend     {width: 22%; margin-top: 2em; margin-bottom: 1em;}
+hr.hrnaxx    {width: 100%; margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; height: 5px;
+              border-top: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black; border-left: 0; border-right: 0;}
+
+.pagenum     {/* uncomment the next line for invisible page numbers */
+              /* visibility: hidden;  */
+              position: absolute; left: 93%; text-indent: 0em; text-align: right;
+              font-size: small; font-weight: normal; font-variant: normal; font-style: normal;
+              letter-spacing: normal; color: #888888;}
+span[title].pagenum:after {content: "[" attr(title) "] ";}
+
+.sidenote    {padding-bottom: .4em; padding-top: .4em; padding-left: .4em; padding-right: .4em;
+              margin-left: 1em; margin-top: 0em; margin-right: -1em; margin-bottom: 0.3em;
+              float: right; clear: left; width: 10em; font-size: 75%;
+              color: black; background: #eeeeee; border: dashed 1px; }
+
+/* TABLES */
+table        {margin-left: auto; margin-right: auto;
+              padding: 0; border: 0; border-collapse: collapse;}
+.toc         {border: 1px dotted red; margin-top: 3em; margin-bottom: 1em; font-size:80%;}
+.toc th      {text-align: center; font-variant: small-caps; font-size: 133%;}
+td.tdc       {text-align: center; padding-left: 1em; padding-right: 1em;}
+
+/* ALIGN */
+.right       {text-align: right;}
+.mixcap      {font-variant: small-caps;}
+.g           {letter-spacing: 0.2em; margin-right: -0.2em; font-weight: normal; font-style: normal;}
+ins.corr     {border-bottom: 1px dotted red; text-decoration: none;}
+
+/* IMAGES */
+img          {border: 0;}
+.figcenter   {margin: auto; text-align: center;}
+.figdeco     {margin-top: 0.5em; margin-bottom: 3em;
+              margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;}
+.figend      {margin-top: 1.5em; margin-bottom: 3em;
+              margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;}
+.extern      {display: inline; padding-left: 0.1em;}
+
+.size50      {font-size: 50%;}
+.size80      {font-size: 80%;}
+.size110     {font-size: 110%;}
+.size115     {font-size: 115%;}
+.size133     {font-size: 133%;}
+.size175     {font-size: 175%;}
+.size200     {font-size: 200%;}
+
+/* Transcriber Note */
+.TNbox       {border: 1px solid; padding: 1em; font-family: sans-serif; font-size: 90%;}
+.TNbox h2    {font-variant: small-caps; font-size: 130%; letter-spacing: 0;
+              margin-top: 1em; margin-bottom: 1em; line-height: 2em;}
+.TNbox p     {text-indent: 0em; margin-top: 0.7em; margin-bottom: 0.7em;}
+.TNbox table {width: 100%; font-size: 90%;}
+.TNbox th    {text-align: left;}
+.TNbox td    {text-align: left; vertical-align: top;}
+td.td2       {width: 20%;}
+td.td4       {width: 40%;}
+
+@media screen
+{   body              {margin-left: 8%; margin-right: 8%;}
+    p                 {margin-top: .4em; margin-bottom: .4em;}
+    .TNbox            {margin: 10% 10% 5% 10%; background-color: #dddddd;}
+    img.cap           {float: left; margin: 0em 0.5em 0 0; position: relative;}
+    p.drop            {text-indent: 0em;}
+    p.drop:first-letter {color: Window; visibility: hidden; margin-left: -1em;}
+    ins.corr2         {border-bottom: 1px dotted red; text-decoration: none;}
+}
+
+@media print
+{   p                 {margin: 0;}
+    .pagenum          {display: none;}
+    ins               {border: none;}
+    img.cap           {float: left; margin: 0em 0.5em 0 0; position: relative;}
+    p.drop            {text-indent: 0em;}
+    p.drop:first-letter {color: Window; visibility: hidden; margin-left: -1em;}
+    ins.corr2         {border-bottom: 1px dotted red; text-decoration: none;}
+}
+
+@media handheld
+{   body              {margin-left: 2%; margin-right: 2%;}
+    p                 {margin-top: .2em; margin-bottom: .2em;}
+    .pagenum          {display: none;}
+    img.cap           {display: none;}
+    p.drop            {text-indent: 1em;}
+    p.drop:first-letter {color: WindowText; visibility: visible; margin-left: 0;}
+    ins.corr2         {border: none; text-decoration: none;}
+}
+
+  </style>
+</head>
+
+<body>
+
+
+<pre>
+
+The Project Gutenberg EBook of Dante's Louteringsberg, by Dante Alighieri
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
+
+
+Title: Dante's Louteringsberg
+       in proza overgebracht
+
+Author: Dante Alighieri
+
+Translator: Hendricus Johannes Boeken
+
+Release Date: March 17, 2012 [EBook #39181]
+
+Language: Dutch
+
+Character set encoding: ISO-8859-1
+
+*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE'S LOUTERINGSBERG ***
+
+
+
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+http://www.pgdp.net
+
+
+
+
+
+
+</pre>
+
+
+<div class="TNbox">
+
+  <h2>Opmerkingen van de bewerker</h2>
+
+  <p>De tekst in dit bestand wordt weergegeven in de originele, verouderde spelling.
+  Er is geen poging gedaan de tekst te moderniseren.</p>
+
+  <p>Afgebroken woorden aan het einde van de regel zijn stilzwijgend hersteld.</p>
+
+  <p>Overduidelijke druk- en spelfouten in het origineel zijn gecorrigeerd; deze zijn voorzien van een
+  <ins class="corr" title="Bron: dnnne roed stipppellijn">dunne rode stippellijn</ins>,
+  waarbij de Brontekst via een zwevende pop-up beschikbaar is.<br />
+  Variaties in spelling (met/zonder accent, met/zonder koppelteken, met/zonder extra spatie) zijn behouden.</p>
+
+  <p>Van de illustraties van de voorkant en de titelpagina's is een vergroting beschikbaar
+  door op de betreffende illustratie te klikken.</p>
+
+  <p>Een overzicht van de aangebrachte correcties is te vinden aan
+  <a href="#correctie">het eind van dit bestand</a>.</p>
+
+  <hr />
+
+  <p>Dit e-boek is het tweede deel van &ldquo;De Goddelijke Komedie&rdquo; van Dante Alighieri.
+  De oorspronkelijke italiaanse versie van dit boek is ook als e-boek beschikbaar via Project Gutenberg:
+  <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/1010">La Divina Commedia di Dante: Purgatorio</a> (e-boek #1010).<br />
+  Via Project Gutenberg zijn ook de volgende vertalingen beschikbaar:</p>
+  <ul>
+    <li> Engels: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/1002">Divine Comedy, Longfellow's Translation, Purgatory</a> (e-boek #1002)</li>
+    <li> Engels: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/1006">Divine Comedy, Cary's Translation, Purgatory</a> (e-boek #1006)</li>
+    <li> Engels: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/1996">Divine Comedy, Norton's Translation, Purgatory</a> (e-boek #1996, proza-vorm)</li>
+    <li> Engels: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/8795">The Divine Comedy by Dante, Illustrated, Purgatory</a> (e-boek #8795)</li>
+    <li> Fins: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/11072">Jumalainen n�ytelm�: Kiirastuli</a> (e-boek #11072)</li>
+    <li> Friuliaans: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/16188">La Divina Com�dia: Purgat�ri</a> (e-boek #16188)</li>
+  </ul>
+
+  <p>Het eerste deel van &ldquo;De Goddelijke Komedie&rdquo; is via Project Gutenberg beschikbaar
+  als e-boek #30229: <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229">Dante's Hel, in proza overgebracht</a>.</p>
+
+  <p>Dit Project Gutenberg e-boek bevat externe referenties. Het kan zijn
+  dat deze links voor u niet werken.</p>
+
+</div>
+
+<div class="figcenter" style="width: 333px;">
+  <a href="images/cover.jpg"><img src="images/cover-th.jpg" width="333" height="520" title="Klik voor vergroting (925�1443px, 231Kb)" alt="" /></a>
+</div>
+
+<table class="toc" id="corr0" title="Inhoudsopgave niet aanwezig in Bron." summary="inhoudsopgave">
+  <thead>
+    <tr><th colspan="4">Inhoudsopgave</th></tr>
+  </thead>
+  <tbody>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG1">ZANG 1</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG11">ZANG 11</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG21">ZANG 21</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG31">ZANG 31</a></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG2">ZANG 2</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG12">ZANG 12</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG22">ZANG 22</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG32">ZANG 32</a></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG3">ZANG 3</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG13">ZANG 13</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG23">ZANG 23</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG33">ZANG 33</a></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG4">ZANG 4</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG14">ZANG 14</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG24">ZANG 24</a></td><td class="tdc"><a href="#AANTEEKENINGEN">AANTEEKENINGEN</a></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG5">ZANG 5</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG15">ZANG 15</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG25">ZANG 25</a></td><td class="tdc"><a href="#NAWOORD">NAWOORD</a></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG6">ZANG 6</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG16">ZANG 16</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG26">ZANG 26</a></td><td></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG7">ZANG 7</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG17">ZANG 17</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG27">ZANG 27</a></td><td></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG8">ZANG 8</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG18">ZANG 18</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG28">ZANG 28</a></td><td></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG9">ZANG 9</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG19">ZANG 19</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG29">ZANG 29</a></td><td></td></tr>
+    <tr><td class="tdc"><a href="#ZANG10">ZANG 10</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG20">ZANG 20</a></td><td class="tdc"><a href="#ZANG30">ZANG 30</a></td><td></td></tr>
+  </tbody>
+</table>
+
+<p><span class="pagenum" title="1">&nbsp;</span><a id="p_1"></a></p>
+
+<h1>DANTE'S LOUTERINGSBERG</h1>
+
+<p><span class="pagenum" title="2">&nbsp;</span><a id="p_2"></a></p>
+
+<div class="title">
+
+  <div class="figcenter" style="width: 285px;">
+  <a href="images/ill_tp1.png"><img src="images/ill_tp1-th.png" width="285" height="433" alt="" title="Titelpagina #1; klik voor vergroting (855�1299px, 148kb)" /></a>
+  </div>
+
+  <p class="tp"><span class="size200">WERELDBIBLIOTHEEK</span><br />
+  <span class="mixcap size115">Onder leiding van L. Simons.</span></p>
+
+  <p class="tp size50">HET BOEK IS DE UNIVERSITEIT ONZER DAGEN.</p>
+
+  <p class="tp size110">UITGEGEVEN DOOR:<br />
+  DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN<br />
+  GOEDKOOPE LECTUUR�AMSTERDAM</p>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="3">&nbsp;</span><a id="p_3"></a></p>
+
+<div class="title">
+
+  <div class="figcenter" style="width: 285px;">
+  <a href="images/ill_tp2.png"><img src="images/ill_tp2-th.png" width="285" height="432" alt="" title="Titelpagina #2; klik voor vergroting (856�1296px, 156kb)" /></a>
+  </div>
+
+  <p class="tp2 size175">DANTE'S<br />
+  LOUTERINGSBERG</p>
+
+  <p class="tp2 size115">IN PROZA OVERGEBRACHT</p>
+
+  <p class="tp2 size133">DOOR DR. H. J. BOEKEN</p>
+
+  <p class="tp2 size80">DERDE DRUK&mdash;(9e, 10e en 11e DUIZEND)</p>
+
+  <p class="tp">1920</p>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="4">&nbsp;</span><a id="p_4"></a></p>
+
+<div class="verso">
+
+  <p class="pverso">Lezers dezer vertaling worden gewezen op het hoogst
+  belangrijke werk, in onze <em class="g">Wereld-Bibliotheek</em>
+  verschenen:</p>
+
+  <p class="pverso">PROF. HENRI HAUVETTE: Inleiding tot de studie van de
+  <em class="g">Divina Commedia</em>. Vertaling William Davids.</p>
+
+  <p class="pverso"><em class="g">Keurboek voor Vlamingen</em>: &bdquo;Als algemeene
+  Inleiding tot de Goddelijke Comedie kon de W. B.
+  geen beter werk kiezen dan de studie van Prof. Hauvette.&rdquo;</p>
+
+  <div class="drukker">GEDRUKT TER DRUKKERIJ &bdquo;DE DEGEL&rdquo;&mdash;AMSTERDAM</div>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="5">&nbsp;</span><a id="p_5"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 629px;">
+<img src="images/deco1.png" width="629" height="177" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG1"></a>EERSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Aankomst der beide Dichters op het andere Halfrond;
+ontmoeting met Cato van Utica, die hun
+de eerste voorschriften geeft.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="I_1">1</a> Om koers te zetten over beter water, hijscht nu
+het scheepje van mijn ingeborenheid de zeilen,
+dat z�� gruwbare zee achter zich laat:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="I_4">4</a> en zingen zal ik van dat tweede Rijk, waar de
+menschelijke geest zich loutert, en waardig wordt
+om naar den Hemel te stijgen.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="I_7">7</a> Maar hier herrijze de doode Dichtkunst, o heilige
+Muzen, daar ik de Uwe ben, en dat <a href="#nootI_8">Calliope</a> hier
+een weinig hooger trede,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_10">10</a> mijnen zang volgende met dat geluid, van het
+welk de rampzalige <a href="#nootI_11">Eksteren</a> den slag z��danig
+gevoelen, dat zij aan vergiffenis moesten
+wanhopen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_13">13</a> Zoete kleur van oostelijk saffier, die zich gaarde
+in den wolkloozen aanblik van de zuivere lucht
+tot aan den eersten <a href="#nootI_15">kring</a>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_16">16</a> herbegon geneugt voor mijne oogen, zoodra ik
+<span class="pagenum" title="6">&nbsp;</span><a id="p_6"></a>naar buiten trad uit de doode lucht, die mij de
+oogen en de borst had bedroefd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_19">19</a> De schoone planeet, die tot minnen <a href="#nootI_19">troost</a>, deed
+het gansche Oosten glimlachen, verhullende de
+<a href="#nootI_21">visschen</a>, die in haren sleep gingen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_22">22</a> Ik wendde mij ter rechter hand, en richtte mijnen
+geest op de andere pool, en ik zag vier starren
+nimmer gezien, uitgezeid aan de eerste menschen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_25">25</a> De hemel scheen zich te verheugen in hunne
+vlammetjes. O noordelijke verweeuwde streek,
+daar gij verstoken zijt van die te bewonderen!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_28">28</a> Toen ik mij van hunnen aanblik had losgemaakt,
+mij een weinig wendend naar de andere pool,
+daar waar de Wagen reeds verdwenen was,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_31">31</a> zag ik dicht bij mij eenen oude alleen, z�� grooten
+eerbied in zijnen aanblik waardig, dat niet
+meerderen eenig zoon zijnen vader verschuldigd is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_34">34</a> Den baard droeg hij lang en met witte haren
+ondermengd, gelijkende op zijne lokken, van
+welke op zijne borst een dubbele lijst afhing.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_37">37</a> De stralen der heilige vier lichten verluisterden
+z�� zijn aangezicht met licht, dat ik het zag alsof
+de Zon hem te voren ware.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_40">40</a> &bdquo;Wie zijt gij, die tegen den blinden stroom op
+den eeuwigen kerker zijt ontvlucht?&rdquo; zeide hij,
+bewegende dat eerwaarde pluimaadje:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_43">43</a> &bdquo;wie heeft u geleid? Of wie was u een lamp,
+daar gij uitgingt buiten den duistren nacht, die
+altijd de vallei der onderwereld verdonkert?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_46">46</a> Zijn de wetten des afgronds aldus verbroken? Of
+is men in den Hemel tot nieuw beleid vera�rd, dat
+gij, die veroordeeld zijt, komt tot mijne rotsen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_49">49</a> Toen greep de Gids mij aan, en met woorden,
+handen en gebaarden, maakte hij mij de knie�n
+en de wenkbrauw eerbiedbetuigend.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="7">&nbsp;</span><a id="p_7"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_52">52</a> Voorts antwoordde hij hem: &bdquo;Niet uit mij zelven
+ben ik gekomen; eene vrouw daalde neder uit den
+Hemel, door wier gebeden ik dezen met mijn
+gezelschap ter hulpe kwam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_55">55</a> Maar sinds het uw verlangen is dat meer worde
+verklaard van onzen toestand hoe die naar waarheid
+is, zoo kan het niet zijn dat het mijne aan
+u worde ontzegd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_58">58</a> Deze zag nooit den laatsten avond, maar door
+zijne dwaasheid was hij dien zoo nabij, dat er
+zeer weinig tijd was om terug te keeren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_61">61</a> Zooals ik zeide, werd ik tot hem gezonden om
+hem te redden, en er was geen andere weg, dan
+die langs welken ik mij heb begeven.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_64">64</a> Getoond heb ik hem al het schuldige volk; en van
+nu aan ben ik van zins hem die zielen te toonen,
+die zich louteren onder uwe balije.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_67">67</a> Hoe ik hem getogen heb, zoude lang zijn om u
+te zeggen: uit den hoogen daalt een vermogen,
+dat mij hem geleiden helpt opdat hij u zie en
+opdat hij u hoore.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_70">70</a> Nu behage het u zijne komst in te willigen;
+hij gaat zoekende de vrijheid, die zoo dierbaar
+is, zooals hij weet die voor haar het leven
+weigert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_73">73</a> Gij weet het, daar om haar de dood voor u niet
+bitter was in Utica, waar gij het kleed liet, dat op
+den grooten dag zoo <a href="#nootI_75">licht</a> zal zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_76">76</a> Niet zijn de eeuwige wetten voor ons geschonden,
+omdat deze leeft en Minos mij niet verbant;
+maar ik ben van den cirkel, waar de kuische
+oogen</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_79">79</a> van uwe <a href="#nootI_79">Marcia</a> zijn, die, in haar gelaat u nog
+bidt, o heilige inborst, dat gij haar voor de uwe
+houdt: bij hare liefde dus neig u naar ons.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="8">&nbsp;</span><a id="p_8"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_82">82</a> Laat ons gaan door uwe zeven rijken: <em class="g">dank</em> zal
+ik van u aan haar overbrengen, zoo gij gewaardigt
+daar beneden genoemd te worden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_85">85</a> &bdquo;Marcia geviel zoozeer aan mijne oogen, zoolang
+ik aan gene zijde was,&rdquo; zeide hij daarop: &bdquo;dat
+welke gunst zij van mij verlangde, die deed ik.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_88">88</a> Maar nu zij aan gene zijde van de slechte rivier
+woont, kan zij mij niet meer bewegen, door die
+wet, die gemaakt werd toen ik er uit kwam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_91">91</a> Maar indien eene Vrouw des Hemels u beweegt
+en stiert, zooals gij zegt, is er geene vleierij noodig:
+het zij voor u w�l genoeg, dat gij door haar het
+mij vraagt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_94">94</a> Ga dus en maak dat gij hem toerust met een
+<a href="#nootI_95">glad takjen</a> en dat gij hem het gezicht wascht,
+zoodat gij alle onreinheid daarvan wegwischt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="I_97">97</a> daar het niet zou betamen, het oog bevangen van
+eenigen nevel, te verschijnen voor den eersten
+dienaar, die is van diegenen van het Paradijs.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_100">100</a> Dit eilandjen draagt rondom gansch in de laagte,
+daar beneden, daar waar de golf het slaat, van
+die takjes boven het zachte slijk.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_103">103</a> Geen andere plant, die loover zou maken of
+harder zou worden, kan daar leven hebben omdat
+die niet aan de slagen (van het water) zou
+mee-geven.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_106">106</a> Voorts zij niet hier-langs uw teruggang; de zon,
+die alsnu oprijst, zal u wijzen den berg te nemen
+ter makkelijkste bestijging.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_109">109</a> Zoo verdween hij en ik richtte mij op zonder te
+spreken, en voegde mij weder geheel bij mijnen
+Gids en richtte de oogen naar hem.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_112">112</a> Hij sprak: &bdquo;Zoon, volg mijne schreden: draaien
+wij ons naar achteren, omdat aan dien kant deze
+vlakte afglooit naar hare lage grenzen.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="9">&nbsp;</span><a id="p_9"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_115">115</a> De dageraad verwon de vroeg-ochtend-duisternis,
+die voor haar vlood, zoodat ik van verre het
+rimpelen van het zeevlak gewaar wierd.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_118">118</a> Wij gingen langs het eenzame strand gelijk een
+mensch, die weerkeert tot den verloren weg, zoodat,
+tot hij daar komt, het gaan hem ijdel schijnt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_121">121</a> Toen wij waren daar waar de dauw tegen de zon
+strijdt, en door daar te zijn, waar schaduw is,
+maar langzaam verdwijnt;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_124">124</a> toen legde mijn Meester de beide handen zacht
+boven het kruid uitgespreid; waarom, ik die zijne
+kunsten bemerkt had,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_127">127</a> hem de betraande wangen bood: daar maakte hij
+me ganschelijk �ntdekt die kleur, welke de Hel
+mij verborgen had.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_130">130</a> Toen kwamen wij op dat verlaten strand, dat
+nooit mensch, die later van terugkeeren ondervinding
+heeft gehad, zijne wateren bevaren zag.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_133">133</a> Hier bekranste hij mij, zooals dien anderen behaagd
+had; o wonder! daar z�� als hij er een geplukt
+had van de nederige plant, zoo��n werd
+weer geboren</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="I_136">136</a> eensklaps daar, vanwaar hij die had weggerukt.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 312px;">
+<img src="images/end01.png" width="312" height="134" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="10">&nbsp;</span><a id="p_10"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco2.png" width="632" height="186" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG2"></a>TWEEDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Wanneer de beide dichters aan het strand zijn,
+hunnen weg overdenkende, zien zij van over zee
+een schip aankomen. Onder de zielen, door dat
+schip aan land gezet, herkent Dante Casella.
+Wanneer Dante en de dooden zich door diens gezang
+een poos laten ophouden, schrikt Cato ze
+uiteen en naar den voet des bergs.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="II_1">1</a> Reeds was <a href="#nootII_1">de Zon tot dien horizont gekomen</a>,
+welks middag-cirkel met zijn hoogste punt Jerusalem
+overstolpt:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="II_4">4</a> en de nacht, die tegengesteld aan haar cirkelt,
+kwam uit den Ganges te voren met de Weegschalen,
+die haar uit de hand vallen, <a href="#nootII_6">wanneer zij
+winnende is</a>;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="II_7">7</a> zoodat d��r, waar ik was, de witte en vermiljoenen
+wangen der schoone Aurora door te
+grooten leeftijd oranje werden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_10">10</a> Wij waren alsnog langs de zee, als menschen
+die hunnen weg bepeinzen, die gaan met het
+hart en met het lichaam blijven:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="11">&nbsp;</span><a id="p_11"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_13">13</a> en zie hoedanig, onder de nabijheid des uchtends,
+Mars door de dikke dampen rood gloeit laag in
+het Westen boven het zee-vlak;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_16">16</a> z��danig scheen mij,&mdash;zoo waarlijk moge ik
+het nogmaals zien&mdash;een licht over de zee te
+komen z�� snel, dat geen vliegen zijn bewegen
+evenaart;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_19">19</a> dan, daar ik een weinig het oog van hetzelve
+had afgetrokken om mijnen gids te vragen, herzag
+ik het, lichtender en grooter geworden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_22">22</a> Voorts aan elke zijde daarvan verscheen me een
+ik en weet niet wat voor wits, en van onder
+kwam er gaandeweg nog iet ander wits van
+naar buiten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_25">25</a> Mijn Meester sprak nog geen woord, totdat die
+eerste witheden vleugelen bleken: maar toen hij
+w�l den galjoot herkende,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_28">28</a> riep hij: &bdquo;Maak, maak dat gij de knie�n buigt,
+zie hier den Engel Gods: vouw de handen:
+voortaan zult gij dusdanige dienstdoenden zien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_31">31</a> Zie hier eenen, die de menschelijke hulpmiddelen
+versmaadt, zoodat hij geen roeispaan wil, noch
+ook eenig ander zeil dan zijne vleugels, [varende]
+tusschen zoo verre kusten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_34">34</a> Zie hoe hij ze heeft gericht jegens den hemel, de
+lucht strookende met de eeuwige vederen, die
+niet vera�ren zooals menschelijke haren.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_37">37</a> Voorts daar de hemelsche vogel meer en meer
+ons nader kwam, te lichter verscheen hij: waarom
+het oog hem van nabij niet verdroeg,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_40">40</a> maar ik neeg het neder; maar hij kwam dichter
+bij den oever, met een hulkje z�� snel en z��
+licht dat het water niets er van opslokte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_43">43</a> Aan den achtersteven stond de hemelsche veerman,
+zoodanig dat hij wel zalig bleek aan hetgeen
+<span class="pagenum" title="12">&nbsp;</span><a id="p_12"></a>op hem te lezen stond: en meer dan honderd
+geesten zaten er binnen in.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_46">46</a> &bdquo;Toen Isra�l uit Egypten toog&rdquo; zongen allen te
+zamen op eene voois, met al wat er voorts van
+dezen psalm geschreven is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_49">49</a> Voorts maakte hij hun het teeken des heiligen
+kruises; waarna zij allen zich op het strand
+wierpen, en hij ging weg, vlug, zooals hij gekomen
+was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_52">52</a> De schare, die daar terug-bleef, vreemd bleek zij
+aan de plaats, schouwende in het ronde, gelijk
+degene die nieuwe dingen proeft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_55">55</a> Van alle kanten schoot den dag de Zon, die met
+de wel gemikte pijlen <a href="#nootII_56">den Steenbok</a> van het
+midden des hemels had verjaagd;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_58">58</a> wanneer het nieuwe volk het voorhoofd op-hief
+jegens ons, zeggende tot ons: &bdquo;Zoo gij het weet,
+wijst ons den weg, om tot den berg te gaan.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_61">61</a> En Virgilius antwoordde: &bdquo;Gij meent wellicht
+dat wij kennis hebben van deze plaats; maar wij
+zijn vreemden, zoo als gij het zijt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_64">64</a> Zooeven kwamen wij een weinig v��r u, langs
+eenen anderen weg, die z�� ruw en moeielijk
+was, dat voortaan het stijgen ons een spel zal
+schijnen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_67">67</a> De zielen, die van mij opgemerkt hadden, aan het
+ademen, dat ik nog levend was, werden, zich
+verwonderend, ontsteld;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_70">70</a> en gelijk op den <a href="#nootII_70">bode</a>, die het olijf-loof draagt,
+het volk toeloopt om tijding te hooren, en niemand
+zich beschroomd toont om te dringen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_73">73</a> z�� bleven op het zien van mij alle deze gelukzalige
+zielen stil-staan, bijna vergetende om te
+gaan tot daar waar zij zich schooner zouden
+maken.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="13">&nbsp;</span><a id="p_13"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_76">76</a> Ik zag er ��ne van hen zich naar voren dringen
+om mij te omhelzen in z�� groote aandoening,
+dat hij mij bewoog om hetzelfde te doen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_79">79</a> O ijdele schimmen, uitgezeid in den aanblik! Drie
+malen sloeg ik de handen achter hem in ��n, en
+even zoovele malen kwam ik met ze terug op
+mijn borst.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_82">82</a> Van verbazing, geloof ik, verschoot ik; waarom
+de schim glimlachte en zich terugtrok, en ik, volgende
+hem, ging naar voren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_85">85</a> Zachtelijk zeide hij dat ik zoude stilstaan: toen
+herkende ik wie hij was, en ik verzocht hem dat
+hij om tot mij te spreken een weinig zoude stil
+staan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_88">88</a> Hij antwoordde mij: &bdquo;Zoo als ik u liefhad in het
+sterfelijk lichaam, zoo heb ik u lief, nu ik verlost
+ben; daarom blijf ik staan: maar gij, waarom gaat
+gij [dezen weg]?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_91">91</a> &bdquo;Casella, om nog eenmaal te keeren daarheen
+waar ik ben, doe ik deze reis,&rdquo; zeide ik: &bdquo;maar
+hoe is u zoo groot tijdsverloop ontnomen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_94">94</a> En hij tot mij: &bdquo;Geen schade is mij gedaan, indien
+degene, die opneemt wanneer en wien hem behaagt,
+meerdere malen mij dezen overtocht heeft
+ontzegd,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="II_97">97</a> daar van den Rechtvaardigen Wil zijn wil wordt
+gemaakt.<br />
+Waarlijk heeft hij <a href="#nootII_98">sedert drie maanden</a> al wie
+wilde ingaan, in allen vrede aangenomen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_100">100</a> Waarom ik, die nog zooeven der zee was toegekeerd,
+daar waar het water van den Tiber zich
+pekelt, welwillend door hem werd opgenomen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_103">103</a> Naar die uitmonding heeft hij nu weer den vleugel
+gericht; omdat zich d�ar altijd vergadert, al
+wie niet naar den Acheron nederdaalt.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="14">&nbsp;</span><a id="p_14"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_106">106</a> En ik: &bdquo;Zoo de nieuwe wet u noch te heugenis
+noch het gebruik van het amoureuze lied ontneemt,
+dat mij placht alle mijne begeerten te
+stillen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_109">109</a> gevalle het u daarmee een weinig mijne ziel te
+troosten, die met haar stoffelijk hulsel hier
+komende, zoozeer is vermoeid.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_112">112</a> &bdquo;<a href="#nootII_112">Liefde, die mij in den geest redeneert,</a>&rdquo; begon
+hij toen z�� zoetelijk, dat de zoetheid mij nog
+binnen-in weerklinkt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_115">115</a> Mijn meester en ik en die lieden, die met hem
+waren, schenen z�� tevreden alsof niemand iets
+anders raakte.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_118">118</a> Wij waren allen gericht en oplettend op zijne
+tonen en zie, de eerwaarde grijsaard, [komt]
+schreeuwende: &bdquo;Wat is dit, trage geesten?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_121">121</a> Wat nalatigheid, wat voor stil-staan is dit?
+Loopt naar den berg om u van de schellen te bevrijden,
+die u het gezicht tot God benemen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_124">124</a> Gelijk wanneer, graan of onkruid pikkende, de
+duiven vereenigd ter voeding, gerust, zonder de
+gewone preutschheid te toonen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_127">127</a> als er een ding verschijnt, waarvoor zij vrees
+hebben, plotseling het voeder laten staan, omdat
+ze door grooter beslommering zijn besprongen;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_130">130</a> zoo zag ik dat versche gezelschap het gezang laten
+varen en vluchten naar den bergkant, gelijk een
+mensch die gaat, maar niet weet waar hij uitkomt:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="II_133">133</a> en niet minder snel was onze scheiding.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="15">&nbsp;</span><a id="p_15"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG3"></a>DERDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">De beide Dichters, aan den voet van den rots-wand
+gekomen, zoeken een punt, waarlangs zij
+dien zullen kunnen beklimmen. Zij worden op
+den weg geholpen door eenigen uit de voorhoede
+van een schare van schimmen, die in minachting
+van de kerk hebben geleefd. Onder dezen is ook
+Manfred van Hohenstaufen, die aan Dante zijn
+dood en tegenwoordigen toestand verhaalt.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="III_1">1</a> Hoewel de plotselinge vlucht genen over het landschap
+had verspreid, ten berg gewend, waarhenen
+de rede ons noopt;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="III_4">4</a> drong ik mij aan tegen mijn getrouw geleide: en
+hoe zoude ik zonder hem den tocht hebben
+gedaan? Wie hadde mij [anders] den berg �p-getogen?</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="III_7">7</a> Hij scheen mij rouwig over zich-zelven. O waardig,
+onkreukbaar geweten, hoe is u kleine feil tot
+bitteren beet!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_10">10</a> Wanneer zijn voeten aflieten van de haastigheid,
+<span class="pagenum" title="16">&nbsp;</span><a id="p_16"></a>welke den eerlijken zwier bij elke handeling vermindert,
+[toen] verruimde mijn geest, die eerst
+benepen was,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_13">13</a> zijne aandrift, als begeerig, en ik zond mijne
+blikken tegen de helling op, welke de hoogste is,
+die zich uit zee ten hemel heft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_16">16</a> De zon, die rood achter mij vlamde, was v��r
+mij gebroken, naar den omtrek, welken de weerstand
+van hare stralen op mij had.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_19">19</a> Ik wendde mij ter zijde, vreezende verlaten te
+zijn, daar ik alleen voor mij den grond verdonkerd
+zag:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_22">22</a> en mijn Trooster: &bdquo;Waarom zijt gij nog mistrouwig,&rdquo;
+begon hij tot mij te zeggen, gansch
+balsturig: &bdquo;gelooft gij mij niet met u en dat ik
+u leid?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_25">25</a> De avond is reeds daar, waar het lichaam begraven
+is, binnen het-welke ik schaduw maakte:
+<a href="#nootIII_27">Napels bezit het, en van Brindisium is het weggenomen</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_28">28</a> Dies, wanneer v��r mij geen schaduw komt,
+verwonder u des niet meer dan over de hemelen,
+dat de ��n voor den anderen geenen lichtstraal
+onderschept.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_31">31</a> Om �n warme �n koude folteringen te doorstaan
+beschikt d�t Vermogen gelijke lichamen,
+Dat niet wil dat zich aan ons onthulle hoe Het
+het doet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_34">34</a> Stomp is hij die hoopt dat onze rede den oneindigen
+weg kan doorloopen, die vat eene zelfstandigheid
+in drie personen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_37">37</a> Weest tevreden, menschelijk geslacht, met het
+<a href="#nootIII_37"><em class="g" xml:lang="la">Quia</em></a>, daar, indien gij alles hadt kunnen zien,
+het niet noodig was dat Maria zwanger werd;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_40">40</a> en begeeren zonder bate zaagt gij <a href="#nootIII_40">menigeen</a>, want
+<span class="pagenum" title="17">&nbsp;</span><a id="p_17"></a>bevredigd ware hunne begeerte, die voor eeuwig
+hun tot foltering is gegeven.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_43">43</a> Van Aristoteles en van Plato spreek ik, en van
+vele anderen.&rdquo; En hier neeg hij het voorhoofd;
+meer sprak hij niet, en hij bleef mismoedig.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_46">46</a> Wij kwamen onderwijl aan den voet van den
+berg: daar vonden wij de rots z�� steil, dat te
+vergeefs de beenen daar vlug zouden zijn geweest.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_49">49</a> De woestste en steilste rotswand: tusschen Lerici
+en Turbia is, vergeleken met dezen, een lichte en
+begaanbare trap!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_52">52</a> &bdquo;Nu, <a href="#nootIII_52">wie weet er aan welke hand</a> de steilte
+mindert,&rdquo; zeide mijn Meester, den tred vertragend:
+&bdquo;z��dat, wie zonder vleugels gaat, haar
+bestijgen kan?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_55">55</a> En terwijl hij, den blik naar omlaag houdende,
+de gesteldheid des wegs onderzocht, en ik rondom
+tegen de rots �p-staarde,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_58">58</a> verscheen mij van de linkerhand eene schaar
+van schimmen, die de voeten te-ons-waart bewogen;
+en men zag het niet, z�� langzaam kwamen
+zij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_61">61</a> &bdquo;Hef,&rdquo; zeide ik tot den Meester: &bdquo;uwe oogen op:
+zie aan deze zijde [is er iemand] die ons raad
+zal geven, indien gij dien uit u zelven niet kunt
+hebben.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_64">64</a> Toen keek hij, en met vrijen blik antwoordde
+hij: &bdquo;Laat ons daarhenen gaan, daar zij langzaam
+komen; en gij, stijf uwe hoop, dierbare zoon.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_67">67</a> Nog was dat volk, ik bedoel nadat wij duizend
+schreden hadden gedaan, z�� verre als een goed
+werper met de hand zou werpen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_70">70</a> wanneer zij zich allen aan de harde rotsen van
+den hoogen wand drongen, en stil en op��ngedrongen
+<span class="pagenum" title="18">&nbsp;</span><a id="p_18"></a>stonden, gelijk hij, die twijfelende gaat,
+stil blijft staan om te kijken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_73">73</a> &bdquo;O ter goeder uur gestorvenen, o reeds verkoren
+geesten,&rdquo; begon Virgilius: &bdquo;bij dien vrede, die ik
+geloof dat u allen te wachten staat,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_76">76</a> zegt ons waar de berg [vlakker] ligt, zoodat het
+naar boven gaan mogelijk zij; daar het tijd-verliezen
+aan wie meer weet, te meer mishaagt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_79">79</a> Gelijk de schapen komen uit de kooi, ��n, getwee�n,
+gedrie�n, en de anderen staan vreesachtig,
+met oog en muil naar beneden gericht,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_82">82</a> en dat wat de eerste doet, dat doen ook de
+anderen, tegen den rug van dezen opdringend als
+deze blijft stilstaan, onnoozel en zachtkens en het
+waarom weten zij niet:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_85">85</a> z�� zag ik toen den <a href="#nootIII_85">kop</a> van die gelukzalige kudde
+zich bewegen om te komen, kuisch van aangezicht
+en eerbaar in den gang.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_88">88</a> Toen zij aan mijn rechter kant het licht voor
+mij op den grond gebroken zagen, zoodat de
+schaduw van mij op den rots-wand was,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_91">91</a> stonden zij stil, en trokken zij zich een weinig
+terug; en alle degenen, die meer achter aankwamen,
+niet wetende waarom, deden hetzelfde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_94">94</a> &bdquo;Zonder dat gij mij vraagt, verklaar ik u, dat dit
+een menschelijk lichaam is, dat gij ziet, door hetwelk
+het licht van de zon op den grond is gespleten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="III_97">97</a> Verwondert u niet, maar gelooft, dat, niet zonder
+vermogen, dat van den hemel komt, hij dezen
+wand zoekt te boven te komen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_100">100</a> Aldus de Meester. En dat waardige volk: &bdquo;Keert
+u,&rdquo; zeide het: &bdquo;<a href="#nootIII_100">komt bij ons in en gaat dan
+voort,</a>&rdquo; met de ruggen der handen een teeken
+gevende.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="19">&nbsp;</span><a id="p_19"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_103">103</a> En ��n van hen begon: &bdquo;Wie gij ook zijt, keer
+dan, aldus voortgaande, het gezicht naar mij. Let
+op of gij mij ginds ooit hebt gezien.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_106">106</a> Ik wendde mij te hem-waart, en beschouwde hem
+strak: blond was hij en schoon en van edelen aanblik;
+maar de ��ne der wenkbrauwen had een houw gedeeld.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_109">109</a> Wanneer ik nederig ontkend had hem ooit gezien
+te hebben, zeide hij: &bdquo;Nu zie;&rdquo; en hij toonde mij
+eene wonde boven aan de borst.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_112">112</a> Voorts zeide hij glimlachende: &bdquo;Ik ben <a href="#nootIII_112">Manfred</a>,
+kleinzoon van Keizerin Constantia: waarom ik u
+bid dat, wanneer gij wederkeert,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_115">115</a> gij tot mijne schoone dochter gaat, die moeder is
+van de eer van Sicili� en Arragon, en dat gij
+haar de waarheid zegt, indien iets anders wordt
+verteld.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_118">118</a> Nadat mijn lichaam doorstoken was van twee
+doodelijke stooten, gaf ik mij weenende over aan
+Dengene, die gaarne vergeeft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_121">121</a> Gruwelijk waren mijne zonden; maar de oneindige
+Goedheid heeft z�� groote armen, dat Zij
+opneemt al wie zich tot Haar wendt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_124">124</a> Indien de Herder van Cosenza, die door Clemens
+was uitgezonden op de jacht naar mij, toen in
+God's Woord w�l die Bladzijde gelezen had,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_127">127</a> dan zouden de gebeenten van mijn lichaam nog
+zijn aan den opgang van de brug dicht bij Benevento,
+onder de bewaking van de zware zerk.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_130">130</a> Nu besproeit ze de regen en beweegt ze de wind
+buiten 't Koninkrijk, nabij den Verde, waarheen
+hij mij had overgebracht met gedoofde lichten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_133">133</a> Door hunnen banvloek gaat men niet z�� verloren,
+dat de eeuwige Liefde niet kan wederkeeren,
+<a href="#nootIII_135">z��lang</a> de hoop nog iets groens heeft.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="20">&nbsp;</span><a id="p_20"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_136">136</a> Waarheid is dat al wie sterft in minachting van
+de Heilige Kerk, ook al berouwt hij zich ten
+laatste, hem voegt het buiten dezen rots-rand te
+vertoeven,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_139">139</a> voor elken tijd, dat hij in zijn verstoktheid is geweest,
+dertig [tijden], indien zoodanig vonnis niet
+korter wordt door goede gebeden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_142">142</a> Zie dan nu of gij mij blijde kunt maken, onthullende
+aan mijne goede Constantia hoe gij mij
+gezien hebt, en ook dit verbod;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="III_145">145</a> wijl men hier door die van ginds veel wint.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 181px;">
+<img src="images/end02.png" width="181" height="201" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="21">&nbsp;</span><a id="p_21"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG4"></a>VIERDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">De beide Dichters bestijgen den rots-wand en
+komen op een weg, loopende rondom den berg.
+Virgilius verklaart hoe de zon zich nu links vertoont,
+wanneer men oostwaarts ziet. Ontmoeting
+met de luien, die hunne bekeering tot aan het
+einde van het leven hebben uitgesteld.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IV_1">1</a> Wanneer door geneugten of wel door smarten,
+welke eenig vermogen van ons opvat, de ziel zich
+w�l tot dat [vermogen] bepaalt,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IV_4">4</a> blijkt het dat zij op geen ander vermogen meer
+acht slaat; en dit is tegen die dwaling, die gelooft
+dat de ��ne ziel boven de andere in ons
+<a href="#nootIV_6">ontstoken</a> wordt.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IV_7">7</a> En daarom, wanneer men iets hoort of ziet, dat
+de ziel sterk op zich gericht houdt, [dan] gaat de
+tijd, en de mensch bemerkt het niet:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_10">10</a> want een ander vermogen is dat, dat het hoort,
+en een ander is dat, hetwelk de gansche ziel heeft:
+d�t is als 't ware gebonden, en dit is vrij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_13">13</a> Hiervan had ik de ware ondervinding, daar ik
+naar dien geest hoorde en hem aanstaarde; want
+wel vijftig graden gestegen was</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="22">&nbsp;</span><a id="p_22"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_16">16</a> <a href="#nootIV_16">de Zon</a>, en ik had het niet bemerkt, wanneer wij
+kwamen daar waar die zielen ��nstemmig tot ons
+riepen: &bdquo;Hier is uw verlang.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_19">19</a> Grooter opening stopt dikwijls met een vertakte
+doorntwijg de gaardenier dicht, wanneer de druif
+verdonkert,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_22">22</a> dan het pad was, waarlangs mijn Gids en ik
+achter hem opklommen, wij alleen, zoodra de
+schare zich van ons afscheidde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_25">25</a> Naar Sanleo gaat men en naar Noli daalt men
+af, boven Bismantova klimt men naar den top
+met de voeten alleen; maar hier voegt het dat
+de mensch vliege:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_28">28</a> ik bedoel met de vlugge vleugelen en met de
+vederen der groote begeerte, opgetogen achter
+h�m aan, die hoop aan mij gaf en licht voor mij
+maakte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_31">31</a> Wij klommen op tusschendoor de gebroken rots,
+en de kant ervan raakte ons aan beide zijden,
+en de bodem verlangde handen en voeten naar
+omlaag.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_34">34</a> Wanneer wij op <a href="#nootIV_34">den bovensten rand</a> waren van
+den hoogen rotswand, op de opene plaats:<br />
+&bdquo;Mijn meester,&rdquo; zeide ik: &bdquo;welken weg zullen wij
+opgaan?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_37">37</a> En hij tot mij: &bdquo;Geen van uwe schreden dale:
+stadig den berg bestegen achter mij aan, totdat
+eenig ervaren geleide voor ons opdage.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_40">40</a> De <a href="#nootIV_40">top</a> was z�� hoog dat hij het gezicht te boven
+ging en de kant was vrij wat steiler dan de straal
+van den kwadrant, wanneer die <a href="#nootIV_42">halver wege op
+het middenpunt</a> staat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_43">43</a> Ik was moede, wanneer ik begon: &bdquo;O zoete vader,
+keer u om en zie hoe ik alleen achter blijf, zoo gij
+niet stil staat.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="23">&nbsp;</span><a id="p_23"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_46">46</a> &bdquo;O zoon, trek u tot hiertoe op,&rdquo; zeide hij, mij
+met den vinger een weinig lager een richel wijzende,
+die aan dien kant den ganschen berg
+omkringt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_49">49</a> Zoo prikkelden mij zijne woorden dat ik mij geweld
+aandeed, achter hem aan naar boven
+kruipend, totdat mij die richel onder de voeten
+was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_52">52</a> Daar zetten wij ons beiden neder om te zitten,
+gericht naar het Oosten, van waar wij waren opgestegen;
+welke aanblik den mensch pleegt te
+verheugen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_55">55</a> Eerst richtte ik de oogen naar de lage kusten;
+voorts hief ik ze op naar de zon, en ik verwonderde
+mij dat wij ter slinker door haar werden
+beschenen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_58">58</a> W�l wierd de Dichter het gewaar dat ik geheel
+verstomd stond over de zonnekar, daar zij <a href="#nootIV_60">tusschen
+ons en het Noorden</a> opging.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_61">61</a> Waarom hij tot mij: &bdquo;Zoo Castor en Pollux in
+gezelschap waren van dezen <a href="#nootIV_62">spiegel</a>, die <a href="#nootIV_63">boven
+en beneden</a> zijn licht rondleidt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_64">64</a> zoudt gij den rooden Dierenriem nog dichter tegen
+de Beren gedrongen zien kringen, zoo hij niet
+van den ouden weg is afgeweken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_67">67</a> Indien gij het u wilt denken hoe dit is, keer in u
+zelf en stel u voor dat Sion tegenover dezen berg
+op de aarde staat</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_70">70</a> derwijze, dat zij beiden ��nen eenigen Horizont
+en verscheiden halfronden hebben; waarom gij
+zien zult hoe het sluit dat het pad, dat ter
+kwader ure Pha�ton niet te berijden verstond,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_73">73</a> aan <a href="#nootIV_73">de ��ne zijde gaat van dezen [berg], terwijl
+hij aan de andere zijde van genen [berg] gaat</a>,
+indien uw verstand helder ziet.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="24">&nbsp;</span><a id="p_24"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_76">76</a> &bdquo;Zeker heb ik, Meester mijn,&rdquo; zeide ik: &bdquo;nooit
+z�� helder gezien, als ik nu, met dat deel van
+mijn verstand, dat kreupel scheen, inzie</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_79">79</a> dat de midden-cirkel der Hemelsche Beweging,
+die in zekere kunst Equator genoemd wordt, en
+die altijd tusschen de Zon en den Winter blijft,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_82">82</a> om de reden, die gij zegt, van hier evenver
+noordwaarts af is, als de Hebreeuwen hem zuidwaarts
+van zich verwijderd zagen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_85">85</a> Maar zoo het u gevalt, gaarne zoude ik weten,
+hoever wij hebben te gaan, daar de helling hooger
+stijgt dan mijne oogen kunnen stijgen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_88">88</a> En hij tot mij: &bdquo;Deze berg is zoo, dat hij altijd
+van onder moeielijk is om te beginnen, en dat
+hoe hooger de mensch komt, hij hem te minder
+bezwaarlijk valt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_91">91</a> Daarom, wanneer hij u zoo geneugtelijk zal
+schijnen, dat het gaan u z�� licht is, als het te
+scheep stroomafwaarts gaan,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_94">94</a> dan zult gij aan het einde van dit pad zijn; verwacht
+dus daar uit te rusten van de vermoeienis:
+meer antwoord ik niet, en dit weet ik voor waarheid.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IV_97">97</a> En, toen hij zijn woorden gezegd had, klonk eene
+stem van dicht bij: &bdquo;Wellicht zult gij te voren
+nog noodig hebben te zitten.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_100">100</a> Bij den klank van haar draaide elk van ons zich
+om; en wij zagen ter linker een groot rotsblok,
+hetwelk noch ik, noch hij eerst hadden opgemerkt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_103">103</a> Daarheen togen wij; en daar waren personen die
+zich in de schaduw bevonden achter de rots, gelijk
+de mensch uit luiheid zich pleegt te bevinden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_106">106</a> En ��n van hen, die mij toescheen moede te zijn,
+zat en omarmde zich de knie�n, het gezicht daartusschen
+naar omlaag houdende.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="25">&nbsp;</span><a id="p_25"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_109">109</a> &bdquo;O zoete Heer mijn,&rdquo; zeide ik: &bdquo;<ins class="corr" id="corr1" title="Bron: b�oog">be�og</ins> dezen, die
+zich veel loomer betoont dan of de luiheid zijn
+zusterlijn ware.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_112">112</a> Daarop wendde hij zich tot ons, en werd oplettend,
+de blikken richtend over de heup en zeide:
+&bdquo;Ga gij maar �p, gij die zoo krachtig zijt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_115">115</a> Toen herkende ik wie hij was; en die amechtigheid,
+die mij toen nog een weinig den adem versnelde,
+verlette mij niet tot hem te gaan: en
+voorts</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_118">118</a> toen ik tot hem was gekomen, hief hij nauwelijks
+het hoofd op, zeggende: &bdquo;Hebt gij wel gezien, hoe
+de zon aan den linkerkant den wagen leidt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_121">121</a> Zijne luie gebaren en korte woorden bewogen
+mijne lippen een weinig tot een lach; voorts begon
+ik: &bdquo;<a href="#nootIV_123">Belacqua</a>, nu treur ik</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_124">124</a> niet meer over u; maar zeg mij: waarom zijt
+gij hier gezeten? Wacht gij geleide, of heeft weer
+de gewone hebbelijkheid u ingenomen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_127">127</a> En hij: &bdquo;Broeder, het opwaarts gaan wat baat
+het? daar mij niet tot de martelingen toe zou
+laten de Engel Gods, die boven de Poort zit.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_130">130</a> Eerst moet het dat de Hemel zich zoovele malen
+om mij draait buiten het leven als hij zich in het
+leven om mij draaide, omdat ik de goede zuchten
+tot het einde verdaagde,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_133">133</a> indien gebed mij eerder niet te hulpe komt, dat
+opgaat uit een hart, dat in genade leeft; want
+wat baat het andere, dat in den hemel niet wordt
+gehoord?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IV_136">136</a> En reeds steeg de Dichter voor mij op, en zeide:
+&bdquo;Kom nu, zie dat <a href="#nootIV_136">de Middagcirkel reeds door de
+Zon wordt geraakt</a>, en dat aan de grens [van
+de beide halfronden] de nacht met de voeten
+Marocco raakt.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="26">&nbsp;</span><a id="p_26"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG5"></a>VIJFDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">De beide Dichters, verder opstijgende, zien weder
+eene schare van boetedoenden, allen zondaars, die
+eerst, door een gewelddadigen dood overvallen,
+zich tot God begaven; drie van dezen maken zich
+kenbaar.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="V_1">1</a> Reeds was ik van die schimmen verscheiden, en
+volgde ik de voetstappen mijns Gidsen, wanneer
+achter mij aan, richtende den vinger,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="V_4">4</a> er ��ne schreeuwde: &bdquo;Zie, want niet schijnt het
+dat de straal licht geeft ter slinker van hem,
+die het benedenst gaat, en als een levende schijnt
+het dat hij zich gedraagt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="V_7">7</a> De oogen wendde ik op den klank van dat woord,
+en ik zag ze kijken in verwondering alleen maar
+naar mij, alleen maar naar mij en naar het licht
+dat gebroken was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_10">10</a> &bdquo;Waarom onthutst zich uwe ziel zoozeer,&rdquo; zeide
+de Meester, &bdquo;dat gij het gaan vertraagt? Wat
+deert het u wat zij-daar murmureeren?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_13">13</a> Kom achter mij, en laat de luiden praten; sta
+<span class="pagenum" title="27">&nbsp;</span><a id="p_27"></a>vast als een toren, die den top nooit schudt voor
+het blazen der winden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_16">16</a> Daar altijd de mensch, in wien de gedachte na
+de gedachte opborrelt, het doelwit van zich verwijdert,
+daar de eene gedachte het vuur van de
+andere verdooft.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_19">19</a> Wat konde ik meer zeggen dan: &bdquo;Ik kom?&rdquo; Ik
+zeide het, een weinig van die verf betogen, die
+w�l eens den mensch vergiffenis waardig maakt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_22">22</a> En ondertusschen kwamen er dwars langs de
+helling, een weinig v��r ons, menschen, zingende
+&bdquo;Miserere&rdquo; vers-regel na regel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_25">25</a> Wanneer zij gewaar wierden dat ik, van wege
+mijn lichaam, geen plaats liet aan het doorgaan
+der stralen, veranderden zij het zingen in eene
+lange en rauwe O.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_28">28</a> En twee van hen, in den schijn van boodschappers,
+liepen ons tegemoet, en vroegen ons: &bdquo;Onderricht
+ons van uwen staat.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_31">31</a> En mijn Meester: &bdquo;Gij kunt weer heen gaan en
+vertellen aan degenen, die u zonden, dat het
+lichaam van dezen werkelijk vleesch is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_34">34</a> Indien zij, gelijk ik oordeel, bleven staan om zijne
+schaduw te zien, is hun genoeg geantwoord: dat
+ze hem eer bewijzen, en hij kan zich hun dierbaar
+maken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_37">37</a> Nooit zag ik zoo snel <a href="#nootV_37">ontstoken wasems</a> in den
+voornacht de heldere lucht doorklieven, noch, bij
+het dalen der zon, Augustus-nevelen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_40">40</a> of in nog minder tijd keerden genen naar boven:
+en daar gekomen keerden zij met de anderen te-ons-waarts,
+als ene schare, die toomeloos loopt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_43">43</a> &bdquo;Dat volk, dat op ons aandringt, is talrijk, en zij
+komen tot u om te vragen,&rdquo; zeide de Dichter;
+&bdquo;daarom ga stadig door, en luister al gaande.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="28">&nbsp;</span><a id="p_28"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_46">46</a> &bdquo;O ziel, die gaat om u te verblijden met d�t
+lichaam, waarmede gij geboren zijt,&rdquo; (zoo krijtende
+kwamen zij) &bdquo;vertraag een weinig uwen gang.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_49">49</a> Zie of gij ooit iemand van ons gezien hebt, zoodat
+gij naar ginds berichten van hem medeneemt:
+ei lieve waarom gaat gij? ei lieve waarom staat
+gij niet stil?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_52">52</a> Wij zijn voormaals allen gewelddadig gestorven,
+en waren zondaars tot onzen laatsten stonde: toen
+bracht een hemelsch licht ons tot bezinning,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_55">55</a> z��dat wij, ons berouwende en <a href="#nootV_55">vergevende</a>, uit
+het leven gingen, met God in vrede, die ons nu
+pijnigt door de begeerte om Hem te zien.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_58">58</a> En ik: &bdquo;Hoe zeer ik in uwe aangezichten spiede,
+ik herken er niet ��ne; maar indien u gevalt eenig
+ding dat ik zou kunnen, w�l-geboren zielen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_61">61</a> zegt gij het, en ik zal het doen bij dien vrede,
+die, achter de voeten van dusdanig geleide, mij
+van wereld tot wereld hem doet zoeken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_64">64</a> En ��n begon er: &bdquo;Ieder vertrouwt op uw weldaad
+zonder dat gij ze bezweert, al neemt ook
+het willen het niet-kunnen niet weg.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_67">67</a> Waarom <a href="#nootV_67">ik</a>, die alleen voor de anderen spreek,
+u vraag, zoo ge ooit dat land gezien hebt, dat ligt
+<a href="#nootV_69">tusschen Romagna en dat van Karel</a>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_70">70</a> dat gij mij in Fano zoozeer de hoofschheid betoont
+van uwe gebeden, [vragende] dat men er op de
+goede wijze voor mij bidde, opdat ik de zware
+feilen kunne boeten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_73">73</a> Daar was ik, maar de diepe wonden, waar het
+bloed uitging, <ins class="corr" id="corr2" title="Bron: waain">waarin</ins> ik eenmaal <a href="#nootV_74">huisde</a>, werden
+mij gemaakt te midden der <a href="#nootV_75">Antenoren</a>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_76">76</a> daar waar ik veiliger meende te zijn; die van
+Este liet het doen, die op mij toornde vrij wat
+meer dan het recht het wel wilde.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="29">&nbsp;</span><a id="p_29"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_79">79</a> Maar indien ik naar Mira ware gevlucht, wanneer
+ik besprongen werd bij Oriacum, zoude ik
+n�g d��r zijn, waar men ademt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_82">82</a> Ik liep naar den poel, en riet en slijk verstrikten
+mij z��, dat ik viel, en daar zag ik op den grond
+zich uit mijne aderen een meer maken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_85">85</a> Voorts zeide een ander: &bdquo;Eilieve, zoo waarlijk
+worde die begeerte vervuld, die u trekt ten hoogen
+berge, ontferm u en help mijne begeerte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_88">88</a> Ik was van Montefeltro, ik ben <a href="#nootV_88">Buonconte</a>:
+Johanna en [mijne] andere [verwanten] gedenken
+mijner niet: waarom ik [nog] tusschen dezen
+ga met gebogen hoofde.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_91">91</a> En ik tot hem: &bdquo;Welke dwang of welk toeval
+deed u zoo ver buiten Campaldino verdwalen,
+dat men nooit de plaats van uwe begrafenis
+wist?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_94">94</a> &bdquo;O,&rdquo; antwoordde gene: &bdquo;langs den voet van
+het Casentijnsche gaat een water dat Archiano
+heet, en dat ontspringt boven het klooster op den
+Apennijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="V_97">97</a> <a href="#nootV_97">Daar waar zijn naam ijdel wordt</a>, kwam ik aan,
+met de keel doorboord, vluchtende te voet en de
+vlakte met bloed bezoedelende.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_100">100</a> Daar verloor ik het gezicht, en de spraak eindigde
+ik met den naam van Maria, en daar viel ik
+en bleef mijn vleesch alleen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_103">103</a> Ik zal de waarheid zeggen, en gij herzeg haar
+onder de levenden: de Engel van God greep mij,
+en die van de Hel kreet: &bdquo;O Gij van den Hemel,
+waarom berooft gij mij?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_106">106</a> Gij draagt van hem het eeuwige met u weg,
+wegens eenen kleinen traan die hem mij ontneemt;
+maar ik zal met het andere anders huis
+houden.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="30">&nbsp;</span><a id="p_30"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_109">109</a> Gij weet wel hoe in de lucht zich die vochte
+damp vergaart, die weer tot water overgaat, zoodra
+hij tot z�� hoog stijgt, waar het koude hem
+opneemt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_112">112</a> Dat kwaad bedoelen, dat stadig naar kwaad
+vraagt, verbond hij met zijn verstand, en hij
+bewoog den dam en den wind door dat vermogen
+dat zijn natuur hem gaf.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_115">115</a> Voorts, toen de dag voorbij was, bedekte hij
+met nevel het dal van <a href="#nootV_116">Pratomagno</a> tot aan den
+grooten bergrug en maakte hij den hemel van
+boven betogen</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_118">118</a> z�� zeer, dat de gedrenkte lucht zich in water
+verkeerde: de regen viel en datgene er-van wat
+de aarde niet kon verduwen, kwam tot greppels.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_121">121</a> En toen het zich verzameld had tot groote beken
+stortte het zoo snel naar <a href="#nootV_121">den Konings-stroom</a>,
+dat niets het weerhield.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_124">124</a> Mijn verkild lichaam vond de gezwollen Archiano
+aan zijne uitmonding, en die drong het in
+den Arno, en ontbond op mijn borst het kruis</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_127">127</a> dat ik van mijne handen gemaakt had toen het
+berouw mij overwon: hij wentelde mij tegen de
+oevers en tegen den bodem; voorts bedekte hij
+mij en omgaf hij mij met zijn <a href="#nootV_129">buit</a>.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_130">130</a> &bdquo;Eilieve, wanneer gij tot de wereld zult zijn teruggekeerd
+en zult zijn uitgerust van den langen
+weg,&rdquo; z�� volgde de derde geest op den tweeden:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_133">133</a> &bdquo;herinner u mijner, ik die ben <a href="#nootV_133">Pia</a>: Siena gaf mij
+het leven, Maremma den dood: <em class="g">hij</em> weet het die
+mij, de reeds eenmaal gehuwde,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="V_136">136</a> met zijn edelsteen weder ten huwelijk nam.&rdquo;</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="31">&nbsp;</span><a id="p_31"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco6.png" width="630" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG6"></a>ZESDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Nadat de beide Dichters zich met moeite hebben
+losgemaakt uit de schare van schimmen, ondervraagt
+Dante Virgilius en onderhoudt Virgilius
+Dante over den grond van hoop, waarmede dezen
+heil van de gebeden der levenden verwachten.
+Voorts zien zij Sordello, die, eerst zich afgezonderd
+houdend, bij het hooren van zijn landaard,
+Virgilius op het hartelijkst begroet, hetgeen
+Dante aanleiding geeft tot een uitweiding
+over de ellende en verdeeldheid van Itali�.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VI_1">1</a> Bij het scheiden van het dobbel-spel, dan blijft
+degene, die verliest, treurende achter, de kansen
+overrekenende, en hij bedilt ze ontstemd;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VI_4">4</a> met den andere gaan al de luiden mede: de eene
+gaat hem voor, en de andere vat hem van achter,
+en gene vraagt hem van ter zijde zijner te gedenken:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VI_7">7</a> hij echter blijft niet staan, en hoort dezen en
+genen aan; deze, wien hij de hand reikt, die
+<span class="pagenum" title="32">&nbsp;</span><a id="p_32"></a>dringt niet meer aan; en z�� verdedigt hij zich
+tegen het gedrang.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_10">10</a> Zoo was ik in dien dichten drom, her- en der-waart
+hun het gelaat toekeerende, en al belovende
+maakte ik er mij van los.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_13">13</a> Daar was de Aretijn, die van de wreede armen
+van Ghin di Tacco den dood kreeg; en de andere,
+die verdronk, daar hij vervolgende liep.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_16">16</a> Daar smeekte met de handen uitgespreid Frederik
+Novello, en die van Pisa, die den goeden
+Marzucco zich dapper betoonen deed.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_19">19</a> Ik zag Graaf Orso; en de ziel van het lichaam
+gescheiden door kwade trouw en nijd, zooals hij
+zeide, niet wegens zich berokkende schuld;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_22">22</a> <a href="#nootVI_22">Pieter Dalla Broccia</a> bedoel ik; en hier zie, zoolang
+zij aan deze zijde is, de Vrouwe van
+Brabant toe, dat zij daarom niet kome te behooren
+tot slechtere kudde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_25">25</a> Toen ik vrij was van alle deze schimmen, die
+stadig baden dat men voor hen bad, opdat zich
+hun heilig-worden verhaastte,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_28">28</a> begon ik: &bdquo;Het schijnt mij dat gij me, o Licht
+mijn, uitdrukkelijk <a href="#nootVI_30">ergens in uw geschrift</a> ontkent,
+dat eenige bede een besluit des Hemels
+wijzigt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_31">31</a> en deze lieden bidden toch juist om dit. Zoude
+dan hunne hoop ijdel zijn? Of is uwe uitspraak
+mij niet genoegzaam duidelijk?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_34">34</a> En hij tot mij: &bdquo;Mijne schriftuur is duidelijk, en
+hunne hoop faalt niet, indien men het goed beschouwt
+met het gezonde verstand;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_37">37</a> daar top van gerechtigheid zich niet neer laat
+halen, omdat het vuur der liefde in eenen oogenblik
+vervult dat wat voldoening geven moet aan
+dengene, die hier verblijf houdt:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="33">&nbsp;</span><a id="p_33"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_40">40</a> en daar waar ik dat punt bevestigde, daar werd
+door bidden geen misslag geboet, omdat het gebed
+van God gescheiden was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_43">43</a> Maar voorwaar berust niet bij zulk een diepe
+twijfeling, als gene het niet zegt, die tot een licht
+worde tusschen de waarheid en uw verstand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_46">46</a> Ik weet niet of gij mij begrijpt: ik spreek van
+Beatrice; omhoog zult gij haar zien, boven op
+den top van dezen berg, lachende en gelukkig.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_49">49</a> En ik: &bdquo;Goede Gids, laten we gaan met grooteren
+spoed; daar ik reeds niet meer zoo moede word
+als te voren, en zie nu hoe de hoogte schaduw
+werpt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_52">52</a> &bdquo;Wij zullen bij dezen dag zooveel vooruitgaan,&rdquo;
+antwoordde hij: &bdquo;als wij op zijn meest zullen
+kunnen; maar de zaak is anders gesteld dan gij
+denkt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_55">55</a> Voordat gij daarboven zijt, zult gij zien wederkeeren
+dengene, die reeds schuilt achter de helling,
+zoodat gij zijne stralen zich niet doet breken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_58">58</a> Maar ziedaar eene schimme, die eenzaam den
+blik op ons heeft gevest: <em class="g">die</em> zal ons den
+kortsten weg wijzen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_61">61</a> Wij kwamen tot haar: o Lombardische ziel, hoe
+stondt gij hooghartig en trotsch, in het bewegen
+der oogen edel en traag!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_64">64</a> Zij zeide niets tot ons; maar liet ons verder gaan,
+alleen kijkende op de wijze van een leeuw, wanneer
+hij gaat liggen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_67">67</a> Toch bewoog zich Virgilius tot hem, vragende
+dat hij ons den besten opgang wees; en gene
+antwoordde niet op zijn vraag;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_70">70</a> maar naar ons land en ons leven vroeg hij ons.
+En de zoete Gids mijn begon: &bdquo;Mantua...&rdquo; en
+de schimme, die gansch eenzelvig was, verhief</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="34">&nbsp;</span><a id="p_34"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_73">73</a> zich tot hem van de plaats waar zij eerst stond,
+zeggende: &bdquo;O Mantuaan, ik ben <a href="#nootVI_74">Sordello</a>, van
+land.&rdquo; En de ��n omarmde den ander.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_76">76</a> Wee dienstbaar Itali�, tehuis van smart, schip
+zonder schipper in grooten storm, niet heerinne
+van provinci�n, maar bordeel!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_79">79</a> Die edele schim was z�� vlug, alleen op den
+zoeten klank [van den naam] zijns lands, om
+zijnen medeburger daar onthaal te geven;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_82">82</a> en nu bestaan in u niet zonder oorlog uwe levenden,
+en de een knaagt aan den andere onder
+degenen, welke ��n muur en ��ne gracht omsluit.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_85">85</a> Zoek, rampzalige, de kusten langs van uwe
+zee�n, en dan zie u in den boezem of eenig deel
+van u zich in vrede verheugt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_88">88</a> Wat baatte het, dat <a href="#nootVI_88">Justinianus</a> u het gebit weer
+optoomde, zoo het zadel ledig is? Zonder hem
+zoude de schande minder zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_91">91</a> Wee volk, dat deemoedig moest zijn, en Caesar
+moest laten zitten op den zadel, z�� gij goed verstaat
+dat wat God u voorschrijft!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_94">94</a> Zie, hoe deze trotsche woest is geworden, door
+niet geregeerd te worden met de sporen, sinds
+gij de hand sloegt aan den halster.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VI_97">97</a> O duitsche <a href="#nootVI_97">Albert</a>, gij die h��r verlaat, die ongetemd
+en wild is geworden, gij die haar zadel
+schrijlings moest omvatten,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_100">100</a> gerechte gerechtigheid valle van de sterren over
+uw bloed, en zij zij nieuw en openbaar, zoodat
+uw opvolger er vrees door gevoele,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_103">103</a> omdat gij en uw vader geduld hebt, door <ins class="corr" id="corr3" title="Bron: begeerrigheid">begeerigheid</ins>
+aan gene zijde gehouden, dat de tuin des
+Rijks verlaten zij.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_106">106</a> Kom om te zien [<a href="#nootVI_106">de geslachten</a> der] Montecchi
+<span class="pagenum" title="35">&nbsp;</span><a id="p_35"></a>en Cappelletti, [der] Monaldi en Filippeschi,
+gij mensch zonder zorg, genen [beiden] reeds
+bedroefd, dezen [beiden] rampen verwachtend.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_109">109</a> Kom, wreede, kom en zie de verdrukking van
+uwe edelen, en heel hun leed, en gij zult zien <a href="#nootVI_111">hoe
+veilig</a> Santafiore is.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_112">112</a> Kom om uw Rome te zien, dat weent, verweduwd
+en eenzaam, en dag en nacht u roept:
+&bdquo;Mijn Caesar, waarom verzelschapt gij mij niet?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_115">115</a> Kom om te zien hoezeer [de menschen van] uw
+volk elkanderen beminnen; en zoo geen medelijden
+met ons u beweegt, kom om u te schamen
+over uwen naam.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_118">118</a> En zoo het mij veroorloofd is, o hoogste God,
+die op aarde voor ons gekruisigd werdt, zijn uw
+gerechte oogen elders heen gekeerd?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_121">121</a> Of is de voorbereiding, die gij in den afgrond
+uws raads maakt voor eenig Goed, in alles van
+ons besef afgesneden?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_124">124</a> Daar de landen van Itali� gansch vol zijn van
+tirannen, en elke <ins class="corr" id="corr4" title="Bron: hoeveling">hooveling</ins>, die als partijganger
+komt, een <a href="#nootVI_126">Marcellus</a> wordt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_127">127</a> <a href="#nootVI_127">Florence mijn</a>, wel kunt gij tevreden zijn over
+deze uitweiding, welke u niet raakt, dank zij uw
+volk dat z�� goed redeneert.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_130">130</a> Velen hebben gerechtigheid in het hart, maar
+zij wordt eerst laag afgeschoten, uit vrees dat
+men onbezonnen den boog hanteere: maar uw
+volk heeft haar boven op de tong.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_133">133</a> Velen weigeren <a href="#nootVI_133">den algemeenen last</a>; maar uw
+volk antwoordt haastig, zonder dat men het
+roept, en schreeuwt: &bdquo;Ik neem hem op mij.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_136">136</a> Nu verheug u, daar gij er wel reden toe hebt: gij
+rijke, gij vreedzame, gij verstandige: of ik de
+waarheid spreek, de uitwerking verheelt het niet.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="36">&nbsp;</span><a id="p_36"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_139">139</a> Athene en Lacedaemon, die de antieke wetten
+maakten, en z�� burgerlijk waren, brachten het
+maar weinig ver in de goede levens-wijze,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_142">142</a> vergeleken bij u, die zoo ragfijne maatregelen
+treft, dat niet tot midden-November komt, dat
+wat gij in October spint.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_145">145</a> Hoevele malen bij den tijd, waarvan u heugt,
+hebt gij van wetten, munten, en ambten en costumen
+veranderd, en van ingezetenen verwisseld!</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_148">148</a> En als gij u goed herinnert en licht ziet, gij zult
+u zien gelijk aan die zieke, die geen rust kan
+vinden op de veeren,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VI_151">151</a> maar door zich te wenden en te keeren zich
+tegen de pijnen beschut.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 210px;">
+<img src="images/end03.png" width="210" height="143" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="37">&nbsp;</span><a id="p_37"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 629px;">
+<img src="images/deco1.png" width="629" height="177" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG7"></a>ZEVENDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Sordello, aan wien Virgilius zich bekend heeft
+gemaakt, zegt op diens verzoek om hun den weg
+te wijzen naar den Ingang van den eigenlijken
+Louteringsberg, dat zij zich eerst, daar men
+'s nachts niet kan verder gaan, een nachtverblijf
+moeten opzoeken en wijst hun als zoodanig
+een dal in den berg uitgehold, waarin de trage
+vorsten zich bevinden.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VII_1">1</a> Nadat de eervolle en blijde begroetingen drie en
+vier malen waren herhaald, trad Sordello [een
+weinig] terug en zeide: &bdquo;Wie zijt gij?&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VII_4">4</a> &bdquo;Voor dat tot dezen berg de zielen gekomen
+waren, waardig om tot God te stijgen, werden
+mijne beenderen door Octavianus begraven.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VII_7">7</a> Ik ben Virgilius; en door geene andere schuld
+verloor ik den hemel dan door geen geloof te
+hebben;&rdquo; zoo antwoordde toen mijn Gids.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_10">10</a> Gelijk degene is, die plotseling iets voor zich ziet,
+waarom hij zich verwondert, dat hij gelooft en
+niet gelooft, zeggende: het is zoo, het is zoo niet;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="38">&nbsp;</span><a id="p_38"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_13">13</a> zoo scheen hij en voorts neeg hij de wenkbrauwen,
+en nederig keerde hij tot hem terug
+en omarmde hem daar, waar de mindere [zijnen
+meerdere] <a href="#nootVII_15">vastgrijpt</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_16">16</a> &bdquo;O roem der Latijnen,&rdquo; zeide hij: &bdquo;door wien
+onze taal toonde wat zij vermocht: o eeuwige
+prijs van de plaats, vanwaar ik was;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_19">19</a> welke verdienste of welke genade vertoont u
+aan mij? zoo ik waardig ben uwe woorden te
+hooren, zeg mij of gij van de Hel komt en van
+welke afdeeling.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_22">22</a> &bdquo;Door alle de cirkels van dat treurende rijk,&rdquo;
+antwoordde hij hem: &bdquo;ben ik van daar gekomen;
+eene kracht des Hemels deed mij gaan, en met
+haar kom ik.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_25">25</a> Niet door te doen, maar door niet te doen heb
+ik [het recht] verloren om <a href="#nootVII_25">de hooge Zon</a> te
+zien, naar welke gij wenscht, en die te laat door
+mij gekend werd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_28">28</a> Daar beneden is een plaats, niet droef door
+martelingen maar alleen van duisternissen, waar
+de klachten niet klinken als jammerkreten, maar
+zuchten zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_31">31</a> Daar vertoef ik met de kleine onnoozelen, die
+door de tanden des doods gebeten zijn, voordat
+zij van de menschelijke erfzonde <a href="#nootVII_33">bevrijd</a> zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_34">34</a> Daar vertoef ik met degenen, wie <a href="#nootVII_34">de drie heilige
+deugden</a> niet bekleeden, en die zonder ondeugd
+de andere kenden, en die alle betrachtten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_37">37</a> Maar zoo gij het weet en kunt, geef ons eenige
+aanwijzing, waardoor wij eerder kunnen komen
+daar, waar de plaats der Loutering den rechten
+ingang heeft.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_40">40</a> Hij antwoordde: &bdquo;Eene vaste plaats is ons niet
+toegewezen; het is mij veroorloofd naar boven
+<span class="pagenum" title="39">&nbsp;</span><a id="p_39"></a>en in 't rond te gaan; zoover als ik gaan kan,
+blijf ik u ter zij als gids.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_43">43</a> Maar zie reeds hoe de dag ten einde nijgt, en bij
+nacht kan men niet naar boven gaan; dies is het
+goed om aan een schoone plaats tot vertoeven te
+denken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_46">46</a> Zielen zijn er ginds ter rechter zijde vertogen; zoo
+gij het mij toestemt, zal ik u tot haar brengen, en
+niet zonder geneugt zullen zij u bekend worden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_49">49</a> &bdquo;<a href="#nootVII_49">Hoe is dat?</a>&rdquo; werd er geantwoord: &bdquo;wie bij
+nacht zou willen stijgen, werd hij door een ander
+verhinderd? of zou het z�� zijn dat het niet kon?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_52">52</a> En de goede Sordello haalde zijn vinger over den
+grond, zeggende: &bdquo;Zie, ook maar deze streep
+kondt gij niet �verkomen na 't scheiden der Zon:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_55">55</a> niet dat iet anders verhindering gaf dan de
+nachtelijke duisternis, om �p te gaan; deze m�t
+het niet kunnen houdt den wil gebonden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_58">58</a> Wel konde men bij donker neerwaarts keeren,
+en dwalende rondom de helling her en derwaart
+gaan, zoolang als de horizont den dag weggesloten
+houdt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_61">61</a> Toen mijn Heer, als het ware benieuwd: &bdquo;Leid
+ons,&rdquo; zeide hij: &bdquo;daar waar gij zegt dat men
+vertoevende geneugt kan hebben.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_64">64</a> Maar weinig hadden wij ons van daar verwijderd,
+wanneer ik gewaar werd dat de berg gehalveerd
+was, gelijk hier valleien bergen halveeren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_67">67</a> &bdquo;Daar,&rdquo; zeide die schim; &bdquo;zullen wij henengaan,
+daar waar de bergwand van zichzelven een
+schoot maakt, en daar zullen wij den nieuwen
+dag verwachten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_70">70</a> <a href="#nootVII_70">Tusschen</a> steil en vlak was een kronkel-weg,
+die ons bracht in de zijde van de delling, daar
+waar meer dan voor de helft de rand sterft.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="40">&nbsp;</span><a id="p_40"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_73">73</a> Goud en fijn zilver, en scharlaken en loodwit,
+indisch hout, licht en doorschijnend, frisch
+smaragd in den stonde dat het gebroken wordt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_76">76</a> dat alles gelegd <ins class="corr" id="corr5" title="Bron: naats">naast</ins> het kruid en de bloemen
+binnen in die delling, zou door hun verw overwonnen
+zijn, gelijk het mindere door het meerdere
+overwonnen wordt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_79">79</a> Niet alleen had de natuur daar [kleuren] geschakeerd,
+maar zij maakte van de zoetheid van
+duizend geuren een ononderscheidelijke mengeling.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_82">82</a> &bdquo;Salve Regina&rdquo; zag ik daar op het groen en de
+bloemen zielen zitten te zingen, die men van
+wege de delling niet van buiten kon zien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_85">85</a> &bdquo;Voordat nog het weinige <a href="#nootVII_85">zonlicht</a> in zijn nest
+gaat,&rdquo; begon de Mantuaan die ons geleid had,
+&bdquo;wilt niet dat ik u te midden van hen leide.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_88">88</a> Van dezen rand zult gij beter de gebaren en gezichten
+van hen allen onderscheiden, dan beneden
+in de delling opgenomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_91">91</a> Gene, die het hoogste zit, en schijnt veronachtzaamd
+te hebben dat wat hij doen moest en die
+den mond niet opent voor het gezang der anderen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_94">94</a> was <a href="#nootVII_94">keizer Rudolf</a>, die de wonden kon helen,
+welke Itali� gedood hebben, z��dat zij maar al te
+laat door anderen tot verademing komt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VII_97">97</a> De andere, die in het aangezicht hem troost,
+regeerde het land waaruit het water geboren
+wordt dat de Moldau in de Elbe, en de Elbe in
+zee brengt:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_100">100</a> <a href="#nootVII_100">Ottocar</a> heette hij, en in de windselen was hij
+vrij wat beter dan Wenzislaus zijn zoon, nu hij
+een baard heeft, wien weelde en luiheid mest.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_103">103</a> <a href="#nootVII_103">En die Klein-neus</a>, die in beraad schijnt met
+dengene die zoo <a href="#nootVII_104">goedwillig uitzicht</a> heeft, stierf
+<a href="#nootVII_105">vluchtende</a> en de lelie onteerend.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="41">&nbsp;</span><a id="p_41"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_106">106</a> Ziet daar, hoe hij zich de borst slaat. Ziet <a href="#nootVII_107">den
+andere</a>, die zich al zuchtende van de handpalm
+een kussen voor de wang heeft gemaakt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_109">109</a> Vader en Schoonvader zijn zij van het ongeluk
+van Frankrijk: zij weten van zijn snood en vuil
+leven, en vandaar komt die smart, die ze zoo
+zeer slaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_112">112</a> Hij die zoo vleezig schijnt, en die zingende te
+zamen stemt met genen <a href="#nootVII_113">van den mannelijken neus</a>,
+droeg van elke <a href="#nootVII_114">deugd het koord gegord</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_115">115</a> En zoo na hem koning gebleven ware de jongeling,
+die achter hem zit, dan ging de deugdelijkheid
+schoon van vat tot vat;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_118">118</a> hetgeen men niet kon zeggen van den anderen
+erfgenaam. Jacob en Frederik hebben de koninkrijken;
+geen heeft bezit van 's vaders betere
+nalatenschap.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_121">121</a> Zelden gaat de menschelijke voortreffelijkheid
+door de takken naarboven: en dat wil Degene, Die
+haar geeft, opdat ze Zijn gave genoemd worde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_124">124</a> Ook tot dien van <a href="#nootVII_113"><em class="g">den grooten Neus</em></a> gaan
+mijne woorden (niet minder dan tot den andere,
+Peter, die met hem zingt) om wien Apuli� en
+Provence nu smart hebben.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_127">127</a> Zooveel is de plant minder dan haar zaad, als,
+meer nog dan <a href="#nootVII_127">Beatrice en Margherita, Constantia</a>
+op haar echtgenoot boogt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_130">130</a> Ziet den koning van het eenvoudige leven daar
+alleen zitten, <a href="#nootVII_131">Hendrik van Engeland</a>: deze heeft
+in zijn spruiten beter voortzetting.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_133">133</a> <a href="#nootVII_133">Gene</a>, die verder naar beneden onder genen op
+aarde zit, naar boven kijkend, is markgraaf Willem,
+om wien �n Alessandria en diens oorlog</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VII_136">136</a> Monferrat en het Cannoveserland laat weenen.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="42">&nbsp;</span><a id="p_42"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco2.png" width="632" height="186" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG8"></a>ACHTSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">In Sordello's gezelschap gaan de beide Dichters
+het dal binnen; terwijl twee Engelen, nedergedaald
+uit den Hemel, post vatten om de boetedoenden
+tegen de slang te beschutten, onderhoudt
+Dante zich met Nino en Currado <ins class="corr" id="corr6" title="Bron: Malespina">Malaspina</ins>.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VIII_1">1</a> Het was reeds de ure die den zeevarenden de
+begeerte doet keeren en hun het hart verte�rt,
+den dag dat zij hunnen zoeten vrienden vaartwel
+hebben gezegd;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VIII_4">4</a> en die den nieuwen bee-vaarder met liefde steekt,
+wanneer hij van verre den beiaard hoort, welke
+schijnt den dag te beweenen die wegsterft:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="VIII_7">7</a> wanneer ik het hooren begon te veronachtzamen,
+en te schouwen naar eene der zielen, die opgerezen
+was en die het luisteren vroeg met de
+hand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_10">10</a> Zij voegde saam en hief beide de handpalmen,
+de oogen naar het Oosten richtende, of zij tot
+God zeide: &bdquo;Al het andere wat raakt het me?&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="43">&nbsp;</span><a id="p_43"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_13">13</a> <a href="#nootVIII_13"><em class="g" xml:lang="la">Te lucis ante</em></a> kwam haar met zulk een
+wijding uit den mond, en met z�� zoete tonen,
+dat het mij mijn ziel buiten mij zelven deed
+treden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_16">16</a> En voorts volgden de anderen zoetelijk en met
+wijding haar na door het gansche gezang, de
+oogen houdende naar de bovenste sferen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_19">19</a> Spits hier wel, lezer, de oogen op de waarheid,
+daar het weefsel nu wel zoo dun is, voorzeker,
+dat het makkelijk is er door heen te vallen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_22">22</a> En ik zag de edelaardge heir-schare zwijgend
+voorts naar boven kijken, als wachtende, bleek
+en deemoedig:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_25">25</a> en ik zag van den hoogen komen en naar beneden
+dalen twee Engelen met twee vlammende
+zwaarden, geknot en van hunne punten ontdaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_28">28</a> Groen als maar even uitgebotte loovertjes waren
+hunne gewaden, die zij slepen lieten, door hunne
+groene vleugelen geslagen en bewaaierd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_31">31</a> De ��n kwam een weinig boven ons te staan, en
+de ander daalde neder op den tegenovergelegen
+rand, zoodat die lieden zich in het midden bevonden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_34">34</a> Goed onderscheidde ik in hen het blonde hoofd;
+maar in de aangezichten verdoolde zich het oog
+als een vermogen dat in te veel raakt verbijsterd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_37">37</a> &bdquo;Beiden komen van den schoot van Maria,&rdquo; zeide
+Sordello, &bdquo;ter bewaking van het dal, tegen de
+slang, die zoo aanstonds zal komen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_40">40</a> Waarom ik, die niet wist, langs welken weg,
+mij rondom keerde, en mij nauw aandrong,
+gansch bevrozen, tegen de vertrouwde schouderen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_43">43</a> En Sordello [sprak] nog weer: &bdquo;Laten wij nu
+nederdalen tusschen de grootsche schimmen, en
+<span class="pagenum" title="44">&nbsp;</span><a id="p_44"></a>tot hen spreken; zeer welgevallig zal het hun zijn
+u te zien.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_46">46</a> Nog maar drie passen geloof ik dat ik was nedergedaald,
+en ik was beneden en ik zag er eenen
+die stadig mij beschouwde, of hij mij wilde herkennen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_49">49</a> Reeds was het de tijd dat de lucht zich verdonkerde,
+maar toch niet z�� dat tusschen zijne
+en mijne oogen niet geopenbaard werd dat wat
+hij eerst verborgen hield.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_52">52</a> Tot mij maakte hij zich op en ik maakte mij op
+tot hem: &bdquo;<a href="#nootVIII_52">Edele rechter Nino</a>, hoe zeer gevalt het
+mij, wanneer ik u niet tusschen de schuldigen
+zie!&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_55">55</a> Geen enkele schoone begroetenis werd tusschen
+ons verzwegen: voorts vroeg hij: &bdquo;Hoe lang is
+het sinds gij aan den voet van den berg over
+de verre wateren gekomen zijt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_58">58</a> &bdquo;O!&rdquo; zeide ik hem: &bdquo;door de droeve plaatsen
+kwam ik dezen morgen, en ik ben in het eerste
+leven, zij het ook dat ik, aldus gaande, het andere
+gewin.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_61">61</a> En wanneer mijn antwoord gehoord was, trokken
+Sordello en hij zich terug, als lieden plotseling
+verbijsterd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_64">64</a> De ��ne wendde zich tot Virgilius en de andere tot
+��nen, die daar zat, roepende: &bdquo;Op Currado, kom
+om te zien dat wat God door zijne genade
+wilde.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_67">67</a> Voorts tot mij gewend: &bdquo;Bij dien bijzonderen
+dank, dien gij Hem schuldig zijt, Die z��zeer
+zijn eerste &bdquo;waarom&rdquo; verbergt, dat geen wadde
+daarheen voert,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_70">70</a> wanneer gij zijn zult aan gene zijde der breede
+wateren, zeg dan aan mijne Johanna, dat zij
+<span class="pagenum" title="45">&nbsp;</span><a id="p_45"></a>om mij roepe daar waar de onschuldigen beantwoord
+worden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_73">73</a> Ik geloof niet dat hare moeder mij nog bemint,
+sinds zij de witte linten verwisselde, naar welke
+het zoo gevalt dat zij, ongelukkige, nog weder
+terug verlangt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_76">76</a> In haar kan men gemakkelijk zien, hoe lang
+in eene vrouw het vuur der liefde duurt, als het
+gezicht en de tast het niet vaak weder opstookt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_79">79</a> Zoo schoone begrafenis zal de slang, die de
+Milaneezer ten strijde voert haar niet geven als de
+haan van Gallura haar zou hebben gegeven.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_82">82</a> Zoo sprak hij, in zijn aangezicht met dat kenteeken
+van dien gerechten ijver gemerkt, die met
+mate in het hart brandt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_85">85</a> Mijne begeerige oogen gingen stadig ten hemel,
+stadig daarheen, waar de sterren het traagst gaan,
+zooals een rad het dichtst bij zijn as.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_88">88</a> En de Gids mijn: &bdquo;Zoon, waarnaar kijkt gij daar
+omhoog?&rdquo; En ik tot hem: &bdquo;Naar die <a href="#nootVIII_90">drie fakkels</a>,
+door welke gindsche pool ganschelijk in brand
+staat.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_91">91</a> En hij tot mij: &bdquo;De vier heldere sterren, die gij
+daar van morgen zaagt, zijn nu ginds omlaag,
+en deze zijn omhoog gestegen waar die waren.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_94">94</a> Terwijl hij sprak, trok Sordello hem tot zich
+zeggende: &bdquo;Zie daar onzen tegenstander;&rdquo; en hij
+richtte den vinger, opdat hij daarheen zou zien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="VIII_97">97</a> Aan dien kant waar de kleine <a href="#nootVIII_97">delling</a> geene
+beschutting had, was een slang, wellicht, zoo ��n
+als aan Eva de bittere bete gaf.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_100">100</a> Tusschen 't gras en de bloemen kwam de kwade
+schuifelaar, al en al maar den kop draaiende, en
+den rug zich lekkende als een beest, dat zich
+glad maakt.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="46">&nbsp;</span><a id="p_46"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_103">103</a> Ik zag het niet en daarom kan ik het niet zeggen,
+hoe de hemelsche roofvogels opvlogen, maar ik
+zag heel goed zoowel den een als den ander opgevlogen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_106">106</a> Toen ze merkte dat de lucht door de groene
+vleugels gekliefd werd, vluchtte de slang, en de
+Engelen keerden weer omhoog naar hunne posten
+gelijkelijk terug vliegende.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_109">109</a> De schim, die zich tot den rechter had teruggetrokken,
+wanneer hij hem riep, liet gedurende
+dezen ganschen aanval geen oogenblik af van
+naar mij te kijken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_112">112</a> &bdquo;Zoo <a href="#nootVIII_112">de lamp</a>, die u ten hoogen voert, in uwen
+vrijen wil zoo groote pit vindt als noodig is om
+te komen aan de <a href="#nootVIII_114">bergvlakte</a> op den top,&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_115">115</a> begon zij: &bdquo;zoo gij ware tijding weet van Valdimagra,
+of van eenig naburig land, zeg haar aan
+mij, die daar eertijds machtig was.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_118">118</a> Ik heette <a href="#nootVIII_118">Currado Malaspina</a>: niet de Oude ben
+ik, maar van hem stam ik af: tot de mijnen droeg
+ik die liefde, die hier wordt gelouterd!&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_121">121</a> &bdquo;O!&rdquo; zeide ik tot hem: &bdquo;in uwe landen ben ik
+nooit geweest; maar waar vertoeft iemand in
+gansch Europa, wien ze niet bekend zijn?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_124">124</a> De roem, die uw huis eert, verbreidt de heeren,
+verbreidt het land, zoo dat ook hij, die er niet
+was, ze kent.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_127">127</a> En ik zweer u, zoo waarlijk moge ik boven aankomen,
+dat uw ge�erd geslacht niet aan het afnemen
+is in roem van <a href="#nootVIII_129">beurs en zwaard</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_130">130</a> Gewoonte en aanleg bevoorrechten het zoo dat,
+hoezeer <a href="#nootVIII_131">het slechte Hoofd</a> de Wereld doet
+dwalen, het alleen den rechten weg houdt en den
+slechten weg versmaadt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_133">133</a> En hij: &bdquo;Nu ga, daar de Zon zich
+<a href="#nootVIII_133">geen zeven </a><span class="pagenum" title="47">&nbsp;</span><a id="p_47"></a><a href="#nootVIII_133">malen
+te ruste zal leggen</a> in het leger dat de
+Ram met alle vier de pooten dekt en omvat,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_136">136</a> of deze heusche meening is u midden op het
+voorhoofd gegrift met grooter nagelen dan woorden
+van andere menschen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="VIII_139">139</a> indien de loop der rechtvaardigheid niet tot stil-staan
+komt.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 257px;">
+<img src="images/end04.png" width="257" height="172" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="48">&nbsp;</span><a id="p_48"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG9"></a>NEGENDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">De Dichter, ingeslapen zijnde, heeft tegen den
+morgen eenen droom; als hij daaruit ontwaakt,
+bevindt hij zich met Virgilius v��r de Poort van
+de eigenlijke plaats der Loutering, welke hij door
+den haar bewakenden engel wordt binnengelaten.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IX_1">1</a> De <a href="#nootIX_1">bijzit van den ouden Tithonus</a> schemerde
+reeds aan de Ooster-kim, [opgerezen] uit de armen
+van haren zoete-lief:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IX_4">4</a> haar voorhoofd was lichtend van <a href="#nootIX_4">edel-gesteenten</a>,
+die gezet waren naar de teekening van dat
+kille dier, dat met den staart de volkeren slaat:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="IX_7">7</a> en de nacht had van de schreden, waarmede zij
+stijgt, er twee gedaan op de plaats, waar wij
+waren, en de derde neeg reeds de vleugelen naar
+beneden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_10">10</a> wanneer ik, die met mij had van dat van Adam,
+verwonnen van den slaap, mij op het gras neeg,
+daar waar wij reeds <a href="#nootIX_12">alle vijf</a> gezeten waren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_13">13</a> Op de ure dat de zwaluw haar droeve zangen
+begint dicht bij den morgen, wellicht ter gedachtenis
+van hare eerste wee�n,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="49">&nbsp;</span><a id="p_49"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_16">16</a> en dat onze geest, meer vervreemd van het
+vleesch, en minder door gedachten ingenomen,
+in zijne gezichten bijna profetisch is;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_19">19</a> was het mij in den droom of ik eenen adelaar
+zag, hangend in den hemel op gouden pennen,
+met de vlerken geopend, en bereid om zich neder
+te laten:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_22">22</a> en het docht mij dat ik d��r was, waar de zijnen
+door Ganymedes verlaten werden, daar hij ter
+hoogste vergadering getogen werd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_25">25</a> Bij mij-zelven dacht ik: wellicht loert deze steeds
+hier uit gewoonte en wellicht gewaardigt deze
+zich niet van een andere plaats iets mede te
+nemen in zijne klauwen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_28">28</a> Voorts docht me dat hij, na eerst nog een weinig
+in den ronde gewield te hebben, verschrikkelijk
+als een bliksem nederdaalde en mij naar boven
+haalde <a href="#nootIX_30">tot aan het vuur</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_31">31</a> Daar docht me dat hij en ik brandden, en zoo
+stak mij de verbeelde brand, dat het geviel dat
+de slaap verbroken werd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_34">34</a> Niet anders huiverde Achilles, de ontwaakte
+oogen in een kring rond-bewegende, en niet
+wetende waar hij was,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_37">37</a> wanneer zijne moeder hem, slapende in hare armen,
+van Chiron wegvoerde naar Scyrus, daar
+van waar voorts de Grieken hem deden heengaan;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_40">40</a> als ik huiverde, m�t dat de slaap mij van het
+aangezicht vluchtte, en ik werd bleek, gelijk de
+mensch wordt, die ontsteld ijst.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_43">43</a> Alleen mijn trooster was mij ter zijde, en de zon
+was reeds hooger dan twee uren, en mijn gezicht
+was naar de zee toe gewend.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_46">46</a> &bdquo;Heb geen vrees,&rdquo; zeide mijn Heer: &bdquo;stel u gerust,
+<span class="pagenum" title="50">&nbsp;</span><a id="p_50"></a>daar wij op een <ins class="corr" id="corr7" title="Bron: goed">goede</ins> plaats zijn, wil alle
+kracht niet benauwen maar verruimen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_49">49</a> <ins class="corr" id="corr8" title="Niet in Bron.">&bdquo;</ins>Thans zijt gij aan het oord der Loutering gekomen.
+Zie daar den rand, die het van rondom
+sluit; zie daar den ingang waar die rand open
+schijnt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_52">52</a> Zoo-even in den dageraad, die den dag v��rgaat,
+wanneer uwe ziel binnen-in u sliep op de
+bloemen, waarmee de grond daar beneden is
+getooid,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_55">55</a> kwam eene vrouw, en zeide: &bdquo;Ik ben <a href="#nootIX_55">Lucia</a>; laat
+mij hem opnemen, die daar slaapt, aldus zal ik
+hem bekwamen tot zijnen weg.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_58">58</a> Sordello bleef achter, en ook de andere edele gestalten;
+zij nam u op, en m�t dat het helder dag
+was, ging zij opwaarts, en ik in hare voetstappen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_61">61</a> Hier legde zij u neer: en eerst wezen hare schoone
+oogen mij dien open ingang; voorts gingen zij
+en uw slaap teffens weg.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_64">64</a> Op de wijze van een mensch, die in twijfel zich
+voelt gerust gesteld, en die zijn vrees in welgemoedheid
+verandert, wanneer de waarheid hem
+ontdekt is,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_67">67</a> zoo verkeerde ik; en wanneer mijn Gids mij onbezorgd
+zag, bewoog hij zich voort over den rand,
+en ik achter hem naar de hoogte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_70">70</a> Lezer, gij ziet wel hoe ik mijne stoffe verhoog,
+dies verwonder u niet zoo ik haar met meer
+kunst versterk.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_73">73</a> Wij naderden, en wij waren op eene plaats z��
+dat ik daar, waar mij eerst docht een kloof te
+zijn, gelijk een spleet die een muur deelt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_76">76</a> eene poort zag, en drie treden daaronder om
+tot haar te komen, van kleur verscheiden, en
+<span class="pagenum" title="51">&nbsp;</span><a id="p_51"></a>eenen poortwachter, die tot nog toe geen woord
+zei.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_79">79</a> En naar gelang ik meer en meer het oog er op
+opende, zag ik hem zitten boven op de bovenste
+trede, zoodanig in het aangezicht, dat ik het niet
+verdroeg:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_82">82</a> en een ontbloot zwaard had hij in de hand, dat
+de zonnestralen zoozeer te ons-waart weerkaatste,
+dat ik vele malen den blik vergeefs op hem
+richtte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_85">85</a> &bdquo;Zegt gij mij daar: wat wilt gij?&rdquo; begon hij te
+zeggen: &bdquo;waar is uw geleide? Ziet toe dat het
+boven-komen u niet schade.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_88">88</a> &bdquo;Eene vrouw uit den Hemel, van deze dingen
+wel-onderricht,&rdquo; aldus antwoordde hem mijn
+Meester, &bdquo;zeide zooeven tot ons: &bdquo;Gaat daarheen,
+daar is de poort.&rdquo;<ins class="corr" id="corr9" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_91">91</a> &bdquo;En zij moge te goeder ure u uwe schreden voorwaarts
+doen richten,&rdquo; herbegon de hoofsche portier:
+&bdquo;nadert dus tot onze trappen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_94">94</a> Daar kwamen wij; en <a href="#nootIX_94">de eerste trede</a> was wit
+marmer, z�� glad-gewreven, dat ik er mij in
+spiegelde gelijk ik verschijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="IX_97">97</a> De tweede, donkerder dan donker <a href="#nootIX_97">paars</a>, van een
+ruw en branderig steen over lang en over dwars
+gebarsten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_100">100</a> De derde, die het bovenst opgestapeld lag, docht
+mij van een zoo vlammend porphier, als bloed,
+dat uit een ader spuit.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_103">103</a> Boven op deze hield de Engel Gods beide de
+<ins class="corr" id="corr10" title="Bron: zoetzolen">voetzolen</ins>, zittende op den dorpel, die mij scheen
+van diamant.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_106">106</a> Over de drie treden trok mijn Gids mij, die vol
+ijver was, en hij zeide: &bdquo;Vraag nederig dat hij het
+slot ontgrendele.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="52">&nbsp;</span><a id="p_52"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_109">109</a> Deemoedig wierp ik mij aan de heilige voeten:
+erbarmen vroeg ik, en dat hij me opendeed;
+maar te voren gaf ik mij drie slagen op de borst.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_112">112</a> <a href="#nootIX_112">Zeven P's</a> schreef hij mij op het voorhoofd met
+de spits van het zwaard, en: &bdquo;Maak dat gij, wanneer
+gij binnen zijt, u deze wonden afwascht,&rdquo;
+zeide hij.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_115">115</a> Asch of aarde, die droog opgegraven wordt,
+mocht wel van ��nzelfde kleur zijn als <a href="#nootIX_115">zijn kleedij</a>
+en van onder deze bracht hij twee sleutelen te
+voorschijn.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_118">118</a> De ��ne was van <a href="#nootIX_118">goud</a>, en de andere was van
+zilver; eerst met de witte en voorts met de gele
+deed hij aldus aan de poort, dat ik tevreden was.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_121">121</a> &bdquo;Telkens wanneer ��n van deze sleutelen faalt,
+daar zij niet recht in het sleutelgat gestoken
+wordt,&rdquo; zeide hij tot ons: &bdquo;dan gaat de poort
+niet open.<ins class="corr2" id="corr11" title="Bron: &rdquo;"></ins></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_124">124</a> Kostbaarder is de ��ne; maar de andere wil meer
+kunst en vernuft voordat zij opent, daar zij het
+is, die den knoop ontknoedelt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_127">127</a> Van Petrus heb ik ze;<ins class="corr" id="corr12" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins> en hij zeide mij dat ik
+liever moest dwalen door haar te openen dan
+door haar dicht te houden, zoo maar de luiden
+zich voor mij ter aarde werpen.<ins class="corr2" id="corr13" title="Bron: &rdquo;"></ins></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_130">130</a> Voorts stiet hij de heilige deur open, zeggende:
+&bdquo;Treedt binnen; maar ik maak u opmerkzaam,
+dat hij naar buiten terugkeert, die terugziet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_133">133</a> En toen in de scharnieren de spillen van die
+heilige deur waren omgedraaid, die van metaal
+zijn, <a href="#nootIX_133">dreunend en zwaar</a>,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_136">136</a> niet loeide de Tarpejische rots aldus noch toonde
+zij zich z�� toornig, wanneer haar de goede Metellus
+werd ontnomen, waardoor zij voortaan
+ledig bleef.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="53">&nbsp;</span><a id="p_53"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_139">139</a> Ik richtte mij aandachtig naar den eersten donder,
+en &bdquo;<span xml:lang="la">Te Deum laudamus</span>&rdquo; docht ik mij te
+hooren in zang-stem gemengd met de zoete
+muziek.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_142">142</a> Juist zulk eene verbeelding gaf mij dat wat ik
+hoorde, als men gewoon is te krijgen, wanneer
+men staat te zingen met het orgel:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="IX_145">145</a> zoodat men d�n wel d�n niet de woorden verstaat.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 145px;">
+<img src="images/end05.png" width="145" height="143" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="54">&nbsp;</span><a id="p_54"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco6.png" width="630" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG10"></a>TIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Eerste ommegang van den Louteringsberg</em></p>
+
+<p class="intro">Op den eersten ommegang gekomen, zien de beide
+Dichters de in marmer gehouden tafereelen der
+deemoedigheid (1&ndash;96), daarna de schimmen,
+die boete doen voor hoovaardigheid.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="X_1">1</a> Toen wij waren binnen den dorpel van de poort,
+welken de kwade begeerte der zielen in onbruik
+brengt, daar zij den krommen weg recht doet
+schijnen,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="X_4">4</a> hoorde ik haar dreunende gesloten worden: en zoo
+ik de oogen naar haar gericht hadde, welke waardige
+verontschuldiging ware er geweest voor de
+feil?</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="X_7">7</a> Wij stegen door een gespleten rots, die zich <a href="#nootX_8">dan
+naar dezen dan naar dien kant</a> bewoog, gelijk de
+golf, die vlucht en naderkomt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_10">10</a> &bdquo;Hier voegt het een weinig kunst te gebruiken,&rdquo;
+begon mijn Gids: &bdquo;om dan hier dan ginds den
+wand te naderen, die wijkt.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="55">&nbsp;</span><a id="p_55"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_13">13</a> En dat maakte onze schreden zoo schaarsch, dat
+<a href="#nootX_15">de donkere helft der maan</a> aan hare legerstede
+kwam om zich ter ruste te begeven,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_16">16</a> voordat wij buiten die kloof waren. Maar wanneer
+wij vrij en open waren, daar boven-op, waar
+de berg zich van achteren weer sluit,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_19">19</a> toen stonden wij, ik vermoeid, en beiden onzeker
+over onzen weg, stil boven op een vlak, meer
+eenzaam dan wegen door woestijnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_22">22</a> De ruimte van den rand, waar die het ledige begrenst,
+tot aan den voet van den hoogen rotswand,
+die staeg rijst, zou in drie malen het lichaam van
+een mensch hebben gemeten:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_25">25</a> en zoover mijn oog de vleugelen kon spannen, ter
+linker en ter rechter zijde, docht mij die kornis
+aldus te zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_28">28</a> Nog hadden onze voeten zich niet daar boven op
+bewogen, wanneer ik gewaar werd dat die rots-rand
+in den ronde, die niet in rechte richting
+bestegen kan worden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_31">31</a> van wit marmer was, en d�r-wijze gesierd met
+er in uitgehouwen beeldwerk, dat niet maar Polycletus
+maar ook Natuur daarvoor had moeten
+onderdoen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_34">34</a> De Engel, die op aarde kwam met de Boodschap
+van den vele jaren met tranen afgebeden vrede,
+welke den Hemel opende na het lange verbod,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_37">37</a> verscheen voor ons, waarachtig daar uitgehouwen,
+met zoo vredig gebaar, dat hij geen beeld scheen,
+dat zwijgt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_40">40</a> Men zou gezworen hebben dat hij zeide: &bdquo;Wees
+gegroet!&rdquo; omdat daar uitgebeeld was <em class="g">Degene</em>,
+die de sleutels omdraaide om de hooge <em class="g">Liefde</em>
+te openen.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="56">&nbsp;</span><a id="p_56"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_43">43</a> En in haar doen drukte zij zoo eigenlijk deze
+woorden uit: &bdquo;Zie hier uwe Dienstmaagd,&rdquo; als
+waren het letters, gestempeld in lak.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_46">46</a> &bdquo;Houd toch niet op ��ne plaats de aandacht gericht,&rdquo;
+zeide mijn zoete Meester, die mij had aan
+dien kant, aan welken de mensch het hart
+heeft:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_49">49</a> waarom ik mij draaide met den blik, en ik zag
+achter Maria, naar dien kant, waaraan degene was
+die mij aanporde,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_52">52</a> een andere historie in de rots gebeeld: waarom
+ik Virgilius voorbij-trad, en mij er dichter bij
+bracht opdat het me beter onder de oogen
+kwam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_55">55</a> Daar waren in het marmer uitgehouwen <a href="#nootX_55">de wagen
+en de ossen, trekkende de heilige Ark</a>, door welke
+men zich schroomt voor <a href="#nootX_57">niet toevertrouwden
+dienst</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_58">58</a> Daarvoor vertoonden zich lieden; en die allen,
+verdeeld in zeven koren, deden van twee van
+mijne zinnen den ��nen zeggen: &bdquo;zij zingen,&rdquo; den
+anderen: &bdquo;zij zingen niet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_61">61</a> Evenzeer aangaande den rook der wierookvaten,
+die daar was afgebeeld, geraakten de oogen en de
+neus over het al of niet branden in tweedracht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_64">64</a> Daar ging, opgeschort dansende, de nederige
+Psalmist de gebenedijde Bondskist v��r, en was
+in dat geval tegelijk <a href="#nootX_66">meer en minder dan
+Koning</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_67">67</a> Tegenover hem, aan het venster van een groot
+paleis, keek Michal, gelijk een minachtende en
+verdrietige vrouw.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_70">70</a> Ik verzette de voeten van de plaats waar ik
+stond, om van dichte-bij een andere historie te
+<span class="pagenum" title="57">&nbsp;</span><a id="p_57"></a>bezien, welke achter Michal in wit steen zich
+mij vertoonde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_73">73</a> Daar was getafereeld <a href="#nootX_73">de hooge glorie des Romeinschen
+vorsten</a>, wiens groote deugd Gregorius prikkelde
+tot zijn groote overwinning:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_76">76</a> van Trajanus den Keizer, spreek ik: en een
+weeuwtjen was hem aan den toom, ontdaan door
+tranen en door smart.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_79">79</a> Rondom haar scheen het stampvol van ruiteren,
+en de adelaren van goud bewogen zich boven hen
+zichtbaar op den wind.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_82">82</a> Het rampzalig vrouwtje scheen te midden van
+deze allen te zeggen: &bdquo;Heer, wreek mij mijnen
+zoon, die gedood is, dies ik treur.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_85">85</a> En gene [scheen] haar te antwoorden: &bdquo;Dan
+wacht totdat ik keere.&rdquo; En zij: &bdquo;Heer mijn,&rdquo; gelijk
+een mensch in wien de smart ongeduldig
+wordt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_88">88</a> &bdquo;Zoo gij niet keert?&rdquo; En hij: &bdquo;Wie d�n zit, waar
+ik n�, zal het u doen.&rdquo; En zij: &bdquo;De goede daad
+des anderen, wat baat die u, zoo gij uw plicht
+verzaakt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_91">91</a> Waarop hij: &bdquo;Dan troost u, daar het voegt dat ik
+mij kwijte van mijn plicht, voor ik uittrekke:
+Gerechtigheid wil 't en plichtsbesef houdt mij
+terug.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_94">94</a> Degene, die nooit nog iets nieuws gezien heeft,
+bracht dat zichtbare spreken voort, nieuw voor
+ons, daar het hier niet gevonden wordt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="X_97">97</a> Terwijl ik mij verlustigde met het aanschouwen
+der tafereelen van zoo groote deemoedigheden,
+wier aanblik mij ook lief was om der wille van
+hunnen Maker;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_100">100</a> toen <a href="#nootX_100">fluisterde</a> de Dichter: &bdquo;Zie van ginds komen,
+maar met schaarsche treden, vele luiden: zij
+<span class="pagenum" title="58">&nbsp;</span><a id="p_58"></a>zullen den weg wijzen tot de hoogere ommegangen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_103">103</a> Mijne oogen, die bezig gehouden werden door de
+aanschouwing, om het nog nooit geziene te zien,
+waarnaar zij zoozeer verlangend zijn, waren niet
+traag om zich naar hem te keeren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_106">106</a> Ik wil niet, lezer, dat gij daarom aflaat van
+goede voornemens, wanneer gij hoort hoe God
+wil dat de schuld geboet wordt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_109">109</a> Let niet op den vorm van het martelen: let op
+hetgeen erop volgt; bedenk dat, in het ergste
+geval, het niet kan duren ginds van het groote
+Oordeel.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_112">112</a> Ik begon: &bdquo;Meester, dat wat ik te-ons-waart zie
+bewegen, schijnen mij niet personen: ik en weet
+niet wat; zoo machteloos ben ik in het zien.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_115">115</a> En hij tot mij: &bdquo;De zware gesteldheid van hunne
+foltering doet ze zich ter aarde buigen, z��dat
+mijne oogen er eerst door te strijden hadden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_118">118</a> Maar houd den blik daarop gericht, en ontbolster
+met den blik dat wat daar onder rotsblokken
+naderkomt: reeds kunt gij ontwaren hoe ieder
+gedrukt wordt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_121">121</a> O trotsche Christenen, rampzalig neergedrukten,
+die, zwak met de oogen des geestes, vertrouwen
+hebt op de <a href="#nootX_123">rugge-waartsche schreden</a>,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_124">124</a> beseft gij niet, dat wij wormen zijn, geboren om
+den engel-gelijken vlinder te vormen, die ter
+rechtvaardigheid vliegt zonder omhulling?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_127">127</a> Waarop gaat uwe ziel hoovaardig als een haan?
+Gij zijt als insecten in onvolkomenheid, gelijk
+rupsen, in welke de formatie nog ontbreekt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_130">130</a> Gelijk, om vloer of dak te stutten, men menig
+malen tot stut een [menschelijke] gedaante ziet,
+wie de knie�n tegen de borst komen,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="59">&nbsp;</span><a id="p_59"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_133">133</a> hoedanig eene over het niet-ware ware droefenis
+doet opkomen bij wie het ziet; zoo zag ik ze, toen
+ik ze w�l beschouwde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_136">136</a> Waar is dat ze meer of min samengetrokken
+waren, naarmate ze meer of minder op den rug
+hadden; en hij, die het meeste geduld in het voorkomen
+had,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="X_139">139</a> scheen weenende te zeggen: &bdquo;Ik kan niet meer.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 181px;">
+<img src="images/end02.png" width="181" height="201" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="60">&nbsp;</span><a id="p_60"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG11"></a>ELFDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Voortzetting van den eersten
+ommegang, waarin geboet wordt voor hoovaardigheid</em></p>
+
+<p class="intro">Volgens aanwijzing gekregen van ��ne van die
+zielen, wenden de Dichters zich ter rechter over
+de eerste kornis; en ondertusschen vertoont zich
+aan hen Humbert, een der graven van Santafiore,
+en wordt Dante herkend door Oderisi da
+Cubbio, die spreekt over de ijdelheid van den
+wereldschen roem en hem een en ander mededeelt
+aangaande Provenzano Salvani, die aldaar
+zich loutert van de vroegere hoovaardigheid.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XI_1">1</a> &bdquo;O Vader onze, die in de hemelen zijt, <a href="#nootXI_1">niet d��rtoe</a>
+beperkt, maar wegens de grootere liefde die
+Gij voor de eerste werken van daarboven hebt,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XI_4">4</a> Uw naam en Uw macht zij geprezen van alle
+schepsel, naar het voegt dank te zeggen aan uwen
+liefde-walm.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XI_7">7</a> Kome tot ons de vrede van Uw koninkrijk, daar
+<span class="pagenum" title="61">&nbsp;</span><a id="p_61"></a>wij niet uit ons zelven met alle onze ingeboren
+krachten tot haar kunnen komen, als zij niet tot
+ons komt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_10">10</a> Gelijk uwe engelen van hunnen wil offerande
+doen aan U, zingende Hosanna, dat de menschen
+z�� doen van den hunnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_13">13</a> Geef ons heden ons dagelijksch manna, zonder
+hetwelk door deze rauwe woestenij teruggaat ook
+wie het meest zich inspant te gaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_16">16</a> En gelijk wij het kwaad, dat wij geleden hebben,
+aan een ieder mogen vergeven, zoo vergeef ook
+gij weldadig, en zie niet naar onze verdienste.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_19">19</a> Onze deugd, die lichtelijk bezwijkt, beproef die
+niet [in den strijd] met den Ouden Tegenstander,
+maar verlos haar van hem, die z��zeer haar
+bestookt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_22">22</a> Dit laatste gebed, lieve Heer, wordt reeds niet
+gedaan om onzentwille, daar wij dat niet van
+noode hebben, maar ter wille van hen, die achter
+ons zijn blijven staan.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_25">25</a> Aldus voor ons en voor zichzelven goede reize afbiddende,
+gingen deze schimmen onder den last,
+een dergelijken als waar men zoo dikwijls van
+droomt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_28">28</a> naar verscheiden wijze benauwd, allen in het
+rond en moede, boven over den eersten rand,
+louterende de nevelen <a href="#nootXI_30">der wereld</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_31">31</a> Zoo aan gindsche zijde steeds goede voorspraak
+voor ons gedaan wordt, wat kan dan aan deze
+zijde voor hen gedaan worden door <a href="#nootXI_33">degenen</a>, die
+goeden wortel hebben voor hunnen wil.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_34">34</a> W�l moet men <a href="#nootXI_35">hen helpen te wasschen de merken</a>,
+die zij hier droegen, z��dat zij rein en licht
+kunnen uitgaan tot de bestarnde sferen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_37">37</a> &bdquo;Zegt! <a href="#nootXI_37">zoo waarlijk moge gerechtigheid en vroomheid</a>
+<span class="pagenum" title="62">&nbsp;</span><a id="p_62"></a>u weldra ontlasten, zoodat gij den vleugel
+kunt uitslaan, die u naar verlangen opheffe:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_40">40</a> wijst ons naar welken kant men het kortst gaat
+naar de trap: en zoo er meer dan ��ne opening
+is, zegt ons die, welke het minst steil stijgt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_43">43</a> daar deze, die met mij komt, door den last des
+vleesches van Adam, waarmede hij bekleed is,
+tegen zijnen wil zuinig is met opstijgen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_46">46</a> Deze hunne woorden, die ze antwoordden op
+gene, welke gezegd waren door hem, dien ik
+volgde, 't was niet duidelijk van wien ze kwamen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_49">49</a> maar er werd gezegd: &bdquo;Ter rechter hand langs
+den rotswand komt met ons, en gij zult den doorweg
+vinden, mogelijk voor een levend wezen om
+er langs op te gaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_52">52</a> En zoo ik niet belemmerd ware door het rotsblok,
+dat mijnen hoovaardigen nek �nderhoudt,
+vanwaar het mij voegt het hoofd laag te houden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_55">55</a> zoude ik schouwen naar hem, die nog leeft en
+zich niet noemt, om te zien of ik hem ken en om
+hem medelijdend te maken met dezen last.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_58">58</a> Ik was <a href="#nootXI_58">een Latijner</a>, geboren uit eenen grooten
+Toscaan: Willem Aldobrandeschi was mijn
+vader: ik weet niet of zijn naam ooit met u was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_61">61</a> Het oude bloed en de roemrijke daden van mijne
+voorvaderen maakten mij z�� aanmatigend, dat
+ik, niet denkend aan de gemeenschappelijke moeder,
+te voren allen mensch</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_64">64</a> zoozeer in minachting hield, dat ik er van stierf,
+gelijk de Sieneezen weten, en in Campagnatico
+elk sprekend wezen het weet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_67">67</a> Ik ben Humberto; en niet slechts mij schaadde
+mijn hoovaardigheid, want alle mijne stamgenooten
+heeft zij met zich in het ongeluk getrokken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_70">70</a> En hier voegt het dat ik dit gewicht drage voor
+<span class="pagenum" title="63">&nbsp;</span><a id="p_63"></a>hen, zoolang totdat hier bij de dooden Gode voldoening
+worde gegeven, daar ik dat niet bij de
+levenden deed.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_73">73</a> Luisterende, neeg ik het aangezicht naar omlaag;
+en ��n van hen (niet degene die gesproken
+had) draaide zich onder het gewicht, dat hem
+belastte:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_76">76</a> en zag mij, en kende mij en riep, houdende de
+oogen met moeite gericht op mij, die gansch gebukt
+m�t hen ging:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_79">79</a> &bdquo;O,&rdquo; zeide ik tot hem: &bdquo;Zijt gij niet Oderisi, de
+eer van Agubbio, en de eer van die kunst, welke
+<a href="#nootXI_81">verluchten</a> in Parijs wordt genoemd?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_82">82</a> &bdquo;Broeder,&rdquo; zeide hij: &bdquo;<a href="#nootXI_82">meer lachen de papieren</a>,
+welke Franco Bolognese penseelt: en thans is
+de eer gansch <em class="g">zijn</em> en <em class="g">mijn</em> [slechts] voor
+een deel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_85">85</a> Wel zoude ik niet zoo hoffelijk geweest zijn, zoolang
+ik leefde, door de groote begeerte om uit te
+munten, waarop mijn hart zich richtte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_88">88</a> Voor z��danige hoovaardigheid betaalt men hier
+de boete: en nog zoude ik niet hier zijn, 't en
+ware het dat ik, <a href="#nootXI_90">[nog] kunnende zondigen</a>, mij
+tot God heb gewend.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_91">91</a> O ijdele roem van de menschelijke vermogens,
+hoe kort duurt het groen op zijn kruin als <a href="#nootXI_92">hij</a>
+niet wordt besprongen door ruwe tijden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_94">94</a> Cimabue meende in de schilderkunst het veld te
+houden en n� heeft Giotto den roep, zoodat hij
+den roem van genen verduistert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XI_97">97</a> Aldus heeft de ��ne <a href="#nootXI_97">Guido</a> den anderen den roem
+der taal ontnomen; en wellicht is geboren die den
+��n en den ander uit het nest zal jagen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_100">100</a> Niet anders is het wereldsch gerucht dan een
+windvlaag, die nu eens her-, dan derwaarts komt
+<span class="pagenum" title="64">&nbsp;</span><a id="p_64"></a>en van naam verandert omdat hij van kant
+verandert.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_103">103</a> Welken roem zult gij meer hebben, indien de
+ouderdom het vleesch van u scheidt, dan indien
+gij gestorven waart v��rdat gij afliet van &bdquo;b�o,
+b�o&rdquo; en &bdquo;<a href="#nootXI_105">dui en dui</a>&rdquo; [te zeggen],</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_106">106</a> eer duizend jaar voorbijgaan? Hetwelk eene kortere
+tijdsruimte is [vergeleken] bij de eeuwigheid,
+dan een oogwenk is [vergeleken] bij <a href="#nootXI_108">den cirkel,
+die het traagst</a> in den hemel gewenteld wordt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_109">109</a> Van dengene, die v��r mij zoo weinig op den
+weg vooruitkomt, schalde gansch Toscane, en
+nu fluistert men ternauwernood van hem in
+Siena,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_112">112</a> waarvan hij Heer was, wanneer verdelgd werd
+<a href="#nootXI_113">de Florentijnsche woede</a>, dewelke te dien tijd
+hoovaardig was, gelijk zij thans veil is.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_115">115</a> Uw roep is als de kleur van 't kruid, die komt
+en gaat, en <a href="#nootXI_116">dezelfde</a> doet haar verkleuren, door
+wie zij onrijp uitgaat uit den grond.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_118">118</a> En ik tot hem: &bdquo;Uw ware woorden boezemen
+mij goede nederigheid in en maken plat groote
+gezwollenheid: maar wie is degene van wien gij
+zooeven spraakt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_121">121</a> &bdquo;Dat is,&rdquo; antwoordde hij: &bdquo;<a href="#nootXI_121">Salvani Provenzano</a>;
+en hij is hier, omdat hij zich aanmatigde gansch
+Siena onder zijne handen te krijgen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_124">124</a> Hij is aldus gegaan en gaat aldus zonder verpoozen,
+sinds hij stierf: zoodanige munt betaalt om
+voldoening te geven, hij die daarginds te vermetel
+was.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_127">127</a> En ik: &bdquo;Zoo de geest, die, voor hij zich berouwt,
+den rand des levens bereikt, daar omlaag blijft
+en niet hier omhoog stijgt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_130">130</a> indien goede gebeden hem niet helpen, voordat
+<span class="pagenum" title="65">&nbsp;</span><a id="p_65"></a>verloopt z�� lange [tijd] als hij geleefd heeft, hoe
+werd de toegang hem gegeven?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_133">133</a> &bdquo;Wanneer hij roemrijkst leefde,&rdquo; zeide hij: &bdquo;vrij
+in het land van Siena, heeft hij, afleggende <a href="#nootXI_133">alle
+schaamte</a>, zich gevest:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_136">136</a> en daar, om zijnen vriend te verlossen uit de
+pijne, die hij doorstond in de gevangenis van
+Karel, onderstond hij het om te beven over alle
+leden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_139">139</a> Meer zal ik niet zeggen, en ik weet dat ik duister
+spreek, maar weinig tijd zal voorbijgaan, dat
+uwe geburen zoo zullen doen, dat gij het zult
+kunnen toelichten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XI_142">142</a> Dit werk onthief hem van die <a href="#nootXI_142">grenslanden</a>.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 312px;">
+<img src="images/end01.png" width="312" height="134" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="66">&nbsp;</span><a id="p_66"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG12"></a>TWAALFDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Vervolg van den eersten ommegang</em></p>
+
+<p class="intro">Hier zien de Dichters in de rots afgebeeld voorbeelden
+van gestrafte hoovaardigheid. Een Engel
+wijst hun den opgang tot den tweeden omgang.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XII_1">1</a> Paarswijze, als runderen die onder het juk gaan,
+ging ik verder met die belaste ziel, zoolang het
+toestond de zoete leidsman.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XII_4">4</a> Maar wanneer hij zeide: &bdquo;Laat hem en kom mee,
+daar het hier goed is met het zeil en de riemen
+zoo goed [en zoo kwaad] ieder kan, zijn hulkje
+voort te drijven,&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XII_7">7</a> maakte ik mij weder recht, gelijk men pleegt te
+gaan, met mijn persoon, hoewel mijne gedachten
+gebogen en geknot bleven.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_10">10</a> Ik had mij voortbewogen, en volgde volgaarne
+de schreden van mijnen Meester, en beiden toonden
+wij reeds hoe licht wij waren;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_13">13</a> wanneer hij tot mij zeide: &bdquo;Richt de oogen naar
+<span class="pagenum" title="67">&nbsp;</span><a id="p_67"></a>omlaag: het zal u goed zijn, tot het verlichten
+van den weg, het bed te zien van uwe voetzolen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_16">16</a> Gelijk, opdat er heugenis van hen zij, boven
+de begravenen de aardsche graftomben dragen
+verbeeld dat wat zij vroeger waren;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_19">19</a> waarom men daar vele malen weent, door den
+stekel der heugenis, die alleen aan de vromen
+de sporen geeft;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_22">22</a> z�� zag ik d��r, maar met betere gelijkenis, naar
+gelang van de kunstvaardigheid, bebeeld zooveel
+[ruimte] als voor weg buiten den berg naar
+voren komt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_25">25</a> Aan ��ne zijde zag ik <a href="#nootXII_25">dengene, die edelst geschapen
+was</a> van alle schepsel, bliksemende nederdalen
+van den hemel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_28">28</a> Briareus zag ik, doorboord van den hemelschen
+schicht, liggen aan den anderen kant, <a href="#nootXII_30">zwaar</a>
+voor de aarde door de doods-kou.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_31">31</a> Ik zag [Apollo] Thymbraeus, ik zag Pallas en
+Mars, nog gewapend, <a href="#nootXII_32">rond hunnen vader</a>, staren
+op de verspreide ledematen der Giganten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_34">34</a> Ik zag Nimrod aan den voet van het groote werk,
+geheel verbijsterd de luiden aanstaren, die in
+Senna�r met hem hoovaardig waren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_37">37</a> O Niobe, met welke treurende oogen zag ik u
+gebeeld op het plaveisel temidden van uwe zeven
+en zeven gedoode kinderen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_40">40</a> O Saul, hoe scheent gij daar gestorven op uw
+eigen zwaard op den berg Gilboa, die voortaan
+noch regen noch dauw voelde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_43">43</a> O dwaze Arachne, z�� zag ik u, reeds half eene
+spinne, droef bovenop de flarden van het werk
+dat tot uw nadeel gemaakt was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_46">46</a> O <a href="#nootXII_46">Rehabeam</a>, uw beeltenis schijnt daar niet
+meer dreigende te zijn, maar vol van vreezen
+<span class="pagenum" title="68">&nbsp;</span><a id="p_68"></a>draagt hem <a href="#nootXII_48">een wagen vandaar voor men hem
+verjage</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_49">49</a> Nog vertoonde het harde plaveisel hoe <a href="#nootXII_49">Alcmeon
+zijner moeder duur deed dunken het heilloos sieraad</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_52" href="#nootXII_52">52</a> Het vertoonde hoe zijne [eigene] zonen zich wierpen
+op Sennacherib binnen in den tempel en hoe
+zij hem dood daar lieten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_55">55</a> Het vertoonde den ondergang en het wreede
+voorbeeld dat Tamyris stelde, daar zij zeide tot
+Cyrus: &bdquo;Naar bloed dorstte u en van bloed
+verzadig ik u.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_58">58</a> Het vertoonde hoe in verwarring vluchtten de
+Assyri�rs, nadat Holophernes dood was, en ook
+het overschot des vermoorden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_61">61</a> Ik zag Troja in asch en bouw-val: o Ilium, hoe
+vernederd en waardeloos toonde u de beeltenis,
+die men d��r ontwaart.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_64">64</a> Wie was er meester van penseel en teekenstift,
+dat hij weergaf de schaduwen en lijnen, die daar
+elken fijnen geest tot bewondering zouden
+brengen?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_67">67</a> Dood schenen daar de dooden en levend de levenden:
+hij, die de werkelijkheid ziet, ziet niet meer
+dan ik, [ziende] al wat ik betrad zoolang ik
+gebukt ging.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_70">70</a> Nu braveert maar en gaat met het gezicht omhoog,
+zonen Eva's, en buigt maar niet het gelaat
+z�� dat gij uw kwade pad ziet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_73">73</a> Meer was er reeds door ons van den berg omgegaan
+en van den weg der zon vrij wat meer
+afgelegd, dan mijn <a href="#nootXII_75">onvrije ziel</a> wel vermeende;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_76">76</a> wanneer hij, die altijd opmerkzaam v��rging,
+begon: &bdquo;Hef het hoofd, het is niet meer tijd aldus
+in gedachten te gaan.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="69">&nbsp;</span><a id="p_69"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_79">79</a> Zie daar een Engel, die zich opmaakt te ons-waart
+te komen: zie hoe <a href="#nootXII_80">de zesde dienstmaagd</a>
+keert van de bediening des daags.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_82">82</a> Doe uwe gebaren en gelaat aan met eerbiedigheid,
+zoodat het hem behage ons naar boven te
+geleiden: gedenk dat deze dag nooit weder daagt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_85">85</a> Ik was aan zijn waarschuwen goed gewend, om
+toch geenen tijd te loor te laten gaan, zoodat hij
+in die stoffe niet duister tot mij kon spreken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_88">88</a> Tot ons kwam het schoone schepsel, wit gekleed,
+en in het aangezicht zoodanig als de morgenstar
+flonkerend zich vertoont.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_91">91</a> De armen opende hij en daarna opende hij de
+vleugelen: en zeide: &bdquo;Komt; hier dichtbij zijn
+de treden, en licht kan men van stonde aan
+stijgen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_94">94</a> Op deze nooding komen maar zeer schaarschen:
+o menschelijk geslacht, geboren om opwaart te
+vliegen, waarom valt gij bij zoo weinig wind?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XII_97">97</a> Hij leidde ons daar waar de rots was uitgehouwen;
+daar sloeg hij mij de vleugelen voor het
+voorhoofd, voorts beloofde hij mij veiligen gang.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_100">100</a> Gelijk om ter rechterhand ten berg op te klimmen,
+waar de kerk gelegen is, die neer ziet op
+<a href="#nootXII_102">de goed geleide</a> boven de Rubaconte,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_103">103</a> de straffe heftigheid des stijgens verbroken wordt
+door de trappen, die gemaakt werden <a href="#nootXII_105">ten tijde
+dat</a> kwatern en schepel veilig waren;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_106">106</a> aldus vergemakkelijkt zich de rand, die hier wel
+zeer snel valt, van den tweeden ommegang: maar
+hier en daar scheert [ons] de hooge rots.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_109">109</a> Terwijl wij ons aldaar omwendden, zongen stemmen
+aldaar &bdquo;Zalig zijn de armen van geest,&rdquo;
+derwijze dat geen woorden het konden weergeven.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="70">&nbsp;</span><a id="p_70"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_112">112</a> Ai mij! hoe verscheiden zijn deze ingangen van
+de helsche! daar men hier onder gezangen binnentreedt
+en daar onder woeste jammerkreten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_115">115</a> Alreede stegen wij op langs de heilige treden, en
+veel lichter scheen het mij toe te zijn, dan het
+mij te voren in de vlakte had toegeschenen:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_118">118</a> waarop ik: &bdquo;Meester&rdquo; zeide: &bdquo;welke zwarigheid
+is er van mij weggenomen, dat bijna geen vermoeienis
+onder het gaan door mij wordt gekregen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_121">121</a> Hij antwoordde: &bdquo;Wanneer de P's, die nog op
+uw gelaat, bijna uitgewischt, overgebleven zijn,
+ganschelijk gelijk die ��ne, zullen zijn weggeschoren,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_124">124</a> worden uwe voeten aldus overwonnen door uwen
+goeden wil, dat zij niet slechts geen vermoeienis
+zullen gevoelen, maar dat het hun vermaak zal
+zijn opwaart te worden gedrongen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_127">127</a> Toen deed ik gelijk degenen die gaan met op
+hun hoofd iets, waarvan zij niet weten tenzij
+dat de gebaren der andere menschen het hen doen
+vermoeden;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_130">130</a> waarom de hand hen helpt om hen te vergewissen,
+en zoekt en vindt, en dat werk verricht, wat
+niet kan worden verricht door het gezicht:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_133">133</a> en met de gescheiden vingers van de rechterhand
+bevond ik slechts zes der letters, welke die
+van de sleutelen mij boven de slapen had ingegrift:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XII_136">136</a> En mijn gids, dit ziende, glimlachte.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="71">&nbsp;</span><a id="p_71"></a></p>
+
+<div class="figcenter" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco6.png" width="630" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG13"></a>DERTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">De Tweede Ommegang. Hier wordt de zonde van de afgunst geboet.</em></p>
+
+<p class="intro">Op den tweeden rand, waar nu de Dichters
+komen, wordt de zonde der afgunst gelouterd.
+De zielen aldaar zijn gekleed in een grove pij,
+en hebben de oogen met een ijzerdraad toegenaaid.
+Van afstand tot afstand vliegen stemmen
+door de lucht, door hemelsche geesten voortgebracht,
+die den afgunstigen eenig schoon voorbeeld
+van barmhartigheid of naasten-liefde in herinnering
+brengen. Voorts vertoont zich aan Dante Sapia
+van Siena.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIII_1">1</a> Wij waren aan den top der trap, waar ten tweeden
+male de berg ingesneden wordt, die door
+zijne bestijging de menschen loutert:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIII_4">4</a> aldaar omwindt een kornis evenzoo de helling
+gansch gelijk de eerste, tenzij dat haar boog zich
+vroeger ombuigt.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIII_7">7</a> <a href="#nootXIII_7">Noch platte, noch bolle beeltenis is daar</a>, die
+<span class="pagenum" title="72">&nbsp;</span><a id="p_72"></a>men ziet; zoo maar ziet men daar den wand,
+zoo maar ziet men daar den affenen weg met de
+loodkleur der rots-massa.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_10">10</a> &bdquo;Zoo we hier menschen afwachten om na te
+vragen,&rdquo; sprak de Dichter: &bdquo;dan vrees ik dat wellicht
+ons besluit te veel vertraging ondervindt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_13">13</a> Voorts richtte hij de oogen vast op de zon; hij
+maakte van zijn rechterzijde het middelpunt voor
+de beweging, en den linkerkant van zich zelven
+draaide hij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_16">16</a> &bdquo;O zoete Licht, in vertrouwen waarop ik binnentreed
+langs den nieuwen weg, gij geleidt ons,&rdquo;
+zeide hij: &bdquo;gelijk men hier wel geleid wil zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_19" href="#nootXIII_19">19</a> Gij verwarmt de wereld, gij licht over haar: zoo
+niet andere reden tot het tegendeel nope, moeten
+uwe stralen altijd geleide zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_22">22</a> Zooveel men (aan deze zijde) voor een mijl
+rekent, zoo ver waren wij reeds van daar gegaan,
+in weinig tijd, door den vaardigen wil.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_25">25</a> En te ontwaart te vliegen werden bemerkt, daarom
+nog niet gezien, geesten, sprekende tot den
+disch der liefde heusche noodingen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_28" href="#nootXIII_28">28</a> De eerste stem, die voorbij ging, vliegende zeide
+luide: &bdquo;Zij hebben geen wijn&rdquo; en achter ons ging
+zij, het herhalende.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_31">31</a> En voordat die door den afstand gansch niet meer
+gehoord werd, daar ging een andere voorbij
+schreeuwende: &bdquo;Ik ben Orestes&rdquo; en hield mede
+geen stand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_34">34</a> &bdquo;O,&rdquo; zeide ik: &bdquo;Vader, welke stemmen zijn dezen?<ins class="corr" id="corr14" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins>
+en m�t dat ik het vroeg, een derde was
+daar, zeggende: &bdquo;Hebt lief van wien gij kwaad
+ondervindt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_37" href="#nootXIII_37">37</a> De goede Meester zeide: &bdquo;Deze ommegang tuchtigt
+de schuld der afgunst, en daarom worden
+<span class="pagenum" title="73">&nbsp;</span><a id="p_73"></a>de koorden der geeselroede door liefde gehanteerd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_40">40</a> <a href="#nootXIII_41">De breidel</a> wil zijn van tegengestelden klank; ik
+geloof dat gij hem zult hooren, mijns bedunkens,
+voor gij geraakt tot den overtocht der vergiffenis.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_43">43</a> Maar houd de oogen vast door de lucht gericht,
+en gij zult menschen voor ons zien zitten, en
+ieder van hen zit langs den rotswand.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_46">46</a> Toen opende ik de oogen meer dan te voren; ik
+schouwde voor mij en ik zag schimmen met
+mantelen van de kleur van de steen niet ver scheiden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_49">49</a> En toen wij een weinig meer vooruit waren,
+hoorde ik roepen: &bdquo;Maria, bid voor ons;&rdquo; ik
+hoorde ze roepen Micha�l en Petrus en alle de
+heiligen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_52">52</a> Ik geloof niet dat er heden op aarde een mensch
+gaat, zoo hard, die niet geslagen werd met medelijden
+voor dat wat ik voorts zag:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_55">55</a> want, wanneer ik z�� nabij hen was gekomen
+dat hunne gebaren duidelijk tot mij kwamen,
+werden door de zware smart me de tranen uit
+de oogen getogen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_58">58</a> Van een <ins class="corr" id="corr15" title="Bron: gove">grove</ins> pij schenen zij me bedekt, en de
+��n schoorde den ander met den schouder, en
+allen waren geschoord van den rotswand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_61">61</a> Zoo staan de blinden met het haveloos kleed, <a href="#nootXIII_61">bij
+de <em class="g">biecht</em></a> om hun nooddruft te vragen, en
+de ��n neigt het hoofd over den ander,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_64">64</a> opdat te eer bij de menschen het medelijden opkome,
+niet maar door het klinken der woorden,
+maar door den aanblik, die niet minder fleemt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_67">67</a> En gelijk de blinden het zonlicht niet baat, zoo
+wil daarginds aan de schimmen, waarvan ik nu
+<span class="pagenum" title="74">&nbsp;</span><a id="p_74"></a>spreek, het zonlicht niet van zich mededeelen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_70">70</a> daar bij allen een ijzeren draad het ooglid doorboort
+en toenaait gelijk men met den wilden
+sperwer doet, omdat hij niet rustig blijft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_73">73</a> Het scheen me dat ik al gaande beleediging aandeed,
+daar ik, genen ziende, niet werd gezien;
+waarom ik mij wendde tot mijnen wijzen raadsman.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_76">76</a> Wel wist hij, wat de stomme wilde zeggen; en
+daarom wachtte hij mijn vraag niet af, maar
+zeide: &bdquo;Spreek, en wees kort en bondig.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_79">79</a> Virgilius kwam me aan dien kant van de kornis
+van waar men vallen kan, omdat die door geen
+rand omringd wordt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_82">82</a> Aan mijn anderen kant waren de vrome zielen,
+die door den gruwelijken naad zoo zeer [de
+tranen] persten, dat ze de wangen baadden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_85">85</a> Ik wendde mij tot hen, en: &bdquo;O menschen,&rdquo; begon
+ik: &bdquo;verzekerd van te zullen zien het hooge licht,
+waarom alleen uwe begeerte bekommerd is,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_88">88</a> zoo waarlijk moge weldra de genade het schuim
+van uw geweten afnemen, zoodat de stroom van
+den geest helder daarin nederdale,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_91">91</a> zegt mij (daar het mij welgevallig en dierbaar
+zal zijn) of er hier tusschen u een latijnsche ziel
+is; en wellicht <a href="#nootXIII_93">zal het haar goed zijn, zoo ik het
+verneem</a>.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_94">94</a> &bdquo;O broeder mijn, elke [ziel] is burgeres van
+��ne ware stad; maar gij wilt zeggen, of er eene
+leefde als vreemdelinge in Itali�.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIII_97">97</a> Dit meende ik als antwoord te hooren van
+een weinig meer naar voren dan waar ik
+stond; waarom ik mij nog meer daar deed bemerken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_100">100</a> Te midden van de anderen zag ik eene schimme,
+<span class="pagenum" title="75">&nbsp;</span><a id="p_75"></a>die kennelijk wachtte; en zoo iemand wilde vragen:
+hoe? de kin hief zij op de wijze van eenen
+blinde omhoog.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_103">103</a> &bdquo;Ziele,&rdquo; zeide ik: &bdquo;die omlaag gehouden wordt
+om omhoog te rijzen, zoo gij degene zijt, die mij
+antwoorddet, maak u mij bekend door geboorteplaats
+of naam.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_106">106</a> &bdquo;Van Siena was <a href="#nootXIII_106">ik</a>,&rdquo; antwoordde zij: &bdquo;en met
+deze anderen louter ik hier het schuldig leven,
+tranen vergietende tot Hem dat Hij zich ons
+mededeele.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_109">109</a> Wijs was ik niet, hoewel ik Sapia was genoemd,
+en ik was veel blijder om eens anders schade
+dan om mijn eigen geluk.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_112">112</a> En opdat gij niet geloovet dat ik u bedrieg, hoor
+of ik, zooals ik u zeg, dwaas was, reeds afdalende
+den boog mijner jaren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_115">115</a> Mijne medeburgers waren nabij Colle in het veld
+gekomen met hunne tegenstanders, <a href="#nootXIII_117">en ik bad
+God om dat wat Hij wilde</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_118">118</a> Gebroken werden zij daar en gedreven op de
+bittere wegen der vlucht; en de jacht ziende,
+won ik in mij een blijdschap aan elke andere
+ongelijk:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_121">121</a> zoodat ik het onvervaarde gelaat omhoog hief,
+schreeuwende tot God: &bdquo;Voortaan vrees ik u
+niet&rdquo; <a href="#nootXIII_123">gelijk de meerle deed</a> bij 't eerste mooie
+weer.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_124">124</a> Vrede met God wenschte ik op het uiterste van
+mijn leven; en nog zoude mijn schuld niet door
+boetvaardigheid zijn verminderd,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_127">127</a> 't en ware het dat Peter Pettinagno mijner had
+gedacht in zijn heilige gebeden, wien uit barmhartigheid
+mijner deerde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_130">130</a> Maar gij, wie zijt gij, die gaat vragende naar
+<span class="pagenum" title="76">&nbsp;</span><a id="p_76"></a>onze toestanden en de oogen ongebonden draagt,
+naar ik geloof; en ademende spreekt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_133" href="#nootXIII_133">133</a> &bdquo;Wel zullen me,&rdquo; zeide ik: &bdquo;de oogen hier nog
+eenmaal worden ontnomen; maar gedurende
+weinig tijd, daar klein hun vergrijp is van met
+nijd te zijn bewogen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_136">136</a> Veel meer is de vrees, waardoor mijn ziel wordt
+benard, voor de pijniging van hieronder, zoodat
+reeds de last van daarbeneden mij weegt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_139">139</a> En zij tot mij: &bdquo;Wie heeft u dan hierboven te
+midden van ons geleid, indien gij gelooft daarbeneden
+te zullen terugkeeren?&rdquo; En ik: &bdquo;Hij die
+met mij is en geen woord spreekt:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_142">142</a> en levend ben ik; en daarom vraag mij weder,
+verkoren ziel, indien gij wilt dat ik daarginds de
+sterfelijke voeten voor u beweeg.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_145">145</a> &bdquo;O dit is om te hooren zoo nieuwe zaak&rdquo;, antwoordde
+zij: &bdquo;dat het een groot bewijs is dat
+God u liefheeft: daarom help mij dan nu en
+dan met uw gebed.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_148">148</a> En ik vraag u bij dat wat gij meest begeert: zoo
+gij ooit het Toscaansche land betreedt, dat gij
+bij mijne verwanten ten beste van mij spreekt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_151">151</a> Gij zult ze zien bij dat wufte volk dat hoopt op
+Talamone, <a href="#nootXIII_152">en d��r zal het nog meer hoop verliezen</a>
+dan om de &bdquo;Diana&rdquo; te vinden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIII_154">154</a> Maar nog meer zullen daar de admiraals verliezen.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 247px;">
+<img src="images/end06.png" width="247" height="89" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="77">&nbsp;</span><a id="p_77"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG14"></a>VEERTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Voortzetting van den tweeden ommegang.</em></p>
+
+<p class="intro">Guido del Duca da Bertinoro beschrijft aan
+Rinieri dei Calboli, zijnen buurman, het slechte
+gedrag van de verschillende volkeren van het
+dal van den Arno en profeteert hem de schande
+van zijnen naneef. Voorts bejammert hij het
+ontaarde Romagna, en vermeldt de namen van
+vele edele en ge�erde Romagnolen van zijnen
+tijd. Wanneer ten slotte de Dichters van die
+schimmen zijn weggegaan, hooren zij stemmen
+als van den donder, die hen herinneren aan de
+kastijdingen, die de afgunstigen te wachten
+staan.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIV_1">1</a> &bdquo;Wie is degene, die onzen erg �mgaat, voordat
+de dood hem vleugelen heeft gegeven, en die de
+oogen opent en toemaakt naar welbehagen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIV_4">4</a> &bdquo;Niet weet ik wie hij is; maar wel weet ik dat hij
+niet alleen is: vraag gij het hem, daar gij hem
+nader bij zijt, en bejegen vriendelijk hem z�� dat
+hij spreke.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="78">&nbsp;</span><a id="p_78"></a></p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIV_7">7</a> Aldus twee geesten, de ��n tot den ander geneigd,
+spraken daar van mij ter rechterhand;
+voorts hieven zij de aangezichten, om tot mij te
+spreken, achterover;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_10">10</a> ende ��n zeide: &bdquo;O ziel, die nog in het lichaam
+gevest, hemelwaart gaat, vertroost ons uit
+barmhartigheid, en zeg ons,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_13">13</a> van waar gij komt, en wie gij zijt; daar gij ons
+z�� zeer doet verwonderen over uwe genade,
+als iets [verwondering] eischt, dat nog nooit is
+gebeurd.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_16">16</a> En ik: &bdquo;Midden door Toscana spanceert een
+stroompje, dat geboren wordt op de Falterona,
+en honderd mijlen loops verzadigt het niet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_19">19</a> Van zijnen oever draag ik dit mijn lichaam; te
+zeggen wie ik ben, ware ijdel praten, daar mijn
+naam nog niet luide verluidt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_22">22</a> &bdquo;Wanneer ik uwe bedoeling w�l begrijp,&rdquo; antwoordde
+toen hij, die het eerste sprak: &bdquo;dan
+spreekt gij van den Arno.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_25">25</a> En de andere zeide tot hem: &bdquo;Waarom verheelde
+hij den naam van die rivier, gelijk de mensch
+doet met gruwelijke dingen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_28">28</a> En de schim, die hieromtrent ondervraagd was,
+kweet zich aldus: &bdquo;Dat weet ik niet, maar wel
+verdient de naam van zulk eene vallei dat hij
+te gronde ga,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_31">31</a> daar van zijnen aanvang (waar het Alpijnsch
+gebergt, van 't welk Pelorum is losgerukt, z��
+van water is gedrenkt, dat het op weinig plaatsen
+die maat te boven gaat)</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_34">34</a> tot daar, waar hij zich weder uitstort tot herstel
+van dat deel van 't zeewater, dat de hemel opslorpt,
+waardoor de rivieren hebben dat wat m�t
+hen gaat,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="79">&nbsp;</span><a id="p_79"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_37">37</a> aldus de deugd als vijandin door allen wordt gevloden,
+als het gesijfel [van eene slang], hetzij
+door het lot der plaatse, hetzij door kwade praktijk,
+die hen noopt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_40">40</a> vanwaar de bewoners dier rampzalige vallei z��
+hunnen aard vera�rd hebben, dat het lijkt of
+Circe hen in de kost hadde gehad.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_43">43</a> Door <a href="#nootXIV_43">botte varkens</a> heen, die eikelen meer verdienen
+dan ander voedsel, geschapen tot menschelijk
+gebruik, richt hij eerst zijn armelijk pad.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_46">46</a> <a href="#nootXIV_46">Keffertjes</a> vindt hij voorts, daar hij lager komt,
+meer grijnzend dan hun kracht vergt, en ze minachtend
+keert hij den muil van hen af.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_49">49</a> Hij gaat al vallende, en hoe meer die gemaledijde
+en ellendige sloot aangroeit, te meer ziet
+hij <a href="#nootXIV_49">de honden tot wolven worden</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_52">52</a> Voorts afgedaald door <a href="#nootXIV_52">meerdere diepe <ins class="corr" id="corr16" title="Bron: ze�en">zee�n</ins></a>,
+vindt hij de vossen z�� vol van loosheid, dat
+zij geen list vreezen die hen ving.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_55">55</a> En ik zal niet nalaten te spreken opdat <a href="#nootXIV_55">een ander</a>
+mij hoore: en het zal hem goed zijn zoo hij zich
+herinnere dat wat een ware geest mij ingeeft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_58">58</a> Ik zie <a href="#nootXIV_58">uwen kleinzoon</a>, die jager wordt van die
+wolven langs het strand van den wreeden stroom
+en ze allen verschrikt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_61">61</a> Hij verkoopt hun vleesch, daar het [nog] levend
+is, voorts doodt hij ze als slachtvee; velen berooft
+hij van 't leven en zich van de eer.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_64">64</a> Bloedig komt hij uit het droeve <a href="#nootXIV_64">woud</a>; hij laat
+het z�� dat het in geen duizend <ins class="corr" id="corr17" title="Bron: aar">jaar</ins> zich tot den
+ouden staat weer belommert.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_67">67</a> Gelijk, bij tijding van toekomstig leed, zich ontstelt
+het gelaat van dengene, die luistert, van
+welken kant ook het gevaar hem aangrijpt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_70">70</a> z�� zag ik de andere ziel, die stond gekeerd tot
+<span class="pagenum" title="80">&nbsp;</span><a id="p_80"></a>luisteren, zich onthutsen en bedroefd worden,
+nadat zij deze woorden in zich had opgenomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_73">73</a> Het spreken des ��nen en het gezicht des anderen
+maakten mij begeerig hunne namen te
+weten, en een vraag deed ik hun, met gebeden
+gemengd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_76">76</a> Waarom de geest, die het eerst tot mij sprak,
+herbegon: &bdquo;Gij wilt dat ik mij neerbuige voor u
+te doen datgene wat gij voor mij niet wilt doen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_79">79</a> maar sinds God wil dat in u zoo groote genade
+van Hem doorlichte, zal ik niet schriel voor u
+zijn; daarom weet dat ik ben Guido del Duca.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_82">82</a> Mijn bloed was in nijdigheid z�� ontbrand, dat
+wanneer ik een mensch zich zag verheugen, gij
+mij met loodkleur zoudt hebben zien bedekt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_85">85</a> Van mijn zaad oogst ik zoodanig stroo. O menschelijk
+geslacht, waarom zet gij het hart op
+die dingen, waarvan gij u <a href="#nootXIV_87">gemeenschap</a> ontzeggen
+moet?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_88">88</a> Dit is Reinier; dit is de prijs en eere van het huis
+Calboli, waar voorts niemand erfgenaam is geworden
+van zijn deugd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_91">91</a> En niet slechts zijn bloed is berooid&mdash;<a href="#nootXIV_92">tusschen
+den Po en het gebergte, en de zeekust en den
+Reno</a>&mdash;van het goed dat vereischt wordt voor
+waarheid en geneugt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_94">94</a> daar binnen die grenzen ['t land] vol is van giftige
+kruiden, z�� dat ze, te laat [gekomen] om
+het te wieden, weldra zouden bezwijken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIV_97">97</a> Waar is de goede Lizio, en Arrigo Manardi,
+Pier Traversaro en Guido di Carpagni? O
+Romagnolen, verkeerd tot bastaarden!</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_100">100</a> Wanneer wordt weder in Bologna een Fabbro
+geboren? Wanneer in Fa�nza een Bernardin di
+Fosco, een edele spruit van nederig kruid?</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="81">&nbsp;</span><a id="p_81"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_103">103</a> Verwonder u niet, zoo ik ween, Toscaan, wanneer
+ik met Guido da Prata Ugolino d'Azzo gedenk,
+die met ons geleefd heeft;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_106">106</a> Federigo Tignoso en zijn gezelschap, het huis
+Traversara en de Anastasii; (onterfd is het ��n
+en het andere geslacht!)</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_109">109</a> de vrouwen en de ridders, het leed en het lief,
+al wat ons liefde en hoofschheid ingaf, daar
+waar de harten z�� zijn ontaard.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_112">112</a> O <a href="#nootXIV_112">Brettinoro</a>, waarom vlucht ge niet weg, nu
+uw gansche stamhuis weg is gegaan, en velen
+daarvan om niet misdadig te worden?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_115">115</a> W�l doet Bagnacaval, dat het geen zonen meer
+teelt, en slecht doet Castrocaro en slechter Conio,
+die zich al dieper in schuld wikkelen door zulke
+graven voort te brengen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_118">118</a> Goed zullen zijn de <a href="#nootXIV_118">Pagani</a>, wanneer hun Demon
+weg zal gaan; maar daarom [geschiedt het] toch
+niet dat er steeds zuiver getuigenis van hen
+zal zijn.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_121">121</a> O Ugolino de Fantoli, veilig is uw naam sedert
+niet meer [een zoon] verwacht wordt, die door
+ontaarding hem kan bezwalken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_124">124</a> Maar nu ga voort, Toscaan, daar het mij nu al
+te zeer lust te weenen, meer dan te spreken; z��
+heeft onze landstreek mij het gemoed genepen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_127">127</a> Wij wisten dat die dierbare zielen merkten dat
+wij gingen: dies deden ze door hun zwijgen ons
+vertrouwen hebben in onzen weg.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_130">130</a> Toen wij, al voortgaande, alleen waren, een bliksem,
+wanneer die de lucht klieft, scheen toen
+eene stem, die ons tegen kwam, zeggende:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_133">133</a> &bdquo;<a href="#nootXIV_133">Mij zal dood slaan, al wie mij vindt,</a>&rdquo; en [de
+stem] vluchtte, als donder die verrommelt, wanneer
+plotseling de wolk zich ontlaadt.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="82">&nbsp;</span><a id="p_82"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_136">136</a> Wanneer ons oor rust had van dien te hooren,
+en zie een andere stem kwam met z�� groot gedruisch,
+dat het donder leek, die terstond [den
+bliksem] volgt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_139">139</a> &bdquo;Ik ben <a href="#nootXIV_139">Aglauros</a>, die een steen werd.&rdquo; En om
+mij tegen den Dichter te dringen, deed ik een
+stap naar achter en niet naar voren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_142">142</a> Reeds was de lucht van elke zijde stil, en hij
+zeide tot mij: &bdquo;Dat was <a href="#nootXIV_143">het hard gebit</a>, dat den
+mensch binnen zijne baan moest houden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_145">145</a> Maar gij neemt het aas zoodat de haak des ouden
+Vijands u tot zich trekt; en weinig vermag daarom
+breidel of roepstem.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_148">148</a> De Hemel roept u, en draait zich rondom u, u
+zijne eeuwige schoonheden vertoonende, en toch
+staart uw oog gestadig op den grond;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIV_151">151</a> waarom de Hemel u kastijdt, die alles ziet.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 197px;">
+<img src="images/end07.png" width="197" height="129" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="83">&nbsp;</span><a id="p_83"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG15"></a>VIJFTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Van den tweeden ommegang naar den derden.</em></p>
+
+<p class="intro">Bij het vallen van den avond komen de Dichters
+daar waar men van den tweeden ommegang opgaat
+tot den derden.</p>
+
+<p class="intro">Op aanduiding van den Engel gaan zij op langs
+de trap; ondertusschen vraagt Dante den Meester
+verklaring van hetgeen hij gehoord heeft van
+Guido del Duca. Wanneer zij aan den rand
+gekomen zijn, geraakt Dante in verrukking en
+ziet als tegenwoordig eenige oude daden van
+merkwaardige zachtmoedigheid. Hij keert weder
+tot zijne zinnen en wordt van lieverlede gewikkeld
+in een dikken rook, die hem geheel het
+gezicht beneemt.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XV_1">1</a> Hoeveel tusschen het einde van de derde ure en
+het begin van den dag schijnt afgelegd van dien
+<a href="#nootXV_3">kring</a>, die altijd speelt als een kind,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XV_4">4</a> z��veel van zijnen loop scheen er te avondwaart
+<span class="pagenum" title="84">&nbsp;</span><a id="p_84"></a>nog overig te zijn voor de zon: <a href="#nootXV_5">d��r</a> was
+het avond en hier middernacht.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XV_7">7</a> En zijne stralen sloegen ons midden op den neus,
+omdat wij z�� [ver] <a href="#nootXV_8">den berg waren omgeloopen</a>,
+dat wij reeds recht op het Westen aangingen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_10">10</a> wanneer ik bemerkte dat mij het voorhoofd meer
+dan te voren werd bezwaard door den gloed, en
+tot verbazing werden mij de niet gekende dingen:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_13">13</a> waarom ik mijne handen hief tot boven mijne
+wenkbrauwen, en ik maakte mij een zonnescherm,
+dat als een vijl afneemt van de overmaat
+van licht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_16">16</a> Gelijk de straal door het water of door den spiegel
+naar de tegenovergestelde zijde opspringt, uitvallende
+met den zelfden hoek,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_19">19</a> waarmede hij invalt, en op gelijken afstand evenveel
+afwijkt van de loodlijn, zooals ondervinding
+en kunst het [ons] leeren;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_22">22</a> zoo scheen het mij toe dat ik getroffen werd
+door licht, dat daar v��r mij werd weerkaatst;
+waarom mijne oogen zich haastten het te ontvluchten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_25">25</a> &bdquo;Wat is dat, zoete vader, waartegen ik mijn oog
+niet zoo [zeer] kan beschutten dat het mij baat,&rdquo;
+zeide ik: &bdquo;en schijnt te-ons-waart te zijn bewogen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_28">28</a> &bdquo;Verwonder u niet als de dienaars-stoet des
+Hemels u nog verblindt,&rdquo; antwoordde hij mij:
+&bdquo;Gezonden is hij, die gekomen is om den mensch
+tot stijgen te nooden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_31">31</a> Weldra zal het gebeuren dat zulke dingen te zien
+u niet zwaar zal vallen, maar u geneugt zal
+zijn, naar mate uw aard u beschikt om het [te
+meer] te gevoelen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_34">34</a> Nadat wij tot den gebenedijden Engel waren gekomen,
+<span class="pagenum" title="85">&nbsp;</span><a id="p_85"></a>zeide hij met blijde stem: &bdquo;Komt hier binnen,
+tot eene trap, veel minder steil omhoog
+gaande dan de andere.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_37">37</a> Wij stegen op, reeds van daar verscheiden, en:
+&bdquo;<span xml:lang="la">Beati Misericordes</span>&rdquo; werd achter ons gezongen,
+en: &bdquo;Verheug u gij die overwint.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_40">40</a> Mijn meester en ik, wij gingen samen alleen opwaart
+en ik dacht al gaande voordeel te winnen
+in zijne woorden:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_43">43</a> en ik richtte mij tot hem, aldus vragende: &bdquo;Wat
+wilde de geest [van dien] van Romagna zeggen,
+gewagende van gemeenschap en van zich te ontzeggen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_46" href="#nootXV_46">46</a> Waarom hij tot mij: &bdquo;Van zijn grootste feil kent
+hij de schade; en daarom verwondere men zich
+niet zoo hij haar [den menschen] verwijt, opdat
+men hier te minder haar beweene.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_49">49</a> Omdat uwe begeerten zich op d�tgene spitsen,
+waarvan door deelgenootschap elk deel kleiner
+wordt, beweegt afgunst den blaasbalg voor de
+zuchten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_52">52</a> Maar indien de liefde tot de hoogste sfeer uwe
+begeerte naar boven trok, dan zoudt gij niet in
+de borst die vrees hebben:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_55">55</a> want hoe meer d�t het onze wordt genoemd, des
+te meer goed bezit ieder en des te meer liefde
+brandt in dat klooster.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_58">58</a> &bdquo;<a href="#nootXV_58">Ik ben van het tevredenzijn nog nuchterder,</a>&rdquo;
+zeide ik: &bdquo;dan indien er tot mij gezwegen ware,
+en meer twijfel heb ik in mijne ziel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_61">61</a> Hoe kan het zijn, dat een goed, verdeeld zijnde,
+het grootere aantal bezitters rijker maakt aan
+zich dan wanneer het door weinigen wordt bezeten?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_64">64</a> En hij tot mij: &bdquo;Omdat gij maar stadig den geest
+<span class="pagenum" title="86">&nbsp;</span><a id="p_86"></a>richt op de aardsche zaken, gaart gij duisternis
+uit het waarachtig licht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_67">67</a> <a href="#nootXV_67">Dat oneindig en onuitsprekelijk goed</a>, dat daarboven
+is, snelt op dezelfde wijze naar de
+liefde, als een straal komt naar een spiegelend
+lichaam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_70">70</a> Zoo veel gloed wordt daar [terug]gegeven als
+daar gevonden wordt: zoodat <a href="#nootXV_71">hoever</a> ook barmhartigheid
+zich uitstrekke, het eeuwig [liefdes]-vermogen
+daarover zich uitbreidt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_73">73</a> En hoe meer luiden <a href="#nootXV_73">elkander</a> daarboven verstaan,
+te meer goeds valt daar te beminnen en te meer
+wordt daar bemind, en als een spiegel kaatst de
+��n den ander weer.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_76">76</a> En zoo mijne rede u niet verzaadt, Beatrice zult
+gij zien, en die zal u ten volle deze en elke andere
+begeerte ontnemen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_79">79</a> Dan verjaag, opdat ze spoedig, gelijk reeds de
+twee litteekenen zijn uitgewischt, de vijf litteekenen,
+die zich sluiten door pijnlijk te zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_82">82</a> Met dat ik zeggen wilde: &bdquo;Gij stelt mij gerust!&rdquo;
+zag ik mij gekomen tot den volgenden ommegang,
+zoodat mijne begeerige oogen mij deden
+zwijgen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_85">85</a> Daar scheen ik mij toe plotseling getrokken te
+zijn tot een gezicht in verrukking, en in eenen
+tempel meerdere personen te zien;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_88">88</a> en dat eene vrouw aan den ingang, met het zoet
+gebaren eener moeder, zeide: &bdquo;Mijn zoon, waarom
+hebt gij aldus jegens ons gedaan?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_91">91</a> Zie, in smarte hebben wij, uw vader en ik, u
+gezocht.&rdquo; En toen het daar stil werd, verdween
+dat wat het eerst verscheen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_94">94</a> Daarop verscheen mij <a href="#nootXV_94">een andere vrouw</a>, met
+d�t water op de wangen, dat de smart ontperst,
+<span class="pagenum" title="87">&nbsp;</span><a id="p_87"></a>wanneer die door groote minachting van eenen
+anderen geboren wordt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XV_97">97</a> en dat zij zeide: &bdquo;Zoo gij heer zijt van die Stad,
+over welker naam tusschen de goden zoo groote
+strijd was en van waar alle wetenschap als licht
+uitstraalt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_100">100</a> neem wrake op die overmoedige armen, die onze
+dochter omarmden, o Pisistratus.&rdquo; En de heer
+scheen mij toe welwillend en zachtaardig</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_103">103</a> met vredig gelaat haar te antwoorden: &bdquo;Wat
+zouden wij doen h�m die ons kwaad toewenscht,
+zoo degene die ons bemint, door ons wordt veroordeeld?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_106">106</a> Voorts zag ik luiden in vuur van toorn ontbrand,
+met steenen <a href="#nootXV_106">eenen jonkman</a> dooden, die
+elkanderen vast luide toeriepen: &bdquo;Sla dood, sla
+dood.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_109">109</a> En hem zag ik door den dood, die reeds op hem
+woog, zich ter aarde buigen, maar zijne oogen
+maakte hij altijd tot poorten voor den hemel;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_112">112</a> biddende tot den hoogen Heer in zoo groote benauwenis,
+dat Hij zijnen belagers vergave, met
+dien blik, die het mededoogen ontgrendelt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_115">115</a> Wanneer mijne ziel wederkeerde naar buiten
+naar de dingen, die waarlijk buiten haar zijn, ik
+erkende mijne niet valsche dwalingen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_118">118</a> Mijn gids, die mij kon zien doen z�� gelijk een
+mensch die zich losmaakt van den slaap, zeide:
+&bdquo;Wat hebt gij dat gij u niet kunt houden?</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_121">121</a> Maar gij zijt meer dan een halve mijl gekomen,
+de oogen luikende, en met de beenen gekromd,
+naar de wijze van ��nen, wien wijn of slaap
+nederbuigt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_124">124</a> &bdquo;O zoete vader mijn, zoo gij naar mij luistert,
+zal ik u zeggen,&rdquo; zeide ik: &bdquo;dat wat mij verscheen,
+<span class="pagenum" title="88">&nbsp;</span><a id="p_88"></a>wanneer mij [het gebruik der] beenen
+aldus was ontnomen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_127">127</a> En hij: &bdquo;Zoo gij honderd mommen hadt over het
+aangezicht, ook dan zouden uwe gedachten, hoe
+klein ook, mij niet gesloten zijn.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_130">130</a> Dat wat gij zaagt was opdat gij u niet zoudt verontschuldigen
+het hart te openen voor de wateren
+des vredes, die uit de eeuwige bron worden vergoten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_133">133</a> Ik vroeg niet: &bdquo;Wat hebt gij?<ins class="corr" id="corr18" title="Niet in Bron.">&rdquo;</ins> om die [reden],
+die h�m doet vragen, die nog slechts ziet met het
+oog, dat niet [meer] ziet, wanneer het lichaam
+ligt ontzield.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_136">136</a> Maar ik vroeg [het u] om u kracht aan de voeten
+te geven. Zoo voegt het de luien aan te porren,
+die traag zijn om hunne wake te gebruiken,
+wanneer die wederkeert.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_139">139</a> Wij gingen verder door den avond, aandachtig
+uitkijkend, zooverre onze oogen konden reiken,
+tegen de avondlijke en lichtende stralen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_142">142</a> en zie bij beetjen en beetjen aan nadert ons daar
+een rook, donker als de nacht en er was geen
+plaats om dien te ontwijken:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XV_145">145</a> en hij ontnam ons de oogen �n de zuivere lucht.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 141px;">
+<img src="images/end08.png" width="141" height="140" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="89">&nbsp;</span><a id="p_89"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG16"></a>ZESTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Op den derden ommegang in eenen rook en in
+de gruwelijkheid van eenen nacht, erger dan die
+van de hel, wordt de toorn gelouterd. Een Geest
+richt het woord tot Alighieri, en, zich kenbaar
+makende, spreekt hij van de ondeugden en de
+traagheid der tegenwoordig-levenden; waarom
+de Dichter, in twijfel vanwaar zoo groote verdorvenheid
+uitgaat, hetzij van de planeten of
+van de maatschappelijke toestanden, er den Geest
+over ondervraagt; die, met veel filosofie redeneerende,
+hem tevreden stelt.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVI_1">1</a> Het donker van de Hel en van den Nacht, beroofd
+van alle sterren, onder armen hemel, zooveel
+die maar k�n zijn door nevel verduisterd,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVI_4">4</a> maakte voor mijn gezicht niet z�� donkeren
+sluier als die rook, die ons daar omhulde, noch
+��nen [sluier] van zoo ruige harigheid,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVI_7">7</a> die gedoogde niet dat het oog open bleef staan;
+waarop mijn wijze �n trouwe Geleider mij aan
+zijne zijde nam en mij zijnen schouder bood.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_10">10</a> Gelijk een blinde gaat achter zijnen gids om niet
+<span class="pagenum" title="90">&nbsp;</span><a id="p_90"></a>te dolen; en om niet het hoofd te stooten tegen
+eenig ding, dat hem beleedigen of wellicht dooden
+kon,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_13">13</a> z�� ging ik voort door de bittere en onzuivere
+lucht, hoorende mijnen Gids, die vast zeide:
+&bdquo;Wacht u, dat gij niet van mij los raakt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_16">16</a> Ik hoorde stemmen; en elke scheen om vrede en
+erbarmen te bidden tot het Lam Gods, dat de
+zonden wegneemt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_19">19</a> En: &bdquo;<span xml:lang="la">Agnus Dei</span>&rdquo; z�� was van allen de aanhef:
+��nerlei woorden waren het bij allen en ��ne
+zangwijs, z�� dat tusschen hen allen ��nstemmigheid
+scheen te zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_22">22</a> &bdquo;Wie zijn die geesten, Meester, die ik hoor?&rdquo;
+zeide ik. En hij tot mij: &bdquo;Verneem gij de waarheid:
+van gramstorigheid <a href="#nootXVI_24">ontknoedelen zij den knoop.</a>&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_25">25</a> &bdquo;Wie zijt gij, die onzen rook klieft, en van ons
+spreekt, of gij nog den tijd indeeldet naar maanden?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_28">28</a> Aldus werd door eene stemme gesproken. Waarop
+mijn Meester mij zeide: &bdquo;Antwoord, en vraag
+of men hierlangs opwaart gaat.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_31">31</a> En ik: &bdquo;O schepsel, die u reinigt om schoon te
+keeren tot Dengene, die u maakte, wonder zoudt
+gij hooren zoo gij mij hielpt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_34">34</a> &bdquo;Ik zal u volgen zoover mij geoorloofd is,&rdquo; antwoordde
+hij: &bdquo;en zoo ook de rook het zien niet
+toelaat, zal het hooren ons op deze wijze verbonden
+houden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_37">37</a> Toen begon ik: &bdquo;Met dien last, welken de dood
+ons afneemt, ga ik opwaart, en hierheen kwam
+ik door de helsche moeienis;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_40">40</a> en zoo waarlijk God mij z�� zeer in zijne genade
+heeft opgenomen, dat Hij wil dat ik tot Zijn hof
+<span class="pagenum" title="91">&nbsp;</span><a id="p_91"></a>kome op <a href="#nootXVI_42">eene wijze gansch buiten het hedendaagsch
+gebruik</a>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_43">43</a> verheel mij niet wie gij waart v��r den dood,
+maar zeg het mij en zeg mij of ik z�� goed naar
+den opgang ga; en uwe woorden mogen mijn geleide
+worden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_46">46</a> &bdquo;Een Lombarder was ik, en men noemde mij
+<a href="#nootXVI_46">Marco</a>: van de wereld wist ik en die gedegenheid
+had ik lief, op welke nu niemand den boog meer
+gespannen houdt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_49">49</a> Om omhoog te gaan moet gij rechtuit gaan.&rdquo; Z��
+antwoordde hij; en voegde er aan toe: &bdquo;Ik bid
+u dat gij voor mij biddet, wanneer gij boven zijt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_52">52</a> En ik tot hem: &bdquo;Bij mijne trouw verbind ik mij
+te doen datgene wat gij mij vraagt; maar ik berst
+binnen-in van een twijfel, als ik daar van niet
+verlost word.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_55">55</a> Eerst was hij enkel en nu is hij dubbel geworden
+in uw gezegde, dat hier mij onderricht, en
+het <a href="#nootXVI_55">elders [gehoorde]</a> waaraan ik het vast knoop.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_58">58</a> De wereld is wel zoo zeer verlaten van alle
+deugd, gelijk gij mij te hooren geeft, van kwaadwilligheid
+zwanger en daarmee overdekt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_61">61</a> maar ik bidde u dat gij mij de reden aanwijst,
+z�� dat ik haar zie, en dat ik haar aan anderen
+toone; daar de ��n haar in den hemel, en de
+andere haar hier beneden stelt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_64">64</a> Een diepen zucht, welken de smart samenneep tot
+een &bdquo;hoei,&rdquo; slaakte hij eerst en voorts begon
+hij: &bdquo;Broeder, de wereld is blind, en gij komt
+w�l van haar.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_67">67</a> Gij, die leeft, brengt maar alle oorzaak terug op
+den hemel, alsof die alles in noodzaak met zich
+mede bewoog.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_70">70</a> Indien het z�� ware, dan ware de vrije wil in u
+<span class="pagenum" title="92">&nbsp;</span><a id="p_92"></a>vernietigd en het ware niet recht over het goede
+blijdschap en over het kwade rouw te hebben.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_73">73</a> <a href="#nootXVI_73">De hemel geeft oorsprong aan uwe bewegingen</a>;
+ik zeg niet aan alle; maar gesteld al dat ik het
+zeg, licht is u gegeven ten goede en ten kwade,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_76">76</a> en vrije wil, die, als hij, in de eerste gevechten
+met den hemel, de vermoeienissen doorstaat,
+later alles overwint, als hij goed wordt gevoed.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_79">79</a> Aan <a href="#nootXVI_79">grootere kracht en aan betere natuur</a> zijt
+gij als vrijen onderworpen, en <em class="g">die</em> schept het
+verstand in u, hetwelk niet door den hemel wordt
+bestuurd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_82">82</a> Daarom, indien de tegenwoordige wereld het
+spoor bijster raakt, de oorzaak ligt in u, in u
+worde zij gezocht, en ik zal er u een ware gids
+in zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_85">85</a> Van Zijne Hand gaat <a href="#nootXVI_85">zij</a> uit, Die haar bemint
+[nog] v��r zij bestaat, naar de wijze van een
+kind, dat weenende en lachende dartelt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_88">88</a> de eenvoudige ziel, die niets weet dan dat zij,
+uitgezonden door eenen blijmoedigen <em class="g">Maker</em>,
+gaarne keert tot dat, wat haar vermaakt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_91">91</a> Van kleine dingen voelt zij in het eerst den
+smaak; daarop verlekkert zij en die loopt zij na,
+zoo gids of teugel haar begeerte niet keert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_94">94</a> Waarom het voegelijk was wetten als teugel in
+te stellen; voegelijk was het eenen koning te hebben,
+dat die ten minste den toren der ware stad
+zoude onderscheiden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVI_97">97</a> <a href="#nootXVI_97">De wetten zijn er, maar wie houdt hand aan ze?</a>
+Niemand; �mdat de herder, die v��rgaat, herkauwen
+kan, maar niet de hoeven gespleten
+heeft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_100">100</a> Weshalve de luiden, die hunnen gids vast zien
+mikken op die dingen, waarop zij zelf belust zijn,
+<span class="pagenum" title="93">&nbsp;</span><a id="p_93"></a>zich daarmede voeden en niet naar verder
+vragen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_103">103</a> Goed kunt gij dus zien dat het slecht bestier de
+oorzaak is, die de wereld zondig heeft gemaakt
+en niet de natuur, die in u bedorven zoude zijn.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_106">106</a> Rome, dat de <a href="#nootXVI_106">goede wereld</a> maakte, placht twee
+zonnen te hebben, die den ��nen en den anderen
+weg deden zien, dien van de wereld en dien van
+God.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_109">109</a> De ��ne heeft de andere verdaan; en het zwaard
+is verbonden met den herdersstaf; en dat de
+��n en de andere te zamen niet goed gaan, hiertoe
+ligt de noodzakelijkheid;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_112">112</a> omdat, verbonden, de ��n den ander niet vreest.
+Als ge mij niet gelooft, let op de aar, daar elk
+kruid wordt gekend aan zijn zaad.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_115">115</a> Op het land, dat Etsch en Po bewateren, plachten
+moed en hoofschheid te zijn voordat Frederik
+moeielijkheden had.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_118">118</a> <em class="g">Nu</em> kan veilig daar passeeren al wie, uit schaamte
+om met de goeden te spreken, het zou nagelaten
+hebben ze te naderen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_121">121</a> Wel zijn daar nog drie ouden, in wie de oude
+tijd den nieuwen gispt, en het schijnt hun laat
+dat God hen in het beter leven haalt:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_124">124</a> Currado da Palazza en de goede Gherardo, en
+Guido da Castel, wien men beter naar Frankenwijze
+den eenvoudigen <a href="#nootXVI_126">Lombard</a> noemt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_127">127</a> Zeg van nu aan, dat de kerk van Rome, door
+in zich twee heerschappijen te verwarren, valt
+in het slijk, en vervuilt zich en haren last.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_130">130</a> &bdquo;O Marcus mijn,&rdquo; zeide ik: &bdquo;wel gesproken; en
+nu doorzie ik waarom de <a href="#nootXVI_130">zonen van Levi van
+de erfenis waren uitgesloten</a>:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_133">133</a> maar wie is die Gherardo, die ge zegt dat gebleven
+<span class="pagenum" title="94">&nbsp;</span><a id="p_94"></a>is als heugenis van het voorbij gegane geslacht
+tot gisping van de verwilderde eeuw?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_136">136</a> &bdquo;Of uw spreken bedriegt mij, of stelt me op de
+proef,&rdquo; antwoordde hij mij: &bdquo;dat gij, die Toscaansch
+spreekt, schijnt niets te weten van den
+goeden Gherardo.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_139">139</a> Bij een anderen bijnaam <a href="#nootXVI_139">ken ik hem niet</a>, zoo
+die hem niet gekomen ware van zijne dochter
+Gaja. God zij met u, daar ik niet verder met u
+kome.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_142">142</a> Zie den dageraad, die door den rook straalt,
+reeds wit worden en het voegt mij weg te gaan&mdash;de
+Engel is daar&mdash;voordat hij verschijnt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVI_145">145</a> Z�� sprak hij, en hij wilde mij niet meer hooren.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 121px;">
+<img src="images/end09.png" width="121" height="122" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="95">&nbsp;</span><a id="p_95"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG17"></a>ZEVENTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Voortzetting van den derden omgang en aankomst op den vierden.</em></p>
+
+<p class="intro">Wanneer de Dichters buiten den rook zijn gekomen,
+wordt Alighieri van nieuws in eene verrukking
+gebracht, gedurende welke hij verscheidene
+voorbeelden van gramstorigheid ziet.
+Hem wekt het bliksemende licht van eenen Engel,
+die hen richt naar de trap, waarlangs men
+tot den vierden ommegang opstijgt; �p dezen gekomen,
+kunnen zij geen schrede meer doen wegens
+den nacht, die hen overvalt. Dan toont
+Virgilius, om geen tijd te verliezen, zijnen Leerling
+aan hoe Liefde begin is van alle deugd en
+van alle ondeugd.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVII_1">1</a> Herinner u, lezer; zoo ooit in de Alpen een nevel
+u omving, d��r welken ge zaagt niet anders dan
+een mol door het vel [van zijn oogen];</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVII_4">4</a> hoe dan, wanneer de vochte en dikke dampen
+zich beginnen te verdunnen, de schijf der Zon
+zwak door ze henen dringt;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="96">&nbsp;</span><a id="p_96"></a></p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVII_7">7</a> en het wordt uwer verbeelding licht te geraken
+tot het zien, hoe ik in het eerst herzag de zon,
+die reeds aan het dalen was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_10">10</a> Aldus, parende mijne schreden aan de getrouwe
+schreden van mijnen Meester, kwam ik naar
+buiten uit zoodanige wolk, tot de zonnestralen,
+reeds gestorven in de lage streken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_13">13</a> O verbeeldingskracht, die ons menig keer zoo
+zeer buiten [ons zelven] rukt, dat een mensch
+het niet bemerkt, dat duizend trompetten rond
+hem schetteren,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_16" href="#nootXVII_17">16</a> wat beweegt u, zoo de zinnen u niets bieden?
+Licht beweegt u, dat in den hemel zich formeert,
+�f door zich zelf [gedreven], �f door [Gods]
+wil, die het omlaag stiert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_19">19</a> Van de onmeedoogendheid van haar, die van
+gedaante verwisselde tot dien vogel, die het meest
+in het zingen zich vermeit, verscheen me in de
+verbeelding de gelijkenis.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_22">22</a> En hier was mijn geest zoo binnen-in zich opgesloten,
+dat er van buiten niets kwam, dat door
+hem werd opgenomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_25" href="#nootXVII_25">25</a> Voorts daalde daar neder in mijne opgetogen
+fantasie een gekruisigde, norsch en trotsch in zijn
+aangezicht en aldus stierf hij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_28" href="#nootXVII_25">28</a> Rondom hem was de groote Assuerus, Esther,
+zijne vrouw, en de gerechte Mordechai, die z��
+uit-��n-stuk was in spreken en in daden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_31">31</a> En toen deze verbeelding van zelve uit-een-spatte
+als een bel, die water te kort komt, onder hetwelk
+zij zich formeerde;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_34">34</a> kwam voor mijn gezicht �p <a href="#nootXVII_34">een meisje</a>, dat heftig
+weende en zeide: &bdquo;O Koningin, waarom hebt gij
+uit toorn niet willen zijn?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_37">37</a> Gij hebt u gedood om niet Lavinia te verliezen;
+<span class="pagenum" title="97">&nbsp;</span><a id="p_97"></a>nu hebt gij mij verloren: ik ben het, die rouw
+eerder om uw verlies, dan om dat van een
+ander.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_40">40</a> Gelijk de slaap breekt, wanneer plots nieuw licht
+het gesloten oog treft, en [de slaap] gebroken
+zijnde, eerst tegenstribbelt voor hij gansch vervliegt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_43">43</a> z�� viel mijne verbeelding naar omlaag, zoodra
+een licht mijn gelaat trof, veel grooter dan dat
+hetwelk naar onze gewoonte is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_46">46</a> Ik keerde mij om te zien waar ik was, wanneer
+eene stem zeide: &bdquo;Hier stijgt men,&rdquo; welke van
+elke andere aandacht mij aftrok;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_49">49</a> en maakte <a href="#nootXVII_49">mijne begeerte z�� sterk</a> om te zien
+wie hij was, die sprak, [als die begeerte] die
+nooit rust zoo zij niet het gewenschte voor oogen
+krijgt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_52">52</a> Maar gelijk tegenover de zon, die ons gezicht
+bezwaart, en door overdaad haar eigen gelaat
+omsluiert, zoo ook hier schoot mijn vermogen
+te kort.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_55">55</a> &bdquo;Deze is een goddelijke geest, die op den weg
+des stijgens ons richt zonder bede, en met zijn
+licht zich zelven verbergt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_58">58</a> Hij doelt met �ns, gelijk de mensch met zich-zelven
+doet: daar degene, die de bede wacht, al
+ziet hij de behoefte, zich reeds kwaadwillig aan
+het weigeren begeeft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_61">61</a> Laten we nu onzen voet naar zoo hooge nooding
+zetten; haasten wij ons te stijgen voor dat het
+duistert, daar het daarna niet zoude kunnen, zoo
+de dag niet keert.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_64">64</a> Alzoo sprak mijn gids; en ik en hij, wij richtten
+onze schreden tot eene trap: en zoodra ik aan
+de eerste trede was,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="98">&nbsp;</span><a id="p_98"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_67">67</a> voelde ik nabij mij als het bewegen van een
+vleugel, en het waaieren ervan in mijn aangezicht,
+en het zeggen: &bdquo;Gelukzalig zijn de vreedzamen,
+die zijn zonder kwaden toorn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_70">70</a> Reeds waren boven ons z�� ver opgerezen de
+laatste stralen, op welke de nacht volgt, dat de
+sterren verschenen van meer dan ��nen kant.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_73">73</a> &bdquo;O mijne <a href="#nootXVII_73">deugd</a>, waarom vervliegt ge aldus,&rdquo;
+zeide ik tot mij-zelven, daar ik de beweegkracht
+van mijne beenen voelde tot stilstand gebracht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_76">76</a> Wij waren daar waar de trap niet meer steeg,
+en wij stonden stil, als een schip, dat aan het
+strand aankomt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_79">79</a> En ik wachtte een weinig of ik iets hoorde op
+den nieuwen omgang; voorts keerde ik mijn tot
+mijnen Meester, en zeide:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_82">82</a> &bdquo;Mijn zoete Vader, zeg van welk vergrijp loutert
+men zich hier, op dezen omgang, waar wij zijn.
+Indien de voet staat, laat daarom nog niet uw
+spreken stil staan.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_85">85</a> En hij tot mij: &bdquo;De liefde tot het goede, te kort
+schietend bij wat zij moet, wordt hier aangevuld,
+hier slaat men weer den kwalijk vertraagden
+riem.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_88">88</a> Maar opdat gij nog duidelijker begrijpt, keer
+uwen geest tot mij, en gij zult eenige goede vrucht
+krijgen van ons vertoef.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_91">91</a> <ins class="corr" id="corr19" title="Bron: &bdquo;Nog">Noch</ins> Schepper, noch schepsel was ooit,&rdquo; begon
+hij: &bdquo;mijn zoon zonder liefde, �f natuurlijke �f
+van den geest: en dat weet gij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_94">94</a> De natuurlijke was altijd zonder dwaling: maar
+de andere kan dwalen door een kwaad voorwerp,
+of door te veel of door te weinig kracht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVII_97">97</a> Zoolang zij op de <a href="#nootXVII_97"><em class="g">eerste</em> goederen</a> is gericht en
+in de goederen van den tweeden rang zichzelven
+<span class="pagenum" title="99">&nbsp;</span><a id="p_99"></a>matigt, kan er geen reden zijn voor schuldig
+vermaak;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_100">100</a> maar wanneer zij zich draait tot het kwade, of
+met te veel zorg zich naar aardsche goederen
+richt, of met minder dan pas heeft, loopt naar
+het goed, dan gaat het maaksel te werk tegen
+zijn Maker.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_103">103</a> Hieruit kunt gij begrijpen dat het gevalt dat
+Liefde in u het zaad is van alle deugd �n van
+elke werkzaamheid, die straf verdient.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_106">106</a> Welnu, daar liefde niet kan afzien van het w�lzijn
+van haren drager, zijn de dingen beveiligd
+voor eigen haat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_109">109</a> En omdat niets gedacht kan worden gescheiden
+van of bestaande buiten de <em class="g">Eerste Oorzaak</em>,
+is elke zielsaandoening verre van Die te haten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_112">112</a> Blijft over, zoo ik, verdeelende, wel beschouwe,
+dat het kwade 't welk bemind wordt, dat van den
+naaste is en die liefde wordt op drie manieren
+<a href="#nootXVII_114">in uw klei</a> geboren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_115">115</a> Er zijn er, die hopen uit te munten, doordat hun
+buurman vernederd is, en alleen d��rom begeeren
+dat hij van zijne grootheid omlaag gehaald wordt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_118">118</a> Er zijn er die macht, aanzien, eer en roem vreezen
+te verliezen, doordat een ander stijgt, waarom zij
+zich zoo bedroeven dat ze het tegendeel begeeren:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_121">121</a> en er zijn er die door [hun aangedaan] onrecht
+blijken z�� gegriefd te worden, zoodat ze begeerig
+worden naar wraak; en met eenen zoodanige
+gebeurt het dat hij zich het kwade met geneugt
+voorspiegelt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_124">124</a> Deze drie-ledige liefde wordt <a href="#nootXVII_124">daar omlaag</a> beweend;
+nu wil ik dat gij tot begrip koomt van de
+andere, die het Goede naijlt, maar zonder de
+goede mate.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="100">&nbsp;</span><a id="p_100"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_127">127</a> Een ieder grijpt in den blinde naar <a href="#nootXVII_127">E�n Goed</a>,
+opdat zijne ziel daarin vrede vinde, en begeert
+het: waarom ieder zich inspant om dat te bereiken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_130">130</a> Indien trage liefde u trekt om te zien en om
+het te verkrijgen, dan na rechtmatig berouw martelt
+u deze bergrand.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_133">133</a> Een ander goed is er dat den mensch niet gelukkig
+maakt; het is niet de gelukzaligheid; het
+is niet de goede essentie, die de wortel is van alle
+goede vrucht.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_136">136</a> De liefde, die zich al te zeer aan <a href="#nootXVII_136"><em class="g">dit</em> goed</a> overgeeft,
+wordt boven ons over drie ommegangen beweend;
+maar hoe die drie-deeling worde verklaard,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVII_139">139</a> dat zwijge ik, opdat gij het zelf onderzoekt.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 200px;">
+<img src="images/end10.png" width="200" height="121" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="101">&nbsp;</span><a id="p_101"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG18"></a>ACHTTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Door zijnen kweekeling ondervraagd, verklaart
+Virgilius de natuur der liefde, en hoe de ziel door
+de rede en den vrijen wil hare neigingen beheerscht.
+Voorts komt een drom van zielen die
+zich louteren van de traagheid, naderijlende den
+Dichteren te gemoet, en twee v��r de anderen herinneren
+voorbeelden van deugd, tegengesteld aan
+hunne zonde. De Abt van San Zeno kondigt onheilspellende
+wee�n aan voor Alberto della Scala;
+en achter hem halen twee zielen eenige voorbeelden
+aan van de slechte uitwerkselen van
+traagheid. Zachtjes aan slaapt Dante in.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVIII_1">1</a> De hooge Leeraar had een einde aan zijne redeneering
+gemaakt, en aandachtig keek hij in mijn
+aangezicht of ik tevreden bleek.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVIII_4">4</a> En ik, wien nieuwe dorst nog stak, ik zweeg van
+buiten en zeide van binnen: &bdquo;Wellicht wordt het
+te vele vragen, dat ik doe, hem lastig.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XVIII_7">7</a> Maar die waarheidlievende vader, die het beschroomde
+<span class="pagenum" title="102">&nbsp;</span><a id="p_102"></a>verlangen ontwaarde, dat niet werd
+geopenbaard, gaf, sprekende, mij moed tot
+spreken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_10">10</a> Waarom ik: &bdquo;Meester, mijn zien verlevendigt zich
+dermate in uw licht, dat ik duidelijk onderscheide
+al wat uwe redeneering bevat of beschrijft:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_13">13</a> waarom ik u bid, dierbare Vader, dat gij mij
+de Liefde verklaart, tot welke gij alle goed-doen
+en zijn tegen-deel herleidt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_16">16</a> &bdquo;Richt,&rdquo; zeide hij: &bdquo;naar mij de scherpe lichten
+van uw begrip, en u zal duidelijk worden de
+dwaling der blinden, die zich zelven tot gidsen
+maken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_19">19</a> De ziel, die geschapen is bereid tot beminnen,
+laat zich leiden tot elk ding, dat behaagt, zoodra
+zij door welgevallen is gewekt tot daad.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_22">22</a> Uw begripsvermogen krijgt beeldingen van iets
+dat waarachtig <em class="g">is</em>, en ontvouwt het binnen in
+u, zoodat de ziel er het aangezicht naar wendt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_25">25</a> En indien zij, daarop gericht, zich derwaarts
+neigt, dan is dat neigen liefde, dan is dat natuur,
+die door het welgevallen <a href="#nootXVIII_27">op nieuw</a> zich in u
+bindt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_28">28</a> Voorts gelijk het vuur zich ten hoogen beweegt,
+door zijn <a href="#nootXVIII_28"><em class="g">vorm</em></a>, die geboren is om te stijgen
+daarheen waar hij langer bij zijne grondstoffe
+volhardt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_31">31</a> zoo geraakt de [door liefde] bevangen ziel tot
+begeeren, hetwelk is een geestelijk bewegen; en
+zij rust niet, voordat het beminde voorwerp haar
+doet genieten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_34">34</a> Nu kan u blijken hoe zeer de waarheid verborgen
+is voor degenen, die beweren dat elke liefde
+een prijzenswaardig ding is;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="103">&nbsp;</span><a id="p_103"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_37">37</a> omdat misschien hare <a href="#nootXVIII_37">grondstoffe</a> altijd schijnt
+goed te zijn; maar niet elk stempelmerk is goed,
+hoe goed ook het lak zij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_40">40</a> &bdquo;Uwe woorden en mijn volgzame geest,&rdquo; antwoordde
+ik hem, &bdquo;hebben mij de liefde ontdekt;
+maar dat heeft mij te meer met twijfel gedrenkt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_43">43</a> dat, indien liefde ons van buiten wordt geboden,
+en de ziel niet met anderen tred loopt, het
+niet h��r verdienste is of zij recht of krom
+gaat.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_46">46</a> En hij tot mij: &bdquo;<a href="#nootXVIII_46">Zoo verre rede hier ziet</a>, kan ik
+het u zeggen; wat verder is, hetwelk een werk
+des geloovens is, verwacht dat van Beatrice.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_49">49</a> Elke <a href="#nootXVIII_49">zelfstandige vorm</a>, die onderscheiden is van
+de stof en er mede vereenigd is, heeft in zich
+vergaard een speciaal vermogen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_52">52</a> hetwelk zonder te werken niet wordt opgemerkt,
+en zich slechts toont door hetgeen het uitwerkt,
+gelijk het leven in de plant [zich vertoont]
+door de groene loovers.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_55">55</a> Daarom, vanwaar het inzicht in de <a href="#nootXVIII_55">eerste begrippen</a>
+komt, dat weet niemand, en de begeerte
+naar de eerst begeerde dingen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_58">58</a> welke in u zijn gelijk het instinkt in de bijen om
+haren honig te maken; en die eerste wil is niet
+onderhevig aan lof of blaam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_61">61</a> Dan, omdat aan d�t vermogen elk ander vermogen
+verbonden is, is u <a href="#nootXVIII_62">dat vermogen</a> aangeboren,
+dat beraadt en den <a href="#nootXVIII_63">drempel des toestemmens</a>
+moet bezet houden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_64">64</a> Dat is het beginsel in u, waar men gelegenheid
+krijgt om zich verdienstelijk te maken, al
+naar het goede of slechte liefden toelaat of verwerpt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_67">67</a> Degenen, die, redeneerende, tot den bodem gingen,
+<span class="pagenum" title="104">&nbsp;</span><a id="p_104"></a>ontwaarden die aangeboren vrijheid; waarom
+zij der menschen wereld de zedelijkheid lieten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_70">70</a> Stellen we dus dat uit noodzaak elke liefde opstaat
+die binnen in u ontstoken wordt, dan is
+toch in u de macht die te weerhouden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_73">73</a> Met het edele vermogen bedoelt Beatrice den
+vrijen wil, dus geef acht dat gij dat in gedachte
+houdt, wanneer zij zich ertoe op maakt u daarvan
+te spreken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_76">76</a> De maan, <a href="#nootXVIII_76">bijna tot middernacht verlaat</a>, deed
+de sterren aan ons dunner-gezaaid toeschijnen,
+en was als een ketel die gansch gloeiend staat;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_79">79</a> en zij liep tegen den hemel in, <a href="#nootXVIII_79">langs die banen</a>,
+welke de zon in vlammen zet dan wanneer die
+van Rome haar zien tusschen Sardijnen en
+Corsicanen, daar zij ondergaat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_82">82</a> En die edele schimme, om wie <a href="#nootXVIII_82">Pietola</a> meer dan
+de Mantuaansche stad wordt genoemd, had de
+vracht van mijn last afgelegd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_85">85</a> Waarom ik, die de opene en vlakke redeneering
+over mijne vragen had geoogst, stond als iemand,
+die al insluimerende zwijmelt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_88">88</a> Maar die slaperigheid werd me ontnomen&mdash;plotseling&mdash;door
+luiden, die reeds achter onze
+schouders op ons af waren gekomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_91">91</a> En gelijk voorheen Ismenus en Asopus des nachts
+langs zich razernij en jacht zagen, altoos wanneer
+de Thebanen Bacchus van noode hadden;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_94">94</a> zoo een laat langs dien ommegang haar sikkelvormigen
+gang gaan, [te oordeelen] naar hetgeen
+ik zag van hen die kwamen, wie het goede
+verlangen en de rechtmatige begeerte berijdt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XVIII_97">97</a> Dra waren zij bij ons, daar die gansche groote
+schare rennende aankwam; en twee voor-op
+schreeuwden weenende:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="105">&nbsp;</span><a id="p_105"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_100">100</a> &bdquo;<a href="#nootXVIII_100">Maria snelde met haast ten berge</a>; en <a href="#nootXVIII_101">Caesar,
+om Ilerda te onderjukken</a>, trof Marsilia en snelde
+toen in Spanje.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_103">103</a> &bdquo;Snel, snel, dat de tijd niet verloren ga door te
+weinig liefde&rdquo;, riepen die anderen achter; &bdquo;daar
+ijver om goed te doen de genade doet hergroenen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_106">106</a> &bdquo;O lieden, in wie de heftige hittigheid thans vergeldt
+wellicht zorgeloosheid en traagheid door
+u uit lauwheid in het goeddoen bedreven,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_109">109</a> deze, die leeft [en voorwaar ik bedrieg u niet]
+wil naar boven, zoodra de zon ons weder licht;
+daarom zegt ons waar de toegang dichtbij is.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_112">112</a> Dit waren de woorden: van mijnen Gids; en ��n
+van die Geesten <ins class="corr" id="corr20" title="Bron: ezide">zeide</ins>: &bdquo;Kom achter ons, daar
+ge de opening vinden zult.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_115">115</a> Wij zijn van verlangen om ons te bewegen z��
+volle, dat stilstaan we niet kunnen; daarom vergeef,
+dat onze rechtvaardigheid boerschheid
+meebrengt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_118">118</a> Ik was abt in [het klooster van] San Zeno te
+Verona, onder de regeering van den goeden Barbarossa,
+van wien Milaan nog met droefenis
+praat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_121">121</a> En zoo ��n heeft reeds den ��nen voet in het
+graf, die dra dat klooster zal beweenen, en treurig
+zal zijn daar macht te hebben gehad;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_124">124</a> daar hij zijnen zoon, kwalijk van lijf, en meer
+nog van ziel, en kwalijk geboren, gezet heeft in
+de plaats van zijnen waarachtigen herder.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_127">127</a> Ik weet niet of hij meer zeide, of dat hij zweeg,
+zooverre reeds was hij ons voorbij geloopen;
+maar d�t hoorde ik en dat vast te houden geviel
+mij.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_130">130</a> En gene, die mij bij elk werk was te hulp gekomen,
+<span class="pagenum" title="106">&nbsp;</span><a id="p_106"></a>zeide: &bdquo;Wend u daarheen, zie er getwee�n
+komen, gevend der traagheid den beet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_133">133</a> Zij riepen allen na: &bdquo;Eer waren <a href="#nootXVIII_133">alle de lieden
+gestorven</a>, voor wie de zee zich opende, dan dat
+de Jordaan zijne erven zag.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_136">136</a> En die, <a href="#nootXVIII_136">die niet de moeienis droegen tot het einde</a>
+met den zoon van Anchises, gaven zich zelven
+aan een leven zonder roem.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_139">139</a> Voorts wanneer die schimmen z�� verre van
+ons gescheiden waren, dat ze niet meer konden
+worden gezien, vestte zich een nieuw gedacht
+binnen in mij,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_142">142</a> van welke weer andere en verschillende geboren
+werden, en zoozeer zwijmelde ik van de ��ne
+naar de andere, dat de oogen uit welgevallen
+zich sloten,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XVIII_145">145</a> en ik het gedacht in droomen veranderde.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 120px;">
+<img src="images/end11.png" width="120" height="122" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="107">&nbsp;</span><a id="p_107"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG19"></a>NEGENTIENDE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Hierin wordt beschreven het mysterieuze Gezicht,
+dat kort voor den dageraad aan Alighieri,
+als hij slaapt, zich vertoont. De Dichters bestijgen
+den vijfden Ommegang waar de zielen, liggende
+en met het aangezicht naar de aarde gekeerd,
+de zonde der gierigheid beweenen. Zij
+komen tot Adrianus V uit het huis Fieschi, die
+op de vraag van Alighieri antwoord geeft.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIX_1">1</a> Te dier stonde, wanneer de warmte des daags
+niet meer <a href="#nootXIX_1">de koude der maan</a> kan lauw maken,
+verwonnen door de Aarde of somtijds door Saturnus;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIX_4">4</a> wanneer <a href="#nootXIX_4">de geomanten</a> hun grootste geluk zien
+in het Oosten, voor den dageraad, opkomend
+langs den weg, die nog maar kort donker blijft;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XIX_7">7</a> kwam mij in den droom te voren eene stamelende
+vrouw, met de oogen loensch en boven de
+voeten verdraaid, met de handen verminkt en
+bleek van kleur.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="108">&nbsp;</span><a id="p_108"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_10">10</a> Ik staarde haar aan; en, gelijk de Zon troost de
+koude ledematen, welke de nacht(koude) bezwaart,
+zoo maakte mijn blik haar los</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_13">13</a> de tong en voorts maakte <a href="#nootXIX_13">hij</a> haar gansch recht
+in korten tijd en het vervaalde gelaat kleurde
+hij z�� als liefde het wil.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_16">16</a> Nadat zij aldus de spraak �ntbonden had, begon
+zij te zingen z��, dat ik met moeite mijne aandacht
+van haar zou hebben afgewend.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_19">19</a> &bdquo;Ik ben,&rdquo; zong zij: &bdquo;ik ben de zoete Sirene, die
+de zeelieden midden op zee <a href="#nootXIX_19">doe verdwalen</a>; z��
+vol ben ik van welbehagen om waar te nemen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_22">22</a> <a href="#nootXIX_22">Ik heb</a> Ulysses van zijn zwerftocht naar mijnen
+zang afgeleid; en wie met mij zich vergemeenzaamt,
+zelden gaat hij van mij, zoo zeer paai ik
+hem gansch.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_25">25</a> Nog was haar mond niet gesloten, wanneer <a href="#nootXIX_25">eene
+vrouw verscheen</a>, heilig en vlug, langs mij om
+gene ontsteld te maken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_28">28</a> &bdquo;O Virgilius, Virgilius, wie is deze?&rdquo; zeide
+zij verontwaardigd; en hij kwam, met de oogen
+stadig gericht op die eerbare.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_31">31</a> <a href="#nootXIX_31">Zij</a> greep de andere en opende haar van voren
+de kleederen, ze scheurende, en toonde mij haar
+buik; die wekte mij door den stank, die er van
+uitging.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_34">34</a> Ik keerde de oogen [tot hem]; en de goede Virgilius
+zeide: &bdquo;Minstens drie [wek]-woorden heb
+ik tot u gesproken: sta-op en kom, vinden wij
+de poort, door welke gij binnen-ga.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_37">37</a> Ik rees op, en alle de ommegangen van den heiligen
+berg waren reeds vol van den hoogen dag,
+en wij gingen met de nieuwe Zon <a href="#nootXIX_37">op onze lendenen</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_40">40</a> Hem volgende, droeg ik mijn voorhoofd gelijk
+<span class="pagenum" title="109">&nbsp;</span><a id="p_109"></a>degene, die het beladen heeft met gedachten, en
+van zich een halven boog van een brug maakt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_43">43</a> wanneer ik: &bdquo;Komt, hier treedt men in,&rdquo; zeggen
+hoorde op zachte en welwillende wijze, zooals
+men het niet hoort in deze sterfelijke streek.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_46">46</a> Met de vleugelen geopend, die schenen te zijn
+van een zwaan, richtte ons naar boven degene,
+die aldus tot ons sprak, tusschen die twee wanden
+van harde rots-steen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_49" href="#nootXIX_49">49</a> Voorts bewoog hij de vlerken en waaierde ons,
+verzekerende dat gelukzalig zijn wie treuren
+[<span xml:lang="la">qui lugent</span>], daar hunne zielen het vertroosten
+zullen vinden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_52">52</a> &bdquo;Wat hebt gij dat gij sta�g naar de aarde
+staart?&rdquo; begon mijn Gids tot mij te zeggen, en
+wij beiden waren [slechts] weinig boven den
+Engel opgestegen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_55">55</a> En ik: &bdquo;Met z�� groote achterdocht doet mij
+gaan een nieuw gezicht, dat mij tot zich trekt,
+z�� dat ik mij niet van de gedachte los kan
+maken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_58">58</a> &bdquo;Zaagt ge,&rdquo; zeide hij: &bdquo;<a href="#nootXIX_58">die oude tooveres, die
+alleen nog boven ons wordt beweend</a>? Zaagt ge
+hoe de mensch zich van haar losmaakt?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_61">61</a> Dit zij u genoeg, en zet de hielen op den grond,
+en richt de oogen weer omhoog naar dat <a href="#nootXIX_62">lok-aas</a>,
+dat de eeuwige Koning doet draaien met
+de groote raderen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_64">64</a> Gelijk de valk, die eerst op de voeten rondschouwt,
+voorts zich draait naar den kreet [des
+valkeniers] en zich uitstrekt, door de begeerte
+naar het voeder, dat hem daar lokt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_67" href="#nootXIX_67">67</a> z�� maakte ik mij zelven, en z��, over zoo
+grooten afstand als waarover de rots zich splijt
+om doorgang te geven aan wie naar boven gaat,
+<span class="pagenum" title="110">&nbsp;</span><a id="p_110"></a>ging ik verder tot daar waar men weer het rondgaan
+krijgt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_70">70</a> Zoodra ik op den vijfden ommegang was naar
+buiten getreden, zag ik daarop luiden, die weenden,
+liggende op den grond gansch omlaag gekeerd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_73">73</a> &bdquo;<span xml:lang="la">Adhaesit pavimento anima mea</span>&rdquo; [mijne ziel
+kleefde aan het plaveisel] hoorde ik dat zij zeiden
+met zoo diepe zuchten, dat het woord ternauwernood
+werd gehoord.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_76">76</a> &bdquo;O uitverkorenen van God, wier lijden �n gerechtigheid
+�n hoop minder hard maken, richt
+ons naar de hooge opstijgingen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_79">79</a> &bdquo;Indien gij lieden komt, van het liggen vrij-gesteld,
+en gij den weg ten vroegste wilt vinden,
+laat uw rechterzijden aan de buiten-zijde zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_82" href="#nootXIX_82">82</a> Z�� bad de Dichter, en z�� werd ons een weinig
+voor ons uit geantwoord; waarom ik, al
+sprekende, lette op het overige, dat verborgen
+was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_85">85</a> En ik wendde toen de oogen tot den Heere mijn;
+waarop hij mij toestond, met blijd gebaarde, dat
+waarom de aanblik der begeerte [in mij] hem
+vroeg.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_88">88</a> Nadat ik met mij handelen kon naar mijnen zin,
+begaf ik mij boven dat schepsel, welks woorden
+mij oplettend hadden gemaakt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_91">91</a> zeggende: &bdquo;Geest, in wien het weenen tot rijpheid
+brengt datgene, zonder het welk men niet
+tot God kan keeren, staak een weinig voor mij
+uwe <a href="#nootXIX_93">grootere zorg</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_94">94</a> Wie waart gij, en waarom hebt gij de ruggen
+naar boven gekeerd, zeg het mij, en of gij wilt
+dat ik voor u eenig ding gedaan krijge daar, van
+waar ik levend opging.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="111">&nbsp;</span><a id="p_111"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XIX_97">97</a> En hij tot mij: &bdquo;Waarom de hemel onze achterdeelen
+naar zich keert, dat zult gij weten: maar
+eerst, <span xml:lang="la">scias quod ego fui successor Petri</span> [weet
+dat ik was opvolger van Petrus].</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_100">100</a> Tusschen Siestri en Chiaveri daalt <a href="#nootXIX_100">een schoone
+stroom</a>, en van zijnen naam leidt de titel van
+mijn bloed zijn oorsprong af.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_103">103</a> Eene maand en weinig meer ervoer ik hoe de
+groote mantel weegt hem, die voor het slijk hem
+bewaart, zoodat een veder lijken alle andere
+lasten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_106">106</a> Mijne bekeering, wee mij! was traag; maar toen
+ik tot Herder van Rome was gemaakt, ontdekte
+ik het bedriegelijke leven.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_109">109</a> Ik zag dat daar het hart niet tot rust kwam, en
+dat men niet verder kon stijgen in dat leven;
+waarom naar <em class="g">dit</em> leven in mij de liefde ontbrandde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_112">112</a> Tot op dat tijdstip was mijne ziel ellendig en
+van God vervreemd, naar het al begeerig; en,
+zooals gij ziet, word ik er voor gestraft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_115">115</a> Dat wat gierigheid doet, wordt hier vertoond in
+de loutering der omgekeerde zielen, en geene bitterder
+boete heeft de berg.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_118">118</a> Zooals ons oog zich niet ophief ten hoogen, daar
+het was gevest op de aardsche zaken, z�� heeft
+gerechtigheid hier op den grond het ondergedompeld.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_121">121</a> Gelijk gierigheid onze liefde tot al het goede uitdoofde,
+waardoor alle arbeid te loor ging, z��
+houdt gerechtigheid hier ons bekneld,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_124">124</a> aan de voeten en aan de handen gebonden en
+vast gehouden; en hoelang het 't welbehagen
+zal zijn des gerechten Heeren, z�� lang zullen
+wij blijven onbewegelijk en uitgestrekt.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="112">&nbsp;</span><a id="p_112"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_127">127</a> Geknield had ik mij, en wilde spreken; maar
+toen ik begon en hij, alleen door te hooren, mijn
+eerbiedenis gewaar wierd:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_130">130</a> &bdquo;Welke oorzaak,&rdquo; zeide hij: &bdquo;heeft u aldus gekromd?&rdquo;
+En ik tot hem: &bdquo;Wegens uwe waardigheid
+noopte mij daartoe mijn geweten.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_133">133</a> &bdquo;Zet de beenen recht en hef u op, broeder,&rdquo; antwoordde
+hij: &bdquo;dwaal niet, ik ben een medeslaaf
+met u en met de anderen voor ��ne macht.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_136">136</a> Zoo gij ooit dat heilig evangelie-woord, dat zegt
+<a href="#nootXIX_137"><em class="g" xml:lang="la">neque nubent</em></a>, hebt vernomen, kunt gij goed
+zien, waarom ik aldus redeneer.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_139">139</a> Ga nu heen; ik wil niet dat gij u meer ophoudt,
+daar uw blijven mijn weenen bemoeilijkt, waarmede
+ik tot rijpheid breng dat wat <a href="#nootXIX_141">gij gezegd
+hebt</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_142">142</a> Eene nicht heb ik in het gindsche leven, die den
+naam heeft Alagia, goed uit zich zelve, als maar
+niet ons huis haar slecht maakt door het voorbeeld;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XIX_145" href="#nootXIX_145">145</a> en zij all��n is mij daar ginds gebleven.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 210px;">
+<img src="images/end03.png" width="210" height="143" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="113">&nbsp;</span><a id="p_113"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG20"></a>TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Paus Adriaan verlaten hebbende en langs dien
+Ommegang den weg vervolgende, hooren zij eene
+ziel eenige beroemde voorbeelden vermelden van
+deugden, die het tegendeel zijn van Gierigheid.
+Dante nadert haar, en haar gevraagd hebbende
+wie zij is en waarom zij alleen die daden verheft,
+hoort hij van haar dat zij is Hugo Capet �n eenen
+heftigen uitval op de ondeugden en de ongerechtigheden
+van zijne nakomelingschap. Voorts dient
+zij hem op zijn andere vraag, en verhaalt hem
+voorbeelden, welke in den nacht daar worden
+herhaald tot verschrikking der gierigen. De Berg
+schudt en van alle kanten verheft zich een lied
+van zegepraal; waarom in Alighieri ontwaakt
+een stekende begeerte om te leeren kennen de
+oorzaak van zoo groot eene nieuwigheid.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XX_1">1</a> Tegen beteren wil strijdt kwade wil, vandaar dat
+tegen mijn gevallen, om h�m te gevallen, ik de
+nog niet verzadigde spons uit het water trok.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XX_4" href="#nootXX_4">4</a> Ik bewoog mij, en mijn Gids bewoog zich over
+de onbezette plaatsen langs den rotswand, gelijk
+<span class="pagenum" title="114">&nbsp;</span><a id="p_114"></a>men over eenen muur gaat strijkelings langs de
+meerlen;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XX_7">7</a> daar de lieden, die drop voor drop uitgieten door
+de oogen het kwaad, dat de gansche wereld
+bezet, aan de andere zijde te zeer den buitenkant
+naderen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_10">10</a> Gemaledijd zijt gij, oude wolvin, die meer dan
+alle de andere beesten buit hebt, wegens uwen
+bodemloozen honger.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_13" href="#nootXX_13">13</a> O Hemel, door wiens ommegaan men schijnt te
+gelooven dat de toestanden hier beneden veranderen,
+wanneer zal komen degene, door wien
+weggaat deze wolvin?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_16" href="#nootXX_16">16</a> Wij gingen met trage en schaarsche schreden,
+en ik met de aandacht gericht op de schimmen,
+die ik bemerkte dat erbarmelijk weenden en jammerden;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_19">19</a> En bij geval hoorde ik: &bdquo;Zoete Maria!&rdquo; v��r ons
+z�� klagelijk roepen als eene vrouw doet, die in
+barensnood is;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_22">22</a> en aldus voortgaan: &bdquo;Zoo arm waart gij, als men
+zien kan aan die herberging, waar gij uwe heilige
+dracht nederlegdet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_25">25</a> Vervolgens hoorde ik: &bdquo;O goede Fabricius, gij
+wildet liever deugd met armoede dan grooten
+rijkdom met ondeugd bezitten.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_28">28</a> Deze woorden hadden mij zoo bevallen, dat ik
+mij verder begaf om kennis te hebben van dien
+geest, uit wien zij schenen te zijn gekomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_31" href="#nootXX_31">31</a> Hij sprak ook van de mildheid, welke Nicolaas
+den maagden deed om hare jeugd tot eere te
+leiden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_34">34</a> &bdquo;O ziele, die zoo goed spreekt, zeg mij wie gij
+zijt,&rdquo; zeide ik: &bdquo;en waarom gij alleen deze verdiende
+loftuitingen hernieuwt?</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="115">&nbsp;</span><a id="p_115"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_37">37</a> Uw woord zij niet zonder loon, als ik terug keer
+om den korten weg te voleinden van dat leven,
+dat naar het einde vliegt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_40">40</a> En hij: &bdquo;Ik zal het u zeggen, niet om den troost,
+dien ik van ginds wacht, maar omdat z�� groote
+genade in U licht voordat gij dood zijt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_43">43</a> Ik was de wortel van die kwade plant, die gansch
+Christen-land overschaduwt, z�� dat goede
+vrucht schaars er uit ontspruit.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_46">46</a> Maar zoo Douais, Gent, Rijssel en Brugge vermochten,
+zoude er weldra wraak over zijn; en ik
+vraag die aan Hem, die alles richt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_49">49</a> Genoemd werd ik daarginds Hugo Capet: van
+mij zijn geboren de Philippen en Lodewijken,
+door wie nieuwlings Frankrijk is geregeerd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_52">52</a> Ik was de zoon van eenen slachter van Parijs:
+wanneer het met de oude koningen gedaan liep,
+allen behalve ��nen, die zich gekleed had in de
+grauwe stof,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_55">55</a> vond ik in mijne handen gegrepen den toom van
+het bestuur des rijks, en dat ik zoo groote macht
+van nieuws gekregen had en zoo rijk was aan
+vrienden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_58">58</a> dat ik tot de verweeuwde kroon het hoofd van
+mijnen zoon zag bevorderd, bij wien de geheiligde
+beenderen van genen begonnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_61">61</a> Zoolang nog de groote schenking van Provence
+niet aan mijn bloed de schamelheid had ontnomen,
+vermocht het weinig, maar deed het geen
+kwaad.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_64" href="#nootXX_64">64</a> Sinds dien begon het met geweld en logen zijnen
+roof; en voorts <em class="g">tot boete</em>, nam hij Ponthieu
+en Normandi� en Gascogne.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_67">67</a> <a href="#nootXX_67">Karel</a> kwam in Itali� en <em class="g">tot boete</em> maakte hij
+een slachtoffer van Conradijn; en voorts stuurde
+<span class="pagenum" title="116">&nbsp;</span><a id="p_116"></a>hij Thomas tot den hemel terug <em class="g">tot boete</em>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_70">70</a> Nog niet veel daarna zie ik den tijd, die eenen
+<a href="#nootXX_70">tweeden Karel</a> uit Frankrijk toog, om nog beter
+zich en de zijnen te doen leeren kennen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_73">73</a> Zonder wapenen ging hij er uit, en alleen met
+die lans, waarmede Judas zich weerde; en die
+punt hij z��danig, dat ze Florence de pens doet
+barsten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_76">76</a> Vandaar zal hij geen land, maar zonde en schande
+winnen, voor hem te zwaarder als hij lichter
+zulke schade voor anderen tilde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_79">79</a> <a href="#nootXX_79">Den ander</a>, die voorheen als krijgsgevangene ontscheepte,
+zie ik zijne dochter verkoopen en er verdragen
+mee bedingen, als zeeroovers doen met
+andere slavinnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_82">82</a> O hebzucht, wat kunt gij er nog erger van
+maken, daar gij mijn bloed zoo zeer te uwaart
+hebt getrokken, dat het niet geeft om zijn eigen
+vleesch?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_85">85</a> Dat nog minder schijne het komende en het gedane
+leed, zie ik de lelie in Alagna binnenkomen
+en, in zijn Stedehouder, Christus <a href="#nootXX_87">worden gevangen
+genomen</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_88">88</a> Ik zie hem andermaal bespot worden; ik zie de
+edik en gal vernieuwd worden en (hem) tusschen
+nieuwe boosdoeners dooden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_91">91</a> Ik zie den nieuwen Pilatus z�� wreed, dat dit
+hem niet verzaadt, maar zonder verlof brengt hij
+<a href="#nootXX_92">in den tempel</a> de begeerige zielen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_94">94</a> O Heer mijn, wanneer zal ik blijde zijn te zien
+wraak, die, verholen, zoet maakt den toorn van
+uw geheimenis?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XX_97">97</a> Dat wat ik zeide van die <a href="#nootXX_97">eenige verloofde van
+den Heiligen Geest</a>, en die u deed u te mijwaart
+richten om eenige verklaring,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="117">&nbsp;</span><a id="p_117"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_100">100</a> is slechts z�� lang gevoegd naar onze bede, als
+de dag duurt; maar wanneer het nacht wordt,
+vernemen we tegengestelden klank ter afwisseling.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_103">103</a> Dan herhalen wij [de daad van] <a href="#nootXX_103">Pygmalion</a>,
+wien tot verrader, roover en moordenaar zijne
+begeerte maakte, op goud belust;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_106">106</a> en het ongeluk van den begeerigen Midas, dat
+volgde op zijn hebzuchtige vraag, om welke het
+wel altijd te lachen voegt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_109">109</a> Van den dwazen <a href="#nootXX_109">Acam</a> gedenkt voorts een ieder,
+hoe zijn buit was, zoodat het schijnt of de toorn
+van Jozua nog hier hem bijt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_112">112</a> Voorts beschuldigen wij met haren man <a href="#nootXX_112">Safira</a>:
+wij prijzen de speer-stooten, die Heliodorus kreeg;
+en in kwade faam omwaart den ganschen berg</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_115">115</a> Polymnester, die <a href="#nootXX_115">Polydorus</a> doodde. Ten laatsten
+roept men ons toe: &bdquo;Crassus, zeg ons, gij die het
+weet, van welken smaak het goud is.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_118">118</a> Deze spreekt luid, gene zachtkens, volgens de
+aandoening, die ons te spreken noopt nu tot
+heftiger, dan tot kalmere uiting.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_121">121</a> Daarom voor het goed, dat des daags hier zich
+laat hooren, was ik hier niet alleen; maar <a href="#nootXX_121">hier
+nabij verhief geen ander de stem</a>.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_124">124</a> Wij waren reeds van hem vertrokken om zooverre
+op den weg verder te komen, als aan ons
+vermogen was vergund;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_127">127</a> wanneer ik voelde, als een ding dat valt, den berg
+beven; van daar dat eene huivering mij beving,
+als te bevangen pleegt dengene, die ten doode
+gaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_130">130</a> Voorzeker schudde niet z�� hevig <a href="#nootXX_130">Delos</a>, voordat
+Latona daar haar nest maakte om de beide
+oogen des hemels te baren.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="118">&nbsp;</span><a id="p_118"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_133">133</a> Voorts begon van alle kanten een kreet z�� dat
+de Meester zich te mij waart wendde, zeggende:
+&bdquo;Wees niet wankelmoedig, zoolang ik u geleid.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_136">136</a> &bdquo;Eere zij God&rdquo;: zeiden allen, &bdquo;in den hoogen&rdquo;
+naar wat ik van dichte bij vernam, vanwaar de
+kreet kon verstaan worden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_139">139</a> Wij bleven staan onbewegelijk en in afwachting,
+als de herders, die voor het eerst dien zang
+hoorden, totdat het beven ophield en die zang
+werd afgezongen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_142">142</a> Voorts hervatten wij onzen heiligen weg, ziende
+naar de schimmen, die ter aarde lagen, reeds
+wedergekeerd tot hun gewone geween.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_145">145</a> Geene onwetendheid maakte ooit met zulk eene
+kwelling mij begeerig tot weten, als mijne heugenis
+daarin niet dwaalt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_148">148</a> als ik me toescheen toen al denkende te hebben,
+noch bij het haastig voorwaarts gaan, durfde ik
+het vragen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XX_150">150</a> noch uit me zelven konde ik er iets van zien. Z��
+ging ik verder, beschroomd en peinzend.</p>
+
+<hr class="hrnaxx" />
+
+<h3>NA-SCHRIFT BIJ ZANG XX</h3>
+
+<p>Nu Dante, te midden der louterende zielen, al nader
+en nader zijne eigene loutering komt en de berg weldra,
+van vreugde over Dante's loutering&mdash;zooals in
+<a href="#ZANG21">XXI</a> wordt uitgelegd&mdash;beven zal, geeft de verschijning
+van Hugo Capet Dante gelegenheid zijne
+verbittering te uiten tegen de Fransche Koningen,
+Hugo's afstammelingen, allermeest tegen Karel van
+Valois (<a href="#XX_70">vs. 70&ndash;78</a>) die in 1301 zonder leger in
+Itali� gekomen, door Paus Bonifacius in staat werd
+gesteld een leger te werven en daarmede Florence bezette,
+<span class="pagenum" title="119">&nbsp;</span><a id="p_119"></a>de partij der Witten deed vallen en Dante's ballingschap
+veroorzaakte.</p>
+
+<p>Ook is merkwaardig hoe Dante zijne verontwaardiging
+uitspreekt over het gevangen nemen van dienzelfden
+Bonifacius door Philips den Schoonen. Immers
+over de handelwijze van dezen Paus was Dante
+ten zeerst vertoornd; toch deed zijn onwrikbare eerbied
+voor het Pausdom hem in deze gevangenneming
+een gruwel-daad zien.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 200px;">
+<img src="images/end10.png" width="200" height="121" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="120">&nbsp;</span><a id="p_120"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco6.png" width="630" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG21"></a>EEN EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Terwijl de Dichters zich haasten naar de trap,
+zien zij zich begroet door eene Schim, die hun
+achterop kwam. Deze door Virgilius wederom
+gegroet, verkrijgt op zijne vragen een antwoord
+en gevraagd zijnde, openbaart hij de oorzaak van
+het schudden des bergs en ook eenige zaken van
+zijn leven.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXI_1">1</a> <a href="#nootXXI_1">De dorst</a> van onzen aard, die nooit wordt gelescht
+dan met het water waarvan het Samaritaansche
+vrouwtje de genade vroeg,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXI_4">4</a> pijnigde mij; en noopte mij tot haast over den
+belemmerden weg, achter mijnen Gids; en medelijden
+voelde ik met rechtvaardige wraak.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXI_7">7</a> En zie, zooals Lucas ervan schrijft, dat Christus
+verscheen aan twee, die op den weg waren, reeds
+opgestaan uit de holte van het graf;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_10">10</a> verscheen ons eene schimme en kwam achter
+ons, aan hare voeten ziende naar de menigte, die
+ligt; en wij werden haar niet gewaar, tot ze sprak,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_13">13</a> zeggende: &bdquo;Broederen mijn, God geve u vrede.&rdquo;
+Wij keerden ons plotseling, en Virgilius gaf hem
+<span class="pagenum" title="121">&nbsp;</span><a id="p_121"></a>d�t teeken tot antwoord, dat past bij zulke begroeting.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_16">16</a> Voorts begon hij: &bdquo;In de vergadering der gelukzaligen
+zette in vrede u dat waardige Hof, dat
+mij tot eeuwige verbanning verwijst.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_19">19</a> &bdquo;Hoe?&rdquo; zeide hij (en snel gingen wij een stuk
+verder): &bdquo;zoo gij schimmen zijt, welke God niet
+boven eene plaats waardig keurt, wie heeft u op
+Zijne trap z�� ver geleid?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_22">22</a> En de Leeraar mijn: &bdquo;Zoo gij schouwt naar de
+teekenen, welke hij draagt en welke de engel
+teekent, zult ge zien dat het voegt, dat hij met
+de goeden regeere.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_25">25</a> Maar omdat zij, die dag en nacht spint, voor hem
+nog niet het kluwen had afgesponnen, dat Cloto
+voor een ieder [op het rokken] legt en schikt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_28">28</a> kon zijne ziel, die van de uwe en de mijne zuster
+is, omhoog komende, niet alleen komen; waarom
+hij ook niet naar onze wijze rond-blikt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_31">31</a> vandaar dat ik werd getogen buiten den ruimen
+muil der hel om hem te wijzen, en ik z�l hem
+wijzen verder, zooverre als hem mijne leering
+kan leiden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_34">34</a> Maar zeg mij of gij weet waarom zulke stooten
+zooeven de berg gaf, en waarom allen eenstemmig
+schenen te schreeuwen overal op den berg
+tot <a href="#nootXXI_36">zijne zachte voeten</a>?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_37">37</a> Aldus vragende trof hij mij in het oog van de
+naald mijner begeerte, zoo dat immers door de
+hoop mijn dorst minder nuchter begon te worden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_40">40</a> Gene begon: &bdquo;Niets is er wat de heiligheid des
+bergs gevoelt buiten de orde of wat buiten de
+gewoonte zij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_43">43</a> Vrij is het hier van alle verandering: door wat de
+<span class="pagenum" title="122">&nbsp;</span><a id="p_122"></a>Hemel van zich zelven in zich zelven ontvangt,
+kan hier verandering zijn, maar door geene andere
+oorzaak:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_46">46</a> waarom noch regen, noch hagel, noch sneeuw,
+noch dauw, noch rijp meer naar boven valt dan
+de korte trap van drie treden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_49">49</a> Noch dikke nevelen verschijnen hier, noch ijle,
+noch 't rossig weerlicht, noch de <a href="#nootXXI_50">dochter van
+Thaumas</a>, die ginds dikmaals van windstreek
+wisselt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_52">52</a> <a href="#nootXXI_52">Droge damp</a> rijst nooit verder dan tot de
+hoogste der drie treden, die ik noemde, waar de
+stadhouder van Petrus de voetzolen heeft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_55">55</a> Meer naar beneden heeft het bij geval weinig of
+veel, maar <a href="#nootXXI_56">door wind</a>, die in de aarde zich verbergt,
+ik en weet hoe, beefde het hier boven nooit.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_58">58</a> Het beeft er wanneer eenige ziel zich rein voelt
+z��, dat zij oprijst, of zich opmaakt om op te
+stijgen, en zulk een kreet verzelschapt haar.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_61" href="#nootXXI_61">61</a> Van de reinheid geeft het ��nig willen het bewijs,
+dat, gansch vrij om van woonplaats te veranderen,
+de ziel inneemt; en het willen lust haar.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_64" href="#nootXXI_61">64</a> [Ook] eerder wil zij het goede; maar de begeerte
+laat haar niet [vrij], welke de goddelijke gerechtigheid
+tegen ['s menschen] wil, gelijk zij
+tegen het zondigen was, richt op de loutering.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_67">67</a> En ik die vijfhonderd jaren en meer gelegen heb
+om dit lijden (der loutering te ondergaan) voelde
+eerst nu vrijen wil tot betere verblijfplaats.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_70">70</a> D��rom voeldet gij de aardbeving en gaven de
+vrome geesten rondom op den berg lof aan dien
+Heer, die weldra hen opwaarts zende.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_73">73</a> Aldus zeide hij; en omdat men zooveel genot
+heeft van het drinken als de dorst groot is, zoude
+ik niet weten te zeggen hoezeer hij mij baatte.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="123">&nbsp;</span><a id="p_123"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_76">76</a> En de wijze Gids [zeide]: &bdquo;Alsnu zie ik het net,
+dat hier u grijpt, en hoe men het ontkomt, waar
+om het hier beeft en waarover gij u mede verblijdt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_79">79</a> Nu gevalle het u dat ik wete wie gij waart, en uit
+uwe woorden begrijpe ik, waarom gij hier z��
+vele eeuwen gelegen hebt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_82">82</a> &bdquo;Ten tijde dat de goede Titus met behulp van
+den hoogsten Koning de gaten wreekte, waar het
+bloed uitging, door Judas verkocht,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_85">85</a> was ik daarginds met <a href="#nootXXI_85">den naam</a>, die het meest
+duurt en het meest eert,&rdquo; antwoordde die geest,
+&bdquo;wel befaamd, maar nog zonder geloof.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_88">88</a> Z�� zoet was de geest mijner zangen, dat Rome
+mij, den Tolosaan, tot zich trok, en d��r verdiende
+ik het de slapen met myrte te sieren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_91">91</a> Nog noemt het volk daarginds mij <a href="#nootXXI_91">Statius</a>; ik
+zong van Thebe, en voorts van den grooten Achilles;
+maar ik viel op den weg met den tweeden last.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_94">94</a> Voor mijnen brand waren het zaad de vonken,
+die mij warmden, van de goddelijke vlam, waaraan
+meer dan duizend zijn ontstoken;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXI_97">97</a> Van de Aene�s spreek ik, welke mij moederborst
+was, en zij was mij zoogster bij het dichten: zonder
+haar hadde ik niet het wicht van een drachme
+tot vasten vorm gebracht.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_100">100</a> En, om ginds geleefd te hebben wanneer Virgilius
+leefde, zoude ik gaarne toestemmen in ��nen
+zonnegang m��r dan ik verschuldigd ben, voordat
+ik uit mijn ballingschap zoude uitgaan.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_103">103</a> Deze woorden wendden Virgilius tot mij, met een
+aangezicht, dat zwijgende zeide: &bdquo;Zwijg!&rdquo; Maar
+niet alles kan d�t vermogen [in ons] dat wil;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_106">106</a> daar lachen en geween zoo volgzaam zijn voor de
+aandoening waarvan elk ontspringt, dat ze het
+<span class="pagenum" title="124">&nbsp;</span><a id="p_124"></a>minst den wil volgen in de waarachtigste menschen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_109">109</a> Toch glimlachte ik, als een mensch, die een
+teeken [van verstandhouding] geeft; waarom de
+schimme zweeg, en mij in de oogen zag, waar de
+gelijkenis [der ziel] allermeest wordt uitgedrukt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_112">112</a> En: &bdquo;Zoo waarlijk moogt gij z�� groot werk tot
+een goed einde brengen,&rdquo; zeide hij: &bdquo;waarom vertoonde
+uw gelaat een weerlicht van gelach?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_115">115</a> Nu ben ik van den ��nen en den anderen kant
+besprongen: de ��ne doet mij zwijgen, de andere
+bezweert mij dat ik zegge: waarom ik zucht en
+gegrepen word.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_118">118</a> &bdquo;Zeg het,&rdquo; zeide mijn Meester: &bdquo;en heb geen
+vrees te spreken, maar spreek en zeg hem dat
+wat hij met z�� grooten nadruk vraagt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_121">121</a> Waarom ik: &bdquo;Wellicht dat gij u verwondert,
+geest uit de oudheid, waarom ik dat lachen deed;
+maar meer verwondering wil ik dat u grijpe.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_124">124</a> Deze, die mijne oogen ten hoogen leidt, <em class="g">is</em> die
+Virgilius, van wien gij kracht kreegt om te zingen
+van goden en menschen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_127">127</a> Zoo gij gelooft dat er een andere reden was voor
+mijn lachen, laat haar varen als niet waar; en
+geloof dat die woorden het zijn die gij over hem
+zeidet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_130">130</a> Reeds knielde hij om mijnen leeraar de voeten
+te omhelzen; maar deze zeide: &bdquo;Broeder, doe
+dat niet, daar gij eene schimme zijt en gij eene
+schimme ziet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXI_133">133</a> En hij opstaande (zeide): &bdquo;Nu kunt gij de hoe-grootheid
+vatten van de liefde, die tot u mij verwarmt,
+wanneer ik onze ijdelheid vergeet, de
+schimmen behandelende als een ondoordringbare
+zaak.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="125">&nbsp;</span><a id="p_125"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco4.png" width="630" height="182" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG22"></a>TWEE EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="subh2"><em class="g">Opstijging tot den Zesden Omgang.</em></p>
+
+<p class="intro">Gedurende den tijd dat zij naar den Zesden Ommegang
+opstijgen verhaalt Statius aan Virgilius
+hoedanige zonden hem z�� lang op de Plaats der
+Loutering hebben gehouden, en hoe hij gekomen
+was tot het Christelijk Geloof. Daarna deelt Virgilius
+hem nieuws mede over vele groote en befaamde
+personen, die in den Limbus zijn. Wanneer
+de Dichters op den Ommegang zijn aangekomen
+en eenige schreden ter rechter hebben gedaan,
+zien zij een boom, vol met geurige appelen,
+van waaruit eenige stemmen opgaan die aansporen
+tot ingetogenheid.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXII_1">1</a> Reeds was de Engel achter ons terug gebleven,
+de Engel, die ons geleid had tot den Zesden
+Omgang, hebbende mij van het aangezicht <a href="#nootXXII_3">��n
+merkteeken</a> afgestreken,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXII_4">4</a> en degenen, die tot gerechtigheid hunne begeerte
+hebben, hadden gezegd: &bdquo;<a href="#nootXXII_5">Welgelukzalig</a>&rdquo;; en
+hunne stemmen deden dat af met &bdquo;<a href="#nootXXII_5">die dorst hebben</a>&rdquo;
+zonder meer.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="126">&nbsp;</span><a id="p_126"></a></p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXII_7">7</a> En ik, lichter dan door de andere doorgangen,
+ging verder, z�� dat ik zonder eenigen arbeid
+volgde omhoog de vlugge geesten;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_10">10</a> wanneer Virgilius begon: &bdquo;Liefde, ontstoken door
+deugd, ontstak altijd den ander [tot wederliefde]
+als maar hare vlam zich openbaarde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_13">13</a> D�s, sindsdien te midden van ons in den zoom
+der Hel Juvenalis nederdaalde, die uwe genegenheid
+[te mijwaart] mij openbaarde,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_16">16</a> was mijne welwillendheid te u-waart meer dan
+elke, die me ooit beroerde voor een niet geziene
+persoon, z�� dat n� deze treden mij kort schijnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_19">19</a> Maar zeg mij, en als vriend vergeet me als te
+groote veiligheid me den teugel viert, en wil als
+vriend met me redeneeren:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_22">22</a> hoe kon binnen in uwe borst gierigheid eene
+plaats vinden, bij zoo groot verstand, waarvan gij
+door uwe zorge vol waart?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_25">25</a> Deze woorden deden Statius eerst een weinig tot
+lachen komen; voorts antwoordde hij: &bdquo;Al uw
+spreken is me een dierbaar teeken van uw
+liefde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_28">28</a> In waarheid meerdere malen vertoonen zich dingen,
+die valsche stof tot twijfelen geven, wegens
+de ware redenen die verborgen zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_31">31</a> Uw vraag bewijst me dat uw gelooven is, dat ik
+gierig was in het andere leven, wellicht wegens
+dien cirkel waar ik was:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_34">34</a> dan weet dat gierigheid te z��r van mij verscheiden
+was, en wegens �nmatigheid hebben een
+duizendtal maanden mij gestraft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_37">37</a> En zoo het niet ware dat ik mijne zorg de goede
+richting gaf, wanneer ik tot inkeer kwam daar
+waar gij uitroept, als vertoornd op den menschelijken
+aard:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="127">&nbsp;</span><a id="p_127"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_40" href="#nootXXII_40">40</a> &bdquo;Waartoe, brengt gij niet, o vervloekte gouddorst
+de begeerte der stervelingen?&rdquo; zoude ik, om- en
+omkeerende voelen de grimme toernooien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_43" href="#nootXXII_43">43</a> Toen werd ik gewaar dat de handen al te veel
+de vleugelen konden openspreiden om uit te
+geven, en mij rouwde des, evenzeer als van de
+andere zonden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_46" href="#nootXXII_46">46</a> Hoevelen zullen er verrijzen met de haren uitgetrokken
+wegens de onwetendheid, die bij het
+leven en bij het uiteinde het berouw over deze
+zonde wegneemt!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_49" href="#nootXXII_49">49</a> En weet dat de schuld, die door rechte tegenoverstelling
+een zonde weerkaatst, tegelijk hiermede
+zijn groenheid droogt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_52">52</a> Daarom, zoo ik te midden van die luiden geweest
+ben, om mij te louteren, die de gierigheid beweenen,
+is mij dat door haar tegendeel overkomen&rdquo;.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_55">55</a> &bdquo;Des, toen gij zongt de wreede wapenen van <a href="#nootXXII_55">de
+dubbele droefenis</a> van Iocaste,&rdquo; zeide de Zanger
+der Herders-zangen:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_58">58</a> &bdquo;bij d�t wat Clio daar met u <a href="#nootXXII_58">tokkelt</a>, blijkt nog
+niet dat dat geloof u tot zijne getrouwen gemaakt
+had, zonder 't welk goed te doen niet genoeg is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_61">61</a> Indien het z�� is, welke zon en welke kaarsen
+ontduisterden u z��danig, dat gij voorts de zeilen
+achter den Visscher aanstuurdet?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_64">64</a> En hij tot hem: &bdquo;Gij hebt mij eerst den weg opgestuurd
+naar den Parnassus om te drinken in
+zijne grotten, en voorts hebt gij na God mij verlicht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_67">67</a> Gij <ins class="corr" id="corr21" title="Bron: hebtgeda an">hebt gedaan</ins> als degene, die bij nacht gaat,
+die het licht achter zich draagt, en zich zelven
+niet helpt, maar achter zich de personen onderricht
+maakt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_70" href="#nootXXII_70">70</a> wanneer gij zeidet: &bdquo;De eeuw hernieuwt zich:
+<span class="pagenum" title="128">&nbsp;</span><a id="p_128"></a>de Gerechtigheid en de eerste tijd des menschdoms
+keert; een nieuw kroost daalt uit den Hemel
+neder.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_73">73</a> Door u was ik dichter, door u Christen: maar
+opdat ge beter ziet dat wat ik teeken, zal ik de
+hand uitstrekken om te kleuren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_76">76</a> Reeds was de wereld gansch-en-al zwanger van
+het ware geloof, gezaaid door de boodschappers
+van het eeuwige rijk;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_79">79</a> en uw woord, hier-boven geciteerd, was zoo zeer
+in saam-klank met de nieuwe predikers; waarom
+ik gewoonte nam om ze te bezoeken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_82">82</a> Zij werden mij, door hun verschijnen, z�� heilig
+dat, wanneer Domitianus ze vervolgde, hunne
+klachten niet waren zonder mijn weenen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_85">85</a> En z�� lang door mij ginds werd vertoefd, herinnerde
+ik mij hunner, en hunne rechte zeden
+deden me alle andere secten minachten;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_88">88</a> en v��r ik dichtende de Grieken leidde tot de
+stroomen van Thebe, had ik den doop; maar uit
+vrees was ik een verholen Christen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_91">91</a> langen tijd heidendom vertoonende: en deze
+lauwheid deed mij den vierden ommegang meer
+dan het vierde honderd-tal van jaren omgaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_94">94</a> Gij nu, die het deksel hebt opgelicht, dat me verborg
+z�� groot een goed, waarvan ik spreek, terwijl
+we door het stijgen overvloed van tijd
+hebben,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXII_97">97</a> zeg mij, waar Terentius is, onze oude dichter,
+Caecilius, Plautus en Varro, zoo gij het weet: zeg
+mij of zij veroordeeld zijn en in welk kwartier.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_100">100</a> &bdquo;Dezen, en Persius, en ik, en vele anderen,&rdquo; antwoordde
+mijn Gids, &bdquo;zijn te zamen met dien
+Griek, dien de Muzen zoogden meer dan ooit
+eenigen anderen,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="129">&nbsp;</span><a id="p_129"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_103">103</a> in den eersten cirkel van den duisteren kerker.
+Dikmaals onderhouden wij ons van <a href="#nootXXII_104">dien berg</a>,
+die onze voedsters altijd bij zich heeft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_106">106</a> Euripides is daar met ons, en Antifon, Simonides,
+Agathon en andere Grieken meer, die weleer zich
+het voorhoofd met laurieren omkransten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_109">109</a> D��r ziet men van uwe persoonaadjen Antigone,
+<ins class="corr" id="corr22" title="Bron: D�iphile">De�phile</ins> en Argia en Ismene zoo treurende als
+zij was.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_112">112</a> Daar ziet men dengene, die de bron Langia wees;
+daar ziet men de dochter van Tiresias, en Thetis,
+en met hare zusters Deidamia.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_115">115</a> Toen zwegen alreeds beide de Dichteren, van
+nieuws erop gericht om rondom te kijken, bevrijd
+van het stijgen en van de wanden;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_118">118</a> en reeds waren vier van de dienstmaagden des
+daags achter ons gebleven, en de vijfde was aan
+den disselboom, den gloeienden boog vast omhoog-richtende,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_121">121</a> wanneer mijn Gids: &bdquo;Ik geloof dat het ons voegt
+de rechter schouderen naar den rand te keeren,
+omgaande den berg gelijk wij plegen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_124">124</a> Z�� was de gewoonte daar onze wegwijster, en
+we namen den weg met minder argwaan door
+het goedkeuren van die waardige ziel.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_127">127</a> Zij gingen v��r, en ik alleen achter, en ik hoorde
+naar gesprekken van hen, die mij verstand tot
+dichten hadden gegeven.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_130">130</a> Maar weldra verbrak de zoete redenen een boom,
+dien wij vonden halverwege, met appelen zoet en
+goelijk om te ruiken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_133">133</a> En gelijk een esscheboom naar omhoog afneemt
+van tak tot tak, z�� deze naar omlaag; ik geloof
+opdat niemand er op ga.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_136">136</a> Aan die zijde, waar onze weg afgesloten was,
+<span class="pagenum" title="130">&nbsp;</span><a id="p_130"></a>viel van de rots een helder vocht en verspreidde
+zich boven over de bladeren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_139">139</a> De twee dichters naderden den boom; en eene
+stem binnen in het loover riep: &bdquo;Met deze spijs
+zult gij zuinig zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_142">142</a> Voorts zeide zij: &bdquo;Meer dacht Maria, vanwaar
+de bruiloft eerlijk en volkomen zoude zijn, dan
+aan haar mond, die nu voor u voorspraak doet.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_145">145</a> En de Romeinsche vrouwen van oudsher waren
+voor heur drinken tevreden met water en Dani�l
+versmaadde de spijs en verkreeg wetenschap.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_148">148</a> De eerste eeuw was zoo schoon als goud; ze
+maakte door honger de eikels smakelijk en door
+dorst nectar van elke beek.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXII_151">151</a> Honig en sprinkhanen waren de gerechten, die
+den Dooper voedden in de woestijn; waardoor
+hij roemrijk is en z�� groot, als u door het Evangelie
+bekend is.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 121px;">
+<img src="images/end09.png" width="121" height="122" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="131">&nbsp;</span><a id="p_131"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG23"></a>DRIE EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Honger en Dorst, te feller gemaakt door de aanwezigheid
+van met ooft beladen boomen en van
+opborrelende wateren, louteren op den <em class="g">zesden</em>
+Omgang de Gulzigaards, wier beangstigende
+magerheid beschreven wordt. Dante ontmoet
+Forese de' Donati, die den lof spreekt van zijne
+weduwe, en scherp gispt de schaamteloosheid
+der Florentijnsche vrouwen.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIII_1">1</a> Terwijl ik door het groene loover de oogen vestte
+aldus, als degene pleegt te doen die achter de
+vogelen zijn leven slijt,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIII_4">4</a> zeide de meer-dan-mijn-vader: &bdquo;Mijn zoon, nu
+kom, daar de tijd, die ons is opgelegd, nuttiger
+besteed wil worden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIII_7">7</a> Ik wendde het gezicht en den stap niet minder
+snel naar de Wijzen, die aldus spraken, dat zij
+mijn gaan mij geen [vermoeienis] deden kosten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_10">10</a> En zie een weenen en een zingen werd gehoord:
+&bdquo;<a href="#nootXXIII_10" xml:lang="la">Labia mea, Domine</a>&rdquo;; op zoodanig eene wijze
+dat het van geneugt en smart zwanger ging.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="132">&nbsp;</span><a id="p_132"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_13">13</a> &bdquo;O zoete vader, wat is dat <ins class="corr" id="corr23" title="Bron: was">wat</ins> ik hoor?&rdquo; begon
+ik; en hij: &bdquo;Schimmen, die gaan, wellicht den
+knoop van hunnen plicht ontknoopende.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_16">16</a> Gelijk de be�vaartgangers in gepeinzen gaande
+doen, achterhalende op hunnen weg lieden hun
+onbekend, en zich tot dezen wenden en niet blijven
+staan;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_19">19</a> aldus achter ons, sneller voortbewogen, aankomende
+en ons passeerende, be�ogde ons eene
+schare, zwijgend en devoot, van schimmen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_22">22</a> Van oogen was elke donker en hol, bleek in het
+aangezicht en z�� [van vleesch] ontdaan, dat de
+huid zich vormde naar het gebeente.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_25">25</a> Ik geloof niet dat aan het buitenst van de huid
+<a href="#nootXXIII_25">Erisichthon</a> z�� droog geworden was door vasten,
+wanneer hij er het meeste vrees voor had.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_28">28</a> Ik sprak, bij mijzelven denkende: &bdquo;Zie de lieden,
+die Jerusalem verloren, wanneer <a href="#nootXXIII_29">Maria haren
+eigen zoon verslond</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_31">31</a> De oogholten schenen een ring zonder edelgesteenten;
+wie in het aangezicht der menschen
+leest: <em class="g">OMO</em>, zoude hier w�l de M hebben
+herkend.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_34">34</a> Wie zoude gelooven dat de geur van een appel
+de menschen z�� havende, begeerte opwekkende,
+en die van water, niet wetende hoe?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_37">37</a> Reeds was ik aan het verwonderen wat zoo hen
+doet hongeren, daar nog niet openbaar was de
+oorzaak van hunne magerheid en van hun nare
+schub-huid;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_40">40</a> en zie, uit het diep van zijn hoofd wendde eene
+schimme de oogen tot mij en keek scherp; voorts
+riep hij met luider stemme: &bdquo;Welke genade is me
+dit?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_43">43</a> Nooit hadde ik hem aan het aangezicht herkend;
+<span class="pagenum" title="133">&nbsp;</span><a id="p_133"></a>maar in zijne stem werd mij openbaar dat wat
+het aangezicht in zich had <a href="#nootXXIII_45">verwoest</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_46">46</a> Die vonk ontstak wederom ganschelijk mijne
+kennis van dat veranderd aangezicht, en ik herkende
+het gelaat van <a href="#nootXXIII_48">Forese</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_49">49</a> &bdquo;Eilieve, geef geen aandacht aan de droge
+schurft, die mij de huid,&rdquo; zoo bad hij: &bdquo;ontkleurt,
+noch aan het te-kort aan vleesch, dat ik hebbe;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_52">52</a> maar zeg mij de waarheid aangaande u, en wie
+zijn die twee zielen, die daar u geleide doen;
+maar blijf niet zonder dat ge tot mij spreekt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_55">55</a> &bdquo;Uw aangezicht dat ik weleer, toen het gestorven
+was, met tranen overgoot, geeft mij nu niet
+minder smart om te weenen,&rdquo; antwoordde ik
+hem, &bdquo;nu ik het z�� verdraaid zie.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_58">58</a> Daarom zeg mij, bij God, wat u zoo ontloovert;
+doe mij niet spreken, terwijl ik mij over u verwondere,
+daar kwalijk spreken kan, wie van
+andere begeerte vol is.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_61">61</a> En hij tot mij: &bdquo;Van den Eeuwigen Raad valt
+een vermogen in het water en in de plant, die
+achter [ons] bleef, door welk [vermogen] ik
+zoo dun word.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_64">64</a> Alle deze luiden, die weenende zingen, voor het
+volgen van hunne matelooze gulzigheid, <a href="#nootXXIII_66">louteren</a>
+zich hier door honger en dorst.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_67">67</a> Tot drinken en tot eten ontsteekt onze begeerte
+de geur, die uitgaat van den appel en van de
+besproeiing, die verspreid wordt over het groen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_70">70</a> En niet maar ��ne maal, deze ruimte rondgaande,
+wordt onze pijn ververscht; ik zeg &bdquo;pijn,&rdquo;
+maar ik moest zeggen &bdquo;vertroosting&rdquo;:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_73">73</a> daar <a href="#nootXXIII_73">de begeerte</a> naar den boom ons leidt, die
+Christus blijde voerde om te zeggen &bdquo;Eli,&rdquo; wanneer
+hij ons bevrijdde met zijn bloed.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="134">&nbsp;</span><a id="p_134"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_76">76</a> En ik tot hem: &bdquo;Forese, van dien dag, op welken
+gij de wereld verwisseldet voor beter leven, zijn
+nog geen vijf jaar verloopen tot nu.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_79" href="#nootXXIII_79">79</a> Indien het vermogen om meerder te zondigen
+eerder in u werd ge�indigd, voordat de stonde gekomen
+ware van de heilzame smarte die ons
+weder tot God <a href="#nootXXIII_81">terugbrengt</a>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_82">82</a> hoe zijt gij hierboven gekomen? Nog geloofde
+ik u daarbeneden te vinden, waar <a href="#nootXXIII_84">tijd door tijd
+hersteld wordt</a>.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_85">85</a> En hij tot mij: &bdquo;Z�� spoedig heeft mij geleid tot
+het drinken van den zoeten alsem der martelingen
+mijne Nella met haar overvloedig weenen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_88">88</a> Met hare toegewijde gebeden en met zuchten
+heeft zij mij getogen van den rots-wand, waar
+men wacht, en heeft ze mij bevrijd van de andere
+ommegangen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_91">91</a> Zooveel te meer dierbaar en welgevallig aan God
+is mijn weeuwke, die ik z��zeer beminde, als zij
+eenzamer is in het goed-doen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_94">94</a> daar <a href="#nootXXIII_94">Barbagia</a> op Sardini� in zijne vrouwen veel
+zediger is dan dat Barbagia waar ik haar achterliet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIII_97">97</a> O zoete broeder, wat wilt gij dat ik zegge? Een
+komende tijd is reeds in mijn gezicht, voor welken
+deze stonde niet zeer oud zal zijn,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_100">100</a> in welken op pergament zal verboden zijn aan de
+schaamtelooze Florentijnsche vrouwen het gaan,
+vertoonende boezem en borsten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_103">103</a> Welke barbaarsche vrouwen waren er ooit,
+welke Saraceensche, voor wie noodig ware geweest,
+om ze gekleed te doen gaan, of geestelijke
+of andere tucht!</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_106">106</a> Maar zoo de schaamteloozen wisten dat wat de
+radde hemel heur bereidt, hadden ze nu reeds de
+monden open om te huilen.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="135">&nbsp;</span><a id="p_135"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_109" href="#nootXXIII_109">109</a> Daar, indien het v��rzien me niet misleidt, ze
+eerder treurende zullen worden, dan degene de
+wangen behaard krijgt, die <em class="g">nu</em> met 't &bdquo;suja,
+suja&rdquo; wordt vertroost.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_112">112</a> Zoete broeder, nu maak dat ge me u niet meer
+verheelt; gij ziet dat niet slechts ik, maar alle
+deze luiden turen daar waar gij het zonlicht
+schut.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_115">115</a> Waarom ik tot hem: &bdquo;Zoo ge u wederom in den
+geest haalt hoedanig gij met mij waart en ik met
+u, dan zal nog de herinnering u bezwaren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_118">118</a> Van dat leven wendde degene, die mij te voren
+gaat, mij af, <a href="#nootXXIII_119">voor eer-gisteren</a>, wanneer de zuster
+van gene zich rond vertoonde</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_121">121</a> (en ik wees naar de Zon). Deze heeft me geleid
+door den diepen nacht der waarlijk gestorvenen,
+met dit mijn echte vleesch, dat volgt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_124">124</a> Vandaar hebben zijne vertroostingen mij opgetogen,
+stijgende en rondgaande den berg, die
+recht maakt u lieden, wie de wereld heeft
+gekromd.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_127">127</a> Z��lang zeide hij mij tot zijn geleide te maken,
+tot dat ik zal zijn waar Beatrice is: d��r voegt
+het dat ik zonder hem achterblijve.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIII_130">130</a> Virgilius is gene, die aldus tot mij sprak (en ik
+wees hem) en deze andere is die schimme, om
+welke zooeven uw rijk <a href="#nootXXIII_132">alle zijne afhangen deed
+schudden</a>, daar het zich van hem ontlast.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 120px;">
+<img src="images/end11.png" width="120" height="122" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="136">&nbsp;</span><a id="p_136"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco2.png" width="632" height="186" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG24"></a>VIER EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Forese wijst Dante verscheidene zielen van <em class="g">Gulzigen</em>,
+onder anderen den dichter Buonagiunta,
+die den Florentijn eene nieuwe liefde voorspelt,
+en hem prijst om den te voren nooit gehoorden,
+zoeten stijl van zijne gedichten. Na in duistere
+bewoordingen den dood van zijnen broeder Corso
+te hebben voorzeid, gaat Forese van hen weg.
+Hunnen weg vervolgende, hooren de Dichters bij
+een boom voorbeelden ter verschrikking voor de
+gulzigen, en weinig later ontmoeten zij den Engel
+en vinden zij den doorgang naar den hoogeren,
+den Zevenden Omgang.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIV_1">1</a> Noch het spreken maakte het gaan, noch het
+gaan het spreken langzamer, maar redeneerende
+gingen wij met kracht, zooals een schip, gedreven
+door goeden wind.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIV_4">4</a> En de schimmen, die schenen dingen <a href="#nootXXIV_4">ten tweeden
+male gestorven</a>, trokken door de holten hunner
+oogen bewondering van mij, wanneer zij mijn
+leven gewaar werden.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="137">&nbsp;</span><a id="p_137"></a></p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIV_7">7</a> En ik, mijn gesprek voortzettende, zeide: &bdquo;Zij
+gaat wellicht langzamer omhoog dan <a href="#nootXXIV_8">zij</a> doen
+zoude, ter wille van den ander.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_10">10</a> Maar zeg mij, zoo gij weet, waar <a href="#nootXXIV_10">Piccarda</a> is;
+zeg mij of ik personen zie, (waardig) om op te
+merken, onder deze lieden, die z�� naar mij
+kijken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_13">13</a> &bdquo;Mijne zuster, die van schoon en goed ik niet
+weet wat meer was, triumfeert reeds op den
+hoogen Olympus, blijde om hare kroon.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_16">16</a> Zoo zeide hij eerst; en voorts: &bdquo;Hier is niet verboden
+een elk te noemen, vermits onze gelijkenis
+z�� weggeteerd is door de leefwijze.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_19">19</a> Deze (en hij wees met den vinger) is Buonagiunta,
+<a href="#nootXXIV_19">Buonagiunta uit Lucca</a>: en dat aangezicht
+ginds van hem, meer dan de andere uitgehold,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_22">22</a> had de heilige Kerk in zijne armen; <a href="#nootXXIV_22">van Tours
+was hij</a> en boet door vasten voor de paling van
+Bolsena en den witten wijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_25">25</a> Vele anderen noemde hij ��n voor ��n, en in het
+noemen schenen allen tevreden, z�� dat ik daarom
+geen enkelen donkeren blik zag.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_28">28</a> Ik zag van honger in het ijle de tanden gebruiken
+Ubaldijn dalla Pila en <a href="#nootXXIV_30">Bonifazio</a>, die met het
+spinrokken velen lieden tot herder was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_31">31</a> Ik zag den heer Marchese, die weleer te Forli tijd
+had om te drinken met minder droogte van keel
+en nochtans zoo was, dat hij zich niet verzadigd
+voelde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_34">34</a> Maar, gelijk hij doet die kijkt, en d�n het ��ne
+meer prijst dan het �ndere, z�� deed ik met dien
+van Lucca, die meer van mij scheen te willen
+weten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_37">37</a> Hij mompelde; en ik en weet welke &bdquo;<a href="#nootXXIV_37">Gentucca</a>&rdquo;
+<span class="pagenum" title="138">&nbsp;</span><a id="p_138"></a>werd ik gewaar daar, waar hij de marteling der
+gerechtigheid gewaar werd, die hem zoo plukt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_40">40</a> <ins class="corr" id="corr24" title="Niet in Bron.">&bdquo;</ins>O ziel,&rdquo; zeide ik: &bdquo;die z�� begeerig schijnt om
+met mij te spreken, maak dat ik u versta, en bevredig
+u en mij door uw spreken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_43">43</a> &bdquo;Eene vrouw is geboren, en zij draagt nog niet
+den <a href="#nootXXIV_43">hoofdband</a>,&rdquo; begon hij: &bdquo;die u mijne stad zal
+doen bevallen, hoe ook de menschen haar bevitten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_46">46</a> Gij zult henen-gaan met dit v��rzien: indien mijn
+mompelen u tot dwalen zal hebben gebracht, zullen
+de feiten u verlichten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_49">49</a> Maar zeg of ik hier zie degene die te voren
+bracht de nieuwe rijmen, beginnende: &bdquo;<a href="#nootXXIV_51">Vrouwen,
+die begrip van liefde hebt.</a>&rdquo;&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_52">52</a> En ik tot hem: &bdquo;Ik ben er ��n die, wanneer de
+Liefde iet mij inblaast, het opmerk en op die
+wijze waarop zij het binnen in mij dicteert, voortga
+het opteekenende.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_55">55</a> &bdquo;O broeder, nu zie ik;&rdquo; zeide hij: &bdquo;den knoop,
+die den Notaris en Guittone en mij weerhield aan
+deze zijde van den zoeten nieuwen stijl, welken
+ik hoor.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_58">58</a> Ik zie w�l hoe uwe pennen op den voet <a href="#nootXXIV_58">dengene</a>
+die dicteert, volgen, hetwelk met de onze voorzeker
+niet geschiedde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_61">61</a> En degene, die er zich toe zet de zaak verder te
+bekijken, <a href="#nootXXIV_61">hij ziet niet meer van den ��nen tot
+den anderen stijl</a>.&rdquo; En als tevreden gesteld,
+zweeg hij.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_64">64</a> Gelijk de vogelen, die langs den Nijl verwinteren,
+wel eens in de lucht eenen dichten drom van zich
+maken, dan meer met haast vluchten en gaan in
+een streep;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_67">67</a> aldus [deden] de luiden, die daar waren: het
+<span class="pagenum" title="139">&nbsp;</span><a id="p_139"></a>aangezicht keerende, verhaastten zij hun schrede,
+�n door de magerheid �n door de begeerte licht
+zijnde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_70">70</a> En gelijk de mensch, die door draven vermoeid
+is, de gezellen laat gaan en in stap gaat totdat
+het snel op en neer gaan van de borstkas tot
+bedaren komt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_73">73</a> zoo liet Forese de heilige kudde voorbijgaan en
+ging achter mij aan, zeggende: &bdquo;Wanneer gebeure
+het dat ik u wederzie?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_76">76</a> &bdquo;Ik weet,&rdquo; antwoordde ik hem<ins class="corr" id="corr25" title="Niet in Bron.">:</ins> &bdquo;niet hoelang ik
+leef; maar alreede zal mijn keeren niet zoo snel
+zijn, of met het verlangen zal ik eerder aan den
+oever zijn,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_79">79</a> omdat de plaats waar ik geplaatst ben om te
+leven, van dag tot dag meer van het goede wordt
+ontdaan, en bestemd schijnt tot droeven ondergang.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_82" href="#nootXXIV_82">82</a> &bdquo;Dan ga,&rdquo; zeide hij: &bdquo;daar ik hem, die er het
+meeste schuld aan heeft, zie aan den staart van
+een beest getrokken naar d�t dal, waar men nooit
+de schuld kwijt gaat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_85">85</a> Het beest gaat bij elken stap sneller, altijd toenemende,
+totdat het hem trapt en het lichaam
+schandelijk verminkt laat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_88">88</a> Niet hebben v��l meer te draaien deze raderen
+(en hij richtte de oogen ten hemel) dat u duidelijk
+zal worden dat wat <a href="#nootXXIV_90">mijn zeggen niet meer
+kan verduidelijken</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_91">91</a> Blijf gij nu achter, daar de tijd kostbaar is in dit
+rijk z��, dat ik te veel verlies door z�� gelijk met
+u op te loopen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_94">94</a> Gelijk wel eens in galop de ruiter uitgaat van de
+ruiterschare, die optrekt, en gaat om zich de eer
+te geven van den eersten aanval;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="140">&nbsp;</span><a id="p_140"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIV_97">97</a> z�� scheidde hij van ons met groote schreden: en
+ik bleef terug met die beiden, die van de wereld
+z�� groote maarschalken waren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_100">100</a> En wanneer hij aldus voor ons was heengetreden,
+dat mijne oogen hem [evenmin] konden volgen
+als mijn geest zijne woorden;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_103">103</a> verschenen mij de bezwaarde en levende takken
+van eenen anderen appelboom, en niet verre verwijderd,
+daar wij eerst toen den weg daarheen
+waren ingeslagen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_106">106</a> Ik zag lieden onder hem de handen opheffen en
+schreeuwen ik en weet niet wat naar het loover,
+als begeerige en wufte kinderen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_109">109</a> die bidden, en de gebedene geeft geen antwoord;
+maar om hun begeerte w�l hevig te maken, houdt
+hij wat zij begeeren hoog en verbergt het niet;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_112">112</a> voorts gaan zij er van weg, als ontgoocheld; ook
+wij kwamen alsnu tot den grootsten boom, die
+zoovele beden en tranen afscheept.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_115">115</a> &bdquo;Passeert verder zonder hem te naderen; hooger
+op is een boom, waarin gebeten werd door Eva,
+en deze plant stamt van gene af.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_118">118</a> Aldus tusschen de twijgen zeide er een ik weet
+niet wie, waarom Virgilius en Statius en ik, op
+elkaar gedrongen, verder passeerden aan die
+zijde die opgaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_121">121</a> &bdquo;Herinnert u,&rdquo; zeide het: &bdquo;de gemaledijden, in
+de wolken geformeerden, die <a href="#nootXXIV_121">met tweevoudige
+borst</a>, met wijn verzadigd, Theseus bevochten:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_124" href="#nootXXIV_124">124</a> en van de Hebreeuwen, degenen, die bij het
+drinken zich week betoonden, waarom Gideon
+ze niet tot gezellen wilde, wanneer hij te Madian-waart
+van de heuvelen daalde.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_127">127</a> Aldus, gedrongen tegen den eenen van de beide
+kanten, passeerden wij, hoorend [voorbeelden
+<span class="pagenum" title="141">&nbsp;</span><a id="p_141"></a>van] schuld door gulzigheid, weleer gevolgd
+door kwalijk bekomende winsten.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_130">130</a> Voorts, in het ruime gekomen over den vrijen
+weg, begaven wij ons wel duizend en meer passen
+verder, ieder beschouwende zonder een
+woord.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_133">133</a> &bdquo;Waarover denkende gaat gij aldus gedrie�n alleen?&rdquo;
+zeide plotseling eene stem, waarop ik
+opschrok, zooals beesten doen verschrikt en
+schichtig.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_136">136</a> Ik richtte het hoofd om te zien wie het was; en
+nooit zag men in een oven glas of metaal zoo
+lichtend en rood,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_139">139</a> als ik er ��nen zag, die zeide: &bdquo;Zoo gij verlangt
+naar boven op te gaan, voegt het u hier om te
+slaan; hier langs gaat al wie wil gaan ten vrede.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_142">142</a> Zijn aanblik had mij het gezicht genomen; waarom
+ik afsloeg achter mijne leeraren, gelijk iemand
+die gaat volgens wat hij hoort.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_145">145</a> En gelijk, voorbode van het licht, de Mei-lucht
+ons aanvaart en geurt, gansch bezwangerd door
+kruid en bloem;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_148">148</a> <a href="#nootXXIV_148">z�� voelde</a> ik me een wind komen midden op het
+voorhoofd, en wel voelde ik de veder bewegen
+die me den geur van ambrozijn deed ruiken;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIV_151">151</a> en ik hoorde zeggen &bdquo;Wel-zalig wie zooveel genade
+verlicht, dat de liefde tot [het genot van]
+den smaak in hun borst niet te veel verlangen
+doet walmen, hongerende altijd z��veel als gerecht
+is.</p>
+
+<hr class="chend" />
+
+<p><span class="pagenum" title="142">&nbsp;</span><a id="p_142"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG25"></a>VIJF EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Op den nauwen weg, die van den Zesden Omgang
+leidt tot den Zevenden en laatsten, vraagt
+Dante aan zijnen Meester hoe het wezen kan dat
+men z�� vermagert daar waar men geen voedsel
+noodig heeft. Virgilius geeft hem eenig antwoord,
+en voorts vraagt hij Statius om hem meer tevreden
+te stellen. Deze, heuschelijk het verzoek
+inwilligende, maakt zich op om te spreken van
+de generatie van het menschelijk lichaam, van
+de instorting van den geest daarin, en van de
+wijze van bestaan na den dood. Gekomen boven
+op den Omgang, vinden zij dezen gansch bezet
+door vlammen, behalve den uitersten tand, en
+ze zien geesten daardoor heen en weder loopen
+eenen lofzang zingende en beroemde voorbeelden
+van kuischheid roepende.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXV_1" href="#nootXXV_1">1</a> Het was de stonde dat het stijgen geen uitstel
+gedoogde, daar de Zon den middagcirkel voor
+den Stier, en de Nacht dien voor den Skorpioen
+had vrijgemaakt.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXV_4">4</a> Waarom, gelijk de mensch doet, die niet stille
+<span class="pagenum" title="143">&nbsp;</span><a id="p_143"></a>staat, maar op zijnen weg voortgaat, wat ook
+hem verschijne, als prikkel van nooddruft hem
+steekt;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXV_7">7</a> aldus traden wij binnen door de heg-opening, ��n
+v��r den ander, de trap nemende, die door
+nauwte de bestijgers ��n voor ��n doet gaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_10">10</a> En gelijk het ooievaars-jong, dat de vleugelen
+heft, uit begeerte tot vliegen en zich niet waagt
+om het nest te verlaten, en ze weer strijkt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_13">13</a> z��danig was ik, met de begeerte tot vragen, ontvlamd
+�n gedoofd, komende tot d�t gebaar, hetwelk
+maakt degene, die zich tot spreken zet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_16">16</a> Niet liet om 't gaan, dat snel was, de zoete Vader
+mijn [het spreken], maar hij zeide: &bdquo;Schiet af
+den boog des sprekens, dien ge tot het ijzer hebt
+gespannen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_19">19</a> Toen opende ik vreesloos den mond, en ik begon:
+&bdquo;Hoe kan men mager worden daar waar de
+nooddruft van het voeden [ons] niet raakt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_22">22</a> &bdquo;Zoo ge u herinnerdet hoe Meleager wegteerde
+naar gelang van het wegteren van een talhout,
+d�n ware,&rdquo; zeide hij: &bdquo;dit u niet z�� moeilijk:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_25">25</a> en zoo ge bedacht hoe, naar uw verloop, uw
+beeld binnen den spiegel verloopt, zoude dat
+wat u moeilijk schijnt, u gemakkelijk schijnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_28">28</a> Maar omdat gij gansch in uw begeeren opgaat,
+zie hier Statius, en hem roep en verzoek ik, dat
+hij nu heeler zij van uwe wonden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_31">31</a> &bdquo;Zoo ik hem <a href="#nootXXV_31">den eeuwigen blik open</a>,&rdquo; antwoordde
+Statius: &bdquo;daar waar gij bij zijt, verontschuldig
+mij: u kan ik niet weigeren.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_34">34</a> Voorts begon hij: &bdquo;Zoo uw geest, mijn zoon,
+mijne woorden bewaart en opneemt, zullen zij
+u worden een licht, voor het &bdquo;hoe&rdquo; dat gij zegt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_37">37</a> Volmaakt bloed, dat nooit gedronken wordt door
+<span class="pagenum" title="144">&nbsp;</span><a id="p_144"></a>de dorstige aderen en blijft als voedsel, dat ge
+van den disch opneemt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_40">40</a> neemt in het hart een vormend vermogen tot [het
+vormen van] alle menschelijke leden; gelijk dat
+[bloed] dat door de aderen gaat om zich tot
+deze [tot ledematen] te maken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_43">43</a> Nog [meer] verwerkt, daalt het tot waar het
+schooner is te zwijgen dan te spreken; en vandaar
+voorts wordt het overgestort tot eens
+anders bloed in een door de natuur daartoe bestemd
+vat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_46">46</a> Daar komt het een en 't ander bloed te zamen,
+het een bestemd tot lijden, het ander tot doen,
+wegens de volmaakte plaats [het hart] vanwaar
+het wordt gestuwd;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_49">49</a> en is d�t gekomen, dan begint dit te werken,
+eerst het stremmende en voorts maakt het levend
+dat wat 't door zijne stof deed tot vastheid komen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_52">52</a> Wanneer het doende vermogen tot ziel is geworden,
+als van eene plant, maar zooverre verschillend,
+dat deze is op weg en gene [de plant]
+reeds aan de kust [aangekomen],</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_55">55</a> werkt het z��veel uit, dat zij [de ziel] reeds zich
+beweegt en gewaar wordt, als een zee-zwam; en
+daar begint [dat vermogen] in te richten de vermogens,
+van welke het zijn oorsprong heeft.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_58">58</a> Nu ontvouwt zich, mijn zoon, en zet zich uit het
+vermogen, dat [afkomstig] is uit het hart des
+verwekkers, vanwaar de natuur naar alle ledematen
+[haar krachten] stuwt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_61">61</a> Maar hoe hij van dier wordt redelijk wezen, dat
+ziet gij nog niet: dit is zulk een punt dat het ook
+<a href="#nootXXV_63">eenen wijzere</a>, dan gij zijt, deed dwalen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_64">64</a> z�� dat hij, in zijne leer het <em class="g">mogelijk</em> verstand
+gescheiden maakt van de ziel, omdat hij van dat
+<span class="pagenum" title="145">&nbsp;</span><a id="p_145"></a>verstand geen orgaan ziet in beslag genomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_67">67</a> Open de borst voor de waarheid, die komt, en
+weet dat, zoodra bij de ongeboren vrucht de bewerktuiging
+der hersenen is voltooid,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_70">70</a> de Schepper [Eerste Veroorzaker] zich daartoe
+keert blijde, over z�� groot gewrocht der natuur,
+en het inblaast eenen nieuwen levensgeest van
+deugd vervuld,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_73">73</a> die den werkenden geest, dien hij daar vindt, tot
+zijne zelfstandigheid trekt, en daarmede wordt tot
+��ne ziel, die leeft en gewaar wordt en tot zich
+zelve terugkeert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_76">76</a> En opdat gij minder u verwondert over mijne
+woorden, zie naar de warmte der zon, die wijn
+wordt, verbonden met het vocht, dat van den
+wingerd doorzijgt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_79">79</a> En wanneer Lachesis geen draad meer heeft, ontbindt
+zij [de ziel] zich van het vleesch, en neemt
+<a href="#nootXXV_79">in mogelijkheid</a> met zich �n het menschelijke �n
+het goddelijke.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_82">82</a> [Dan zijn] alle de andere vermogens stom;
+[maar] geheugen, begrip en wil, in hunne werking,
+veel scherper dan te voren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_85">85</a> Zonder vertoeven, komt zij uit zich zelve op
+wonderdadige wijze neder op eene van de oevers;
+d��r eerst verneemt zij haren weg.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_88">88</a> Zoodra eene plaats haar daar aan zich bindt,
+straalt het vormend vermogen rondom uit, in
+zoo groote en zoodanige mate als in de <a href="#nootXXV_88">levende
+leden</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_91">91</a> En gelijk de lucht, wanneer die gansch gedrenkt
+is van regen, door de zonnestralen, die in haar
+worden weerkaatst, met bonte kleuren zich toont
+getooid;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_94">94</a> zoo schikt zich de naburige lucht in zulke gestalte,
+<span class="pagenum" title="146">&nbsp;</span><a id="p_146"></a>welke in haar stempelt door haar vermogen
+de ziel die daar in stand hield:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXV_97">97</a> en voorts gelijkende de vlam, die met het vuur
+meeloopt waarhenen zich dat ook begeeft, volgt
+den geest zijne nieuwe gestalte.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_100">100</a> Omdat hij voortaan <a href="#nootXXV_100">d��rvan</a> zijn voorkomen
+heeft, wordt hij <em class="g">schimme</em> of <em class="g">schaduw</em> genoemd,
+en daarin vormt hij zich alle zintuigen
+tot [zelfs] het gezicht.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_103">103</a> D��rin nu spreken, daarin nu lachen wij, daarin
+maken wij de tranen en de zuchten, de welke gij
+langs dezen berg hebt kunnen ontwaren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_106">106</a> Al naar de wijze waarop de begeerten en de
+andere aandoeningen ons aandoen, vormt zich de
+schimme, en dat is de oorzaak van wat gij, u verwonderend,
+aanschouwt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_109">109</a> En reeds was <a href="#nootXXV_109">tot de laatste pijniging gekomen</a>
+door ons, en gekeerd ter rechterhand en we
+waren aandachtig tot andere zorge.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_112">112</a> Daar werpt de rotswand vlammen van zich uit,
+en de rand blaast adem naar boven, die de vlam
+terug dringt en haar ver van den rand houdt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_115">115</a> Zoodat het ons voegde te gaan aan den openen
+kant, ��n voor ��n, en ik vreesde het vuur hier,
+en ginds vreesde ik het vallen naar beneden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_118">118</a> De Gids mijn zeide: Langs deze plaats moet men
+aan de oogen strak de teugels houden, omdat
+men dwalen kon door kleinen [misstap].</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_121">121</a> <ins class="corr" id="corr26" title="Niet in Bron.">&bdquo;</ins><span xml:lang="la">Summae Deus clementiae</span>&rdquo; hoorde ik toen zingen
+in den boezem van den grooten brand, hetwelk
+niet minder deed mij er op bedacht zijn me
+daarheen te wenden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_124">124</a> En zielen zag ik gaand door de vlammen, waarom
+ik schouwde naar hen en naar mijne schreden,
+het kijken nu en dan afwisselende.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="147">&nbsp;</span><a id="p_147"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_127">127</a> Na het einde, dat aan het zingen werd gemaakt,
+riepen zij luide: &bdquo;<span xml:lang="la">Virum non cognosco</span>;&rdquo; voorts
+herbegonnen zij den zang met zachtere stemmen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_130">130</a> Was het uit, wederom zongen zij: &bdquo;In het woud
+hield zich Diana op, en Elice joeg zij er uit, daar
+die Venus' aanraking had gevoeld.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_133">133</a> Voorts wendden zij zich tot het zingen; voorts
+riepen zij [namen van] vrouwen en van gehuwde
+mannen die kuisch waren, gelijk deugd en huwelijk
+hun opgelegd had.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXV_136">136</a> En deze wijze, geloof ik, dat voor hen volstaat,
+gedurende den ganschen tijd dat het vuur hen
+brandt: met zulke zorge en met zulke spijze voegt
+het dat <a href="#nootXXV_139">de laatste wonde</a> zich sluite.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 197px;">
+<img src="images/end07.png" width="197" height="129" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="148">&nbsp;</span><a id="p_148"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG26"></a>ZES EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Zij, die zich te buiten gingen in genietingen, louteren
+zich van dit onreine vuur, te midden van
+de vlammen den berg omkringende in twee aan
+elkaar tegengestelde scharen. Dante onderhoudt
+zich met Guido Guinicelli, en voorts met Arnaut
+Daniel, Proven�aalsch dichter.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVI_1">1</a> Terwijl aldus langs den rand, de een voor den
+ander, wij voortgingen, zeide dikmalen de goede
+Meester: &bdquo;Wees op uwe hoede; verheug u dat
+ik u beschut.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVI_4">4</a> Op den rechter schouder trof mij de zon, die
+reeds, stralende, gansch het Westen van
+hemelsch blauw verschieten deed tot eenen witten
+aanblik;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVI_7">7</a> en ik deed met mijne schaduwe de vlam meer
+blozend verschijnen, en toch reeds op zoo klein
+een kenteeken zag ik vele schimmen, al gaande,
+hunne aandacht vesten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_10">10</a> Dit was de oorzaak, die hun eenen aanvang gaf
+om te spreken van mij; en zij begonnen te zeggen:
+&bdquo;Deze blijkt geen schijn-lichaam.&rdquo;</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="149">&nbsp;</span><a id="p_149"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_13">13</a> Voorts maakten eenigen z��verre als zij konden,
+zich op tot mij, altijd met zorge niet uit te gaan
+tot daar waar zij niet zouden worden verbrand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_16">16</a> &bdquo;O gij, die gaat, niet omdat gij trager zijt, maar
+wellicht uit eerbied, achter de anderen, antwoord
+mij, die in dorst en in vuur brande:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_19">19</a> en niet alleen mij is uw antwoord van noode;
+daar alle dezen er grooteren dorst naar hebben,
+dan naar koud water Indiaan of Ethiopi�r.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_22">22</a> Zeg ons hoe het is dat gij van u zelven eenen
+muur maakt voor de zon, alsof gij nog niet binnen
+het net des doods waart getreden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_25">25</a> Zoo sprak mij ��n van dezen en ik zoude mij
+reeds hebben geopenbaard, zoo ik niet oplettend
+ware geworden op andere nieuwigheid, die toen
+zich voordeed:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_28">28</a> daar door het midden van den in brand gestokenen
+weg lieden kwamen met het aangezicht
+genen tegemoet, welke mij vol verwachting
+maakten om toe te zien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_31">31</a> Daar zie ik van elken kant elke schim zich haasten,
+en de een de ander kussen, zonder stille te
+staan, tevreden met z�� kort festijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_34">34</a> Aldus binst hunne donkere schare raakt de eene
+de andere mier met den snuit, wellicht om te
+speuren elkander reize en elkanders lot.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_37">37</a> Zoodra zij uit��n gaan van de lievende begroetenis,
+nog voor zij tot de eerste schreden zich bewegen,
+bemoeit zich elke boven de anderen uit
+te schreeuwen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_40">40</a> de nieuwgekomen luiden: &bdquo;Sodom en Gomorrah!&rdquo;
+en de anderen: &bdquo;In de koe kroop Pasipha�, dat
+de stier tot haar minneweelde kwam.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_43">43</a> Voorts, als kraanvogels, die vlogen deels naar de
+Ripaeische bergen, deels naar de zanden [der
+<span class="pagenum" title="150">&nbsp;</span><a id="p_150"></a>woestijnen], dezen de koude, genen de zonne
+schuwende;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_46">46</a> het ��ne volk gaat henen, het andere komt, en zij
+keeren weenende tot hunne eerste liederen, en tot
+dien kreet, die hun het meest voegelijk is;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_49">49</a> en zij praaiden mij wederom, gelijk te voren, diezelfden
+die mij hadden gebeden, en vol aandacht
+waren zij om te luisteren in hun voorkomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_52">52</a> Ik die twee malen hun begeerte had gezien, begon:
+&bdquo;O zielen verzekerd van te hebben, wanneer
+het ook zij, eenen staat van vrede,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_55">55</a> niet zijn mijne ledematen noch onrijp noch rijp
+aan gene zijde gebleven, maar zij zijn hier met
+mij met hun bloed en met hunne samenvoegingen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_58">58</a> daar omhoog ga ik om niet langer blind te zijn:
+eene vrouw is omhoog, die de genade voor mij
+heeft gewonnen, door welke [genade] ik mijn
+sterfelijk [deel] door uwe wereld tors.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_61">61</a> Maar z�� waarlijk <a href="#nootXXVI_61">uwe grootere begeerte</a> spoedig
+verzadigd worde, z��dat de hemel u herberge,
+die vol is van liefde en zich al wijder ruimt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_64">64</a> zeg mij, opdat ik er nog papieren mee bestrepele,
+wie zijt gij, en wie is gene drom, die weg gaat
+achter van uwe ruggen?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_67">67</a> Niet anders ontstelt zich verstomd de bergbewoner,
+en schouwende staat hij sprakeloos, wanneer
+hij, ruw en onbehouwen ter stede komt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_70">70</a> als elke schim in haar voorkomen deed; maar
+nadat zij ontlast waren van de ontsteltenis die in
+hooge harten dra zich matigt:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_73">73</a> herbegon degene die het eerst had gevraagd:
+&bdquo;Welzalig gij, die van onze gewesten, de hoop
+medeneemt om beter te leven!</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_76">76</a> De lieden die niet met ons mede gaan, misdeden
+<span class="pagenum" title="151">&nbsp;</span><a id="p_151"></a>in dat, waarom voorhenen Caesar, triompheerende,
+zich in zijn gezicht, &bdquo;koningin&rdquo; hoorde
+noemen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_79">79</a> daarom gaan zij henen &bdquo;Sodom&rdquo; roepende, in
+zich gispende, gelijk gij gehoord hebt, en helpen
+zij den brand door zich te schamen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_82">82</a> Onze zonde is die van Hermafrodiet; maar omdat
+wij niet hielden menschelijke wet, als beesten
+onzen lust volgend,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_85">85</a> wordt tot onze eigene schande door ons aangeroepen,
+wanneer wij van elkanderen gaan, de
+naam van degene die zich tot beest maakte in
+het tot beest gemaakte hout.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_88">88</a> Nu weet gij onze daden en weet waaraan wij
+schuldig waren; zoo ge wellicht bij name weten
+wilt wie [allen] we zijn; er is geen tijd om het
+te zeggen en gij zult het niet weten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_91">91</a> Den wensch echter omtrent mij zal ik u bevredigen;
+ik ben Guido Guinicelli, en reeds word ik
+gelouterd daar 't mij wel rouwde v��r mijn
+levens-einde.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_94">94</a> Hoedanig bij de droefenis van <a href="#nootXXVI_94">Lycurgus</a> de twee
+zonen werden op het weerzien der moeder,
+z�� werd ik, maar niet tot z�� groote daad verrijs
+ik,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVI_97">97</a> wanneer ik zich zelven noemen hoorde den vader
+van mij en zoovele anderen, die beter zijn dan ik,
+die ooit in rijmen, zoete en gevallige, spraken van
+minne:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_100">100</a> en zonder te hooren en te spreken ging ik peinzende
+eene lange wijle hem aanziende, toch
+kwam ik wegens het vuur hem niet nader.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_103">103</a> Toen ik van hem te zien verzadigd was, bood ik
+mij hem bereid tot zijnen dienst, met zulke verzekering
+als iemand doet gelooven.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="152">&nbsp;</span><a id="p_152"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_106">106</a> En hij tot mij: &bdquo;Gij laat door wat ik hoor, in mij
+zulk een spoor en zoo duidelijk, dat Lethe het niet
+kan wegnemen of verduisteren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_109">109</a> Maar zoo zooeven uwe woorden de waarheid
+bezwoeren, zeg mij wat de reden is waarom gij
+toont in uw spreken en uw blikken mij lief te
+hebben.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_112">112</a> En ik tot hem: &bdquo;De zoete woorden uwe, die, zoolang
+de hedendaagsche spreekwijze zal duren,
+de geschriften waarin ze bevat zijn, zullen dierbaar
+maken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_115">115</a> &bdquo;O broeder,&rdquo; zeide hij: &bdquo;gene, dien ik u aanwijs
+met den vinger (en hij wees voor ons uit er
+��nen met den vinger aan), was beter werkman
+in de moederlijke sprake.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_118">118</a> Gedichten van minne en proza-verhalen, hij overtrof
+ze alle en laat de dwazen [vrij] zeggen die
+gelooven dat die van Limoges h�m overtreft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_121">121</a> Zij richten de gezichten meer naar het gerucht
+dan naar de waarheid en aldus vesten zij hunne
+meening v��rdat kunst of rede door hen wordt
+gehoord.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_124">124</a> Aldus deden vele ouden met Guittone, de ��n
+den ander nasprekend om hem lof te geven, totdat
+met meerdere personen de waarheid hem
+heeft overwonnen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_127">127</a> Dies, indien gij zoo ruim een voorrecht hebt, dat
+het u veroorloofd zij te gaan tot het klooster, in
+het welk Christus abt is van het Collegium,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_130">130</a> doe bij hem voor mij een Pater noster, <a href="#nootXXVI_130">tot z��ver</a>
+als wij nog in deze wereld noodig hebben, waar
+we nu niet meer het vermogen tot zondigen
+hebben.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_133">133</a> Voorts, wellicht om eene tweede plaats te geven
+aan een ander, dien hij bij zich had, verdween hij
+<span class="pagenum" title="153">&nbsp;</span><a id="p_153"></a>in het vuur, gelijk door het water een visch die
+naar den bodem gaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_136">136</a> Ik ging een weinig naar voren tot dengene, die
+mij gewezen was, en zeide dat mijn verlangen
+zijnen naam een welgevallige plaats inruimde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_139">139</a> Hij begon vrijmoediglijk te zeggen: &bdquo;Zoozeer bevalt
+mij uwe hoofsche vraag, dat ik me u noch
+kan noch wil verbergen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_142">142</a> Ik ben Arnaut, die ween en ga zingende; herdenkend
+zie ik mijne vroegere dwaasheid, en blijde
+zie ik de blijdschap die ik weldra hope.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_145">145</a> Nu bid ik u bij dat vermogen, dat u geleidt tot
+den top, die is zonder koude en zonder warmte,
+gedenk mijne smart te lenigen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVI_148">148</a> Voorts verborg hij zich in het vuur dat hem nabij
+was.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 141px;">
+<img src="images/end08.png" width="141" height="140" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="154">&nbsp;</span><a id="p_154"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 630px;">
+<img src="images/deco6.png" width="630" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG27"></a>ZEVEN EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">De Engel, die den toegang bewaakt, waarschuwt
+de Dichters dat om te stijgen ze door de vlammen
+moeten gaan. Bij deze aankondiging wordt
+Alighieri ontsteld en weifelt, totdat hij, door den
+Meester getroost, den doortocht doet. Op de trap
+overvalt hen bijna plotseling de nacht. Dante
+slaapt in en heeft een droom-gezicht. Wanneer
+hij met den dag den tocht hervat heeft, komt hij
+aan het aardsche Paradijs, waar Virgilius hem
+zegt dat nu zijn taak is volbracht en dat hij hem
+van nu aan zijn eigen heer laat zijn.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVII_1" href="#nootXXVII_1">1</a> Gelijk wanneer de Zon hare eerste stralen drilt,
+daar waar haar Maker zijn bloed vergoot, terwijl
+de Ebro onder de hooge Weegschaal valt,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVII_4">4</a> en de wateren van den Ganges door den noen
+worden geschroeid, z�� stond de Zon; waarom
+de Dag wegging, wanneer de Engel Gods blijde
+ons verscheen.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVII_7">7</a> Buiten de vlam stond hij op den rand, en zong:
+&bdquo;Zalig de reinen van harte,&rdquo; in stemme veel
+meer levend dan de onze.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="155">&nbsp;</span><a id="p_155"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_10">10</a> Voorts: &bdquo;Verder gaat men niet, zoo niet te voren,
+o heilige zielen, het vuur u bijt; treedt er binnen,
+en weest niet doof voor het zingen van ginds,&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_13" href="#nootXXVII_13">13</a> sprak hij tot ons, toen wij hem nabij waren;
+waardoor ik zoo werd, toen ik hem verstond, als
+degene is, die in den kuil wordt gelegd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_16">16</a> De gevouwen handen opheffende, strekte ik mij
+naar voren, ziende naar het vuur en mij heftig
+verbeeldende menschelijke lichamen, die ik wel
+eens in brand gestoken had gezien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_19">19</a> Tot mij wendden zich mijne goede geleiders en
+Virgilius zeide tot mij: &bdquo;Zoon mijn, hier kan
+marteling zijn, maar geen dood.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_22">22</a> Herinner u, herinner u.. en, zoo ik boven op
+dien <a href="#nootXXVII_22">Gerion</a> u veilig heb geleid, wat zal ik doen
+nu ik ben veel nader bij God?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_25">25</a> Geloof voorzeker dat, al stondt ge binnen de
+bedding van dit vuur wel duizend jaren, het u
+niet ��n haar kaler konde maken.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_28">28</a> En zoo gij wellicht geloovet dat ik u bedriege,
+maak u op tot de vlam, en laat het u bewijzen
+met uwe handen aan den zoom van uwe
+slippen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_31">31</a> Leg af van nu, leg af alle vreeze: keer u ginds
+heen en kom onbezorgd tot den overkant.&rdquo;<br />
+En ik [bleef] stil, ook tegen [beter] weten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_34">34</a> Toen hij mij nochtans zag blijven staan, stil en
+onbewegelijk, [toen] een weinig onthutst, zeide
+hij: &bdquo;Nu zie, zoon, tusschen Beatrice en u is deze
+muur.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_37">37</a> Gelijk bij den naam van Thisbe Piramus vlak
+voor den dood de oogleden opende en naar
+haar keek, ten tijde dat de moerbei bloedrood
+werd;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_40">40</a> alzoo, toen mijne hardheid zacht was gemaakt,
+<span class="pagenum" title="156">&nbsp;</span><a id="p_156"></a>keerde ik mij tot den wijzen Gids, den naam hoorende,
+die altijd in mijnen geest weerba�wt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_43">43</a> Waarom hij het hoofd schudde en zeide: &bdquo;Hoe
+nu, willen we hier blijven?&rdquo; Dan glimlachte hij,
+gelijk men tot het kindje doet, dat zich laat winnen
+door den appel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_46">46</a> Voorts binnen-in het vuur v��r mij begaf hij zich,
+Statius verzoekende achter aan te komen, die
+eerst op langen weg ons [beiden] scheidde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_49">49</a> Toen ik er in was, zoude ik mij in kokend glas
+geworpen hebben om mij te verfrisschen, z��
+mateloos was daar de brand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_52">52</a> De zoete vader mijn, om mij te troosten, ging
+steeds voort sprekende van Beatrice, zeggende:
+&bdquo;'t Is me of ik reeds haar oogen zag.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_55">55</a> Ons geleidde eene stemme, die zong van ginds;
+en wij steeds oplettende op haar, kwamen er uit
+daar waar men opging.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_58">58</a> &bdquo;<a href="#nootXXVII_58" xml:lang="la">Venite, benedicti Patris mei,</a>&rdquo; klonk het binnen
+in een licht, dat d��r was, zoo sterk dat het mij
+verwon en ik het niet kon zien.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_61">61</a> &bdquo;De zon gaat henen,&rdquo; voegde hij er aan toe: &bdquo;en
+de avond komt; houd u niet op, maar versnel
+den pas, terwijl het Westen nog niet zwart
+wordt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_64">64</a> Recht steeg de weg binnen de rots, naar zoodanig
+een kant dat ik v��r mij wegnam de stralen
+der zon, die reeds laag was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_67">67</a> En van weinig treden namen wij de proef, wanneer
+ik en mijne wijzen gewaar werden aan de
+schaduw, die uitdoofde, dat de zon achter ons
+zonk.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_70">70</a> En voor in alle zijne onmetelijke deelen de horizont
+van ��nen aanblik was geworden, en de
+Nacht over alles was verdeeld,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="157">&nbsp;</span><a id="p_157"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_73">73</a> had elk van ons van eene trede zich een bed gemaakt,
+daar de aard van den berg ons meer het
+vermogen dan het geneugt tot stijgen had benomen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_76">76</a> Gelijk de geiten al herkauwende mak worden,
+die snel en dartel waren op de toppen, voor zij
+hebben gevroegmaald,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_79">79</a> zwijgende in de schaduw, terwijl de zonne brandt,
+gehoed door den herder, die op den staf zich
+heeft geleend, en hen van rust dient;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_82">82</a> en gelijk de kudde-hoeder, die buiten huist, en bij
+zijn vee rustig overnacht, wakende dat geen wild
+dier ze verstrooie;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_85">85</a> z�� waren wij gedrie�n alstoen, ik als geitje en
+zij als herderen, ommuurd van hier en ginds door
+de grot.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_88">88</a> Weinig kon daar zichtbaar worden van buiten;
+maar d��r dat weinige zag ik de sterren meer
+dan naar hunne gewoonte helder en groot.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_91">91</a> Aldus herkauwende en gene [de starren] bespiedende,
+vatte mij de slaap; de slaap die vele
+malen, eer het feit bestaat, de nieuwstijdingen
+weet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_94">94</a> In de ure, geloof ik, dat uit het Oosten het eerst
+op den berg straalde <a href="#nootXXVII_94">Cytherea</a>, die van minnevuur
+altijd brandende schijnt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVII_97">97</a> docht ik mij jong en schoon in den droom eene
+vrouw te zien gaan door eene landouw, bloemen
+plukkende; en zingende zeide zij:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_100">100</a> &bdquo;Hij wete, wie ook naar mijnen naam mocht
+vragen, dat ik <a href="#nootXXVII_101">Lea</a> ben en ga bewegende in het
+rond de schoone handen om mij eenen bloemslinger
+te maken.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_103">103</a> Om mij zelve in den spiegel te gevallen sier ik
+mij hier; maar mijne zuster Rachel gaat nooit
+<span class="pagenum" title="158">&nbsp;</span><a id="p_158"></a>van haren spiegel, maar zit den ganschen dag.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_106">106</a> Zij is om hare eigene schoone oogen te zien z��
+begeerig, als ik om mij te tooien met mijne handen;
+haar geeft het zien, mij het arbeiden den
+vrede.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_109">109</a> En reeds, door de glanzen die komen voor het
+licht, die den te be�-vaart-gaanden z��veel te aangenamer
+rijzen, als zij, weerkeerende, minder
+verre vernachten,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_112">112</a> vluchtten de duisternissen van alle kanten, en
+mijn slaap met haar; waarom ik oprees, ziende
+de groote Meesters reeds gerezen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_115">115</a> &bdquo;Die zoete appel, welken door zoovele takken
+zoekende gaat de zorg der stervelingen, zal heden
+uwen honger te vrede stellen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_118">118</a> Virgilius gebruikte te mij-waart zoodanige woorden,
+en nooit waren er lekkernijen, die aan gene
+gelijk waren om te behagen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_121">121</a> Z�� groote begeerte boven begeerte kwam mij
+om boven te zijn, dat ik bij elke schrede voortaan
+als om te vliegen mij de vleugelen voelde wassen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_124">124</a> Toen de gansche trap onder ons was afgeloopen,
+en wij op de bovenste trede waren, vestte <ins class="corr" id="corr27" title="Bron: Virgiluis">Virgilius</ins>
+zijne oogen op mij,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_127">127</a> en zeide: &bdquo;<a href="#nootXXVII_127">Het tijdelijk vuur</a> en het eeuwige, hebt
+gij gezien, Zoon, en zijt gekomen in een deel waar
+ik <a href="#nootXXVII_129">uit mijzelven</a> niet verder onderscheide.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_130">130</a> Getrokken heb ik u hierheen met verstand en
+met kunst; neem alsnu uw eigen w�lgevallen als
+leids-man; gij zijt buiten de steile wegen, buiten
+de enge.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_133">133</a> Daar zie de Zon, die u op het v��rhoofd licht;
+zie het kruid, zie de bloemen, de boomkens, welke
+deze grond alleen uit zich zelven voortbrengt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_136">136</a> Terwijl blijde [tot u] komen de schoone oogen
+<span class="pagenum" title="159">&nbsp;</span><a id="p_159"></a>die, weenende, mij tot u deden komen, kunt gij
+zitten en tusschen dezen henengaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_139">139</a> Wacht noch mijn zeggen meer, noch mijne aanwijzing:
+vrij, recht, gezond is uwe keuze: en falen
+ware het, niet te doen naar zij verkiest;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVII_142">142</a> waarom ik u <a href="#nootXXVII_142">over u zelven</a> kroon met kroon en
+mijter.&rdquo;</p>
+
+<div class="figend" style="width: 145px;">
+<img src="images/end05.png" width="145" height="143" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="160">&nbsp;</span><a id="p_160"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG28"></a>ACHT EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Hier wordt met betooverende verwen geschilderd
+het gelukzalig verblijf, geboden door het aardsch
+Paradijs. Alighieri schrijdt daar eenigen tijd door
+voort, wanneer een stroompjen hem het verdergaan
+belet. Eene vrouwe van wonderlijke schoonheid
+vertoont zich hem aan den anderen kant, zij
+verklaart hem de gelegenheid der plaats en beantwoordt
+de door hem gestelde vragen.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVIII_1">1</a> Begeerig om alhaast van binnen en rondom het
+goddelijk woud te doorzoeken, dat dicht en levendig
+was, en voor de oogen den nieuwen dag
+matigde,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVIII_4">4</a> verliet ik zonder langer te wachten den zoom,
+langzaam aan den weg door het landschap
+nemende over den grond, die van allen kant
+geurde.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXVIII_7">7</a> Een zacht koeltje, zonder verandering in zich te
+hebben, sloeg mij voor het voorhoofd, niet met
+meer slag dan liefelijke wind;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_10">10</a> door hetwelk de looveren, snel trillende, alle
+<span class="pagenum" title="161">&nbsp;</span><a id="p_161"></a>negen naar die zijde, waar de heilige berg de
+eerste schaduw werpt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_13">13</a> niet daarom nog dat ze zoo recht-op gespreid
+werden dat de vogeltjes door hunne toppen aflieten
+van al hunne kunsten uit te oefenen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_16">16</a> maar met volle blijdschap ontvingen zij zingende
+de eerste uren binnen de looveren, welke bij
+hunne rijmen zulk een gegons aanhielden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_19">19</a> als dat, hetwelk van tak tot tak zich gaart door
+het pijnenwoud over het kustland van Classis,
+wanneer Aeolus den Sirocco naar buiten loslaat.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_22">22</a> Reeds hadden de langzame voetstappen mij zooverre
+binnen in het oude woud gebracht, dat ik
+niet kon herzien van waar ik het binnen getreden
+was:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_25">25</a> en zie, het verder gaan benam mij eene beek, die
+naar de slinker hand met hare kleine golfjes het
+gras neigde, dat op haar oever groeide.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_28">28</a> Alle de wateren die daar ginds de zuiverste zijn,
+zouden schijnen de een of andere aanlenging in
+zich te hebben, vergeleken met dit, hetwelk niets
+verbergt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_31">31</a> hoewel het zich al donkerlijk voortbeweegt onder
+de gedurige schaduw, die daar nooit zon of maan
+toelaat te schijnen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_34">34</a> Met de voeten hield ik stand en met de oogen
+stak ik over naar gindsche zijde van het
+stroompje, om de groote bontheid der frissche
+meien te bewonderen:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_37">37</a> en daar verscheen mij, zooals plotseling verschijnt
+een ding, dat door wonderbaarlijkheid al
+ander denken van den weg leidt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_40">40</a> eene vrouw in haar eentje, die ging al zingende
+en al plukkende bloem na bloem, met welke
+haar gansche weg beschilderd was.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="162">&nbsp;</span><a id="p_162"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_43">43</a> &bdquo;Ei, schoone vrouw, die aan de stralen der liefde
+u warmt, indien ik wil gelooven de verschijnselen,
+die plegen te zijn getuigenis van het hart;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_46">46</a> kome u de wil u voorwaarts te bewegen,&rdquo; zeide
+ik, &bdquo;nader naar deze rivier, zoodat ik verstaan
+kunne dat wat gij zingt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_49">49</a> Gij doet mij gedenken waar en hoedanig-eene
+Proserpina was toen hare moeder haar en zij
+hare lente verloor.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_52">52</a> Zooals zich draait, met de voetzolen dicht bij de
+aarde en bij elkander gehouden, eene vrouw, die
+danst en nauwelijks den ��nen voet voor den
+anderen zet;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_55">55</a> draaide zij zich over de bloed-roode en de gele
+bloempjes te mij-waart, niet anders dan als eene
+maagd, die de eerlijke oogen nederslaat;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_58">58</a> en zij maakte dat mijne beden bevredigd werden,
+zich z�� nabij mij begevend, dat het zoete geluid
+tot mij kwam m�t wat het beduidde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_61">61</a> Zoodra ik daar was, waar de gras-sprietjes reeds
+bespoeld worden door de golven van den schoonen
+stroom, deed zij mij het geschenk van de
+oogen op te slaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_64">64</a> Ik geloof niet dat bij Venus z��veel licht onder
+de wenkbrauwen schitterde, wanneer zij door
+haren zoon, gansch tegen diens gewoonte, [met
+een pijl] was getroffen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_67">67</a> Zij lachte <a href="#nootXXVIII_67">nu recht-op gericht</a> van den anderen
+oever, velerlei kleuren met hare handen hanteerende,
+welke de hooge aarde zonder zaad deed
+ontspruiten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_70">70</a> De stroom maakte ons drie passen van elkander
+verwijderd, maar de Hellespont, daar waar Xerxes
+er over trok, nog steeds toom aan alle menschelijke
+hoovaardijen,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="163">&nbsp;</span><a id="p_163"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_73">73</a> werd niet meer gehaat door Leander, omdat hij
+golfde tusschen Sestos en Abydos, dan die rivier
+door mij, omdat zij zich toen niet voor mij opende.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_76">76</a> &bdquo;Gijlieden zijt hier nieuw, en misschien omdat ik
+lach,&rdquo; zeide zij: &bdquo;in deze plaats, voor het menschelijk
+geslacht uitverkoren tot zijn nest,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_79">79</a> houdt u in uwe verwondering een argwaan; maar
+<a href="#nootXXVIII_80">de psalm, &bdquo;Want gij hebt mij verblijd,&rdquo;</a> geeft u
+licht, hetwelk uw verstand van den nevel kan bevrijden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_82">82</a> En gij, die v��r mij zijt en mij gebeden hebt, zeg
+of gij iets anders wilt hooren, opdat ik dadelijk
+kome tot alle vraag van u, zoodat ik u voldoe.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_85" href="#nootXXVIII_85">85</a> &bdquo;Het water,&rdquo; zeide ik: &bdquo;en het geluid van het
+woud bestrijden binnen in mij een nieuw geloof
+over eene zaak, die ik hoorde, tegengesteld aan
+deze.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_88">88</a> Waarop zij: &bdquo;Ik zal zeggen hoe het voortkomt uit
+zijne oorzaak, dat, hetwelk u doet verwonderd
+zijn, en ik zal den nevel weg doen, die u verbijstert.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_91">91</a> De hoogste Goedheid, die alleen aan zichzelve
+behaagt, heeft den mensch goed gemaakt; en zij
+gaf hem het goed van deze plaats tot pand van
+eeuwigen vrede.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_94">94</a> Door zijn vergrijp woonde hij hier weinig tijd;
+door zijn vergrijp verkeerde hij in klacht en in
+verdriet eerlijk lachen en aangenaam spel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXVIII_97">97</a> Opdat de werveling, welke de uitwasemingen van
+het water en van de aarde beneden veroorzaken
+(die zooveel zij kunnen de warmte achterna gaan),</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_100">100</a> den mensch geenerlei warrigheid zoude maken,
+rees deze berg zooverre hemelwaarts en is hij vrij
+<a href="#nootXXVIII_102">van daar af, waar hij gesloten wordt</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_103" href="#nootXXVIII_103">103</a> Daar nu in den ganschen omtrek de lucht draait
+<span class="pagenum" title="164">&nbsp;</span><a id="p_164"></a>met het eerste gewelf, indien haar de omgang niet
+op eenige plek is verbroken,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_106">106</a> daarom treft op deze hoogte, die gansch los is
+in de levende lucht, zulk eene beweging het bosch
+en doet het ruischen daar het dicht is.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_109">109</a> En de getroffen plant vermag zooveel dat zij met
+haar vermogen de lucht drenkt, en dat vermogen
+voorts ronddraaiende, rondstrooit.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_112">112</a> En de overige aarde, naardat zij waardig is door
+zich zelve of door haar hemelstreek, ontvangt en
+brengt voort verscheiden gewas van verscheiden
+vermogen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_115">115</a> Voortaan zal het u dus niet meer verwonderlijk
+schijnen, nu gij dit gehoord hebt, wanneer eenige
+plant zonder zichtbaar zaad hier op-spruit.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_118">118</a> En gij moet weten dat de heilige landouw, waarin
+gij zijt, van alle gewas vol is, en gewas in
+zich heeft dat aan gindsche zij niet geplukt wordt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_121">121</a> Het water, dat gij ziet, ontspringt niet van een
+ader, welken damp herstelt, door vorst bekeerd,
+zooals een stroom die buiten adem en bij adem
+komt;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_124">124</a> Maar het komt uit een gestadige en zekere bron,
+die zooveel aan den wil van God ontneemt, als
+zij vergiet naar twee zijden open.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_127">127</a> Naar deze zijde daalt het met een vermogen,
+dat iemand de heugenis der zonde ontneemt;
+naar de andere zijde, hergeeft zij die van alle
+goede daad.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_130">130</a> Hier heet zij Lethe, en zoo aan de andere zijde
+Euno� en zij werkt niet als zij niet van deze en
+van gene zijde geproefd is.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_133">133</a> Alle andere smaken gaat zij te boven. En hoewel
+uw dorst genoegzaam kan <ins class="corr" id="corr28" title="Bron: verzadgid">verzadigd</ins> zijn,
+zoodat ik u niet meer ontvouwe,</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="165">&nbsp;</span><a id="p_165"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_136">136</a> zal ik u uit gevalligheid nog een <a href="#nootXXVIII_136">kransje</a> geven;
+en ik geloof dat mijn spreken u niet minder lief
+zal zijn, indien het boven belofte met u weiden
+gaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_139">139</a> Diegenen die van oudsher dichtten van de Gouden
+Eeuw en haren gelukkigen staat, droomden
+die plaats wellicht op den Parnas.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_142">142</a> Hier was de menschelijke oorsprong onschuldig;
+hier is altijd lente en hier is alle gewas; dit is
+de nectar, waarvan ieder <ins class="corr" id="corr29" title="Bron: speekt">spreekt</ins>.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_145">145</a> Toen wendde ik mij ganschelijk achter-om naar
+mijne dichters, en ik zag dat zij met een lach
+de laatste uitlegging hadden vernomen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXVIII_148">148</a> Voorts keerde ik het gezicht naar de schoone
+vrouw.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 197px;">
+<img src="images/end07.png" width="197" height="129" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="166">&nbsp;</span><a id="p_166"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG29"></a>NEGEN EN TWINTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Terwijl de Dichter voortgaat langs de rivier, met
+gelijken tred de Vrouwe volgende, die aan gene
+zijde der rivier is, wordt hij door haar gemaand
+aandachtig te zijn; en zie, plotseling doorloopt een
+glans het woud �n eene zoete melodie; waarop
+volgt een schouwspel vol wonder en mysterie.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIX_1">1</a> Zingende als eene Vrouwe, die verliefd is, vervolgde
+zij om hare woorden te eindigen: &bdquo;Gelukzalig
+degenen, <a href="#nootXXIX_3">wier zonden</a> verborgen zijn.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIX_4">4</a> En als nimfen, die eenzaam gaan door de woudschaduwen,
+begeerende dezen om de zon te ontvluchten,
+genen om haar te zien,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXIX_7">7</a> bewoog zij zich stroom-op-waarts, gaande op den
+oever en ik gelijkelijk met haar, haar kleine
+schrede met kleine schrede volgende.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_10">10</a> Nog waren er geen honderd schreden bij elkaar
+door haar en mij afgelegd, wanneer de oevers gelijkelijk
+eene zwenking maakten, derwijze dat ik
+mij naar het Oosten begaf.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_13">13</a> Noch ook z�� was onze weg lang, wanneer de
+<span class="pagenum" title="167">&nbsp;</span><a id="p_167"></a>Vrouwe zich gansch te mij-waart keerde, zeggende:
+&bdquo;Broeder mijn, schouw en luister.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_16">16</a> En zie, plotseling liep een luister van alle kanten
+door het groote woud, z��dat het mij in vermoeden
+bracht dat het bliksemde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_19">19</a> Maar omdat het bliksemen, gelijk het kwam,
+bleef en het, durende, meer en meer straalde,
+zeide ik in mijne gedachte: &bdquo;Wat is dit?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_22">22</a> En eene zoete melodie liep door de lichtende
+lucht: waarom goede ijver mij deed laken de vermetelheid
+van Eva,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_25">25</a> die d��r, waar hemel en aarde gehoorzaam was,
+zij de eenige vrouw, en wel zoo even geschapen,
+'t niet gedroeg <a href="#nootXXIX_27">onder eenigen sluier</a> te blijven:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_28">28</a> onder welken ik, als zij onderdanig ware geweest,
+die onuitsprekelijke geneugten hadde gevoeld
+voormaals, en voorts in eeuwigheid.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_31">31</a> Terwijl ik voortging, mids z�� groote eerstelingen
+van het eeuwige geneugt, gansch in verrukking,
+en begeerig tot nog meerdere blijdschappen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_34">34</a> toen werd v��r ons, als een ontstoken vuur, aldus
+de lucht, onder de groene takken, en het
+zoete geluid werd reeds gehoord als een lied.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_37">37</a> O onaantastbare Maagden, zoo ik ooit honger,
+koude of nacht-wake voor u doorstond, nu noopt
+mij de gelegenheid dat ik loon daarvoor eische.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_40">40</a> Nu voegt het dat de Helicon zich voor mij vergiete,
+en Urania mij helpe met haar koor, om
+dingen, die zwaar zijn te denken, in verzen te
+zetten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_43">43</a> Weinig later deed ons den schijn zien van zeven
+boomen van goud de lange tusschen-ruimte, die
+nog tusschen hen en ons was;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_46">46</a> maar wanneer ik zoo nabij hen was gekomen,
+dat <a href="#nootXXIX_46">het verkeerd geziene</a> voorwerp, dat den zin
+<span class="pagenum" title="168">&nbsp;</span><a id="p_168"></a>misleidt, door den afstand geen enkel onderdeel
+kwijt ging;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_49">49</a> ontwaarde dat vermogen, dat der rede de stoffe
+toedient, ze zooals ze waren: als kandelaren, en
+in de stemmen van het zingen: &bdquo;Hozanna.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_52">52</a> Van boven vlamde dat schoon gerei veel heller
+dan maan aan wolkenloozen hemel des middernachts
+in 't midden van haar maand.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_55">55</a> Ik keerde mij vol verwondering tot den goeden
+Virgilius, en hij antwoordde mij met een aangezicht,
+niet minder vol van verbazen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_58">58</a> Voorts hergaf ik den blik aan die hooge dingen,
+die z�� traag zich te ons-waart bewogen, dat zij
+zouden verwonnen zijn door jonge bruiden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_61">61</a> De Vrouwe kreet tot mij: &bdquo;Waarom toch brandt
+gij z�� in begeerte voor de levende lichten, en op
+wat achter hen komt, acht gij niet?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_64">64</a> Luiden zag ik toen, als achter hunne gidsen,
+komen achter hen in het wit gekleed; en zulke
+witheid was er nooit aan deze zijde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_67">67</a> Het water was in lichtglans aan mijn linkerkant
+en hergaf me ook mijne linker-zijde, als ik daarin
+zag, als een spiegel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_70">70</a> Wanneer ik z�� dicht bij mijnen oever stond, dat
+alleen de stroom mij [van dat alles] gescheiden
+maakte, bracht ik, om beter te zien, mijne schreden
+tot stilstand;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_73">73</a> en ik zag de vlammekens naar voren gaan, latende
+achter zich de lucht gekleurd, en van getrokken
+<a href="#nootXXIX_75">penseelen</a> hadden zij den schijn;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_76">76</a> z��dat (de lucht) er boven bleef geschakeerd
+met zeven strepen, alle in die kleuren, waarvan
+de zon haren boog maakt en Delia haren gordel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_79">79</a> Die vlaggen waren naar achteren grooter dan ik
+kon zien en naar mijne schatting waren er
+<a href="#nootXXIX_79">tien </a><span class="pagenum" title="169">&nbsp;</span><a id="p_169"></a><a href="#nootXXIX_79">schreden</a>
+tusschen de voorste [en de achterste].</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_82">82</a> Onder z�� schoonen hemel, als ik [vertellende]
+verdeel, kwamen <a href="#nootXXIX_82">vierentwintig ouderlingen</a>, twee
+aan twee, bekranst met leli�n.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_85">85</a> Allen zongen: &bdquo;Gezegend zijt gij onder de dochteren
+van Adam, en gezegend zijn in eeuwigheid
+uwe schoonheden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_88">88</a> Nadat de bloemen en de andere versche kruiden,
+tegenover mij op den anderen oever, vrij waren
+van die uitverkoren lieden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_91">91</a> z��als ['t eene] licht het [andere] licht opvolgt
+in den hemel, kwamen achter hen vier dieren, elk
+bekranst met groen loover.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_94">94</a> Elk was gevlerkt met zeven vlerken, de vlerken
+vol met oogen; en de oogen van <a href="#nootXXIX_94">Argus</a> zouden,
+zoo ze levend waren, aldus zijn geweest.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXIX_97">97</a> Om hunne gestalte verder te beschrijven kwist ik
+geene rijmen meer, lezer; daar andere uitgave mij
+z��zeer nijpt dat ik in dezen niet mild kan zijn.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_100">100</a> Maar lees Ezechi�l, die ze beschrijft, hoe hij ze
+zag van den kouden kant komen met wind, met
+wolken en met vuur;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_103">103</a> en hoedanig gij ze vinden zult in zijne geschriften,
+z�� waren ze daar, behalve dat, voor de vederen,
+Johannes met mij is en van hem zich scheidt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_106">106</a> De ruimte tusschen hen gevieren bevatte eenen
+triumfwagen, op twee raderen, die kwam getrokken
+aan den hals van eenen <a href="#nootXXIX_108">griffoen</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_109">109</a> En hij stak den ��nen en den anderen vlerk omhoog
+tusschen de middelste en de drie en drie
+strepen, zoodat hij geene, klievende, kwaad deed.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_112">112</a> Z�� hoog rezen zij, dat zij niet werden gezien;
+de leden had hij van goud, z�� verre hij vogel
+was, en wit de andere met bloedrood gemengd.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_115">115</a> Geen denken aan dat Rome met zoo schoonen
+<span class="pagenum" title="170">&nbsp;</span><a id="p_170"></a>wagen Scipio Africanus of wel Augustus verheugde;
+maar [zelfs] die van de Zon ware arm
+bij dezen;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_118" href="#nootXXIX_118">118</a> die van de Zon, die den weg bijster, werd verbrand,
+op de bede der deemoedige Aarde, wanneer
+Jupiter in zijnen geheimen raad rechtvaardig
+was.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_121">121</a> <a href="#nootXXIX_121">Drie vrouwen</a> rondom het rechter-rad kwamen
+dansende; de ��ne z�� rood, dat zij binnen in het
+vuur nauwelijks ware herkend;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_124">124</a> de tweede was als of haar vleesch en beenderen
+van smaragd waren gemaakt; de derde scheen
+sneeuw, zoo even neergekomen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_127">127</a> En nu schenen zij door de witte getrokken, dan
+door de roode, van den zang van deze namen de
+anderen het snelle en het trage gaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_130">130</a> Ter slinker maakten er <a href="#nootXXIX_130">vier</a> een feest, in purper
+gekleed, volgende de maat van ��ne van haar, die
+drie oogen had in het hoofd.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_133">133</a> Na de gansche voorzeide groep, zag ik <a href="#nootXXIX_133">twee</a>
+ouden, in kleeding verscheiden, maar gelijken in
+gebaren, eerlijk en ernstig.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_136">136</a> De ��n toonde zich ��n der volgelingen van dien
+grooten Hippocrates, dien de natuur maakte voor
+de wezens, die zij het liefste heeft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_139">139</a> De ander toonde de tegengestelde zorg met een
+zwaard, dat lichtend was en scherp, z��dat het
+mij van den anderen kant der rivier vreeze gaf.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_142">142</a> Voorts zag ik <a href="#nootXXIX_142">vier</a> in nederigen schijn, en achter
+allen eenen oude all��n komen, slapende, met
+helder-ziend gelaat.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_145">145</a> En deze zeven waren gekleed als die van den
+eersten stoet; maar van leli�n maakten zij rond
+om het hoofd geenen tuin;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_148">148</a> maar van rozen en andere bloedroode bloemen:
+<span class="pagenum" title="171">&nbsp;</span><a id="p_171"></a>gezworen hadde, wie ze van wat verder zag, dat
+allen brandden van boven de brauwen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_151">151</a> En wanneer de kar was tegenover mij, werd een
+donder gehoord; en dien waardigen luiden scheen
+het verder gaan ontzeid te zijn,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXIX_154">154</a> daar zij stille stonden bij de eerste <a href="#nootXXIX_154">teekenen</a>.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 257px;">
+<img src="images/end04.png" width="257" height="172" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="172">&nbsp;</span><a id="p_172"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 634px;">
+<img src="images/deco3.png" width="634" height="181" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG30"></a>DERTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Zie Beatrice, te midden van de feestelijke toejuichingen
+en eerbetuigingen der Engelen. Virgilius
+is vertrokken en Dante weent. Tot hem
+wendt zich de goddelijke Vrouwe, en gispt hem
+hevig over zijne vergetelheid en ontrouw. Waardoor
+de Dichter zoo verbijsterd geraakt, dat de
+Engelen zelf er erbarmen mede betuigen. Beatrice
+houdt niettemin aan en, om hem meer te deemoedigen,
+ontvouwt zij hem zijne ondankbaarheid
+en zijne dwalingen.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXX_1">1</a> Wanneer <a href="#nootXXX_1">het zevengesternte</a> van den eersten
+Hemel, dat noch ondergang ooit kende, noch opgang,
+noch sluier van eenigen anderen nevel dan
+schuld,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXX_4">4</a> en dat d��r een iegelijk indachtig maakte aan
+zijnen plicht, gelijk het lagere [zevengesternte een
+iegelijk], die de roer-pen draait om in de haven
+te geraken,</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXX_7">7</a> stille stond, keerde dat waarachtige volk, eerst
+gekomen tusschen den griffoen en dat gesternte,
+zich tot de kar, als tot zijnen vrede:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="173">&nbsp;</span><a id="p_173"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_10">10</a> en ��n van hen, of hij ware van den hemel gezonden:
+&bdquo;kom mijne bruid van den Libanon,&rdquo;
+zingende, riep hij drie malen, en alle de anderen
+hem n�.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_13">13</a> Gelijk de zaligen bij den jongsten ban op zullen
+staan, vlug een iegelijk uit zijne holte, het weer
+aangenomen vleesch op doende rijzen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_16">16</a> aldus op den goddelijken wagen, rezen er honderd,
+&bdquo;op de stem van <a href="#nootXXX_16">z�� groot eenen grijsaard</a>,&rdquo;
+dienaren en boden des eeuwigen levens.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_19">19</a> Allen zeiden: &bdquo;Gezegend, gij die komt;&rdquo; en bloemen
+werpende van omhoog en in het rond:
+&bdquo;Geeft, o geeft met volle handen leli�n.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_22">22</a> Wel zag ik bij het beginnen van den dag het
+Oostelijk deel des hemels gansch <a href="#nootXXX_23">rooskleurig</a>, en
+den overigen hemel met schoone wolkeloosheid
+gesierd,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_25">25</a> en het gelaat der zon beschaduwd geboren worden,
+z�� dat door de matiging der dampen het
+oog haar langen tijd doorstond:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_28">28</a> aldus, binnen eenen nevel van bloemen, die van
+de engelen-handen oprees en nederviel binnen en
+buiten [den wagen]</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_31">31</a> met den olijf-krans boven den witten sluier, verscheen
+mij eene vrouw, die, onder den groenen
+mantel, gekleed was met de verwe van levende
+vlam.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_34">34</a> En mijn geest,&mdash;daar het reeds z�� lang her
+was, sinds hij in hare tegenwoordigheid van verstomming
+sidderende, was verbroken&mdash;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_37">37</a> zonder door de oogen meer kennisse van haar
+te krijgen, voelde door de verborgen kracht, die
+van haar uit ging, &bdquo;<a href="#nootXXX_39">het groot vermogen der oude
+liefde.</a>&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_40">40</a> Zoodra de hooge deugd mij in de oogen trof, die
+<span class="pagenum" title="174">&nbsp;</span><a id="p_174"></a>mij had doorschoten v��r ik buiten den knapenleeftijd
+was,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_43">43</a> draaide ik mij ter slinker, met dat vertrouwen,
+waarmede het kindje tot de moederborst snelt,
+wanneer het vrees heeft of bedroefd is,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_46">46</a> om te zeggen tot Virgilius: &bdquo;Minder dan een
+wichtjen bloed is mij gebleven dat niet siddert: ik
+herken de teekenen der oude vlam;&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_49">49</a> maar Virgilius had ons verlaten, zoodat wij van
+hem verstoken waren, Virgilius, die zoetste
+vader, Virgilius, wien ik mij tot mijn heil had
+overgegeven;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_52">52</a> en dat <a href="#nootXXX_52">alles, wat</a> onze Oude Moeder (Eva) had
+verloren, vermocht niet op mijne wangen, die van
+tranen vrij waren, z��veel dat zij niet weenende
+werden verduisterd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_55">55</a> &bdquo;<em class="g">Dante</em>, omdat Virgilius weggaat, ween niet
+meer, ween nog niet, daar het om een ander
+<a href="#nootXXX_57">zwaard</a> u voegt te weenen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_58">58</a> Gelijk een admiraal, die op v��r- en achter-steven
+komt om de lieden te zien, die de andere schepen
+bedienen, en om w�l te handelen hen aanmoedigt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_61">61</a> z�� zag ik, op den linkerrand der kar, wanneer
+ik mij keerde op het geluid van <em class="g">mijnen naam,
+die noodzakelijkerwijze hier wordt
+opgeteekend</em>,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_64">64</a> de Vrouwe, die te voren mij verscheen gesluierd
+onder den engelen-feesttooi, de oogen te mijwaart
+richten van gene zijde der rivier.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_67">67</a> Ofschoon de sluier, die haar daalde van het
+hoofd, omkranst met het loover van Minerva,
+haar niet openbaar liet verschijnen,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_70">70</a> ging zij, koninklijk, in het gebaar nog onmeedoogend,
+voort, gelijk degene, die spreekt, en het
+warmere spreken nog achterhoudt:</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="175">&nbsp;</span><a id="p_175"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_73">73</a> &bdquo;Aanschouw mij w�l: w�l ben, w�l ben ik
+Beatrice: hoe <a href="#nootXXX_73"><em class="g">verwaardigdet</em></a> gij u tot den
+berg toe te komen? Wist gij niet dat hier de
+mensch gelukkig is?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_76">76</a> Mijne oogen vielen omlaag in de heldere bron,
+maar mij daarin ziende, trok ik ze terug tot het
+gras: zoo groote schaamte bezwaarde mij het
+voorhoofd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_79">79</a> Aldus dunkt de moeder trotsch den zoon, gelijk
+zij mij docht; omdat bitter smaakt de strenge
+moederliefde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_82">82</a> Zij zweeg, en de engelen zongen plots: &bdquo;<a href="#nootXXX_82">In U
+Heer heb ik gehoopt;</a>&rdquo; maar verder dan tot &bdquo;<a href="#nootXXX_82">mijne
+voeten</a>&rdquo; kwamen zij niet.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_85" href="#nootXXX_85">85</a> Zooals sneeuw te midden der levende balken over
+den rug van Itali� bevriest, als zij wordt beademd
+en genepen door de Slavonische winden,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_88" href="#nootXXX_85">88</a> voorts gesmolten in zich zelve druppelt, m�t dat
+het land, waar de mensch zijn schaduw kwijt
+gaat, blaast, zooals men 't vuur de kaars ziet
+doen smelten;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_91">91</a> z�� was ik zonder tranen en zuchten v��r het
+zingen van degenen, die altijd maat-houden, volgende
+de maten der eeuwige sferen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_94">94</a> Maar nadat ik had vernomen in hunne zoete
+maatgeluiden hun erbarmen met mij, m��r dan
+zoo ze gezegd hadden: &bdquo;Vrouwe, waarom hem
+z�� vernederd?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXX_97">97</a> werd de vorst, die me rond het hart was verhard,
+tot adem en tranen, en met doods-wee�n kwam
+ze door mond en oogen uit de borst.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_100">100</a> Zij, steeds stille op de gezegde zijde des wagens
+staande, richtte voorts hare woorden aldus tot de
+vrome wezens:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_103">103</a> &bdquo;Gij waakt in den eeuwigen dag, zoodat nacht
+<span class="pagenum" title="176">&nbsp;</span><a id="p_176"></a>noch slaap u eene schrede steelt, welke de eeuw
+doet op hare wegen;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_106">106</a> waarom mijn antwoord met meer zorg is, opdat
+mij versta degene, die daar weent, waardoor zijne
+schuld en de droefenis daarover van ��ne
+mate zij.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_109">109</a> Niet maar door de in-werking <a href="#nootXXX_109">der groote raderen</a>,
+die elk zaad tot eenig doel sturen, al naar de
+starren begeleidsters zijn;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_112">112</a> maar door mildheid der goddelijke genade, die
+z�� dichte <a href="#nootXXX_112">dampen</a> voor hare regens heeft, dat
+onze blikken hun niet nabij komen,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_115">115</a> was deze ald�s in zijn jonge leven in <a href="#nootXXX_115"><em class="g">vermogen</em></a>,
+dat alle passende <a href="#nootXXX_116">gewaad</a> hem wonder
+wel hadde gestaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_118">118</a> Maar zoo veel slechter en meer verwilderd wordt
+de bodem door het kwade zaad en wanneer hij
+niet goed is bebouwd, hoe meer eigen goede
+kracht hij heeft.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_121">121</a> Eenigen tijd hield ik hem �p met mijn gelaat:
+de jeugdige oogen hem vertoonende, leidde ik
+hem [zoodat hij was] met mij op het goede doel
+gericht.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_124">124</a> Zoodra ik op den dorpel was van mijn
+tweeden leeftijd en van leven verwisselde, pakte
+hij zich weg van mij en gaf hij zich aan een
+ander.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_127">127</a> Wanneer ik van vleesch tot geest was opgerezen,
+en schoonheid en deugd mij waren gegroeid, was
+ik hem minder dierbaar en minder gevallig;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_130">130</a> en hij richtte de schreden langs den niet waren
+weg, valsche schijnbeelden des goeds volgende,
+die niet gaaf wedergeven wat ze beloofden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_133">133</a> Noch dat ik voor hem <a href="#nootXXX_133">inblazingen</a> wist te winnen
+van God, vermocht mij iet, waarmede ik hem in
+<span class="pagenum" title="177">&nbsp;</span><a id="p_177"></a>den droom en op andere wijze terugriep; z��
+weinig gaf hij er om.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_136">136</a> Z�� diep viel hij, dat alle middelen tot zijn heil
+reeds te kort schoten, <em class="g">behalve hem de verdoemden
+te doen zien</em>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_139">139</a> Om h�m bezocht ik den ingang der dooden en
+tot h�m, die hem tot hier omhoog heeft geleid,
+werden mijne gebeden weenende gebracht.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXX_142">142</a> Het hooge gebod van God zou worden verbroken,
+als Lethe werd gepasseerd, en zulk een
+drank werd geproefd zonder eenigen tol van berouw,
+dat tranen plengt.</p>
+
+<div class="figend" style="width: 145px;">
+<img src="images/end05.png" width="145" height="143" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="178">&nbsp;</span><a id="p_178"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco2.png" width="632" height="186" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG31"></a>EEN EN DERTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Beatrice vervolgt hare verwijten aan den Dichter,
+en noopt hem tot de belijdenis van zijne dwalingen.
+Door zoo groote vernedering voorbereid
+tot het grootste geluk, wordt hij opgenomen door
+Mathilde en gedopt in den stroom der vergetelheid.
+Dan passeeren hem de vier zedelijke Deugden,
+dansende met den arm boven zijn hoofd, en
+brengen hem tot voor den wagen. Voorts presenteeren
+hem de drie theologische Deugden aan
+Beatrice en verzoeken haar zich voor haren getrouwe
+te ontsluieren. De sluier wordt afgenomen
+en de Dichter wordt in verrukking gebracht
+door het Paradijs, dat straalt in de oogen zijner
+Vrouwe.&mdash;</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXI_1">1</a> &bdquo;O gij, die zijt aan gene zijde van den heiligen
+stroom&rdquo; (keerende tot mij [het zwaard] van haar
+spreken met de spits, dat ook reeds met de snede
+mij scherp had geschenen),</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXI_4">4</a> herbegon zij, vervolgende zonder dralen: &bdquo;Zeg,
+<span class="pagenum" title="179">&nbsp;</span><a id="p_179"></a>zeg of dit waar is: bij z�� groote beschuldiging
+past het dat uwe belijdenis gevoegd zij.&rdquo;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXI_7">7</a> <a href="#nootXXXI_7">Mijne deugd</a> was z��zeer onthutst, dat mijne
+stem begon en doofde, v��r zij uit hare organen
+was uitgegaan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_10">10</a> Een weinig wachtte zij; voorts zeide zij: &bdquo;Waaraan
+denkt ge? Antwoord mij; daar de droeve
+heugenissen in u nog niet door het water zijn
+uitgewischt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_13">13</a> Verwarring en vrees onder een gemengd dreven
+mij zulk een &bdquo;ja&rdquo; uit den mond, om het welk
+te verstaan ook de oogen noodig waren.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_16">16</a> Gelijk een handboog, wanneer die afgaat al te
+zeer gespannen, zijn koord en boog breekt, en
+met minder vaart de pijl het doelwit treft;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_19">19</a> z�� borst ik onder dien zwaren last, uit mij latende
+gaan tranen en zuchten, en mijn stem vertraagde
+op haren weg.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_22">22</a> Waarop zij tot mij: &bdquo;Mids de door mij gewekte
+begeerten, die u leidden om het goede te minnen
+ginds waarvan niets meer valt na te
+streven,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_25">25</a> welke dwarsgrachten, welke ketenen vondt gij
+daar, dat de hoop om verder te komen u aldus
+moest worden benomen?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_28">28</a> En welke gemakken, of welke voordeelen vertoonden
+zich in het voorhoofd der andere [goederen],
+waarom gij <a href="#nootXXXI_30">v��r hen uit moest loopen</a>?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_31">31</a> Na het ophalen van eenen bitteren zucht, had ik
+nauwelijks de stem die antwoordde, en de lippen
+vormden haar met moeienis.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_34">34</a> Weenende zeide ik: &bdquo;De tegenwoordige zaken
+met heur valsche behagen, keerden mijne schreden,
+zoodra uw aanblik was schuil gegaan.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_37">37</a> En zij: &bdquo;Zoo gij verzweegt, of ontkendet datgene
+<span class="pagenum" title="180">&nbsp;</span><a id="p_180"></a>wat gij belijdt, ware uwe schuld niet minder bekend:
+door zulk eenen rechter wordt die geweten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_40" href="#nootXXXI_40">40</a> Maar wanneer uit den eigen mond uitgaat de
+aanklacht van het misdrijf, dan keert zich in ons
+hof het rad tegen de snede.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_43">43</a> Nochtans, opdat ge meerdere schaamte draagt
+over uwe dwaling, en opdat gij een andermaal
+wanneer gij de sirenen hoort, sterker zijt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_46">46</a> leg af den last <a href="#nootXXXI_46">die oorzaak</a> is van uw weenen en
+luister; z�� zult ge hooren hoe in tegengestelde
+richting u moest nopen mijn vleesch, dat begraven
+is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_49">49</a> Nooit bood natuur en kunst u behagen z�� groot
+als de schoone leden waarin ik gesloten was, en
+die, nu ze ontbonden zijn, aarde zijn.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_52">52</a> En zoo het hoogste behagen u ontging door
+mijnen dood, welke sterfelijke zaak moest u
+voorts trekken, tot hare begeerte?</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_55">55</a> Toen u het eerst de schichten der begeerte der
+bedriegelijke zaken troffen, hadt ge u moeten opheffen,
+om mij die niet meer <a href="#nootXXXI_57">zoodanig</a> was te
+volgen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_58">58</a> Gij moest niet meer uwe vleugelen omlaag laten
+drukken, om meer slagen te verwachten, hetzij
+door een meisje of eenige andere ijdelheid met
+z�� korte bate.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_61">61</a> Een jeugdig vogelken laat zich twee of drie malen
+beknippen; maar voor de oogen der gevederden
+spant men vergeefs het net of schiet men den
+pijl.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_64">64</a> Gelijk de kinderen van schaamte sprakeloos, met
+de oogen op den grond luisterende staan, hunne
+schuld inziende en zich berouwende;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_67">67</a> aldus stond ik. En zij zeide: &bdquo;Daar gij door het
+hooren droefenis hebt, richt omhoog den baard,
+<span class="pagenum" title="181">&nbsp;</span><a id="p_181"></a>en meer droefenis zult ge krijgen door te kijken.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_70" href="#nootXXXI_70">70</a> Met minder weerbarstigheid ontwortelt zich een
+krachtige eik, of wel voor onzen wind of wel
+dien van het land van I�rbas,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_73">73</a> dan ik op haar bevel de kin oprichtte: en daar
+zij met den baard het aangezicht aanduidde, herkende
+ik wel het venijnige der betichting.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_76">76</a> En toen mijn aangezicht zich ontspande, ontwaarde
+mijn oog dat <a href="#nootXXXI_76">die eerste schepselen</a> van
+hunne besprenkeling hadden afgelaten:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_79">79</a> en mijne oogen nog weinig gerust, zagen Beatrice
+<em class="g">gericht</em> op dat wilde dier, dat all��n <a href="#nootXXXI_81">��n persoon
+is in twee naturen</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_82">82</a> [Hoewel] onder haren sluier, en ginds van de
+groene rivier, scheen ze mij haar oude zelf meer
+te overtreffen, dan zij de andere vrouwen hier
+[overtrof], toen zij hier was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_85">85</a> Het kruid des berouws stak mij daar z��, dat
+van alle andere dingen dat, wat mij het meeste
+toog tot zijne liefde, mij het meest vijandig werd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_88">88</a> Zulk eene zelfkennis beet mij het hart, dat ik verwonnen
+viel, en hoedanig ik toen werd, zij weet
+het, die mij er de gelegenheid toe gaf.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_91">91</a> Voorts, wanneer het hart mij weer de kennis der
+buiten [wereld] hergaf, zag ik de Vrouwe, die
+ik eenzaam gevonden had, boven mij, en zij zeide:
+&bdquo;Houd mij, houd mij vast.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_94">94</a> Zij had mij in den stroom getogen tot aan de
+keel, en mij achter haar aan trekkende, ging zij
+henen over het water licht als een weversspoel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXI_97">97</a> Wanneer ik was dicht bij den gelukzaligen oever,
+werd er &bdquo;<a href="#nootXXXI_97">Gij zult mij besproeien</a>&rdquo; z�� zoetelijk
+gehoord, dat ik het niet weet te herinneren, laat
+staan dat ik het schrijve.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_100">100</a> De schoone Vrouwe opende de armen, omarmde
+<span class="pagenum" title="182">&nbsp;</span><a id="p_182"></a>mij het hoofd, en dompelde mij onder, waar het
+paste dat ik het water inslikte.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_103">103</a> Voorts hief zij mij op; en gebaad bood zij mij
+binnen ten dans aan de vier schoone (vrouwen),
+en elke dekte mij met den arm.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_106">106</a> &bdquo;Wij zijn hier nimfen en in den hemel zijn wij
+sterren; voordat Beatrice nederdaalde in de wereld,
+waren wij haar toegewezen tot hare dienstmaagden.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_109">109</a> Wij zullen u tot hare oogen geleiden; maar in
+het aangename licht, dat daarbinnen is, zullen
+uwe oogen scherpen <a href="#nootXXXI_109">de drie van ginds</a>, die dieper
+spieden.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_112">112</a> Aldus zingende begonnen zij; en voorts tot aan
+de borst des griffoenen leidden zij mij met haar,
+waar Beatrice te ons-waart stond gewend.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_115">115</a> Zij zeiden: &bdquo;Maak dat gij de oogen niet spaart;
+wij hebben u gezet voor de smaragden, vanwaar
+weleer liefde hare wapenen voor u trok.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_118">118</a> Duizend begeerten heeter dan vlam drongen
+mijne oogen tot hare weerlichtende oogen, die
+steeds bleven boven den griffoen bestendig.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_121">121</a> Gelijk de Zon in den spiegel, niet anders straalde
+het dubbele gedierte <a href="#nootXXXI_121">daar binnen-in</a>, nu met het
+��ne, dan met het andere bestier.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_124">124</a> Denk, lezer, of ik mij verwonderde, wanneer ik
+het ding in zich stille zag staan, en het in zijne
+beeltenis zich veranderde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_127">127</a> Terwijl, vol verbazing en blijde, mijne ziel
+die spijze proefde, welke, verzadigende, doet
+dorsten;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_130">130</a> kwamen, in hare gebaren zich toonende van het
+hemelsche geslacht, de andere drie naar voren,
+dansende naar haren engelen-zang.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_133">133</a> &bdquo;Keer, Beatrice, keer de heilige oogen,&rdquo; zoo was
+<span class="pagenum" title="183">&nbsp;</span><a id="p_183"></a>heur zingen: &bdquo;tot uwen getrouwe, die, om u te
+zien, z�� vele schreden heeft gedaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_136">136</a> Uit genade doe ons de genade hem uw gelaat te
+onthullen, z�� dat hij onderscheide de tweede
+schoonheid die gij verholen houdt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_139">139</a> O glans van eeuwig levend licht, wie is bleek geworden
+in schaduw van den Parnassus, of dronk
+van zijne bron,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_142">142</a> die niet zou blijken den geest verduisterd te hebben,
+beproevende u zoodanig weer te geven, als
+gij verscheent waar de Hemel musiceerende u
+overschaduwt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXI_145">145</a> wanneer gij u in de open lucht onthuldet?</p>
+
+<div class="figend" style="width: 141px;">
+<img src="images/end08.png" width="141" height="140" alt="" />
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="184">&nbsp;</span><a id="p_184"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 629px;">
+<img src="images/deco1.png" width="629" height="177" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG32"></a>TWEE EN DERTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Terwijl Dante, vol van begeerte, in verrukking op
+Beatrice staart, wordt hij gemaand door de stem
+van ��ne der theologische deugden. En zie, de
+wagen beweegt zich met de heilige schare en
+is gekomen tot een zeer hoogen en kalen boom,
+aan welken de griffioen den dissel bindt; waardoor
+de boom weldra met looveren en bloemen
+zich dekt. Bij een zoet gezang slaapt de Dichter
+in; en wederom gewekt, ziet hij Beatrice zitten
+tot bewaking van den wagen met de zeven vrouwen,
+en voorts verschillende mysterieuse gevallen,
+die met boom en wagen gebeuren.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXII_1">1</a> Z��zeer waren mijne oogen gevest en gericht om
+te verslaan den tienjarigen dorst, dat mijne andere
+zinnen gansch gedoofd waren:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXII_4">4</a> en die [oogen] hadden aan deze en gene zijde
+[als] wanden van onverschilligheid, z�� zeer trok
+het heilige glimlachen ze in het oude net:</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXII_7">7</a> wanneer met kracht mijn gezicht ter slinker werd
+<span class="pagenum" title="185">&nbsp;</span><a id="p_185"></a>gericht door die godinnen, omdat ik door haar
+hoorde een: &bdquo;al te vast.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_10">10</a> En die [on]geschiktheid tot zien die in de oogen
+is, zooeven door de zon getroffen, deed mij eenigen
+tijd zijn zonder gezicht;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_13">13</a> maar sinds het gezicht zich had herschapen tot
+het weinige (ik zeg &bdquo;tot het weinige&rdquo; met opzicht
+tot het vele zinnelijke, waarvan ik mij met geweld
+had losgemaakt),</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_16">16</a> zag ik de glorieuse heerschare op den rechterarm
+gezwenkt, en zich keeren met de zon en de
+zeven vlammen in het aangezicht.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_19">19</a> Gelijk om zich te bergen eene schare zich omwendt
+onder de schilden, en met het vaandel
+zwenkt, voor dat zij ganschelijk zich in zich kan
+keeren;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_22">22</a> z�� passeerden ons die strijd-machten des Hemelschen
+Koninkrijks, v��r de Kar <a href="#nootXXXII_23">den disselboom</a>
+omkeerde.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_25">25</a> Voorts keerden de vrouwen zich tot de raderen,
+en de griffoen bewoog den gebenedijden last z��,
+dat daarom toch geen zijner vederen bewoog.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_28">28</a> De schoone vrouwe, die mij tot het veer had getogen
+en Statius en ik, wij volgden het rad, dat
+de bocht maakte met den kleinsten boog.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_31">31</a> Aldus passeerende door dat woud, dat ledig is
+door de schuld van haar die de slang geloofde,
+matigde eene engelsche muziek onze schreden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_34">34</a> Wellicht in drie vluchten nam-in z�� groote
+ruimte afgeschoten pijl, als wij verder gegaan waren,
+wanneer Beatrice afstapte.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_37">37</a> Ik hoorde mompelen door allen: &bdquo;<a href="#nootXXXII_37">Adam!</a>&rdquo; Voorts
+omkringden zij eenen boom, die ontdaan was van
+bloemen en alle loover op elken tak.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_40">40</a> Zijn getakte, dat zooveel zich verbreedt naarmate
+<span class="pagenum" title="186">&nbsp;</span><a id="p_186"></a>het hooger komt, zoude [zelfs] door de
+Indi�rs in hunne bosschen om zijn hoogte zijn
+bewonderd.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_43">43</a> &bdquo;Gelukkig zijt gij, griffoen, die met den bek niets
+afscheert van dat hout, dat den smaak zoet is,
+omdat de buik daarna kwalijk wordt gefolterd.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_46">46</a> Aldus rondom den krachtigen boom riepen de
+anderen, en het dier, dat twee maal werd geboren:
+&bdquo;Aldus wordt bewaard het zaad van alle
+recht.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_49">49</a> En gekeerd naar den dissel, dien hij had getrokken,
+trok hij hem tot den voet van den verweeuwden
+boom; en dien [dissel] die van hem was,
+liet hij aan hem gebonden.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_52" href="#nootXXXII_52">52</a> Gelijk onze planten, wanneer het groote licht omlaag-valt
+gemengd met dat hetwelk straalt achter
+den hemelschen riet-voorn;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_55">55</a> zwellen en voorts elke zich met zijne kleur hernieuwt,
+voor dat de <em class="g">Zon</em> hare renners aanspant
+onder een ander gesternte;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_58">58</a> eene kleur openbarende, minder dan van rozen
+en meer dan van violen, vernieuwde zich die
+boom, die te voren het getakte z�� vereenzaamd
+had.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_61">61</a> Ik verstond het niet, noch wordt het hier beneden
+gezongen, het loflied dat die luiden zongen,
+noch ook verdroeg ik den galm gansch-en-al.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_64" href="#nootXXXII_64">64</a> Zoo ik konde wedergeven hoe in slaap geraakten
+de meedoogenlooze oogen, daar zij hoorden van
+Syrinx, de oogen, welken het zoo duur kwam te
+staan dat ze wakkerder waren dan andere,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_67">67</a> d�n zoude ik, als schilder die schildert n��r het
+model, afteekenen hoe ik insluimerde; maar wie
+maar wil, die zij het die het insluimeren zich
+verbeelde.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="187">&nbsp;</span><a id="p_187"></a></p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_70">70</a> Daarom spring ik over tot wanneer ik wakker
+wierd, en zeg ik dat een lichtgloed mij open-reet
+den sluier des slapens, en een roepen: &bdquo;Sta op,
+wat doet gij?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_73" href="#nootXXXII_73">73</a> Gelijk tot het zien van de bloesemen des appelbooms,
+die de engelen naar zijne vracht gulzig,
+en eeuwig durende bruiloft in den hemel maakt,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_76" href="#nootXXXII_73">76</a> Petrus en Jacobus en Johannes geleid waren en
+zij [eerst] overweldigd zijnde terugkeerden tot
+[het hooren van] het woord, door hetwelk ook
+diepere slaap werd gebroken;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_79" href="#nootXXXII_73">79</a> en zij het gezelschap gedund zagen, zoowel van
+Mozes als van Elias, en van hunnen Meester
+het gewaad verwisseld;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_82" href="#nootXXXII_73">82</a> aldus keerde ik weder [tot mijn bewustzijn] en
+zag ik die <a href="#nootXXXII_82">Pia</a> boven mij staan, die geleidster was
+geweest van mijne schreden langs den stroom
+te voren:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_85" href="#nootXXXII_73">85</a> en gansch in twijfel zeide ik: &bdquo;Waar is Beatrice?&rdquo;
+en zij: &bdquo;Zie haar onder het nieuwe loover
+zitten op den wortel.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_88">88</a> Zie het gezelschap, dat haar omgeeft; de anderen,
+achter den griffoen, gaan henen omhoog, met
+zoeteren en dieperen zang.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_91">91</a> En of haar verder spreken meer verward was,
+ik weet het niet, omdat reeds mij in de oogen
+was zij, die voor ander ontwaren mij had gesloten.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_94">94</a> Alleenig zat zij op de ware aarde, als hoedster
+daar gelaten van den wagen, dien ik zag binden
+door het tweestaltig dier.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXII_97">97</a> In cirkel rondom haar maakten eene heining van
+zich zelven de zeven nimfen met die lichten in
+de hand, die �nontrust zijn door Noord- en Zuid-wind.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="188">&nbsp;</span><a id="p_188"></a></p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_100" href="#nootXXXII_100">100</a> &bdquo;Hier zult gij korten tijd vreemdeling zijn en
+gij zult met mij zonder einde burger zijn van dat
+Rome, waarvan Christus is Romein;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_103">103</a> daarom voor het wel van de wereld, die kwalijk
+leeft, houd nu tot de kar de oogen, en wat gij
+ziet, maak ginds gekeerd, dat gij het schrijvet.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_106">106</a> Aldus Beatrice; en ik, die gansch en al aan de
+voeten van hare bevelen mijne toewijding toonde,
+richtte geest en oogen waarheen zij wilde.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_109" href="#nootXXXII_109">109</a> Nooit daalde met z�� vlugge beweging vuur uit
+dikke wolk, wanneer het regent van die streek,
+die het meest verwijderd is,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_112">112</a> als ik den vogel van Jupiter zag dalen tot den
+boom omlaag, afbrekende [gedeelten] van de
+schors, laat staan van de bloesemen en nieuwe
+bladeren.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_115">115</a> En hij sloeg den wagen uit alle macht, waardoor
+deze neeg, als een schip in nood, door de golven
+overwonnen, dan naar stuur- dan naar bak-boord.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_118">118</a> Voorts zag ik zich wagen in den bak des triumphantelijken
+voertuigen eene wolvin, die nuchter
+scheen van alle goede voedsel.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_121">121</a> Maar haar berispend wegens leelijke schuld, deed
+mijne Vrouwe haar zich keeren in zoo groote
+vlucht, als maar gedoogden de beenderen zonder
+merg.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_124">124</a> Voorts, van waar hij was te voren gekomen, zag
+ik den adelaar nederdalen in de ark des wagens,
+en haar laten vol met zijne <a href="#nootXXXII_124">vederen</a>.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_127">127</a> En, hoedanig eene stemme uit een hart, dat in
+droefenis is, zoodanig eene ging uit van den
+Hemel, en deze zeide aldus: &bdquo;O mijn schepelijn,
+hoe kwalijk zijt gij bevracht!&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_130">130</a> Voorts scheen mij dat de aarde zich opende tusschen
+beide de wielen, en ik zag er uit komen
+<span class="pagenum" title="189">&nbsp;</span><a id="p_189"></a><a href="#nootXXXII_130">een draak</a>, die door de kar, naar boven, den staart
+stak:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_133">133</a> en, gelijk eene wesp, die den angel terug-trekt,
+tot zich trekkende den kwaadaardigen staart,
+trok hij dien uit den bodem, en ging weg dit-heen
+en dat-heen [zich kronkelende].</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_136" href="#nootXXXII_136">136</a> Dat wat overbleef [van den wagen] werd, gelijk
+met hondsgras vruchtbare aarde, z�� met pluimaadje
+geboden wellicht met bedoeling kuisch
+en welwillend,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_139">139</a> bedekt, en er mede was overdekt en het ��ne en
+het andre rad en de dissel, in zoo weinig tijd, dat
+meer tijd de geopende mond eenen zucht inhoudt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_142">142</a> Aldus herschapen schoot het heilige gebouw
+<a href="#nootXXXII_142">hoofden</a> naar buiten uit zijne deelen, drie op den
+dissel en ��n op elken hoek.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_145">145</a> De eerste waren gehoornd als [die van] runderen,
+maar de vier [andere] hadden ��n ��nigen
+hoorn op het voorhoofd. Dusdanig monster was
+nog nooit gezien.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_148">148</a> Vreesloos als burcht op hoogen berg, zag ik
+boven op hem zitten eene hoer met losse kleederen,
+met de blikken rondom loenschend.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_151">151</a> En, als het ware, opdat zij hem niet werd ontnomen,
+zag ik haar ter zijde eenen Reus, en zij
+kusten elkander meerdere malen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_154">154</a> Maar omdat zij het begeerig en zwervend oog
+<a href="#nootXXXII_154">naar mij</a> keerde, geeselde die woeste boel haar
+van het hoofd tot de voetzolen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXII_157" href="#nootXXXII_157">157</a> Voorts, vol van argwaan en rauw van toorn, ontbond
+hij het monster [kar en al] en trok het door
+het woud z��verre, dat hij alleen al van dat
+[woud] een schut voor mij maakte tegen de Hoer
+en dat nieuwe gedierte.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="190">&nbsp;</span><a id="p_190"></a></p>
+
+<div class="figdeco" style="width: 632px;">
+<img src="images/deco5.png" width="632" height="180" alt="" />
+</div>
+
+<h2><a id="ZANG33"></a>DRIE EN DERTIGSTE ZANG</h2>
+
+<p class="intro">Beatrice verkondigt den Dichter in duistere woorden
+een naderenden wreker der ontheiligde Kerk
+van Christus en hersteller des Rijks. Zij gebiedt
+hem om, wanneer hij onder de levenden teruggekeerd
+zal zijn, dat te vertellen wat hij gezien
+heeft rondom den Mystischen Boom; en na andere
+besprekingen doet zij hem doopen door
+Mathilde in de wateren van Euno�, waarin ook
+Statius zich baadt. Aldus herboren door het heilige
+bad, voelt hij zich gansch geschikt tot de reis
+door den hemel.</p>
+
+<hr class="tb" />
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXIII_1">1</a> &bdquo;<a href="#nootXXXIII_1">God, de volkeren zijn gekomen,</a>&rdquo; aldus elkaar
+afwisselende, dan drie dan vier, begonnen de
+vrouwen weenende een zoeten zang;</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXIII_4">4</a> en Beatrice zuchtende en vol erbarmen, hoorde
+derwijze naar ze, dat maar weinig meer [van
+kleur] verschoot Maria bij het kruis.</p>
+
+<p class="p1"><a class="regel" id="XXXIII_7">7</a> Maar nadat de andere maagden haar de beurt
+lieten om te spreken, hief zij zich recht op de
+voeten en antwoordde gekleurd als vuur:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_10">10</a> &bdquo;Een korte wijle, en gij zult mij niet zien, en andermaal,
+<span class="pagenum" title="191">&nbsp;</span><a id="p_191"></a>mijne beminde zusteren, eene korte
+wijle en gij zult mij zien.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_13">13</a> Voorts stelde zij ze alle zeven v��r zich; en
+slechts door een teeken, deed zij achter zich
+gaan mij en de Vrouwe en den Wijze, die gebleven
+was.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_16">16</a> Aldus ging zij henen en ik geloof niet dat nog de
+tiende schrede van haar op den grond was gezet,
+wanneer zij met de oogen mij de oogen trof;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_19">19</a> en met rustigen aanblik: &bdquo;Kom schiedijker,&rdquo; zeide
+zij tot mij: &bdquo;z��dat, als ik met u spreke, gij w�l
+geschikt zijt om mij aan te hooren.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_22">22</a> M�t dat ik, zooals ik moest, gelijk met haar was,
+zeide zij tot mij: &bdquo;Broeder, waarom waagt gij het
+niet eenige vraag te doen nu gij met mij mede
+komt?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_25">25</a> Gelijk degenen, die al te vol eerbiedenis zijn
+sprekende v��r hunne meerderen, dat zij niet de
+stem levend tot de tanden trekken,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_28">28</a> z�� gebeurde het mij, dat ik zonder volkomen geluid
+begon: &bdquo;Vrouwe mijn, mijne nooddruft kent
+gij en dat wat haar goed is.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_31">31</a> En zij tot mij: &bdquo;Van vreeze en van schaamte wil
+ik dat gij alsnu u ontpopt, z�� dat gij niet meer
+spreekt als mensch, die droomt.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_34">34</a> Weet dat <a href="#nootXXXIII_34">het vat</a> dat de slang heeft gebroken,
+<em class="g">w�s</em> en niet <em class="g">is</em>; maar wie er de schuld van
+heeft, hij geloove dat de wrake van God geen
+ontkomen vreest.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_37">37</a> Niet zal ten allen tijde zonder erfgenaam zijn de
+adelaar, die de vederen aan den wagen liet, waardoor
+die werd eene wangestalte en voorts een
+buit;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_40">40</a> daar ik met zekerheid, (en daarom ook vertel ik
+het) reeds een gesternte nader zie komen, bestemd
+<span class="pagenum" title="192">&nbsp;</span><a id="p_192"></a>om ons te geven een tijd gevrijwaard voor
+elken tegenstand en elken hinderpaal,</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_43">43</a> waarin <a href="#nootXXXIII_43">een aanvoerder</a>, gezonden door God, de
+Verworpene zal dooden, en genen Reus, die met
+haar zich vergreep.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_46">46</a> En wellicht dat mijn duister verhaal, als van
+Themis en Sfinx, u luttel overtuigt, daar het naar
+hare wijze het verstand benevelt;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_49">49</a> maar weldra komen de feiten, de Najaden, die
+dat zware raadsel zullen oplossen, <a href="#nootXXXIII_49">zonder schade</a>
+voor vee en graan.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_52">52</a> Gij, let wel; en z�� als deze woorden van mij tot
+u worden gedragen, aldus onderwijs ze aan de
+levenden van d�t leven, dat is een snellen tot
+den dood;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_55">55</a> en houd in gedachten, wanneer gij ze schrijft,
+niet te verhelen hoedanig gij zaagt de plant, die
+hier nu twee malen ontlooverd is.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_58">58</a> Alwie haar ontloovert of haar plukt met schendende
+daad, vergrijpt zich aan God, die de
+plant alleen heilig schiep tot 's menschen gebruik.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_61">61</a> Omdat zij daarin beet, heeft de eerste ziel vijfduizend
+en meer jaren in pijn en verlangen begeerd
+Dengene, die <a href="#nootXXXIII_63">den beet in zich zelven bestrafte</a>.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_64">64</a> Uw verstand slaapt, zoo het meent dat zij niet
+door bijzondere oorzaak zoo hoog gerezen is en
+z�� averechtsch van vorm in de kruin.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_67">67</a> En zoo niet, als wateren van den <a href="#nootXXXIII_67">Elsa</a>, te ijdele
+gedachten waren geweest rond uwen geest, en
+heur geneugt [als] een Piramus voor den moerbeiboom;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_70">70</a> dan zoudet door z��vele omstandigheden all��n
+de rechtvaardigheid van God in het verbod
+<span class="pagenum" title="193">&nbsp;</span><a id="p_193"></a>gij als zedeles aan den boom hebben leeren
+kennen.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_73">73</a> Maar daar ik u zie in uw verstand gemaakt van
+steen en in het versteende gedoopt, z�� dat het u
+het licht van mijn woorden verduistert;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_76" href="#nootXXXIII_76">76</a> wil ik ook, en zoo niet geschreven, dan toch afgemaald,
+dat gij het binnen in u draagt tot dat
+[einde] waartoe men draagt den staf met palm
+omkranst.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_79">79</a> En ik: &bdquo;Zooals was door den stempel, dat den
+ingedrukten vorm niet verandert, z�� is alsnu
+door u mijn brein gestempeld.</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_82">82</a> Maar waarom vliegt z�� verre boven mijn gezicht
+uwe begeerde rede, dat het die te meer verliest
+als het meer zich inspant?&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_85">85</a> &bdquo;Opdat gij kennet,&rdquo; zeide zij: &bdquo;die leerschool, die
+gij hebt gevolgd, en [opdat] gij inziet hoe [weinig]
+haar leer mijne rede kan volgen;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_88">88</a> en [opdat] gij ziet dat uw weg van den goddelijken
+z��verre afwijkt als van de aarde die hemel
+afwijkt, die het hoogst voortsnelt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_91">91</a> Waarop ik haar antwoordde: &bdquo;Ik herinner mij
+niet dat ik mij ooit vervreemdde van <a href="#nootXXXIII_91">ulieden</a>,
+noch heb ik er bewustzijn van, dat mij bijt.&rdquo;</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_94">94</a> &bdquo;En z�� gij het u niet herinneren kunt,&rdquo; antwoordde
+zij glimlachend: &bdquo;dan herinner u hoe
+gij nog heden van Lethe hebt gedronken:</p>
+
+<p class="p2"><a class="regel" id="XXXIII_97">97</a> en zoo door den rook het vuur wordt bewezen,
+dan bewijst die vergetelheid duidelijk schuld in
+uwen wil, die elders heen gericht was.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_100">100</a> Warelijk zullen alsnu mijne woorden naakt zijn,
+zooverre het voegen zal die te onthullen aan uw
+nog onontbolsterd gezicht.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_103">103</a> En meer schitterend, en met tragere schreden,
+hield de zon den middagcirkel, die daar en
+<span class="pagenum" title="194">&nbsp;</span><a id="p_194"></a>ginds, al naar de gezichtspunten, wordt gemaakt;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_106">106</a> wanneer stille-hielden, gelijk stille-houdt, hij die
+tot escorte v��rgaat aan eenen legertrein, zoo hij
+iets nieuws op zijne schreden vindt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_109">109</a> de zeven vrouwen, aan de grens van een bleeke
+schaduw, hoedanig eene onder groene bladeren
+en zwarte takken op hunne koude beken de Alpen
+dragen.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_112">112</a> Voor haar scheen ik me den Euphraat en den
+Tigris uit ��ne bron te zien uitgaan, en als vrienden
+noode van elkaar te gaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_115">115</a> &bdquo;O licht, o roem des menschelijken geslachts,
+welk water is dit, dat hier uit ��n beginsel zich
+verdeelt, en zich van zich verwijdert?&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_118">118</a> Op zulke bede werd mij gezegd: &bdquo;Bid Mathilde
+dat zij het u zegge.&rdquo; En hier antwoordde, als
+degene doet, die zich kwijt van een schuld,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_121">121</a> de schoone vrouwe: &bdquo;Dit en andere dingen zijn
+hem door mij gezegd: en ik ben gewis dat <a href="#nootXXXIII_123">het
+water van Lethe</a> het hem niet heeft verborgen.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_124">124</a> En Beatrice: &bdquo;Wellicht grootere zorge, die dikmaals
+de heugenis berooft, heeft zijnen geest in
+zijne oogen duister gemaakt.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_127">127</a> Maar zie Euno�, die daar ontspringt: leid hem
+daarheen en gelijk gij gewoon zijt, herlevendig
+hem de halfgestorven vermogens.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_130">130</a> Gelijk eene edele ziele, die zich niet verschoont,
+maar haren wil maakt van eens anders wil, zoodra
+deze door een teeken is kenbaar gemaakt,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_133">133</a> aldus, nadat ik door haar was medegenomen,
+maakte de schoone vrouwe zich op, en tot Statius
+zeide zij naar edeler vrouwe-wijze: &bdquo;Kom met
+hem.&rdquo;</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_136">136</a> Zoo ik hadde, lezer, meerdere ruimte tot schrijven,
+zoude ik in onderdeelen zingen van het
+<span class="pagenum" title="195">&nbsp;</span><a id="p_195"></a>zoete drinken, dat mij nooit zoude hebben verzadigd:</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_139">139</a> maar omdat volle zijn alle de bladen die toegedeeld
+zijn tot dit tweede gedicht, laat mij de
+teugel der kunst niet verder gaan.</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_142">142</a> Ik keerde van die heiligste wateren, herschapen
+aldus, als jonge planten weer getooid met jeugdige
+looveren,</p>
+
+<p class="p3"><a class="regel" id="XXXIII_145">145</a> gelouterd en bekwaam tot stijgen tot de sterren.</p>
+
+<p><span class="pagenum" title="196">&nbsp;</span><a id="p_196"></a></p>
+
+<p><span class="pagenum" title="197"><br />&nbsp;</span><a id="p_197"></a></p>
+
+<div class="noten">
+
+  <h2 class="h2aant"><a id="AANTEEKENINGEN"></a>AANTEEKENINGEN</h2>
+
+  <hr class="chbegin" />
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT1"></a>EERSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootI_8" href="#I_7">8</a> Calliope, muze van het heldendicht.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_11" href="#I_10">11</a> Eksteren, dochters van Pieros, koning van Thessali�,
+  hadden de Muzen uitgedaagd tot een wedstrijd, waarin
+  ze overwonnen werden en veranderd in Eksters.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_15" href="#I_13">15</a> Kring, horizon.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_19" href="#I_19">19</a> troosten, in de oud-Holl. beteekenis van aanmoedigen tot.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_21" href="#I_19">21</a> De zon staat nu in den Ram. Dit beeld volgt op de
+  Visschen, waarin zich nu de schoone planeet, Venus,
+  bevindt, die het met haar licht verduistert.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_75" href="#I_73">75</a> licht, glanzend.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_79" href="#I_79">79</a> <i>Marcia</i>, in hare jeugd de vrouw van Cato geworden,
+  werd door hem aan Hortensius afgestaan om dezen,
+  zooals ook gebeurde, kinderen te schenken, doch na
+  H.'s dood weder&mdash;op haar verzoek&mdash;door Cato tot
+  vrouw aangenomen. Zie het verhaal van Marcia's terugkeer
+  bij Lucanus II 326. In Dante's Convito IV. 28
+  wordt die terugkeer geallegoriseerd: Marcia verbeeldt
+  dan de Edele Ziel, die na de plichten des levens vervuld
+  te hebben, tot Cato, (die hier God verbeeldt)
+  terugkeert.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootI_95" href="#I_94">95</a> glad takjen, symbool van eenvoud en geduld. Zie den
+  Eersten Zendbrief van Petrus, hoofdstuk 2.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT2"></a>TWEEDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootII_1" href="#II_1">1</a> Volgens deze voorstelling ligt Jerusalem op het middelpunt
+  van het bewoonde halfrond (zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel XXXIV</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />).
+  Wanneer men zich dus vier hoofdmeridianen denkt, alle
+  negentig graden van elkander afliggende, loopt ��n over
+  <span class="pagenum" title="198">&nbsp;</span><a id="p_198"></a>Sevilla, ��n over den Louteringsberg, ��n over den
+  Ganges. Wanneer (zooals hier) de Zon voor het gindsche
+  halfrond opgaat, begint voor ons de nacht, opkomende
+  van den Ganges.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootII_6" href="#II_4">6</a> wanneer zij winnende is, d.w.z. wanneer de nacht
+  langer wordt dan de dag.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootII_56" href="#II_55">56</a> De Steenbok is 90� verwijderd van den Ram. Wanneer
+  dus de Zon in den Ram staat, staat de Steenbok bij
+  Zonsopgang in het midden des hemels.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootII_70" href="#II_70">70</a> bode, die het olijf-loof draagt = vredesgezant.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootII_98" href="#II_97">98</a> <i>Sedert drie maanden</i>, d.i. sedert het begin van het
+  Jubel-jaar 1300.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootII_112" href="#II_112">112</a> &bdquo;Liefde&rdquo; enz. <i xml:lang="it">Amor che nella mente mi ragiona</i>, aldus
+  begint de tweede Canzone van Dante's Convito, door
+  Casella op muziek gezet.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT3"></a>DERDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIII_27" href="#III_25">27</a> Van Virgilius, die te Brindisi gestorven is, bestaat het
+  graf te Napels.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIII_37" href="#III_37">37</a> Met het <i xml:lang="la">Quia</i> wordt bedoeld de wetenschap <i xml:lang="la">a posteriori</i>,
+  d.i. die welke van de uitwerkselen tot de oorzaken
+  opklimt, in tegenstelling met het <i xml:lang="la">Propter quod</i>, of de
+  wetenschap <i xml:lang="la">a priori</i>, wanneer men van de oorzaken afdaalt
+  tot de uitwerkselen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIII_40" href="#III_40">40</a> <i>menigeen</i>, namelijk de wijzen der Oudheid, die Virgilius
+  in den Limbus zag, zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel IV</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />.
+  &bdquo;<i>daar zij zonder hoop
+  leven in begeerte</i>.&rdquo; <i>Want</i>, nl. indien de mensch de <i>oorzaken</i>
+  der dingen konde bevroeden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIII_52" href="#III_52">52</a> Men lette op dat hier voor het eerst de Heiden Virgilius
+  geen raad weet te schaffen, maar de Christen
+  Dante het middel vindt om den weg te weten te komen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIII_85" href="#III_85">85</a> <i>kop</i> of voorhoede.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIII_100" href="#III_100">100</a> komt bij ons in onzen drom, dan gaan wij samen voort.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIII_112" href="#III_112">112</a> Manfred, zoon van Keizer Frederik II, was Koning van
+  Napels geweest, had altijd als vijand van de Kerk geleefd
+  en sneuvelde, door den Paus in den ban gedaan,
+  in den slag bij Benevento 1266. Hier streed hij tegen
+  Karel van Anjou, die door Paus Clemens IV ondersteund
+  werd. Anjou weigerde hem een eerlijke begrafenis;
+  Anjou's soldaten echter droegen elk een steen
+  aan (vandaar <a href="#III_127">129</a> &bdquo;<i>de zware zerk</i>&rdquo;) voor zijn graf-teeken
+  aan de brug van Benevento. Ook dit werd hem misgund
+  <span class="pagenum" title="199">&nbsp;</span><a id="p_199"></a>en de aartsbisschop van Cosenza, [<a href="#III_124">124</a>], liet op
+  last van Paus Clemens het lijk overbrengen naar eene
+  plaats op de grens van Abruzzo aan den Verde, gelegen
+  buiten het Koninkrijk Napels. Dit gebeurde, omdat
+  de doode in den ban gestorven was, met gedoofde
+  lichten.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIII_135" href="#III_133">135</a> <i>z��lang de hoop nog iets</i>, zoolang men nog leeft.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT4"></a>VIERDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootIV_6" href="#IV_4">6</a> <i>ontstoken wordt</i>, nml. bij de geboorte.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_16" href="#IV_16">16</a> De zon, die immers 15 graden in het uur aflegt, wijst
+  dus aan dat het op dezen Paasch-Zondag ongeveer
+  kwart over negen in den morgen is.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_34" href="#IV_34">34</a> De berg heeft iets dat men een voetstuk zou kunnen
+  noemen. Deze eerste opgang leidt tot de vlakte bovenop
+  het voetstuk rondom den berg. D. noemt het dus den
+  bovensten rand in tegenstelling met den ondersten rand,
+  die onder aan het voetstuk is.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_40" href="#IV_40">40</a> <i>top</i>, van den geheelen berg.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_42" href="#IV_40">42</a> de helling is dus 45�.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_60" href="#IV_58">60</a> In het teeken van C. en P., de Tweelingen, komt de
+  zon na 21 Mei; dan staat de zon nog veel noordelijker.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_62" href="#IV_61">62</a> <i>Spiegel</i>: de <i>Zon</i>, die Gods liefde afspiegelt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_63" href="#IV_61">63</a> <i>boven en beneden</i>, in dit en het ander halfrond.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIV_73" href="#IV_73">73</a> d.i. dat de zon den berg der Loutering links [zuidelijk],
+  maar den berg Sion rechts [noordelijk] heeft.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIV_123" href="#IV_121">123</a> <i>Belacqua</i>, kunstig luitenmaker en door de Muziek met
+  Dante bevriend.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIV_136" href="#IV_136">136</a> Het is dus nu de Middag van den Paasch-Zondag.
+  Wanneer het middag is voor den Louteringsberg is het
+  morgen aan den Ganges, en wordt het avond in Marocco,
+  het Westen van het Noordelijk Halfrond.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT5"></a>VIJFDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_37" href="#V_37">37</a> <i>Ontstoken wasems</i>, vallende sterren.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_55" href="#V_55">55</a> <i>vergevende</i>, nl. dengenen die ons doodden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_67" href="#V_67">67</a> Degene, die hier spreekt is Jacob del Cassero, burger
+  van Fano (<span xml:lang="la">Fanum Fortunae</span>) gelegen aan de Adr. Zee
+  bij Ancona in den Kerk. Staat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_69" href="#V_67">69</a> <i>Tusschen Romagna en het land van Karel</i>, d.i. het Koninkrijk
+  Napels. Jacob del Cassero, burger van Fano,
+  <span class="pagenum" title="200">&nbsp;</span><a id="p_200"></a>die hier spreekt, werd op weg zijnde om te Milaan
+  het Ambt van Podesta te aanvaarden, bij Oriaco in
+  het Paduaansche vermoord op last van Azzo III van
+  Este, dien hij tegen zich verbitterd had vooral door
+  hem zijn afval van de Ghibellijnen te verwijten.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_74" href="#V_73">74</a> dit is volgens de leer dergenen, die zeggen dat de ziel
+  in het <i>bloed huist</i>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_75" href="#V_73">75</a> <i>Antenoren</i>, de Paduanen, naar hun stamvader Antenor.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_88" href="#V_88">88</a> <i>Buonconte</i>, zoon van Guido van <i>Montefeltro</i>,
+  (zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  XXVII</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />) viel in den slag van Campaldino, waar Dante
+  ook meestreed, meermalen in de hel genoemd.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootV_97" href="#V_97">97</a> De Archiano mondt uit in den Arno.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootV_116" href="#V_115">116</a> <i>Pratomagno</i> is een plaats die Valdarno van Casentino
+  scheidt; de <i>groote bergrug</i> is de Appennijnen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootV_121" href="#V_121">121</a> de <i>Konings-stroom</i>: de Arno in vergelijking met de
+  andere stroomen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootV_129" href="#V_127">129</a> <i>buit</i>, al wat een rivier meevoert.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootV_133" href="#V_133">133</a> Pia Guastellano, door haren man onder voorwendsel
+  van verdenking van echtbreuk weggevoerd naar de
+  streek Maremma, bekend om haar doodelijke luchtgesteldheid,
+  en daar eenen langzamen dood prijsgegeven.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT6"></a>ZESDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVI_22" href="#VI_22">22</a> <i>Pieter dalla Broccia</i>, van geringe afkomst, heelmeester
+  van Lodewijk den Heilige, en onder Philips den Stoute
+  tot hoog aanzien aan het Fransche Hof gestegen, was
+  gehaat bij diens tweede vrouw, Maria van Brabant;
+  hij werd op haar bloot vermoeden van haar zoon vergiftigd
+  te hebben, ter dood gebracht.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVI_30" href="#VI_28">30</a> <i>ergens in uw geschrift</i>, nl. Aen. VI, waar de Sibylle tot
+  Palinurus die bidt medegenomen te worden over de
+  Styx, antwoordt (v. 376): &bdquo;Houd op te hopen dat door
+  gebeden de lotsbeschikkingen der goden worden veranderd.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVI_74" href="#VI_73">74</a> <i>Sordello</i>, van de Mantuaansche familie der Visconti,
+  beroemd minnezanger in de Proven�aalsche taal. Wat
+  zijne hooghartigheid betreft, wachte men af wat in
+  Zang <a href="#X_127">X</a> en <a href="#XI_91">XI</a> over aardschen roem gezegd wordt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVI_88" href="#VI_88">88</a> Justinianus, die Itali� bevrijd had van de Gothen door
+  Belisarius en Narses, gaf het wetten, naar hem genoemd.
+  Itali� had zich moeten laten regeeren naar het
+  woord &bdquo;Geef aan Caesar wat Caesar's is&rdquo;, maar bij
+  <span class="pagenum" title="201">&nbsp;</span><a id="p_201"></a>gebrek aan ruiter sloeg het zelf de hand aan den
+  halster.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVI_97" href="#VI_97">97</a> Albrecht van Habsburg in 1299 tot Keizer gekozen,
+  maar wilde nooit naar Itali� komen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVI_106" href="#VI_106">106</a> Alle vier Ghibellijnsche families, de eerste twee van
+  Verona, de tweede twee van Orvieto. De Ghibellijnen,
+  om des Keizers zaak geprangd, werden door hem veronachtzaamd.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVI_111" href="#VI_109">111</a> <i>hoe veilig</i>, ironie. S. is een leengoed des keizers in de
+  Maremma, maar geheel door hem veronachtzaamd.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVI_126" href="#VI_124">126</a> <i>Marcellus</i>, waarschijnlijk de tegenstander van Caesar,
+  bij Lucanus genoemd I, 312: &bdquo;<span xml:lang="la">Marcellusque loquax</span>.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVI_127" href="#VI_127">127</a> Ironie.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVI_133" href="#VI_133">133</a> <i>den algemeenen last</i>, de overheids-ambten.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT7"></a>ZEVENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_15" href="#VII_13">15</a> <i>vastgrijpt</i>, d.w.z. om de knie�n.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_25" href="#VII_25">25</a> <i>de hooge Zon</i>, God.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_33" href="#VII_31">33</a> <i>bevrijd</i>, nl. door den doop.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_34" href="#VII_34">34</a> <i>de heilige deugden</i>: geloof, hoop en liefde.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_49" href="#VII_49">49</a> Zou het ongegrond zijn om deze vraag aan Dante
+  zelven toe te kennen?</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_70" href="#VII_70">70</a> <i>Tusschen</i>, ik heb hier opzettelijk het dubbelzinnige van
+  het origineel behouden, dat verklaard kan worden:
+  tusschen den <i>steilen</i> en den <i>vlakken</i> bergrand, en: &bdquo;half
+  steil, half vlak&rdquo; dus &bdquo;glooiend&rdquo;.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_85" href="#VII_85"><ins class="corr" id="corr30" title="Bron: 84">85</ins></a> <i>Zon</i>, hier als het licht der genade.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVII_94" href="#VII_94">94</a> <i>Rudolf</i> van Habsburg, vader van Albrecht (zie den
+  <a href="#VI_97">vorigen zang 97</a>) wien D. hetzelfde verwijt.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_100" href="#VII_100">100</a> Waarschijnlijk wordt Rudolf door den aanblik van
+  <ins class="corr" id="corr31" title="Bron: Ottacar">Ottocar</ins>, koning van Bohemen, getroost, omdat hij tegen
+  dezen zijn plicht heeft gedaan.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_103" href="#VII_103">103</a> <i>En die met den kleinen neus</i>, Philips III van Frankrijk.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_104" href="#VII_103">104</a> met het <i>goedwillig</i> uitzicht is Hendrik III van Navarre.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_105" href="#VII_103"><ins class="corr" id="corr32" title="Bron: 108">105</ins></a> <i>vluchtend</i>, in den oorlog tegen Peter III van Arragon.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_107" href="#VII_106">107</a> <i>den andere</i>, d.i. Hendrik III, zie <a href="#nootVII_104">104</a>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_113" href="#VII_112">113</a> de Vorst, <i>van den mannelijken neus</i> en <a href="#VII_124">vs. 124</a>
+  <ins class="corr" id="corr33" title="Bron: _met_ den ">met <i>den </i></ins><i>grooten neus</i>
+  genoemd, is Karel van Anjou, koning van
+  Sicili�.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_114" href="#VII_112">114</a> het gorden van het kleed beschouwd als bewijs van
+  zorgvuldigheid.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="202">&nbsp;</span><a id="p_202"></a></p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_127" href="#VII_127">127</a> vergelijking van de drie vorsten, waarvan de eerste de
+  minste en de derde de beste is.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_131" href="#VII_130">131</a> Hendrik III.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVII_133" href="#VII_133">133</a> Den <i>laagsten</i> rang onder deze keizers en koningen
+  neemt Willem in, de Markgraaf van Monferrat, die
+  listig door die van Alessandri� gedood is.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT8"></a>ACHTSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVIII_13" href="#VIII_13">13</a> <i xml:lang="la">Te lucis ante</i>, begin-woorden van het avondgezang
+  waarin gebeden wordt tegen nachtelijke schrikbeelden
+  en verzoekingen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVIII_52" href="#VIII_52">52</a> Nino, van het geslacht der Visconti van Pisa, zusterszoon
+  van Ugolino (<a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  XXXIII</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />) aan wiens misdaden
+  Dante had gedacht dat hij ook schuldig was. Zijne
+  vrouw, de moeder van zijne Johanna (<a href="#VIII_70">vs. 71</a>), was
+  hertrouwd (<a href="#VIII_73">vs. 73</a>) met Galeazzo Visconti, wiens geslacht
+  een slang in het wapenschild voerde, terwijl het
+  wapen van Nino een haan droeg.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVIII_90" href="#VIII_88">90</a> Deze drie heldere sterren zijn Hoop, Geloof en Liefde,
+  de drie geestelijke deugden; vgl. de vier sterren in
+  het eerste boek: de Voorzichtigheid, Rechtvaardigheid,
+  Ingetogenheid en Dapperheid.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootVIII_97" href="#VIII_97">97</a> Zie den <a href="#VII_70">vorigen zang vs. 72</a>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_112" href="#VIII_112">112</a> De lamp der <i>genade</i> moet geholpen worden door den
+  vrijen wil van den begenadigde.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_114" href="#VIII_112">114</a> bergvlakte, het aardsche paradijs op den top van den
+  Louteringsberg.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_118" href="#VIII_118"><ins class="corr" id="corr34" title="Bron: 128">118</ins></a> Currado Malaspina, neef van dien Malaspina, die Dante
+  zeven jaar later (zie <a href="#VIII_133">vs. 134</a>) gastvrij heeft opgenomen,
+  wiens mildheid hij dus door daden, niet door woorden
+  van anderen, zou ondervinden.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_129" href="#VIII_127">129</a> <i>beurs en zwaard</i>, mildheid en heerschappij.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_131" href="#VIII_130">131</a> <i>het slechte hoofd</i>, de Paus.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootVIII_133" href="#VIII_133">133</a> d. w. z. eer zeven jaar verloopen zijn.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT9"></a>NEGENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootIX_1" href="#IX_1">1</a> Waarschijnlijk moet men onder &bdquo;de bijzit van Tithonus&rdquo;
+  niet Aurora, die zijne echtgenoote is, maar die schemering
+  verstaan, die het opgaan van de Maan v��rafgaat;
+  de maan immers kwam tegen negen uur op (zie
+  <a href="#IX_7">vs. 7</a>, waar men de schreden als uren moet opvatten)
+  <span class="pagenum" title="203">&nbsp;</span><a id="p_203"></a>en stond in den Scorpioen, &bdquo;dat kille dier&rdquo;, <a href="#IX_4">vs. 5</a>.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootIX_4" href="#IX_4">4</a> <i>edelgesteenten</i>, sterren.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIX_12" href="#IX_10">12</a> <i>alle vijf</i>, zie <a href="#ZANG8">den vorigen <i>zang</i></a>: dit waren Sordello, Nino,
+  Currado<ins class="corr" id="corr35" title="Bron: .">,</ins> Virgilius en Dante.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIX_30" href="#IX_28">30</a> <i>tot aan het vuur</i> n.l. de sfeer des vuurs, gelegen boven
+  den dampkring en onder de sfeer of hemel-kring der
+  maan, tot welke de Louteringsberg met zijn top reikt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIX_55" href="#IX_55">55</a> <i>Lucia</i>, ook genoemd <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  II<img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" /></a>, evenals hier verpersoonlijking
+  der <i>Genade</i>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIX_94" href="#IX_94">94</a> De eerste trede is de belijdenis der zonden, de tweede
+  de vernedering des harten, de derde de liefde tot God.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootIX_97" href="#IX_97">97</a> <i>paers</i>, bedoeld is een kleur samengesteld uit purper en
+  zwart, waarin het zwart den boventoon houdt.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIX_112" href="#IX_112">112</a> <i>Zeven <ins class="corr" id="corr36" title="Bron: P'e">P's</ins></i> (<span xml:lang="la">peccata</span> of <span xml:lang="la">peccair</span>), de zeven hoofdzonden.
+  De zeven P's geven tegelijk de 7 afdeelingen aan, waarin
+  het eigenlijke <i>Vagevuur</i> en evenzoo het <a href="#XXVII_127">Gedicht tot aan
+  het einde van Boek XXVII</a> is ingedeeld.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIX_115" href="#IX_115">115</a> Het kleed des engels is gelijk aan dat des Priesters,
+  die de absolutie verleent.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIX_118" href="#IX_118">118</a> De gouden sleutel is symbool van de den priester toegekende
+  bevoegdheid tot het geven van absolutie; de
+  zilveren dat van zijn gave des onderzoeks (<span xml:lang="la">scientia discernendi</span>).</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootIX_133" href="#IX_133">133</a> Het geluid dat de poort bij het opengaan maakte, herinnert
+  Dante aan het oogenblik dat op last van Caesar
+  de bewaarplaats van de Romeinsche schatkist, die door
+  Metellus verdedigd was, geforceerd werd. Lucanus III,
+  155<ins class="corr2" id="corr37" title="Bron: ."></ins> beschrijft het aldus: Toen dreunde de Tarpejische
+  rots; en de zware dreun getuigde dat de vleugel-deuren
+  waren ontgrendeld.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT10"></a>TIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootX_8" href="#X_7">8</a> Hier is sprake van een door de rots kronkelend pad,
+  niet van een bewegende rots.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootX_15" href="#X_13">15</a> Het is de vijfde dag na volle maan, dus de maan komt
+  met haar donkere helft aan de kim ongeveer 4 uren
+  na zonsopgang.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootX_55" href="#X_55">55</a> Dit beeldwerk voor wat beschreven is II Samuel, cap. 6.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootX_57" href="#X_55">57</a> Immers Uza &bdquo;strekte zijn hand uit naar de arke Gods,
+  en hield ze want de runderen struikelden. Toen ontstak
+  de toorn des Heeren tegen Uza, en God sloeg
+  hem aldaar bij de arke Gods.&rdquo; Waarschijnlijk bevatten
+  <span class="pagenum" title="204">&nbsp;</span><a id="p_204"></a>Dante's woorden eene toespelling op de niet inachtgenomen
+  verdeeling van geestelijke en wereldlijke macht
+  tusschen Paus en Keizer.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootX_66" href="#X_64">66</a> Immers Daeid antwoordde tot Michol, die hem berispte:
+  &bdquo;Ook zal ik mij nog geringer houden dan alzoo, en zal
+  nederig zijn in mijne oogen&rdquo; enz.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootX_73" href="#X_73">73</a> De Heilige Gregorius, bewogen door den deemoed van
+  Trajanus bij deze gelegenheid betoond, verkreeg diens
+  verlossing uit de Hel door zijn gebed.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootX_100" href="#X_100">100</a> <i>fluisterde</i>, ook Virgilius wordt door deze tafereelen tot
+  ontzag gestemd, zoodat hij slechts fluisterend durft
+  spreken.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootX_123" href="#X_121">123</a> ruggewaartsche schreden, zijn de schreden die in zonde
+  gezet worden, maar in het geval van hoovaardigheid
+  gedaan met zelfvertrouwen.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT11"></a>ELFDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXI_1" href="#XI_1">1</a> <i>niet daartoe</i>, God is niet beperkt tot den hemel, maar
+  woont daar wegens de grootere liefde, die Hij voor den
+  hemel heeft, daar die behoort tot Gods <i>eerste</i> werken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_30" href="#XI_28">30</a> Nl. van den Louteringsberg.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_33" href="#XI_31">33</a> <i>degenen</i>, die menschen op aarde die de goddelijke genade
+  deelachtig zijn.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_35" href="#XI_34">35</a> <i>hen helpen te wasschen de merken</i>, het bidden der bovengenoemde
+  begenadigden, moet meehelpen om van de
+  zielen af te wasschen de merken der zonden, die zij
+  hier droegen en waarmee zij in het louteringsoord aankwamen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_37" href="#XI_37">37</a> zoo waarlijk moge gerechtigheid Gods en vroomheid
+  dergenen die leven en voor hen bidden etc.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_58" href="#XI_58">58</a> <i>Een Latijner</i>, een Italiaan. Hier spreekt Humbert Aldobrandeschi,
+  Graaf van Santafiore. Hij maakte zich door
+  zijn hoovaardigheid z�� gehaat bij het volk van Siena,
+  dat hij vermoord werd in Campagnatico, een plaats
+  van de Maremma.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_81" href="#XI_79">81</a> <i>verluchten</i>, <span xml:lang="it">alluminare</span>, d.i. het versieren van handschriften
+  met miniaturen. Oderisi van Agubbio, een stad van
+  het hertogdom Urbinum, miniatuurschilder.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_82" href="#XI_82">82</a> <i>meer lachen de papieren</i> = meer bijval in de oogen der
+  menschen vinden de miniaturen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_90" href="#XI_88">90</a> <i>nog kunnende zondigen</i> = nog bij mijn leven.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_92" href="#XI_91">92</a> Hij nl. de roem. De roem van den kunstenaar is alleen
+  <span class="pagenum" title="205">&nbsp;</span><a id="p_205"></a>duurzaam wanneer zijn tijd wordt opgevolgd door onbeschaafde
+  tijden. Anders verduistert weldra de opvolger
+  den voorbijganger.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXI_97" href="#XI_97">97&ndash;99</a> Guido Guinicelli stierf in 1276. Guido Cavalcante
+  in 1301. Wellicht bedoelt D. met den volgende zich
+  zelf, en wil daardoor tevens aantoonen dat ook hij niet
+  vrij is van hoovaardigheid.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_105" href="#XI_103">105</a> dui-dui-duiten (woordelijk naar het Italiaansch).</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_108" href="#XI_106">108</a> In het systeem van Ptolemae�s is de traagst draaiende
+  <ins class="corr" id="corr38" title="Bron: hemelcircel">hemelcirkel</ins> die der vaste sterren, welke in zesendertigduizend
+  jaren zijn loop volvoert.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_113" href="#XI_112">113</a> <i>de florentijnsche woede</i>, rabbia, misschien beter, schoon ongewoon,
+  <i>gemeen gepeupel</i>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_116" href="#XI_115">116</a> <i>dezelfde</i>, de zon, d.i. de volksgunst.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_121" href="#XI_121">121</a> <i>Salvani Provenzano</i>, Ghibellijnen-hoofd te Siena, die
+  zich de gansche regeering had willen toe�igenen en
+  tiran had willen worden.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_133" href="#XI_133">133&ndash;138</a> Hij droeg de schande van het bedelen om den
+  losprijs, gevergd voor een door Karel van Anjou gevangen-gehouden
+  vriend, in te zamelen; en de schande
+  van het bedelen zal ook Dante, in zijn ballingschap,
+  weldra leeren kennen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXI_142" href="#XI_142">142</a> <i>grenslanden</i>, de in de eerste negen zangen beschreven
+  Voor-louteringsberg.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT12"></a>TWAALFDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_25" href="#XII_25">25</a> degene, die edelst geschapen was = Lucifer.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_30" href="#XII_28">30</a> <i>Zwaar</i>; weergegeven wordt de indruk, die een dood
+  lichaam zwaarder doet schijnen dan een levend.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_32" href="#XII_31">32</a> <i>rond hunnen vader</i>, = Jupiter, die met de hiergenoemde
+  goden, de Giganten (onder wie ook Briareus behoort)
+  overwon.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_46" href="#XII_46">46</a> Rehabeam, Salomo's zoon.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_48" href="#XII_46">48</a> Koningen III.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_49" href="#XII_49">49</a> Alcmeon doodde zijn moeder, die haar man ter wille
+  van een halssieraad had prijsgegeven.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_52" href="#XII_52">52&ndash;54</a> Koningen 13: 37.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_75" href="#XII_73">75</a> <i>Onvrije ziel</i>, wijl ingenomen door gedachten van nederigheid.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXII_80" href="#XII_79"><ins class="corr" id="corr39" title="Bron: 90">80</ins></a> <i>De zesde dienstmaagd</i>, Twaalf zijn de dienstmaagden of
+  uren des daags, van zons-op- tot zonsondergang gerekend.
+  Dit duidt dus den <i>middag</i> aan.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="206">&nbsp;</span><a id="p_206"></a></p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXII_102" href="#XII_100">102</a> <i>De goed geleide</i>, ironisch gezegd van de stad Florence;
+  de Rubaconte is een brug over de Arno.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXII_105" href="#XII_103">105</a> <i>Ten tijde dat</i>, hier wordt de oude tijd genoemd in tegenstelling
+  met Dante's eigen tijd. Dante zinspeelt op
+  bedrog gepleegd door de regeerders van Florence in
+  het <i>kwatern</i>, het boek der rekeningen en in de uitmeting
+  van het <i>zout</i>.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT13"></a>DERTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXIII_7" href="#XIII_7">7</a> daar is geen schaduw (schilderwerk), n�ch beeldwerk
+  dat zich voordoet.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_19" href="#XIII_19">19&ndash;21</a> Langs den Louteringsberg wordt altijd bij dag verder
+  gereisd en zooals wij reeds tweemaal hebben doorgemaakt
+  op den weg over het gedeelte buiten de Poort,
+  des nachts gerust.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_28" href="#XIII_28">28</a> De ongeziene sprekenden geven hier drie voorbeelden
+  van barmhartigheid: het ook ongevraagd geven van hulp
+  aan degenen, die haar noodig hebben zooals Maria
+  deed, op de Bruiloft van Kana, toen zij tot haren Zoon
+  zeide: &bdquo;Zij hebben geen wijn;&rdquo; het zich vrijwillig om
+  eens anders wille in gevaar begeven, gelijk Pylades
+  deed, die voorgaf Orestes te zijn, om dezen van den
+  dood te redden; kwaad met goed te vergelden, gelijk
+  door Christus wordt geleerd: &bdquo;Hebt uwe vijanden lief.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_37" href="#XIII_37">37</a> metaphorisch gezegd voor de voorbeelden van de deugd
+  aan nijd tegenovergesteld. Hiermede worden bedoeld
+  de spreuken die door de lucht vliegende geesten hun
+  doen hooren.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_41" href="#XIII_40">41</a> <i>De breidel</i>, ook metaphorisch voor de straffen waarmede
+  de nijdigen worden gelouterd. Op twee manieren worden
+  dus evenals op den vorigen ommegang de zielen
+  gelouterd, door voorbeelden ten goede, den <i>geesel</i>, en
+  door straffen, den <i>breidel</i>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_61" href="#XIII_61">61</a> <i>bij de biecht</i>, n.l. de bedelaars in de kerk.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIII_93" href="#XIII_91">93</a> N.l. om die ziel bekend te maken bij de menschen op
+  aarde opdat die voor haar bidden.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIII_106" href="#XIII_106">106</a> Dit is Sapia, eene aanzienlijke burgeres van Siena, die
+  verbannen naar Colle zich overmatig verheugde over
+  de nederlaag, haren medeburgers bij haar woonplaats
+  door de Florentijnen toegebracht.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIII_117" href="#XIII_112">117</a> en ik bad God om dat wat hij wilde, n.l. om de nederlaag
+  der Florentijnen waartoe God toch reeds besloten had.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="207">&nbsp;</span><a id="p_207"></a></p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIII_123" href="#XIII_121"><ins class="corr" id="corr40" title="Bron: 128">123</ins></a> <i>gelijk de meerle deed</i>. Toespeling op een volkssprookje,
+  van een meerle, die in den winter binnenshuis gekoesterd,
+  bij het eerste mooie weer in den winter zich
+  liet verlokken om uit te vliegen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIII_133" href="#XIII_133">133&ndash;135</a> Dante spreekt hier van zijn verwachting van het
+  volgend leven, wanneer hij zelf gestorven hier zal
+  moeten boeten, slechts weinig voor de zonde der afgunst,
+  maar meer voor die der hoovaardigheid.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIII_152" href="#XIII_151">152</a> Voor het laatst lucht de dichter hier op den ommegang
+  der nijdigen, zijn leedvermaak over twee mislukte ondernemingen
+  der zoo gehate Sieneezen (<a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  XXIX. 122</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />):
+  hun poging om in Talamone in de ongezonde Maremma,
+  zich een havenplaats te stichten: telkens verloren
+  daar hunne admiraals en manschappen meer dan de hoop,
+  het leven; ten tweede hun poging om door in den grond
+  te graven onder hun stad een water te vinden, dat zij
+  reeds te voren de Diana hadden genoemd.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT14"></a>VEERTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_43" href="#XIV_43">43</a> Met de &bdquo;<i>botte varkens</i>&rdquo; worden bedoeld de inwoners
+  van het Casentijnsche land.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_46" href="#XIV_46">46</a> <i>Keffertjes</i> zijn de bewoners van Arezzo.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_49" href="#XIV_49">49</a> Met &bdquo;de honden die wolven worden,&rdquo; worden de Florentijnen
+  bedoeld, die Guelfen (wolven) worden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_52" href="#XIV_52">52</a> Veertien mijlen beneden Florence vormt de Arno tusschen
+  de rotsen draaikolken, die nu nog <i xml:lang="it">pelaghi</i>, zee�n
+  genoemd worden. De vossen zijn de inwoners van Pisa.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_55" href="#XIV_55">55</a> <i>een ander</i> = Dante.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_58" href="#XIV_58">58</a> <i>Uwen kleinzoon</i>, kleinzoon of neef van den toegesprokene,
+  die als podest� van Florence door de zwarten omgekocht,
+  velen der witten liet ombrengen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_64" href="#XIV_64">64</a> Met het <i>woud</i> wordt Florence bedoeld, dat hij z�� laat uitmoorden
+  dat het verlies aan inwoners lang onhersteld blijft.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_87" href="#XIV_85">87</a> Gemeenschap bestaat slechts van hemelsche goederen:
+  zie <a href="#XV_43">XV 43 en vlg.</a></p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIV_92" href="#XIV_91">92</a> Dit zijn de juiste grenzen van het land Romagna.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIV_112" href="#XIV_112">112</a> Brettinoro, kleine stad van Romagna, vaderstad van
+  Guido. <i>Stamhuis</i>, de familie van dien Guido.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIV_118" href="#XIV_118">118</a> De Pagani, heeren van de stad Imola, wier vader Demon
+  werd bijgenaamd, zullen beter dan hij zijn.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIV_133" href="#XIV_133">133</a> Dit zijn de woorden die Ka�n sprak na Abel gedood
+  te hebben uit nijd. (Genes. IV, 14).</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="208">&nbsp;</span><a id="p_208"></a></p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIV_139" href="#XIV_139">139</a> <i>Aglauros</i>, dochter van een Atheenschen koning Erechtheus,
+  die uit afgunst Mercurius' liefde voor haar zuster in
+  den weg trad.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIV_143" href="#XIV_142">143</a> &bdquo;Het gebit&rdquo;; zie <a href="#XIII_40">den vorigen zang vs. 40</a>.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT15"></a>VIJFTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXV_3" href="#XV_1">3</a> Die <i>kring</i> die altijd speelt als een kind: de zonneweg,
+  om zijn veranderingen met een spelend kind vergeleken.
+  De dag (de tijd tusschen zons-�p- en -ondergang) is verdeeld
+  in twaalf uur. Het is dus nu drie uur in den
+  namiddag op den Louteringsberg, welken tijd men oudtijds
+  <i>avond</i> noemde.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXV_5" href="#XV_4">5</a> <i>d��r</i> is de Louteringsberg; <i>hier</i> is Itali�. Men bedenke
+  dat de <ins class="corr" id="corr41" title="Bron: Louterinsberg">Louteringsberg</ins> ligt precies aan den tegenovergestelden
+  kant van de aarde als Jerusalem (waar het
+  dus nu 3 uur na middernacht is) en dat Rome wordt
+  gerekend 45� Westelijk van Jerusalem te liggen, dat het
+  dus nu middernacht in Itali� is.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXV_8" href="#XV_7">8</a> Toen de Dichters van het strand naar den Berg gingen,
+  hadden zij (zie <a href="#III_16">III 16</a>) de zon in den rug, dus liepen
+  zij van O. naar W. Voorts gingen zij den berg op in
+  Noordelijke richting, maar langs den berg gingen zij
+  Westelijk, dus zijn zij met de zon mede gegaan om
+  den berg heen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_46" href="#XV_46">46</a> Het is natuurlijk dat Guido den menschen hun nijd
+  verwijt: zoo wil hij nu er voor waarschuwen opdat ze
+  later hier op den Louteringsberg er minder voor hoeven
+  te boeten.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_58" href="#XV_58">58</a> Ik ben van het tevredenzijn nog nuchterder, d.w.z. nog
+  minder bevredigd in mijn honger naar weten.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_67" href="#XV_67">67</a> In den hemel valt het licht van Gods Liefde in elken
+  zalige als in een spiegel.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_71" href="#XV_70">71</a> <i>hoe ver</i>, dus over hoeveel personen zij zich uitbreidt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_73" href="#XV_73">73</a> misschien te lezen: zonder &bdquo;elkander&rdquo;, dus God verstaan.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXV_94" href="#XV_94">94</a> Deze vrouw is Pisistratus' vrouw, die straf eischte voor
+  een jong Athener, die hunne dochter in het openbaar
+  had gekust.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXV_106" href="#XV_106">106</a> een <i>jonkman</i> is Stephanus.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="209">&nbsp;</span><a id="p_209"></a></p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT16"></a>ZESTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_24" href="#XVI_22">24</a> Dit is een van de weinige metaphorische uitdrukkingen
+  van Dante, die anders altijd geziene beelden gebruikt.
+  De bedoeling is hier: doorstaan zij de moeilijkheden,
+  waarin zij door hunne zonde zijn geraakt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_42" href="#XVI_40">42</a> <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  II. 31</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" /> worden degenen genoemd, die <i>vroeger</i> levend
+  het rijk der dooden bezochten, nl. Aeneas en Paulus.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_46" href="#XVI_46">46</a> <i>Marco</i>, vriend van Dante, alleen uit deze plaats bekend.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_55" href="#XVI_55">55</a> Marco's uiting over de verdorvenheid der tegenwoordige
+  menschen, brengt D. in verband met het van
+  Guido del Duca vernomene (<a href="#ZANG14">XIV</a>).</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_73" href="#XVI_73">73</a> Hier wordt met weinige woorden aangestipt de filosofie,
+  uitvoerig uit��n gezet in het &bdquo;Convito&rdquo;, volgens welke
+  elke deugd, die de menschen voortstuwt, haar bijzonderen
+  zetel heeft in ��n der planeten, terwijl tegelijk
+  wordt aangeraakt het vraagstuk van den vrijen wil.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_79" href="#XVI_79">79</a> <i>grootere kracht</i> en <i>betere natuur</i>, d.i. God: en <i>die</i> schept
+  enz.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_85" href="#XVI_85">85</a> <i>Zij</i>, dit is aankondiging van het subject, vs. 88 genoemd.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVI_97" href="#XVI_97">97</a> De dichter gaat terstond over tot dat wat hem dunkt
+  de hoofdoorzaak van alle kwaad: de vereeniging van
+  wereldlijke en geestelijke macht in den Paus. Het
+  volgende is toespeling op Mozes' voorschrift aangaande
+  het vleesch, hier toegepast op den Paus, die wel herkauwt,
+  d.i. geleerd is, maar geen gespleten hoeven,
+  d.i. goede zeden heeft.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVI_106" href="#XVI_106">106</a> goede wereld: Christendom tegenover Heidendom.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVI_126" href="#XVI_124">126</a> De Franken noemden alle Italianen Lombarden. Van
+  de hier genoemden is niets bekend dan dat zij brave
+  edellieden waren.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVI_130" href="#XVI_130">130</a> De stam van Levi, den priester, kreeg geen deel van
+  het land Kana�n onder de stammen van Isra�l: z��
+  moesten ook de Pausen van het wereldlijk bestuur
+  zijn uitgesloten.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVI_139" href="#XVI_139">139</a> Marco zinspeelt ook hier op het verderf onder de
+  adellijke families.</p>
+
+  <hr class="tbaant" />
+
+  <p class="paant">Het is merkwaardig op te merken, dat Dante den vrijen
+  wil handhaaft om dezelfde reden als Kant. Nl. dat de mensch
+  als zedelijk wezen met den vrijen wil staat of valt, of zooals
+  Dante zeer eenvoudig zegt: als er geen vrije wil wordt aangenomen,
+  er ook geen reden is om zich te verheugen over
+  het goede en te rouwen over het kwade.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="210">&nbsp;</span><a id="p_210"></a></p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT17"></a>ZEVENTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_17" href="#XVII_16">17</a> De fabel van Tereus, Procne en Philomela wordt hier
+  z�� gewijzigd, dat niet zooals gewoonlijk Philomela,
+  maar haar zuster Procne in een nachtegaal heet veranderd
+  te zijn.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_25"  href="#XVII_25">25&ndash;29</a> Boek Esther.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_34" href="#XVII_34">34</a> Dit <i>meisje</i> is Lavinia, sprekend tot hare doode moeder
+  Amata, die van kwaadheid stierf daar zij hare dochter
+  niet aan Aeneas maar aan Turnus toegezegd wilde
+  zien. Zie Aene�s XII.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_49" href="#XVII_49">49</a> Dit kleine trekje geeft even aan de groote begeerte,
+  die door het geheele gedicht gaat, om het Hoogste
+  Heil te aanschouwen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_73" href="#XVII_73">73</a> <i>deugd</i>, in de eigenlijke beteekenis van het woord.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVII_97" href="#XVII_97">97</a> Liefde gericht op de eerste, d.i. geestelijke goederen
+  is onschuldig; liefde gericht op de aardsche goederen
+  kan alleen onschuldig zijn wanneer zij het goede beoogt
+  en gematigd is. Als zij het kwade beoogt, dan
+  veroorzaakt zij hoogmoed (vs. <a href="#XVII_115">115&ndash;117</a>) nijd (vs. <a href="#XVII_118">118&ndash;120</a>)
+  gramstorigheid (vs. <a href="#XVII_121">121&ndash;123</a>) voor welke in de
+  eerste, tweede en derde ommegangen geboet wordt.
+  Wanneer zij zich wendt zonder de juiste mate tot het
+  goede, d.w.z. te lauw tot God, en te heftig tot de
+  aardsche goederen, dan voert zij tot de zonden, in de
+  hoogere vier ommegangen geboet, die nog moeten
+  worden beschreven.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVII_114" href="#XVII_112">114</a> <i>in uw klei</i>: in de menschelijke natuur.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVII_124" href="#XVII_124">124</a> daar omlaag, nl. op de drie reeds doorloopen ommegangen,&mdash;afgunst,
+  nijd en wraakzucht. Op de volgende
+  drie ommegangen komen traagheid, gierigheid
+  en gulzigheid.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVII_127" href="#XVII_127">127</a> <i>E�n Goed</i>: God.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVII_136" href="#XVII_136">136</a> <i>dit goed</i> nl. dat niet het ware geluk geeft, dus het
+  aardsche.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT18"></a>ACHTTIENDE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_27" href="#XVIII_25">27</a> <i>op nieuw</i>, die liefde wordt als een <i>tweede</i> natuur.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_28" href="#XVIII_28">28</a> Volgens Aristoteles moet men in elk ding onderscheiden
+  tusschen de eigenschaplooze <i>grondstoffen</i> en den
+  <i>vorm</i> of idee, die daaraan eerst het eigenlijke bestaan
+  geeft. Zoo is het de natuur van den <i>vorm</i> of idee om
+  <span class="pagenum" title="211">&nbsp;</span><a id="p_211"></a>kort in hare stof te blijven en zoo spoedig mogelijk
+  naar den hemelkring der maan op te stijgen waar zij
+  thuis hoort en niet zoo snel verteert [dus langer bij
+  haar grondstof volhardt].</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_37" href="#XVIII_37">37</a> Ook hier wordt de liefde op de bij <a href="#nootXVIII_28">vs. 28</a> opgegeven
+  wijze verdeeld in de grondstof: d.i. liefde in 't algemeen
+  en de bepaalde <i>idee</i> of <i>vorm</i> die haar tot eene
+  bepaalde liefde maakt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_46" href="#XVIII_46">46</a> Deze uitspraak van Virgilius herinnert er nogmaals
+  aan dat hij slechts de wetenschap mededeelt welke de
+  Rede geeft, maar dat Beatrice de hoogere, die des
+  Geloofs geeft.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_49" href="#XVIII_49">49</a> Wederom de Scolastiek naar Aristoteles: de zelfstandige
+  [substantieele] vorm of idee, nl. de ziel, die met de
+  stof, het lichaam, vereenigd wordt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_55" href="#XVIII_55">55</a> eerste begrippen; d.i. de aangeboren begrippen, tot
+  welke alle oordeelen zijn te herleiden, als: het ware,
+  goede, schoone.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_62" href="#XVIII_61">62</a> d�t <i>vermogen</i>, de rede, die na beraadslaging ja en neen
+  zegt tot elk oordeel.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_63" href="#XVIII_61">63</a> Zie Parad. V. 19.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_76" href="#XVIII_76"><ins class="corr" id="corr42" title="Bron: 75">76</ins></a> Het is nu de zesde avond na volle maan, die begint.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_79" href="#XVIII_79"><ins class="corr" id="corr43" title="Bron: 78">79</ins></a> De maan staat in het sterrebeeld tegengesteld aan
+  dat van de zon, dus dat waar de zon in October staat,
+  wanneer men te Rome de zon ziet ondergaan als hier
+  staat beschreven.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXVIII_82" href="#XVIII_82">82</a> <i>Pietola</i>, vroeger Andes, het dorpje, waar Virgilius is
+  geboren.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVIII_100" href="#XVIII_100">100</a> Lucas 1: 39, Maria spoedt zich tot bezoek bij haar
+  nicht Elisabeth.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVIII_101" href="#XVIII_100">101</a> Caesar enz. ziet op het begin van den burgeroorlog,
+  toen Caesar met de grootste haast Marseille liet belegeren
+  en bij Ilerda in Spanje de legers overwon die
+  zich anders met Pompejus vereenigd zouden hebben.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVIII_133" href="#XVIII_133">133</a> Al de Joden, die de Roode Zee doortrokken, stierven
+  voor dat de Joden hun erfdeel Palestina betraden.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXVIII_136" href="#XVIII_136">136</a> Die tochtgenooten van Aeneas die op Sicili� bleven.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT19"></a><ins class="corr" id="corr44" title="Bron: NEGENDE">NEGENTIENDE</ins> ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXIX_1" href="#XIX_1">1</a> De koude van het oogenblik, dat onmiddellijk v��r gaat
+  de opkomst van de Zon, werd toegeschreven aan den
+  invloed van de Aarde, somtijds versterkt door dien
+  <span class="pagenum" title="212">&nbsp;</span><a id="p_212"></a>van de planeet Saturnus. De Maan staat hier voor den
+  <i>Nacht</i>.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXIX_4" href="#XIX_4">4</a> De geomanten, (<i>Aarde-waarzeggers</i>) teekenen in den
+  blinde eene figuur op den grond en beschouwen het
+  als hun grootst geluk, wanneer die figuur gelijkt op
+  den stand der sterren die nu in het Oosten valt
+  waar te nemen: de Waterman <i>geheel</i>, de Visschen
+  <i>gedeeltelijk</i> boven den horizont. Immers dit teeken wordt
+  onmiddellijk gevolgd door den <i>Ram</i>, het teeken waarin
+  <i>nu</i> de Zon staat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_13" href="#XIX_13">13</a> <i>hij</i>: mijn blik. Door haar lang te zien, vergat D. hare
+  gebreken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_19" href="#XIX_19">19</a> <i>doe verdwalen</i>, dat woord kan ook beteekenen: &bdquo;verbijsteren.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_22" href="#XIX_22">22</a> Ten onrechte, zooals men weet, beroemt zij zich hier.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_25" href="#XIX_25">25</a> Wie deze heilige vrouw is, wordt niet nader aangeduid,
+  hetzij de heilige Waarheid, hetzij Lucia, de verlichtende
+  genade.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_31" href="#XIX_31">31</a> Daar het oorspr. hier geen pronomen heeft, kan men
+  ook vertalen: Hij [d.i. Virg.] greep, welke opvatting
+  misschien wel verdedigd wordt door <a href="#XIX_58">vs. 60</a>. &bdquo;hoe <i>de
+  mensch</i> zich van haar los maakt.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_37" href="#XIX_37">37</a> Zij gaan steeds van O. naar W., dus schijnt de Zon
+  in den ochtend achter tegen hunne lendenen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_49" href="#XIX_49">49&ndash;51</a><ins class="corr" id="corr45" title="Bron: :&nbsp;lett">&nbsp;lett.</ins>: daar zij hebben de zielen als meesteressen of
+  bezitsters van het troosten.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_58" href="#XIX_58">58</a> Dit is een van de weinige plaatsen, waar Dante zich
+  niet beeldend maar afgetrokken uitdrukt. Die <i>tooveres</i>
+  is de allegorie van de drie hoofd-zonden, welke in de
+  nu nog volgende, dus hoogere kringen geboet worden,
+  <i>om welke</i> dus <i>boven ons geweend wordt</i>. Virgilius bewijst
+  hierin wederom hoe hij alles gewaar wordt wat in
+  Dante omgaat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_62" href="#XIX_61">62</a> <i>lok-aas</i>, de hemel met de sterren.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_67" href="#XIX_67">67&ndash;69</a> Eenigszins omstandig gezegd voor: door de gansche
+  spleet.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_82" href="#XIX_82">82&ndash;84</a> D. had den spreker wel gehoord, maar zijn aangezicht
+  niet gezien.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXIX_93" href="#XIX_91">93</a> <i>grootere zorg</i>, zijne eigene zaligheid, in vergelijking met
+  de aandacht, aan Dante te schenken.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIX_100" href="#XIX_100">100</a> Deze stroom is de Lavagna, in het Land van Genua,
+  waarnaar de Fieschi zich noemden Graven van Lavagna.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIX_137" href="#XIX_136">137</a> <i xml:lang="la">neque nubent</i> Matthae�s XXII. 30 &bdquo;want in de opstanding
+  <span class="pagenum" title="213">&nbsp;</span><a id="p_213"></a>nemen zij niet ten huwelijk, en worden niet ten
+  huwelijk uitgegeven.&rdquo; Met deze woorden geeft de
+  Paus te kennen dat ook het huwelijk van den Paus
+  met de Kerk [waarop Dante meermalen <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  XIX</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />,
+  <a href="#XXIV_19">Lout. XXIV</a> zinspeelt], in het andere leven hen niets
+  meer boven andere stervelingen verheft.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIX_141" href="#XIX_139">141</a> zie <a href="#XIX_91">vs. 91</a>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXIX_145" href="#XIX_145">145</a> Alagia was de vrouw van Marcello Malaspina, uit een
+  geslacht aan hetwelk Dante wegens goedheid, in zijn
+  ballingschap hem bewezen, dank schuldig was.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT20"></a>TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXX_4" href="#XX_4">4&ndash;6</a> meerlen, Ital. <span xml:lang="it">merli</span>, woord dat hier slechts voorkomt,
+  aanduidend een onderdeel van de verschansing.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_13" href="#XX_13">13&ndash;15</a> Ook hier denkt Dante aan den held, die een einde
+  zal maken aan de wereldlijke macht van den Paus en
+  zoo aan alle gierigheid der menschen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_16" href="#XX_16">16&ndash;18</a> jammerden, Ital<ins class="corr" id="corr46" title="Bron: :">.</ins> <span xml:lang="it">lagnarsi</span>: zich scheuren; kan echter
+  niet van eenig rouwmisbaar, met de handen bedreven,
+  bedoeld zijn, daar deze schimmen de handen en voeten
+  gebonden hebben.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_31" href="#XX_31">31&ndash;33</a> <i>Sint Nicolaas.</i> De bij ons te lande zoo goed bekende
+  Bisschop van Mira, die eens vernomen had dat een
+  vader zijn drie dochters bij gebrek aan een bruidsschat
+  zich aan de prostitutie wilde laten overgeven, en daarom
+  heimelijk 's nachts twee zakken gouds bij haar in het
+  venster liet werpen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_64" href="#XX_64">64&ndash;<ins class="corr" id="corr47" title="Bron: 66">69</ins></a> tot boete,&mdash;ironisch bedoeld.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_67" href="#XX_67">67</a> Karel, Hertog van Anjou.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_70" href="#XX_70">70</a> eenen tweeden <i>Karel</i>, nl. van Valois.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_79" href="#XX_79"><ins class="corr" id="corr48" title="Bron: 77">79</ins></a> Den ander = Karel van Anjou, Koning van Apuli�,
+  krijgsgevangen gemaakt door den admiraal van Pieter
+  van Arragon.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_87" href="#XX_85">87</a> In 1303 werd Paus Bonifacius VIII gevangen genomen
+  door Philips den Schoone, Koning van Frankrijk.
+  Alagne is in de Romeinsche campagne.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_92" href="#XX_91">92</a> <i>In den tempel</i>, dit slaat op de Orde der tempeliers, door
+  Philips den Schoone gewelddadig opgeheven in 1307.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXX_97" href="#XX_97">97</a> nl. Maria zie <a href="#XX_19">no. 19</a>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_103" href="#XX_103">103</a> Pygmalion, die uit gouddorst zijnen broeder, Dido's
+  echtgenoot, vermoordde.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_109" href="#XX_109">109</a> Acam; op Jozua's bevel gesteenigd om het zich toe�igenen
+  <span class="pagenum" title="214">&nbsp;</span><a id="p_214"></a>van een gedeelte van den buit van Jericho.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_112" href="#XX_112">112</a> Safira, Handelingen V. 113. Heliodorus, op het punt
+  om de tempelschatten te rooven, werd teruggedreven
+  door een gewapend en gespoord man.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_115" href="#XX_115">115</a> Polydorus, zie Aen. III.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_121" href="#XX_121">121</a> d.w.z. ik was de eenige die luid sprak. Deze eerste
+  regels geven antwoord op <a href="#XX_34">36</a>.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXX_130" href="#XX_130">130</a> Delos, het eiland waarop Latona Apollo en Diana
+  baarde, was volgens de legende v��r die geboorte los
+  van den bodem der zee.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT21"></a>EEN EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXI_1" href="#XXI_1">1</a> De dorst naar weten.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_36" href="#XXI_34"><ins class="corr" id="corr49" title="Bron: 6">36</ins></a> zijne zachte voeten: de zandige kust aan den voet
+  des bergs.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_50" href="#XXI_49">50</a> <i>de dochter van</i> T. is Iris, de regenboog, die op aarde
+  steeds tusschen zon en toeschouwer staat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_52" href="#XXI_52">52</a> <i>Droge damp</i>, als oorzaak der winden in tegenstelling
+  met de <i>vochten</i>, die den regen veroorzaken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_56" href="#XXI_55">56</a> door <i>wind</i>, die voor oorzaak der <ins class="corr" id="corr50" title="Bron: aarbevingen">aardbevingen</ins> werd gehouden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_61" href="#XXI_61">61&ndash;66</a> De ziel voelt den wil tot opstijgen reeds eerder,
+  maar deze wordt bestreden door den wil zich te louteren.
+  Is de loutering volbracht dan voelt zij den <i>��nigen</i>
+  wil tot stijgen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_85" href="#XXI_85">85</a> <i>den naam</i>, <i>die</i>, enz., d.i. die van den dichter.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXI_91" href="#XXI_91">91</a> Statius is de dichter der Silvae, der Thebais en der
+  op lange na niet voltooide Achille�s.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT22"></a>TWEE EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXII_3" href="#XXII_1">3</a> een merkteeken, n.l. ��n van de zeven P's.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXII_5" href="#XXII_4">5</a> Het geheele gezang luidt: Welgelukzalig die dorst hebben
+  en die honger hebben. De honger is bewaard voor
+  den hoogeren cirkel in <a href="#ZANG24">zang XXIV</a>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_40" href="#XXII_40">40</a> Zie de <ins class="corr" id="corr51" title="Bron: Aeneis">Aene�s</ins>
+  III<ins class="corr" id="corr52" title="Niet in Bron.">.</ins></p>
+
+  <p class="paant0">en hoe volgens <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">den Zevenden Zang in den 4en omgang
+  der Hel</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" /> de gierigen worden gestraft.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_43" href="#XXII_43">43</a> ��n van de weinige plaatsen waar Dante om het rijm
+  een valsch beeld gebruikt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_46" href="#XXII_46">46</a> Zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel.
+  VII 57</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_49" href="#XXII_49">49</a> Evenals in de Hel wordt hier gierigheid met haar, tegendeel
+  <span class="pagenum" title="215">&nbsp;</span><a id="p_215"></a>spilzucht te zamen gebracht. <i>Weerkaatst</i> heb ik
+  hier zijn letterlijke beteekenis genomen omdat ook Dante
+  het eigenlijke woord aan het kaatsspel ontleent. &bdquo;Zijn
+  groenheid droogt&rdquo; is eene omschrijving van louteren.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_55" href="#XXII_55">55</a> <i>de dubbele droefenis</i> zijn de beide elkaar vijandige zoons
+  van I�caste en Oedipus, van wie de ��ne, Polynices,
+  de Grieken (vs. 88) tegen zijn broeder en zijn vaderstad
+  Thebe deed optrekken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_58" href="#XXII_58">58</a> &bdquo;tokkelt&rdquo; in proza schijnt dit woord eenigszins gezocht,
+  is echter in het origineel geheel in overeenstemming
+  met den luchtigen toon die den ganschen Canto, de
+  ontmoeting der drie Dichters vertellende, kenmerkt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXII_70" href="#XXII_70">70</a> Dit zijn de beginwoorden van ��n der Herderszangen,
+  door lateren opgevat als voorzegging van het Christendom.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXII_104" href="#XXII_103">104</a> dien berg: den Parnassus.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT23"></a>DRIE EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_10" href="#XXIII_10">10</a> &bdquo;<span xml:lang="la">Labia etc.</span>&rdquo; Zie Psalm 51 vs. 17: Heer, open mijne
+  lippen en ik zal uwen lof verkondigen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_25" href="#XXIII_25">25</a> <i>Erisichthon</i>, die Ceres minachtte; daarom gestraft werd
+  met onverzadigbaren honger zoo dat, door zijn eten
+  van al wat hij bezat, tot volslagen armoede vervallen,
+  hij er toe kwam zijne tanden in zijn eigen vleesch te
+  slaan. Aan dat oogenblik moet hier gedacht worden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_29" href="#XXIII_28">29</a> Toen Jerusalem door Titus werd belegerd, kwam ��ne
+  vrouw, M., ertoe haar eigen kind te verslinden. Zie
+  Vondels <i>Jerusalem verwoest</i>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_45" href="#XXIII_43">45</a> verwoest: n.l. de kenbare trekken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_48" href="#XXIII_46">48</a> Forese Donati, broeder van Corso Donati, partijhoofd
+  der zwarten (adel en rijke burgers).</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_66" href="#XXIII_61">66</a> <i>loutert</i>, letterlijk: hermaakt zich hier heilig.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_73" href="#XXIII_73">73</a> de begeerte tot verlossing van de zonde die Christus
+  tot het kruis bracht. Eli; ��n der laatste woorden door
+  Chr. aan het kruis gesproken. Matth. XXVII: 46.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_79" href="#XXIII_79">79</a> Dante verwachtte Forese v��r de poort van den Louteringsberg
+  te vinden, daar deze zich eerst berouwd
+  had op het einde van zijn leven, toen het vermogen
+  om te zondigen hem ontnomen werd.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_81" href="#XXIII_79">81</a> <i>terugbrengt</i>, letterlijk: weder huwelijkt aan God.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_84" href="#XXIII_82">84</a> immers, voor de P�ort van den eigenlijken Louteringsberg
+  moeten de tragen even lang wachten als de traagheid
+  in hun leven heeft geduurd.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="216">&nbsp;</span><a id="p_216"></a></p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIII_94" href="#XXIII_94">94</a> Barbagia, een streek in 't binnenland van Sardini�, waar
+  't heette dat de vrouwen nagenoeg ongekleed gingen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIII_109" href="#XXIII_109">109&ndash;112</a> Deze regelen slaan op de vele rampen, die de
+  Florentijnen zullen hebben te doorstaan, voor dat de
+  zuigeling van nu manbaar zal zijn geworden.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIII_119" href="#XXIII_118">119</a> <i>voor luttel</i> dagen, het origineel heeft eergisteren, doch
+  het was voor-eergisteren. Immers nu is het Paasch-Maandag
+  en het was Goede Vrijdag bij volle maan,
+  wanneer Dante den Tocht begon.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIII_132" href="#XXIII_130">132</a> Zie <a href="#XX_127">XX 127</a> waar de berg schudt uit vreugde over de
+  voltooide loutering van Statius.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT24"></a>VIER EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXIV_4" href="#XXIV_4">4</a> <i>weder gestorven</i>, n.l. ten tweeden male, wegens hunne
+  magerheid.</p>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXIV_8" href="#XXIV_7">8</a> Zij: de schim van Statius, die ter wille van Virgilius
+  langzamer gaat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_10" href="#XXIV_10">10</a> Piccarda, Forese's zuster, die in een klooster gegaan,
+  gedwongen werd er uit te gaan en te huwen maar
+  weldra stierf.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_19" href="#XXIV_19">19</a> B. de Lucca, een rijmer.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_22" href="#XXIV_22">22</a> dit is Martinus IV bisschop van Tours, later Paus.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_30" href="#XXIV_28">30</a> Bonifazio, <ins class="corr" id="corr53" title="Bron: bischop">bisschop</ins> van Ravenna; van welk bisdom de
+  herders-staf den vorm van een spinrokken had.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_37" href="#XXIV_37">37</a> ik hoorde hem &bdquo;Gentucca&rdquo; mompelen in zijne tanden,
+  dus waar hij den onbevredigden honger voelde.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_43" href="#XXIV_43">43</a> den <i>hoofd</i>-band, het kenmerk der gehuwden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_51" href="#XXIV_49">51</a> &bdquo;Vrouwen&mdash;etc.&rdquo; uit de &bdquo;<a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/28029" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #28029 beschikbaar.">Vita
+  Nuova.</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />&rdquo;
+  Zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Inleiding
+  &bdquo;Hel.&rdquo;</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" /></p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_58" href="#XXIV_58">58</a> <i>degene</i>, eigenlijk dengene, daar Amore in het Italiaansch
+  mannelijk is.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_61" href="#XXIV_61">61</a> de afstand die den gemaniereerden van den geinspireerden
+  stijl scheidt is zoo groot, dat men van uit den
+  een den anderen niet kan zien.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_82" href="#XXIV_82">82</a> Voorzegging van den dood van Forese Donati's broeder
+  Corso Donati, partijhoofd der zwarten. Hij kwam
+  om door een val van het paard, waarbij hij in het tuig
+  verward bleef (15 Sept. 1308).</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIV_90" href="#XXIV_88">90</a> Forese noemt met opzet zijns broeders naam niet.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIV_121" href="#XXIV_121">121</a> <i>de Centauren</i>, zijn de wezens, in de wolken geformeerd
+  met <i>tweevoudige</i> borst, n.l. die van een paard en van
+  een man. Toen zij met wijn verzadigd waren, begonnen
+  <span class="pagenum" title="217">&nbsp;</span><a id="p_217"></a>zij op de bruiloft van Pirithous gewelddadigheden,
+  waarvoor Theseus ze boeten deed.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIV_124" href="#XXIV_124">124</a> Gideon koos diegenen, die bij de bron gekomen niet
+  neerknielden om te drinken, maar staande water met
+  de hand schepten.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIV_148" href="#XXIV_148">148</a> <i>Z�� voelde.</i> De dichter zegt het wel niet, maar men
+  kan naar anologie met hetgeen op de andere omgangen
+  gebeurt begrijpen dat hij aldus hier de Zesde P van
+  het voorhoofd kwijt raakt.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT25"></a>VIJF EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXV_1" href="#XXV_1">1&ndash;3</a> De zon staat nu in den Ram. De Stier is het beeld
+  volgende op den Ram, dus als deze in den middagcirkel
+  staat is het twee uur na den middag. De nacht is het
+  punt, recht tegenover de Zon, aan het Noordelijk halfrond.
+  Dit valt in de Weegschaal. Het beeld, dat daarop
+  volgt is de Schorpioen. Staat deze in den Meridiaan,
+  dan is het in het Noordelijk halfrond twee uur na middernacht.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXV_31" href="#XXV_31">31</a> Of volgens andere lezing: &bdquo;de eeuwige wraak openbaar&rdquo;.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXV_63" href="#XXV_61">63</a> <i>een wijzere</i> n.l. Averro�s of Ibn Rasch
+  (zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  IV 152</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />)
+  die in zijn commentaar op Aristoteles het mogelijk verstand
+  (<span xml:lang="la">intellectus possibilis</span>, den <i>al-geest</i>, in tegenstelling
+  met <span xml:lang="la">intellectus agens</span>, die de zinsindrukken tot het bewustzijn
+  brengt) van de ziel scheidt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXV_79" href="#XXV_79">79</a> wat dit <i>in mogelijkheid</i> beteekent kan <i>misschien</i> begrepen
+  worden, indien men de tegenstelling tusschen <span xml:lang="la">intellectus
+  possibilis</span> en <span xml:lang="la">intellectus agens</span> in het oog houdt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXV_88" href="#XXV_88">88</a> <i>levende leden</i>&mdash;het lichaam dat op aarde leefde.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXV_100" href="#XXV_100">100</a> d��rvan: van de gevormde lucht.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXV_109" href="#XXV_109">109</a> Aankomst op den Zevenden Ommegang.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXV_139" href="#XXV_136">139</a> <i>de laatste wonde</i>&mdash;de laatste van de zeven P's.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT26"></a>ZES EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVI_61" href="#XXVI_61">61</a> n.l. de begeerte om zich te louteren, die nu nog strijdt
+  met de begeerte om ten hemel te stijgen, zie <a href="#XXI_64">zang
+  XXI, vs. 64</a>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVI_94" href="#XXVI_94">94</a> Lycurgus; zie het verhaal bij Statius in de Thebais vs. 721.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVI_130" href="#XXVI_130">130</a> tot z��ver: dus met weglating van: en veroordeel
+  ons niet.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="218">&nbsp;</span><a id="p_218"></a></p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT27"></a>ZEVEN EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXVII_1" href="#XXVII_1">1</a> Dante neemt Ganges en Ebro als oostelijke en <ins class="corr" id="corr54" title="Bron: westetelijke">westelijke</ins>
+  grens, Jerusalem als middagcirkel van ons halfrond;
+  dus, wanneer voor den Louteringsberg de zon
+  ondergaat, is het noen bij den Ganges, morgen te Jerusalem
+  en staat de nacht in de Weegschaal, het sterrebeeld
+  tegengesteld aan den Ram, waarin nu de Zon
+  staat.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVII_13" href="#XXVII_13">13</a> Dante wil zeggen dat het afstand doen van die genietingen
+  hem voorkwam gelijk aan den dood te zijn.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVII_22" href="#XXVII_22">22</a> <i>Gerion.</i> Zie <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  canto 19</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVII_58" href="#XXVII_58">58</a> &bdquo;Komt, gezegenden mijns Vaders.&rdquo;</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVII_94" href="#XXVII_94">94</a> <i>Cytherea</i>, Venus, nu staande in het teeken der Visschen,
+  dat v��rgaat aan het teeken van den Ram, waarin nu
+  de Zon is.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVII_101" href="#XXVII_100">101</a> Lea en Rachel uit het O. T. verbeelden het practische
+  en het beschouwende leven, nog voor het licht van
+  Christus aan Dante is verschenen. In het aardsche
+  Paradijs zullen hem weldra hetzelfde verbeelden de
+  Christinnen Mathilde en Beatrice.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVII_127" href="#XXVII_127">127</a> het tijdelijk vuur, nl. op den Berg en het eeuwige in
+  de Hel.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVII_129" href="#XXVII_127">129</a> <i>Uit mijzelven</i>&mdash;Virgilius is het licht der goddelijke
+  genade niet deelachtig.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVII_142" href="#XXVII_142"><ins class="corr" id="corr55" title="Bron: 140">142</ins></a> <i>Over u zelven</i>&mdash;nl. als heer over u zelf, dus: als uw
+  eigen meester.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT28"></a>ACHT EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVIII_67" href="#XXVIII_67">67</a> <i>Nu recht-op gericht</i>, d.w.z. niet meer bloemen plukkende.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVIII_80" href="#XXVIII_79"><ins class="corr" id="corr56" title="Bron: 78">80</ins></a> Psalm
+  <ins class="corr" id="corr57" title="Bron: XCI">XCII</ins>, vs. 5 (Vulgata).</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXVIII_85" href="#XXVIII_85">85</a> Louteringsberg <a href="#XXI_52">XXI, 52&ndash;54</a> vertelde immers Statius
+  dat vanaf de poort van den Louteringsberg naar boven
+  geen wind of regen meer was.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVIII_102" href="#XXVIII_100">102</a> Nl. door de poort van St. Pieter.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVIII_103" href="#XXVIII_103">103</a> Dante denkt zich om de stilstaande aarde negen hemelkringen,
+  van oost naar west draaiende, genoemd naar
+  de zeven planeten (de Maan, Mercurius, Venus, de
+  Zon, Mars, Jupiter en Saturnus). De achtste is die der
+  vaste sterren, de negende het Empyreum. Zie &bdquo;het
+  Paradijs&rdquo;.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXVIII_136" href="#XXVIII_136">136</a> <i>Kransje</i>,&mdash;nl. de mededeeling van eene waarheid.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="219">&nbsp;</span><a id="p_219"></a></p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT29"></a>NEGEN EN TWINTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXIX_3" href="#XXIX_1">3</a> <i>Wier zonden</i>, nl. de 7 P's die nu alle uitgewischt zijn.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_27" href="#XXIX_25">27</a> Onder eenigen sluier, d.w.z. verstoken van de Kennis
+  des Goeds en des Kwaads.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_46" href="#XXIX_46">46</a> het verkeerd geziene: letterl. het gemeene, d.i. wat
+  beiden dingen gemeen is, dus de gelijkenis doet vinden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_75" href="#XXIX_73">75</a> <i>Penseelen</i>, het Italiaansche pennelli kan ook beteekenen:
+  baniertjes of wimpels. <i>Delia</i>, nl. Diana of de Maan.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_79" href="#XXIX_79">79</a> de zeven kandelaren = de zeven gaven v. d. Heiligen
+  Geest; de tien schreden = de tien geboden.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_82" href="#XXIX_82">82</a> Vierentwintig ouderlingen&mdash;vertegenwoordigend 24
+  boeken van het Oude Testament, zie Apocal. IV. 4.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXIX_94" href="#XXIX_94">94</a> Argus, de duizend-oogige bewaker, verbeeldende den
+  sterrenhemel, door Juno over hare medeminnares I� tot
+  bewaker gesteld; hij werd door Mercurius Jupiter ten
+  gevalle gedood. Zijne oogen kwamen neer op Juno's
+  vogel, den pauw.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_108" href="#XXIX_106">108</a> De griffoen is een uit twee dieren samengesteld dier.
+  Het voorste deel van het lichaam is van een arend,
+  het achterdeel van een leeuw. Met dit dier wordt
+  Christus voorgesteld, in wien twee naturen zijn: de
+  goddelijke, die zich verheft (de arend) en de menschelijke,
+  die aan de aarde gebonden is (de leeuw).</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_118" href="#XXIX_118">118</a> De zonnekar, door Pha�ton onkundig bereden, zoodat
+  hij de aarde verzengde, werd verbrand. Dante verbeeldt
+  hierin alle hare rechtmatige grenzen te buiten
+  gaande macht, waarschijnlijk die der Rom. Curie, die,
+  tot de geestelijke heerschappij geroepen, zich ook de
+  wereldlijke aanmatigt.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_121" href="#XXIX_121">121</a> Drie vrouwen: Liefde, Hoop, Geloof.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_130" href="#XXIX_130">130</a> vier: voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid.
+  Voorzichtigheid leidt den dans; deze heeft
+  drie oogen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_133" href="#XXIX_133">133</a> twee, Lucas als geneesheer, en schrijver der Handelingen,
+  Paulus met het zwaard der waarheid.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_142" href="#XXIX_142">142</a> <i>Vier</i>, wie der apostelen of kerkvaders is niet zeker;
+  een oude is Johannes, die slapende de Gezichten der
+  Openbaring zag.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXIX_154" href="#XXIX_154">154</a> teekenen: de kandelaren.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT30"></a>DERTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXX_1" href="#XXX_1">1</a> Het zevengesternte zijn de zeven kandelaren. Zie
+  <span class="pagenum" title="220">&nbsp;</span><a id="p_220"></a><a href="#XXIX_49">XXIX. 49</a>. De eerste Hemel is het aardsche Paradijs.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_16" href="#XXX_16">16</a> Z�� groot eenen grijsaard&mdash;een van de 24, zie <a href="#XXIX_82">canto
+  29</a>&mdash;dus Salomo als schrijver van het Hooglied.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_23" href="#XXX_22"><ins class="corr" id="corr58" title="Bron: 21">23</ins></a> Roos-kleurig, misschien beter &bdquo;vol-daan&rdquo;.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_39" href="#XXX_37">39</a> De aangehaalde woorden zijn die, waarmede Virgilius
+  Dido's liefde kenschetst voor haren eersten man. Zoo
+  ook vs. 48.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_52" href="#XXX_52">52</a> <i>alles wat</i>, nl. al de heerlijkheden van het Paradijs.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_57" href="#XXX_55">57</a> <i>zwaard</i>, nl. van het berouw.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_73" href="#XXX_73">73</a> <i>verwaardigdet</i>, dit is met eenige ironie gezegd en met
+  eenige bitterheid over Dante's afdwalingen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_82" href="#XXX_82">82</a> Psalm 30. (Vulgata).</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXX_85" href="#XXX_85">85&ndash;90</a> Men lette er op hoe naar waarheid Itali�'s klimaat
+  wordt beschreven, blootstaande aan de koude winden
+  uit Slavoni�, de heete uit Afrika.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXX_109" href="#XXX_109">109</a> <i>De groote raderen</i>, de hemelsferen. <i>Het zaad</i>, nl. ieders
+  aanleg.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXX_112" href="#XXX_112">112</a> Met de <i>dampen</i>, die oorzaken zijn van de <i>regens</i>, worden
+  hier vergeleken de ondoorgrondelijke oorzaken, die de
+  goddelijke genade, hun gave, doen nederregenen. Hier
+  wordt wederom even als in de Hel het gedrag der
+  menschen afhankelijk gesteld van de inwerking der
+  sterren en de goddelijke genade.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXX_115" href="#XXX_115">115</a> In <i>vermogen</i>, in mogelijkheid of aanleg, in tegenstelling
+  met: in werkelijkheid.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXX_116" href="#XXX_115">116</a> gewaad genomen als kenmerk van het ambt door
+  iemand bekleed.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXX_133" href="#XXX_133">133</a> De inblazingen of inspiratie die, op hare voorbede,
+  God hem zond.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT31"></a>EEN EN DERTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXXI_7" href="#XXXI_7">7</a> <i>Mijne deugd</i>, hier en meermalen elders wordt het woord
+  <i>deugd</i> gebruikt in zijn oorspronkelijken zin van kracht,
+  evenals het Latijnsche virtus, van <i>vir</i>, man. Vergelijk het
+  Oud-Germaansch degen = held.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_30" href="#XXXI_28">30</a> <i>voor hen uit loopen</i>,&mdash;bij wijze van huldebetoon.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_40" href="#XXXI_40">40</a> Het zwaard der gerechtigheid wordt gescherpt door
+  een rad. In geval van belijdenis keert het rad zich
+  tegen de snede en wordt het zwaard gestompt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_46" href="#XXXI_46">46</a> het zaad nl. de oorzaak, hier de zware last van vs. 19.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_57" href="#XXXI_55">57</a> <i>zoodanig</i>, niet meer behoorend tot de sterfelijke zaken.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_70" href="#XXXI_70">70&ndash;72</a> door Noord- of Zuid-wind.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="221">&nbsp;</span><a id="p_221"></a></p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_76" href="#XXXI_76">76</a> de <i>eerste schepselen</i>, de engelen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_81" href="#XXXI_79">81</a> Voor den griffoen. Zie <a href="#XXIX_106">XXIX, 108</a>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXI_97" href="#XXXI_97">97</a> Psalm 50.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXI_109" href="#XXXI_109">109</a> <i>versta</i>: de drie van ginds van de kar, de theologische
+  deugden, die dieper spieden, zullen Uwe oogen scherpen
+  om te zien in het aangename licht, dat daarbinnen, nl.
+  in B.'s oogen is.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXI_121" href="#XXXI_121">121</a> daarbinnen-in, nl. in B.'s oogen, <i>het ��ne en het andere
+  bestier</i>, zijn menschelijke en goddelijke natuur.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT32"></a>TWEE EN DERTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_23" href="#XXXII_22"><ins class="corr" id="corr59" title="Bron: 3">23</ins></a> De <i>boom</i> verbeeldt Rome of het Romeinsche Rijk.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_37" href="#XXXII_37">37</a> &bdquo;Adam&rdquo; wordt geroepen als de eerste zondaar, maar
+  ook wordt met Adam, die in het Aardsche Paradijs
+  geplaatst zich vergreep aan den verboden Boom, verbeeld
+  de Paus, die te Rome geplaatst als ondergeschikte
+  van den Keizer, zich aan diens autoriteit onttrok en
+  zich vergrijpt aan diens wereldlijke macht. Van de
+  ongehoorzaamheid des Pausen komt de verlatenheid
+  van het Romeinsche Rijk, de wanorde en ellende van
+  Itali�.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_52" href="#XXXII_52">52</a> In de lente staat de zon in den Ram die volgt op <i>de
+  Visch</i>.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_64" href="#XXXII_64">64</a> I� werd bemind door Jupiter; Juno had daar erg in;
+  Jupiter herschept de beminde in eene koe; Juno laat
+  de koe bewaken door den honderd-oogigen Argus;
+  Jupiter zendt Mercurius die zoetelijk zingt van Syrinx,
+  de nimf bemind door Pan, zoodat Argus' honderd
+  oogen insluimeren en hij door Merc. wordt gedood.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_82" href="#XXXII_82">82</a> Pia = Mathilde.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXII_73" href="#XXXII_73">73&ndash;87</a> Christus wordt hier vereenzelvigd met den appelboom
+  uit het Hooglied cap. II, en voor de geheele
+  vergelijking zie men Matthe�s XVII. Met den diepen
+  slaap is bedoeld die van Lazarus.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_100" href="#XXXII_100">100&ndash;102</a> Vreemdeling, eigenlijk woudbewoner, silvano.
+  Itali� wordt als woud of wildernis beschouwd in tegenstelling
+  met den Hemel, hier Rome genoemd, met
+  Christus als burger.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_109" href="#XXXII_109">109</a> De bliksem gedacht als komende (regenende) uit de
+  hoogste luchtstreek, grenzende aan het vuur.</p>
+
+  <p class="paant0">De adelaar verbeeldt de keizers, vervolgers der Christenen,
+  de wolvin de ketterij.</p>
+
+  <p><span class="pagenum" title="222">&nbsp;</span><a id="p_222"></a></p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_124" href="#XXXII_124">124</a> Deze vederen verbeelden de wereldlijke macht en
+  goederen aan de Kerk gegeven.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_130" href="#XXXII_130">130</a> De draak verbeeldt Satan.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_136" href="#XXXII_136">136</a> verg. <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  XIX 115</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_142" href="#XXXII_142">142</a> De hoofden verbeelden de zonden der Kerk, de Hoer,
+  de Pausen; de Reus, die koningen van Frankrijk die
+  bewerkten dat de Paus zijn zetel te Avignon hield.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_154" href="#XXXII_154">154</a> &mdash;<i>naar mij</i>&mdash;nl. naar de Ghibellijnen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXII_157" href="#XXXII_157"><ins class="corr" id="corr60" title="Bron: 147">157</ins>&ndash;160</a> Door het vertrek der Pausen naar Avignon (hier
+  voorspeld en gebeurd in 1305 onder Clemens V) raakt
+  de Paus geheel uit het<ins class="corr2" id="corr61" title="Bron: &nbsp;het"></ins> oog der Ghibellijnen.</p>
+
+  <h3 class="h3aant"><a id="AANT33"></a>DRIE EN DERTIGSTE ZANG</h3>
+
+  <p class="paant1"><a class="noot" id="nootXXXIII_1" href="#XXXIII_1">1</a> De psalm 78, waarin voorzegd worden de rampen die
+  zullen komen over Jerusalem, hier toegepast op die van
+  Itali�.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_34" href="#XXXIII_34">34</a> <i>Het vat</i>&mdash;nl. de wagen die de Kerk verbeeldt.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_43" href="#XXXIII_43">43</a> <i>een aanvoerder</i>, een keizer door Dante steeds verwacht
+  als hersteller van het Pausdom binnen de daaraan gestelde
+  grenzen en als hervormer van het geheele Rijk,
+  vooral van Itali�.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_49" href="#XXXIII_49">49</a> Zonder schade enz. Zooals te Thebe de oplossing van
+  het<ins class="corr2" id="corr62" title="Bron: &nbsp;der"></ins> raadsel der Sfinx door Oedipus.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_63" href="#XXXIII_61">63</a> nl. door zich te laten kruisigen.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_67" href="#XXXIII_67">67</a> De wateren van den Elsa (in Toscane) overdekken al
+  wat er in valt, met een steenachtige laag. Piramus
+  maakte met zijn bloed de witte moerbei rood.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_76" href="#XXXIII_76">76</a> d.i. opdat men wete dat gij hier zijt geweest, gelijk
+  men aan de palm-bladeren om den pelgrimsstaf, de
+  pelgrims herkent die in het Heilige Land zijn geweest.</p>
+
+  <p class="paant2"><a class="noot" id="nootXXXIII_91" href="#XXXIII_91">91</a> ulieden, de hemelingen.</p>
+
+  <p class="paant3"><a class="noot" id="nootXXXIII_123" href="#XXXIII_121">123</a> Alleen van het kwade verliest men de heugenis door
+  het drinken <ins class="corr" id="corr63" title="Bron: von">van</ins> Lethe.</p>
+
+</div>
+
+<p><span class="pagenum" title="223">&nbsp;</span><a id="p_223"></a></p>
+
+<div class="nawoord">
+
+  <h2 class="h2na"><a id="NAWOORD"></a>NA-WOORD</h2>
+
+  <h3><a id="NA_I"></a>I</h3>
+
+  <div class="sidenote">Karakter van het geheele gedicht.</div>
+
+  <div><img class="cap" src="images/deco-d.png" width="111" height="112" alt="" /></div>
+
+  <p class="drop">DE Hel straft degenen, die zich aan onvergefelijke
+  zonden hebben schuldig gemaakt.
+  Dante voelt w�l den val tot zulke
+  zonden als een gevaar, dat hem
+  evengoed als alle andere menschen, bedreigt,
+  maar toch weet hij zich zelven
+  van zulke zonden vrij.</p>
+
+  <p>Hoe die zonden hem bedreigen, men heeft gezien
+  in den <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">eersten
+  Zang van de Hel</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />, waar hem Wellust,
+  Heersch-zucht en Heb-zucht als Losch<ins class="corr2" id="corr64" title="Bron: ,"></ins>
+  (vs. 31)<ins class="corr" id="corr65" title="Niet in Bron.">,</ins> als
+  Leeuw (vs. 43)<ins class="corr" id="corr66" title="Niet in Bron.">&nbsp;en</ins> als Wolvin (vs. 49) verschrikten,
+  voor hij zijn toevlucht bij Virgilius vond. Dat Dante,
+  hoewel bedreigd, zich toch vrij van de zonden voelde,
+  blijkt duidelijk uit <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">Hel
+  III 127</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />, waar bij het oversteken
+  van den Acheron, Virgilius hem toespreekt:
+  &bdquo;Hier steekt nooit goede ziel over: en daarom, indien
+  Charon zich over u vertoornt, dan kunt gij wel weten
+  wat zijn spreken beduidt.&rdquo;</p>
+
+  <p>Zoo is het dat Dante op den geheelen tocht wel verschrikking
+  voelt bij het zien der straffen, maar ze
+  niet zelf aan zich zelven me�-maakt. Wel voelt hij
+  medelijden met de gestraften, maar dit beschouwt hij
+  als eene zwakheid, die hij in zich zelven bestrijdt.</p>
+
+  <p>Ook toorn gevoelt hij tegen de zondigen; en vreugde,
+  over de rechtmatige straf; deze beiden als prijzenswaarde
+  gevoelens.</p>
+
+  <p>Maar in het Rijk der Loutering is het geheel anders.
+  Hier wordt geboet voor zonden, aan welke ook Dante
+  zich schuldig voelt. Hij maakt de straf, de boete, de
+  loutering zelf door.</p>
+
+  <p>Niet alleen blijkt uit de zeven P's, Dante op het
+  <span class="pagenum" title="224">&nbsp;</span><a id="p_224"></a>voorhoofd gedrukt door den Engel, die de Poort van
+  den Louteringsberg bewaakt, en die, de een na de andere,
+  bij het doorloopen der zeven ommegangen verdwijnen,
+  maar men voelt het bij de lezing van het geheele
+  gedicht. Zwaar drukt de zonden-last den dichter
+  bij het begin; steeds lichter voelt hij zich worden en
+  steeds gemakkelijker de stijging naar mate hij den top
+  des Bergs nadert.</p>
+
+  <h3><a id="NA_II"></a>II</h3>
+
+  <div class="sidenote">De Louteringsberg als verblijfplaats der zielen.</div>
+
+  <p>In Itali� zelf is de Hel gedurende vele eeuwen meer
+  bekend geweest dan de beide andere gedichten. In
+  de laatste tijden van hernieuwd nationaal leven en
+  daarmede hernieuwde belangstelling in de nationale
+  letterkunde is daarin verandering gekomen en is de
+  Louteringsberg minstens evenzeer algemeen eigendom
+  als de Hel. Niet weinig draagt daartoe bij wat ik
+  hierboven zei: de Louteringsberg bevat het leven van
+  den strevenden dichter, en dus van elk strevend mensch.
+  Ja, het menschelijk leven is het eigenlijk onderwerp
+  van het gedicht.</p>
+
+  <p>Ook het tooneel, waar de handeling van dit gedicht
+  afspeelt, is veel meer geschikt om ons als een welgewenscht
+  verblijf tot zich te lokken. Grootsch en somber
+  was de voorstelling van het gruwelijk verblijf der
+  voor eeuwig verdoemden. De ontzaggelijke cirkels,
+  als ommegangen den helle-trechter omgaande, zich al
+  nauwer sluitend, hadden ons eindelijk tusschen den
+  eeuwigen jammer gebracht tot aan den bodem van
+  eeuwig ijs, waarin de van alle menschelijk gevoel
+  vervreemde moordenaars van wie hun lief en dierbaar
+  hadden moeten en kunnen zijn, vastgevroren
+  liggen. Wij zijn de tunnel doorgekomen, het gat door
+  Lucifer bij zijn val uit den Hemel in de Aarde gemaakt,
+  dat van onze tegenvoeters loopt tot aan het
+  <span class="pagenum" title="225">&nbsp;</span><a id="p_225"></a>centrum, tegelijk den top van de omgekeerde holle
+  pyramide, door den Helletrechter gevormd. We zien,
+  op Goeden Vrijdag de Hel binnengekomen, nu op
+  Paasch-morgen het zon-licht weder. We hebben denzelfden
+  tijd, ook door Christus in de onderwereld doorgebracht,
+  daar beneden vertoefd. De morgen, die de
+  opstanding van natuur en mensch viert (die ook Faust
+  tot een nieuw leven zag herboren worden<ins class="corr" id="corr67" title="Niet in Bron.">),</ins> ontvangt
+  ons op het Zuidelijk half-rond in een nieuwen dag en
+  een nieuw Zonnelicht. Nog staan aan den hemel de
+  starren van het Zuiderkruis, het sterrebeeld, ons
+  Noordelingen onbekend, maar dat ginds den nacht
+  verluistert en tegelijk het Symbool is van nieuwe deugden,
+  hier onbereikbaar.</p>
+
+  <p>Wel zijn ook in de Hel geweldige berglandschappen
+  ons voor oogen getooverd! Maar hier zien wij het
+  heerlijk Itali� in al zijn onderdeelen voor ons, al is
+  het ook in naam het Zuidelijk Halfrond, waar we ons
+  bevinden. De Zon, die we zoolang hebben moeten derven,
+  zien we nu, elk van de drie dagen dat ook deze
+  tocht duurt, opkomen, hemel en aarde verlichten en
+  weer achter ons dalen; den nacht brengen we door
+  onder het geleide en de bewaking der wacht-engelen,
+  van liefelijke zangen omzweefd en omruischt. Eindelijk
+  is de top bereikt en daarmede ook het Aardsche
+  Paradijs. Nooit moeten we vergeten dat deze tocht,
+  die het gansche leven verbeeldt, toch in slechts weinige
+  dagen wordt afgespeeld. Z�� is alles verfijnd,
+  versterkt tot een afgerond, beperkt beeld. Reeds dadelijk
+  worden we er aan herinnerd dat ook het jaar,
+  waarin deze tocht door Dante is gedaan, een bijzonder
+  jaar was, het jubeljaar: 1300. Immers als Dante
+  de kabbeling van de golven ziet aan het Zee-strand,
+  ontwaart hij meteen de boot met Schimmen, die onder
+  het bestuur van een Engel, over zee aankomt van den
+  <span class="pagenum" title="226">&nbsp;</span><a id="p_226"></a>mond des Tibers, de verzamel-plaats der schimmen,
+  die der Loutering zijn waardig gekeurd; maar die
+  noodzakelijk door Rome, d.w.z. door de Kerk den
+  weg hierheen moesten vinden. En meer dan anders
+  is de boot beladen, want allen, die het jubeljaar gebruikten
+  om Rome te bezoeken, hun is ook na den
+  dood de toegang tot den Louteringsberg gewaarborgd.</p>
+
+  <h3><a id="NA_III"></a>III</h3>
+
+  <div class="sidenote">De Allegorie in 't aardsche Paradijs.</div>
+
+  <p>Ook langs den Louteringsberg wordt Dante geleid
+  door Virgilius, die voor hem de bron is van alle menschelijk
+  weten. Eerst wanneer hij op den top is gekomen
+  en het aardsche Paradijs is bereikt, verlaat Virgilius
+  hem en verschijnt hem Beatrice, die hem verder
+  zal geleiden door dit Paradijs en verder door al de
+  hemelkringen tot het aanschouwen van God-zelven.</p>
+
+  <p>Wat Dante in het Aardsche Paradijs ziet, is eene
+  weerspiegeling van de toestanden op aarde en van datgene
+  wat Dante beschouwde als de oorzaak van alle
+  kwaad: het feit dat noch Kerk noch Staat waren overeenkomstig
+  beider goddelijke bestemming. De algemeene
+  en bijzondere zin van de gansche allegorie, zooals
+  die ons in <a href="#ZANG32">Zang XXXII</a> en <a href="#ZANG33">XXXIII</a> voor oogen
+  wordt gesteld, is duidelijk genoeg, vooral voor den
+  lezer, die de aan het slot gevoegde noten raadpleegt.
+  Wel geloof ik dat ik den lezer een dienst bewijs, door
+  de toestanden zelf zoo kort mogelijk hem te herinneren.</p>
+
+  <div class="sidenote">Jubeljaar.</div>
+
+  <p>De viering van het zoo even genoemde jubeljaar
+  1300 was een triomf van Paus Bonifacius VIII, den
+  heerschzuchtigen Paus uit het Romeinsche geslacht der
+  Orsini, den Paus, dien we reeds hadden hooren noemen
+  in de Hel (<a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">XIX
+  52</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" />). Het is daar, waar Paus
+  Nicolaas III, met het hoofd naar beneden, met de
+  voeten omhoog in brand, wordt gestraft voor het misbruiken
+  <span class="pagenum" title="227">&nbsp;</span><a id="p_227"></a>der Pauselijke Macht en meent dat Dante
+  reeds zijn opvolger Bonifacius is, die tevens zijn plaats
+  in de Hel komt innemen.</p>
+
+  <p>Deze Bonifacius vierde in dat jubeljaar zijn triomf
+  over Keizer en Koning, en liet zich zelf als Imperator
+  vereeren door de saamgestroomde Kristenheid. Het
+  Duitsche Rijk verkeerde in zulk een toestand van verdeeldheid
+  en verzwakking, dat van dien kant niets te
+  vreezen viel.</p>
+
+  <div class="sidenote">Philips IV van Frankrijk en Bonifacius VII<ins class="corr" id="corr68" title="Niet in Bron.">.</ins></div>
+
+  <p>Het was vooral Philips IV, Koning van Frankrijk,
+  tegen wien de Paus te strijden had. Deze had Frankrijk
+  naar binnen en naar buiten tot den krachtigsten
+  staat gemaakt. Onder zijne regeering had de Fransche
+  geestelijkheid zich te Rome beklaagd over de
+  zware lasten, door de kroon haar opgelegd. De Paus
+  verbood daarop (1296) dat geestelijken door leeken
+  belastingen werden opgelegd. Deze oorlogsverklaring
+  aan den Koning, werd door dezen beantwoord met het
+  verbod van den uitvoer van paarden, wapenen, geld
+  en kostbaarheden, dus van al datgene wat 's Pausen
+  inkomsten uit Frankrijk vormde. Twee dreigende
+  brieven van den Paus aan den Koning richtten niets
+  uit. De Paus riep een algemeen concilie te Rome
+  bij��n tegen 1302, waartoe hij ook Philips uitnodigde.
+  Had de Paus zijn wil door kunnen zetten,
+  dan had hij voorzeker den Koning door dit concilie
+  laten afzetten, gelijk in 1246 Keizer Frederik II was
+  afgezet. Doch de Fransche Koning vond steun bij zijn
+  volk. De Staten-Generaal, door hem bijeengeroepen,
+  verklaarden zich bereid den Koning trouw ter zijde
+  te staan en verboden aan alle Fransche geestelijken
+  het concilie bij te wonen. Toch opende de Paus de
+  Kerkvergadering in November, en trots het verbod
+  waren er tal van Fransche bisschoppen verschenen. De
+  Paus werd door deze vergadering tot <em class="g">hoofd der
+  <span class="pagenum" title="228">&nbsp;</span><a id="p_228"></a>Wereld</em> verklaard, de geestelijkheid verheven boven
+  het wereldgezag. Plechtig werd de ban uitgesproken
+  tegen allen, die de Curie het haar toekomende wilden
+  onthouden of haar op andere wijze benadeelen. Daarmede
+  was de banvloek over Philips uitgesproken. Na
+  allerlei dreigementen werd de Paus door 's Konings
+  gezant gevangen genomen nabij Rome (<a href="#XX_85">Louteringsberg
+  XX 85</a>) in Sept. 1303, doch liet zich niet
+  dwingen tot 't herroepen zijner decreten. Wel werd hij
+  door de bevolking bevrijd, maar hij stierf reeds den
+  11en October 1303.</p>
+
+  <div class="sidenote">Vernedering van het Pausdom.</div>
+
+  <p>Zijn opvolger was Bertrand de Got, Aartsbisschop
+  van Bordeaux, het blinde werktuig des Franschen
+  Konings. Hij onthief den Koning van den ban, trok
+  alle aanklachten in en herriep de decreten zijns voorgangers.
+  Na zijn dood in 1314 bleef de stoel van St.
+  Peter twee jaren onbezet. In 1316 dwong Philips V
+  het conclave tot de keuze van eenen Franschman,
+  Johannes XXII. Deze was nog nauwer dan Clemens
+  V verbonden met de Fransche koningen. Hij was
+  meer intrigant dan staatsman, eerzuchtig in hooge
+  mate, werkzaam maar zonder diepen blik in de tijdsomstandigheden;
+  hebzuchtig en geldgierig, heeft hij
+  de geldmiddelen van den Heiligen Stoel op kosten der
+  Kerk en der geloovigen belangrijk versterkt, maar niet
+  zonder daardoor hevige ontevredenheid te wekken. Hij
+  stelde zich geheel onder de hoede des Franschen
+  Konings en vestigde zich te Avignon, een bezitting
+  der Pausen in Provence.</p>
+
+  <p>In het Derde Gedicht: <em class="g">het Paradijs</em> (of de
+  Hemel) zal Dante nog meer gelegenheid hebben zijn
+  ideaal (reeds in <a href="http://www.gutenberg.org/ebooks/30229" title="Dit boek is via http://www.gutenberg.org/ als e-boek #30229 beschikbaar.">de
+  Inleiding tot de Hel</a><img class="extern" src="images/extern.png" width="12" height="12" alt="externe link" /> aangestipt)
+  van Kerk en Staat uitvoeriger te laten uitspreken, door
+  de verschillende personen die hij daar ontmoet.</p>
+
+  <p class="right">H. J. B.</p>
+
+</div>
+
+<div class="TNbox">
+<a id="correctie"></a>
+
+<h2>Overzicht aangebrachte correcties</h2>
+
+<p>De volgende correcties zijn aangebracht in de tekst:</p>
+
+<table summary="correcties in tekst">
+  <thead>
+    <tr><th>Plaats</th><th>Bron</th><th>Correctie</th></tr>
+  </thead>
+  <tbody>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr0">-</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">[<i>Inhoudsopgave toegevoegd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr1">Blz. 25</a></td><td class="td4">b�oog</td><td class="td4">be�og</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr2">Blz. 28</a></td><td class="td4">waain</td><td class="td4">waarin</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr3">Blz. 34</a></td><td class="td4">begeerrigheid</td><td class="td4">begeerigheid</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr4">Blz. 35</a></td><td class="td4">hoeveling</td><td class="td4">hooveling</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr5">Blz. 40</a></td><td class="td4">naats</td><td class="td4">naast</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr6">Blz. 42</a></td><td class="td4">Malespina</td><td class="td4">Malaspina</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr7">Blz. 50</a></td><td class="td4">goed</td><td class="td4">goede</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr8">Blz. 50</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&bdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr9">Blz. 51</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr10">Blz. 51</a></td><td class="td4">zoetzolen</td><td class="td4">voetzolen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr11">Blz. 52</a></td><td class="td4">&rdquo;</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr12">Blz. 52</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr13">Blz. 52</a></td><td class="td4">&rdquo;</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr14">Blz. 72</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr15">Blz. 73</a></td><td class="td4">gove</td><td class="td4">grove</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr16">Blz. 79</a></td><td class="td4">ze�en</td><td class="td4">zee�n</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr17">Blz. 79</a></td><td class="td4">aar</td><td class="td4">jaar</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr18">Blz. 88</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&rdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr19">Blz. 98</a></td><td class="td4">&bdquo;Nog</td><td class="td4">Noch</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr20">Blz. 105</a></td><td class="td4">ezide</td><td class="td4">zeide</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr21">Blz. 127</a></td><td class="td4">hebtgeda an</td><td class="td4">hebt gedaan</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr22">Blz. 129</a></td><td class="td4">D�iphile</td><td class="td4">De�phile</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr23">Blz. 132</a></td><td class="td4">was</td><td class="td4">wat</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr24">Blz. 138</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&bdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr25">Blz. 139</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">:</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr26">Blz. 146</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&bdquo;</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr27">Blz. 158</a></td><td class="td4">Virgiluis</td><td class="td4">Virgilius</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr28">Blz. 164</a></td><td class="td4">verzadgid</td><td class="td4">verzadigd</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr29">Blz. 165</a></td><td class="td4">speekt</td><td class="td4">spreekt</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr30">Blz. 201</a></td><td class="td4">84</td><td class="td4">85</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr31">Blz. 201</a></td><td class="td4">Ottacar</td><td class="td4">Ottocar</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr32">Blz. 201</a></td><td class="td4">108</td><td class="td4">105</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr33">Blz. 201</a></td><td class="td4"><i>met</i> den&nbsp;</td><td class="td4">met <i>den </i></td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr34">Blz. 202</a></td><td class="td4">128</td><td class="td4">118</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr35">Blz. 203</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr36">Blz. 203</a></td><td class="td4">P'e</td><td class="td4">P's</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr37">Blz. 203</a></td><td class="td4">.</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr38">Blz. 205</a></td><td class="td4">hemelcircel</td><td class="td4">hemelcirkel</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr39">Blz. 205</a></td><td class="td4">90</td><td class="td4">80</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr40">Blz. 207</a></td><td class="td4">128</td><td class="td4">123</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr41">Blz. 208</a></td><td class="td4">Louterinsberg</td><td class="td4">Louteringsberg</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr42">Blz. 211</a></td><td class="td4">75</td><td class="td4">76</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr43">Blz. 211</a></td><td class="td4">78</td><td class="td4">79</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr44">Blz. 211</a></td><td class="td4">NEGENDE</td><td class="td4">NEGENTIENDE</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr45">Blz. 212</a></td><td class="td4">:&nbsp;lett</td><td class="td4">&nbsp;lett.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr46">Blz. 213</a></td><td class="td4">:</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr47">Blz. 213</a></td><td class="td4">66</td><td class="td4">69</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr48">Blz. 213</a></td><td class="td4">77</td><td class="td4">79</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr49">Blz. 214</a></td><td class="td4">6</td><td class="td4">36</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr50">Blz. 214</a></td><td class="td4">aarbevingen</td><td class="td4">aardbevingen</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr51">Blz. 214</a></td><td class="td4">Aeneis</td><td class="td4">Aene�s</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr52">Blz. 214</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr53">Blz. 216</a></td><td class="td4">bischop</td><td class="td4">bisschop</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr54">Blz. 218</a></td><td class="td4">westetelijke</td><td class="td4">westelijke</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr55">Blz. 218</a></td><td class="td4">140</td><td class="td4">142</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr56">Blz. 218</a></td><td class="td4">78</td><td class="td4">80</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr57">Blz. 218</a></td><td class="td4">XCI</td><td class="td4">XCII</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr58">Blz. 220</a></td><td class="td4">21</td><td class="td4">23</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr59">Blz. 221</a></td><td class="td4">3</td><td class="td4">23</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr60">Blz. 222</a></td><td class="td4">147</td><td class="td4">157</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr61">Blz. 222</a></td><td class="td4">&nbsp;het</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr62">Blz. 222</a></td><td class="td4">&nbsp;der</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr63">Blz. 222</a></td><td class="td4">von</td><td class="td4">van</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr64">Blz. 223</a></td><td class="td4">,</td><td class="td4">[<i>Verwijderd.</i>]</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr65">Blz. 223</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">,</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr66">Blz. 223</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">&nbsp;en</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr67">Blz. 225</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">),</td></tr>
+    <tr><td class="td2"><a href="#corr68">Blz. 227</a></td><td class="td4">[<i>Niet in Bron.</i>]</td><td class="td4">.</td></tr>
+  </tbody>
+</table>
+</div>
+
+
+
+
+
+
+
+
+<pre>
+
+
+
+
+
+End of Project Gutenberg's Dante's Louteringsberg, by Dante Alighieri
+
+*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DANTE'S LOUTERINGSBERG ***
+
+***** This file should be named 39181-h.htm or 39181-h.zip *****
+This and all associated files of various formats will be found in:
+        http://www.gutenberg.org/3/9/1/8/39181/
+
+Produced by The Online Distributed Proofreading Team at
+http://www.pgdp.net
+
+
+Updated editions will replace the previous one--the old editions
+will be renamed.
+
+Creating the works from public domain print editions means that no
+one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
+(and you!) can copy and distribute it in the United States without
+permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
+set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
+copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
+protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
+Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
+charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
+do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
+rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
+such as creation of derivative works, reports, performances and
+research.  They may be modified and printed and given away--you may do
+practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
+subject to the trademark license, especially commercial
+redistribution.
+
+
+
+*** START: FULL LICENSE ***
+
+THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
+PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
+
+To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
+distribution of electronic works, by using or distributing this work
+(or any other work associated in any way with the phrase "Project
+Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
+Gutenberg-tm License (available with this file or online at
+http://gutenberg.org/license).
+
+
+Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
+electronic works
+
+1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
+electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
+and accept all the terms of this license and intellectual property
+(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
+the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
+all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
+If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
+Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
+terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
+entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
+
+1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
+used on or associated in any way with an electronic work by people who
+agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
+things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
+even without complying with the full terms of this agreement.  See
+paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
+Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
+and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
+works.  See paragraph 1.E below.
+
+1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
+or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
+Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
+collection are in the public domain in the United States.  If an
+individual work is in the public domain in the United States and you are
+located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
+copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
+works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
+are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
+Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
+freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
+this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
+the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
+keeping this work in the same format with its attached full Project
+Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
+
+1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
+what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
+a constant state of change.  If you are outside the United States, check
+the laws of your country in addition to the terms of this agreement
+before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
+creating derivative works based on this work or any other Project
+Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
+the copyright status of any work in any country outside the United
+States.
+
+1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
+
+1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
+access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
+whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
+phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
+Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
+copied or distributed:
+
+This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
+almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
+re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
+with this eBook or online at www.gutenberg.org/license
+
+1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
+from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
+posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
+and distributed to anyone in the United States without paying any fees
+or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
+with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
+work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
+through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
+Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
+1.E.9.
+
+1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
+with the permission of the copyright holder, your use and distribution
+must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
+terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
+to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
+permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
+
+1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
+License terms from this work, or any files containing a part of this
+work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
+
+1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
+electronic work, or any part of this electronic work, without
+prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
+active links or immediate access to the full terms of the Project
+Gutenberg-tm License.
+
+1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
+compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
+word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
+distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
+"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
+posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
+you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
+copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
+request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
+form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
+License as specified in paragraph 1.E.1.
+
+1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
+performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
+unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
+
+1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
+access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
+that
+
+- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
+     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
+     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
+     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
+     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
+     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
+     must be paid within 60 days following each date on which you
+     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
+     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
+     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
+     address specified in Section 4, "Information about donations to
+     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
+
+- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
+     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
+     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
+     License.  You must require such a user to return or
+     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
+     and discontinue all use of and all access to other copies of
+     Project Gutenberg-tm works.
+
+- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
+     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
+     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
+     of receipt of the work.
+
+- You comply with all other terms of this agreement for free
+     distribution of Project Gutenberg-tm works.
+
+1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
+electronic work or group of works on different terms than are set
+forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
+both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
+Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
+Foundation as set forth in Section 3 below.
+
+1.F.
+
+1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
+effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
+public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
+collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
+works, and the medium on which they may be stored, may contain
+"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
+corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
+property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
+computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
+your equipment.
+
+1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
+of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
+Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
+Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
+liability to you for damages, costs and expenses, including legal
+fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
+LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
+PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
+TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
+LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
+INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
+DAMAGE.
+
+1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
+defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
+receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
+written explanation to the person you received the work from.  If you
+received the work on a physical medium, you must return the medium with
+your written explanation.  The person or entity that provided you with
+the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
+refund.  If you received the work electronically, the person or entity
+providing it to you may choose to give you a second opportunity to
+receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
+is also defective, you may demand a refund in writing without further
+opportunities to fix the problem.
+
+1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
+in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
+WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
+WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
+
+1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
+warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
+If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
+law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
+interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
+the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
+provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
+
+1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
+trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
+providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
+with this agreement, and any volunteers associated with the production,
+promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
+harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
+that arise directly or indirectly from any of the following which you do
+or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
+work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
+Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
+
+
+Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
+
+Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
+electronic works in formats readable by the widest variety of computers
+including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
+because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
+people in all walks of life.
+
+Volunteers and financial support to provide volunteers with the
+assistance they need, are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
+goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
+remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
+Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
+and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
+To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
+and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
+and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
+
+
+Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
+Foundation
+
+The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
+501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
+state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
+Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
+number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
+http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
+permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
+
+The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
+Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
+throughout numerous locations.  Its business office is located at
+809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
+business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
+information can be found at the Foundation's web site and official
+page at http://pglaf.org
+
+For additional contact information:
+     Dr. Gregory B. Newby
+     Chief Executive and Director
+     gbnewby@pglaf.org
+
+
+Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
+Literary Archive Foundation
+
+Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
+spread public support and donations to carry out its mission of
+increasing the number of public domain and licensed works that can be
+freely distributed in machine readable form accessible by the widest
+array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
+($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
+status with the IRS.
+
+The Foundation is committed to complying with the laws regulating
+charities and charitable donations in all 50 states of the United
+States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
+considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
+with these requirements.  We do not solicit donations in locations
+where we have not received written confirmation of compliance.  To
+SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
+particular state visit http://pglaf.org
+
+While we cannot and do not solicit contributions from states where we
+have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
+against accepting unsolicited donations from donors in such states who
+approach us with offers to donate.
+
+International donations are gratefully accepted, but we cannot make
+any statements concerning tax treatment of donations received from
+outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.
+
+Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
+methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
+ways including checks, online payments and credit card donations.
+To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
+
+
+Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
+works.
+
+Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm
+concept of a library of electronic works that could be freely shared
+with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
+Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
+
+
+Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
+editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
+unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
+keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
+
+
+Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
+
+     http://www.gutenberg.org
+
+This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
+including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
+Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
+subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
+
+
+</pre>
+
+</body>
+</html>
diff --git a/39181-h/images/cover-th.jpg b/39181-h/images/cover-th.jpg
new file mode 100644
index 0000000..cbeb9e5
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/cover-th.jpg
diff --git a/39181-h/images/cover.jpg b/39181-h/images/cover.jpg
new file mode 100644
index 0000000..57f9afe
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/cover.jpg
diff --git a/39181-h/images/deco-d.png b/39181-h/images/deco-d.png
new file mode 100644
index 0000000..3367b9e
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco-d.png
diff --git a/39181-h/images/deco1.png b/39181-h/images/deco1.png
new file mode 100644
index 0000000..2d8051d
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco1.png
diff --git a/39181-h/images/deco2.png b/39181-h/images/deco2.png
new file mode 100644
index 0000000..be887f0
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco2.png
diff --git a/39181-h/images/deco3.png b/39181-h/images/deco3.png
new file mode 100644
index 0000000..b373e89
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco3.png
diff --git a/39181-h/images/deco4.png b/39181-h/images/deco4.png
new file mode 100644
index 0000000..f3e83f8
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco4.png
diff --git a/39181-h/images/deco5.png b/39181-h/images/deco5.png
new file mode 100644
index 0000000..7ca2f1d
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco5.png
diff --git a/39181-h/images/deco6.png b/39181-h/images/deco6.png
new file mode 100644
index 0000000..a9134c8
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/deco6.png
diff --git a/39181-h/images/end01.png b/39181-h/images/end01.png
new file mode 100644
index 0000000..8424a40
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end01.png
diff --git a/39181-h/images/end02.png b/39181-h/images/end02.png
new file mode 100644
index 0000000..fa62199
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end02.png
diff --git a/39181-h/images/end03.png b/39181-h/images/end03.png
new file mode 100644
index 0000000..d03de9e
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end03.png
diff --git a/39181-h/images/end04.png b/39181-h/images/end04.png
new file mode 100644
index 0000000..ff30dec
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end04.png
diff --git a/39181-h/images/end05.png b/39181-h/images/end05.png
new file mode 100644
index 0000000..1ef7ae3
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end05.png
diff --git a/39181-h/images/end06.png b/39181-h/images/end06.png
new file mode 100644
index 0000000..f87bb3c
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end06.png
diff --git a/39181-h/images/end07.png b/39181-h/images/end07.png
new file mode 100644
index 0000000..f4698b3
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end07.png
diff --git a/39181-h/images/end08.png b/39181-h/images/end08.png
new file mode 100644
index 0000000..422dc25
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end08.png
diff --git a/39181-h/images/end09.png b/39181-h/images/end09.png
new file mode 100644
index 0000000..1fb492c
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end09.png
diff --git a/39181-h/images/end10.png b/39181-h/images/end10.png
new file mode 100644
index 0000000..0bda2f9
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end10.png
diff --git a/39181-h/images/end11.png b/39181-h/images/end11.png
new file mode 100644
index 0000000..4210b4d
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/end11.png
diff --git a/39181-h/images/extern.png b/39181-h/images/extern.png
new file mode 100644
index 0000000..ba4f205
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/extern.png
diff --git a/39181-h/images/ill_tp1-th.png b/39181-h/images/ill_tp1-th.png
new file mode 100644
index 0000000..c42f536
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/ill_tp1-th.png
diff --git a/39181-h/images/ill_tp1.png b/39181-h/images/ill_tp1.png
new file mode 100644
index 0000000..888b00f
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/ill_tp1.png
diff --git a/39181-h/images/ill_tp2-th.png b/39181-h/images/ill_tp2-th.png
new file mode 100644
index 0000000..05a83d9
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/ill_tp2-th.png
diff --git a/39181-h/images/ill_tp2.png b/39181-h/images/ill_tp2.png
new file mode 100644
index 0000000..e096ad4
--- /dev/null
+++ b/39181-h/images/ill_tp2.png
diff --git a/LICENSE.txt b/LICENSE.txt
new file mode 100644
index 0000000..6312041
--- /dev/null
+++ b/LICENSE.txt
@@ -0,0 +1,11 @@
+This eBook, including all associated images, markup, improvements,
+metadata, and any other content or labor, has been confirmed to be
+in the PUBLIC DOMAIN IN THE UNITED STATES.
+
+Procedures for determining public domain status are described in
+the "Copyright How-To" at https://www.gutenberg.org.
+
+No investigation has been made concerning possible copyrights in
+jurisdictions other than the United States. Anyone seeking to utilize
+this eBook outside of the United States should confirm copyright
+status under the laws that apply to them.
diff --git a/README.md b/README.md
new file mode 100644
index 0000000..d0e5ff8
--- /dev/null
+++ b/README.md
@@ -0,0 +1,2 @@
+Project Gutenberg (https://www.gutenberg.org) public repository for
+eBook #39181 (https://www.gutenberg.org/ebooks/39181)